z 227 stránek
Titel
Ia
Titulatio
I
Praefatio
321
322
323
324
325
326
327
328
329
Editio
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
Inhalt
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
- s. 352: ...(bei Raynaldi, Ann. eccl. XVIII. a. a. 1424 mitgetheilten) an König Sigismund gerich- teten Schreiben vergleichen, um sicher zu sein, dass das...
- s. 353: ...pri- V.ě 5 těřá 3 Da nun das Schreiben an König Sigismund datirt ist: Romae apud S. Petrum XVI kal. Marcii anno...
- s. 369: ...dieser Eigenschaft leiteté er 1419 und 1420 die Verhandlungen mit König Sigismund über den Streit mit dem Orden, deren ungünstiger Aus- fall...
- s. 389: ...um welche Stadt es sich handelt, und wer hier dem König Sigismund trotzte, dafür fehlen alle Anhaltspunkte, da die Initialen einen zu...
- s. 434: ...Vertrauensmanns gelegt war, nicht ausgeliefert werden. Auf den Rath des Königs Sigismund nun soll Wladyslaw sich geweigert haben die Prärogative des Adels...
- s. 517: ...den Seinigen nicht unfreundlich behandelt wurde, mochte Anlass zu den König Sigismund beunruhigenden Gerüchten gegeben haben. Dass die Widerlegung der- selben durch...
- s. 531: .... . . . . 343 Entwurf eines Geleitsbriefs, den König Sigismund dem Aleš von Duba u. a. böhmischen Herren zu einer...
- s. 531: ...Gunst der polnischen Krone suchen, nachdem sie früher mit dem König Sigismund in ein Bündniss zur Theilung Polens eingegangen waren. VI. Zneyna...
- s. 532: ...18.—24. Juni 1424) Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an König Sigismund über denselben Gegenstand und Bericht über die wider Korybut ergriffenen...
- s. 535: ...Stadt V. aus den Händen Sigismund Korybut's zur Uebergabe an König Si- gismund erhalten hat und dieselben herauszugeben verweigert, sofort seinem gegebenen ,militärischen...
- s. 535: ...D. (Zwischen dem 10. u. 31. Mai 1420) . . König Sigismund an den K. Wladyslaw von Polen. Er be- stätigt den...
Název:
Liber cancellariae Stanislai Ciolek. Ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der husitischen Bewegung (Archiv für österreichische Geschichte, 45 )
Autor:
Caro, Jakob
Rok vydání:
1871
Místo vydání:
Wien
Česká národní bibliografie:
x
Počet stran celkem:
227
Obsah:
- Ia: Titel
- I: Titulatio
- 321: Praefatio
- 330: Editio
- 531: Inhalt
upravit
Strana Ia
Archiv für österreichische Geschichte. Herausgegeben von der zur Pflege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Fünfundvierzigster Band. Wien, 1871. In Commission bei Karl Gerold’s Sohn Buchhindler der k. Akademie der Wissenschaften.
Archiv für österreichische Geschichte. Herausgegeben von der zur Pflege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Fünfundvierzigster Band. Wien, 1871. In Commission bei Karl Gerold’s Sohn Buchhindler der k. Akademie der Wissenschaften.
Strana I
LIBER CANCELLARIAE STANISLAI CIOLEK. EIN FORMELBUCH DER POLNISCHEN KÖNIGSKANZLEI AUS DER ZEIT DER HUSITISCHEN BEWEGUNG. HERAUSGEGEBEN VON DR J. CARO PROFESSOR. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 21
LIBER CANCELLARIAE STANISLAI CIOLEK. EIN FORMELBUCH DER POLNISCHEN KÖNIGSKANZLEI AUS DER ZEIT DER HUSITISCHEN BEWEGUNG. HERAUSGEGEBEN VON DR J. CARO PROFESSOR. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 21
Strana 321
Als Ernst Hennig im Auftrage der baltischen Ritter- schaft die Abschrift der für die Geschichte der Ostseeprovinzen wichtigen Urkunden aus dem Königsberger geheimen Archiv besorgte, deren Auszug später C. E. Napiersky unter dem Titel: Index corporis historico-diplomatici Livoniae, Esthoniae, etc. Riga und Dorpat 1833/35 in zwei Foliobänden heraus- gab, machte er zuerst in einer Anmerkung zu einer Urkunde v. J. 1412 (Nr. 651) auf den Codex der kgl. Bibliothek zu Königsberg (Mscrpt. Nr. 1555) aufmerksam und fügte hinzu, derselbe enthalte mehrere wichtige Materialien zur Geschichte Polens. Für seinen Zweck enthält die Handschrift in der That zu wenig, als dass Hennig sich mit ihr eingehender zu be- schäftigen gehabt hätte. Mehr Aufforderung dazu hatte Johan- nes Voigt, dem sie jedoch bei der Abfassung seiner ,Geschichte Preussens‘ unbekannt geblieben ist. Erst in seinem 1863 heraus- gekommenen Werke: ,Erwerbung der Neumark, Ziel und Er- folg der brandenburgischen Politik unter den Kurfürsten Fried- rich I. und Friedrich II." hat er dieser Quelle einige Auf- merksamkeit zugewandt, und sogar von den auf die Erbver- schwägerung des brandenburgischen Kurfürsten Friedrich I. mit dem Könige Władyslaw Jagiello bezüglichen Stücken drei (Beill. I,1 V und VI) abgedruckt, während er in den Anmer- kungen zum Text hier und da eine erläuternde Stelle excer- pirte. Wo der Hauptwerth der Handschrift liegt, da reichte sein Interesse nicht hin. Die Handschrift selbst ist ein kleiner dicker Quartband von Papier; nur der Titel steht auf einem Pergamentblatt und Die bei Voigt als Beil. I. abgedruckte Urkunde ist aus dem zweiten Theil unserer Handschrift entnommen, der uns vorläufig hier nicht angeht. 21*
Als Ernst Hennig im Auftrage der baltischen Ritter- schaft die Abschrift der für die Geschichte der Ostseeprovinzen wichtigen Urkunden aus dem Königsberger geheimen Archiv besorgte, deren Auszug später C. E. Napiersky unter dem Titel: Index corporis historico-diplomatici Livoniae, Esthoniae, etc. Riga und Dorpat 1833/35 in zwei Foliobänden heraus- gab, machte er zuerst in einer Anmerkung zu einer Urkunde v. J. 1412 (Nr. 651) auf den Codex der kgl. Bibliothek zu Königsberg (Mscrpt. Nr. 1555) aufmerksam und fügte hinzu, derselbe enthalte mehrere wichtige Materialien zur Geschichte Polens. Für seinen Zweck enthält die Handschrift in der That zu wenig, als dass Hennig sich mit ihr eingehender zu be- schäftigen gehabt hätte. Mehr Aufforderung dazu hatte Johan- nes Voigt, dem sie jedoch bei der Abfassung seiner ,Geschichte Preussens‘ unbekannt geblieben ist. Erst in seinem 1863 heraus- gekommenen Werke: ,Erwerbung der Neumark, Ziel und Er- folg der brandenburgischen Politik unter den Kurfürsten Fried- rich I. und Friedrich II." hat er dieser Quelle einige Auf- merksamkeit zugewandt, und sogar von den auf die Erbver- schwägerung des brandenburgischen Kurfürsten Friedrich I. mit dem Könige Władyslaw Jagiello bezüglichen Stücken drei (Beill. I,1 V und VI) abgedruckt, während er in den Anmer- kungen zum Text hier und da eine erläuternde Stelle excer- pirte. Wo der Hauptwerth der Handschrift liegt, da reichte sein Interesse nicht hin. Die Handschrift selbst ist ein kleiner dicker Quartband von Papier; nur der Titel steht auf einem Pergamentblatt und Die bei Voigt als Beil. I. abgedruckte Urkunde ist aus dem zweiten Theil unserer Handschrift entnommen, der uns vorläufig hier nicht angeht. 21*
Strana 322
322 lautet folgendermassen: Liber cancellarye Reuerendi patris domini Stanislai Colyek Epi. poznaniensis Tunc cancellarii excel- lentissimi principis domini regis polonie Wladislay, decreta Sta- nislai Czyensky plebani in Gywanowicze. Et in eodem conti- netur formulare consistory pro omnibus formis et instrumentis. Hierauf folgt von einer anderen Hand: Magro. prussie Magni- fico ac venera(bi)li domino lodwigo de Erlichshausen ordinis sancte marie Je(ro)solimitane domus theutonicorum de prussia amico nobis dilecto. Darin will Hennig in der oben ange- führten Stelle bei Napiersky (I, p. 159) eine Andeutung finden, dass das Buch ,an den Hochmeister Ludwig von Erlichshausen gekommen sei." Dem glaube ich mich aber um so weniger an- schliessen zu dürfen, als man dann aus den weiterhin auf dem Blatte wieder von einer andern Hand verzeichneten Worten: Erico dei gracia Dacie Swecie Nowergie gottorum Slavorum regi ac domino pomoranie principi nostro carissimo schliessen müsste, dass es auch an K. Erich gekommen sei, was ja un- statthaft ist. Vielmehr erkenne ich in diesen beiden letzten In- schriften lediglich Federproben, wie deren zum Theil unle- serlich in Fracturschrift noch mehr auf dem Pergamentblatte zu finden sind. Auf der Kehrseite des Titelblattes steht eine unvollständige Urkunde des Starosten Albert Malski (um 1440 locumtenens des Königs in Grosspolen, gestorben 1453), von dem sich auch in der Handschrift selbst (Blatt 167—170) drei Urkunden, eine mit dem Datum 1444, finden. Gleich hinter diesen Urkunden erscheinen vier Indulgenzbriefe für die Kirche von Gywanowicze, von denen auf dem Titel Kunde gege- ben wird. Die ganze Handschrift zerfällt in drei Theile, von denen der erste (Blatt 1—102) den Liber cancellariae des Stanislaw Ciolek enthält, der zweite (Blatt 103—177) eine Masse an die polnische Königskanzlei gekommene und von ihr ausgegangene Briefe nebst den Urkunden Albert Malski's und den erwähnten Indulgenzbriefen umfasst. Der dritte Theil endlich, der noch unendlich viel schlechter, ungleichmässiger geschrieben ist und bei weitem verbrauchter und verwischter aussieht, ist in der That ein wirkliches Formulare consistorii zu rein praktischem Gebrauch. Es hat eine eigene von vornherein gesetzte alte Paginirung (1—97) und davor ein erschöpfendes Inhaltsver- zeichniss. Mitten unter den Consistorialformularien aber finden
322 lautet folgendermassen: Liber cancellarye Reuerendi patris domini Stanislai Colyek Epi. poznaniensis Tunc cancellarii excel- lentissimi principis domini regis polonie Wladislay, decreta Sta- nislai Czyensky plebani in Gywanowicze. Et in eodem conti- netur formulare consistory pro omnibus formis et instrumentis. Hierauf folgt von einer anderen Hand: Magro. prussie Magni- fico ac venera(bi)li domino lodwigo de Erlichshausen ordinis sancte marie Je(ro)solimitane domus theutonicorum de prussia amico nobis dilecto. Darin will Hennig in der oben ange- führten Stelle bei Napiersky (I, p. 159) eine Andeutung finden, dass das Buch ,an den Hochmeister Ludwig von Erlichshausen gekommen sei." Dem glaube ich mich aber um so weniger an- schliessen zu dürfen, als man dann aus den weiterhin auf dem Blatte wieder von einer andern Hand verzeichneten Worten: Erico dei gracia Dacie Swecie Nowergie gottorum Slavorum regi ac domino pomoranie principi nostro carissimo schliessen müsste, dass es auch an K. Erich gekommen sei, was ja un- statthaft ist. Vielmehr erkenne ich in diesen beiden letzten In- schriften lediglich Federproben, wie deren zum Theil unle- serlich in Fracturschrift noch mehr auf dem Pergamentblatte zu finden sind. Auf der Kehrseite des Titelblattes steht eine unvollständige Urkunde des Starosten Albert Malski (um 1440 locumtenens des Königs in Grosspolen, gestorben 1453), von dem sich auch in der Handschrift selbst (Blatt 167—170) drei Urkunden, eine mit dem Datum 1444, finden. Gleich hinter diesen Urkunden erscheinen vier Indulgenzbriefe für die Kirche von Gywanowicze, von denen auf dem Titel Kunde gege- ben wird. Die ganze Handschrift zerfällt in drei Theile, von denen der erste (Blatt 1—102) den Liber cancellariae des Stanislaw Ciolek enthält, der zweite (Blatt 103—177) eine Masse an die polnische Königskanzlei gekommene und von ihr ausgegangene Briefe nebst den Urkunden Albert Malski's und den erwähnten Indulgenzbriefen umfasst. Der dritte Theil endlich, der noch unendlich viel schlechter, ungleichmässiger geschrieben ist und bei weitem verbrauchter und verwischter aussieht, ist in der That ein wirkliches Formulare consistorii zu rein praktischem Gebrauch. Es hat eine eigene von vornherein gesetzte alte Paginirung (1—97) und davor ein erschöpfendes Inhaltsver- zeichniss. Mitten unter den Consistorialformularien aber finden
Strana 323
323 wir (von derselben Hand und in dem Inhaltsregister auch ver- zeichnet) Dichtungen in Distichen von höchst schmutzig obscö- nem Inhalt. Unter einer derselben steht in Fractur Ovidius de arte amandi imitatus, sequitur (de) pulice Ouidius, und dann wieder an einer andern Stelle derselben sequuntur metra pulcra. Auf der letzten Seite des Buches endlich ist ein Epitaphium abgeschrieben, dessen Inhalt ein so interessanter Beitrag für die Geschichte des Peter Wlast ist, dass ich es schon um der Spärlichkeit einschläglicher Nachrichten willen hier ganz her- setze, insoweit die verwischte Schrift sich ermitteln liess. Epitafium militis Petri qui fuit septuaginta templorum constructor et iacet in Strzelno. Petrus templorum decies septemque duorum Huius fundator domus, ac deuotus amator Cleri, iam senus domini formidine plenus Linquens instanter, rabidum mundum vementer Intrauit mille post partum virginis ille Annis C solum sic et L tribus III sociatum Optemus celi iubilum sibi mente fideli Templo trinitati deus alme resiste recenti Et veniam scelerum concede fouentibus ipsum. Anno domini MCCXVI consecrata est ecclesia Strzel- nensis a venerabili patre Barthkone episcopo Cruschuiciensi ad peticionem Cristini filii magni Petri comitis inclito duce Cun- rado regnante. In honore sancte Trinitatis sancteque Marie virginis et aliorum sanctorum. Wir haben es jedoch nur mit dem ersten Theile der Handschrift zu thun und stellen zunächst die Persönlichkeit des Stanislaw Ciołek ins Licht. Er stammte aus einem be- rühmten und hochadeligen Geschlechte; sein Vetter Andreas Ciolek von Zelechow hatte die Ehre das dritte polnische Fähn- lein in der Schlacht bei Tannenberg zu führen (Długosz XI, 240) und brachte es zuletzt sogar bis zum Starosten von Gross- polen (Invent. arch. Crac. p. 276); auch der Episcopat von Polen hatte bereits mehrere Ciolek's aufzuweisen, von denen besonders der Bischof Andreas Ciolek von Plock um das Jahr 1 Vgl. jedoch Długosz H. P. V, 465. Von der Gründung der Kirche in Strzelno durch Peter Wlast spricht auch dieser, aber dass er einen Sohn Cristinus hatte, ist, so viel ich weiss, nicht bekannt gewesen. Sage und Geschichte Peter Wlasts bedürfen noch einer kritischen Bearbeitung.
323 wir (von derselben Hand und in dem Inhaltsregister auch ver- zeichnet) Dichtungen in Distichen von höchst schmutzig obscö- nem Inhalt. Unter einer derselben steht in Fractur Ovidius de arte amandi imitatus, sequitur (de) pulice Ouidius, und dann wieder an einer andern Stelle derselben sequuntur metra pulcra. Auf der letzten Seite des Buches endlich ist ein Epitaphium abgeschrieben, dessen Inhalt ein so interessanter Beitrag für die Geschichte des Peter Wlast ist, dass ich es schon um der Spärlichkeit einschläglicher Nachrichten willen hier ganz her- setze, insoweit die verwischte Schrift sich ermitteln liess. Epitafium militis Petri qui fuit septuaginta templorum constructor et iacet in Strzelno. Petrus templorum decies septemque duorum Huius fundator domus, ac deuotus amator Cleri, iam senus domini formidine plenus Linquens instanter, rabidum mundum vementer Intrauit mille post partum virginis ille Annis C solum sic et L tribus III sociatum Optemus celi iubilum sibi mente fideli Templo trinitati deus alme resiste recenti Et veniam scelerum concede fouentibus ipsum. Anno domini MCCXVI consecrata est ecclesia Strzel- nensis a venerabili patre Barthkone episcopo Cruschuiciensi ad peticionem Cristini filii magni Petri comitis inclito duce Cun- rado regnante. In honore sancte Trinitatis sancteque Marie virginis et aliorum sanctorum. Wir haben es jedoch nur mit dem ersten Theile der Handschrift zu thun und stellen zunächst die Persönlichkeit des Stanislaw Ciołek ins Licht. Er stammte aus einem be- rühmten und hochadeligen Geschlechte; sein Vetter Andreas Ciolek von Zelechow hatte die Ehre das dritte polnische Fähn- lein in der Schlacht bei Tannenberg zu führen (Długosz XI, 240) und brachte es zuletzt sogar bis zum Starosten von Gross- polen (Invent. arch. Crac. p. 276); auch der Episcopat von Polen hatte bereits mehrere Ciolek's aufzuweisen, von denen besonders der Bischof Andreas Ciolek von Plock um das Jahr 1 Vgl. jedoch Długosz H. P. V, 465. Von der Gründung der Kirche in Strzelno durch Peter Wlast spricht auch dieser, aber dass er einen Sohn Cristinus hatte, ist, so viel ich weiss, nicht bekannt gewesen. Sage und Geschichte Peter Wlasts bedürfen noch einer kritischen Bearbeitung.
Strana 324
324 1253 zu nennen ist (Dlug. VII, 733). Er selbst gibt im Jahre 1422, da er als Zeuge in dem grossen Process zwischen Polen und dem deutschen Orden auftrat, sein Alter auf vierzig Jahre an (Działyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum II, p. 287); er muss also um 1382 geboren sein. Ebendieselbe Zeugenaussage gibt uns von dem Unterricht, den er genossen, einen guten Begriff; er beruft sich darin auf seine ,vielfältige Lectüre vieler Chroniken und alter Historien,' ferner auf sein Studium der Legende des heiligen Adalbert und namentlich alter Privilegien; weiterhin nennt er sogar unter den Chroniken, die er gelesen, eine besonders ,ubi tractatur de finibus regni," von der wir wohl sie noch zu besitzen wünschen möchten. Er muss schon frühzeitig in die Königskanzlei ein- getreten sein, denn er behauptet die Diffidationsurkunde von 1409 vom polnischen Könige an den deutschen Hochmeister gesehen und gelesen zu haben, und 1411 sogar den Friedens- verhandlungen bei Thorn als ,unus ex consiliariis regis‘ beige- wohnt zu haben. Dass er in der Kanzlei sehr bald eine nicht geringe Bedeutung erlangte, geht schon daraus hervor, dass ihm die Abfassung der grossen Urkunde über die Union von Polen und Litthauen zu Horodlo übertragen wurde (Dzia- łyński, Statut Litewski p. 20). Seitdem finden wir seinen Namen bei fast allen wichtigeren Diplomen der nächsten zwanzig Jahre. Auch in der geistlichen Hierarchie hatte er schon nicht unbeträchtliche Stellen erlangt; er wurde cano- nicus Sandomiriensis, cantor Cracoviensis, custos Gneznensis (Wuttke, Städtebuch des Landes Posen p. 53) und aspirirte auf den nächsten besten Bischofssitz. Um so mehr durfte er erwarten dieses Ziel zu erreichen, als der König ihm sehr gewogen war2 und ihn bei sehr wichtigen Angelegenheiten als Botschafter an auswärtige Potentaten verwendete. (So in den Verhandlungen mit K. Sigismund 1410, Długosz XI, 217; ferner 1420 bei K. Sigismund, um eine Milderung des Breslauer Spruchs zu bewirken, Działyński, Lites etc. II, 297: tamquam unus de „ ver 1 Długosz, XI, 507, nennt seinen Vater Stanislaus de Ostroleka, natione Sandomiriensi. Im J. 1429 ertheilt Jagiello der Stadt Wielichowo Magdeburger Stadtrecht (Wuttke, Städtebuch p. 54), habito diligenti respectu ad praeclarae et con- stantis devotionis merita ejusdem domini Stanislai episcopi et purae fidei insignia quibus majestati nostrae complacuit et adhuc complacere poterit. 2.
324 1253 zu nennen ist (Dlug. VII, 733). Er selbst gibt im Jahre 1422, da er als Zeuge in dem grossen Process zwischen Polen und dem deutschen Orden auftrat, sein Alter auf vierzig Jahre an (Działyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum II, p. 287); er muss also um 1382 geboren sein. Ebendieselbe Zeugenaussage gibt uns von dem Unterricht, den er genossen, einen guten Begriff; er beruft sich darin auf seine ,vielfältige Lectüre vieler Chroniken und alter Historien,' ferner auf sein Studium der Legende des heiligen Adalbert und namentlich alter Privilegien; weiterhin nennt er sogar unter den Chroniken, die er gelesen, eine besonders ,ubi tractatur de finibus regni," von der wir wohl sie noch zu besitzen wünschen möchten. Er muss schon frühzeitig in die Königskanzlei ein- getreten sein, denn er behauptet die Diffidationsurkunde von 1409 vom polnischen Könige an den deutschen Hochmeister gesehen und gelesen zu haben, und 1411 sogar den Friedens- verhandlungen bei Thorn als ,unus ex consiliariis regis‘ beige- wohnt zu haben. Dass er in der Kanzlei sehr bald eine nicht geringe Bedeutung erlangte, geht schon daraus hervor, dass ihm die Abfassung der grossen Urkunde über die Union von Polen und Litthauen zu Horodlo übertragen wurde (Dzia- łyński, Statut Litewski p. 20). Seitdem finden wir seinen Namen bei fast allen wichtigeren Diplomen der nächsten zwanzig Jahre. Auch in der geistlichen Hierarchie hatte er schon nicht unbeträchtliche Stellen erlangt; er wurde cano- nicus Sandomiriensis, cantor Cracoviensis, custos Gneznensis (Wuttke, Städtebuch des Landes Posen p. 53) und aspirirte auf den nächsten besten Bischofssitz. Um so mehr durfte er erwarten dieses Ziel zu erreichen, als der König ihm sehr gewogen war2 und ihn bei sehr wichtigen Angelegenheiten als Botschafter an auswärtige Potentaten verwendete. (So in den Verhandlungen mit K. Sigismund 1410, Długosz XI, 217; ferner 1420 bei K. Sigismund, um eine Milderung des Breslauer Spruchs zu bewirken, Działyński, Lites etc. II, 297: tamquam unus de „ ver 1 Długosz, XI, 507, nennt seinen Vater Stanislaus de Ostroleka, natione Sandomiriensi. Im J. 1429 ertheilt Jagiello der Stadt Wielichowo Magdeburger Stadtrecht (Wuttke, Städtebuch p. 54), habito diligenti respectu ad praeclarae et con- stantis devotionis merita ejusdem domini Stanislai episcopi et purae fidei insignia quibus majestati nostrae complacuit et adhuc complacere poterit. 2.
Strana 325
325 ambassiatoribus domini regis ; dann 1423 im Auftrage Witolds in Sachen der preussischen Grenzberichtigung vor dem Hochmeister, Długosz XI., 471.) Der Grund der königlichen Zuneigung war aber nicht blos Ciolek's Geschäftsgewandtheit, sondern mehr noch, scheint es, seine üppige, lebensfrohe, wollüstige Natur und sein poetisches Talent (Dług. XI., 507: arte poetica natu- raliter pollens). Ist auch das ungünstige Bild, das ein päpst- liches Schreiben gelegentlich von ihm entwirft (Theiner, Monu- menta Poloniae II. p. 33, No. 47 und hier im Liber cancell. No. CV), in gekränktem Zorne aufgefasst, so bleiben uns noch immer gute Argumente, um die Schlüpfrigkeit seiner Sitten zu erweisen. Freilich erzählt uns Leutzschovius in den Antiqui- tates Poloniae: . . . ,Hic cum poeticae rei imprimis faveret studio, non antiquissima solum, quibus more institutoque veterum, res a Polonis strenue fortiter prudenter, feliciterque gestae con- tinebantur carmina e sepulcris suis et profundissimis tenebris in dies luminis auras produxit sed et suopte ingenio elaboravit. — Hymnos ob egregium rerum gravitatem et nativam sermonis elegantiam mirifice extollit." Weder wissen wir aber, worauf dieses Urtheil sich gründet, noch haben wir Etwas von seiner Fürsorge für die historischen Lieder der Polen übrig. Das was wir als sein Poem mit Sicherheit nachweisen können, wirft durch seinen Geist einen hohen Grad von Unwahrscheinlichkeit namentlich auf den Schlusssatz des Leutzschow’schen Urtheils. Die dritte Gemahlin des Königs Władysław Jagiello näm- lich, die Königin Elisabeth, welche dieser trotz dem Widerspruch der Prälaten und Barone geheirathet hatte, und die deshalb immerwährend ein Gegenstand des Hasses und der Anfeindung seitens der Männer der Königskanzlei war, endete ihr trauriges Leben am 12. Mai 1420 (s. unten No. XXII). Stanislaw Ciołek, damals notarius regius in der Kanzlei, schrieb eine Satyre auf die Geschichte dieser Ehe des Königs in Form einer Thierfabel, in welcher ,ein Löwe von Lügen über ihm zuzuführende Schätze berückt, einer Sau sich vermählt." Die Beziehungen der witz- losen, aber frechen Flugschrift waren so nahe- und blosliegend, dass der gekränkte König ihn auf eine Zeit vom Hofe verbannte. Vgl. Długosz H. P. XI. 427. Die Satyre ist uns erhalten und von Wiszniewski, Historya literatury polskiej V. 341 unter dem Titel: Epistola taxans Vladislai Jagellonis matrimonium cum Granowska abgedruckt
325 ambassiatoribus domini regis ; dann 1423 im Auftrage Witolds in Sachen der preussischen Grenzberichtigung vor dem Hochmeister, Długosz XI., 471.) Der Grund der königlichen Zuneigung war aber nicht blos Ciolek's Geschäftsgewandtheit, sondern mehr noch, scheint es, seine üppige, lebensfrohe, wollüstige Natur und sein poetisches Talent (Dług. XI., 507: arte poetica natu- raliter pollens). Ist auch das ungünstige Bild, das ein päpst- liches Schreiben gelegentlich von ihm entwirft (Theiner, Monu- menta Poloniae II. p. 33, No. 47 und hier im Liber cancell. No. CV), in gekränktem Zorne aufgefasst, so bleiben uns noch immer gute Argumente, um die Schlüpfrigkeit seiner Sitten zu erweisen. Freilich erzählt uns Leutzschovius in den Antiqui- tates Poloniae: . . . ,Hic cum poeticae rei imprimis faveret studio, non antiquissima solum, quibus more institutoque veterum, res a Polonis strenue fortiter prudenter, feliciterque gestae con- tinebantur carmina e sepulcris suis et profundissimis tenebris in dies luminis auras produxit sed et suopte ingenio elaboravit. — Hymnos ob egregium rerum gravitatem et nativam sermonis elegantiam mirifice extollit." Weder wissen wir aber, worauf dieses Urtheil sich gründet, noch haben wir Etwas von seiner Fürsorge für die historischen Lieder der Polen übrig. Das was wir als sein Poem mit Sicherheit nachweisen können, wirft durch seinen Geist einen hohen Grad von Unwahrscheinlichkeit namentlich auf den Schlusssatz des Leutzschow’schen Urtheils. Die dritte Gemahlin des Königs Władysław Jagiello näm- lich, die Königin Elisabeth, welche dieser trotz dem Widerspruch der Prälaten und Barone geheirathet hatte, und die deshalb immerwährend ein Gegenstand des Hasses und der Anfeindung seitens der Männer der Königskanzlei war, endete ihr trauriges Leben am 12. Mai 1420 (s. unten No. XXII). Stanislaw Ciołek, damals notarius regius in der Kanzlei, schrieb eine Satyre auf die Geschichte dieser Ehe des Königs in Form einer Thierfabel, in welcher ,ein Löwe von Lügen über ihm zuzuführende Schätze berückt, einer Sau sich vermählt." Die Beziehungen der witz- losen, aber frechen Flugschrift waren so nahe- und blosliegend, dass der gekränkte König ihn auf eine Zeit vom Hofe verbannte. Vgl. Długosz H. P. XI. 427. Die Satyre ist uns erhalten und von Wiszniewski, Historya literatury polskiej V. 341 unter dem Titel: Epistola taxans Vladislai Jagellonis matrimonium cum Granowska abgedruckt
Strana 326
326 Nach der unsäglichen Gemeinheit und dem schlotterigen Latein des Pamphlets zu urtheilen, können die mitten in un- serem ,formulare consistorii‘ stehenden Gedichte sehr gut von demselben Verfasser herrühren; denn ist es auch eine Blas- phemie rücksichtlich ihrer Form und ihres Werthes nur ent- fernt an Properz zu denken, so sind sie doch, was cynischen Schmutz und widerlichen Ekel betrifft, dem Römer um ein gut Theil voraus. Indessen dauerte Cioleks Verbannung nicht lange; der Mann war (wie Dług. XI. 427 sagt) propter dictandi peritiam nicht zu entbehren, und wurde daher zurückberufen und nicht blos in seine geistlichen Würden wieder eingesetzt, sondern jetzt zum ,Vicekanzler‘ des Reiches ernannt. Es scheint, dass dies Ende 1421 oder Anfang 1422 erfolgte. Für uns ist dies ein besonders wichtiger Zeitpunkt, denn die Schriftstücke un- seres Formelbuches sind fast sämmtlich mit einigen wenigen Ausnahmen aus den Jahren 1422 bis 1428, d. i. aus der Zeit, da Ciolek Vicekanzler war. Die Kanzlei hatte bei der Schwäche und dem hohen Alter des Königs einen ganz besonderen Ein� fluss, besonders da das Talent des Krakauer Bischofs Zbygniew Oleśnicki sie leitete, der in der Frage der Husiten dem libe- ralisirenden und ambitiösen Unterhandeln des litthauischen Grossfürsten Witold gegenüber von vornherein fest den ultra- montanen und kirchentreuen Standpunkt sich zu eigen machte worden, ohne dass er und Andere eine Ahnung hatten, wer der Verfasser derselben ist. Ich habe (Gesch. Polens III. p. 487) dem Stanislaw Ciołek sein Werk revindicirt, und will hier durch Auszug einer dem Citat Dlu- gosz's aus der Satyre entsprechenden Stelle meine Angabe begründen: Długosz. Epistola taxans etc. Porcam illam (scribebat) foetus Rumor intonuit . . . de nuptiis multiplicitate exhaustam, propter leonis cum quadam porca foetidissima thesauros dolabro oris sui egestos ex multiplicita faétus exhausta . . . . . . . humo decepto per mendacium leone, porca foetens mox illi (leoni) dicitur coniugium suum occupasse. occurrisse tuguria et ave premisso mentitur se coram illo dolabro sui rostri infinitas thesauri copias evertisse. Was Wiszniewski III. 367 sonst über Stanislaw Ciolek sagt, ist werthlos. Eben so wenig hat die Vermuthung Lukaszewicz's (vgl. Wiszniewski I. 438), Ciolek könnte der Verfasser der Grabschrift Boleslaw Chrobry’s sein, irgend welchen gerechten Anhaltspunkt.
326 Nach der unsäglichen Gemeinheit und dem schlotterigen Latein des Pamphlets zu urtheilen, können die mitten in un- serem ,formulare consistorii‘ stehenden Gedichte sehr gut von demselben Verfasser herrühren; denn ist es auch eine Blas- phemie rücksichtlich ihrer Form und ihres Werthes nur ent- fernt an Properz zu denken, so sind sie doch, was cynischen Schmutz und widerlichen Ekel betrifft, dem Römer um ein gut Theil voraus. Indessen dauerte Cioleks Verbannung nicht lange; der Mann war (wie Dług. XI. 427 sagt) propter dictandi peritiam nicht zu entbehren, und wurde daher zurückberufen und nicht blos in seine geistlichen Würden wieder eingesetzt, sondern jetzt zum ,Vicekanzler‘ des Reiches ernannt. Es scheint, dass dies Ende 1421 oder Anfang 1422 erfolgte. Für uns ist dies ein besonders wichtiger Zeitpunkt, denn die Schriftstücke un- seres Formelbuches sind fast sämmtlich mit einigen wenigen Ausnahmen aus den Jahren 1422 bis 1428, d. i. aus der Zeit, da Ciolek Vicekanzler war. Die Kanzlei hatte bei der Schwäche und dem hohen Alter des Königs einen ganz besonderen Ein� fluss, besonders da das Talent des Krakauer Bischofs Zbygniew Oleśnicki sie leitete, der in der Frage der Husiten dem libe- ralisirenden und ambitiösen Unterhandeln des litthauischen Grossfürsten Witold gegenüber von vornherein fest den ultra- montanen und kirchentreuen Standpunkt sich zu eigen machte worden, ohne dass er und Andere eine Ahnung hatten, wer der Verfasser derselben ist. Ich habe (Gesch. Polens III. p. 487) dem Stanislaw Ciołek sein Werk revindicirt, und will hier durch Auszug einer dem Citat Dlu- gosz's aus der Satyre entsprechenden Stelle meine Angabe begründen: Długosz. Epistola taxans etc. Porcam illam (scribebat) foetus Rumor intonuit . . . de nuptiis multiplicitate exhaustam, propter leonis cum quadam porca foetidissima thesauros dolabro oris sui egestos ex multiplicita faétus exhausta . . . . . . . humo decepto per mendacium leone, porca foetens mox illi (leoni) dicitur coniugium suum occupasse. occurrisse tuguria et ave premisso mentitur se coram illo dolabro sui rostri infinitas thesauri copias evertisse. Was Wiszniewski III. 367 sonst über Stanislaw Ciolek sagt, ist werthlos. Eben so wenig hat die Vermuthung Lukaszewicz's (vgl. Wiszniewski I. 438), Ciolek könnte der Verfasser der Grabschrift Boleslaw Chrobry’s sein, irgend welchen gerechten Anhaltspunkt.
Strana 327
327 (vgl. unten No. XLVIII E.). Stanislaw Ciolek folgte dieser Richtung um so mehr, als er mit Gier auf einen Bischofssitz spannte. Kaum war daher Bischof Jacob von Plock in Maso- wien am 27. Mai 1425 gestorben, so wandte sich Ciolek an den Grossfürsten Witold mit der Bitte, ihn für diese reiche Pfründe zu empfehlen und legte gleich zwei Concepte bei, die der Grossfürst an die beiden regierenden masowischen Herzöge für ihn hätte abgehen lassen sollen (No. LXXI A und B). Der Grossfürst jedoch war den Kanzlisten nicht gewogen und ver- wendete sich vielmehr für einen Mann, auf den damals die schwersten Vorwürfe seitens der Kanzlei gehäuft wurden, und der in einer Synode offen das Lehnsverhältniss Masowiens zu Polen zu discutiren gewagt hatte (No. LXX vgl. No. XCI). Nach dieser Erfahrung scheint Ciolek Mittel gefunden zu haben, sich mit dem Grossfürsten auf einen bessern Fuss zu stellen, denn erstlich haben wir Beweise, dass Witold ihm Commis- sionen zur Durchsetzung gewisser Wünsche beim Reichstag ertheilte (No. CII vgl. No. CXVII), und zweitens verwendete sich der Grossfürst für ihn mit lebhafter Energie, als durch den am 24. August 1426 erfolgten Tod des Bischofs Andreas Lascari von Posen dieser Stuhl erledigt war. Da auch der König seinen Schützling auf diesem Posten wünschte und, wie es scheint, einen der tüchtigsten Diplomaten, den Zawisza Czarny, zur Unterstützung der Sache nach Posen schickte, so schien der Erfolg kaum zweifelhaft. Die Entwürfe zu den Empfehlungsschreiben von Seiten des Königs und des Gross- fürsten an den Papst und an die Cardinäle, von Ciolek ange- fertigt (XCV A u. B, XCVI u. CI), waren auch ratificirt ab- gegangen; es schien gut zu gehen. Voll Schmerz aber über die Täuschung berichtet Zawisza dem Grossfürsten am 27. No- vember, das Posener Capitel hätte weder die Trefflichkeit Ciolek's, noch das Gewicht der ihm zur Seite stehenden Empfehlungen auf sich wirken lassen (No. XCVIII), während der Papst dem Könige schon unter dem 15. October anzeigt, dass er gemäss dem letzten Willen des verstorbenen Bischofs Andreas Lascari einem gewissen Miroslaw aus dem Geschlecht Nalecz das Bis- thum übertragen hätte (No. XCIX). Ciolek selbst aber schrieb dem Grossfürsten, das Capitel sei uneinig gewesen und habe die Entscheidung und Wahl in die Hände des Königs und des Grossfürsten gelegt: (No. XCVII). Offenbar spielen hier die
327 (vgl. unten No. XLVIII E.). Stanislaw Ciolek folgte dieser Richtung um so mehr, als er mit Gier auf einen Bischofssitz spannte. Kaum war daher Bischof Jacob von Plock in Maso- wien am 27. Mai 1425 gestorben, so wandte sich Ciolek an den Grossfürsten Witold mit der Bitte, ihn für diese reiche Pfründe zu empfehlen und legte gleich zwei Concepte bei, die der Grossfürst an die beiden regierenden masowischen Herzöge für ihn hätte abgehen lassen sollen (No. LXXI A und B). Der Grossfürst jedoch war den Kanzlisten nicht gewogen und ver- wendete sich vielmehr für einen Mann, auf den damals die schwersten Vorwürfe seitens der Kanzlei gehäuft wurden, und der in einer Synode offen das Lehnsverhältniss Masowiens zu Polen zu discutiren gewagt hatte (No. LXX vgl. No. XCI). Nach dieser Erfahrung scheint Ciolek Mittel gefunden zu haben, sich mit dem Grossfürsten auf einen bessern Fuss zu stellen, denn erstlich haben wir Beweise, dass Witold ihm Commis- sionen zur Durchsetzung gewisser Wünsche beim Reichstag ertheilte (No. CII vgl. No. CXVII), und zweitens verwendete sich der Grossfürst für ihn mit lebhafter Energie, als durch den am 24. August 1426 erfolgten Tod des Bischofs Andreas Lascari von Posen dieser Stuhl erledigt war. Da auch der König seinen Schützling auf diesem Posten wünschte und, wie es scheint, einen der tüchtigsten Diplomaten, den Zawisza Czarny, zur Unterstützung der Sache nach Posen schickte, so schien der Erfolg kaum zweifelhaft. Die Entwürfe zu den Empfehlungsschreiben von Seiten des Königs und des Gross- fürsten an den Papst und an die Cardinäle, von Ciolek ange- fertigt (XCV A u. B, XCVI u. CI), waren auch ratificirt ab- gegangen; es schien gut zu gehen. Voll Schmerz aber über die Täuschung berichtet Zawisza dem Grossfürsten am 27. No- vember, das Posener Capitel hätte weder die Trefflichkeit Ciolek's, noch das Gewicht der ihm zur Seite stehenden Empfehlungen auf sich wirken lassen (No. XCVIII), während der Papst dem Könige schon unter dem 15. October anzeigt, dass er gemäss dem letzten Willen des verstorbenen Bischofs Andreas Lascari einem gewissen Miroslaw aus dem Geschlecht Nalecz das Bis- thum übertragen hätte (No. XCIX). Ciolek selbst aber schrieb dem Grossfürsten, das Capitel sei uneinig gewesen und habe die Entscheidung und Wahl in die Hände des Königs und des Grossfürsten gelegt: (No. XCVII). Offenbar spielen hier die
Strana 328
328 alten Eifersüchteleien zwischen Klein- und Grosspolen. Miros- law gehörte dem mächtigen heimischen Geschlechte an, und das Capitel wollte den Kleinpolen nicht. Die Angabe, dass das Capitel den beiden Regenten die Ent- scheidung überlassen habe, scheint nicht der Wahrheit vollkom- men entsprochen zu haben, denn als der König und der Grossfürst in ihren Protesten (No. CVIIA u. B) beim Papste sich darauf beriefen, da entlud sich ein furchtbarer Zorn des Kirchenober- hauptes über die Fürsten (s. d. Schreiben bei Theiner, Monumenta Poloniae II. p. 33 No. 47 u. 34, p. 48 sowie noch ein anderes vom 8. April 1427 unten No. CV) und besonders über den Vicekanzler, von dem eine niederzüchtige Schilderung entworfen wird, der, heisst es, die Keckheit habe, der Krone und welt- lichen Macht Rechte zuzusprechen, die die Autorität der Curie kränken; man werde ihn seiner Kirchenwürden entsetzen und mit ihm wie mit einem Ketzer verfahren. Das zweite geheime Rügeschreiben des Papstes war so heftig, dass schon lange davon eine Abschrift cursirte, ehe man es wagte, es dem Könige mit- zutheilen (Ueberschrift zu CV). Jammernd klagte der arme, misshandelte Vicekanzler vor dem Grossfürsten und seinen Secretären über die arge Verkennung, die ihm von der Curie geworden (No. CVIII u. CIX); erschrocken schrieb der König demüthig an den Papst, er müsse verleumdet worden sein — die Curie nahm beruhigend die Zeichen der Unterwerfung ent- gegen (No. CVI), warnte den König vor liebedienerischen Schmeichlern, und Miroslaw blieb Bischof. Zum Glück Ciołek's aber starb Miroslaw zu Rom im Jahre 1428, noch ehe er sein Bisthum angetreten, und da Papst Martin V. damals, immer mehr an der Fähigkeit K. Sigismunds, die Husiten zu unterwerfen, verzweifelnd, seine Hoffnungen auf den Polenkönig setzte, so kam er den wiederholten Wün- schen des Königs entgegen und ernannte den Vicekanzler zum Bischof von Posen, der denn auch am 29. August 1428 durch den Krakauer Bischof Zbygniew Oleśnicki im Beisein des Königs in Korczyn consecrirt wurde (Dług. XI. 507 und No. CXXII A u. B). Mit dieser Beförderung Ciolek's bricht auch das von ihm angelegte Formelbuch ab. Die weitere Geschichte Ciolek’s verfolgen, hiesse die Ge- schichte Polens in den nächsten zehn Jahren erzählen, denn der Posener Bischof blieb im Vordergrund der Ereignisse, ver-
328 alten Eifersüchteleien zwischen Klein- und Grosspolen. Miros- law gehörte dem mächtigen heimischen Geschlechte an, und das Capitel wollte den Kleinpolen nicht. Die Angabe, dass das Capitel den beiden Regenten die Ent- scheidung überlassen habe, scheint nicht der Wahrheit vollkom- men entsprochen zu haben, denn als der König und der Grossfürst in ihren Protesten (No. CVIIA u. B) beim Papste sich darauf beriefen, da entlud sich ein furchtbarer Zorn des Kirchenober- hauptes über die Fürsten (s. d. Schreiben bei Theiner, Monumenta Poloniae II. p. 33 No. 47 u. 34, p. 48 sowie noch ein anderes vom 8. April 1427 unten No. CV) und besonders über den Vicekanzler, von dem eine niederzüchtige Schilderung entworfen wird, der, heisst es, die Keckheit habe, der Krone und welt- lichen Macht Rechte zuzusprechen, die die Autorität der Curie kränken; man werde ihn seiner Kirchenwürden entsetzen und mit ihm wie mit einem Ketzer verfahren. Das zweite geheime Rügeschreiben des Papstes war so heftig, dass schon lange davon eine Abschrift cursirte, ehe man es wagte, es dem Könige mit- zutheilen (Ueberschrift zu CV). Jammernd klagte der arme, misshandelte Vicekanzler vor dem Grossfürsten und seinen Secretären über die arge Verkennung, die ihm von der Curie geworden (No. CVIII u. CIX); erschrocken schrieb der König demüthig an den Papst, er müsse verleumdet worden sein — die Curie nahm beruhigend die Zeichen der Unterwerfung ent- gegen (No. CVI), warnte den König vor liebedienerischen Schmeichlern, und Miroslaw blieb Bischof. Zum Glück Ciołek's aber starb Miroslaw zu Rom im Jahre 1428, noch ehe er sein Bisthum angetreten, und da Papst Martin V. damals, immer mehr an der Fähigkeit K. Sigismunds, die Husiten zu unterwerfen, verzweifelnd, seine Hoffnungen auf den Polenkönig setzte, so kam er den wiederholten Wün- schen des Königs entgegen und ernannte den Vicekanzler zum Bischof von Posen, der denn auch am 29. August 1428 durch den Krakauer Bischof Zbygniew Oleśnicki im Beisein des Königs in Korczyn consecrirt wurde (Dług. XI. 507 und No. CXXII A u. B). Mit dieser Beförderung Ciolek's bricht auch das von ihm angelegte Formelbuch ab. Die weitere Geschichte Ciolek’s verfolgen, hiesse die Ge- schichte Polens in den nächsten zehn Jahren erzählen, denn der Posener Bischof blieb im Vordergrund der Ereignisse, ver-
Strana 329
329 trat Polen auf dem Baseler Concil und in mehreren wichtigen Legationen, verfolgte weidlich Husitenprediger (Dlug. XII. 715) und starb am 18. November 1438, also im Alter von nur 56 Jahren. Wie schon gesagt, umfasst das Formelbuch Ciolek's die Zeit, da er Vicekanzler war. Ob es von ihm selbst geschrieben, ist nicht sicher zu sagen, wohl aber, dass es entsetzlich schlecht und flüchtig geschrieben, mit einer Fülle systemloser Abkür- zungen und Fehler, so dass man sich förmlich hindurchrathen muss. Es sind ebensowohl eingelaufene als ausgehende Schreiben, im Ganzen 137 an der Zahl, die ich unter 122 Nummern brachte, indem ich die ihrem Inhalt nach zusammengehörigen Stücke unter einer Nummer aufführte, wofern sich dies ohne ihre Reihenfolge im Codex zu verändern bewerkstelligen liess. Davon sind von K. Sigismund theils an den König von Polen, theils an den Grossfürsten Witold gerichtet 22 ; Briefe Witolds sind 23 ; des Papstes Martin V. 10; Heinrich's V. von England 2; des Kurfürsten Friedrich von Brandenburg ein Vertrag und eine Legation; einer von der Königin Barbara von Ungarn, einige vom Vicekanzler in eigener Angelegenheit und der Rest von K. Władyslaw Jagiello. Von den Letztern gehört der kleinere Theil der Administration an, der grössere bezieht sich auf die wichtigsten politischen Fragen der Zeit. Die vielfältigen Auf- schlüsse und zum Theil selbst ganz neuen Thatsachen, welche uns durch die Briefsammlung zugeführt werden, sind durch die Anmerkungen, welche sich hier und da bis zu kleinen Excursen ausdehnen mussten, ins Licht gestellt. Nicht geringe Dienste leisteten hierzu die in der Handschrift sich über den meisten Briefen findenden Ueberschriften, die oft erst dem ganzen Sinn und Bewandtniss derselben Verständniss liehen, zuweilen auch des Briefes Schicksal andeuteten. Die Namen sind in den Briefen meist genannt; nur in sehr wenigen unwesentlichen Fällen sind unauflösbare Initialen dafür gesetzt. Unter den wenigen, welche schon von anderwärts her bekannt waren, sind die beiden grossen Urkunden No. LXV u. No. CXIX nur aus- züglich, und zwar nur das davon mitgetheilt, was unserer Hand- schrift eigenthümlich ist. Die Mühe war gross ; möge Nachsicht sie aufwiegen. J. Caro. Breslau.
329 trat Polen auf dem Baseler Concil und in mehreren wichtigen Legationen, verfolgte weidlich Husitenprediger (Dlug. XII. 715) und starb am 18. November 1438, also im Alter von nur 56 Jahren. Wie schon gesagt, umfasst das Formelbuch Ciolek's die Zeit, da er Vicekanzler war. Ob es von ihm selbst geschrieben, ist nicht sicher zu sagen, wohl aber, dass es entsetzlich schlecht und flüchtig geschrieben, mit einer Fülle systemloser Abkür- zungen und Fehler, so dass man sich förmlich hindurchrathen muss. Es sind ebensowohl eingelaufene als ausgehende Schreiben, im Ganzen 137 an der Zahl, die ich unter 122 Nummern brachte, indem ich die ihrem Inhalt nach zusammengehörigen Stücke unter einer Nummer aufführte, wofern sich dies ohne ihre Reihenfolge im Codex zu verändern bewerkstelligen liess. Davon sind von K. Sigismund theils an den König von Polen, theils an den Grossfürsten Witold gerichtet 22 ; Briefe Witolds sind 23 ; des Papstes Martin V. 10; Heinrich's V. von England 2; des Kurfürsten Friedrich von Brandenburg ein Vertrag und eine Legation; einer von der Königin Barbara von Ungarn, einige vom Vicekanzler in eigener Angelegenheit und der Rest von K. Władyslaw Jagiello. Von den Letztern gehört der kleinere Theil der Administration an, der grössere bezieht sich auf die wichtigsten politischen Fragen der Zeit. Die vielfältigen Auf- schlüsse und zum Theil selbst ganz neuen Thatsachen, welche uns durch die Briefsammlung zugeführt werden, sind durch die Anmerkungen, welche sich hier und da bis zu kleinen Excursen ausdehnen mussten, ins Licht gestellt. Nicht geringe Dienste leisteten hierzu die in der Handschrift sich über den meisten Briefen findenden Ueberschriften, die oft erst dem ganzen Sinn und Bewandtniss derselben Verständniss liehen, zuweilen auch des Briefes Schicksal andeuteten. Die Namen sind in den Briefen meist genannt; nur in sehr wenigen unwesentlichen Fällen sind unauflösbare Initialen dafür gesetzt. Unter den wenigen, welche schon von anderwärts her bekannt waren, sind die beiden grossen Urkunden No. LXV u. No. CXIX nur aus- züglich, und zwar nur das davon mitgetheilt, was unserer Hand- schrift eigenthümlich ist. Die Mühe war gross ; möge Nachsicht sie aufwiegen. J. Caro. Breslau.
Strana 330
330 I. la1 A) Legatio domini regis Romanorum per Bartho(ldum) vtriusque iuris doctorem duci magno facta.2 Illustrissime princeps et gloriosissime dux et potentissime domine! Frater vester carissimus serenissimus dominus noster Romanorum, Hungarie et Bohemie etc. rex fraternas cordiales- que salutes mittit celsitudini vestre. Illeque vero qui summam ymamque regit, qui rancorem fugat, iram expellit, liuorem abs- cidit, discordias vnit, bellantes pacificat dissociatosque ad pri- stine firmitatis nexum reponit mentes hominum serenando .. imat ut indignacionis cuiuslibet inter vos procul pulsis vera reuiuiscat 1 Die als Marginal stehenden Ziffern bezeichnen das Folium des Codex. 2 Der Inhalt dieser Gesandtschaftsrede erhebt es über jeden Zweifel, dass wir die Botschaft der in Krakau am 5. März 1424 zusammengekommenen drei Könige, des römischen Königs Sigismund, des dänischen Königs Erich (des Pommern) und des polnischen Königs Władysław Jagiello, vor uns haben. Die Gesandten standen vor Witold dem Grossfürsten von Lithauen in Grodno am 20. April 1424, um ihn zur Auflösung der zwischen dem Könige von Polen und dem Markgrafen Friedrich von Brandenburg geschlossenen Erbverschwägerung zu bewegen. Dlugosz, Hist. Pol. XI. p. 478, berichtet darüber: Feria quarta ante festum Paschae, Legati Sigis- mundi Rom. et Hung. regis, videlicet Corbaviensis episcopus, Theodoricus de Brzozowicze miles et Bartholdus Doctor legum; item Erici Da- niae regis vnus Archiepiscopus et duo milites : item Wladislai Poloniae regis Sbigneus Cracouiensis episcopus, cancellarius et Marschalcus (diese In- correctheit löst sich durch die Angabe das. S. 477, wo die polnischen Gesandten genannt werden Sbigneus Cracoviensis episcopus, Joannes Schafraniecz regni Poloniae cancellarius et Sbigneus de Brzezie regni Poloniae Marschalcus) in Grodno ad Alexandrum Withawdum Ducem magnum Lithuaniae perveniunt: et in die sequenti, feria videlicet quinta, data audientia, primum quidem nuncii Sigismundi Rom. regis, deinde Erici Daniae regis, Legationem eis commissam explicaturi, oratione longa et diserta, Ducem Boguslaum Stolpensem de excellentia virtutum et generis, de praestantia formae, de multitudine opum, de amplitudine Prin- cipatuum, multipliciter commendatum, petebant, neptem suam Heduigim, regis Wladislai filiam, virginem, matrimonio illi consociare dignaretur, in regni Poloniae et Ducatus Lithuaniae amplitudinem et profectum. Der Grossfürst erwiderte ausweichend und bestimmte später seinen könig- lichen Vetter, bei dem brandenburgischen Verlöbniss zu beharren. — Ueber die näheren Umstände vgl. Caro, Gesch. Polens III. S. 582.
330 I. la1 A) Legatio domini regis Romanorum per Bartho(ldum) vtriusque iuris doctorem duci magno facta.2 Illustrissime princeps et gloriosissime dux et potentissime domine! Frater vester carissimus serenissimus dominus noster Romanorum, Hungarie et Bohemie etc. rex fraternas cordiales- que salutes mittit celsitudini vestre. Illeque vero qui summam ymamque regit, qui rancorem fugat, iram expellit, liuorem abs- cidit, discordias vnit, bellantes pacificat dissociatosque ad pri- stine firmitatis nexum reponit mentes hominum serenando .. imat ut indignacionis cuiuslibet inter vos procul pulsis vera reuiuiscat 1 Die als Marginal stehenden Ziffern bezeichnen das Folium des Codex. 2 Der Inhalt dieser Gesandtschaftsrede erhebt es über jeden Zweifel, dass wir die Botschaft der in Krakau am 5. März 1424 zusammengekommenen drei Könige, des römischen Königs Sigismund, des dänischen Königs Erich (des Pommern) und des polnischen Königs Władysław Jagiello, vor uns haben. Die Gesandten standen vor Witold dem Grossfürsten von Lithauen in Grodno am 20. April 1424, um ihn zur Auflösung der zwischen dem Könige von Polen und dem Markgrafen Friedrich von Brandenburg geschlossenen Erbverschwägerung zu bewegen. Dlugosz, Hist. Pol. XI. p. 478, berichtet darüber: Feria quarta ante festum Paschae, Legati Sigis- mundi Rom. et Hung. regis, videlicet Corbaviensis episcopus, Theodoricus de Brzozowicze miles et Bartholdus Doctor legum; item Erici Da- niae regis vnus Archiepiscopus et duo milites : item Wladislai Poloniae regis Sbigneus Cracouiensis episcopus, cancellarius et Marschalcus (diese In- correctheit löst sich durch die Angabe das. S. 477, wo die polnischen Gesandten genannt werden Sbigneus Cracoviensis episcopus, Joannes Schafraniecz regni Poloniae cancellarius et Sbigneus de Brzezie regni Poloniae Marschalcus) in Grodno ad Alexandrum Withawdum Ducem magnum Lithuaniae perveniunt: et in die sequenti, feria videlicet quinta, data audientia, primum quidem nuncii Sigismundi Rom. regis, deinde Erici Daniae regis, Legationem eis commissam explicaturi, oratione longa et diserta, Ducem Boguslaum Stolpensem de excellentia virtutum et generis, de praestantia formae, de multitudine opum, de amplitudine Prin- cipatuum, multipliciter commendatum, petebant, neptem suam Heduigim, regis Wladislai filiam, virginem, matrimonio illi consociare dignaretur, in regni Poloniae et Ducatus Lithuaniae amplitudinem et profectum. Der Grossfürst erwiderte ausweichend und bestimmte später seinen könig- lichen Vetter, bei dem brandenburgischen Verlöbniss zu beharren. — Ueber die näheren Umstände vgl. Caro, Gesch. Polens III. S. 582.
Strana 331
331 caritas firmisque amor et conglutinati ad inuicem vinculo pure caritatis perfecteque amicicie per longewa tempora simul habea- tis prosperos felicesque successus, quos dum de vobis audit gaudet, et condolet aduersis, vnde offert se, offert sua ad omnia iuxta posse excellencie vestre placita atque grata tamquam suo amantissimo fratri. B) Haec legacio exponebatur domini Dacie regis.1 Princeps illustrissime! Audiuit excellencia vestra, quid pro parte serenissimi principis et domini regis Dacie etc. per eius solempnes ambasiatores expositum sit, pro qua quidem re serenissimus noster dominus Romanorum rex misit nos ad ex- cellentiam vestram fraterne rogans celsitudinem vestram, vt ea, que per nos nunccios et oratores suos celsitudini vestre expri- mentur, benigniter suscipere et plene intelligere placatoque animo audire ac effectualiter exaudire dignetur claritas vestra. Princeps excellentissime! Si iuste et bone animaduerto vna ex sex causis apud antiquos nec non apud modernos matrimonia contrahi solent directeque contrahuntur; interdum causa pulcri- tudinis, interdum causa diuiciarum, interdum causa generis, in- terdum causa vicinitatis, interdum causa I bonorum morum, in- 1b terdum causa vnionis et bone concordie. Verum si una ex causis predictis sufficiens fuerit et est ad matrimonia contra- henda, quanto magis ac magis vbi omnes iste cause conveniunt simulque concurrunt, illud sit matrimonium appetendum, illud contrahendum, euidens racio clare demonstrat. Gloriosissime princeps! Audiat pacienter sublimitas vestra verba mea, quo- niam a veritate iuxta posse non discedam. Et dico quod in isto inclito iuuene domino duce Pomeranie 2 illustri, qui natam 1 Die Ueberschrift ist unrichtig, denn die Rede des dänischen Gesandten ist nicht vorhanden. Das Folgende spricht Bartholdus, wie die Einleitung erweist, im Namen König Sigismunds und bezieht sich auf eine vorher- gegangene Rede des dänischen Gesandten. Dieser Herzog von Pommern war Bogislaw IX. von Stolp, der einzige Sohn des 1417 verstorbenen Bogislaw VIII. und der Sophie, einer Tochter Heinrichs des Eisernen, Grafen von Holstein (vgl. Barthold, Gesch. v. Rügen u. Pommern IV. 1. p. 33). Er heirathete Ostern 1433 Aemilia, die Tochter des Herzogs Ziemowit IV. von Masowien und der Alexandra, einer Schwester des Königs Jagiello, deren älteste Tochter Cymbarka an Herzog Ernst von Steiermark verheirathet und die Mutter Kaiser Friedrich III. war. Bogislaw IX. starb im März 1447 und hinterliess nur Töchter. V „ „„ „
331 caritas firmisque amor et conglutinati ad inuicem vinculo pure caritatis perfecteque amicicie per longewa tempora simul habea- tis prosperos felicesque successus, quos dum de vobis audit gaudet, et condolet aduersis, vnde offert se, offert sua ad omnia iuxta posse excellencie vestre placita atque grata tamquam suo amantissimo fratri. B) Haec legacio exponebatur domini Dacie regis.1 Princeps illustrissime! Audiuit excellencia vestra, quid pro parte serenissimi principis et domini regis Dacie etc. per eius solempnes ambasiatores expositum sit, pro qua quidem re serenissimus noster dominus Romanorum rex misit nos ad ex- cellentiam vestram fraterne rogans celsitudinem vestram, vt ea, que per nos nunccios et oratores suos celsitudini vestre expri- mentur, benigniter suscipere et plene intelligere placatoque animo audire ac effectualiter exaudire dignetur claritas vestra. Princeps excellentissime! Si iuste et bone animaduerto vna ex sex causis apud antiquos nec non apud modernos matrimonia contrahi solent directeque contrahuntur; interdum causa pulcri- tudinis, interdum causa diuiciarum, interdum causa generis, in- terdum causa vicinitatis, interdum causa I bonorum morum, in- 1b terdum causa vnionis et bone concordie. Verum si una ex causis predictis sufficiens fuerit et est ad matrimonia contra- henda, quanto magis ac magis vbi omnes iste cause conveniunt simulque concurrunt, illud sit matrimonium appetendum, illud contrahendum, euidens racio clare demonstrat. Gloriosissime princeps! Audiat pacienter sublimitas vestra verba mea, quo- niam a veritate iuxta posse non discedam. Et dico quod in isto inclito iuuene domino duce Pomeranie 2 illustri, qui natam 1 Die Ueberschrift ist unrichtig, denn die Rede des dänischen Gesandten ist nicht vorhanden. Das Folgende spricht Bartholdus, wie die Einleitung erweist, im Namen König Sigismunds und bezieht sich auf eine vorher- gegangene Rede des dänischen Gesandten. Dieser Herzog von Pommern war Bogislaw IX. von Stolp, der einzige Sohn des 1417 verstorbenen Bogislaw VIII. und der Sophie, einer Tochter Heinrichs des Eisernen, Grafen von Holstein (vgl. Barthold, Gesch. v. Rügen u. Pommern IV. 1. p. 33). Er heirathete Ostern 1433 Aemilia, die Tochter des Herzogs Ziemowit IV. von Masowien und der Alexandra, einer Schwester des Königs Jagiello, deren älteste Tochter Cymbarka an Herzog Ernst von Steiermark verheirathet und die Mutter Kaiser Friedrich III. war. Bogislaw IX. starb im März 1447 und hinterliess nur Töchter. V „ „„ „
Strana 332
332 serenissimi fratris vestri domini regis Polonie legittimam petit in vxorem, omnes predicte cause iste simul conveniunt simulque concurrunt. Est enim pulcer, eleganti forma, venustus tantaque corporis pulcritudine decoratus, vt aspectum suum angelicum quam humanum existimares; quod autem diues existat, satis nota est vniuerso orbi suarum diuiciarum opulencia dominiique ampli et lati potencia; de genere autem si multa loquar, tam- quam solem facibus adunare conabor, sed vnico verbo contentus : genere clarissimus est, nam regali ex progenie exortus antiqua refulget. De vicinitate vero dominiorum vestrorum nouit mare, nouit terra, nouit diffususque populus qui cupit vniri vnitoque dyademate regi. Omnia quidem predicta pulcra sunt mortali- busque grata vniuersis. Sed veniam ad ea que magis ac magis animum mouere debent, videlicet pulcritudo interior bonumque commune. Vnde, excellentissime domine, clarissimus inclitusque iuuenis iste tanta est morum honestate decoratus, tanta mode- stia, tanta affabilitate ac tanta in verborum suorum laudandus grauedine, quod ipsum non solum iuuenem bone indolis, ymo quasi etate provectum vestra claritas iudicaret et eum optaret in suum. Non ambigo, ymo firmissime teneo, quod adhuc erit ipse vestre mentis maxima consolacio, si talem generum sere- nissimo fratri vestro ac sibi et vobis filium procreabit vestra 2a virtus, letificabitur in eo senectus vestra, baculusque erit] vobis in diebus antiquis, vnde fesse vires refocillabuntur magnoque replebuntur gaudio; erit enim coniux sua vobis tamquam vitis habundans in lateribus dominii vestri et filii sui tamquam no- welle oliuarum in circuitu potencie vestre. Eya ergo exurgat animus vester, exurgat gloria vestra et voluntatem vestram ap- plicetis ad tam gloriosi matrimonii consumationem prosperam et felicem. In vestra namque consistit voluntate; vestrum nam- que velle aliorum est velle, vestrumque nolle aliorum ! est nolle; fiat igitur voluntas vestra in bonum et id quod semel inceptum est, prosperum habeat exitum. Consensum prebeat excellencia vestra, vt inclita nata serenissimi domini regis Polonie et in- clitus dux Pomeranie simul conveniant, simulque ligentur sub legittimo federe nupciarum et latus regium lateri regio appli- cetur et genus regium generi regio coniungatur, ut ex utroque regali stipite regalis soboles pululet et crescat in gremio potencie 1 Cod. aliorum aliorum.
332 serenissimi fratris vestri domini regis Polonie legittimam petit in vxorem, omnes predicte cause iste simul conveniunt simulque concurrunt. Est enim pulcer, eleganti forma, venustus tantaque corporis pulcritudine decoratus, vt aspectum suum angelicum quam humanum existimares; quod autem diues existat, satis nota est vniuerso orbi suarum diuiciarum opulencia dominiique ampli et lati potencia; de genere autem si multa loquar, tam- quam solem facibus adunare conabor, sed vnico verbo contentus : genere clarissimus est, nam regali ex progenie exortus antiqua refulget. De vicinitate vero dominiorum vestrorum nouit mare, nouit terra, nouit diffususque populus qui cupit vniri vnitoque dyademate regi. Omnia quidem predicta pulcra sunt mortali- busque grata vniuersis. Sed veniam ad ea que magis ac magis animum mouere debent, videlicet pulcritudo interior bonumque commune. Vnde, excellentissime domine, clarissimus inclitusque iuuenis iste tanta est morum honestate decoratus, tanta mode- stia, tanta affabilitate ac tanta in verborum suorum laudandus grauedine, quod ipsum non solum iuuenem bone indolis, ymo quasi etate provectum vestra claritas iudicaret et eum optaret in suum. Non ambigo, ymo firmissime teneo, quod adhuc erit ipse vestre mentis maxima consolacio, si talem generum sere- nissimo fratri vestro ac sibi et vobis filium procreabit vestra 2a virtus, letificabitur in eo senectus vestra, baculusque erit] vobis in diebus antiquis, vnde fesse vires refocillabuntur magnoque replebuntur gaudio; erit enim coniux sua vobis tamquam vitis habundans in lateribus dominii vestri et filii sui tamquam no- welle oliuarum in circuitu potencie vestre. Eya ergo exurgat animus vester, exurgat gloria vestra et voluntatem vestram ap- plicetis ad tam gloriosi matrimonii consumationem prosperam et felicem. In vestra namque consistit voluntate; vestrum nam- que velle aliorum est velle, vestrumque nolle aliorum ! est nolle; fiat igitur voluntas vestra in bonum et id quod semel inceptum est, prosperum habeat exitum. Consensum prebeat excellencia vestra, vt inclita nata serenissimi domini regis Polonie et in- clitus dux Pomeranie simul conveniant, simulque ligentur sub legittimo federe nupciarum et latus regium lateri regio appli- cetur et genus regium generi regio coniungatur, ut ex utroque regali stipite regalis soboles pululet et crescat in gremio potencie 1 Cod. aliorum aliorum.
Strana 333
333 vestre in augmentum glorie nominis vestri ac leticiam mentis omnium beniuolorum vestrorum. Multi quidem diui augusti, multi excelsi reges, multi recolendi! duces in recessu a carceri- bus carnis propria natali sobole caruerunt, sicut enim placuit superis; quod isti pacienter tolerantes provideque conspicientes, id in quo natura defecit suppleuerunt optima providencia, vnde alienam sobolem in propriam adoptaverunt consolacionemque maximam tam in vita quam in morte ex hoc susceperunt; quorum omnium nomina pretermittimus, vnum tantum exemplum celsi- tudini vestre narrabo. Ille dominator orbis victorque terrarum Gayus Julius Cesar, a quo omnes alii imperium gubernantes Cesares dicti sunt, carens masculina prole Octauianum Augustum sibi adoptauit in filium, qui fuit iuuenis pulcritudine corporis et venustate morum speciosissimus fuitque Cesari obsequentissi- mus, et spiritus eius quieuit in eo | consolatus et letificatus 2b supra modum, et post illius obitum Octauianus ipse orbem paca- tum vniuersum summa cum pace multos rexit per annos; cuius sub imperio auctor salutis nostre ex virgine matre Christus Jhesus nasci dignatus est. Hoc enim exemplum solius Cesaris aliis quamplurimis pretermissis vestre celsitudini enarrare cu- raui, vt eciam eum in hoc qui eius in quam plurimis gestu sequimini; fuit enim Cesar predictus virtutibus repletus, ferus in bello, manswetus in pace, amicis gratus, inimicis metuendus, in rebelles seuerus, in victis misericors, in subditis paciens ac magnificus, liberalis et iocundus communiter circa omnes et super omnes amator publice vtilitatis, vnde de te, gloriosissime princeps, fama diffusa per orbem publice testatur quod quam- plurima eius in predictis sequimini vestigia.2 Ergo eciam ab ipso non disgreges in hoc, sed annuat gloria vestra peticioni nostre ad utilitatem rei publice tocius Christianitatis, quam vos et quilibet principum amare, fouere et augere jure tenetur. Et si forsitan per aliquos celsitudini vestre dictum foret, quod inclita ista filia filio domini marchionis Brandenburgensis iam promissa et desponsata fuisset et quod cum honore id quod petimus fieri non posset, rogo talia asserentes, quod a veritate non avertant auditum suum, audiant vocem meam, quoniam veritatem meditabitur guttur meum. Dico non occulte sed palam et publice quod secundum tenorem litterarum per serenissimum 1 Cod. recolendo. 2 Witold hatte keine Söhne.
333 vestre in augmentum glorie nominis vestri ac leticiam mentis omnium beniuolorum vestrorum. Multi quidem diui augusti, multi excelsi reges, multi recolendi! duces in recessu a carceri- bus carnis propria natali sobole caruerunt, sicut enim placuit superis; quod isti pacienter tolerantes provideque conspicientes, id in quo natura defecit suppleuerunt optima providencia, vnde alienam sobolem in propriam adoptaverunt consolacionemque maximam tam in vita quam in morte ex hoc susceperunt; quorum omnium nomina pretermittimus, vnum tantum exemplum celsi- tudini vestre narrabo. Ille dominator orbis victorque terrarum Gayus Julius Cesar, a quo omnes alii imperium gubernantes Cesares dicti sunt, carens masculina prole Octauianum Augustum sibi adoptauit in filium, qui fuit iuuenis pulcritudine corporis et venustate morum speciosissimus fuitque Cesari obsequentissi- mus, et spiritus eius quieuit in eo | consolatus et letificatus 2b supra modum, et post illius obitum Octauianus ipse orbem paca- tum vniuersum summa cum pace multos rexit per annos; cuius sub imperio auctor salutis nostre ex virgine matre Christus Jhesus nasci dignatus est. Hoc enim exemplum solius Cesaris aliis quamplurimis pretermissis vestre celsitudini enarrare cu- raui, vt eciam eum in hoc qui eius in quam plurimis gestu sequimini; fuit enim Cesar predictus virtutibus repletus, ferus in bello, manswetus in pace, amicis gratus, inimicis metuendus, in rebelles seuerus, in victis misericors, in subditis paciens ac magnificus, liberalis et iocundus communiter circa omnes et super omnes amator publice vtilitatis, vnde de te, gloriosissime princeps, fama diffusa per orbem publice testatur quod quam- plurima eius in predictis sequimini vestigia.2 Ergo eciam ab ipso non disgreges in hoc, sed annuat gloria vestra peticioni nostre ad utilitatem rei publice tocius Christianitatis, quam vos et quilibet principum amare, fouere et augere jure tenetur. Et si forsitan per aliquos celsitudini vestre dictum foret, quod inclita ista filia filio domini marchionis Brandenburgensis iam promissa et desponsata fuisset et quod cum honore id quod petimus fieri non posset, rogo talia asserentes, quod a veritate non avertant auditum suum, audiant vocem meam, quoniam veritatem meditabitur guttur meum. Dico non occulte sed palam et publice quod secundum tenorem litterarum per serenissimum 1 Cod. recolendo. 2 Witold hatte keine Söhne.
Strana 334
334 dominum regem Polonie prefato domino marchioni factarum nulla est promissio, nulla sponsalia, nullum matrimonium, et super hoc in ciuitate Cracoviensi per omnes prelatos, per omnes principes, per omnes barones et per omnes doctores et iuris peritos et quamplures alios milites ac nobiles fuit vnanimiter dictum et declaratum, quod per seriem illarum 3a litterarum | ibi pluries lectarum in nullo erat obligatus sere- nissimus dominus rex Polonie et quod inclitissima nata sua erat libera a filio dicti marchionis, ac per eosdem fuit in presencia serenissimorum principum Romanorum et Polonie ac Dacie regum nemine discrepante conclusum et declaratum, quod vigore cuiusdam alterius littere de quibusdam promissionibus inter pre- fatos serenissimum dominum regem Polonie et marchionem fac- tis predictus rex Polonie in aliquo non est obligatus de con- tentis in dictis litteris prefato domino marchioni ex eo, quia ipse marchio domino regi promisit et non obseruat, ymo in quamplurimis contravenit, prout probabitur suo loco et tempore.1 Preterea illustrissime princeps, leges et iura volunt, quod de duabus promissionibus super eadem re equaliter factis prima promissio sit validior; vnde si adhuc facta fuisset aliqua pro- missi ofilio domini marchionis, que tamen nulla facta fuit, ista promissio non valeret, quia prius inclitissimo iuueni domino duci Pomeranie promissa fuerat,2 et ipsa sibi in signum de- sponsacionis annulum direxit; vlterius dicta littera3 regis Polonie facta domino marchioni ex alio capite non valet, quia in eadem littera disponitur de corona regis Polonie transferenda, quod filium domini marchionis post obitum etc. — nullam faciendo 1 An demselben Tage, an welchem der Verlöbnissvertrag abgeschlossen wurde, hatte der Markgraf auch ein Bündniss mit Polen, welches ihn zur Kriegshilfe wider den deutschen Orden verpflichtete, geschlossen (s. unten No. II und Riedel, Cod. dipl. Brand. 2. Haupttheil III. p. 399). Nun hatten inzwischen die Polen im J. 1422 einen Feldzug gegen den Orden unternommen, und der Markgraf Friedrich war seiner Zusage nicht nach- gekommen. Allein die Giltigkeit des einen Vertrages war mit der Ver- letzung des andern nicht aufgehoben, denn beide hängen so wenig von einander ab, dass der eine in dem andern gar nicht erwähnt wird. Das ist urkundlich nicht erwiesen, und König Wladyslaw stellt das in dem unten folgenden Bericht No. LXXX. geradezu in Abrede. Wohl war der Vorschlag früher von Seiten einer Partei gemacht worden (Długosz, H. P. XI. 437), aber er war mit der Bemerkung, dass Bogislaw nur ,wäs- serige‘ Hilfe zu leisten im Stande sei, zurückgewiesen worden. Weiter unter No. III. 3
334 dominum regem Polonie prefato domino marchioni factarum nulla est promissio, nulla sponsalia, nullum matrimonium, et super hoc in ciuitate Cracoviensi per omnes prelatos, per omnes principes, per omnes barones et per omnes doctores et iuris peritos et quamplures alios milites ac nobiles fuit vnanimiter dictum et declaratum, quod per seriem illarum 3a litterarum | ibi pluries lectarum in nullo erat obligatus sere- nissimus dominus rex Polonie et quod inclitissima nata sua erat libera a filio dicti marchionis, ac per eosdem fuit in presencia serenissimorum principum Romanorum et Polonie ac Dacie regum nemine discrepante conclusum et declaratum, quod vigore cuiusdam alterius littere de quibusdam promissionibus inter pre- fatos serenissimum dominum regem Polonie et marchionem fac- tis predictus rex Polonie in aliquo non est obligatus de con- tentis in dictis litteris prefato domino marchioni ex eo, quia ipse marchio domino regi promisit et non obseruat, ymo in quamplurimis contravenit, prout probabitur suo loco et tempore.1 Preterea illustrissime princeps, leges et iura volunt, quod de duabus promissionibus super eadem re equaliter factis prima promissio sit validior; vnde si adhuc facta fuisset aliqua pro- missi ofilio domini marchionis, que tamen nulla facta fuit, ista promissio non valeret, quia prius inclitissimo iuueni domino duci Pomeranie promissa fuerat,2 et ipsa sibi in signum de- sponsacionis annulum direxit; vlterius dicta littera3 regis Polonie facta domino marchioni ex alio capite non valet, quia in eadem littera disponitur de corona regis Polonie transferenda, quod filium domini marchionis post obitum etc. — nullam faciendo 1 An demselben Tage, an welchem der Verlöbnissvertrag abgeschlossen wurde, hatte der Markgraf auch ein Bündniss mit Polen, welches ihn zur Kriegshilfe wider den deutschen Orden verpflichtete, geschlossen (s. unten No. II und Riedel, Cod. dipl. Brand. 2. Haupttheil III. p. 399). Nun hatten inzwischen die Polen im J. 1422 einen Feldzug gegen den Orden unternommen, und der Markgraf Friedrich war seiner Zusage nicht nach- gekommen. Allein die Giltigkeit des einen Vertrages war mit der Ver- letzung des andern nicht aufgehoben, denn beide hängen so wenig von einander ab, dass der eine in dem andern gar nicht erwähnt wird. Das ist urkundlich nicht erwiesen, und König Wladyslaw stellt das in dem unten folgenden Bericht No. LXXX. geradezu in Abrede. Wohl war der Vorschlag früher von Seiten einer Partei gemacht worden (Długosz, H. P. XI. 437), aber er war mit der Bemerkung, dass Bogislaw nur ,wäs- serige‘ Hilfe zu leisten im Stande sei, zurückgewiesen worden. Weiter unter No. III. 3
Strana 335
335 de dominio mencionem Lythwanis, quod de iure fieri non potuit propter pacta et federa inter Polones et Lythwanos prius facta et inita et vobis omnibus hic circumstantibus non ignota. Con- sideret eciam celsitudo vestra quod etas filii domini marchionis multum repugnat huic rei tanquam inhabilis ad matrimonia contrahenda, inclitissimus autem dux iste de quo loquimur iam potens est ad muliebres amplexus filiosque generandos, et simi- liter de inclitissima nata domini regis Polonie quod etatis jam perfecte existat! notum est omnibus, peccatumque maximum existeret omnium communi iudicio, quod tantum temporis per- deret in tam longinqua expectatione. Nam si annorum dinu- meremus discursum, si infra annum vel duos ipsa pareret filiam, 3b posset predicta filia nascitura esse decens uxor filio predicti domini Marchionis nec repugnat ipsorum alicuius etas. Atten- dat splendor animi et claritas intellectus vestri, quod magna ymo maxima differentia existit inter istos duos in etâte, in genere et in potencia, que omnia maxima sunt consideranda per illos qui recta sapiunt; vnde excellencie vestre dico, Ex- cellentissime princeps, quod apud illos, qui me melius ista no- runt, quos sapiencia et providencia apprehendit nullaque pas- sione mouentur nisi utilitate publica, asseritur et notarie affir- matur, quod si istud matrimonium fiat cum isto inclito duce tali tantoque herede futuro magnarum ymo maximarum poten- ciarum, erit vnio vnde amicis et benivolis viris cunctoque Christiano populo gaudium, leticia et exultacio mentis, inimicis vero vestris fidelibus siue infidelibus terror atque timor. Pro tanto igitur bono exequendo ab omnibus optando serenissimus dominus rex Romanorum frater véster carissimus omnes rogatus instantes (?) preces quas potest porrigit fraternitati vestre nosque misit, vt nomine suo excellenciam vestram totis cordis affecti- bus rogaremus. Nos igitur preces accumulando supplicamus humiliter celsitudini vestre, vt pro tanto bono tantaque vtilitate Christianitatis et pro ampliacione dominiorum ac potenciarum vestrarum ad terrendas barbaricas naciones omnemque gentem vobis infestam vestrum benigne assensum prebere similiter et Sie war nach Ausweis der Rechnungsbücher des Krakauer Stadtrathes geboren am 8. April 1408, also zur Zeit der Gesandtschaft 16 Jahre alt. Der junge Markgraf Friedrich zählte damals 10 Jahre, der Herzog Bogis- law aber schon über zwanzig. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 22
335 de dominio mencionem Lythwanis, quod de iure fieri non potuit propter pacta et federa inter Polones et Lythwanos prius facta et inita et vobis omnibus hic circumstantibus non ignota. Con- sideret eciam celsitudo vestra quod etas filii domini marchionis multum repugnat huic rei tanquam inhabilis ad matrimonia contrahenda, inclitissimus autem dux iste de quo loquimur iam potens est ad muliebres amplexus filiosque generandos, et simi- liter de inclitissima nata domini regis Polonie quod etatis jam perfecte existat! notum est omnibus, peccatumque maximum existeret omnium communi iudicio, quod tantum temporis per- deret in tam longinqua expectatione. Nam si annorum dinu- meremus discursum, si infra annum vel duos ipsa pareret filiam, 3b posset predicta filia nascitura esse decens uxor filio predicti domini Marchionis nec repugnat ipsorum alicuius etas. Atten- dat splendor animi et claritas intellectus vestri, quod magna ymo maxima differentia existit inter istos duos in etâte, in genere et in potencia, que omnia maxima sunt consideranda per illos qui recta sapiunt; vnde excellencie vestre dico, Ex- cellentissime princeps, quod apud illos, qui me melius ista no- runt, quos sapiencia et providencia apprehendit nullaque pas- sione mouentur nisi utilitate publica, asseritur et notarie affir- matur, quod si istud matrimonium fiat cum isto inclito duce tali tantoque herede futuro magnarum ymo maximarum poten- ciarum, erit vnio vnde amicis et benivolis viris cunctoque Christiano populo gaudium, leticia et exultacio mentis, inimicis vero vestris fidelibus siue infidelibus terror atque timor. Pro tanto igitur bono exequendo ab omnibus optando serenissimus dominus rex Romanorum frater véster carissimus omnes rogatus instantes (?) preces quas potest porrigit fraternitati vestre nosque misit, vt nomine suo excellenciam vestram totis cordis affecti- bus rogaremus. Nos igitur preces accumulando supplicamus humiliter celsitudini vestre, vt pro tanto bono tantaque vtilitate Christianitatis et pro ampliacione dominiorum ac potenciarum vestrarum ad terrendas barbaricas naciones omnemque gentem vobis infestam vestrum benigne assensum prebere similiter et Sie war nach Ausweis der Rechnungsbücher des Krakauer Stadtrathes geboren am 8. April 1408, also zur Zeit der Gesandtschaft 16 Jahre alt. Der junge Markgraf Friedrich zählte damals 10 Jahre, der Herzog Bogis- law aber schon über zwanzig. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 22
Strana 336
336 consensum ad predictum matrimonium in Christi nomine feli- citer contrahendum et prospere consumandum, quod si feceri- tis, ,in freta dum fluuii current, dum montibus umbre lustrabunt conuexa, polus dum sidera pascet: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt'1 gloriaque post hec circumdet vos eterna illo largiente qui mari imperat atque ventis, a quo omne donum optimum et omne datum perfectum, regnans in secula benedictus, amen. II. L(iterae) contractuum habitorum inter d(ominum) regem p(olonie) et fre- dricum march(ionem) Brand(enburgensem)2. I Nos Wladislaus etc. nostro et Incliti principis domini Allexandri etc. nomine ac Fredericus dei gracia marchio Bran- denburgensis sacri Romani etc. significamus etc. Quomodo attendentes et debita animaduersione pensantes Iniurias, dampna et molestias, quibus Nos Cruciferi de prussia presumcione temeraria et infaustis ausibus offendere et ledere pertinaci su- perbia non formidant et qui in humilitate et deuotione religio- nis christianis principibus deberent conuersari, in arcum con- uersi prauum iniquo affectu bona ipsorum contra deum et iu- sticiam diripiunt et occupant mala fide. Hine et regno nostro" polonie lythwanie ducatui4 dominiisque et marchionatui Bran- denburgensi magnas et notabiles terrarum abstulerunt porcio- nes nec pro illis curant nobis respondere, ymo dum nos vr- gente conscientia et cogente fide iuramenti pro alienatorum re- cuperatione prestiti, bona nostra ab ipsis repetiuimus, bella nobis comminantur et ad prelia nos prouocant, et dum nostras dissimulamus iniurias, acriores tunc ab ipsis sustinemus tumul- tus. His itaque commoniti molestiis 5 vt minus hostium nostro- rum terreamur insidiis et insultaciones eorum6 vincamus, verum, purum, sincerum et indissolubile fedus amicicie inter nos pepi- gimus, contraximus, iniuimus, assvmpsimus, contrahimus et as- 4a 1 2 Vergilii Aen. I, 607—609. Schon gedruckt nach dem Original des Geh. Cabinets-Archivs in Berlin bei Riedel, Cod. dipl. Brandenb. 2. Haupttheil III p. 399. Zur Beurtheilung unserer Handschrift diene hier die genaue Vergleichung. 3 Fehlt bei Riedel. 4 R. ducatibus. 5 R. et vt. 6 Fehlt bei R.
336 consensum ad predictum matrimonium in Christi nomine feli- citer contrahendum et prospere consumandum, quod si feceri- tis, ,in freta dum fluuii current, dum montibus umbre lustrabunt conuexa, polus dum sidera pascet: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt'1 gloriaque post hec circumdet vos eterna illo largiente qui mari imperat atque ventis, a quo omne donum optimum et omne datum perfectum, regnans in secula benedictus, amen. II. L(iterae) contractuum habitorum inter d(ominum) regem p(olonie) et fre- dricum march(ionem) Brand(enburgensem)2. I Nos Wladislaus etc. nostro et Incliti principis domini Allexandri etc. nomine ac Fredericus dei gracia marchio Bran- denburgensis sacri Romani etc. significamus etc. Quomodo attendentes et debita animaduersione pensantes Iniurias, dampna et molestias, quibus Nos Cruciferi de prussia presumcione temeraria et infaustis ausibus offendere et ledere pertinaci su- perbia non formidant et qui in humilitate et deuotione religio- nis christianis principibus deberent conuersari, in arcum con- uersi prauum iniquo affectu bona ipsorum contra deum et iu- sticiam diripiunt et occupant mala fide. Hine et regno nostro" polonie lythwanie ducatui4 dominiisque et marchionatui Bran- denburgensi magnas et notabiles terrarum abstulerunt porcio- nes nec pro illis curant nobis respondere, ymo dum nos vr- gente conscientia et cogente fide iuramenti pro alienatorum re- cuperatione prestiti, bona nostra ab ipsis repetiuimus, bella nobis comminantur et ad prelia nos prouocant, et dum nostras dissimulamus iniurias, acriores tunc ab ipsis sustinemus tumul- tus. His itaque commoniti molestiis 5 vt minus hostium nostro- rum terreamur insidiis et insultaciones eorum6 vincamus, verum, purum, sincerum et indissolubile fedus amicicie inter nos pepi- gimus, contraximus, iniuimus, assvmpsimus, contrahimus et as- 4a 1 2 Vergilii Aen. I, 607—609. Schon gedruckt nach dem Original des Geh. Cabinets-Archivs in Berlin bei Riedel, Cod. dipl. Brandenb. 2. Haupttheil III p. 399. Zur Beurtheilung unserer Handschrift diene hier die genaue Vergleichung. 3 Fehlt bei Riedel. 4 R. ducatibus. 5 R. et vt. 6 Fehlt bei R.
Strana 337
337 sumimus presentibus omni tempore duraturum. Pollicemur ergo et mutuis nos promissis hincinde nobis obligamus sine dolo et fraude cum omnibus nostris et nostrorum exercituum poten- ciis propriis in ! personis et cum fratribus, amicis, consangwineis, Nepotibus et fautoribus ac sociis nostris quos preualere potue- rimus, contra Cruciferos de prussia, inimicos nostros et terra- rum nostrarum ac bonorum multorum occupatores friuolos et pretensos, mutua nobis prestare et facere subsidia, dum et quociens vnicuique nostrum opus fuerit et2 necesse: vt3 alter alterum tribus uel quattuor mensibus de intencione belli et gwerrarum contra ipsos mouendarum perante auisabit, et4 vt vnusquisque5 liberius, accomodacius et tucius gentes suas possi conuocare. Si que autem volente domino I bona, terras (sic!), 4b castra, ciuitates uel quascunque possessiones communi omnium potencia fuerint acquisita, illa in parte huius remaneant per- petue, ad quem et ad cuius dominia spectauerint ab antiquo; et si aliqua alia nulli partium propria ibidem acquirentur, iuxta et secundum computacionem et numerum exercituum cuiuslibet iusta sorte diuidentur, vtputa6 maiori exercitui maior et minor minor porcio concedetur. Et nunquam subsidia nobis inuicem" subtrahemus, donec cum Cruciferis predictis pacem perpetuam concordie uel cuiuscunque pacti mediums uel finem gwerra- rum debitum consequentur. Ceterum nullus hominum nec? do- minus noster sanctissimus dominus papa nec aliquis princeps ecclesiasticus uel secularis aut quecunque persona cuiuscunque status, eminencie, dignitatis, condicionis aut gradus potuerit nos ab huiusmodi subsidiis contra Cruciferos predictos de prussia alternatim uel mutuo nobis faciendis prohibere, quin ea qui- buscunque et quorumcunque Inhibicionibus non obstantibus taliter ut prefertur inter nos prosequemur. Hoc eciam volumus inter nos obseruare, quod nullus nostrum in terris suis hostes fugi- tiuos et profugos alterius nostrum in dampnum uel periculum alicuius partis obseruabit uel fouebit. Similiter (fide)10 nobis reciproca promittimus et spondemus fideliter, quod per terras et dominia nostra transitum omnibus hominibus totis!1 viribus volumus prohibere hiis qui in dampnum cuiuslibet nostrum (uel) 1 Fehlt bei R. 2 R. uel. 3 R. et. 4 Fehlt bei R. 5 R. nostrum. 6 R. utpote. 7 R. inuicem huiusmodi. 8 R. medio. 9 R. uel. 10 Fehlt in unserem Codex. 11 hominibus totis fehlt bei R. 22
337 sumimus presentibus omni tempore duraturum. Pollicemur ergo et mutuis nos promissis hincinde nobis obligamus sine dolo et fraude cum omnibus nostris et nostrorum exercituum poten- ciis propriis in ! personis et cum fratribus, amicis, consangwineis, Nepotibus et fautoribus ac sociis nostris quos preualere potue- rimus, contra Cruciferos de prussia, inimicos nostros et terra- rum nostrarum ac bonorum multorum occupatores friuolos et pretensos, mutua nobis prestare et facere subsidia, dum et quociens vnicuique nostrum opus fuerit et2 necesse: vt3 alter alterum tribus uel quattuor mensibus de intencione belli et gwerrarum contra ipsos mouendarum perante auisabit, et4 vt vnusquisque5 liberius, accomodacius et tucius gentes suas possi conuocare. Si que autem volente domino I bona, terras (sic!), 4b castra, ciuitates uel quascunque possessiones communi omnium potencia fuerint acquisita, illa in parte huius remaneant per- petue, ad quem et ad cuius dominia spectauerint ab antiquo; et si aliqua alia nulli partium propria ibidem acquirentur, iuxta et secundum computacionem et numerum exercituum cuiuslibet iusta sorte diuidentur, vtputa6 maiori exercitui maior et minor minor porcio concedetur. Et nunquam subsidia nobis inuicem" subtrahemus, donec cum Cruciferis predictis pacem perpetuam concordie uel cuiuscunque pacti mediums uel finem gwerra- rum debitum consequentur. Ceterum nullus hominum nec? do- minus noster sanctissimus dominus papa nec aliquis princeps ecclesiasticus uel secularis aut quecunque persona cuiuscunque status, eminencie, dignitatis, condicionis aut gradus potuerit nos ab huiusmodi subsidiis contra Cruciferos predictos de prussia alternatim uel mutuo nobis faciendis prohibere, quin ea qui- buscunque et quorumcunque Inhibicionibus non obstantibus taliter ut prefertur inter nos prosequemur. Hoc eciam volumus inter nos obseruare, quod nullus nostrum in terris suis hostes fugi- tiuos et profugos alterius nostrum in dampnum uel periculum alicuius partis obseruabit uel fouebit. Similiter (fide)10 nobis reciproca promittimus et spondemus fideliter, quod per terras et dominia nostra transitum omnibus hominibus totis!1 viribus volumus prohibere hiis qui in dampnum cuiuslibet nostrum (uel) 1 Fehlt bei R. 2 R. uel. 3 R. et. 4 Fehlt bei R. 5 R. nostrum. 6 R. utpote. 7 R. inuicem huiusmodi. 8 R. medio. 9 R. uel. 10 Fehlt in unserem Codex. 11 hominibus totis fehlt bei R. 22
Strana 338
338 alterius in succursum Cruciferorum de prussia uel aliis qui- buscunque hominibus, qui illic1 se vellent transferre. Item si domino disponente castrum Drezno a quacunque parcium per vim belli uel alio quocunque ingenio aut arte fuerit acquisitum uel redemptum pecuniis uel alio quouis pacto de dictorum Cru- ciferorum manibus liberatum, mox ipsius possessio regi uel regno 2 polonie assignetur et tradatur. Super proprietate autem ipsius3 prefato domino marchioni 4, ex quo sibi racione marchio- natus sui jus pretendit in ipso competere, salua accio remane- bit, quam coram amicis aut Judicibus fauorabilibus per partes 5a ] electis et assumptis, quando sibi5 expedire videbitur, prose- quetur. Similiter et pro castro Czantoch6 coram eisdem Judi- cibus uel aliis similibus amicabiliter uel Judicialiter de Jure volumus experiri.7 Actum Cracovie f(eria) tercia post Miseri- cordia domini anno domini ab incarnacione eiusdem etc. XX primo Datum.8 III. Inscripcio Brandenburgensis regi Polonie quod filiam suam ducet in talibus dotalicii punctis que sequuntur.9 Nos Fredricus dei gracia marchio Brandenburgensis etc. Significamus etc. quomodo desiderabile amplectentes amicicie commercium, quo omnia proficiunt et in conditionem vertunturto meliorem, et que diversitate horruerunt amicicie nexul! in vni- tatem ydemptitatis concurrunt, per quam respublica reficitur et 2 debito venératur affectu quottidie profectibus votivis fecun- 3 1 R. hominibus illine. 2 Unser Codex hat: et regine pol., eine solche aber gab es damals gar nicht, also offenbar falsch. 3 Fehlt bei R. 4 Fehlt bei R. 5 Fehlt bei R. 6R. Santok. 7 Bei R. folgt: Harum quibus sigilla nostra maiora appensa sunt testimonio litterarum. 8 Bei R. folgen die Zeugen, und zwar dieselben wie in No. III. unten. 9 Von diesem Erb- und Heiratsvertrage findet sich bei Riedel, Cod. dipl. Brandeburg. 2. Hptthl. III. p. 397 nur die Gegenurkunde des polnischen Königs Wladyslaw. Diese Urkunde des Brandenburgers aber hat Voigt, die Erwerbung der Neumark, Berlin 1863, S. 406 als Beilage nach einer Abschrift im Fol. C. des geheimen Archivs zu Königsberg abdrucken lassen. Diese Abschrift ist nicht besser als die im Formelbuch hier; da aber die Fehler nicht dieselben sind und beide Copien sich gegenseitig ergänzen, füge ich die wesentlicheren Varianten des Voigt'schen Abdrucks hier bei. 10 cristi uniuntur. 11 nexie. 12 et si.
338 alterius in succursum Cruciferorum de prussia uel aliis qui- buscunque hominibus, qui illic1 se vellent transferre. Item si domino disponente castrum Drezno a quacunque parcium per vim belli uel alio quocunque ingenio aut arte fuerit acquisitum uel redemptum pecuniis uel alio quouis pacto de dictorum Cru- ciferorum manibus liberatum, mox ipsius possessio regi uel regno 2 polonie assignetur et tradatur. Super proprietate autem ipsius3 prefato domino marchioni 4, ex quo sibi racione marchio- natus sui jus pretendit in ipso competere, salua accio remane- bit, quam coram amicis aut Judicibus fauorabilibus per partes 5a ] electis et assumptis, quando sibi5 expedire videbitur, prose- quetur. Similiter et pro castro Czantoch6 coram eisdem Judi- cibus uel aliis similibus amicabiliter uel Judicialiter de Jure volumus experiri.7 Actum Cracovie f(eria) tercia post Miseri- cordia domini anno domini ab incarnacione eiusdem etc. XX primo Datum.8 III. Inscripcio Brandenburgensis regi Polonie quod filiam suam ducet in talibus dotalicii punctis que sequuntur.9 Nos Fredricus dei gracia marchio Brandenburgensis etc. Significamus etc. quomodo desiderabile amplectentes amicicie commercium, quo omnia proficiunt et in conditionem vertunturto meliorem, et que diversitate horruerunt amicicie nexul! in vni- tatem ydemptitatis concurrunt, per quam respublica reficitur et 2 debito venératur affectu quottidie profectibus votivis fecun- 3 1 R. hominibus illine. 2 Unser Codex hat: et regine pol., eine solche aber gab es damals gar nicht, also offenbar falsch. 3 Fehlt bei R. 4 Fehlt bei R. 5 Fehlt bei R. 6R. Santok. 7 Bei R. folgt: Harum quibus sigilla nostra maiora appensa sunt testimonio litterarum. 8 Bei R. folgen die Zeugen, und zwar dieselben wie in No. III. unten. 9 Von diesem Erb- und Heiratsvertrage findet sich bei Riedel, Cod. dipl. Brandeburg. 2. Hptthl. III. p. 397 nur die Gegenurkunde des polnischen Königs Wladyslaw. Diese Urkunde des Brandenburgers aber hat Voigt, die Erwerbung der Neumark, Berlin 1863, S. 406 als Beilage nach einer Abschrift im Fol. C. des geheimen Archivs zu Königsberg abdrucken lassen. Diese Abschrift ist nicht besser als die im Formelbuch hier; da aber die Fehler nicht dieselben sind und beide Copien sich gegenseitig ergänzen, füge ich die wesentlicheren Varianten des Voigt'schen Abdrucks hier bei. 10 cristi uniuntur. 11 nexie. 12 et si.
Strana 339
339 datur, proinde cum serenissimo principe et domino, domino Wladislao! rege Polonie etc. fedus pure amicicie per contrac- tum perutile2 (1. parentele) assumimus et inimus per presentes et ut eius execucionem fides euidens sinceritatis contestetur inclitam dominam Hedwigim natam suam illustrem preclaro principi domino Fredrico filio nostro carissimo decreuit despon- sare et annis obstantibus innubilibus copulam carnalem inter eos hinc3 ad quinquennium distulit consumandam, vt autem ea que ex pura processerunt caritate ordine non careant debito et robore fulciantur optato conditiones et copula (sic!)4 infrascripta presentibus annectimus et sub tali ordine disponimus. Primo5 si prefatum dominum regem vxorem contingats recipere et filios ex ipsa non habere extunc corona et regnum Polonie prefate domine Hedwigi filie predicti domini regis et domino Fredrico marito suo nato nostro carissimo predicto cedent in hereditariam successionem et tam predicta domina Hedwigis quam predictus7 dominus Fredricus natus noster post decessum prefati domini regis corona regni debebunt insigniri. Si autem ipse dominus rex non filios sed filias aliquas post se 1relinquerit (sic) prefata domina Hedwigis filia sua et idem 5b dominus Fredricus natus noster de consilio prelatorum et baro- num? regni Polonie ipsas 1o cum dote competenti maritabunt. Porro si ante consumationem huiusmodi matrimonii prefatum dominum Wladislaum regem Polonie quod absit contingeritu decedere, prelati et barones regni Polonie usque ad copulam carnis uero12 expectato tempore quinquennii supradicto inter prefatam dominam Hedwigim et Fredricum filium nostrum 3 ma- trimonium debent consumare et regnum ac coronam regni Po- lonie ipsis tanquam heredibus sine dolo et fraude in successio- nem legitimam deputare. Et si idem dominus rex domino do- nante filios procreaverit, ad illos tamquam heredes corona et regnum!4 Polonie iure hereditario pertinebunt,15 prefata vero do- mina Hedwigis cum C millibus florenis!6 auri puri!7 Hungaria- libus 18 per19 dominum regem uel regnum ipsius pro dote sibi20 assignandis postquam heres regni et successor nascéretur infra 1 dei gracia. 2 parentele. 3 habere. 4 capitula. 5 Primo videlicet. 6 contingit. predictus fehlt. 8 reliquerit. 9 bonorum. 10 ipsis. 11 con- tigerit. 12 non. 13 nostrum carissimum. 14 corona regni Pol. 15 perti- nebit. 16 florenorum. 17 fehlt. 18 hungaricalis. 19 per dictum. 20 eius
339 datur, proinde cum serenissimo principe et domino, domino Wladislao! rege Polonie etc. fedus pure amicicie per contrac- tum perutile2 (1. parentele) assumimus et inimus per presentes et ut eius execucionem fides euidens sinceritatis contestetur inclitam dominam Hedwigim natam suam illustrem preclaro principi domino Fredrico filio nostro carissimo decreuit despon- sare et annis obstantibus innubilibus copulam carnalem inter eos hinc3 ad quinquennium distulit consumandam, vt autem ea que ex pura processerunt caritate ordine non careant debito et robore fulciantur optato conditiones et copula (sic!)4 infrascripta presentibus annectimus et sub tali ordine disponimus. Primo5 si prefatum dominum regem vxorem contingats recipere et filios ex ipsa non habere extunc corona et regnum Polonie prefate domine Hedwigi filie predicti domini regis et domino Fredrico marito suo nato nostro carissimo predicto cedent in hereditariam successionem et tam predicta domina Hedwigis quam predictus7 dominus Fredricus natus noster post decessum prefati domini regis corona regni debebunt insigniri. Si autem ipse dominus rex non filios sed filias aliquas post se 1relinquerit (sic) prefata domina Hedwigis filia sua et idem 5b dominus Fredricus natus noster de consilio prelatorum et baro- num? regni Polonie ipsas 1o cum dote competenti maritabunt. Porro si ante consumationem huiusmodi matrimonii prefatum dominum Wladislaum regem Polonie quod absit contingeritu decedere, prelati et barones regni Polonie usque ad copulam carnis uero12 expectato tempore quinquennii supradicto inter prefatam dominam Hedwigim et Fredricum filium nostrum 3 ma- trimonium debent consumare et regnum ac coronam regni Po- lonie ipsis tanquam heredibus sine dolo et fraude in successio- nem legitimam deputare. Et si idem dominus rex domino do- nante filios procreaverit, ad illos tamquam heredes corona et regnum!4 Polonie iure hereditario pertinebunt,15 prefata vero do- mina Hedwigis cum C millibus florenis!6 auri puri!7 Hungaria- libus 18 per19 dominum regem uel regnum ipsius pro dote sibi20 assignandis postquam heres regni et successor nascéretur infra 1 dei gracia. 2 parentele. 3 habere. 4 capitula. 5 Primo videlicet. 6 contingit. predictus fehlt. 8 reliquerit. 9 bonorum. 10 ipsis. 11 con- tigerit. 12 non. 13 nostrum carissimum. 14 corona regni Pol. 15 perti- nebit. 16 florenorum. 17 fehlt. 18 hungaricalis. 19 per dictum. 20 eius
Strana 340
340 6 a biennium reddi debebitl contenta. Nos uero nostro et pre- dicti domini Fredrici nati nostri nomine racione predictorum C2 millium florenorum similium de hungaria in dotalicium verum et legitimum debemus assig nareet tradere ac simul ducenta millia, que in dotem et dotalicium concurrunt, in et super terris, ciui- tatibus, castris, districtibus, opidis, villis nostris in marchia Bran- deburgensi3 infrascriptis deputare et realiter assignare cum om- nibus ipsorum4 omagiis, omagabus (sic), feodis, feodalibus, vasal- lis, seruiciis, terrigenis, nobilibus, incolis, nec non iuribus, iuris- diccionibus, proprietatibus, subiectionibus, dominiis* et mixtis cen- sibus, theoloneis per aquam et terram solui solitis, nauigiis, daciis, prouentibus, molendinis, aquis, fluminibus, riuulis, piscinis', siluis nemoribus et ceteris vtilitatibus, obuencionibus, attinenciis, per- tinenciis et appendiis" vniuersis quomodocunque ad ipsa spec- tantibus, prout in omnibus ipsorum metis, graniciis et limitibus longe, late et circumferentialiter sunt distincta, nichil prorsus nobis aut nostris heredibus iuriss, dominii, vtilitatis, proprietatis et subieccionis relinquentes. Quarum quidem terrarum, castro- rum, districtuum, ciuitatum, opidorum et bonorum nomina sunt ista: videlicet tota | terra Sternbergensis? cum civitate Drossen ac tota continencia et ambitu suo in ista parte fluuii Odra con- sistente, Franckenfurt, castrum Oderberg, Berlin, Colon, Be(r)- naw,1° Nuwestadt, Streusberg, Munschberg et Wrissen11 super Odra fluuio ciuitates et opida et alia quecunque ad ipsa dino- scuntur pertinere et que nosmet in ipsis habemus et posside- mus, vtimur et potimur ex antiquo et hucusque. Prefatarum autem terrarum, ciuitatum 12, castrorum, opidorum et villarum nobi- les, terrigene, feodales, vasalli, omagiales, ciues, burgenses et incole domine Hedwigi predicte statim et extimplo post copulam carnis cum filio nostro consumandam tamquam domine ipsorum vere et legittime fidelitatis omagium prestare et fide iuramenti so- litil3 tenebuntur confirmare, et omnibus modis et formis, sicut de iure et conswetudine harum terrarum et eorundem principum imperalium hactenus tentum est, firmiter firmare et iuramentis et aliis munimentis ad premissa necessariis roborare, sic quod 1 debet. 2 C milibus florenorum dotis prefate domine hedwigi alia cen- tum milia. 3 iacentibus. 4 eorum. 5 dominiis meris. 6 pisciuis. 7 ap- pendiciis. 8 iure. 9 Sterumbergensis. 10 Bernaw. 11 Nuenstad, Straus- berg, Munichberg et Wriessen. 12 ciuitatum fehlt. 13 soliti fehlt.
340 6 a biennium reddi debebitl contenta. Nos uero nostro et pre- dicti domini Fredrici nati nostri nomine racione predictorum C2 millium florenorum similium de hungaria in dotalicium verum et legitimum debemus assig nareet tradere ac simul ducenta millia, que in dotem et dotalicium concurrunt, in et super terris, ciui- tatibus, castris, districtibus, opidis, villis nostris in marchia Bran- deburgensi3 infrascriptis deputare et realiter assignare cum om- nibus ipsorum4 omagiis, omagabus (sic), feodis, feodalibus, vasal- lis, seruiciis, terrigenis, nobilibus, incolis, nec non iuribus, iuris- diccionibus, proprietatibus, subiectionibus, dominiis* et mixtis cen- sibus, theoloneis per aquam et terram solui solitis, nauigiis, daciis, prouentibus, molendinis, aquis, fluminibus, riuulis, piscinis', siluis nemoribus et ceteris vtilitatibus, obuencionibus, attinenciis, per- tinenciis et appendiis" vniuersis quomodocunque ad ipsa spec- tantibus, prout in omnibus ipsorum metis, graniciis et limitibus longe, late et circumferentialiter sunt distincta, nichil prorsus nobis aut nostris heredibus iuriss, dominii, vtilitatis, proprietatis et subieccionis relinquentes. Quarum quidem terrarum, castro- rum, districtuum, ciuitatum, opidorum et bonorum nomina sunt ista: videlicet tota | terra Sternbergensis? cum civitate Drossen ac tota continencia et ambitu suo in ista parte fluuii Odra con- sistente, Franckenfurt, castrum Oderberg, Berlin, Colon, Be(r)- naw,1° Nuwestadt, Streusberg, Munschberg et Wrissen11 super Odra fluuio ciuitates et opida et alia quecunque ad ipsa dino- scuntur pertinere et que nosmet in ipsis habemus et posside- mus, vtimur et potimur ex antiquo et hucusque. Prefatarum autem terrarum, ciuitatum 12, castrorum, opidorum et villarum nobi- les, terrigene, feodales, vasalli, omagiales, ciues, burgenses et incole domine Hedwigi predicte statim et extimplo post copulam carnis cum filio nostro consumandam tamquam domine ipsorum vere et legittime fidelitatis omagium prestare et fide iuramenti so- litil3 tenebuntur confirmare, et omnibus modis et formis, sicut de iure et conswetudine harum terrarum et eorundem principum imperalium hactenus tentum est, firmiter firmare et iuramentis et aliis munimentis ad premissa necessariis roborare, sic quod 1 debet. 2 C milibus florenorum dotis prefate domine hedwigi alia cen- tum milia. 3 iacentibus. 4 eorum. 5 dominiis meris. 6 pisciuis. 7 ap- pendiciis. 8 iure. 9 Sterumbergensis. 10 Bernaw. 11 Nuenstad, Straus- berg, Munichberg et Wriessen. 12 ciuitatum fehlt. 13 soliti fehlt.
Strana 341
341 omnia copula (sic!)1 con(cernentia) dotalicium tocius roboris et momenti in omnibus suscipiant firmitatem. Ceterum si prefa- tus dominus Fredricus2 noster et dicte domine Hedwigis mari- tus decesserit ab hac luce prefata domina Hedwigi superstite remanente, extunc terras, castra, ciuitates, opida, villas et bona suprascripta cum omnibus ipsorum pertinenciis ipsa domina Hedwigis in ducentis milibus florenorum auri Hungarialium sibi? racione dotis et dotalicii debitorum usque ad tempora vite sue possidebit et habebit. Post mortem uero ipsius omnia predicta ad successores nostros4 et dicti domini Fredrici nati nostri re- vertentur, solutis tamen prius prefatis5 domino regi et regno per nos et nostros successores centum milibus florenorum a prefata domina Hedwigi pro dote receptorum. Si uero prefata domina Hedwigis, quod avertat altissimus, carnis consumata copula moreretur et ipse dominus rex sine prole decederet, extunc corona et regnum Polonie in successionem legittimam" prefati domini Fredrici prefate domine Hedwigis mariti rema- nebunt, hoc eciam expresso specialiter et adiecto, si dominus Fredricus filius noster C milibus ] florenorum predictorum pro 6b dote sibi" debitis a rege et regno non receptis, copula tamen carnali cum ipsa domina Hedwigi subsecuta de hoc seculo mi- grauerit, extunc racione nupciarum seus serti nupcialis seu virginalis terram Sternbergensem" ex integro, nichil in ea nobis aut nostris heredibus iure dominii, proprietatis, subyeccionis et vtilitatis reseruando, cum ciuitate Franckfurt et castro Oderberg ac ipsorum omnibus et singulis vtilitatibus, fructibus, censibus 10, theloneis per terram et aquam, ac omnibus aliis proventibus, per- tinenciis et attinenciis, que ad ipsall spectauerunt et nunc spec- tant quouismodo, et specialiter cum vasallis, seruiciis, omagiis, iuribus, iurisdiccionibus et quibuscunque profectibus, qui in eis generaliter et specialiter poterint reperiri, prefate domine Hed- wigi dare et assignare effectualiter tenebuntur 2 et ad dandum 13 obligamus, per ipsam dominam Hedwigim habenda, tenenda et ad vltimum vite sue terminum pacifice et quiete possidenda et obtinenda: qua defuncta ad nos, successores nostros et filii do- 1 capitula suprascripta. 2 F. natus. 3 hungaricalis eius. 4 nostros fehlt. 5 prefato. 6 successione legitima. 7 eius. 8 seu fehlt. 9 Sterumbergen- sem. 10 usibus. 11 ac omnibus aliis proventibus, pertinenciis et attinen- ciis que ad ipsa fehlt. 12 tenebimur. 13 dandum nostros obligamus suc- cessores.
341 omnia copula (sic!)1 con(cernentia) dotalicium tocius roboris et momenti in omnibus suscipiant firmitatem. Ceterum si prefa- tus dominus Fredricus2 noster et dicte domine Hedwigis mari- tus decesserit ab hac luce prefata domina Hedwigi superstite remanente, extunc terras, castra, ciuitates, opida, villas et bona suprascripta cum omnibus ipsorum pertinenciis ipsa domina Hedwigis in ducentis milibus florenorum auri Hungarialium sibi? racione dotis et dotalicii debitorum usque ad tempora vite sue possidebit et habebit. Post mortem uero ipsius omnia predicta ad successores nostros4 et dicti domini Fredrici nati nostri re- vertentur, solutis tamen prius prefatis5 domino regi et regno per nos et nostros successores centum milibus florenorum a prefata domina Hedwigi pro dote receptorum. Si uero prefata domina Hedwigis, quod avertat altissimus, carnis consumata copula moreretur et ipse dominus rex sine prole decederet, extunc corona et regnum Polonie in successionem legittimam" prefati domini Fredrici prefate domine Hedwigis mariti rema- nebunt, hoc eciam expresso specialiter et adiecto, si dominus Fredricus filius noster C milibus ] florenorum predictorum pro 6b dote sibi" debitis a rege et regno non receptis, copula tamen carnali cum ipsa domina Hedwigi subsecuta de hoc seculo mi- grauerit, extunc racione nupciarum seus serti nupcialis seu virginalis terram Sternbergensem" ex integro, nichil in ea nobis aut nostris heredibus iure dominii, proprietatis, subyeccionis et vtilitatis reseruando, cum ciuitate Franckfurt et castro Oderberg ac ipsorum omnibus et singulis vtilitatibus, fructibus, censibus 10, theloneis per terram et aquam, ac omnibus aliis proventibus, per- tinenciis et attinenciis, que ad ipsall spectauerunt et nunc spec- tant quouismodo, et specialiter cum vasallis, seruiciis, omagiis, iuribus, iurisdiccionibus et quibuscunque profectibus, qui in eis generaliter et specialiter poterint reperiri, prefate domine Hed- wigi dare et assignare effectualiter tenebuntur 2 et ad dandum 13 obligamus, per ipsam dominam Hedwigim habenda, tenenda et ad vltimum vite sue terminum pacifice et quiete possidenda et obtinenda: qua defuncta ad nos, successores nostros et filii do- 1 capitula suprascripta. 2 F. natus. 3 hungaricalis eius. 4 nostros fehlt. 5 prefato. 6 successione legitima. 7 eius. 8 seu fehlt. 9 Sterumbergen- sem. 10 usibus. 11 ac omnibus aliis proventibus, pertinenciis et attinen- ciis que ad ipsa fehlt. 12 tenebimur. 13 dandum nostros obligamus suc- cessores.
Strana 342
342 mini Fredrici predicti reuertentur. In casv autem quol pre- fata domina Hedwigis post consumacionem matrimonii et copule2 carnis ac coronacionem in se et prefatum dominum Fredricum maritum suum filium nostrum predictum susceptam3, quod absit, decessit4 et aliqua filia uel filie ex prefato domino rege reman- serint, extune prefatus dominus Fredricus filius noster dicte domine Hedwigis maritus prefato5 regno et corone succedet" velut heres, filias vero prefati" domini regis cum dote compe- tenti maritabunts prout superius? est expressum. Et si filios idem dominus rex habuerit et illi heredibus legittimis 10 decesse- rint, nichilominus ad prefatam dominam Hedwigim et dictum dominum Fredricum11 filium nostrum corona et regnum Polonie iure hereditario pertinebunt. Adiungimus eciam ad predicta quod si prefata domina Hedwigis cum domino Fredrico marito suo nostro nato dilecto domino prestante ducentes longam vitam prolem ex se et filiis et nepotibus suis et aliis successoribus produxerint, huiusmodi successores usque ad vltimum ex ipsis descendendo 12 omnia dominia, que13 in sortem seu porcionem pre- fati filii nostri post nostrum decessum prouenerint, iure heredi- 7a tario possidebunt et habebunt, deficientibus autem ] ipsis pre- dicta dominia ad successores ipsius march(ionatus) Brand(ebur- gensis) heredes et succedentes legittimos deuoluantur.14 Postremo promittimus domino Fredrico filio nostro parem sortem bono- rum nostrorum cum filiis nostris deputatis15 bona fide, dolo et fraude et quolibet ingenio uel calumpnia 16 procul motis. Harum17 etc. Actum ut supra. . *S * 2 .. . quod. 2 copulam. 3 susceptam fehlt. 4 decesserit. 5 prefatis. 6 suc- cedere. 7 prefati fehlt. 8 maritabit. 9 supra. 10 legittimis non habitis. 11 F. maritum suum. 12 descendentem. 13 que fehlt. 14 deuoluentur. 15 deputare. 16 colore. 17 harum quibus sigillum nostrum maius appen- sum est testimonio litterarum. Actum Cracovie feria tercia proxima post dominicam Misericordia domini etc. Anno ab incarnacione domini Mille- simo CCCC. vigesimo primo. Presentibus Reverendis in christo patribus dominis Nicolao sancte Gneznensis ecclesie Archiepiscopo et primate, Al- berto Cracoviensis regni Polonie cancellario, Andrea Poznaniensis, Jacobo Plocensis, et Johanne Chelmensis ecclesiarum Episcopis, Magnificis et Strenuis Cristino castellano cracoviensi, Sandiwogio Poznaniensi, Nicolao Sandomiriensi, Jacobo Siradiensi, Nicolao Lanciciensi, Mathia Berzestensi et Janussio Gnewkoviensi Palatinis, Michaele Sandomiriensi, Mosticio Poz- naniensi, Martino Syradiensi, Johanne Lubliniensi, Dobkone Woynicensi- Cristino Sandeciensi, Johanne Radomiensi, Marcissio Sanchosstensi, Domo 4 H2 pv
342 mini Fredrici predicti reuertentur. In casv autem quol pre- fata domina Hedwigis post consumacionem matrimonii et copule2 carnis ac coronacionem in se et prefatum dominum Fredricum maritum suum filium nostrum predictum susceptam3, quod absit, decessit4 et aliqua filia uel filie ex prefato domino rege reman- serint, extune prefatus dominus Fredricus filius noster dicte domine Hedwigis maritus prefato5 regno et corone succedet" velut heres, filias vero prefati" domini regis cum dote compe- tenti maritabunts prout superius? est expressum. Et si filios idem dominus rex habuerit et illi heredibus legittimis 10 decesse- rint, nichilominus ad prefatam dominam Hedwigim et dictum dominum Fredricum11 filium nostrum corona et regnum Polonie iure hereditario pertinebunt. Adiungimus eciam ad predicta quod si prefata domina Hedwigis cum domino Fredrico marito suo nostro nato dilecto domino prestante ducentes longam vitam prolem ex se et filiis et nepotibus suis et aliis successoribus produxerint, huiusmodi successores usque ad vltimum ex ipsis descendendo 12 omnia dominia, que13 in sortem seu porcionem pre- fati filii nostri post nostrum decessum prouenerint, iure heredi- 7a tario possidebunt et habebunt, deficientibus autem ] ipsis pre- dicta dominia ad successores ipsius march(ionatus) Brand(ebur- gensis) heredes et succedentes legittimos deuoluantur.14 Postremo promittimus domino Fredrico filio nostro parem sortem bono- rum nostrorum cum filiis nostris deputatis15 bona fide, dolo et fraude et quolibet ingenio uel calumpnia 16 procul motis. Harum17 etc. Actum ut supra. . *S * 2 .. . quod. 2 copulam. 3 susceptam fehlt. 4 decesserit. 5 prefatis. 6 suc- cedere. 7 prefati fehlt. 8 maritabit. 9 supra. 10 legittimis non habitis. 11 F. maritum suum. 12 descendentem. 13 que fehlt. 14 deuoluentur. 15 deputare. 16 colore. 17 harum quibus sigillum nostrum maius appen- sum est testimonio litterarum. Actum Cracovie feria tercia proxima post dominicam Misericordia domini etc. Anno ab incarnacione domini Mille- simo CCCC. vigesimo primo. Presentibus Reverendis in christo patribus dominis Nicolao sancte Gneznensis ecclesie Archiepiscopo et primate, Al- berto Cracoviensis regni Polonie cancellario, Andrea Poznaniensis, Jacobo Plocensis, et Johanne Chelmensis ecclesiarum Episcopis, Magnificis et Strenuis Cristino castellano cracoviensi, Sandiwogio Poznaniensi, Nicolao Sandomiriensi, Jacobo Siradiensi, Nicolao Lanciciensi, Mathia Berzestensi et Janussio Gnewkoviensi Palatinis, Michaele Sandomiriensi, Mosticio Poz- naniensi, Martino Syradiensi, Johanne Lubliniensi, Dobkone Woynicensi- Cristino Sandeciensi, Johanne Radomiensi, Marcissio Sanchosstensi, Domo 4 H2 pv
Strana 343
343 IV. Forma saluiconductus missi per s(erenissimum) dominum regem Romanorum. 1 Sigismundus dei gracia etc. Notum facimus tenore pre- sencium vniuersis, quod Alsoni de Duba, Henrico de etc. uel rath Bekhensi, Mathia naklensi, Johanne meduzezensi, Adam dobrinensi et Johanne rippinensi castellanis, Petro Schaffranenz cracoviensi, Alberto lanciciensi et Jacob siradiensi subcamerariis, Sbigneo regni Polonie mari- scalco, Paulo cracoviensi, Petro Sandomiriensi, Petro Siradiensi, Prando- tha lanciciensi, Johanne calisiensi Judicibus, nec non illustri principe domino Johanne iuniore Marchione Brandenburgensi, Reverendo in christo patre domino Johanne Brandenburgensi ad lubucensem eccle- siam translato, Religioso et venerabili viro domino Bussone magistro ordi- nis sancti Johannis per marchiam Brandenburgensem, Alberto comite de lindow et domino Rupinensi, Johanne de biberstein, Ottone de yllemburg, Gunzellino de Bersteslawen, Baldasaro de Sleben commendatore in lyes- sen dicti ordinis sancti Johannis, henrico de Owmicz. Mathia de uchten- hagen militibus et Theoderico Ram in medicinis doctore, Johanne came- rarii in iure canonico licenciato, Ottone de sleben, Johanne de neustetten et aliis multis baronibus et militibus regni et marchie predictorum. Datum per manus eiusdem domini Alberti Episcopi cracoviensis supremi cancel- larii, venerabilis Johannis decani Cracoviensis vicecancellarii regni Polonie. Diese Ueberschrift beweist, dass hier nur der Entwurf eines Geleitbriefes vorliegt. An den Landtag in Brünn vom Dezember 1419 ist nicht zu denken, denn damals war ein solches Geleit für die Böhmen wohl noch nicht nothwendig, ferner war Ales von Duba, den der Entwurf in erster Reihe nennt, noch nicht von merklicher Bedeutung. Ich glaube, dieser Entwurf ist ausgestellt Ende November (vielleicht am 30.) 1423. Bekanntlich war auf dem Prager St. Galli-Landtag v. 1423 beschlossen worden, die Resolutionen des Koliner Landtags zu bestätigen und am Neujahrstage oder Mitfasten 1424 zu Brünn die in Aussicht genommene Disputation zu veranstalten (Archiv český III, 240). Nach Schluss des Landtags begaben sich Puta von Častolowic und Johann von Opočno, zwei Anhänger König Sigismunds; zu ihm nach Ungarn, um für die Utraquisten das nöthige Geleit nach Brünn zu erwirken (Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2, 344). An der Spitze der Utraquisten aber, die auf den Sct. Galli-Landtag ge- kommen waren, stand neben dem Erzbischof Konrad u. a. Herr Alesch von Duba auf Ausche. Der König willigte ein und erklärte in seinem Schreiben vom 30. November 1423 (Archiv český I, 17): ,Wir sandten den Böhmen unsern Geleitschein, der uns schicklich, ehrenvoll und voll- kommen dünkt, und so mögen sie uns bis zum neuen Jahre antworten, ob sie ihneannehmen wollen oder nicht, und die Disputation möge, wenn sie den Geleit annehmen, zur Lichtmess in Brünn gehalten werden. Wie
343 IV. Forma saluiconductus missi per s(erenissimum) dominum regem Romanorum. 1 Sigismundus dei gracia etc. Notum facimus tenore pre- sencium vniuersis, quod Alsoni de Duba, Henrico de etc. uel rath Bekhensi, Mathia naklensi, Johanne meduzezensi, Adam dobrinensi et Johanne rippinensi castellanis, Petro Schaffranenz cracoviensi, Alberto lanciciensi et Jacob siradiensi subcamerariis, Sbigneo regni Polonie mari- scalco, Paulo cracoviensi, Petro Sandomiriensi, Petro Siradiensi, Prando- tha lanciciensi, Johanne calisiensi Judicibus, nec non illustri principe domino Johanne iuniore Marchione Brandenburgensi, Reverendo in christo patre domino Johanne Brandenburgensi ad lubucensem eccle- siam translato, Religioso et venerabili viro domino Bussone magistro ordi- nis sancti Johannis per marchiam Brandenburgensem, Alberto comite de lindow et domino Rupinensi, Johanne de biberstein, Ottone de yllemburg, Gunzellino de Bersteslawen, Baldasaro de Sleben commendatore in lyes- sen dicti ordinis sancti Johannis, henrico de Owmicz. Mathia de uchten- hagen militibus et Theoderico Ram in medicinis doctore, Johanne came- rarii in iure canonico licenciato, Ottone de sleben, Johanne de neustetten et aliis multis baronibus et militibus regni et marchie predictorum. Datum per manus eiusdem domini Alberti Episcopi cracoviensis supremi cancel- larii, venerabilis Johannis decani Cracoviensis vicecancellarii regni Polonie. Diese Ueberschrift beweist, dass hier nur der Entwurf eines Geleitbriefes vorliegt. An den Landtag in Brünn vom Dezember 1419 ist nicht zu denken, denn damals war ein solches Geleit für die Böhmen wohl noch nicht nothwendig, ferner war Ales von Duba, den der Entwurf in erster Reihe nennt, noch nicht von merklicher Bedeutung. Ich glaube, dieser Entwurf ist ausgestellt Ende November (vielleicht am 30.) 1423. Bekanntlich war auf dem Prager St. Galli-Landtag v. 1423 beschlossen worden, die Resolutionen des Koliner Landtags zu bestätigen und am Neujahrstage oder Mitfasten 1424 zu Brünn die in Aussicht genommene Disputation zu veranstalten (Archiv český III, 240). Nach Schluss des Landtags begaben sich Puta von Častolowic und Johann von Opočno, zwei Anhänger König Sigismunds; zu ihm nach Ungarn, um für die Utraquisten das nöthige Geleit nach Brünn zu erwirken (Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2, 344). An der Spitze der Utraquisten aber, die auf den Sct. Galli-Landtag ge- kommen waren, stand neben dem Erzbischof Konrad u. a. Herr Alesch von Duba auf Ausche. Der König willigte ein und erklärte in seinem Schreiben vom 30. November 1423 (Archiv český I, 17): ,Wir sandten den Böhmen unsern Geleitschein, der uns schicklich, ehrenvoll und voll- kommen dünkt, und so mögen sie uns bis zum neuen Jahre antworten, ob sie ihneannehmen wollen oder nicht, und die Disputation möge, wenn sie den Geleit annehmen, zur Lichtmess in Brünn gehalten werden. Wie
Strana 344
344 aliis baronibus in loco illorum cum consulibus et communitati- bus Pragen. aliisque militibus, clientibus et de civitatibus qui- buscunque, siue sint magistri, sacerdotes aut alie persone eccle- siastice uel seculares, cuiuscunque status, condicionis aut preemi- nencie fuerint, quos ad audienciam in Bruna ciuitate marchio- natus Moravie per dei gratiam liberam et pacificam habendam secum adduxerint uel nominauerint, a C vsque ad mille tam in personis, equis et rebus aliis auctoritate presentis littere da- mus nostrum securum et liberum saluum conductum et plena- riam securitatem, vt a regibus, principibus ecclesiasticis et secu- laribus, ducibus, comitibus, baronibus, militibus, clientibus, ciuibus et aliis hominibus quibuscunque, qui pro nobis uel nostri causa faciunt uel dimittunt, quod erunt tuti ab omni violencia et impe- ticione tam racione iuris ecclesiastici quam secularis, ita quod eis non fiat aliqua impressio nec coarcio. Et mandamus eciam quod contumelia et detraccio quecunque a nulla persona ipsis inferatur, sed quod libere ad dictam ciuitatem Brunensem venire poterint ibique stare et super articulis et punctis concernentibus statum ecclesiasticum et secularem racione quorum proch dolor iam a diu in regno Bohemie viguerunt et vsque hodie et dis- sensiones et adhuc vigent, quidquid voluerint pro ipsis articulis et punctis declarandis racione informacionis loqui, dicere, audire, allegare, conferre et videre eciam magistraliter et scolastice. In qua audiencia promittimus bona nostra fide regia nulla racione uel causa qualicunque excogitata impedimentum parare nec manumittere per nos uel alium quemcunque ecclesiasticum seu 7b secularem et quod quecunque ! persona in huiusmodi audien- cia velit ipsis quibuscunque adinvencionibus aut occasione qua- cunque manum mittere uel impedimentum parare, quod hoc aber aus Nr. LXXVII. unten (in dem Abschnitt ad primam partem, wo K. Sigismund diese Verhandlungen recapitulirt) zu erschen, genügte der eingesandte Entwurf den Pragern nicht und sie schickten einen Gegen- entwurf, den Sigismund wieder ausschlug, weil die Laien bei der Dispu- tation eine Stimme hätten haben sollen. — Ob nun der vorliegende Ent- wurf wirklich der von K. Sigismund den Pragern zugesandte, oder ob es nicht vielmehr der von den Pragern dem Könige zugemuthete ist und somit in der Ueberschrift statt forma saluiconductus missi eher f. s. mit- tendi zu lesen wäre, will ich dahin gestellt sein lassen. Bedenkt man, dass in diesem Entwurf gerade vorzugsweise ,die Laien‘ in’s Auge gefasst sind, so möchte man sich eher für die letztere Meinung entscheiden.
344 aliis baronibus in loco illorum cum consulibus et communitati- bus Pragen. aliisque militibus, clientibus et de civitatibus qui- buscunque, siue sint magistri, sacerdotes aut alie persone eccle- siastice uel seculares, cuiuscunque status, condicionis aut preemi- nencie fuerint, quos ad audienciam in Bruna ciuitate marchio- natus Moravie per dei gratiam liberam et pacificam habendam secum adduxerint uel nominauerint, a C vsque ad mille tam in personis, equis et rebus aliis auctoritate presentis littere da- mus nostrum securum et liberum saluum conductum et plena- riam securitatem, vt a regibus, principibus ecclesiasticis et secu- laribus, ducibus, comitibus, baronibus, militibus, clientibus, ciuibus et aliis hominibus quibuscunque, qui pro nobis uel nostri causa faciunt uel dimittunt, quod erunt tuti ab omni violencia et impe- ticione tam racione iuris ecclesiastici quam secularis, ita quod eis non fiat aliqua impressio nec coarcio. Et mandamus eciam quod contumelia et detraccio quecunque a nulla persona ipsis inferatur, sed quod libere ad dictam ciuitatem Brunensem venire poterint ibique stare et super articulis et punctis concernentibus statum ecclesiasticum et secularem racione quorum proch dolor iam a diu in regno Bohemie viguerunt et vsque hodie et dis- sensiones et adhuc vigent, quidquid voluerint pro ipsis articulis et punctis declarandis racione informacionis loqui, dicere, audire, allegare, conferre et videre eciam magistraliter et scolastice. In qua audiencia promittimus bona nostra fide regia nulla racione uel causa qualicunque excogitata impedimentum parare nec manumittere per nos uel alium quemcunque ecclesiasticum seu 7b secularem et quod quecunque ! persona in huiusmodi audien- cia velit ipsis quibuscunque adinvencionibus aut occasione qua- cunque manum mittere uel impedimentum parare, quod hoc aber aus Nr. LXXVII. unten (in dem Abschnitt ad primam partem, wo K. Sigismund diese Verhandlungen recapitulirt) zu erschen, genügte der eingesandte Entwurf den Pragern nicht und sie schickten einen Gegen- entwurf, den Sigismund wieder ausschlug, weil die Laien bei der Dispu- tation eine Stimme hätten haben sollen. — Ob nun der vorliegende Ent- wurf wirklich der von K. Sigismund den Pragern zugesandte, oder ob es nicht vielmehr der von den Pragern dem Könige zugemuthete ist und somit in der Ueberschrift statt forma saluiconductus missi eher f. s. mit- tendi zu lesen wäre, will ich dahin gestellt sein lassen. Bedenkt man, dass in diesem Entwurf gerade vorzugsweise ,die Laien‘ in’s Auge gefasst sind, so möchte man sich eher für die letztere Meinung entscheiden.
Strana 345
345 nulla racione admittemus, ymo volumus eos tueri et defendere toto nostro posse absque omni dolo et fraude. Qua audiencia finita uel non finita possint dicti barones (Bohemie et!) Morauie Pragen. et alie ciuitates, milites, clientes, magistri, sacerdotes et omnes alii supradicti ad propria libere et secure sine offensa qualicunque personarum, bonorum et rerum redire et reuerti. Et omnia premissa promittimus nostra regia bona fide absque omni dolo et fraude prescriptis baronibus Bohemie et Morauie Pragen, militibus, clientibus, magistris, sacerdotibus et omnibus ciuibus aliisque qui cum ipsis ad predictam audienciam vene- rint et cum ipsis fuerint pro nobis et omnibus nostris et eciam omnibus aliis qui nostri causa faciunt et dimittunt hanc nostram presentem securitatem et conductum in omnibus his punctis et articulis tenere et implere et integre obseruare. Et ad fidem omnium premissorum etc. V. Littera regni (sic) Polonie domino duci missa.2 Magnifice et preclare princeps, frater noster carissime! Preteritis diebus sacratissime Pasche nobis in Kalis existenti- bus feria quarta eiusdem festi proxime preterita venerunt ad nos ibidem venerandus in Christo pater et preclarus p. Conra- dus senior episcopus Wrat(islaviensis) et Kanthsky frater eius- dem Slesie duces cum consiliariis suis sub salvo conductu, quem ipsis per magnificum Martinum Siradien(sem) dedimus, prout 1 Fehlt im Codex. 2 König Wladyslaw Jagiello an den Grossfürsten Witold. Die Demüthigung der schlesischen Herzöge und ihr Bestreben mit dem polnischen Hofe wie- der in Einvernehmen zu gelangen, wurden hervorgerufen durch den Um- schwung der Politik K. Sigismunds gegen Polen, der (nach einem Bericht des Ordensmarschalls vom 6. Januar 1423 an den Hochmeister im königsb. Archiv; Grünhagen, Geschichtsquellen der Hussitenkriege, Script. rer. Siles.: VII p. 28, wo auch noch andere sehr interessante einschlägliche Materialien geboten sind) im Winter 1422—23 an einer Coalition Ungarns, der schlesischen Städte und Fürsten, der Lausitz und des Ordens wider Polen arbeitete, um Ostern 1423 jedoch sich mit Jagiello völlig wieder aussöhnte (Caro, G. Pol. III. 570). Die compromittirten und verlassenen Herzöge suchen, wie wir hier sehen, wieder die Hand des polnischen Königs. Da Jagiello das Osterfest 1423 mit dem König von Ungarn zusammen in Leutschau beging, so muss die hier geschilderte Audienz 1424 stattgefunden haben, und zwar, da Ostern damals auf den 23. April fiel, am Donnerstag den 27. April.
345 nulla racione admittemus, ymo volumus eos tueri et defendere toto nostro posse absque omni dolo et fraude. Qua audiencia finita uel non finita possint dicti barones (Bohemie et!) Morauie Pragen. et alie ciuitates, milites, clientes, magistri, sacerdotes et omnes alii supradicti ad propria libere et secure sine offensa qualicunque personarum, bonorum et rerum redire et reuerti. Et omnia premissa promittimus nostra regia bona fide absque omni dolo et fraude prescriptis baronibus Bohemie et Morauie Pragen, militibus, clientibus, magistris, sacerdotibus et omnibus ciuibus aliisque qui cum ipsis ad predictam audienciam vene- rint et cum ipsis fuerint pro nobis et omnibus nostris et eciam omnibus aliis qui nostri causa faciunt et dimittunt hanc nostram presentem securitatem et conductum in omnibus his punctis et articulis tenere et implere et integre obseruare. Et ad fidem omnium premissorum etc. V. Littera regni (sic) Polonie domino duci missa.2 Magnifice et preclare princeps, frater noster carissime! Preteritis diebus sacratissime Pasche nobis in Kalis existenti- bus feria quarta eiusdem festi proxime preterita venerunt ad nos ibidem venerandus in Christo pater et preclarus p. Conra- dus senior episcopus Wrat(islaviensis) et Kanthsky frater eius- dem Slesie duces cum consiliariis suis sub salvo conductu, quem ipsis per magnificum Martinum Siradien(sem) dedimus, prout 1 Fehlt im Codex. 2 König Wladyslaw Jagiello an den Grossfürsten Witold. Die Demüthigung der schlesischen Herzöge und ihr Bestreben mit dem polnischen Hofe wie- der in Einvernehmen zu gelangen, wurden hervorgerufen durch den Um- schwung der Politik K. Sigismunds gegen Polen, der (nach einem Bericht des Ordensmarschalls vom 6. Januar 1423 an den Hochmeister im königsb. Archiv; Grünhagen, Geschichtsquellen der Hussitenkriege, Script. rer. Siles.: VII p. 28, wo auch noch andere sehr interessante einschlägliche Materialien geboten sind) im Winter 1422—23 an einer Coalition Ungarns, der schlesischen Städte und Fürsten, der Lausitz und des Ordens wider Polen arbeitete, um Ostern 1423 jedoch sich mit Jagiello völlig wieder aussöhnte (Caro, G. Pol. III. 570). Die compromittirten und verlassenen Herzöge suchen, wie wir hier sehen, wieder die Hand des polnischen Königs. Da Jagiello das Osterfest 1423 mit dem König von Ungarn zusammen in Leutschau beging, so muss die hier geschilderte Audienz 1424 stattgefunden haben, und zwar, da Ostern damals auf den 23. April fiel, am Donnerstag den 27. April.
Strana 346
346 8a eciam alias, ut vestre constat fraternitati, a nobis postularunt. Qui dum eadem die a nobis pecierunt audienciam, ex certis causis et signanter deuocione predictorum dierum sacratissimo- rum occupati in diem crastinam hoc est in feriam quintam distu- limus ipsis dandam, quam cum ipsis predicto die aduenientibus in cubiculo nostro dedissemus, ante omnia et antequam que vo- lebant proponere proponebant, voluimus iniurias et dispicencias (sic), que pro tunc cordi et memorie nostre occurrebant, ab ipsis nobis illatas exponere eisdem nostro conductu in omnibus et per omnia semper saluo, I qui contenti audiuerunt humiliter stantes coram nobis et nulla valentes, quamuis per nos multipli- catis vicibus peterentur, sedere racione. Primo ergo reducentes ipsis ad memoriam aui et patris bone memorie et in parte ami- ciciam ipsorum, quam mutuo nobiscum in edendo et bibendo habuerunt, et eciam caritatem et fauorem quibus ipsos prose- quebamur, honoremque impensum euceniando et munerando eos- dem crebris vicibus, quibus ipsos ad nos vel vestram fraterni- tatem venire contingebat, per modum querele exposuimus, quo- modo ipsi, dum sensissent displicenciam ad gwerram tendentes inter nos ab vna et Cruciferos de Prussia suboriri partibus ab altera, cum predictis Cruciferis contra et aduersus nos et regnum nostrum legacionem quandam fecerunt litteris et sigillis ipsorum roboratam, ex qua, si deus ipsos triumphare permississet, per sortes seu per partes regnum nostrum prefatum ex contractu et legacione prefata diuidere debuerunt in nostrum dedecus et contemptum. Cuius lige hucusque litteras detinent apud se Cruciferi predicti;! ad quod episcopus predictus frater et con- Am Dienstag nach Pfingsten (den 9. Juni) 1416 schlossen Conrad Senior von Oels, Conrad der Kantener und Conrad der Weisse ein Bündniss mit dem Hochmeister Michael Küchmeister in Marienburg gegen den König von Polen. Griffe dieser die Schlesier an, dann sollte auch der Orden mit Polen nicht mehr in Frieden bleiben und die Fehde bis zu gemein- samem Friedensschluss fortführen. Dafür verpflichten sich die Herzöge dem Orden, sobald er angegriffen würde, in Person mit 100—300 Spiessen zu Hilfe zu eilen. (Nach einer Urk. im geh. Archiv zu Königsberg bei Voigt, Gesch. Preussens VII, 289.) Zwei ebendaselbst angeführte Schuld- scheine vom 13. Juni und 19. September erweisen, dass Conrad Senior von Oels dafür 3000 Mark und 150 Schock böhmische Groschen und dann wieder 750 Mark erhalten habe. Laut dem Schuldschein war diese Zahlung ein Darlehen auf fünf Jahre. Indessen scheint es niemals zurück- gezahlt worden zu sein.
346 8a eciam alias, ut vestre constat fraternitati, a nobis postularunt. Qui dum eadem die a nobis pecierunt audienciam, ex certis causis et signanter deuocione predictorum dierum sacratissimo- rum occupati in diem crastinam hoc est in feriam quintam distu- limus ipsis dandam, quam cum ipsis predicto die aduenientibus in cubiculo nostro dedissemus, ante omnia et antequam que vo- lebant proponere proponebant, voluimus iniurias et dispicencias (sic), que pro tunc cordi et memorie nostre occurrebant, ab ipsis nobis illatas exponere eisdem nostro conductu in omnibus et per omnia semper saluo, I qui contenti audiuerunt humiliter stantes coram nobis et nulla valentes, quamuis per nos multipli- catis vicibus peterentur, sedere racione. Primo ergo reducentes ipsis ad memoriam aui et patris bone memorie et in parte ami- ciciam ipsorum, quam mutuo nobiscum in edendo et bibendo habuerunt, et eciam caritatem et fauorem quibus ipsos prose- quebamur, honoremque impensum euceniando et munerando eos- dem crebris vicibus, quibus ipsos ad nos vel vestram fraterni- tatem venire contingebat, per modum querele exposuimus, quo- modo ipsi, dum sensissent displicenciam ad gwerram tendentes inter nos ab vna et Cruciferos de Prussia suboriri partibus ab altera, cum predictis Cruciferis contra et aduersus nos et regnum nostrum legacionem quandam fecerunt litteris et sigillis ipsorum roboratam, ex qua, si deus ipsos triumphare permississet, per sortes seu per partes regnum nostrum prefatum ex contractu et legacione prefata diuidere debuerunt in nostrum dedecus et contemptum. Cuius lige hucusque litteras detinent apud se Cruciferi predicti;! ad quod episcopus predictus frater et con- Am Dienstag nach Pfingsten (den 9. Juni) 1416 schlossen Conrad Senior von Oels, Conrad der Kantener und Conrad der Weisse ein Bündniss mit dem Hochmeister Michael Küchmeister in Marienburg gegen den König von Polen. Griffe dieser die Schlesier an, dann sollte auch der Orden mit Polen nicht mehr in Frieden bleiben und die Fehde bis zu gemein- samem Friedensschluss fortführen. Dafür verpflichten sich die Herzöge dem Orden, sobald er angegriffen würde, in Person mit 100—300 Spiessen zu Hilfe zu eilen. (Nach einer Urk. im geh. Archiv zu Königsberg bei Voigt, Gesch. Preussens VII, 289.) Zwei ebendaselbst angeführte Schuld- scheine vom 13. Juni und 19. September erweisen, dass Conrad Senior von Oels dafür 3000 Mark und 150 Schock böhmische Groschen und dann wieder 750 Mark erhalten habe. Laut dem Schuldschein war diese Zahlung ein Darlehen auf fünf Jahre. Indessen scheint es niemals zurück- gezahlt worden zu sein.
Strana 347
347 siliariis suis presentibus repondit: quomodo dum intellexissent nos et vestram fraternitatem ad eos et dominia ipsorum bonam non habere voluntatem, querentes suffragia vndecunque habere potuissent, ligam cum Cruciferis fecerunt predictam sub certo tempore quod iam fluxit et transiuit, propter quod et vis pre- dicte lige et litterarum super ipsa confectarum est extincta, ex quibus inserendo subiunxit se de cetero vigore predictarum lite- rarum super huiusmodi liga confectarum ipsis ad aliqua, que forent nobis contraria, non debere obligari. Cui dum replicassemus quo- modo interim quod predictas ipsorum litteras super liga confectas a Cruciferis non rehaberetis, non habebamus spem de certa ipso- rum amicicia et perfecta. Qui ibidem nobis promiserunt, quod predictas lige litteras volunt omnino rehabere et recipere a cru- ciferis predictis. Secundo ipsis exposuimus, quomodo 1 dum 8b frater eorum dux Albus pro familiari et cortisano per amicos suos serenissime principi bone memorie Anne! consorti nostre carissime fuisset traditus et datus ipsaque eundem suscepisset in suum familiarem gratiose, ad quod dum venire pro conti- nuando seruicio suo proposuisset et de facto seruitor et fami- liaris suus existens, sentiens ex displicencia predicta gwerram inter nos sequi et Cruciferos predictos obmissio (sic) medio hoc est seruicio nostre consortis nos et regnum nostrum non pre- muniens nec diffidans, ut decebat, in subsidium predictis Cru- ciferis hostibus nostris aduersus nos et regnum nostrum se con- uertit. Quem eciam cum bellum et conflictum campestrem haberemus et deo nobis et iusticia suffragante obtinentibus pre- dictum fratrem vestrum inter alios detinuimus captiuatum;2 ad quod taliter responderunt: quomodo dum ipsorum pater vive- 2 Anna, die zweite Gemahlin Jagiello's, war eine Tochter des Grafen Wil- helm von Cilly und der Prinzessin Anna, einer Tochter Kasimir des Gros- sen, gestorben den 21. März 1416. Die Redewendung: cum bellum et conflictum campestrem haberemus kehrt in den Briefen Jagiello's öfters wieder und bezeichnet dann immer die Schlacht bei Tannenberg (1410). Dasselbe scheint auch hier der Fall zu sein, denn während wir von einer Kriegsgefangenschaft Conrads des Weissen von Oels gelegentlich des sogenannten Hungerkriegs (1414) und des Golub'schen Krieges (1422), welche allein hier noch in Betracht kom- men können, nichts vernehmen, wissen wir, dass ein Conrad von Oels (der Jüngere) am Tage von Tannenberg den Polen in die Hände fiel.
347 siliariis suis presentibus repondit: quomodo dum intellexissent nos et vestram fraternitatem ad eos et dominia ipsorum bonam non habere voluntatem, querentes suffragia vndecunque habere potuissent, ligam cum Cruciferis fecerunt predictam sub certo tempore quod iam fluxit et transiuit, propter quod et vis pre- dicte lige et litterarum super ipsa confectarum est extincta, ex quibus inserendo subiunxit se de cetero vigore predictarum lite- rarum super huiusmodi liga confectarum ipsis ad aliqua, que forent nobis contraria, non debere obligari. Cui dum replicassemus quo- modo interim quod predictas ipsorum litteras super liga confectas a Cruciferis non rehaberetis, non habebamus spem de certa ipso- rum amicicia et perfecta. Qui ibidem nobis promiserunt, quod predictas lige litteras volunt omnino rehabere et recipere a cru- ciferis predictis. Secundo ipsis exposuimus, quomodo 1 dum 8b frater eorum dux Albus pro familiari et cortisano per amicos suos serenissime principi bone memorie Anne! consorti nostre carissime fuisset traditus et datus ipsaque eundem suscepisset in suum familiarem gratiose, ad quod dum venire pro conti- nuando seruicio suo proposuisset et de facto seruitor et fami- liaris suus existens, sentiens ex displicencia predicta gwerram inter nos sequi et Cruciferos predictos obmissio (sic) medio hoc est seruicio nostre consortis nos et regnum nostrum non pre- muniens nec diffidans, ut decebat, in subsidium predictis Cru- ciferis hostibus nostris aduersus nos et regnum nostrum se con- uertit. Quem eciam cum bellum et conflictum campestrem haberemus et deo nobis et iusticia suffragante obtinentibus pre- dictum fratrem vestrum inter alios detinuimus captiuatum;2 ad quod taliter responderunt: quomodo dum ipsorum pater vive- 2 Anna, die zweite Gemahlin Jagiello's, war eine Tochter des Grafen Wil- helm von Cilly und der Prinzessin Anna, einer Tochter Kasimir des Gros- sen, gestorben den 21. März 1416. Die Redewendung: cum bellum et conflictum campestrem haberemus kehrt in den Briefen Jagiello's öfters wieder und bezeichnet dann immer die Schlacht bei Tannenberg (1410). Dasselbe scheint auch hier der Fall zu sein, denn während wir von einer Kriegsgefangenschaft Conrads des Weissen von Oels gelegentlich des sogenannten Hungerkriegs (1414) und des Golub'schen Krieges (1422), welche allein hier noch in Betracht kom- men können, nichts vernehmen, wissen wir, dass ein Conrad von Oels (der Jüngere) am Tage von Tannenberg den Polen in die Hände fiel.
Strana 348
348 ret! et antequam fuissent aliqua signa et indicia displicencia- rum et gwerrarum inter nos et Cruciferos, de quibus est pre- missum, ad peticionem magistri generalis Cruciferorum predic- torum pro exercenda arte milicie, que tunc in terris suis viguit propter gwerram quam multis partibus Cruciferi faciebant, misit filium suum predictum. Et cum sensisset pater noster predictas displicencias et gwerras inter vos et Cruciferos, incon- tinenti misit duos ex consiliariis suis ad filium suum ad pro- pria et intimando sibi, quomodo non erat sue voluntatis quod cum Cruciferis aduersus S. v. et regnum Polonie remansisset. Qui quamuis reuocatus et modis omnibus inductus fuisset suf- ficienter respondit: quomodo non videbatur sibi honestum quod ipso in Prussia existente et huiusmodi gwerra superveniente saluo suo honore recedere potuisset, et ita finaliter nulla potuit vinci ut recederet racione. Tercio eciam exposuimus quomodo, ut presu- mebamus, in confortacionem predictorum protunc hostium nostro- rum Cruciferorum alium fratrem ipsorum iuniorem ordini ipso- rum tradiderunt, cuius ordinis regulam de facto est professus. Ad quod responderunt et signanter episcopus predictus: quomodo 9a ipse, dum I sensisset voluntatem fratris sui predicti quod inten- debat ordinem intrare et regulam ipsorum profiteri, perswasit sibi quod nullatenus hoc faceret, adducens sibi quomodo pro- fessa regula oportebat eum esse sub tali condicione, quod eciam si porci aut alie bestie sibi pabulari mandarentur recusare non poterit omnique solacio, quod in mundo habere potuisset, renun- ciare pari modo ipsum oporteret, qui quamuis hoc modo re- ductus fuisset nullatenus retrahi poterat, et maxime cum iam etatem habuerit, a proposito concepto quod omnino voluit adim- plere. Quarto exposuimus ipsis, quomodo referente nobis Ma- sticio Poznanienses castellani3 (sic) quandam membranam sub 2 (Nach den aus den Frankfurter Wahltagsakten in Script. rer. Pruss. III, 426 und 427 abgedruckten Briefen Jagiello's an seine Gemahlin und an den Bischof Albert Jastrzebiec von Posen.) So ist wohl zu lesen für veniret, welches der Cod. hat. Vgl. Johannes von Posilge in Scriptores rerum Prussicarum III p. 361. In den pfingistheiligen tagen (1416) lys herczoge senior von der Olsin synen jungistin bruder cleydin zeu dem ordin zeu Marienburg mit II er- barn knechtin synir dyner. Auch oben Nr. III unter den Zeugen der brandenburgisch-polnischen Ver- träge genannt.
348 ret! et antequam fuissent aliqua signa et indicia displicencia- rum et gwerrarum inter nos et Cruciferos, de quibus est pre- missum, ad peticionem magistri generalis Cruciferorum predic- torum pro exercenda arte milicie, que tunc in terris suis viguit propter gwerram quam multis partibus Cruciferi faciebant, misit filium suum predictum. Et cum sensisset pater noster predictas displicencias et gwerras inter vos et Cruciferos, incon- tinenti misit duos ex consiliariis suis ad filium suum ad pro- pria et intimando sibi, quomodo non erat sue voluntatis quod cum Cruciferis aduersus S. v. et regnum Polonie remansisset. Qui quamuis reuocatus et modis omnibus inductus fuisset suf- ficienter respondit: quomodo non videbatur sibi honestum quod ipso in Prussia existente et huiusmodi gwerra superveniente saluo suo honore recedere potuisset, et ita finaliter nulla potuit vinci ut recederet racione. Tercio eciam exposuimus quomodo, ut presu- mebamus, in confortacionem predictorum protunc hostium nostro- rum Cruciferorum alium fratrem ipsorum iuniorem ordini ipso- rum tradiderunt, cuius ordinis regulam de facto est professus. Ad quod responderunt et signanter episcopus predictus: quomodo 9a ipse, dum I sensisset voluntatem fratris sui predicti quod inten- debat ordinem intrare et regulam ipsorum profiteri, perswasit sibi quod nullatenus hoc faceret, adducens sibi quomodo pro- fessa regula oportebat eum esse sub tali condicione, quod eciam si porci aut alie bestie sibi pabulari mandarentur recusare non poterit omnique solacio, quod in mundo habere potuisset, renun- ciare pari modo ipsum oporteret, qui quamuis hoc modo re- ductus fuisset nullatenus retrahi poterat, et maxime cum iam etatem habuerit, a proposito concepto quod omnino voluit adim- plere. Quarto exposuimus ipsis, quomodo referente nobis Ma- sticio Poznanienses castellani3 (sic) quandam membranam sub 2 (Nach den aus den Frankfurter Wahltagsakten in Script. rer. Pruss. III, 426 und 427 abgedruckten Briefen Jagiello's an seine Gemahlin und an den Bischof Albert Jastrzebiec von Posen.) So ist wohl zu lesen für veniret, welches der Cod. hat. Vgl. Johannes von Posilge in Scriptores rerum Prussicarum III p. 361. In den pfingistheiligen tagen (1416) lys herczoge senior von der Olsin synen jungistin bruder cleydin zeu dem ordin zeu Marienburg mit II er- barn knechtin synir dyner. Auch oben Nr. III unter den Zeugen der brandenburgisch-polnischen Ver- träge genannt.
Strana 349
349 nostro sigillo habebant et ignoramus per quem modum et in quem finem illam conseruabant, cum tamen cuivis homini et signanter pro amico se gerenti huiusmodi conseruare membra- nas, que nota suspicionis non carent, non decebat. Qui subito recognouerunt quomodo predictam nostram membranam habue- runt et habent in effectu, quam ibidem in presencia nostrorum et suorum consiliariorum nobis per manus domini episcopi Poz- naniensis, qui pro nunc est Wrat(islavie) , restituere infra dies octo promiserunt. De captiuitate vero Siestrecz2 dum expone- remus ipsis, quomodo in dedecus et contemptum nostrum et fraternitatis vestre et litterarum nostrarum salui conductus, quas habebat, in ciuitate sua Nissa captiuatus fuisset, usque ad cami- siam exutus et de omnibus rebus suis et armis spoliatus, quas hucusque rehabere non potest, quem in tocius Christianitatis bono et communi negocio versus Bohemiam mittebamus, respon- derunt, quod super hiis omnibus cum predicto S. composuerunt et ipsum contentum reddiderunt. Quantum tamen ad dehone- stationem litterarum nostrarum et saluorum conductuum per nos eidem datorum responderunt, quomodo dum predictus Syestrecz ad dominum episcopum venisset, ipsum tractauit ut carum socium et amicum prout consweuerat ab antiquo. Et dum haberet sibi dicere S. predictus, quomodo in Bohemiam ire ex parte nostra volebat, respondit se non velle scire de transitu suo in Bohemiam propter inhibicionem et decretum transeuntibus in Bohemiam per regem Romanorum factis (sic!), perswadendo eidem quod precaueret sibi ne ciuitates suas in huiusmodi | negocio plus regi Romanorum quam mihi obse- 9b quentes pertransiret propter pericula que sibi possent evenire, 1 So muss wohl gelesen werden, denn Wratislaviensis gäbe keinen Sinn, der Bischof von Breslau ist eben der das Versprechen Leistende, war aber nie Bischof von Posen. Unter denjenigen Detinirten, welche der Herzog Janusz von Ratibor i. J. 1421 aufgefangen hatte, als eine böhmische Gesandtschaft dem K. von Polen die Krone anzubieten gekommen war (vgl. Palacky, Gesch. Böhm. III, 2. 258 und den Aufsatz von Franz Kopetzky in der Zeitschr. des Vereins für Gesch. Schlesiens Bd. IX, Hft II.), befand sich auch ein Siestrzecz Bandzinsky. Es ist kein Zweifel dass der hier erwähnte der- selbe Mann ist. Ueber diesen gewaltthätigen und abenteuernden Ritter sind uns jetzt durch den zweiten Band von Helcels Starodawne prawa pol- skiego pomniki so viele Einzelheiten zugeführt worden, dass sich eine an- ziehende Biographie aus den Gerichtsacten zusammenstellen liesse. 2
349 nostro sigillo habebant et ignoramus per quem modum et in quem finem illam conseruabant, cum tamen cuivis homini et signanter pro amico se gerenti huiusmodi conseruare membra- nas, que nota suspicionis non carent, non decebat. Qui subito recognouerunt quomodo predictam nostram membranam habue- runt et habent in effectu, quam ibidem in presencia nostrorum et suorum consiliariorum nobis per manus domini episcopi Poz- naniensis, qui pro nunc est Wrat(islavie) , restituere infra dies octo promiserunt. De captiuitate vero Siestrecz2 dum expone- remus ipsis, quomodo in dedecus et contemptum nostrum et fraternitatis vestre et litterarum nostrarum salui conductus, quas habebat, in ciuitate sua Nissa captiuatus fuisset, usque ad cami- siam exutus et de omnibus rebus suis et armis spoliatus, quas hucusque rehabere non potest, quem in tocius Christianitatis bono et communi negocio versus Bohemiam mittebamus, respon- derunt, quod super hiis omnibus cum predicto S. composuerunt et ipsum contentum reddiderunt. Quantum tamen ad dehone- stationem litterarum nostrarum et saluorum conductuum per nos eidem datorum responderunt, quomodo dum predictus Syestrecz ad dominum episcopum venisset, ipsum tractauit ut carum socium et amicum prout consweuerat ab antiquo. Et dum haberet sibi dicere S. predictus, quomodo in Bohemiam ire ex parte nostra volebat, respondit se non velle scire de transitu suo in Bohemiam propter inhibicionem et decretum transeuntibus in Bohemiam per regem Romanorum factis (sic!), perswadendo eidem quod precaueret sibi ne ciuitates suas in huiusmodi | negocio plus regi Romanorum quam mihi obse- 9b quentes pertransiret propter pericula que sibi possent evenire, 1 So muss wohl gelesen werden, denn Wratislaviensis gäbe keinen Sinn, der Bischof von Breslau ist eben der das Versprechen Leistende, war aber nie Bischof von Posen. Unter denjenigen Detinirten, welche der Herzog Janusz von Ratibor i. J. 1421 aufgefangen hatte, als eine böhmische Gesandtschaft dem K. von Polen die Krone anzubieten gekommen war (vgl. Palacky, Gesch. Böhm. III, 2. 258 und den Aufsatz von Franz Kopetzky in der Zeitschr. des Vereins für Gesch. Schlesiens Bd. IX, Hft II.), befand sich auch ein Siestrzecz Bandzinsky. Es ist kein Zweifel dass der hier erwähnte der- selbe Mann ist. Ueber diesen gewaltthätigen und abenteuernden Ritter sind uns jetzt durch den zweiten Band von Helcels Starodawne prawa pol- skiego pomniki so viele Einzelheiten zugeführt worden, dass sich eine an- ziehende Biographie aus den Gerichtsacten zusammenstellen liesse. 2
Strana 350
350 qui perswasionibus non obtentis palam transiuit et sic dum veniret in N., deus scit me ignorante, fuit captiuatus, post cuius captiuitatem dum die crastina intrassem ad ciuitatem meam predictam et predicta sua captiuitas ad noticiam meam deducta fuisset, consului omnes duces Slesie, qui tunc ibidem ad quoddam parlamentum conuenerant, quid cum huiusmodi negocio esset facturus; qui vnanimi voce mihi consuluerunt ipsum non dimit- tere nisi ex certa sciencia regis Romanorum predicti, ex quo ipsius precepto fuit captiuatus. Hiis igitur frater carissime per nos expositis et per ipsos, ut prescriptum est, datis responsis omnibus suis proposicionibus obmissis prefatus episcopus et frater suus Kantsky cum ipsorum pocioribus consiliariis, quos secum habuerunt, humiliter se erigentes supplicauerunt, quatenus susciperemus ipsos ad graciam et indignacionem quam ad eos haberemus parceremus excessusque ipsis indulgeremus graciose, nostrosque consiliarios pro tunc nobiscum existentes pro inter- cessione inuocantes, offerentes semper fidele seruicium constan- temque amiciciam et sinceram nobis atque regno nostro omnes- que iniurias refundere subditis, terrigenis et mercatoribus nostris illatas et de cetero ab inferendis precauere promittentes. Et quamuis carissime frater tam per predictos duces et ipsorum consiliarios et nostros fuissemus impulsati, ut annuissemus ipso- rum peticionibus predictis indignacionemque et excessus indul- sissemus eisdem, ipsis respondimus sub hiis verbis: quod dum nedum in hiis que grauis sunt importancie, sed nec in minimis absque certa sciencia, consilio pariter et assensu ducis M(agni) fratris nostri carissimi quidpiam facere aut concludere conswe- uerimus, absque prefati nostri fratris consilio et voluntate nullum possumus dare vobis responsum. Ideo frater carissime nobis per scripta vestra intimetis, quid sit intencionis vestre atque voluntatis et an aliquid pro parte vestre fraternitatis predictis ducibus sit dicendum seu inculcandum. Datum in Kalis. VI. Ad ducem Stolpensem. 1 10a Wladislaus etc. Salutem et fraternam caritatem et vestre amaritudini condolere. Illustris princeps, frater noster carissime ! 1 Bogislaw IX. S. o. No. I. Anm. 3. Das hier fehlende Datum ist leicht zu ergänzen durch den von demselben Orte ausgestellten und denselben
350 qui perswasionibus non obtentis palam transiuit et sic dum veniret in N., deus scit me ignorante, fuit captiuatus, post cuius captiuitatem dum die crastina intrassem ad ciuitatem meam predictam et predicta sua captiuitas ad noticiam meam deducta fuisset, consului omnes duces Slesie, qui tunc ibidem ad quoddam parlamentum conuenerant, quid cum huiusmodi negocio esset facturus; qui vnanimi voce mihi consuluerunt ipsum non dimit- tere nisi ex certa sciencia regis Romanorum predicti, ex quo ipsius precepto fuit captiuatus. Hiis igitur frater carissime per nos expositis et per ipsos, ut prescriptum est, datis responsis omnibus suis proposicionibus obmissis prefatus episcopus et frater suus Kantsky cum ipsorum pocioribus consiliariis, quos secum habuerunt, humiliter se erigentes supplicauerunt, quatenus susciperemus ipsos ad graciam et indignacionem quam ad eos haberemus parceremus excessusque ipsis indulgeremus graciose, nostrosque consiliarios pro tunc nobiscum existentes pro inter- cessione inuocantes, offerentes semper fidele seruicium constan- temque amiciciam et sinceram nobis atque regno nostro omnes- que iniurias refundere subditis, terrigenis et mercatoribus nostris illatas et de cetero ab inferendis precauere promittentes. Et quamuis carissime frater tam per predictos duces et ipsorum consiliarios et nostros fuissemus impulsati, ut annuissemus ipso- rum peticionibus predictis indignacionemque et excessus indul- sissemus eisdem, ipsis respondimus sub hiis verbis: quod dum nedum in hiis que grauis sunt importancie, sed nec in minimis absque certa sciencia, consilio pariter et assensu ducis M(agni) fratris nostri carissimi quidpiam facere aut concludere conswe- uerimus, absque prefati nostri fratris consilio et voluntate nullum possumus dare vobis responsum. Ideo frater carissime nobis per scripta vestra intimetis, quid sit intencionis vestre atque voluntatis et an aliquid pro parte vestre fraternitatis predictis ducibus sit dicendum seu inculcandum. Datum in Kalis. VI. Ad ducem Stolpensem. 1 10a Wladislaus etc. Salutem et fraternam caritatem et vestre amaritudini condolere. Illustris princeps, frater noster carissime ! 1 Bogislaw IX. S. o. No. I. Anm. 3. Das hier fehlende Datum ist leicht zu ergänzen durch den von demselben Orte ausgestellten und denselben
Strana 351
351 Inopinatum et fere inauditum cahos per Sigismundum Caributhi contra sacrosanctam katholicam ecclesiam omnesque Christi fideles et presertim in nostram mayestatem commissum sub dissimulacione non valentem pertransire, vestre fraternitati omni- busque orthodoxe fidei zelatoribus cogimur in amaritudine cor- dis nostri denudare, quia cum per nos de Bohemia, prout v. f. poterit constare, fuisset reuocatus, ad ipsam nullo vnquam tem- pore sub iuramentis, pollicitacionibus et inscripcionibus suis nobis factis et prestitis redisse debuerat, quod pro firma spe et fiducia tamquam in filio educato tenebamus, cui vltra omnes sangwinis nostri principes munificencie nostre dotes patuerunt. Sed ecce nobis hic remotis circa expedicionem nostrorum belli- gerorum versus Bohemiam in subsidium serenissimi fratris nostri carissimi domini Sigismundi regis Romanorum etc. et contra perfidiam hereticorum missorum occupatis et intentis dictus Sigismundus Caributhi quem sub velamine simplicitatis occul- tauit astum perfidie detexit. Nam receptis secum nonnullis regni nostri vasallis et eciam aliquibus contra hereticos per nos salariatis et deputatis in Bohemiam clamdestine velut ingratus beneficiorum nostrorum ab infancia sibi impensorum se conuertit in dispendium salutis anime sue et scandalum plurimorum, de quo cor nostrum variis affligitur tristiciis et singultibus lacri- misque cumulatis nequit spiritus abstinere. Si inimicus noster nostram lesisset mayestatem, sustinuissemus vtique virtute pa- ciencie sustentati; sed a quo velut vnigenito educato presto- Inhalt behandelnden Brief des Königs Jagiello an die deutschen Kurfürsten (unten No. XII). Da dieser letztere datirt ist Zneyna (Žnin im Gross- herzogthum Posen) infra oct. Corp. Christi (d. i. 18.—24. Juni) und Kory- but schon den 29. Juni 1424 bei Hotzenplotz in Schlesien stand, so ist der vorliegende Brief offenbar in die dritte Juniwoche 1424 zu setzen. — An den Papst wurde, um jedem Gedanken, dass der König Wladyslaw und Witold der Grossfürst an der Verwegenheit Sigismund Korybuts irgend welchen Antheil hätten, vorzubeugen, ein ausserordentlicher Gesandter in der Person des Nicolaus Lasocki geschickt, und Papst Martin V. erklärte sich mit den von ihm gegebenen Aufklärungen befriedigt. Bei Theiner, Monumenta Poloniae II. p. 29 No. 38 u. p. 29 No. 39 aber, wo diese Erwiderungen des Papstes ihrem ganzen Wortlaut nach mitgetheilt sind, wie bei Raynaldi, Ann. eccl. XVIII. a. a. 1424 wird ihnen ein unmög- liches Datum beigelegt: IV id. Aprilis anno VII, das wäre einige Monate vor Korybuts Flucht (vgl. Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2. S. 354 Anm. 325). Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 23
351 Inopinatum et fere inauditum cahos per Sigismundum Caributhi contra sacrosanctam katholicam ecclesiam omnesque Christi fideles et presertim in nostram mayestatem commissum sub dissimulacione non valentem pertransire, vestre fraternitati omni- busque orthodoxe fidei zelatoribus cogimur in amaritudine cor- dis nostri denudare, quia cum per nos de Bohemia, prout v. f. poterit constare, fuisset reuocatus, ad ipsam nullo vnquam tem- pore sub iuramentis, pollicitacionibus et inscripcionibus suis nobis factis et prestitis redisse debuerat, quod pro firma spe et fiducia tamquam in filio educato tenebamus, cui vltra omnes sangwinis nostri principes munificencie nostre dotes patuerunt. Sed ecce nobis hic remotis circa expedicionem nostrorum belli- gerorum versus Bohemiam in subsidium serenissimi fratris nostri carissimi domini Sigismundi regis Romanorum etc. et contra perfidiam hereticorum missorum occupatis et intentis dictus Sigismundus Caributhi quem sub velamine simplicitatis occul- tauit astum perfidie detexit. Nam receptis secum nonnullis regni nostri vasallis et eciam aliquibus contra hereticos per nos salariatis et deputatis in Bohemiam clamdestine velut ingratus beneficiorum nostrorum ab infancia sibi impensorum se conuertit in dispendium salutis anime sue et scandalum plurimorum, de quo cor nostrum variis affligitur tristiciis et singultibus lacri- misque cumulatis nequit spiritus abstinere. Si inimicus noster nostram lesisset mayestatem, sustinuissemus vtique virtute pa- ciencie sustentati; sed a quo velut vnigenito educato presto- Inhalt behandelnden Brief des Königs Jagiello an die deutschen Kurfürsten (unten No. XII). Da dieser letztere datirt ist Zneyna (Žnin im Gross- herzogthum Posen) infra oct. Corp. Christi (d. i. 18.—24. Juni) und Kory- but schon den 29. Juni 1424 bei Hotzenplotz in Schlesien stand, so ist der vorliegende Brief offenbar in die dritte Juniwoche 1424 zu setzen. — An den Papst wurde, um jedem Gedanken, dass der König Wladyslaw und Witold der Grossfürst an der Verwegenheit Sigismund Korybuts irgend welchen Antheil hätten, vorzubeugen, ein ausserordentlicher Gesandter in der Person des Nicolaus Lasocki geschickt, und Papst Martin V. erklärte sich mit den von ihm gegebenen Aufklärungen befriedigt. Bei Theiner, Monumenta Poloniae II. p. 29 No. 38 u. p. 29 No. 39 aber, wo diese Erwiderungen des Papstes ihrem ganzen Wortlaut nach mitgetheilt sind, wie bei Raynaldi, Ann. eccl. XVIII. a. a. 1424 wird ihnen ein unmög- liches Datum beigelegt: IV id. Aprilis anno VII, das wäre einige Monate vor Korybuts Flucht (vgl. Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2. S. 354 Anm. 325). Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 23
Strana 352
352 labamur ! leticiam, ab ipso recepimus dolores et langwores, quorum v. f. quesumus participem fore, qui leticie nostre consweuistis fieri consortes, et si aliqui emuli inuidi lingwa ipsorum odibili de contrario suggererint et ad f. v. noticiam hec peruenerint, velitis ora obloquencium obstruere et innocenciam nostram de- 10b clarare. Testem nobis altissimum recipimus, cui corda patent vniuersa et nullum secretum absconditur, quod non nostro con- silio, swasu aut sciencia talis abhominabilis et execrabilis ipsius Sigismundi prauitas processit, ad cuius prawitatem deprimendam iam misimus nostros belligeros in virtute dextere dei, qui tam fideliter quam viriliter ob reuerenciam altissimi sancte ortho- doxe fidei et decus sacri Romani imperii vnacum aliis sancte fidei zelatoribus intendent ad ea (que) pro fide sancta cognouerint profutura. Nosque ipsius Sigismundi personam apprehendere non valentes tam ipsius quam sequacium suorum ciuitates, opida, castra, villas, loca et omnia bona camere nostre auiditate vlcis- cendi iussimus, infiscari vt saltem per hoc in nobis et dolorum mitigaretur grauitas et prawitas tante perfidie non pertransiret invlta. Datum in Zneyna. VII. A papa ad regem (sic!). 2 Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio Alle- xandro nobili Lythwanie duci salutem et apostolicam benedic- cionem. Quando primum audiuimus carissimos in Christo filios 1 Im Cod: prestabamur. So im Codex, aber wie der Inhalt ergibt, ist das Schreiben an den Gross- fürsten Witold gerichtet und nimmt auf ein anderes an den König aus- drücklich Bezug. Der Passus: ut omnis ea opinio et fama tollatur, que prius contra nomen tuum propter dilecti filii nobilis viri Sigismundi nepo- tis tui profeccionem in Bohemiam fuit orta und insbesondere diese scho- nende Bezeichnung Korybuts zeigen, dass dieses päpstliche Schreiben in die Zeit zwischen der ersten Abberufung Korybuts von Böhmen (Ostern 1423) und seiner zweiten Flucht dahin (Johannis 1424) fallen muss. Und in der That darf man den Inhalt desselben nur mit dem (bei Raynaldi, Ann. eccl. XVIII. a. a. 1424 mitgetheilten) an König Sigismund gerich- teten Schreiben vergleichen, um sicher zu sein, dass das hier vorliegende dasselbe ist, welches dort mit folgenden Worten angekündigt wird: nos et venerabiles fratres nostri S. R. E. Cardinales simul et sacrum Senense concilium scribimus exhortantes et requirentes praefatos regem Poloniae et ducem Lituaniae . . . . ut futura aestate (vgl. die oben gesperrt gedruckten Worte) cum tota eorum potentia pro causa fidei tecum sint.
352 labamur ! leticiam, ab ipso recepimus dolores et langwores, quorum v. f. quesumus participem fore, qui leticie nostre consweuistis fieri consortes, et si aliqui emuli inuidi lingwa ipsorum odibili de contrario suggererint et ad f. v. noticiam hec peruenerint, velitis ora obloquencium obstruere et innocenciam nostram de- 10b clarare. Testem nobis altissimum recipimus, cui corda patent vniuersa et nullum secretum absconditur, quod non nostro con- silio, swasu aut sciencia talis abhominabilis et execrabilis ipsius Sigismundi prauitas processit, ad cuius prawitatem deprimendam iam misimus nostros belligeros in virtute dextere dei, qui tam fideliter quam viriliter ob reuerenciam altissimi sancte ortho- doxe fidei et decus sacri Romani imperii vnacum aliis sancte fidei zelatoribus intendent ad ea (que) pro fide sancta cognouerint profutura. Nosque ipsius Sigismundi personam apprehendere non valentes tam ipsius quam sequacium suorum ciuitates, opida, castra, villas, loca et omnia bona camere nostre auiditate vlcis- cendi iussimus, infiscari vt saltem per hoc in nobis et dolorum mitigaretur grauitas et prawitas tante perfidie non pertransiret invlta. Datum in Zneyna. VII. A papa ad regem (sic!). 2 Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio Alle- xandro nobili Lythwanie duci salutem et apostolicam benedic- cionem. Quando primum audiuimus carissimos in Christo filios 1 Im Cod: prestabamur. So im Codex, aber wie der Inhalt ergibt, ist das Schreiben an den Gross- fürsten Witold gerichtet und nimmt auf ein anderes an den König aus- drücklich Bezug. Der Passus: ut omnis ea opinio et fama tollatur, que prius contra nomen tuum propter dilecti filii nobilis viri Sigismundi nepo- tis tui profeccionem in Bohemiam fuit orta und insbesondere diese scho- nende Bezeichnung Korybuts zeigen, dass dieses päpstliche Schreiben in die Zeit zwischen der ersten Abberufung Korybuts von Böhmen (Ostern 1423) und seiner zweiten Flucht dahin (Johannis 1424) fallen muss. Und in der That darf man den Inhalt desselben nur mit dem (bei Raynaldi, Ann. eccl. XVIII. a. a. 1424 mitgetheilten) an König Sigismund gerich- teten Schreiben vergleichen, um sicher zu sein, dass das hier vorliegende dasselbe ist, welches dort mit folgenden Worten angekündigt wird: nos et venerabiles fratres nostri S. R. E. Cardinales simul et sacrum Senense concilium scribimus exhortantes et requirentes praefatos regem Poloniae et ducem Lituaniae . . . . ut futura aestate (vgl. die oben gesperrt gedruckten Worte) cum tota eorum potentia pro causa fidei tecum sint.
Strana 353
353 nostros Sigismundum Romanorum, Hungarie et Bohemie et Wla- dislaum Polonie reges illustres et te convenisse et pacem fecisse !, ex magna solicitudine et anxietate cordis nostri de vestra dis- sensione ante suscepta fuimus prope incredibili leticia recreati. Nam cum illa reconciliacio vestra esset ad multas et magnas oportunitates christiane reipublice accomodata, erat precipue ad exterminandos uel reducendos Bohemicos hereticos necessaria; videbatur itaque nobis illam sanctam et desideratam victoriam manuhabere, presertim cum ipsum Polonie regem uel te vel vtrumque affuturum cum magna militari potencia in expeditione tunc constituta pro causa fidei diceretur, sed cum pro ostra (sic) nihil factum sit, de exercitu in Bohemiam traducendo cuius culpa deus nouit nos nominatim accusamus neminem, sed de omni tempore uel ignauia conquerentes maiori affligimur] dolore 11 a quam antea. Verum si nobilitas tua cum prefato rege Polonie germano tuo, cui eciam scribimus, desideriis nostris in hac causa subvenire voluerit cum illa animorum magnitudine et constancia, quibus vti in rebus propriis consueuistis, quod sperabamus videre in estate preterita saltim in proximo secutura videbimus, extremam videlicet confusionem uel reduccionem hereticorum, ad quod sanctum et gloriosum opus te rogamus per Christi misericordiam, vt toto animo te disponas et cogites hunc labo- rem feruenti corde suscipiendum esse, non solum pro anime tue salute quam desiderare (diceris?) ante omnia, sed eciam ut omnis ea opinio et fama tollatur que prius contra nomen tuum propter dilecti filii nobilis viri Sigismundi nepotis tui pro- feccionem in Bohemiam fuit orta. Nam si facies id quod potes in hac causa, que fidelibus omnibus est communis, licet finitimos quadam magis specialitate contingat, celebrabitur tuum nomen cum singulari laude in ore populi Christiani; potes autem cum prefato, rege Polonie eciam si aliorum fidelium auxilia non adessent, bellum hoc satis mature et faciliter conficere, sed adessent eciam ut speramus principes alii Germanie et in pri- V.ě 5 těřá 3 Da nun das Schreiben an König Sigismund datirt ist: Romae apud S. Petrum XVI kal. Marcii anno VII (1424), so geht man nicht fehl, wenn man dem vorliegenden Schreiben dasselbe Datum (14. Februar 1424) unterlegt. Der Friede zu Käsmark vom 30. März 1423 (Dogiel, Cod. dipl. Pol. I p. 52 No. XIII, Gegenurk. Raczyński, Cod. dipl. Lithuaniae p. 300 und unten No. CXX). 23*
353 nostros Sigismundum Romanorum, Hungarie et Bohemie et Wla- dislaum Polonie reges illustres et te convenisse et pacem fecisse !, ex magna solicitudine et anxietate cordis nostri de vestra dis- sensione ante suscepta fuimus prope incredibili leticia recreati. Nam cum illa reconciliacio vestra esset ad multas et magnas oportunitates christiane reipublice accomodata, erat precipue ad exterminandos uel reducendos Bohemicos hereticos necessaria; videbatur itaque nobis illam sanctam et desideratam victoriam manuhabere, presertim cum ipsum Polonie regem uel te vel vtrumque affuturum cum magna militari potencia in expeditione tunc constituta pro causa fidei diceretur, sed cum pro ostra (sic) nihil factum sit, de exercitu in Bohemiam traducendo cuius culpa deus nouit nos nominatim accusamus neminem, sed de omni tempore uel ignauia conquerentes maiori affligimur] dolore 11 a quam antea. Verum si nobilitas tua cum prefato rege Polonie germano tuo, cui eciam scribimus, desideriis nostris in hac causa subvenire voluerit cum illa animorum magnitudine et constancia, quibus vti in rebus propriis consueuistis, quod sperabamus videre in estate preterita saltim in proximo secutura videbimus, extremam videlicet confusionem uel reduccionem hereticorum, ad quod sanctum et gloriosum opus te rogamus per Christi misericordiam, vt toto animo te disponas et cogites hunc labo- rem feruenti corde suscipiendum esse, non solum pro anime tue salute quam desiderare (diceris?) ante omnia, sed eciam ut omnis ea opinio et fama tollatur que prius contra nomen tuum propter dilecti filii nobilis viri Sigismundi nepotis tui pro- feccionem in Bohemiam fuit orta. Nam si facies id quod potes in hac causa, que fidelibus omnibus est communis, licet finitimos quadam magis specialitate contingat, celebrabitur tuum nomen cum singulari laude in ore populi Christiani; potes autem cum prefato, rege Polonie eciam si aliorum fidelium auxilia non adessent, bellum hoc satis mature et faciliter conficere, sed adessent eciam ut speramus principes alii Germanie et in pri- V.ě 5 těřá 3 Da nun das Schreiben an König Sigismund datirt ist: Romae apud S. Petrum XVI kal. Marcii anno VII (1424), so geht man nicht fehl, wenn man dem vorliegenden Schreiben dasselbe Datum (14. Februar 1424) unterlegt. Der Friede zu Käsmark vom 30. März 1423 (Dogiel, Cod. dipl. Pol. I p. 52 No. XIII, Gegenurk. Raczyński, Cod. dipl. Lithuaniae p. 300 und unten No. CXX). 23*
Strana 354
354 mis ipse Romanorum rex, quos omnes dilectus filius noster Branda etc. sancti Clementis presbyter Cardinalis noster et apostolice sedis legatus continuo solicitare non desinit et nos abhinc litteris et nunciis quottidie hortamur atque eciam incre- pamus, requirentes eos ut faciant hac estate quod in preterita omissum fuit, cum quibus velis potenciam tuam sine alicuius tue proprie difficultatis excusacione coniungere. Pacem enim per dei graciam habes cum ordine Prussorum,' quam cum olim mandares pacem tibi cum omnibus aliis comparasti, ymo eos qui nunc esse tibi dicuntur aduersi ad tuum inuincibile(m) exercitum conduxisti. Ex quo non defuerunt in sacro Con- stantiensi concilio, qui insectarentur nobilitatem tuam? ita quod nullam excusacionem alicuius occupacionis alterius tue in hac 11b causa te oportet offerre, ne dicant | forte maliuoli quod ad pugnandum contra religiosos Christianos promptior sis atque paratior quam contra hos perniciosos hereticos, qui detestabi- liores sunt Turcis et Barbaris et longe maiore odio atque sup- plicio digni propterea, quod nati et educati in recta racione diuini cultus et sanctis institutis ecclesie pecudum et ferarum more carnali lasciuia et cupiditate predandi ad falsos articulos et perniciosas supersticiones adducti sunt et contra deum et homines bestiali immanitate grassantur. Datum etc. VIII. Ad Wid. (Witoldum) a rege. 3 Preclare princeps illustris frater noster carissime! In par- tibus Polonie 4 existentes indixeramus in hoc loco dominis et 1 Seit dem Frieden am Melno-See vom 27. September 1422 (Dogiel, Cod. dipl. Pol. IV. p. 110, Gegenurk. Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 285). 2 Vgl. Caro, Gesch. Polens III. 450 ff. Die hier von Jagiello als nothwendig geschilderten Massregeln wider den Husitismus sind publicirt im April 1424 (Volumina Legum I. p. 85); demnach fand die Versammlung der Gross- und Kleinpolen, deren Re- sultat dieselben waren, Martini 1423 statt. Nach Długosz, Hist. Pol. XI. 471 war Jagiello am Feste Assumptio Mariae (15. Aug.) 1423 in Krakau, reiste dann über ,Nova civitas‘ (Neustadt-Korczyn) nach Sandomir, wo er Nativitas Mariae (8. September) feierte. Die vorbereitende Versamm- lung der Kleinpolen und Russen, von welcher dieser Bericht Kunde gibt, muss also zwischen dem 16. August und 7. September 1423 stattge- funden haben. Das ist: Majoris Poloniae.
354 mis ipse Romanorum rex, quos omnes dilectus filius noster Branda etc. sancti Clementis presbyter Cardinalis noster et apostolice sedis legatus continuo solicitare non desinit et nos abhinc litteris et nunciis quottidie hortamur atque eciam incre- pamus, requirentes eos ut faciant hac estate quod in preterita omissum fuit, cum quibus velis potenciam tuam sine alicuius tue proprie difficultatis excusacione coniungere. Pacem enim per dei graciam habes cum ordine Prussorum,' quam cum olim mandares pacem tibi cum omnibus aliis comparasti, ymo eos qui nunc esse tibi dicuntur aduersi ad tuum inuincibile(m) exercitum conduxisti. Ex quo non defuerunt in sacro Con- stantiensi concilio, qui insectarentur nobilitatem tuam? ita quod nullam excusacionem alicuius occupacionis alterius tue in hac 11b causa te oportet offerre, ne dicant | forte maliuoli quod ad pugnandum contra religiosos Christianos promptior sis atque paratior quam contra hos perniciosos hereticos, qui detestabi- liores sunt Turcis et Barbaris et longe maiore odio atque sup- plicio digni propterea, quod nati et educati in recta racione diuini cultus et sanctis institutis ecclesie pecudum et ferarum more carnali lasciuia et cupiditate predandi ad falsos articulos et perniciosas supersticiones adducti sunt et contra deum et homines bestiali immanitate grassantur. Datum etc. VIII. Ad Wid. (Witoldum) a rege. 3 Preclare princeps illustris frater noster carissime! In par- tibus Polonie 4 existentes indixeramus in hoc loco dominis et 1 Seit dem Frieden am Melno-See vom 27. September 1422 (Dogiel, Cod. dipl. Pol. IV. p. 110, Gegenurk. Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 285). 2 Vgl. Caro, Gesch. Polens III. 450 ff. Die hier von Jagiello als nothwendig geschilderten Massregeln wider den Husitismus sind publicirt im April 1424 (Volumina Legum I. p. 85); demnach fand die Versammlung der Gross- und Kleinpolen, deren Re- sultat dieselben waren, Martini 1423 statt. Nach Długosz, Hist. Pol. XI. 471 war Jagiello am Feste Assumptio Mariae (15. Aug.) 1423 in Krakau, reiste dann über ,Nova civitas‘ (Neustadt-Korczyn) nach Sandomir, wo er Nativitas Mariae (8. September) feierte. Die vorbereitende Versamm- lung der Kleinpolen und Russen, von welcher dieser Bericht Kunde gibt, muss also zwischen dem 16. August und 7. September 1423 stattge- funden haben. Das ist: Majoris Poloniae.
Strana 355
355 communitatibus terrarum Cracovie, Sandomirie, Russie et aliis ipsis vicinis conuencionem signanter super dandis modo et or- dine, quibus valeamus huic morbo pestifero heresis, qui proch- dolor serpit in regno nostro, obviare; vbi dum prefatarum terra- rum domini et communitas conuenissent, videbatur eis inter cetera remedia vtile fore et necessarium, ut nos cum ipsis ip- sique nobiscum vicissim et reciproce contra omnes predictam heresim sectantes eorumque fautores et receptatores et nouitates in regno nostro exquirentes inscriberemus et obligaremus secun- dum tenorem capitulorum et articulorum in littera predicte in- scripcionis seu obligacionis, cuius copiam vestre fraternitati pre- sentibus dirigimus interclusam, conscriptorum, ex qua plenissime de effectu huiusmodi inscripcionis poteritis informari. Verum quia prefate inscripcionis conclusio et diffinicio propter absen- ciam dominorum et communitatis terrarum Maioris polonie est dilata, ad quorum sciendam et inquirendam voluntatem vadunt duo de baronibus harum partium, quorum voluntate scita et obtenta prefati domini et duo de qualibet domo seu cleno- dio ! in Vislicis super festum sancti Martini] iterum debent con- 12a venire predictam inscriptionem seu mutuam obligacionem diffi- nituri nobiscum. Placeat igitur vestre fraternitati in hoc negocio tenore predicte obligacionis exaudito et intellecto nobis vestrum consilium remittere antequam de ipso concludatur. Mittimus eciam vobis copias per electores imperii nobis regi scriptarum. Datum in Nouaciuitate. hotnend IX. audtad aa 3 nt Edictum factum per Czolkonem ex parte regis P(olonie) contra illos qui 2 ad Bohemiam in subsidium hereticorum se transferant. Wladislaus etc. Significamus etc. quod cum sub dissimu- lacione preterire non debemus, ymo arcemur diuine legis per- petuis institutis pestiferos hereticorum errores, quos in dei con- 1e Das ist, glaube ich, das einzige Beispiel einer Zusammensetzung der pol- nischen Volksvertretung auf Grund des Gentilismus. Gedruckt ist dieses Edict bereits in Volumina legum I. p. 85, aber sicht- lich nach einer spätern Abschrift; ich gebe die wesentlichen Varianten, von denen besonders die Verschiedenheit des Datums Aufmerksamkeit verdient. Dass aber Stanislaw Ciolek der Concipient desselben war, ist nur aus unserm Codex zu ersehen.
355 communitatibus terrarum Cracovie, Sandomirie, Russie et aliis ipsis vicinis conuencionem signanter super dandis modo et or- dine, quibus valeamus huic morbo pestifero heresis, qui proch- dolor serpit in regno nostro, obviare; vbi dum prefatarum terra- rum domini et communitas conuenissent, videbatur eis inter cetera remedia vtile fore et necessarium, ut nos cum ipsis ip- sique nobiscum vicissim et reciproce contra omnes predictam heresim sectantes eorumque fautores et receptatores et nouitates in regno nostro exquirentes inscriberemus et obligaremus secun- dum tenorem capitulorum et articulorum in littera predicte in- scripcionis seu obligacionis, cuius copiam vestre fraternitati pre- sentibus dirigimus interclusam, conscriptorum, ex qua plenissime de effectu huiusmodi inscripcionis poteritis informari. Verum quia prefate inscripcionis conclusio et diffinicio propter absen- ciam dominorum et communitatis terrarum Maioris polonie est dilata, ad quorum sciendam et inquirendam voluntatem vadunt duo de baronibus harum partium, quorum voluntate scita et obtenta prefati domini et duo de qualibet domo seu cleno- dio ! in Vislicis super festum sancti Martini] iterum debent con- 12a venire predictam inscriptionem seu mutuam obligacionem diffi- nituri nobiscum. Placeat igitur vestre fraternitati in hoc negocio tenore predicte obligacionis exaudito et intellecto nobis vestrum consilium remittere antequam de ipso concludatur. Mittimus eciam vobis copias per electores imperii nobis regi scriptarum. Datum in Nouaciuitate. hotnend IX. audtad aa 3 nt Edictum factum per Czolkonem ex parte regis P(olonie) contra illos qui 2 ad Bohemiam in subsidium hereticorum se transferant. Wladislaus etc. Significamus etc. quod cum sub dissimu- lacione preterire non debemus, ymo arcemur diuine legis per- petuis institutis pestiferos hereticorum errores, quos in dei con- 1e Das ist, glaube ich, das einzige Beispiel einer Zusammensetzung der pol- nischen Volksvertretung auf Grund des Gentilismus. Gedruckt ist dieses Edict bereits in Volumina legum I. p. 85, aber sicht- lich nach einer spätern Abschrift; ich gebe die wesentlichen Varianten, von denen besonders die Verschiedenheit des Datums Aufmerksamkeit verdient. Dass aber Stanislaw Ciolek der Concipient desselben war, ist nur aus unserm Codex zu ersehen.
Strana 356
356 temptum et christiane fidei detrimentum ac enerwacionem politie et reipublice! iacturam iniqua peruersorum corda conflauerunt, etiamsi quecunque nos oportèret subicere2 pericula, a finibus nostris propulsare et in gladio deiicere, vt qui censuris 3 ecclesie non terrentur humana seueritate mulctentur, maturo consilio nostrorum prelatorum, principum et baronum habito et consensu et de certa nostra et ipsorum scientia presentibus decreuimus et pro firmo, constanti atque inuiolabili4 edicto tenere precipi- mus. Vt quicumque in regno nostro Polonie et terris nobis subiectis hereticus uel heresi infectus uel suspectus de eadem, fautor eorum uel director repertus fuerit, per nostros capitaneos, consules ciuitatum et alios Officiales et quoslibet subditos nos- tros siue in officiis siue extra viuentes velut regie maiestatis 12b offensores (sic) capiantur et iuxta exigenciam ] excessus sui puniantur.5 Et quicumque venerint de Bohemia et intrant regnum nostrum, ordinariorum suorum examini aut magistrorum heretice prauitatis ad hoc a sede apostolica deputatorum uel deputandorum subdantur comprehensi. Si quis autem incolarum regni nostri, cuiuscumque status, dignitatis, gradus aut condi- cionis fuerint, hinc et vsque 6 ad festum ascensionis domini pro- ximi redire de Bohemia neglexerit, noluerit uel contempserit, pro conuicto heretico censeatur et penis subiaceat, que hereticis infligi consueuerunt, nec amplius ad regnum nostrum reuertatur moraturus. Et nichilominus omnia bona ipsorum mobilia et immobilia et ex quibuscumque rebus consistencia publicentur nostro thezauro infiscanda" prolesque eorum tam masculina quam feminea omni careat successione perpetuo et honore nec vnquam ad aliquas assumatur dignitates uel honores, sed cum patribus seu progenitoribus suis semper maneant infames,8 nec gaudeant de cetero aliquo priuilegio nobilitatis uel decore. In- hibemus etiam sub eisdem penis omnibus mercatoribus et aliis hominibus cuiuscumque condicionis fuerint, vt amodo et in posterum nullas res venales et presertim plumbum, arma et es- culenta et poculenta ad Bohemiam ducere presumant uel por- tare. Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, burgrauiis, procuratoribus, magistris ciuium, consulibus, et aliis regni nostri 1 V. L. deest. 2 V. L. subire. 3 V. L. censura. 4 V. L. irrefragabili. 5 V. L. offensor capiatur et puniatur. 6 V. L. deest. 7 V. L. confiscanda. 8 V. L. maneat infamis nec gaudeat.
356 temptum et christiane fidei detrimentum ac enerwacionem politie et reipublice! iacturam iniqua peruersorum corda conflauerunt, etiamsi quecunque nos oportèret subicere2 pericula, a finibus nostris propulsare et in gladio deiicere, vt qui censuris 3 ecclesie non terrentur humana seueritate mulctentur, maturo consilio nostrorum prelatorum, principum et baronum habito et consensu et de certa nostra et ipsorum scientia presentibus decreuimus et pro firmo, constanti atque inuiolabili4 edicto tenere precipi- mus. Vt quicumque in regno nostro Polonie et terris nobis subiectis hereticus uel heresi infectus uel suspectus de eadem, fautor eorum uel director repertus fuerit, per nostros capitaneos, consules ciuitatum et alios Officiales et quoslibet subditos nos- tros siue in officiis siue extra viuentes velut regie maiestatis 12b offensores (sic) capiantur et iuxta exigenciam ] excessus sui puniantur.5 Et quicumque venerint de Bohemia et intrant regnum nostrum, ordinariorum suorum examini aut magistrorum heretice prauitatis ad hoc a sede apostolica deputatorum uel deputandorum subdantur comprehensi. Si quis autem incolarum regni nostri, cuiuscumque status, dignitatis, gradus aut condi- cionis fuerint, hinc et vsque 6 ad festum ascensionis domini pro- ximi redire de Bohemia neglexerit, noluerit uel contempserit, pro conuicto heretico censeatur et penis subiaceat, que hereticis infligi consueuerunt, nec amplius ad regnum nostrum reuertatur moraturus. Et nichilominus omnia bona ipsorum mobilia et immobilia et ex quibuscumque rebus consistencia publicentur nostro thezauro infiscanda" prolesque eorum tam masculina quam feminea omni careat successione perpetuo et honore nec vnquam ad aliquas assumatur dignitates uel honores, sed cum patribus seu progenitoribus suis semper maneant infames,8 nec gaudeant de cetero aliquo priuilegio nobilitatis uel decore. In- hibemus etiam sub eisdem penis omnibus mercatoribus et aliis hominibus cuiuscumque condicionis fuerint, vt amodo et in posterum nullas res venales et presertim plumbum, arma et es- culenta et poculenta ad Bohemiam ducere presumant uel por- tare. Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, burgrauiis, procuratoribus, magistris ciuium, consulibus, et aliis regni nostri 1 V. L. deest. 2 V. L. subire. 3 V. L. censura. 4 V. L. irrefragabili. 5 V. L. offensor capiatur et puniatur. 6 V. L. deest. 7 V. L. confiscanda. 8 V. L. maneat infamis nec gaudeat.
Strana 357
357 officialibus et subditis nostris! quibuslibet, | ad quos presentes 13a peruenerint, mandamus quatenus presens edictum nostrum cus- todire ? debeatis et vbilibet in ciuitatibus, opidis,3 villis et aliis quibuslibet locis publicis uel priuatis, et specialiter ubi tracta- buntur iudicia, et vbicumque contigerit aliquam hominum mul- titudinem confluere, palam et vocibus preconum faciatis procla- mare, vt nullus valeat pretendere ignoranciam premissorum. Datum in Welun feria IIt (sic!) proxima post Judica anno etc. XXIV.4 X. Littera data Derslao Vlostowsky per Sta(nislaum) Czolkonem ex parte regis Polonie super conuocacione ad stipendia contra hereticos de Bohemia.5 Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo nobili Derslaos gentes armorum, quibus serenissimo principi Romanorum regi semper augusto et Hungarie, Bohemie etc. regi fratri nostro carissimo decreuimus contra hereticos de Bohemia subuenire, iniunximus ad seruicia nostra conuocacione, ad que quicunque veniunt de quolibet equo cuilibet eorum XX grossos latos pro stipendiis singulis septimanis, quamdiu in huiusmodi nostris ser- uiciis durauerint, pollicemur elargire et dampna iusta et racio- nabilia, si que tunc nobis seruiendo perceperint, a fine grani- cierum usque ad finem resartire. Horum quibus etc. 1 P 6 V. L. deest. 2 V. L. fideliter et firmiter. 3 V. L. deest. 4 V. L. Vielun die dominica Judica me Deus anno Domini 1424. In den verschiedenen Briefen, in welchen Jagiello die Rückkehr Korybuts nach Böhmen perhorrescirt (No. VI, XII ff.), beklagt er insbesondere, dass der Prinz einige ,von ihm salarirte und ausgerüstete Mannschaften,' die der König gegen die Böhmen führen wollte, mit sich fortgeführt hat. Erwägt man noch, dass der König angibt, er sei eben, als Korybut auszog, mit der Ausrüstung eines Heeres gegen Böhmen beschäftigt gewesen (Juni 1424), so ergibt sich, dass dieser Werbebrief nicht lange vorher ausgestellt sein wird. Im Geh. Staatsarchiv in Berlin befindet sich eine Urk. v. 1. Sept. 1429, in der K. Wladysław dem Derslaw von Włostowice 100 Mark auf Prze- borowice im Krak. Lande verschreibt, und eine andere Urk. v. 30. März 1430, in welcher dieser Derslaw verspricht, die Stadt Sandecz nur für den König, event. für dessen Gemahlin Sophia, zu deren dotalicium sie gehört, und ihre Kinder Władysław u. Kasimir zu halten u. zu bewahren.
357 officialibus et subditis nostris! quibuslibet, | ad quos presentes 13a peruenerint, mandamus quatenus presens edictum nostrum cus- todire ? debeatis et vbilibet in ciuitatibus, opidis,3 villis et aliis quibuslibet locis publicis uel priuatis, et specialiter ubi tracta- buntur iudicia, et vbicumque contigerit aliquam hominum mul- titudinem confluere, palam et vocibus preconum faciatis procla- mare, vt nullus valeat pretendere ignoranciam premissorum. Datum in Welun feria IIt (sic!) proxima post Judica anno etc. XXIV.4 X. Littera data Derslao Vlostowsky per Sta(nislaum) Czolkonem ex parte regis Polonie super conuocacione ad stipendia contra hereticos de Bohemia.5 Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo nobili Derslaos gentes armorum, quibus serenissimo principi Romanorum regi semper augusto et Hungarie, Bohemie etc. regi fratri nostro carissimo decreuimus contra hereticos de Bohemia subuenire, iniunximus ad seruicia nostra conuocacione, ad que quicunque veniunt de quolibet equo cuilibet eorum XX grossos latos pro stipendiis singulis septimanis, quamdiu in huiusmodi nostris ser- uiciis durauerint, pollicemur elargire et dampna iusta et racio- nabilia, si que tunc nobis seruiendo perceperint, a fine grani- cierum usque ad finem resartire. Horum quibus etc. 1 P 6 V. L. deest. 2 V. L. fideliter et firmiter. 3 V. L. deest. 4 V. L. Vielun die dominica Judica me Deus anno Domini 1424. In den verschiedenen Briefen, in welchen Jagiello die Rückkehr Korybuts nach Böhmen perhorrescirt (No. VI, XII ff.), beklagt er insbesondere, dass der Prinz einige ,von ihm salarirte und ausgerüstete Mannschaften,' die der König gegen die Böhmen führen wollte, mit sich fortgeführt hat. Erwägt man noch, dass der König angibt, er sei eben, als Korybut auszog, mit der Ausrüstung eines Heeres gegen Böhmen beschäftigt gewesen (Juni 1424), so ergibt sich, dass dieser Werbebrief nicht lange vorher ausgestellt sein wird. Im Geh. Staatsarchiv in Berlin befindet sich eine Urk. v. 1. Sept. 1429, in der K. Wladysław dem Derslaw von Włostowice 100 Mark auf Prze- borowice im Krak. Lande verschreibt, und eine andere Urk. v. 30. März 1430, in welcher dieser Derslaw verspricht, die Stadt Sandecz nur für den König, event. für dessen Gemahlin Sophia, zu deren dotalicium sie gehört, und ihre Kinder Władysław u. Kasimir zu halten u. zu bewahren.
Strana 358
358 XI. Littera diffidatoria vniuersitati Bohemorum ex parte Wladislai regis Polonie missa.1 Wladislaus etc. Vniuersis et singulis cuiuscunque status, condicionis uel eminencie hominibus et presertim nobilibus ac ciuibus et incolis maioris, minoris et noue ciuitatis Pragensium et aliis omnibus in Bohemia vbilibet existentibus in fide catholica errantibus et hereses sectantibus Hussitarum spiritum meliorem amplecti et veram atque vnicam fidem Christi profitèri. Quantis studiis quantisve laboribus iam multo tempore circa reduccionem vestram conatus nostros posuimus, nune litteris, nunc nuncciis nostris vos ad fidey vnitatem et obedienciam sancte matris Ro- 13b mane ac vniuersalis | ecclesie inuitantes ipsi fatere potestis si recte veritatem attenditis. Sepe etenim nostram maiestatem multiplices nunccii vestri accesserunt offerentes vos ad revo- candos omnes errores et suscipiendam de commissis penitenciam salutarem, si pro vobis aput serenissimum principem dominum Romanorum etc. regem dominum vestrum naturalem partes nos- tras interponere dignaremur. Nos autem oblaciones vestras humiles credentes omni duplicitate carere magnis sumptibus et impensis procurauimus, quod prefatus dominus Sigismundus Romanorum rex etc. ad omnes vias reduccioni vestre possibiles vos admisit et nobis plenam litteris autenticis dedit facultatem cum saluis conductibus et aliis securitatibus circa hoc vobis oportunis nec aliquid quod iusto iudicio concedere potuit in virtute illius facultatis nobis traditi (sic) recusauit. Et dum hiis omnibus iuxta desideria vestra comportatis (compactatis?) terminium vobis eligendi locum partibus ydoneum prefigere curassemus,2 en quod accedit nunquam sperauimus, querere dilacionem et subterfugia variis tergiversacionibus inceptis nec alicui locorum vobis nominatorum aut termino prefixo voluistis 1 2 Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2. p. 353 erwähnt eines Absagebriefs des Königs schon vom 24. April 1424 aus dem Codex Przemyslaeus (Mscrpt. der Prager Universitätsbibliothek). In dem hier unten folgenden Schreiben Jagiello’s an die Kurfürsten (No. XII) vom Juni 1424 sagte er: Bohemis quos dudum per litteras nostras patentes diffidauimus. Wo und wann das geschehen, ist nicht bekannt; vgl. jedoch unten No. LXXVII den Abschnitt ,ad primam partem‘.
358 XI. Littera diffidatoria vniuersitati Bohemorum ex parte Wladislai regis Polonie missa.1 Wladislaus etc. Vniuersis et singulis cuiuscunque status, condicionis uel eminencie hominibus et presertim nobilibus ac ciuibus et incolis maioris, minoris et noue ciuitatis Pragensium et aliis omnibus in Bohemia vbilibet existentibus in fide catholica errantibus et hereses sectantibus Hussitarum spiritum meliorem amplecti et veram atque vnicam fidem Christi profitèri. Quantis studiis quantisve laboribus iam multo tempore circa reduccionem vestram conatus nostros posuimus, nune litteris, nunc nuncciis nostris vos ad fidey vnitatem et obedienciam sancte matris Ro- 13b mane ac vniuersalis | ecclesie inuitantes ipsi fatere potestis si recte veritatem attenditis. Sepe etenim nostram maiestatem multiplices nunccii vestri accesserunt offerentes vos ad revo- candos omnes errores et suscipiendam de commissis penitenciam salutarem, si pro vobis aput serenissimum principem dominum Romanorum etc. regem dominum vestrum naturalem partes nos- tras interponere dignaremur. Nos autem oblaciones vestras humiles credentes omni duplicitate carere magnis sumptibus et impensis procurauimus, quod prefatus dominus Sigismundus Romanorum rex etc. ad omnes vias reduccioni vestre possibiles vos admisit et nobis plenam litteris autenticis dedit facultatem cum saluis conductibus et aliis securitatibus circa hoc vobis oportunis nec aliquid quod iusto iudicio concedere potuit in virtute illius facultatis nobis traditi (sic) recusauit. Et dum hiis omnibus iuxta desideria vestra comportatis (compactatis?) terminium vobis eligendi locum partibus ydoneum prefigere curassemus,2 en quod accedit nunquam sperauimus, querere dilacionem et subterfugia variis tergiversacionibus inceptis nec alicui locorum vobis nominatorum aut termino prefixo voluistis 1 2 Palacky, Gesch. v. Böhmen III. 2. p. 353 erwähnt eines Absagebriefs des Königs schon vom 24. April 1424 aus dem Codex Przemyslaeus (Mscrpt. der Prager Universitätsbibliothek). In dem hier unten folgenden Schreiben Jagiello’s an die Kurfürsten (No. XII) vom Juni 1424 sagte er: Bohemis quos dudum per litteras nostras patentes diffidauimus. Wo und wann das geschehen, ist nicht bekannt; vgl. jedoch unten No. LXXVII den Abschnitt ,ad primam partem‘.
Strana 359
359 consentire, propterque non indigne iudicauimus vos, qui perti- naciter erroribus semper vvltis ocupari, sicut ab omnibus prin- cipibus seculi Christianis et fidey catholice cunctis professori- bus, ita et a nobis ob secundacionem nostram intendentibus deserendos, ymo et abhominandos ac animadversione digna per- sequendos. Quocirca omnes generaliter et singulariter, quos hec pestis heressis et vipera maculauit et sedis apostolice fecit con- temptores, presentibus difidamus et esse volumus vobis tamdiu innimici quamdiu in hiis erroribus pertinaces fueritis et rebelles. Ad hoc enim tronum regie maiestatis ] accepimus ut fidem 14a katholicam, quam omnes principes Christiani in vnitate solida venerantur, et sedis apostolice iura, que non sine contumelia domini nostri Jesu Christi vestra contumax vniversitas conten- dat (!) impugnare et impugnat, velut princeps catholicus et zelator fidei ortodoxe diuino munitus presidio protegere, defendere et tueri (possumus). Valebitis si abyectis funeste prauitatis erroribus ad synum sancte matris ecclesie, que non dedignatur penitentes suscipere, cum deuocione et humilitate debita, antequam diuine vlcionis gladius vos consumet, recurretis. Datum in Juniwla- (dislavia) sabbato post Penth. anno etc. XXIIII. XII. Litera querimonialis in facto recessionis ducis Sigismundi ad Bohemiam ad omnes sacri Romani imperii electores. Wladislaus etc. Vniuersis et singulis principibus tam spi- ritualibus quam secularibus et presertim sacri imperii Romani electoribus, nec non ducibus, langrauiis, comitibus, baronibus, mili- tibus, clientibus et cuiuslibet status aut conditionis hominibus ciuitatum populis et communitatibus. ad quos presentes peruene- rint, fratribus, amicis et beniuolis nostri scarissimis salutem, fra- ternam caritatem et fidem dicendorum indubiam adhibere. Reue- rendissimi in Christo patres, venerandi et venerabiles ac illustres, spectabiles, magnifici, strenui, nobiles et famosi fratres, amici et beniuoli nostri carissimi! Dolores nostros quos nobis insperata attulit fatorum invidia cum singultibus et planctibus vobis heu cogimur depromere et vocibus querularum cordis nostri vvlnus apperire. En ecce dilectissimi ad subsidia serenissimi domini Sigismundi Romanorum regis ] fratris nostri carissimi gentes 14b
359 consentire, propterque non indigne iudicauimus vos, qui perti- naciter erroribus semper vvltis ocupari, sicut ab omnibus prin- cipibus seculi Christianis et fidey catholice cunctis professori- bus, ita et a nobis ob secundacionem nostram intendentibus deserendos, ymo et abhominandos ac animadversione digna per- sequendos. Quocirca omnes generaliter et singulariter, quos hec pestis heressis et vipera maculauit et sedis apostolice fecit con- temptores, presentibus difidamus et esse volumus vobis tamdiu innimici quamdiu in hiis erroribus pertinaces fueritis et rebelles. Ad hoc enim tronum regie maiestatis ] accepimus ut fidem 14a katholicam, quam omnes principes Christiani in vnitate solida venerantur, et sedis apostolice iura, que non sine contumelia domini nostri Jesu Christi vestra contumax vniversitas conten- dat (!) impugnare et impugnat, velut princeps catholicus et zelator fidei ortodoxe diuino munitus presidio protegere, defendere et tueri (possumus). Valebitis si abyectis funeste prauitatis erroribus ad synum sancte matris ecclesie, que non dedignatur penitentes suscipere, cum deuocione et humilitate debita, antequam diuine vlcionis gladius vos consumet, recurretis. Datum in Juniwla- (dislavia) sabbato post Penth. anno etc. XXIIII. XII. Litera querimonialis in facto recessionis ducis Sigismundi ad Bohemiam ad omnes sacri Romani imperii electores. Wladislaus etc. Vniuersis et singulis principibus tam spi- ritualibus quam secularibus et presertim sacri imperii Romani electoribus, nec non ducibus, langrauiis, comitibus, baronibus, mili- tibus, clientibus et cuiuslibet status aut conditionis hominibus ciuitatum populis et communitatibus. ad quos presentes peruene- rint, fratribus, amicis et beniuolis nostri scarissimis salutem, fra- ternam caritatem et fidem dicendorum indubiam adhibere. Reue- rendissimi in Christo patres, venerandi et venerabiles ac illustres, spectabiles, magnifici, strenui, nobiles et famosi fratres, amici et beniuoli nostri carissimi! Dolores nostros quos nobis insperata attulit fatorum invidia cum singultibus et planctibus vobis heu cogimur depromere et vocibus querularum cordis nostri vvlnus apperire. En ecce dilectissimi ad subsidia serenissimi domini Sigismundi Romanorum regis ] fratris nostri carissimi gentes 14b
Strana 360
360 15a nostras contra Bohemos sacrosancte fidei et sedis apostolice innimicos nobis preparantibus et se iam ad iter nostris attingente dux Sigismundus Coribut, quem per multa et varia iuramenta, pollicitaciones, obligaciones, vota et promissa astrinximus, quod post illam de Bohemia ad regnum nostrum reuocacionem sub fide et honore ac iuramenti onere in manibus nostris sepe pres- titorum nunquam debuit de regno nostro et presertim ad Bohe- mos hereticos et alios eorum fautores se mouere, sed nobiscum semper in regno nostro fideliter et constanter remanere, nuper cum nonnullis hominibus nostri regni, quos secum seduxit, et quibusdam, qui a nobis stipendia contra dictos hereticos recepe- rant, prefatis Bohemis, quos dudum per litteras nostras patentes diffidauimus, prestiturus auxilia, tune nobis longe in regno nostro a loco habitacionis sue agentibus, ad Bohemiam clam discessit et in dedecus suum et anime proprie detrimentum Christi fidelium persecutoribus se coniunxit, cum quibus perci- piat Calicem Babilonis et iram diuine vlcionis sempiternam. Dum enim adhuc infantulus et etate tenellus esset, quomodo fecimus eum sub nostris manibus educari, post hoc quantis graciis, quantis fauoribus et prerogativis vltra ceteros sangwinis nostri principes in aula nostra confouimus, tota nostra testatur milicia et ex ceteris beneficia sibi collata a nobis patent multis inabsconsa. Quis igitur meditari potuit, ut alumpnus noster, quem velut filium intimo caritatis amplexu dileximus, ab (1. ad) abissum tante caribdis defluxisset. Quis crederet ] ut is quem ab eunte etate in omni reuerencia et in obediencia semper nobis deuotum habuimus et votis nostris obsequentem, ad tante des- peracionis profundum verteretur. O dolor et plus dolore dolor, ut quem debuimus habere in subsidium et viscerum nostrorum amplecti caritate, hostem oportet experiri, et qui post tot bene- ficiorum impendia culmina mayestatis regie humiliter venerari debuit, quomodo in arcum conuersus pravvm, verticem troni regii maculare contendit et gloriosum nomen nostrum auspice domino nulla carie suborsum malignanter deprauare. Porro ipsius deprehendentes recessum clamdestinum subito ciuitates, villas, census, salaria et alia bona, que a nobis obtinebat, omnia ab ipso et ipsius capitaneis recipere mandauimus et omnium sibi adherentium, quos secum de regno nostro eduxit, bona here- ditaria et alia ab ipsis possessa iussimus publicari et thezauro nostro infiscari, vt scelus eorum et prawitas subita vindicta non
360 15a nostras contra Bohemos sacrosancte fidei et sedis apostolice innimicos nobis preparantibus et se iam ad iter nostris attingente dux Sigismundus Coribut, quem per multa et varia iuramenta, pollicitaciones, obligaciones, vota et promissa astrinximus, quod post illam de Bohemia ad regnum nostrum reuocacionem sub fide et honore ac iuramenti onere in manibus nostris sepe pres- titorum nunquam debuit de regno nostro et presertim ad Bohe- mos hereticos et alios eorum fautores se mouere, sed nobiscum semper in regno nostro fideliter et constanter remanere, nuper cum nonnullis hominibus nostri regni, quos secum seduxit, et quibusdam, qui a nobis stipendia contra dictos hereticos recepe- rant, prefatis Bohemis, quos dudum per litteras nostras patentes diffidauimus, prestiturus auxilia, tune nobis longe in regno nostro a loco habitacionis sue agentibus, ad Bohemiam clam discessit et in dedecus suum et anime proprie detrimentum Christi fidelium persecutoribus se coniunxit, cum quibus perci- piat Calicem Babilonis et iram diuine vlcionis sempiternam. Dum enim adhuc infantulus et etate tenellus esset, quomodo fecimus eum sub nostris manibus educari, post hoc quantis graciis, quantis fauoribus et prerogativis vltra ceteros sangwinis nostri principes in aula nostra confouimus, tota nostra testatur milicia et ex ceteris beneficia sibi collata a nobis patent multis inabsconsa. Quis igitur meditari potuit, ut alumpnus noster, quem velut filium intimo caritatis amplexu dileximus, ab (1. ad) abissum tante caribdis defluxisset. Quis crederet ] ut is quem ab eunte etate in omni reuerencia et in obediencia semper nobis deuotum habuimus et votis nostris obsequentem, ad tante des- peracionis profundum verteretur. O dolor et plus dolore dolor, ut quem debuimus habere in subsidium et viscerum nostrorum amplecti caritate, hostem oportet experiri, et qui post tot bene- ficiorum impendia culmina mayestatis regie humiliter venerari debuit, quomodo in arcum conuersus pravvm, verticem troni regii maculare contendit et gloriosum nomen nostrum auspice domino nulla carie suborsum malignanter deprauare. Porro ipsius deprehendentes recessum clamdestinum subito ciuitates, villas, census, salaria et alia bona, que a nobis obtinebat, omnia ab ipso et ipsius capitaneis recipere mandauimus et omnium sibi adherentium, quos secum de regno nostro eduxit, bona here- ditaria et alia ab ipsis possessa iussimus publicari et thezauro nostro infiscari, vt scelus eorum et prawitas subita vindicta non
Strana 361
361 careat. Quapropter vniversitatem vestram rogamus et in desi- deriis optamus, vt hiis nostris compacientes doloribus prefatum ducem Sigismundum, quem tantorum excessuum demeritis pos- centibus hostem nostrum nobis cum ceteris suis quibus adhesit complicibus volumus reputare, vestrum eciam habere velitis in- nimicum. Et si quis vobis de nobis suggereret detractiua sus- picione nomini nostro excessibus dicti Sigismundi ducis compa- rando, nolite quesumus fidem sugillacionibus eorum adhibere, sed quotiens hec fierent operibus nostris pocius, que nobis vere fidei prestant testimonia, et non zuzurrys emulorum nostrorum mentes vestras accomodate et respectus. Datum Zneyna infra octavas corporis Christi (1424). XIII. Ad regem H(ungarie) super eodem. 15b Serenissimo principi domino Sigismundo dei gracia Roma- norum regi semper augusto et Hungarie etc. Wladislaus eadem gracia rex Polonie salutem, fraternam caritatem ,ut supra.' Sere- nissime princeps frater noster carissime! Meminimus nuper v. f. per Nicolaum de G(ara?) murmura quorundam de regressu Sigismundi nunciasse in Bohemiam, quibus animus noster blan- diri non curabat, cum ipse Sigismundus per nos ab infancia educatus largis beneficiorum et premiorum munificentiis vltra omnes sangwinis nostri principes dotatus et iuramentis, pollici- tacionibus et inscripcionibus suis fortissimis nobis de non re- gressu in Bohemiam prestitis ligatus et astrictus fuerit. Et ecce nobis hic in remotis agentibus et alia circa expedicionem nos- trorum fidelium belligerorum iuxta vota fraternitatis vestre et honestatem reipublice procurantibus et disposicionem per certos nostros fideles sumus informati, quomodo ipse Sigismundus salutis sue, beneficiorum nostrorum sibi impensorum et inscrip- cionum, iuramentorum immemor vnacum aliquibus regni nostri vasallis sibi adherentibus, de quibus nonnulli a nobis pro sti- pendiis contra hereticos de Bohemia iam multas pecunias rece- perant, quod dolentissime scribimus, ad Bohemiam se convertit, de quo quantis cor nostrum torquetur affliccionibus lingwa car- nis non sufficit enarrare. Sed quid luctum luctui addidit et lacrimas lacrimis cumulauit, quod tante obliuionis ipsum occu-
361 careat. Quapropter vniversitatem vestram rogamus et in desi- deriis optamus, vt hiis nostris compacientes doloribus prefatum ducem Sigismundum, quem tantorum excessuum demeritis pos- centibus hostem nostrum nobis cum ceteris suis quibus adhesit complicibus volumus reputare, vestrum eciam habere velitis in- nimicum. Et si quis vobis de nobis suggereret detractiua sus- picione nomini nostro excessibus dicti Sigismundi ducis compa- rando, nolite quesumus fidem sugillacionibus eorum adhibere, sed quotiens hec fierent operibus nostris pocius, que nobis vere fidei prestant testimonia, et non zuzurrys emulorum nostrorum mentes vestras accomodate et respectus. Datum Zneyna infra octavas corporis Christi (1424). XIII. Ad regem H(ungarie) super eodem. 15b Serenissimo principi domino Sigismundo dei gracia Roma- norum regi semper augusto et Hungarie etc. Wladislaus eadem gracia rex Polonie salutem, fraternam caritatem ,ut supra.' Sere- nissime princeps frater noster carissime! Meminimus nuper v. f. per Nicolaum de G(ara?) murmura quorundam de regressu Sigismundi nunciasse in Bohemiam, quibus animus noster blan- diri non curabat, cum ipse Sigismundus per nos ab infancia educatus largis beneficiorum et premiorum munificentiis vltra omnes sangwinis nostri principes dotatus et iuramentis, pollici- tacionibus et inscripcionibus suis fortissimis nobis de non re- gressu in Bohemiam prestitis ligatus et astrictus fuerit. Et ecce nobis hic in remotis agentibus et alia circa expedicionem nos- trorum fidelium belligerorum iuxta vota fraternitatis vestre et honestatem reipublice procurantibus et disposicionem per certos nostros fideles sumus informati, quomodo ipse Sigismundus salutis sue, beneficiorum nostrorum sibi impensorum et inscrip- cionum, iuramentorum immemor vnacum aliquibus regni nostri vasallis sibi adherentibus, de quibus nonnulli a nobis pro sti- pendiis contra hereticos de Bohemia iam multas pecunias rece- perant, quod dolentissime scribimus, ad Bohemiam se convertit, de quo quantis cor nostrum torquetur affliccionibus lingwa car- nis non sufficit enarrare. Sed quid luctum luctui addidit et lacrimas lacrimis cumulauit, quod tante obliuionis ipsum occu-
Strana 362
362 pauit intellectus, ut regna vestre fraternitatis paterna et amica, quorum nulli potuit accedere preter vos successio, iste Scita (!) et barbarus propria excecatus demencia nititur vendicare, quem in tam subita astucia non valentes aliter mulctare pro presenti, cum a conspectibus et potestate nostris sit remotus, omnes ciui- tates, opida, castra, villas et predia, census, sallaria, que a nobis obtinebat, tam dicti Sigismundi quam suorum sequacium, quam- 16a primum suus nobis clamdestinus ] recessus intonuit, mox ipsa pro camera nostra iussimus infiscari, ut dolorum nostri (sic!) per hoc moderaretur grauitas et excessus temeritasque tanta in aliqua saltim parte pro hac vice puniretur, et nichilominus ad omnes et singulos principes, comites, barones et proceres, omnes- que fidei ortodoxe zelatores nostros misimus oratores denudantes ipsius Sigismundi perniciosam, detestandam et abhominabilem in nos maiestatemque nostram commissam perfidiam et requi- rentes eos, ut ipsi intuitu pietatis diuine et ob reuerenciam sacri Romani imperii velint parare studium et operam, per que huiusmodi perfidie in tempore occuratur. Cui nos occurrere tanto perpensius intendentes, quanto strictiori fraternitatis nexu vobis obligamur, homines nostros armigeros in fortitudine dex- tere diuine versus Morauiam et Bohemiam ad persequendum eundem et suos quibus adhesit complices transmisimus, qui angelo pacis comite inceptum iam continuant iter, et ad ea tam fideliter quam viriliter felicibus in domino auspiciis inten- dent, qui sacrosancte ortodoxe fidei et gloriam omnipotentis dei, cuius res agitur, prospexerint profutura. Verum ut eisdem belli- geris nostris tutus, saluus atque securus ad ciuitates, dominia, castra et alia loca in Bohemia, Morauia, Slesie et alibi vestre fraternitati subyecta pateat accessus, aditus et recessus, frater- nitas vestra scribere et mandare dignetur eisdem, quatenus omni timore postposito suspicioneque cessante predictos nostros belligeros ad huiusmodi ciuitates, dominia et castra absque omni impedimento et lesione rerum et personarum tociens quociens 16b fuerit oportunum et prosecucio huiusmodi redderentur ] certiores, racionabile arbitramur, ut aliquem aut aliquos v. f. fideles per- sonaliter premittat, qui viam, aditum, ingressum et regressum nostris belligeris ad prefatas ciuitates, opida, villa, castra et loca preparent demulcendo animos subyectorum vestrorum, quos re- gressus ducis predicti ad Bohemiam, ut non dubitamus, pertur-
362 pauit intellectus, ut regna vestre fraternitatis paterna et amica, quorum nulli potuit accedere preter vos successio, iste Scita (!) et barbarus propria excecatus demencia nititur vendicare, quem in tam subita astucia non valentes aliter mulctare pro presenti, cum a conspectibus et potestate nostris sit remotus, omnes ciui- tates, opida, castra, villas et predia, census, sallaria, que a nobis obtinebat, tam dicti Sigismundi quam suorum sequacium, quam- 16a primum suus nobis clamdestinus ] recessus intonuit, mox ipsa pro camera nostra iussimus infiscari, ut dolorum nostri (sic!) per hoc moderaretur grauitas et excessus temeritasque tanta in aliqua saltim parte pro hac vice puniretur, et nichilominus ad omnes et singulos principes, comites, barones et proceres, omnes- que fidei ortodoxe zelatores nostros misimus oratores denudantes ipsius Sigismundi perniciosam, detestandam et abhominabilem in nos maiestatemque nostram commissam perfidiam et requi- rentes eos, ut ipsi intuitu pietatis diuine et ob reuerenciam sacri Romani imperii velint parare studium et operam, per que huiusmodi perfidie in tempore occuratur. Cui nos occurrere tanto perpensius intendentes, quanto strictiori fraternitatis nexu vobis obligamur, homines nostros armigeros in fortitudine dex- tere diuine versus Morauiam et Bohemiam ad persequendum eundem et suos quibus adhesit complices transmisimus, qui angelo pacis comite inceptum iam continuant iter, et ad ea tam fideliter quam viriliter felicibus in domino auspiciis inten- dent, qui sacrosancte ortodoxe fidei et gloriam omnipotentis dei, cuius res agitur, prospexerint profutura. Verum ut eisdem belli- geris nostris tutus, saluus atque securus ad ciuitates, dominia, castra et alia loca in Bohemia, Morauia, Slesie et alibi vestre fraternitati subyecta pateat accessus, aditus et recessus, frater- nitas vestra scribere et mandare dignetur eisdem, quatenus omni timore postposito suspicioneque cessante predictos nostros belligeros ad huiusmodi ciuitates, dominia et castra absque omni impedimento et lesione rerum et personarum tociens quociens 16b fuerit oportunum et prosecucio huiusmodi redderentur ] certiores, racionabile arbitramur, ut aliquem aut aliquos v. f. fideles per- sonaliter premittat, qui viam, aditum, ingressum et regressum nostris belligeris ad prefatas ciuitates, opida, villa, castra et loca preparent demulcendo animos subyectorum vestrorum, quos re- gressus ducis predicti ad Bohemiam, ut non dubitamus, pertur-
Strana 363
363 bauit. Quemadmodum ut nobis huiusmodi perturbacionem ex- perimur non leui restitucione in pristini sallarii amenitatem reducendam. Datum Zneyna. XIV. Ad quendam principem super eodem. Preclare princeps, illustris frater noster carissime! Non sine graui cordis amaritudine et mesticia singulari casum qui nobis accidit vestre cogimur fraternitati enarrare, quomodo dux ille Sigismundus, quem a teneris iuuentutis sue annis in aula nostra velut carnalem filium nostrum, acsi de lumbis nostris descendisset, tenuimus et sincera caritate dileximus multaque sibi beneficia et fauores ostendimus et meditabamur continue, qualiter honorem et statum suum potuissemus extollere, quorum omnium oblitus contra nos in Bohemiam ad hereticos se con- uertit, licet aliquociens nobis iureiurando promiserat et inscrip- cionibus firmauerat quod sine voluntate nostra nunquam de regno nostro recedere debuisset, propter cuius recessum multis torquimur molestiis noctes sepius insompnes deducentes. Qua- propter vestram fraternitatem petimus 1 ex affectu, quatenus 17a fraternitas vestra nobis de tali insperato fatorum euentu fraterne condoleat et pro firmo credere velit, quod hec sine scitu nostro et voluntate euenerunt. Si qui autem emulorum nostrorum coram fraternitate vestra vellent suggerere et nobis aliquam suspicionem ascribere, illis fidem denegare velitis tamquam falsa de nobis famantibus creditiuam. Sed qualitercunque hec ge- runtur, nichilominus gentes nostras serenissimo domino Sigis- mundo Romanorum regi etc. in subsidium contra predictos here- ticos dirigimus, que dum fraternitatis vestre dominia attingerint, ipsas intuitu nostri et prefati serenissimi fratris nostri Romano- rum regis fraternitas vestra benigne et fraterne suscipiat et in ipsorum agendis velit promouere, fraternam caritatem nobis in eo ostensuri. 1 Aus dem Inhalt ist nicht zu erkennen, an wen der Brief gerichtet sein mochte. Da jedoch gegen Schluss desselben um freien Durchzug der füir K. Sigismund bestimmten Hülfstruppen gebeten wird, so darf man nur an einen schlesischen Herzog denken.
363 bauit. Quemadmodum ut nobis huiusmodi perturbacionem ex- perimur non leui restitucione in pristini sallarii amenitatem reducendam. Datum Zneyna. XIV. Ad quendam principem super eodem. Preclare princeps, illustris frater noster carissime! Non sine graui cordis amaritudine et mesticia singulari casum qui nobis accidit vestre cogimur fraternitati enarrare, quomodo dux ille Sigismundus, quem a teneris iuuentutis sue annis in aula nostra velut carnalem filium nostrum, acsi de lumbis nostris descendisset, tenuimus et sincera caritate dileximus multaque sibi beneficia et fauores ostendimus et meditabamur continue, qualiter honorem et statum suum potuissemus extollere, quorum omnium oblitus contra nos in Bohemiam ad hereticos se con- uertit, licet aliquociens nobis iureiurando promiserat et inscrip- cionibus firmauerat quod sine voluntate nostra nunquam de regno nostro recedere debuisset, propter cuius recessum multis torquimur molestiis noctes sepius insompnes deducentes. Qua- propter vestram fraternitatem petimus 1 ex affectu, quatenus 17a fraternitas vestra nobis de tali insperato fatorum euentu fraterne condoleat et pro firmo credere velit, quod hec sine scitu nostro et voluntate euenerunt. Si qui autem emulorum nostrorum coram fraternitate vestra vellent suggerere et nobis aliquam suspicionem ascribere, illis fidem denegare velitis tamquam falsa de nobis famantibus creditiuam. Sed qualitercunque hec ge- runtur, nichilominus gentes nostras serenissimo domino Sigis- mundo Romanorum regi etc. in subsidium contra predictos here- ticos dirigimus, que dum fraternitatis vestre dominia attingerint, ipsas intuitu nostri et prefati serenissimi fratris nostri Romano- rum regis fraternitas vestra benigne et fraterne suscipiat et in ipsorum agendis velit promouere, fraternam caritatem nobis in eo ostensuri. 1 Aus dem Inhalt ist nicht zu erkennen, an wen der Brief gerichtet sein mochte. Da jedoch gegen Schluss desselben um freien Durchzug der füir K. Sigismund bestimmten Hülfstruppen gebeten wird, so darf man nur an einen schlesischen Herzog denken.
Strana 364
364 XV. Ad Cimbarkam consortem Arnesti ducis Austrie super eodem facto.1 Preclara princeps soror nostra carissima, dolorem quo Sigismundus Caributi frater vester nostram lesit maiestatem, nulla racione dissimulare valentes scribimus fratri nostro inclito, principi domino Arnesto consorti vestro maliciam, fraudem et dolum quem ipse Sigismundus pro gratis velut ingratus mini- strauit, prout ex copia presentibus pro informacione plenaria in- clusa poteritis experiri, de quo eciam vestre querulamur cari- tati cum dolore, quam petimus ex affectu. quatenus in casu quo dictus Arnestus elongaretur a vobis mox ipsas litteras frater- nitati sue per aliquem transmittatis et doloribus notris quibus afficimur caritate intima compati velut vestris velitis et partem 17b ipsius doloris cordi ] vestro imprimere pari passu tolerandam. Et si necessitas exigerit, presentibus nostris nunciis ad hoc spe- cialiter missis de securitatis conductu providere non obmittatis contemplacione nostra vicissitudine compensanda. Datum etc. XVI. Ut nullus ad Bohemiam de regno Polonie et econtra debeat peruenire dominus rex iubet custodiam habere.2 Wladislaus etc. Vniuersis et singulis regni nostri princi- pibus tam spiritualibus quam secularibus, nec non prelatis, baro- 1 Vgl. oben Nr. I. Anm. 3. Wann dieser Erlass ausging, konnte ich nicht ermitteln. Ob er mit dem Wieluner in Zusammenhang steht (ob. Nr. IX) oder, was viel wahrschein- licher, im Anfang 1425 proclamirt wurde, muss dahinstehen. Im Krakauer Capitelarchiv (Fasc. 15) findet sich nämlich eine Urk., deren Inhalt die Registratur so angiebt: Anno 1425 ipso die Conuersionis S. Pauli Apo- stoli, in conventione generali Siradensi (vgl. Dlugosz H. P. IX. p. 484) Litterae Procerum totiusque communitatis nobilium regni Poloniae ad trac- tatus super tranquillo statu ejusdem regni et praesertim super dando ordine, quo virus pestiferae haeresis Hussitarum, quod regnum Bohemiae proxime contiguum maculavit, ab ipsius regni Poloniae finibus propellatur, in par- lamento generali congregatorum, per quas Martino Papae . . . supplicant, ut dismembrationem palatinatus Lublinensis pro episcopatu Chelmensi per fratrem Joannem ordinis Praedicatorum episcopum Chelmensem a sede apostolica impetratam revocet et episcopatui Cracoviensi restituat. 2
364 XV. Ad Cimbarkam consortem Arnesti ducis Austrie super eodem facto.1 Preclara princeps soror nostra carissima, dolorem quo Sigismundus Caributi frater vester nostram lesit maiestatem, nulla racione dissimulare valentes scribimus fratri nostro inclito, principi domino Arnesto consorti vestro maliciam, fraudem et dolum quem ipse Sigismundus pro gratis velut ingratus mini- strauit, prout ex copia presentibus pro informacione plenaria in- clusa poteritis experiri, de quo eciam vestre querulamur cari- tati cum dolore, quam petimus ex affectu. quatenus in casu quo dictus Arnestus elongaretur a vobis mox ipsas litteras frater- nitati sue per aliquem transmittatis et doloribus notris quibus afficimur caritate intima compati velut vestris velitis et partem 17b ipsius doloris cordi ] vestro imprimere pari passu tolerandam. Et si necessitas exigerit, presentibus nostris nunciis ad hoc spe- cialiter missis de securitatis conductu providere non obmittatis contemplacione nostra vicissitudine compensanda. Datum etc. XVI. Ut nullus ad Bohemiam de regno Polonie et econtra debeat peruenire dominus rex iubet custodiam habere.2 Wladislaus etc. Vniuersis et singulis regni nostri princi- pibus tam spiritualibus quam secularibus, nec non prelatis, baro- 1 Vgl. oben Nr. I. Anm. 3. Wann dieser Erlass ausging, konnte ich nicht ermitteln. Ob er mit dem Wieluner in Zusammenhang steht (ob. Nr. IX) oder, was viel wahrschein- licher, im Anfang 1425 proclamirt wurde, muss dahinstehen. Im Krakauer Capitelarchiv (Fasc. 15) findet sich nämlich eine Urk., deren Inhalt die Registratur so angiebt: Anno 1425 ipso die Conuersionis S. Pauli Apo- stoli, in conventione generali Siradensi (vgl. Dlugosz H. P. IX. p. 484) Litterae Procerum totiusque communitatis nobilium regni Poloniae ad trac- tatus super tranquillo statu ejusdem regni et praesertim super dando ordine, quo virus pestiferae haeresis Hussitarum, quod regnum Bohemiae proxime contiguum maculavit, ab ipsius regni Poloniae finibus propellatur, in par- lamento generali congregatorum, per quas Martino Papae . . . supplicant, ut dismembrationem palatinatus Lublinensis pro episcopatu Chelmensi per fratrem Joannem ordinis Praedicatorum episcopum Chelmensem a sede apostolica impetratam revocet et episcopatui Cracoviensi restituat. 2
Strana 365
365 nibus, militibus, clientibus, magistris ciuium, consulibus, aduocatis, ceterisque regni nostri subditis premittere requirentes (1. pari- ter requirendis) fraterne caritatis incrementum graciamque re- giam et omne bonum! Preclari principes fratres nostri carissimi, magnificique, strenui, nobiles et famosi sincere nobis dilecti! Ex quo horrendum scisma et execrabilis heresis Wiclefitarum seu Hussitarum adeo virus iniquitatis sue pestiferum heu dolor di- latauit, quod prout in nobis datur .. . . .t vsque ad oras regni nostri venenum suum transfundens quosdam regni incolas infe- cerit, volentes igitur, prout tenemur ex concesso nobis ab alto regie dignitatis fastigio, tot mala occurrere et in tempore de remedio providere optimo, ne dicta Wiclefitarum secta in regno nostro successiue pululans adeo inualesceret, quod postea non sine magnis subditorum nostrorum et regni dispendiis vix pote- rit aboleri. Quocirca uniuersitati vestre seriose precipimus et mandamus omnino habere volentes, quatenus diligentem habere debeatis custodiam quod nullus subditorum nostrorum, cuius- cunque status seu condicionis existat, de Polonia in Bohemiam uel de Bohemia in Poloniam] per passus, dominia, capitaneatus 18 a seu tenutas vestras aliqualiter pertranseat. Si uero aliqui dei et nostro timore postposito sic vt prefertur ad Bohemiam uel econuerso transire voluerint, illos tamquam hereticos seu fauto- res heresum- detineretis et captiuare debeatis, secus non facturi sub pena priuationis colli et bonorum nostro thezauro irremis- sibiliter infiscandorum. XVII.2 Sigismundus dei gracia Romanorum etc. serenissimo prin- cipi domino Wladislao etc. salutem et perseuerantis fraterni amoris incrementum. Quamquam princeps serenissime frater noster carissime absque stimulo cordi nobis insit et cura vigi- 2 1Unleserlich. Sigismund nimmt Bezug auf die Verhandlungen im Zipser Land (März 1423) und fordert die Grenzsperre und das Ausfuhrsverbot; diese erfolgten 10. April 1424; er sendet ferner Copien der ,litteras invectivas et exci- tantes‘ des Papstes und der Cardinäle; solche waren an ihn ergangen am 14. Februar (Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1424, §. 8). Folglich muss dieser Brief etwa im Februar oder allenfalls März 1424 geschrieben sein, in welcher Zeit Sigmund nachweislich auch in Ungarn weilte und mit dem
365 nibus, militibus, clientibus, magistris ciuium, consulibus, aduocatis, ceterisque regni nostri subditis premittere requirentes (1. pari- ter requirendis) fraterne caritatis incrementum graciamque re- giam et omne bonum! Preclari principes fratres nostri carissimi, magnificique, strenui, nobiles et famosi sincere nobis dilecti! Ex quo horrendum scisma et execrabilis heresis Wiclefitarum seu Hussitarum adeo virus iniquitatis sue pestiferum heu dolor di- latauit, quod prout in nobis datur .. . . .t vsque ad oras regni nostri venenum suum transfundens quosdam regni incolas infe- cerit, volentes igitur, prout tenemur ex concesso nobis ab alto regie dignitatis fastigio, tot mala occurrere et in tempore de remedio providere optimo, ne dicta Wiclefitarum secta in regno nostro successiue pululans adeo inualesceret, quod postea non sine magnis subditorum nostrorum et regni dispendiis vix pote- rit aboleri. Quocirca uniuersitati vestre seriose precipimus et mandamus omnino habere volentes, quatenus diligentem habere debeatis custodiam quod nullus subditorum nostrorum, cuius- cunque status seu condicionis existat, de Polonia in Bohemiam uel de Bohemia in Poloniam] per passus, dominia, capitaneatus 18 a seu tenutas vestras aliqualiter pertranseat. Si uero aliqui dei et nostro timore postposito sic vt prefertur ad Bohemiam uel econuerso transire voluerint, illos tamquam hereticos seu fauto- res heresum- detineretis et captiuare debeatis, secus non facturi sub pena priuationis colli et bonorum nostro thezauro irremis- sibiliter infiscandorum. XVII.2 Sigismundus dei gracia Romanorum etc. serenissimo prin- cipi domino Wladislao etc. salutem et perseuerantis fraterni amoris incrementum. Quamquam princeps serenissime frater noster carissime absque stimulo cordi nobis insit et cura vigi- 2 1Unleserlich. Sigismund nimmt Bezug auf die Verhandlungen im Zipser Land (März 1423) und fordert die Grenzsperre und das Ausfuhrsverbot; diese erfolgten 10. April 1424; er sendet ferner Copien der ,litteras invectivas et exci- tantes‘ des Papstes und der Cardinäle; solche waren an ihn ergangen am 14. Februar (Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1424, §. 8). Folglich muss dieser Brief etwa im Februar oder allenfalls März 1424 geschrieben sein, in welcher Zeit Sigmund nachweislich auch in Ungarn weilte und mit dem
Strana 366
366 lanti atque indefessa circa negocium contra dei et nostros in- fideles Bohemos hereticos hac estate totis viribus eciam vestro cum adiutorio prosequendum intendamus, verumptamen sanctis- simus dominus summus pontifex ac reuerendorum dominorum cardinalium collegium litteras admodum inuectiuas et nos summe excitantes nobis direxerunt, quarum copias s. v. f. mittimus hiis interclusis, quibus lectis et intellectis clare fraternitas vestra potest considerando perpendere, quantum feruenciori studio atque cura praefatum negocium contra iamfatos Bohemos hereticos prosequendum est per nos, accelerandum et effectualiter exequen- dum. Quapropter placeat et eidem f. v. secundum inter nos et vestram fraternitatem tempore concordie et pacis alias in terra Scepusiensi facte inite et renouate condicta et conclusa dare operam et opem, vt in virtute domini exercituum praeva- ricatores et hostes fidei atque nostri manu forti conterantur aut ad viam veritatis et gremium sancte matris ecclesie reducantur. Et non dubitamus frater carissime, quin et fraternitati vestre sub excitatiuo verborum tenore a predictis summo (pontifice)2 18 b et reuerendorum cardinalium collegio ] scriptum, specialiter autem ad hoc fraternitatem vestram requirimus affectuosius quanto valemus, ut vestra fraternitas velit nobis de certo inti- mare et cum reali affectu per suas litteras nos cerciorare, si ipsa fraternitas vestra disposuit se nobiscum in nostrum subsi- dium contra predictos Bohemos hereticos velle occurrere, aut casu quo personaliter non veniretis, quod absit, ex tunc quan- tam gentium armatarum quantitatem et ad quoddam tempus contra antefatos Bohemos hereticos vult et disposuit fraternitas vestra nobis et in nostrum subsidium destinare, velit eadem vestra fraternitas similiter per litteras suas nobis certificare. Insuper vestram fraternitatem cordialissime rogamus, ut secun- dum (que)3 nuper inter nos et fraternitatem vestram erant con- * * Feldzug gegen die Böhmen sich beschäftigte. — Von Diós-Györ, wie dieser Brief, datirt auch mit der Angabe 30. März 1424 der durch Ver- mittlung und unter Bürgschaft des K. Wladyslaw den Böhmen ertheilte Geleitsbrief. S. unten Nr. LXXVI. Der Friede zu Käsmark vom 30. März 1423. Ueber die Versprechungen Jagiello's vgl. Schreiben K. Sigmunds an Card. Branda bei Martène et Durand, Thesaurus anecdot. II. 1713, Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1423 und Eberhard Windeck bei Menken, Scr. rer. Germ. I. cap. 112. 2 Deest in cod. 3 Deest in Cod.
366 lanti atque indefessa circa negocium contra dei et nostros in- fideles Bohemos hereticos hac estate totis viribus eciam vestro cum adiutorio prosequendum intendamus, verumptamen sanctis- simus dominus summus pontifex ac reuerendorum dominorum cardinalium collegium litteras admodum inuectiuas et nos summe excitantes nobis direxerunt, quarum copias s. v. f. mittimus hiis interclusis, quibus lectis et intellectis clare fraternitas vestra potest considerando perpendere, quantum feruenciori studio atque cura praefatum negocium contra iamfatos Bohemos hereticos prosequendum est per nos, accelerandum et effectualiter exequen- dum. Quapropter placeat et eidem f. v. secundum inter nos et vestram fraternitatem tempore concordie et pacis alias in terra Scepusiensi facte inite et renouate condicta et conclusa dare operam et opem, vt in virtute domini exercituum praeva- ricatores et hostes fidei atque nostri manu forti conterantur aut ad viam veritatis et gremium sancte matris ecclesie reducantur. Et non dubitamus frater carissime, quin et fraternitati vestre sub excitatiuo verborum tenore a predictis summo (pontifice)2 18 b et reuerendorum cardinalium collegio ] scriptum, specialiter autem ad hoc fraternitatem vestram requirimus affectuosius quanto valemus, ut vestra fraternitas velit nobis de certo inti- mare et cum reali affectu per suas litteras nos cerciorare, si ipsa fraternitas vestra disposuit se nobiscum in nostrum subsi- dium contra predictos Bohemos hereticos velle occurrere, aut casu quo personaliter non veniretis, quod absit, ex tunc quan- tam gentium armatarum quantitatem et ad quoddam tempus contra antefatos Bohemos hereticos vult et disposuit fraternitas vestra nobis et in nostrum subsidium destinare, velit eadem vestra fraternitas similiter per litteras suas nobis certificare. Insuper vestram fraternitatem cordialissime rogamus, ut secun- dum (que)3 nuper inter nos et fraternitatem vestram erant con- * * Feldzug gegen die Böhmen sich beschäftigte. — Von Diós-Györ, wie dieser Brief, datirt auch mit der Angabe 30. März 1424 der durch Ver- mittlung und unter Bürgschaft des K. Wladyslaw den Böhmen ertheilte Geleitsbrief. S. unten Nr. LXXVI. Der Friede zu Käsmark vom 30. März 1423. Ueber die Versprechungen Jagiello's vgl. Schreiben K. Sigmunds an Card. Branda bei Martène et Durand, Thesaurus anecdot. II. 1713, Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1423 und Eberhard Windeck bei Menken, Scr. rer. Germ. I. cap. 112. 2 Deest in cod. 3 Deest in Cod.
Strana 367
367 dicta omnibus et singulis vestris subditis tam Polonis quam aliis quibuscunque, cuiusque status, condicionis et preeminencie existunt, interdicere et inhibere velitis quod nullus regnum Bo- hemie in auxilium Bohemorum hereticorum intrare! uel plum- bum uel alias quascunque res uel merces illac eisdem afferre seu cum ipsis aliquam communionem siue comercium habere et facere presumat, nec quisquam ex pretactis libere aut cum plumbo ad Tesschen et a Tessem incedendo vsque ad Glacz aut illas ciuitates que iacent penes metas Morauie transitum facere audeat. Intimare eciam nobis petimus a fraternitate vestra, per que loca tales homines transitum fecerint, ut et nos arestacione et detencione earum valeamus aliqualiter prouidere. Datum Dyosgur.2 XVIII.3 Beatissime pater domine benignissime! Audito quomodo vestra sanctitas in me fratremque meum dominum W(ladislaum) regem Polonie solitis intenta fauoribus contributionem in clero regni Polonie pro ipso faciendam concessisset,4 spiritus meus 1 ti . p 4 Vgl. ob. Nr. IX. Diós-Györ am Bache Szinyva in der Borsoder Gespanschaft im dritten District diesseits der Theiss. 3 Das Datum dieses interessanten Briefes Witolds an den Papst lässt sich nur ungefähr bestimmen. Er spricht von der zweiten Flucht Sigismund Korybuts (Juni 1424) als einer vorgekommenen, und von der officiellen Auf- klärung dieses Ereignisses durch den König von Polen als einer wahr- scheinlichen Thatsache. Nun hatte der Secretair Nicolaus Lasocki, wel- cher mit diesen Aufklärungen betraut war, vom Papste ein Zeugniss darüber, dass der Papst mit den gegebenen Aufschlüssen zufrieden sei, sowohl für den König als auch für den Grossfürsten ausgewirkt, deren Abschriften in der Tabulatur des Vaticans leider ein falsches und unmög- liches Datum tragen. Vgl. oben No. VI Anm. 1. — Inzwischen deutet doch der Umstand, dass Witold in diesem Briefe von den aufklärenden Mittheilungen seines königlichen Vetters als einer zuversichtlichen Wahr- scheinlichkeit spricht, darauf hin, dass der Brief gleich nach der Flucht Korybuts, also im Sommer 1424 geschrieben ist. Diese Bewilligungen sind mehrfach zwar erfolgt, aber scheinen keine Wirkungen gehabt zu haben. Schon vom J. 1422 erzählt Długosz, H. P. XI, p. 450 f., dass der Klerus erklärt habe, er werde die Anweisung des Papstes auf 5000 Gulden nicht honoriren, erstens um kein Präcedens Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 24 2
367 dicta omnibus et singulis vestris subditis tam Polonis quam aliis quibuscunque, cuiusque status, condicionis et preeminencie existunt, interdicere et inhibere velitis quod nullus regnum Bo- hemie in auxilium Bohemorum hereticorum intrare! uel plum- bum uel alias quascunque res uel merces illac eisdem afferre seu cum ipsis aliquam communionem siue comercium habere et facere presumat, nec quisquam ex pretactis libere aut cum plumbo ad Tesschen et a Tessem incedendo vsque ad Glacz aut illas ciuitates que iacent penes metas Morauie transitum facere audeat. Intimare eciam nobis petimus a fraternitate vestra, per que loca tales homines transitum fecerint, ut et nos arestacione et detencione earum valeamus aliqualiter prouidere. Datum Dyosgur.2 XVIII.3 Beatissime pater domine benignissime! Audito quomodo vestra sanctitas in me fratremque meum dominum W(ladislaum) regem Polonie solitis intenta fauoribus contributionem in clero regni Polonie pro ipso faciendam concessisset,4 spiritus meus 1 ti . p 4 Vgl. ob. Nr. IX. Diós-Györ am Bache Szinyva in der Borsoder Gespanschaft im dritten District diesseits der Theiss. 3 Das Datum dieses interessanten Briefes Witolds an den Papst lässt sich nur ungefähr bestimmen. Er spricht von der zweiten Flucht Sigismund Korybuts (Juni 1424) als einer vorgekommenen, und von der officiellen Auf- klärung dieses Ereignisses durch den König von Polen als einer wahr- scheinlichen Thatsache. Nun hatte der Secretair Nicolaus Lasocki, wel- cher mit diesen Aufklärungen betraut war, vom Papste ein Zeugniss darüber, dass der Papst mit den gegebenen Aufschlüssen zufrieden sei, sowohl für den König als auch für den Grossfürsten ausgewirkt, deren Abschriften in der Tabulatur des Vaticans leider ein falsches und unmög- liches Datum tragen. Vgl. oben No. VI Anm. 1. — Inzwischen deutet doch der Umstand, dass Witold in diesem Briefe von den aufklärenden Mittheilungen seines königlichen Vetters als einer zuversichtlichen Wahr- scheinlichkeit spricht, darauf hin, dass der Brief gleich nach der Flucht Korybuts, also im Sommer 1424 geschrieben ist. Diese Bewilligungen sind mehrfach zwar erfolgt, aber scheinen keine Wirkungen gehabt zu haben. Schon vom J. 1422 erzählt Długosz, H. P. XI, p. 450 f., dass der Klerus erklärt habe, er werde die Anweisung des Papstes auf 5000 Gulden nicht honoriren, erstens um kein Präcedens Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 24 2
Strana 368
368 19a bellorum attenuatus grauedine non modicum ] respirauit. Nun- quid non satisfuisset ad defensionem Tartarorum intendere, qui de die in diem ferocitatem suam in sanguine populi Christiani saciare sicientes dominia et terras nostras, nobis tamen eis in virtute potencie diuine resistentibus, demolliri et in cinerem redigi satagunt. Sed bella bellis cumulans ipse frater emeus Bohemos hereticos eorumque complices pro fide Christiana onu- stis se exponens dispendiis diffidauit et belligeros suos in ma- gna copia armatorum iam actu angelo pacis comite expediuit et transmisit suis propriis grauissimis impensis atque curis viri- liter et animose pro sancta fide catholica eiusque zelatoribus pugnaturos tam contra dictos Bohemos hereticos in exterminium heretice prawitatis quam contra Sigismundum Corybuti, qui de Bohemia dudum revocatus licet iurauerat et se inscripserat, quod nunquam in Bohemiam redire nec hereticam prawitatem eiusque sequelas fouere, quin ymo nobiscum et eius zelatoribus Christiane religionis ad extremum prosequi debuisset, tamen salutis sue immemor et iuramentorum oblitus receptis secum nonnullis regni Polonie vasallis et eciam aliis per dictum fra- trem meum contra dictos hereticos sallariatis et deputatis noui- ter in ipsam Bohemiam clamdestine rediit. Qui quantas dotes munificencie a nobis suscepit, vestram sanctitatem dictus frater meus de hiis et aliis ut non dubito clarius informabit, et que quotque ad huiusmodi bellorum continuanda et extingwenda incendia requirantur sangwinis profluuia et impense, quilibet discurrere et librare poterit racione. Ut igitur frater meus ad ea sine intermissione felicius intendere ipsaque extingwere valeat, v. s. dignetur huiusmodi contributionis executionem! débite ce- 19 b lerius demandare pro honore altissimi, ] cuius res agitur, et eccle- sia sua sancta atque incolumitate status sanctitatis vestre. Quod zu schaffen, zweitens weil die Bedingung eines Feldzugs nach Böhmen nicht in Erfüllung ginge. Noch schroffer stellte sich der Klerus zu der 1424 erfolgten Anweisung von 20.000 Gulden, a. a. O. p. 486. Wie es scheint, ist der Versuch gemacht worden, da der Klerus des Erzbisthums Gnesen die entschiedenste Weigerung aussprach, die Summe in dem Erz- bisthum Lemberg aufzubringen. Wir haben wenigstens bei Theiner, Mon. Pol. II. p. 30 Nr. 43 eine päpstliche Aufforderung an den Erzbischof von Lemberg, dem Könige 20.000 Gulden als Beisteuer zum Husitenfeldzug in zwei Raten zu zahlen. 1 Cod. executioni. i Sai - Rddd
368 19a bellorum attenuatus grauedine non modicum ] respirauit. Nun- quid non satisfuisset ad defensionem Tartarorum intendere, qui de die in diem ferocitatem suam in sanguine populi Christiani saciare sicientes dominia et terras nostras, nobis tamen eis in virtute potencie diuine resistentibus, demolliri et in cinerem redigi satagunt. Sed bella bellis cumulans ipse frater emeus Bohemos hereticos eorumque complices pro fide Christiana onu- stis se exponens dispendiis diffidauit et belligeros suos in ma- gna copia armatorum iam actu angelo pacis comite expediuit et transmisit suis propriis grauissimis impensis atque curis viri- liter et animose pro sancta fide catholica eiusque zelatoribus pugnaturos tam contra dictos Bohemos hereticos in exterminium heretice prawitatis quam contra Sigismundum Corybuti, qui de Bohemia dudum revocatus licet iurauerat et se inscripserat, quod nunquam in Bohemiam redire nec hereticam prawitatem eiusque sequelas fouere, quin ymo nobiscum et eius zelatoribus Christiane religionis ad extremum prosequi debuisset, tamen salutis sue immemor et iuramentorum oblitus receptis secum nonnullis regni Polonie vasallis et eciam aliis per dictum fra- trem meum contra dictos hereticos sallariatis et deputatis noui- ter in ipsam Bohemiam clamdestine rediit. Qui quantas dotes munificencie a nobis suscepit, vestram sanctitatem dictus frater meus de hiis et aliis ut non dubito clarius informabit, et que quotque ad huiusmodi bellorum continuanda et extingwenda incendia requirantur sangwinis profluuia et impense, quilibet discurrere et librare poterit racione. Ut igitur frater meus ad ea sine intermissione felicius intendere ipsaque extingwere valeat, v. s. dignetur huiusmodi contributionis executionem! débite ce- 19 b lerius demandare pro honore altissimi, ] cuius res agitur, et eccle- sia sua sancta atque incolumitate status sanctitatis vestre. Quod zu schaffen, zweitens weil die Bedingung eines Feldzugs nach Böhmen nicht in Erfüllung ginge. Noch schroffer stellte sich der Klerus zu der 1424 erfolgten Anweisung von 20.000 Gulden, a. a. O. p. 486. Wie es scheint, ist der Versuch gemacht worden, da der Klerus des Erzbisthums Gnesen die entschiedenste Weigerung aussprach, die Summe in dem Erz- bisthum Lemberg aufzubringen. Wir haben wenigstens bei Theiner, Mon. Pol. II. p. 30 Nr. 43 eine päpstliche Aufforderung an den Erzbischof von Lemberg, dem Könige 20.000 Gulden als Beisteuer zum Husitenfeldzug in zwei Raten zu zahlen. 1 Cod. executioni. i Sai - Rddd
Strana 369
369 dignetur altissimus conseruare in longitudine dierum sanam, saluam et incolumem pro consolacione mea speciali et ecclesie sue sancte. XIX. Dominus apostolicus aggrauat sententiam per Brandam cardinalem con- tra Sigismundum latam et per dominum archiepiscopum et suos Coepi- scopos exequendam.1 Martinus episcopus servus servorum dei venerabili fratri Alberto2 archiepiscopo Gneznenzi salutem et apostolicam bene- dictionem. Fraternitati tue non ambigimus notum esse quanta cum diligencia et studio laborauimus post assumpcionem nostram ad apicem summi apostolatus pro extirpandis heresibus Wicle- fistarum et Hussitarum de regno Bohemie et partibus convi- cinis ad, que regnum, partes et loca primum bone memorie Johannem tituli sancti Sixti3 et deinde sicut deo placuit vita 1 Ein kleiner Theil dieser Bulle, welche in Ungarn, Böhmen, Polen, Deutsch- land veröffentlicht wurde, ist gedruckt bei Raynaldi, ann. eccl. XVIII, a. a. 1424 Nr. 9. Er setzt hinzu: extant eodem argumento litterae ad Gneznensem et Leopoliensem archiepiscopos datae. Der erstere liegt hier vor. Wir dürfen also getrost das dort gegebene Datum unserer Bulle untersetzen: Romae apud SS. Apostolos X kal. Januarii anno VII. (Das wäre freilich der 23. December 1423, was unmöglich, denn damals war Korybut nicht in Böhmen; aber sicher ist zu lesen a. VIII, also den 23. December 1424. S. Palacky III. 2. 380.) Albert Jastrzebiec, geb. um 1362 (vgl. Dzialyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum II, p. 266, wo er es selbst angibt), wurde 1398 Bischof von Posen, 1412 Bischof von Krakau (indem er den bisherigen Bischof Peter Visch verdrängte, was zu den heftigsten Reibun- gen und Parteiungen Veranlassung gab) und zugleich königlicher Kanzler. In dieser Eigenschaft leiteté er 1419 und 1420 die Verhandlungen mit König Sigismund über den Streit mit dem Orden, deren ungünstiger Aus- fall ihm auf dem Reichstag zu Lęczye 1420 aufgeregte Scenen zuzog. Im Jahre 1423 wurde er Erzbischof von Gnesen und Reichsprimas und .starb am 2. September 1436. Johann Domenici, ein Dominikaner, war Erzbischof von Ragusa und als solcher vom Konstanzer Concil 1416 mit zwei Bischöfen und drei Docto- b ren nach Samogitien geschickt, um zu sehen, ob es dort noch Heiden gebe (Hardt, Acta conc. Const. IV, 606). Papst Martin V. erhob ihn zum Cardinal. t. 24*
369 dignetur altissimus conseruare in longitudine dierum sanam, saluam et incolumem pro consolacione mea speciali et ecclesie sue sancte. XIX. Dominus apostolicus aggrauat sententiam per Brandam cardinalem con- tra Sigismundum latam et per dominum archiepiscopum et suos Coepi- scopos exequendam.1 Martinus episcopus servus servorum dei venerabili fratri Alberto2 archiepiscopo Gneznenzi salutem et apostolicam bene- dictionem. Fraternitati tue non ambigimus notum esse quanta cum diligencia et studio laborauimus post assumpcionem nostram ad apicem summi apostolatus pro extirpandis heresibus Wicle- fistarum et Hussitarum de regno Bohemie et partibus convi- cinis ad, que regnum, partes et loca primum bone memorie Johannem tituli sancti Sixti3 et deinde sicut deo placuit vita 1 Ein kleiner Theil dieser Bulle, welche in Ungarn, Böhmen, Polen, Deutsch- land veröffentlicht wurde, ist gedruckt bei Raynaldi, ann. eccl. XVIII, a. a. 1424 Nr. 9. Er setzt hinzu: extant eodem argumento litterae ad Gneznensem et Leopoliensem archiepiscopos datae. Der erstere liegt hier vor. Wir dürfen also getrost das dort gegebene Datum unserer Bulle untersetzen: Romae apud SS. Apostolos X kal. Januarii anno VII. (Das wäre freilich der 23. December 1423, was unmöglich, denn damals war Korybut nicht in Böhmen; aber sicher ist zu lesen a. VIII, also den 23. December 1424. S. Palacky III. 2. 380.) Albert Jastrzebiec, geb. um 1362 (vgl. Dzialyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum II, p. 266, wo er es selbst angibt), wurde 1398 Bischof von Posen, 1412 Bischof von Krakau (indem er den bisherigen Bischof Peter Visch verdrängte, was zu den heftigsten Reibun- gen und Parteiungen Veranlassung gab) und zugleich königlicher Kanzler. In dieser Eigenschaft leiteté er 1419 und 1420 die Verhandlungen mit König Sigismund über den Streit mit dem Orden, deren ungünstiger Aus- fall ihm auf dem Reichstag zu Lęczye 1420 aufgeregte Scenen zuzog. Im Jahre 1423 wurde er Erzbischof von Gnesen und Reichsprimas und .starb am 2. September 1436. Johann Domenici, ein Dominikaner, war Erzbischof von Ragusa und als solcher vom Konstanzer Concil 1416 mit zwei Bischöfen und drei Docto- b ren nach Samogitien geschickt, um zu sehen, ob es dort noch Heiden gebe (Hardt, Acta conc. Const. IV, 606). Papst Martin V. erhob ihn zum Cardinal. t. 24*
Strana 370
370 functo dilectum filium nostrum Brandam tituli sancti Clementis presbyteros cardinales apostolice sedis legatos et alios nunccios nostros cum plenaria potestate destinauimus, nec pepercimus laboribus vel impense vt tandem Bohemorum hereticorum reduc- cionem ad catholicam fidem Christi vel si obstinati in eorum pertinacia permanerent confusionem et subversionem ipsorum suffragantibus catholicorum principum presidiis et fauoribus nostris temporibus videremus, postmodum vero dolenter referi- mus cum prefati Bohemi heretici essent omnium katholicorum principum presidiis et fauoribus destituti, Sigismundus assertus dux Lithwanie dei timore postposito cum armatarum gentium exercitu ad regnum ipsum se transtulit et id tyrannice occupat et vsurpat prebendo Bohemis hereticis presidia et fauores eos- 20 a que in huiusmodi dampnatis erroribus | sustentando et prote- gendo cum dedecore sui nominis et infamia sempiterna. Et propterea cum pridem prefatus Branda cardinalis tam sue lega- cionis quam eciam nostre specialis commissionis vigore inter cetera que contra hereticos pertinaces sibi exequenda commi- simus et ad eius legacionis officium pertinebat, contra ipsum Sigismundum notorie de predictorum heresum labe nedum in- famatum, verum eciam notorium hereticum suosque in eisdem heresibus complices, participes ac opem et auxilium dantes eidem in forma inquisicionis tamquam super notoriis legittime proce- dens de consilio nonnullorum in sacra pagina magistrorum ac doctorum iuris canonici et ciuilis aliarumque notabilium perso- narum dictum Sigismundum notorium hereticum ipsumque et prefatos complices, participes ac opem et auxilium dantes exe- cratos, infames, sacrilegos ac fidei catholice hostes declarauerit, nec non omnibus honoribus, dignitatibus, preeminenciis, iuris- diccionibus, officiis ecclesiasticis et secularibus, dominiis, ciuita- tibus, opidis, castris, villis, bonis et rebus quibuscunque per eos qualitereunque habitis et possessis priuauerit seu priuatos esse declarauerit, ac ciuitates, opida, castra, villas ac loca quecunque, in quibus receptati forent et quorum domini uel habitatores ipsis adhererent aut obedirent, ecclesiastico supposuit interdicto eosque tamquam execratos et a sancta dei ecclesia precisos in omnibus actibus publicis et priuatis a communione fidelium re- pelli et euitari mandando, demumque omnes et singulas penas contra hereticos seu hereticorum fautores a iure uel ab homine promulgatas incurrisse pronuncciauerit, prout in sentencia dicti
370 functo dilectum filium nostrum Brandam tituli sancti Clementis presbyteros cardinales apostolice sedis legatos et alios nunccios nostros cum plenaria potestate destinauimus, nec pepercimus laboribus vel impense vt tandem Bohemorum hereticorum reduc- cionem ad catholicam fidem Christi vel si obstinati in eorum pertinacia permanerent confusionem et subversionem ipsorum suffragantibus catholicorum principum presidiis et fauoribus nostris temporibus videremus, postmodum vero dolenter referi- mus cum prefati Bohemi heretici essent omnium katholicorum principum presidiis et fauoribus destituti, Sigismundus assertus dux Lithwanie dei timore postposito cum armatarum gentium exercitu ad regnum ipsum se transtulit et id tyrannice occupat et vsurpat prebendo Bohemis hereticis presidia et fauores eos- 20 a que in huiusmodi dampnatis erroribus | sustentando et prote- gendo cum dedecore sui nominis et infamia sempiterna. Et propterea cum pridem prefatus Branda cardinalis tam sue lega- cionis quam eciam nostre specialis commissionis vigore inter cetera que contra hereticos pertinaces sibi exequenda commi- simus et ad eius legacionis officium pertinebat, contra ipsum Sigismundum notorie de predictorum heresum labe nedum in- famatum, verum eciam notorium hereticum suosque in eisdem heresibus complices, participes ac opem et auxilium dantes eidem in forma inquisicionis tamquam super notoriis legittime proce- dens de consilio nonnullorum in sacra pagina magistrorum ac doctorum iuris canonici et ciuilis aliarumque notabilium perso- narum dictum Sigismundum notorium hereticum ipsumque et prefatos complices, participes ac opem et auxilium dantes exe- cratos, infames, sacrilegos ac fidei catholice hostes declarauerit, nec non omnibus honoribus, dignitatibus, preeminenciis, iuris- diccionibus, officiis ecclesiasticis et secularibus, dominiis, ciuita- tibus, opidis, castris, villis, bonis et rebus quibuscunque per eos qualitereunque habitis et possessis priuauerit seu priuatos esse declarauerit, ac ciuitates, opida, castra, villas ac loca quecunque, in quibus receptati forent et quorum domini uel habitatores ipsis adhererent aut obedirent, ecclesiastico supposuit interdicto eosque tamquam execratos et a sancta dei ecclesia precisos in omnibus actibus publicis et priuatis a communione fidelium re- pelli et euitari mandando, demumque omnes et singulas penas contra hereticos seu hereticorum fautores a iure uel ab homine promulgatas incurrisse pronuncciauerit, prout in sentencia dicti
Strana 371
371 Brandae cardinalis super hoc lata plenius continetur. Nos vo- lentes per ipsius execucionem sentencie predictorum nequiciam, que diuinam vlcionem non metuens quottidie magis crassatur in deum ac semper deteriora contra fidem catholicam machi- natur, humanis quoque penis afficere et ut alii] huiusmodi metu 20b penarum a tanto scelere compescantur, predictam execrationis sententiam aggrauantes fraternitati tue in virtute sancte obe- diencie et per te nobis et ecclesie prestiti iuramenti ac sub ex- communicacionis pena districte precipiendo mandamus, quatenus ad dicte sentencie celerem et debitam execucionem procedens prefatum Sigismundum notorium hereticum et hostem katholice veritatis ipsumque et complices suos predictos, adherentes et ad dictam heresim sustentandam dantes consilium, auxilium et fauo- rem in tua Gneznensi ac aliis tibi suffraganeis ecclesiis singu- lis maxime dominicis et aliis festiuis diebus infra missarum solempnia, dum ibi maior aderit et convenerit populi multitudo, campanis pulsatis, candelis accensis et demum extinctis et in terram proyectis execratos, sacrilegos et fidei katholice hostes, nec non omnibus honoribus, dignitatibus, preeminenciis, iurisdic- cionibus, beneficiis, officiis ecclesiasticis et secularibus, dominiis, ciuitatibus, opidis, terris, castris, bonis et rebus quibuscunque publice priuatos denunccies auctoritate nostra cunctis fidelibus et a suffraganeis tuis episcopis publice facias denuncciari et ab omnibus arcius euitari ac sub penis fautorie heresis distric- tius eisdem inhibens, ne vllum cum dicto Sigismundo aut suis participibus et sibi adherentibus ac sequacibus cuiuscunque rei commercium aut communionem habeant vel cum eisdem exer- ceant seu participent quouismodo, inuocato ad hoc quotiens opus fuerit auxilio brachii secularis. Ceterum volumus quod tua fraternitas huiusmodi litterarum transsumptum publica manu confectum tuoque sigillo munitum in locis de quibus tibi vide- bitur pro pleniori noticia premissorum transmittere ad suffra- ganeos tuos et alios prelatos sicut tibi visum fuerit ac eciam insinuare procuret, cui quidem transsumpto velut originalibus litteris ab omnibus dari volumus atque decernimus dari plenam fidem. Datum etc.
371 Brandae cardinalis super hoc lata plenius continetur. Nos vo- lentes per ipsius execucionem sentencie predictorum nequiciam, que diuinam vlcionem non metuens quottidie magis crassatur in deum ac semper deteriora contra fidem catholicam machi- natur, humanis quoque penis afficere et ut alii] huiusmodi metu 20b penarum a tanto scelere compescantur, predictam execrationis sententiam aggrauantes fraternitati tue in virtute sancte obe- diencie et per te nobis et ecclesie prestiti iuramenti ac sub ex- communicacionis pena districte precipiendo mandamus, quatenus ad dicte sentencie celerem et debitam execucionem procedens prefatum Sigismundum notorium hereticum et hostem katholice veritatis ipsumque et complices suos predictos, adherentes et ad dictam heresim sustentandam dantes consilium, auxilium et fauo- rem in tua Gneznensi ac aliis tibi suffraganeis ecclesiis singu- lis maxime dominicis et aliis festiuis diebus infra missarum solempnia, dum ibi maior aderit et convenerit populi multitudo, campanis pulsatis, candelis accensis et demum extinctis et in terram proyectis execratos, sacrilegos et fidei katholice hostes, nec non omnibus honoribus, dignitatibus, preeminenciis, iurisdic- cionibus, beneficiis, officiis ecclesiasticis et secularibus, dominiis, ciuitatibus, opidis, terris, castris, bonis et rebus quibuscunque publice priuatos denunccies auctoritate nostra cunctis fidelibus et a suffraganeis tuis episcopis publice facias denuncciari et ab omnibus arcius euitari ac sub penis fautorie heresis distric- tius eisdem inhibens, ne vllum cum dicto Sigismundo aut suis participibus et sibi adherentibus ac sequacibus cuiuscunque rei commercium aut communionem habeant vel cum eisdem exer- ceant seu participent quouismodo, inuocato ad hoc quotiens opus fuerit auxilio brachii secularis. Ceterum volumus quod tua fraternitas huiusmodi litterarum transsumptum publica manu confectum tuoque sigillo munitum in locis de quibus tibi vide- bitur pro pleniori noticia premissorum transmittere ad suffra- ganeos tuos et alios prelatos sicut tibi visum fuerit ac eciam insinuare procuret, cui quidem transsumpto velut originalibus litteris ab omnibus dari volumus atque decernimus dari plenam fidem. Datum etc.
Strana 372
372 XX. 21a Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio nobili viro Witoldo duci lythwanie salutem et apostolicam be- nediccionem. Vt nouit Excellencia tua sepius destinauimus nuncios et legatos nostros pro extirpacione errorum et heresum, quibus Bohemi operante hoste humani generis detinentur, verum seu vicio temporum seu peccatis nostris exigentibus necque re- duccionem eorum ad sanam doctrinam necque expugnacionem" adhuc consequi potuimus, licet hoc procurauerimus studiis inde- fessis, quam pocius illi in sua malicia exultantes deteriores effi- ciuntur in dies et velud hostes catholice fidei ita sanctum deum conculcant vt nullo modo differendum sit quod tante sacrilege pesti quamtocius remedia opponantur. Itaque nos quos dies et noctes vrgens hujus rei cura sollicitat, vt christiani principes ad expugnacionem inimicorum Christi nominis ardencius con- currant et tanto morbo debitis remediis se opponant, mittimus ad Germanie et alias partes venerabilem fratrem Jordanum episcopum Albanensem dominum Cardinalem de Vrsinis nostrum et sedis apostolice legatum, vt vna cum tuo inclitorumque chri- stianorum regum et principum fauore et auxilio hec perfidia heresis tollatur funditus de vinea domini, quam nimis diu porci" supradicti deyectis bonis agricolis conculcant. Nobilitatem ergo tuam, qui semper fidei catholice egregius propugnator et augmen- tator fuisti, rogamus atque exhortamur in domino, vt sicut de 1 Dieselbe Bulle findet sich bei Theiner, Monumenta Poloniae II, p. 32 Nr. 46, jedoch mit einem andern Datum, nämlich vom 17. Juli, an welchem Tage auch die Credenzbulle für den Jacobinus de Rubeis an den König Wla- dyslaw Jagiello ausgestellt ist. A. a. O. p. 32 Nr. 45. Obwohl nun Theiners Quelle die Tabulatur des Vatican ist, scheint unser Codex das Datum richtiger zu geben. Es ist zu bemerken, dass gelegentlich der Erwäh- nung des Legaten Giordano Orsini das Präsens gebraucht ist: ,mittimus; demnach war Giordano noch nicht in seiner Legation, denn er trat auch wirklich erst im Reichstag zu Nürnberg (19. Mai—1. Juni 1426) auf. Dagegen haben wir ein Breve für den noch in Rom befindlichen Giordano dat. XVII kal. Februarii p. a. nono (bei Theiner, Monum. Hung. II. p. 205 Nr. 364). Unsere Bulle aber hat ein Datum, welches das Präsens mitti- mus rechtfertigt ; wäre das Theiner’sche Datum richtig, hätte so nicht ge- sagt werden können. Auch die paar Varianten erheben unsern Text über den Theiner'schen. 2 Th. expurgacionem. 3 Th. dominum. 4 deest ap. Th.
372 XX. 21a Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio nobili viro Witoldo duci lythwanie salutem et apostolicam be- nediccionem. Vt nouit Excellencia tua sepius destinauimus nuncios et legatos nostros pro extirpacione errorum et heresum, quibus Bohemi operante hoste humani generis detinentur, verum seu vicio temporum seu peccatis nostris exigentibus necque re- duccionem eorum ad sanam doctrinam necque expugnacionem" adhuc consequi potuimus, licet hoc procurauerimus studiis inde- fessis, quam pocius illi in sua malicia exultantes deteriores effi- ciuntur in dies et velud hostes catholice fidei ita sanctum deum conculcant vt nullo modo differendum sit quod tante sacrilege pesti quamtocius remedia opponantur. Itaque nos quos dies et noctes vrgens hujus rei cura sollicitat, vt christiani principes ad expugnacionem inimicorum Christi nominis ardencius con- currant et tanto morbo debitis remediis se opponant, mittimus ad Germanie et alias partes venerabilem fratrem Jordanum episcopum Albanensem dominum Cardinalem de Vrsinis nostrum et sedis apostolice legatum, vt vna cum tuo inclitorumque chri- stianorum regum et principum fauore et auxilio hec perfidia heresis tollatur funditus de vinea domini, quam nimis diu porci" supradicti deyectis bonis agricolis conculcant. Nobilitatem ergo tuam, qui semper fidei catholice egregius propugnator et augmen- tator fuisti, rogamus atque exhortamur in domino, vt sicut de 1 Dieselbe Bulle findet sich bei Theiner, Monumenta Poloniae II, p. 32 Nr. 46, jedoch mit einem andern Datum, nämlich vom 17. Juli, an welchem Tage auch die Credenzbulle für den Jacobinus de Rubeis an den König Wla- dyslaw Jagiello ausgestellt ist. A. a. O. p. 32 Nr. 45. Obwohl nun Theiners Quelle die Tabulatur des Vatican ist, scheint unser Codex das Datum richtiger zu geben. Es ist zu bemerken, dass gelegentlich der Erwäh- nung des Legaten Giordano Orsini das Präsens gebraucht ist: ,mittimus; demnach war Giordano noch nicht in seiner Legation, denn er trat auch wirklich erst im Reichstag zu Nürnberg (19. Mai—1. Juni 1426) auf. Dagegen haben wir ein Breve für den noch in Rom befindlichen Giordano dat. XVII kal. Februarii p. a. nono (bei Theiner, Monum. Hung. II. p. 205 Nr. 364). Unsere Bulle aber hat ein Datum, welches das Präsens mitti- mus rechtfertigt ; wäre das Theiner’sche Datum richtig, hätte so nicht ge- sagt werden können. Auch die paar Varianten erheben unsern Text über den Theiner'schen. 2 Th. expurgacionem. 3 Th. dominum. 4 deest ap. Th.
Strana 373
373 deuocione tua plene confidimus et de te spem gerimus singu- larem, ad delendam tantam perfidiam ! perniciem tam detestan- dam heresim tota mente et pro viribus incumbas] succurrasque 21b fidei ortodoxe scuto defensionis tue. Multa sunt opera que prin- cipes decorant, nullum est tamen ex omnibus maioris glorie, maioris premii apud dominum2 quam reprimere hereticos, defen- sare catholicam fidem et oppressos erigere fideles. Quod licet semper studiose fecisti et ex eo fueris summas laudes consecutus, tamen in hac re tuarum virtutum laus maxime elucebit, que tamquam supra candelebrum3 posita nullo extingwetur tempore sed lucebit in eternum. Super hiis autem et nonnullis aliis quedam referenda nobilitati tue commisimus dilecto filio Jaco- bino de Rubeisi nuntio nostro, cui velis in dicendis adhibere credenciam plenam fidei. Datum Rome apud sanctos apostolos5 V kalendas Februarii pontificatus nostri anno nono. XXI. Compassio domini Johannis super morte ducis Mazouie.6 Preclare princeps illustris frater noster carissime! Audien- tibus nobis quomodo preclarus princeps dominus Johannis (!) 5 6 1 deest ap. Th. 2 Th. deum. 3 Th. candelebrorum. 4 Später empfahl Witold eben denselben der Curie als collector fructuum camerae apostolicae. S. unten Nr. CXII. Th. sub anulo (?) die XVII Julii. Der Aussteller dieses Condolenzbriefes, der einige Dunkelheiten aufhellt und manche wieder schafft, ist zwar nicht genaunt, aber es ist keine Ur- sache vorhanden, nicht den König Wladyslaw Jagiello dafür zu halten. Indess ist das ohne Gewicht. Es wird hier einem Herzog Johann von Masowien im J. 1422 wegen des Todes seines Sohnes Johann condolirt. Der überlebende Vater ist — das ist klar — Janusz, der Sohn Ziemowit III. von Masowien, der in Urkunden und Geschichtswerken mit dem Beisatz ,Senior‘ gewöhnlich bezeichnet wird. Ein anderer Herzog Johann von Ma- sowien war aus dieser Zeit nicht bekannt. Dlugosz pflegt bei der Mit- theilung vom Tode der masowischen Fürsten ihre Kinder aufzuzählen, aber dem Herzog Janusz gegenüber befand er sich offenbar in Unkennt- niss, denn erstlich lässt er ihn (IX, 509) schon im J. 1428 sterben, wäh- rend wir noch vom 27. October 1429 eine Urkunde von ihm haben (Ko- deks Mazowiecki [Lubomirskiego] p. 173, Nr. 164); zweitens gibt er gegen seine Gewohnheit keine Nachricht von einer Descendenz, obgleich wir aus Urkunden wissen, dass ein Enkel Janusz's mit Namen Boleslaw gleich
373 deuocione tua plene confidimus et de te spem gerimus singu- larem, ad delendam tantam perfidiam ! perniciem tam detestan- dam heresim tota mente et pro viribus incumbas] succurrasque 21b fidei ortodoxe scuto defensionis tue. Multa sunt opera que prin- cipes decorant, nullum est tamen ex omnibus maioris glorie, maioris premii apud dominum2 quam reprimere hereticos, defen- sare catholicam fidem et oppressos erigere fideles. Quod licet semper studiose fecisti et ex eo fueris summas laudes consecutus, tamen in hac re tuarum virtutum laus maxime elucebit, que tamquam supra candelebrum3 posita nullo extingwetur tempore sed lucebit in eternum. Super hiis autem et nonnullis aliis quedam referenda nobilitati tue commisimus dilecto filio Jaco- bino de Rubeisi nuntio nostro, cui velis in dicendis adhibere credenciam plenam fidei. Datum Rome apud sanctos apostolos5 V kalendas Februarii pontificatus nostri anno nono. XXI. Compassio domini Johannis super morte ducis Mazouie.6 Preclare princeps illustris frater noster carissime! Audien- tibus nobis quomodo preclarus princeps dominus Johannis (!) 5 6 1 deest ap. Th. 2 Th. deum. 3 Th. candelebrorum. 4 Später empfahl Witold eben denselben der Curie als collector fructuum camerae apostolicae. S. unten Nr. CXII. Th. sub anulo (?) die XVII Julii. Der Aussteller dieses Condolenzbriefes, der einige Dunkelheiten aufhellt und manche wieder schafft, ist zwar nicht genaunt, aber es ist keine Ur- sache vorhanden, nicht den König Wladyslaw Jagiello dafür zu halten. Indess ist das ohne Gewicht. Es wird hier einem Herzog Johann von Masowien im J. 1422 wegen des Todes seines Sohnes Johann condolirt. Der überlebende Vater ist — das ist klar — Janusz, der Sohn Ziemowit III. von Masowien, der in Urkunden und Geschichtswerken mit dem Beisatz ,Senior‘ gewöhnlich bezeichnet wird. Ein anderer Herzog Johann von Ma- sowien war aus dieser Zeit nicht bekannt. Dlugosz pflegt bei der Mit- theilung vom Tode der masowischen Fürsten ihre Kinder aufzuzählen, aber dem Herzog Janusz gegenüber befand er sich offenbar in Unkennt- niss, denn erstlich lässt er ihn (IX, 509) schon im J. 1428 sterben, wäh- rend wir noch vom 27. October 1429 eine Urkunde von ihm haben (Ko- deks Mazowiecki [Lubomirskiego] p. 173, Nr. 164); zweitens gibt er gegen seine Gewohnheit keine Nachricht von einer Descendenz, obgleich wir aus Urkunden wissen, dass ein Enkel Janusz's mit Namen Boleslaw gleich
Strana 374
374 diue memorie filius v. f. et frater noster carissimus olim dux Mazouie diuina volente clemencia nuper mortis seuicia, que nach ihm die Regierung antrat. Im Kodeks Mazowiecki p. 175, Nr. 167 nämlich haben wir eine Urkunde v. 1431, in welcher Herzog Boleslaw von Masowien seiner Mutter Anna, für den Fall dass er eher als sie stürbe, den Besitz des Warschauer Landes zusagt, und zwar speciali con- sensu preclare principis domine Euphemie ducisse Mazowie sororis nostre carissime; und weiterhin in der Urkunde heisst es: praeterea vo- lentes eandem dominam Annam genitricem nostram carissimam ampliori- bus affectionibus prosequi sumptus et expensas olim per preclarum prin- cipem dominum Johannem Seniorem Mazovie ducem diue memorie auum nostrum carissimum in Warschovia etc. Wir kennen demnach die Schwiegertochter (Anna) und die beiden Enkel (Euphemia und Bolesław) des Herzogs Janusz, nur noch nicht seinen Sohn. Eine Stiftungsurkunde vom J. 1439 (cf. Kozłowski, Dzieje Mazowsza p. 238) kommt uns zu Hilfe. Darin heisst es: Quomodo dum Serenissimi principes et domini, Anna relicta olim domini Boleslai ducis et Boleslaus natus ejus, duces Ma- soviae u. s. w. Somit hätte der Sohn Janusz's wie sein Enkel Boleslaw geheissen. Aber von einem Johann oder auch Janusz, von dem unser Condolenzbrief spricht, ist nichts zu hören und zu sehen, während wir dem Boleslaw in den ersten drei Jahrzehnten des 15. Jahrh. sehr oft, bald als Zeugen in Urkunden (z. B. vom J. 1400 Kodeks Mazowiecki p. 132 Nr. 137, wo er als Bolco juvenis dux Mazovie bezeichnet wird), bald in den Reihen der polnischen Kämpfer wider den deutschen Orden, bald als gern gese- henem Gast am polnischen Königshofe begegnen (vgl. Przeždziecki, Zycie domowe Jadwigi i Jagielly an vielen Orten in den Rechnungsbüchern). Von seinem Vater muss er überlebt worden sein, wie wir sahen; aber wann er gestorben ist, das wissen wir nicht. Nun müssen wir aber die Frage aufwerfen: Wem gegenüber nannte sich denn Janusz eigentlich ,senior dux Masovie‘? Wer war im Gegen- satz dazu der junior dux M.? Da er in der Zusammenstellung mit seinem Bruder Ziemowit immer vorangesetzt wird, so dürfen wir annehmen, dass er der ältere war; wenn aber das Attribut ,senior‘ in dem Verhältniss zu seinem Bruder begründet sein sollte, dann hätte er dasselbe zu allen Zei- ten seiner Regierung, d. i. von 1381 an, führen müssen und dann wäre es ihm ganz besonders dort beigelegt, wo die Alterssuperiorität über seinen Bruder vorzugsweise in’s Gewicht fiel, nämlich als sein Vater das ganze masowische Land unter seine Söhne vertheilte (im J. 1379 im Kodeks Mazowiecki p. 91 Nr. 98) und als die beiden Brüder einen Theilungs- vertrag mit einander schlossen (in demselben Jahre a. a. O. p. 92 Nr. 99). Aber gerade dort wird er einfach als dux Masowiae ohne die Beifügung ,senior' bezeichnet. Gehen wir den öfters citirten Kodeks Ma- zowiecki (da ja nur die Urkunden entscheiden können) durch, so finden wir eine Urk. von 1390, worin er sich einfach dux Mazovie ohne senior nennt; in der Schenkungsurkunde von 1391 bezeichnet ihn der König gleichfalls nicht als senior; ebensowenig schreibt er sich so in der Ur-
374 diue memorie filius v. f. et frater noster carissimus olim dux Mazouie diuina volente clemencia nuper mortis seuicia, que nach ihm die Regierung antrat. Im Kodeks Mazowiecki p. 175, Nr. 167 nämlich haben wir eine Urkunde v. 1431, in welcher Herzog Boleslaw von Masowien seiner Mutter Anna, für den Fall dass er eher als sie stürbe, den Besitz des Warschauer Landes zusagt, und zwar speciali con- sensu preclare principis domine Euphemie ducisse Mazowie sororis nostre carissime; und weiterhin in der Urkunde heisst es: praeterea vo- lentes eandem dominam Annam genitricem nostram carissimam ampliori- bus affectionibus prosequi sumptus et expensas olim per preclarum prin- cipem dominum Johannem Seniorem Mazovie ducem diue memorie auum nostrum carissimum in Warschovia etc. Wir kennen demnach die Schwiegertochter (Anna) und die beiden Enkel (Euphemia und Bolesław) des Herzogs Janusz, nur noch nicht seinen Sohn. Eine Stiftungsurkunde vom J. 1439 (cf. Kozłowski, Dzieje Mazowsza p. 238) kommt uns zu Hilfe. Darin heisst es: Quomodo dum Serenissimi principes et domini, Anna relicta olim domini Boleslai ducis et Boleslaus natus ejus, duces Ma- soviae u. s. w. Somit hätte der Sohn Janusz's wie sein Enkel Boleslaw geheissen. Aber von einem Johann oder auch Janusz, von dem unser Condolenzbrief spricht, ist nichts zu hören und zu sehen, während wir dem Boleslaw in den ersten drei Jahrzehnten des 15. Jahrh. sehr oft, bald als Zeugen in Urkunden (z. B. vom J. 1400 Kodeks Mazowiecki p. 132 Nr. 137, wo er als Bolco juvenis dux Mazovie bezeichnet wird), bald in den Reihen der polnischen Kämpfer wider den deutschen Orden, bald als gern gese- henem Gast am polnischen Königshofe begegnen (vgl. Przeždziecki, Zycie domowe Jadwigi i Jagielly an vielen Orten in den Rechnungsbüchern). Von seinem Vater muss er überlebt worden sein, wie wir sahen; aber wann er gestorben ist, das wissen wir nicht. Nun müssen wir aber die Frage aufwerfen: Wem gegenüber nannte sich denn Janusz eigentlich ,senior dux Masovie‘? Wer war im Gegen- satz dazu der junior dux M.? Da er in der Zusammenstellung mit seinem Bruder Ziemowit immer vorangesetzt wird, so dürfen wir annehmen, dass er der ältere war; wenn aber das Attribut ,senior‘ in dem Verhältniss zu seinem Bruder begründet sein sollte, dann hätte er dasselbe zu allen Zei- ten seiner Regierung, d. i. von 1381 an, führen müssen und dann wäre es ihm ganz besonders dort beigelegt, wo die Alterssuperiorität über seinen Bruder vorzugsweise in’s Gewicht fiel, nämlich als sein Vater das ganze masowische Land unter seine Söhne vertheilte (im J. 1379 im Kodeks Mazowiecki p. 91 Nr. 98) und als die beiden Brüder einen Theilungs- vertrag mit einander schlossen (in demselben Jahre a. a. O. p. 92 Nr. 99). Aber gerade dort wird er einfach als dux Masowiae ohne die Beifügung ,senior' bezeichnet. Gehen wir den öfters citirten Kodeks Ma- zowiecki (da ja nur die Urkunden entscheiden können) durch, so finden wir eine Urk. von 1390, worin er sich einfach dux Mazovie ohne senior nennt; in der Schenkungsurkunde von 1391 bezeichnet ihn der König gleichfalls nicht als senior; ebensowenig schreibt er sich so in der Ur-
Strana 375
375 nulli parcendo indulget quicunque eciam dignitate aut genero- sitate sit eminens et insignis, sed omne quod humana producit kunde von 1398 und in dem Geleitsbrief vom J. 1400. Auch in den Ur- kunden von 1402 und 1404 bezeichnet er sich ebensowenig als senior, als es Papst Bonifaz IX. in der Bulle von 1403 thut. Wenn wir jedoch in dem Schiedsspruch Bischof Alberts von Posen vom J. 1400 (das. p. 132 Nr. 137) bereits den Ausdruck ,inter Johannem seniorem ducem' finden, so müssen wir entweder annehmen, dass derselbe in das später abgeschriebene Schiedsurtheil hinein interpolirt wurde, oder dass andere Leute sich damals bereits gewöhnten, ihn behufs der Unterschei� dung als senior zu charakterisiren. Folgen wir den Urkunden im Kodeks Mazowiecki weiter, so finden wir solche von 1414, 1418, 1422, 1423, 1429, in denen sich Janusz selbst ,dei gratia senior dux Masoviae‘ schreibt. So viel geht jedenfalls daraus hervor, dass mit diesem Attribut nicht das Seniorat gegen den Bruder Ziemowit ausgedrückt werden sollte, weil es sonst schon früher erforderlich gewesen wäre. Wir müssen uns aber erinnern, dass Janusz's Vater — Ziemowit III. — gleichfalls als senior dux Masoviae in den Urkunden auftritt, und zwar namentlich von der Zeit an, da er einen Sohn Namens Ziemowit hatte. Und dieser Ziemowit, der Bruder Janusz's, wurde seinerseits auch wieder ,senior‘ genannt, als er selbst einen Sohn hatte, der gleichfalls Ziemowit hiess. (Vgl. z. B. Inventarium archivi Cracoviensis p. 344: Semovitus junior et Casimirus duces Mazoviae recognoscunt Semovitum seniorem patrem suum ... homagium .... praestitisse Anno 1425; Rykaczewski's Anm. a. d. O. ist ohne Sinn.) Also: Unter den masowischen Herzögen nennt sich derjenige ,senior', welcher einen Sohn desselben Namens hat. Liegt nicht da der Schluss auf der Hand, dass auch Janusz sich nur darum ,senior' schrieb, weil er einen Sohn gleichen Namens hatte, und dass er sich von der Zeit an so schrieb, da derselbe in das Alter getreten war um eine Unterscheidung von seinem Vater nöthig zu machen? Aber, wird man einwerfen, warum hört man von diesem Janusz oder Johannes junior in seinem ganzen Leben nichts? Warum erfährt man von seinem Dasein überhaupt erst aus dem Condolenzbrief über seinen Tod? Von dem andern Sohne, von Boleslaw, der auch gerade keine her- vortretendé Rolle spielte, wissen wir doch wenigstens anzugeben, dass er Zeuge bei Urkunden, Kämpfer gegen den Orden, Gast am Königshofe war!? — Je nun, ich glaube, die Schuld liegt nur an uns: denn jedesmal, wenn von Johannes oder Janussius dux Masoviae mit dem oder ohne den Beisatz€,senior' die Rede war, haben wir immer nur an Johannes den Vater gedacht. Es soll mir gar nicht schwer werden einige Vorkommnisse aufzuführen, bei denen sehr gut der Sohn gemeint werden kann, wo man bisher nur an den Vater dachte. Ich will nicht behaupten, dass überall dort, wo einfach Johannes dux Maz. ohne senior von dem Zeitpunkt an steht, wo Janusz der Vater sich senior zu schreiben angefangen hat, da- mit nur Janusz der Sohn gemeint ist, aber zweifelsohne oft genug. Statt jedoch Zeit und Mühe auf einen Beweis zu verwenden, der nicht
375 nulli parcendo indulget quicunque eciam dignitate aut genero- sitate sit eminens et insignis, sed omne quod humana producit kunde von 1398 und in dem Geleitsbrief vom J. 1400. Auch in den Ur- kunden von 1402 und 1404 bezeichnet er sich ebensowenig als senior, als es Papst Bonifaz IX. in der Bulle von 1403 thut. Wenn wir jedoch in dem Schiedsspruch Bischof Alberts von Posen vom J. 1400 (das. p. 132 Nr. 137) bereits den Ausdruck ,inter Johannem seniorem ducem' finden, so müssen wir entweder annehmen, dass derselbe in das später abgeschriebene Schiedsurtheil hinein interpolirt wurde, oder dass andere Leute sich damals bereits gewöhnten, ihn behufs der Unterschei� dung als senior zu charakterisiren. Folgen wir den Urkunden im Kodeks Mazowiecki weiter, so finden wir solche von 1414, 1418, 1422, 1423, 1429, in denen sich Janusz selbst ,dei gratia senior dux Masoviae‘ schreibt. So viel geht jedenfalls daraus hervor, dass mit diesem Attribut nicht das Seniorat gegen den Bruder Ziemowit ausgedrückt werden sollte, weil es sonst schon früher erforderlich gewesen wäre. Wir müssen uns aber erinnern, dass Janusz's Vater — Ziemowit III. — gleichfalls als senior dux Masoviae in den Urkunden auftritt, und zwar namentlich von der Zeit an, da er einen Sohn Namens Ziemowit hatte. Und dieser Ziemowit, der Bruder Janusz's, wurde seinerseits auch wieder ,senior‘ genannt, als er selbst einen Sohn hatte, der gleichfalls Ziemowit hiess. (Vgl. z. B. Inventarium archivi Cracoviensis p. 344: Semovitus junior et Casimirus duces Mazoviae recognoscunt Semovitum seniorem patrem suum ... homagium .... praestitisse Anno 1425; Rykaczewski's Anm. a. d. O. ist ohne Sinn.) Also: Unter den masowischen Herzögen nennt sich derjenige ,senior', welcher einen Sohn desselben Namens hat. Liegt nicht da der Schluss auf der Hand, dass auch Janusz sich nur darum ,senior' schrieb, weil er einen Sohn gleichen Namens hatte, und dass er sich von der Zeit an so schrieb, da derselbe in das Alter getreten war um eine Unterscheidung von seinem Vater nöthig zu machen? Aber, wird man einwerfen, warum hört man von diesem Janusz oder Johannes junior in seinem ganzen Leben nichts? Warum erfährt man von seinem Dasein überhaupt erst aus dem Condolenzbrief über seinen Tod? Von dem andern Sohne, von Boleslaw, der auch gerade keine her- vortretendé Rolle spielte, wissen wir doch wenigstens anzugeben, dass er Zeuge bei Urkunden, Kämpfer gegen den Orden, Gast am Königshofe war!? — Je nun, ich glaube, die Schuld liegt nur an uns: denn jedesmal, wenn von Johannes oder Janussius dux Masoviae mit dem oder ohne den Beisatz€,senior' die Rede war, haben wir immer nur an Johannes den Vater gedacht. Es soll mir gar nicht schwer werden einige Vorkommnisse aufzuführen, bei denen sehr gut der Sohn gemeint werden kann, wo man bisher nur an den Vater dachte. Ich will nicht behaupten, dass überall dort, wo einfach Johannes dux Maz. ohne senior von dem Zeitpunkt an steht, wo Janusz der Vater sich senior zu schreiben angefangen hat, da- mit nur Janusz der Sohn gemeint ist, aber zweifelsohne oft genug. Statt jedoch Zeit und Mühe auf einen Beweis zu verwenden, der nicht
Strana 376
376 natura sue legis imperio facit subyacere, vitam transitoriam pro eterna commutauit debitum carnis exoluens vniuerse, non sine durchaus überzeugend ausfallen würde, weil er die andere Deutung nicht ausschliesst, will ich lieber die Aufmerksamkeit auf zwei Stellen lenken, wo nur allein von Janusz dem Jüngern ohne Concurrenz seines Vaters die Rede ist. Nach dem Stationsregister, welches Graf Przeždziecki nebst Rechnungsbüchern und anderen Notaten unter dem Titel Žycie domowe Jadwigi i Jagielly herausgegeben hat, befindet sich am 11. und 12. No- vember 1403 (das. p. 89) am königlichen Hofe ein — wenn in der gräu- lich schlechten Handschrift richtig gelesen ist — dux Janussius Cze- sniczki, was Graf Przeždziecki mit Cieszyński d. i. von Teschen, Tes- nensis übersetzt; allein er selbst gesteht in der Anmerkung ein, dass es unter den Herzögen von Teschen damals gar keinen Janusz gab und er hilft sich, indem er ihn für einen Herzog von Auschwitz auslegt. Aber die Sache ist einfacher; es ist Czerniczki zu lesen, und dieser Janusz der Herzog von (Masowien�) Czersk, lateinisch Czernic, und zuverlässig kein Anderer als der jüngere Janusz, von dem wir handeln. — Und noch schlagender ist die andere Stelle. Nach ebenderselben unangreifbaren Quelle (das. p. 51) zahlt der königliche Schatzmeister am 27. Juni 1394 auf schriftliche Anweisung des Königs 10 Mark ,Janussio filio ducis Ma- zoviensis‘. In der Anmerkung ist erklärt, es sei Janusz, der Bruder Zie- mowits, also der Aeltere; aber wie sollte der Schatzmeister einen damals etwa schon 70 Jahre alten, an zwanzig Jahre souveränen Herzog, dessen Vater schon 13 Jahre im Grabe lag, als filius ducis Mazoviensis bezeich- nen? Kann man noch nach diesem directen Zeugniss an der Existenz Janusz des Jüngern von Masowien zweifeln? — Dank dem vorliegenden Condolenzschreiben ist dieser Herzog wenigstens den Genealogien wieder- gegeben und wir wissen von ihm insofern mehr als von seinem Bruder Boleslaw, als wir eine Urkunde über die Zeit seines Todes (1422) be- sitzen. — Wenn ferner Długosz, H. P. XI, 509 den Janusz von Maso- wien in der Collegiatkirche zu Warschau beerdigt werden lässt, und Ko� zlowski, Dzieje Mazowsza p. 237 (auf den freilich nicht viel zu geben ist) dagegen anführt, dass ,nach den Büchern der Metryka der Herzöge von Masowien‘ Janusz auf dem Schlosse zu Czersk verstarb, so wissen wir den Widerspruch zu lösen: der in Warschau ruhende ist Janusz senior der Vater, und der in Czersk Gestorbene Janusz der Sohn. Ich stelle nunmehr (zur Fortsetzung der in meiner Geschichte Polens II, 289 gegebenen genealogischen Tabelle) das Resultat zusammen: Ziemovit III. † 1381 Janusz I. senior † 1429 Janusz jun. † 1422 Boleslaw † vor 1429 Bolesław † 1454 Euphemia 3 td pal Ziemowit IV. † 1426 5 Söhne und 5 Töchter, von denen eine Cymbarka den Herzog Ernst den Eisernen von Steiermark hei- ratete und die Mutter Kaiser Frie- drichs III. wurde.
376 natura sue legis imperio facit subyacere, vitam transitoriam pro eterna commutauit debitum carnis exoluens vniuerse, non sine durchaus überzeugend ausfallen würde, weil er die andere Deutung nicht ausschliesst, will ich lieber die Aufmerksamkeit auf zwei Stellen lenken, wo nur allein von Janusz dem Jüngern ohne Concurrenz seines Vaters die Rede ist. Nach dem Stationsregister, welches Graf Przeždziecki nebst Rechnungsbüchern und anderen Notaten unter dem Titel Žycie domowe Jadwigi i Jagielly herausgegeben hat, befindet sich am 11. und 12. No- vember 1403 (das. p. 89) am königlichen Hofe ein — wenn in der gräu- lich schlechten Handschrift richtig gelesen ist — dux Janussius Cze- sniczki, was Graf Przeždziecki mit Cieszyński d. i. von Teschen, Tes- nensis übersetzt; allein er selbst gesteht in der Anmerkung ein, dass es unter den Herzögen von Teschen damals gar keinen Janusz gab und er hilft sich, indem er ihn für einen Herzog von Auschwitz auslegt. Aber die Sache ist einfacher; es ist Czerniczki zu lesen, und dieser Janusz der Herzog von (Masowien�) Czersk, lateinisch Czernic, und zuverlässig kein Anderer als der jüngere Janusz, von dem wir handeln. — Und noch schlagender ist die andere Stelle. Nach ebenderselben unangreifbaren Quelle (das. p. 51) zahlt der königliche Schatzmeister am 27. Juni 1394 auf schriftliche Anweisung des Königs 10 Mark ,Janussio filio ducis Ma- zoviensis‘. In der Anmerkung ist erklärt, es sei Janusz, der Bruder Zie- mowits, also der Aeltere; aber wie sollte der Schatzmeister einen damals etwa schon 70 Jahre alten, an zwanzig Jahre souveränen Herzog, dessen Vater schon 13 Jahre im Grabe lag, als filius ducis Mazoviensis bezeich- nen? Kann man noch nach diesem directen Zeugniss an der Existenz Janusz des Jüngern von Masowien zweifeln? — Dank dem vorliegenden Condolenzschreiben ist dieser Herzog wenigstens den Genealogien wieder- gegeben und wir wissen von ihm insofern mehr als von seinem Bruder Boleslaw, als wir eine Urkunde über die Zeit seines Todes (1422) be- sitzen. — Wenn ferner Długosz, H. P. XI, 509 den Janusz von Maso- wien in der Collegiatkirche zu Warschau beerdigt werden lässt, und Ko� zlowski, Dzieje Mazowsza p. 237 (auf den freilich nicht viel zu geben ist) dagegen anführt, dass ,nach den Büchern der Metryka der Herzöge von Masowien‘ Janusz auf dem Schlosse zu Czersk verstarb, so wissen wir den Widerspruch zu lösen: der in Warschau ruhende ist Janusz senior der Vater, und der in Czersk Gestorbene Janusz der Sohn. Ich stelle nunmehr (zur Fortsetzung der in meiner Geschichte Polens II, 289 gegebenen genealogischen Tabelle) das Resultat zusammen: Ziemovit III. † 1381 Janusz I. senior † 1429 Janusz jun. † 1422 Boleslaw † vor 1429 Bolesław † 1454 Euphemia 3 td pal Ziemowit IV. † 1426 5 Söhne und 5 Töchter, von denen eine Cymbarka den Herzog Ernst den Eisernen von Steiermark hei- ratete und die Mutter Kaiser Frie- drichs III. wurde.
Strana 377
377 graui cordis accepimus amaritudine et mesticia singulari, propter cuius quidem obitum vestram fraternitatem non immerito tri- stando thabefieri cognoscimus, cui ex cordis nostri intimis com- patiendo ] condolemus. Quare vestram fraternitatem petimus 22 a sincero cordis ex affectu, quatenus de morte ipsius excellenter et vltramodum dolere non velitis, sed doloribus mesticie et sin- gultuum consolacionem, ymo racionis antidotum apponatis, ne immoderata tristicia atque dolorositas vestre persone quod absit pariat detrimentum. Spiritum igitur consolacionis reassumentes grates conditori nostro referatis, cuius nutu et voluntate omnia diriguntur prospera et aduersa, cuius personam vestra dilexit fraternitas in humanis largicione eleemosynarum et aliorum piorum operum animam eius obliuioni non tradatis, pro quibus credimus vestram fraternitatem amplius ammonere non opor- tet, nam per eandem viam omnes sumus procul dubio-progres- suri. Datum in Byeci anno XXII°. XXII. Super morte Elizabeth regine quondam Polonie1. Wladislaus etc. Serenissime principi domine Barbare2 dei gracia Romanorum regine sorori nostre carissime. Serenissima Diese Königin Elisabeth (von Pilcia), welche von der klerikalen Umge- bung Jagiello's tief gehasst wurde, war seine dritte Gemahlin, die er trotz dem Widerstand seiner Magnaten heiratete. Die Abenteuer, welche Dlu- gosz. XI, 378, 380 aus ihren früheren Lebensepochen erzählt, habe ich (Geschichte Polens III. p. 477 ff) angefochten. Inzwischen haben Zeiss- berg (in der Zeitschrift für österr. Gymnasialwesen) und Grünhagen (in der Zeitschrift für preuss. Geschichte) Abhandlungen über diesen Gegen- stand veröffentlicht, über welche ich an einem andern Orte mich äussern werde. — Die Schmähschrift, welche nach Elisabeths Tode über sie in Umlauf gebracht wurde, rührt eben von dem Stanislaw Ciolek her, der das vorliegende Formelbuch angelegt hat (vgl. die Einleitung oben). Barbara, die Gemahlin K. Sigismunds, war eine Base Anna's der zweiten Gemahlin Jagiello’s, denn sie war eine Tochter des Grafen Hermann von Cilly. Sie scheint mit Jagiello in den freundlichsten Beziehungen gestan- den zu haben (vgl. unten Nr. XXXII), besonders seitdem er ihre Wieder- aussöhnung mit ihrem ihr grollenden Gemahl vermittelt hatte.
377 graui cordis accepimus amaritudine et mesticia singulari, propter cuius quidem obitum vestram fraternitatem non immerito tri- stando thabefieri cognoscimus, cui ex cordis nostri intimis com- patiendo ] condolemus. Quare vestram fraternitatem petimus 22 a sincero cordis ex affectu, quatenus de morte ipsius excellenter et vltramodum dolere non velitis, sed doloribus mesticie et sin- gultuum consolacionem, ymo racionis antidotum apponatis, ne immoderata tristicia atque dolorositas vestre persone quod absit pariat detrimentum. Spiritum igitur consolacionis reassumentes grates conditori nostro referatis, cuius nutu et voluntate omnia diriguntur prospera et aduersa, cuius personam vestra dilexit fraternitas in humanis largicione eleemosynarum et aliorum piorum operum animam eius obliuioni non tradatis, pro quibus credimus vestram fraternitatem amplius ammonere non opor- tet, nam per eandem viam omnes sumus procul dubio-progres- suri. Datum in Byeci anno XXII°. XXII. Super morte Elizabeth regine quondam Polonie1. Wladislaus etc. Serenissime principi domine Barbare2 dei gracia Romanorum regine sorori nostre carissime. Serenissima Diese Königin Elisabeth (von Pilcia), welche von der klerikalen Umge- bung Jagiello's tief gehasst wurde, war seine dritte Gemahlin, die er trotz dem Widerstand seiner Magnaten heiratete. Die Abenteuer, welche Dlu- gosz. XI, 378, 380 aus ihren früheren Lebensepochen erzählt, habe ich (Geschichte Polens III. p. 477 ff) angefochten. Inzwischen haben Zeiss- berg (in der Zeitschrift für österr. Gymnasialwesen) und Grünhagen (in der Zeitschrift für preuss. Geschichte) Abhandlungen über diesen Gegen- stand veröffentlicht, über welche ich an einem andern Orte mich äussern werde. — Die Schmähschrift, welche nach Elisabeths Tode über sie in Umlauf gebracht wurde, rührt eben von dem Stanislaw Ciolek her, der das vorliegende Formelbuch angelegt hat (vgl. die Einleitung oben). Barbara, die Gemahlin K. Sigismunds, war eine Base Anna's der zweiten Gemahlin Jagiello’s, denn sie war eine Tochter des Grafen Hermann von Cilly. Sie scheint mit Jagiello in den freundlichsten Beziehungen gestan- den zu haben (vgl. unten Nr. XXXII), besonders seitdem er ihre Wieder- aussöhnung mit ihrem ihr grollenden Gemahl vermittelt hatte.
Strana 378
378 princeps! Non sine graui cordis amaritudine et mesticia singu- lari casum qui nobis accidit his diebus vestre cogimur caritati intimare. Ecce etenim inclita domina Elizabeth consors nostra regina Polonie die XII mensis Maii humanis exuta et vita tem- porali commutata pro eterna transiit ex hoc mundo, quod cari- tati vestre idcirco significare studuimus, vt sicut caritatem vestram nulla nostra latuit prosperitas sic similiter nulla aduersitas vestram pretereat noticiam aut dolor, de quo si placebit latius perscrutari fidelis familiaris noster dominus de S. ostensor pre- 22b sentis vestram informare poterit de | singulis caritatem, cui placeat petimus fidem adhibere creditiuam in dicendis. Datum in Mogilna anno XX." XXIII. Indultus monasterii et fratribus. 1 Wladislaus dei gracia etc. significamus etc. quomodo zelo deuocionis accensi cupientes diem extremi iudicii pyetatis ope- ribus prevenire, consideratis et pia compassione reuolutis multi- plicibus oppressionibus et nimie egestatis defectibus, quibus religiosus H. et fratres sui monasterii et conuentus in L. oppri- muntur et grauantur, quorum inopie et paupertati huiusmodi misericorditer volentes succurrere, ut nostris suffragati munifi- cenciis tempore nostri felicis regiminis oracionibus liberius va- care poterint et creatoris nostri clemenciam pro nobis suppli- citer exorare, predictis abbati et fratribus kmethonibusque et incolis omnium villarum ad ipsum monasterium in L. pertinen- tium exacciones nostras tam pecuniales fertonaliter racione poradlne2 per ipsos annuatim dare solitas quam etiam frumen- tales, videlicet tritici, siliginis et auene hoc, anno indulsimus et graciose presentibus indulgemus ipsosque et eorum quemlibet ab huiusmodi exaccionibus omnibus pecunialibus et frumentali- bus hinc ad unius anni integri reuolucionem absoluimus et omnimode liberamus. Vobis igitur capitaneis uel eis qui pro tempore fuerint exactoribus quorumcunque officialibus et vice- 1 Der Inhalt ist zu formelhaft und die Initialen H. und L. lassen so viele Deutungen zu, dass die Beziehung der Urkunde nicht zu ergründen ist. 2 Pflugsteuer; 1 ferto = 12 Groschen.
378 princeps! Non sine graui cordis amaritudine et mesticia singu- lari casum qui nobis accidit his diebus vestre cogimur caritati intimare. Ecce etenim inclita domina Elizabeth consors nostra regina Polonie die XII mensis Maii humanis exuta et vita tem- porali commutata pro eterna transiit ex hoc mundo, quod cari- tati vestre idcirco significare studuimus, vt sicut caritatem vestram nulla nostra latuit prosperitas sic similiter nulla aduersitas vestram pretereat noticiam aut dolor, de quo si placebit latius perscrutari fidelis familiaris noster dominus de S. ostensor pre- 22b sentis vestram informare poterit de | singulis caritatem, cui placeat petimus fidem adhibere creditiuam in dicendis. Datum in Mogilna anno XX." XXIII. Indultus monasterii et fratribus. 1 Wladislaus dei gracia etc. significamus etc. quomodo zelo deuocionis accensi cupientes diem extremi iudicii pyetatis ope- ribus prevenire, consideratis et pia compassione reuolutis multi- plicibus oppressionibus et nimie egestatis defectibus, quibus religiosus H. et fratres sui monasterii et conuentus in L. oppri- muntur et grauantur, quorum inopie et paupertati huiusmodi misericorditer volentes succurrere, ut nostris suffragati munifi- cenciis tempore nostri felicis regiminis oracionibus liberius va- care poterint et creatoris nostri clemenciam pro nobis suppli- citer exorare, predictis abbati et fratribus kmethonibusque et incolis omnium villarum ad ipsum monasterium in L. pertinen- tium exacciones nostras tam pecuniales fertonaliter racione poradlne2 per ipsos annuatim dare solitas quam etiam frumen- tales, videlicet tritici, siliginis et auene hoc, anno indulsimus et graciose presentibus indulgemus ipsosque et eorum quemlibet ab huiusmodi exaccionibus omnibus pecunialibus et frumentali- bus hinc ad unius anni integri reuolucionem absoluimus et omnimode liberamus. Vobis igitur capitaneis uel eis qui pro tempore fuerint exactoribus quorumcunque officialibus et vice- 1 Der Inhalt ist zu formelhaft und die Initialen H. und L. lassen so viele Deutungen zu, dass die Beziehung der Urkunde nicht zu ergründen ist. 2 Pflugsteuer; 1 ferto = 12 Groschen.
Strana 379
379 gerentibus presentibus requirendis nostris firmis damus regalibus in mandatis omnino habere volentes, quatenus memoratos ab- batem et fratres, kmethones et incolas villarum omnium ad pre- dictum monasterium in L. pertinentium circa hanc quam ipsis concessimus inviolabiliter conseruare debeatis libertatem, in facto earundem exaccionum non aliud attemptare presumatis nisi modo prout supra nostre gracie sub obtentu secus in premissis facere non ausuri. Datum etc. XXIV. Super balneo Piotrkouiensi. 23 a Wladislaus etc. significamus etc. quomodo discrepantibus super quodam balneo ciuibus nostris Piotrkouiensibus cum eorum aduocatis, talem arbitrii nostri sententia inter ipsos ordinacionem posuimus, quod exnunc et in antea prefati ciues balneum in ciuitate Piotrkouiensi pro se et suis usibus perpetue cum omni iure, proprietate nec non censibus, prouentibus et obuentibus ipsius vniuersis quomodolibet ad dictum balneum ab antiquo pertinentibus obtinebunt et ipsius omnes defectus et ruinas re- formabunt denuo quotienscunque ipsum cadere, démolliri uel incinerari contingerit, edificabunt, erigent et parabunt ipsorum sumptibus pariter et expensis. Aduocatis autem presentibus et qui fuerint pro tempore singulis annis ad festum sancti Martini confessoris racione eiusdem balnei tres marcas monete in regno comuniter currentis quadraginta octo grossos in marcam quam- libet computando prefati ciues nostri Piotrkouienses perpetuis temporibus soluere astringantur. Horum quibus etc. XXV. Ut de villa fiat opidum. In nomine domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Quia tunc multis etc. proinde nos Wladislaus etc. quomodo peticionibus strenui A. de C. militis nostri fidelis benigniter aclinati et dignis premiis seruiciorum suorum merita, quibus 1 Piotrkow im Gouvernement Warschau, berühmt durch melrere Reichstage.
379 gerentibus presentibus requirendis nostris firmis damus regalibus in mandatis omnino habere volentes, quatenus memoratos ab- batem et fratres, kmethones et incolas villarum omnium ad pre- dictum monasterium in L. pertinentium circa hanc quam ipsis concessimus inviolabiliter conseruare debeatis libertatem, in facto earundem exaccionum non aliud attemptare presumatis nisi modo prout supra nostre gracie sub obtentu secus in premissis facere non ausuri. Datum etc. XXIV. Super balneo Piotrkouiensi. 23 a Wladislaus etc. significamus etc. quomodo discrepantibus super quodam balneo ciuibus nostris Piotrkouiensibus cum eorum aduocatis, talem arbitrii nostri sententia inter ipsos ordinacionem posuimus, quod exnunc et in antea prefati ciues balneum in ciuitate Piotrkouiensi pro se et suis usibus perpetue cum omni iure, proprietate nec non censibus, prouentibus et obuentibus ipsius vniuersis quomodolibet ad dictum balneum ab antiquo pertinentibus obtinebunt et ipsius omnes defectus et ruinas re- formabunt denuo quotienscunque ipsum cadere, démolliri uel incinerari contingerit, edificabunt, erigent et parabunt ipsorum sumptibus pariter et expensis. Aduocatis autem presentibus et qui fuerint pro tempore singulis annis ad festum sancti Martini confessoris racione eiusdem balnei tres marcas monete in regno comuniter currentis quadraginta octo grossos in marcam quam- libet computando prefati ciues nostri Piotrkouienses perpetuis temporibus soluere astringantur. Horum quibus etc. XXV. Ut de villa fiat opidum. In nomine domini amen. Ad perpetuam rei memoriam. Quia tunc multis etc. proinde nos Wladislaus etc. quomodo peticionibus strenui A. de C. militis nostri fidelis benigniter aclinati et dignis premiis seruiciorum suorum merita, quibus 1 Piotrkow im Gouvernement Warschau, berühmt durch melrere Reichstage.
Strana 380
380 nostre maiestati complacuit et complacere poterit in futurum, volentes compensare ex villa ipsius C. in terra et districtu L. sita ciuitatem locandi plenam sibi concedimus facultatem et eodem uel alio vocabulo nominandi, dantes et concedentes om- nibus et singulis dicte ciuitatis incolis ipsamque inhabitantibus et inhabitare volentibus omnibus iuribus, priuilegiis, libertatibus et immunitatibus, quibus alie ciuitates regni nostri pociuntur, vti, frui et gaudere, de iure Polonico, si quod ibi hactenus re- 23b manserat, in ius | Theutonicum Maydeburgense dictam ciuitatem et ipsius incolas perpetuo transferentes. Eximimus autem omnes incolas, ciues et inhabitatores eius perpetuis temporibus ab omni iurisdiccione regni nostri etc. ,scribatur ius Theutonicum vsque ad finem.' Ut autem prefata ciuitas condicionem valeat recipere meliorem, in ipsa forum speciale singulis feriis quintis ab om- nibus mercatoribus etc uiuscunque status, sexus, condicionis uel gradus hominibus in omnibus rebus, cuiuscunque fuerint generis uel speciei, statuimus exercendum perpetuo et in ewum (!) decernentes ut quicunque homines ad eandem ciuitatem cum rebus suis vendendi uel emendi gracia accesserint, securitate nostra accedendo et recedendo pociantur, nisi tales sint quos iura non tuentur et quibus merito fidedignorum consortia dene- gantur. Harum etc. XXVI. Super querendis mineris sulfureis et aliorum metallorum. Wladislaus etc. Significamus etc. quomodo inter occupa- cionis nostre alias curas ad hoc studium mentis nostre exten- ditur, vt in regno nostro thezauros quos aut montium aut aliorum situs locorum in visceribus suis deposuit, in profectum nostrum et regni nostri producamus, ut inde virtus prouidencie nostre laudetur et status regni nostri predicti sub regimine nostro felici condicione meliori subleuetur, fidelibus nostris M. pellifici et N. scolteto de Cracovia et aliis quos in suam receperint societatem, quorum fides et industria apud nos multipliciter commendantur, dedimus potestatem et integram facultatem in villa Zwotouice ', in qua sulfur est inuentum, et in aliis quibus- 1 Weiter unten ist der Name des Ortes nur mit S. angedeutet. Aller Walrscheinlichkeit nach ist damit wohl Swoszowice in Westgalizien ge-
380 nostre maiestati complacuit et complacere poterit in futurum, volentes compensare ex villa ipsius C. in terra et districtu L. sita ciuitatem locandi plenam sibi concedimus facultatem et eodem uel alio vocabulo nominandi, dantes et concedentes om- nibus et singulis dicte ciuitatis incolis ipsamque inhabitantibus et inhabitare volentibus omnibus iuribus, priuilegiis, libertatibus et immunitatibus, quibus alie ciuitates regni nostri pociuntur, vti, frui et gaudere, de iure Polonico, si quod ibi hactenus re- 23b manserat, in ius | Theutonicum Maydeburgense dictam ciuitatem et ipsius incolas perpetuo transferentes. Eximimus autem omnes incolas, ciues et inhabitatores eius perpetuis temporibus ab omni iurisdiccione regni nostri etc. ,scribatur ius Theutonicum vsque ad finem.' Ut autem prefata ciuitas condicionem valeat recipere meliorem, in ipsa forum speciale singulis feriis quintis ab om- nibus mercatoribus etc uiuscunque status, sexus, condicionis uel gradus hominibus in omnibus rebus, cuiuscunque fuerint generis uel speciei, statuimus exercendum perpetuo et in ewum (!) decernentes ut quicunque homines ad eandem ciuitatem cum rebus suis vendendi uel emendi gracia accesserint, securitate nostra accedendo et recedendo pociantur, nisi tales sint quos iura non tuentur et quibus merito fidedignorum consortia dene- gantur. Harum etc. XXVI. Super querendis mineris sulfureis et aliorum metallorum. Wladislaus etc. Significamus etc. quomodo inter occupa- cionis nostre alias curas ad hoc studium mentis nostre exten- ditur, vt in regno nostro thezauros quos aut montium aut aliorum situs locorum in visceribus suis deposuit, in profectum nostrum et regni nostri producamus, ut inde virtus prouidencie nostre laudetur et status regni nostri predicti sub regimine nostro felici condicione meliori subleuetur, fidelibus nostris M. pellifici et N. scolteto de Cracovia et aliis quos in suam receperint societatem, quorum fides et industria apud nos multipliciter commendantur, dedimus potestatem et integram facultatem in villa Zwotouice ', in qua sulfur est inuentum, et in aliis quibus- 1 Weiter unten ist der Name des Ortes nur mit S. angedeutet. Aller Walrscheinlichkeit nach ist damit wohl Swoszowice in Westgalizien ge-
Strana 381
381 cunque regni nostri locis et montibus, in quibus minerarum copia abscondita indicatur, fodendi, querendi, indagandi, ducendi, por- tandi et in formas bancorum et porcionum et alias, ex quibus labori ipsorum profectus eueniat, condiendi (sic!) eo iure, more et consuetudine prout in aliis regnis nobis vicinis Hungarie 1 et Bohemie montium magistri et fossores gaudent et fruuntur, nostro tamen et aliorum iure semper saluo, cui in nullo volumus derogare. Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, bur- graviis, tenutariis etc. et incolis ac aliis quibuscunque status et condicionis hominibus et subditis nostris presentibus requirendis seriose mandamus nulla carere volentes racione, quatenus pre- dictos M. et N. et alios quos secum ad labores assumpserint in dicta villa S. sulfur huiusmodi et mineras cuiuslibet metalli in montibus seu aliis quibuscunque locis, que ipsis ad hoc ap- tiora videbuntur, indagari, querere, fodire, ducere, portare et con- dere libere, secure, sine òmni impedimento, arestacione, detencione molestia uel offensa permittatis et permitti faciatis, dum et quo- tiens ipsis opus fuerit et necesse, ipsos de omnibus iniuriis, violenciis et oppressionibus, si que eis a quoquam temerarie illate fuerint atque facte, nostro nomine defendere debeatis et tueri. Volumus insuper quod predicti M. et N. et alii ipsorum socii et homines, dum per quempiam citati fuerint ad quorumvis officialium nostrorum presenciam pro factis et negociis mineras montium et alia concernentibus, non debebunt corum eis respon- dere sed coram nobis aut capitaneo nostro generali. Horum quibus etc. 24a XXVII. Rex petit indignacionem remitti euidem accusato. Beatissime pater domine graciosissime! Intellexi quomodo sanctitas vestra contra honorabilem A. secretarium meum deuo- tum dilectum. pro quibusdam legacionibus, quas a vestra sanc- titate mihi attulit et retulit fideliter, animum indignacionis gereret et vvltum paterne benignitatis, quo eum solito vestra sanctitas sepe meis recommendatum instanciis nouerat reficere, ab ipso meint, wo noch heute eine bedeutende Schwefelgräberei u. ein Schwefel- bad sich befinden. Die Beziehungen dieses interessanten Schreibens sind mir unbekannt.
381 cunque regni nostri locis et montibus, in quibus minerarum copia abscondita indicatur, fodendi, querendi, indagandi, ducendi, por- tandi et in formas bancorum et porcionum et alias, ex quibus labori ipsorum profectus eueniat, condiendi (sic!) eo iure, more et consuetudine prout in aliis regnis nobis vicinis Hungarie 1 et Bohemie montium magistri et fossores gaudent et fruuntur, nostro tamen et aliorum iure semper saluo, cui in nullo volumus derogare. Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, bur- graviis, tenutariis etc. et incolis ac aliis quibuscunque status et condicionis hominibus et subditis nostris presentibus requirendis seriose mandamus nulla carere volentes racione, quatenus pre- dictos M. et N. et alios quos secum ad labores assumpserint in dicta villa S. sulfur huiusmodi et mineras cuiuslibet metalli in montibus seu aliis quibuscunque locis, que ipsis ad hoc ap- tiora videbuntur, indagari, querere, fodire, ducere, portare et con- dere libere, secure, sine òmni impedimento, arestacione, detencione molestia uel offensa permittatis et permitti faciatis, dum et quo- tiens ipsis opus fuerit et necesse, ipsos de omnibus iniuriis, violenciis et oppressionibus, si que eis a quoquam temerarie illate fuerint atque facte, nostro nomine defendere debeatis et tueri. Volumus insuper quod predicti M. et N. et alii ipsorum socii et homines, dum per quempiam citati fuerint ad quorumvis officialium nostrorum presenciam pro factis et negociis mineras montium et alia concernentibus, non debebunt corum eis respon- dere sed coram nobis aut capitaneo nostro generali. Horum quibus etc. 24a XXVII. Rex petit indignacionem remitti euidem accusato. Beatissime pater domine graciosissime! Intellexi quomodo sanctitas vestra contra honorabilem A. secretarium meum deuo- tum dilectum. pro quibusdam legacionibus, quas a vestra sanc- titate mihi attulit et retulit fideliter, animum indignacionis gereret et vvltum paterne benignitatis, quo eum solito vestra sanctitas sepe meis recommendatum instanciis nouerat reficere, ab ipso meint, wo noch heute eine bedeutende Schwefelgräberei u. ein Schwefel- bad sich befinden. Die Beziehungen dieses interessanten Schreibens sind mir unbekannt.
Strana 382
382 24b auertit. Suspicatur enim sanctitas vestra quod legaciones pre- dictas contra intencionem sanctitatis vestre mihi attulisset uel secreta ipsius aliis preter me prodidisset. Reuera pater beatis- sime testari possum pro ipso et in veritate respondere ! quod legacionem huiusmodi nunquam alicui alteri quam mihi reuelauit, et si aliis patuerunt, hoc per ipsum non contigit sed per quas- dam alias personas, que se a mea arbitror non abscondent no- ticia et vindicta manuum mearum mulctabuntur, ymo cum aliis collegis suis in exposicione legacionum, quas aliquando a vestra sanctitate attulit, in omnibus capitulis concordauit neque in ali- quo fuit discors. Quocirca sanctitatem vestram humiliter sup- plico, quatenus s. v., cuius miseracio omnibus seit pia mansue- tudine excessuum magnitudinem indulgere, prefato A. qui se sub manibus sanctitatis vestre humiliat et ad oscula pedum beatorum vestre sanctitatis recurwat, dignetur misericorditer parcere ac ipsum paterna pietate graciis prioribus et fauore amplecti. Pro gracia mea spéciali personam sanctitatis vestre dignetur altissi- mus conseruare in longewm pro regimine ecclesie etc. XXVIII. Rex dat monialibus ordinis sancti Benedicti extra muros Thorunenses plenam libertatem elemosinas per regnum mendicandi. Wladislaus etc. Significamus . . . quomodo pia benigni- tate pensantes dampnorum dispendia, que abbatisse et conuentui eidem sancti Benedicti et monasterii sancti spiritus extra muros Thorunenses per exercitus nostros intulimus, dum magistro et ordine Cruciferorum de Prussia bella licet inuiti gessimus,' vo- lentes igitur ipsas post tot gwerrarum deflenda exercicia, oppres- siones et grauamina iuxta ipsarum peticiones regia benignitate amplecti et specialibus prosequi fauoribus graciarum, ipsis hanc nostram concessimus et tenore concedimus libertatem, quod pos- sint et valeant in omnibus ciuitatibus, opidis siue villis et aliis quibuscunque locis regni nostri per nunccios suos, quos ad hoc deputauerint, elemosinas pro nomine Christi Jesu petere, qui- 1 Damit ist wohl der sogenannte Golub'sche Krieg gemeint 1422, obwohl Thorn in allen Invasionen des deutschen Ordenslandes hart mitgenommen wurde.
382 24b auertit. Suspicatur enim sanctitas vestra quod legaciones pre- dictas contra intencionem sanctitatis vestre mihi attulisset uel secreta ipsius aliis preter me prodidisset. Reuera pater beatis- sime testari possum pro ipso et in veritate respondere ! quod legacionem huiusmodi nunquam alicui alteri quam mihi reuelauit, et si aliis patuerunt, hoc per ipsum non contigit sed per quas- dam alias personas, que se a mea arbitror non abscondent no- ticia et vindicta manuum mearum mulctabuntur, ymo cum aliis collegis suis in exposicione legacionum, quas aliquando a vestra sanctitate attulit, in omnibus capitulis concordauit neque in ali- quo fuit discors. Quocirca sanctitatem vestram humiliter sup- plico, quatenus s. v., cuius miseracio omnibus seit pia mansue- tudine excessuum magnitudinem indulgere, prefato A. qui se sub manibus sanctitatis vestre humiliat et ad oscula pedum beatorum vestre sanctitatis recurwat, dignetur misericorditer parcere ac ipsum paterna pietate graciis prioribus et fauore amplecti. Pro gracia mea spéciali personam sanctitatis vestre dignetur altissi- mus conseruare in longewm pro regimine ecclesie etc. XXVIII. Rex dat monialibus ordinis sancti Benedicti extra muros Thorunenses plenam libertatem elemosinas per regnum mendicandi. Wladislaus etc. Significamus . . . quomodo pia benigni- tate pensantes dampnorum dispendia, que abbatisse et conuentui eidem sancti Benedicti et monasterii sancti spiritus extra muros Thorunenses per exercitus nostros intulimus, dum magistro et ordine Cruciferorum de Prussia bella licet inuiti gessimus,' vo- lentes igitur ipsas post tot gwerrarum deflenda exercicia, oppres- siones et grauamina iuxta ipsarum peticiones regia benignitate amplecti et specialibus prosequi fauoribus graciarum, ipsis hanc nostram concessimus et tenore concedimus libertatem, quod pos- sint et valeant in omnibus ciuitatibus, opidis siue villis et aliis quibuscunque locis regni nostri per nunccios suos, quos ad hoc deputauerint, elemosinas pro nomine Christi Jesu petere, qui- 1 Damit ist wohl der sogenannte Golub'sche Krieg gemeint 1422, obwohl Thorn in allen Invasionen des deutschen Ordenslandes hart mitgenommen wurde.
Strana 383
383 bus suffulte liberius respirare ! valeant et saluatoris nostri cle- 25a menciam pro nostra nostrorumque predecessorum salute vberius exorare. Quocirca vobis capitaneis, burgraviis, procuratoribus, viceprocuratoribus, aduocatis, consulibus, ciuibus, scultetis, kme- thonibus ceterisque regni nostri officialibus et subditis quibuseun- que presentibus requirendis fidelibus nostris dilectis seriose preci- pimus et mandamus omnino habere volentes, quatenus nunccios ad hoc per predictam abbatissam et conuentum deputatos in petendis huiusmodi elemosinis nullo modo impedire presumatis uel per quospiam perturbari permittatis, quinymo ipsos auc- toritate nostra regia ab omnibus iniuriis et molestiis defendere debeatis et tueri presentibus ad nostre dumptaxat beneplacitum voluntatis valituris. Datum etc. XXIX. Libertas data Przeczslao de Cobilani super querendis mineris cuiuslibet metalli in regno Polonie et indigandis (!). 1 Wladislaus etc. Significamus . . . quod cum ex debito assumpte regie dignitatis officio regni nostri profectibus et com- modis debeamus intendere eiusque vtilitatibus fructibus et the- zauris salubriter consulere et facere condicionem vbicunque meliorem, vt tempore nostri felicis regiminis in thezauris nouis valeat proficere et felicia recipere incrementa. Itaque consi- deratis et in mente reuolutis nobilis Przeczlai de Cobilani fidelis nostri prouide sagacitatis industriam et alti magisterii ingenia, que ab altissimo dono gracie specialis recepit, sibi et sociis eius, quos ad se duxerit recipiendos, tam coniunctim quam diuisim auri, argenti, cupri, plumbi et omnis alterius metalli et thezauro- rum subterraneorum genera, quibuscunque poterint nuncupari nominibus, in montibus, planis, siluis, aquis, villis tam nostris quam spiritualium religiosorum et nobilium nostrorum in omni- bus locis in regno nostro vbilibet existentibus I querendi, inda- gandi, laborandi, fodiendi, apperiendi et ad nostram regni nostri 25b 1 Ein Domarat de Kobylany war um 1428 Castellan von Biecz und später von Lublin (Inv. arch. Crac.); von diesem Przeclaw aber ist nichts be- kannt. Die Familie gehörte zu dem hervorragenden und berühmten Geschlechte der Topor. — Zur Geschichte des Bergwerkwesens in Polen ist dieser Beitrag sehr zu schätzen. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 25
383 bus suffulte liberius respirare ! valeant et saluatoris nostri cle- 25a menciam pro nostra nostrorumque predecessorum salute vberius exorare. Quocirca vobis capitaneis, burgraviis, procuratoribus, viceprocuratoribus, aduocatis, consulibus, ciuibus, scultetis, kme- thonibus ceterisque regni nostri officialibus et subditis quibuseun- que presentibus requirendis fidelibus nostris dilectis seriose preci- pimus et mandamus omnino habere volentes, quatenus nunccios ad hoc per predictam abbatissam et conuentum deputatos in petendis huiusmodi elemosinis nullo modo impedire presumatis uel per quospiam perturbari permittatis, quinymo ipsos auc- toritate nostra regia ab omnibus iniuriis et molestiis defendere debeatis et tueri presentibus ad nostre dumptaxat beneplacitum voluntatis valituris. Datum etc. XXIX. Libertas data Przeczslao de Cobilani super querendis mineris cuiuslibet metalli in regno Polonie et indigandis (!). 1 Wladislaus etc. Significamus . . . quod cum ex debito assumpte regie dignitatis officio regni nostri profectibus et com- modis debeamus intendere eiusque vtilitatibus fructibus et the- zauris salubriter consulere et facere condicionem vbicunque meliorem, vt tempore nostri felicis regiminis in thezauris nouis valeat proficere et felicia recipere incrementa. Itaque consi- deratis et in mente reuolutis nobilis Przeczlai de Cobilani fidelis nostri prouide sagacitatis industriam et alti magisterii ingenia, que ab altissimo dono gracie specialis recepit, sibi et sociis eius, quos ad se duxerit recipiendos, tam coniunctim quam diuisim auri, argenti, cupri, plumbi et omnis alterius metalli et thezauro- rum subterraneorum genera, quibuscunque poterint nuncupari nominibus, in montibus, planis, siluis, aquis, villis tam nostris quam spiritualium religiosorum et nobilium nostrorum in omni- bus locis in regno nostro vbilibet existentibus I querendi, inda- gandi, laborandi, fodiendi, apperiendi et ad nostram regni nostri 25b 1 Ein Domarat de Kobylany war um 1428 Castellan von Biecz und später von Lublin (Inv. arch. Crac.); von diesem Przeclaw aber ist nichts be- kannt. Die Familie gehörte zu dem hervorragenden und berühmten Geschlechte der Topor. — Zur Geschichte des Bergwerkwesens in Polen ist dieser Beitrag sehr zu schätzen. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 25
Strana 384
384 et ipsorum vtilitatem educendi et ad debitam formam et pre- fatam producendi damus plenam et omnimodam tenore presen- tium facultatem sub his modis condicionibus et conuetudinibus vniuersis, quales in Ilkus et in aliis partibus extraneis circa talismodi montium et minerarum operaria et labores solita sunt obseruari et teneri. Quocirca vobis capitaneis, procuratoribus, burgraviis et quibusvis officialibus et subditis nostris eorumque vicesgerentibus necnon nobilibus, terrigenis et incolis regni nostri vbilibet per regnum nostrum constitutis presentibus re- quirendis nostris firmis damus regalibus in mandatis, quatenus prefato Przeczlao et sociis ipsius, si quos secum receperit, ut prefertur, in querendis huiusmodi mineris et thezauris tam in montibus quam in siluis, fluuiis, villis et in aliis quibuscunque locis, vbilibet ipsas inuenire, reperiri, indagari uel scrutari pote- rint, impedire conturbare et molestare et inquietare nulla pre- sumatis racione. Sed committimus ipsos in dictis montibus, siluis, fluuiis, villis et locis quibuscunque mineras et metalla cuiuscunque generis, que sortis bone iudicio inueniri potuerint, fodere et labores facere libere et sine quouis impedimento per- mittatis et permitti fideliter faciatis. Et ubi necesse fuerit, ipsos ab insultibus quorumlibet emulorum protegatis, et si predictus Przeczlaus aliquem reperierit uel reperire potuerit scientem huiusmodi loca montium uel minerarum auri, argenti, plumbi uel alterius cuiuscunque generis metalli, habeant omnimodam facul- tatem ipsum arcendi et cogendi ad dicendum et propallandum ipsis loca huiusmodi quibuscunque penis uel tormentis, donec mineras loca et metalla fatebuntur et monstrabunt. Et tunc sibi partem iuxta consuctudinem montanorum teneantur assig- nare thezauri reperti cum effectu. Si vero loca pertinaciter minerarum uel metalla huiusmodi ipsis pandere contempserit, 26 a extune ipsos poterint captiuare, detinere, ] mancipare et arestare subsidiis et auxiliis nostris, nostrorum capitaneorum, nobilium et baronum, si vires ipsis non subsistant aduocatis et ad hoc ipsis sub penis nostris regalibus volumus fore obligatos, quotiens ab ipsis requirentur. Preterea volumus, quod nullus siue incolarum regni nostri Polonie siue aduenarum aut extraneorum audeat uel debeat absque voluntate et consensu predictorum nostrorum montanorum in locis, in quibus ipsi suos inceperint, continuare labores ; si autem aliquem secum ad huiusmodi operaria admi- serit, ille nobis et successoribus nostris ad parem cum ipsis
384 et ipsorum vtilitatem educendi et ad debitam formam et pre- fatam producendi damus plenam et omnimodam tenore presen- tium facultatem sub his modis condicionibus et conuetudinibus vniuersis, quales in Ilkus et in aliis partibus extraneis circa talismodi montium et minerarum operaria et labores solita sunt obseruari et teneri. Quocirca vobis capitaneis, procuratoribus, burgraviis et quibusvis officialibus et subditis nostris eorumque vicesgerentibus necnon nobilibus, terrigenis et incolis regni nostri vbilibet per regnum nostrum constitutis presentibus re- quirendis nostris firmis damus regalibus in mandatis, quatenus prefato Przeczlao et sociis ipsius, si quos secum receperit, ut prefertur, in querendis huiusmodi mineris et thezauris tam in montibus quam in siluis, fluuiis, villis et in aliis quibuscunque locis, vbilibet ipsas inuenire, reperiri, indagari uel scrutari pote- rint, impedire conturbare et molestare et inquietare nulla pre- sumatis racione. Sed committimus ipsos in dictis montibus, siluis, fluuiis, villis et locis quibuscunque mineras et metalla cuiuscunque generis, que sortis bone iudicio inueniri potuerint, fodere et labores facere libere et sine quouis impedimento per- mittatis et permitti fideliter faciatis. Et ubi necesse fuerit, ipsos ab insultibus quorumlibet emulorum protegatis, et si predictus Przeczlaus aliquem reperierit uel reperire potuerit scientem huiusmodi loca montium uel minerarum auri, argenti, plumbi uel alterius cuiuscunque generis metalli, habeant omnimodam facul- tatem ipsum arcendi et cogendi ad dicendum et propallandum ipsis loca huiusmodi quibuscunque penis uel tormentis, donec mineras loca et metalla fatebuntur et monstrabunt. Et tunc sibi partem iuxta consuctudinem montanorum teneantur assig- nare thezauri reperti cum effectu. Si vero loca pertinaciter minerarum uel metalla huiusmodi ipsis pandere contempserit, 26 a extune ipsos poterint captiuare, detinere, ] mancipare et arestare subsidiis et auxiliis nostris, nostrorum capitaneorum, nobilium et baronum, si vires ipsis non subsistant aduocatis et ad hoc ipsis sub penis nostris regalibus volumus fore obligatos, quotiens ab ipsis requirentur. Preterea volumus, quod nullus siue incolarum regni nostri Polonie siue aduenarum aut extraneorum audeat uel debeat absque voluntate et consensu predictorum nostrorum montanorum in locis, in quibus ipsi suos inceperint, continuare labores ; si autem aliquem secum ad huiusmodi operaria admi- serit, ille nobis et successoribus nostris ad parem cum ipsis
Strana 385
385 solucionem secundum consuetudinem montium obligetur. Ceterum in vndis torrentibus et fluuiis nostris, vbicunque iuxta ipsorum montana fuerint, ad vsus suos dumptaxat et non ad vendendum aliis pisces capere poterint et piscari feras, venari et aues aucupari nec non ligna in nemoribus excidere et vsibus suis et laborum suorum tantummodo applicari, et alias in omnibus consuetudinibus remaneant montanorum, in quibus omnes alii omnino montani omnium terrarum talesmodi fodientes uel que- rentes in aliis locis minerarum, tamen nostris iuribus in omni- bus semper saluis. Prohibemus autem omnibus et singulis iu- dicibus, capitaneis et quibuscunque officialibus regni nostri, ne quispiam audeat praefatos Przeczlaum et quos secum adduxerit pro causis quibuscunque iudicare, nisi ad hoc a nobis habeat specialiter commissariam potestatem. Sed si quis ipsis voluerit super quacunque causa mouere questionem, ille coram nostra maiestate prosequatur uel coram illo, cui specialiter hanc causam duxerimus committendam. Harum quibus etc. XXX. Libertas data Judeis per regem Polonie per spatium trium annorum. Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo attendentes condicionem Judeorum multis esse odibilem et conuersacionem eorum cunctis fore 1 detestabilem Christianis, quorum licet et 26b nos perfidiam detestamur, humanitati tamen eorum, quos diuina lex patitur quadam benignitate, compatimur, ne si proteccionis nostre ab ipsis dextera subtrahatur, Christiani adeo ipsis red- dantur infesti, quod aut vite ipsorum incurrerent dispendia aut propter diuersas oppressiones offensas contumelias et opprobria regni nostri deserendo confinia exire cogerentur. Volentes igitur dictos Judeos, quorum adhuc conuersionem et cognicionem katholice fidei prestolamur, sub nostri regalis brachii tuicione confouere, vt quos error perfidie tanto tempore excecat spiritus sancti gracia ad laudem diuini sui nominis illustrarent, Judeis nostris, qui de Ransburg venientes sibi in ciuitate nostra Crossno habitacionem elegerunt, videlicet Nachem et Lazaro cum sociis suis, quos ipsi vocare curaverint, a die date presentium ad trium annorum spatium continue se sequentium plenam et omnimodam concessimus tenoreque presentium concedimus libertatem. Exi- 25*
385 solucionem secundum consuetudinem montium obligetur. Ceterum in vndis torrentibus et fluuiis nostris, vbicunque iuxta ipsorum montana fuerint, ad vsus suos dumptaxat et non ad vendendum aliis pisces capere poterint et piscari feras, venari et aues aucupari nec non ligna in nemoribus excidere et vsibus suis et laborum suorum tantummodo applicari, et alias in omnibus consuetudinibus remaneant montanorum, in quibus omnes alii omnino montani omnium terrarum talesmodi fodientes uel que- rentes in aliis locis minerarum, tamen nostris iuribus in omni- bus semper saluis. Prohibemus autem omnibus et singulis iu- dicibus, capitaneis et quibuscunque officialibus regni nostri, ne quispiam audeat praefatos Przeczlaum et quos secum adduxerit pro causis quibuscunque iudicare, nisi ad hoc a nobis habeat specialiter commissariam potestatem. Sed si quis ipsis voluerit super quacunque causa mouere questionem, ille coram nostra maiestate prosequatur uel coram illo, cui specialiter hanc causam duxerimus committendam. Harum quibus etc. XXX. Libertas data Judeis per regem Polonie per spatium trium annorum. Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo attendentes condicionem Judeorum multis esse odibilem et conuersacionem eorum cunctis fore 1 detestabilem Christianis, quorum licet et 26b nos perfidiam detestamur, humanitati tamen eorum, quos diuina lex patitur quadam benignitate, compatimur, ne si proteccionis nostre ab ipsis dextera subtrahatur, Christiani adeo ipsis red- dantur infesti, quod aut vite ipsorum incurrerent dispendia aut propter diuersas oppressiones offensas contumelias et opprobria regni nostri deserendo confinia exire cogerentur. Volentes igitur dictos Judeos, quorum adhuc conuersionem et cognicionem katholice fidei prestolamur, sub nostri regalis brachii tuicione confouere, vt quos error perfidie tanto tempore excecat spiritus sancti gracia ad laudem diuini sui nominis illustrarent, Judeis nostris, qui de Ransburg venientes sibi in ciuitate nostra Crossno habitacionem elegerunt, videlicet Nachem et Lazaro cum sociis suis, quos ipsi vocare curaverint, a die date presentium ad trium annorum spatium continue se sequentium plenam et omnimodam concessimus tenoreque presentium concedimus libertatem. Exi- 25*
Strana 386
386 mimus insuper prefatos Judeos nostris ab omnibus exaccionibus, contribucionibus, solucionibus, daciis et quibusvis angariis, quas ab aliis Judeis nostris in certis regni nostri ciuitatibus exigere consweuimus durante dumptaxat dictorum annorum libertate. Ex speciali autem gracia nostra ipsis concessimus et tenore presentium concedimus, quod nullus Judeorum de regno nostro Polonie cum ipsis in dicta ciuitate nostra manere debet nec eam sine voluntate ipsorum inhabitare preter Judeos aduenas, quos prefati N. et L. vocauerint et in eorum societatem receperint. Quocirca vobis capitaneis, burgraviis, procuratoribus, viceprocu- ratoribus, tenutariis, aduocatis, consulibus, ciuibus, exactoribus ceterisque officialibus nostris et eorum vicegerentibus pro tem- pore existentibus presentibus requirendis tenore presentium committimus seriose et mandamus omnino habere volentes, qua- 27 a tenus ipsos circa hanc quam ipsis concessimus ] libertatem con- seruare debeatis nec aliquos census, exacciones uel quascunque soluciones durante huiusmodi libertate nostra ab ipsis exigere presumatis gracie nostre! sub obtentu. Datum etc. XXXI. Rex donat hospitali tres marcas annuatim in perpetuum recipiendas. In nomine domini amen. Ad perpetuam rei memoriam, licet de regie benignitatis innata celsitudini nostre clemencia ad quorundam nostro culmini subditorum agenda comoda et profectus dextera libertatis nostre graciose extendatur, illorum tamen egestati et inopie flagrantiori zelo succurrere inardescit, qui peccatis fortasse exigentibus, sicut diuine placuit maiestati, diuersis infirmitatum langworibus affliguntur in corpore, vt post mortalitatis solutum debitum anime eorum eterne beatitudinis sentiant medicinam et ob hoc a communi aliorum conuersacione excluduntur. Sane cum ex eis, que egenis et personis miséra- bilibus ex rebus transitoriis erogamus, immarcescibilium diui- ciarum thezauros in eternis beatorum gaudiis congregamus, proinde nos Wladislaus rex Polonie necnon terrarum etc. significamus etc. quomodo valentes hospitale sancte crucis in Bochnya2 et personas langwidas in ipsa degentes graciarum 9 b 1 Cod. nostro. 2 In Galizien, wo die grossen Salzwerke sich befanden.
386 mimus insuper prefatos Judeos nostris ab omnibus exaccionibus, contribucionibus, solucionibus, daciis et quibusvis angariis, quas ab aliis Judeis nostris in certis regni nostri ciuitatibus exigere consweuimus durante dumptaxat dictorum annorum libertate. Ex speciali autem gracia nostra ipsis concessimus et tenore presentium concedimus, quod nullus Judeorum de regno nostro Polonie cum ipsis in dicta ciuitate nostra manere debet nec eam sine voluntate ipsorum inhabitare preter Judeos aduenas, quos prefati N. et L. vocauerint et in eorum societatem receperint. Quocirca vobis capitaneis, burgraviis, procuratoribus, viceprocu- ratoribus, tenutariis, aduocatis, consulibus, ciuibus, exactoribus ceterisque officialibus nostris et eorum vicegerentibus pro tem- pore existentibus presentibus requirendis tenore presentium committimus seriose et mandamus omnino habere volentes, qua- 27 a tenus ipsos circa hanc quam ipsis concessimus ] libertatem con- seruare debeatis nec aliquos census, exacciones uel quascunque soluciones durante huiusmodi libertate nostra ab ipsis exigere presumatis gracie nostre! sub obtentu. Datum etc. XXXI. Rex donat hospitali tres marcas annuatim in perpetuum recipiendas. In nomine domini amen. Ad perpetuam rei memoriam, licet de regie benignitatis innata celsitudini nostre clemencia ad quorundam nostro culmini subditorum agenda comoda et profectus dextera libertatis nostre graciose extendatur, illorum tamen egestati et inopie flagrantiori zelo succurrere inardescit, qui peccatis fortasse exigentibus, sicut diuine placuit maiestati, diuersis infirmitatum langworibus affliguntur in corpore, vt post mortalitatis solutum debitum anime eorum eterne beatitudinis sentiant medicinam et ob hoc a communi aliorum conuersacione excluduntur. Sane cum ex eis, que egenis et personis miséra- bilibus ex rebus transitoriis erogamus, immarcescibilium diui- ciarum thezauros in eternis beatorum gaudiis congregamus, proinde nos Wladislaus rex Polonie necnon terrarum etc. significamus etc. quomodo valentes hospitale sancte crucis in Bochnya2 et personas langwidas in ipsa degentes graciarum 9 b 1 Cod. nostro. 2 In Galizien, wo die grossen Salzwerke sich befanden.
Strana 387
387 nostrarum consolacione media fame et aliis defectibus miseri- corditer releuare, vt nostris suffulti munificenciis pro nostra et predecessorum nostrorum salute et signanter A. etc. 1 olim con- sangwineorum et conthoralium nostrarum saluatoris nostri cle- menciam liberius valeant exorare, ipsis tres marcas anni census nostri, que nobis de sex mansis predicti hospitalis singulis annis solui consueuerant, pro necessariis victualium inperpetuum damus, donamus, ascribimus tenoreque presentis conferimus et largimur nichil nobis aut successoribus nostris proprietatis iuris aut dominii in predicto censu trium 1 marcarum ut prefertur 27b amplius reseruantes. Harum etc. Datum ..... XXXII. Super pecuniarum donacione cuidam persone spirituali. Wladislaus etc. Significamus ... quomodo attento (attenden- tes) quod reuerendus in Christo pater dominus N(icolaus), epis- copus Mednicensis? ecclesiam uam Mednicensem, nouam funda- cionis nostre et preclari principis domini Allexandri etc. fratris nostri carissimi plantulam, vite exemplo et virtutum sciencia edifi- cans populum scismaticum circumquaque positum ad vitam non cessat erudire verbo sacre doctrine velut plantam primo positam fecundissimi fontis rore irigare. Cupientes itaque, ne prosécu- 1 Anna vgl. oben Anm. 3 zu No. V und Elisabeth oben zu No. XXII; u. vor diesen beiden war dem König die erste Gemahlin Hedwig, die Toch- ter Ludwigs von Anjou, am 17. Juli 1399 gestorben. Im Königsberger Geh. Archiv befindet sich ein Schreiben des Land- meisters von Livland an den Hochmeister des deutschen Ordens vom 17. December 1417, worin er ihn benachrichtigt, dass Witold in Miedniki ein Bisthum, Domcapitel und Priester eingesetzt habe. Nach Długosz, H. P. XI. 390 war der erste Bischof ein in Wilno geborener Deutscher, Namens Matthias; den jedoch haben die Samogitier — nach Johann von Posilge in Script. rer. Pruss. III. p. 376 — vertrieben, nach archivalischen Nachrichten bei Voigt Gesch. Preussens VII. 325 im Aufstande ermordet, was aber unrichtig ist, denn wir treffen ihn später als Bischof in Wilno. Vgl. unten No. LX. — Die Consecration dieses Bischofs war auf An- regung des Konstanzer Concils erfolgt; der Bericht darüber an das Concil steht bei Dzialyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruci- ferorum III. p. 130. Dort wird der Bischof Dominus M. genannt. — Die hier vorliegende Erhöhung der Dotation wurde seinem Nachfolger Bischof Nicolaus verliehen.
387 nostrarum consolacione media fame et aliis defectibus miseri- corditer releuare, vt nostris suffulti munificenciis pro nostra et predecessorum nostrorum salute et signanter A. etc. 1 olim con- sangwineorum et conthoralium nostrarum saluatoris nostri cle- menciam liberius valeant exorare, ipsis tres marcas anni census nostri, que nobis de sex mansis predicti hospitalis singulis annis solui consueuerant, pro necessariis victualium inperpetuum damus, donamus, ascribimus tenoreque presentis conferimus et largimur nichil nobis aut successoribus nostris proprietatis iuris aut dominii in predicto censu trium 1 marcarum ut prefertur 27b amplius reseruantes. Harum etc. Datum ..... XXXII. Super pecuniarum donacione cuidam persone spirituali. Wladislaus etc. Significamus ... quomodo attento (attenden- tes) quod reuerendus in Christo pater dominus N(icolaus), epis- copus Mednicensis? ecclesiam uam Mednicensem, nouam funda- cionis nostre et preclari principis domini Allexandri etc. fratris nostri carissimi plantulam, vite exemplo et virtutum sciencia edifi- cans populum scismaticum circumquaque positum ad vitam non cessat erudire verbo sacre doctrine velut plantam primo positam fecundissimi fontis rore irigare. Cupientes itaque, ne prosécu- 1 Anna vgl. oben Anm. 3 zu No. V und Elisabeth oben zu No. XXII; u. vor diesen beiden war dem König die erste Gemahlin Hedwig, die Toch- ter Ludwigs von Anjou, am 17. Juli 1399 gestorben. Im Königsberger Geh. Archiv befindet sich ein Schreiben des Land- meisters von Livland an den Hochmeister des deutschen Ordens vom 17. December 1417, worin er ihn benachrichtigt, dass Witold in Miedniki ein Bisthum, Domcapitel und Priester eingesetzt habe. Nach Długosz, H. P. XI. 390 war der erste Bischof ein in Wilno geborener Deutscher, Namens Matthias; den jedoch haben die Samogitier — nach Johann von Posilge in Script. rer. Pruss. III. p. 376 — vertrieben, nach archivalischen Nachrichten bei Voigt Gesch. Preussens VII. 325 im Aufstande ermordet, was aber unrichtig ist, denn wir treffen ihn später als Bischof in Wilno. Vgl. unten No. LX. — Die Consecration dieses Bischofs war auf An- regung des Konstanzer Concils erfolgt; der Bericht darüber an das Concil steht bei Dzialyński, Lites et res gestae inter Polonos ordinemque Cruci- ferorum III. p. 130. Dort wird der Bischof Dominus M. genannt. — Die hier vorliegende Erhöhung der Dotation wurde seinem Nachfolger Bischof Nicolaus verliehen.
Strana 388
388 cionem tanti operis aliqua penuria uel defectus interseccet (? intercesset), sed feruor deuocionem continuando dirigat et fructum noue generacionis ad horea domini Sabbaoth representet et inducat, inde fides nowa prole gaudeat et ut nostra premia non decrescant et ut ea, que in presenti manus nostra in pias effudit elemosinas, valeat cum vsuris recipere in futuro, eidem domino episcopo, cuius ecclesia nondum adepta est debita stipendia, XL (sic!) 1 marcarum monete currentis in zuppis nostris et Weliciensibus et Bochnensibus ad sustentacionem status sui prouidimus meliorem harum serie mediante ad nostre beneplacitum voluntatis per ipsum uel suos nunccios apud nos- tros predictarum zupparum zupparios et officiales, qui fuerint pro tempore, singulis anni quatuor temporibus per XV marcas exigenda, tollenda, percipienda et leuanda et dictos zupparios nostros per suas litteras de preceptis et leuatis absoluenda et quittanda. Vobis igitur notario salis nostri zuppariis, vice- zuppariis ipsius Weliciensibus et Bochnensibus et aliis officia- libus, qui pro tempore fueritis, mandamus seriose, quatenus pre- fato domino M. uel ipsius nunccio de huiusmodi XL (!) marcis 28 a singulis anni quatuor temporibus I per XV marcas, dum per ipsum uel ipsius nunccium fueritis moniti uel requisiti, proui- deatis- et respondeatis ad nostrarum zupparum racionem, de quibus vos idem episcopus M. suis quitabit litteris, quas velud nostras in nostris racionibus robur volumus habere ad premissa firmitatis. Harum etc. XXXIII. Regine Hungarie per reginam Polonie. Serenissime principi domine Barbare Romanorum etc. regine. Zophia eadem gracia etc. salutem et affectum quottidie affluere caritatis. Serenissima princeps, illustris soror nostra carissima! Litterarum vestrarum continentia, quas nuper ut decuit 1 Der weitere Inhalt der Urkunde lehrt, dass ,LX‘ zu lesen ist. 2 Dieser freundlich neckische Brief der vierten Gemahlin König Wladyslaw Jagiellos, der Sophia oder Sonka, einer russischen Prinzessin, die 1422 mit dem Könige vermählt wurde, kann wohl nur in der Zeit abgefasst worden sein, in der die Beziehungen zwischen Jagiello und K. Sigismund wieder freundlicherer Natur geworden, d. i. also jedenfalls nach 1423.
388 cionem tanti operis aliqua penuria uel defectus interseccet (? intercesset), sed feruor deuocionem continuando dirigat et fructum noue generacionis ad horea domini Sabbaoth representet et inducat, inde fides nowa prole gaudeat et ut nostra premia non decrescant et ut ea, que in presenti manus nostra in pias effudit elemosinas, valeat cum vsuris recipere in futuro, eidem domino episcopo, cuius ecclesia nondum adepta est debita stipendia, XL (sic!) 1 marcarum monete currentis in zuppis nostris et Weliciensibus et Bochnensibus ad sustentacionem status sui prouidimus meliorem harum serie mediante ad nostre beneplacitum voluntatis per ipsum uel suos nunccios apud nos- tros predictarum zupparum zupparios et officiales, qui fuerint pro tempore, singulis anni quatuor temporibus per XV marcas exigenda, tollenda, percipienda et leuanda et dictos zupparios nostros per suas litteras de preceptis et leuatis absoluenda et quittanda. Vobis igitur notario salis nostri zuppariis, vice- zuppariis ipsius Weliciensibus et Bochnensibus et aliis officia- libus, qui pro tempore fueritis, mandamus seriose, quatenus pre- fato domino M. uel ipsius nunccio de huiusmodi XL (!) marcis 28 a singulis anni quatuor temporibus I per XV marcas, dum per ipsum uel ipsius nunccium fueritis moniti uel requisiti, proui- deatis- et respondeatis ad nostrarum zupparum racionem, de quibus vos idem episcopus M. suis quitabit litteris, quas velud nostras in nostris racionibus robur volumus habere ad premissa firmitatis. Harum etc. XXXIII. Regine Hungarie per reginam Polonie. Serenissime principi domine Barbare Romanorum etc. regine. Zophia eadem gracia etc. salutem et affectum quottidie affluere caritatis. Serenissima princeps, illustris soror nostra carissima! Litterarum vestrarum continentia, quas nuper ut decuit 1 Der weitere Inhalt der Urkunde lehrt, dass ,LX‘ zu lesen ist. 2 Dieser freundlich neckische Brief der vierten Gemahlin König Wladyslaw Jagiellos, der Sophia oder Sonka, einer russischen Prinzessin, die 1422 mit dem Könige vermählt wurde, kann wohl nur in der Zeit abgefasst worden sein, in der die Beziehungen zwischen Jagiello und K. Sigismund wieder freundlicherer Natur geworden, d. i. also jedenfalls nach 1423.
Strana 389
389 dulciter recepimus, ad plenum intellecta magnam nobis attulit leticiam, quod v. S. serenissimi consortis nostri carissimi amore fatetur se dedicatam, et licet hec quedam tenuis et occulta dudum nobis insinuasset quorundam relacio, tanta tamen que modo proprie vocis siue scripti declararint confessio patere fide nequiuerunt; ex hoc omni securior datur nobis fiducia, quod illius amoris feruor, quem consortis nostri carissimi predicti apud v. S. ardue virtutis merita adipisci meruerunt, participio suo nos in vestris visceribus amplectetur et proinde vestri amoris et mutue dileccionis cum nostro consorte predicto com- munio non suspicio ... liuoris non exterrit (sic!) sed reficit in exultacione singulari. Quod autem v. S. de inuictissimo et excellentissimo domino Sigismundo inclito conjuge vestro fratre nostro carissimo vicissitudinem concedit relatiuam, grates immen- sas referimus vestre caritati, cuius rei vestre Serenitati dum prestante altissimo nos conducet, personalis presencia dabitur racionabile responsum. XXXIV. Monicio racione alicuius promissi. Strenue, nobilis ! Aliquotiens tibi scripsisse recolimus, qua- tenus iuxta promissa et sponsiones militares, quibus dum apud 28b nos fuisses te nobis obligasti, castrum et civitatem V. quam de manibus ducis Sigismundi nepotis nostri carissimi tam nostro quam ipsius nominibus accepisti, in manus serenissimi principis domini Sigismundi Romanorum etc. regis fratris nostri carissimi iuxta vota nostra resignare. Nunc autem ex littera tua, in qua nobis ad priores litteras nostras in eodem facto resignacionis tibi missas rescribere manifeste collegimus, quod huiusmodi promissum non recordare te fecisti et petis nos, quatenus ista ad memoriam melius deducere dignaremur. Scias igitur, quod dum apud nos in L. fuisses constitutus2 ad requisitionem et 1 Wahrscheinlich nach der ersten Rückkehr Sigismund Korybut's aus Böh- men geschrieben. Aber um welche Stadt es sich handelt, und wer hier dem König Sigismund trotzte, dafür fehlen alle Anhaltspunkte, da die Initialen einen zu weiten Spielraum lassen. 2 Cod. costitutus.
389 dulciter recepimus, ad plenum intellecta magnam nobis attulit leticiam, quod v. S. serenissimi consortis nostri carissimi amore fatetur se dedicatam, et licet hec quedam tenuis et occulta dudum nobis insinuasset quorundam relacio, tanta tamen que modo proprie vocis siue scripti declararint confessio patere fide nequiuerunt; ex hoc omni securior datur nobis fiducia, quod illius amoris feruor, quem consortis nostri carissimi predicti apud v. S. ardue virtutis merita adipisci meruerunt, participio suo nos in vestris visceribus amplectetur et proinde vestri amoris et mutue dileccionis cum nostro consorte predicto com- munio non suspicio ... liuoris non exterrit (sic!) sed reficit in exultacione singulari. Quod autem v. S. de inuictissimo et excellentissimo domino Sigismundo inclito conjuge vestro fratre nostro carissimo vicissitudinem concedit relatiuam, grates immen- sas referimus vestre caritati, cuius rei vestre Serenitati dum prestante altissimo nos conducet, personalis presencia dabitur racionabile responsum. XXXIV. Monicio racione alicuius promissi. Strenue, nobilis ! Aliquotiens tibi scripsisse recolimus, qua- tenus iuxta promissa et sponsiones militares, quibus dum apud 28b nos fuisses te nobis obligasti, castrum et civitatem V. quam de manibus ducis Sigismundi nepotis nostri carissimi tam nostro quam ipsius nominibus accepisti, in manus serenissimi principis domini Sigismundi Romanorum etc. regis fratris nostri carissimi iuxta vota nostra resignare. Nunc autem ex littera tua, in qua nobis ad priores litteras nostras in eodem facto resignacionis tibi missas rescribere manifeste collegimus, quod huiusmodi promissum non recordare te fecisti et petis nos, quatenus ista ad memoriam melius deducere dignaremur. Scias igitur, quod dum apud nos in L. fuisses constitutus2 ad requisitionem et 1 Wahrscheinlich nach der ersten Rückkehr Sigismund Korybut's aus Böh- men geschrieben. Aber um welche Stadt es sich handelt, und wer hier dem König Sigismund trotzte, dafür fehlen alle Anhaltspunkte, da die Initialen einen zu weiten Spielraum lassen. 2 Cod. costitutus.
Strana 390
390 dicti ducis Sigismundi ciuitatem predictam prefato serenissimo domino Romanorum resignare bona fide militari promisisti. Quo- circa te iteratis vicibus presenti(bus) requirimus et monendo hortamur, quatenus iuxta tuum promissum militare huiusmodi resignacionem prefato domino Sigismundo Romanorum facere non differas velut miles fidelis, cui non aliter quam fidem ser- uare convenit, dum per ipsum Sigismundum fueris requisitus dimissis occasionibus et coloribus qualitercunque exquisitis, per quas nequaquam a fide sic nobis promissa poteris excusari. Non enim fidelis militis, castra uel ciuitates sibi commissas alicui alteri resignare quam domino ipsas sibi conferenti. Quantum vero honori militari derogat, si fide violata tradita sibi castra in manus alienas tradiderit aut ipsa sine domini sui, a quo ipsa obtinet, voluntate tenuerit solus nosti. Datum etc. XXXV. Rex ciuibus, ut pecuniam in agro inuentam apportarent. Prouidi fideles nostri dilecti! Intelleximus, quomodo sum- mam pecuniarum, que ad C marcas se dicitur extendere, in agris per vos inuenta sit. Sed quia omnis thezaurus in visceribus 29 a terre regni nostri | absconditus, dum inuentus fuerit, secundum iuris imperialis et nostri exigenciam ad nostram dicitur perti- nere maiestatem, ideo vobis mandamus habere volentes, quate- nus predictam pecuniam mox visis presentibus ad nos appor- tare debeatis sine negligencia aliquali. Secus non facturi gracie nostre sub obtentu et prout nostre indignacionis iram velitis euitare valide grauem. XXXVI. ſ. pař nane veat nhnterni Serenissimo principi domino Wladislao etc. salutem et fraterne caritatis incrementum et ad ea semper more solito in- Aus einigen Umständen, die der zweite Theil des Briefes anführt, können wir ihn mit einiger Sicherheit in die Zeit zwischen dem 10. und 31. Mai 1420 setzen. Erstens nimmt er Bezug auf den Breslauer Schiedsspruch vom 6. Januar 1420, von welchem nach dem Frieden von Melno 1422 nicht mehr die Rede sein konnte. Dann aber trat vom August 1421, seit-
390 dicti ducis Sigismundi ciuitatem predictam prefato serenissimo domino Romanorum resignare bona fide militari promisisti. Quo- circa te iteratis vicibus presenti(bus) requirimus et monendo hortamur, quatenus iuxta tuum promissum militare huiusmodi resignacionem prefato domino Sigismundo Romanorum facere non differas velut miles fidelis, cui non aliter quam fidem ser- uare convenit, dum per ipsum Sigismundum fueris requisitus dimissis occasionibus et coloribus qualitercunque exquisitis, per quas nequaquam a fide sic nobis promissa poteris excusari. Non enim fidelis militis, castra uel ciuitates sibi commissas alicui alteri resignare quam domino ipsas sibi conferenti. Quantum vero honori militari derogat, si fide violata tradita sibi castra in manus alienas tradiderit aut ipsa sine domini sui, a quo ipsa obtinet, voluntate tenuerit solus nosti. Datum etc. XXXV. Rex ciuibus, ut pecuniam in agro inuentam apportarent. Prouidi fideles nostri dilecti! Intelleximus, quomodo sum- mam pecuniarum, que ad C marcas se dicitur extendere, in agris per vos inuenta sit. Sed quia omnis thezaurus in visceribus 29 a terre regni nostri | absconditus, dum inuentus fuerit, secundum iuris imperialis et nostri exigenciam ad nostram dicitur perti- nere maiestatem, ideo vobis mandamus habere volentes, quate- nus predictam pecuniam mox visis presentibus ad nos appor- tare debeatis sine negligencia aliquali. Secus non facturi gracie nostre sub obtentu et prout nostre indignacionis iram velitis euitare valide grauem. XXXVI. ſ. pař nane veat nhnterni Serenissimo principi domino Wladislao etc. salutem et fraterne caritatis incrementum et ad ea semper more solito in- Aus einigen Umständen, die der zweite Theil des Briefes anführt, können wir ihn mit einiger Sicherheit in die Zeit zwischen dem 10. und 31. Mai 1420 setzen. Erstens nimmt er Bezug auf den Breslauer Schiedsspruch vom 6. Januar 1420, von welchem nach dem Frieden von Melno 1422 nicht mehr die Rede sein konnte. Dann aber trat vom August 1421, seit-
Strana 391
391 tendere, que religionis Christiane votiuum tutamen et optatum respiciunt incrementum. Serenissime princeps! Susceptis hodie corde sincero fraternitatis vestre litteris super nouitatibus, que terras transalpinatas et Moldauie et vastacionem earundem et aliis nephariis perniciosisque et letiferis actibus per Turcos in eisdem factis et commissis contingentibus nec non quibusdam aliis actibus magistri et ordinis Cruciferorum de Prussia descri- bentibus seriose clarius intellectis, signanter collegimus frater- nitatem vestram zelo fidei vera caritate Christi vnacum illustris- simo Witoldo magno duce L(ithuanie), fratre nostro carissimo communi, ad succurrendum terre Moldauie promptum fore et oportune dispositum, ad quod faciendum hac et prefati fratris nostri communis gloriosa et multum deo accepta intencione lau- data eandem vestram fraternitatem adhortamur in visceribus caritatis. Ecce siquidem et nos, frater carissime, nouitatibus pretactis ad nos paulo ante deductis baronum regni nostri Hun- garie nobiscum existentium concordi communicato consilio iam exercitum nostrum copiosum contra dictos Turcos disposuimus destinandum, sperantes in domino exercituum, cuius direccione cuncta reguntur, quod nostro pretacto exercitu illac perueniente vestraque et pretacti fratris nostri communis succursu contra dictos Thurcos in terra Moldauie descendentes et virtute vnita valida et concordi que forcior est dispersa contra eosdem Tur- cos viriliter agente repulsa et contrita predictorum † Turcorum 29b proteruia vtrimque terre nostre et vestre ac fratris nostri commu- nis per nostrum ac vestrum exercitum fauente domino et clemen- cia eius adiuuante feliciter protegentur. Partem autem vestrarum prareny ds aiou e slaji . . dem dem Polenkönige die böhmische Krone angeboten war, eine solche Spannung zwischen Sigismund und Jagiello ein, dass er ihm in diesem freundlichen Tone bis 1423 nicht mehr schrieb. Wir sind demnach schon auf die ersten sieben Monate des Jahres 1420 eingeschränkt, und da Si- gismund in der zweiten Hälfte des Mairsich in Kuttenberg befand (Aeneas Sylvius H. Boh. c. 42. Eb. Windeck bei Mencken c. 70 p. 1129. Hermann Corner p. 1241), so dürfen wir den vorliegenden Brief um so sicherer in diese Zeit verlegen, als wir den Brief haben (bei Raczyński Cod. dipl. Lith. p. 262), in welchem dem K. Sigismund die Gewaltthat des Ordens gegen die Her- zogin Sophia von Stolp mitgetheilt wird, und dieser vom 27. April 1420 datirt. Unter dem 10. Mai 1420 finden sich im Königsberger Archiv zwei Briefe des römischen Königs aus Königgrätz (vgl. Voigt VII, p. 372 und 873). Dazwischen müssen nunmehr auch die vom Polenkönig gemeldeten Neuigkeiten aus der Moldau eingetroffen sein.
391 tendere, que religionis Christiane votiuum tutamen et optatum respiciunt incrementum. Serenissime princeps! Susceptis hodie corde sincero fraternitatis vestre litteris super nouitatibus, que terras transalpinatas et Moldauie et vastacionem earundem et aliis nephariis perniciosisque et letiferis actibus per Turcos in eisdem factis et commissis contingentibus nec non quibusdam aliis actibus magistri et ordinis Cruciferorum de Prussia descri- bentibus seriose clarius intellectis, signanter collegimus frater- nitatem vestram zelo fidei vera caritate Christi vnacum illustris- simo Witoldo magno duce L(ithuanie), fratre nostro carissimo communi, ad succurrendum terre Moldauie promptum fore et oportune dispositum, ad quod faciendum hac et prefati fratris nostri communis gloriosa et multum deo accepta intencione lau- data eandem vestram fraternitatem adhortamur in visceribus caritatis. Ecce siquidem et nos, frater carissime, nouitatibus pretactis ad nos paulo ante deductis baronum regni nostri Hun- garie nobiscum existentium concordi communicato consilio iam exercitum nostrum copiosum contra dictos Turcos disposuimus destinandum, sperantes in domino exercituum, cuius direccione cuncta reguntur, quod nostro pretacto exercitu illac perueniente vestraque et pretacti fratris nostri communis succursu contra dictos Thurcos in terra Moldauie descendentes et virtute vnita valida et concordi que forcior est dispersa contra eosdem Tur- cos viriliter agente repulsa et contrita predictorum † Turcorum 29b proteruia vtrimque terre nostre et vestre ac fratris nostri commu- nis per nostrum ac vestrum exercitum fauente domino et clemen- cia eius adiuuante feliciter protegentur. Partem autem vestrarum prareny ds aiou e slaji . . dem dem Polenkönige die böhmische Krone angeboten war, eine solche Spannung zwischen Sigismund und Jagiello ein, dass er ihm in diesem freundlichen Tone bis 1423 nicht mehr schrieb. Wir sind demnach schon auf die ersten sieben Monate des Jahres 1420 eingeschränkt, und da Si- gismund in der zweiten Hälfte des Mairsich in Kuttenberg befand (Aeneas Sylvius H. Boh. c. 42. Eb. Windeck bei Mencken c. 70 p. 1129. Hermann Corner p. 1241), so dürfen wir den vorliegenden Brief um so sicherer in diese Zeit verlegen, als wir den Brief haben (bei Raczyński Cod. dipl. Lith. p. 262), in welchem dem K. Sigismund die Gewaltthat des Ordens gegen die Her- zogin Sophia von Stolp mitgetheilt wird, und dieser vom 27. April 1420 datirt. Unter dem 10. Mai 1420 finden sich im Königsberger Archiv zwei Briefe des römischen Königs aus Königgrätz (vgl. Voigt VII, p. 372 und 873). Dazwischen müssen nunmehr auch die vom Polenkönig gemeldeten Neuigkeiten aus der Moldau eingetroffen sein.
Strana 392
392 litterarum, que prefatos magistrum et ordinem Cruciferorum Prussie contingit, sincero animo puraque corde fraternitati vestre nouit altissimus, nuncciamus, quod non sensimus hactenus nec sentimus hodie dictos magistrum et ordinem Cruciferorum ad offendendum vestram fraternitatem et memoratum fratrem nostrum communem aliquorsum intendere nec contra fraternitatem vestram et terras vestras ad alicuius colleccionem exercitus aspirare, ymo si, quod absit, ipsos velle de contrario sentiremus reuera, nos primum et ante omnes alios capitalem eis hostem et inimicum publicum face- remus, et non subest causa, frater carissime, ex qua eorundem Cru- ciferorum voto maliuolo seu nociuo talem suspicionem vehementem trahere et concipere valeatis, ut a succursu contra Turcos fer- uencius impediendo diuertere debeatis. Nuper enim commen- dator Brandenburgensis! ad nos personaliter accedens et nobis de differentiis inter eos ex vna et magistrum et ordinem parte ab altera hincinde crassantibus multa mutuo conferens, nos fra- ternitatis vestre priores litteras dampna et iniurias, quibus vos per eosdem vltramodum asserebatis? fuisse confectum, per ordi- nem continentes, eidem commendatori multis principibus sacri Romani imperii presentibus et astantibus presentauimus poscen- tes nobis ad eas legittime responderi. Ad quas ipse veluti sibi incognitas dixit, se respondere nescire subiungens, quod nun- quam fuerit nec est intencionis magistri et ordinis prefati velle decretum sentencie per nos late quomodolibet impugnare seu ipsi aliqualiter contraire, sed ipsum decretum nostre sentencie per effectum inviolabiliter obseruare. Sic igitur, frater caris- sime, nolite adhuc dedignari nunccios nostros ad eosdem magi- strum et ordinem vobis iuxta formam decreti nostri sentencie soluendam iterum destinare et nichilominus, si que tempore medio contra ducissam Stolpensem3 aut eius subditos seu con- S 3 1 Am 30. Mai 1420 schreibt der Komthur von Brandenburg an den Hoch- meister von Guben aus, dass der Grossfürst Witold noch immer gegen den Breslauer Schiedsspruch protestiere, und daher die Lage noch sehr kriegerisch aussehe (Voigt. VII, 377). 2. Cod. asserabatis. Sophia die Wittwe Bogislaw VIII., die Mutter des oben zu Nr. I, Anm. 3. erwähnten jungen Herzogs. Die Gewaltthat des Ordens gegen sie erfolgte im Einverständniss mit dem Markgrafen von Brandenburg. S. Barthold Gesch. v. Pommern und Rügen IV. 1. S. 31 und Caro Gesch. Pol. III, 510. si palinli nab nínu u 3s
392 litterarum, que prefatos magistrum et ordinem Cruciferorum Prussie contingit, sincero animo puraque corde fraternitati vestre nouit altissimus, nuncciamus, quod non sensimus hactenus nec sentimus hodie dictos magistrum et ordinem Cruciferorum ad offendendum vestram fraternitatem et memoratum fratrem nostrum communem aliquorsum intendere nec contra fraternitatem vestram et terras vestras ad alicuius colleccionem exercitus aspirare, ymo si, quod absit, ipsos velle de contrario sentiremus reuera, nos primum et ante omnes alios capitalem eis hostem et inimicum publicum face- remus, et non subest causa, frater carissime, ex qua eorundem Cru- ciferorum voto maliuolo seu nociuo talem suspicionem vehementem trahere et concipere valeatis, ut a succursu contra Turcos fer- uencius impediendo diuertere debeatis. Nuper enim commen- dator Brandenburgensis! ad nos personaliter accedens et nobis de differentiis inter eos ex vna et magistrum et ordinem parte ab altera hincinde crassantibus multa mutuo conferens, nos fra- ternitatis vestre priores litteras dampna et iniurias, quibus vos per eosdem vltramodum asserebatis? fuisse confectum, per ordi- nem continentes, eidem commendatori multis principibus sacri Romani imperii presentibus et astantibus presentauimus poscen- tes nobis ad eas legittime responderi. Ad quas ipse veluti sibi incognitas dixit, se respondere nescire subiungens, quod nun- quam fuerit nec est intencionis magistri et ordinis prefati velle decretum sentencie per nos late quomodolibet impugnare seu ipsi aliqualiter contraire, sed ipsum decretum nostre sentencie per effectum inviolabiliter obseruare. Sic igitur, frater caris- sime, nolite adhuc dedignari nunccios nostros ad eosdem magi- strum et ordinem vobis iuxta formam decreti nostri sentencie soluendam iterum destinare et nichilominus, si que tempore medio contra ducissam Stolpensem3 aut eius subditos seu con- S 3 1 Am 30. Mai 1420 schreibt der Komthur von Brandenburg an den Hoch- meister von Guben aus, dass der Grossfürst Witold noch immer gegen den Breslauer Schiedsspruch protestiere, und daher die Lage noch sehr kriegerisch aussehe (Voigt. VII, 377). 2. Cod. asserabatis. Sophia die Wittwe Bogislaw VIII., die Mutter des oben zu Nr. I, Anm. 3. erwähnten jungen Herzogs. Die Gewaltthat des Ordens gegen sie erfolgte im Einverständniss mit dem Markgrafen von Brandenburg. S. Barthold Gesch. v. Pommern und Rügen IV. 1. S. 31 und Caro Gesch. Pol. III, 510. si palinli nab nínu u 3s
Strana 393
393 trarios, quoscunque vobis aut fratri nostro communi subyectos fore I facta sunt, ut eo commodius tutele fidei Cristiane contra 30 a hostes Christi eciam vestre consideracionis fixa possitis mente conuertere, flectamini ad composicionem gratuitam proborum virorum arbitrio vos submittere, vt huiusmodi dissensionis displi- cencia sopiatur. Speramus enim indubie, quod dicti magister et ordo Cruciferorum tam in solucione pecunie! quam eciam in aliis quibuscunque debitum eorum faciunt per effectum. Et si que senseritis nos pro vestro desiderio facienda semper nos vltroneos habebitis veluti carissimus frater vester. Datum in montibus Kuthnis ad mandatum Franc(iscus) prepositus Stri- goniensis. XXXVII. Rex Poloniae donat sallarium in zuppis Switrigalo.2 Wladislaus etc. Significamus, quomodo intime caritatis affectu, quem ad inclitum dominum Boleslaum alias S(witrigai- lonem) fratrem nostrum carissimum in visceribus nostris geri- mus exhibitione operis que perfectissime dileccionis sortitur argumenta volentes demonstrare et fauore fraterni amoris con- fouere, vt munificenciis nostre libertatis se agnoscat fraternis prosecutum fauoribus et graciis communitum, proinde, quod ad nos maiori inardescat caritate et nobis ac regno nostro prestan- ciori fide astringatur, sibi in zuppis nostris Bochnensibus et Wyeliciensibus mille sexingentas marcas numeri Polonicalis con- sueti XLVIII gr. etc. de sallario annui census per zupparios nostros pro tempore existentes singulis quatuor temporibus anni per IIII C (sic) marcas super quittaciones et recogniciones ipsius assignandas et soluendas ex certa nostra scientia pariter prelatorum et baronum consensu speciali ad nostra beneplacita vjíd 11 : Nach Sigismunds Schiedsurtheil (bei Dogiel Cod. dipl. Pol. IV, 101—108) hatte der Orden 25.000 ungrische Goldgulden zu zahlen. 5 2 Swidrigiello, der Bruder des Königs, war nach mehreren unruhigen Aben- teuern 9 Jahre von dem Grossfürsten Witold in Gefangenschaft gehalten, aus der er 1418 entsprang und nach Konstanz zum K. Sigismund entfloh. Dieser söhnte ihn im Mai 1419 mit K. Władysław wieder aus. 1421 unter- handelte der treulose Herzog wieder mit dem Orden; 1422 aber kämpfte er mit seinem königlichen Bruder wider denselben. War die Verleihung der Apanage von 1600 Mark jährlich der Lohn dafür? ped-
393 trarios, quoscunque vobis aut fratri nostro communi subyectos fore I facta sunt, ut eo commodius tutele fidei Cristiane contra 30 a hostes Christi eciam vestre consideracionis fixa possitis mente conuertere, flectamini ad composicionem gratuitam proborum virorum arbitrio vos submittere, vt huiusmodi dissensionis displi- cencia sopiatur. Speramus enim indubie, quod dicti magister et ordo Cruciferorum tam in solucione pecunie! quam eciam in aliis quibuscunque debitum eorum faciunt per effectum. Et si que senseritis nos pro vestro desiderio facienda semper nos vltroneos habebitis veluti carissimus frater vester. Datum in montibus Kuthnis ad mandatum Franc(iscus) prepositus Stri- goniensis. XXXVII. Rex Poloniae donat sallarium in zuppis Switrigalo.2 Wladislaus etc. Significamus, quomodo intime caritatis affectu, quem ad inclitum dominum Boleslaum alias S(witrigai- lonem) fratrem nostrum carissimum in visceribus nostris geri- mus exhibitione operis que perfectissime dileccionis sortitur argumenta volentes demonstrare et fauore fraterni amoris con- fouere, vt munificenciis nostre libertatis se agnoscat fraternis prosecutum fauoribus et graciis communitum, proinde, quod ad nos maiori inardescat caritate et nobis ac regno nostro prestan- ciori fide astringatur, sibi in zuppis nostris Bochnensibus et Wyeliciensibus mille sexingentas marcas numeri Polonicalis con- sueti XLVIII gr. etc. de sallario annui census per zupparios nostros pro tempore existentes singulis quatuor temporibus anni per IIII C (sic) marcas super quittaciones et recogniciones ipsius assignandas et soluendas ex certa nostra scientia pariter prelatorum et baronum consensu speciali ad nostra beneplacita vjíd 11 : Nach Sigismunds Schiedsurtheil (bei Dogiel Cod. dipl. Pol. IV, 101—108) hatte der Orden 25.000 ungrische Goldgulden zu zahlen. 5 2 Swidrigiello, der Bruder des Königs, war nach mehreren unruhigen Aben- teuern 9 Jahre von dem Grossfürsten Witold in Gefangenschaft gehalten, aus der er 1418 entsprang und nach Konstanz zum K. Sigismund entfloh. Dieser söhnte ihn im Mai 1419 mit K. Władysław wieder aus. 1421 unter- handelte der treulose Herzog wieder mit dem Orden; 1422 aber kämpfte er mit seinem königlichen Bruder wider denselben. War die Verleihung der Apanage von 1600 Mark jährlich der Lohn dafür? ped-
Strana 394
394 voluntatis. Quocirca tibi A. et aliis nostri vtriusque salis zup- pariis et aliis pro tempore existentibus seriose mandamus, qua- tenus prefato Boleslao de sallario huiusmodi ad quittacionem ipsius de quadringentis marcis singulis quatuor temporibus re- spondere debeatis nostre gracie sub obtentu. Datum etc. Harum etc. XXXVIII. Dominus rex ad apostolicum, ut ecclesiam pro suffragante reuerendo patri domino Alberto1 incorporare permitteret sibi suffragantibus. Beatissime pater, domine benignissime! Reuerendus in Christo pater dominus Albertus pro suffraganeis suis in officiis pontificalibus pro ipso ministrantibus vellet ecclesiam in Jan. dioecesis sue Gneznensis, si vestre sanctitatis paternus consen- sus accederet, perpetuo incorporare, ut suffraganei in ministeriis huiusmodi qui fuerunt pro tempore seruientes subsidiis debitis non carerent. Quocirco s. v. supplico humiliter, quatenus sanc- titas vestra iustum et commendabile ipsius propositum paterne dignetur suscipere et iuxta supplicationem ex parte sua porri- gimus incorporationem huiusmodi concedere et paterne eidem consentire pro gracia et fauore meo speciali. Wladislaus etc. 36b XXXIX. Littera data ciuibus Poznaniensibus per regem Polonie, ut nullus in ciui- tate praesumat manere uel in suburbio, qui nollet eorum oneri subyacere. Significamus etc. quomodo attendentes ex hoc ciuibus nostris Poznaniensibus non pauca imminere preiudicia, dum qui- dam nobiles et ceteri alii domos brasea et alia huiusmodi habi- tacula et edificia inter ipsos et infra muros ciuitatis uel in sub- urbiis eius comparare consueuerint et omnia cum dictis ciuibus ciuitati imposita portare contradicunt; cum itaque iniustum esse censeatur, ut quis honore gaudere debeat, qui oneri subesse recusat, volumus et praesentibus décreuimus, ut quemcunque in dicta ciuitate nostra Poznaniensi uel eius suburbiis ad ciuitatem spec- tantibus domum habere aut emere contigerit et litteris paten- V 1 Vgl. oben Nr. XIX. Anm. 2. oaN 1
394 voluntatis. Quocirca tibi A. et aliis nostri vtriusque salis zup- pariis et aliis pro tempore existentibus seriose mandamus, qua- tenus prefato Boleslao de sallario huiusmodi ad quittacionem ipsius de quadringentis marcis singulis quatuor temporibus re- spondere debeatis nostre gracie sub obtentu. Datum etc. Harum etc. XXXVIII. Dominus rex ad apostolicum, ut ecclesiam pro suffragante reuerendo patri domino Alberto1 incorporare permitteret sibi suffragantibus. Beatissime pater, domine benignissime! Reuerendus in Christo pater dominus Albertus pro suffraganeis suis in officiis pontificalibus pro ipso ministrantibus vellet ecclesiam in Jan. dioecesis sue Gneznensis, si vestre sanctitatis paternus consen- sus accederet, perpetuo incorporare, ut suffraganei in ministeriis huiusmodi qui fuerunt pro tempore seruientes subsidiis debitis non carerent. Quocirco s. v. supplico humiliter, quatenus sanc- titas vestra iustum et commendabile ipsius propositum paterne dignetur suscipere et iuxta supplicationem ex parte sua porri- gimus incorporationem huiusmodi concedere et paterne eidem consentire pro gracia et fauore meo speciali. Wladislaus etc. 36b XXXIX. Littera data ciuibus Poznaniensibus per regem Polonie, ut nullus in ciui- tate praesumat manere uel in suburbio, qui nollet eorum oneri subyacere. Significamus etc. quomodo attendentes ex hoc ciuibus nostris Poznaniensibus non pauca imminere preiudicia, dum qui- dam nobiles et ceteri alii domos brasea et alia huiusmodi habi- tacula et edificia inter ipsos et infra muros ciuitatis uel in sub- urbiis eius comparare consueuerint et omnia cum dictis ciuibus ciuitati imposita portare contradicunt; cum itaque iniustum esse censeatur, ut quis honore gaudere debeat, qui oneri subesse recusat, volumus et praesentibus décreuimus, ut quemcunque in dicta ciuitate nostra Poznaniensi uel eius suburbiis ad ciuitatem spec- tantibus domum habere aut emere contigerit et litteris paten- V 1 Vgl. oben Nr. XIX. Anm. 2. oaN 1
Strana 395
395 tibus et priuilegiis autenticis, ab oneribus ciuitatis predicte exempti non fuerint (sic), uel alias de hoc certis plenis et legit- timis caruerint documentis, omnibus oneribus subiaceant, quibus alii ciues et incole ciuitatis predicte et suburbiorum eius sub- iacere consueuerunt. Harum etc. XL. Terrigene Russie promittunt domino regi de auena et II gr(ossis) respondere.1 Nos A. et B., terrigene Russie, significamus, quomodo ] sere- 31 a nissimum principem etc. volentes facere securiorem de redditi- bus et prouentibus suis, quos et que sibi in terris Russie in et super omnibus incolis et inhabitatoribus et indigenis tam katho- licis quam scismaticis post concessionem, donacionem et attri- bucionem iurium, iurisdiccionum et iudiciorum dictis terris pre- stitorum reseruauit, que in articulis infrascriptis distinguntur, promittimus sine fraude et dolo bona fide et sub pena ammissio- nis omnium iurium et singulorum predictorum ac recessionis ab eisdem, fideliter tenere, implere, custodire et sine omni con- tradiccione, dissimilacione, dilacione et euasione obseruare. Im- primis promittimus et spondemus ad tempora vite sue de auena, que post contribucionem ,podymne‘ dictam siue fumalem col- leccionem vnacum duobis grossis de quolibet manso possesso de omnibus villis nobilium dari solitis sibi respondere ad omnes expediciones tam extraneas quam domesticas sine omni stipen- dio aut solucione uel subsidiis quibuscunque pecuniariis uel aliis . 1 In dem grossen Privilegium, das der Reichstag 1426 dem Könige Wla- dyslaw Jagiello zur Bestätigung unterbreitete, wofern die Succession sei- nes eben geborenen Sohnes anerkannt werden sollte, das er jedoch erst 1430 unter dem Druck seines Conflicts mit Witold bestätigt hat (s. unten Nr. LXV), heisst es im §. 26. Item pollicemur: quod omnes terras nostras regni nostri Poloniae etiam terram Russiae includendo salvis tamen avenae contributionibus (de quibus nobis ad tempora vitae nostrae sola Russia respondebit) ad unum jus unam legem communem omnibus terris reduce- mus, reducimusque, adunamus, et unimus, tenore praesentium mendiante. Offenbar bezieht sich der Paragraph auf die hier vorliegende Abmachung. Die 2 Groschen pr. Hufe (Krolewczyzna oder królestwo hiess die Steuer) wurde im ganzen Lande erhoben. — Die avenae hatten ausser Reussen noch die Provinzen Kujawien und Dobrzyn (s. §. 30 des Statuts) auf zehn Jahre zu entrichten.
395 tibus et priuilegiis autenticis, ab oneribus ciuitatis predicte exempti non fuerint (sic), uel alias de hoc certis plenis et legit- timis caruerint documentis, omnibus oneribus subiaceant, quibus alii ciues et incole ciuitatis predicte et suburbiorum eius sub- iacere consueuerunt. Harum etc. XL. Terrigene Russie promittunt domino regi de auena et II gr(ossis) respondere.1 Nos A. et B., terrigene Russie, significamus, quomodo ] sere- 31 a nissimum principem etc. volentes facere securiorem de redditi- bus et prouentibus suis, quos et que sibi in terris Russie in et super omnibus incolis et inhabitatoribus et indigenis tam katho- licis quam scismaticis post concessionem, donacionem et attri- bucionem iurium, iurisdiccionum et iudiciorum dictis terris pre- stitorum reseruauit, que in articulis infrascriptis distinguntur, promittimus sine fraude et dolo bona fide et sub pena ammissio- nis omnium iurium et singulorum predictorum ac recessionis ab eisdem, fideliter tenere, implere, custodire et sine omni con- tradiccione, dissimilacione, dilacione et euasione obseruare. Im- primis promittimus et spondemus ad tempora vite sue de auena, que post contribucionem ,podymne‘ dictam siue fumalem col- leccionem vnacum duobis grossis de quolibet manso possesso de omnibus villis nobilium dari solitis sibi respondere ad omnes expediciones tam extraneas quam domesticas sine omni stipen- dio aut solucione uel subsidiis quibuscunque pecuniariis uel aliis . 1 In dem grossen Privilegium, das der Reichstag 1426 dem Könige Wla- dyslaw Jagiello zur Bestätigung unterbreitete, wofern die Succession sei- nes eben geborenen Sohnes anerkannt werden sollte, das er jedoch erst 1430 unter dem Druck seines Conflicts mit Witold bestätigt hat (s. unten Nr. LXV), heisst es im §. 26. Item pollicemur: quod omnes terras nostras regni nostri Poloniae etiam terram Russiae includendo salvis tamen avenae contributionibus (de quibus nobis ad tempora vitae nostrae sola Russia respondebit) ad unum jus unam legem communem omnibus terris reduce- mus, reducimusque, adunamus, et unimus, tenore praesentium mendiante. Offenbar bezieht sich der Paragraph auf die hier vorliegende Abmachung. Die 2 Groschen pr. Hufe (Krolewczyzna oder królestwo hiess die Steuer) wurde im ganzen Lande erhoben. — Die avenae hatten ausser Reussen noch die Provinzen Kujawien und Dobrzyn (s. §. 30 des Statuts) auf zehn Jahre zu entrichten.
Strana 396
396 famulari, castra et eorum ruinas, quocienscunque ad hoc requi- siti fuerimus, reparare et nowa denuo edificare et erigere et vsque a fundamentis ad finem consumare. Harum quibus. sigilla etc. XLII. Wladislaus etc. Venerabilis amice noster! Ex scriptis lit- terarum vestrarum signanter collegimus, quomodo quidam regni nostri sicut scribitis indigene in terris et metis preclarorum du- cum Slesie mercatores vestros eorum bonis et mercanciis suis latrociniis et rapinis spoliare et depredare ausu temerario pre- sumpserunt, de quo non minus nos quam vosmet ipsi doluimus et dolemus. Sed antequam littere vestre super hoc facto ne- phario advenere, hoc ipsum per nostros quosdam fideles diutius extitit intimatum. Quorum quidem malefactorum ausus huius- modi temerarios nolentes relinquere impunitos omnibus nostris subditis, ad quos praesens spectabat officium, seriose commisi- 31b mus in mandatis, I quatenus pretactos malefactores omnibus modis quibus possent melioribus exquirere deberent et scrutari inuentosque diris et condignis tradere suppliciis ac tormentis, ipsorum nephandis iniuriosis et enormibus requirentes excessi- bus, prout et nonnulli ipsorum malefactorum, qui deprehensi fuere, iam pro eo patibuli supplicium subierunt; vniuersas quoque et singulas res et mercancias sic per eos receptas et ablatas, que inueniri et rehaberi possint vestris fideliter hominibus restitui iniunximus gracie nostre sub optentu. Et adhuc possetenus curam et sollicitudinem pro restitucione ipsarum apponere volu- mus diligenter, nichilominus et preclaros duces Zlesie, in quo- rum2 hec latrocinia sunt commissa, requiratis, vt subditos suos, qui huius flagiciosi sceleris sunt conscii et complices, sicut nobis exponitur, ad restitutionem rerum predictarum velint compellere 11: Dieser vom 16. April 1421 datirte, an den Hochmeister Michael Kuch- meister gerichtete Brief hat sich im Original im Königsberger Archiv er- halten, wonach er von Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 278 mitgetheilt wurde. Wir konnten darnach zwei Auslassungen unseres Codex und den ganzen Schluss ergänzen. Man sieht übrigens aus diesem Beispiel, dass Stanislaw Ciolek in den Liber cancellarie auch Briefe aufnahm, die er nicht conci- pirt hatte. 2 R. terris.
396 famulari, castra et eorum ruinas, quocienscunque ad hoc requi- siti fuerimus, reparare et nowa denuo edificare et erigere et vsque a fundamentis ad finem consumare. Harum quibus. sigilla etc. XLII. Wladislaus etc. Venerabilis amice noster! Ex scriptis lit- terarum vestrarum signanter collegimus, quomodo quidam regni nostri sicut scribitis indigene in terris et metis preclarorum du- cum Slesie mercatores vestros eorum bonis et mercanciis suis latrociniis et rapinis spoliare et depredare ausu temerario pre- sumpserunt, de quo non minus nos quam vosmet ipsi doluimus et dolemus. Sed antequam littere vestre super hoc facto ne- phario advenere, hoc ipsum per nostros quosdam fideles diutius extitit intimatum. Quorum quidem malefactorum ausus huius- modi temerarios nolentes relinquere impunitos omnibus nostris subditis, ad quos praesens spectabat officium, seriose commisi- 31b mus in mandatis, I quatenus pretactos malefactores omnibus modis quibus possent melioribus exquirere deberent et scrutari inuentosque diris et condignis tradere suppliciis ac tormentis, ipsorum nephandis iniuriosis et enormibus requirentes excessi- bus, prout et nonnulli ipsorum malefactorum, qui deprehensi fuere, iam pro eo patibuli supplicium subierunt; vniuersas quoque et singulas res et mercancias sic per eos receptas et ablatas, que inueniri et rehaberi possint vestris fideliter hominibus restitui iniunximus gracie nostre sub optentu. Et adhuc possetenus curam et sollicitudinem pro restitucione ipsarum apponere volu- mus diligenter, nichilominus et preclaros duces Zlesie, in quo- rum2 hec latrocinia sunt commissa, requiratis, vt subditos suos, qui huius flagiciosi sceleris sunt conscii et complices, sicut nobis exponitur, ad restitutionem rerum predictarum velint compellere 11: Dieser vom 16. April 1421 datirte, an den Hochmeister Michael Kuch- meister gerichtete Brief hat sich im Original im Königsberger Archiv er- halten, wonach er von Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 278 mitgetheilt wurde. Wir konnten darnach zwei Auslassungen unseres Codex und den ganzen Schluss ergänzen. Man sieht übrigens aus diesem Beispiel, dass Stanislaw Ciolek in den Liber cancellarie auch Briefe aufnahm, die er nicht conci- pirt hatte. 2 R. terris.
Strana 397
397 et suam diligentiam quemadmodum nost adhibere. [Insuper? ad venerabilitatem vestram Magnificum Janussium palatinum Vla- dislaviensem et Capitaneum Dobrinensem cum ceteris nunciis nostris pro levanda, tollenda et exigenda summa duodecim mil- lium cum quingentis florenorum hungaricalium aut ducatorum de Veneciis nobis super festum Sancti Georgii proximum per nos solvendorum dirigimus affectantes, quatenus ipsos in eorum negotiis et agendis velitis favorabiliter expedire. Datum in Myechow feria quarta proxima post.. Tiburcii anno domini mil- lesimo quadringentesimo vicesimo primo. Ad relationem venerabilis domini Johannis decani Cracoviensis et Polonie vicecancellarii et religioso do- mino Michaeli Kochmeyster ordinis sancte Marie de Prus- sia Magistro generali amico nostro carissimo.] XLII. Littera diffidatoria a rege Polonie magistro et ordini Cruciferorum de Prussia XXII. 3 Venerabilibus et religiosis fratribus Paulo de Rusdorff, magistro generali, commendatoribus et compreceptoribus ordi- nis! Cruciferorum de Prussia. Venerabiles et religiosi fratres ! Potuit toti mundo patescere (sic!) et vos ipsi non potestis dif- fiteri, quod semper vobiscum pacem quesiuimus et in cuius pro- secutione quantos vobis et ordini fauores porreximus, ipsa opera fateantur. Nonne castra, ciuitates, terras, opida et loca, que nobis iure belli post habitum de vobis et ordine vestro triumphum subyecimus, vt vobiscum pacem firmaremus, pia vobis mansue- tudine restituimus? Quociens autem illi colla subyecistis, tociens illam iterum studuistis violare; vobis vero semper modis omni- bus, ut populo Christiano bona seruaretur tranquilitas et ut ab effusione sangwinis Christiani] manus innocuas seruaremus, ite- 32a ti“ 1 R. Facimus. 2 Ergänzung aus dem Original. 3 Im Königsberger geh. Archiv fehlt dieser Absagebrief; dagegen befindet sich dort ein anderer von Seiten des das Kriegsheer der Polen beglei- tenden Bruders des polnischen Königs Swidrigiello, datirt: in Borawo terre Mazovie situato feria II post festum s. Jacobi 1422. Cod. eidem. . 2b Beritanet T laroga
397 et suam diligentiam quemadmodum nost adhibere. [Insuper? ad venerabilitatem vestram Magnificum Janussium palatinum Vla- dislaviensem et Capitaneum Dobrinensem cum ceteris nunciis nostris pro levanda, tollenda et exigenda summa duodecim mil- lium cum quingentis florenorum hungaricalium aut ducatorum de Veneciis nobis super festum Sancti Georgii proximum per nos solvendorum dirigimus affectantes, quatenus ipsos in eorum negotiis et agendis velitis favorabiliter expedire. Datum in Myechow feria quarta proxima post.. Tiburcii anno domini mil- lesimo quadringentesimo vicesimo primo. Ad relationem venerabilis domini Johannis decani Cracoviensis et Polonie vicecancellarii et religioso do- mino Michaeli Kochmeyster ordinis sancte Marie de Prus- sia Magistro generali amico nostro carissimo.] XLII. Littera diffidatoria a rege Polonie magistro et ordini Cruciferorum de Prussia XXII. 3 Venerabilibus et religiosis fratribus Paulo de Rusdorff, magistro generali, commendatoribus et compreceptoribus ordi- nis! Cruciferorum de Prussia. Venerabiles et religiosi fratres ! Potuit toti mundo patescere (sic!) et vos ipsi non potestis dif- fiteri, quod semper vobiscum pacem quesiuimus et in cuius pro- secutione quantos vobis et ordini fauores porreximus, ipsa opera fateantur. Nonne castra, ciuitates, terras, opida et loca, que nobis iure belli post habitum de vobis et ordine vestro triumphum subyecimus, vt vobiscum pacem firmaremus, pia vobis mansue- tudine restituimus? Quociens autem illi colla subyecistis, tociens illam iterum studuistis violare; vobis vero semper modis omni- bus, ut populo Christiano bona seruaretur tranquilitas et ut ab effusione sangwinis Christiani] manus innocuas seruaremus, ite- 32a ti“ 1 R. Facimus. 2 Ergänzung aus dem Original. 3 Im Königsberger geh. Archiv fehlt dieser Absagebrief; dagegen befindet sich dort ein anderer von Seiten des das Kriegsheer der Polen beglei- tenden Bruders des polnischen Königs Swidrigiello, datirt: in Borawo terre Mazovie situato feria II post festum s. Jacobi 1422. Cod. eidem. . 2b Beritanet T laroga
Strana 398
398 rum ac iterum vos ad illam reduximus, sed non profuit in hoc nostra diligentia, quia semper spernentes, que nostra benignitas vobis renitentibus addidit omnibus beneficiis nostris, fecistis vos ingratos et incepistis nos variis afficere contumeliis ad bona nostra et nostrorum manus extendentes violentas. Et si sedes apostolica sua interposicionis studia, treugas inter nos et ordi- nem vestrum posuisset, nobis ex integro illas seruantibus vos se in illis semper fecistis pertinaces et tanto durius se contra nos et nostros latenter et nonnunquam patule erexistis. Cum autem super his et aliis plurimis displicenciis non absque nota- bili nostrorum bonorum dispendio serenissimus princeps domi- nus Sigismundus Romanorum rex etc. frater noster carissimus vi cuiusdam compromissi etc. sentenciam nobis totaliter contra- riam et parti vestre propiciam promulgasset,1 nos illi, ut pax inter nos potuisset conseruari illibata et tocius Christianitatis profectus procurari, ex toto paruimus, vos autem dicte senten- cie a nobis omnibus exactis in execucione capitulis soli parere sibi contempsistis et pecunias, quas nobis vigore dicte senten- cie dare debuistis, hactenus retinetis. Et ad hec post hanc sen- tenciam vias tam in aqua quam in terra, quas ex vi dicte sen- tencie debuistis apperire, prohibuistis et in multis aliis formam eius excessistis. Et quod nobis plus auxit doloris incrementa, quosdam nobiles nostros intra metas regni nostri commissa eis negocia circa viarum custodias exequentes nec nostros sed pro- prios incolas, qui contra prohibicionem et edictum generale et antiquum sal de terris vestris in preiudicium nostrum notabile deducebant, arestantes clam captos cum vestibus et armis eorum in maius prodigium regie maiestatis dedecus et contemptum nunquam a nobis aut nostris officialibus petita iusticia morte 32b patibuli turpissima condempnastis villasque ecclesiarum Gne- znensis et Poznaniensis atque nostras in terra Naklensi infra treugas inter nos protuncudurantes variis et immanis displica- cionibus subyecistis; castrum notabile regni nostri Drahe(i)m per quosdam doli auctores recipi astute pendentes treugas sub- ordinastis et continuo ibi quosdam ex vestris subditis de opido Dranburg in custodiam posuistis. Nouissime vero sanctissimus dominus noster papa Martinus modernus per suas litteras et reuerendum in Christo patrem dominum Anthonium Zeno nun- 3 Vi 17 1 prowlgasset in Cod. etd.dii 128NNla. AII D
398 rum ac iterum vos ad illam reduximus, sed non profuit in hoc nostra diligentia, quia semper spernentes, que nostra benignitas vobis renitentibus addidit omnibus beneficiis nostris, fecistis vos ingratos et incepistis nos variis afficere contumeliis ad bona nostra et nostrorum manus extendentes violentas. Et si sedes apostolica sua interposicionis studia, treugas inter nos et ordi- nem vestrum posuisset, nobis ex integro illas seruantibus vos se in illis semper fecistis pertinaces et tanto durius se contra nos et nostros latenter et nonnunquam patule erexistis. Cum autem super his et aliis plurimis displicenciis non absque nota- bili nostrorum bonorum dispendio serenissimus princeps domi- nus Sigismundus Romanorum rex etc. frater noster carissimus vi cuiusdam compromissi etc. sentenciam nobis totaliter contra- riam et parti vestre propiciam promulgasset,1 nos illi, ut pax inter nos potuisset conseruari illibata et tocius Christianitatis profectus procurari, ex toto paruimus, vos autem dicte senten- cie a nobis omnibus exactis in execucione capitulis soli parere sibi contempsistis et pecunias, quas nobis vigore dicte senten- cie dare debuistis, hactenus retinetis. Et ad hec post hanc sen- tenciam vias tam in aqua quam in terra, quas ex vi dicte sen- tencie debuistis apperire, prohibuistis et in multis aliis formam eius excessistis. Et quod nobis plus auxit doloris incrementa, quosdam nobiles nostros intra metas regni nostri commissa eis negocia circa viarum custodias exequentes nec nostros sed pro- prios incolas, qui contra prohibicionem et edictum generale et antiquum sal de terris vestris in preiudicium nostrum notabile deducebant, arestantes clam captos cum vestibus et armis eorum in maius prodigium regie maiestatis dedecus et contemptum nunquam a nobis aut nostris officialibus petita iusticia morte 32b patibuli turpissima condempnastis villasque ecclesiarum Gne- znensis et Poznaniensis atque nostras in terra Naklensi infra treugas inter nos protuncudurantes variis et immanis displica- cionibus subyecistis; castrum notabile regni nostri Drahe(i)m per quosdam doli auctores recipi astute pendentes treugas sub- ordinastis et continuo ibi quosdam ex vestris subditis de opido Dranburg in custodiam posuistis. Nouissime vero sanctissimus dominus noster papa Martinus modernus per suas litteras et reuerendum in Christo patrem dominum Anthonium Zeno nun- 3 Vi 17 1 prowlgasset in Cod. etd.dii 128NNla. AII D
Strana 399
399 cium suum specialem treugas inter nos et ordinem vestrum huiusmodi interponere decreuit, cuius decreto, vt nil in nobis deficeret, quod pax posset comoda perturbari, obedire nequa- quam distulimus et parati fuerimus eo modo amplecti treugas pacis, quo aliquociens aliis vicibus inter nos foret obseruata tam per dictum dominum nostrum papam quam per dominum Sigismundum regem predictum illustremque et magnificum prin- cipem dominum Fredericum marchionem Brandenburgensem et alios sepe tractatores; vos vero per dictum dominum Antonium ad easdem requisiti, ab eis se totaliter abstraxistis. Quamquam autem tantis acerbati fuerimus molestiis et iniuriis lacessiti, non statim ad arma recurrimus, sed cum paciencia propter pacis comoda suscipimus tanta mala. Sed ut nichil resultaret, quo nostra possit notari iusticia et pura quam in hiis gerebamus intencio accusari, nunquam vos pluries iam litteris iam nunc- ciis auisare omisimus vel illos, ad quod defectuum predictorum reformacio pertinere videbatur, negleximus exhortari, quatenus nobis expressa in predicta sentencia capitula seruarentur pro- iniuriis que nobis fieret recompensa. Nichil tamen tam frequens studium nostrum et labor reportare potuit in effectu. Ex qui- bus aperte iam liquet, quod hec facta non sine horrendo dis- pendio, quod mesto corde deus nouit et inuiti temptare velle- mus, possunt terminari, a quo fauente altissimo tanto tempore abstinuimus. Quidquid! autem mali in eo acciderit, cum sitis 33a eorum occasio non nostra sed vestris animabus onus hoc iusto dei iudicio confidimus imponetur. Ne itaque maiestatis nostre intencio in premissis nobis et ordini vestro sit incognita, cum omnibus et singulis principibus, fratribus nostris carissimis, baro- nibus, militibus, proceribus, nobilibus, terrigenis, indigenis regni nostri ac subditis nec non coadiutoribus et adherentibus nobis quibuscunque et amicis illisque, qui pro nostra facere voluerint maiestate, licet iam post treugarum expiracionem illud minime expediret, vos, ordinem vestrum et coadiutores vestros pro tot et tantis opprobriis, molestiis, iniuriis et offensis, quas a vobis pertulimus, diffidamus. Datum in Wolborzl post Margarete XXII. 1 Ha In den vier Kriegen des Polenkönigs Wladyslaw gegen den deutschen Orden (im ,grossen Kriege‘ 1410, im ,Hungerkrieg‘ 1414, im ,Rückzugs- krieg‘ 1420 und im ,golubschen Kriege‘ 1422) war jedesmal Wolborz (an dem Wolborka Seitenfluss der Pilica unfern Petrikau) der Sammelpunkt Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 26
399 cium suum specialem treugas inter nos et ordinem vestrum huiusmodi interponere decreuit, cuius decreto, vt nil in nobis deficeret, quod pax posset comoda perturbari, obedire nequa- quam distulimus et parati fuerimus eo modo amplecti treugas pacis, quo aliquociens aliis vicibus inter nos foret obseruata tam per dictum dominum nostrum papam quam per dominum Sigismundum regem predictum illustremque et magnificum prin- cipem dominum Fredericum marchionem Brandenburgensem et alios sepe tractatores; vos vero per dictum dominum Antonium ad easdem requisiti, ab eis se totaliter abstraxistis. Quamquam autem tantis acerbati fuerimus molestiis et iniuriis lacessiti, non statim ad arma recurrimus, sed cum paciencia propter pacis comoda suscipimus tanta mala. Sed ut nichil resultaret, quo nostra possit notari iusticia et pura quam in hiis gerebamus intencio accusari, nunquam vos pluries iam litteris iam nunc- ciis auisare omisimus vel illos, ad quod defectuum predictorum reformacio pertinere videbatur, negleximus exhortari, quatenus nobis expressa in predicta sentencia capitula seruarentur pro- iniuriis que nobis fieret recompensa. Nichil tamen tam frequens studium nostrum et labor reportare potuit in effectu. Ex qui- bus aperte iam liquet, quod hec facta non sine horrendo dis- pendio, quod mesto corde deus nouit et inuiti temptare velle- mus, possunt terminari, a quo fauente altissimo tanto tempore abstinuimus. Quidquid! autem mali in eo acciderit, cum sitis 33a eorum occasio non nostra sed vestris animabus onus hoc iusto dei iudicio confidimus imponetur. Ne itaque maiestatis nostre intencio in premissis nobis et ordini vestro sit incognita, cum omnibus et singulis principibus, fratribus nostris carissimis, baro- nibus, militibus, proceribus, nobilibus, terrigenis, indigenis regni nostri ac subditis nec non coadiutoribus et adherentibus nobis quibuscunque et amicis illisque, qui pro nostra facere voluerint maiestate, licet iam post treugarum expiracionem illud minime expediret, vos, ordinem vestrum et coadiutores vestros pro tot et tantis opprobriis, molestiis, iniuriis et offensis, quas a vobis pertulimus, diffidamus. Datum in Wolborzl post Margarete XXII. 1 Ha In den vier Kriegen des Polenkönigs Wladyslaw gegen den deutschen Orden (im ,grossen Kriege‘ 1410, im ,Hungerkrieg‘ 1414, im ,Rückzugs- krieg‘ 1420 und im ,golubschen Kriege‘ 1422) war jedesmal Wolborz (an dem Wolborka Seitenfluss der Pilica unfern Petrikau) der Sammelpunkt Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 26
Strana 400
400 XLIII. Sequitur super foro carnium alias sochaczky libertas. Wladislaus etc. Significamus etc. quomodo attendentes, quod montanos nostros et alios homines communes, qui ibi circa mon- tes nostros pro vtilitate et comodo nostro quotidiano labore tor- quentur, vt thezauris nostris copia inferatur, carnium et aliorum ciborum defectus oppressit et multiplex penuria aggrauat, pro- ptereal ipsorum volentes necessitati subuenire ymo nostris con- sulere profectibus, quos exinde speramus nos reportare, et qua- tenus montani predicti nostri victualium habundancia fulciti et numero augeantur et amplius et diligentius laboribus montium intendant, ac pro vtilitate tocius ciuitatis nostre Ilkussiensis? forum carnium liberum, sochaczsky wlgariter appellatum, in ipsa ciuitate Ilkusz singulis septimanis feria secunda constituimus et deputamus ab omnibus hominibus carnes vendere volentibus libere et sine omni impedimento cuiuslibet more aliarum ciui- tatum nostrarum, que pari libertate fori carnium gratulantur, tam in bancis quam in aliis locis ciuitatis nostre Ilkus ad hoc aptis 33b exerceri. 1 Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, bur- grauiis, procuratoribus, magistris ciuium, consulibus, ciuibus et aliis officialibus nostris in terra nostra Cracovia et vbilibet con- stitutis mandamus, quatenus omnes et singulos homines cuius- cunque condicionis fuerint, carnes in dicta ciuitate nostra ven- dentes et vendere volentes feria secunda singulis cuiuslibet anni septimanis nullatenus impedire, arrestare uel alia qualibet mo- lestia racione huiusmodi fori carnium presumatis perturbare gracie nostre sub obtentu. Quinymo vos ciues Ilkussienses precipue habita proclamacione publica per prius forum predic- tum liberum in ciuitate nostra Ilkussiensi predicta seruandum intimetis. Si quis autem huius nostre libertatis presumpserit donacionem quomodolibet impedire nostre regie vlcionis penas non euadet. Harum etc. für das allgemeine Heeresaufgebot, von dem aus der Vormarsch nach Norden begann. Cod. proptera. Das heutige Olkusz nördlich von Krakau im Gouv. Radom mit ersoffenen Silber- und Bleigruben und reichen Zinkbergwerken. 2
400 XLIII. Sequitur super foro carnium alias sochaczky libertas. Wladislaus etc. Significamus etc. quomodo attendentes, quod montanos nostros et alios homines communes, qui ibi circa mon- tes nostros pro vtilitate et comodo nostro quotidiano labore tor- quentur, vt thezauris nostris copia inferatur, carnium et aliorum ciborum defectus oppressit et multiplex penuria aggrauat, pro- ptereal ipsorum volentes necessitati subuenire ymo nostris con- sulere profectibus, quos exinde speramus nos reportare, et qua- tenus montani predicti nostri victualium habundancia fulciti et numero augeantur et amplius et diligentius laboribus montium intendant, ac pro vtilitate tocius ciuitatis nostre Ilkussiensis? forum carnium liberum, sochaczsky wlgariter appellatum, in ipsa ciuitate Ilkusz singulis septimanis feria secunda constituimus et deputamus ab omnibus hominibus carnes vendere volentibus libere et sine omni impedimento cuiuslibet more aliarum ciui- tatum nostrarum, que pari libertate fori carnium gratulantur, tam in bancis quam in aliis locis ciuitatis nostre Ilkus ad hoc aptis 33b exerceri. 1 Quocirca vobis omnibus et singulis capitaneis, bur- grauiis, procuratoribus, magistris ciuium, consulibus, ciuibus et aliis officialibus nostris in terra nostra Cracovia et vbilibet con- stitutis mandamus, quatenus omnes et singulos homines cuius- cunque condicionis fuerint, carnes in dicta ciuitate nostra ven- dentes et vendere volentes feria secunda singulis cuiuslibet anni septimanis nullatenus impedire, arrestare uel alia qualibet mo- lestia racione huiusmodi fori carnium presumatis perturbare gracie nostre sub obtentu. Quinymo vos ciues Ilkussienses precipue habita proclamacione publica per prius forum predic- tum liberum in ciuitate nostra Ilkussiensi predicta seruandum intimetis. Si quis autem huius nostre libertatis presumpserit donacionem quomodolibet impedire nostre regie vlcionis penas non euadet. Harum etc. für das allgemeine Heeresaufgebot, von dem aus der Vormarsch nach Norden begann. Cod. proptera. Das heutige Olkusz nördlich von Krakau im Gouv. Radom mit ersoffenen Silber- und Bleigruben und reichen Zinkbergwerken. 2
Strana 401
401 XLIV. Littera ad magistrum ordinis sancti Johannis, vt quendam commendato- rem circa tenutam conseruaret. Wenerabilis et religiose amice noster carissime! Intelle- ximus, quomodo vestra sinceritas honorabilem et religiosum N. commendatorem sancti Johannis extra muros Poznaniensis a tenuta bonorum, que possidebat, vellet remouere et alteri ipsam conferre. Ideo sinceritatem vestram petimus ex affectu, quate- nus prefatum N., quem morum probitas et vite venusta religio in conspectu maiestatis nostre reddunt carum habentes intime recommissum, ipsum velitis vestris amplecti fauoribus et circa tenutam hanc, quam sibi ad tempora vite concessimus et dedi- mus, contemplacione nostri relinquere. Cuius exigentes meritis prefato ordini vestro speciali zelo afficimur caritatis et hospi- talia vestra singularibus graciarum fauoribus prosequimur. Pos- sent enim alterius commendatoris mores nobis et regni nostri proceribus displicere, propter quos feruor dileccionis, quem ad 34a ordinem vestrum gerimus in nobis, posset decrescere et extin- gwi pro grata et valde accepta complacentia nobis facientes pari nobis vicissitudine compessamus. Datum . . . XLV. Juramentum regis Hungarie prestitum duci Witoldo et postea multipli- citer violatum. Sigismundus etc. Romanorum rex etc. Recognoscimus et tenore presentium profitemur magnifico principi domino Ale- xandro alias Witoldo magno duci Lithuanie, illustri consangui- neo nostro carissimo, ad fidem puram et perfectam seruandam nos per votum juramenti ligno crucis viuifice per nos tacto corpore2 prestiti obligatum et adstrictum, quod quidem iura- mentum seu fidei sacramentum sibi fecimus et prestitimus per —1 1 Dieser Eid war schon 1412 in der Conferenz von Libló am Poprad von K. Sigismund geleistet worden, damals freilich nur dem K. Wladyslaw (Dogiel. Cod. dipl. Pol. I p. 49), denn Witold war nicht zugegen. Die Wiederholung desselben in Constanz, und wie das Vorliegende zeigt, die besondere auf Witold betreffende Formel war hervorgerufen durch den Wunsch des Concils, den polnischen König und den litthauischen Gross- fürsten für den Krieg mit den Türken zu gewinnen. Vgl. Caro, Gesch. Polens III, p. 450. 2 Dog. corporaliter. b: Tbroki AoTE 26*
401 XLIV. Littera ad magistrum ordinis sancti Johannis, vt quendam commendato- rem circa tenutam conseruaret. Wenerabilis et religiose amice noster carissime! Intelle- ximus, quomodo vestra sinceritas honorabilem et religiosum N. commendatorem sancti Johannis extra muros Poznaniensis a tenuta bonorum, que possidebat, vellet remouere et alteri ipsam conferre. Ideo sinceritatem vestram petimus ex affectu, quate- nus prefatum N., quem morum probitas et vite venusta religio in conspectu maiestatis nostre reddunt carum habentes intime recommissum, ipsum velitis vestris amplecti fauoribus et circa tenutam hanc, quam sibi ad tempora vite concessimus et dedi- mus, contemplacione nostri relinquere. Cuius exigentes meritis prefato ordini vestro speciali zelo afficimur caritatis et hospi- talia vestra singularibus graciarum fauoribus prosequimur. Pos- sent enim alterius commendatoris mores nobis et regni nostri proceribus displicere, propter quos feruor dileccionis, quem ad 34a ordinem vestrum gerimus in nobis, posset decrescere et extin- gwi pro grata et valde accepta complacentia nobis facientes pari nobis vicissitudine compessamus. Datum . . . XLV. Juramentum regis Hungarie prestitum duci Witoldo et postea multipli- citer violatum. Sigismundus etc. Romanorum rex etc. Recognoscimus et tenore presentium profitemur magnifico principi domino Ale- xandro alias Witoldo magno duci Lithuanie, illustri consangui- neo nostro carissimo, ad fidem puram et perfectam seruandam nos per votum juramenti ligno crucis viuifice per nos tacto corpore2 prestiti obligatum et adstrictum, quod quidem iura- mentum seu fidei sacramentum sibi fecimus et prestitimus per —1 1 Dieser Eid war schon 1412 in der Conferenz von Libló am Poprad von K. Sigismund geleistet worden, damals freilich nur dem K. Wladyslaw (Dogiel. Cod. dipl. Pol. I p. 49), denn Witold war nicht zugegen. Die Wiederholung desselben in Constanz, und wie das Vorliegende zeigt, die besondere auf Witold betreffende Formel war hervorgerufen durch den Wunsch des Concils, den polnischen König und den litthauischen Gross- fürsten für den Krieg mit den Türken zu gewinnen. Vgl. Caro, Gesch. Polens III, p. 450. 2 Dog. corporaliter. b: Tbroki AoTE 26*
Strana 402
402 formam verborum infrascriptam: Ego Sigismundus, rex Roma- norum, Juro, quod exnunc fidem seruabo domino Allexandro alias Witoldo magnoduci Lythwanie, Consangwineo nostro caris- simo, et ipsum semper prosequar sinceris fauoribus et liberos suos legitimos et heredes bonum status sui et honoris procu- rando et commoda ac profectus eius ordinando vbilibet, nec unquam ad obtinenda bona,1 terras, principatus et dominia, que nunc habet et in futurum habiturus est, volo attendere vel ad perimendam seu perdendam vitam eius, uel mortem sibi pro- curandam quomodolibet aspirare aut cogitare, sed vbicunque mali aliquid et sinistri de ipso audiuero, sciuero et sensero ipsum fideliter ....2 (premuniam, et sibi contra insidias omnium inimi- corum suorum firmiter toto posse assistam, dolo et fraude qui- buslibet proculmotis; eumque ac liberos) suos legitimos et here- des nunquam deseram, ymo pro honore et statu eius bona, pro- fectus et commoda ipsius tanquam propria procurabo, ordinabo 34b et disponam, quamdiu ] vitam duxero in humanis. Sic me deus adiuuet et sancta Crux sanctaque Maria mater Christi et omnes sancti. Vt autem maior caritas, securitas atque certitudo inter predictos dominum Sigismundum etc. Allexandrum etc. augea- tur et crescat Nos Nicolaus de Gora, palatinus regni Hungarie, Andreas etc. promittimus et spondemus, quod ipsum dominum Sigismundum, regem dominum nostrum graciosum, ad hoc tene- bimus et nostris hortationibus inducemus, quod iuramentum suum predicto domino Allexandro iuratum3 et bona fide factum et prestitum in omnibus articulis, clausulis et condicionibus tene- bit ad tempora vite sue constanter et seruabit nec unquam pre- dicto domino Sigismundo etc. domino nostro gracioso huius" contrarium consulemus. Harum5 quibus sigillum nostre maie- statis appensum est testimonio literarum. Datum Constantie XX die mensis aprilis anno domini millesimo CCCC XV° regnorum nostrorum anno Hungarie vicesimo nono Romanorum vero quinto. 1 Dog. bona, regna. 2 Die oben eingeklammerte Stelle ist dem Dogiel'schen Text entnommen, in unserem Codex fehlt sie. Dog. cum matura. 4 Dog. huiusmodi. Im Dogiel'schen Text folgen hier noch Bestätigung der früheren Verträge von Iglau und Altstadt, sowie das Datum Libló etc. etc. Das Datum Kon- stanz ist wieder übereinstimmend. 3 5
402 formam verborum infrascriptam: Ego Sigismundus, rex Roma- norum, Juro, quod exnunc fidem seruabo domino Allexandro alias Witoldo magnoduci Lythwanie, Consangwineo nostro caris- simo, et ipsum semper prosequar sinceris fauoribus et liberos suos legitimos et heredes bonum status sui et honoris procu- rando et commoda ac profectus eius ordinando vbilibet, nec unquam ad obtinenda bona,1 terras, principatus et dominia, que nunc habet et in futurum habiturus est, volo attendere vel ad perimendam seu perdendam vitam eius, uel mortem sibi pro- curandam quomodolibet aspirare aut cogitare, sed vbicunque mali aliquid et sinistri de ipso audiuero, sciuero et sensero ipsum fideliter ....2 (premuniam, et sibi contra insidias omnium inimi- corum suorum firmiter toto posse assistam, dolo et fraude qui- buslibet proculmotis; eumque ac liberos) suos legitimos et here- des nunquam deseram, ymo pro honore et statu eius bona, pro- fectus et commoda ipsius tanquam propria procurabo, ordinabo 34b et disponam, quamdiu ] vitam duxero in humanis. Sic me deus adiuuet et sancta Crux sanctaque Maria mater Christi et omnes sancti. Vt autem maior caritas, securitas atque certitudo inter predictos dominum Sigismundum etc. Allexandrum etc. augea- tur et crescat Nos Nicolaus de Gora, palatinus regni Hungarie, Andreas etc. promittimus et spondemus, quod ipsum dominum Sigismundum, regem dominum nostrum graciosum, ad hoc tene- bimus et nostris hortationibus inducemus, quod iuramentum suum predicto domino Allexandro iuratum3 et bona fide factum et prestitum in omnibus articulis, clausulis et condicionibus tene- bit ad tempora vite sue constanter et seruabit nec unquam pre- dicto domino Sigismundo etc. domino nostro gracioso huius" contrarium consulemus. Harum5 quibus sigillum nostre maie- statis appensum est testimonio literarum. Datum Constantie XX die mensis aprilis anno domini millesimo CCCC XV° regnorum nostrorum anno Hungarie vicesimo nono Romanorum vero quinto. 1 Dog. bona, regna. 2 Die oben eingeklammerte Stelle ist dem Dogiel'schen Text entnommen, in unserem Codex fehlt sie. Dog. cum matura. 4 Dog. huiusmodi. Im Dogiel'schen Text folgen hier noch Bestätigung der früheren Verträge von Iglau und Altstadt, sowie das Datum Libló etc. etc. Das Datum Kon- stanz ist wieder übereinstimmend. 3 5
Strana 403
403 XLVI. Henricus, dei gracia rex Anglie, heres ac regens regni Francie! illustri principi etc. salutem et sincere dileccionis augmentum. Indubitatam gerentes fiduciam, quod de status nostri essentia recognoscere cupiatis, grata nowa illustri nobilitati vestre significamus, quod et status et persone votiua deo laudes feli- citate potimur, id ipsum de vobis presentire ex intimo cordis affectu cupientes. Tenentes itaque pro certissimo, quod de modo et serie pacis perpetue et finalis inter serenissimum principem patrem nostrum Francie precarissimum et nos | ac 35a Francie et Anglie regna diuina mediante clemencia nuper com- posite et deinde Parisiis2 de trium statuum regni Francie ex- presso vnanimique consensu comprobate, libenter vtpote prin- ceps catholicus certificari velitis nobili viro Gilberto de Alucto,3 militi predicti patris nostri atque nostro latori presentis ad loca varia devocionis affectu presencialiter transeunti, qui predicte pacis composicioni comprobacionique interfuit, mandauimus ad vestri declinare conspectum et prelibate pacis seriem vobis, amice carissime, vnacum aliis viue vocis officio declarare. Quem per vestra districtus et dominia transiturum vestra velit amicicia habere specialiter recommissum et oportunis prosequi fauoribus 1 Heinrich V. aus dem Hause Lancastre, denn der Brief ist in das Jahr 1420 zu setzen. Der Friede mit Frankreich, von dem er officielle Anzeige macht, ist der Friede von Troyes vom 21. Mai 1420. Erst am 1. Decem- ber hielt Heinrich seinen Einzug in Paris, am 6. traten die Stände, Par- lament und Universität von Paris dem Frieden bei, und eben in diesen December-Tagen trat Heinrich seine Thätigkeit als Regent von Frankreich an. — Im Frieden von Troyes erhielt Heinrich das Recht sich so zu titu- liren, wie es in diesem Briefe geschieht. Vgl. Pauli, Gesch. Englands V, S. 162—166. Parisius in Cod. 3 Bei Długosz H. P. IX, 438 wird vom J. 1421 erzählt: Dum autém (Wla- dislaus rex) S. Joannis Baptistae apud Ozimini ageret, Vilhelmus de Lamwoy Burgundus miles aduenit et regi ex parte Henrici Anglorum regis literis commendatitiis et muneribus videlicet, stamine atlantico auro intexto, galea ferrea crista aurea insigni, et duobus Anglicis arcubus, praesentatis petebat, sibi per terras Dominiorum suorum in terram sanctam Hierosolymorum tendenti, saluum conductum prestari. Vgl. unten Nr. LIV. Offenbar also unser Brief; der Name des Botschafters ist verstümmelt; es ist Gilbert de Lannoy, Seigneur d'Ecluse; aus dessen Tagebuch eine kurze hier zutreffende Stelle ausgezogen ist in Scriptt. rer. Pruss. III. p. 450 unten.
403 XLVI. Henricus, dei gracia rex Anglie, heres ac regens regni Francie! illustri principi etc. salutem et sincere dileccionis augmentum. Indubitatam gerentes fiduciam, quod de status nostri essentia recognoscere cupiatis, grata nowa illustri nobilitati vestre significamus, quod et status et persone votiua deo laudes feli- citate potimur, id ipsum de vobis presentire ex intimo cordis affectu cupientes. Tenentes itaque pro certissimo, quod de modo et serie pacis perpetue et finalis inter serenissimum principem patrem nostrum Francie precarissimum et nos | ac 35a Francie et Anglie regna diuina mediante clemencia nuper com- posite et deinde Parisiis2 de trium statuum regni Francie ex- presso vnanimique consensu comprobate, libenter vtpote prin- ceps catholicus certificari velitis nobili viro Gilberto de Alucto,3 militi predicti patris nostri atque nostro latori presentis ad loca varia devocionis affectu presencialiter transeunti, qui predicte pacis composicioni comprobacionique interfuit, mandauimus ad vestri declinare conspectum et prelibate pacis seriem vobis, amice carissime, vnacum aliis viue vocis officio declarare. Quem per vestra districtus et dominia transiturum vestra velit amicicia habere specialiter recommissum et oportunis prosequi fauoribus 1 Heinrich V. aus dem Hause Lancastre, denn der Brief ist in das Jahr 1420 zu setzen. Der Friede mit Frankreich, von dem er officielle Anzeige macht, ist der Friede von Troyes vom 21. Mai 1420. Erst am 1. Decem- ber hielt Heinrich seinen Einzug in Paris, am 6. traten die Stände, Par- lament und Universität von Paris dem Frieden bei, und eben in diesen December-Tagen trat Heinrich seine Thätigkeit als Regent von Frankreich an. — Im Frieden von Troyes erhielt Heinrich das Recht sich so zu titu- liren, wie es in diesem Briefe geschieht. Vgl. Pauli, Gesch. Englands V, S. 162—166. Parisius in Cod. 3 Bei Długosz H. P. IX, 438 wird vom J. 1421 erzählt: Dum autém (Wla- dislaus rex) S. Joannis Baptistae apud Ozimini ageret, Vilhelmus de Lamwoy Burgundus miles aduenit et regi ex parte Henrici Anglorum regis literis commendatitiis et muneribus videlicet, stamine atlantico auro intexto, galea ferrea crista aurea insigni, et duobus Anglicis arcubus, praesentatis petebat, sibi per terras Dominiorum suorum in terram sanctam Hierosolymorum tendenti, saluum conductum prestari. Vgl. unten Nr. LIV. Offenbar also unser Brief; der Name des Botschafters ist verstümmelt; es ist Gilbert de Lannoy, Seigneur d'Ecluse; aus dessen Tagebuch eine kurze hier zutreffende Stelle ausgezogen ist in Scriptt. rer. Pruss. III. p. 450 unten.
Strana 404
404 his nostris rogatibus et amore, prout caris vestris, cum ad nostre ditionis terminos declinauerint, paria fauoris indicia declarabimus impertiri. Datum sub signeto nostro Parisius (!) XXIIII die mensis Decembris. XLVII. Litterae regis Anglie Francie ad dominum Wi(toldum) in facto statum et reformacionem ecclesie concernentes. 1 Henricus, dei gracia rex Anglie Francie et dominus Hiber- nie, illustri et potenti principi Allexandro duci Lythwanie etc. amico nostro carissimo salutem et votiue dileccionis continuum incrementum. Illustris princeps et amice carissime! Ingenti desiderio affectantes de statu vestro vtinam semper prospero et felici nowa recipere placabilia et iocunda amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus de huiusmodi vestri status conti- nentia salutari per litteras vestras aut interuenientium oraculo nunciorum sepius nos velitis efficere cerciores, qui de presenti 35b grata per dei graciam corporis fruimus sospitate, I de quo vos confidimus admodum gratulari. Ceterum, illustris princeps ami- ceque carissime, pro quibusdam negociis vniuersalis ecclesie statum et reformacionem concernentibus egregium legum doc- torem nobis vtiquam sincere dilectum magistrum Johannem Narcon .. ad vestram presenciam censimus euestigio destinandum Eidem, amicitie si placeat, intencionem vestram super materiis huiusmodi viue vocis officio relaturum, cuius affectibus in hac parte fidem velit adhibere indubiam vestra amicitia prelibata, quam conseruet altissimus prospere et longewe. Datum sub privato sigillo nostro in pallacio nostro Westmonasterii XXm die Julii. XLVIII. Papa scribit regi Polonie, ut indignacionem capitulo Gneznensi remitteret.2 Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostoli- 1 Unter dem Namen Heinrich's VI. von Lancastre, aber selbstverständlich von dem Regenten, dem Herzog von Bedfort. In dem unter No. LVIII mitgetheilten Schreiben K. Sigismunds an Witold berichtet er ihm am 27. September 1424 von einer ähnlichen empfangenen Botschaft, so dass wir wohl nicht irren, wenn wir diesen Brief i. J. 1424 ausgestellt denken. Weder bei Theiner noch bei Raynald erwähnt. Die Angelegenheit, auf welche das Schreiben Bezug hat, ist ansführlich erzühlt Dlugosz H. P. XI. 468.
404 his nostris rogatibus et amore, prout caris vestris, cum ad nostre ditionis terminos declinauerint, paria fauoris indicia declarabimus impertiri. Datum sub signeto nostro Parisius (!) XXIIII die mensis Decembris. XLVII. Litterae regis Anglie Francie ad dominum Wi(toldum) in facto statum et reformacionem ecclesie concernentes. 1 Henricus, dei gracia rex Anglie Francie et dominus Hiber- nie, illustri et potenti principi Allexandro duci Lythwanie etc. amico nostro carissimo salutem et votiue dileccionis continuum incrementum. Illustris princeps et amice carissime! Ingenti desiderio affectantes de statu vestro vtinam semper prospero et felici nowa recipere placabilia et iocunda amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus de huiusmodi vestri status conti- nentia salutari per litteras vestras aut interuenientium oraculo nunciorum sepius nos velitis efficere cerciores, qui de presenti 35b grata per dei graciam corporis fruimus sospitate, I de quo vos confidimus admodum gratulari. Ceterum, illustris princeps ami- ceque carissime, pro quibusdam negociis vniuersalis ecclesie statum et reformacionem concernentibus egregium legum doc- torem nobis vtiquam sincere dilectum magistrum Johannem Narcon .. ad vestram presenciam censimus euestigio destinandum Eidem, amicitie si placeat, intencionem vestram super materiis huiusmodi viue vocis officio relaturum, cuius affectibus in hac parte fidem velit adhibere indubiam vestra amicitia prelibata, quam conseruet altissimus prospere et longewe. Datum sub privato sigillo nostro in pallacio nostro Westmonasterii XXm die Julii. XLVIII. Papa scribit regi Polonie, ut indignacionem capitulo Gneznensi remitteret.2 Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostoli- 1 Unter dem Namen Heinrich's VI. von Lancastre, aber selbstverständlich von dem Regenten, dem Herzog von Bedfort. In dem unter No. LVIII mitgetheilten Schreiben K. Sigismunds an Witold berichtet er ihm am 27. September 1424 von einer ähnlichen empfangenen Botschaft, so dass wir wohl nicht irren, wenn wir diesen Brief i. J. 1424 ausgestellt denken. Weder bei Theiner noch bei Raynald erwähnt. Die Angelegenheit, auf welche das Schreiben Bezug hat, ist ansführlich erzühlt Dlugosz H. P. XI. 468.
Strana 405
405 cam benediccionem. Querit semper Sathanas, inimicus pacis et salutis humane, in rebus sanctioribus seminare zyzaniam, vnde pax Christiana et fidelium religio perturbetur, sicut nuper accidit in eleccione pastoris Gneznensis ecclesie. Nam per litteras tuas nobis traditas a dilecto filio Mathia cognouimus, nonnullos canonicos et prelatos ecclesie memorate tuam indig- nacionem incurisse propterea, quod in eleccione predicta ad dilectum filium Vincentium decanum ipsius ecclesie direxerunt contra desiderium voluntatis tue, cui placet et iustum est iustis ex causis, vt venerabilis frater noster Albertus Crac(oviensis) epis- copus, a nonnullis aliis canonicis postulatus, ad prefatam eccle- siam transferatur. In qua re suo tempore per nos fiat iusta et honesta I prouisio tuis honestis desideriis non aduersa. Sed 36a propter caritatem, qua erga personam tuam sumus affecti, fili carissime, excellenciam tuam rogamus, ut propter hoc tuam non abycias caritatem, quam seruare debes in proximos et eos maxime, qui in regno tuo sub proteccione tua viuunt et ut liberi essent in seculo sese ecclesie manciparunt. Ex quo si forte in eligendo pastorem suum vsi sunt ecclesiastica libertate, non debetur prop- ter hoc tua regalis pietas perturbare. Quod si eciam peccassent humano errore prolapsi, proprium est, illis clemencie tue ignos- cere et misereri. Quod ut placato animo facias et eosdem tuam reducas in graciam pro honore tuo et anime tue salute, et hor- tamur et obsecramus humanitatem tuam, cuius maiori ascribetur laude, si tibi aduersantibus veniam largiaris. Hoc propter ea scire te volumus, quod perseuerante ! te in indignacione pre- concepta, non possemus honeste, sicut optas, ipsi Gneznensi ecclesie de pastore ydoneo prouidere, ne videretur aliquid non libere eleccioni sed totum regie potestati et iracundie fuisse concessum contra nostram et sedis apostolice dignitatem. Quare omnino indignacionem tuam conceptam in predictos decanum et ipsius electores pro tua benignitate deponere (?). Nam cum in omnes homines et in omni causa vti clemencia pulcrum sit et regibus atque principibus ad singularem cedat gloriam, precipue vtendum regia humanitate erga personas ecclesiasticas, quarum benigna tractacio grata est deo et accepta, qui pietati tue re- tribuet beatitudinem sempiternam. Datum Rome apud sanctos Kalendis Junii pontificatus nostri anno sexto. 1 Cod. perseuerente.
405 cam benediccionem. Querit semper Sathanas, inimicus pacis et salutis humane, in rebus sanctioribus seminare zyzaniam, vnde pax Christiana et fidelium religio perturbetur, sicut nuper accidit in eleccione pastoris Gneznensis ecclesie. Nam per litteras tuas nobis traditas a dilecto filio Mathia cognouimus, nonnullos canonicos et prelatos ecclesie memorate tuam indig- nacionem incurisse propterea, quod in eleccione predicta ad dilectum filium Vincentium decanum ipsius ecclesie direxerunt contra desiderium voluntatis tue, cui placet et iustum est iustis ex causis, vt venerabilis frater noster Albertus Crac(oviensis) epis- copus, a nonnullis aliis canonicis postulatus, ad prefatam eccle- siam transferatur. In qua re suo tempore per nos fiat iusta et honesta I prouisio tuis honestis desideriis non aduersa. Sed 36a propter caritatem, qua erga personam tuam sumus affecti, fili carissime, excellenciam tuam rogamus, ut propter hoc tuam non abycias caritatem, quam seruare debes in proximos et eos maxime, qui in regno tuo sub proteccione tua viuunt et ut liberi essent in seculo sese ecclesie manciparunt. Ex quo si forte in eligendo pastorem suum vsi sunt ecclesiastica libertate, non debetur prop- ter hoc tua regalis pietas perturbare. Quod si eciam peccassent humano errore prolapsi, proprium est, illis clemencie tue ignos- cere et misereri. Quod ut placato animo facias et eosdem tuam reducas in graciam pro honore tuo et anime tue salute, et hor- tamur et obsecramus humanitatem tuam, cuius maiori ascribetur laude, si tibi aduersantibus veniam largiaris. Hoc propter ea scire te volumus, quod perseuerante ! te in indignacione pre- concepta, non possemus honeste, sicut optas, ipsi Gneznensi ecclesie de pastore ydoneo prouidere, ne videretur aliquid non libere eleccioni sed totum regie potestati et iracundie fuisse concessum contra nostram et sedis apostolice dignitatem. Quare omnino indignacionem tuam conceptam in predictos decanum et ipsius electores pro tua benignitate deponere (?). Nam cum in omnes homines et in omni causa vti clemencia pulcrum sit et regibus atque principibus ad singularem cedat gloriam, precipue vtendum regia humanitate erga personas ecclesiasticas, quarum benigna tractacio grata est deo et accepta, qui pietati tue re- tribuet beatitudinem sempiternam. Datum Rome apud sanctos Kalendis Junii pontificatus nostri anno sexto. 1 Cod. perseuerente.
Strana 406
406 XLIX. 36b A) Wladislaus rex Polonie refert graciarum acciones domino apostolico de fauore, quem ostendit in promocione reuerendorum patrum Alberti archiepiscopi et Sbignei episcopi Crac(oviensis). 1 Beatissime pater et domine benignissime! Quascunque potest mea deuocio et preualet humilitas, sanctitati vestre refero graciarum acciones pro eo, quod sanctitatis vestre clemencia dignata est me paternis contueri aspectibus et reuerendis in Christo patribus dominis Alberto nunc archiepiscopo G(nesnensi) et tunc episcopo Crac(oviensi) et primati de Gne(snensi), et Sbigneo de Crac(oviensi) ecclesiis providendo graciose et emu- lorum meorum, qui mihi in abusu mentis sue vsurpare voluerint, desideria postergando, quod mihi pro gracia a sanctitate vestra reputo speciali et hoc ipsum sanctitati vestre et sacrosancte sedi apostolice, cui sanctitas vestra digne prefecit altissimus, semper volo humiliter et deuote promereri, quam dignetur omni- potens diu et longeue conseruare pro regimine etc. B) Cardinali. Reuerendissime in Christo pater amice carissime, fauores, quos reuerendis in Christo patribus dominis Alberto (et Sbigneo 2) sincere nobis dilectis cum tanta frequencia apud sanctissimum dominum nostrum Martinum papam vestra pietas in promocione ipsorum ad ecclesias Gnez(nensem) et Crac(oviensem) exhibuit, ac si propriis nostris profectibus impertirentur tales reputamus et velud pro talibus p(ietati) v(estre) graciarum referimus ac- ciones multiplices, offerentes nos p. v. ad beneplacita possibilia v. p. atque grata. Datum in Solecz XX Septembris XXIIII. C) Reuerendissime in Christo pater amice carissime, quod pietas vestra statum nostrum et nostrorum ac honorem semper 1 Ueber diese beiden Wahlen bei Dlugosz XI. 468 f. vom J. 1422. Die Schwierigkeit in Betreff Zbygniew Oleśnicki’s bestand unter Anderem darin, dass er in der Schlacht bei Tannenberg Blut vergossen haben sollte. Die Dispensationsbulle bei (Dzieduszycki) Zbygniew Oleśnicki I. Beil. II. 2 Deest in codice.
406 XLIX. 36b A) Wladislaus rex Polonie refert graciarum acciones domino apostolico de fauore, quem ostendit in promocione reuerendorum patrum Alberti archiepiscopi et Sbignei episcopi Crac(oviensis). 1 Beatissime pater et domine benignissime! Quascunque potest mea deuocio et preualet humilitas, sanctitati vestre refero graciarum acciones pro eo, quod sanctitatis vestre clemencia dignata est me paternis contueri aspectibus et reuerendis in Christo patribus dominis Alberto nunc archiepiscopo G(nesnensi) et tunc episcopo Crac(oviensi) et primati de Gne(snensi), et Sbigneo de Crac(oviensi) ecclesiis providendo graciose et emu- lorum meorum, qui mihi in abusu mentis sue vsurpare voluerint, desideria postergando, quod mihi pro gracia a sanctitate vestra reputo speciali et hoc ipsum sanctitati vestre et sacrosancte sedi apostolice, cui sanctitas vestra digne prefecit altissimus, semper volo humiliter et deuote promereri, quam dignetur omni- potens diu et longeue conseruare pro regimine etc. B) Cardinali. Reuerendissime in Christo pater amice carissime, fauores, quos reuerendis in Christo patribus dominis Alberto (et Sbigneo 2) sincere nobis dilectis cum tanta frequencia apud sanctissimum dominum nostrum Martinum papam vestra pietas in promocione ipsorum ad ecclesias Gnez(nensem) et Crac(oviensem) exhibuit, ac si propriis nostris profectibus impertirentur tales reputamus et velud pro talibus p(ietati) v(estre) graciarum referimus ac- ciones multiplices, offerentes nos p. v. ad beneplacita possibilia v. p. atque grata. Datum in Solecz XX Septembris XXIIII. C) Reuerendissime in Christo pater amice carissime, quod pietas vestra statum nostrum et nostrorum ac honorem semper 1 Ueber diese beiden Wahlen bei Dlugosz XI. 468 f. vom J. 1422. Die Schwierigkeit in Betreff Zbygniew Oleśnicki’s bestand unter Anderem darin, dass er in der Schlacht bei Tannenberg Blut vergossen haben sollte. Die Dispensationsbulle bei (Dzieduszycki) Zbygniew Oleśnicki I. Beil. II. 2 Deest in codice.
Strana 407
407 pia sollicitudine promouere non deficit, pietati vestre grates referimus speciales, petentes eandem et in desideriis cordis nostri affectantes, quatenus negocia nostra et regni nostri et reuerendorum in Christo patrum dominorum Alberti archiepis- copi Gneznensis et Sbignei episcopi Crac(oviensis) ] ecclesiarum 37 a ipsorum, quos nobis singularis zelus fecit caros, facta et agenda in sacro concilio Senen(si) et sanctissimo domino nostro M(ar- tino) papa quinto exercenda velit p. v. cum eorum personis habere paterne recommissa sicque ea promouere, ut ad bene- placita vestra et quevis possibilia animus noster, qui semper p. v. sinceriter afficit, ideo vota vestra desiderio amplectatur. Datum. D) Sbigneus refert graciarum acciones cardinali. Reverendissime in Christo pater et fautor graciose! Me- mor ero semper beneficiorum v. p., quibus p. v. in promocione mea ad ecclesiam Crac(oviensem) cum tanta sollicitudine, que mox latere non potuit, multa benignitate amplecti non cessauit. Et proinde ad graciarum p. v. assurgo acciones infinitas, et quidquid facultas paruitatis mee prevalet, illud totum vnam ecum p. v. habere recognosco. Datum ut supra. E) Sbigneus refert graciarum acciones. Beatissime pater domine benignissime! Nec capere intel- lectu, nec possum amplecti racione, vnde mihi hoc, qui vermis sum et non habeo, quod v. s. licet immeritum et indignum tot me fauoribus et graciis pietatis dignata est prevenire et ecclesie Crac(oviensi) tam insigniter preficere in episcopum et pastorem. Quid igitur s. v. retribuam, quid agam et quibus rependiis paruitas mea poterit respondere tante bonitati. Si graciarum acciones, quas nunc cum humilitate et deuocione cernua referre vestre clementissime sanctitati pro tam exuberantis gracie donis proposuero, non sufficiant tante bonitati compenşare affectum, neque mihi tanta virtus uel potestas adesse poterit manenti in hac vita, ut vices non quales vellem, sed quas possem ] saltem 37b reddere valerem tante bonitati. Quidquid enim oracio, devocio, humilitas, subyeccio, obsequia, seruicia, reuerencia et obsecun-
407 pia sollicitudine promouere non deficit, pietati vestre grates referimus speciales, petentes eandem et in desideriis cordis nostri affectantes, quatenus negocia nostra et regni nostri et reuerendorum in Christo patrum dominorum Alberti archiepis- copi Gneznensis et Sbignei episcopi Crac(oviensis) ] ecclesiarum 37 a ipsorum, quos nobis singularis zelus fecit caros, facta et agenda in sacro concilio Senen(si) et sanctissimo domino nostro M(ar- tino) papa quinto exercenda velit p. v. cum eorum personis habere paterne recommissa sicque ea promouere, ut ad bene- placita vestra et quevis possibilia animus noster, qui semper p. v. sinceriter afficit, ideo vota vestra desiderio amplectatur. Datum. D) Sbigneus refert graciarum acciones cardinali. Reverendissime in Christo pater et fautor graciose! Me- mor ero semper beneficiorum v. p., quibus p. v. in promocione mea ad ecclesiam Crac(oviensem) cum tanta sollicitudine, que mox latere non potuit, multa benignitate amplecti non cessauit. Et proinde ad graciarum p. v. assurgo acciones infinitas, et quidquid facultas paruitatis mee prevalet, illud totum vnam ecum p. v. habere recognosco. Datum ut supra. E) Sbigneus refert graciarum acciones. Beatissime pater domine benignissime! Nec capere intel- lectu, nec possum amplecti racione, vnde mihi hoc, qui vermis sum et non habeo, quod v. s. licet immeritum et indignum tot me fauoribus et graciis pietatis dignata est prevenire et ecclesie Crac(oviensi) tam insigniter preficere in episcopum et pastorem. Quid igitur s. v. retribuam, quid agam et quibus rependiis paruitas mea poterit respondere tante bonitati. Si graciarum acciones, quas nunc cum humilitate et deuocione cernua referre vestre clementissime sanctitati pro tam exuberantis gracie donis proposuero, non sufficiant tante bonitati compenşare affectum, neque mihi tanta virtus uel potestas adesse poterit manenti in hac vita, ut vices non quales vellem, sed quas possem ] saltem 37b reddere valerem tante bonitati. Quidquid enim oracio, devocio, humilitas, subyeccio, obsequia, seruicia, reuerencia et obsecun-
Strana 408
408 38 a dacio mea prevalent illa et affectum, quem nequit lingwa stupida tanta nouitate exprimere, quamquam semper sub debiti racione s. v. subsunt vnamecum et omnibus meis s. v. dignetur benig- niter suscipere et sub alis proteccionis s. v. me, quem ad tantam dignitatis arcem sublimauit, et ecclesiam meam paterna benig- nitate misericorditer confouere, imperfeccionem autem meam, quam ad reddendas dignas grates coram s. v. recognosco, altis- simi dignetur supplere perfeccio, qui omnibus retribuit habun- danter. Ceterum v. s. me hortatur, ut ad extirpacionem et subuersionem hereticorum de Bohemia omnibus modis, quibus possem, serenissimum dominum Wladislaum regem Polonie, do- minum nostrum graciosum, inuitarem vnacum eius principibus et baronibus talia praestando consilia, ex quibus ad eorum ex- terminium animus ipsius et suorum feruidius posset prouocari ete. Beatissime pater, semper non cessaui nec cessabo vsque, s. sue in hoc salutifero et caro, omnipotenti deo proposito consiliis meis assistere, et que excidium perpetrare huius prauitatis here- tice potuerint, apud s. suam procurare. Licet in hoc conatus omnes et studia exponit oportuna, ut hec perniciosissima et omni vitu- perio plena societas Hussitarum ab hominum memoria deleretur, verum quibusdam impedimentis legittimis obstantibus nequit, prout desiderii sui fuit, contra predictos hereticos potencias suarum gencium conuocare pro presenti, et cum etiam ut in futuro anno in maiori comitatu suorum exercituum uidelicet sere- nissimo principi Sigismundo Romanorum Hungarie etc. rege ac inclito domino Wi(tol)do etc. fratribus suis carissimis accincti potenciis prefatos | hereticos conterere ! non differrent, hoc qui- dem serenitati sue quottidie inest menti. Et hoc nuper reue- rendissimi in Christo patris domini cardinalis Placen(tini), sedis apostolice legati 2 ipsum prevenit peticio, quam sibi nuncii apud prefatum dominum regem Hungarie etc. huius rei expectantes negocia intimarunt, qualiter posset s. sua per concordiam pos- sibilem hereses et fremitus huius insanientis populi absque pro- fluuiis sangwinis humani industrie sue racione ab alto sibi con- cesse benignius quietare. Quantam fecerit et facit diligenciam continue prefati domini Sigismundus rex et cardinalis et alii plurimi, quos hoc non latuit negocium, poterint protestari. S. v. 1. Cod. conterrere. 2 Cardinal Branda.
408 38 a dacio mea prevalent illa et affectum, quem nequit lingwa stupida tanta nouitate exprimere, quamquam semper sub debiti racione s. v. subsunt vnamecum et omnibus meis s. v. dignetur benig- niter suscipere et sub alis proteccionis s. v. me, quem ad tantam dignitatis arcem sublimauit, et ecclesiam meam paterna benig- nitate misericorditer confouere, imperfeccionem autem meam, quam ad reddendas dignas grates coram s. v. recognosco, altis- simi dignetur supplere perfeccio, qui omnibus retribuit habun- danter. Ceterum v. s. me hortatur, ut ad extirpacionem et subuersionem hereticorum de Bohemia omnibus modis, quibus possem, serenissimum dominum Wladislaum regem Polonie, do- minum nostrum graciosum, inuitarem vnacum eius principibus et baronibus talia praestando consilia, ex quibus ad eorum ex- terminium animus ipsius et suorum feruidius posset prouocari ete. Beatissime pater, semper non cessaui nec cessabo vsque, s. sue in hoc salutifero et caro, omnipotenti deo proposito consiliis meis assistere, et que excidium perpetrare huius prauitatis here- tice potuerint, apud s. suam procurare. Licet in hoc conatus omnes et studia exponit oportuna, ut hec perniciosissima et omni vitu- perio plena societas Hussitarum ab hominum memoria deleretur, verum quibusdam impedimentis legittimis obstantibus nequit, prout desiderii sui fuit, contra predictos hereticos potencias suarum gencium conuocare pro presenti, et cum etiam ut in futuro anno in maiori comitatu suorum exercituum uidelicet sere- nissimo principi Sigismundo Romanorum Hungarie etc. rege ac inclito domino Wi(tol)do etc. fratribus suis carissimis accincti potenciis prefatos | hereticos conterere ! non differrent, hoc qui- dem serenitati sue quottidie inest menti. Et hoc nuper reue- rendissimi in Christo patris domini cardinalis Placen(tini), sedis apostolice legati 2 ipsum prevenit peticio, quam sibi nuncii apud prefatum dominum regem Hungarie etc. huius rei expectantes negocia intimarunt, qualiter posset s. sua per concordiam pos- sibilem hereses et fremitus huius insanientis populi absque pro- fluuiis sangwinis humani industrie sue racione ab alto sibi con- cesse benignius quietare. Quantam fecerit et facit diligenciam continue prefati domini Sigismundus rex et cardinalis et alii plurimi, quos hoc non latuit negocium, poterint protestari. S. v. 1. Cod. conterrere. 2 Cardinal Branda.
Strana 409
409 personam sanam et incolumem conseruare dignetur altissimus per longewm pro regimine ecclesie sue sancte et mea conso- lacione speciali. L. Littera generalis ad omnes ciuitates super prestando subsidio pro coro- nacionis festo. 1 Fideles nostri dilecti! Ex quo talis tempore predecessorum nostrorum regum Polònie felicis recordacionis atque nostri con- suetudo seruabatur, quod singule ciuitates in regno nostro exis- tentes predictis regibus atque nobis pro solempnitatibus nup- ciarum uel aliarum festiuitatum notabilium certa subsidia faciebant, nos itaque, qui fauente diuina clemencia ipsis in regno successimus et non consan(guine)us, status reipublice et pacem subdito nobis populo quieti proprie non parcentes pro- curamus, eorum volentes vestigiis ambulare et antiquas consue- tudines imitari, fidelitatem vestram requirimus et hortamur, qua- tenus pro instanti coronacione inclite et preclare principis domine Zophie, consortis nostre carissime, quam XXVII mensis Januarii 2 in ciuitate nostra Crac(oviensi) decreuimus celebrare, ex quo pro nupciis nulla nobis subsidia prestitistis ] iuxta bono- 38b rum vestrorum facultatem, quorum taxam vestro committimus arbitrio, velitis nobis subsidia que potestis ministrare, quatenus vestris suffulti auxiliis decencius festum coronacionis predicte, ad quod magna regum principum, baronum, procerum et nobi- lium confluet multitudo, absque nostri erarii lesione notabili expedire valeamus et pro nostro et regine honore hospites con- gruis honoribus magnifice et, prout decet, regie celsitudini habun- danciam necessariorum procurare. Quidquid autem pro subsidio huiusmodi decreuimus assignandum, hoc vsque ad nostrum feli- cem aduentum in maiorem Poloniam reseruetis. Datum in Me- dica in vigilia omnium sanctorum. 2 Da die Krönung der Königin Sophia 1424 stattfand, so ist das Schreiben am 31. Oct. 1423 erlassen. Erwartet wurden und erschienen sind K. Sigis- mund, K. Erich von Dänemark, Herzog Ludwig VII. von Baiern-Ingolstadt und mehrere schlesische Herzöge. Die Krönung fand aber erst am Sonntag Esto mihi den 5. März statt.
409 personam sanam et incolumem conseruare dignetur altissimus per longewm pro regimine ecclesie sue sancte et mea conso- lacione speciali. L. Littera generalis ad omnes ciuitates super prestando subsidio pro coro- nacionis festo. 1 Fideles nostri dilecti! Ex quo talis tempore predecessorum nostrorum regum Polònie felicis recordacionis atque nostri con- suetudo seruabatur, quod singule ciuitates in regno nostro exis- tentes predictis regibus atque nobis pro solempnitatibus nup- ciarum uel aliarum festiuitatum notabilium certa subsidia faciebant, nos itaque, qui fauente diuina clemencia ipsis in regno successimus et non consan(guine)us, status reipublice et pacem subdito nobis populo quieti proprie non parcentes pro- curamus, eorum volentes vestigiis ambulare et antiquas consue- tudines imitari, fidelitatem vestram requirimus et hortamur, qua- tenus pro instanti coronacione inclite et preclare principis domine Zophie, consortis nostre carissime, quam XXVII mensis Januarii 2 in ciuitate nostra Crac(oviensi) decreuimus celebrare, ex quo pro nupciis nulla nobis subsidia prestitistis ] iuxta bono- 38b rum vestrorum facultatem, quorum taxam vestro committimus arbitrio, velitis nobis subsidia que potestis ministrare, quatenus vestris suffulti auxiliis decencius festum coronacionis predicte, ad quod magna regum principum, baronum, procerum et nobi- lium confluet multitudo, absque nostri erarii lesione notabili expedire valeamus et pro nostro et regine honore hospites con- gruis honoribus magnifice et, prout decet, regie celsitudini habun- danciam necessariorum procurare. Quidquid autem pro subsidio huiusmodi decreuimus assignandum, hoc vsque ad nostrum feli- cem aduentum in maiorem Poloniam reseruetis. Datum in Me- dica in vigilia omnium sanctorum. 2 Da die Krönung der Königin Sophia 1424 stattfand, so ist das Schreiben am 31. Oct. 1423 erlassen. Erwartet wurden und erschienen sind K. Sigis- mund, K. Erich von Dänemark, Herzog Ludwig VII. von Baiern-Ingolstadt und mehrere schlesische Herzöge. Die Krönung fand aber erst am Sonntag Esto mihi den 5. März statt.
Strana 410
410 LI. Contra citacionem per Pieskowsky exortam. 1 Wladislaus etc. Wenerabiles deuoti strenui nobiles fideles nostri dilecti! Jaroslaus aule nostre notarius de Romana curia veniens quandam nobis copiam citacionis contra omnes princi- pes, prelatos, barones et nobiles nostros per Petrum Pyess .. . . citatos per edictum presentauit, que non modicum mentem no- stram turbauit. Cum nequaquam sine detrimento honoris nostri et eorundem consiliariorum nostrorum huiusmodi citacionem arbitramur processisse, que absque publica insinuacione et que- stione vix creditur emanasse. Nam eodem nobis Jaroslao refe- rente in waluis ecclesiarum in pudorem nostrum et predictorum nostrorum fidelium Florencie fuerat extensa, ut omnem multi- tudinem pretereuntem nullatenus latuisset, propterea volumus, ut postquam presenciam domini pape accedetis, vos saltim se- culares, si spiritualibus acerba quaestio videretur, s. sue cum amaritudine exponatis, quod nobis ista citacio satis magna in- gessit turbacionem, et cum aliis regibus et principibus Christianis non sit sedes apostolica ita grauis, quomodo sanctitas sua deuo- cionem meam taliter leuipendit, vt tanto dedecori parcere non 39 a dedignetur, ex quo talia nunquam nobis in regno nostro ] con- tingerunt, flagitetur s. sua, quod obediencie sue tempore tantis non feriamur opprobriis. Si enim tanta multitudo de regno nostro et presertim hii, a quibus nostra sumimus consilia, cogan- tur recedere, vt termino comparerent, quomodo nostra tractare- mus et cum quibus negocia aut in defensionem regni nostri, si tunc sibi aliqui insultus occurrerint, cum auxiliis aut consiliis in eorum absencia potiremur; debet itaque s. sua nostra et predictorum nostrorum fidelium tot pericula attendere et talia, que nobis et regno nostro paruerit et incomoda prohibere et deuocio nostra, quam ad sanctitatem suam et sedem apostolicam gerere non cessamus, premiis suis non frustretur. Magnam enim concepimus ex hoc de sua sanctitate diffidenciam, ex quo tantis nos et nostros displicenciis permittit fatigare. Et nisi hec in aliam conuerterentur qualitatem, magis cogeremur de s. sua ac sede apostolica desperare. Et alia circa hec poteritis inducere 1 Die Veranlassung zu diesem Brief, sowie der Mann, den er betrifft, sind anderweitig nicht bekannt. Sollte es etwa Petrus de Pieskowa-Skala sein, der 1422 subcamerarius Cracoviensis, dann Palatin von Sandomir und endlich gar von Krakau wurde??
410 LI. Contra citacionem per Pieskowsky exortam. 1 Wladislaus etc. Wenerabiles deuoti strenui nobiles fideles nostri dilecti! Jaroslaus aule nostre notarius de Romana curia veniens quandam nobis copiam citacionis contra omnes princi- pes, prelatos, barones et nobiles nostros per Petrum Pyess .. . . citatos per edictum presentauit, que non modicum mentem no- stram turbauit. Cum nequaquam sine detrimento honoris nostri et eorundem consiliariorum nostrorum huiusmodi citacionem arbitramur processisse, que absque publica insinuacione et que- stione vix creditur emanasse. Nam eodem nobis Jaroslao refe- rente in waluis ecclesiarum in pudorem nostrum et predictorum nostrorum fidelium Florencie fuerat extensa, ut omnem multi- tudinem pretereuntem nullatenus latuisset, propterea volumus, ut postquam presenciam domini pape accedetis, vos saltim se- culares, si spiritualibus acerba quaestio videretur, s. sue cum amaritudine exponatis, quod nobis ista citacio satis magna in- gessit turbacionem, et cum aliis regibus et principibus Christianis non sit sedes apostolica ita grauis, quomodo sanctitas sua deuo- cionem meam taliter leuipendit, vt tanto dedecori parcere non 39 a dedignetur, ex quo talia nunquam nobis in regno nostro ] con- tingerunt, flagitetur s. sua, quod obediencie sue tempore tantis non feriamur opprobriis. Si enim tanta multitudo de regno nostro et presertim hii, a quibus nostra sumimus consilia, cogan- tur recedere, vt termino comparerent, quomodo nostra tractare- mus et cum quibus negocia aut in defensionem regni nostri, si tunc sibi aliqui insultus occurrerint, cum auxiliis aut consiliis in eorum absencia potiremur; debet itaque s. sua nostra et predictorum nostrorum fidelium tot pericula attendere et talia, que nobis et regno nostro paruerit et incomoda prohibere et deuocio nostra, quam ad sanctitatem suam et sedem apostolicam gerere non cessamus, premiis suis non frustretur. Magnam enim concepimus ex hoc de sua sanctitate diffidenciam, ex quo tantis nos et nostros displicenciis permittit fatigare. Et nisi hec in aliam conuerterentur qualitatem, magis cogeremur de s. sua ac sede apostolica desperare. Et alia circa hec poteritis inducere 1 Die Veranlassung zu diesem Brief, sowie der Mann, den er betrifft, sind anderweitig nicht bekannt. Sollte es etwa Petrus de Pieskowa-Skala sein, der 1422 subcamerarius Cracoviensis, dann Palatin von Sandomir und endlich gar von Krakau wurde??
Strana 411
411 nobis et regno nostro profecticia, propterea ex parte nostre maiestatis prefato P(yess) referatis, quod moti pietate singulari et multorum pro ipso nobis supplicancium instancia acclinati et dispositi fuimus, ipsum restituere ad possessionem omnium bono- rum suorum et pristine gracie fauoribus amplecti sic, ut iam de facto possessionem omnium bonorum suorum in festo Pentecoste proxime preterito restitui feceramus amicis suis pro ipso inter- cedentibus et promittentibus, quod prelatos et barones nostros non debuit fatigare. Sed ex quo indignum se fecit et regie benignitatis affectum contempsit, ammodo fauores nostros et graciam non requirat. Et si quid fuerit per nos contra eum attemptatum, quod amodo nobis propter hoc non debeat imputari. Ceterum negocia nostra, que vobis commisimus, et facta wene- rabilis Johannis de Luben decretorum doctoris cordi plene im- primatis et taliter tractetis, ut a nobis valeatis iugiter pro eis- dem commendari et debitis preconiis honorari. Datum in Pysdr anno XX°. LII. Sigismundus etc. Serenissime princeps! Religiosus et 39b strenuus miles Franc(iscus) ordinis sancti Jacobi de Spata pro- xime veniens de sepulcro domini, armorum exercicio deditus, nacione Hispanus, qui propter sedicionem in eodem regno subor- tam aduersus magistrum ordinis sui et eius potenciam non valet comode in eodem regno deducere dies suos. Volens igitur ire locum dare ad peregrina loca se conuertit pro tempore incolenda. Et cum idem miles tam fama quam nomine sit opinionis electe et laudabiliter conuersatus, ideo venientem ad vestram frater- nitatem vobis ipsum maiori quo valemus affectu studiosius com- mendamus in desideriis obtinentes, quatenus ipsum aliorum familiarium vestrorum velitis nummero sociare, vt suo completo desiderio se eo liberius valeat sustentare ostendendo sibi gra- ciosum affectum, ut nostris precibus consolatus nobis referre graciarum possit debitas acciones. Datum Bude XXIIII°. LIII. 1 Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo attendentes et pia meditacione pensantes sterilitatem agrorum villarum maioris et .1 Muss vor 1422 ertheilt sein, da Bischof Albert nur von 1412—1422 Bischof von Krakau war. Nach einer Urk. im geh. Staatsarchiv zu Berlin
411 nobis et regno nostro profecticia, propterea ex parte nostre maiestatis prefato P(yess) referatis, quod moti pietate singulari et multorum pro ipso nobis supplicancium instancia acclinati et dispositi fuimus, ipsum restituere ad possessionem omnium bono- rum suorum et pristine gracie fauoribus amplecti sic, ut iam de facto possessionem omnium bonorum suorum in festo Pentecoste proxime preterito restitui feceramus amicis suis pro ipso inter- cedentibus et promittentibus, quod prelatos et barones nostros non debuit fatigare. Sed ex quo indignum se fecit et regie benignitatis affectum contempsit, ammodo fauores nostros et graciam non requirat. Et si quid fuerit per nos contra eum attemptatum, quod amodo nobis propter hoc non debeat imputari. Ceterum negocia nostra, que vobis commisimus, et facta wene- rabilis Johannis de Luben decretorum doctoris cordi plene im- primatis et taliter tractetis, ut a nobis valeatis iugiter pro eis- dem commendari et debitis preconiis honorari. Datum in Pysdr anno XX°. LII. Sigismundus etc. Serenissime princeps! Religiosus et 39b strenuus miles Franc(iscus) ordinis sancti Jacobi de Spata pro- xime veniens de sepulcro domini, armorum exercicio deditus, nacione Hispanus, qui propter sedicionem in eodem regno subor- tam aduersus magistrum ordinis sui et eius potenciam non valet comode in eodem regno deducere dies suos. Volens igitur ire locum dare ad peregrina loca se conuertit pro tempore incolenda. Et cum idem miles tam fama quam nomine sit opinionis electe et laudabiliter conuersatus, ideo venientem ad vestram frater- nitatem vobis ipsum maiori quo valemus affectu studiosius com- mendamus in desideriis obtinentes, quatenus ipsum aliorum familiarium vestrorum velitis nummero sociare, vt suo completo desiderio se eo liberius valeat sustentare ostendendo sibi gra- ciosum affectum, ut nostris precibus consolatus nobis referre graciarum possit debitas acciones. Datum Bude XXIIII°. LIII. 1 Wladislaus etc. Significamus etc. Quomodo attendentes et pia meditacione pensantes sterilitatem agrorum villarum maioris et .1 Muss vor 1422 ertheilt sein, da Bischof Albert nur von 1412—1422 Bischof von Krakau war. Nach einer Urk. im geh. Staatsarchiv zu Berlin
Strana 412
412 minoris Campyele in terra Crac(oviensi) et districtu Z(atoriensi?) sitarum, propter quam et decimas manipulares predicte ville in maiori ipsarum parte longo tractu temporis deserte manserunt et inculte. Volentes igitur prouentibus nostris et mense ponti- ficalis ecclesie Crac., ad quam decime huiusmodi spectare dinos- cuntur, iugi vigilancia salubrius prouidere predictarumque villa- rum condicionem facere meliorem, cum reuerendissimo in Christo patre domino Alberto episcopo Crac. sincere dilecto pro decima manipulari dictarum villarum ordinacionem fecimus infrascrip- tam videlicet, quod quilibet agricola seu kmetho predictarum villarum de quolibet laneo siue manso per ipsum culto et pos- 40 a sesso I prefato reuerendo patri et sibi succedentibus presulibus racione decime manipularis vnum fertonem latorum grossorum Pragensium singulis annis in festo sancti Martini soluere sit astrictus. Harum quibus .. reuerendo Czolek. LIV. Ad dominum regem Francie Karolum ex parte serenissimi domini regis Polonie. Serenissime princeps, frater carissime! Ad nostri nuper veniente presenciam strenuo Guilberto de Lanuan milite v. f. verschreibt der König einem Hincza de Kamien 200 Mark auf Kapiel. — In der Registratur des Krakauer Capitel-Archivs findet sich diese Urk. nicht verzeichnet. Dieser Brief ist die Antwort an Carl VI. von Frankreich auf einen Brief, den Gilbert de Lannoy wohl noch ausser dem obigen (No. XLVI) von Heinrich V. von England mitgebracht hat. Ich habe oben die Stelle aus Długosz ausgezogen, in der die Geschenke angeführt werden, die Gilbert mitgebracht hat. Sie stimmen ungefähr mit den hier in dem Dankbrief aufgezählten. — Das Datum IX (1411), das unser Codex gibt, ist falsch. Zwar war Gilbert de Lannoy schon früher beim König von Polen, näm- lich 1411, aber wie sein Tagebuch erweist, war er damals bei ihm in Kalisch gewesen und der Brief an Carl VI., den ihm der Polenkönig damals gab, war weniger freundlich als der vorliegende, denn er be- schwerte sich darin, dass Carl allein von allen Christenkönigen ihm noch nicht zu seiner Taufe gratulirt hätte. Ueber seine zweite Anwesenheit am polnischen Hofe schreibt Gilbert de Lannoy: De Prusse m'en allay de vers le roy de Poulane par la ville de Sadowen en Russie, lequel je trouvay parfont es desers de Poulane en ung povre lieu nommé Oysemmy; vers lequel je fis mon ambaxade de la pais des deux roys dessus nom-
412 minoris Campyele in terra Crac(oviensi) et districtu Z(atoriensi?) sitarum, propter quam et decimas manipulares predicte ville in maiori ipsarum parte longo tractu temporis deserte manserunt et inculte. Volentes igitur prouentibus nostris et mense ponti- ficalis ecclesie Crac., ad quam decime huiusmodi spectare dinos- cuntur, iugi vigilancia salubrius prouidere predictarumque villa- rum condicionem facere meliorem, cum reuerendissimo in Christo patre domino Alberto episcopo Crac. sincere dilecto pro decima manipulari dictarum villarum ordinacionem fecimus infrascrip- tam videlicet, quod quilibet agricola seu kmetho predictarum villarum de quolibet laneo siue manso per ipsum culto et pos- 40 a sesso I prefato reuerendo patri et sibi succedentibus presulibus racione decime manipularis vnum fertonem latorum grossorum Pragensium singulis annis in festo sancti Martini soluere sit astrictus. Harum quibus .. reuerendo Czolek. LIV. Ad dominum regem Francie Karolum ex parte serenissimi domini regis Polonie. Serenissime princeps, frater carissime! Ad nostri nuper veniente presenciam strenuo Guilberto de Lanuan milite v. f. verschreibt der König einem Hincza de Kamien 200 Mark auf Kapiel. — In der Registratur des Krakauer Capitel-Archivs findet sich diese Urk. nicht verzeichnet. Dieser Brief ist die Antwort an Carl VI. von Frankreich auf einen Brief, den Gilbert de Lannoy wohl noch ausser dem obigen (No. XLVI) von Heinrich V. von England mitgebracht hat. Ich habe oben die Stelle aus Długosz ausgezogen, in der die Geschenke angeführt werden, die Gilbert mitgebracht hat. Sie stimmen ungefähr mit den hier in dem Dankbrief aufgezählten. — Das Datum IX (1411), das unser Codex gibt, ist falsch. Zwar war Gilbert de Lannoy schon früher beim König von Polen, näm- lich 1411, aber wie sein Tagebuch erweist, war er damals bei ihm in Kalisch gewesen und der Brief an Carl VI., den ihm der Polenkönig damals gab, war weniger freundlich als der vorliegende, denn er be- schwerte sich darin, dass Carl allein von allen Christenkönigen ihm noch nicht zu seiner Taufe gratulirt hätte. Ueber seine zweite Anwesenheit am polnischen Hofe schreibt Gilbert de Lannoy: De Prusse m'en allay de vers le roy de Poulane par la ville de Sadowen en Russie, lequel je trouvay parfont es desers de Poulane en ung povre lieu nommé Oysemmy; vers lequel je fis mon ambaxade de la pais des deux roys dessus nom-
Strana 413
413 fideli, qui in terris Russie in loco venacionum nos accessit, singula, que vestrarum litterarum tenor explicuit, et ea, que pre- fatus G(uilbertus) viue vocis expressit oraculo, affeccione dili- genti accepimus, ex quibus signanter collegimus, quod perfecte dileccionis zelum erga nos clara semper exhibicione pretenditis et precordi alacritate portatis, prout multorum fida relaccione certi sumus, qua de re precipuas fraternitati vestre graciarum referimus acciones. In eo autem, quod post tanta gwerrarum disturbia, quibus Francie et Anglie regna a longinquis fuere turbata temporibus, florida pacis arrisit amenitas, sicut signifi- cacione predicti militis vestri cum omni maturitate nobis facta percepimus, exhilarati sumus specialiter et immensarum conso- lacionum gaudia suscepimus eo, quod humani sangwinis detersis profluuiis regnorum predictorum status laudabilia suscipiet in- crementa, et gladius, qui heu in Christianos cruentatus seuire consueuerat, in viscera inimicorum crucis Christi conuertetur. Sed inter gratitudines alias, que cordi nostro accedere potuerint, habuimus precipuam, quia diuina largiente clemencia personam v. f., quam prosperitatis nostre auidam fore confidimus, votiua sospitate et felicibus potiri successibus cognouimus; vt autem v. f. de morum grata ! disposicione successuum, quos diuina nobis 40 b largitur clemencia, causam iocunditatis assumat reciprocam v. f., significare studuimus, quod votiua dante domino sanitate gaude- mus et omnia nobis succedunt ad votum; pretactum eciam v. f. militem, qui zelo deuotionis ductus et pro sui incremento honoris sacrum saluatoris nostri sepulcrum ac alias diuersas mundi partes decreuit visitare, v. f. intuitu suisque exigentibus meritis prohibitu gratanter suscepimus sibique per regnum, terras et mez, et luy presentay les joyaix du roy d'Angleterre: lequel me fist très grant honneur et envoya au devant de moy bien trente lieues pour moy faire venir a ses depens, et me fist faire ou dit desert ung tres beau logis, tous de vertes foeulles et ramsseaux pour tenir mon estat empres luy; et me mena a ses chasses pour prendre ours sauvaiges en vie et me donna deux tres frisques disners: l'un par especial, ou il y avait, plus de soi- xante paires de metz, et me assist a sa table, et me envoyoit toujours vivres. Et me bailla lettres, que je demandoie de luy, adreschans a l'em- pereur de Turquie, avec lequel il estoit alyez contre le roy de Hongrie, pour moi faire avoir mes saufconduits parmi la Turquie: mais il me dist que le dit empereur estoit mort, par quoy toute la Turquie estoit enguerre, et n'y pourroye passer par terre. Sy fus six jours devers lui.
413 fideli, qui in terris Russie in loco venacionum nos accessit, singula, que vestrarum litterarum tenor explicuit, et ea, que pre- fatus G(uilbertus) viue vocis expressit oraculo, affeccione dili- genti accepimus, ex quibus signanter collegimus, quod perfecte dileccionis zelum erga nos clara semper exhibicione pretenditis et precordi alacritate portatis, prout multorum fida relaccione certi sumus, qua de re precipuas fraternitati vestre graciarum referimus acciones. In eo autem, quod post tanta gwerrarum disturbia, quibus Francie et Anglie regna a longinquis fuere turbata temporibus, florida pacis arrisit amenitas, sicut signifi- cacione predicti militis vestri cum omni maturitate nobis facta percepimus, exhilarati sumus specialiter et immensarum conso- lacionum gaudia suscepimus eo, quod humani sangwinis detersis profluuiis regnorum predictorum status laudabilia suscipiet in- crementa, et gladius, qui heu in Christianos cruentatus seuire consueuerat, in viscera inimicorum crucis Christi conuertetur. Sed inter gratitudines alias, que cordi nostro accedere potuerint, habuimus precipuam, quia diuina largiente clemencia personam v. f., quam prosperitatis nostre auidam fore confidimus, votiua sospitate et felicibus potiri successibus cognouimus; vt autem v. f. de morum grata ! disposicione successuum, quos diuina nobis 40 b largitur clemencia, causam iocunditatis assumat reciprocam v. f., significare studuimus, quod votiua dante domino sanitate gaude- mus et omnia nobis succedunt ad votum; pretactum eciam v. f. militem, qui zelo deuotionis ductus et pro sui incremento honoris sacrum saluatoris nostri sepulcrum ac alias diuersas mundi partes decreuit visitare, v. f. intuitu suisque exigentibus meritis prohibitu gratanter suscepimus sibique per regnum, terras et mez, et luy presentay les joyaix du roy d'Angleterre: lequel me fist très grant honneur et envoya au devant de moy bien trente lieues pour moy faire venir a ses depens, et me fist faire ou dit desert ung tres beau logis, tous de vertes foeulles et ramsseaux pour tenir mon estat empres luy; et me mena a ses chasses pour prendre ours sauvaiges en vie et me donna deux tres frisques disners: l'un par especial, ou il y avait, plus de soi- xante paires de metz, et me assist a sa table, et me envoyoit toujours vivres. Et me bailla lettres, que je demandoie de luy, adreschans a l'em- pereur de Turquie, avec lequel il estoit alyez contre le roy de Hongrie, pour moi faire avoir mes saufconduits parmi la Turquie: mais il me dist que le dit empereur estoit mort, par quoy toute la Turquie estoit enguerre, et n'y pourroye passer par terre. Sy fus six jours devers lui.
Strana 414
414 dominia nostra saluum et securum conductum prebuimus ac per alios principatus et terras scismaticorum et infidelium nobis vicinas conductum saluum, ad quantumcunque se nostra extendit facultas, curabimus expedire. Munera quoque et eucenia nobis per vestram fraternitatem missa, galera videlicet pancerium pannum attlanticum auro1 textum pannum, Scualeti operis Anglicani, quattuor arcus cum sagittis, cornua venatorum, duas symeas gratanter sincero recepimus ex affectu. Non tantum ex ipsorum magnitudine et valore, quantum ex sincerissimo vestre dileccionis zelo et affectu, quibus erga nos et statum regni nostri vestram iugiter feruere cognoscimus caritatem, pe- tentes fraternitatem vestram et in desideriis cordis nostri affec- tantes, quatenus quecunque in terris nostris v. f. sunt placita nos velitis pro ipsis audacter requirere scientes et pro firmo tenentes, quod in omnibus, in quibus possemus f. v. sine omni difficultate ardentissime volumus complacere. Datum in Dabri- stann anno etc. XI°. (?) LV. Regraciatur Jo. Schaffr(aniec) duci Bauarie Henrico pro donis sibi datis.2 Illustris princeps, domine graciose! pro donis et euceniis 41 a mihi per sublimitatem vestram ] missis maiores quas possum * . auxo im Cod. Gemeint ist Herzog Heinrich IV. der Reiche von Baiern-Landshut, geb. 1386, gest. 1450, der hier mit Johann Szafraniec, dem Dechanten von Krakau und Vicekanzler von Polen, in so überaus freundlichem Verkehre steht. Dieser Brief wirft übrigens ein eigenes Licht auf das Benehmen des Herzogs. Auf dem Reichstage zu Nürnberg 1422 war nämlich ein lebhaftes Interesse für den deutschen Orden laut geworden. Während aber der Orden unter den grässlichen Verheerungen des sog. golub'schen Krieges litt, hatte man nichts weiter gethan, als einen Abmahnebrief an den Polenkönig geschrieben (vom 26. Juli 1422 bei Raczyński Cod. dipl. Lith. p. 292. Vgl. Joh. Andreae Ratisponensis cronica bei Höfler, Ge- schichtschreiber der husitischen Bewegung II. p. 414). Nach Schluss des Reichstags, als man noch nicht genau wusste, ob der Frieden geschlossen sei (er war es allerdings am Melno-See am 27. Septbr. — wir lassen die citirte Chronik reden p. 431) statim post congregationem principum habi- tam Nurnbergae, . . . . Ludovicus comes palatinus Reni et dux Bavariae et Ericus dux Brunsvicensis vulgariter von Prunschwick in partibus in-
414 dominia nostra saluum et securum conductum prebuimus ac per alios principatus et terras scismaticorum et infidelium nobis vicinas conductum saluum, ad quantumcunque se nostra extendit facultas, curabimus expedire. Munera quoque et eucenia nobis per vestram fraternitatem missa, galera videlicet pancerium pannum attlanticum auro1 textum pannum, Scualeti operis Anglicani, quattuor arcus cum sagittis, cornua venatorum, duas symeas gratanter sincero recepimus ex affectu. Non tantum ex ipsorum magnitudine et valore, quantum ex sincerissimo vestre dileccionis zelo et affectu, quibus erga nos et statum regni nostri vestram iugiter feruere cognoscimus caritatem, pe- tentes fraternitatem vestram et in desideriis cordis nostri affec- tantes, quatenus quecunque in terris nostris v. f. sunt placita nos velitis pro ipsis audacter requirere scientes et pro firmo tenentes, quod in omnibus, in quibus possemus f. v. sine omni difficultate ardentissime volumus complacere. Datum in Dabri- stann anno etc. XI°. (?) LV. Regraciatur Jo. Schaffr(aniec) duci Bauarie Henrico pro donis sibi datis.2 Illustris princeps, domine graciose! pro donis et euceniis 41 a mihi per sublimitatem vestram ] missis maiores quas possum * . auxo im Cod. Gemeint ist Herzog Heinrich IV. der Reiche von Baiern-Landshut, geb. 1386, gest. 1450, der hier mit Johann Szafraniec, dem Dechanten von Krakau und Vicekanzler von Polen, in so überaus freundlichem Verkehre steht. Dieser Brief wirft übrigens ein eigenes Licht auf das Benehmen des Herzogs. Auf dem Reichstage zu Nürnberg 1422 war nämlich ein lebhaftes Interesse für den deutschen Orden laut geworden. Während aber der Orden unter den grässlichen Verheerungen des sog. golub'schen Krieges litt, hatte man nichts weiter gethan, als einen Abmahnebrief an den Polenkönig geschrieben (vom 26. Juli 1422 bei Raczyński Cod. dipl. Lith. p. 292. Vgl. Joh. Andreae Ratisponensis cronica bei Höfler, Ge- schichtschreiber der husitischen Bewegung II. p. 414). Nach Schluss des Reichstags, als man noch nicht genau wusste, ob der Frieden geschlossen sei (er war es allerdings am Melno-See am 27. Septbr. — wir lassen die citirte Chronik reden p. 431) statim post congregationem principum habi- tam Nurnbergae, . . . . Ludovicus comes palatinus Reni et dux Bavariae et Ericus dux Brunsvicensis vulgariter von Prunschwick in partibus in-
Strana 415
415 s : v: refero graciarum acciones et reuera non pro donis tantum, que licet ex ipsorum nobilitate et valore non modica digna sunt existimacione et mihi satis cessere ad placitum, sed pro affectu v: s:, quem ad me et seruicia mea licet nondum s: v: cognita vestra gerit sublimitas tanto quidem fortius et intensius, quanto illum ex sincerissimis v: s: precordiis intelligo emanasse; loricam enim mihi ex parte s: v: gloriose exhibitam satis nobilem et durissimam, prout experigencia comperi, eo gratius me s: v: nouerit accepisse, ex quo iam in presencia mei nullius ictus sagitte penetrare potuerunt, pro quibus s: v: ad omnia bene- placita et ad seruicia, quantumcunque possibilitas mea preualet, presto sum et paratus. Et quecunque s: v: agenda apud sere- ferioris Saxoniae in Prusciam cum exercitu in subsidium cruciferorum contra regem Pol. et ducem Witoldum atque gentiles proficiscuntur. Hein- ricus autem dux Bavariae eadem de caussa intendens proficisci, iter aggredi noluit, nisi certus esset de futuro bello. Qui auditis diversis ru- moribus jam pacem jam bellum futurum fomantibus, certificatus tandem de futuro bello iter in die s. Clementis (23. Nov.) versus Prusciam aggre- ditur, in qua dum venisset, facta erat pax ad tempus congruum placita- tioni, quae tamen per postea gratia dei in proxima Quadragesima est soli- data. Ludovicus igitur comes palatinus Reni cum quibusdam in conversione S. Pauli, quando numeratur 1423, revertitur et in Reychenbach pernoctatur; quidam vero de exercitu ducis Heinrici fer: II post esto mihi Ratis- poniam veniunt, et ipse Heinricus huc usque scil. proximum sequens fe- stum pentecostes cum Rege Sigismundo perseverat. (Vgl. Conrad Bitschin Forts. des Dusburg in Scriptt. rer. Pruss. III, 491 und Eberhard Windeck cap: 176 der Gothaischen Handschrift, cap: 109 bei Menken, und das Schreiben des Erzbischofs von Cöln d. d. crastino b. Andreae 1422 aus dem Königsberger Archiv bei Voigt G. P. VII, 452 Anm. 2. Diese Quellen ergänzen sich gegenseitig.) Da nun der Präliminar-Friede schon geschlossen war, ging der Pfalzgraf Ludwig zum K. Sigismund nach Pressburg, um die grosse im Januar 1423 projectirte Coalition von Ungarn, Schlesien, Lausitz, Preussen gegen Polen zu betreiben, während Herzog Heinrich ganz thatenlos in Preussen blieb. Aus der Coalition wurde bekanntlich Nichts, und K. Sigismund ging vielmehr mit dem Pfalzgrafen Ludwig nach Kesmark zur Conferenz mit dem Polenkönige. Dorthin wird wohl auch Herzog Heinrich gekommen sein, und dort mag sich auch die Freund- schaft desselben mit dem polnischen Vicekanzler geknüpft haben, die um so inniger wurde, als Heinrich es jetzt für gut hielt, dem Orden die rauhe Seite herauszukehren." Trotzdem er Nichts gethan, reichte er dem D. O. eine Soldforderung von 6761 ungr. Gulden ein, und als der Hochmeister einstweilen nur eine Abschlagssumme von 1400 Gulden zahlen konnte, zog der Herzog das in Baiern belegene Ordenshaus Genghofen ein, ohne damit den Process gegen den Orden aufzugeben. (Vgl. Voigt G. P. VII. 461.) Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 27
415 s : v: refero graciarum acciones et reuera non pro donis tantum, que licet ex ipsorum nobilitate et valore non modica digna sunt existimacione et mihi satis cessere ad placitum, sed pro affectu v: s:, quem ad me et seruicia mea licet nondum s: v: cognita vestra gerit sublimitas tanto quidem fortius et intensius, quanto illum ex sincerissimis v: s: precordiis intelligo emanasse; loricam enim mihi ex parte s: v: gloriose exhibitam satis nobilem et durissimam, prout experigencia comperi, eo gratius me s: v: nouerit accepisse, ex quo iam in presencia mei nullius ictus sagitte penetrare potuerunt, pro quibus s: v: ad omnia bene- placita et ad seruicia, quantumcunque possibilitas mea preualet, presto sum et paratus. Et quecunque s: v: agenda apud sere- ferioris Saxoniae in Prusciam cum exercitu in subsidium cruciferorum contra regem Pol. et ducem Witoldum atque gentiles proficiscuntur. Hein- ricus autem dux Bavariae eadem de caussa intendens proficisci, iter aggredi noluit, nisi certus esset de futuro bello. Qui auditis diversis ru- moribus jam pacem jam bellum futurum fomantibus, certificatus tandem de futuro bello iter in die s. Clementis (23. Nov.) versus Prusciam aggre- ditur, in qua dum venisset, facta erat pax ad tempus congruum placita- tioni, quae tamen per postea gratia dei in proxima Quadragesima est soli- data. Ludovicus igitur comes palatinus Reni cum quibusdam in conversione S. Pauli, quando numeratur 1423, revertitur et in Reychenbach pernoctatur; quidam vero de exercitu ducis Heinrici fer: II post esto mihi Ratis- poniam veniunt, et ipse Heinricus huc usque scil. proximum sequens fe- stum pentecostes cum Rege Sigismundo perseverat. (Vgl. Conrad Bitschin Forts. des Dusburg in Scriptt. rer. Pruss. III, 491 und Eberhard Windeck cap: 176 der Gothaischen Handschrift, cap: 109 bei Menken, und das Schreiben des Erzbischofs von Cöln d. d. crastino b. Andreae 1422 aus dem Königsberger Archiv bei Voigt G. P. VII, 452 Anm. 2. Diese Quellen ergänzen sich gegenseitig.) Da nun der Präliminar-Friede schon geschlossen war, ging der Pfalzgraf Ludwig zum K. Sigismund nach Pressburg, um die grosse im Januar 1423 projectirte Coalition von Ungarn, Schlesien, Lausitz, Preussen gegen Polen zu betreiben, während Herzog Heinrich ganz thatenlos in Preussen blieb. Aus der Coalition wurde bekanntlich Nichts, und K. Sigismund ging vielmehr mit dem Pfalzgrafen Ludwig nach Kesmark zur Conferenz mit dem Polenkönige. Dorthin wird wohl auch Herzog Heinrich gekommen sein, und dort mag sich auch die Freund- schaft desselben mit dem polnischen Vicekanzler geknüpft haben, die um so inniger wurde, als Heinrich es jetzt für gut hielt, dem Orden die rauhe Seite herauszukehren." Trotzdem er Nichts gethan, reichte er dem D. O. eine Soldforderung von 6761 ungr. Gulden ein, und als der Hochmeister einstweilen nur eine Abschlagssumme von 1400 Gulden zahlen konnte, zog der Herzog das in Baiern belegene Ordenshaus Genghofen ein, ohne damit den Process gegen den Orden aufzugeben. (Vgl. Voigt G. P. VII. 461.) Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 27
Strana 416
416 nissimum principem et dominum Wladislaum dominum meum graciosum mea intercessione promoueri poterint, toto affectu et desiderio meis promouebuntur. Mitto igitur s. v. equum in omnibus corporis sui partibus album cum rubeo capite, qui propter solius differenciam capitis in pilis satis fuit in terris Valachie reputatus et acceptus et mihi propter raritatem talem pro dono speciali destinatus. S. igitur v. non equi valorem sed mittentis affectum benigne suscipiat. Et si que sunt in partibus regni Polonie s. v. placita, ad que mea se posset extendere facultas, pro illis s. v. me poterit requirere. In quibus enim s. v. possem complacere pro posse meo vltimo libentissime com- placerem. Datum XXIII. LVI. Litera regis Romanorum missa episcopo Tarbaten(si) arestata cum nuncio in metis Polonie. 41b Venerabilis princeps deuote noster dilecte. Non putamus tue deuocioni fore incognitum seu aliqualiter a tua noticia fore peregrinum, quantis insidiis et iaculis per dogmatisaciones scrip- turarum falsas et erroneas hereticorum in Bohemia pululantium impugnetur fides nostra, qualiter eciam modis industriis sub ficta et ypocrita specie non minus per tyrannidem et crudeli- tatem immanem, per ignem et gladium molliuntur extingwere Dlugosz H. P. XI, 453. Quidam enim rusticanus et vilis homo, mendicum se habitu et gestu, quo facilius intuentes falleret, praeferens, Sigismundi Romanorum regis litteras Cruciferis titulatas, vilitati vestium suarum in- suens et iter in Prussiam per Poloniam agens, apud oppidum Poloniae Conin moriturus, vestes suas petebat in Thorun ad commendatorem de- ferri. Quam rem nemine quid lateret perpendente, Gnero, Coninensis teloneator, dum Sbigneo de Oleschnieza secretario regio retulisset, mit- tuntur celerrime, qui vestes defuncti mendici, iam in alios mendicos dis- tributas, conquisitas afferunt. Quibus diligenti quaesitu perscrutatis, literae Sig. Rom. regis illis insutac reperiuntur. — Darunter wird sich auch unser Brief an den Bischof von Dorpat befunden haben. Wenn aber Długosz den Inhalt der Briefe so bezeichnet: omnes fere gentes Poloniae et omne robur miliciae Polonicae in Bohemiam cum duce Sigismundo Coributh discessisse, regnumque Poloniae vacuum gentibus militaribus fore, die Ritter sollten daher angreifen, so beweist unser Brief, dass Dlugosz mit. einem kleinen Kunstgriff den Sinn der Schreiben Sigismunds veründert hat.
416 nissimum principem et dominum Wladislaum dominum meum graciosum mea intercessione promoueri poterint, toto affectu et desiderio meis promouebuntur. Mitto igitur s. v. equum in omnibus corporis sui partibus album cum rubeo capite, qui propter solius differenciam capitis in pilis satis fuit in terris Valachie reputatus et acceptus et mihi propter raritatem talem pro dono speciali destinatus. S. igitur v. non equi valorem sed mittentis affectum benigne suscipiat. Et si que sunt in partibus regni Polonie s. v. placita, ad que mea se posset extendere facultas, pro illis s. v. me poterit requirere. In quibus enim s. v. possem complacere pro posse meo vltimo libentissime com- placerem. Datum XXIII. LVI. Litera regis Romanorum missa episcopo Tarbaten(si) arestata cum nuncio in metis Polonie. 41b Venerabilis princeps deuote noster dilecte. Non putamus tue deuocioni fore incognitum seu aliqualiter a tua noticia fore peregrinum, quantis insidiis et iaculis per dogmatisaciones scrip- turarum falsas et erroneas hereticorum in Bohemia pululantium impugnetur fides nostra, qualiter eciam modis industriis sub ficta et ypocrita specie non minus per tyrannidem et crudeli- tatem immanem, per ignem et gladium molliuntur extingwere Dlugosz H. P. XI, 453. Quidam enim rusticanus et vilis homo, mendicum se habitu et gestu, quo facilius intuentes falleret, praeferens, Sigismundi Romanorum regis litteras Cruciferis titulatas, vilitati vestium suarum in- suens et iter in Prussiam per Poloniam agens, apud oppidum Poloniae Conin moriturus, vestes suas petebat in Thorun ad commendatorem de- ferri. Quam rem nemine quid lateret perpendente, Gnero, Coninensis teloneator, dum Sbigneo de Oleschnieza secretario regio retulisset, mit- tuntur celerrime, qui vestes defuncti mendici, iam in alios mendicos dis- tributas, conquisitas afferunt. Quibus diligenti quaesitu perscrutatis, literae Sig. Rom. regis illis insutac reperiuntur. — Darunter wird sich auch unser Brief an den Bischof von Dorpat befunden haben. Wenn aber Długosz den Inhalt der Briefe so bezeichnet: omnes fere gentes Poloniae et omne robur miliciae Polonicae in Bohemiam cum duce Sigismundo Coributh discessisse, regnumque Poloniae vacuum gentibus militaribus fore, die Ritter sollten daher angreifen, so beweist unser Brief, dass Dlugosz mit. einem kleinen Kunstgriff den Sinn der Schreiben Sigismunds veründert hat.
Strana 417
417 fidem ortodoxam, et non minus satagunt subuertere quemeunque possunt sectam suam per pseudo fratres delatando. Nunc autem non contenti, quod Bohemiam penitus inficere, ad extraneas na- tiones satallites suos ad decipiendas animas destinarunt. Quen- dam Sigismundum ducem Lythwanie, sub cuius vmbra sectam suam tegere aspirant, pro capiendo dominio regni Bohemie et pro tuicione eorum inuitarunt, qui eosdem hereticos in sua malicia, quam fraternitatem nominant, confortando eorumque errores laudando et auctorisando, qui assumpta secum quam magna Polonorum copia iunctisque sibi Tartaris, quos dux Witoldus in succursum predictorum hereticorum destinat, versus Bohemiam sui immemor honoris et prodigus procedit volens venenum illud mortiferum letifere haustum magis ac magis diffundere et virus illud enorme, quod concepit. Et quia ex maiorum suorum fomite hoc procedere sentimus, Nos enim haben- tes respectum ad altissimum, in cuius manu sunt omnia, cuius imperio eciam diriguntur, tenentes et portantes eciam purum zelum pro defensa religionis Christiane, quam naturali gladio prout tenemur defendere volumus et tueri, Venerabiles Paulum magistrum generalem ordinis domus theutonicorum et magistrum Livonie, necnon magistrum per Almanniam sui ordinis, Christi pugiles et crucis Christi propugnatores contra hereticos predic- tos ] ipsorumque fautores et promotores in succurssum inui- 42 a tauimus. Ac vero tu et vasalli tui ex debito quodam, quo ec- clesiastica libertate gaudetis, cuius res agitur, non minus quam nos et alii catholici et potissime spirituales ad conculcandam pestem hereticam et eius fautores obligaris. Ideo tuam deuo- cionem attente requirimus et hortamur eidem auctoritate nostra Romana regia seriosissime mandantes, quatenus omnes et singu- los vasallos et subditos tuos requiras eisdem strictissime man- dando, quod omnes vnatecum se ad arma parent et cum vene- rabili magistro Liuonie et suis de Liuonia contra omnes ordinis innimicos et hereticorum fautores omni potencia insurgant ho- stiliter et procedant ipsorum terras et dominia inuadendo. Quod si facere neglexeritis, quod tamen non credimus, extune non amicos fidei sed zelatores heresis et fautores hereticorum fore vos conferemus. Sperantes indubie, quod in hoc negocio viri- bus, expensis et periculis ad refrenandam hostium Christi mali- ciam non parcetis, pro quo apud deum meritum obtinebitis im- marcescibilem, laudes apud homines, et nobis grata exhibebitis 27*
417 fidem ortodoxam, et non minus satagunt subuertere quemeunque possunt sectam suam per pseudo fratres delatando. Nunc autem non contenti, quod Bohemiam penitus inficere, ad extraneas na- tiones satallites suos ad decipiendas animas destinarunt. Quen- dam Sigismundum ducem Lythwanie, sub cuius vmbra sectam suam tegere aspirant, pro capiendo dominio regni Bohemie et pro tuicione eorum inuitarunt, qui eosdem hereticos in sua malicia, quam fraternitatem nominant, confortando eorumque errores laudando et auctorisando, qui assumpta secum quam magna Polonorum copia iunctisque sibi Tartaris, quos dux Witoldus in succursum predictorum hereticorum destinat, versus Bohemiam sui immemor honoris et prodigus procedit volens venenum illud mortiferum letifere haustum magis ac magis diffundere et virus illud enorme, quod concepit. Et quia ex maiorum suorum fomite hoc procedere sentimus, Nos enim haben- tes respectum ad altissimum, in cuius manu sunt omnia, cuius imperio eciam diriguntur, tenentes et portantes eciam purum zelum pro defensa religionis Christiane, quam naturali gladio prout tenemur defendere volumus et tueri, Venerabiles Paulum magistrum generalem ordinis domus theutonicorum et magistrum Livonie, necnon magistrum per Almanniam sui ordinis, Christi pugiles et crucis Christi propugnatores contra hereticos predic- tos ] ipsorumque fautores et promotores in succurssum inui- 42 a tauimus. Ac vero tu et vasalli tui ex debito quodam, quo ec- clesiastica libertate gaudetis, cuius res agitur, non minus quam nos et alii catholici et potissime spirituales ad conculcandam pestem hereticam et eius fautores obligaris. Ideo tuam deuo- cionem attente requirimus et hortamur eidem auctoritate nostra Romana regia seriosissime mandantes, quatenus omnes et singu- los vasallos et subditos tuos requiras eisdem strictissime man- dando, quod omnes vnatecum se ad arma parent et cum vene- rabili magistro Liuonie et suis de Liuonia contra omnes ordinis innimicos et hereticorum fautores omni potencia insurgant ho- stiliter et procedant ipsorum terras et dominia inuadendo. Quod si facere neglexeritis, quod tamen non credimus, extune non amicos fidei sed zelatores heresis et fautores hereticorum fore vos conferemus. Sperantes indubie, quod in hoc negocio viri- bus, expensis et periculis ad refrenandam hostium Christi mali- ciam non parcetis, pro quo apud deum meritum obtinebitis im- marcescibilem, laudes apud homines, et nobis grata exhibebitis 27*
Strana 418
418 seruicia vobis dignis premiis et retribucionibus suo tempore compensandis. Datum in Theben prima die Maii anno do- mini XXII. LVII. Littera pro episcopo Tarbacen(si) ex parte domini Wi(tol)di. Serenissimo principi et domino, domino Sigismundo etc : Allexander etc : Salutem in salutaribus felicibusque semper pros- perari. Serenissime princeps! etc: Alias estate videlicet pro- xime transacta recolimus nos vestre s: scripsisse supplicando pro reuerendis in Christo patribus dominis archiepiscopo Rigen(si), iam velle diuino demerito sublato, et Theo(dorico) Tar- 42b baten(si) episcopo ] nobis sincere dilecto iuxta relacionem et informacionem Jeo(rgii), familiaris prefati domini Rigen(sis) epis- copi, nobis tunc factas, quatenus e v: s: eundem Jeo(rgiu)m cum suo socio sibi tunc pro familiare adiuncto in commissis et agen- dis suis graciose exaudisse dignata fuisset votis predictorum dominorum archiepiscopi et episcopi benignius annuando. Cer- cioribus vero ad presens honorabilium presentium ostensorum predicti domini Tarbacen(sis) oratorum documentis auisati fide dignis et claro didicimus testimonio litterarum, prenominatum Jeor(giu)m in suis relacionibus pro parte scilicet domini epis- copi Tarbacen(sis) non mediocriter aberrasse et secus quam debuit perorasse petendo pro ipso de regalibus investituris uel saltem pro eorundem suscepcione regalium feodique recognicione terminum prorogari, quod idem J. a prefato domino episcopo Tarbacen(si) nunquam habuit in mandatis, sed dumptaxat ut priuilegiorum super regalibus et feodis ecclesie Tarb(acensis) olim concessorum a diue recordacionis predecessoribus vestris Romanis imperatoribus etc: quorum copias sub transsumpto autentico perspeximus, a s: v: petere debuisset confirmacionem. Racione cuius erroris per prefatum nuncium commissi s: v: Bei dem Auszug aus diesem Schreiben, den der Index corporis diplom. Livoniae etc: ed. Napiersky I p. 253 No. 1160 gibt, wird dieser Brief mit dem vorigen in einen Zusammenhang gebracht, den sie durchaus nicht haben. Was übrigens Hennig von dem vorigen Briefe bemerkt, dass man, um ihn in seinen Beziehungen ganz klar zu machen, eine Abhand- lung schreiben miisste, gilt bei Weitem mehr von dem vorliegenden.
418 seruicia vobis dignis premiis et retribucionibus suo tempore compensandis. Datum in Theben prima die Maii anno do- mini XXII. LVII. Littera pro episcopo Tarbacen(si) ex parte domini Wi(tol)di. Serenissimo principi et domino, domino Sigismundo etc : Allexander etc : Salutem in salutaribus felicibusque semper pros- perari. Serenissime princeps! etc: Alias estate videlicet pro- xime transacta recolimus nos vestre s: scripsisse supplicando pro reuerendis in Christo patribus dominis archiepiscopo Rigen(si), iam velle diuino demerito sublato, et Theo(dorico) Tar- 42b baten(si) episcopo ] nobis sincere dilecto iuxta relacionem et informacionem Jeo(rgii), familiaris prefati domini Rigen(sis) epis- copi, nobis tunc factas, quatenus e v: s: eundem Jeo(rgiu)m cum suo socio sibi tunc pro familiare adiuncto in commissis et agen- dis suis graciose exaudisse dignata fuisset votis predictorum dominorum archiepiscopi et episcopi benignius annuando. Cer- cioribus vero ad presens honorabilium presentium ostensorum predicti domini Tarbacen(sis) oratorum documentis auisati fide dignis et claro didicimus testimonio litterarum, prenominatum Jeor(giu)m in suis relacionibus pro parte scilicet domini epis- copi Tarbacen(sis) non mediocriter aberrasse et secus quam debuit perorasse petendo pro ipso de regalibus investituris uel saltem pro eorundem suscepcione regalium feodique recognicione terminum prorogari, quod idem J. a prefato domino episcopo Tarbacen(si) nunquam habuit in mandatis, sed dumptaxat ut priuilegiorum super regalibus et feodis ecclesie Tarb(acensis) olim concessorum a diue recordacionis predecessoribus vestris Romanis imperatoribus etc: quorum copias sub transsumpto autentico perspeximus, a s: v: petere debuisset confirmacionem. Racione cuius erroris per prefatum nuncium commissi s: v: Bei dem Auszug aus diesem Schreiben, den der Index corporis diplom. Livoniae etc: ed. Napiersky I p. 253 No. 1160 gibt, wird dieser Brief mit dem vorigen in einen Zusammenhang gebracht, den sie durchaus nicht haben. Was übrigens Hennig von dem vorigen Briefe bemerkt, dass man, um ihn in seinen Beziehungen ganz klar zu machen, eine Abhand- lung schreiben miisste, gilt bei Weitem mehr von dem vorliegenden.
Strana 419
419 sepedictum episcopum Tarbacen(sem) propria in persona citavit ad petenda regalia recognoscendaque feoda coram vestra regia maiestate. Quare petimus eandem et ex precordiis desideramus affectantes, quatenus amore et contemplacione nostri prefatum dominum episcopum, amicum nostrum specialem et sincerum etate vltra octuagenaria grandeuum, decrepitum et continue ymo perpetue langwentem curisque ecclesiarum Rigen(sis) et Ozi- lien(sis) suis pro nunc pastoribus orbatarum ex mandato apo- stolico officia vicesgerentem et tuicionis invigilantem, quodque perpensius est, insultus crudeliter hostiles et aduersos gentis Pleskouitarum scismate a foribus et laribus propriis ecclesiaque et subditis I suis actu remordentem et propter longa dispen- 43a diosa et periculosa viarum discrimina ab huiusmodi transitu personali ad vestram regiam celsitudinem dignemini habere sup- portatum clemencius et excusatum sibi, si quam cum eo ipso indignacionem conceperitis, misericorditer remittentes. Ceterum princeps serenissime, rogamus s: v: studiosissime ex affectu, quatenus prenominata! priuilegia diuorum predecessorum ve- strorum Romanorum imperatorum etc: ecclesie predicte Tarb(a- tensi) concessa amore nostri graciose confirmare oratoresque prefatos dicti domini episcopi benignius audire et pertractare eoque celerius propter negociorum qualitatem et iterum itinerum grauedinem dignemini benigne consolatos graciosius expedire. Personam celsitudinis vestre per longinqua tempora dignetur altissimus sospitem feliciter conseruare. Datum in Warann 2 anno XXIIII. LVIII. Littera regis H(ungarie) ad dominum Wi(tol)d(um). Sigismundus etc : Illustri principi ete: Allexandro awnculo nostro carissimo salutem et mutui ac sinceri amoris votiuum incrementum. Illustris princeps, awncule carissime ! Alias per nobilem Zauissium3 etc : dileccioni vestre scripsimus et nuncia- 1 Cod: prenominatum preuilegia. Worany, ein Jagdschloss in Litthauen, wo der Grossfürst mit dem Könige fast jeden Winter zusammenzukommen pflegte. Zawisza Czarny von Garbow, einer der edelsten Ritter am polnischen Hofe, zugleich ein rühriger Diplomat. Vgl. Palacky, Gesch. Böhm. III. 2. 2
419 sepedictum episcopum Tarbacen(sem) propria in persona citavit ad petenda regalia recognoscendaque feoda coram vestra regia maiestate. Quare petimus eandem et ex precordiis desideramus affectantes, quatenus amore et contemplacione nostri prefatum dominum episcopum, amicum nostrum specialem et sincerum etate vltra octuagenaria grandeuum, decrepitum et continue ymo perpetue langwentem curisque ecclesiarum Rigen(sis) et Ozi- lien(sis) suis pro nunc pastoribus orbatarum ex mandato apo- stolico officia vicesgerentem et tuicionis invigilantem, quodque perpensius est, insultus crudeliter hostiles et aduersos gentis Pleskouitarum scismate a foribus et laribus propriis ecclesiaque et subditis I suis actu remordentem et propter longa dispen- 43a diosa et periculosa viarum discrimina ab huiusmodi transitu personali ad vestram regiam celsitudinem dignemini habere sup- portatum clemencius et excusatum sibi, si quam cum eo ipso indignacionem conceperitis, misericorditer remittentes. Ceterum princeps serenissime, rogamus s: v: studiosissime ex affectu, quatenus prenominata! priuilegia diuorum predecessorum ve- strorum Romanorum imperatorum etc: ecclesie predicte Tarb(a- tensi) concessa amore nostri graciose confirmare oratoresque prefatos dicti domini episcopi benignius audire et pertractare eoque celerius propter negociorum qualitatem et iterum itinerum grauedinem dignemini benigne consolatos graciosius expedire. Personam celsitudinis vestre per longinqua tempora dignetur altissimus sospitem feliciter conseruare. Datum in Warann 2 anno XXIIII. LVIII. Littera regis H(ungarie) ad dominum Wi(tol)d(um). Sigismundus etc : Illustri principi ete: Allexandro awnculo nostro carissimo salutem et mutui ac sinceri amoris votiuum incrementum. Illustris princeps, awncule carissime ! Alias per nobilem Zauissium3 etc : dileccioni vestre scripsimus et nuncia- 1 Cod: prenominatum preuilegia. Worany, ein Jagdschloss in Litthauen, wo der Grossfürst mit dem Könige fast jeden Winter zusammenzukommen pflegte. Zawisza Czarny von Garbow, einer der edelsten Ritter am polnischen Hofe, zugleich ein rühriger Diplomat. Vgl. Palacky, Gesch. Böhm. III. 2. 2
Strana 420
420 43b uimus de occurrentibus et huiusmodi nos mutuo contingentibus, in quibus veluti fratres intimi vnanimi voluntate concordes auspice domino quiescimus deo laudes; cui tum et personis serenissimi principis domini Wladislai regis Polonie etc: fratris nostri carissimi et vestre dileccionis occurrerunt nuncii ad ter- minum versus Wiennam cum electoribus et aliis principibus, comitibus et comitatibus celebrandis vestro nomine profecturi, qui intelligentes, quod terminus dissolutus erat, ad propria re- dierunt. Sed quia eisdem principibus electoribus etc: ad eun- dem locum Wienne super festo Katherine ] alterum terminum conueniendi decreuimus statuendum, expedit et rogamus, quod eadem vestra dileccio ad eundem terminum vestros transmittat oratores, qui negocia fidei sancte matris ecclesie et alia agibilia audiant et nobis vnanimi voto concurrentibus assistere valeant vestro nomine consiliis oportunis,1 et quidquid conclusum fuerit etiam valeant affirmare et ad vestram deducere noticiam vice- uersa. Insuper prout commissimus prefato Zauissio cum dilec- cione vestra super conuencione mutua conferendum, noscat vestra dileccio, quod eandem pro hac uice propter terminum cum electoribus et aliis principibus Alemanie in Wiennam super festo sancte Katherine ut premittitur conuenire non possumus. Sed eodem termino dissoluto modum tenebimus, vt auspice do- mino nos feliciter videamus et hoc ipsum dileccioni vestre nuncciabimus tempore oportuno. Ceterum dicto Zauissio a nobis ad vos ut premittitur abeunte, venit ad nos honorabilis magister Johannes Stokes,2 legum doctor nobis sincere dilectus, qui nomine p. 276, Dlugosz XI, 504, und unten No. CXXI. Chron. vet. coll. Prag. bei Höfler Gesch. der Husitischen Bew. I, 85. u. A. Im Invent. arch. Cracov. p. 10 findet sich eine Urk. verzeichnet, nach welcher Zbygniew Oleśnicki, und der eben erwähnte Zawisza Czarny als oratores cum plenaria potestate omnia negotia regis Poloniac pracsertim cum Friderico marchione Brandenburgensi tractandi abgeordnet werden. Ich vermuthe, dass dieser Johannes Stokes der ,Johannes Stoici de Ra- gusio ist, der Verfasser der Schrift ,ausführliche und interessante Nach- richten über die Verhandlungen des Concils zu Siena‘ enthaltend, die Palacky (cf. Gesch. Böhm. III. 2. p. 346 Anm. 315) in der Original- handschrift in der Bibliothek zu Basel (A. 1. 32) auffand. Er wird übrigens schon 1420 in dem Schiedsspruch K. Sigismunds als in Breslau anwesend unter den Zeugen anfgeführt: J. St. legum doctor serenissimi principis domini Henrici Francie Anglieque regis ambasiator (Dogiel Cod. dipl. Pol. IV p. 108. Działyński, Lites etc: I. 2. p. 62).
420 43b uimus de occurrentibus et huiusmodi nos mutuo contingentibus, in quibus veluti fratres intimi vnanimi voluntate concordes auspice domino quiescimus deo laudes; cui tum et personis serenissimi principis domini Wladislai regis Polonie etc: fratris nostri carissimi et vestre dileccionis occurrerunt nuncii ad ter- minum versus Wiennam cum electoribus et aliis principibus, comitibus et comitatibus celebrandis vestro nomine profecturi, qui intelligentes, quod terminus dissolutus erat, ad propria re- dierunt. Sed quia eisdem principibus electoribus etc: ad eun- dem locum Wienne super festo Katherine ] alterum terminum conueniendi decreuimus statuendum, expedit et rogamus, quod eadem vestra dileccio ad eundem terminum vestros transmittat oratores, qui negocia fidei sancte matris ecclesie et alia agibilia audiant et nobis vnanimi voto concurrentibus assistere valeant vestro nomine consiliis oportunis,1 et quidquid conclusum fuerit etiam valeant affirmare et ad vestram deducere noticiam vice- uersa. Insuper prout commissimus prefato Zauissio cum dilec- cione vestra super conuencione mutua conferendum, noscat vestra dileccio, quod eandem pro hac uice propter terminum cum electoribus et aliis principibus Alemanie in Wiennam super festo sancte Katherine ut premittitur conuenire non possumus. Sed eodem termino dissoluto modum tenebimus, vt auspice do- mino nos feliciter videamus et hoc ipsum dileccioni vestre nuncciabimus tempore oportuno. Ceterum dicto Zauissio a nobis ad vos ut premittitur abeunte, venit ad nos honorabilis magister Johannes Stokes,2 legum doctor nobis sincere dilectus, qui nomine p. 276, Dlugosz XI, 504, und unten No. CXXI. Chron. vet. coll. Prag. bei Höfler Gesch. der Husitischen Bew. I, 85. u. A. Im Invent. arch. Cracov. p. 10 findet sich eine Urk. verzeichnet, nach welcher Zbygniew Oleśnicki, und der eben erwähnte Zawisza Czarny als oratores cum plenaria potestate omnia negotia regis Poloniac pracsertim cum Friderico marchione Brandenburgensi tractandi abgeordnet werden. Ich vermuthe, dass dieser Johannes Stokes der ,Johannes Stoici de Ra- gusio ist, der Verfasser der Schrift ,ausführliche und interessante Nach- richten über die Verhandlungen des Concils zu Siena‘ enthaltend, die Palacky (cf. Gesch. Böhm. III. 2. p. 346 Anm. 315) in der Original- handschrift in der Bibliothek zu Basel (A. 1. 32) auffand. Er wird übrigens schon 1420 in dem Schiedsspruch K. Sigismunds als in Breslau anwesend unter den Zeugen anfgeführt: J. St. legum doctor serenissimi principis domini Henrici Francie Anglieque regis ambasiator (Dogiel Cod. dipl. Pol. IV p. 108. Działyński, Lites etc: I. 2. p. 62).
Strana 421
421 serenissimi principis domini Henrici regis Francie et Anglic etc : fratris nostri carissimi, ! qui nobis mentem suam apperuit et petiuit, vt concilium modo ad septennium versus Basileam in- dictum non sine preiudicio sancte matris ecclesie et totius Christianitatis induccione nostra cum aliis regibus et principibus faceremus nostra sollicitudine et intercessione apud sedem apo- stolicam breuiari. Et ut eiusdem legacionis sentencia eidem dileccioni vestre summatim eluceat, scribimus regibus et prin- cipibus ad peticionem eiusdem nunccii iuxta sensus continentiam infrascripti: Dudum in Constantiensi concilio sancta matre ec- clesia revnita sperabamus et subsequi reformacionem ecclesie multipliciter oportunam, que tamen dilata vsque ad quinquen- nium in concilio Papie et postea in Senis translato celebrando non poterat obtineri, vbi certis prelatis conuenientibus ipsa re- formacio ] dissoluto concilio transiit sine fructu. Et iterum sep- 44 a tennium indictum est pro concilio in Basilea celebrando, super quo tanto amplius miramur et turbati sumus, quanto sic tam sanctum et pium opus ad tantam moram non sine dispendio sancte matris occlesie et totius Christianitatis conspicimus pro- celari, quibus nobis sic crebro in mente versantibus supervenit ad nos idem honorabilis magister Jo(hannes), legum doctor nobis sincere dilectus, pro parte et nomine serenissimi principis do- mini Henrici regis Francie et Anglie ac Ybernie domini fratris nostri carissimi de auisamento sui magni consilii et parlamenti ad nos missus requirens nos dicti serenissimi fratris nostri no- mine nedum oportuna verum importuna instancia, quatenus ad ipsum per nos facere et apud alios reges et principes instare vellemus, ut huiusmodi dilacio concilii posset modo congruo breuiari, cuius legacionis effectus nobis multum placuit et in nostra mente resedit. Idcirco nos dicti fratris nostri sollicitis adhortacionibus requisiti in hoc fiximus firmum propositum, vt cum aliis regibus et principibus ad dominum nostrum apostoli- cum nostros nunccios transmittamus ab eodem domino nostro apostolico instancius postulantes, quatenus generale concilium a die insinuacionis sibi per nos et alios reges et principes Chri- stianos faciendo abreuiare velit ad finem anni dumtaxat a die S. oben No. XLVII, und die demnächst folgende No. LIX. Uebrigens gingen die Polen auf die Zumuthung, den Antrag zu unterstützen, nicht ein und wurden dafür vom Papste sehr gelobt. S. unten No. LXXXVIII.
421 serenissimi principis domini Henrici regis Francie et Anglic etc : fratris nostri carissimi, ! qui nobis mentem suam apperuit et petiuit, vt concilium modo ad septennium versus Basileam in- dictum non sine preiudicio sancte matris ecclesie et totius Christianitatis induccione nostra cum aliis regibus et principibus faceremus nostra sollicitudine et intercessione apud sedem apo- stolicam breuiari. Et ut eiusdem legacionis sentencia eidem dileccioni vestre summatim eluceat, scribimus regibus et prin- cipibus ad peticionem eiusdem nunccii iuxta sensus continentiam infrascripti: Dudum in Constantiensi concilio sancta matre ec- clesia revnita sperabamus et subsequi reformacionem ecclesie multipliciter oportunam, que tamen dilata vsque ad quinquen- nium in concilio Papie et postea in Senis translato celebrando non poterat obtineri, vbi certis prelatis conuenientibus ipsa re- formacio ] dissoluto concilio transiit sine fructu. Et iterum sep- 44 a tennium indictum est pro concilio in Basilea celebrando, super quo tanto amplius miramur et turbati sumus, quanto sic tam sanctum et pium opus ad tantam moram non sine dispendio sancte matris occlesie et totius Christianitatis conspicimus pro- celari, quibus nobis sic crebro in mente versantibus supervenit ad nos idem honorabilis magister Jo(hannes), legum doctor nobis sincere dilectus, pro parte et nomine serenissimi principis do- mini Henrici regis Francie et Anglie ac Ybernie domini fratris nostri carissimi de auisamento sui magni consilii et parlamenti ad nos missus requirens nos dicti serenissimi fratris nostri no- mine nedum oportuna verum importuna instancia, quatenus ad ipsum per nos facere et apud alios reges et principes instare vellemus, ut huiusmodi dilacio concilii posset modo congruo breuiari, cuius legacionis effectus nobis multum placuit et in nostra mente resedit. Idcirco nos dicti fratris nostri sollicitis adhortacionibus requisiti in hoc fiximus firmum propositum, vt cum aliis regibus et principibus ad dominum nostrum apostoli- cum nostros nunccios transmittamus ab eodem domino nostro apostolico instancius postulantes, quatenus generale concilium a die insinuacionis sibi per nos et alios reges et principes Chri- stianos faciendo abreuiare velit ad finem anni dumtaxat a die S. oben No. XLVII, und die demnächst folgende No. LIX. Uebrigens gingen die Polen auf die Zumuthung, den Antrag zu unterstützen, nicht ein und wurden dafür vom Papste sehr gelobt. S. unten No. LXXXVIII.
Strana 422
422 currentis requisicionis nostre, vestre et aliorum principum com- putandi et ad illud vnacum collegio suorum cardinalium in per- sonis propriis descendere et dignetur eidem reformacioni inten- dere cum effectu. Quapropter dileccionem vestram studiosius requirimus et hortamur, quatenus ad hoc optinendum eciam vestros nunccios videlicet vnum abbatem seu decanum alicuius ecclesie et vnum militem iuxta decenciam status vestri ad dic- tum dominum apostolicum pro huiusmodi negociis velitis trans- mittere confirmandis. Qui in mense Aprilis proximo cum nostris et aliis nuncciis regum et principum, vbi tunc idem dominus noster apostolicus sint pariter constituti vnacum voto et lega- 44b cione abreuiacione huiusmodi concilii | constantius expetentes, vt sic ipsa ecclesia dei malis et angustiis purgetur, eruatur, redda- turque deo magis placabilis et accepta. Gratam in eo nobis complacentiam ostendentes per hoc enim vnus cum ceteris mundi principibus preter humane laudis preconium merebimini retribucionis eterne premium perpetuum. Datum Tace feria IIII.“ ante festum sancti Michaelis anno etc: XXIIII. LIX. Alia ad dominum Wi(toldum) a domino Romanorum rege. Illustrissimo principi domino Allexandro etc : Sigismundus dei gracia Romanorum etc: Salutem et post presencia eterno- rum gaudiorum pariter perfrui claritate. Serenissimi domini Wladislai dei gracia regis Polonie etc: fratris nostrum vtriusque filii nobis nunciata natiuitas eo nostram maioribus consolacio- nibus letificauit animam, quo fraterne caritatis ydemptitas nostrum vtriusque corda indissolubili federe sociauit, et fraternitatis eiusmodi effectuosissime peticioni, ut ad eiusdem filii sui de fonte baptismatis leuacionem2 ad ipsum dominum regem Polonie nobis placeat condescentes, conabimur omni modo, si poterimus, per- sonaliter accedere illac; quod si personaliter ire non poterimus, mittemus tamen illac ad suam fraternitatem absque dubio tales 1 Das Datum dieses Briefes geben die Worte: hodierna hodie festi sancte Katharinae also den 25. November 1424. Der polnische Kronprinz Wladyslaw wurde geboren den 31. October 1424; die Taufe fand statt den 18. Februar 1425, bei Dlugosz unrichtig den 17., denn Sonntag Esto mihi fiel auf den 18.
422 currentis requisicionis nostre, vestre et aliorum principum com- putandi et ad illud vnacum collegio suorum cardinalium in per- sonis propriis descendere et dignetur eidem reformacioni inten- dere cum effectu. Quapropter dileccionem vestram studiosius requirimus et hortamur, quatenus ad hoc optinendum eciam vestros nunccios videlicet vnum abbatem seu decanum alicuius ecclesie et vnum militem iuxta decenciam status vestri ad dic- tum dominum apostolicum pro huiusmodi negociis velitis trans- mittere confirmandis. Qui in mense Aprilis proximo cum nostris et aliis nuncciis regum et principum, vbi tunc idem dominus noster apostolicus sint pariter constituti vnacum voto et lega- 44b cione abreuiacione huiusmodi concilii | constantius expetentes, vt sic ipsa ecclesia dei malis et angustiis purgetur, eruatur, redda- turque deo magis placabilis et accepta. Gratam in eo nobis complacentiam ostendentes per hoc enim vnus cum ceteris mundi principibus preter humane laudis preconium merebimini retribucionis eterne premium perpetuum. Datum Tace feria IIII.“ ante festum sancti Michaelis anno etc: XXIIII. LIX. Alia ad dominum Wi(toldum) a domino Romanorum rege. Illustrissimo principi domino Allexandro etc : Sigismundus dei gracia Romanorum etc: Salutem et post presencia eterno- rum gaudiorum pariter perfrui claritate. Serenissimi domini Wladislai dei gracia regis Polonie etc: fratris nostrum vtriusque filii nobis nunciata natiuitas eo nostram maioribus consolacio- nibus letificauit animam, quo fraterne caritatis ydemptitas nostrum vtriusque corda indissolubili federe sociauit, et fraternitatis eiusmodi effectuosissime peticioni, ut ad eiusdem filii sui de fonte baptismatis leuacionem2 ad ipsum dominum regem Polonie nobis placeat condescentes, conabimur omni modo, si poterimus, per- sonaliter accedere illac; quod si personaliter ire non poterimus, mittemus tamen illac ad suam fraternitatem absque dubio tales 1 Das Datum dieses Briefes geben die Worte: hodierna hodie festi sancte Katharinae also den 25. November 1424. Der polnische Kronprinz Wladyslaw wurde geboren den 31. October 1424; die Taufe fand statt den 18. Februar 1425, bei Dlugosz unrichtig den 17., denn Sonntag Esto mihi fiel auf den 18.
Strana 423
423 ex nostris baronibus, qui nostri in persona et pro decencia nostri honoris exequentur effectum s: voluntatis fraternitatis ipsius et nichilominus negocia tempore intermedio occurrentia et nobis et eciam ipsi fratri nostro ostendent, si nosmet perso- naliter illac ire poterimus. Preterea fraternitas vestra decerto innotescat, quod iam in Wiennam nos transferemus, ymo et ho- dierna hodie festi sancte Katharine ibidem constitui nullatenus neglexissemus, nisi cum ambasiatore Cunrath! Turcorum impe- ratore, cum quo jam pacem fecimus, fuissemus aliquantulum occupati. Si igitur est intencionis v: f: aliquos ex vestris in dic- tam convencionem mittendi, tunc eadem fraternitas eos mittere non tardet. Ceterum vt v: f: sit certissime edocta, qualiter et quibus modis | habeat marchionatum Brand(enburgensem) Fred- 45a (ricus) burgrauius Nurnbergensis,2 in quibusdam copiis per nos ipsi domino regi Polonie destinatis per eundem que f: v: diri- gendis videbitis luculenter contineri, secundum quod v: f: se regere sciat, et illud petimus per vos secretum teneri. Preterea memoramur eciam nuper v: f: direxisse super eo scripta nostra, qualiter serenissimus frater noster rex Anglie3 ambasiatam suam ad nos et ceteros principes katholicos in eo destinauit, vt nos et alii principes katholici concordi ad hoc voluntate solempnem ad dominum nostrum summum pontificem mitteremus et mitte- rent ambaxiatam, qui requirerent per eandem terminum pro- xime futuri concilii pro facienda reformacione indictum abre- uiare ad vnum annum. Quapropter placeat et v: f: illac in curiam Romanam tempestiue suam ambaxiatam destinare ita tamen, quod eandem ambaxiatam vestram in ipsam curiam Ro- manam destinandam prius in Viennam ad nos destinetis, vt idem habita inibi a nobis et ceteris principibus, qui illuc convenient, informacione sit concors in procuracione termini celebracionis — So im Codex, wofür natürlich Muradi zu lesen ist. Ueber diese Gesandt- schaft, welche 1424 zu K. Sigismund gekommen, um ihn (etwas spät) zur Wahl als deutscher Kaiser zu beglückwünschen und den fünfjährigen Waf- fenstillstand um zwei Jahre zu prolongiren, spricht Eberhard Windeck cap. 119. 122 und 126 bei Menken (vgl. Zinkeisen Gesch. d. Osmanen I p. 539, Aschbach, K. Sigmund II p. 196). Die Feindschaft Sigismunds gegen den H. enzollern hatte damals den Höhepunkt erreicht. Vgl. Lang, Ludwig der Bärtige p. 120, Aschbach, K. Sigmund III, 233, Caro, Gesch. Polens III, 587. 3 Vgl. Nr. XLVII. und Nr. LVIII.
423 ex nostris baronibus, qui nostri in persona et pro decencia nostri honoris exequentur effectum s: voluntatis fraternitatis ipsius et nichilominus negocia tempore intermedio occurrentia et nobis et eciam ipsi fratri nostro ostendent, si nosmet perso- naliter illac ire poterimus. Preterea fraternitas vestra decerto innotescat, quod iam in Wiennam nos transferemus, ymo et ho- dierna hodie festi sancte Katharine ibidem constitui nullatenus neglexissemus, nisi cum ambasiatore Cunrath! Turcorum impe- ratore, cum quo jam pacem fecimus, fuissemus aliquantulum occupati. Si igitur est intencionis v: f: aliquos ex vestris in dic- tam convencionem mittendi, tunc eadem fraternitas eos mittere non tardet. Ceterum vt v: f: sit certissime edocta, qualiter et quibus modis | habeat marchionatum Brand(enburgensem) Fred- 45a (ricus) burgrauius Nurnbergensis,2 in quibusdam copiis per nos ipsi domino regi Polonie destinatis per eundem que f: v: diri- gendis videbitis luculenter contineri, secundum quod v: f: se regere sciat, et illud petimus per vos secretum teneri. Preterea memoramur eciam nuper v: f: direxisse super eo scripta nostra, qualiter serenissimus frater noster rex Anglie3 ambasiatam suam ad nos et ceteros principes katholicos in eo destinauit, vt nos et alii principes katholici concordi ad hoc voluntate solempnem ad dominum nostrum summum pontificem mitteremus et mitte- rent ambaxiatam, qui requirerent per eandem terminum pro- xime futuri concilii pro facienda reformacione indictum abre- uiare ad vnum annum. Quapropter placeat et v: f: illac in curiam Romanam tempestiue suam ambaxiatam destinare ita tamen, quod eandem ambaxiatam vestram in ipsam curiam Ro- manam destinandam prius in Viennam ad nos destinetis, vt idem habita inibi a nobis et ceteris principibus, qui illuc convenient, informacione sit concors in procuracione termini celebracionis — So im Codex, wofür natürlich Muradi zu lesen ist. Ueber diese Gesandt- schaft, welche 1424 zu K. Sigismund gekommen, um ihn (etwas spät) zur Wahl als deutscher Kaiser zu beglückwünschen und den fünfjährigen Waf- fenstillstand um zwei Jahre zu prolongiren, spricht Eberhard Windeck cap. 119. 122 und 126 bei Menken (vgl. Zinkeisen Gesch. d. Osmanen I p. 539, Aschbach, K. Sigmund II p. 196). Die Feindschaft Sigismunds gegen den H. enzollern hatte damals den Höhepunkt erreicht. Vgl. Lang, Ludwig der Bärtige p. 120, Aschbach, K. Sigmund III, 233, Caro, Gesch. Polens III, 587. 3 Vgl. Nr. XLVII. und Nr. LVIII.
Strana 424
424 concilii huiusmodi cum ambasiatoribus tam nostris quam alio- rum ibi ad hoc faciendum destinandis. Fraternitatem vestram altissimus conseruet feliciter tempora per longewa. Datum Bude . .. . LX. Beatissime pater, domine benigne! Quamvis post transla- cionem vestram in Christo patris domini Mathie episcopi alias Mednicen(sis) in Samaicia nouelle plantacionis ad ecclesiam Wilnen(sem), de qua sibi facta est dudum promissio honora- bilis N(icolaus) prepositus collegiate ecclesie Trocen(sis), etatis mature, moribus compositus, de legittimo matrimonio natus, vita et sciencia comendabilis sacerdos, actu celebrans sciensque gentis Samaitice ydioma ad eandem ecclesiam Medicen(sem) sit nomi- natus et vocatus. Et pro co, ut sibi de codem prouisum fuis- set ad sedem apostolicam per serenissimum et dominum domi- 45b num Wladislaum ] regem Polonie etc: fratrem meum carissimum et me scriptum fuit et petitum; attamen vsque in diem hodier- num idem N. ad eandem Med(nicensem) ecclesiam effectum promocionis non extat consecutus, sic quod eadem ecclesia pa- store viduata in detrimentum sancte fidei in illa gente neophi- tica nouiter inchoata. Arbitror autem, pater beatissime, hanc pro- mocionem exinde dilatam fuisse et differri aut, quia de modo promouendi domini Mathie predicti ab ipsa ad Wilnen(sem) translati in curia Romana est incognitum, vel quia de taxa eius- dem ecclesie tamquam noua in camera apostolica nondum con- stare videtur aut forsitan, quia ecclesia eadem adeo in hac nouitate in suis fructibus et prouentibus defectuosa existens lit- teras prouisionis de cancellaria redimere non sufficit neque po- test ad instar aliarum ecclesiarum dudum erectarum. Pater bea- tissime, dignetur nosse s: v:, quod postquam diuino flamine gens illa Samaitica a tenebris infidelitatis conuersa et per venerabiles patres Johannem archiepiscopum Leopoliensem adhuc viventem et Petrum bone memorie episcopum Wil(nensem), tunc per sacrum concilium Constan(tiense) specialiter in huiusmodi ne- Bei Napiersky, Index corp. hist. dipl. Liv: cte: I p. 220 Nr. 975 unrich- tig ausgezogen, aber mit gutem Grunde in das Jahr 1421 gesetzt. Vgl. übrigens oben Nr. XXXII.
424 concilii huiusmodi cum ambasiatoribus tam nostris quam alio- rum ibi ad hoc faciendum destinandis. Fraternitatem vestram altissimus conseruet feliciter tempora per longewa. Datum Bude . .. . LX. Beatissime pater, domine benigne! Quamvis post transla- cionem vestram in Christo patris domini Mathie episcopi alias Mednicen(sis) in Samaicia nouelle plantacionis ad ecclesiam Wilnen(sem), de qua sibi facta est dudum promissio honora- bilis N(icolaus) prepositus collegiate ecclesie Trocen(sis), etatis mature, moribus compositus, de legittimo matrimonio natus, vita et sciencia comendabilis sacerdos, actu celebrans sciensque gentis Samaitice ydioma ad eandem ecclesiam Medicen(sem) sit nomi- natus et vocatus. Et pro co, ut sibi de codem prouisum fuis- set ad sedem apostolicam per serenissimum et dominum domi- 45b num Wladislaum ] regem Polonie etc: fratrem meum carissimum et me scriptum fuit et petitum; attamen vsque in diem hodier- num idem N. ad eandem Med(nicensem) ecclesiam effectum promocionis non extat consecutus, sic quod eadem ecclesia pa- store viduata in detrimentum sancte fidei in illa gente neophi- tica nouiter inchoata. Arbitror autem, pater beatissime, hanc pro- mocionem exinde dilatam fuisse et differri aut, quia de modo promouendi domini Mathie predicti ab ipsa ad Wilnen(sem) translati in curia Romana est incognitum, vel quia de taxa eius- dem ecclesie tamquam noua in camera apostolica nondum con- stare videtur aut forsitan, quia ecclesia eadem adeo in hac nouitate in suis fructibus et prouentibus defectuosa existens lit- teras prouisionis de cancellaria redimere non sufficit neque po- test ad instar aliarum ecclesiarum dudum erectarum. Pater bea- tissime, dignetur nosse s: v:, quod postquam diuino flamine gens illa Samaitica a tenebris infidelitatis conuersa et per venerabiles patres Johannem archiepiscopum Leopoliensem adhuc viventem et Petrum bone memorie episcopum Wil(nensem), tunc per sacrum concilium Constan(tiense) specialiter in huiusmodi ne- Bei Napiersky, Index corp. hist. dipl. Liv: cte: I p. 220 Nr. 975 unrich- tig ausgezogen, aber mit gutem Grunde in das Jahr 1421 gesetzt. Vgl. übrigens oben Nr. XXXII.
Strana 425
425 gocio conuersionis legatos et deputatos, fidem suscepisset bap- tisataque fuisset, prefati archiepiscopus et episcopus auctoritate sibi a predicto concilio tradita candem ecclesiam ab exordio fundauerunt et erexerunt, ad quam iam dictum dominum Mathiam modernum Wilnen(sem) episcopum instituerant et confirmaue- rant et nulla taxa fructuum et prouentuum per eos predicte Med(nicensi) ecclesie fuit sicut necesse est imposita, propter gentis illius, que in ritu suo priori cerebroso resoluto transierat collo, disuetudinem, ne forte per huiusmodi emunctiones et solu- ciones a fide suscepta distrahi viderentur iugumque et onus Christi Ihesu ipsis in suauitate et lenitate deferendum non veniret. Verum nec ecclesia predicta de suis fructibus aliqua onera ! valet portare pro presenti, que quamvis terre amplitu- 46 a dine non tamen exculte est dotata, propter quod predictus epi- scopus et clerus ipsius victus et amictus necessaria me oppor- tet de propriis ministrare, processu autem temporis et crescente fide genteque illa magis domata, ut speratur ab altissimo, non ambigitur predictam ecclesiam in spiritualibus et temporalibus in futurum vberius posse prosperari. Quare eidem s: v: supplico attencius et deuote, quatenus compacientes nouitati in fide gen- tis eiusdem et in proventibus tenuitati ! ecclesie sepedicte propter sui nouam plantacionem et erreccionem et alia premissa de miseracione paterni gremii de accepto gratis ab altissimo grate et gratis dispensando prefato Nicolao nominato, vocato et com- mendato ad eandem, ut premittitur, ac de eadem misericorditer prouidere. Et ne difficultas in expendendis litteris prouisionis in cancellaria siue camera apostolica oriatur, absque quouis graua- mine easdem mandare expedire dignemini graciose, ne fides salubri principio inibi inchoata per carenciam pastoris diutinam thabefacta vilius contepescat. Cum pater beatissime et si omnes alii, quod absit, quorum interest uel interesse posset, a tam lau- dabili incepto aliqualiter refrigescere seu deficere videretur ne- gocio, ipsa sanctitas vestra, que est et esse debet tocius origo et perfeccio bonitatis in ecclesia militante, motu proprie libera- litatis et benignitatis ad augmentum sancte fidei nedum plage illius verum et omnium animarum totius orbis per ambitum procurare tenetur cura pastorali eidem s: v: id swadente, quam altissimus per longewa et felicia tempora conseruare dignetur 1 So muss wohl gelesen werden, wofür im Codex: ,pronen19 temeritati."
425 gocio conuersionis legatos et deputatos, fidem suscepisset bap- tisataque fuisset, prefati archiepiscopus et episcopus auctoritate sibi a predicto concilio tradita candem ecclesiam ab exordio fundauerunt et erexerunt, ad quam iam dictum dominum Mathiam modernum Wilnen(sem) episcopum instituerant et confirmaue- rant et nulla taxa fructuum et prouentuum per eos predicte Med(nicensi) ecclesie fuit sicut necesse est imposita, propter gentis illius, que in ritu suo priori cerebroso resoluto transierat collo, disuetudinem, ne forte per huiusmodi emunctiones et solu- ciones a fide suscepta distrahi viderentur iugumque et onus Christi Ihesu ipsis in suauitate et lenitate deferendum non veniret. Verum nec ecclesia predicta de suis fructibus aliqua onera ! valet portare pro presenti, que quamvis terre amplitu- 46 a dine non tamen exculte est dotata, propter quod predictus epi- scopus et clerus ipsius victus et amictus necessaria me oppor- tet de propriis ministrare, processu autem temporis et crescente fide genteque illa magis domata, ut speratur ab altissimo, non ambigitur predictam ecclesiam in spiritualibus et temporalibus in futurum vberius posse prosperari. Quare eidem s: v: supplico attencius et deuote, quatenus compacientes nouitati in fide gen- tis eiusdem et in proventibus tenuitati ! ecclesie sepedicte propter sui nouam plantacionem et erreccionem et alia premissa de miseracione paterni gremii de accepto gratis ab altissimo grate et gratis dispensando prefato Nicolao nominato, vocato et com- mendato ad eandem, ut premittitur, ac de eadem misericorditer prouidere. Et ne difficultas in expendendis litteris prouisionis in cancellaria siue camera apostolica oriatur, absque quouis graua- mine easdem mandare expedire dignemini graciose, ne fides salubri principio inibi inchoata per carenciam pastoris diutinam thabefacta vilius contepescat. Cum pater beatissime et si omnes alii, quod absit, quorum interest uel interesse posset, a tam lau- dabili incepto aliqualiter refrigescere seu deficere videretur ne- gocio, ipsa sanctitas vestra, que est et esse debet tocius origo et perfeccio bonitatis in ecclesia militante, motu proprie libera- litatis et benignitatis ad augmentum sancte fidei nedum plage illius verum et omnium animarum totius orbis per ambitum procurare tenetur cura pastorali eidem s: v: id swadente, quam altissimus per longewa et felicia tempora conseruare dignetur 1 So muss wohl gelesen werden, wofür im Codex: ,pronen19 temeritati."
Strana 426
426 pro regimine ecclesie sue sancte et consolacione mea speciali. Datum mensis XX Januarii. LXI. Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio nobili viro Alexandro etc. salutem et apostolicam benediccionem. Quo- 46b niam singularis est ] affeccio nostra erga personam carissimi in Christo filii nostri Wladislai regis Polonie illustris et dilecti filii nobilis viri Fredrici marchionis summe placeret nobis et pro gratissimo haberemus, quod matrimonium illud, de quo alias sicut nouit excellencia tua inter eos tractatus habitus est, voti- uum consequeretur effectum. Et quoniam intelleximus, quomodo quidam prosecucionem huius matrimonii diuersis exquisitis colo- ribus impedire nituntur, propterea celsitudinem tuam, de qua plenam fiduciam gerimus, exhortamur, requirimus et rogamus, quatenus apud ipsum regem tam pro conseruanda et augenda inter eos beniuolentia et amore quam eciam pro nostra consi- deracione efficaciter operari velis, quod ipse rex ab inceptis nullo modo desistat, sed matrimonium ipsum iam inceptum ad effec- tum perducat. Ex quo non dubitamus quamplurima bona eciam pro defensione et presidio catholice fidei propter vnitatem et consangwineitatem tantorum principum in ecclesia dei succes- siuis temporibus prouentura. Datum Rome apud sanctam Mariam minorem VIII kalendas Decembris pontificatus nostri anno septimo. LXII. Littera regis Hungarie domino regi Polonie scripta. 2 Sigismundus dei gracia Romanorum etc: rex serenissimo principi domino Wladislao regi Polonie fratri nostro carissimo 1 Was den Gegenstand anbetrifft, vgl. ob. Nr. I. Einen Brief in derselben Sache vom Papst an den K. Wladyslaw hat Dlugosz H. P. IX, 479 vom 28. Mai 1424, in welchem der Papst seine eigene, der Familie Colonna Verwandtschaft mit den Hohenzollern als Empfehlungsgrund in die Schale wirft. Beide Briefe intriguiren gegèn das mit Leidenschaft verfolgte Interesse K. Sigismund’s in einem Augenblick, in welchem die Curie ihn unauf- hörlich liebkost und zum Kriege wider die Husiten entflammt. Dieser Brief ist Anfangs Februar 1425 geschrieben, denn die Taufe des polnischen Prinzen fand, wie erwähnt, den 18. Februar statt. Es ist gut,
426 pro regimine ecclesie sue sancte et consolacione mea speciali. Datum mensis XX Januarii. LXI. Martinus episcopus seruus seruorum dei dilecto filio nobili viro Alexandro etc. salutem et apostolicam benediccionem. Quo- 46b niam singularis est ] affeccio nostra erga personam carissimi in Christo filii nostri Wladislai regis Polonie illustris et dilecti filii nobilis viri Fredrici marchionis summe placeret nobis et pro gratissimo haberemus, quod matrimonium illud, de quo alias sicut nouit excellencia tua inter eos tractatus habitus est, voti- uum consequeretur effectum. Et quoniam intelleximus, quomodo quidam prosecucionem huius matrimonii diuersis exquisitis colo- ribus impedire nituntur, propterea celsitudinem tuam, de qua plenam fiduciam gerimus, exhortamur, requirimus et rogamus, quatenus apud ipsum regem tam pro conseruanda et augenda inter eos beniuolentia et amore quam eciam pro nostra consi- deracione efficaciter operari velis, quod ipse rex ab inceptis nullo modo desistat, sed matrimonium ipsum iam inceptum ad effec- tum perducat. Ex quo non dubitamus quamplurima bona eciam pro defensione et presidio catholice fidei propter vnitatem et consangwineitatem tantorum principum in ecclesia dei succes- siuis temporibus prouentura. Datum Rome apud sanctam Mariam minorem VIII kalendas Decembris pontificatus nostri anno septimo. LXII. Littera regis Hungarie domino regi Polonie scripta. 2 Sigismundus dei gracia Romanorum etc: rex serenissimo principi domino Wladislao regi Polonie fratri nostro carissimo 1 Was den Gegenstand anbetrifft, vgl. ob. Nr. I. Einen Brief in derselben Sache vom Papst an den K. Wladyslaw hat Dlugosz H. P. IX, 479 vom 28. Mai 1424, in welchem der Papst seine eigene, der Familie Colonna Verwandtschaft mit den Hohenzollern als Empfehlungsgrund in die Schale wirft. Beide Briefe intriguiren gegèn das mit Leidenschaft verfolgte Interesse K. Sigismund’s in einem Augenblick, in welchem die Curie ihn unauf- hörlich liebkost und zum Kriege wider die Husiten entflammt. Dieser Brief ist Anfangs Februar 1425 geschrieben, denn die Taufe des polnischen Prinzen fand, wie erwähnt, den 18. Februar statt. Es ist gut,
Strana 427
427 salutem et fraterne dileccionis continuum incrementum. Serenissi- me princeps frater carissime, litteram vestram nobis per nuncium vestrum nouissime presentatam, in qua nos iterata uice ad baptis- malem solempnitatem filii vestri carissimi nobis grate dilecti et ad compaternitatis officium inuitatis, gratanter suscepimus et sano collegimus intellectu. Et nouit altissimus, quod non solum ad huiusmodi baptismi solempnia iuxta petita venire fuissemus beniuoli] et parati, ymo nos motu proprio obtulissemus sponta- neos in his et singulis, que se votis vestre fraternitatis nobis care quomodolibet possent conformare, si nobis agendorum va- rietas, quibus cottidie vexamur, non obstitisset, et signanter tanti hospitis videlicet serenissimi principis domini Erici Dacie etc: regis fratris nostri carissimi de longinquis finibus votiuus aduentus, quem honorare tanquam consanguineum nostrum pro- pinquum tenemur et ex intimis affectamus, prout venerabilis Clemens Jaurien(sis) episcopus, 2 consiliarius et deuotus noster dilectus, quem ad huiusmodi solempnitatem et paternitatis offi- cium dirigimus adimplendum, qui vestram fraternitatem, prout minime dubitamus, clarius informabit. Insuper multum gaude- mus, quod in venacionibus vestra prosperatur fraternitas quod- que sic loca et tempora vobis coaptastis, quod iuxta desideria solaciis quoque potestis intendere. Nos vero agendorum mole depressi tenemur anxii, quod nullatenus etiamsi ferarum multi- tudine habundemus, huiusmodi non possumus vacare solaciis continue tempore dilabente. De transmissis autem nobis ferinis centauri et tigridis vestre fraternitati vberes graciarum exolui- mus acciones, que tanto graciori affeccione recepimus, quanto in his mittentis affectum cognoscimus et ea per nos et barones nostros auide consumpta plus quam vnquam prius de sapore placabili fuerunt multimode commendata. Procedimus preterea 47 a dass das Datum mit unanfechtbarer Sicherheit festgestellt werden kann, denn von den in diesem Schreiben erwähnten Verhandlungen mit den Husiten und der projectirten Disputation von Brünn wissen wir aus ande- ren Quellen Nichts, und bei der Aehnlichkeit der Umstände, mit denen vom Winter 1423/24 (vgl. ob. Nr. IV.) hätten sie leicht für identisch angesehen werden können. Auch Palacky spricht von diesen Verhandlun- gen nicht. Er war im heiligen Lande gewesen. Vgl. unten Nr. LXIV, Nr. LXXIX und Nr. LXXX. 2 Vgl. Dlugosz H. P. XI, 485.
427 salutem et fraterne dileccionis continuum incrementum. Serenissi- me princeps frater carissime, litteram vestram nobis per nuncium vestrum nouissime presentatam, in qua nos iterata uice ad baptis- malem solempnitatem filii vestri carissimi nobis grate dilecti et ad compaternitatis officium inuitatis, gratanter suscepimus et sano collegimus intellectu. Et nouit altissimus, quod non solum ad huiusmodi baptismi solempnia iuxta petita venire fuissemus beniuoli] et parati, ymo nos motu proprio obtulissemus sponta- neos in his et singulis, que se votis vestre fraternitatis nobis care quomodolibet possent conformare, si nobis agendorum va- rietas, quibus cottidie vexamur, non obstitisset, et signanter tanti hospitis videlicet serenissimi principis domini Erici Dacie etc: regis fratris nostri carissimi de longinquis finibus votiuus aduentus, quem honorare tanquam consanguineum nostrum pro- pinquum tenemur et ex intimis affectamus, prout venerabilis Clemens Jaurien(sis) episcopus, 2 consiliarius et deuotus noster dilectus, quem ad huiusmodi solempnitatem et paternitatis offi- cium dirigimus adimplendum, qui vestram fraternitatem, prout minime dubitamus, clarius informabit. Insuper multum gaude- mus, quod in venacionibus vestra prosperatur fraternitas quod- que sic loca et tempora vobis coaptastis, quod iuxta desideria solaciis quoque potestis intendere. Nos vero agendorum mole depressi tenemur anxii, quod nullatenus etiamsi ferarum multi- tudine habundemus, huiusmodi non possumus vacare solaciis continue tempore dilabente. De transmissis autem nobis ferinis centauri et tigridis vestre fraternitati vberes graciarum exolui- mus acciones, que tanto graciori affeccione recepimus, quanto in his mittentis affectum cognoscimus et ea per nos et barones nostros auide consumpta plus quam vnquam prius de sapore placabili fuerunt multimode commendata. Procedimus preterea 47 a dass das Datum mit unanfechtbarer Sicherheit festgestellt werden kann, denn von den in diesem Schreiben erwähnten Verhandlungen mit den Husiten und der projectirten Disputation von Brünn wissen wir aus ande- ren Quellen Nichts, und bei der Aehnlichkeit der Umstände, mit denen vom Winter 1423/24 (vgl. ob. Nr. IV.) hätten sie leicht für identisch angesehen werden können. Auch Palacky spricht von diesen Verhandlun- gen nicht. Er war im heiligen Lande gewesen. Vgl. unten Nr. LXIV, Nr. LXXIX und Nr. LXXX. 2 Vgl. Dlugosz H. P. XI, 485.
Strana 428
428 iam versus Tatam obuiam predicto regi Dacie carissimo fratri nostro, cum quo et si libenti animo deduceremus solacium vena- cionis, tempus tamen non patitur sed wlt, ut capture pocius piscium sollicitius insudemus. Nobilis tamen Stephanus nouis- 47b sime | in XII diebus IIC ceruos et prope XX porcos silue- stres cepit, quod et si nobis multum placeat ab esu tamen eorum abstinere cogimur tempore sic volente. Preterea carissime frater, ut vestra fraternitas nouorum emergencium non sit expers, scire placeat, quod nobilis Hassko de Walstein ! nos et illustrem Al- bertum ducem Austrie et marchionem Morauie filium nostrum carissimum accessit, qui per sollicitam filii nostri et solertem intercessionem graciam nostram consecutus nobis varia regni Bohemie negocia explicauit, Nos itaque communicato consilio reuerendissimi domini cardinalis2 et dicti filii nostri et aliorum principum et procerum sacri imperii et aliorum regnorum nostro- rum singulis baronibus, nobilibus, ciuibus et communitatibus regni Bohemie de parte aduersa indiximus terminum super festo sancti Jeorgii proximo ad Brunam veniendi litteris nostri salui- conductus ipsis in forma debita desuper destinatis. Quibus sic venientibus speramus iuxta specificacionem dicti Hasskonis, quod multos reperiemus humiliatos ad veniam et multos aliis modis congruis ad nostram obedienciam attrahemus. Nichilominus tamen arma pro exercitu future estatis paramus, nec huius- modi tractatus nos deo dante impedient sed iuxta propositum estate instante aduersum rebelles dei et nostros manu valida procedemus, ad cuius rei consumacionem vniuersos sacri imperii electores et alios principes electores, comites, barones et ciui- 48a tates requisiuimus, oportuna nobis aminicula in hac re impen- denda.3 Concurrunt etiam ad hec littere domini nostri summi pontificis, qui singulos fidei orthodoxe cultores ad simile exhor- tatur. Habemus eciam bullas v: f: et illustri Wi(tol)do magno duci Lythwanie fratri nostro carissimo! per dictum dominum Mithin hatte Haschek von Waldstein im Sommer 1424 Böhmen noch nicht verlassen und sich Albrecht von Oesterreich nicht unterworfen, wie Palacky, Gesch. Böhm. III. 2, p. 355 Anm. 328 vermuthet. 2 Branda. 3 Vgl. Eberhard Windeck cap. 199 der Goth. Handschrift cap. 128 bei Menken. Vgl. oben die Bulle an Witold vom 28. Januar 1425 (Nr. XX), und nach dem dort ausgeführten Beweise gehört auch woll die Bulle bei Theiner Mon. Pol. II p. 32 Nr. 45 in diese Zeit und zu den hier gemeinten Stücken. 4
428 iam versus Tatam obuiam predicto regi Dacie carissimo fratri nostro, cum quo et si libenti animo deduceremus solacium vena- cionis, tempus tamen non patitur sed wlt, ut capture pocius piscium sollicitius insudemus. Nobilis tamen Stephanus nouis- 47b sime | in XII diebus IIC ceruos et prope XX porcos silue- stres cepit, quod et si nobis multum placeat ab esu tamen eorum abstinere cogimur tempore sic volente. Preterea carissime frater, ut vestra fraternitas nouorum emergencium non sit expers, scire placeat, quod nobilis Hassko de Walstein ! nos et illustrem Al- bertum ducem Austrie et marchionem Morauie filium nostrum carissimum accessit, qui per sollicitam filii nostri et solertem intercessionem graciam nostram consecutus nobis varia regni Bohemie negocia explicauit, Nos itaque communicato consilio reuerendissimi domini cardinalis2 et dicti filii nostri et aliorum principum et procerum sacri imperii et aliorum regnorum nostro- rum singulis baronibus, nobilibus, ciuibus et communitatibus regni Bohemie de parte aduersa indiximus terminum super festo sancti Jeorgii proximo ad Brunam veniendi litteris nostri salui- conductus ipsis in forma debita desuper destinatis. Quibus sic venientibus speramus iuxta specificacionem dicti Hasskonis, quod multos reperiemus humiliatos ad veniam et multos aliis modis congruis ad nostram obedienciam attrahemus. Nichilominus tamen arma pro exercitu future estatis paramus, nec huius- modi tractatus nos deo dante impedient sed iuxta propositum estate instante aduersum rebelles dei et nostros manu valida procedemus, ad cuius rei consumacionem vniuersos sacri imperii electores et alios principes electores, comites, barones et ciui- 48a tates requisiuimus, oportuna nobis aminicula in hac re impen- denda.3 Concurrunt etiam ad hec littere domini nostri summi pontificis, qui singulos fidei orthodoxe cultores ad simile exhor- tatur. Habemus eciam bullas v: f: et illustri Wi(tol)do magno duci Lythwanie fratri nostro carissimo! per dictum dominum Mithin hatte Haschek von Waldstein im Sommer 1424 Böhmen noch nicht verlassen und sich Albrecht von Oesterreich nicht unterworfen, wie Palacky, Gesch. Böhm. III. 2, p. 355 Anm. 328 vermuthet. 2 Branda. 3 Vgl. Eberhard Windeck cap. 199 der Goth. Handschrift cap. 128 bei Menken. Vgl. oben die Bulle an Witold vom 28. Januar 1425 (Nr. XX), und nach dem dort ausgeführten Beweise gehört auch woll die Bulle bei Theiner Mon. Pol. II p. 32 Nr. 45 in diese Zeit und zu den hier gemeinten Stücken. 4
Strana 429
429 nostrum apostolicum destinatas, quas vobis per nostrum specia- lem nunccium curabimus destinare, vestram caram fraternitatem non minus obnixe quam affectuose rogantes, prout eciam vobis per dictum Clementem episcopum insinuauimus mentem nostram, quatenus nobis in hoc salutifero dei et catholice fidei negocio ad intrantem estatem vestra regia subsidia velitis valide et maiori qua potestis efficacia ministrare. Speramus enim indubie, quod ipsa estate vestro et aliorum amicorum nostrorum acce- dente subsidio multa succedent prospera fidei catholice et Chri- stiano nomini plurimum profutura, prout etiam si se casus offeret ea vobis datura non differamus, ymo parati essemus et vltronei ad singula, que vobis et domui vestre conferre possent, quomo- dolibet status et honoris continuum incrementum. In eo f: v: nobis singularis amoris demonstrabit indicium erga vos omni tempore prona mente fraternaliter promerendum. Datum Tyr- nauie ! etc. LXIII. Copia compromissi in regem Hungarie facti. Wladislaus etc. Significamus quod dissensiones bella gwer- ras 1 lites rancores quaestiones et odia volentes euitare ad pa- 48b cem aspirare et in quietis dulcedine pacis colere autorem de justicia equitate iuriscultura fide et pericia serenissimi prin- cipis domini Sigismundi etc. fratris nostri, quibus multipliciter illustratis plene confidentes, in ipsum de alto et basso dolo et fraude quibuslibet cessantibus, nostro et illustrium principum Magni ducis Lytwanie fratris nostri, Johannis et Semoviti du- cum Mazouie et coadiutorum et subditorum nostrorum nomini- bus compromittimus et compromisimus per presentes et omnes huiusmodi compromissi pro bono pacis et concordie sponte in se recipientes tamquam in arbitrum arbitratorem et amicabilem compositorem de et super omnibus et singulis causis terris ca- stris fortaliciis greniciis limitibus litibus dissensionibus discor- 1 Cod. Tymaniae. 2 Zwar ist dieser Compromiss schon bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 242 nach einer Abschrift im Königsberger Archiv abgedruckt, ferner auch in dem Breslauer Schiedsspruch Dogiel. Cod. dipl. Pol. IV, 102 und ander- wärts wieder aufgenommen, aber eine der wesentlichsten Bestimmungen. die über die 100.000 Mark Poen, ist nur in unserm Text zu lesen, der ein Entwurf zu soin scheint. Ueber die Bezichungen der Urk. vgl. Caro Gesch. Polens III. 496.
429 nostrum apostolicum destinatas, quas vobis per nostrum specia- lem nunccium curabimus destinare, vestram caram fraternitatem non minus obnixe quam affectuose rogantes, prout eciam vobis per dictum Clementem episcopum insinuauimus mentem nostram, quatenus nobis in hoc salutifero dei et catholice fidei negocio ad intrantem estatem vestra regia subsidia velitis valide et maiori qua potestis efficacia ministrare. Speramus enim indubie, quod ipsa estate vestro et aliorum amicorum nostrorum acce- dente subsidio multa succedent prospera fidei catholice et Chri- stiano nomini plurimum profutura, prout etiam si se casus offeret ea vobis datura non differamus, ymo parati essemus et vltronei ad singula, que vobis et domui vestre conferre possent, quomo- dolibet status et honoris continuum incrementum. In eo f: v: nobis singularis amoris demonstrabit indicium erga vos omni tempore prona mente fraternaliter promerendum. Datum Tyr- nauie ! etc. LXIII. Copia compromissi in regem Hungarie facti. Wladislaus etc. Significamus quod dissensiones bella gwer- ras 1 lites rancores quaestiones et odia volentes euitare ad pa- 48b cem aspirare et in quietis dulcedine pacis colere autorem de justicia equitate iuriscultura fide et pericia serenissimi prin- cipis domini Sigismundi etc. fratris nostri, quibus multipliciter illustratis plene confidentes, in ipsum de alto et basso dolo et fraude quibuslibet cessantibus, nostro et illustrium principum Magni ducis Lytwanie fratris nostri, Johannis et Semoviti du- cum Mazouie et coadiutorum et subditorum nostrorum nomini- bus compromittimus et compromisimus per presentes et omnes huiusmodi compromissi pro bono pacis et concordie sponte in se recipientes tamquam in arbitrum arbitratorem et amicabilem compositorem de et super omnibus et singulis causis terris ca- stris fortaliciis greniciis limitibus litibus dissensionibus discor- 1 Cod. Tymaniae. 2 Zwar ist dieser Compromiss schon bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 242 nach einer Abschrift im Königsberger Archiv abgedruckt, ferner auch in dem Breslauer Schiedsspruch Dogiel. Cod. dipl. Pol. IV, 102 und ander- wärts wieder aufgenommen, aber eine der wesentlichsten Bestimmungen. die über die 100.000 Mark Poen, ist nur in unserm Text zu lesen, der ein Entwurf zu soin scheint. Ueber die Bezichungen der Urk. vgl. Caro Gesch. Polens III. 496.
Strana 430
430 diis displicenciis controuersiis rancoribus odiis pactorum sti- pulatorum contractuum federatorum et pacis perpetue lesionum conceptorum susceptorum promissorum et stipulacionum jurium libertatum priuilegiorum et literarum violacionum, diffamacio- nibus infamacionibus detracticionibus, grauaminibus interesse dampnis impensis et expensis et generaliter super omnibus et singulis accionibus obligacionibus iuribus querelis et concordiis tam in Thorun quam alibi peticionibus et aliis rebus ac que- stionibus quibuscunque inter nos ex vna et venerabilem Mi- ch(aelem) etc: Cuchmeyster magistrum generalem ordinis Cru- ciferorum de Prussia et ipsius ordinem parte ex altera quo- modolibet factis motis et exortis dantes et concedentes eidem d. Sigismundo Ro. et Hung. etc : regi plenam et omnimodam potestatem, quod possit summarie simpliciter et de plano sine figura et strepitu iudicii lites, controuersias dissensiones con- 49a tenciones displicencias, questiones et quascunque caussas 1 pre- teritas et presentes inter nos etc: et predictum magistrum et ordinem quomodolibet subortas ut prefertur et omnia alia con- tinencia dependencia ex eisdem audire et legitime examinare et insuper omnibus et singulis declarare pro sue libito volun- tatis quibuscunque horis et temporibus diebus feriatis uel non feriatis partibus absentibus uel presentibus vocatis uel non voca- tis iuris ordine et solempnitate seruatis uel non seruatis uerbo uel in scriptis stando uel sedendo simul uel diuisim diffiniendo uel ordinando arbitrando componendo uel alias quomodolibet denuo faciendo prout sibi melius videbitur expedire, infra hinc et festum sancti Michaelis archangeli proximum inclusiue pro- lataque corrigere declarare et interpretari, prefatus dominus Sigismundus Rom: valeat qualiscunque ex eis dubietas uel ob- scuritas imminebit inter partes videlicet nostram et magistrum et ordinem predictorum promittentes pro nobis ac supradictis principibus dominis Alexandro alias Witoldo etc. Johanne et Semouito ceterisque coadiutoribus et subditis nostris bona et sincera (fide) dolo et fraude semotis arbitrium laudum et ordi- nacionem concordiam et amicabilem composicionem et, quidquid super premissis et quolibet premissorum idem dominus Sigis- mundus Ro. et H. etc: rex duxerit faciendum, acceptare ratificare emologare ratum et gratum habere et seruare ac eis parere et acquiescere nec in aliquo contrauenire de jure uel de facto quo- quomodo; nec vnquam a pronunciacione sentencia ordinacione
430 diis displicenciis controuersiis rancoribus odiis pactorum sti- pulatorum contractuum federatorum et pacis perpetue lesionum conceptorum susceptorum promissorum et stipulacionum jurium libertatum priuilegiorum et literarum violacionum, diffamacio- nibus infamacionibus detracticionibus, grauaminibus interesse dampnis impensis et expensis et generaliter super omnibus et singulis accionibus obligacionibus iuribus querelis et concordiis tam in Thorun quam alibi peticionibus et aliis rebus ac que- stionibus quibuscunque inter nos ex vna et venerabilem Mi- ch(aelem) etc: Cuchmeyster magistrum generalem ordinis Cru- ciferorum de Prussia et ipsius ordinem parte ex altera quo- modolibet factis motis et exortis dantes et concedentes eidem d. Sigismundo Ro. et Hung. etc : regi plenam et omnimodam potestatem, quod possit summarie simpliciter et de plano sine figura et strepitu iudicii lites, controuersias dissensiones con- 49a tenciones displicencias, questiones et quascunque caussas 1 pre- teritas et presentes inter nos etc: et predictum magistrum et ordinem quomodolibet subortas ut prefertur et omnia alia con- tinencia dependencia ex eisdem audire et legitime examinare et insuper omnibus et singulis declarare pro sue libito volun- tatis quibuscunque horis et temporibus diebus feriatis uel non feriatis partibus absentibus uel presentibus vocatis uel non voca- tis iuris ordine et solempnitate seruatis uel non seruatis uerbo uel in scriptis stando uel sedendo simul uel diuisim diffiniendo uel ordinando arbitrando componendo uel alias quomodolibet denuo faciendo prout sibi melius videbitur expedire, infra hinc et festum sancti Michaelis archangeli proximum inclusiue pro- lataque corrigere declarare et interpretari, prefatus dominus Sigismundus Rom: valeat qualiscunque ex eis dubietas uel ob- scuritas imminebit inter partes videlicet nostram et magistrum et ordinem predictorum promittentes pro nobis ac supradictis principibus dominis Alexandro alias Witoldo etc. Johanne et Semouito ceterisque coadiutoribus et subditis nostris bona et sincera (fide) dolo et fraude semotis arbitrium laudum et ordi- nacionem concordiam et amicabilem composicionem et, quidquid super premissis et quolibet premissorum idem dominus Sigis- mundus Ro. et H. etc: rex duxerit faciendum, acceptare ratificare emologare ratum et gratum habere et seruare ac eis parere et acquiescere nec in aliquo contrauenire de jure uel de facto quo- quomodo; nec vnquam a pronunciacione sentencia ordinacione
Strana 431
431 et concordia per dictum dominum Sigismundum etc. faciendum appellare, nec super his uel ipsorum aliquo recurrere ad arbi- trium boni viri ac ea petere reuocari uel moderari, nec racione persone dicti domini Sigismundi regis etc. arbitri arbitratoris et amicabilis compositoris nec racione rerum de et super qui- bus compromisimus ] uel alia racione nos componemus contra 49b dictum compromissum uel contra dictam sentenciam ordina- cionem pronunciacionem et concordiam dicti domini Sigismundi Ro. et H. etc. regis, qualitercunque procedat uel qualitercunque proferat suum arbitrium uel sua mandata siue seruet iuris ordi- nem, siue pretermittat sub pena C millium monetarum argenti puri applicandarum parti obseruanti et eciam sub quacunque alia pena per dictum dominum Sigismundum arbitrem et arbi- tratorem apponenda et vallanda, quequidem pena apponenda et vallanda tociens committatur et exigatur, quociens contra pre- dicta uel aliquid predictorum ventum factum non obtemperatum aut non paritum per se uel per alium seu alios fuerit quoquo- modo; qua pena commissa et exacta semel uel pluries soluta uel non soluta aut exacta, nichilominus omnia et singula premissa semper in sua maneant firmitate, renuncciantes insu- per omnibus et singulis appellacionibus et omni auxilio juris canonici uel ciuilis omnibus excepcionibus membranarum alle- gacionum rancorum ac ceteris beneficiis jurisfacti et proprie legibus seu consuetudinibus, quibus possemus facere uel venire contra promissum predictum ac omnibus, que huiusmodi com- promisso possint obici uel opponi, et specialiter clausulis punc- tis et condicionibus in quibuscunque paccionibus literis federi- bus concordacionum contractibus preteritis expressis et positis aliis in contrarium facientes quibuscumque. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum Cassouie octaua die mensis Maii anno domini MCCCCXIX. LXIV. A. Littera salui conductus regi Dacie missa in cancellaria domini regis Polonie, super quam noluit regnum Polonie intrare nec venire ad dominum regem.1 Vniuersis et singulis tam spiritualibus quam secularibus principibus nec non palatinis, capitaneis, burgrauiis, nobilibus, Gegenüber den ganz verkehrten Angaben in Barthold, Gesch. von Pom- mern und Rügen IV, 1. p. 64. giebt der vorliegende Geleitsentwurf mit Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 28
431 et concordia per dictum dominum Sigismundum etc. faciendum appellare, nec super his uel ipsorum aliquo recurrere ad arbi- trium boni viri ac ea petere reuocari uel moderari, nec racione persone dicti domini Sigismundi regis etc. arbitri arbitratoris et amicabilis compositoris nec racione rerum de et super qui- bus compromisimus ] uel alia racione nos componemus contra 49b dictum compromissum uel contra dictam sentenciam ordina- cionem pronunciacionem et concordiam dicti domini Sigismundi Ro. et H. etc. regis, qualitercunque procedat uel qualitercunque proferat suum arbitrium uel sua mandata siue seruet iuris ordi- nem, siue pretermittat sub pena C millium monetarum argenti puri applicandarum parti obseruanti et eciam sub quacunque alia pena per dictum dominum Sigismundum arbitrem et arbi- tratorem apponenda et vallanda, quequidem pena apponenda et vallanda tociens committatur et exigatur, quociens contra pre- dicta uel aliquid predictorum ventum factum non obtemperatum aut non paritum per se uel per alium seu alios fuerit quoquo- modo; qua pena commissa et exacta semel uel pluries soluta uel non soluta aut exacta, nichilominus omnia et singula premissa semper in sua maneant firmitate, renuncciantes insu- per omnibus et singulis appellacionibus et omni auxilio juris canonici uel ciuilis omnibus excepcionibus membranarum alle- gacionum rancorum ac ceteris beneficiis jurisfacti et proprie legibus seu consuetudinibus, quibus possemus facere uel venire contra promissum predictum ac omnibus, que huiusmodi com- promisso possint obici uel opponi, et specialiter clausulis punc- tis et condicionibus in quibuscunque paccionibus literis federi- bus concordacionum contractibus preteritis expressis et positis aliis in contrarium facientes quibuscumque. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum Cassouie octaua die mensis Maii anno domini MCCCCXIX. LXIV. A. Littera salui conductus regi Dacie missa in cancellaria domini regis Polonie, super quam noluit regnum Polonie intrare nec venire ad dominum regem.1 Vniuersis et singulis tam spiritualibus quam secularibus principibus nec non palatinis, capitaneis, burgrauiis, nobilibus, Gegenüber den ganz verkehrten Angaben in Barthold, Gesch. von Pom- mern und Rügen IV, 1. p. 64. giebt der vorliegende Geleitsentwurf mit Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 28
Strana 432
432 terrigenis, vasallis, omagialibus, magistris ciuium, consulibus, ciui- 50 a tatibus ] et omnibus subditis regni nostri fidelibus dilectis gra- ciam regiam et omne bonum. Quia serenissimus princeps illu- stris dominus Ericus eadem gracia rex Dacie etc: frater noster carus expletis peregrinacionis sue votis in terra sancta ad pro- pria et sedem regni sui per terras regni nostri et dominiorum nostrorum sanus et incolumis auspice domino reuertitur, et ut speramus nostram eciam intendit videre maiestatem, nobiscum de diuersis itineris sui casibus et aliis occurrentibus et neces- sitatibus locuturus, ideo mandamus vobis et districte precipi- mus, quatenus sibi, quando et quociens per terras semitas bona dominia castra loca vestra et dicioni vestre supposita et commissa vsque sedem regni proprii transiuerit et tran- sire voluerit, cum debitis honorabilitatibus debeatis occurrere et eum humiliter et benigne suscipere et eum ea tractare reuerencia, qua nostram maiestatem reuereri suscipere et trac- tare consueuistis, et nichilominus fraternitatem ipsius cum tota familia et comitaticia sua nec non rebus et personis ipsorum per omnia loca regni nostri securi sine omni impe- seinem Jahresdatum in Verbindung mit den unten folgenden zwei Briefen (Nr. LXXIX u. Nr. LXXX) feste Daten über die Reise K. Erichs (des Pommern) von Dänemark. Das erste Mal ist Erich in Krakau v. 24—28. Januar 1424 (unten Nr. LXXIX). Am 17. Februar ist er nach dem Aus- weis zweier Urkk, im Stettiner Archiv (Schwarz, Pomm: Lehnshistorie S. 510) in Ofen. Am 25. Februar kommt er aus Ofen wieder zurück nach Kra- kau (unter Nr. LXXX) und geht nach dem 5. März mit dem K. Sigis- mund nach Ungarn, um mit ihm Ostern in Stuhlweissenburg zu feiern (Eberhard Windeck cap. 183 der Gothaischen Handschr: cap. 117 bei Men- ken). Hierauf bleibt er den ganzen Sommer bei Sigismund, begiebt sich erst im Herbste 1424 nach Jerusalem, und erst im Februar 1425 kehrt er von dort zurück (Vgl. oben Nr. LXII Anm. 2). Nach diesem Zeitpunkt, also im Frühjahre 1425 gedachte Erich wieder durch Polen in seine Hei- mat zu reisen, und auf diesen Durchzug beziehen sich die Verhandlungen über das Geleit. — Da alle Zwecke, wegen welcher Erich am polnischen Hofe gewesen war (vgl. Caro, Gesch. Polens III, 576 ff. und Dahlmann Geschichte von Dännemark III, 110 ff.) unerfüllt blieben, so fasste Erich (wie die bereits citirte Stelle bei E. Windeck zeigt) einen bittern Groll gegen Jagiello, und aus diesem Groll ging das Misstrauen hervor, von dem die obigen Geleitsentwürfe zeugen. — Dem König von Polen gegen- über wurde der Markgraf von Brandenburg denuncirt, diesen Groll ge- schürt zu haben (vgl. unten Nr. LXVII), allein gerade Jagiello konnte am besten wissen, dass von Allen Niemand weniger Einfluss auf Erich gehabt hätte, als Friedrich von Brandenburg.
432 terrigenis, vasallis, omagialibus, magistris ciuium, consulibus, ciui- 50 a tatibus ] et omnibus subditis regni nostri fidelibus dilectis gra- ciam regiam et omne bonum. Quia serenissimus princeps illu- stris dominus Ericus eadem gracia rex Dacie etc: frater noster carus expletis peregrinacionis sue votis in terra sancta ad pro- pria et sedem regni sui per terras regni nostri et dominiorum nostrorum sanus et incolumis auspice domino reuertitur, et ut speramus nostram eciam intendit videre maiestatem, nobiscum de diuersis itineris sui casibus et aliis occurrentibus et neces- sitatibus locuturus, ideo mandamus vobis et districte precipi- mus, quatenus sibi, quando et quociens per terras semitas bona dominia castra loca vestra et dicioni vestre supposita et commissa vsque sedem regni proprii transiuerit et tran- sire voluerit, cum debitis honorabilitatibus debeatis occurrere et eum humiliter et benigne suscipere et eum ea tractare reuerencia, qua nostram maiestatem reuereri suscipere et trac- tare consueuistis, et nichilominus fraternitatem ipsius cum tota familia et comitaticia sua nec non rebus et personis ipsorum per omnia loca regni nostri securi sine omni impe- seinem Jahresdatum in Verbindung mit den unten folgenden zwei Briefen (Nr. LXXIX u. Nr. LXXX) feste Daten über die Reise K. Erichs (des Pommern) von Dänemark. Das erste Mal ist Erich in Krakau v. 24—28. Januar 1424 (unten Nr. LXXIX). Am 17. Februar ist er nach dem Aus- weis zweier Urkk, im Stettiner Archiv (Schwarz, Pomm: Lehnshistorie S. 510) in Ofen. Am 25. Februar kommt er aus Ofen wieder zurück nach Kra- kau (unter Nr. LXXX) und geht nach dem 5. März mit dem K. Sigis- mund nach Ungarn, um mit ihm Ostern in Stuhlweissenburg zu feiern (Eberhard Windeck cap. 183 der Gothaischen Handschr: cap. 117 bei Men- ken). Hierauf bleibt er den ganzen Sommer bei Sigismund, begiebt sich erst im Herbste 1424 nach Jerusalem, und erst im Februar 1425 kehrt er von dort zurück (Vgl. oben Nr. LXII Anm. 2). Nach diesem Zeitpunkt, also im Frühjahre 1425 gedachte Erich wieder durch Polen in seine Hei- mat zu reisen, und auf diesen Durchzug beziehen sich die Verhandlungen über das Geleit. — Da alle Zwecke, wegen welcher Erich am polnischen Hofe gewesen war (vgl. Caro, Gesch. Polens III, 576 ff. und Dahlmann Geschichte von Dännemark III, 110 ff.) unerfüllt blieben, so fasste Erich (wie die bereits citirte Stelle bei E. Windeck zeigt) einen bittern Groll gegen Jagiello, und aus diesem Groll ging das Misstrauen hervor, von dem die obigen Geleitsentwürfe zeugen. — Dem König von Polen gegen- über wurde der Markgraf von Brandenburg denuncirt, diesen Groll ge- schürt zu haben (vgl. unten Nr. LXVII), allein gerade Jagiello konnte am besten wissen, dass von Allen Niemand weniger Einfluss auf Erich gehabt hätte, als Friedrich von Brandenburg.
Strana 433
433 dimento et aresto cum debita reuerencia transire permitta- tis et permitti faciatis. Eciam in personis vestris, si requisiti fueritis per ipsum uel ipsius nuncios et factores, saluum et secu- rum conductum tociens, quociens vobis aut vestrum alicui man- dauerit vel vos presentibus aut alterum vestrum requirere cura- uerit, proni sibi ministrantes aliter facere non ausuri gracie nostre sub optentu. Datum anno XXV. B. Littera saluiconductus, ad quam dixit velle venire, que per notarios est eius concepta. Wladislaus etc. presencium nostrarum litterarum tenore recognoscimus, nos serenissimum principem dominum Ericum Dacie Swecie etc. regem fratrem nostrum carissimum in no- strum regium securum et saluum conductum suscepisse, Sic quod ad (nos) et in terras nostras regna iurisdicciones distric- tus loca et limites securus et saluus cum omni sua] comititia et 50b familia, quam secum et suo nomine adducturus est, adueniet et intrabit, illicque cum sua prefata familia et comi(tati)tia saluus et securus stabit. Inde quoque similiter in suum ducatum et terram Pomeraniensem, vbi securus esse poterit sub eodem nostro conductu saluo et securitate reuersurus. Datum in etc. sub nostro sigillo in testimonium premissorum; Magis tamen credatur, quod per regem H(ungarie) sit conceptus. LXV. Litera super ratificacione et confirmacione priuilegiorum et iurium domi- norum regni Polonie et concessione aliorum articulorum per dominum regem Polonie factos(!). Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum etc. Significamus tenore presencium etc. quomodo libramine vere *. 1Diese, sowie die folgende Urkunde bezeichnen einen der wichtigsten und interessantesten Momente in der Entwickelung des polnischen Staatsrechts. — Władysław Jagiello war nämlich zum Könige von Polen ernannt wor- den, ohne die Zusicherung der Succession für seine Descendenz zu erhal- ten. Als ihm aber am 31. October 1424 ein Sohn geboren ward, berief er gegen Ende April 1425 den Reichstag nach Brześć in Kujawien und forderte die präsumtive Anerkennung seines Sohnes als zukünftigen König. 28
433 dimento et aresto cum debita reuerencia transire permitta- tis et permitti faciatis. Eciam in personis vestris, si requisiti fueritis per ipsum uel ipsius nuncios et factores, saluum et secu- rum conductum tociens, quociens vobis aut vestrum alicui man- dauerit vel vos presentibus aut alterum vestrum requirere cura- uerit, proni sibi ministrantes aliter facere non ausuri gracie nostre sub optentu. Datum anno XXV. B. Littera saluiconductus, ad quam dixit velle venire, que per notarios est eius concepta. Wladislaus etc. presencium nostrarum litterarum tenore recognoscimus, nos serenissimum principem dominum Ericum Dacie Swecie etc. regem fratrem nostrum carissimum in no- strum regium securum et saluum conductum suscepisse, Sic quod ad (nos) et in terras nostras regna iurisdicciones distric- tus loca et limites securus et saluus cum omni sua] comititia et 50b familia, quam secum et suo nomine adducturus est, adueniet et intrabit, illicque cum sua prefata familia et comi(tati)tia saluus et securus stabit. Inde quoque similiter in suum ducatum et terram Pomeraniensem, vbi securus esse poterit sub eodem nostro conductu saluo et securitate reuersurus. Datum in etc. sub nostro sigillo in testimonium premissorum; Magis tamen credatur, quod per regem H(ungarie) sit conceptus. LXV. Litera super ratificacione et confirmacione priuilegiorum et iurium domi- norum regni Polonie et concessione aliorum articulorum per dominum regem Polonie factos(!). Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum etc. Significamus tenore presencium etc. quomodo libramine vere *. 1Diese, sowie die folgende Urkunde bezeichnen einen der wichtigsten und interessantesten Momente in der Entwickelung des polnischen Staatsrechts. — Władysław Jagiello war nämlich zum Könige von Polen ernannt wor- den, ohne die Zusicherung der Succession für seine Descendenz zu erhal- ten. Als ihm aber am 31. October 1424 ein Sohn geboren ward, berief er gegen Ende April 1425 den Reichstag nach Brześć in Kujawien und forderte die präsumtive Anerkennung seines Sohnes als zukünftigen König. 28
Strana 434
434 racionis pensantes intemerate fidei et insuperabilis virtutis con- stanciam, quibus incolae regni nostri Polonie in bellis et cer- taminibus, que cum prosperis auspice domino nostrorum trium- phorum successibus sepe sepiusque pro defensione nostra et Der Reichstag verstand sich dazu unter der Bedingung, dass der König schon jetzt eine Constitution anerkenne, die zwar nur die bereits beste- henden Grundgesetze umfasste, aber in Folge scheinbar kleiner redac- tioneller Aenderungen doch tief eingreifende Neuerungen enthielt (vgl. Caro Gesch. Pol. III, 589 ff.). Ehe nicht die Bestätigung dieser Consti- tution seitens des Königs erfolgt wäre, sollte die Urkunde, welche die Anerkennung des Kronprinzen als Successor enthielt und in die Hände des Krakauer Bischofs als des Vertrauensmanns gelegt war, nicht ausgeliefert werden. Auf den Rath des Königs Sigismund nun soll Wladyslaw sich geweigert haben die Prärogative des Adels noch ferner zu vermehren, und zog es vor, durch Unterhandlungen mit einzelnen Körperschaften und einzelnen Magnaten sein Ziel zu erlangen. Als daher im Reichstag zu Leczyc 1426 der Vertrauensmann die Huldigungsurkunde wieder in die Hände des Parlaments zurücklegte, erregte die Weigerung des Königs den heftigsten Ingrimm, und vor seinen Augen geschah es, dass die Ma- gnaten die Urkunde mit ihren Schwertern in Stücke zerhieben. (Exceptae [litterae] illico a proceribus sunt, et gladiis non sine strepitu et fragore mican- tium mucronum et pauorem nimium afferentium inspectante rege in partes mi- nutas discerptae sunt. Długosz IX, 491.) Erst im J. 1430, als die Lage Wladysław Jagiellos durch das Bestreben Witolds sich eine selbstständige Königskrone aufzusetzen prekärer geworden war, verstand er sich dazu, die 1425 entworfene Constitution unter einer ganz kleinen Abänderung zu bestätigen. Drei Jahre später 1433 wurde die Constitution in den Pa- ragraphen 9, 10, 11, 12 wiederum verändert und dann als gültiges Grund- gesetz anerkannt. Es giebt somit drei Redactionen der Constitution, von denen die letzte von 1433 für die Dauer perfect gewordene sich in schr vielen Hand- schriften und in mehreren Gesetzessammlungen gedruckt findet (bei Laski fol. 50, bei Konarski p. 89, Bandtkie jus pol. p. 224); die zweite dagegen v. 1430, welche nur drei Jahre lang eine rechtliche Gültigkeit hatte, fin- det sich handschriftlich in den Acta regia archivi regni Pol. (Bandt. AR.), in einem Bande der Dogiel'schen Abschriften im Besitz der Petersburger archäographischen Commission (Bandt. Dog. Vars.) und gedruckt bei Dlug. H. P. XI, 536; die erste aus der Feder des Stanislaw Ciolek geflossene Redaction aber v. J. 1425, hat sich nur in zwei Handschriften erhalten: 1. in unserem Codex, 2. in dem Cod. Pulaviensis (von Bandtkie P. I be- zeichnet; s. die Beschreibung desselben in der Vorrede zum Jus polon. p. XVI und XVII, ferner Lelewel, Polska średnich wieków IV, 469—475, Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki I p. XXII.) Das Verhältniss der drei Redactionen zu einander hat Bandtkie so sehr verkannt, dass er nicht begriff, wie der Cod. Pul. dazu kam das Datum 1425 etc. darunter zu setzen; unsern Codex hat Bandtkie natürlich nicht gekannt.
434 racionis pensantes intemerate fidei et insuperabilis virtutis con- stanciam, quibus incolae regni nostri Polonie in bellis et cer- taminibus, que cum prosperis auspice domino nostrorum trium- phorum successibus sepe sepiusque pro defensione nostra et Der Reichstag verstand sich dazu unter der Bedingung, dass der König schon jetzt eine Constitution anerkenne, die zwar nur die bereits beste- henden Grundgesetze umfasste, aber in Folge scheinbar kleiner redac- tioneller Aenderungen doch tief eingreifende Neuerungen enthielt (vgl. Caro Gesch. Pol. III, 589 ff.). Ehe nicht die Bestätigung dieser Consti- tution seitens des Königs erfolgt wäre, sollte die Urkunde, welche die Anerkennung des Kronprinzen als Successor enthielt und in die Hände des Krakauer Bischofs als des Vertrauensmanns gelegt war, nicht ausgeliefert werden. Auf den Rath des Königs Sigismund nun soll Wladyslaw sich geweigert haben die Prärogative des Adels noch ferner zu vermehren, und zog es vor, durch Unterhandlungen mit einzelnen Körperschaften und einzelnen Magnaten sein Ziel zu erlangen. Als daher im Reichstag zu Leczyc 1426 der Vertrauensmann die Huldigungsurkunde wieder in die Hände des Parlaments zurücklegte, erregte die Weigerung des Königs den heftigsten Ingrimm, und vor seinen Augen geschah es, dass die Ma- gnaten die Urkunde mit ihren Schwertern in Stücke zerhieben. (Exceptae [litterae] illico a proceribus sunt, et gladiis non sine strepitu et fragore mican- tium mucronum et pauorem nimium afferentium inspectante rege in partes mi- nutas discerptae sunt. Długosz IX, 491.) Erst im J. 1430, als die Lage Wladysław Jagiellos durch das Bestreben Witolds sich eine selbstständige Königskrone aufzusetzen prekärer geworden war, verstand er sich dazu, die 1425 entworfene Constitution unter einer ganz kleinen Abänderung zu bestätigen. Drei Jahre später 1433 wurde die Constitution in den Pa- ragraphen 9, 10, 11, 12 wiederum verändert und dann als gültiges Grund- gesetz anerkannt. Es giebt somit drei Redactionen der Constitution, von denen die letzte von 1433 für die Dauer perfect gewordene sich in schr vielen Hand- schriften und in mehreren Gesetzessammlungen gedruckt findet (bei Laski fol. 50, bei Konarski p. 89, Bandtkie jus pol. p. 224); die zweite dagegen v. 1430, welche nur drei Jahre lang eine rechtliche Gültigkeit hatte, fin- det sich handschriftlich in den Acta regia archivi regni Pol. (Bandt. AR.), in einem Bande der Dogiel'schen Abschriften im Besitz der Petersburger archäographischen Commission (Bandt. Dog. Vars.) und gedruckt bei Dlug. H. P. XI, 536; die erste aus der Feder des Stanislaw Ciolek geflossene Redaction aber v. J. 1425, hat sich nur in zwei Handschriften erhalten: 1. in unserem Codex, 2. in dem Cod. Pulaviensis (von Bandtkie P. I be- zeichnet; s. die Beschreibung desselben in der Vorrede zum Jus polon. p. XVI und XVII, ferner Lelewel, Polska średnich wieków IV, 469—475, Helcel, Starodawne prawa polskiego pomniki I p. XXII.) Das Verhältniss der drei Redactionen zu einander hat Bandtkie so sehr verkannt, dass er nicht begriff, wie der Cod. Pul. dazu kam das Datum 1425 etc. darunter zu setzen; unsern Codex hat Bandtkie natürlich nicht gekannt.
Strana 435
435 regni eiusdem hostium sustinendo insultus suscepimus, placere nobis meruerint et votis nostris obsecundacione fideli non absque variis periculis corporum et extenuacione rerum deuota sub- ieccione vbique et semper paruerint, horum intuitu et aliorum contemplacione meritorum, que excelsa dona nostre munificencie non indigne promerentur; volentes eciam, vt beniuolencia eorum fidei affectus, quos cum tanta sinceritate in filium preclarum principem Wladislaum direxerint, quem expleto nostre vite pe- riodo nostris requisicionibus admoniti sibi pro rege principe domino et herede regni huius Polonie et terrarum Lythuanie et Russie, quas preclarus princeps dominus Allexander alias Witoldus magnus dux Lythwanie frater noster carissimus, prout in presenciarum possidet, debet ad tempora uite sue possidere et post obitum eius ad nos et filium nostrum predictum vera et hereditaria successione deuolui, sicut patentibus literis ad hoc confectis est firmatum, deuote et humiliter susceperint et corona regni sceptrisque regalibus cum solempnitate ceremo- niarum debita promiserint tamquam verum et legitimum suc- cessorem, postquam etatem habuerit legitimam, insignire dignis pro grata vicissitudine regie celsitudinis muneribus compensentur Hierauf folgen die Paragraphen 1—8 incl. (der Bandt- kie’schen Eintheilung) wie bei Dlugosz, Łaski, Konarski, Bandtkie. Die Paragraphen 9—12 (der Bandtkie'schen Eintheilung) lauten bekanntlich bei Dlugosz völlig verschieden von dem 1433 bestätigten Tenor, wie er sich bei Laski, Konarski, Bandt- kie findet; unser Codex, den frühesten Entwurf enthaltend, stimmt nicht mit den Letztern, sondern mit Dlugosz überein, nur mit dem einen wesentlichen Unterschied, dass dort, wo die Urkunde bei Długosz: casu vero seu successu temporis offe- rente dum intra spacium quinque annorum post distributio- nem .. . . . etc. hat, steht in unserem Codex: ,duorum anno- rum' (Vgl. Bandtkie p. 227 Anm. 18). Die nächsten Para- graphen 13—31 (der Bandtkieschen Eintheilung) sind wiede- rum, von redactionellen Varianten abgesehen gleichlautend mit den Constitutionen von 1430 und 1433, wie sie in den erwähn- ten Abdrücken sich finden. Unser Codex schliesst: Nulla autem leuis causa nisi ardua absentiam notariorum predictorum poterit excusare. Harum quibus sigillum maie-
435 regni eiusdem hostium sustinendo insultus suscepimus, placere nobis meruerint et votis nostris obsecundacione fideli non absque variis periculis corporum et extenuacione rerum deuota sub- ieccione vbique et semper paruerint, horum intuitu et aliorum contemplacione meritorum, que excelsa dona nostre munificencie non indigne promerentur; volentes eciam, vt beniuolencia eorum fidei affectus, quos cum tanta sinceritate in filium preclarum principem Wladislaum direxerint, quem expleto nostre vite pe- riodo nostris requisicionibus admoniti sibi pro rege principe domino et herede regni huius Polonie et terrarum Lythuanie et Russie, quas preclarus princeps dominus Allexander alias Witoldus magnus dux Lythwanie frater noster carissimus, prout in presenciarum possidet, debet ad tempora uite sue possidere et post obitum eius ad nos et filium nostrum predictum vera et hereditaria successione deuolui, sicut patentibus literis ad hoc confectis est firmatum, deuote et humiliter susceperint et corona regni sceptrisque regalibus cum solempnitate ceremo- niarum debita promiserint tamquam verum et legitimum suc- cessorem, postquam etatem habuerit legitimam, insignire dignis pro grata vicissitudine regie celsitudinis muneribus compensentur Hierauf folgen die Paragraphen 1—8 incl. (der Bandt- kie’schen Eintheilung) wie bei Dlugosz, Łaski, Konarski, Bandtkie. Die Paragraphen 9—12 (der Bandtkie'schen Eintheilung) lauten bekanntlich bei Dlugosz völlig verschieden von dem 1433 bestätigten Tenor, wie er sich bei Laski, Konarski, Bandt- kie findet; unser Codex, den frühesten Entwurf enthaltend, stimmt nicht mit den Letztern, sondern mit Dlugosz überein, nur mit dem einen wesentlichen Unterschied, dass dort, wo die Urkunde bei Długosz: casu vero seu successu temporis offe- rente dum intra spacium quinque annorum post distributio- nem .. . . . etc. hat, steht in unserem Codex: ,duorum anno- rum' (Vgl. Bandtkie p. 227 Anm. 18). Die nächsten Para- graphen 13—31 (der Bandtkieschen Eintheilung) sind wiede- rum, von redactionellen Varianten abgesehen gleichlautend mit den Constitutionen von 1430 und 1433, wie sie in den erwähn- ten Abdrücken sich finden. Unser Codex schliesst: Nulla autem leuis causa nisi ardua absentiam notariorum predictorum poterit excusare. Harum quibus sigillum maie-
Strana 436
436 statis nostre appensum est testimonio literarum. Datum! in Brest ipso die beatorum Philippi et Jacobi apostolorum fer. III. anno domini etc. XXV per Czolkonem. LXVI. Littera dominorum regni Polonie super prestacione omagii inclito Wla- dislao filio domini regis Polonie facta.2 In nomine domini amen. Nos prelati, barones, comites 54b milites, proceres, nobiles, ciuitates totaque communitas | regni Polonie singulariter singuli et vniuersaliter vniuersi eodem animo eadem voluntate sciencia consensu et ratihabicione eisdem omnes vnanimiter significamus tenore presencium quibus expedit vni- uersis noticiam presencium habituris. Quomodo attendentes, quod tam racionis perswasio quam diuinarum et humanarum auctoritas scripturarum illorum regimen principum recommen- dat, quos nativi nobis soli concedit amenitas, nam tunc optime consweuerunt illam regere polliciam, ad quam nedum profectuum temporalium incitantur affectibus, sed cuiusdam naturalis origi- nis trahuntur energia et non absque quadam dulcetudine affec- tuum imperiis eorum deuota plebis religio subycere se consue- uit, quibus vere successionis ad sallia ingressum non ignorat. Quorum contemplacione et serenissimi principis domini Wla- dislai regis Polonie domini nostri graciosissimi intuitu, cum quo tot nobis et regno nostro felices triumphi successerunt, qualia non immerito sub filio suo, quem nobis ab alto donauit altissimus, possumus expectare, cum sepe surculus consurgens a stipite solet naturam tocius arboris in se continere, omnes vnanimiter nullo dissentiente votis vocibus et voluntatibus paribus inclitum principem dominum Wladislaum filium prefati domini Wladislai regis Polonie in regem et dominum verumque heredem et suc- cessorem regni Polonie de speciali consilio et voluntate magnifici principis domini Allexandri alias Wi(tol)di magni 1 Cod: Pulav: Actum in Brest in conventione generali die Philippi et Ja- cobi apostolorum a. etc: XXV Datum per manus venerabilium Johannis, decani Cracoviensis, regni Polonie cancellarii et Stanislai Czolek custodis Gneznensis et cantoris Cracoviensis ecclesiarum, ejusdem regni Pol. vice- cancellarii nobis sincere dilectorum. 2 Dieses ist nun die von den Reichstagsmitgliedern 1426 mit den Schwer- tern zerhauene Urkunde, deren Wortlant bisher nicht bekannt gewesen ist. Vgl. die Note zu LXV.
436 statis nostre appensum est testimonio literarum. Datum! in Brest ipso die beatorum Philippi et Jacobi apostolorum fer. III. anno domini etc. XXV per Czolkonem. LXVI. Littera dominorum regni Polonie super prestacione omagii inclito Wla- dislao filio domini regis Polonie facta.2 In nomine domini amen. Nos prelati, barones, comites 54b milites, proceres, nobiles, ciuitates totaque communitas | regni Polonie singulariter singuli et vniuersaliter vniuersi eodem animo eadem voluntate sciencia consensu et ratihabicione eisdem omnes vnanimiter significamus tenore presencium quibus expedit vni- uersis noticiam presencium habituris. Quomodo attendentes, quod tam racionis perswasio quam diuinarum et humanarum auctoritas scripturarum illorum regimen principum recommen- dat, quos nativi nobis soli concedit amenitas, nam tunc optime consweuerunt illam regere polliciam, ad quam nedum profectuum temporalium incitantur affectibus, sed cuiusdam naturalis origi- nis trahuntur energia et non absque quadam dulcetudine affec- tuum imperiis eorum deuota plebis religio subycere se consue- uit, quibus vere successionis ad sallia ingressum non ignorat. Quorum contemplacione et serenissimi principis domini Wla- dislai regis Polonie domini nostri graciosissimi intuitu, cum quo tot nobis et regno nostro felices triumphi successerunt, qualia non immerito sub filio suo, quem nobis ab alto donauit altissimus, possumus expectare, cum sepe surculus consurgens a stipite solet naturam tocius arboris in se continere, omnes vnanimiter nullo dissentiente votis vocibus et voluntatibus paribus inclitum principem dominum Wladislaum filium prefati domini Wladislai regis Polonie in regem et dominum verumque heredem et suc- cessorem regni Polonie de speciali consilio et voluntate magnifici principis domini Allexandri alias Wi(tol)di magni 1 Cod: Pulav: Actum in Brest in conventione generali die Philippi et Ja- cobi apostolorum a. etc: XXV Datum per manus venerabilium Johannis, decani Cracoviensis, regni Polonie cancellarii et Stanislai Czolek custodis Gneznensis et cantoris Cracoviensis ecclesiarum, ejusdem regni Pol. vice- cancellarii nobis sincere dilectorum. 2 Dieses ist nun die von den Reichstagsmitgliedern 1426 mit den Schwer- tern zerhauene Urkunde, deren Wortlant bisher nicht bekannt gewesen ist. Vgl. die Note zu LXV.
Strana 437
437 ducis Lythwanie ipsiusque prelatorum baronum ac militum su- scipimus tenore presencium mediante promittentes, sibi bona fide et fideliter pollicentes, eandem fidem reuerenciam obedien- ciam deuocionem et obsequia debita et honesta semper et iugi- ter seruare exhibere, quemadmodum prefato domino nostro regi patri suo exhibemus et facimus et aliis ipsius predecessoribus exhibuimus seruauimus et fecimus. Et postquam fauente do- mino ad etatem debitam et maturam perueniat, tanquam verum regem nostrum et dominum ] sacra corona, qua alii reges regni 55a Polonie consueuerunt coronari, insigniri promittimus, ita tamen, si prius et ante omnia litteras iura libertates et emunitates omnium statuum tam ecclesiasticorum quam secularium, quas a predicto patre suo et aliis regibus principibus ducibus heredi- bus et dominis regni Polonie tam naturalibus quam electis habuimus et habemus et prèsertim litteras exnunc circa assumpcionem predicti filii sui sine priorum preiudicio litte- rarum nobis datas obseruabit custodiet et attendet suisque litteris et priuilegiis efficacibus confirmabit ratificabit muniet et approbabit. In casu vero, quo predictus dominus Wla- dislaus, filius domini nostri moderni, easdem litteras libertates emunitates et gracias nobis per prefatum dominum nostrum patrem suum ceterosque reges principes et duces predicti regni Polonie datas quocunque colore exquisito nollet nobis dare, ex- tunc prout exnunc esse volumus a premisso et litteris huius- modi sibi datis liberi et soluti. Harum quibus sigilla nostra appensa sunt testimonio litterarum, Actum et datum in conuentu generali celebrato in Brescze vltima die mensis Aprilis. LXVII. Legacio ex parte Marchionis Brandenburgensis ad regem Polonie. 1 Inprimis ex parte eiusdem Marchionis et ipsius uxoris et filii domini Johannis. Salutem cum benivolencia premiserunt. 1 Aus unserem Codex hat Voigt, Erwerbung der Neumark Beil. V, diese Legation mit vielen Fehlern besonders in den Namen abgedruckt. Von derselben befinden sich aber ausserdem zwei Concepte, eins in lateini- scher, eins in deutscher Sprache im Reichsarchiv zu München, deren letzteres Höfler in seiner Beleuchtung der Geschichte Böhmens und des deutschen Reiches (Abhandlungen der böhmischen Gesellschaft der Wis-
437 ducis Lythwanie ipsiusque prelatorum baronum ac militum su- scipimus tenore presencium mediante promittentes, sibi bona fide et fideliter pollicentes, eandem fidem reuerenciam obedien- ciam deuocionem et obsequia debita et honesta semper et iugi- ter seruare exhibere, quemadmodum prefato domino nostro regi patri suo exhibemus et facimus et aliis ipsius predecessoribus exhibuimus seruauimus et fecimus. Et postquam fauente do- mino ad etatem debitam et maturam perueniat, tanquam verum regem nostrum et dominum ] sacra corona, qua alii reges regni 55a Polonie consueuerunt coronari, insigniri promittimus, ita tamen, si prius et ante omnia litteras iura libertates et emunitates omnium statuum tam ecclesiasticorum quam secularium, quas a predicto patre suo et aliis regibus principibus ducibus heredi- bus et dominis regni Polonie tam naturalibus quam electis habuimus et habemus et prèsertim litteras exnunc circa assumpcionem predicti filii sui sine priorum preiudicio litte- rarum nobis datas obseruabit custodiet et attendet suisque litteris et priuilegiis efficacibus confirmabit ratificabit muniet et approbabit. In casu vero, quo predictus dominus Wla- dislaus, filius domini nostri moderni, easdem litteras libertates emunitates et gracias nobis per prefatum dominum nostrum patrem suum ceterosque reges principes et duces predicti regni Polonie datas quocunque colore exquisito nollet nobis dare, ex- tunc prout exnunc esse volumus a premisso et litteris huius- modi sibi datis liberi et soluti. Harum quibus sigilla nostra appensa sunt testimonio litterarum, Actum et datum in conuentu generali celebrato in Brescze vltima die mensis Aprilis. LXVII. Legacio ex parte Marchionis Brandenburgensis ad regem Polonie. 1 Inprimis ex parte eiusdem Marchionis et ipsius uxoris et filii domini Johannis. Salutem cum benivolencia premiserunt. 1 Aus unserem Codex hat Voigt, Erwerbung der Neumark Beil. V, diese Legation mit vielen Fehlern besonders in den Namen abgedruckt. Von derselben befinden sich aber ausserdem zwei Concepte, eins in lateini- scher, eins in deutscher Sprache im Reichsarchiv zu München, deren letzteres Höfler in seiner Beleuchtung der Geschichte Böhmens und des deutschen Reiches (Abhandlungen der böhmischen Gesellschaft der Wis-
Strana 438
438 Item dixerunt idem nunccii, quod serenissimo domino Romanorum rege in Budzin existente et ibi tunc venerat ad ipsum gener suus dominus Albertus dux Austrie, in cuius pre- sencia idem rex cepit multa loqui contra marchionem Bran- denburgensem, quia scivit, quod idem dux Austrie est nepos sive sororius germane filius eiusdem marchionis, asserens ipsum traditorem mendacem et multorum malorum conditorem; tan- dem respondit dominus Albertus in hunc modum: miror, o rex 55b gloriose et pater carissime, 1 quod semper tociens, quociens vestris representor conspectibus, marchioni avunculo meo dicere multa convicia consuevistis, cum tamen scire potes v. S., quod marchio est in tota Almannia acceptior vir et sciolus tocius posicionis et ordinis sacri Romani Imperii et posset S. v. in multis deservire et facta vestra dirigere, si cum ipso in bona concordia sicut antea S. v. remaneret. Et post hoc rex Roma- norum dixit: placet vobis ex quo sic dicis, quod ad nos Wien- nam veniat, ubi secum per tui medium et aliorum amicorum nostrorum facere temptabimus. Et quia tunc fuit presens dux Lodewigus Bavarie de consensu regis Romanorum et eiusdem Alberti ducis Austrie transtulit se ad marchionem predictum et ista sibi per singula exposuit. Quibus auditis marchio re- spondit, quod nil posset nec vellet facere absque consensu elec- torum sacri imperii, sed illis etiam referret, et tandem cum istis negociis electores auisauit et disponebat se Wiennam trans- ferre, premisit autem ante se comitem dominum de Hutting, qui dum coram ipso rege astaret, ad eundem dixit dominus Rex Romanorum, ut insinuaret Regi aduentum suum Wiennam, de sensch. V Folge Bd. XIII, 1865 p. 12) mitgetheilt hat. In dieser dem Inhalt nach ärmern, an copia verborum und in dem ersten Abschnitt auch sach- lich reichern Version ist insbesondere die Angabe des Datums von Werth. Im deutschen Concept heisst es: yn junonswladisslavia geschickt des Eri- tags (?) der Pfingstfeyrtag vor den Kunig von Bolan; im latein: in juveni vladislavia fer. III festi Pentecost. Wenn aber Höfler a. a. O. dieses Datum mit der Jahreszahl 1424 ergänzt, so ist das ein Irrthum, denn um Anderes zu verschweigen, ist die Rückkehr König Erich's von Dänemark aus dem heiligen Lande erwähnt, und diese erfolgte erst im Frühjahr 1425 (vgl. oben Nr. LXIV). Und in dieses Jahr haben wir auch die Botschaft zu setzen, denn der König Wladyslaw sagt in seiner Antwort, der Reichs- tag sei zur Zeit nicht zusammen, was für 1426 nicht richtig gewesen wäre. Wir finden somit als das Datum der Botschaft den 29. Mai 1425. Voigt, Hurring. — Graf Ludwig von Oettingen. 1
438 Item dixerunt idem nunccii, quod serenissimo domino Romanorum rege in Budzin existente et ibi tunc venerat ad ipsum gener suus dominus Albertus dux Austrie, in cuius pre- sencia idem rex cepit multa loqui contra marchionem Bran- denburgensem, quia scivit, quod idem dux Austrie est nepos sive sororius germane filius eiusdem marchionis, asserens ipsum traditorem mendacem et multorum malorum conditorem; tan- dem respondit dominus Albertus in hunc modum: miror, o rex 55b gloriose et pater carissime, 1 quod semper tociens, quociens vestris representor conspectibus, marchioni avunculo meo dicere multa convicia consuevistis, cum tamen scire potes v. S., quod marchio est in tota Almannia acceptior vir et sciolus tocius posicionis et ordinis sacri Romani Imperii et posset S. v. in multis deservire et facta vestra dirigere, si cum ipso in bona concordia sicut antea S. v. remaneret. Et post hoc rex Roma- norum dixit: placet vobis ex quo sic dicis, quod ad nos Wien- nam veniat, ubi secum per tui medium et aliorum amicorum nostrorum facere temptabimus. Et quia tunc fuit presens dux Lodewigus Bavarie de consensu regis Romanorum et eiusdem Alberti ducis Austrie transtulit se ad marchionem predictum et ista sibi per singula exposuit. Quibus auditis marchio re- spondit, quod nil posset nec vellet facere absque consensu elec- torum sacri imperii, sed illis etiam referret, et tandem cum istis negociis electores auisauit et disponebat se Wiennam trans- ferre, premisit autem ante se comitem dominum de Hutting, qui dum coram ipso rege astaret, ad eundem dixit dominus Rex Romanorum, ut insinuaret Regi aduentum suum Wiennam, de sensch. V Folge Bd. XIII, 1865 p. 12) mitgetheilt hat. In dieser dem Inhalt nach ärmern, an copia verborum und in dem ersten Abschnitt auch sach- lich reichern Version ist insbesondere die Angabe des Datums von Werth. Im deutschen Concept heisst es: yn junonswladisslavia geschickt des Eri- tags (?) der Pfingstfeyrtag vor den Kunig von Bolan; im latein: in juveni vladislavia fer. III festi Pentecost. Wenn aber Höfler a. a. O. dieses Datum mit der Jahreszahl 1424 ergänzt, so ist das ein Irrthum, denn um Anderes zu verschweigen, ist die Rückkehr König Erich's von Dänemark aus dem heiligen Lande erwähnt, und diese erfolgte erst im Frühjahr 1425 (vgl. oben Nr. LXIV). Und in dieses Jahr haben wir auch die Botschaft zu setzen, denn der König Wladyslaw sagt in seiner Antwort, der Reichs- tag sei zur Zeit nicht zusammen, was für 1426 nicht richtig gewesen wäre. Wir finden somit als das Datum der Botschaft den 29. Mai 1425. Voigt, Hurring. — Graf Ludwig von Oettingen. 1
Strana 439
439 quo per Loduigum ducem fuit sibi intimatum. Et dum in pre- sencia regis Romanorum idem Huting esset constitutus, iterum marchionem multis improperiis coram Huting! cepit Rex incre- pare, licet promisisset Alberto Austrie ipsum nullis contumeliis et opprobriis afficere, quousque Wiennam veniret et ibi secum vel concordiam reciperet vel aliquem consequeretur finem. Tan- dem Huting dixit: Serenissime princeps, non levipendat hunc virum vestra Regia maiestas, quia omnes electores imperii tan- quam virum sapientem et peritum reputare consueuerunt. Et si esset bona inter v. S. et ipsum concordia, non ambigo, quod bonum vestrum et tocius christianitatis profectus inde sequere- tur, sicut nouit v. S. quomodo bonum S. v. in Concilio et in omnibus terris Almanie dum cum vestra S. in bona vixerat concordia ] procurabat. Tunc Rex Romanorum dixit: Ex quo (!) 56 a parte innitamur secum ad concordiam, efficias quod ligas, quas fecit cum Rege Polonie et duce Witowdo contra Cruciferos, quod illas liberet et nobis assignet. Item restituat nobis litte- ras regis Polonie quas habet super contractu matrimonii etc. et poterit consequi nobiscum optatam concordiam. Et hoc se- cure facere posset, quia Rex Polonie nobis per nunccios inti- mauit speciales, quod nunquam dabit filiam suam nato mar- chionis. Deinde marchio auditis diffamacionibus Regis et tan- tis conviciis etc. a transitu Wiennam se retraxit. Tandem pre- fati nunccii subiunxerunt et dixerunt: marchio amicus vester valde grave gerit hoc et mente consternatur, quod Romanorum Rex tendit in suam et suorum destruccionem filiorum, quod non aliunde ortum habet nisi ex hac amicicia, qua sumus federati adinuicem, quia ante hoc inter nos federa constat S. v. quo- modo fuerit multis graciis donis fauoribus et muneribus per ipsum regem Romanorum prosecutus. Igitur attendere digne- tur v. S. et ad conseruacionem amicicie istius inuigilare, ut in ambiguo amplius non ponatur frater et amicus vester, nam ipse marchio cum omnibus amicis subditis et beniuolis, quos poterit preualere semper intendit cum regia maiestate magno duce Litthuanie et Regnis et vestris dominiis remanere. Item exposuerunt dicentes, quomodo intellexit marchio, quod rex Romanorum habuerit coram v. S. dicere et eidem suggerere, qualiter marchio non posset in marchionatu Bran- 1 Voigt: Huring. 2 Bei Voigt falsch Ericos. 3 Vgl oben Nr. II und III.
439 quo per Loduigum ducem fuit sibi intimatum. Et dum in pre- sencia regis Romanorum idem Huting esset constitutus, iterum marchionem multis improperiis coram Huting! cepit Rex incre- pare, licet promisisset Alberto Austrie ipsum nullis contumeliis et opprobriis afficere, quousque Wiennam veniret et ibi secum vel concordiam reciperet vel aliquem consequeretur finem. Tan- dem Huting dixit: Serenissime princeps, non levipendat hunc virum vestra Regia maiestas, quia omnes electores imperii tan- quam virum sapientem et peritum reputare consueuerunt. Et si esset bona inter v. S. et ipsum concordia, non ambigo, quod bonum vestrum et tocius christianitatis profectus inde sequere- tur, sicut nouit v. S. quomodo bonum S. v. in Concilio et in omnibus terris Almanie dum cum vestra S. in bona vixerat concordia ] procurabat. Tunc Rex Romanorum dixit: Ex quo (!) 56 a parte innitamur secum ad concordiam, efficias quod ligas, quas fecit cum Rege Polonie et duce Witowdo contra Cruciferos, quod illas liberet et nobis assignet. Item restituat nobis litte- ras regis Polonie quas habet super contractu matrimonii etc. et poterit consequi nobiscum optatam concordiam. Et hoc se- cure facere posset, quia Rex Polonie nobis per nunccios inti- mauit speciales, quod nunquam dabit filiam suam nato mar- chionis. Deinde marchio auditis diffamacionibus Regis et tan- tis conviciis etc. a transitu Wiennam se retraxit. Tandem pre- fati nunccii subiunxerunt et dixerunt: marchio amicus vester valde grave gerit hoc et mente consternatur, quod Romanorum Rex tendit in suam et suorum destruccionem filiorum, quod non aliunde ortum habet nisi ex hac amicicia, qua sumus federati adinuicem, quia ante hoc inter nos federa constat S. v. quo- modo fuerit multis graciis donis fauoribus et muneribus per ipsum regem Romanorum prosecutus. Igitur attendere digne- tur v. S. et ad conseruacionem amicicie istius inuigilare, ut in ambiguo amplius non ponatur frater et amicus vester, nam ipse marchio cum omnibus amicis subditis et beniuolis, quos poterit preualere semper intendit cum regia maiestate magno duce Litthuanie et Regnis et vestris dominiis remanere. Item exposuerunt dicentes, quomodo intellexit marchio, quod rex Romanorum habuerit coram v. S. dicere et eidem suggerere, qualiter marchio non posset in marchionatu Bran- 1 Voigt: Huring. 2 Bei Voigt falsch Ericos. 3 Vgl oben Nr. II und III.
Strana 440
440 denburg pro dotalicio filie vestre dotem assignare. Serenissime princeps, quoteunque fuerint antecessores mei et nouissime Jo- docus illius marchionatus possessor omnes uxoribus suis in dicto marchionatu dotem assignarunt. Sicut et adhuc sepulcra illarum dominarum, que ibi in suis dotaliciis sepulte sunt, pro- testantur. Item consideret v. S., quanta bona ex coniunccione istius parentele potuerint provenire toti mundo profutura. Et in casu, 56b quem ! Deus auferat, si ad suggestionem emulorum Regis et marchionis aliqualiter soluerentur, quanta mala, quot cedes bella prelia imminerent, v. S. poterit intueri. Ad quorum euitatio- nem non dubitat marchio de S. v. sicut de tanto principe, cuius fama totum mundum resplensit, et cui secundum in orbe regem talis potencie fame et nominis reperiri non poterit, quin fame vestre consulendo adessemus. Item dixerunt, qualiter marchio intellexisset, quomodo fuisset S. v. suggestum, qualiter ipse nepotem suum in Hun- gariam direxisset dominum ducem Janussium, quando rex Dacie etc. de terra sancta expletis votis peregrinacionis per Hungariam transiuit, ad auizandum ipsum, ne per regnum Polo- nie se transferret, quia ibi per regem deberet captiuari vel ipsius regnicolas, aut saltim aliqua pericula sustinere, et sub- iunxerunt: En Rex gloriosissime, attendite istam maliciam et oblucucionem, qualiter marchio deberet inimicum et hostem suum, qui quottidie suam cum aliis emulis suis destruccionem meditatur, a periculis premuniri. Item conquesti sunt idem nunccii contra duces Stetinen- ses, quomodo licet per medium ducum Lucemburgens(ium)2 etc. inter ipsos treuge pacis ad certum tempus firmate fuissent, et in spem ipsarum marchio ad partes remociores discessiset, ipsi captura optinente temporis in sui absencia castrum ciuitatem ipsius Placemburg3 receperunt clandestine nulla diffidacione premissa, preterea supplicat vos dignemini milites et clientes vestros permittere secum contra duces predictos proficisci arma- tos in vindictam suarum iniuriarum, quas ab ipsis pertulit in- 1 Vgl. oben Nr. LXIV und die Anmerkung. 2 Höfler: Lauenburg. 3 Höfler: Flattenburck.
440 denburg pro dotalicio filie vestre dotem assignare. Serenissime princeps, quoteunque fuerint antecessores mei et nouissime Jo- docus illius marchionatus possessor omnes uxoribus suis in dicto marchionatu dotem assignarunt. Sicut et adhuc sepulcra illarum dominarum, que ibi in suis dotaliciis sepulte sunt, pro- testantur. Item consideret v. S., quanta bona ex coniunccione istius parentele potuerint provenire toti mundo profutura. Et in casu, 56b quem ! Deus auferat, si ad suggestionem emulorum Regis et marchionis aliqualiter soluerentur, quanta mala, quot cedes bella prelia imminerent, v. S. poterit intueri. Ad quorum euitatio- nem non dubitat marchio de S. v. sicut de tanto principe, cuius fama totum mundum resplensit, et cui secundum in orbe regem talis potencie fame et nominis reperiri non poterit, quin fame vestre consulendo adessemus. Item dixerunt, qualiter marchio intellexisset, quomodo fuisset S. v. suggestum, qualiter ipse nepotem suum in Hun- gariam direxisset dominum ducem Janussium, quando rex Dacie etc. de terra sancta expletis votis peregrinacionis per Hungariam transiuit, ad auizandum ipsum, ne per regnum Polo- nie se transferret, quia ibi per regem deberet captiuari vel ipsius regnicolas, aut saltim aliqua pericula sustinere, et sub- iunxerunt: En Rex gloriosissime, attendite istam maliciam et oblucucionem, qualiter marchio deberet inimicum et hostem suum, qui quottidie suam cum aliis emulis suis destruccionem meditatur, a periculis premuniri. Item conquesti sunt idem nunccii contra duces Stetinen- ses, quomodo licet per medium ducum Lucemburgens(ium)2 etc. inter ipsos treuge pacis ad certum tempus firmate fuissent, et in spem ipsarum marchio ad partes remociores discessiset, ipsi captura optinente temporis in sui absencia castrum ciuitatem ipsius Placemburg3 receperunt clandestine nulla diffidacione premissa, preterea supplicat vos dignemini milites et clientes vestros permittere secum contra duces predictos proficisci arma- tos in vindictam suarum iniuriarum, quas ab ipsis pertulit in- 1 Vgl. oben Nr. LXIV und die Anmerkung. 2 Höfler: Lauenburg. 3 Höfler: Flattenburck.
Strana 441
441 nocenter, et indulgere victualia de regno vestro adducere exer- citibus suis, quos contra duces suos conducit. Item dixerunt, sciat v. S. quod marchio contra pre- dictos duces infrascriptorum potentias congregat dominorum, cum quibus in terras predictorum ducum propria eciam in persona in quinque septimanis promisit apparere, 1 et exer- 57a citus suos in medio terrarum ducum predictorum ponere in despectum ipsorum et eis inuitis.2 Primo Archiepiscopus Coloniensis cum potencia sua propria in persona. Item Ma- guntinensis similiter cum potencia et persona. Item Tre- virensis mittit potenciam sed remanet solus. Item episco- pus Medburgensis potenciam dirigit solus remanet. Item falcz- graff solus et cum potencia. Item aliqui de Slesia3 milites et nobiles. Item episcopus Erbipolensis alias de Wirzburg solus et cum potencia et alii multi comites duces et principes Al- manie. Item, quomodo decanus imperii hoc est episcopus Magu- tinensis citat omnes imperii electores, quatenus omnes simul in Wirzamburg sub pena priuacionis iurisdiccionis sue in elec- cione super festum sancte trinitatis proximum compareant audi- turi, que ipsis ibi proponeretur. Item retulerunt idem nunccii, quod nullus electorum con- tra Hussitas vadit, ymo dixerunt se decetero audisse et has habuisset marchio nouitates, quod Rex Romanorum duces Zlesie et aliarum terrarum nobiles, quibus iusserat contra Hussitas se preparare, reuocauit et aliud tempus, quod fortasse nesciuit de- terminare nobis assignauit. Item retulerunt, quomodo Romanorum rex ciuibus man- dauit imperii, ut se contra electores secum colligerent; et dicte ciuitates responderunt, quod non licet eis aliquas ligas facere, quia cum Serenitate sua non senciunt in aliquo discordare electores, et eciam cum ipsi Electores sint domini sacre corone imperii, qualiter sunt per nos sine nota infamie relinquendi. Responsum.4 Legaciones vestras intelleximus, ad quas pro presenti propter absenciam baronum et consiliariorum nostrorum, quorum con- 1 Offenbar auf die Ereignisse bezüglich, welche Barthold, Geschichte von Pommern und Rügen IV. 1. p. 66. ff. erzählt. 2 Bei Voigt: inimicis. 3 V: De Slesis. 4 Fehlt bei Höfler ganz.
441 nocenter, et indulgere victualia de regno vestro adducere exer- citibus suis, quos contra duces suos conducit. Item dixerunt, sciat v. S. quod marchio contra pre- dictos duces infrascriptorum potentias congregat dominorum, cum quibus in terras predictorum ducum propria eciam in persona in quinque septimanis promisit apparere, 1 et exer- 57a citus suos in medio terrarum ducum predictorum ponere in despectum ipsorum et eis inuitis.2 Primo Archiepiscopus Coloniensis cum potencia sua propria in persona. Item Ma- guntinensis similiter cum potencia et persona. Item Tre- virensis mittit potenciam sed remanet solus. Item episco- pus Medburgensis potenciam dirigit solus remanet. Item falcz- graff solus et cum potencia. Item aliqui de Slesia3 milites et nobiles. Item episcopus Erbipolensis alias de Wirzburg solus et cum potencia et alii multi comites duces et principes Al- manie. Item, quomodo decanus imperii hoc est episcopus Magu- tinensis citat omnes imperii electores, quatenus omnes simul in Wirzamburg sub pena priuacionis iurisdiccionis sue in elec- cione super festum sancte trinitatis proximum compareant audi- turi, que ipsis ibi proponeretur. Item retulerunt idem nunccii, quod nullus electorum con- tra Hussitas vadit, ymo dixerunt se decetero audisse et has habuisset marchio nouitates, quod Rex Romanorum duces Zlesie et aliarum terrarum nobiles, quibus iusserat contra Hussitas se preparare, reuocauit et aliud tempus, quod fortasse nesciuit de- terminare nobis assignauit. Item retulerunt, quomodo Romanorum rex ciuibus man- dauit imperii, ut se contra electores secum colligerent; et dicte ciuitates responderunt, quod non licet eis aliquas ligas facere, quia cum Serenitate sua non senciunt in aliquo discordare electores, et eciam cum ipsi Electores sint domini sacre corone imperii, qualiter sunt per nos sine nota infamie relinquendi. Responsum.4 Legaciones vestras intelleximus, ad quas pro presenti propter absenciam baronum et consiliariorum nostrorum, quorum con- 1 Offenbar auf die Ereignisse bezüglich, welche Barthold, Geschichte von Pommern und Rügen IV. 1. p. 66. ff. erzählt. 2 Bei Voigt: inimicis. 3 V: De Slesis. 4 Fehlt bei Höfler ganz.
Strana 442
442 siliis utimur, in omnibus et presertim in his, quas tam magne importancie reputamus, usque ad eorum presenciam distulimus 57b respondere. Et istis acceptis ] responsum habita licencia reces- serunt. LXVIII. Littera regis Hungarie pro Cruciferis, ne contra ipsos dominus rex Po- lonie pretextu granicierum Nouemarchie quidquam attemptet. 1 Sigismundus dei gracia Romanorum rex semper etc. sere- nissimo principi etc. compatri. Serenissime princeps etc. Audi- uimus ex relatu veridico, quomodo vestra fraternitas venerabili Paulo de Rusdorff magistro generali ordinis Theutonicorum de Prussia deuoto nostro dilecto ipsiusque preceptoribus certam statuisset dietam pro convencione celebranda ad tractandum et agendum de metis et graniciebus inter magnam Poloniam et Nouammarchiam, quas v.f. et aliqui de vestris de regno Polo- nie impetunt asserentes easdem metas vltra solitum fore ex- tendendas et ad vestrum regnum pertinere ; verum frater et com- pater carissime, adeo constat et est publice notorium, quod Nouamarchia ad nos pertinet hereditarie et est mere nostra here- ditas, et prefati magister et ordo nullum alium ad eandem No- uammarchiam habent tytulum, nisi quod eandem tytulo pigno- ris a nobis habent obligatam, neque ad ipsos pertinet seu ali- qualiter eis ad tantam habenam laxamus, quod possent nobis de metis et graniciebus diminuere seu numerare. Sed quod nobis eandem marchiam in eisdem punctis esse et vigere conseruare et tenere debeant, quemadmodum tempore inuictissimi principis Voigt (Erwerbung der Neumark p. 174) hat dieses Schreiben in unserem Codex gelesen, und sich veranlasst gesehen, es ins J. 1422 zu setzen. Von allen andern Unmöglichkeiten abgesehen, (es wüthete im August 1422 der golub'sche Krieg zwischen Polen und dem Orden) geht es schon darum nicht an, weil K. Sigismund den ganzen August 1422 sich in Nürnberg aufhielt, also von Ofen aus nicht schreiben konnte. — Es unter- liegt keinem Zweifel, dass es sich hier um die i. J. 1425 gepflogenen Verhandlungen dreht, und es genügt zum Beweise anzuführen, dass sich im königsberger Archiv ein Schreiben Sigismunds an den Hochmeister vom 22. Novbr. 1425 findet, welches genau denselben Inhalt hat und die- selben Punkte berührt, wie das vorliegende. — Die Monographie Voigt’s über die ,Neumark‘ hat den Gegenstand noch nicht erschöpft.
442 siliis utimur, in omnibus et presertim in his, quas tam magne importancie reputamus, usque ad eorum presenciam distulimus 57b respondere. Et istis acceptis ] responsum habita licencia reces- serunt. LXVIII. Littera regis Hungarie pro Cruciferis, ne contra ipsos dominus rex Po- lonie pretextu granicierum Nouemarchie quidquam attemptet. 1 Sigismundus dei gracia Romanorum rex semper etc. sere- nissimo principi etc. compatri. Serenissime princeps etc. Audi- uimus ex relatu veridico, quomodo vestra fraternitas venerabili Paulo de Rusdorff magistro generali ordinis Theutonicorum de Prussia deuoto nostro dilecto ipsiusque preceptoribus certam statuisset dietam pro convencione celebranda ad tractandum et agendum de metis et graniciebus inter magnam Poloniam et Nouammarchiam, quas v.f. et aliqui de vestris de regno Polo- nie impetunt asserentes easdem metas vltra solitum fore ex- tendendas et ad vestrum regnum pertinere ; verum frater et com- pater carissime, adeo constat et est publice notorium, quod Nouamarchia ad nos pertinet hereditarie et est mere nostra here- ditas, et prefati magister et ordo nullum alium ad eandem No- uammarchiam habent tytulum, nisi quod eandem tytulo pigno- ris a nobis habent obligatam, neque ad ipsos pertinet seu ali- qualiter eis ad tantam habenam laxamus, quod possent nobis de metis et graniciebus diminuere seu numerare. Sed quod nobis eandem marchiam in eisdem punctis esse et vigere conseruare et tenere debeant, quemadmodum tempore inuictissimi principis Voigt (Erwerbung der Neumark p. 174) hat dieses Schreiben in unserem Codex gelesen, und sich veranlasst gesehen, es ins J. 1422 zu setzen. Von allen andern Unmöglichkeiten abgesehen, (es wüthete im August 1422 der golub'sche Krieg zwischen Polen und dem Orden) geht es schon darum nicht an, weil K. Sigismund den ganzen August 1422 sich in Nürnberg aufhielt, also von Ofen aus nicht schreiben konnte. — Es unter- liegt keinem Zweifel, dass es sich hier um die i. J. 1425 gepflogenen Verhandlungen dreht, und es genügt zum Beweise anzuführen, dass sich im königsberger Archiv ein Schreiben Sigismunds an den Hochmeister vom 22. Novbr. 1425 findet, welches genau denselben Inhalt hat und die- selben Punkte berührt, wie das vorliegende. — Die Monographie Voigt’s über die ,Neumark‘ hat den Gegenstand noch nicht erschöpft.
Strana 443
443 et domini domini Karoli Romanorum imperatoris semper augu- sti et Bohemie regis illustrissimi genitoris nostri et nostris tem- poribus tenta fuit et seruata, et sicut eis per nos fuit obligata. Et quia recolimus cum v. f. alias super hoc facto earum gra- nicierum contulisse, quod parati fuissemus ad videndas et per- lustrandas dictas granicies nostros dirigere, dummodo nobis vestra fraternitas tempus diem et locum assignaret, ideo e vestra fraternitate ex affectu requirimus attente desiderantes, quatenus pretextu granicierum et metarum Nouemarchie cum prefatis magistro et preceptoribus nihil attemptare placeat die- tamque eis propterea indictam cassando nobis velitis terminum et diem assignare, ad quem parati sumus ymo volumus nostros ydoneos nunccios | dirigere, qui vnacum vestris easdem metas con- 58 a spiciant et iuxta ritum antiquitus et tempore recolendo memorie genitoris nostri predicti et per nos obseruatum cum designa- cione earundem metarum faciant-inter nos, quid fuerit racionis. Nos enim ad hoc sumus dispositi et ad hoc ex sincera frater- nitate aspiramus, quod nobis de hiis, que vestra sunt, nihil ven- dicare cupimus et ea racione de vobis similiter speramus nec propter hoc vestra fraternitas aliquem contra prefatos Pruthe- nos debet rancorem concipere, cum non ipsorum in hoc nego- tio res agatur, sed nos quo ad hoc pro nostro habemus et tene- mur ex debito patrimonio respondere. De nouis occurrentibus scire placeat, quod speramus cum principibus electoribus cito solempnem celebrare dietam et adeo recontra auisamenta rece- pimus, quod illa non poterit conuencio preterire. Sed diem con- uencionis vobis in brevi per alios nuncios insinuabimus rogan- tes e vestra fraternitate, qua tenus fraternitati placuerit pro agendis vestris aliquibus vestros eidem conuencioni interesse extunc potissime ad concordandum cum principibus electoribus, qualiter sit in futura estate contra hereticos finaliter proceden- dum in fauorem fidei, placeat suos ambasiatores destinare, hoc vnum presertim et vice reciproca petimus, ne propter metas predictas seu granicies contra predictos magistrum et ordinem indignacionis aculeum aliqualiter protendatis eo, quod nostra sit hereditas et nos parati sumus, quod hoc tam per vestros quam nostros, quos ad idem factum parati sumus dirigere, mediante iusticia discernatur in eo nobis frater carissime singularem be- niuolenciam ostensuri. Datum Bude feria VI. post festum as-
443 et domini domini Karoli Romanorum imperatoris semper augu- sti et Bohemie regis illustrissimi genitoris nostri et nostris tem- poribus tenta fuit et seruata, et sicut eis per nos fuit obligata. Et quia recolimus cum v. f. alias super hoc facto earum gra- nicierum contulisse, quod parati fuissemus ad videndas et per- lustrandas dictas granicies nostros dirigere, dummodo nobis vestra fraternitas tempus diem et locum assignaret, ideo e vestra fraternitate ex affectu requirimus attente desiderantes, quatenus pretextu granicierum et metarum Nouemarchie cum prefatis magistro et preceptoribus nihil attemptare placeat die- tamque eis propterea indictam cassando nobis velitis terminum et diem assignare, ad quem parati sumus ymo volumus nostros ydoneos nunccios | dirigere, qui vnacum vestris easdem metas con- 58 a spiciant et iuxta ritum antiquitus et tempore recolendo memorie genitoris nostri predicti et per nos obseruatum cum designa- cione earundem metarum faciant-inter nos, quid fuerit racionis. Nos enim ad hoc sumus dispositi et ad hoc ex sincera frater- nitate aspiramus, quod nobis de hiis, que vestra sunt, nihil ven- dicare cupimus et ea racione de vobis similiter speramus nec propter hoc vestra fraternitas aliquem contra prefatos Pruthe- nos debet rancorem concipere, cum non ipsorum in hoc nego- tio res agatur, sed nos quo ad hoc pro nostro habemus et tene- mur ex debito patrimonio respondere. De nouis occurrentibus scire placeat, quod speramus cum principibus electoribus cito solempnem celebrare dietam et adeo recontra auisamenta rece- pimus, quod illa non poterit conuencio preterire. Sed diem con- uencionis vobis in brevi per alios nuncios insinuabimus rogan- tes e vestra fraternitate, qua tenus fraternitati placuerit pro agendis vestris aliquibus vestros eidem conuencioni interesse extunc potissime ad concordandum cum principibus electoribus, qualiter sit in futura estate contra hereticos finaliter proceden- dum in fauorem fidei, placeat suos ambasiatores destinare, hoc vnum presertim et vice reciproca petimus, ne propter metas predictas seu granicies contra predictos magistrum et ordinem indignacionis aculeum aliqualiter protendatis eo, quod nostra sit hereditas et nos parati sumus, quod hoc tam per vestros quam nostros, quos ad idem factum parati sumus dirigere, mediante iusticia discernatur in eo nobis frater carissime singularem be- niuolenciam ostensuri. Datum Bude feria VI. post festum as-
Strana 444
444 sumptionis beate Marie virginis gloriosissime anno etc. Ad mandatum domini regis Mich ... prepositus Bolestam. LXIX. Facullas seu mandatum Regis Hungarie super distinctionem limitum inter regnum Polonie et Novam Marchiam faciendarum concessa quamuis alias denegata per eosdem tamen subordinata.1 Sigismundus etc. venerabili Paulo de Rusdorff Magistro 58b generali ordinis ] domus Theutonice ipsius preceptoribus devo- tis nostris dilectis graciam regiam et omne bonum. Cum sere- nissimus dominus Polonie Wladislaus etc. frater et compater noster carissimus cum regno suo Polonia et terra nostra Noua- marchia, quam vobis et ordini domus theutonice de Prussia ante tempora obligauimus, dinoscitur confinari ideoque frater et com- pater noster nobis vobisque comuniter moneat ex parte grani- cierum et metarum terre Noue marchie predicte petens ad de- signandum et distinguendum ac erigendum easdem metas inter regnum ipsius Poloniam et Nouam marchiam nostros nunccios ad festum sancti Johannis venturum proxime destinare, cumque vobis alias munimenta et iura nostra, que inter conseruatoria priuilegiorum et litterarum nostrarum invenire et habere pote- ramus ad Nouam marchiam ipsiusque metas et granicies per- tinencia direximus, inter alia vobis scribentes, quod et vos in terra Noue marchie alia munimenta querere probacionesque autenticas et oportunas testesque inuestigare deberetis et qui distinccionem metarum et granicierum predictarum secundum quod opus fuerit possent promovere; et quia in illis partibus probaciones huiusmodi tam per testes quam per munimenta ac . In einem Schreiben K. Sigismunds bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 319 an den König von Polen dat. Tata XXIIII die mensis Maii regnorum nostrorum anno Hung. LX also 1426 äussert sich Sigismund: Scire placeat, quod iura et munimenta pro cognoscendis et distinguendis pre- dictis greniciebus et metis opportuna venerabili Pawlo magistro generali ord. domus de Prussia direximus et iam ipsis mandatum plenum diri- gimus et de nouo scribimus, ut nobiscum seu cum vestris, quos ad hoc peragendum deputaveritis, conueniant et predictas grenicies ... terminent. Es kann nun kein Zweifel obwalten, dass dies das vorliegende ,manda- tum‘ ist, und wir gewännen somit dafür das Datum den 24. Mai 1426.
444 sumptionis beate Marie virginis gloriosissime anno etc. Ad mandatum domini regis Mich ... prepositus Bolestam. LXIX. Facullas seu mandatum Regis Hungarie super distinctionem limitum inter regnum Polonie et Novam Marchiam faciendarum concessa quamuis alias denegata per eosdem tamen subordinata.1 Sigismundus etc. venerabili Paulo de Rusdorff Magistro 58b generali ordinis ] domus Theutonice ipsius preceptoribus devo- tis nostris dilectis graciam regiam et omne bonum. Cum sere- nissimus dominus Polonie Wladislaus etc. frater et compater noster carissimus cum regno suo Polonia et terra nostra Noua- marchia, quam vobis et ordini domus theutonice de Prussia ante tempora obligauimus, dinoscitur confinari ideoque frater et com- pater noster nobis vobisque comuniter moneat ex parte grani- cierum et metarum terre Noue marchie predicte petens ad de- signandum et distinguendum ac erigendum easdem metas inter regnum ipsius Poloniam et Nouam marchiam nostros nunccios ad festum sancti Johannis venturum proxime destinare, cumque vobis alias munimenta et iura nostra, que inter conseruatoria priuilegiorum et litterarum nostrarum invenire et habere pote- ramus ad Nouam marchiam ipsiusque metas et granicies per- tinencia direximus, inter alia vobis scribentes, quod et vos in terra Noue marchie alia munimenta querere probacionesque autenticas et oportunas testesque inuestigare deberetis et qui distinccionem metarum et granicierum predictarum secundum quod opus fuerit possent promovere; et quia in illis partibus probaciones huiusmodi tam per testes quam per munimenta ac . In einem Schreiben K. Sigismunds bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 319 an den König von Polen dat. Tata XXIIII die mensis Maii regnorum nostrorum anno Hung. LX also 1426 äussert sich Sigismund: Scire placeat, quod iura et munimenta pro cognoscendis et distinguendis pre- dictis greniciebus et metis opportuna venerabili Pawlo magistro generali ord. domus de Prussia direximus et iam ipsis mandatum plenum diri- gimus et de nouo scribimus, ut nobiscum seu cum vestris, quos ad hoc peragendum deputaveritis, conueniant et predictas grenicies ... terminent. Es kann nun kein Zweifel obwalten, dass dies das vorliegende ,manda- tum‘ ist, und wir gewännen somit dafür das Datum den 24. Mai 1426.
Strana 445
445 litteras per nos directas sufficiencius experiri possunt et dis- cerni, sic quod ad hanc rem nostros nunccios de istis nostris partibus non expediebat destinare; ideo de vestra legalitate sagacitate prudencia et prouidencia plenam et indubitatam fidu- ciam et obtinenciam, non per errorem aut improuidenciam sed matura deliberacione prehabita, sano eciam fidelium nostrorum accedente consilio ac de certa nostra scientia vobis magistro generali et preceptoribus predictis seu vestrum alteri damus et concedimus per presentes plenum et sufficiens mandatum ad quedam cum prefato serenissimo fratre et compatre nostro caris- simo rege Polonie seu ipsius prelatis et baronibus, quos ad hoc deputauerit, et ad tractandum agendum et interloquendum pro predictis graniciebus priuilegia litteras munimenta instrumenta probaciones et testes idoneos producendum designacionem distinc- cionem et ereccionem predictarum granicierum persequendum eas- dem designacionem distinccionem ac ereccionem ] metarum iam 59b dictarum acceptandum justiciamque vobis ministrari et granicies in suis veris et antiquis metis et limitibus conseruari petendum et generaliter omnia alia et singula pro expedicione et discus- sione predictarum granicierum et metarum faciendi, que nos facere possimus, si personaliter adessemus, ratum et gratum habentes et habere promittentes, quidquid per vos et vestrum alterum in predictis metarum distinccionibus et execucionibus actum factum expeditum conclusum fuerit seu quomodolibet diffinitum presencium sub nostri regalis sigilli appensione lit- terarum. D berakotřaf delt LXX. Littera Pawloski ad dominum magnum ducem, in qua regraciatur sibi de comemoracione seruitiorum patris sui et suorum. 15 Serenissime principum illustrissime domine inexplicabilis- que fautor mi benignissime! Post oraciones in Cristo deuotas, 1.Ueber diesen ,archidiaconus Plocensis et canonicus Posnaniensis' Stanislaus Pawlowski, den Sohn des subjudex Sochaczoviensis Mroczeslaus de Gna- towice, über die Ursachen seiner Feindschaft mit den Kanzlern des Königs, über sein revolutionäres Auftreten in der Episcopalsynode v. Leczyc 1425 und die wichtigen Gesichtspunkte für die Stellung der Parteien, welche sich grade aus dem vorliegenden Schreiben ergeben, s. Caro, Gesch. Polens III. p. 561 ff.
445 litteras per nos directas sufficiencius experiri possunt et dis- cerni, sic quod ad hanc rem nostros nunccios de istis nostris partibus non expediebat destinare; ideo de vestra legalitate sagacitate prudencia et prouidencia plenam et indubitatam fidu- ciam et obtinenciam, non per errorem aut improuidenciam sed matura deliberacione prehabita, sano eciam fidelium nostrorum accedente consilio ac de certa nostra scientia vobis magistro generali et preceptoribus predictis seu vestrum alteri damus et concedimus per presentes plenum et sufficiens mandatum ad quedam cum prefato serenissimo fratre et compatre nostro caris- simo rege Polonie seu ipsius prelatis et baronibus, quos ad hoc deputauerit, et ad tractandum agendum et interloquendum pro predictis graniciebus priuilegia litteras munimenta instrumenta probaciones et testes idoneos producendum designacionem distinc- cionem et ereccionem predictarum granicierum persequendum eas- dem designacionem distinccionem ac ereccionem ] metarum iam 59b dictarum acceptandum justiciamque vobis ministrari et granicies in suis veris et antiquis metis et limitibus conseruari petendum et generaliter omnia alia et singula pro expedicione et discus- sione predictarum granicierum et metarum faciendi, que nos facere possimus, si personaliter adessemus, ratum et gratum habentes et habere promittentes, quidquid per vos et vestrum alterum in predictis metarum distinccionibus et execucionibus actum factum expeditum conclusum fuerit seu quomodolibet diffinitum presencium sub nostri regalis sigilli appensione lit- terarum. D berakotřaf delt LXX. Littera Pawloski ad dominum magnum ducem, in qua regraciatur sibi de comemoracione seruitiorum patris sui et suorum. 15 Serenissime principum illustrissime domine inexplicabilis- que fautor mi benignissime! Post oraciones in Cristo deuotas, 1.Ueber diesen ,archidiaconus Plocensis et canonicus Posnaniensis' Stanislaus Pawlowski, den Sohn des subjudex Sochaczoviensis Mroczeslaus de Gna- towice, über die Ursachen seiner Feindschaft mit den Kanzlern des Königs, über sein revolutionäres Auftreten in der Episcopalsynode v. Leczyc 1425 und die wichtigen Gesichtspunkte für die Stellung der Parteien, welche sich grade aus dem vorliegenden Schreiben ergeben, s. Caro, Gesch. Polens III. p. 561 ff.
Strana 446
446 quibus constanti sedulitate deo michi teste clemenciam salua- toris pro vestra ac consortis vestre carissime exoro longeua et prospera sospitate de collatis diue recordacionis patri meo et nobis omnibus paternis suis fauoribus et beneficiis ac illa sin- cera ad mei status exaltacionis affeccione, quatenus seruitutes exhibeam aut graciarum acciones condignas pro eisdem bene- ficiis referam nescio, Quia ut ab experte in animo meo quotti- die reuoluens cognosco, immensitas beneficiorum patri meo et omnibus nobis paternis suis seruitoribus v. s. impensorum omnes superat meorum sensuum cogittaciones et illa varia, ymo inex- plicabilis multitudo donorum per ipsum patrem meum iam in auro in argento iam in perlis iam in vestibus optimis iam in equis iamque in hominibus ac multis aliis a v. s. habundan- tissime et pro me nouissime receptorum vicit volubilitatem ver- borum. Nam si totum vite tempus mee horis fere omnibus occuparem obsequiis et lingwa mea graciarum accionibus s. v. laudes canendo debitas insisteret, non adhuc in istis omnibus 59b prefata beneficia ! et donorum variorum acumulus debite com- pensarentur. Cum et istis nouissime temporibus s. v. non meis meritis preuiis, sed eiusdem v. s. benignitate innata, vt per in- clitum dominum Kazimirum sum a certo informatus, quem dum a v. s. preclarissimus princeps dominus et dominus Wladislaus Polonie rex etc. frater v. s. carissimus litteras pro suo et regni sui vicecancellario domino Czolkone fauorosas direxisset affec- tans ab eadem v. s., vt apud illustres principes dominos Jo(an- nem) et Semouitum duces Mazovie! seruitores vestros et domi- nos meos benignissimos ac apud capitulum Plocense se v. s. 1 Die dem Grossfürsten unterbreiteten Entwürfe folgen unten unter Nr. LXXI A und B. — Dass also Stanislaw Ciolek der Gegencandidat des Stanislaw Pawlowski war, hätte Dlugosz, der ans Quellen schöpfte, die der Königs- kanzlei äusserst nahe standen, wissen können. Wenn er nichts desto weni- ger XI, 487 die missglückte Mitbewerbung des Stanislaw Ciolek gänzlich verschweigt, und dafür die anderweitig nicht begründete Erzählung giebt: ,et licet a parte saniori et maiori (des Capitels) Cristinus Nieborowsky canonicus Plocensis Nobilis de domo Pranditarum fuisset electus, cessit tamen instante Semouitho duce de iure electionis et Stanislaus ipse Paw- lowsky ... consecratus est', so ist das nur ein Zeugniss dafür, dass Zby- gniew Oleśnicki, der Bischof von Krakau, der Reichskanzler, welche für diese Jahre dem Dlugosz die Feder geführt hat, das Fiasco seines Freun- des und Schützlings Stanislaw Ciolek anf die Nachwelt nicht gebracht wissen wollte.
446 quibus constanti sedulitate deo michi teste clemenciam salua- toris pro vestra ac consortis vestre carissime exoro longeua et prospera sospitate de collatis diue recordacionis patri meo et nobis omnibus paternis suis fauoribus et beneficiis ac illa sin- cera ad mei status exaltacionis affeccione, quatenus seruitutes exhibeam aut graciarum acciones condignas pro eisdem bene- ficiis referam nescio, Quia ut ab experte in animo meo quotti- die reuoluens cognosco, immensitas beneficiorum patri meo et omnibus nobis paternis suis seruitoribus v. s. impensorum omnes superat meorum sensuum cogittaciones et illa varia, ymo inex- plicabilis multitudo donorum per ipsum patrem meum iam in auro in argento iam in perlis iam in vestibus optimis iam in equis iamque in hominibus ac multis aliis a v. s. habundan- tissime et pro me nouissime receptorum vicit volubilitatem ver- borum. Nam si totum vite tempus mee horis fere omnibus occuparem obsequiis et lingwa mea graciarum accionibus s. v. laudes canendo debitas insisteret, non adhuc in istis omnibus 59b prefata beneficia ! et donorum variorum acumulus debite com- pensarentur. Cum et istis nouissime temporibus s. v. non meis meritis preuiis, sed eiusdem v. s. benignitate innata, vt per in- clitum dominum Kazimirum sum a certo informatus, quem dum a v. s. preclarissimus princeps dominus et dominus Wladislaus Polonie rex etc. frater v. s. carissimus litteras pro suo et regni sui vicecancellario domino Czolkone fauorosas direxisset affec- tans ab eadem v. s., vt apud illustres principes dominos Jo(an- nem) et Semouitum duces Mazovie! seruitores vestros et domi- nos meos benignissimos ac apud capitulum Plocense se v. s. 1 Die dem Grossfürsten unterbreiteten Entwürfe folgen unten unter Nr. LXXI A und B. — Dass also Stanislaw Ciolek der Gegencandidat des Stanislaw Pawlowski war, hätte Dlugosz, der ans Quellen schöpfte, die der Königs- kanzlei äusserst nahe standen, wissen können. Wenn er nichts desto weni- ger XI, 487 die missglückte Mitbewerbung des Stanislaw Ciolek gänzlich verschweigt, und dafür die anderweitig nicht begründete Erzählung giebt: ,et licet a parte saniori et maiori (des Capitels) Cristinus Nieborowsky canonicus Plocensis Nobilis de domo Pranditarum fuisset electus, cessit tamen instante Semouitho duce de iure electionis et Stanislaus ipse Paw- lowsky ... consecratus est', so ist das nur ein Zeugniss dafür, dass Zby- gniew Oleśnicki, der Bischof von Krakau, der Reichskanzler, welche für diese Jahre dem Dlugosz die Feder geführt hat, das Fiasco seines Freun- des und Schützlings Stanislaw Ciolek anf die Nachwelt nicht gebracht wissen wollte.
Strana 447
447 interponere precatibus pro episcopatu Plocensi dignaretur, quod tunc v. s. tamquam dominus meus fauorosissimus dignata est patris mei et demum mea licet parwa et exilia v. s. exhibita recordari seruicia ipsi domino regi formaliter et prudentissime per vestras litteras respondendo, quod ad status domini vice- cancellarii exaltacionem s. v. vbi commode posset et cum honore vellet esse cooperator et adiutor. Sed patris mei reductis vestre memorie benedicte seruiciis, qui in eisdem existens migrauit ad Christum, ac mei in v. s. familiarem receptum rememorans dixit, quod iam contra nostros seruitores promouere dominum vice- cancellarium s. v. non liceret. Attento eciam et audito, quod ipsi domini naturales principes Mazovie me, quantum in ipsis fuit, ad episcopatum Plocensem tamquam patroni veri me pre- sentauerunt et mihi ipsum contulerunt. Ista et alia secundum racionem a domino deo s. v. diuinitus datam allegantes fratri vestro domino regi respondit v. s. ad finem, quod ego fuissem exaltatus. O et vnde mihi tantillo et minimo seruitori vestro talis a vestra s. gracia, quod ne dicam mei status exaltacionem v. s. dignata est operari sed et patris mei ac seruicia mea licet exilia recordari, et vtinam scire possem et intelligere, quibus obsequiis tante benignitatis affectum debeam cum omnibus meis promereri, cuius sedulitate tociens me v. s. iam frequentat, que quociens et precedentium beneficiorum dona rememorari mihi contingat ardentibus ex fragro desideriis vicissitudinem quam posset mea preualere deuocio I pro tantis munificencie graciis 60 a exhibere. Cum autem retribucione per me debita eorum ne- queat compensari magnitudo, omnium bonorum retributor s. v. et consorti vestre longeua et hic prospera in futuroque seculo eterna vita retribuere dignetur, deuocionis autem mee ad v. s. seruicia affectus exhibicionis condigne apud v. s. tamquam do- minum mihi graciosum suppleat imperfectum ista uice. Nam ex quo domino deo volente ac v. s. fratrumque vestrorum do- minorum ducum Mazovie voluntate et opera exacta concurrente sum ad hanc apicem licet indignus per dominos prelatos et canonicos concorditer et vnanimi voto in episcopum Plocensem feria III. ante festum sancte Margarete proxime preterito (!) electus, v. s. diebus quos ducam in humanis cum omni gene- logia mea et clero offero me tamquam promotori et inexplica- bili patris mei et omnium nostrum fautori fidelissime seruiturum; Pro hacque uice licet non tantum, quantum teneor et obligor, Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 29
447 interponere precatibus pro episcopatu Plocensi dignaretur, quod tunc v. s. tamquam dominus meus fauorosissimus dignata est patris mei et demum mea licet parwa et exilia v. s. exhibita recordari seruicia ipsi domino regi formaliter et prudentissime per vestras litteras respondendo, quod ad status domini vice- cancellarii exaltacionem s. v. vbi commode posset et cum honore vellet esse cooperator et adiutor. Sed patris mei reductis vestre memorie benedicte seruiciis, qui in eisdem existens migrauit ad Christum, ac mei in v. s. familiarem receptum rememorans dixit, quod iam contra nostros seruitores promouere dominum vice- cancellarium s. v. non liceret. Attento eciam et audito, quod ipsi domini naturales principes Mazovie me, quantum in ipsis fuit, ad episcopatum Plocensem tamquam patroni veri me pre- sentauerunt et mihi ipsum contulerunt. Ista et alia secundum racionem a domino deo s. v. diuinitus datam allegantes fratri vestro domino regi respondit v. s. ad finem, quod ego fuissem exaltatus. O et vnde mihi tantillo et minimo seruitori vestro talis a vestra s. gracia, quod ne dicam mei status exaltacionem v. s. dignata est operari sed et patris mei ac seruicia mea licet exilia recordari, et vtinam scire possem et intelligere, quibus obsequiis tante benignitatis affectum debeam cum omnibus meis promereri, cuius sedulitate tociens me v. s. iam frequentat, que quociens et precedentium beneficiorum dona rememorari mihi contingat ardentibus ex fragro desideriis vicissitudinem quam posset mea preualere deuocio I pro tantis munificencie graciis 60 a exhibere. Cum autem retribucione per me debita eorum ne- queat compensari magnitudo, omnium bonorum retributor s. v. et consorti vestre longeua et hic prospera in futuroque seculo eterna vita retribuere dignetur, deuocionis autem mee ad v. s. seruicia affectus exhibicionis condigne apud v. s. tamquam do- minum mihi graciosum suppleat imperfectum ista uice. Nam ex quo domino deo volente ac v. s. fratrumque vestrorum do- minorum ducum Mazovie voluntate et opera exacta concurrente sum ad hanc apicem licet indignus per dominos prelatos et canonicos concorditer et vnanimi voto in episcopum Plocensem feria III. ante festum sancte Margarete proxime preterito (!) electus, v. s. diebus quos ducam in humanis cum omni gene- logia mea et clero offero me tamquam promotori et inexplica- bili patris mei et omnium nostrum fautori fidelissime seruiturum; Pro hacque uice licet non tantum, quantum teneor et obligor, Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 29
Strana 448
448 dirigo s. v. vnum equum pro munere per nobilem G. fratrem meum exhibitorem presencium ex parte mei seruitoris et capel- lani vestri, quem pocius oculos mentis vestre ad affectum dan- tis quam muneris quantitatem dirigentes suscipere dignemini tamquam dominus meus graciosus, prout v. s. prefatus G. ser- uitor vestre s. vt a me didicit lacius informabit, cuius dictis fidem v. s. dignetur adhibere creditiuam et eum pro parte mea benigne exaudire pro maiori mihi gracia facienda. Datum in diuisione apostolorum XXV. etc. LXXI. A. Scribi debebatur duci Se(moui)to a domino Wi(tol)do.1 Preclare princeps frater carissime! Audiuimus qualiter bone memorie episcopo Plocensi sublato de medio2 nonnulli prelati et canonici tractantes de eleccione futuri pontificis in wenerabilem (Stanislaum) sue postulacionis seu eleccionis vota dirigere proponunt vestraque fraternitas quendam suum Can(o- nicum) ad eandem graciam promouendum decreuit. Et quia dictus S(tanislaus) solicitudinis sue studio in diuersis regni Po- lonie necnon nostrarum et vestrarum terrarum accomodis se fideliter exercuit, prout probabili documento est compertum, quapropter v. f. presentibus petimus ex affectu, quatenus in 60b eundem S(tanislaum) promocionis vestre ] vota contemplacione serenissimi principis domini W(ladislai) fratris vtriusque nostrum carissimi ac nostrarum precum interuentu reducere et redigere velitis pro quo nos vnacum fratre nostro predicto f. v. filiisque vestris bonis et largifluis rependiis volumus reminisci. Quod si f. v. nostras presentes peticiones repudiaret ut non credimus, saltim placeat f. v. nostra presentia vota taliter porrecta in pu- blicum non producere nec alicui ea aperire, ne alii perpenden- tes ipsa fore repulsa mentes et intellectus ipsorum in obliquam 1 Der vorangehende Brief Nr. LXX erweist, dass diese Entwürfe blieben, was sie waren, und dass Witold sich nicht entschloss sie an die Herzöge abzuschicken. Bischof Jacob v. Plock starb am Pfingstsonntag den 27. Mai 1425. Dlu- gosz H. P. XI, 487.
448 dirigo s. v. vnum equum pro munere per nobilem G. fratrem meum exhibitorem presencium ex parte mei seruitoris et capel- lani vestri, quem pocius oculos mentis vestre ad affectum dan- tis quam muneris quantitatem dirigentes suscipere dignemini tamquam dominus meus graciosus, prout v. s. prefatus G. ser- uitor vestre s. vt a me didicit lacius informabit, cuius dictis fidem v. s. dignetur adhibere creditiuam et eum pro parte mea benigne exaudire pro maiori mihi gracia facienda. Datum in diuisione apostolorum XXV. etc. LXXI. A. Scribi debebatur duci Se(moui)to a domino Wi(tol)do.1 Preclare princeps frater carissime! Audiuimus qualiter bone memorie episcopo Plocensi sublato de medio2 nonnulli prelati et canonici tractantes de eleccione futuri pontificis in wenerabilem (Stanislaum) sue postulacionis seu eleccionis vota dirigere proponunt vestraque fraternitas quendam suum Can(o- nicum) ad eandem graciam promouendum decreuit. Et quia dictus S(tanislaus) solicitudinis sue studio in diuersis regni Po- lonie necnon nostrarum et vestrarum terrarum accomodis se fideliter exercuit, prout probabili documento est compertum, quapropter v. f. presentibus petimus ex affectu, quatenus in 60b eundem S(tanislaum) promocionis vestre ] vota contemplacione serenissimi principis domini W(ladislai) fratris vtriusque nostrum carissimi ac nostrarum precum interuentu reducere et redigere velitis pro quo nos vnacum fratre nostro predicto f. v. filiisque vestris bonis et largifluis rependiis volumus reminisci. Quod si f. v. nostras presentes peticiones repudiaret ut non credimus, saltim placeat f. v. nostra presentia vota taliter porrecta in pu- blicum non producere nec alicui ea aperire, ne alii perpenden- tes ipsa fore repulsa mentes et intellectus ipsorum in obliquam 1 Der vorangehende Brief Nr. LXX erweist, dass diese Entwürfe blieben, was sie waren, und dass Witold sich nicht entschloss sie an die Herzöge abzuschicken. Bischof Jacob v. Plock starb am Pfingstsonntag den 27. Mai 1425. Dlu- gosz H. P. XI, 487.
Strana 449
449 partem interpretacionem sinistram conuertant, per quam ruboris nostri possent subsequi argumenta. Super quo petimus nobis per v. f. responderi. Datum etc. B. Domino Janussio. Preclare princeps! Ex quo prout deo placuit bone me- morie dominus Ja(cobus) Episcopus Plocensis ab hac luce est translatus post cuius obitum aliqui prelati et canonici de elec- cione futuri presulis tractantes in wenerabilem S(tanislaum), cuius merita euidentissima probacione per orbem dispersa elu- cescunt, vota sue postulacionis dirigere decreuerunt nec a suo intendunt recedere proposito dummodo per v. f. fuerint in co- dem stabiliti. Quapropter f. v. attente petimus per presentes, quatenus promocionis vestre subsidia tam apud preclarum prin- cipem quam capitulum Plocense pro St(anislao) predicto, cuius fratres in dominiis v. f. felici fouentur incolatu, interponere ve- litis, per que graciam predictam assequi valeat atque possit non obstante, quod prefatus dominus Se(moui)tus v. f. irrequisita in quendam suum canonicum oculos suos conuertens pro ipso scripsisset litteras capitulo Plocensi predicto, gratam nobis com- placenciam ostensuri loco et tempore v. f. dignis recordiis re- pendendam. LXXII. Beatissime pater domine benignissime! Nuper s. v. cle- 61 a mencia per venerabilem N. decretorum doctorem et e s. v. refe- rendarium iniunxit mihi vigilare, ne in regno et dominiis ac terris diccioni mee subiectis illa pestifera Viclefittarum heretica prauitas pulularet et nunc subiectos perniciosissimum (?)2 illud fermentum spargeretur, ad hoc beatissime pater antequam iussa et hortamenta sanctitatis vestre ex ore prefati archiepiscopi recepissem, suasu reverendissimi in Christo patris domini Da dieser Brief, wie aus den unten folgenden Anmerkungen sich erweisen wird, ins Jahr 1421 oder 1422 zu setzen ist, so ergibt sich daraus, dass in Polen schon Massregeln gegen den Husitismus ergriffen wurden, als Sigismund Korybut nach Böhmen geschickt ward und Unterhandlungen über die Annahme der böhmischen Krone gepflogen wurden. 2 In Cod. spiciarosissimum (?). 29*
449 partem interpretacionem sinistram conuertant, per quam ruboris nostri possent subsequi argumenta. Super quo petimus nobis per v. f. responderi. Datum etc. B. Domino Janussio. Preclare princeps! Ex quo prout deo placuit bone me- morie dominus Ja(cobus) Episcopus Plocensis ab hac luce est translatus post cuius obitum aliqui prelati et canonici de elec- cione futuri presulis tractantes in wenerabilem S(tanislaum), cuius merita euidentissima probacione per orbem dispersa elu- cescunt, vota sue postulacionis dirigere decreuerunt nec a suo intendunt recedere proposito dummodo per v. f. fuerint in co- dem stabiliti. Quapropter f. v. attente petimus per presentes, quatenus promocionis vestre subsidia tam apud preclarum prin- cipem quam capitulum Plocense pro St(anislao) predicto, cuius fratres in dominiis v. f. felici fouentur incolatu, interponere ve- litis, per que graciam predictam assequi valeat atque possit non obstante, quod prefatus dominus Se(moui)tus v. f. irrequisita in quendam suum canonicum oculos suos conuertens pro ipso scripsisset litteras capitulo Plocensi predicto, gratam nobis com- placenciam ostensuri loco et tempore v. f. dignis recordiis re- pendendam. LXXII. Beatissime pater domine benignissime! Nuper s. v. cle- 61 a mencia per venerabilem N. decretorum doctorem et e s. v. refe- rendarium iniunxit mihi vigilare, ne in regno et dominiis ac terris diccioni mee subiectis illa pestifera Viclefittarum heretica prauitas pulularet et nunc subiectos perniciosissimum (?)2 illud fermentum spargeretur, ad hoc beatissime pater antequam iussa et hortamenta sanctitatis vestre ex ore prefati archiepiscopi recepissem, suasu reverendissimi in Christo patris domini Da dieser Brief, wie aus den unten folgenden Anmerkungen sich erweisen wird, ins Jahr 1421 oder 1422 zu setzen ist, so ergibt sich daraus, dass in Polen schon Massregeln gegen den Husitismus ergriffen wurden, als Sigismund Korybut nach Böhmen geschickt ward und Unterhandlungen über die Annahme der böhmischen Krone gepflogen wurden. 2 In Cod. spiciarosissimum (?). 29*
Strana 450
450 N.1 sancte Gneznensis ecclesie archiepiscopi sincere mihi di- lecti,2 qui in extirpacione huius nephande hereseos totum se exposuit, omni conatu et diligentia me impendi, postquam nunc s. v. monita et mandata tam salutaris rei suscepi, ad hoc ipsum maioris solicitudinis affectus extendi et studia germinaui ac proinde omnibus regni mei officialibus districte commisi et man- daui, ut per omnia loca regni ipsorum subdita has execrabiles animarum peruersiones scrutarentur et quererent, quoscumque autem ex illis cuiuscumque status condicionis eminencie sexus aut gradus existerent reperirent, comprehenderent captiuos et prefato domino archiepiscopo uel eius officialibus in curiis suis vinctos presentarent. Sicque tali cura adhibita plurimi iam per dictum dominum archiepiscopum carceribus et vinculis manci- pati miserabiliter tenentur, prout praua eorum opera meruerunt, inter quos alios, qui ad cor reuertuntur et abhominantur errores seueroque promittunt iuramento decetero nunquam recidiuare ad eosdem, iniuncta debita poenitencia a captiuitate resoluit, alios vero, quos cernit pertinaces et ceruicis dire, pene subicit quam merentur. Cum pater benignissime prefatus dominus Archiepiscopus auctoritate careat,3 qua redeuntibus ad synum sancte matris ecclesie beneficium plene absolucionis erogaret, ne dictis poenitentibus et conuersis, qui aut debitis aut pauper- tatis et inopie uel aliis legitimis causis absistentes pedes s. v. 61b adire non possunt, desperacionis ] accessus et regressus ad vo- mitum prioris malicie prebeatur, dig(netur) s. v. predictum archi- episcopum de plenitudine potestatis auctoritate vestra apostolica fulcire et quos recepit post conuersionem ad poenitenciam valeat eisdem absolucionis beneficium impertiri. Preterea pater bea- tissime cor meum multis exuberat tristiciis, quod ille Gre- g(orius) antistes Mac(ed)o,4 qui vnionem ecclesie orientalis tanto 1 Ist ohne Zweifel eine Namensinitiale und bedeutet Nicolaus. Der Primas Nicolaus Traba ist aber 1422 gestorben. Ist dieses Argument für die Zeit- bestimmung des Briefes auch anfechtbar, so stimmt es doch zu den fol- genden sicherern. In cod. dilecte. 3 Eine Ermächtigung in dem hier ausgesprochenen Sinne für den Erzbischof haben wir in einer Bulle vom 8. September 1422, bei Theiner, Monu- menta Poloniae II, p. 25 Nr. 31. Somit muss der Brief des Königs früher geschrieben sein. Gregor Zemblak, Metropolit von Kiew. Ueber seine Bemühungen eine Union der beiden Kirchen zu Stande zu bringen, vgl. Caro, Gesch. Pol. III,
450 N.1 sancte Gneznensis ecclesie archiepiscopi sincere mihi di- lecti,2 qui in extirpacione huius nephande hereseos totum se exposuit, omni conatu et diligentia me impendi, postquam nunc s. v. monita et mandata tam salutaris rei suscepi, ad hoc ipsum maioris solicitudinis affectus extendi et studia germinaui ac proinde omnibus regni mei officialibus districte commisi et man- daui, ut per omnia loca regni ipsorum subdita has execrabiles animarum peruersiones scrutarentur et quererent, quoscumque autem ex illis cuiuscumque status condicionis eminencie sexus aut gradus existerent reperirent, comprehenderent captiuos et prefato domino archiepiscopo uel eius officialibus in curiis suis vinctos presentarent. Sicque tali cura adhibita plurimi iam per dictum dominum archiepiscopum carceribus et vinculis manci- pati miserabiliter tenentur, prout praua eorum opera meruerunt, inter quos alios, qui ad cor reuertuntur et abhominantur errores seueroque promittunt iuramento decetero nunquam recidiuare ad eosdem, iniuncta debita poenitencia a captiuitate resoluit, alios vero, quos cernit pertinaces et ceruicis dire, pene subicit quam merentur. Cum pater benignissime prefatus dominus Archiepiscopus auctoritate careat,3 qua redeuntibus ad synum sancte matris ecclesie beneficium plene absolucionis erogaret, ne dictis poenitentibus et conuersis, qui aut debitis aut pauper- tatis et inopie uel aliis legitimis causis absistentes pedes s. v. 61b adire non possunt, desperacionis ] accessus et regressus ad vo- mitum prioris malicie prebeatur, dig(netur) s. v. predictum archi- episcopum de plenitudine potestatis auctoritate vestra apostolica fulcire et quos recepit post conuersionem ad poenitenciam valeat eisdem absolucionis beneficium impertiri. Preterea pater bea- tissime cor meum multis exuberat tristiciis, quod ille Gre- g(orius) antistes Mac(ed)o,4 qui vnionem ecclesie orientalis tanto 1 Ist ohne Zweifel eine Namensinitiale und bedeutet Nicolaus. Der Primas Nicolaus Traba ist aber 1422 gestorben. Ist dieses Argument für die Zeit- bestimmung des Briefes auch anfechtbar, so stimmt es doch zu den fol- genden sicherern. In cod. dilecte. 3 Eine Ermächtigung in dem hier ausgesprochenen Sinne für den Erzbischof haben wir in einer Bulle vom 8. September 1422, bei Theiner, Monu- menta Poloniae II, p. 25 Nr. 31. Somit muss der Brief des Königs früher geschrieben sein. Gregor Zemblak, Metropolit von Kiew. Ueber seine Bemühungen eine Union der beiden Kirchen zu Stande zu bringen, vgl. Caro, Gesch. Pol. III,
Strana 451
451 desiderio et ardore cordis promouebat, prout s. v. et omnibus patribus sacro Constantiensi concilio presidentibus affectus et deuocio ipsius potuit apparere, (?) ab hac luce est sublatus, et prohdolor iam illius sacre et desideratissime vnionis aditus, qui per ipsum faciliter fieri potuisset, et effectus eius totaliter spe- rabatur in laborem conuertetur. Attamen deuotio mea non tepe- scet, quando incepto operi quanta in reduccione Grecorum ad sinum sancte Romane ecclesie et ad obedienciam s. v. vsque quaque inherebit, confiso in omni potencia domini, quod loco istius Greg(orii) sublati de medio de alio tamquam Abraham patriarche nostra de victima providebit. LXXIII. Conqueritur dominus rex pape contra quendam falsarium et S., qui eum de manibus officialis cripuit manu seculari. Beatissime pater domine clementissime! Sicut assidua im- pellit me deuocionis frequencia illius pestifere heresis Wiclefi- tarum, que virus suum letiferum in regno meo conatur effun- dere, vsque ad exicium perpetuo relegare, sic non minor conci- tat me solicitudo, ut exasperantis2 et nephande illud scelus ini- quitatis falsariorum, quod in regno nouiter meo irrepsit et tanta continuacione paciatur, ex quo tot consurgunt tam communis quam priuati boni detrimenta, non sine castigacione posse abo- lere et venia nisi status spiritualis, quem profitentur ipsos exci- peret, quem cum omni devocione astringor revereri, 1 vlcionis 62 a manum nequiuissem retrahere contra ipsos. Est enim quidam de regno meo Sassinus S. contra quem alias s. v. de hac re scripsisse me recordor. Iste dum quendam de falsariis hono- rabilis B. officialis in consistorio ecpiscopi Plocensis super fal- sitate examinandum officiali reuerendi in Christo patris domini 440—443. — In der 4. Nowgoroder Chronik in Polnoje Sobranie ruskich letopisej IV. p. 119 sowie in andern Jahrbüchern daselbst heisst es zum J. 6927 = 1419: Toy zymie umre Grygorej mytropolyt Lytowskij na Kiewie. Das kann nun nicht genau sein, denn sonst würde Jagiello in dem Briefe an den Papst von 1420 (Dzialyński, Lites et res gestae etc. III, p. 219), wo er des Gregor Zemblak und seiner Bemühungen gedenkt, von ihm als einem Verstorbenen gesprochen haben. In cod. asperere. 2 In cod. exaspernantis.
451 desiderio et ardore cordis promouebat, prout s. v. et omnibus patribus sacro Constantiensi concilio presidentibus affectus et deuocio ipsius potuit apparere, (?) ab hac luce est sublatus, et prohdolor iam illius sacre et desideratissime vnionis aditus, qui per ipsum faciliter fieri potuisset, et effectus eius totaliter spe- rabatur in laborem conuertetur. Attamen deuotio mea non tepe- scet, quando incepto operi quanta in reduccione Grecorum ad sinum sancte Romane ecclesie et ad obedienciam s. v. vsque quaque inherebit, confiso in omni potencia domini, quod loco istius Greg(orii) sublati de medio de alio tamquam Abraham patriarche nostra de victima providebit. LXXIII. Conqueritur dominus rex pape contra quendam falsarium et S., qui eum de manibus officialis cripuit manu seculari. Beatissime pater domine clementissime! Sicut assidua im- pellit me deuocionis frequencia illius pestifere heresis Wiclefi- tarum, que virus suum letiferum in regno meo conatur effun- dere, vsque ad exicium perpetuo relegare, sic non minor conci- tat me solicitudo, ut exasperantis2 et nephande illud scelus ini- quitatis falsariorum, quod in regno nouiter meo irrepsit et tanta continuacione paciatur, ex quo tot consurgunt tam communis quam priuati boni detrimenta, non sine castigacione posse abo- lere et venia nisi status spiritualis, quem profitentur ipsos exci- peret, quem cum omni devocione astringor revereri, 1 vlcionis 62 a manum nequiuissem retrahere contra ipsos. Est enim quidam de regno meo Sassinus S. contra quem alias s. v. de hac re scripsisse me recordor. Iste dum quendam de falsariis hono- rabilis B. officialis in consistorio ecpiscopi Plocensis super fal- sitate examinandum officiali reuerendi in Christo patris domini 440—443. — In der 4. Nowgoroder Chronik in Polnoje Sobranie ruskich letopisej IV. p. 119 sowie in andern Jahrbüchern daselbst heisst es zum J. 6927 = 1419: Toy zymie umre Grygorej mytropolyt Lytowskij na Kiewie. Das kann nun nicht genau sein, denn sonst würde Jagiello in dem Briefe an den Papst von 1420 (Dzialyński, Lites et res gestae etc. III, p. 219), wo er des Gregor Zemblak und seiner Bemühungen gedenkt, von ihm als einem Verstorbenen gesprochen haben. In cod. asperere. 2 In cod. exaspernantis.
Strana 452
452 episcopi Plocensis predicti tradidisset, in consistorium irruens cum impetu manu fulcitus seculari eripuit et extraxit velud conscius complex et socius ipsius falsitatis, sed subito debitam fuisset penam sceleris sui consecutus, nisi status spiritualis sub quo asserit se militare cui semper deferendum est ipsum excusasset. Ne igitur pater beatissime hec pestis vipra morbo hereseos quodammodo commercia amplius invalescat, sup- plico s. v. humiliter et devote, dignetur s. v. salutari reme- dio providere, vt tanta iniquitatis pernicies deleatur et pena auctoribus ipsius quam merentur pro modo culpe infligatur. Si enim in curia s. v. adhibita diligencia tales malefici exa- mine debito scrutarentur, non ambigo posset eorum magna multitudo reperiri et dolus ac malicia ipsorum totaliter exstir- pari; presertim beatissime pater ille Stephanus non transeat impunitus, qui velud auctor huius mali tam Sassinum predic- tum quam omnes suos huius facinoris complices post se ma- liciose seduxit, quando eciam dudum reuerendus in Christo pater dominus Archiepiscopus Gneznensis ad hoc agens con- stante de falsitate notatur et ipse est, qui a conspectu s. v. de curia metu pene cui merito subiacere debuit profugit, quam- quam s. v. aresto tenetur; alia s. v. circa premissa oportuna honorabilis Jacobus, cui fidem s. v. adhibere dignetur credi- tiuam. Datum etc. LXXIV. Presentacio per commutacionem scripta est. Reuerendo in Christo patri etc. Sbigneus de V. subiec- cionem debitam reuerenciam et honorem. Reuerendissime pater domine benignissime! Ex quo honorabilis S. cupiens se salu- 62b brius exercere ecclesiam suam sancti S. ad meam presenta- cionem spectantem et pertinentem d intendat permutare pro alia ecclesia parrochiali omnium sanctorum in N. Ideo supplico p. v. ut dum huiusmodi ecclesiam suam in S. cum honorabili Johanne ipsius ecclesie in O. plebano canonice recepta in manibus p. v. ipsius resignacione commutauerit, eundem Johannem dignemini inuestire et curam sibi in ipsa committere animarum et regnum temporalium prout ad p. v. officium etc. 82. San aa fhadnaniké 1 In cod. spectantes et pertinentes.
452 episcopi Plocensis predicti tradidisset, in consistorium irruens cum impetu manu fulcitus seculari eripuit et extraxit velud conscius complex et socius ipsius falsitatis, sed subito debitam fuisset penam sceleris sui consecutus, nisi status spiritualis sub quo asserit se militare cui semper deferendum est ipsum excusasset. Ne igitur pater beatissime hec pestis vipra morbo hereseos quodammodo commercia amplius invalescat, sup- plico s. v. humiliter et devote, dignetur s. v. salutari reme- dio providere, vt tanta iniquitatis pernicies deleatur et pena auctoribus ipsius quam merentur pro modo culpe infligatur. Si enim in curia s. v. adhibita diligencia tales malefici exa- mine debito scrutarentur, non ambigo posset eorum magna multitudo reperiri et dolus ac malicia ipsorum totaliter exstir- pari; presertim beatissime pater ille Stephanus non transeat impunitus, qui velud auctor huius mali tam Sassinum predic- tum quam omnes suos huius facinoris complices post se ma- liciose seduxit, quando eciam dudum reuerendus in Christo pater dominus Archiepiscopus Gneznensis ad hoc agens con- stante de falsitate notatur et ipse est, qui a conspectu s. v. de curia metu pene cui merito subiacere debuit profugit, quam- quam s. v. aresto tenetur; alia s. v. circa premissa oportuna honorabilis Jacobus, cui fidem s. v. adhibere dignetur credi- tiuam. Datum etc. LXXIV. Presentacio per commutacionem scripta est. Reuerendo in Christo patri etc. Sbigneus de V. subiec- cionem debitam reuerenciam et honorem. Reuerendissime pater domine benignissime! Ex quo honorabilis S. cupiens se salu- 62b brius exercere ecclesiam suam sancti S. ad meam presenta- cionem spectantem et pertinentem d intendat permutare pro alia ecclesia parrochiali omnium sanctorum in N. Ideo supplico p. v. ut dum huiusmodi ecclesiam suam in S. cum honorabili Johanne ipsius ecclesie in O. plebano canonice recepta in manibus p. v. ipsius resignacione commutauerit, eundem Johannem dignemini inuestire et curam sibi in ipsa committere animarum et regnum temporalium prout ad p. v. officium etc. 82. San aa fhadnaniké 1 In cod. spectantes et pertinentes.
Strana 453
453 LXXV. Legacio nuncii ex parte Brande cardinalis domino regi Polonie conci- tando eum contra (hereticos) Bohemie facta. 1 Serenissime princeps gloriosissime et illustrissime domine! Reuerendissimus in Christo pater et dominus dominus meus dominus Branda cardinalis Placentinus sedis apostolice legatus vester antiquus et deuotus seruitor humillime et ex toto corde se2 maiestati vestre recommendat, qui pro tanta re vt3 eciam visitaret maiestatem vestram quam maxime videre affectat, per- sonaliter ad eandem s. accessisset, sed quia imminet quandam audienciam causa pie informacionis hereticorum de Bohemia tenendam in Brunna, in quo loco aut prope quem ipsum neces- sario oportebit tunc moram trahere causa ordinandi et dirigendi ea que ad salubrem exitum ipsius audiencie, que iudicio omnium sine ipso commode fieri non posset, propterea ex tali necessaria tam impeditus destinauit me ad maiestatem vestram non solum ex parte sui sed eciam ex parte dilectissimi in Christo patris et domini domini nostri Martini diuina prouidentia pape quinti et ex parte vniuersalis ecclesie, quam ipse sedis apostolice lega- tus in hac parte representat. Causa autem mee destinacionis serenissimi principes est honor omnipotentis dei domini nostri Jesu Christi, est bonum fidei catholice et sancte nostre matris ecclesie, est conseruacio societatis humane, est tandem s. v. aput deum meritum inextimabile, aput vero homines honor et gloria perpetua, quantum hec iniqua et crudelis heresis Boemie ma- iestatem diuinam 1 offendat, quemcunque errorem et scandalum 63a tenetur in Christianitate seminare, non est opus me referre. 1 . Der Gesandte spricht von einer ,in diesem Jahre‘ erfolgten Aussöhnung und persönlichen Zusammenkunft zwischen K. Wladyslaw und K. Sigis- mund — was nur 1423 sein kann; ferner von einer mit polnischen Ge- sandten ,im letzten September getroffenen Verabredung wegen eines Husitenfeldzugs — also muss die vorliegende Gesandtschaft nach dem Sep- tember 1423 vorgebracht worden sein; Cardinal Branda lässt sich in der Werbung vertreten, weil er mit den Vorbereitungen einer in Brünn abzu- haltenden Disputation beschäftigt ist; — eine solche aber sollte (vgl. ob. Nr. IV. Anm.) um Neujahr 1424 stattfinden, in welche Zeit wir somit diese Gesandtschaft zu setzen haben. 2 Cod. si. 3 Cod. et.
453 LXXV. Legacio nuncii ex parte Brande cardinalis domino regi Polonie conci- tando eum contra (hereticos) Bohemie facta. 1 Serenissime princeps gloriosissime et illustrissime domine! Reuerendissimus in Christo pater et dominus dominus meus dominus Branda cardinalis Placentinus sedis apostolice legatus vester antiquus et deuotus seruitor humillime et ex toto corde se2 maiestati vestre recommendat, qui pro tanta re vt3 eciam visitaret maiestatem vestram quam maxime videre affectat, per- sonaliter ad eandem s. accessisset, sed quia imminet quandam audienciam causa pie informacionis hereticorum de Bohemia tenendam in Brunna, in quo loco aut prope quem ipsum neces- sario oportebit tunc moram trahere causa ordinandi et dirigendi ea que ad salubrem exitum ipsius audiencie, que iudicio omnium sine ipso commode fieri non posset, propterea ex tali necessaria tam impeditus destinauit me ad maiestatem vestram non solum ex parte sui sed eciam ex parte dilectissimi in Christo patris et domini domini nostri Martini diuina prouidentia pape quinti et ex parte vniuersalis ecclesie, quam ipse sedis apostolice lega- tus in hac parte representat. Causa autem mee destinacionis serenissimi principes est honor omnipotentis dei domini nostri Jesu Christi, est bonum fidei catholice et sancte nostre matris ecclesie, est conseruacio societatis humane, est tandem s. v. aput deum meritum inextimabile, aput vero homines honor et gloria perpetua, quantum hec iniqua et crudelis heresis Boemie ma- iestatem diuinam 1 offendat, quemcunque errorem et scandalum 63a tenetur in Christianitate seminare, non est opus me referre. 1 . Der Gesandte spricht von einer ,in diesem Jahre‘ erfolgten Aussöhnung und persönlichen Zusammenkunft zwischen K. Wladyslaw und K. Sigis- mund — was nur 1423 sein kann; ferner von einer mit polnischen Ge- sandten ,im letzten September getroffenen Verabredung wegen eines Husitenfeldzugs — also muss die vorliegende Gesandtschaft nach dem Sep- tember 1423 vorgebracht worden sein; Cardinal Branda lässt sich in der Werbung vertreten, weil er mit den Vorbereitungen einer in Brünn abzu- haltenden Disputation beschäftigt ist; — eine solche aber sollte (vgl. ob. Nr. IV. Anm.) um Neujahr 1424 stattfinden, in welche Zeit wir somit diese Gesandtschaft zu setzen haben. 2 Cod. si. 3 Cod. et.
Strana 454
454 Jam vbique notorium existit, quanta abhominacione et contemptu in deum perfidi heretici Boemie vsi sunt et cottidie vtantur exurendo ymagines domini nostri Jesu Christi et sanctorum suo- rum, demolliendo sanctas (ecclesias) et loca sancta, vbi laudatur et honoratar deus, cremando et interficiendo monachos et reli- giosos sacerdotesque dei ministros et alios catholicos Christianos, quicunque in manus eorum perveniunt, deviando ab institutis et preceptis sancte matris ecclesie, extra quam nemo saluari potest, immo reprobatos ritus et obseruancias ac varios errores in seduccione populi Christiani predicando, qui asserentes aliud quam sancta mater ecclesia determinauerit fatentur omnes mores nostros ipsamque catholicam ecclesiam vsque nunc errasse, quod impium est cogitare. Sunt eciam predicti heretici tante mali- gnitatis et insolencie, (ut) serenissimo principi et illustrissimo domino domino Sigismundo diuina fauente clemencia Romano- rum semper augusto Hungarie et Bohemie regi domino eorum naturali fratri vestro carissimo contra deum et iusticiam evel- lent, dantes perniciosum exemplum aliis regum et principum subditis et tali modo dominos suos machinetur (sic!) nisi ab huiusmodi prauitate compescantur; asserit preterea magna pars ipsorum hereticorum omnia debere esse communia nec redden- dum censum tributum aut obedienciam suis superioribus, ex quo confunditur humana ciuilitas artesque et alia exercicia, qui- bus humanum genus regitur, per huiusmodi errores destituuntur, multa alia abhominabilia perpetrant omnibus manifesta, plura vero nisi eis restituatur perpetrata2 sunt in pernicie regum et principum et cuiuslibet aliquid possidentis. Ista est tandem eorum intencio omnia diuina et humana iura ferro igneque vastant, vnde fiet, nec reges et principes in suis regnis et do- 63b miniis nec ciues in ciuitatibus3 1 nec tandem aliqui in domibus propriis ab eorum temeritatibus reddantur securi nec solum abhominanda heresis fidem catholicam aut ecclesiaimn persequitur sicud machinatur instigacione dyabolica in totum humanum genus eius iura corrip(i)enda et violanda. Quis catholicus Chri- stianus hec et similia audiens ab intimis non doleat non inge- miscat non insurgat moriturus eciam si sit opus, ne tanta crea- tori nostro contumelia errogetur. Surgite, surgite, illustrissimi principes in seruicium creatoris nostri, non paciamini tantam 1 Cod. destitiuntur. 2 Cod. perpetratur. 3 Cod. ciuibus.
454 Jam vbique notorium existit, quanta abhominacione et contemptu in deum perfidi heretici Boemie vsi sunt et cottidie vtantur exurendo ymagines domini nostri Jesu Christi et sanctorum suo- rum, demolliendo sanctas (ecclesias) et loca sancta, vbi laudatur et honoratar deus, cremando et interficiendo monachos et reli- giosos sacerdotesque dei ministros et alios catholicos Christianos, quicunque in manus eorum perveniunt, deviando ab institutis et preceptis sancte matris ecclesie, extra quam nemo saluari potest, immo reprobatos ritus et obseruancias ac varios errores in seduccione populi Christiani predicando, qui asserentes aliud quam sancta mater ecclesia determinauerit fatentur omnes mores nostros ipsamque catholicam ecclesiam vsque nunc errasse, quod impium est cogitare. Sunt eciam predicti heretici tante mali- gnitatis et insolencie, (ut) serenissimo principi et illustrissimo domino domino Sigismundo diuina fauente clemencia Romano- rum semper augusto Hungarie et Bohemie regi domino eorum naturali fratri vestro carissimo contra deum et iusticiam evel- lent, dantes perniciosum exemplum aliis regum et principum subditis et tali modo dominos suos machinetur (sic!) nisi ab huiusmodi prauitate compescantur; asserit preterea magna pars ipsorum hereticorum omnia debere esse communia nec redden- dum censum tributum aut obedienciam suis superioribus, ex quo confunditur humana ciuilitas artesque et alia exercicia, qui- bus humanum genus regitur, per huiusmodi errores destituuntur, multa alia abhominabilia perpetrant omnibus manifesta, plura vero nisi eis restituatur perpetrata2 sunt in pernicie regum et principum et cuiuslibet aliquid possidentis. Ista est tandem eorum intencio omnia diuina et humana iura ferro igneque vastant, vnde fiet, nec reges et principes in suis regnis et do- 63b miniis nec ciues in ciuitatibus3 1 nec tandem aliqui in domibus propriis ab eorum temeritatibus reddantur securi nec solum abhominanda heresis fidem catholicam aut ecclesiaimn persequitur sicud machinatur instigacione dyabolica in totum humanum genus eius iura corrip(i)enda et violanda. Quis catholicus Chri- stianus hec et similia audiens ab intimis non doleat non inge- miscat non insurgat moriturus eciam si sit opus, ne tanta crea- tori nostro contumelia errogetur. Surgite, surgite, illustrissimi principes in seruicium creatoris nostri, non paciamini tantam 1 Cod. destitiuntur. 2 Cod. perpetratur. 3 Cod. ciuibus.
Strana 455
455 ignominiam sibi et Christianitati inferri, adiuuate prefatum sere- nissimum Romanorum etc. in hoc sancto ! negocio et ut eciam sit terror omnibus regum subditis, ne talia in dominos suos attemptent. Expectat Christianitas nunc in tempore necessitatis fructum maximum vestre sancte conuersionis. Nunc tempus est, quo omnes gentes benedicant diem illum, quo sanctum sumpsistis baptisma, in quo fidem Christianam professi estis tenere et defendere. Si aliquem pro rebus terrenis et caducis innumerabilem gentem et exercitum mouistis,2 quanto magis nunc facere debetis pro creatore nostro pro uita eterna et bea- titudine. Quanto triumpho quanta gloria sublimabitur persona vestra, si hec heresis, quam multi vsque huc extirpare temptant, vestro a brachio et adiutorio tandem exterminetur et per vestras manus finis tanto malo imponatur etc. Licet quilibet autem Christianus fidelis ad hereses persequendas obligetur, principa- liter tamen reges et principes, quibus gladius temporalis adeo concessus est ad laudem bonorum vindictam vero malorum. Cum autem vos et vestri similes ad iusticiam ministrandam deus preferat, maiorem iusticiam facere non potestis, ut omni- potenti deo illud, quod proprium eius est, videlicet honorem et cultum debitum pro viribus exhiberi faciatis et quod eius sanc- tam ecclesiam et catholicos Christianos iniuriis et violenciis protegatis. Propterea benignissime princeps, prefatus reueren- dus dominus meus dominus cardinalis nomine vniuersalis eccle- sie v. s. hoc monet et requirit ! et per viscera misericordie dei 64 a nostri obsecrat et circumspecto3 et legacionis officio tamquam vester fidelis et pecularis amicus et seruitor pro honore4 et de- bito vestro consulit et persuadet, ut ad predictam heresim ex- torquendam totis viribus insurgere velitis et sanctam matrem ecclesiam ab huiusmodi persequcione defendere, ad quod quibus pluribus racionibus tenemini, tum quia fidelis Christianus non quia rex perfectissimus tum quia regno Bohemie finitimus et propinquus tum quia in rebus bellicis multum instructus et in- formatus et ad predictam heresim delendam valde ydoneus etc. Quod autem s. v. predictam heresim persequi intendat, prefatus reuerendissimus dominus meus firmissimam spem habet attenta summa devocione, quam fidei katholice semper osten- ditis et feruenti zelo, quem continue habetis in ampliando et 1 Cod. facto. 2 Cod. nouistis. 3 Cod. circumspectus. 4 Cod. homine.
455 ignominiam sibi et Christianitati inferri, adiuuate prefatum sere- nissimum Romanorum etc. in hoc sancto ! negocio et ut eciam sit terror omnibus regum subditis, ne talia in dominos suos attemptent. Expectat Christianitas nunc in tempore necessitatis fructum maximum vestre sancte conuersionis. Nunc tempus est, quo omnes gentes benedicant diem illum, quo sanctum sumpsistis baptisma, in quo fidem Christianam professi estis tenere et defendere. Si aliquem pro rebus terrenis et caducis innumerabilem gentem et exercitum mouistis,2 quanto magis nunc facere debetis pro creatore nostro pro uita eterna et bea- titudine. Quanto triumpho quanta gloria sublimabitur persona vestra, si hec heresis, quam multi vsque huc extirpare temptant, vestro a brachio et adiutorio tandem exterminetur et per vestras manus finis tanto malo imponatur etc. Licet quilibet autem Christianus fidelis ad hereses persequendas obligetur, principa- liter tamen reges et principes, quibus gladius temporalis adeo concessus est ad laudem bonorum vindictam vero malorum. Cum autem vos et vestri similes ad iusticiam ministrandam deus preferat, maiorem iusticiam facere non potestis, ut omni- potenti deo illud, quod proprium eius est, videlicet honorem et cultum debitum pro viribus exhiberi faciatis et quod eius sanc- tam ecclesiam et catholicos Christianos iniuriis et violenciis protegatis. Propterea benignissime princeps, prefatus reueren- dus dominus meus dominus cardinalis nomine vniuersalis eccle- sie v. s. hoc monet et requirit ! et per viscera misericordie dei 64 a nostri obsecrat et circumspecto3 et legacionis officio tamquam vester fidelis et pecularis amicus et seruitor pro honore4 et de- bito vestro consulit et persuadet, ut ad predictam heresim ex- torquendam totis viribus insurgere velitis et sanctam matrem ecclesiam ab huiusmodi persequcione defendere, ad quod quibus pluribus racionibus tenemini, tum quia fidelis Christianus non quia rex perfectissimus tum quia regno Bohemie finitimus et propinquus tum quia in rebus bellicis multum instructus et in- formatus et ad predictam heresim delendam valde ydoneus etc. Quod autem s. v. predictam heresim persequi intendat, prefatus reuerendissimus dominus meus firmissimam spem habet attenta summa devocione, quam fidei katholice semper osten- ditis et feruenti zelo, quem continue habetis in ampliando et 1 Cod. facto. 2 Cod. nouistis. 3 Cod. circumspectus. 4 Cod. homine.
Strana 456
456 augendo nomine Christiano, attenta reconciliacione fraterni amoris hoc anno renouata! s. v. et fatum dominum dominum Romanorum regem, in quo per spiritus sancti graciam conuenistis, personaliter cum vestris potenciis intrare Boemiam in dictorum hereticorum exterminium, attento eciam quod que prodeunt de labiis non faciatis irrito, sed ea cum omni claritate soletis execucioni de- mandare. Ne tamen consideratis hiis, que (ab) ambasiatoribus vestre s., magnifico viro marschalko regni vestri et venerabili viro domino preposito Calissiensi hic presentibus, coram s. v. proximo Septembri acta et conclusa sunt per prefatos serenis- simum dominum Romanorum (regem) et reuerendissimum do- minum meum, nisi cum dicti ambasiatores allegarent causam, quare s. v. et illustrissimus frater vester dominus Wy(tol)dus magnus dux Litwanie proxima estate exercitum in Bohemiam non duxerint videlicet propter terminum illum prorogatum ad festum sancti Jacobi non aptum gentibus vestris ad exercitan- dum ex eo, quod esset nimis in fine estatis, quo tempore non inueniebantur necessaria pro castrametantibus et quod s. v. et dicti magni ducis celsitudo solebant in quemcunque locum acce- 64b derent cum honore et expedicione | redire, subiungendo pluries, quod si s. v. et eius celsitudini statueretur terminus conueniens et aptus, ad hoc eratis parati toto posse vestro contra dictos hereticos venire, propterea prefati serenissimus princeps domi- nus rex Romanorum et reuerendissimus dominus meus cum eis- dem ambasiatoribus concluserunt, quod s. v. et dicti magni ducis celsitudo haberent hanc facultatem statuendi eis terminum quem- cunque vobis gratum et convenientem intimandum quanto citius posset fieri prefatis S. regi Romanorum et reuerendissimo do- mino meo, ut possent huiusmodi terminum notificare sanctissimo domino nostro pape ac reuerendissimis patribus et illustribus dominis sacri Romani imperii rectoribus aliisque principibus dominis et communitatibus et ceteris, ut possent se ad dictum exercicium parare uel alium subsidium prestare, de cuius ter- mini prefixione adhuc certum responsum non est habitum, quod prefatus reuerendissimus dominus meus ex aliqua racionabili causa factum esse existimat. Cum autem, serenissime princeps, vsque ad estatem sit breue tempus et necessarium sit volentibus castrametari habere 1 Cod. renocauerit.
456 augendo nomine Christiano, attenta reconciliacione fraterni amoris hoc anno renouata! s. v. et fatum dominum dominum Romanorum regem, in quo per spiritus sancti graciam conuenistis, personaliter cum vestris potenciis intrare Boemiam in dictorum hereticorum exterminium, attento eciam quod que prodeunt de labiis non faciatis irrito, sed ea cum omni claritate soletis execucioni de- mandare. Ne tamen consideratis hiis, que (ab) ambasiatoribus vestre s., magnifico viro marschalko regni vestri et venerabili viro domino preposito Calissiensi hic presentibus, coram s. v. proximo Septembri acta et conclusa sunt per prefatos serenis- simum dominum Romanorum (regem) et reuerendissimum do- minum meum, nisi cum dicti ambasiatores allegarent causam, quare s. v. et illustrissimus frater vester dominus Wy(tol)dus magnus dux Litwanie proxima estate exercitum in Bohemiam non duxerint videlicet propter terminum illum prorogatum ad festum sancti Jacobi non aptum gentibus vestris ad exercitan- dum ex eo, quod esset nimis in fine estatis, quo tempore non inueniebantur necessaria pro castrametantibus et quod s. v. et dicti magni ducis celsitudo solebant in quemcunque locum acce- 64b derent cum honore et expedicione | redire, subiungendo pluries, quod si s. v. et eius celsitudini statueretur terminus conueniens et aptus, ad hoc eratis parati toto posse vestro contra dictos hereticos venire, propterea prefati serenissimus princeps domi- nus rex Romanorum et reuerendissimus dominus meus cum eis- dem ambasiatoribus concluserunt, quod s. v. et dicti magni ducis celsitudo haberent hanc facultatem statuendi eis terminum quem- cunque vobis gratum et convenientem intimandum quanto citius posset fieri prefatis S. regi Romanorum et reuerendissimo do- mino meo, ut possent huiusmodi terminum notificare sanctissimo domino nostro pape ac reuerendissimis patribus et illustribus dominis sacri Romani imperii rectoribus aliisque principibus dominis et communitatibus et ceteris, ut possent se ad dictum exercicium parare uel alium subsidium prestare, de cuius ter- mini prefixione adhuc certum responsum non est habitum, quod prefatus reuerendissimus dominus meus ex aliqua racionabili causa factum esse existimat. Cum autem, serenissime princeps, vsque ad estatem sit breue tempus et necessarium sit volentibus castrametari habere 1 Cod. renocauerit.
Strana 457
457 spacium preparandi se de oportunis ad bellum et de variis ac longinquis partibus sint homines vocandi ad huiusmodi exerci- cium et nihil aliud expectare nisi vt v. s. dictum terminum statuare videtur prefato reuerendissimo domino meo et omni- bus fidei zelum habentibus non vlterius diferendum, quia que- libet modica prorogacio potest impedire exercitum future esta- tis et turbare tantum bonum, quemadmodum factum est pre- dicta estate. Ideo cum omni instancia et toto mentis affectu prefatus reuerendissimus dominus mens orat supplicat ac obse- crat, ut iam sine vlteriori mora s. v. pro vestro debito et honore dictum terminum, quo velit esse hoc anno personaliter in Bohe- mia constituta, dignetur statuere et ipsum prefatis S(igismundo) domino regi Romanorum et reuerendissimo domino meo insinuare, ut notificari possit prefato sanctissimo domino nostro pape, qui tam ecclesiasticas quam seculares personas ad hoc sanctum opus hortetur et inducat. Et ipse S(igismundus) dominus Ro- manorum imperiali auctoritate possit subditos et fideles ad dic- tum terminum, ut in Bohemiam veniant, requirere, ut alia instru- menta preparari possint, que sunt necessaria ad castrametandum. Supplicat eciam ! prefatus reuerendissimus dominus meus ex 65a habundancia cordis non quidem, quod sit necessarium de hoc s. v. admonere, ut in dicto termino eadem maiestas ut sui moris est cum tali potencia et tali proposito in Bohemiam acce- dat, ut proxima estate finem et expedicionem huic abhomina- bili heresi valeat imponere. Ex quo s. v. aput omnipotentem deum meritum inextimabilem et beatitudinem eternam, aput homines vero immortalem gloriam et honorem consequetur obli- gabitque sibi et suis posteris perpetuo pro tanto bono sanctam Romanam ecclesiam sacrum Romanum imperium et totam deni- que Christianitatem etc. Hec eadem, s(erenissime) p(rinceps), que s. v. exposui, ipse reuerendus dominus meus! mihi inunxit, ut similiter pre- fato illustrissimo fratri vestro deberem explicare, ad quem si necesse fuerit et maiestas vestra mihi mandauerit sine mora iter arripiam. 1 Cod. manum, oder allenfalls: in animum.
457 spacium preparandi se de oportunis ad bellum et de variis ac longinquis partibus sint homines vocandi ad huiusmodi exerci- cium et nihil aliud expectare nisi vt v. s. dictum terminum statuare videtur prefato reuerendissimo domino meo et omni- bus fidei zelum habentibus non vlterius diferendum, quia que- libet modica prorogacio potest impedire exercitum future esta- tis et turbare tantum bonum, quemadmodum factum est pre- dicta estate. Ideo cum omni instancia et toto mentis affectu prefatus reuerendissimus dominus mens orat supplicat ac obse- crat, ut iam sine vlteriori mora s. v. pro vestro debito et honore dictum terminum, quo velit esse hoc anno personaliter in Bohe- mia constituta, dignetur statuere et ipsum prefatis S(igismundo) domino regi Romanorum et reuerendissimo domino meo insinuare, ut notificari possit prefato sanctissimo domino nostro pape, qui tam ecclesiasticas quam seculares personas ad hoc sanctum opus hortetur et inducat. Et ipse S(igismundus) dominus Ro- manorum imperiali auctoritate possit subditos et fideles ad dic- tum terminum, ut in Bohemiam veniant, requirere, ut alia instru- menta preparari possint, que sunt necessaria ad castrametandum. Supplicat eciam ! prefatus reuerendissimus dominus meus ex 65a habundancia cordis non quidem, quod sit necessarium de hoc s. v. admonere, ut in dicto termino eadem maiestas ut sui moris est cum tali potencia et tali proposito in Bohemiam acce- dat, ut proxima estate finem et expedicionem huic abhomina- bili heresi valeat imponere. Ex quo s. v. aput omnipotentem deum meritum inextimabilem et beatitudinem eternam, aput homines vero immortalem gloriam et honorem consequetur obli- gabitque sibi et suis posteris perpetuo pro tanto bono sanctam Romanam ecclesiam sacrum Romanum imperium et totam deni- que Christianitatem etc. Hec eadem, s(erenissime) p(rinceps), que s. v. exposui, ipse reuerendus dominus meus! mihi inunxit, ut similiter pre- fato illustrissimo fratri vestro deberem explicare, ad quem si necesse fuerit et maiestas vestra mihi mandauerit sine mora iter arripiam. 1 Cod. manum, oder allenfalls: in animum.
Strana 458
458 LXXVI. Saluus conductus datus Bohemis pro audiencia per d(ominos) Polonie et Hungarie reges. Wladislaus etc. Significamus etc. quod cum a serenissimo principi domino Sigismundo Romanorum etc. recepimus pote- statem audienciam Bohemis si sue contrariis (?)2 pro qua apud s. suam promocionibus nostris cum oportunitate ardua instite- runt vtiliter comportandum, omnibus et singulis hominibus tam spiritualibus quam secularibus in quocunque statu, gradu uel eminencia existentibus ad nos uel ad loca quecunque ipsis pro huiusmodi audiencia deputata uel deputanda ad tractandam pacem vnionem et reduccionem ipsorum venire volentibus veram, puram et Christianitatis securitatem et saluum conductum damus, con- cedimus et largimur pollicentes bona fide tam pro ipso domino Sigismundo Romanorum rege etc. quam pro nobis et vtriusque nostris subditis omnibus et ceteris nostris extraneis causa nostri facientibus uel dimittentibus hanc nostram securitatem et saluum conductum nostrum tenere, seruare, attendere, custodire fideliter et tutare, vt ipsis et cuilibet illorum libera et secura subsistat facultas per terras et loca prefato domino Sigismundo et nobis subyecta cum rebus et comitaticia ipsorum absque impedimento, detencione, arestacione et offensa transeundi et in locis audien- cie prefate standi, morandi, tractandi et ipsorum negocia dispo- 65 b nendi, concludendi nec non saluis | rebus et personis ad propria siue dispositis siue non huiusmodi negociis redeundi incipiendo a festo Pentecoste proximo et vsque tantisper, quo hec negocia sub certo termino remanebunt aut fine debito concludentur. Ne autem aliquid de potestate nostra contingat dubitare, presen- tibus de verbo ad verbum huiusmodi potestatem inserimus, cuius tenor sequitur et est talis: Sigismundus etc. notum facimus tenore presencium vniuersis presentes litteras inspecturis, quod cum summe compassionis aculeo cor nostrum ingenter sauciatum sen- tiamus pestiferam sectam in Bohemia subortam, quod dolenter referimus, plurimum recensentes paterno zelo Bohemorum infi- delium et hereticorum reduccionem affectamus, qualiter fidei 1 Vgl. Nr. LXXVII Abschnitt I der Antwort K. Sigismunds auf die Legation. 2 So im Cod.
458 LXXVI. Saluus conductus datus Bohemis pro audiencia per d(ominos) Polonie et Hungarie reges. Wladislaus etc. Significamus etc. quod cum a serenissimo principi domino Sigismundo Romanorum etc. recepimus pote- statem audienciam Bohemis si sue contrariis (?)2 pro qua apud s. suam promocionibus nostris cum oportunitate ardua instite- runt vtiliter comportandum, omnibus et singulis hominibus tam spiritualibus quam secularibus in quocunque statu, gradu uel eminencia existentibus ad nos uel ad loca quecunque ipsis pro huiusmodi audiencia deputata uel deputanda ad tractandam pacem vnionem et reduccionem ipsorum venire volentibus veram, puram et Christianitatis securitatem et saluum conductum damus, con- cedimus et largimur pollicentes bona fide tam pro ipso domino Sigismundo Romanorum rege etc. quam pro nobis et vtriusque nostris subditis omnibus et ceteris nostris extraneis causa nostri facientibus uel dimittentibus hanc nostram securitatem et saluum conductum nostrum tenere, seruare, attendere, custodire fideliter et tutare, vt ipsis et cuilibet illorum libera et secura subsistat facultas per terras et loca prefato domino Sigismundo et nobis subyecta cum rebus et comitaticia ipsorum absque impedimento, detencione, arestacione et offensa transeundi et in locis audien- cie prefate standi, morandi, tractandi et ipsorum negocia dispo- 65 b nendi, concludendi nec non saluis | rebus et personis ad propria siue dispositis siue non huiusmodi negociis redeundi incipiendo a festo Pentecoste proximo et vsque tantisper, quo hec negocia sub certo termino remanebunt aut fine debito concludentur. Ne autem aliquid de potestate nostra contingat dubitare, presen- tibus de verbo ad verbum huiusmodi potestatem inserimus, cuius tenor sequitur et est talis: Sigismundus etc. notum facimus tenore presencium vniuersis presentes litteras inspecturis, quod cum summe compassionis aculeo cor nostrum ingenter sauciatum sen- tiamus pestiferam sectam in Bohemia subortam, quod dolenter referimus, plurimum recensentes paterno zelo Bohemorum infi- delium et hereticorum reduccionem affectamus, qualiter fidei 1 Vgl. Nr. LXXVII Abschnitt I der Antwort K. Sigismunds auf die Legation. 2 So im Cod.
Strana 459
459 catholice et vnioni sancte matris ecclesie possent reveniri, verum ex his et aliis causis animum nostrum inducentibus de serenis- simi principis domini Wladislai regis Polonie fratris nostri caris- simi pura et sincera caritate ac fraterna dileccione, quibus nos prosequimur, plenam et indubitatam fiduciam obtinentes quod- que sue fraternitati multum valere et ydoneum fore conspicimus ad prefatorum Bohemorum reduccionem operandum, ad cuius negocii consumacionem et prosecucionem nostrum saluumcon- ductum credimus fore oportunum, ne per defectum nostri salui conductus huiusmodi tractatus et practica aliqualiter dirimatur, ideo non per errorem aut improuide sed matura deliberacione prehabita sano eciam fidelium nostrorum accedente consilio et de certa nostra sciencia omnibus tam nuncciis, qui ea de causa per serenissimum fratrem nostrum predictum ad Bohemiam mit- tentur, quam eciam Bohemis quibuscunque et quotcunque in numero fuerint cuiuscunque status, gradus et condicionis exi- stant, tam spiritualibus quam secularibus personis, qui ad pre- dictum serenissimum fratrem nostrum in eodem negocio de Bo- hemia dirigentur, et quibus frater noster carissimus predictus suum saluumconductum dederit, tenore presencium concedimus et damus ad predictum fratrem nostrum veniendi, secum standi, morandi, agendi et tractandi ac ad propria reuertendi saluis rebus et personis promittentes prefatis Bohemis, supradicti sere- nissimi fratris nostri regis Polonie saluumconductum in tanto vigore et robore conseruare, acsi per nos traditus fuisset et concessus presencium sub nostri regalis sigilli appensione testi- monio litterarum. Datum in castro | nostro Dyessur (sic!) feria 66 a sexta ante Ambrosii etc. XXXIIII regnorum nostrorum etc. — Quapropter omnibus et singulis subditis prefati domini Sigis- mundi vigore potestatis nobis tradite nostris et aliis ipsius et nostri pariter causa facere volentibus et dimittentibus commit- timus et mandamus, quatenus nunccios, procuratores, gestores et alios negociorum huiusmodi reduccionis tractatores siue de Bo- hemia siue ad Bohemiam transeuntes tociens, quociens fuerit oportunum, nullatenus arestare, impedire, molestare, conturbare uel quibusuis iniuriis afficere presumatis uel affici permittatis gracie regie sub optentu. Datum in Rwadra (!?) post ramis palmarum XXIIII.
459 catholice et vnioni sancte matris ecclesie possent reveniri, verum ex his et aliis causis animum nostrum inducentibus de serenis- simi principis domini Wladislai regis Polonie fratris nostri caris- simi pura et sincera caritate ac fraterna dileccione, quibus nos prosequimur, plenam et indubitatam fiduciam obtinentes quod- que sue fraternitati multum valere et ydoneum fore conspicimus ad prefatorum Bohemorum reduccionem operandum, ad cuius negocii consumacionem et prosecucionem nostrum saluumcon- ductum credimus fore oportunum, ne per defectum nostri salui conductus huiusmodi tractatus et practica aliqualiter dirimatur, ideo non per errorem aut improuide sed matura deliberacione prehabita sano eciam fidelium nostrorum accedente consilio et de certa nostra sciencia omnibus tam nuncciis, qui ea de causa per serenissimum fratrem nostrum predictum ad Bohemiam mit- tentur, quam eciam Bohemis quibuscunque et quotcunque in numero fuerint cuiuscunque status, gradus et condicionis exi- stant, tam spiritualibus quam secularibus personis, qui ad pre- dictum serenissimum fratrem nostrum in eodem negocio de Bo- hemia dirigentur, et quibus frater noster carissimus predictus suum saluumconductum dederit, tenore presencium concedimus et damus ad predictum fratrem nostrum veniendi, secum standi, morandi, agendi et tractandi ac ad propria reuertendi saluis rebus et personis promittentes prefatis Bohemis, supradicti sere- nissimi fratris nostri regis Polonie saluumconductum in tanto vigore et robore conseruare, acsi per nos traditus fuisset et concessus presencium sub nostri regalis sigilli appensione testi- monio litterarum. Datum in castro | nostro Dyessur (sic!) feria 66 a sexta ante Ambrosii etc. XXXIIII regnorum nostrorum etc. — Quapropter omnibus et singulis subditis prefati domini Sigis- mundi vigore potestatis nobis tradite nostris et aliis ipsius et nostri pariter causa facere volentibus et dimittentibus commit- timus et mandamus, quatenus nunccios, procuratores, gestores et alios negociorum huiusmodi reduccionis tractatores siue de Bo- hemia siue ad Bohemiam transeuntes tociens, quociens fuerit oportunum, nullatenus arestare, impedire, molestare, conturbare uel quibusuis iniuriis afficere presumatis uel affici permittatis gracie regie sub optentu. Datum in Rwadra (!?) post ramis palmarum XXIIII.
Strana 460
460 LXXVII. Responsum domini regis Romanorum ad legacionem domini regis Polonie.1 Magnifici et venerabilis viri et domini Mosticius castella- nus Poznaniensis et Ladislaus decretorum doctor ambasiato- res serenissimi domini regis Polonie porrexerunt serenissimo domino nostro regi Romanorum cedulam infrascripti tenoris. Serenissime princeps rex inuictissime et domine gracio- sissime, in effectu et vt videtur nunccii Bohemorum 2 petunt, ut detur eis audiencia, que3 ipsis alias ut asseruerunt coram sere- nissimo domino nostro rege Polonie fuit et est denegata, et quam petunt in aliquo locorum ipsis subyecto et signanter in aliquo horum videlicet in Vinczow aut Cremsis assignantes cau- sam, quia in locis subiectis domino Romanorum regi securum et necessarium saluum conductum habere non potuerunt ad audienciam predictam, et afferunt omnibus venire stare, trac- tare etc. ac redire volentibus in predictis locis uel altero ipso- rum saluosconductus sufficientissimos sub quacunque forma ver- borum et robore fuerint concepti, eciam si opus fuerit exhibent obsides pro maiori securitate, quam audienciam cum habuerint parati sunt audire auditores et si quid ex ewangelio et scrip- turis sanctorum patrum contra eos aut errorem ipsorum doctum 66b seu diffinitum fuerit, emendacionem ] volunt suscipere condignam, volunt tamen quod ipsorum magistri et alii viri docti in pre- dicta audiencia audiantur. Ad primam partem peticionis dictorum Bohemorum nunc- ciorum videlicet, ut detur eis audiencia, quam dicunt alias eis fuisse denegatam, respondetur, quod huiusmodi audiencia non videtur ipsis concedenda, quia nullus bonus fructus potest ex ea sperari ymo contrarium, prout plene dicetur respondendo ad quartam partem, et cum dicunt fuisse eis audienciam denegatam mentiuntur. Primo enim habuerunt in Bohemia ad pacem prope Pragam, cum serenissimus dominus noster Romanorum rex misit 2 Die bestimmten Anhaltspunkte rücksichtlich der Zeit dieser Legation finden sich in dem Abschnitt ,ad quartam partem', und setzen es ansser Zweifel, dass sie in die Zeit zwischen Pfingsten und Johannis 1424 fallen muss. Im Cod. Romanorum. 3 quos im Cod.
460 LXXVII. Responsum domini regis Romanorum ad legacionem domini regis Polonie.1 Magnifici et venerabilis viri et domini Mosticius castella- nus Poznaniensis et Ladislaus decretorum doctor ambasiato- res serenissimi domini regis Polonie porrexerunt serenissimo domino nostro regi Romanorum cedulam infrascripti tenoris. Serenissime princeps rex inuictissime et domine gracio- sissime, in effectu et vt videtur nunccii Bohemorum 2 petunt, ut detur eis audiencia, que3 ipsis alias ut asseruerunt coram sere- nissimo domino nostro rege Polonie fuit et est denegata, et quam petunt in aliquo locorum ipsis subyecto et signanter in aliquo horum videlicet in Vinczow aut Cremsis assignantes cau- sam, quia in locis subiectis domino Romanorum regi securum et necessarium saluum conductum habere non potuerunt ad audienciam predictam, et afferunt omnibus venire stare, trac- tare etc. ac redire volentibus in predictis locis uel altero ipso- rum saluosconductus sufficientissimos sub quacunque forma ver- borum et robore fuerint concepti, eciam si opus fuerit exhibent obsides pro maiori securitate, quam audienciam cum habuerint parati sunt audire auditores et si quid ex ewangelio et scrip- turis sanctorum patrum contra eos aut errorem ipsorum doctum 66b seu diffinitum fuerit, emendacionem ] volunt suscipere condignam, volunt tamen quod ipsorum magistri et alii viri docti in pre- dicta audiencia audiantur. Ad primam partem peticionis dictorum Bohemorum nunc- ciorum videlicet, ut detur eis audiencia, quam dicunt alias eis fuisse denegatam, respondetur, quod huiusmodi audiencia non videtur ipsis concedenda, quia nullus bonus fructus potest ex ea sperari ymo contrarium, prout plene dicetur respondendo ad quartam partem, et cum dicunt fuisse eis audienciam denegatam mentiuntur. Primo enim habuerunt in Bohemia ad pacem prope Pragam, cum serenissimus dominus noster Romanorum rex misit 2 Die bestimmten Anhaltspunkte rücksichtlich der Zeit dieser Legation finden sich in dem Abschnitt ,ad quartam partem', und setzen es ansser Zweifel, dass sie in die Zeit zwischen Pfingsten und Johannis 1424 fallen muss. Im Cod. Romanorum. 3 quos im Cod.
Strana 461
461 reuerendum patrem dominum patriarcham Aquiliensem et vene- rabiles viros dominos Petrum Paulum sacre pagine magistrum ac iuris vtriusque doctorem et magistrum Martinum etc. et alios plures, a quibus habuerunt audienciam quantam voluerunt. Se- cundo habuerunt eciam in Cracouia coram dominis prelatis, baro- nibus regni Polonie ac magistris et doctoribus vniuersitatis Cra- couie.1 Tercio serenissimus dominus rex Polonie estate proxima requisiuit serenissimum dominum regem Romanorum de trac- tatu reduccionis ipsorum hereticorum, et ipse dominus rex Ro- manorum ad hoc se promptum et paratum obtulit et propter hanc causam iuit Pragam quidam Barth ... secretarius illu- strissimi domini magni ducis Lithwanie, vt ipsi serenissimo do- mino regi Polonie de hoc constat, et postea venerunt duo baro- nes Bohemie domini Johannes et Puotha? pro audiencia iterato habenda dantes spem, quod in festo sancti Martini aut ad plus sancti Andree dicta audiencia fieret; postea ad eorundem here- ticorum instanciam fuit prorogata ad festum circumcisionis, ra- cione cuius audiencie miserunt vnam formam saluiconductus, qui taliter ut petebatur nullo modo poterat concedi, quia vole- bant, quod layci indicarent et quod deterius est, quod laici ydiote in tam arduo negocio sicut est fidei. Nam et si oriretur contencio in aliqua sciencia numquid eligerent milites ad diffi- niendum, an docti et experti in illa arte, ergo multo magis in negocio fidei, cuius tamen iudicium ad solum papam seu eccle- siam pertinet, vnde fuit missa eis forma cuiusdam saluiconduc- tus plenissimi et conformis sui quantum ad omnimodam secu- ritatem personarum et rerum, que fuit concepta eciam de con- silio dictorum Johannis et Puothe et omnium Bohemorum et aliorum I peritorum apud serenissimum dominum regem Roma- 67a norum tunc existencium, pro cuius saluiconductus promissione uel obseruacione fuit missum ad prefatum serenissimum domi- num regem Polonie, qui predictum ex promissione in forma petita miserat.3 Attamen eciam postea fuit, quod dicta audien- cia non protenderetur vltra festum purificacionis, postea ipsi 1 Eine sehr merkwürdige Notiz, denn von einer Disputation in Angelegen- heit der Husiten an der Krakauer Universität vor dem Jahre 1431 ist bisher Nichts bekannt gewesen. Weiter unten in diesem Schriftstüick ist noch mehr von jener Disputation die Rede. Johann von Opočno und Puta von Častolovič s. ob. Nr. IV. 3 Oben Nr. LXXVI. 2
461 reuerendum patrem dominum patriarcham Aquiliensem et vene- rabiles viros dominos Petrum Paulum sacre pagine magistrum ac iuris vtriusque doctorem et magistrum Martinum etc. et alios plures, a quibus habuerunt audienciam quantam voluerunt. Se- cundo habuerunt eciam in Cracouia coram dominis prelatis, baro- nibus regni Polonie ac magistris et doctoribus vniuersitatis Cra- couie.1 Tercio serenissimus dominus rex Polonie estate proxima requisiuit serenissimum dominum regem Romanorum de trac- tatu reduccionis ipsorum hereticorum, et ipse dominus rex Ro- manorum ad hoc se promptum et paratum obtulit et propter hanc causam iuit Pragam quidam Barth ... secretarius illu- strissimi domini magni ducis Lithwanie, vt ipsi serenissimo do- mino regi Polonie de hoc constat, et postea venerunt duo baro- nes Bohemie domini Johannes et Puotha? pro audiencia iterato habenda dantes spem, quod in festo sancti Martini aut ad plus sancti Andree dicta audiencia fieret; postea ad eorundem here- ticorum instanciam fuit prorogata ad festum circumcisionis, ra- cione cuius audiencie miserunt vnam formam saluiconductus, qui taliter ut petebatur nullo modo poterat concedi, quia vole- bant, quod layci indicarent et quod deterius est, quod laici ydiote in tam arduo negocio sicut est fidei. Nam et si oriretur contencio in aliqua sciencia numquid eligerent milites ad diffi- niendum, an docti et experti in illa arte, ergo multo magis in negocio fidei, cuius tamen iudicium ad solum papam seu eccle- siam pertinet, vnde fuit missa eis forma cuiusdam saluiconduc- tus plenissimi et conformis sui quantum ad omnimodam secu- ritatem personarum et rerum, que fuit concepta eciam de con- silio dictorum Johannis et Puothe et omnium Bohemorum et aliorum I peritorum apud serenissimum dominum regem Roma- 67a norum tunc existencium, pro cuius saluiconductus promissione uel obseruacione fuit missum ad prefatum serenissimum domi- num regem Polonie, qui predictum ex promissione in forma petita miserat.3 Attamen eciam postea fuit, quod dicta audien- cia non protenderetur vltra festum purificacionis, postea ipsi 1 Eine sehr merkwürdige Notiz, denn von einer Disputation in Angelegen- heit der Husiten an der Krakauer Universität vor dem Jahre 1431 ist bisher Nichts bekannt gewesen. Weiter unten in diesem Schriftstüick ist noch mehr von jener Disputation die Rede. Johann von Opočno und Puta von Častolovič s. ob. Nr. IV. 3 Oben Nr. LXXVI. 2
Strana 462
462 heretici nullatenus ipsam formam acceptantes remiserunt formam alterius saluiconductus, quam petebant eciam sub deteriori forma et vsque ad festum Pentecoste. Itaque aperte mentiuntur di- cendo audienciam fuisse eis denegatam, et prefatus serenissimus dominus rex Polonie fuit requisitus per prefatum serenissimum dominum regem Romanorum, quod aliquos magistros et doctores ad ipsam audienciam mitteret, super quo prebuit diligentem operam vt sibi constat. Ad secundam partem : quando petunt audienciam in aliquo locorum ipsis subiecto, quia in locis subiectis serenissimo domino regi Romanorum non potuerunt habere securum et necessarium saluumconductum ad ipsam audienciam, respondetur, quod hec esset magna iniuria catholice ecclesie heretici essent melioris condicionis vt videlicet in loco eis subiecto audiencia teneretur et non in loco catholicorum, vnde ipsimet forte hoc alias con- siderantes petierunt dictam audienciam in altero de tribus locis, Voratis(lavia) videlicet, Olomuncia aut Brunna, que sunt loca fidelium, et fuit condictum cum predictis duobus baronibus de Brunna, et illi heretici visi sunt remanere contenti, vt apparet ex forma saluiconductus, in quo ponebatur per expressum de accedendo ad Brunnam. Item nemo catholicus valet sub saluo- conductu hereticorum accedere in manus ipsorum, qui cum non seruent fidem parentum suorum, quam in baptismo receperunt, nec seruant fidem deo, quomodo seruabunt hominibus? Et cum dicunt, quod in terris subiectis serenissimo domino regi Roma- norum non potuerunt habere saluum conductum etc. mentiun- tur eciam, ut apparet ex forma predicti salui conductus sere- nissimi domini Romanorum regis eis destinati et ex promissio- nis petita et obtenta a prefato serenissimo domino rege Polonie, 67b qui certe saluus conductus erat ita plene et plenissimus, I quan- tum dici et cogitari posset, et vnusquisque illum inspiciens potest aperte hoc iudicare, vnde ex huiusmodi mendaciis appa- ret, quod predicti heretici petunt ipsam audienciam ad alium finem quam dicant. Ad terciam partem: quod volunt dare saluos conductus illuc accedentibus etc. respondetur ut supra proxime, quia nemo catholicus eis se committeret, et cum dicunt, quod sub quacun- que forma verborum etc. volunt condere saluum conductum, requirendi essent, an velint stare determinacioni et iudicio eccle- sie seu acrius vniuersitatis ecclesie. Nam creditur quod nulla-
462 heretici nullatenus ipsam formam acceptantes remiserunt formam alterius saluiconductus, quam petebant eciam sub deteriori forma et vsque ad festum Pentecoste. Itaque aperte mentiuntur di- cendo audienciam fuisse eis denegatam, et prefatus serenissimus dominus rex Polonie fuit requisitus per prefatum serenissimum dominum regem Romanorum, quod aliquos magistros et doctores ad ipsam audienciam mitteret, super quo prebuit diligentem operam vt sibi constat. Ad secundam partem : quando petunt audienciam in aliquo locorum ipsis subiecto, quia in locis subiectis serenissimo domino regi Romanorum non potuerunt habere securum et necessarium saluumconductum ad ipsam audienciam, respondetur, quod hec esset magna iniuria catholice ecclesie heretici essent melioris condicionis vt videlicet in loco eis subiecto audiencia teneretur et non in loco catholicorum, vnde ipsimet forte hoc alias con- siderantes petierunt dictam audienciam in altero de tribus locis, Voratis(lavia) videlicet, Olomuncia aut Brunna, que sunt loca fidelium, et fuit condictum cum predictis duobus baronibus de Brunna, et illi heretici visi sunt remanere contenti, vt apparet ex forma saluiconductus, in quo ponebatur per expressum de accedendo ad Brunnam. Item nemo catholicus valet sub saluo- conductu hereticorum accedere in manus ipsorum, qui cum non seruent fidem parentum suorum, quam in baptismo receperunt, nec seruant fidem deo, quomodo seruabunt hominibus? Et cum dicunt, quod in terris subiectis serenissimo domino regi Roma- norum non potuerunt habere saluum conductum etc. mentiun- tur eciam, ut apparet ex forma predicti salui conductus sere- nissimi domini Romanorum regis eis destinati et ex promissio- nis petita et obtenta a prefato serenissimo domino rege Polonie, 67b qui certe saluus conductus erat ita plene et plenissimus, I quan- tum dici et cogitari posset, et vnusquisque illum inspiciens potest aperte hoc iudicare, vnde ex huiusmodi mendaciis appa- ret, quod predicti heretici petunt ipsam audienciam ad alium finem quam dicant. Ad terciam partem: quod volunt dare saluos conductus illuc accedentibus etc. respondetur ut supra proxime, quia nemo catholicus eis se committeret, et cum dicunt, quod sub quacun- que forma verborum etc. volunt condere saluum conductum, requirendi essent, an velint stare determinacioni et iudicio eccle- sie seu acrius vniuersitatis ecclesie. Nam creditur quod nulla-
Strana 463
463 tenus velint, si forte melius inspirati hoc vellent, pro deo fir- ment hoc et tunc omnia bene. Quum autem dicunt de ob- sidibus magnum tempus elaberetur in eligendo huiusmodi obsides et in facienda collacione euncium ad dictam audienciam et obsidum recipiendorum, et haberent ex hoc, quod intendunt, videlicet tempus perdere inaniter in graue preiudicium fidei. Ad quartam partem cum dicunt, quod in dicta audiencia, si eam habuerint, sunt parati audire auditores et quid ex ewan- gelio et ex scripturis sanctorum patrum fuerit contra eos dic- tum seu diffinitum etc. respondetur, quod huiusmodi audiencia, si taliter fieret, esset vna contencio et non aliud et foret fru- stratoria sine aliquo fructu, quia catholici dicunt vnum, heretici aliud; quis tunc erit iudex? si nos voluerimus dare nostros iudices sicut debemus illi nollent, si illi suos, nos nollemus sicut nec debemus et frustra; et cum dicunt si fuerit contra eos doc- tum seu diffinitum, quis dicet se doctum, quis diffiniat, timen- dum est, ne sint tante pertinacie, vt pocius confidant nos docere quam doceri, quemadmodum dixerunt in audiencia prehabita Cracovie, quia cum confundentur per catholicos, dixerunt quod venerant informare et non informari. Ex predictis apparet, quod istam audienciam petunt maxime ad impediendum exercitum, quem in proxima estate timent parari contra ipsos et si bonum hoc negocium masticetur et commensuretur I tempus, nullo modo potest ista audiencia quin effluxerit festum sancti Johannis 68 a baptiste. Consideretur enim tempus in reditu prefatorum do- minorum ambasiatorum ad serenissimum dominum regem Polo- nie et in reditu dictorum nuncciorum Bohemorum ad Bohe- miam, et postquam redierunt in conuencione dominorum baronum! nobilium et clientum ciuitatum et communitatum munitatum regni Bohemie, ex parte quorum ipsi nunccii dicunt se missos, quia oportebat, antequam respondeant, quod statuant vnam dietam, sicut alias fecerunt, proximo autumpno primo in Colonia2 deinde in Praga; item tempus in respondendo per eos serenissimo domino regi Polonie et postea per eum serenissimo 1 Im Cod: apostolicum (?). 2 d. i. Kolin; die dortige Disputation fand im September 1423 statt, und dort wurde beschlossen, einen grossen Landtag am 16. October, dem St. Galli-Tage in Prag abzuhalten. Palacky, Gesch. v. Böhmen III, 2. p. 340 f. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 30
463 tenus velint, si forte melius inspirati hoc vellent, pro deo fir- ment hoc et tunc omnia bene. Quum autem dicunt de ob- sidibus magnum tempus elaberetur in eligendo huiusmodi obsides et in facienda collacione euncium ad dictam audienciam et obsidum recipiendorum, et haberent ex hoc, quod intendunt, videlicet tempus perdere inaniter in graue preiudicium fidei. Ad quartam partem cum dicunt, quod in dicta audiencia, si eam habuerint, sunt parati audire auditores et quid ex ewan- gelio et ex scripturis sanctorum patrum fuerit contra eos dic- tum seu diffinitum etc. respondetur, quod huiusmodi audiencia, si taliter fieret, esset vna contencio et non aliud et foret fru- stratoria sine aliquo fructu, quia catholici dicunt vnum, heretici aliud; quis tunc erit iudex? si nos voluerimus dare nostros iudices sicut debemus illi nollent, si illi suos, nos nollemus sicut nec debemus et frustra; et cum dicunt si fuerit contra eos doc- tum seu diffinitum, quis dicet se doctum, quis diffiniat, timen- dum est, ne sint tante pertinacie, vt pocius confidant nos docere quam doceri, quemadmodum dixerunt in audiencia prehabita Cracovie, quia cum confundentur per catholicos, dixerunt quod venerant informare et non informari. Ex predictis apparet, quod istam audienciam petunt maxime ad impediendum exercitum, quem in proxima estate timent parari contra ipsos et si bonum hoc negocium masticetur et commensuretur I tempus, nullo modo potest ista audiencia quin effluxerit festum sancti Johannis 68 a baptiste. Consideretur enim tempus in reditu prefatorum do- minorum ambasiatorum ad serenissimum dominum regem Polo- nie et in reditu dictorum nuncciorum Bohemorum ad Bohe- miam, et postquam redierunt in conuencione dominorum baronum! nobilium et clientum ciuitatum et communitatum munitatum regni Bohemie, ex parte quorum ipsi nunccii dicunt se missos, quia oportebat, antequam respondeant, quod statuant vnam dietam, sicut alias fecerunt, proximo autumpno primo in Colonia2 deinde in Praga; item tempus in respondendo per eos serenissimo domino regi Polonie et postea per eum serenissimo 1 Im Cod: apostolicum (?). 2 d. i. Kolin; die dortige Disputation fand im September 1423 statt, und dort wurde beschlossen, einen grossen Landtag am 16. October, dem St. Galli-Tage in Prag abzuhalten. Palacky, Gesch. v. Böhmen III, 2. p. 340 f. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 30
Strana 464
464 domino regi Romanorum; item tempus in congregando modum et ordinem audiencie tenende; item tempus in congregando ma- gistros doctores vtriusque partis, nam ipsi alias volebant saltem quattuor ebdomas, antequam veniant ad locum audiencie; item tempus postquam ventum fuerit ad locum antequam res perficiatur, et bene est considerandum, quod predicti heretici omnia, quanto morosius et longius poterant, protelabunt, vt sic elabatur tem- pus exercituandi contra ipsos, et reducatur ad memoriam, quomodo sciuerunt potrahere proximum autumpnum et hyemem in tractu huiusmodi audiencie. Primo enim ut supra data est spes in festo sancti Martini et ad plus sancti Andree, postea ad festum circumcisionis, postea purificacionis, postea medium quadragesime, deinde Pentecoste, preterea et maxime supra omnia est aduertendum, quia ibidem sine iudice esset frustra- toria contencio non fructuosa audiencia ut supra, et sic tempus in cassum verteretur non sine graui preiudicio et ignominia tocius Christianitatis, omnia bene ponderentur per serenissimum dominum regem Polonie et dominos Polonos, ipsimet dicent huiusmodi audienciam non esse concedendam tam invtiliter et quod ipsi heretici euidenter mentiuntur. Non tamen denegatur, quin per quemeunque modum pos- sent reduci, debeat eorum reduccio admitti, et vtinam iam esset in foribus, verum quia pre ceteris prefatus serenissimus domi- nus rex Polonie tam ex affeccione, quam habet ad ecclesiam catholicam quam eciam ad fraternitatem ipsius serenissimi do- mini regis Romanorum et ex confidencia, quam illi heretici vi- dentur ad s. ipsius domini regis Polonie gerere, habilior esse 68b censetur 1 ad tractandam reduccionem ipsorum, pro qua nulla- tenus laborem nec expensam recusaret, conetur totis viribus ad hoc laborare, vt reducantur ad fidem katholicam, cum eciam ipse solus totum quod voluerit tam per ecclesiam quam per ipsum dominum regem Romanorum post reduccionem illis fieri obtinebit facilius quam quis alius, et de hoc prefatus serenis- simus dominus rex Romanorum et reuerendus dominus cardi- nalis Placentius pro sola ista causa fidei a latere sanctissimi domini N. (sic!) pape legatus sue maiestati dant plenam fidem, quod ita facient, et si pro ista reduccione necessarius foret ali- quis saluus conductus, concedetur prout fuerit petitus a prefato domino rege Romanorum tam pro eundo ad Cracouiam quam
464 domino regi Romanorum; item tempus in congregando modum et ordinem audiencie tenende; item tempus in congregando ma- gistros doctores vtriusque partis, nam ipsi alias volebant saltem quattuor ebdomas, antequam veniant ad locum audiencie; item tempus postquam ventum fuerit ad locum antequam res perficiatur, et bene est considerandum, quod predicti heretici omnia, quanto morosius et longius poterant, protelabunt, vt sic elabatur tem- pus exercituandi contra ipsos, et reducatur ad memoriam, quomodo sciuerunt potrahere proximum autumpnum et hyemem in tractu huiusmodi audiencie. Primo enim ut supra data est spes in festo sancti Martini et ad plus sancti Andree, postea ad festum circumcisionis, postea purificacionis, postea medium quadragesime, deinde Pentecoste, preterea et maxime supra omnia est aduertendum, quia ibidem sine iudice esset frustra- toria contencio non fructuosa audiencia ut supra, et sic tempus in cassum verteretur non sine graui preiudicio et ignominia tocius Christianitatis, omnia bene ponderentur per serenissimum dominum regem Polonie et dominos Polonos, ipsimet dicent huiusmodi audienciam non esse concedendam tam invtiliter et quod ipsi heretici euidenter mentiuntur. Non tamen denegatur, quin per quemeunque modum pos- sent reduci, debeat eorum reduccio admitti, et vtinam iam esset in foribus, verum quia pre ceteris prefatus serenissimus domi- nus rex Polonie tam ex affeccione, quam habet ad ecclesiam catholicam quam eciam ad fraternitatem ipsius serenissimi do- mini regis Romanorum et ex confidencia, quam illi heretici vi- dentur ad s. ipsius domini regis Polonie gerere, habilior esse 68b censetur 1 ad tractandam reduccionem ipsorum, pro qua nulla- tenus laborem nec expensam recusaret, conetur totis viribus ad hoc laborare, vt reducantur ad fidem katholicam, cum eciam ipse solus totum quod voluerit tam per ecclesiam quam per ipsum dominum regem Romanorum post reduccionem illis fieri obtinebit facilius quam quis alius, et de hoc prefatus serenis- simus dominus rex Romanorum et reuerendus dominus cardi- nalis Placentius pro sola ista causa fidei a latere sanctissimi domini N. (sic!) pape legatus sue maiestati dant plenam fidem, quod ita facient, et si pro ista reduccione necessarius foret ali- quis saluus conductus, concedetur prout fuerit petitus a prefato domino rege Romanorum tam pro eundo ad Cracouiam quam
Strana 465
465 ad aliam terram eciam sub dicione domini regis Romanorum positam etc. LXXVIII. Alter saluus conductus. Sigismundus nobili Puothe et aliis baronibus militibus clientibus et ciuitatibus regni nostri Bohemie fidelibus nostris dilectis graciam regiam et omne bonum. Nobiles etc. Quia serenissimus princeps dominus Wladislaus rex Polonie etc. frater noster carissimus pro reducendis Wiclefitis nititur conatus suos extendere, ad cuius negocii 2 prosecucionem ipsius nunccios ple- rumque per vestri medium continget pertransire, idéo vobis omnibus et vestrum cuilibet firmiter precipimus et mandamus, quatenus nunccios prefati fratris nostri carissimi domini regis Polonie, qui cum litteris salui conductus sue fraternitatis ad vestri medium peruenerint, tam ipsos quam Bohemos, quos de Bohemia propter predicti negocii expedicionem secum duxerint, per vestra dominia et loca transire stare et redire libere per- mittatis prouidentes ipsis, quociens opus fuerit, de securo et saluo conductu in eo nobis singulariter placituri. Datum etc. LXXIX. A consilio ad regem super suscepcione regis Dacie ct honorifica per- tractacione. 3 Serenissimo4 principi etc. Serenissimus princeps dominus rex Dacie illustris frater vester feria secunda ingressus est Cracoviam baronibus vestris videlicet Mathia 1 de Labischin" etc. ipsum comitantibus. Ego vero palatinus Cracovie" adhuc sibi in Scala veni in occursum et licet aduentum ipsius paucis diebus ex scriptis v. s. quibusdam ante ingressum suum pre- sciuimus et nullus alius de hoc nos auisasset, tamen cum de- centi honore est susceptus. Nam mox ut ipsius presensimus 69 a 1 Ausgestellt um Neujahr 1424. vgl. Nr. LXXVII. 2 Cod. negocium. 3 Vgl. oben Nr. LXIV. 4 Cod. serenissimi. Mathias de Labiszyn war damals Palatin von Kujawien. 6 War Jaśko von Tarnow Tęczyński. 5 30*
465 ad aliam terram eciam sub dicione domini regis Romanorum positam etc. LXXVIII. Alter saluus conductus. Sigismundus nobili Puothe et aliis baronibus militibus clientibus et ciuitatibus regni nostri Bohemie fidelibus nostris dilectis graciam regiam et omne bonum. Nobiles etc. Quia serenissimus princeps dominus Wladislaus rex Polonie etc. frater noster carissimus pro reducendis Wiclefitis nititur conatus suos extendere, ad cuius negocii 2 prosecucionem ipsius nunccios ple- rumque per vestri medium continget pertransire, idéo vobis omnibus et vestrum cuilibet firmiter precipimus et mandamus, quatenus nunccios prefati fratris nostri carissimi domini regis Polonie, qui cum litteris salui conductus sue fraternitatis ad vestri medium peruenerint, tam ipsos quam Bohemos, quos de Bohemia propter predicti negocii expedicionem secum duxerint, per vestra dominia et loca transire stare et redire libere per- mittatis prouidentes ipsis, quociens opus fuerit, de securo et saluo conductu in eo nobis singulariter placituri. Datum etc. LXXIX. A consilio ad regem super suscepcione regis Dacie ct honorifica per- tractacione. 3 Serenissimo4 principi etc. Serenissimus princeps dominus rex Dacie illustris frater vester feria secunda ingressus est Cracoviam baronibus vestris videlicet Mathia 1 de Labischin" etc. ipsum comitantibus. Ego vero palatinus Cracovie" adhuc sibi in Scala veni in occursum et licet aduentum ipsius paucis diebus ex scriptis v. s. quibusdam ante ingressum suum pre- sciuimus et nullus alius de hoc nos auisasset, tamen cum de- centi honore est susceptus. Nam mox ut ipsius presensimus 69 a 1 Ausgestellt um Neujahr 1424. vgl. Nr. LXXVII. 2 Cod. negocium. 3 Vgl. oben Nr. LXIV. 4 Cod. serenissimi. Mathias de Labiszyn war damals Palatin von Kujawien. 6 War Jaśko von Tarnow Tęczyński. 5 30*
Strana 466
466 aduentum, litteris vestris régiis milites et nobiles v. s. familia- res et terrigenas fecimus conuocare et cum ipsis ac aliis nostris amicis et famulis ac cum ciuibus Cracovie longe ante Craco- viam in obuiam ipsius s. exiuimus et vsque ad hospicium cum magna hominum frequencia et reuerencia conduximus. Et prius- quam intrasset ciuitatem, per capitaneum Cracovie aliquot die- bus in hospicio suo vina cum aliis potibus electis nec non ferinis recentibus nondum spoliatis pellibus et aliis discoriatis ceteraque necessaria esculentorum et poculentorum in magna copia fuere preparata, tamen ea quamquam rogatus instantissime per nos recusauit recipere et omnia dimisit intacta nec voluit aliqualiter illis vti, verum tune per serenissimam dominam re- ginam consortem vestram carissimam dominam meam gracio- sissimam vna die et alia per reuerendum in Christo patrem dominum S(bigneum)! ad prandia cum tota comitatitia sua fuit inuitatus et vtrobique magnifice honoratus ita, quod magnas retulit graciarum acciones domine regine et domino episcopo predictis prot anta reuerencia et honore exhibitis, et reuera sub nupciis domini Johannis Glewacz? tunc celebratis pro aduentu suo grata se optulit commoditas. Nam tunc dominarum et vir- ginum ac virorum nobilium magna confluxerat multitudo orna- tibus et amictu sufficienti redimita, que dominam reginam con- tinue est comitata; deinde prima et secunda die hastiludia, coree et alie solempnitates ludorum et exercicia in presencia sui con- tinuata fuerunt, et in magnam sibi curialitatem cesserunt; deinde cum serenissima domina regina predicta gratissime et habitis mutuis colloquiis s. suc iugiter de honoribus tantis et beniuo- lencia sibi tam sincero affectu prestitis et impensis cum humili 69b deposicione genuum est regraciatus. 1 Cum autem sepius regra- ciaretur, quasi in vim cuïusdam vicissitudinis obtulit se ven- turum ad coronacionem domine regine nunc instantem et tali vsus est verborum sentencia: Serenissima domina regina et soror mea carissima, coronacioni vestre quam estis susceptura domino propicio ad decorem et honorem culminis vestri, quo dignatus est altissimus v. s. personam visitare, quibus ex inti- 1 Dass Zbygniew Oleśnicki der Bischof von Krakau gemeint ist, geht aus einer unten folgenden Stelle hervor. Jan Glowacz von Oleśnica war später Reichsmarschall. Inv. arch. Crac. p. 239.
466 aduentum, litteris vestris régiis milites et nobiles v. s. familia- res et terrigenas fecimus conuocare et cum ipsis ac aliis nostris amicis et famulis ac cum ciuibus Cracovie longe ante Craco- viam in obuiam ipsius s. exiuimus et vsque ad hospicium cum magna hominum frequencia et reuerencia conduximus. Et prius- quam intrasset ciuitatem, per capitaneum Cracovie aliquot die- bus in hospicio suo vina cum aliis potibus electis nec non ferinis recentibus nondum spoliatis pellibus et aliis discoriatis ceteraque necessaria esculentorum et poculentorum in magna copia fuere preparata, tamen ea quamquam rogatus instantissime per nos recusauit recipere et omnia dimisit intacta nec voluit aliqualiter illis vti, verum tune per serenissimam dominam re- ginam consortem vestram carissimam dominam meam gracio- sissimam vna die et alia per reuerendum in Christo patrem dominum S(bigneum)! ad prandia cum tota comitatitia sua fuit inuitatus et vtrobique magnifice honoratus ita, quod magnas retulit graciarum acciones domine regine et domino episcopo predictis prot anta reuerencia et honore exhibitis, et reuera sub nupciis domini Johannis Glewacz? tunc celebratis pro aduentu suo grata se optulit commoditas. Nam tunc dominarum et vir- ginum ac virorum nobilium magna confluxerat multitudo orna- tibus et amictu sufficienti redimita, que dominam reginam con- tinue est comitata; deinde prima et secunda die hastiludia, coree et alie solempnitates ludorum et exercicia in presencia sui con- tinuata fuerunt, et in magnam sibi curialitatem cesserunt; deinde cum serenissima domina regina predicta gratissime et habitis mutuis colloquiis s. suc iugiter de honoribus tantis et beniuo- lencia sibi tam sincero affectu prestitis et impensis cum humili 69b deposicione genuum est regraciatus. 1 Cum autem sepius regra- ciaretur, quasi in vim cuïusdam vicissitudinis obtulit se ven- turum ad coronacionem domine regine nunc instantem et tali vsus est verborum sentencia: Serenissima domina regina et soror mea carissima, coronacioni vestre quam estis susceptura domino propicio ad decorem et honorem culminis vestri, quo dignatus est altissimus v. s. personam visitare, quibus ex inti- 1 Dass Zbygniew Oleśnicki der Bischof von Krakau gemeint ist, geht aus einer unten folgenden Stelle hervor. Jan Glowacz von Oleśnica war später Reichsmarschall. Inv. arch. Crac. p. 239.
Strana 467
467 mis congaudeo affectibus, grato animo interessem, si me alique res preardue, quas spero mihi occurrere et earum ineuitabilis necessitas preterirent, et si idipsum domino meo prestantissimo et fratri carissimo domino regi consorti vestro serenissimo et hec mea oblacio et affectus caderent ad gratum. Cum autem domina regina post finem oracionis sue subticuisset paulisper et ad nos se conuertens pro se responsa nostra expectaret, signi- ficauimus sue claritati, vt ipsum alloqui dignaretur et sibi s. v. et sua desideria apperiret. Et sic tune ipsum allocuta est: Serenissime rex, de principis tanti presencia si nostris contin- gerit vos adesse solaciis, singulari exultacione gauderem et do- minus meus rex coniux meus carissimus speciali refloreret gau- dio. Et tandem humiliter se inclinans et genua ponens ad terram regalia obtulit se coronacioni omnino interesse, dum- modo sibi nullum occurreret impedimentum, quo posset a suo proposito reuocari, et ex tune paucis interpositis aliis sermoni- bus me palatinum Cracovie accessit et quibusdam verbis pre- missis dixit: Me, domine palatine! Notaui quod presencia mea et aduentus ad coronacionem domine regine non esset acceptus, ex quo post oblacionem meam nihil respondens visa est subti- cere et quasi redderet se oblacioni mee ingratam, et tunc in excusacionem domine regine sie sue s. est responsum: Sere- nissime domine rex, domina regina et dominus noster gracio- sissimus rex et nos omnes sumus contentissimi, vt v. s. coro- nacionis predicte solempnitati intersit, ex cuius presencia magis posset esse decora. Nec v. s. suspicionem aliquam in dominam reginam ex illa intermissione paucula vocis conuertat, cum hoc non ex dissimulacione sed accidit ex virtute. Iniunxit enim s. sue et persuasit dominus noster rex, vt nichil absque nostro consilio tamquam consiliariorum suorum ageret, et 1 proinde 70a nos consultura se cum illa pausa modica ad nos conuertit. Post hoc autem rex predictus animum recepit meliorem et laudat in dicta domina regina hanc obediencie virtutem, quod iussibus vestris regiis taliter est intenta, et adiunxit: Ita quidem et ego regine mee in recessu demandaui, vt in omnibus rebus consilio baronum meorum vteretur et nichil preter eorum facere volun- tatem. Tandem domina ipsum iterum cum maiori exhibicione et propensiore precatu, ipse vero iterum se obtulit et promisit interesse cessantibus impedimentis predictis petiuitque dominam reginam, vt capitaneis regni committere dignaretur, quatenus
467 mis congaudeo affectibus, grato animo interessem, si me alique res preardue, quas spero mihi occurrere et earum ineuitabilis necessitas preterirent, et si idipsum domino meo prestantissimo et fratri carissimo domino regi consorti vestro serenissimo et hec mea oblacio et affectus caderent ad gratum. Cum autem domina regina post finem oracionis sue subticuisset paulisper et ad nos se conuertens pro se responsa nostra expectaret, signi- ficauimus sue claritati, vt ipsum alloqui dignaretur et sibi s. v. et sua desideria apperiret. Et sic tune ipsum allocuta est: Serenissime rex, de principis tanti presencia si nostris contin- gerit vos adesse solaciis, singulari exultacione gauderem et do- minus meus rex coniux meus carissimus speciali refloreret gau- dio. Et tandem humiliter se inclinans et genua ponens ad terram regalia obtulit se coronacioni omnino interesse, dum- modo sibi nullum occurreret impedimentum, quo posset a suo proposito reuocari, et ex tune paucis interpositis aliis sermoni- bus me palatinum Cracovie accessit et quibusdam verbis pre- missis dixit: Me, domine palatine! Notaui quod presencia mea et aduentus ad coronacionem domine regine non esset acceptus, ex quo post oblacionem meam nihil respondens visa est subti- cere et quasi redderet se oblacioni mee ingratam, et tunc in excusacionem domine regine sie sue s. est responsum: Sere- nissime domine rex, domina regina et dominus noster gracio- sissimus rex et nos omnes sumus contentissimi, vt v. s. coro- nacionis predicte solempnitati intersit, ex cuius presencia magis posset esse decora. Nec v. s. suspicionem aliquam in dominam reginam ex illa intermissione paucula vocis conuertat, cum hoc non ex dissimulacione sed accidit ex virtute. Iniunxit enim s. sue et persuasit dominus noster rex, vt nichil absque nostro consilio tamquam consiliariorum suorum ageret, et 1 proinde 70a nos consultura se cum illa pausa modica ad nos conuertit. Post hoc autem rex predictus animum recepit meliorem et laudat in dicta domina regina hanc obediencie virtutem, quod iussibus vestris regiis taliter est intenta, et adiunxit: Ita quidem et ego regine mee in recessu demandaui, vt in omnibus rebus consilio baronum meorum vteretur et nichil preter eorum facere volun- tatem. Tandem domina ipsum iterum cum maiori exhibicione et propensiore precatu, ipse vero iterum se obtulit et promisit interesse cessantibus impedimentis predictis petiuitque dominam reginam, vt capitaneis regni committere dignaretur, quatenus
Strana 468
468 res cum curribus, quas de Poznania ad regnum suum viceuersa reducere decreuerat, sub ipsorum securitate vsque Cracoviam ducerentur. Heri vero prandio facto in hospicio ascendit castrum a domina regina recepturus licenciam recedendi et ibi magnis gratibus de tantis honoribus et legalitate datis cum reuerencia et humilitate domine regine valedixit et in comitaticia sua nec non vestrorum baronum, militum et nobilium vestrorum, quorum fuit hic non pauca multitudo, iturus Hungariam in Weliczkam ad noctem recessit, quo ipsum multi milites et nobiles sunt se- cuti. Datum feria VI. in octava Agnetis [1424]. LXXX. A rege ad dominum Wi(tol)dum. Preclare princeps illustris frater etc. Noverit v. s. quo- modo heri hoc est ipso die sancti M.! cum serenissimo principi domino Erico rege Dacie per vnum miliare vltra Bochnia in campo2 conuenimus ipsumque, vt decuit, suscepimus in caritate fraterna, quem cum ad ciuitatem reduximus, in domibus nostris locauimus. Inprimis serenissime domine Zop(hie) omnibusque et singulis baronibus clientibus et regni nostri incolis immensas retulit graciarum acciones de magnificencia et honore pro parte nostra nobis absentibus sibi exhibitis et impensis3 se et sua gratuite offerens ad omnia nostra beneplacita et mandata ad que sua possibilitas se extendit. Cui respondimus, quod pro- honore suo parati complacere sumus et fuimus, non tantum in hiis modicis honoribus per prefatam consortem nostram et regni 70b nostri subditos sibi exhibitis sed maioribus, quibus sciremus | et possemus. Qui cum per prefatam nostram consortem ad so- lempnitatem sue coronacionis fuisset studiose inuitatus, se pro- 3 Die Krönungsfeier, von der in diesem Briefe noch als bevorstehend ge- sprochen wird, fand den 5. März 1424 statt. Am 17. Februar war Erich noch in Ofen. Der einzige hervorragende Kalenderheilige, von denen, die in den zwischenliegenden Tagen verehrt wurden, der mit M. beginnt. ist Matthias (der 25. Februar i. J. 1424); also ist der vorstehende Bericht am 26. Februar 1424 abgefasst. Nach Dlugosz H. P. XI, 474, der hier sehr genau ist, in villagio Brze- znicza. S. die vorhergehende Nr. LXXIX.
468 res cum curribus, quas de Poznania ad regnum suum viceuersa reducere decreuerat, sub ipsorum securitate vsque Cracoviam ducerentur. Heri vero prandio facto in hospicio ascendit castrum a domina regina recepturus licenciam recedendi et ibi magnis gratibus de tantis honoribus et legalitate datis cum reuerencia et humilitate domine regine valedixit et in comitaticia sua nec non vestrorum baronum, militum et nobilium vestrorum, quorum fuit hic non pauca multitudo, iturus Hungariam in Weliczkam ad noctem recessit, quo ipsum multi milites et nobiles sunt se- cuti. Datum feria VI. in octava Agnetis [1424]. LXXX. A rege ad dominum Wi(tol)dum. Preclare princeps illustris frater etc. Noverit v. s. quo- modo heri hoc est ipso die sancti M.! cum serenissimo principi domino Erico rege Dacie per vnum miliare vltra Bochnia in campo2 conuenimus ipsumque, vt decuit, suscepimus in caritate fraterna, quem cum ad ciuitatem reduximus, in domibus nostris locauimus. Inprimis serenissime domine Zop(hie) omnibusque et singulis baronibus clientibus et regni nostri incolis immensas retulit graciarum acciones de magnificencia et honore pro parte nostra nobis absentibus sibi exhibitis et impensis3 se et sua gratuite offerens ad omnia nostra beneplacita et mandata ad que sua possibilitas se extendit. Cui respondimus, quod pro- honore suo parati complacere sumus et fuimus, non tantum in hiis modicis honoribus per prefatam consortem nostram et regni 70b nostri subditos sibi exhibitis sed maioribus, quibus sciremus | et possemus. Qui cum per prefatam nostram consortem ad so- lempnitatem sue coronacionis fuisset studiose inuitatus, se pro- 3 Die Krönungsfeier, von der in diesem Briefe noch als bevorstehend ge- sprochen wird, fand den 5. März 1424 statt. Am 17. Februar war Erich noch in Ofen. Der einzige hervorragende Kalenderheilige, von denen, die in den zwischenliegenden Tagen verehrt wurden, der mit M. beginnt. ist Matthias (der 25. Februar i. J. 1424); also ist der vorstehende Bericht am 26. Februar 1424 abgefasst. Nach Dlugosz H. P. XI, 474, der hier sehr genau ist, in villagio Brze- znicza. S. die vorhergehende Nr. LXXIX.
Strana 469
469 tunc obtulit solempnitati predicte interesse ipsamque in omni- bus sibi possibilibus et honorare, dum a rege Romanorum reuer- teretur feliciter, quem tunc visitare proponebat, apud quem dum fuisset scito et intellecto, quomodo prefatus rex Romanorum ad solempnitatem predicte coronacionis per nunccios et litteras nostras pro consolacione nostra et festi solempnitatis consortis nostre predicte honore fuisset inuitatus, apud s. s. institit, vt votis nostris annueret ac nostre affectuose voluntati in veniendo ad nos complaceret, qui quamuis arduis regni sui fuisset ut asse- ruit occupatus negociis, tamen ad suas instantes peticiones in L .....1 ad metas sui regni accessit volens satisfacere votis suis atque nostris nosque et hanc solempnitatem coronacionis consortis nostre honorare, dummodo circa suum aduentum pro- uideremus id, quod sui et nostri foret honoris. Ad quod sibi respondimus in effectu, quod omnem magnificenciam commodum et honorem non tantum in hoc aduentu quinymo in omni casu se offerente parati sumus s. s. exhibere et, nisi esset hec baro- num clientum et pro maiori parte regni nostri terrigenarum, quam pro die dominico proxime venturo in Cracovia indiximus conuencio, que nostrum et s. sue bonum concernit negocia et honorem, ad suscipiendum s. s. quanto vlterius possemus liben- tissime transiremus. Sue ergo s. et fraternitati supplicamus, qua- tenus considerata hac necessitate nostra contractuum in pre- dicta conuencione fiendorum et maxime, ne forte nostra absen- cia predictis nostris generet tedium et grauamen, quos ex post ita de facili, si forte eos ad propria redire contingeret, non pos- semus conuocare, ipse ut incepit instet apud s. s., vt illam vo- luntatem, quam ad peticiones nostras et suas instantes habet et habuit, ad effectum deducat, vt scilicet venire dignetur pro- nostra consolacione singulari. Nosque taliter circa dictam con- uencionem et ipsius tractatus occupati mittemus de nostro consilio nunccios honorabiles pro sua s. suscipienda atque condu- cenda, et nihilominus tractatibus in predicta conuencione expe- ditis in propria persona in obuium s. s. ] quanto vlterius pote- 71 a rimus procedemus. In hoc ergo sua voluntas recedit, quod pro adducendo rege Romanorum predicto solus vadit dehinc propria in persona. Cui iunximus reuerendum in Christo 1 Leutzschan? Nach Dlugosz a. a. O. müsste man annehmen Schramowice.
469 tunc obtulit solempnitati predicte interesse ipsamque in omni- bus sibi possibilibus et honorare, dum a rege Romanorum reuer- teretur feliciter, quem tunc visitare proponebat, apud quem dum fuisset scito et intellecto, quomodo prefatus rex Romanorum ad solempnitatem predicte coronacionis per nunccios et litteras nostras pro consolacione nostra et festi solempnitatis consortis nostre predicte honore fuisset inuitatus, apud s. s. institit, vt votis nostris annueret ac nostre affectuose voluntati in veniendo ad nos complaceret, qui quamuis arduis regni sui fuisset ut asse- ruit occupatus negociis, tamen ad suas instantes peticiones in L .....1 ad metas sui regni accessit volens satisfacere votis suis atque nostris nosque et hanc solempnitatem coronacionis consortis nostre honorare, dummodo circa suum aduentum pro- uideremus id, quod sui et nostri foret honoris. Ad quod sibi respondimus in effectu, quod omnem magnificenciam commodum et honorem non tantum in hoc aduentu quinymo in omni casu se offerente parati sumus s. s. exhibere et, nisi esset hec baro- num clientum et pro maiori parte regni nostri terrigenarum, quam pro die dominico proxime venturo in Cracovia indiximus conuencio, que nostrum et s. sue bonum concernit negocia et honorem, ad suscipiendum s. s. quanto vlterius possemus liben- tissime transiremus. Sue ergo s. et fraternitati supplicamus, qua- tenus considerata hac necessitate nostra contractuum in pre- dicta conuencione fiendorum et maxime, ne forte nostra absen- cia predictis nostris generet tedium et grauamen, quos ex post ita de facili, si forte eos ad propria redire contingeret, non pos- semus conuocare, ipse ut incepit instet apud s. s., vt illam vo- luntatem, quam ad peticiones nostras et suas instantes habet et habuit, ad effectum deducat, vt scilicet venire dignetur pro- nostra consolacione singulari. Nosque taliter circa dictam con- uencionem et ipsius tractatus occupati mittemus de nostro consilio nunccios honorabiles pro sua s. suscipienda atque condu- cenda, et nihilominus tractatibus in predicta conuencione expe- ditis in propria persona in obuium s. s. ] quanto vlterius pote- 71 a rimus procedemus. In hoc ergo sua voluntas recedit, quod pro adducendo rege Romanorum predicto solus vadit dehinc propria in persona. Cui iunximus reuerendum in Christo 1 Leutzschan? Nach Dlugosz a. a. O. müsste man annehmen Schramowice.
Strana 470
470 patrem etc.! sincere nobis dilectos, qui in obuiam ad susci- piendum ipsum vadunt cum rege Dacie predicto; verum sere- nissime princeps, antequam de mittendis istis nuncciis in ob- vium regi Romanorum conclusum fuisset, cuius articuli responsio propter continuacionem primitus est descripta, prefatus dux2 Dacie per hec verba uel similia nos et nostrum consilium est allocutus: Serenissime princeps frater et domine carissime! Reduco3 s. v. ad memoriam, quomodo alias inter nepotem meum ducem Pomeranie et s. v. filiam sponsalia fuerunt contracta per s. v. nunccios et meos speciales, de quo ego semper habui con- solacionem specialem, quo stante serenissimus dominus rex Romanorum frater meus et vester mihi intimauit, quomodo cum eadem v. s. secum in Hungaria fuisset constituta, inter cetera doluit rex Hungarie predictus, quod iterata sponsalia inter filium marchionis Brandenburgensis et s. v. filiam sunt contracta, asse- rens, quomodo pro filie s. v. statu et honore teneatur consulere et vellet, quod is inter prefatum filium marchionis rescinderetur contractus, primusque inter nepotem regis Dacie sorciatur effec- tum. Cui regi H(ungarie) prout dicit dedissemus potestatem de filia nostra, propter quod, si venirem cum nepote meo pre- fato, non dubitaret, quod, ipso operante predicta sponsalia ad effectum et consumacionem deuenirent. In spem ergo contractus inter nepotem meum et s. v. filiam per nunecios nostros facti et regis Romanorum intimata mihi per ipsum aliquo modo finem posset accipere, qui respondit, quod ex potestate per nos sibi tradita sue fuit et est voluntatis, quod predicta sponsalia con- sumentur. Consuluit tamen mihi, quod super his s. v. omnibus accederem et debitum honorem impendam. Veni ergo, serenis- sime princeps, volens scire, an contractus predictus et regis Ro- manorum intimata finem optatum per me debeat habere et effec- tum. Ad quod sibi respondimus, quod nostre consuetudinis non erat absque consilio preclari principis ducis magni fratris nostri et aliorum principum et baronum ad negocia gravis importancie, 71b prout ista sunt, dare I responsa nec occurrit nobis pro hac uice, quod talem potestatem prefato fratri nostro regi Romanorum de 1 Nach Długosz a. a. O. begleiteten don K. Erich behufs Einholung des Kaisers Zbygniew Oleśnicki der Bischof v. Krakau u. Zbygniew von Brzezie der Reichsmarschall. 2 Oder dominus. 3 Vgl. oben Nr. I.
470 patrem etc.! sincere nobis dilectos, qui in obuiam ad susci- piendum ipsum vadunt cum rege Dacie predicto; verum sere- nissime princeps, antequam de mittendis istis nuncciis in ob- vium regi Romanorum conclusum fuisset, cuius articuli responsio propter continuacionem primitus est descripta, prefatus dux2 Dacie per hec verba uel similia nos et nostrum consilium est allocutus: Serenissime princeps frater et domine carissime! Reduco3 s. v. ad memoriam, quomodo alias inter nepotem meum ducem Pomeranie et s. v. filiam sponsalia fuerunt contracta per s. v. nunccios et meos speciales, de quo ego semper habui con- solacionem specialem, quo stante serenissimus dominus rex Romanorum frater meus et vester mihi intimauit, quomodo cum eadem v. s. secum in Hungaria fuisset constituta, inter cetera doluit rex Hungarie predictus, quod iterata sponsalia inter filium marchionis Brandenburgensis et s. v. filiam sunt contracta, asse- rens, quomodo pro filie s. v. statu et honore teneatur consulere et vellet, quod is inter prefatum filium marchionis rescinderetur contractus, primusque inter nepotem regis Dacie sorciatur effec- tum. Cui regi H(ungarie) prout dicit dedissemus potestatem de filia nostra, propter quod, si venirem cum nepote meo pre- fato, non dubitaret, quod, ipso operante predicta sponsalia ad effectum et consumacionem deuenirent. In spem ergo contractus inter nepotem meum et s. v. filiam per nunecios nostros facti et regis Romanorum intimata mihi per ipsum aliquo modo finem posset accipere, qui respondit, quod ex potestate per nos sibi tradita sue fuit et est voluntatis, quod predicta sponsalia con- sumentur. Consuluit tamen mihi, quod super his s. v. omnibus accederem et debitum honorem impendam. Veni ergo, serenis- sime princeps, volens scire, an contractus predictus et regis Ro- manorum intimata finem optatum per me debeat habere et effec- tum. Ad quod sibi respondimus, quod nostre consuetudinis non erat absque consilio preclari principis ducis magni fratris nostri et aliorum principum et baronum ad negocia gravis importancie, 71b prout ista sunt, dare I responsa nec occurrit nobis pro hac uice, quod talem potestatem prefato fratri nostro regi Romanorum de 1 Nach Długosz a. a. O. begleiteten don K. Erich behufs Einholung des Kaisers Zbygniew Oleśnicki der Bischof v. Krakau u. Zbygniew von Brzezie der Reichsmarschall. 2 Oder dominus. 3 Vgl. oben Nr. I.
Strana 471
471 filia nostra dedissemus. Attamen postquam cum prefato fratre nostro et aliis principibus et baronibus consilium habuerimus, vobis super his racionabile dabimus responsum. Postquam autem prefata fuisset peracta et consumata, venit die hesterna epis- copus Lubucensis cum litteris ! ex parte electorum imperii nobis destinatis, quarum copias v. f. dirigimus presentibus interclusis, vltra quas quidem litteras vigore credencie ex parte prefatorum electorum coram nobis perorauit, quomodo prefati electores im- perii veridice intellexissent, quod dominus rex Dacie inter ceteras causas eciam propter hanc ad dominum regem Roma- norum descenderet propria in persona, quod sibi terram Nowe- marchie Prutenis seu Cruciferis obligatam redimere concederet et liberare. Et quia tam dictam Nouammarchiam, quam eciam antiquam asserunt ad imperium spectare, ideo nobis idem do- minus episcopus pro parte eorum instanter supplicauit, quatenus apud dominum regem Romanorum instare ipsorum intuitu velle- mus, quod suum consensum et voluntatem predicto regi Dacie pro sepedicta terra Nouemarchie non preberet, quod erga nos modis omnibus vellent promereri. LXXXI. Littera electorum imperii domino regi Polonie pro parte marchionis Brandenburgensis missa. 2 Gratam et sinceram in omnibus complacendi voluntatem. Serenissime princeps! Quamquam dudum per vestram s. inter eiusdem s. filiam et illustris domini Fredrici marchionis Bran- denburgensis awunculi nostri carissimi filium matrimonii con- sorcium et maritatis copula fuerit conclusa, ex quo vtique v. s. nedum ipsum marchionem et suum filium prenarratum sed et alios principes prepotentes suos cognatos et consanguincos ymo nos ] et tocius fere Almanie principes singularis amicicie federacionibus combinat, et iam fama wlgante vaga didicimus nonnulli cunctorum malorum satore id causante laborare sata- gunt, non ut presumimus ex dileccionis fundamento sed ut 1 Derselbe dat: vom 20. Januar 1424 folgt hier unten nach unter No. LXXXI. Bischof von Leubus war Johann von Waldau. Seine An- wesenheit in Krakau erwähnt auch Dlugosz, H. P. XI. 475. Vgl. die Schlussworte der vorhergehenden No. LXXX. 72a 2
471 filia nostra dedissemus. Attamen postquam cum prefato fratre nostro et aliis principibus et baronibus consilium habuerimus, vobis super his racionabile dabimus responsum. Postquam autem prefata fuisset peracta et consumata, venit die hesterna epis- copus Lubucensis cum litteris ! ex parte electorum imperii nobis destinatis, quarum copias v. f. dirigimus presentibus interclusis, vltra quas quidem litteras vigore credencie ex parte prefatorum electorum coram nobis perorauit, quomodo prefati electores im- perii veridice intellexissent, quod dominus rex Dacie inter ceteras causas eciam propter hanc ad dominum regem Roma- norum descenderet propria in persona, quod sibi terram Nowe- marchie Prutenis seu Cruciferis obligatam redimere concederet et liberare. Et quia tam dictam Nouammarchiam, quam eciam antiquam asserunt ad imperium spectare, ideo nobis idem do- minus episcopus pro parte eorum instanter supplicauit, quatenus apud dominum regem Romanorum instare ipsorum intuitu velle- mus, quod suum consensum et voluntatem predicto regi Dacie pro sepedicta terra Nouemarchie non preberet, quod erga nos modis omnibus vellent promereri. LXXXI. Littera electorum imperii domino regi Polonie pro parte marchionis Brandenburgensis missa. 2 Gratam et sinceram in omnibus complacendi voluntatem. Serenissime princeps! Quamquam dudum per vestram s. inter eiusdem s. filiam et illustris domini Fredrici marchionis Bran- denburgensis awunculi nostri carissimi filium matrimonii con- sorcium et maritatis copula fuerit conclusa, ex quo vtique v. s. nedum ipsum marchionem et suum filium prenarratum sed et alios principes prepotentes suos cognatos et consanguincos ymo nos ] et tocius fere Almanie principes singularis amicicie federacionibus combinat, et iam fama wlgante vaga didicimus nonnulli cunctorum malorum satore id causante laborare sata- gunt, non ut presumimus ex dileccionis fundamento sed ut 1 Derselbe dat: vom 20. Januar 1424 folgt hier unten nach unter No. LXXXI. Bischof von Leubus war Johann von Waldau. Seine An- wesenheit in Krakau erwähnt auch Dlugosz, H. P. XI. 475. Vgl. die Schlussworte der vorhergehenden No. LXXX. 72a 2
Strana 472
472 obloquiis vestra subiaceret celsitudo, vt dictum, matrimonium dirimatur et disrumpatur, vestram igitur precelsam s. studiosis precibus rogamus ex intimis, quatenus ad hoc ut dictum matri- monium inter prefatam vestram filiam et awunculum nostrum conclusum consumetur et in sui firmitate roboris perduret, et v. s. intencio immobilis perseueret, ne inuidis susurracionibus, qui in proprium commodum et non vestre s. decus hoc procu- rare intendunt, eadem vestra s. nullatenus aquiescat; verum serenissime princeps, ob hoc reuerendus pater episcopus Lubu- censis s. v. maiestatem accedit, cui in dicendis circa premissa v. s. fidem creditiuam adhibere dignetur se tam fauorabilem exhibendo, prout de eadem s. fiduciam gerimus indubitatam. Per hoc eadem v. s. nos vobis gratis animis inclinatos forcius et strictius reddet in votis possibilibus obligatos famamque cele- brem vestri nominis de virtuosa animi constancia et puritate Christianitas tota collaudabit. Datum Pargwie XX Jan. LXXXII. 73a A duce Wi(tol)do ad dominum Janussium dolenter ferendo confirmacio- nem suarum litterarum d(omino) N. super quibusdam bonis datarum. Illustris princeps, dum contingenciarum temporibus nos olim vrgentibus coactos nos de propriis ad terram alienam videlicet Prussiam opportuisset exulare,3 vos in eisdem in- faustis nostris accidenciis, quod nusquam de vobis confidissemus, non ut amicus super certis patrimonii nostri terris Drahiczi- nensi videlicet et Melnicensi a sernissimo principe et domino domino Wladislao litteras donacionis per peticiones taliter qua- liter optinueratis. 4 Tandem voluntate accedente diuina placatis 1 Hier ist das Blatt (72) des Codex zur Hälfte abgeschnitten und die Kehr- seite ganz unbeschrieben. Auf die im J. 1440 aufgeworfene Rechtsfrage über die Zugehörigkeit Drohiczyn’s zu Masowien (vgl. Dlugosz H. P. XII p. 725) bringt dieser Brief ein noues, die Sache entscheidendes Licht. Die von Witold ange- führten Thatsachen lassen sich zum Theil urkundlich belegen. In den Jahren 1390—1392. I. J. 1391 in crastino b. Egidii schenkt K. Wladyslaw dem Herzog Janusz Drohiczyn, Mielnik, Suraž, Bielsk, donacione perpetua et irrevocabili jure hereditario perpetuis temporibus daturis, nihil juris aut dominii pro nobis et nostris successoribus in predictis castris districtibus et villis
472 obloquiis vestra subiaceret celsitudo, vt dictum, matrimonium dirimatur et disrumpatur, vestram igitur precelsam s. studiosis precibus rogamus ex intimis, quatenus ad hoc ut dictum matri- monium inter prefatam vestram filiam et awunculum nostrum conclusum consumetur et in sui firmitate roboris perduret, et v. s. intencio immobilis perseueret, ne inuidis susurracionibus, qui in proprium commodum et non vestre s. decus hoc procu- rare intendunt, eadem vestra s. nullatenus aquiescat; verum serenissime princeps, ob hoc reuerendus pater episcopus Lubu- censis s. v. maiestatem accedit, cui in dicendis circa premissa v. s. fidem creditiuam adhibere dignetur se tam fauorabilem exhibendo, prout de eadem s. fiduciam gerimus indubitatam. Per hoc eadem v. s. nos vobis gratis animis inclinatos forcius et strictius reddet in votis possibilibus obligatos famamque cele- brem vestri nominis de virtuosa animi constancia et puritate Christianitas tota collaudabit. Datum Pargwie XX Jan. LXXXII. 73a A duce Wi(tol)do ad dominum Janussium dolenter ferendo confirmacio- nem suarum litterarum d(omino) N. super quibusdam bonis datarum. Illustris princeps, dum contingenciarum temporibus nos olim vrgentibus coactos nos de propriis ad terram alienam videlicet Prussiam opportuisset exulare,3 vos in eisdem in- faustis nostris accidenciis, quod nusquam de vobis confidissemus, non ut amicus super certis patrimonii nostri terris Drahiczi- nensi videlicet et Melnicensi a sernissimo principe et domino domino Wladislao litteras donacionis per peticiones taliter qua- liter optinueratis. 4 Tandem voluntate accedente diuina placatis 1 Hier ist das Blatt (72) des Codex zur Hälfte abgeschnitten und die Kehr- seite ganz unbeschrieben. Auf die im J. 1440 aufgeworfene Rechtsfrage über die Zugehörigkeit Drohiczyn’s zu Masowien (vgl. Dlugosz H. P. XII p. 725) bringt dieser Brief ein noues, die Sache entscheidendes Licht. Die von Witold ange- führten Thatsachen lassen sich zum Theil urkundlich belegen. In den Jahren 1390—1392. I. J. 1391 in crastino b. Egidii schenkt K. Wladyslaw dem Herzog Janusz Drohiczyn, Mielnik, Suraž, Bielsk, donacione perpetua et irrevocabili jure hereditario perpetuis temporibus daturis, nihil juris aut dominii pro nobis et nostris successoribus in predictis castris districtibus et villis
Strana 473
473 inter prefatum dominum regem et nos displicenciis dum vice- uersa de terra aliena predicta fraterne revocati fuissemus, ipse dominus rex consorsque sua diue memorie domina Hedwigis regina Polonie eiusque domini prelati et barones potiores vni- uersi litteris suis firmis cum sigillis euidentibus, quas bene con- seruamus, nos de omni diffidencia et dubietate assecurarunt, patrimoniumque nostrum plenarie viceuersa possidendum nobis inscripserunt et presertim terras predictas Drahiczinensem vide- licet et Melnicensem. Reuenientibus autem nobis de predicta terra Prussie, prout placuit altissimo, ad propria velut verus heres paterne hereditarius easdem terras nostras patrimoniales et hereditarias Drahiczinensem et Melnicensem prescriptas, a vobis prout nobis iuste et sancte deifice licuit recepimus, quas dante domino iustissimo tytulo vt heres perpetuus et heredi- tarius successor possidemus. Quas quidem litteras sic per vos a prefato domino rege contra deum et iusticiam amicicie non deferendo per vos optentas sperabamus die tenus in vim iu- sticie et amicicie inter nos mutuo adaugende, per vos nobis dudum fuisse restitutas, quod hucusque non est factum. Sed nedum hoc nobis molestiam intulit, verum ecce nouitas magna, quam de vobis nequaquam sperassemus, nostra precordia satis acerbe amaricavit: In eo videlicet, quod super collatis quibus- dam per nos bonis familiaribus nostris in terris patrimonii nostri predictis et nos nescimus, qualem vobis iurisdiccionem in eodem patrimonio nostro vendicantibus, eisdem familiaribus nostris litteras priuilegiales cum sigillo maiestatis ducatus vestri conferre | secrete ausi estis et audetis, et signanter iam decerto 73b nobili N. super S. et aliis ibi bonis Drahiczinensibus per nos collatis id ipsum extat factum,1 quod reuera de vobis dolenter ferimus et audimus, quod tanta nobis per vos inequalitas inspe- rata et iniusticia exhibetur. Volumus igitur vobis similem con- trarietatem facere et iam de facto opidi Tikoczin et Loputhow, reseruantes per ipsum dominum Johannem eiusque heredes et successores legitimos tenenda habenda, vendenda (Kodeks Mazowiecki No. 120 p. 111). Dies ist die Urk., deren Herausgabe Witold fordert. Nach dem Inv. arch. Crac. p. 358 schenkt Witold practori villas Korczyn ct Sielawa in terra Drohoczinensi (1416), und in den Fascikeln des Reichs- archivs befand sich ein extractum Drohiciense super donacionem Korczowo et Sarnowo und ein extractum Drohiciniense super donacionem oppidi Mordy. Diese Papiere beziehen sich wohl auf den vorliegenden Fall.
473 inter prefatum dominum regem et nos displicenciis dum vice- uersa de terra aliena predicta fraterne revocati fuissemus, ipse dominus rex consorsque sua diue memorie domina Hedwigis regina Polonie eiusque domini prelati et barones potiores vni- uersi litteris suis firmis cum sigillis euidentibus, quas bene con- seruamus, nos de omni diffidencia et dubietate assecurarunt, patrimoniumque nostrum plenarie viceuersa possidendum nobis inscripserunt et presertim terras predictas Drahiczinensem vide- licet et Melnicensem. Reuenientibus autem nobis de predicta terra Prussie, prout placuit altissimo, ad propria velut verus heres paterne hereditarius easdem terras nostras patrimoniales et hereditarias Drahiczinensem et Melnicensem prescriptas, a vobis prout nobis iuste et sancte deifice licuit recepimus, quas dante domino iustissimo tytulo vt heres perpetuus et heredi- tarius successor possidemus. Quas quidem litteras sic per vos a prefato domino rege contra deum et iusticiam amicicie non deferendo per vos optentas sperabamus die tenus in vim iu- sticie et amicicie inter nos mutuo adaugende, per vos nobis dudum fuisse restitutas, quod hucusque non est factum. Sed nedum hoc nobis molestiam intulit, verum ecce nouitas magna, quam de vobis nequaquam sperassemus, nostra precordia satis acerbe amaricavit: In eo videlicet, quod super collatis quibus- dam per nos bonis familiaribus nostris in terris patrimonii nostri predictis et nos nescimus, qualem vobis iurisdiccionem in eodem patrimonio nostro vendicantibus, eisdem familiaribus nostris litteras priuilegiales cum sigillo maiestatis ducatus vestri conferre | secrete ausi estis et audetis, et signanter iam decerto 73b nobili N. super S. et aliis ibi bonis Drahiczinensibus per nos collatis id ipsum extat factum,1 quod reuera de vobis dolenter ferimus et audimus, quod tanta nobis per vos inequalitas inspe- rata et iniusticia exhibetur. Volumus igitur vobis similem con- trarietatem facere et iam de facto opidi Tikoczin et Loputhow, reseruantes per ipsum dominum Johannem eiusque heredes et successores legitimos tenenda habenda, vendenda (Kodeks Mazowiecki No. 120 p. 111). Dies ist die Urk., deren Herausgabe Witold fordert. Nach dem Inv. arch. Crac. p. 358 schenkt Witold practori villas Korczyn ct Sielawa in terra Drohoczinensi (1416), und in den Fascikeln des Reichs- archivs befand sich ein extractum Drohiciense super donacionem Korczowo et Sarnowo und ein extractum Drohiciniense super donacionem oppidi Mordy. Diese Papiere beziehen sich wohl auf den vorliegenden Fall.
Strana 474
474 que vobis tenenda consenseramus, possessionem pro nobis iussimus acceptandam. Porro si deinceps litteras easdem do- mini regis sepedicti, quas super eisdem patrimonii nostri terris obtinetis, nobis non assignaueritis, diebus vite nostre vobis no- lumus amicari. Datum in Mensko die Epifanie anno etc. XXVI. LXXXIII. Super infamie expurgacione domine regine concedenda. 2 Allexander etc. Reuerendis venerabilibusque ac magnificis generosis ac egregiis dominis prelatis et baronibus magnatibus ac dignitariis regni Polonie consiliariis amicis nostris sincere dilectis salutem et amicicie votiua et continua incrementa. Nuper serenissima princeps domina S(ophia) domina Polonie etc. non mediocriter cordis dolore ex intimis amaricata flebiliter nobis per nobilem sue Vi. littere credenciales intimauit,3 qualiter nephandis iniquorum zusurriis et maliuolorum doli conflacionibus ad verbum esset posita infamie et mendacitatis suligine subdole vti didicit foret denigrata, quod nedum credi nomen infamie absurdum verum nec nominari quin et cogitari apud racione compotes sit condignum. Qui id ipsum audientes conturbati sumus vehementer admirantes in tantam dolosorum posse pro- serpere maliciam excogitatam. Quare petimus vestram amici- ciam vniuersalem desiderioso cum affectu, quatenus si quid talium ignominiosorum reuera vento false lab(entium) conflatorum ad nos seu quempiam vestrum deuenerit, aures obturetis vestras nec credatis, quoniam mendosa sunt. Et confidimus dante altis- simo hec eadem compicta nequerit esse adinuenta, nichilominus rogantes velitis amore dei, nostri contemplacione humanitatis 74 a et fame vestrarum respectu consentire cooperire | et efficere 3 Das scheint anch unverzüglich geschehen zu sein, denn im Inv. arch. Crac. finden wir (p. 358) : Joannes senior dux Masoviae Petro de Gumow advocatiam in Tykocino donat. Dat. in Lomza post dominicam Laetare 1424, und gleich dahinter Alexander alias Vitoldus Petro de Gumow advocatiam in oppido Tykocin jure perpetuo donat. Dat. in Troki die S. Silvestris 1426. Vgl. Dlugosz H. P. XI, 498. f. ad ann. 1427. Folglich kann es woll nicht richtig sein, dass Witold selbst ihr Ankläger und Beschuldiger gewesen sein soll, wie Dlugosz berichtet.
474 que vobis tenenda consenseramus, possessionem pro nobis iussimus acceptandam. Porro si deinceps litteras easdem do- mini regis sepedicti, quas super eisdem patrimonii nostri terris obtinetis, nobis non assignaueritis, diebus vite nostre vobis no- lumus amicari. Datum in Mensko die Epifanie anno etc. XXVI. LXXXIII. Super infamie expurgacione domine regine concedenda. 2 Allexander etc. Reuerendis venerabilibusque ac magnificis generosis ac egregiis dominis prelatis et baronibus magnatibus ac dignitariis regni Polonie consiliariis amicis nostris sincere dilectis salutem et amicicie votiua et continua incrementa. Nuper serenissima princeps domina S(ophia) domina Polonie etc. non mediocriter cordis dolore ex intimis amaricata flebiliter nobis per nobilem sue Vi. littere credenciales intimauit,3 qualiter nephandis iniquorum zusurriis et maliuolorum doli conflacionibus ad verbum esset posita infamie et mendacitatis suligine subdole vti didicit foret denigrata, quod nedum credi nomen infamie absurdum verum nec nominari quin et cogitari apud racione compotes sit condignum. Qui id ipsum audientes conturbati sumus vehementer admirantes in tantam dolosorum posse pro- serpere maliciam excogitatam. Quare petimus vestram amici- ciam vniuersalem desiderioso cum affectu, quatenus si quid talium ignominiosorum reuera vento false lab(entium) conflatorum ad nos seu quempiam vestrum deuenerit, aures obturetis vestras nec credatis, quoniam mendosa sunt. Et confidimus dante altis- simo hec eadem compicta nequerit esse adinuenta, nichilominus rogantes velitis amore dei, nostri contemplacione humanitatis 74 a et fame vestrarum respectu consentire cooperire | et efficere 3 Das scheint anch unverzüglich geschehen zu sein, denn im Inv. arch. Crac. finden wir (p. 358) : Joannes senior dux Masoviae Petro de Gumow advocatiam in Tykocino donat. Dat. in Lomza post dominicam Laetare 1424, und gleich dahinter Alexander alias Vitoldus Petro de Gumow advocatiam in oppido Tykocin jure perpetuo donat. Dat. in Troki die S. Silvestris 1426. Vgl. Dlugosz H. P. XI, 498. f. ad ann. 1427. Folglich kann es woll nicht richtig sein, dass Witold selbst ihr Ankläger und Beschuldiger gewesen sein soll, wie Dlugosz berichtet.
Strana 475
475 prefate domine regine suam expurgandi innocenciam posse con- sequi facultatem ipsique tempore suo ab ea iustificacionem rea- liter vos accepturi. Datum. LXXXIV. Super peticione iustificacionis infamie nuper cuidam mote quamvis alias expurgate. Allexander etc. Significamus tenore etc. quod cum strenuus Zaramba cance(llarius) (?) serenissimi regis etc. fratris nostri caris- simi marschalkus in prefati domini regis et nostra curiis ! quan- dam suspiciosam infamiam de quodam cingulo aureo illustris ducis Michaelis? dudum amisso de se oriri hincinde intellexisset et ad nos, ut iustificaretur coram nobis, veniens in presencia eiusdem ducis Michaelis nos petiisset, Ipse dux Michael coram nobis recognouit, quomodo quondam ipso Zaramba cum eo in vna camera dormiente cingulum aureum amisisset, pro quo eun dem Zarambam tunc inculpauerat, qui se sibi iustificauit pro- eodem cingulo et, quod nullam erga ipsum, dux Michael culpam haberet, etiam recognouit. Harum quibus actum et datum pre- sentibus pluribus fidedignis. Datum per Czes . . . LXXXV. Comitti reconsulendo propter pericula transire ad sepulerum Christi. Illustris princeps et magnifice domine amice noster spe- cialiter dilecte ! Attulit nobis litteram vestram Rudolfus Tyral vester Erholdus, ex cuius contentis intelleximus, amiciciam vestram ad sepulcrum domini et ad sanctam terram per siccum intendere et velle proficisci, desiderando, quatenus ad id vobis 1 Gemeint ist ohne Zweifel Laurentius Zareba, denn dieser wird in der Urk. bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 300, als Zeuge in dem Kesmarker Ver- trage ,Laurentius Zaramba Marschalcus curie Regalis‘ genannt. Dlugosz nennt ihn unter den des strafbaren Umgangs mit der Königin Bezüchtigten und bezeichnet ihn näher als L. Zaręba de Kalinowo. Aus diesem Briefe ersehen wir, dass ihm ein ganz anderes Verbrechen zur Last gelegt war. Wahrscheinlich Fürst Michael, der Sohn des Zygmunt Kieystutowicz, der Neffe Witold's.
475 prefate domine regine suam expurgandi innocenciam posse con- sequi facultatem ipsique tempore suo ab ea iustificacionem rea- liter vos accepturi. Datum. LXXXIV. Super peticione iustificacionis infamie nuper cuidam mote quamvis alias expurgate. Allexander etc. Significamus tenore etc. quod cum strenuus Zaramba cance(llarius) (?) serenissimi regis etc. fratris nostri caris- simi marschalkus in prefati domini regis et nostra curiis ! quan- dam suspiciosam infamiam de quodam cingulo aureo illustris ducis Michaelis? dudum amisso de se oriri hincinde intellexisset et ad nos, ut iustificaretur coram nobis, veniens in presencia eiusdem ducis Michaelis nos petiisset, Ipse dux Michael coram nobis recognouit, quomodo quondam ipso Zaramba cum eo in vna camera dormiente cingulum aureum amisisset, pro quo eun dem Zarambam tunc inculpauerat, qui se sibi iustificauit pro- eodem cingulo et, quod nullam erga ipsum, dux Michael culpam haberet, etiam recognouit. Harum quibus actum et datum pre- sentibus pluribus fidedignis. Datum per Czes . . . LXXXV. Comitti reconsulendo propter pericula transire ad sepulerum Christi. Illustris princeps et magnifice domine amice noster spe- cialiter dilecte ! Attulit nobis litteram vestram Rudolfus Tyral vester Erholdus, ex cuius contentis intelleximus, amiciciam vestram ad sepulcrum domini et ad sanctam terram per siccum intendere et velle proficisci, desiderando, quatenus ad id vobis 1 Gemeint ist ohne Zweifel Laurentius Zareba, denn dieser wird in der Urk. bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 300, als Zeuge in dem Kesmarker Ver- trage ,Laurentius Zaramba Marschalcus curie Regalis‘ genannt. Dlugosz nennt ihn unter den des strafbaren Umgangs mit der Königin Bezüchtigten und bezeichnet ihn näher als L. Zaręba de Kalinowo. Aus diesem Briefe ersehen wir, dass ihm ein ganz anderes Verbrechen zur Last gelegt war. Wahrscheinlich Fürst Michael, der Sohn des Zygmunt Kieystutowicz, der Neffe Witold's.
Strana 476
476 74b nostra consilia et auxilia prebeamus etc. Illustris amice caris- sime, ex vinculo amicicie inter nos dante altissimo vrgente debi- tores sumus vestrum honestius et melius procurare dirigere et swadere; presentibus vero temporibus in plagis gentilium puta Tartarorum Turcorum et Saracenorum, per quas aditus ad ean- dem terram sanctam intermedius esse deberet, tanta vigent gwerrarum et periculorum discrimina, quod nullomodo aut dif- ficillime quis saluus et imperturbatus istac posset I pertransire. Eciam nescimus, qua per siccum prorsus iret, quin marinorum intermediet fluctuum meatus. Retulit etiam verbo Rudolphus predictus, quomodo amicicia vestra nos terras et dominia no- stras glisceret visitandum. Aduentum personalem tanti amici animo grato menteque hilari libenter videbimus personamque vestram vti venerandissimi hospitis libentissime suscipiemus, prout idem vester Erholdus de his etc. vos verbo potest infor- mare. Dat. per Czes. LXXXVI. A) Obligacio super mutuacione pecunie. Nos infrascripti Msczugh debitor principalis et Gnewos- sius 2 de D(alewice) fideiussor significamus tenore presencium etc. 1 Bei Napiersky Ind. corp. hist. dipl. Liv. Esth. Curoniae I, p. 258 No. 1184 findet sich ein unrichtiger Auszug dieser Urk. Die angefügte Bemerkung ist ebenfalls in allen Theilen unbegründet. Ueber diesen Gniewosz de Dalewice, den treulosen Protector Wilhelm's von Oesterreich auf seiner Brautfahrt nach Krakau vgl. Caro, Gesch. Polens III. Beilage II. p. 649, wozn ich noch die Bemerkung hinzufügen will, dass der König ihm (nach Dlug. Liber beneficiorum I. 271) sein Stammgut Dalewice abkaufte. Nach ebenderselben Quelle (Lib. benefic. III, 470 f.) sind wir in den Stand ge- setzt, über den Verbleib des Vermögens Wilhelms v. Oesterreich, das er nach Krakau mitgenommen und dem Gniewosz zur Aufbewahrung über- geben hatte, Auskunft zu geben: ein Beitrag zum Sprichwort vom nicht gedeihenden unrechten Gute. Es heisst das.: Gnewosins enim de Dalo- wycze succamerarius Cracoviensis, miles nobilis de domo et familia Strzegomya, thesaurum suum et clenodia pecuniam quoque et aliam nobi- lem supellectilem, per Gwilhelmum ducem Austriae, qui in regem Po- loniae mortuo Ludovico Pol. et Hung. rege assumptus fuerat, et eui Ludovicus ipse Pol. et Hung. rex filiam suam Hedvigim minorem natu, in consortem vivens adhuc cum regno Poloniae tradiderat, et cum qua Gwilhelmus ipse dux Austriae in Cracovia diebus quindecim, priusquam
476 74b nostra consilia et auxilia prebeamus etc. Illustris amice caris- sime, ex vinculo amicicie inter nos dante altissimo vrgente debi- tores sumus vestrum honestius et melius procurare dirigere et swadere; presentibus vero temporibus in plagis gentilium puta Tartarorum Turcorum et Saracenorum, per quas aditus ad ean- dem terram sanctam intermedius esse deberet, tanta vigent gwerrarum et periculorum discrimina, quod nullomodo aut dif- ficillime quis saluus et imperturbatus istac posset I pertransire. Eciam nescimus, qua per siccum prorsus iret, quin marinorum intermediet fluctuum meatus. Retulit etiam verbo Rudolphus predictus, quomodo amicicia vestra nos terras et dominia no- stras glisceret visitandum. Aduentum personalem tanti amici animo grato menteque hilari libenter videbimus personamque vestram vti venerandissimi hospitis libentissime suscipiemus, prout idem vester Erholdus de his etc. vos verbo potest infor- mare. Dat. per Czes. LXXXVI. A) Obligacio super mutuacione pecunie. Nos infrascripti Msczugh debitor principalis et Gnewos- sius 2 de D(alewice) fideiussor significamus tenore presencium etc. 1 Bei Napiersky Ind. corp. hist. dipl. Liv. Esth. Curoniae I, p. 258 No. 1184 findet sich ein unrichtiger Auszug dieser Urk. Die angefügte Bemerkung ist ebenfalls in allen Theilen unbegründet. Ueber diesen Gniewosz de Dalewice, den treulosen Protector Wilhelm's von Oesterreich auf seiner Brautfahrt nach Krakau vgl. Caro, Gesch. Polens III. Beilage II. p. 649, wozn ich noch die Bemerkung hinzufügen will, dass der König ihm (nach Dlug. Liber beneficiorum I. 271) sein Stammgut Dalewice abkaufte. Nach ebenderselben Quelle (Lib. benefic. III, 470 f.) sind wir in den Stand ge- setzt, über den Verbleib des Vermögens Wilhelms v. Oesterreich, das er nach Krakau mitgenommen und dem Gniewosz zur Aufbewahrung über- geben hatte, Auskunft zu geben: ein Beitrag zum Sprichwort vom nicht gedeihenden unrechten Gute. Es heisst das.: Gnewosins enim de Dalo- wycze succamerarius Cracoviensis, miles nobilis de domo et familia Strzegomya, thesaurum suum et clenodia pecuniam quoque et aliam nobi- lem supellectilem, per Gwilhelmum ducem Austriae, qui in regem Po- loniae mortuo Ludovico Pol. et Hung. rege assumptus fuerat, et eui Ludovicus ipse Pol. et Hung. rex filiam suam Hedvigim minorem natu, in consortem vivens adhuc cum regno Poloniae tradiderat, et cum qua Gwilhelmus ipse dux Austriae in Cracovia diebus quindecim, priusquam
Strana 477
477 quomodo illustrissimus et magnificus princeps dominus Witoldus mihi prefato M. centum siclos alias ruble argenti purissimi pon- Jagello dux Lithvaniae ad regendum regnum Poloniae accersitus fuerat, matrimonialiter habitabat, sibi et fidei suae creditum, aliis etiam condi- tionibus congregatum et quaesitum duobus filiis minorennibus et impube- ribus distractionem illius veritus praesertim a filio natu maiori Gnevossio insolenter se iam gerente, et qui usque ad nostra tempora vivens, sub certis temporibus in dementiam incidebat, sed nec uxori propriae . . . ne in alterius viri transiret amplexus, audens credere, illud in monasterium prefatum sanctae Catherinae, et in fidem atque curam prioris monasterii secretius quo poterat, nonnisi una virgine antiqua, quae suae consortis erat pedisequa, et quam sibi rebatur fidelem, in cista satis lata et ampla deposuit, data eidem virgini ab omnibus obseraculis dictae cistae clave, data insuper instructione et mandato, ne cuiquam mortalium depositum vulgaret, sed rem usque ad perfectam aetatem filii sui natu minoris Jo- hannis quem et nos (Dlugossus sc.) novimus militem satis legalem, et qui patri videbatur, sua prudenti indole patrem expressurus, nonnisi per- fectae actatis filio Johanni thesaurum praedictum et cistam, in qua con- tinebatur, sibi tanquam paternam hereditatem, et in illius necessitates, atque utilitates servatum, et revelatura et ostensura. Transeuntibus autem et effluentibus in tali mora annis et temporibus plurimis, eum praedictus frater . . . . prior monasterii Sanctae Catherinae a relieta Gnevossii suc- camerarii frequentius requirens, an aliquod depositum apud se et mona- sterium suum habuissent, et matrona ipsa constanter aliquid virum suum aut se habere inficiaretur; credens praedictus prior, iam nullum conscium depositi superesse, et existimans se opus bonum agere, si thesaurum prefatum et depositum in salutem eorum quorum fuit, in profectum et necessitatem templi et monasterii convertisset, fundum cistae rupit, et omnem thesaurum et suppellectilem illi auferens, muros notabiles templi et monasterii, eiusque officinas construendo convertit, non sine admiratione mortalium, qui prioris praefati ignorantes unde sumptus procederent, quasi providentiam et industriam mirabantur. Dum vero Johannes praefatus Gnevossii actatem perfectam impleret, virgo illa antiqua deposito et secreto filio Johanni patefacto, ad monasterium sanctae Catherinae cum eodem Johanne venit, sed cistam violatam et fractam reperiens, et quo thesau- rus in ea conditus, conversus esset, diligentius inquirens, a priore prae- fato responsum accepit, omnem illum thesaurum et supellectilem in templi et monasterii necessitates, falsa opinione deceptum, quod nemo illius haeres et superstes exstiterit, expendisse, se nudum et pauperem atque mendicum fore nec sufficere ad illius thesauri, aut alicuius èius partis solutionem, eo quoque responso usus praefatus Johannes Gnevossii, in sua spe et deposito paterno deceptus et illusus; non sine cordis sui grandi amaritudine discessit, recuperationem tanti depositi amplius, cum eam existimaret impossibilem, non requirens. Im Cod. steht Snewossius, aber die später folgenden Initialen der beiden Namen M. u. G. corrigiren diesen Fehler.
477 quomodo illustrissimus et magnificus princeps dominus Witoldus mihi prefato M. centum siclos alias ruble argenti purissimi pon- Jagello dux Lithvaniae ad regendum regnum Poloniae accersitus fuerat, matrimonialiter habitabat, sibi et fidei suae creditum, aliis etiam condi- tionibus congregatum et quaesitum duobus filiis minorennibus et impube- ribus distractionem illius veritus praesertim a filio natu maiori Gnevossio insolenter se iam gerente, et qui usque ad nostra tempora vivens, sub certis temporibus in dementiam incidebat, sed nec uxori propriae . . . ne in alterius viri transiret amplexus, audens credere, illud in monasterium prefatum sanctae Catherinae, et in fidem atque curam prioris monasterii secretius quo poterat, nonnisi una virgine antiqua, quae suae consortis erat pedisequa, et quam sibi rebatur fidelem, in cista satis lata et ampla deposuit, data eidem virgini ab omnibus obseraculis dictae cistae clave, data insuper instructione et mandato, ne cuiquam mortalium depositum vulgaret, sed rem usque ad perfectam aetatem filii sui natu minoris Jo- hannis quem et nos (Dlugossus sc.) novimus militem satis legalem, et qui patri videbatur, sua prudenti indole patrem expressurus, nonnisi per- fectae actatis filio Johanni thesaurum praedictum et cistam, in qua con- tinebatur, sibi tanquam paternam hereditatem, et in illius necessitates, atque utilitates servatum, et revelatura et ostensura. Transeuntibus autem et effluentibus in tali mora annis et temporibus plurimis, eum praedictus frater . . . . prior monasterii Sanctae Catherinae a relieta Gnevossii suc- camerarii frequentius requirens, an aliquod depositum apud se et mona- sterium suum habuissent, et matrona ipsa constanter aliquid virum suum aut se habere inficiaretur; credens praedictus prior, iam nullum conscium depositi superesse, et existimans se opus bonum agere, si thesaurum prefatum et depositum in salutem eorum quorum fuit, in profectum et necessitatem templi et monasterii convertisset, fundum cistae rupit, et omnem thesaurum et suppellectilem illi auferens, muros notabiles templi et monasterii, eiusque officinas construendo convertit, non sine admiratione mortalium, qui prioris praefati ignorantes unde sumptus procederent, quasi providentiam et industriam mirabantur. Dum vero Johannes praefatus Gnevossii actatem perfectam impleret, virgo illa antiqua deposito et secreto filio Johanni patefacto, ad monasterium sanctae Catherinae cum eodem Johanne venit, sed cistam violatam et fractam reperiens, et quo thesau- rus in ea conditus, conversus esset, diligentius inquirens, a priore prae- fato responsum accepit, omnem illum thesaurum et supellectilem in templi et monasterii necessitates, falsa opinione deceptum, quod nemo illius haeres et superstes exstiterit, expendisse, se nudum et pauperem atque mendicum fore nec sufficere ad illius thesauri, aut alicuius èius partis solutionem, eo quoque responso usus praefatus Johannes Gnevossii, in sua spe et deposito paterno deceptus et illusus; non sine cordis sui grandi amaritudine discessit, recuperationem tanti depositi amplius, cum eam existimaret impossibilem, non requirens. Im Cod. steht Snewossius, aber die später folgenden Initialen der beiden Namen M. u. G. corrigiren diesen Fehler.
Strana 478
478 deris et fusure seu conflature Litthuauicarum de sua benigni- tate mutuavit graciose. Quos quidem centum siclos uel II C. marcas grossorum latorum monete etc. nos ambo prefati M. et G. sub fide et honore nostris absque dolo et fraude prefato domino nostro magno duci uel ei, qui presentes habuerit, solvere promittimus post monicionem suam nobis fiendam per quartale vnius anni, quocunque tempore nos duxerit ammouendum nullis euasionibus videlicet peticionibus uel aliis exquisitis coloribus ipsum dominum nostrum magnum ducem euadendo uel aliqua- liter circumueniendo, ymo pollicentes pro eadem summa argenti non petere nobis dimittenda sed pure et simpliciter sue magni- ficencie uel etc. nos submittimus fide et honore ut premittitur mediante persoluendum. Quod si quod absit elapso quartali anni post monicionem nobis factam prefatam summam argenti C. siclorum uel II C. marcarum grossorum predictorum soluere obmitteremus seu non curaremus aut aliqualiter negligeremus, extunc quodcunque dampnum prefatus dominus noster magnus dux ob non solucionem eiusdem summe argenti uel II C. mar- carum incurreret, hoc dampnum nostrum et non suum volumus nobis imputare et debemus ipsum sibi simul cum principali 75a summa predicta rite 1 et realiter refundere et pagare. Sub- mittentes nos monicionibus increpacionibus imperanciis vitu- periis quibuscunque turpioribus et pudorosis per ipsum dominum magnum ducem prefatum uel qui presentes habuerit nobis im- ponendis seu infligendis, nec quidquam audebimus in contrarium dicere sed ignominiose pati, donec summam predictam argenti aut pecuniarum predictarum et dampna, si que in nostrum gra- uamen ut prefertur commissa fuerint, totaliter persoluamus. Harum quibus etc. Actum et datum in Vytebsk presentibus etc. B) Inscripcio principalis debitoris sibi fideiubere. Ego Msczugh etc. Significo etc. quomodo strenuus dominus G(niewossius) de (Dalewice) frater meus serenissimo principi etc. C siclos argenti uel II C. marcas pro me fideiussit et se vna mecum inscripsit elapso quartali vnius anni post monicionem eiusdem domini magniducis uel eius, qui litteras ipsius domini G. et meas habuerit, quibus se sibi inscripsimus soluendum. Quem quidem dominum G. bona fide et sub honore dolo et fraude
478 deris et fusure seu conflature Litthuauicarum de sua benigni- tate mutuavit graciose. Quos quidem centum siclos uel II C. marcas grossorum latorum monete etc. nos ambo prefati M. et G. sub fide et honore nostris absque dolo et fraude prefato domino nostro magno duci uel ei, qui presentes habuerit, solvere promittimus post monicionem suam nobis fiendam per quartale vnius anni, quocunque tempore nos duxerit ammouendum nullis euasionibus videlicet peticionibus uel aliis exquisitis coloribus ipsum dominum nostrum magnum ducem euadendo uel aliqua- liter circumueniendo, ymo pollicentes pro eadem summa argenti non petere nobis dimittenda sed pure et simpliciter sue magni- ficencie uel etc. nos submittimus fide et honore ut premittitur mediante persoluendum. Quod si quod absit elapso quartali anni post monicionem nobis factam prefatam summam argenti C. siclorum uel II C. marcarum grossorum predictorum soluere obmitteremus seu non curaremus aut aliqualiter negligeremus, extunc quodcunque dampnum prefatus dominus noster magnus dux ob non solucionem eiusdem summe argenti uel II C. mar- carum incurreret, hoc dampnum nostrum et non suum volumus nobis imputare et debemus ipsum sibi simul cum principali 75a summa predicta rite 1 et realiter refundere et pagare. Sub- mittentes nos monicionibus increpacionibus imperanciis vitu- periis quibuscunque turpioribus et pudorosis per ipsum dominum magnum ducem prefatum uel qui presentes habuerit nobis im- ponendis seu infligendis, nec quidquam audebimus in contrarium dicere sed ignominiose pati, donec summam predictam argenti aut pecuniarum predictarum et dampna, si que in nostrum gra- uamen ut prefertur commissa fuerint, totaliter persoluamus. Harum quibus etc. Actum et datum in Vytebsk presentibus etc. B) Inscripcio principalis debitoris sibi fideiubere. Ego Msczugh etc. Significo etc. quomodo strenuus dominus G(niewossius) de (Dalewice) frater meus serenissimo principi etc. C siclos argenti uel II C. marcas pro me fideiussit et se vna mecum inscripsit elapso quartali vnius anni post monicionem eiusdem domini magniducis uel eius, qui litteras ipsius domini G. et meas habuerit, quibus se sibi inscripsimus soluendum. Quem quidem dominum G. bona fide et sub honore dolo et fraude
Strana 479
479 procul motis tenore presencium promitto realiter et perfecte, liberare liberumque facere et solutum ab eadem fideiussione. Quod si quod absit non facerem aut aliqualiter negligerem, extune quecunque dampna racione eiusdem fideiussionis pro me ipse dominus G. perciperet, ea non sua sed mea volo et debeo reputare. Et nichilominus ad solucionem principalis debiti summam et dampnorum per ipsum dominum Magnum ducem creditorem aut, qui litteras nostras prefatas ab ipso habuerit, contractorum uel contrahendorum sim adstrictus. Sub- mittoque me eidem domino G., si premissis non satisfacerem, ad omnes vituperaciones infamias et increpaciones verbales litterales aut qualescunque eis minime contradicere audendo, non obstantibus quibuscunque mandatis regalibus siue expeditis aut statutis seu iuribus terrestribus mihi in fauorem et in con- trarium pretendentibus premissorum, quibus vigore presencium renunccio, I donec ipsum ab huiusmodi fideiussoria caucione 75 liberum faciam et pro dampnis, si que mee non solucionis ra- cione contraxerit, satisfaccionem impendam realiter cum effectu Harum etc. LXXXVII. Pallatinus Cracowie per G. Frater carissime! Mirum est, quod ita non longe ab in- uicem distantes de euentibus et sanitatis disposicionibus mutuo inter nos rarissime perscrutamur. Verum si nobis defectus im- pingi debeat pro eo, quod quadam negligencia non autem in- aduertencia status nostri et nostrorum vobis contingencias in- timare obmiserimus, vobis huius rei presentibus reddimus racionem. Modernis namque temporibus dominis nostris simul manentibus in veritate grauibus ipsorum occupati negociis, raro uel nun- quam ad alia potuimus vacare. Quod autem vos, frater, nobis statum vestrum vtinam felicem non intimatis, cur euenerits ignoramus etc. Velitis igitur de ipsis non minus cordialibus quam crebrius auisamentis reddere cerciores petentes, quatenus ab his, que hic vobis fuerint placabilia, ad que posse nostrum se Wojewode von Krakau war Jaško von Tarnow um die Zeit, in welche diese Briefe fallen, aber an wen dieses freundliche Schreiben gerichtet ist und wie es zu datiren ist, wird wohl nicht zu ermitteln sein. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 31
479 procul motis tenore presencium promitto realiter et perfecte, liberare liberumque facere et solutum ab eadem fideiussione. Quod si quod absit non facerem aut aliqualiter negligerem, extune quecunque dampna racione eiusdem fideiussionis pro me ipse dominus G. perciperet, ea non sua sed mea volo et debeo reputare. Et nichilominus ad solucionem principalis debiti summam et dampnorum per ipsum dominum Magnum ducem creditorem aut, qui litteras nostras prefatas ab ipso habuerit, contractorum uel contrahendorum sim adstrictus. Sub- mittoque me eidem domino G., si premissis non satisfacerem, ad omnes vituperaciones infamias et increpaciones verbales litterales aut qualescunque eis minime contradicere audendo, non obstantibus quibuscunque mandatis regalibus siue expeditis aut statutis seu iuribus terrestribus mihi in fauorem et in con- trarium pretendentibus premissorum, quibus vigore presencium renunccio, I donec ipsum ab huiusmodi fideiussoria caucione 75 liberum faciam et pro dampnis, si que mee non solucionis ra- cione contraxerit, satisfaccionem impendam realiter cum effectu Harum etc. LXXXVII. Pallatinus Cracowie per G. Frater carissime! Mirum est, quod ita non longe ab in- uicem distantes de euentibus et sanitatis disposicionibus mutuo inter nos rarissime perscrutamur. Verum si nobis defectus im- pingi debeat pro eo, quod quadam negligencia non autem in- aduertencia status nostri et nostrorum vobis contingencias in- timare obmiserimus, vobis huius rei presentibus reddimus racionem. Modernis namque temporibus dominis nostris simul manentibus in veritate grauibus ipsorum occupati negociis, raro uel nun- quam ad alia potuimus vacare. Quod autem vos, frater, nobis statum vestrum vtinam felicem non intimatis, cur euenerits ignoramus etc. Velitis igitur de ipsis non minus cordialibus quam crebrius auisamentis reddere cerciores petentes, quatenus ab his, que hic vobis fuerint placabilia, ad que posse nostrum se Wojewode von Krakau war Jaško von Tarnow um die Zeit, in welche diese Briefe fallen, aber an wen dieses freundliche Schreiben gerichtet ist und wie es zu datiren ist, wird wohl nicht zu ermitteln sein. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 31
Strana 480
480 extenderet minus conuescere faciatis, quin pro eis nos scriptis vestris velitis auisare nos eo ipso erga fraternitatem vestram confidentiores. Datum. LXXXVIII. Dominus apostolicus contentus est de responso quod dedit rex Polonie regum aliorum oratoribus. 76 a Martinus episcopus servus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostolicam bene- diccionem. Gratus nobis fuit aduentus dilecti filii N. secretarii et oratoris tui et gratissima eius oracio diligens et fecunda, per quam, quod semper optauimus audire, cognouimus prosperam valitudinem persone tue et felicem tranquillitatem status tui, placuit etiam nobis, quod significauit appellacionem alias per ora- tores tuos in concilio Constanciensi interpositam ad futurum concilium a celsitudine tua relictum et repudiatum fuisse sano et maturo consilio, in quo affectum erga nos tuum et regalem sapienciam ostendisti. Nam cum per nos satis prouisum fuerit honori tuo ab appellacione non congrua recessisti et rectissime indicasti, nullam esse superioritatem in terra ad quam appellari possit a Romano pontifice. Cum itaque tam ex hoc quam ex pluribus tuis dictis et factis manifestam feceris sinceritatem fidei tue erga dei ecclesiam, cuius maxime apparuit ex responso, quod dictus N. asserit te dedisse oratoribus regum, qui te super abre- uiacione temporis ordinati ad futurum concilium requirebant. De quo responso plura non dicimus, cum tamen dici plurima in laudem et commendacionem tuam possent, verum pro hac tanta deuocione fide excellencie tue regraciamur in domino, qui retribuet habundanter tibi et omnibus qui ecclesiam suam hono- rant. Et eciam curabimus, honorare serenitatem tuam et pro- exaltacione nominis tui semper omnia, que pie et honeste pote- rimus, benigno et grato animo faciemus. Ceterum his diebus proxime ecclesie Plocensi tune vacanti prouidimus de persona wenerabilis fratris nostri Sta(nislai) Plocensis episcopi iuxta desi- derium cordis tui eidemque commisimus, quod nostri parte requi- rat et hortetur principes Mazovie, vt requisicionibus tuis ob- 1 Die Belobigung des Papstes bezicht sich auf den Skandal des Falken- berg’schen Pamphlets vgl. Caro Gesch. Pol. III, 468 ff. 2 Vgl. oben Nr. XLVII, LVIII und LIX.
480 extenderet minus conuescere faciatis, quin pro eis nos scriptis vestris velitis auisare nos eo ipso erga fraternitatem vestram confidentiores. Datum. LXXXVIII. Dominus apostolicus contentus est de responso quod dedit rex Polonie regum aliorum oratoribus. 76 a Martinus episcopus servus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostolicam bene- diccionem. Gratus nobis fuit aduentus dilecti filii N. secretarii et oratoris tui et gratissima eius oracio diligens et fecunda, per quam, quod semper optauimus audire, cognouimus prosperam valitudinem persone tue et felicem tranquillitatem status tui, placuit etiam nobis, quod significauit appellacionem alias per ora- tores tuos in concilio Constanciensi interpositam ad futurum concilium a celsitudine tua relictum et repudiatum fuisse sano et maturo consilio, in quo affectum erga nos tuum et regalem sapienciam ostendisti. Nam cum per nos satis prouisum fuerit honori tuo ab appellacione non congrua recessisti et rectissime indicasti, nullam esse superioritatem in terra ad quam appellari possit a Romano pontifice. Cum itaque tam ex hoc quam ex pluribus tuis dictis et factis manifestam feceris sinceritatem fidei tue erga dei ecclesiam, cuius maxime apparuit ex responso, quod dictus N. asserit te dedisse oratoribus regum, qui te super abre- uiacione temporis ordinati ad futurum concilium requirebant. De quo responso plura non dicimus, cum tamen dici plurima in laudem et commendacionem tuam possent, verum pro hac tanta deuocione fide excellencie tue regraciamur in domino, qui retribuet habundanter tibi et omnibus qui ecclesiam suam hono- rant. Et eciam curabimus, honorare serenitatem tuam et pro- exaltacione nominis tui semper omnia, que pie et honeste pote- rimus, benigno et grato animo faciemus. Ceterum his diebus proxime ecclesie Plocensi tune vacanti prouidimus de persona wenerabilis fratris nostri Sta(nislai) Plocensis episcopi iuxta desi- derium cordis tui eidemque commisimus, quod nostri parte requi- rat et hortetur principes Mazovie, vt requisicionibus tuis ob- 1 Die Belobigung des Papstes bezicht sich auf den Skandal des Falken- berg’schen Pamphlets vgl. Caro Gesch. Pol. III, 468 ff. 2 Vgl. oben Nr. XLVII, LVIII und LIX.
Strana 481
481 temperent! et se conforment in omnibus votis tuis, sicut a predicto secretario tuo, qui bene expeditus et de optima dispo- sicione nostra erga sublimitatem tuam plenius informatus reuer- titur ad conspectum tuum, plura enim confidenter ei diximus, quem propter virtutem eius et fidem ac diligenciam in nego- ciis tuis prospectum diligimus, et cum sentiamus te constituisse eum exercere in rebus tuis apud nos et nostram curiam prac- ticandis, valde contenti sumus et iudicium tuum de homine ad hoc opus aptissimo commendamus. Datum Rome apud sanctos apostolos in Idus Decembris pontificatus nostri anno nono. LXXXIX. Littera magni ducis ad Rozgon. Nobilis et generose amice noster, litteras vestras accepi- mus grate, in quibus nobis sospitatem corpoream serenissimi principis domini Romanorum regis domini et consangwinei nostri carissimi consortisque sue descripsistis, pro quo quanto de ipso- rum gratulamur prosperis votiuis et felicibus successibus tanto vobis vberius graciarum reddimus acciones; prout autem pro veste arta rugata vobis transmissa nobis regratiamini sed I po- cius grisei coloris pro sagittacione in ea ferarum quam rubeam vidissetis, occurrente nobis illuc transituro nuncio vestem gri- seam similem vobis mittere non obmittemus ex quo vobis pla- cuit, vos petentes, quatenus nos prefatis domino regi et regine in sinceritate amicicie habeatis recommissos. 76 b XC. Littera magni ducis ad regem Hungarie. 3 Serenissime princeps domine et frater carissime! Rescri- bentibus nobis s. v. ad priores litteras vestras ex parte Alle- 1 Vgl. oben Nr. LXX und LXXI. Peter Rozgon, einer der hervorragendsten Magnaten Ungarns in jener Zeit; der fast immer um K. Sigismund war, und besonders in den Ver- handlungen mit Polen sowie bei den Kriegsoperationen an der untern Donau öfters genannt wird. Seine Gemahlin Caecilia zeichnete sich be- sonders im Türkenkriege 1428 bei Galambótz durch heldenmüthigen An- theil am Kampfe aus. Die Anhaltspunkte für die Bestimmung des Datum dieses interessanten Briefes sind ziemlich dürftig. Mit dem für alle Zeit zu haltenden Bünd- 31* 2
481 temperent! et se conforment in omnibus votis tuis, sicut a predicto secretario tuo, qui bene expeditus et de optima dispo- sicione nostra erga sublimitatem tuam plenius informatus reuer- titur ad conspectum tuum, plura enim confidenter ei diximus, quem propter virtutem eius et fidem ac diligenciam in nego- ciis tuis prospectum diligimus, et cum sentiamus te constituisse eum exercere in rebus tuis apud nos et nostram curiam prac- ticandis, valde contenti sumus et iudicium tuum de homine ad hoc opus aptissimo commendamus. Datum Rome apud sanctos apostolos in Idus Decembris pontificatus nostri anno nono. LXXXIX. Littera magni ducis ad Rozgon. Nobilis et generose amice noster, litteras vestras accepi- mus grate, in quibus nobis sospitatem corpoream serenissimi principis domini Romanorum regis domini et consangwinei nostri carissimi consortisque sue descripsistis, pro quo quanto de ipso- rum gratulamur prosperis votiuis et felicibus successibus tanto vobis vberius graciarum reddimus acciones; prout autem pro veste arta rugata vobis transmissa nobis regratiamini sed I po- cius grisei coloris pro sagittacione in ea ferarum quam rubeam vidissetis, occurrente nobis illuc transituro nuncio vestem gri- seam similem vobis mittere non obmittemus ex quo vobis pla- cuit, vos petentes, quatenus nos prefatis domino regi et regine in sinceritate amicicie habeatis recommissos. 76 b XC. Littera magni ducis ad regem Hungarie. 3 Serenissime princeps domine et frater carissime! Rescri- bentibus nobis s. v. ad priores litteras vestras ex parte Alle- 1 Vgl. oben Nr. LXX und LXXI. Peter Rozgon, einer der hervorragendsten Magnaten Ungarns in jener Zeit; der fast immer um K. Sigismund war, und besonders in den Ver- handlungen mit Polen sowie bei den Kriegsoperationen an der untern Donau öfters genannt wird. Seine Gemahlin Caecilia zeichnete sich be- sonders im Türkenkriege 1428 bei Galambótz durch heldenmüthigen An- theil am Kampfe aus. Die Anhaltspunkte für die Bestimmung des Datum dieses interessanten Briefes sind ziemlich dürftig. Mit dem für alle Zeit zu haltenden Bünd- 31* 2
Strana 482
482 77a xandri woiewode Moldauie Radul et Turcis ac ipsorum inuicem confederacione etc. et iam in toto litteris confectis et nunccio eas delaturo ad viam precincto, supervenere alie v. s. littere in facto eodem, prout ex documentis litteralibus ipsius Daan woie- wode transalpini et eiusdem woiewode Moldauie nouitates habui- stis facta eadem ratificando: quarum litterarum domino regi Polonie scribit copias transmisisse. De ipso autem woiewoda Alexandro si et in quantum ita esset, quod se sic nequiter cum infidelibus conspiraret sicut in aliis nostris litteris, de quibus supra scripsimus, quod v. s. cum vtriusque fratre nostrum domino regi Polonie deliberare vellet et disponere, quid ad hoc opus nepharium esset faciendum, ita et nunc vestre suademus serenitati, velitis cum eodem domino rege ad finalem mentis vestre deliberacionem deuenire et nos de mente vestra infor- mare. Non enim bonum esset, quod hinc in medio nostrum existenti tam perniciosissimum et opus nepharium contra domi- num suum, cuius omagialis est, dominum regem Polonie contra serenitatem vestram et contra nos ymo contra totam Christia- nitatem preceptum ad effectum malicie deduceretur. Conve- nientius enim esset obstare principiis et malorum originem suffocare, ne in antea laxatis sibi malignandi licenciis hostes cru- cis Christi toti Christianorum religioni nocituros inducendo; in- struendo et confortando ad deteriora prorumperet dilatatus. Nos enim pro posse ad hoc flecti volumus, qualiter hec malignandi intencio precludatur. Ceterum scribitis, quomodo a Turcorum imperatore domino moderno verius tyranno nouitates habuis- setis, quomodo aperte alia videlicet Saracenorum non modica ad presens patentur impedimenta sic, quod aliorum vires suas protendere minus possit, et queritis si nos de eo ipso alia habue- rimus auisamenta, quatenus ea s. v. significaremus. Credat s. v. quamuis temporibus prioribus inter nos imperatorem Grecorum et Turcorum principes nuccii et intimate hincinde mutuo inter- niss zwischen K. Sigismund und Witold dürfte das Kesmarker v. J. 1423 gemeint sein. Da im J. 1426 die 5000 polnischen Krieger, welche Albrecht von Oesterreich zum Kampfe gegen die Husiten aus Misstrauen schnöde zurückgeschickt hatte, zu einem Donaufeldzug für Sigismund zur Verfü- gung gestellt waren (vgl. Cod. dipl. Lith. ed. Raczyński p. 351 und Caro Gesch. Pol. III, 606), so möchte dieser Brief, der den Kriegs-Anlass in der Moldau zum Gegenstand hat, nicht gar lange vor 1426 geschrie- ben sein.
482 77a xandri woiewode Moldauie Radul et Turcis ac ipsorum inuicem confederacione etc. et iam in toto litteris confectis et nunccio eas delaturo ad viam precincto, supervenere alie v. s. littere in facto eodem, prout ex documentis litteralibus ipsius Daan woie- wode transalpini et eiusdem woiewode Moldauie nouitates habui- stis facta eadem ratificando: quarum litterarum domino regi Polonie scribit copias transmisisse. De ipso autem woiewoda Alexandro si et in quantum ita esset, quod se sic nequiter cum infidelibus conspiraret sicut in aliis nostris litteris, de quibus supra scripsimus, quod v. s. cum vtriusque fratre nostrum domino regi Polonie deliberare vellet et disponere, quid ad hoc opus nepharium esset faciendum, ita et nunc vestre suademus serenitati, velitis cum eodem domino rege ad finalem mentis vestre deliberacionem deuenire et nos de mente vestra infor- mare. Non enim bonum esset, quod hinc in medio nostrum existenti tam perniciosissimum et opus nepharium contra domi- num suum, cuius omagialis est, dominum regem Polonie contra serenitatem vestram et contra nos ymo contra totam Christia- nitatem preceptum ad effectum malicie deduceretur. Conve- nientius enim esset obstare principiis et malorum originem suffocare, ne in antea laxatis sibi malignandi licenciis hostes cru- cis Christi toti Christianorum religioni nocituros inducendo; in- struendo et confortando ad deteriora prorumperet dilatatus. Nos enim pro posse ad hoc flecti volumus, qualiter hec malignandi intencio precludatur. Ceterum scribitis, quomodo a Turcorum imperatore domino moderno verius tyranno nouitates habuis- setis, quomodo aperte alia videlicet Saracenorum non modica ad presens patentur impedimenta sic, quod aliorum vires suas protendere minus possit, et queritis si nos de eo ipso alia habue- rimus auisamenta, quatenus ea s. v. significaremus. Credat s. v. quamuis temporibus prioribus inter nos imperatorem Grecorum et Turcorum principes nuccii et intimate hincinde mutuo inter- niss zwischen K. Sigismund und Witold dürfte das Kesmarker v. J. 1423 gemeint sein. Da im J. 1426 die 5000 polnischen Krieger, welche Albrecht von Oesterreich zum Kampfe gegen die Husiten aus Misstrauen schnöde zurückgeschickt hatte, zu einem Donaufeldzug für Sigismund zur Verfü- gung gestellt waren (vgl. Cod. dipl. Lith. ed. Raczyński p. 351 und Caro Gesch. Pol. III, 606), so möchte dieser Brief, der den Kriegs-Anlass in der Moldau zum Gegenstand hat, nicht gar lange vor 1426 geschrie- ben sein.
Strana 483
483 dum percurissent, a tempore autem vltimate vnionis et confe- deracionis fraterne inter vestram serenitatem dominum regem Polonie et nos inite et consumate dante altissimo in finem du- rature cessauerat inter nos et predictos Grecorum et Turcorum principes mutui intimacio auisamenti; verum est, ex scriptis imperatoris Grecorum paulo ante accepimus ipsum ad nos velle suam mittere solempnem ambasiatam, si et quando eadem adue- nerit et quod de occurrenciis et illarum regionum disposicio- nibus discere potuerimus, sine quauis mora vestram non latebit serenitatem. Scribit eciam vestra fraternitas, quomodo inuenis filius Turci ceci, quos vltra meritum eorum graciose confovistis, a v. s. clamdestine profugissent et petit v. s. sicubi in metis aut medio terrarum nostrarum deprehendi et arestari possit, quatenus s. v. presententur, sollicitissimas super eo habere volumus excubias et quam cito et vtinam ad manus nostras deuenirent, eos s. v. sine mora presentari curaremus. Datum. XCI. Littera regis Hungarie super excusacione ducum Mazovie de colliganciis cum eodem contra regem Polonie delatorum sinistre. Sigismundus etc. Serenissime princeps frater carissime, audiuimus, quod displicenter et amaro animo referimus, quo- Einen lehrreichen Aufschluss über den Zusammenhang eines interessanten und bisher dunkeln Vorgangs erhalten wir durch diesen Brief, der in seiner allgemeinen Phrasenhaftigkeit ohne die Ueberschrift, die uns den eigent- lichen Fragepunkt enthüllt, werthlos gewesen wäre. Durch Dlugosz Hist. Pol. XI, 487 erfahren wir, dass im J. 1425 die staatsrechtliche Frage über die Stellung Masowiens zur Krone Polen auftauchte. In der Provinzial- Synode zu Leczyc wurde vom polnischen Clerus die vom Papste als Sub- sidie zum Husitenkrieg dem Könige von Polen angewiesene Contribution von 20.000 Gulden abgelehnt. Ehe aber noch das Votum gefallen war, erklärte der Vertreter der masowischen Diözese Plock, Stanislaus Paw- łowski (vgl. ob. No. LXX.), dass Masowien in jedem Falle sich von der Verpflichtung der Contribution für eximirt halte, da dieselbe nur Polen auferlegt, und ,Masowien seine eigenen Fürsten habe‘. Auf Grund dieser namentlich in den Ohren des Königs höchst unliebsamen Aeusserung habe man — erzählt Dlugosz — sofort einen ausserordentlichen Reichstag für Martini 1425 nach Brześć (russ.) ausgeschrieben und den Herzog Zie- mowit dazu vorgeladen. Dieser hätte sich wegen Krankheit entschuldigen lassen, worauf der König vom Reichstag aus zwei Barone an den Herzog
483 dum percurissent, a tempore autem vltimate vnionis et confe- deracionis fraterne inter vestram serenitatem dominum regem Polonie et nos inite et consumate dante altissimo in finem du- rature cessauerat inter nos et predictos Grecorum et Turcorum principes mutui intimacio auisamenti; verum est, ex scriptis imperatoris Grecorum paulo ante accepimus ipsum ad nos velle suam mittere solempnem ambasiatam, si et quando eadem adue- nerit et quod de occurrenciis et illarum regionum disposicio- nibus discere potuerimus, sine quauis mora vestram non latebit serenitatem. Scribit eciam vestra fraternitas, quomodo inuenis filius Turci ceci, quos vltra meritum eorum graciose confovistis, a v. s. clamdestine profugissent et petit v. s. sicubi in metis aut medio terrarum nostrarum deprehendi et arestari possit, quatenus s. v. presententur, sollicitissimas super eo habere volumus excubias et quam cito et vtinam ad manus nostras deuenirent, eos s. v. sine mora presentari curaremus. Datum. XCI. Littera regis Hungarie super excusacione ducum Mazovie de colliganciis cum eodem contra regem Polonie delatorum sinistre. Sigismundus etc. Serenissime princeps frater carissime, audiuimus, quod displicenter et amaro animo referimus, quo- Einen lehrreichen Aufschluss über den Zusammenhang eines interessanten und bisher dunkeln Vorgangs erhalten wir durch diesen Brief, der in seiner allgemeinen Phrasenhaftigkeit ohne die Ueberschrift, die uns den eigent- lichen Fragepunkt enthüllt, werthlos gewesen wäre. Durch Dlugosz Hist. Pol. XI, 487 erfahren wir, dass im J. 1425 die staatsrechtliche Frage über die Stellung Masowiens zur Krone Polen auftauchte. In der Provinzial- Synode zu Leczyc wurde vom polnischen Clerus die vom Papste als Sub- sidie zum Husitenkrieg dem Könige von Polen angewiesene Contribution von 20.000 Gulden abgelehnt. Ehe aber noch das Votum gefallen war, erklärte der Vertreter der masowischen Diözese Plock, Stanislaus Paw- łowski (vgl. ob. No. LXX.), dass Masowien in jedem Falle sich von der Verpflichtung der Contribution für eximirt halte, da dieselbe nur Polen auferlegt, und ,Masowien seine eigenen Fürsten habe‘. Auf Grund dieser namentlich in den Ohren des Königs höchst unliebsamen Aeusserung habe man — erzählt Dlugosz — sofort einen ausserordentlichen Reichstag für Martini 1425 nach Brześć (russ.) ausgeschrieben und den Herzog Zie- mowit dazu vorgeladen. Dieser hätte sich wegen Krankheit entschuldigen lassen, worauf der König vom Reichstag aus zwei Barone an den Herzog
Strana 484
484 modo quidam pacis emuli auctores mali seminatores zyzanie et tocius boni peruersores ausi sunt dicere, quomodo cum certis mit der kategorischen Forderung, den Huldigungseid zu wiederholen, ge- schickt hätte. — Indessen ist, wie uns die hier nachfolgende No. XCII belehrt, Dlugosz's Bericht doch nur in den ungefähren Contouren richtig. Erstens war die Vorladung keinesweges allein gegen den Herzog Zie- mowit sondern ebenso gut an seinen Bruder Janusz gerichtet. Zweitens wurde nicht gleich, nachdem Pawlowski sich in dem rebellischen Sinne ausgesprochen hatte, ein Reichstag ausgeschrieben, sondern den beiden Herzögen Rechtfertigungstermine erst in Gnesen, dann in Leczyc, dann in Bodzaczyn und endlich in Bistrzyca vorgeschlagen. Auf die ersten drei Ladungen reagirten die Herzöge gar nicht; auf die letzte schickten sie am 14. September 1425 Botschafter, die um einen neuen Termin baten, in welchem sie wenn nicht selbst erscheinen, doch um die Sache nicht zu verschleppen, geeignete Bevollmächtigte senden wollten. Der König und die wegen dieser Angelegenheit versammelten Prälaten und Barone bewilligten zur Huldigung als Termin den St. Martinstag und bestimmten Brześć (russ.) als Ort dazu; zugleich aber schickte der König am 25. Sep- tember zwei Herren, den Johann de Cles und einen Domarat (wohl von Kobylany Castellan von Biecz) mit dieser ,peremptorischen und Final“- Entscheidung zu den Herzögen. — Auf dem Tage zu Brześé aber geschah das nicht, was Długosz erzählt. Denn in dem Verzeichniss der Urkk. des Reichsarchivs (Inv. arch. Crac. p. 344) finden wir folgende Urk. ver- zeichnet: Semouitus junior et Casimirus duces Masowiae recognoscunt Semouitum seniorem patrem suum fidelitatis homagium Vladislao regi Po- loniae ad instar Joannis ducis fratris sui praestitisse. In Brześce infra octavas S. Martini anno 1425. Daraus geht also hervor, dass Her- zog Janusz einfach in Brześé den Huldigungseid leistete, Ziemowit sein Bruder dagegen für sich durch zwei seiner Söhne vorläufig den Eid leisten liess, um ihn später seinerseits selbst zu ratifiziren. Denn in einem an- dern Verzeichniss ist dieselbe Urk. so ausgezogen (A. a. O.): Sem. et Cas. duces Masoviae ex mandato Semoviti patris testantur se Wladislao regi Poloniae fidelitatis iuramentum praestitisse, sicut et Joannes frater eius praestitit, et promittunt ipsum patrem suum id per se professurum et affirmaturum esse tempore et loco a rege ipsi constituto. Sagt Długosz XI, 488, dass Ziemowit der Aeltere in Brześć wegen Krankheit nicht persönlich erschienen sei, so mögen wir das gern glauben, denn in den ersten Monaten des darauf folgenden Jahres starb er in hohem Alter. Da verbreitete sich plötzlich in Polen das Gerücht — das lehrt uns eben das hier vorliegende Schreiben König Sigismunds — dass die masowischen Herzöge gewisse ,Colligancien" und geheime Verhandlungen mit K. Sigismund angeknüpft hätten. Wir sehen, wie energisch dieser die Verdächtigung von sich abweist. War somit das Gerücht ganz grund- los und leer? Trotz der Versicherung Sigismund's müssen wir sagen: durchaus nicht; ganz im Gegentheil war die Beunruhigung der Polen vollauf gerechtfertigt. Die jungen Herzöge von Masowien erinnerten sich
484 modo quidam pacis emuli auctores mali seminatores zyzanie et tocius boni peruersores ausi sunt dicere, quomodo cum certis mit der kategorischen Forderung, den Huldigungseid zu wiederholen, ge- schickt hätte. — Indessen ist, wie uns die hier nachfolgende No. XCII belehrt, Dlugosz's Bericht doch nur in den ungefähren Contouren richtig. Erstens war die Vorladung keinesweges allein gegen den Herzog Zie- mowit sondern ebenso gut an seinen Bruder Janusz gerichtet. Zweitens wurde nicht gleich, nachdem Pawlowski sich in dem rebellischen Sinne ausgesprochen hatte, ein Reichstag ausgeschrieben, sondern den beiden Herzögen Rechtfertigungstermine erst in Gnesen, dann in Leczyc, dann in Bodzaczyn und endlich in Bistrzyca vorgeschlagen. Auf die ersten drei Ladungen reagirten die Herzöge gar nicht; auf die letzte schickten sie am 14. September 1425 Botschafter, die um einen neuen Termin baten, in welchem sie wenn nicht selbst erscheinen, doch um die Sache nicht zu verschleppen, geeignete Bevollmächtigte senden wollten. Der König und die wegen dieser Angelegenheit versammelten Prälaten und Barone bewilligten zur Huldigung als Termin den St. Martinstag und bestimmten Brześć (russ.) als Ort dazu; zugleich aber schickte der König am 25. Sep- tember zwei Herren, den Johann de Cles und einen Domarat (wohl von Kobylany Castellan von Biecz) mit dieser ,peremptorischen und Final“- Entscheidung zu den Herzögen. — Auf dem Tage zu Brześé aber geschah das nicht, was Długosz erzählt. Denn in dem Verzeichniss der Urkk. des Reichsarchivs (Inv. arch. Crac. p. 344) finden wir folgende Urk. ver- zeichnet: Semouitus junior et Casimirus duces Masowiae recognoscunt Semouitum seniorem patrem suum fidelitatis homagium Vladislao regi Po- loniae ad instar Joannis ducis fratris sui praestitisse. In Brześce infra octavas S. Martini anno 1425. Daraus geht also hervor, dass Her- zog Janusz einfach in Brześé den Huldigungseid leistete, Ziemowit sein Bruder dagegen für sich durch zwei seiner Söhne vorläufig den Eid leisten liess, um ihn später seinerseits selbst zu ratifiziren. Denn in einem an- dern Verzeichniss ist dieselbe Urk. so ausgezogen (A. a. O.): Sem. et Cas. duces Masoviae ex mandato Semoviti patris testantur se Wladislao regi Poloniae fidelitatis iuramentum praestitisse, sicut et Joannes frater eius praestitit, et promittunt ipsum patrem suum id per se professurum et affirmaturum esse tempore et loco a rege ipsi constituto. Sagt Długosz XI, 488, dass Ziemowit der Aeltere in Brześć wegen Krankheit nicht persönlich erschienen sei, so mögen wir das gern glauben, denn in den ersten Monaten des darauf folgenden Jahres starb er in hohem Alter. Da verbreitete sich plötzlich in Polen das Gerücht — das lehrt uns eben das hier vorliegende Schreiben König Sigismunds — dass die masowischen Herzöge gewisse ,Colligancien" und geheime Verhandlungen mit K. Sigismund angeknüpft hätten. Wir sehen, wie energisch dieser die Verdächtigung von sich abweist. War somit das Gerücht ganz grund- los und leer? Trotz der Versicherung Sigismund's müssen wir sagen: durchaus nicht; ganz im Gegentheil war die Beunruhigung der Polen vollauf gerechtfertigt. Die jungen Herzöge von Masowien erinnerten sich
Strana 485
485 principibus nowas confederaciones colligancias et vniones nostre vnioni contrarias iniuissemus simulateque fraternam dileccionem nämlich, dass der Bruder ihres Urgrossvaters, Herzog Wenceslaw (Wanko reg. 1313—1330) sein Herzogthum im J. 1329 am 29. März von König Johann von Böhmen zu Lehen genommen habe. (Urk. darüber Ludewig Rel. mscrpt. V, 605, Du Mont Corps dipl. I. 2. 112; Sommersberg Scriptt. rer. Siles. II Accessiones 5. Lünig P. S. cont I Forts. I, 325.) Zwar war dieses Lehnsverhältniss im J. 1351, als Boleslaw III. der Sohn Wen- ceslaw’s gestorben und Ziemowit III. nebst seinem Bruder Kasimir ihre Erbansprüche an dasselbe geltend machten, als ein im Drang der Noth übernommenes für null und nichtig erklärt worden, (Urk. bei Naruszewicz, hist. nar. pols. IX. 173) aber nur einseitig in einem Vertrage zwischen der Krone Polen und den masowischen Bewerbern. Kaiser Carl IV., der König von Böhmen, war so wenig geneigt, diese böhmischen Lehenshoheits- rechte über Masowien aufzugeben, dass er vielmehr am 7. Sept. 1351 das Herzogthum Masowien in seiner Eigenschaft als Lehnsherr dem Herzog Heinrich von Sagan und Glogau, der durch seine Gemahlin Anna ein Schwager des jüngst verstorbenen Masoviers Boleslaw III war, als heim- gefallenes Erblehen böhmischer Krone übergab (Urk. Ludewig Rel. mscrpt. V, 541, Sommersberg Scriptt. rer. Siles. II. accessiones 3.). König Kasimir von Polen erwirkte jedoch zwei Jahre später 1353 (27. Mai) einen aus- drücklichen Verzicht der böhmischen Lehnshoheit, wogegen er dem Kaiser Carl IV die bei ihm verpfändeten Städte Pitschen und Kreuzburg in Schlesien an Böhmen auslieferte (Urk. Balbin Miscell. VIII, 45; Praj Ann. Hung. II, 93.). Ehe noch dieses durch den König Ludwig den Grossen von Ungarn vermittelte Abkommen seitens des polnischen Königs ratificirt war, hatte K. Kasimir von Polen i. J. 1355 ganz Masowien dem einzigen damals lebenden Herzoge masowischen Stammes, dem Ziemowit III als polnisches Reichslehen übergeben, und, um in Zukunft keine Einsprüche seitens der böhmischen Krone in dieses Verhältniss zu erfahren, im J. 1356 das durch seinen ungarischen Vetter vereinbarte Uebereinkommen ratificirt (Urk. Ludewig V, 496 Sommersberg I, 865, Goldast Append. p. 102). Die böhmische Krone hatte somit keinerlei Anrechte mehr an Masowien. Welche Bestürzung aber musste es im J. 1426 unter den staats� rechtkundigen Polen erregen, als sie vernahmen, dass die jungen Her- zöge von Masowien am 20. März-nach Wien gegangen seien, um sich von K. Sigismund — dem dermaligen Könige von Böhmen (wenn auch in partibus) und seinem Eidam dem Herzog Albrecht von Oesterreich die alte Urkunde von 1329, in der Wenceslaw von Masowien sein Herzog- thum von der böhmischen Krone zu Lehen nimmt, neuerdings vidimiren zu lassen. Die beiden deutschen Fürsten thaten es (Urk. bei Lünig, part. spec. cont. I. Forts. 1, 325, Du Mont C. dipl. T. I P. II f. 112 cf. Dobner Monum. hist. Boh. IV p. 414) und K. Sigismund musste es sich wohl gefallen lassen, dass man ihn der ,Colligancien‘ mit den masowischen Herzögen beschuldigte. Ob man seinen dementirenden Versicherungen
485 principibus nowas confederaciones colligancias et vniones nostre vnioni contrarias iniuissemus simulateque fraternam dileccionem nämlich, dass der Bruder ihres Urgrossvaters, Herzog Wenceslaw (Wanko reg. 1313—1330) sein Herzogthum im J. 1329 am 29. März von König Johann von Böhmen zu Lehen genommen habe. (Urk. darüber Ludewig Rel. mscrpt. V, 605, Du Mont Corps dipl. I. 2. 112; Sommersberg Scriptt. rer. Siles. II Accessiones 5. Lünig P. S. cont I Forts. I, 325.) Zwar war dieses Lehnsverhältniss im J. 1351, als Boleslaw III. der Sohn Wen- ceslaw’s gestorben und Ziemowit III. nebst seinem Bruder Kasimir ihre Erbansprüche an dasselbe geltend machten, als ein im Drang der Noth übernommenes für null und nichtig erklärt worden, (Urk. bei Naruszewicz, hist. nar. pols. IX. 173) aber nur einseitig in einem Vertrage zwischen der Krone Polen und den masowischen Bewerbern. Kaiser Carl IV., der König von Böhmen, war so wenig geneigt, diese böhmischen Lehenshoheits- rechte über Masowien aufzugeben, dass er vielmehr am 7. Sept. 1351 das Herzogthum Masowien in seiner Eigenschaft als Lehnsherr dem Herzog Heinrich von Sagan und Glogau, der durch seine Gemahlin Anna ein Schwager des jüngst verstorbenen Masoviers Boleslaw III war, als heim- gefallenes Erblehen böhmischer Krone übergab (Urk. Ludewig Rel. mscrpt. V, 541, Sommersberg Scriptt. rer. Siles. II. accessiones 3.). König Kasimir von Polen erwirkte jedoch zwei Jahre später 1353 (27. Mai) einen aus- drücklichen Verzicht der böhmischen Lehnshoheit, wogegen er dem Kaiser Carl IV die bei ihm verpfändeten Städte Pitschen und Kreuzburg in Schlesien an Böhmen auslieferte (Urk. Balbin Miscell. VIII, 45; Praj Ann. Hung. II, 93.). Ehe noch dieses durch den König Ludwig den Grossen von Ungarn vermittelte Abkommen seitens des polnischen Königs ratificirt war, hatte K. Kasimir von Polen i. J. 1355 ganz Masowien dem einzigen damals lebenden Herzoge masowischen Stammes, dem Ziemowit III als polnisches Reichslehen übergeben, und, um in Zukunft keine Einsprüche seitens der böhmischen Krone in dieses Verhältniss zu erfahren, im J. 1356 das durch seinen ungarischen Vetter vereinbarte Uebereinkommen ratificirt (Urk. Ludewig V, 496 Sommersberg I, 865, Goldast Append. p. 102). Die böhmische Krone hatte somit keinerlei Anrechte mehr an Masowien. Welche Bestürzung aber musste es im J. 1426 unter den staats� rechtkundigen Polen erregen, als sie vernahmen, dass die jungen Her- zöge von Masowien am 20. März-nach Wien gegangen seien, um sich von K. Sigismund — dem dermaligen Könige von Böhmen (wenn auch in partibus) und seinem Eidam dem Herzog Albrecht von Oesterreich die alte Urkunde von 1329, in der Wenceslaw von Masowien sein Herzog- thum von der böhmischen Krone zu Lehen nimmt, neuerdings vidimiren zu lassen. Die beiden deutschen Fürsten thaten es (Urk. bei Lünig, part. spec. cont. I. Forts. 1, 325, Du Mont C. dipl. T. I P. II f. 112 cf. Dobner Monum. hist. Boh. IV p. 414) und K. Sigismund musste es sich wohl gefallen lassen, dass man ihn der ,Colligancien‘ mit den masowischen Herzögen beschuldigte. Ob man seinen dementirenden Versicherungen
Strana 486
486 v. f. et non directe demonstraremus, quod reuera cor nostrum magis et forcius angariat, tantoque nobis in hoc deo teste magis iniuriare cognoscimus, quanto nostram conscienciam ab hac labe scimus penitus fore puram, nec est aliqua circa nos simulacio; sed ab hac die, qua deo laus facti sumus amici adinuicem, semper 77b tenuimus inuiolatam et inconcussam erga v. ] s. fraternam cari- tatem et illam volumus tenere fideliter constanter et inconcusse neque ab illa aliqualiter, quamdiu vita nobis comes fuerit, inten- dimus declinare et id idem de vestra fraternitate presumentes. Et vellemus specialiter auisari, qui saltim huiusmodi confedera- cionis interpretes fuissent et practici seu vbi hec posset per sigilla nostra autentica demonstrari. Ideo eandem v. f. attente rogamus, quatenus non ita facile talibus delatoribus et sinistre referentibus dare velitis aures patulas et audire huiusmodi sini- stras dilaciones a veritatis tramite omnino peregrinas. Sed pla- ceat ora detrahentium et deferentium inter nos seminare volen- tium obstruere et dare repulsam ipsorum de meritis condignam, vt aliis similia attemptantibus huiusmodi correptio cedat in exemplum. In eo nostrum et vestrum pacabitis animum et facie- tis nobis complacenciam singularem. Datum Tranczini. XCII. Citacio contra Jo(hannem) et Semo(ui)tum duces Mazovie. Wladislaus dei gracia etc. Preclaris principibus dominis Jo(anni) et Semo(ui)to senioribus ducibus Mazovie illustribus fratribus nostris carissimis salutem beniuolenciam fauorem et Glauben schenkte, weiss ich nicht, wohl aber kann ich begreifen, dass sich die Polen nicht sehr für eine baldige Niederwerfung der Husiten und die unbehelligte Thronbesteigung K. Sigismunds in Böhmen begeisterten. Die masowischen Herzöge aber wurden hart angefasst und ihre Ausflucht, dem König Wladyslaw zwar gern, nicht aber der polnischen Krone die Huldi- gung leisten zu wollen, energisch zurückgewiesen. Sie mussten sowohl dem Könige als der Krone Polen huldigen. Darüber belehrt uns der Be- richt des Königs unten No. CIII. Alle Nähere über diese Urk. in der Anm. zu der vorigen No. XCI. In Betreff des Datums will ich nur bemerken, dass die translatio St. Ste- phani, eine polnisch-locale Feier in den meisten Calendarien nicht verzeich- net ist; sie fällt auf Cosmae et Damiani also den 27 September; folglich ist diese Citation am 25 September 1425 ausgestellt.
486 v. f. et non directe demonstraremus, quod reuera cor nostrum magis et forcius angariat, tantoque nobis in hoc deo teste magis iniuriare cognoscimus, quanto nostram conscienciam ab hac labe scimus penitus fore puram, nec est aliqua circa nos simulacio; sed ab hac die, qua deo laus facti sumus amici adinuicem, semper 77b tenuimus inuiolatam et inconcussam erga v. ] s. fraternam cari- tatem et illam volumus tenere fideliter constanter et inconcusse neque ab illa aliqualiter, quamdiu vita nobis comes fuerit, inten- dimus declinare et id idem de vestra fraternitate presumentes. Et vellemus specialiter auisari, qui saltim huiusmodi confedera- cionis interpretes fuissent et practici seu vbi hec posset per sigilla nostra autentica demonstrari. Ideo eandem v. f. attente rogamus, quatenus non ita facile talibus delatoribus et sinistre referentibus dare velitis aures patulas et audire huiusmodi sini- stras dilaciones a veritatis tramite omnino peregrinas. Sed pla- ceat ora detrahentium et deferentium inter nos seminare volen- tium obstruere et dare repulsam ipsorum de meritis condignam, vt aliis similia attemptantibus huiusmodi correptio cedat in exemplum. In eo nostrum et vestrum pacabitis animum et facie- tis nobis complacenciam singularem. Datum Tranczini. XCII. Citacio contra Jo(hannem) et Semo(ui)tum duces Mazovie. Wladislaus dei gracia etc. Preclaris principibus dominis Jo(anni) et Semo(ui)to senioribus ducibus Mazovie illustribus fratribus nostris carissimis salutem beniuolenciam fauorem et Glauben schenkte, weiss ich nicht, wohl aber kann ich begreifen, dass sich die Polen nicht sehr für eine baldige Niederwerfung der Husiten und die unbehelligte Thronbesteigung K. Sigismunds in Böhmen begeisterten. Die masowischen Herzöge aber wurden hart angefasst und ihre Ausflucht, dem König Wladyslaw zwar gern, nicht aber der polnischen Krone die Huldi- gung leisten zu wollen, energisch zurückgewiesen. Sie mussten sowohl dem Könige als der Krone Polen huldigen. Darüber belehrt uns der Be- richt des Königs unten No. CIII. Alle Nähere über diese Urk. in der Anm. zu der vorigen No. XCI. In Betreff des Datums will ich nur bemerken, dass die translatio St. Ste- phani, eine polnisch-locale Feier in den meisten Calendarien nicht verzeich- net ist; sie fällt auf Cosmae et Damiani also den 27 September; folglich ist diese Citation am 25 September 1425 ausgestellt.
Strana 487
487 omne bonum. Preclari et illustres fratres nostri dilecti, in factis et negociis nostris que vobis nunc litteris nunc nuncciis nostris repetitis vicibus significauimus, iam plures terminos prefiximus videlicet Gnozne, Lanci(cie) in Bodzaczyn et Bistrzycza, in quibus personaliter coram nobis debuistis comparere. Attamen in his omnibus et si quandoque per nunccios vestros ad lega- ciones nostras aliqua fecistis responsa, illa tamen vix minimam partem legacionum nostrarum designarunt. Sed quadam tergi- uersacione et perfunctorie semper nobis ad ipsas et obscure responderunt, de quibus agere mitius et toleranciam nostram vo- lentes demonstrare, alios successiue vobis terminos concessimus. Et tandem nunccii vestri ad terminum vltimum ad nos venientes 78 a in B .... super festum exaltacionis sancte crucis proxime preteritum personas vestras cum deuocione nobis curauerunt commendare et continuo nostram pecierunt maiestatem, vt vobis alium terminum dignaremur concedere, in quo, si vobis in equis uel curribus transeundi facultas non subesset, velletis ad huius- modi terminum in gestatoriis procurare deportari nec ammodo per quecunque diffugia uel colores et ingenia alios querere decetero terminos aut hec negocia amplius prorogare. Et ad hoc vos palam in nostra et nostrorum prelatorum et baronum tunc nobiscum ad hoc specialiter congregatorum presencia pre- fati nunccii submiserunt excusantes vestram absenciam, quod in terminis preteritis propter temporis angustiam et quedam oportuna tunc vobis imminentia necessaria nequiuistis compa- rere. Nos itaque oblacionibus vestris et submissionibus tam deuotis nobis per dictos nunccios vestros oblatis benigniter et cum pietate regia attentis, vt nobis nihil possit obijci de iusticia. Sed nostra semper equitas cunctis innotescat, vos tam per pre- sentes litteras nostras quam nunccios nostros solempnes stre- nuos et nobiles milites fideles dilectos Johannem de Cles et Domerath terminum coram nobis peremptorium et finalem super his, que vobis coram preclarissimo fratre nostro domino Ale- xandro etc. et aliis prelatis et baronibus ac proceribus nostris iudicialiter opponeremus, et ad super festum sancti Martini con- Nach dom ganzen Zusammenhang kann das nur Bistrzyca sein. Also von dort — s. weiter unten in diesem Schreiben — und nicht von Brześé (wie Dlugosz XI, 488 hat) wurden zwei ,Barone‘ mit dem Ultimatum des Kö- nigs und des Reichstags geschickt.
487 omne bonum. Preclari et illustres fratres nostri dilecti, in factis et negociis nostris que vobis nunc litteris nunc nuncciis nostris repetitis vicibus significauimus, iam plures terminos prefiximus videlicet Gnozne, Lanci(cie) in Bodzaczyn et Bistrzycza, in quibus personaliter coram nobis debuistis comparere. Attamen in his omnibus et si quandoque per nunccios vestros ad lega- ciones nostras aliqua fecistis responsa, illa tamen vix minimam partem legacionum nostrarum designarunt. Sed quadam tergi- uersacione et perfunctorie semper nobis ad ipsas et obscure responderunt, de quibus agere mitius et toleranciam nostram vo- lentes demonstrare, alios successiue vobis terminos concessimus. Et tandem nunccii vestri ad terminum vltimum ad nos venientes 78 a in B .... super festum exaltacionis sancte crucis proxime preteritum personas vestras cum deuocione nobis curauerunt commendare et continuo nostram pecierunt maiestatem, vt vobis alium terminum dignaremur concedere, in quo, si vobis in equis uel curribus transeundi facultas non subesset, velletis ad huius- modi terminum in gestatoriis procurare deportari nec ammodo per quecunque diffugia uel colores et ingenia alios querere decetero terminos aut hec negocia amplius prorogare. Et ad hoc vos palam in nostra et nostrorum prelatorum et baronum tunc nobiscum ad hoc specialiter congregatorum presencia pre- fati nunccii submiserunt excusantes vestram absenciam, quod in terminis preteritis propter temporis angustiam et quedam oportuna tunc vobis imminentia necessaria nequiuistis compa- rere. Nos itaque oblacionibus vestris et submissionibus tam deuotis nobis per dictos nunccios vestros oblatis benigniter et cum pietate regia attentis, vt nobis nihil possit obijci de iusticia. Sed nostra semper equitas cunctis innotescat, vos tam per pre- sentes litteras nostras quam nunccios nostros solempnes stre- nuos et nobiles milites fideles dilectos Johannem de Cles et Domerath terminum coram nobis peremptorium et finalem super his, que vobis coram preclarissimo fratre nostro domino Ale- xandro etc. et aliis prelatis et baronibus ac proceribus nostris iudicialiter opponeremus, et ad super festum sancti Martini con- Nach dom ganzen Zusammenhang kann das nur Bistrzyca sein. Also von dort — s. weiter unten in diesem Schreiben — und nicht von Brześé (wie Dlugosz XI, 488 hat) wurden zwei ,Barone‘ mit dem Ultimatum des Kö- nigs und des Reichstags geschickt.
Strana 488
488 fessoris proximum, ut coram nobis in Brest Russie vel iuxta et de prope in loco aliquo campestri uel siluestri, si quod absit ciuitas aeris maliciam uel impedimenta legitima patentur, com- parere debeatis cum litteris priuilegiis et munimentis, si que super terris Plocensi, Wisznensi, Zawerze, Zacraczimiensi, Cze- chonouiensi, Wissegrodensi et cum omnibus et singulis atti- nenciis et pertinenciis ipsarum, que felicis memorie dominus Kaz(imir)us rex Polonie predecessor noster dum viueret in humanis vsque ad extremum vite sue possidebat!, vt sciamus, 78 b qualiter dicte terre cum suis castris ciuitatibus] opidis et villis ac districtibus ceterisque ipsorum attinenciis, quorum nobis de- bebatur successio, possessioni vestre accesserunt, nec non et aliis super terris Russie videlicet Belzensi et ipsius omnibus attinenciis et appendiis ac castro Crzessow et bonis suis que a nostra maiestate vos, frater noster princeps domine Semouite, dicitis habere2 et cum aliis iuribus libertatibus et immunitatibus ab antecessoribus nostris vobis prestitis et concessis, si que vobis prestiterunt, scientes quod vestra non obstante contumacia prout nos nostrorum principum prelatorum, baronum et proce- rum ac iuris et iusticie docebit persuasio et presidentium decreta informabunt, contra vos procedemus. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum in Skoki feria III. ante translacionem sancti Stanislai etc. anno domini etc. XXV. XCIII. Littera compassionis Romanorum regis super offensa pedis domini regis Polonie.3 Sigismundus etc. Serenissimo principi salutem et fraterne dileccionis continuum incrementum. Serenissime princeps, frater 1 Eine ganze Reihe von Urkk. gehört hierher, die alle zusammengestellt sind v. Caro Gesch. Pol. II p. 287—306, aus denen zugleich, wie oben angeführt, der Schatten von böhmischer Anwartschaft auf das Herzogthum Mazowien klar wird. Die Urkk. im Kodeks Mazowiecki (ed. Lubomirski) No. 125 p. 117, No. 126 p. 119. Vgl. Caro Gesch. Pol. III, p. 149. Der Brief enthält, wie man sieht, mehr als die Ueberschrift andeutet. Dass der König auf der Bärenjagd ein Bein gebrochen, erzählt auch Dlugosz H. P. IX, 489, und dass er lange krank gewesen u. sich hätte tragen lassen müssen, ein Schreiben des Ordensspittlers an den Hochmeister vom 2. Mai 1426 im Königsberger Geh. Archiv Voigt Gesch. Prss. VII, 484.
488 fessoris proximum, ut coram nobis in Brest Russie vel iuxta et de prope in loco aliquo campestri uel siluestri, si quod absit ciuitas aeris maliciam uel impedimenta legitima patentur, com- parere debeatis cum litteris priuilegiis et munimentis, si que super terris Plocensi, Wisznensi, Zawerze, Zacraczimiensi, Cze- chonouiensi, Wissegrodensi et cum omnibus et singulis atti- nenciis et pertinenciis ipsarum, que felicis memorie dominus Kaz(imir)us rex Polonie predecessor noster dum viueret in humanis vsque ad extremum vite sue possidebat!, vt sciamus, 78 b qualiter dicte terre cum suis castris ciuitatibus] opidis et villis ac districtibus ceterisque ipsorum attinenciis, quorum nobis de- bebatur successio, possessioni vestre accesserunt, nec non et aliis super terris Russie videlicet Belzensi et ipsius omnibus attinenciis et appendiis ac castro Crzessow et bonis suis que a nostra maiestate vos, frater noster princeps domine Semouite, dicitis habere2 et cum aliis iuribus libertatibus et immunitatibus ab antecessoribus nostris vobis prestitis et concessis, si que vobis prestiterunt, scientes quod vestra non obstante contumacia prout nos nostrorum principum prelatorum, baronum et proce- rum ac iuris et iusticie docebit persuasio et presidentium decreta informabunt, contra vos procedemus. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum in Skoki feria III. ante translacionem sancti Stanislai etc. anno domini etc. XXV. XCIII. Littera compassionis Romanorum regis super offensa pedis domini regis Polonie.3 Sigismundus etc. Serenissimo principi salutem et fraterne dileccionis continuum incrementum. Serenissime princeps, frater 1 Eine ganze Reihe von Urkk. gehört hierher, die alle zusammengestellt sind v. Caro Gesch. Pol. II p. 287—306, aus denen zugleich, wie oben angeführt, der Schatten von böhmischer Anwartschaft auf das Herzogthum Mazowien klar wird. Die Urkk. im Kodeks Mazowiecki (ed. Lubomirski) No. 125 p. 117, No. 126 p. 119. Vgl. Caro Gesch. Pol. III, p. 149. Der Brief enthält, wie man sieht, mehr als die Ueberschrift andeutet. Dass der König auf der Bärenjagd ein Bein gebrochen, erzählt auch Dlugosz H. P. IX, 489, und dass er lange krank gewesen u. sich hätte tragen lassen müssen, ein Schreiben des Ordensspittlers an den Hochmeister vom 2. Mai 1426 im Königsberger Geh. Archiv Voigt Gesch. Prss. VII, 484.
Strana 489
489 carissime! Audita v. s. valetudine et casu lugubri tanto maiore dolemus amaritudine animi, quanto ex sinceritate cordis inco- lumitatem vestram magno desiderio preoptamus. Sperantes in domino, quod ipse qui percutit et medetur, cito manum porriget sospitatis et dabit cum temptacione prouentum. Ceterum vt v. s. sit particeps nouorum nostrorum emergentium, conuocatis ad nos versus Wiennam sacri Romani imperii electoribus et aliis principibus ecclesiasticis et secularibus comitibus nobilibus et ciuitatum communitatibus cum his, qui tunc nos personaliter attigerunt, bonum nuncciantes et votiuum principium iuxta ipso- rum consilium alium terminum ad Nurembergam posuimus prima videlicet die May, vbi infallibiliter omnes convenient electores et alii principes comites et communitates, ad quos etiam nostram solempnem ambasiatam cum plena auctoritate transmittimus, vbi sicut certi sumus modus tenebitur, quod heretici auspice domino forti potencia ad fidei vnitatem vel sponte conuersi seu conculcati penitus reducentur, vt sit vna fides vnus pastor et vnum ] ouile. Insuper quemadmodum dudum poposcimus a v. s. 79a ac etiam fratre nostro Wytoldo, ut pro certis mutuis tractandis negociis ad nos vestram legacionem velletis transmittere, mira- mur plurimum, quod tanta mora feruntur nec veniunt, ut scia- mus nos regere in agibilibus affuturis. Idcirco dileccionem vestram affectuose rogamus, quatenus eosdem nunccios vestros celeriter expeditos velitis transmittere sine mora, gratum nobis indicium in eo ostendentes. Datum Wienne feria II. post Judica anno XXVI. XCIV. A. Priuilegium domini regis Polonie super donacione rippe molendini Lubicz tale (?) datum. Nos Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuiauie, princeps supre- mus Lythuanie, dominus Pomeranie et heres Russie Significa- mus tenore presencium quibus expedit uniuersis, quomodo pre- Ueber diese durch eine Drohung Witolds erzwungene Schenkung des Königs an den Orden, vgl. Voigt, Gesch. Preussens VII, 482 ff. u. Caro Gesch. Pol. III, 600. Ein schlechter Abdruck der beiden Briefe bei Raczyński, Cod. dipl. Lith.
489 carissime! Audita v. s. valetudine et casu lugubri tanto maiore dolemus amaritudine animi, quanto ex sinceritate cordis inco- lumitatem vestram magno desiderio preoptamus. Sperantes in domino, quod ipse qui percutit et medetur, cito manum porriget sospitatis et dabit cum temptacione prouentum. Ceterum vt v. s. sit particeps nouorum nostrorum emergentium, conuocatis ad nos versus Wiennam sacri Romani imperii electoribus et aliis principibus ecclesiasticis et secularibus comitibus nobilibus et ciuitatum communitatibus cum his, qui tunc nos personaliter attigerunt, bonum nuncciantes et votiuum principium iuxta ipso- rum consilium alium terminum ad Nurembergam posuimus prima videlicet die May, vbi infallibiliter omnes convenient electores et alii principes comites et communitates, ad quos etiam nostram solempnem ambasiatam cum plena auctoritate transmittimus, vbi sicut certi sumus modus tenebitur, quod heretici auspice domino forti potencia ad fidei vnitatem vel sponte conuersi seu conculcati penitus reducentur, vt sit vna fides vnus pastor et vnum ] ouile. Insuper quemadmodum dudum poposcimus a v. s. 79a ac etiam fratre nostro Wytoldo, ut pro certis mutuis tractandis negociis ad nos vestram legacionem velletis transmittere, mira- mur plurimum, quod tanta mora feruntur nec veniunt, ut scia- mus nos regere in agibilibus affuturis. Idcirco dileccionem vestram affectuose rogamus, quatenus eosdem nunccios vestros celeriter expeditos velitis transmittere sine mora, gratum nobis indicium in eo ostendentes. Datum Wienne feria II. post Judica anno XXVI. XCIV. A. Priuilegium domini regis Polonie super donacione rippe molendini Lubicz tale (?) datum. Nos Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuiauie, princeps supre- mus Lythuanie, dominus Pomeranie et heres Russie Significa- mus tenore presencium quibus expedit uniuersis, quomodo pre- Ueber diese durch eine Drohung Witolds erzwungene Schenkung des Königs an den Orden, vgl. Voigt, Gesch. Preussens VII, 482 ff. u. Caro Gesch. Pol. III, 600. Ein schlechter Abdruck der beiden Briefe bei Raczyński, Cod. dipl. Lith.
Strana 490
490 79b clari et incliti fratris nostri carissimi domini Allexandri alias Witoldi magni ducis Lythwanie precibus et instanciis sollicitati et permoti, cuius votis libenter adnuimus, quocienscunque mutue dilectionis inter nos affectus in mentis archano revoluimus et feruentis caritatis erga nos amplexus contemplamur, molendinum in fluuio Drwancza, Lubicz nuncupatum, quod ad nos ex vi cuiusdam sentencie! serenissimi principis domini regis Roma- norum et Hungarie Dalmacie regis fratris nostri carissimi et contractus pacis perpetue inter nos regnum nostrum et terras Prussie initi et firmati et quorundam aliorum jurium et pac- torum virtute pertinebat, damus sibi et largimur omnimodam et integram potestatem magnifico Paulo Rusdorff magistro gene- rali ordinis Cruciferorum et ipsius ordinis Cruciferorum de Prussia perpetuo assignandi et tradendi, ita autem, quod dictum molen- dinum nunquam in aliquod fortalicium, propugnaculum, muni- cipium erigetur, sed illud iugiter et in ewum cum rotis pen- dentibus ad vsum dumptaxat molendini in edificiis ligneis et non in aliis semper remanebit. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Actum et datum Lancicie feria Vis infra octavas Penthecostes I anno domini millesimo CCCC XXVI principibus, prelatis, baronibus, proceribus terri- genis et nobilibus regni nostri Polonie et aliis nostris fidelibus Dominus rex per se.2 presentibus. B. Sub forma infrascripta tale priuilegium receperunt signo maiestatis domini regis communitum. Wladislaus etc. Significamus tenore presencium quibus expedit vniuersis, quomodo preclari et Incliti principis domini Allexandri alias Witoldi magni ducis Littuanie fratris carissimi precibus et instanciis sollicitati et permoti, cuius votis, semper In dem Breslauer Schiedsspruch K. Sigismunds v. J. 1420 (Dogiel C. d. Pol. IV, 101—108, und Dzialyński, Lites I 2 p. 53—62) heisst es: Item pronunciamus .... quod magister generalis et ordo tencantur et debeant destrui demoliri facere castra Lubocz cum molendino quodam in Drwan- cza fluuio infra sex menses proximum futuros a die date presencium con- tinue computando ita quod aqua habeat cursum et meatum suum sicud habebat ante construccionem dicti castri et molendini. Diese Bezeichnung deutet an, dass der Reichstag sich anfangs weigerte, die Schenkung anzuerkennen. S. Dlugosz Hist. Pol. IX, 488 u. 491,
490 79b clari et incliti fratris nostri carissimi domini Allexandri alias Witoldi magni ducis Lythwanie precibus et instanciis sollicitati et permoti, cuius votis libenter adnuimus, quocienscunque mutue dilectionis inter nos affectus in mentis archano revoluimus et feruentis caritatis erga nos amplexus contemplamur, molendinum in fluuio Drwancza, Lubicz nuncupatum, quod ad nos ex vi cuiusdam sentencie! serenissimi principis domini regis Roma- norum et Hungarie Dalmacie regis fratris nostri carissimi et contractus pacis perpetue inter nos regnum nostrum et terras Prussie initi et firmati et quorundam aliorum jurium et pac- torum virtute pertinebat, damus sibi et largimur omnimodam et integram potestatem magnifico Paulo Rusdorff magistro gene- rali ordinis Cruciferorum et ipsius ordinis Cruciferorum de Prussia perpetuo assignandi et tradendi, ita autem, quod dictum molen- dinum nunquam in aliquod fortalicium, propugnaculum, muni- cipium erigetur, sed illud iugiter et in ewum cum rotis pen- dentibus ad vsum dumptaxat molendini in edificiis ligneis et non in aliis semper remanebit. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Actum et datum Lancicie feria Vis infra octavas Penthecostes I anno domini millesimo CCCC XXVI principibus, prelatis, baronibus, proceribus terri- genis et nobilibus regni nostri Polonie et aliis nostris fidelibus Dominus rex per se.2 presentibus. B. Sub forma infrascripta tale priuilegium receperunt signo maiestatis domini regis communitum. Wladislaus etc. Significamus tenore presencium quibus expedit vniuersis, quomodo preclari et Incliti principis domini Allexandri alias Witoldi magni ducis Littuanie fratris carissimi precibus et instanciis sollicitati et permoti, cuius votis, semper In dem Breslauer Schiedsspruch K. Sigismunds v. J. 1420 (Dogiel C. d. Pol. IV, 101—108, und Dzialyński, Lites I 2 p. 53—62) heisst es: Item pronunciamus .... quod magister generalis et ordo tencantur et debeant destrui demoliri facere castra Lubocz cum molendino quodam in Drwan- cza fluuio infra sex menses proximum futuros a die date presencium con- tinue computando ita quod aqua habeat cursum et meatum suum sicud habebat ante construccionem dicti castri et molendini. Diese Bezeichnung deutet an, dass der Reichstag sich anfangs weigerte, die Schenkung anzuerkennen. S. Dlugosz Hist. Pol. IX, 488 u. 491,
Strana 491
491 et libenter adnuere consueuimus, quociencunque mutue dilec- cionis inter nos affectus in archano cordis nostri recolimus, damus et largimur omnimodam et integram potestatem venerabili et religioso domino Paulo de Rusdorff magistro generali ordinis Theutonicorum et ipsius ordini de Prussia molendinum in fluuio Drwancza Lubicz nuncupatum quondam per sentenciam sere- nissimi principis domini Sigismundi Romanorum regis fratris nostri carissimi demollitum et destructum, viceuersa in eodem loco edificandi et faciendi, habendique et tenendi vtifruendi et cum omni Jure et dominio possedendi perpetuis temporibus et in ewum, prout et prius hoc ipsum habuerunt et tenuerunt, nichil penitus excludendo in eodem molendino. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum Lancicie feria quarta! proxima post festum penthecostes anno domini etc. XXVI. Dominus rex per se. XCV. A. Littera ad dominum nostrum papam ex parte domini magni ducis in promocione vicecancellarii debet scribi et, si in aliquo mutabitur, petatur copia mutandorum. 2 Beatissime pater et domine benignissime! Ex quo prelati et canonici ecclesie Poznensis nuper eleccioni futuri episcopi et pastoris ecclesie predicte intenti in eleccione non poterant esse concordes, propter quod ad serenissimum principem dominum Wladislaum regem Polonie fratrem meum carissimum atque mea consilia recurrerunt suis expetentes votis, vt de persona! vtili 80 a ecclesie predicte vnacum fratre meo predicto prouideretur, de quo non dubito s. v. predictum fratrem meum lacius descrip- sisse, et quia nullum alium in hoc temporum cursu, quo ma- licia aduersus ecclesiam dei sanctam et eius supposita proch- dolor inoleuit, preterquam wenerabilem dominum Stanislaum Czolek vicecancellarium regni Polonie fratri meo predicto et mihi gratissimum vtiliorum vnacum fratre meo predicto repu- tamus, quapropter s. v. humiliter et deuote supplico per pre- sentes, quatenus de predicta ecclesia Poznensi eidem domino Kann auch sexta gelesen werden. 2 Vgl. die Einleitung.
491 et libenter adnuere consueuimus, quociencunque mutue dilec- cionis inter nos affectus in archano cordis nostri recolimus, damus et largimur omnimodam et integram potestatem venerabili et religioso domino Paulo de Rusdorff magistro generali ordinis Theutonicorum et ipsius ordini de Prussia molendinum in fluuio Drwancza Lubicz nuncupatum quondam per sentenciam sere- nissimi principis domini Sigismundi Romanorum regis fratris nostri carissimi demollitum et destructum, viceuersa in eodem loco edificandi et faciendi, habendique et tenendi vtifruendi et cum omni Jure et dominio possedendi perpetuis temporibus et in ewum, prout et prius hoc ipsum habuerunt et tenuerunt, nichil penitus excludendo in eodem molendino. Harum quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum. Datum Lancicie feria quarta! proxima post festum penthecostes anno domini etc. XXVI. Dominus rex per se. XCV. A. Littera ad dominum nostrum papam ex parte domini magni ducis in promocione vicecancellarii debet scribi et, si in aliquo mutabitur, petatur copia mutandorum. 2 Beatissime pater et domine benignissime! Ex quo prelati et canonici ecclesie Poznensis nuper eleccioni futuri episcopi et pastoris ecclesie predicte intenti in eleccione non poterant esse concordes, propter quod ad serenissimum principem dominum Wladislaum regem Polonie fratrem meum carissimum atque mea consilia recurrerunt suis expetentes votis, vt de persona! vtili 80 a ecclesie predicte vnacum fratre meo predicto prouideretur, de quo non dubito s. v. predictum fratrem meum lacius descrip- sisse, et quia nullum alium in hoc temporum cursu, quo ma- licia aduersus ecclesiam dei sanctam et eius supposita proch- dolor inoleuit, preterquam wenerabilem dominum Stanislaum Czolek vicecancellarium regni Polonie fratri meo predicto et mihi gratissimum vtiliorum vnacum fratre meo predicto repu- tamus, quapropter s. v. humiliter et deuote supplico per pre- sentes, quatenus de predicta ecclesia Poznensi eidem domino Kann auch sexta gelesen werden. 2 Vgl. die Einleitung.
Strana 492
492 Stanislao, qui de virtute in virtutem gradiens in curia fratris mei predicti militando queque grata et vtilia ecclesiis procu- rabat iuridice, dignemini prouidere precum tam fratris mei pre- dicti quam mearum, quas s. v. ex sincerissimo affectu porrigo ob respectum, per sui namque prouisionem gaudebit ecclesia et populus colletabitur vniuersus ipsaque ecclesia auctore domino in spiritualibus et temporibus votiua suscipiet incrementa, per- sonam v. s. dignetur ete. B. Cardinali ex parte domini magni ducis. Reuerendissime in Christo pater, amice noster carissime. Ex quo prelati et canonici ecclesie Poznensis in eleccione futuri ipsorum episcopi et pastoris fuere discordes ita, quod propter discordie materiam disposicio eiusdem ecclesie prout iurisperi- torum informamur relacionibus ad sedem apostolicam censetur deuoluta, prout extensius serenissimus princeps dominus Wla- dislaus etc. domino nostro pape et v. p. scribit, quapropter vestram reuerendam paternitatem petimus attencius, quatenus posse vestrum impendere apud sanctissimum dominum nostrum papam dignemini et ei supplicare, vt de dicta ecclesia venera- bili domino Stanislao regis Polonie vicecancellario nobis gratis- simo, cuius virtutes et merita v. p. credimus fore cognita, pro- uidere dignetur. In consolacionem et contemplacionem nobis ac fratri nostro predicto gratissimam iugi tempore iugiter gra- tibus rependendum; per sui namque prouisionem ecclesia pre- dicta etc. ut supra. Allexander alias Witoldus magnus dux Lythwanie. XCVI. 80 b Ex parte domini regis ad dominum papam infrascripta notula debet scribi. Beatissime pater domine benignissime! Nuper defuncto bone memorie domino Andrea ecclesie Poznensis episcopo et pastore prelati et canonici eiusdem ecclesie capitulariter conve- nerunt in vnum, ut de futuri ecclesie predicte pontificis et pastoris eleccione tractarent, demumque tractacionibus capitularibus inter se habitis in elecctione huiusmodi fuere discordes. Qui quidem prelati et canonici discordie materiam taliter subortam amputare
492 Stanislao, qui de virtute in virtutem gradiens in curia fratris mei predicti militando queque grata et vtilia ecclesiis procu- rabat iuridice, dignemini prouidere precum tam fratris mei pre- dicti quam mearum, quas s. v. ex sincerissimo affectu porrigo ob respectum, per sui namque prouisionem gaudebit ecclesia et populus colletabitur vniuersus ipsaque ecclesia auctore domino in spiritualibus et temporibus votiua suscipiet incrementa, per- sonam v. s. dignetur ete. B. Cardinali ex parte domini magni ducis. Reuerendissime in Christo pater, amice noster carissime. Ex quo prelati et canonici ecclesie Poznensis in eleccione futuri ipsorum episcopi et pastoris fuere discordes ita, quod propter discordie materiam disposicio eiusdem ecclesie prout iurisperi- torum informamur relacionibus ad sedem apostolicam censetur deuoluta, prout extensius serenissimus princeps dominus Wla- dislaus etc. domino nostro pape et v. p. scribit, quapropter vestram reuerendam paternitatem petimus attencius, quatenus posse vestrum impendere apud sanctissimum dominum nostrum papam dignemini et ei supplicare, vt de dicta ecclesia venera- bili domino Stanislao regis Polonie vicecancellario nobis gratis- simo, cuius virtutes et merita v. p. credimus fore cognita, pro- uidere dignetur. In consolacionem et contemplacionem nobis ac fratri nostro predicto gratissimam iugi tempore iugiter gra- tibus rependendum; per sui namque prouisionem ecclesia pre- dicta etc. ut supra. Allexander alias Witoldus magnus dux Lythwanie. XCVI. 80 b Ex parte domini regis ad dominum papam infrascripta notula debet scribi. Beatissime pater domine benignissime! Nuper defuncto bone memorie domino Andrea ecclesie Poznensis episcopo et pastore prelati et canonici eiusdem ecclesie capitulariter conve- nerunt in vnum, ut de futuri ecclesie predicte pontificis et pastoris eleccione tractarent, demumque tractacionibus capitularibus inter se habitis in elecctione huiusmodi fuere discordes. Qui quidem prelati et canonici discordie materiam taliter subortam amputare
Strana 493
493 salutique et tranquillitati ecclesie predicte, ne longe vacacionis exponeretur incomodis, prouidere cupientes ad mea tanquam patroni et tutoris nec non preclari principis fratris mei caris- simi consilia respectum habentes recurrerunt, confisi, quod di- sponente domino, cuius prouidencia in sui disposicione non fal- litur, per utriusque nostrum media predicte ecclesie talis persona daretur, cuius sollicitudine in hoc malo temporum cursu, quo ecclesia vbique terrarum hostium patitur incursus, dampnum et iactura ecclesie ac personarum posset ammoueri. Quorum re- spectum taliter ut premittitur in vtriusque nostrum ampletens venerabilem Stanislaum regni mei vicecancellarium gratissimum, qui in curia mea a XXVI annis vel citra militando queque ecclesiarum accomoda vigilancie suo studio procurabat, quo nul- lum alium vtiliorem reputo in episcopum et pastorem ecclesie predicte auctoritate s. v. preficiendum vnacum prefato fratre meo nominauimus. Sed quia per lapsum fatalium et etiam per reseruacionem generalem prouisio ordinacio seu queuis alia dis- posicio ecclesie predicte ad s. v. deuoluta esset dinoscitur. Quapropter ad pedes s. v. recurro humiliter et deuote suppli- cans per presentes, quatenus de ecclesia predicta taliter ut pre- mittitur vacante prefato Stanislao tamquam benemerito de pleni- tudine sedis apostolice intuitu mearum precum presentium pro- ipso, quas s. v. ex toto corde meo et affectu virtutum suarum exigentibus meritis offero, misericorditer prouidere dignemini, de cuius statu condicione et meritis s. v. reuerendissimus in Christo pater dominus B(randa) Placentinus communiter nun- cupatus latius poterit informare personam etc. XCVII. Domino duci a Czol(kone). 81a Serenissime princeps ! et domine graciosissime! licet peti- ciones s. v. capitulo Poznaniensi pro me misse suo in hoc sint frustrate effectu, quod discordia inter capitulares interveniente eleccio de me non fuit celebrata, nec de aliquo altero mecum per regiam maiestatem nominato; domini etenim capitulares fuere diuisi et discordes quidam pro vna, quidam pro alia et quidam pro mea personis vota sua direxisse optantes. Tamen quia eis nullus modus videbatur aptior ad tollendum discordie
493 salutique et tranquillitati ecclesie predicte, ne longe vacacionis exponeretur incomodis, prouidere cupientes ad mea tanquam patroni et tutoris nec non preclari principis fratris mei caris- simi consilia respectum habentes recurrerunt, confisi, quod di- sponente domino, cuius prouidencia in sui disposicione non fal- litur, per utriusque nostrum media predicte ecclesie talis persona daretur, cuius sollicitudine in hoc malo temporum cursu, quo ecclesia vbique terrarum hostium patitur incursus, dampnum et iactura ecclesie ac personarum posset ammoueri. Quorum re- spectum taliter ut premittitur in vtriusque nostrum ampletens venerabilem Stanislaum regni mei vicecancellarium gratissimum, qui in curia mea a XXVI annis vel citra militando queque ecclesiarum accomoda vigilancie suo studio procurabat, quo nul- lum alium vtiliorem reputo in episcopum et pastorem ecclesie predicte auctoritate s. v. preficiendum vnacum prefato fratre meo nominauimus. Sed quia per lapsum fatalium et etiam per reseruacionem generalem prouisio ordinacio seu queuis alia dis- posicio ecclesie predicte ad s. v. deuoluta esset dinoscitur. Quapropter ad pedes s. v. recurro humiliter et deuote suppli- cans per presentes, quatenus de ecclesia predicta taliter ut pre- mittitur vacante prefato Stanislao tamquam benemerito de pleni- tudine sedis apostolice intuitu mearum precum presentium pro- ipso, quas s. v. ex toto corde meo et affectu virtutum suarum exigentibus meritis offero, misericorditer prouidere dignemini, de cuius statu condicione et meritis s. v. reuerendissimus in Christo pater dominus B(randa) Placentinus communiter nun- cupatus latius poterit informare personam etc. XCVII. Domino duci a Czol(kone). 81a Serenissime princeps ! et domine graciosissime! licet peti- ciones s. v. capitulo Poznaniensi pro me misse suo in hoc sint frustrate effectu, quod discordia inter capitulares interveniente eleccio de me non fuit celebrata, nec de aliquo altero mecum per regiam maiestatem nominato; domini etenim capitulares fuere diuisi et discordes quidam pro vna, quidam pro alia et quidam pro mea personis vota sua direxisse optantes. Tamen quia eis nullus modus videbatur aptior ad tollendum discordie
Strana 494
494 materiam quam regie maiestatis atque s. v. eleccionem cum eius effectu arbitrio committere, quapropter regie maiestatis et vestre s. ordinacioni eleccionis negocium commiserunt, taliter ut pro quocunque regia maiestas atque s. v. domino nostro pape scripserit et idem dominus papa ad scripta vtriusque vestrum sibi de ecclesia Poznaniensi prouiderit, hunc habebunt pro ipsorum episcopo et pastore. Cum itaque regie maiestati et v. s. omnimoda potestas, futurum episcopum dandi per dic- tum capitulum data et reseruata existat, v. s. humiliter et de- uote supplico per presentes, quatenus promocionem, quam s. v. pro me non meis meritis exigentibus sed vestre pietatis habun- dancia incepit facere, prosequi continuare et felici in domino presagio finire et terminare laudabiliter dignetur. Scio enim, quod dominus noster papa predictus vtriusque vestrum precum intuitu nichil in preiudicium iuris patronatus vestri attemptabit visis scriptis vestris, quinymo in eodem iure vos saluos et in- concussos conseruabit, propter quod et si ingenii mei prauitas de tanti fauoris plenitudine erga me tanquam immeritum exten- sam, s. v. grates debitas reddere non sufficit, insufficienciam tamen meam dignetur supplere dextera diuine pietatis, quam incessanter cum omnibus meis exoro et exorabo pro vtriusque vestri nominis sospitate. De ceteris autem honorabilis dominus Jo(annes) Balon capellanus regie maiestatis s. v. informabit, cui fidem in dicendis dignemini adhibere creditiuam. Datum in Poznania sabato ante festum Martinum anno etc. XXVI“. XCVIII. 81bI Littera domini Zauissy ad dominum magnum ducem, in qua arguit capitulum Poznaniense, quod non in dominum Stanislaum Czolek eleccionis voces direxerunt. Excellentissime princeps illustris domine graciose! Nescio quibus seruiciis aut gratibus prestantissime vestre benignitati rependam tot fauores et beneficia, que non solum in meam per- sonam sed in meos fratres et consanguineos liberali munificen- cia a vestra claritate defluxerunt. Nuper dominus Stanislaus Czolek regis Polonie vice cancellarius frater meus amicalis ger- manus v. s. deuotus capellanus et orator singularis sua mihi detexit epistola s. v. dignas referendo graciarum acciones, quod
494 materiam quam regie maiestatis atque s. v. eleccionem cum eius effectu arbitrio committere, quapropter regie maiestatis et vestre s. ordinacioni eleccionis negocium commiserunt, taliter ut pro quocunque regia maiestas atque s. v. domino nostro pape scripserit et idem dominus papa ad scripta vtriusque vestrum sibi de ecclesia Poznaniensi prouiderit, hunc habebunt pro ipsorum episcopo et pastore. Cum itaque regie maiestati et v. s. omnimoda potestas, futurum episcopum dandi per dic- tum capitulum data et reseruata existat, v. s. humiliter et de- uote supplico per presentes, quatenus promocionem, quam s. v. pro me non meis meritis exigentibus sed vestre pietatis habun- dancia incepit facere, prosequi continuare et felici in domino presagio finire et terminare laudabiliter dignetur. Scio enim, quod dominus noster papa predictus vtriusque vestrum precum intuitu nichil in preiudicium iuris patronatus vestri attemptabit visis scriptis vestris, quinymo in eodem iure vos saluos et in- concussos conseruabit, propter quod et si ingenii mei prauitas de tanti fauoris plenitudine erga me tanquam immeritum exten- sam, s. v. grates debitas reddere non sufficit, insufficienciam tamen meam dignetur supplere dextera diuine pietatis, quam incessanter cum omnibus meis exoro et exorabo pro vtriusque vestri nominis sospitate. De ceteris autem honorabilis dominus Jo(annes) Balon capellanus regie maiestatis s. v. informabit, cui fidem in dicendis dignemini adhibere creditiuam. Datum in Poznania sabato ante festum Martinum anno etc. XXVI“. XCVIII. 81bI Littera domini Zauissy ad dominum magnum ducem, in qua arguit capitulum Poznaniense, quod non in dominum Stanislaum Czolek eleccionis voces direxerunt. Excellentissime princeps illustris domine graciose! Nescio quibus seruiciis aut gratibus prestantissime vestre benignitati rependam tot fauores et beneficia, que non solum in meam per- sonam sed in meos fratres et consanguineos liberali munificen- cia a vestra claritate defluxerunt. Nuper dominus Stanislaus Czolek regis Polonie vice cancellarius frater meus amicalis ger- manus v. s. deuotus capellanus et orator singularis sua mihi detexit epistola s. v. dignas referendo graciarum acciones, quod
Strana 495
495 licet immeritum tot ipsum fauoribus s. v. prosequatur, vt pro ipso litteras capitulo Poznaniensi efficacissimas destinasset, qua- tenus eleccionis voces singuli, qui vestrarum graciarum vellent esse compotes et fauoris, in ipsum direxissent et quamquam male consulti requisicionem v. s. noluerunt suscipere, tamen ipse vicecancellarius tantas fauores s. v. representat acsi illum episcopatum vel quecunque maiora interventu dignacionis vestre possideret. Sed nimirum satis me exaggerat dominorum capi- tularium Poznaniensium temeritas an dicam presumpcio, tanti domini et benefactoris, cuius intercessionibus et graciis multa susceperunt compendia, precatus magnificos admittere comtem- pserunt, cuius preceptis non minus quam regiis parere debue- runt pariter et gaudere, quod princeps tante magnificencie hu- militati eorum non dedignatur sua vota porrigere et fauores pol- licetur liberalitatis sue impertiri, cuius requisicionibus ne dicam precatibus reges et principes vniuersi orbis parent, vere singu- lare reputo genus demencie a tanto benefactore requisiciones contempnere, quem ipsi cum precibus et oracione debuerunt requirere, vt ex eius manibus et promocione personam placitam sibi reciperent, cuius suffragiis ipsi et ecclesia eorum debitis posset incrementis gratulari. Supplico itaque s. v., ut eorum importuna dissensio non transeat, ne gaudeant contra tante cel- situdinis ] magnitudinem comodum reportare, dignetur in pro- 82 a mocione prefati domini vicecancellarii prout incepit v. s. per- manere, et serenissimo domino regi persuadere, vt quemad- modum verbi sui cuilibet promissi indesinens et immutabilis existit prosecutor, et hune seruitorem vtriusque vestrum et regni ac corone deuotum et fidelem, qui a multo iam tempore portando onus diei et estus seruire non cessauit in hac promo- cione non deserat sed sicut incepit piis auspiciis persequatur a deo meritum recepturi, hic autem ab hominibus honorem et gloriam. Et sciant illi vestrarum requisicionem contemptores, quod peticiones vestre sunt precepta et ceteri habeant hoc pro- exemplo peticionibus vestris non minus quam preceptis obedire. Dignetur altissimus v. s. in longitudine dierum conseruare. Datum in Rosno feria VI“ ante festum beati Andreae apostoli. Zauissius. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 32
495 licet immeritum tot ipsum fauoribus s. v. prosequatur, vt pro ipso litteras capitulo Poznaniensi efficacissimas destinasset, qua- tenus eleccionis voces singuli, qui vestrarum graciarum vellent esse compotes et fauoris, in ipsum direxissent et quamquam male consulti requisicionem v. s. noluerunt suscipere, tamen ipse vicecancellarius tantas fauores s. v. representat acsi illum episcopatum vel quecunque maiora interventu dignacionis vestre possideret. Sed nimirum satis me exaggerat dominorum capi- tularium Poznaniensium temeritas an dicam presumpcio, tanti domini et benefactoris, cuius intercessionibus et graciis multa susceperunt compendia, precatus magnificos admittere comtem- pserunt, cuius preceptis non minus quam regiis parere debue- runt pariter et gaudere, quod princeps tante magnificencie hu- militati eorum non dedignatur sua vota porrigere et fauores pol- licetur liberalitatis sue impertiri, cuius requisicionibus ne dicam precatibus reges et principes vniuersi orbis parent, vere singu- lare reputo genus demencie a tanto benefactore requisiciones contempnere, quem ipsi cum precibus et oracione debuerunt requirere, vt ex eius manibus et promocione personam placitam sibi reciperent, cuius suffragiis ipsi et ecclesia eorum debitis posset incrementis gratulari. Supplico itaque s. v., ut eorum importuna dissensio non transeat, ne gaudeant contra tante cel- situdinis ] magnitudinem comodum reportare, dignetur in pro- 82 a mocione prefati domini vicecancellarii prout incepit v. s. per- manere, et serenissimo domino regi persuadere, vt quemad- modum verbi sui cuilibet promissi indesinens et immutabilis existit prosecutor, et hune seruitorem vtriusque vestrum et regni ac corone deuotum et fidelem, qui a multo iam tempore portando onus diei et estus seruire non cessauit in hac promo- cione non deserat sed sicut incepit piis auspiciis persequatur a deo meritum recepturi, hic autem ab hominibus honorem et gloriam. Et sciant illi vestrarum requisicionem contemptores, quod peticiones vestre sunt precepta et ceteri habeant hoc pro- exemplo peticionibus vestris non minus quam preceptis obedire. Dignetur altissimus v. s. in longitudine dierum conseruare. Datum in Rosno feria VI“ ante festum beati Andreae apostoli. Zauissius. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 32
Strana 496
496 XCIX. Littera domini apostolici pro domino Miraskone ad dominum regem Polonie. 82b Martinus etc. Carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostolicam benediccionem. Dudum cum bone memorie Andreas episcopus Poznaniensis degeret in hu- manis! de statu ecclesie sue sollicitus, vt desiderans eidem dignum et ydonem successorem prefici, antequam ex hac vita migraret, ipsam in manibus nostris resignare voluit ac pro testimonio et signo certissimo voluntatis sue sufficiens procu- ratorium misit et anulum, quo ipsum cum munere consecracionis impenso desponsauimus, supplicans cum instancia, vt resigna- cionem huiusmodi admittere dignaremur, et de persona dilecti filii Miroski tunc prepositi Gneznensis familiaris nostri prefati ecclesie Poznaniensis prouidere, ipsum enim adeo sibi cognitum et probatum non dubitabat ad huiusmodi episcopalem dignitatem ydoneum et ipsi ecclesie fructuosum pastorem esse futurum. Nos autem nunquam voluimus huic suo licet honesto desiderio prebere assensum ] quia res videbatur indigna, quod talis pre- latus in vita dignitate sua deberet puncto temporis remanere priuatus, verum cum postea casus acciderit, vt per ipsius Andree obitum prefata vacaret ecclesia, considerantes iudicium suum de sufficiencia dicti Miroslai (sic!) et eius virtutes et merita nobis ex diuturna familiaritate et conseruacione notissima et atten- dentes maxime, quod idem Miroslaus celsitudinis tue fidelis et deuotus et apud nos negociorum omnium pro honore et com- modo et statu serenitatis tue et regni tui director diligentissi- mus existit, motu proprio non ad suam uel alterius pro ipso supplicantis instanciam prefate ecclesie Poznaniensi de ipsius persona prouidimus. Nec mireris, fili carissime, si in hac proui- sione non expectauimus eleccionem seu significacionem aliquam voluntatis tue. Nam preter aliam generalem reseruacionem nobis erat prouisio huius ecclesie specialiter reseruata, propterea quod audet ipse olim episcopus noster familiaris et continuus Andreas Lascari von Goslawice bekannt als Vertreter Polens auf dem Concil zu Constanz, v. d. Hardt, A. C. II, P. V, 170 u. 181, starb am 24. August 1426.
496 XCIX. Littera domini apostolici pro domino Miraskone ad dominum regem Polonie. 82b Martinus etc. Carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostolicam benediccionem. Dudum cum bone memorie Andreas episcopus Poznaniensis degeret in hu- manis! de statu ecclesie sue sollicitus, vt desiderans eidem dignum et ydonem successorem prefici, antequam ex hac vita migraret, ipsam in manibus nostris resignare voluit ac pro testimonio et signo certissimo voluntatis sue sufficiens procu- ratorium misit et anulum, quo ipsum cum munere consecracionis impenso desponsauimus, supplicans cum instancia, vt resigna- cionem huiusmodi admittere dignaremur, et de persona dilecti filii Miroski tunc prepositi Gneznensis familiaris nostri prefati ecclesie Poznaniensis prouidere, ipsum enim adeo sibi cognitum et probatum non dubitabat ad huiusmodi episcopalem dignitatem ydoneum et ipsi ecclesie fructuosum pastorem esse futurum. Nos autem nunquam voluimus huic suo licet honesto desiderio prebere assensum ] quia res videbatur indigna, quod talis pre- latus in vita dignitate sua deberet puncto temporis remanere priuatus, verum cum postea casus acciderit, vt per ipsius Andree obitum prefata vacaret ecclesia, considerantes iudicium suum de sufficiencia dicti Miroslai (sic!) et eius virtutes et merita nobis ex diuturna familiaritate et conseruacione notissima et atten- dentes maxime, quod idem Miroslaus celsitudinis tue fidelis et deuotus et apud nos negociorum omnium pro honore et com- modo et statu serenitatis tue et regni tui director diligentissi- mus existit, motu proprio non ad suam uel alterius pro ipso supplicantis instanciam prefate ecclesie Poznaniensi de ipsius persona prouidimus. Nec mireris, fili carissime, si in hac proui- sione non expectauimus eleccionem seu significacionem aliquam voluntatis tue. Nam preter aliam generalem reseruacionem nobis erat prouisio huius ecclesie specialiter reseruata, propterea quod audet ipse olim episcopus noster familiaris et continuus Andreas Lascari von Goslawice bekannt als Vertreter Polens auf dem Concil zu Constanz, v. d. Hardt, A. C. II, P. V, 170 u. 181, starb am 24. August 1426.
Strana 497
497 commensalis, dum essemus in minoribus constituti et post assumpcionem nostram ad apicem summi apostolatus, referen- darius et officialis noster extiterit. Quare si vsi sumus speciali quodam iure proprio de re ecclesiastica in regno tuo ponentes in loco familiaris et officialis nostri alium etiam nostrum fami- liarem et officialem nobis et excellencie tue fidelem, merito debet hanc nostram prouisionem tua regalis sublimitas gratam habere et se disposicioni nostre conformare, quod ut libenti et prompto animo facias, celsitudinem tuam hortamur, requirimus et rogamus, presertim cum plures alias prouisiones ecclesiarum diuersis temporibus de tua voluntate fecerimus, ita quod in hac vna nobis grata teneris votis nostris te etiam promptissimum exhibere, significantes eidem celsitudini, quod si qua fieret re- sistencia, quam fieri posse non speramus deuocionem et fidem tuam regiam erga nos et ecclesiam cognoscentes, nobis plurimum Idispliceret, qui nullo modo vellemus te contemptorem nostre 83 a et sedis apostolice auctoritatis reputari, quem habemus et tene- mus in primis Christianitatis principibus obsequentissimum nostre voluntatis et honoris ecclesie. Super his autem nonnulla tibi nostri parte referret dilectus filius Matthias de Clapaw cano- nicus Poznaniensis, cui velis in dicendis credens adhibere plenam fidem. Ceterum cum deus omnipotens iam fuerit pro- uectam etatem tuam secundo genito consolatus, sicuti iam per- cepimus ex litteris tuis de ipsius natiuitate, suscepimus leticiam singularem, pro cuius conseruacione humiles porrigimus preces altissimo tanti muneris largitori, et carissimam in Christo filiam nostram Zophiam Polonie reginam illustrem consortem tuam magis magisque diligimus, cum videamus ex eius castissimo et fecundo vtero nobis et ecclesie filios et reges ac gubernatores multorum fidelium per dei graciam preparari. Datum Rome apud sanctos apostolos XVIII Kal. Nouembris anno nono pon- tificatus. C. Prouisio domini magni ducis. Allexander etc. Reuerendo etc. in domino salutem. Peti- mus vestram reuerendam paternitatem presentibus diligenter, qua- tenus discretum N. vti accepimus deuotumque et ydoneum, pro quo nobis in sui recommendacione per nonnullos fidedignos 32*
497 commensalis, dum essemus in minoribus constituti et post assumpcionem nostram ad apicem summi apostolatus, referen- darius et officialis noster extiterit. Quare si vsi sumus speciali quodam iure proprio de re ecclesiastica in regno tuo ponentes in loco familiaris et officialis nostri alium etiam nostrum fami- liarem et officialem nobis et excellencie tue fidelem, merito debet hanc nostram prouisionem tua regalis sublimitas gratam habere et se disposicioni nostre conformare, quod ut libenti et prompto animo facias, celsitudinem tuam hortamur, requirimus et rogamus, presertim cum plures alias prouisiones ecclesiarum diuersis temporibus de tua voluntate fecerimus, ita quod in hac vna nobis grata teneris votis nostris te etiam promptissimum exhibere, significantes eidem celsitudini, quod si qua fieret re- sistencia, quam fieri posse non speramus deuocionem et fidem tuam regiam erga nos et ecclesiam cognoscentes, nobis plurimum Idispliceret, qui nullo modo vellemus te contemptorem nostre 83 a et sedis apostolice auctoritatis reputari, quem habemus et tene- mus in primis Christianitatis principibus obsequentissimum nostre voluntatis et honoris ecclesie. Super his autem nonnulla tibi nostri parte referret dilectus filius Matthias de Clapaw cano- nicus Poznaniensis, cui velis in dicendis credens adhibere plenam fidem. Ceterum cum deus omnipotens iam fuerit pro- uectam etatem tuam secundo genito consolatus, sicuti iam per- cepimus ex litteris tuis de ipsius natiuitate, suscepimus leticiam singularem, pro cuius conseruacione humiles porrigimus preces altissimo tanti muneris largitori, et carissimam in Christo filiam nostram Zophiam Polonie reginam illustrem consortem tuam magis magisque diligimus, cum videamus ex eius castissimo et fecundo vtero nobis et ecclesie filios et reges ac gubernatores multorum fidelium per dei graciam preparari. Datum Rome apud sanctos apostolos XVIII Kal. Nouembris anno nono pon- tificatus. C. Prouisio domini magni ducis. Allexander etc. Reuerendo etc. in domino salutem. Peti- mus vestram reuerendam paternitatem presentibus diligenter, qua- tenus discretum N. vti accepimus deuotumque et ydoneum, pro quo nobis in sui recommendacione per nonnullos fidedignos 32*
Strana 498
498 supplicatum extitit, gracia almi spiritus motum sacros ordines suscipere satagentem ad eosdem ipsum omnes ad nostram pro- uisionem velitis benignius promouere. Datum etc. sub appen- sione nostri sigilli. CI. A domino Czolkone secretariis domini magni ducis. Spectabiles et egregii domini precipui! Et si v. d. I gra- ciarum acciones referam, illas reuera lingwa imbecillis est ex- primere et calamus insufficiens est exarare, expertis enim cognosco iudiciis, quod non preces fauores aut precum seu mu- nerum oblacio vos a caritate et promocione, quibus me prosequi incepistis, retrahere poterant, quinymo constanti animo et solida virtute in promocione mea aspiratis, propter quod oro altissimum, vt imperfectum meum ex sui pietate supplere tempusque meum ordinare dignetur, quo gratis rependiis tante promocionis anti- dote valeam compensare. Sed ne promocionum vestrarum pri- mordia coram serenissimo principe domino Allexandro domino nostro graciosissimo suo frustrentur effectu aut alicuius medio impediri, v. d. supplico per presentes attentissime, quatenus pro- mocionis vestre principia auctore domino taliter mediare digne- mini, quod legitime fine et laudabili valeant terminari. In regia enim maiestate et prefato magno duce totius mee spei posui fundamenta, per que sanctissimus dominus noster papa poterit inuitari induci atque flecti iuxta tenorem minute, quam v. d. dirigo presentibus inclusam pro libito vestre voluntatis corri- gendam supplendam et minuendam. Quam purgatam et prefati domini ducis sigillo communitam peto mihi dirigi Cracoviam per presentem ostensorem. Datum festinanter in Poznania feria VI' ante Martini anno etc. Stanislaus Czolek Custos (sc. Gnesnensis) 83b CH. A domino Czolkone ad dominum ducem Witoldum. Serenissime princeps illustris domine excellentissime et graciosissime! S. v. nunceius veniens hic cum litteris prelatis 1 Es ist recht sehr zu beklagen, dass der Vicekanzler über die Substanz der ihm zur Vorlage für den Reichstag von dem Grossfürsten überant-
498 supplicatum extitit, gracia almi spiritus motum sacros ordines suscipere satagentem ad eosdem ipsum omnes ad nostram pro- uisionem velitis benignius promouere. Datum etc. sub appen- sione nostri sigilli. CI. A domino Czolkone secretariis domini magni ducis. Spectabiles et egregii domini precipui! Et si v. d. I gra- ciarum acciones referam, illas reuera lingwa imbecillis est ex- primere et calamus insufficiens est exarare, expertis enim cognosco iudiciis, quod non preces fauores aut precum seu mu- nerum oblacio vos a caritate et promocione, quibus me prosequi incepistis, retrahere poterant, quinymo constanti animo et solida virtute in promocione mea aspiratis, propter quod oro altissimum, vt imperfectum meum ex sui pietate supplere tempusque meum ordinare dignetur, quo gratis rependiis tante promocionis anti- dote valeam compensare. Sed ne promocionum vestrarum pri- mordia coram serenissimo principe domino Allexandro domino nostro graciosissimo suo frustrentur effectu aut alicuius medio impediri, v. d. supplico per presentes attentissime, quatenus pro- mocionis vestre principia auctore domino taliter mediare digne- mini, quod legitime fine et laudabili valeant terminari. In regia enim maiestate et prefato magno duce totius mee spei posui fundamenta, per que sanctissimus dominus noster papa poterit inuitari induci atque flecti iuxta tenorem minute, quam v. d. dirigo presentibus inclusam pro libito vestre voluntatis corri- gendam supplendam et minuendam. Quam purgatam et prefati domini ducis sigillo communitam peto mihi dirigi Cracoviam per presentem ostensorem. Datum festinanter in Poznania feria VI' ante Martini anno etc. Stanislaus Czolek Custos (sc. Gnesnensis) 83b CH. A domino Czolkone ad dominum ducem Witoldum. Serenissime princeps illustris domine excellentissime et graciosissime! S. v. nunceius veniens hic cum litteris prelatis 1 Es ist recht sehr zu beklagen, dass der Vicekanzler über die Substanz der ihm zur Vorlage für den Reichstag von dem Grossfürsten überant-
Strana 499
499 et baronibus, qui in Sandomiria nuper conuencionem celebra- uerunt, scriptas ipsas mihi in absencia capitanei Cracovie et aliorum serenissimi | domini regis consiliariorum presentauit, 84 a quas cum omni reuerencia suscipiens ad dominum capitaneum predictum, qui tunc in Niepolo(mic)e iacebat egrotus, subito de- stinaui et ipse in crastino easdem mihi remisit obseruandas vsque ad presenciam dominorum, qui hic ad hoc colloquium generale conuenirent, qui in diuersis locis domorum et alias dispersi aliter colligi nequiuissent. Pridie autem dominico hoc est in festo purificacionis etc. quidam dominorum non venerunt, postquam autem singuli, qui in Sandomiria in conuencione fue- runt, conuenerunt et in simul consederunt, continuo iuxta s. v. preceptum omnibus attendentibus litteras huiusmodi legi ad verbum clara voce, et perlectis de responso sollicitaui, quod v. s. idem nunccius reportabit et quecunque s. v. alia mihi deinceps imponet, semper cum deuocione humili et fideli pronus adimplebo. Ex respondendo dominorum predictorum s. v. col- liget, et in hoc intencionem ipsorum residere cognoui, quod pro- illis terrigenis Russie etc. tantas intercessiones apud serenissi- mum dominum regem etc. decetero nec ponent nec s. v. displi- cebunt. In aliis autem negociis, que per dominum Domerath sunt exposita ipsis et in copiis quarundam litterarum per me similiter eisdem lectis demonstrata in absencia aliorum domi- norum videlicet Maioris Polonie responsa differre decreuerunt, cum quibus antequam respondeant, communem conuencionem de annuentia prefati domini regis etc. et requisicione facere conceperunt, in aliquo certo loco eligendo, qui vtinam sic s. v. esset accomodus, ut possit illum accedere et conuencioni adesse. worteten Gegenstände sich so geheimnissvoll zurückhaltend äussert. Weder wissen wir, was für ,intercessiones pro terrigenis Russie‘ Witold gewünscht habe, noch was für heiklige Dinge, die ,dem Reich und der ganzen Krone zum Nutzen gereichen könnten von ihm angeregt sein mögen. Ueber den Geschäftsgang aber und für die hinter der Coulisse des Par- laments vorgehenden Manipulationen giebt dieser Brief ein bezeichnendes Schlaglicht. — Betraf der zweite Gegenstand vielleicht die gegen den Leumund der Königin umlaufenden Verdächtigungen?? Von dem ersten die Russen betreffenden finden wir eine Andeutuug im Schlusse des nach- folgenden Berichtes des Königs an den Grossfürsten (Nr. CIII) in den Worten: terrigene Russie in magna multitudine ante solium nostrum ve- nerunt et proni ante faciem nostram ceciderunt petentes, ut ipsis illum excessum quo . . . Zum Unglück aber bricht hier die Mittheilung ab.
499 et baronibus, qui in Sandomiria nuper conuencionem celebra- uerunt, scriptas ipsas mihi in absencia capitanei Cracovie et aliorum serenissimi | domini regis consiliariorum presentauit, 84 a quas cum omni reuerencia suscipiens ad dominum capitaneum predictum, qui tunc in Niepolo(mic)e iacebat egrotus, subito de- stinaui et ipse in crastino easdem mihi remisit obseruandas vsque ad presenciam dominorum, qui hic ad hoc colloquium generale conuenirent, qui in diuersis locis domorum et alias dispersi aliter colligi nequiuissent. Pridie autem dominico hoc est in festo purificacionis etc. quidam dominorum non venerunt, postquam autem singuli, qui in Sandomiria in conuencione fue- runt, conuenerunt et in simul consederunt, continuo iuxta s. v. preceptum omnibus attendentibus litteras huiusmodi legi ad verbum clara voce, et perlectis de responso sollicitaui, quod v. s. idem nunccius reportabit et quecunque s. v. alia mihi deinceps imponet, semper cum deuocione humili et fideli pronus adimplebo. Ex respondendo dominorum predictorum s. v. col- liget, et in hoc intencionem ipsorum residere cognoui, quod pro- illis terrigenis Russie etc. tantas intercessiones apud serenissi- mum dominum regem etc. decetero nec ponent nec s. v. displi- cebunt. In aliis autem negociis, que per dominum Domerath sunt exposita ipsis et in copiis quarundam litterarum per me similiter eisdem lectis demonstrata in absencia aliorum domi- norum videlicet Maioris Polonie responsa differre decreuerunt, cum quibus antequam respondeant, communem conuencionem de annuentia prefati domini regis etc. et requisicione facere conceperunt, in aliquo certo loco eligendo, qui vtinam sic s. v. esset accomodus, ut possit illum accedere et conuencioni adesse. worteten Gegenstände sich so geheimnissvoll zurückhaltend äussert. Weder wissen wir, was für ,intercessiones pro terrigenis Russie‘ Witold gewünscht habe, noch was für heiklige Dinge, die ,dem Reich und der ganzen Krone zum Nutzen gereichen könnten von ihm angeregt sein mögen. Ueber den Geschäftsgang aber und für die hinter der Coulisse des Par- laments vorgehenden Manipulationen giebt dieser Brief ein bezeichnendes Schlaglicht. — Betraf der zweite Gegenstand vielleicht die gegen den Leumund der Königin umlaufenden Verdächtigungen?? Von dem ersten die Russen betreffenden finden wir eine Andeutuug im Schlusse des nach- folgenden Berichtes des Königs an den Grossfürsten (Nr. CIII) in den Worten: terrigene Russie in magna multitudine ante solium nostrum ve- nerunt et proni ante faciem nostram ceciderunt petentes, ut ipsis illum excessum quo . . . Zum Unglück aber bricht hier die Mittheilung ab.
Strana 500
500 Non dubito, quod omnibus varietatibus et diuersitatibus ani- morum cessantibus in vnitate concordi omnium desideria s. v. tam iustissime concepta regno et toti corone profutura finem bonum sortirentur et omnia alia oportuna regni negocia, que fluctant sine fine, desiderabilis v. s. presencia stabiliret. Que- cunque enim res consiliis et arbitriis s. v. diriguntur, auspiciis 84 a diuinis semper execucione perficiuntur felici et profectus regni crebrescit ex ipsis, quotiens autem in eis deficiunt, raro durare consueuerunt. Sentio enim, quod inscripciones, quarum hie copie aliquotiens fuerunt reuolute in absencia s. v. et serenissimi fratris vestri domini regis etc. disceptacione non carebunt, quia multi propria capita sectabuntur. Sed ad presenciam s. v. et fratris vestri innotescent, prout cottidiana sepenumero exper- gencia hoc monstrauit. Consultum igitur arbitrarer, vt hec con- uencio celebranda deprope confinia dominiorum s. v. poneretur, vbi pro oportunitate ardua s. v. facilis pateret accessus. Si quis enim in varias se vellet transferre differencias, postquam in pro- pinquo uel in presencia serenitatem vestram sentiret, mox alia vteretur qualitate. Que si sunt accomoda alta prouidencie vestre exquirat sapiencia et suscipiat, quantum volent vnacum oracio- nibus et seruiciis meis humilibus et deuotis, quas altissimo pro sanitate et successibus felicibus s. v. semper fundo. Datum Cracovie in die sancte Dorothee feria Vt anno etc. XXVII°. CIII. Littera domini regis ad ducem magnum notificando sibi patracionem omagii per duces Mazovie sibi et corone Polonie facta. 1 Preclare princeps illustris frater noster carissime! venien- tibus hic nobis Sand(omiriam) sabbato ad noctem in vigilia nativitatis beate Marie virginis et duces Mazovie Semouitus 1 Der Tod Ziemowit IV von Masowien hatte nach den Vorgängen der letzten Zeit (vgl. ob. Nr. XCI u. XCII) die Huldigungsfrage zu einer be- sonders brennenden und für die Krone principiell sehr wichtigen gemacht. Dieser interessante Bericht zeigt uns, wie dieser für die Reichseinheit sehr gefährliche Zwischenfall seinen Abschluss gefunden hat. Das genaue Datum des Berichts ergeben die einleitenden Worte: den 8 Septem- ber 1426. Was die Schlussworte angeht, vgl. die vorhergehende Nr. CII.
500 Non dubito, quod omnibus varietatibus et diuersitatibus ani- morum cessantibus in vnitate concordi omnium desideria s. v. tam iustissime concepta regno et toti corone profutura finem bonum sortirentur et omnia alia oportuna regni negocia, que fluctant sine fine, desiderabilis v. s. presencia stabiliret. Que- cunque enim res consiliis et arbitriis s. v. diriguntur, auspiciis 84 a diuinis semper execucione perficiuntur felici et profectus regni crebrescit ex ipsis, quotiens autem in eis deficiunt, raro durare consueuerunt. Sentio enim, quod inscripciones, quarum hie copie aliquotiens fuerunt reuolute in absencia s. v. et serenissimi fratris vestri domini regis etc. disceptacione non carebunt, quia multi propria capita sectabuntur. Sed ad presenciam s. v. et fratris vestri innotescent, prout cottidiana sepenumero exper- gencia hoc monstrauit. Consultum igitur arbitrarer, vt hec con- uencio celebranda deprope confinia dominiorum s. v. poneretur, vbi pro oportunitate ardua s. v. facilis pateret accessus. Si quis enim in varias se vellet transferre differencias, postquam in pro- pinquo uel in presencia serenitatem vestram sentiret, mox alia vteretur qualitate. Que si sunt accomoda alta prouidencie vestre exquirat sapiencia et suscipiat, quantum volent vnacum oracio- nibus et seruiciis meis humilibus et deuotis, quas altissimo pro sanitate et successibus felicibus s. v. semper fundo. Datum Cracovie in die sancte Dorothee feria Vt anno etc. XXVII°. CIII. Littera domini regis ad ducem magnum notificando sibi patracionem omagii per duces Mazovie sibi et corone Polonie facta. 1 Preclare princeps illustris frater noster carissime! venien- tibus hic nobis Sand(omiriam) sabbato ad noctem in vigilia nativitatis beate Marie virginis et duces Mazovie Semouitus 1 Der Tod Ziemowit IV von Masowien hatte nach den Vorgängen der letzten Zeit (vgl. ob. Nr. XCI u. XCII) die Huldigungsfrage zu einer be- sonders brennenden und für die Krone principiell sehr wichtigen gemacht. Dieser interessante Bericht zeigt uns, wie dieser für die Reichseinheit sehr gefährliche Zwischenfall seinen Abschluss gefunden hat. Das genaue Datum des Berichts ergeben die einleitenden Worte: den 8 Septem- ber 1426. Was die Schlussworte angeht, vgl. die vorhergehende Nr. CII.
Strana 501
501 T(royden) et Wladislaus 1 et soror nostra Alexandra mater ipso- rum etiam venit, que cum ipsis in presenciarum (!) non est in bona concordia propter quasdam differencias inter ipsos pro bonis exortas; dum autem coram nobis constituerentur ijdem principes, mox cum nostris | consiliariis congregati dictos prin- 85 a cipes requisiuimus, vt quemadmodum ipsis terminum ad pa- trandum nobis omagium de Lancicia, vbi fuerunt apud nos con- stituti, prefiximus et non super aliis preter omagium, negociis illud nobis prestitissent continuo ; at ipsi in conspectu nostre maiestatis constituti dixerunt, quod ipsi nunquam habuissent ali- quem terminum coram nobis ad praestandum omagium, sed bene fatebantur ipsum habuisse ad tractandum alia quedam negocia defectus iniurias et dampna ipsorum tangentia et ad hoc in pre- senciarum venerunt et non propter alia, postea post multas altercaciones dixerunt, quod vellent prius audiri et postea votis nostris et interrogacionibus respondere. Tandem admisimus ipsos ad nostram audienciam et ipsos audire decreuimus, dum autem ab ipsis audissemus, si vellent aut non nobis patrare oma- gium. Sed dum nihil prius vellent nobis respondere, nisi audi- rentur a nostra maiestate, hos non aliter ipsos non valentes eua- dere consensimus, ut premitterent si quid haberent et tunc statim articulos dederunt in scriptis, quorum copiam v. f. diri- gimus, quos in presenti propter prolixitatem ipsorum et multis nobis occupatis dirigere nequiuimus, quibus auditis intellectis et perlectis iterum requisiuimus ipsos, quatenus omagium nobis parare non different. Ipsi autem petierunt, ut ipsis super arti- culis predictis prius responderemus, quod nequaquam facere voluimus, nisi nobis respondissent, si vellent aut non nobis pa- trare omagium; tandem quasi coacti responderunt, quod vellent dumptaxat persone nostre sed non corone regni nostri facere omagia allegantes, quod si corone faceremus tunc quilibet de corona posset nos suum omagialem asserere, mallentque magis mortem subire quam tanti pudoris sufferre dispendia, et ita se- pissime per nos requisiti de patrando omagio dixerunt, se ne- quaquam aliter posse facere nisi persone nostre regali et nulli alteri et sic ad hospicia recesserunt. Crastina autem die ad 1 Ausser den 3 hier genannten Söhnen hatte Ziemowit noch zwei hinter- lassen, den Kasimir, der Belz bekam, und den Alexander, der Bischof v. Trient, Cardinal und Patriarch von Aquileja wurde, sowie 5 Töchter.
501 T(royden) et Wladislaus 1 et soror nostra Alexandra mater ipso- rum etiam venit, que cum ipsis in presenciarum (!) non est in bona concordia propter quasdam differencias inter ipsos pro bonis exortas; dum autem coram nobis constituerentur ijdem principes, mox cum nostris | consiliariis congregati dictos prin- 85 a cipes requisiuimus, vt quemadmodum ipsis terminum ad pa- trandum nobis omagium de Lancicia, vbi fuerunt apud nos con- stituti, prefiximus et non super aliis preter omagium, negociis illud nobis prestitissent continuo ; at ipsi in conspectu nostre maiestatis constituti dixerunt, quod ipsi nunquam habuissent ali- quem terminum coram nobis ad praestandum omagium, sed bene fatebantur ipsum habuisse ad tractandum alia quedam negocia defectus iniurias et dampna ipsorum tangentia et ad hoc in pre- senciarum venerunt et non propter alia, postea post multas altercaciones dixerunt, quod vellent prius audiri et postea votis nostris et interrogacionibus respondere. Tandem admisimus ipsos ad nostram audienciam et ipsos audire decreuimus, dum autem ab ipsis audissemus, si vellent aut non nobis patrare oma- gium. Sed dum nihil prius vellent nobis respondere, nisi audi- rentur a nostra maiestate, hos non aliter ipsos non valentes eua- dere consensimus, ut premitterent si quid haberent et tunc statim articulos dederunt in scriptis, quorum copiam v. f. diri- gimus, quos in presenti propter prolixitatem ipsorum et multis nobis occupatis dirigere nequiuimus, quibus auditis intellectis et perlectis iterum requisiuimus ipsos, quatenus omagium nobis parare non different. Ipsi autem petierunt, ut ipsis super arti- culis predictis prius responderemus, quod nequaquam facere voluimus, nisi nobis respondissent, si vellent aut non nobis pa- trare omagium; tandem quasi coacti responderunt, quod vellent dumptaxat persone nostre sed non corone regni nostri facere omagia allegantes, quod si corone faceremus tunc quilibet de corona posset nos suum omagialem asserere, mallentque magis mortem subire quam tanti pudoris sufferre dispendia, et ita se- pissime per nos requisiti de patrando omagio dixerunt, se ne- quaquam aliter posse facere nisi persone nostre regali et nulli alteri et sic ad hospicia recesserunt. Crastina autem die ad 1 Ausser den 3 hier genannten Söhnen hatte Ziemowit noch zwei hinter- lassen, den Kasimir, der Belz bekam, und den Alexander, der Bischof v. Trient, Cardinal und Patriarch von Aquileja wurde, sowie 5 Töchter.
Strana 502
502 85 b nos aduenientes iterum protestati sunt, 1 quod vellent omagia facere, si vellemus ab ipsis suscipere, et nos similiter prote- stati sumus, quod parati sumus ab ipsis recipere omagia, si volunt sic nobis ipsa prestare, sicut prestantur aliis principibus Christianis videlicet personis et coronis ipsarum sicut impera- toris et imperio suo. Post multas tunc cauillaciones vix tandem consenserunt votis nostris tam nobis quam corone nostre vellent omagia huiusmodi facere et prestare, ita tamen, quod circa omnia iura et dignitates ipsorum seruarentur et sub nostram reciperentur tuicionem. His factis heri cum solempnitate nobis in solio maiestatis nostre sedentibus sub corona regia et in- signia omnia regalia habentibus vexilla ducalia sua deferentes omagium ante pedes nostros cum multitudine militum suorum prestiterunt et iuraverunt nobis fidelitatem cum omnibus terris et hominibus suis iuxta formam solitam circa omagia obserua- rent. Nos vero ipsos suscipientes more consueto recepimus per manus et ipsorum vexillo apprehenso tenentes illud in manibus osculum dedimus eisdem et vexillum restituimus iniungentes ipsis, vt cum vexillo suo nobis et corone nostre fideliter assi- sterent et pro nostris iniuriis et corone nostre tanquam fortes pugiles dimicarent. Post statim nobis adhuc in solio regali sub dyademate et habitu regio sedentes terrigene Russie2 in magna multitudine ante solium nostrum venerunt et proni ante faciem nostram ceciderunt petentes, ut ipsis illum excessum quo etc. . . Datum etc. XXVI°. 1 Bei Długosz Hist. Pol. XI, 507 wird unter dem falschen Jahre 1428 statt 1426 der Vorgang so erzählt: Ibi (Sandomiriam etc.) Duces Masouie, Se- mouithus, Casimirus (?) et Boleslaus (?) Wladislao regi et regno Poloniae in corona et ornamentis regiis in thalamo circa turrim castri Sandomi- riensis praeparato cum omnibus suis terris et vasallis fecerunt publicum fidelitatis et subiectionis homagium, vexillis tam suis quam suorum non sine lachrymarum imbre (?) in conspectu regis fractis (??) et in terram proiectis (??) praestito immediate fidelitatis corporali iuramento. Von der gleichzeitigen Anwesenheit des Erzbischof (Mitropoliten) Photius von Kiew ,cum magnifico ac splendido apparatu et familia ad disponen- dum certa ecclesiae suae negotia‘ spricht Długosz a. a. O.
502 85 b nos aduenientes iterum protestati sunt, 1 quod vellent omagia facere, si vellemus ab ipsis suscipere, et nos similiter prote- stati sumus, quod parati sumus ab ipsis recipere omagia, si volunt sic nobis ipsa prestare, sicut prestantur aliis principibus Christianis videlicet personis et coronis ipsarum sicut impera- toris et imperio suo. Post multas tunc cauillaciones vix tandem consenserunt votis nostris tam nobis quam corone nostre vellent omagia huiusmodi facere et prestare, ita tamen, quod circa omnia iura et dignitates ipsorum seruarentur et sub nostram reciperentur tuicionem. His factis heri cum solempnitate nobis in solio maiestatis nostre sedentibus sub corona regia et in- signia omnia regalia habentibus vexilla ducalia sua deferentes omagium ante pedes nostros cum multitudine militum suorum prestiterunt et iuraverunt nobis fidelitatem cum omnibus terris et hominibus suis iuxta formam solitam circa omagia obserua- rent. Nos vero ipsos suscipientes more consueto recepimus per manus et ipsorum vexillo apprehenso tenentes illud in manibus osculum dedimus eisdem et vexillum restituimus iniungentes ipsis, vt cum vexillo suo nobis et corone nostre fideliter assi- sterent et pro nostris iniuriis et corone nostre tanquam fortes pugiles dimicarent. Post statim nobis adhuc in solio regali sub dyademate et habitu regio sedentes terrigene Russie2 in magna multitudine ante solium nostrum venerunt et proni ante faciem nostram ceciderunt petentes, ut ipsis illum excessum quo etc. . . Datum etc. XXVI°. 1 Bei Długosz Hist. Pol. XI, 507 wird unter dem falschen Jahre 1428 statt 1426 der Vorgang so erzählt: Ibi (Sandomiriam etc.) Duces Masouie, Se- mouithus, Casimirus (?) et Boleslaus (?) Wladislao regi et regno Poloniae in corona et ornamentis regiis in thalamo circa turrim castri Sandomi- riensis praeparato cum omnibus suis terris et vasallis fecerunt publicum fidelitatis et subiectionis homagium, vexillis tam suis quam suorum non sine lachrymarum imbre (?) in conspectu regis fractis (??) et in terram proiectis (??) praestito immediate fidelitatis corporali iuramento. Von der gleichzeitigen Anwesenheit des Erzbischof (Mitropoliten) Photius von Kiew ,cum magnifico ac splendido apparatu et familia ad disponen- dum certa ecclesiae suae negotia‘ spricht Długosz a. a. O.
Strana 503
503 CIV. Littera domini apostolici domino regi Polonie scripta super non denega- cione audiencie Bohemis faciende. Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostoli- cam benediccionem. Nuper ad manus nostras delate sunt certe copie litterarum Sigismundi nepotis tui apud Bohemos hereticos commorantis, in quibus ipse videtur! appetere, ut causa Bohe- 86 a morum predictorum apud nos et sedem apostolicam audiatur, ut te mediatore per hunc modum imponatur tandem finis tot bellicis cladibus et errori. Nos autem, qui tantum scandalum de Christianitate summis desideriis affectamus, licet causa here- sis manifeste auditu digna non sit, tamen, ne dicere possint heretici se redire volentes a gremio ecclesie pie matris exclusos fuisse, contenti sumus eisdem postulatam audienciam non negare venientibus per manum et direccionem serenitatis tue vel dilecti filii nobilis viri Allexandri ducis Lythwanie, de quibus plene confidimus, dummodo illi, quos ad nos direxerunt transmittendos, veniant cum sufficienti mandato et plenissima facultate subiendi determinacioni nostre, quam in hac caussa fidei faciemus, se et vniuersos Bohemos, qui heresim istam fouent ita, quod ipsi de- cetero fideliter pareant nobis et ecclesie et a prefata determina- cione non deuient, quam etiam facturi sumus cum consilio plurimorum prelatorum et doctorum ac excellencium magistro- rum in sacra pagina, ut mentes omnium in claro veritatis lumine conquiescant, velis igitur fili carissime ad practicam huius ne- gocii per eos modos, qui sapiencie tue videbuntur optimi cum 1 Von der durch Sigismund Korybut gegebenen Anregung, mit der Curie in Verhandlungen über einen Ausgleich zu treten, weiss auch Palacky Gesch. Böhm. III. 2. p. 424 und zwar durch ein in Verfolg derselben an König Sigismund vom Papste erlassenes Schreiben, das Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1427 §. 10 mittheilt. Allein er stösst sich auffälliger Weise nicht daran, dass dieses Schreiben aus Rom den 11 Septbr. 1427 datirt, d. i. aus einer Zeit, da Sigismund Korybut schon von Rokyčana abgesetzt (17. April 1427) in Gefangenschaft gehalten und ausser Landes geführt war (den 9. September). Offenbar ist das Datum bei Raynaldi falsch und 1426 dafür zu setzen; und unser Schreiben hier ist das in dem Briefe an K. Sigismund vom Papst signalisirte. Ein ähnliches wohl auch vom 4. October muss auch an Witold erlassen worden sein.
503 CIV. Littera domini apostolici domino regi Polonie scripta super non denega- cione audiencie Bohemis faciende. Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem et apostoli- cam benediccionem. Nuper ad manus nostras delate sunt certe copie litterarum Sigismundi nepotis tui apud Bohemos hereticos commorantis, in quibus ipse videtur! appetere, ut causa Bohe- 86 a morum predictorum apud nos et sedem apostolicam audiatur, ut te mediatore per hunc modum imponatur tandem finis tot bellicis cladibus et errori. Nos autem, qui tantum scandalum de Christianitate summis desideriis affectamus, licet causa here- sis manifeste auditu digna non sit, tamen, ne dicere possint heretici se redire volentes a gremio ecclesie pie matris exclusos fuisse, contenti sumus eisdem postulatam audienciam non negare venientibus per manum et direccionem serenitatis tue vel dilecti filii nobilis viri Allexandri ducis Lythwanie, de quibus plene confidimus, dummodo illi, quos ad nos direxerunt transmittendos, veniant cum sufficienti mandato et plenissima facultate subiendi determinacioni nostre, quam in hac caussa fidei faciemus, se et vniuersos Bohemos, qui heresim istam fouent ita, quod ipsi de- cetero fideliter pareant nobis et ecclesie et a prefata determina- cione non deuient, quam etiam facturi sumus cum consilio plurimorum prelatorum et doctorum ac excellencium magistro- rum in sacra pagina, ut mentes omnium in claro veritatis lumine conquiescant, velis igitur fili carissime ad practicam huius ne- gocii per eos modos, qui sapiencie tue videbuntur optimi cum 1 Von der durch Sigismund Korybut gegebenen Anregung, mit der Curie in Verhandlungen über einen Ausgleich zu treten, weiss auch Palacky Gesch. Böhm. III. 2. p. 424 und zwar durch ein in Verfolg derselben an König Sigismund vom Papste erlassenes Schreiben, das Raynaldi Ann. eccl. a. a. 1427 §. 10 mittheilt. Allein er stösst sich auffälliger Weise nicht daran, dass dieses Schreiben aus Rom den 11 Septbr. 1427 datirt, d. i. aus einer Zeit, da Sigismund Korybut schon von Rokyčana abgesetzt (17. April 1427) in Gefangenschaft gehalten und ausser Landes geführt war (den 9. September). Offenbar ist das Datum bei Raynaldi falsch und 1426 dafür zu setzen; und unser Schreiben hier ist das in dem Briefe an K. Sigismund vom Papst signalisirte. Ein ähnliches wohl auch vom 4. October muss auch an Witold erlassen worden sein.
Strana 504
504 dei gracia deuenire. Et pro informacione tua noueris, quod in simili forma scribimus duci prefato. Datum Rome apud sanctos apostolos IV Non. Octobris pontificatus nostri anno nono. CV. Copia littere domini apostolici grauis et odiose domino regi Polonie scripte, que littera antequam presentata esset regie maiestati per quosdam copia eius dudum fuerat premissa. Martinus secreta. Carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem. Quanto magis animo et cogitacione reuoluimus ea, 86b que sub tuo nomine scripta fuerunt nobis circa prouisionem Poznaniensis ecclesie, miramur magis et in ea sentencia confir- mamur, quod nequaquam ita ut erant ex tua voluntate et com- missione processerunt sed ex tui vicecancellarii ordinacione, pro cuius ambicione et commodo intercedebant, sicut pridie per alias nostras litteras serenitati tue scripsimus. Erant eius ille littere tue plene rancore amaritudinis querelarum penitus aliene a natura et consuetudine tua nec digne, que Romano pontifici a rege katholico scriberentur et precipue nobis a te, qui speciali beniuolencia et caritate in omni quo fuimus statu te semper amauimus et in rebus omnibus, quantum possibile nobis fuit, semper seruimus amplitudini et dignitati tue, nec minus erga nos tuam precipuam deuocionem prospeximus adeo, ut nobis esset sine vlla dubitacione persuasum non tantum de rebus ecclesiasticis, que ad nos pertinent in regno tuo, libere posse disponere, sed etiam in ipso tuo dominio in his, que tue proprie dicionis sunt, aliquid posse mandare. In qua fiducia adhuc sumus et erimus nec dimouebit nos cuiusquam mali swa- soris improbitas, illius maxime, qui litteras eas dictauit, in qui- 1 Schon vordem, am 1 Septbr 1426 hatte der Papst sowohl an den König Wladyslaw als an den Grossfürsten Witold bitterböse und zornige Briefe über denselben Gegenstand geschrieben (Bei Theiner, Monumenta Poloniae II p. 33 No. 47 und p. 34 No. 48), in welchen unser Vicekanzler Stanislaw Ciołek gar arg zugerichtet und als ein vir utique facinorosus bezeichnet wird, so dass die weh- und demüthigen Schreiben des Vicekanzlers an Witold und seine Secretaire (unter No. CVIII und CIX) ihre volle Be- gründung hatten.
504 dei gracia deuenire. Et pro informacione tua noueris, quod in simili forma scribimus duci prefato. Datum Rome apud sanctos apostolos IV Non. Octobris pontificatus nostri anno nono. CV. Copia littere domini apostolici grauis et odiose domino regi Polonie scripte, que littera antequam presentata esset regie maiestati per quosdam copia eius dudum fuerat premissa. Martinus secreta. Carissimo in Christo filio Wladislao Polonie regi illustri salutem. Quanto magis animo et cogitacione reuoluimus ea, 86b que sub tuo nomine scripta fuerunt nobis circa prouisionem Poznaniensis ecclesie, miramur magis et in ea sentencia confir- mamur, quod nequaquam ita ut erant ex tua voluntate et com- missione processerunt sed ex tui vicecancellarii ordinacione, pro cuius ambicione et commodo intercedebant, sicut pridie per alias nostras litteras serenitati tue scripsimus. Erant eius ille littere tue plene rancore amaritudinis querelarum penitus aliene a natura et consuetudine tua nec digne, que Romano pontifici a rege katholico scriberentur et precipue nobis a te, qui speciali beniuolencia et caritate in omni quo fuimus statu te semper amauimus et in rebus omnibus, quantum possibile nobis fuit, semper seruimus amplitudini et dignitati tue, nec minus erga nos tuam precipuam deuocionem prospeximus adeo, ut nobis esset sine vlla dubitacione persuasum non tantum de rebus ecclesiasticis, que ad nos pertinent in regno tuo, libere posse disponere, sed etiam in ipso tuo dominio in his, que tue proprie dicionis sunt, aliquid posse mandare. In qua fiducia adhuc sumus et erimus nec dimouebit nos cuiusquam mali swa- soris improbitas, illius maxime, qui litteras eas dictauit, in qui- 1 Schon vordem, am 1 Septbr 1426 hatte der Papst sowohl an den König Wladyslaw als an den Grossfürsten Witold bitterböse und zornige Briefe über denselben Gegenstand geschrieben (Bei Theiner, Monumenta Poloniae II p. 33 No. 47 und p. 34 No. 48), in welchen unser Vicekanzler Stanislaw Ciołek gar arg zugerichtet und als ein vir utique facinorosus bezeichnet wird, so dass die weh- und demüthigen Schreiben des Vicekanzlers an Witold und seine Secretaire (unter No. CVIII und CIX) ihre volle Be- gründung hatten.
Strana 505
505 bus excellencia tua ita grauiter conquesta est, quod vacanti ecclesie in regno tuo iure nostro prouidimus de persona homi- nis nobis grati et tua gracia non indigni, de quo plura non scribimus, quia sicut deo placuit ex hac contencione morte sub- tractus est. Offensa enim mirum in modum videbatur s. tua, quasi posuissemus manum in iure regio tuo ea facta prouisione, antequam alium ad eam ecclesiam nominares, vnde autem tibi hoc sumpseris vel qua racione suggestum sit, quod nominacio episcoporum sit a regibus expectanda miramur, cum hanc prero- gatiuam dominis temporalibus nec diuina nec humana iura con- cesserunt, que Romanum pontificem disposicioni rerum eccle- siasticarum et precipue ecclesiarum kathedralium in vniuerso orbe preesse voluerunt, plerumque tamen celsitudinis tue litteras expectauimus nec alium voluimus quam cum 1 pro quo scriberes 87 a promouere. Sed quod liberalitatis et gracie nostre fuit, trahi non debet ad debiti necessitatem, verum procedamus ad alias particulas litterarum, que merito mentem nostram et venerabi- lium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium animos conturbarunt. Scribis enim legacionem tuam ad nos cum muneribus venientem ituram dehinc ad regem Aragonum cum his mandatis, que voluissemus ad eum tuo nomine propo- nendis, audita prouisione, quam feceramus de Poznaniensi ecclesia tuo iussu fuisse retentam, quasi legacio ipsa non in nostrum et ecclesie dei sed in vicecancellarii tui fauorem veniret, vt ad prefatam ecclesiam Poznaniensem premoueretur. Nam si erat ad maius et gloriosius regie deuocionis affectum ordinata legacio, causam quare fuerit retenta non videmus, nisi forte hoc dic velis, quod certe non credemus, te indignacione commotum propterea quod non esset satisfactum de illa ecclesia ambicioni vicecancellarii tui huiusmodi legacionis mittende propositi peni- tere, quod quantum honori tuo conueniat, tu ipse considera dili- gentius, quam considerauit ille qui scripsit, a quo etiam mentio de muneribus tam inepta et impudenter est facta, ut nichil ineptius uel impudentius dici posset, simul enim et nostrum ledit honorem et tuum innuens, quod sperares obtinere posse a nobis quod velles largicione non gracia et caritate nostra et cum sperare desieris prouisione iam facta munera tenuisti. Hec cogitacio quidem et tenuis indigna prorsus homine liberali et honesto, quantum ab altitudine tui regalis animi aliena sit non ignoramus, sed tantum ita alterius vitio scriptum est, ut hoc
505 bus excellencia tua ita grauiter conquesta est, quod vacanti ecclesie in regno tuo iure nostro prouidimus de persona homi- nis nobis grati et tua gracia non indigni, de quo plura non scribimus, quia sicut deo placuit ex hac contencione morte sub- tractus est. Offensa enim mirum in modum videbatur s. tua, quasi posuissemus manum in iure regio tuo ea facta prouisione, antequam alium ad eam ecclesiam nominares, vnde autem tibi hoc sumpseris vel qua racione suggestum sit, quod nominacio episcoporum sit a regibus expectanda miramur, cum hanc prero- gatiuam dominis temporalibus nec diuina nec humana iura con- cesserunt, que Romanum pontificem disposicioni rerum eccle- siasticarum et precipue ecclesiarum kathedralium in vniuerso orbe preesse voluerunt, plerumque tamen celsitudinis tue litteras expectauimus nec alium voluimus quam cum 1 pro quo scriberes 87 a promouere. Sed quod liberalitatis et gracie nostre fuit, trahi non debet ad debiti necessitatem, verum procedamus ad alias particulas litterarum, que merito mentem nostram et venerabi- lium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium animos conturbarunt. Scribis enim legacionem tuam ad nos cum muneribus venientem ituram dehinc ad regem Aragonum cum his mandatis, que voluissemus ad eum tuo nomine propo- nendis, audita prouisione, quam feceramus de Poznaniensi ecclesia tuo iussu fuisse retentam, quasi legacio ipsa non in nostrum et ecclesie dei sed in vicecancellarii tui fauorem veniret, vt ad prefatam ecclesiam Poznaniensem premoueretur. Nam si erat ad maius et gloriosius regie deuocionis affectum ordinata legacio, causam quare fuerit retenta non videmus, nisi forte hoc dic velis, quod certe non credemus, te indignacione commotum propterea quod non esset satisfactum de illa ecclesia ambicioni vicecancellarii tui huiusmodi legacionis mittende propositi peni- tere, quod quantum honori tuo conueniat, tu ipse considera dili- gentius, quam considerauit ille qui scripsit, a quo etiam mentio de muneribus tam inepta et impudenter est facta, ut nichil ineptius uel impudentius dici posset, simul enim et nostrum ledit honorem et tuum innuens, quod sperares obtinere posse a nobis quod velles largicione non gracia et caritate nostra et cum sperare desieris prouisione iam facta munera tenuisti. Hec cogitacio quidem et tenuis indigna prorsus homine liberali et honesto, quantum ab altitudine tui regalis animi aliena sit non ignoramus, sed tantum ita alterius vitio scriptum est, ut hoc
Strana 506
506 plane in illis litteris intelligi et profici videatur. Ceterum qua- litercunque res fuerit de ordinacione legatorum in nostrum et ecclesie commodum et honorem, gracias referimus humanitati et deuocioni tue de eorum retardacione excusacionem quam velimus accepimus, dona insuper tua pro acceptis habemus sicut ea, que aliquando recepimus a munificencia et liberalitate tua, in quibus quamuis essent elegantissima et preciosa magis semper considerauimus et gratiorem habuimus tuam optimam volun- tatem et fidem, quas sinceras et integras cum tenere non dubi- 87b temus ] de aliis muneribus non curamus. Et per graciam do- mini qui affluenter dat omnibus nec improperat non egemus dispositi quantum cum deo poterimus more nostro tuis desi- deriis nos beniuolos et propicios exhibere. Datum Rome apud sanctos apostolos VI Idus Aprilis anno X°. CVI. Responsum Theobalde J de Cario secretum scribendum quam cito P. de Magio. Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo salutem et apostolicam benediccionem. Duas litteras s. tue nuper accepimus de manu dilecti filii Sigismundi notarii et nuncii tui, in quarum vtraque cum filiali fide et humilitate significas te dolere, primum quod nunccius tuus, quem ante iam miseras pro ecclesia Poznaniensi, reuersus fuerat ad te sine responso, deinde quod senseras nonnullos maliloquos de excel- lencia tua in nostra curia fuisse turpiter oblocutos, quibus tuis litteris respondemus, quod semper et libenti animo et leto vidi- mus nunccios tuos litterasque perlegimus, quas vere et raciona- biliter potuimus iudicare tuas esse. Sed super prouisione prefate ecclesie respondemus dilectis filiis nuncciis tuis hic exi- stentibus, qui si voluerint sublimitatem tuam poterint veraciter informare, in qua prouisione si videmur a tuis desideriis dis- sentire, non facimus quia alienatus sit animus noster a te quem prosequimur et prosequemur semper eadem beniuolencia et 1 So steht in der Handschrift; aber was es zu bedeuten hat und wer die Personen sind, kann ich nicht angeben. Wie das Datum übrigens zeigt, ist die sog. Provision, von der der Papst spricht, nicht für den Vice- kanzler sondern für dessen Gegencandidaten erfolgt. Vgl. die Einleitung.
506 plane in illis litteris intelligi et profici videatur. Ceterum qua- litercunque res fuerit de ordinacione legatorum in nostrum et ecclesie commodum et honorem, gracias referimus humanitati et deuocioni tue de eorum retardacione excusacionem quam velimus accepimus, dona insuper tua pro acceptis habemus sicut ea, que aliquando recepimus a munificencia et liberalitate tua, in quibus quamuis essent elegantissima et preciosa magis semper considerauimus et gratiorem habuimus tuam optimam volun- tatem et fidem, quas sinceras et integras cum tenere non dubi- 87b temus ] de aliis muneribus non curamus. Et per graciam do- mini qui affluenter dat omnibus nec improperat non egemus dispositi quantum cum deo poterimus more nostro tuis desi- deriis nos beniuolos et propicios exhibere. Datum Rome apud sanctos apostolos VI Idus Aprilis anno X°. CVI. Responsum Theobalde J de Cario secretum scribendum quam cito P. de Magio. Martinus episcopus seruus seruorum dei carissimo in Christo salutem et apostolicam benediccionem. Duas litteras s. tue nuper accepimus de manu dilecti filii Sigismundi notarii et nuncii tui, in quarum vtraque cum filiali fide et humilitate significas te dolere, primum quod nunccius tuus, quem ante iam miseras pro ecclesia Poznaniensi, reuersus fuerat ad te sine responso, deinde quod senseras nonnullos maliloquos de excel- lencia tua in nostra curia fuisse turpiter oblocutos, quibus tuis litteris respondemus, quod semper et libenti animo et leto vidi- mus nunccios tuos litterasque perlegimus, quas vere et raciona- biliter potuimus iudicare tuas esse. Sed super prouisione prefate ecclesie respondemus dilectis filiis nuncciis tuis hic exi- stentibus, qui si voluerint sublimitatem tuam poterint veraciter informare, in qua prouisione si videmur a tuis desideriis dis- sentire, non facimus quia alienatus sit animus noster a te quem prosequimur et prosequemur semper eadem beniuolencia et 1 So steht in der Handschrift; aber was es zu bedeuten hat und wer die Personen sind, kann ich nicht angeben. Wie das Datum übrigens zeigt, ist die sog. Provision, von der der Papst spricht, nicht für den Vice- kanzler sondern für dessen Gegencandidaten erfolgt. Vgl. die Einleitung.
Strana 507
507 caritate. Sed mouet nos recta racio dignitatis ecclesie Romane et consideracio honoris tui. Ceterum de aliqua turpi oblocu- cione habita aduersus te nichil unquam audiuimus, neque enim quemquam ita temerarium et impudentem esse putamus, qui presumeret palam de serenitate tua obloqui, cuius tanta est apud nos et venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales existimacio, quanta esse potest de aliquo rege vel principe Christiano. Igitur fili carissime, ne turberis nec tibi in mentem veniat te tantum et talem regem ita benemeritum de fide Christiana, quam constat tuis iustis operibus auctam 88a et propagatam fuisse, a nobis potuisse aut vnquam posse con- tempni, qui te semper et regias virtutes tuas magnifecimus et sic dum vixerimus faciemus. Sed cum odiosi tibi sint et merito esse debeant, si qui forent tue celsitudinis detractores, non minus abhorreat adulatores, qui tibi pro suis comodis blan- diuntur et contra veritatem multa confingunt, vtrumque eorum hominum genus est pessimum. Sed adulatorum periculosius et ideo diligentius est timendum. Datum Rome apud sanctos apostolos VIII Idus Junii pontificatus nostri anno X° anno domini XXVII. CVII. A) Tenor littere domini magni ducis ad dominum apostolicum in facto ecclesie Poznaniensis de qua domino Stanislao prouidere dissensit scripte. Beatissime pater et domine benignissime. S. v. bullatas vnacum copia cuiusdam alterius littere serenissimo principi et domino domino Wladislao regi Polonie etc. fratri meo carissimo misse recepimus cum honore, quarum significatis bene intellectis et digestis tanto vehementius meus turbatus est animus, quanto pudorosius peticiones tam prefati domini regis quam mee s. v. in omni mansuetudine et humilitate pro venerabili domino Stanislao Czolek oblate passe sunt repudium, offert se s. v. in 1 Diese beiden Briefe des Grossfürsten müssen in der Zeit zwischen dem 15 October 1426, da der Papst anzeigt, dass er den Gegencandidaten des Stanislaw Ciołek vorziehe, und dem 6. Juni 1427, da der Papst wieder versöhnlich an den polnischen Hof schreibt, abgefasst sein. Ihr scharfer und ironischer Ton führt auf die Vermuthung, dass sie das geheime zor- nige Rügeschreiben vom 8 April 1427 (ob. No. CV) provocirt haben.
507 caritate. Sed mouet nos recta racio dignitatis ecclesie Romane et consideracio honoris tui. Ceterum de aliqua turpi oblocu- cione habita aduersus te nichil unquam audiuimus, neque enim quemquam ita temerarium et impudentem esse putamus, qui presumeret palam de serenitate tua obloqui, cuius tanta est apud nos et venerabiles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales existimacio, quanta esse potest de aliquo rege vel principe Christiano. Igitur fili carissime, ne turberis nec tibi in mentem veniat te tantum et talem regem ita benemeritum de fide Christiana, quam constat tuis iustis operibus auctam 88a et propagatam fuisse, a nobis potuisse aut vnquam posse con- tempni, qui te semper et regias virtutes tuas magnifecimus et sic dum vixerimus faciemus. Sed cum odiosi tibi sint et merito esse debeant, si qui forent tue celsitudinis detractores, non minus abhorreat adulatores, qui tibi pro suis comodis blan- diuntur et contra veritatem multa confingunt, vtrumque eorum hominum genus est pessimum. Sed adulatorum periculosius et ideo diligentius est timendum. Datum Rome apud sanctos apostolos VIII Idus Junii pontificatus nostri anno X° anno domini XXVII. CVII. A) Tenor littere domini magni ducis ad dominum apostolicum in facto ecclesie Poznaniensis de qua domino Stanislao prouidere dissensit scripte. Beatissime pater et domine benignissime. S. v. bullatas vnacum copia cuiusdam alterius littere serenissimo principi et domino domino Wladislao regi Polonie etc. fratri meo carissimo misse recepimus cum honore, quarum significatis bene intellectis et digestis tanto vehementius meus turbatus est animus, quanto pudorosius peticiones tam prefati domini regis quam mee s. v. in omni mansuetudine et humilitate pro venerabili domino Stanislao Czolek oblate passe sunt repudium, offert se s. v. in 1 Diese beiden Briefe des Grossfürsten müssen in der Zeit zwischen dem 15 October 1426, da der Papst anzeigt, dass er den Gegencandidaten des Stanislaw Ciołek vorziehe, und dem 6. Juni 1427, da der Papst wieder versöhnlich an den polnischen Hof schreibt, abgefasst sein. Ihr scharfer und ironischer Ton führt auf die Vermuthung, dass sie das geheime zor- nige Rügeschreiben vom 8 April 1427 (ob. No. CV) provocirt haben.
Strana 508
508 eisdem litteris vtrumque nostrum continuis velle prosequi fauo- ribus et solita caritate pertractare. Sed non video, vbi obla- ciones huiusmodi subsequeretur effectus, ex quo exhibicione operum non videtur refoueri. Si enim scintilla alicuius cari- tatis apparuisset, fuissemus vtique promocione eiusdem domini Stanislai ad quam cum predicto fratre nostro pro omni nostrarum virium possibilitate vocauimus per s. v. consolati. Sed per expressum caritas atque fauor huiusmodi contradiccionem in se implicare videtur, ex quo nedum preces huiusmodi exaudire s. v. contempsit, sed etiam eundem Stanislaum benemeritum non vocatum non auditum nec convictum ad beneficia eccle- siastica obtinenda ut dicitur inhabilitauit non solum in infamiam et dedecus eiusdem domini Stanislai sed etiam predicti domini regis meam et omnium prelatorum et baronum regni Polonie opprobrium multum graue, cum nullus ad secreta interiora nostra et regni admittitur, nisi nobilitate generis et virtutum 88b pulcritudine | fulgeat decorus. Scribit eciam s. v., quod mouerit s. v. ad non consentiendum in eundem dominum Stanislaum recta racio dignitatis ecclesie Romane et consideracio honoris regii,1 sed hec motiua pro racione per expressum innuit vo- luntatem ita, ut racio cederet voluntati et de voluntate faceret decretum. Si enim s. v. consideracio honoris regii et mei simi- liter moueret, non expediret profecto s. v. tot peticionum obla- cionibus pro dicto domino Stanislao ut premittitur effectualiter porrectis fatigare, quot et scriptis et nuncciis fuerat fatigata. Sed neque prefatus frater noster vnamecum pro ipso ita humi- liter et ita mansuete scripsissemus, si prius non considerassemus ex ipsius domini Stanislai promocione Poznaniensis ecclesie in spiritualibus et temporalibus incrementa et regii honoris atque mei et totius reipublice ministeria consequi profutura. Vt igitur animus meus plurimum turbatus ex contemptu pristine iocun- ditatis reficiatur stipendiis et frater meus predictus, qui pari et maiori perturbacione afflictus in hac materia s. v. nichil vlterius scribendum disposuit, consoletur, s. v. humiliter et deuote sup- plico per presentes, quatenus omni odio aduersus eundem domi- num Stanislaum quomodolibet ad sinistram emulorum suorum delacionem concepto a mentibus s. v. protinus, depulso ipsum pristine et consuete s. v. gracie restituere et eo restituto sibi 1 Vgl. ob. No. XCIX.
508 eisdem litteris vtrumque nostrum continuis velle prosequi fauo- ribus et solita caritate pertractare. Sed non video, vbi obla- ciones huiusmodi subsequeretur effectus, ex quo exhibicione operum non videtur refoueri. Si enim scintilla alicuius cari- tatis apparuisset, fuissemus vtique promocione eiusdem domini Stanislai ad quam cum predicto fratre nostro pro omni nostrarum virium possibilitate vocauimus per s. v. consolati. Sed per expressum caritas atque fauor huiusmodi contradiccionem in se implicare videtur, ex quo nedum preces huiusmodi exaudire s. v. contempsit, sed etiam eundem Stanislaum benemeritum non vocatum non auditum nec convictum ad beneficia eccle- siastica obtinenda ut dicitur inhabilitauit non solum in infamiam et dedecus eiusdem domini Stanislai sed etiam predicti domini regis meam et omnium prelatorum et baronum regni Polonie opprobrium multum graue, cum nullus ad secreta interiora nostra et regni admittitur, nisi nobilitate generis et virtutum 88b pulcritudine | fulgeat decorus. Scribit eciam s. v., quod mouerit s. v. ad non consentiendum in eundem dominum Stanislaum recta racio dignitatis ecclesie Romane et consideracio honoris regii,1 sed hec motiua pro racione per expressum innuit vo- luntatem ita, ut racio cederet voluntati et de voluntate faceret decretum. Si enim s. v. consideracio honoris regii et mei simi- liter moueret, non expediret profecto s. v. tot peticionum obla- cionibus pro dicto domino Stanislao ut premittitur effectualiter porrectis fatigare, quot et scriptis et nuncciis fuerat fatigata. Sed neque prefatus frater noster vnamecum pro ipso ita humi- liter et ita mansuete scripsissemus, si prius non considerassemus ex ipsius domini Stanislai promocione Poznaniensis ecclesie in spiritualibus et temporalibus incrementa et regii honoris atque mei et totius reipublice ministeria consequi profutura. Vt igitur animus meus plurimum turbatus ex contemptu pristine iocun- ditatis reficiatur stipendiis et frater meus predictus, qui pari et maiori perturbacione afflictus in hac materia s. v. nichil vlterius scribendum disposuit, consoletur, s. v. humiliter et deuote sup- plico per presentes, quatenus omni odio aduersus eundem domi- num Stanislaum quomodolibet ad sinistram emulorum suorum delacionem concepto a mentibus s. v. protinus, depulso ipsum pristine et consuete s. v. gracie restituere et eo restituto sibi 1 Vgl. ob. No. XCIX.
Strana 509
509 de ecclesia Poznaniensi, ad cuius possessionem nullum alterum preter eundem dominum Stanislaum prefatus dominus rex vna mecum et baronia totius regni incommutabiliter decreuimus ad- mittendum, prouidere dignemini, oblocucionibus et detraccionibus non obstantibus quorumeunque, ad quas repellendas et si mea fratris mei predicti et capituli Poznaniensis dudum s. v. de vita conseruacione moribus et aliis virtutibus eiusdem domini Stanislai testimonia perhibita et prestita non sufficiunt, dignentur saltem s. v. ab omnibus subditis regni et corone regni Polonie, in cuius gremio educatus vt vir approbatissimus et omnium secretorum ac agendorum regni consiliarius supremus nullius vnquam suspicione aut criminis nota labefactus residet, infor- mari | alias cognoscerem per effectum, quod s. v. multo magis 89 a emulorum et detractorum figmenta quam meas ac fratris mei deuotas preces pensaret. Et nichilominus . . . . . B) Reuerendissimi in Christo patres domini et amici caris- simi! pudet scribere et non sinit necessitas inopinati contemptus acerbitatem, quam ex litteris sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Martini pape domini nostri graciosissimi concepimus, sub silencio preterire. Qui cum per serenissimum principem et dominum dominum Wladislaum regem Polonie etc. fratrem nostrum carissimum et nos cum humili deuocione fuisset petitus, vt sua sanctitas de ecclesia Poznaniensi venerabili do- mino Stanislao vicecancellario regni Polonie et consiliario inter supremos supremo, cuius merita et nostris et prefati domini regis ac capituli Poznaniensis testimoniis fuere sanctitati sue patefacta, prestolabamurque sub spe magna et fiducia pleniori, quod sua s. in hac re tam leui et tam possibili preces nostras, quas minoris status et condicionis hominibus facere non dedig- natur, clemencius nostri intuitu dignaretur exaudire. Et ecce quod dolentissime referimus sua s. nedum preces nostras huius- modi ad exaudicionis ianuam admittere voluit, sed eundem dominum Stanislaum non citatum non auditum nec conuictum ad ecclesiastica beneficia obtinenda vt dicitur inhabitauit in dedecus ipsius ac fratris nostri predicti nostram et totius regni Polonie infamiam multum grauem. Non attento, quod celsitudo regia tales non consueuit preferre dignitate et honore, nisi prius
509 de ecclesia Poznaniensi, ad cuius possessionem nullum alterum preter eundem dominum Stanislaum prefatus dominus rex vna mecum et baronia totius regni incommutabiliter decreuimus ad- mittendum, prouidere dignemini, oblocucionibus et detraccionibus non obstantibus quorumeunque, ad quas repellendas et si mea fratris mei predicti et capituli Poznaniensis dudum s. v. de vita conseruacione moribus et aliis virtutibus eiusdem domini Stanislai testimonia perhibita et prestita non sufficiunt, dignentur saltem s. v. ab omnibus subditis regni et corone regni Polonie, in cuius gremio educatus vt vir approbatissimus et omnium secretorum ac agendorum regni consiliarius supremus nullius vnquam suspicione aut criminis nota labefactus residet, infor- mari | alias cognoscerem per effectum, quod s. v. multo magis 89 a emulorum et detractorum figmenta quam meas ac fratris mei deuotas preces pensaret. Et nichilominus . . . . . B) Reuerendissimi in Christo patres domini et amici caris- simi! pudet scribere et non sinit necessitas inopinati contemptus acerbitatem, quam ex litteris sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Martini pape domini nostri graciosissimi concepimus, sub silencio preterire. Qui cum per serenissimum principem et dominum dominum Wladislaum regem Polonie etc. fratrem nostrum carissimum et nos cum humili deuocione fuisset petitus, vt sua sanctitas de ecclesia Poznaniensi venerabili do- mino Stanislao vicecancellario regni Polonie et consiliario inter supremos supremo, cuius merita et nostris et prefati domini regis ac capituli Poznaniensis testimoniis fuere sanctitati sue patefacta, prestolabamurque sub spe magna et fiducia pleniori, quod sua s. in hac re tam leui et tam possibili preces nostras, quas minoris status et condicionis hominibus facere non dedig- natur, clemencius nostri intuitu dignaretur exaudire. Et ecce quod dolentissime referimus sua s. nedum preces nostras huius- modi ad exaudicionis ianuam admittere voluit, sed eundem dominum Stanislaum non citatum non auditum nec conuictum ad ecclesiastica beneficia obtinenda vt dicitur inhabitauit in dedecus ipsius ac fratris nostri predicti nostram et totius regni Polonie infamiam multum grauem. Non attento, quod celsitudo regia tales non consueuit preferre dignitate et honore, nisi prius
Strana 510
510 et generis nobilitas et vite ac morum flagrancia sibi dignos redderent et acceptos. Rescribit sua s. in hac materia domino motiua, que ipsum ad consentiendum in eundem dominum Sta- nislaum retraxerunt videlicet recta racio dignitatis Romane ecclesie et consideracio honoris regii etc. et demum se offert ad caritatem et beniuolenciam in dictum fratrem nostrum et nos exhibendam, que in se videntur implicare contradiccionem. Ex quo caritatem et beniuolonciam, ad quam se sua s. voluntarie 89b obtulit, exhibicione operum non 1 ostendit. Si enim oblatam exhibere vellet profecto, preces nostras ita in contemptum no- strum sua s. non repudiasset, verum quamuis non minus de repudio quam inhibilitacione huiusmodi, que ad totius regni et corone Polonie multum grauem cedit infamiam, ab intimis doleamus, tamen adhuc in v. p. r. confisi doloris impetum paciencia toleramus v. r. p. deprecantes instantissime, quatenus promocionis vestre presidia apud suam s. interponere dignemini, per que idem dominus Stanislaus ad predictam ecclesiam Poz- naniensem, ad cuius possessionem nullum alterum preter ipsum admittere decreuimus, ut optamus valeat promoueri, vt sic ex sui promocione et prefati domini regis animus ex nouitate tanti repudii et inhabilitacione non modice turbatus ad pristine iocunditatis solacia restitui et doloris mei acerbitas valeant miti- gari; alias nobis daretur occasio talem querere dominum, qui nos in nostris oportunitatibus graciosius studebit confouere et celerius exaudire. Ceterum miramur in modum, ex quo v. r. p. fratri meo predicto in hac materia nichil rescripsit, qui de v. p. confisus per honorabilem N(icolaum) Lassoczski nunccium suum v. r. p. in genere et aliquos vestrum in specie suis scriptis visitauit, petens ut in prosecucione promocionis eiusdem domini Stanislai vna secum diligenciam opponere et ipsum coram prefato domino nostro promouere dignaremini. Et vnde huius- modi contemptus procedat, multo fortius nos conuenit admirari. Si a v.r. p. taliter leuipendimur, profecto vim patimur, ex quo a tempore quo fuimus ad sanctam fidem katholicam vocati, vires nostras in propagacione ortodoxe fidei exposuimus liber- tatis ecclesiastice beneficia conseruando. Datum . . .
510 et generis nobilitas et vite ac morum flagrancia sibi dignos redderent et acceptos. Rescribit sua s. in hac materia domino motiua, que ipsum ad consentiendum in eundem dominum Sta- nislaum retraxerunt videlicet recta racio dignitatis Romane ecclesie et consideracio honoris regii etc. et demum se offert ad caritatem et beniuolenciam in dictum fratrem nostrum et nos exhibendam, que in se videntur implicare contradiccionem. Ex quo caritatem et beniuolonciam, ad quam se sua s. voluntarie 89b obtulit, exhibicione operum non 1 ostendit. Si enim oblatam exhibere vellet profecto, preces nostras ita in contemptum no- strum sua s. non repudiasset, verum quamuis non minus de repudio quam inhibilitacione huiusmodi, que ad totius regni et corone Polonie multum grauem cedit infamiam, ab intimis doleamus, tamen adhuc in v. p. r. confisi doloris impetum paciencia toleramus v. r. p. deprecantes instantissime, quatenus promocionis vestre presidia apud suam s. interponere dignemini, per que idem dominus Stanislaus ad predictam ecclesiam Poz- naniensem, ad cuius possessionem nullum alterum preter ipsum admittere decreuimus, ut optamus valeat promoueri, vt sic ex sui promocione et prefati domini regis animus ex nouitate tanti repudii et inhabilitacione non modice turbatus ad pristine iocunditatis solacia restitui et doloris mei acerbitas valeant miti- gari; alias nobis daretur occasio talem querere dominum, qui nos in nostris oportunitatibus graciosius studebit confouere et celerius exaudire. Ceterum miramur in modum, ex quo v. r. p. fratri meo predicto in hac materia nichil rescripsit, qui de v. p. confisus per honorabilem N(icolaum) Lassoczski nunccium suum v. r. p. in genere et aliquos vestrum in specie suis scriptis visitauit, petens ut in prosecucione promocionis eiusdem domini Stanislai vna secum diligenciam opponere et ipsum coram prefato domino nostro promouere dignaremini. Et vnde huius- modi contemptus procedat, multo fortius nos conuenit admirari. Si a v.r. p. taliter leuipendimur, profecto vim patimur, ex quo a tempore quo fuimus ad sanctam fidem katholicam vocati, vires nostras in propagacione ortodoxe fidei exposuimus liber- tatis ecclesiastice beneficia conseruando. Datum . . .
Strana 511
511 CVIII. Tenor littere domini Czolek ad dominum magnum ducem misse. I Domine excellentissime et princeps illustris graciose ! Quas humana prauitas valet, grates vestre celsitudini refero pro tot beneficiis benignissime | et humaniter licet immerito et humili 90 a mihi seruulo exhibitis et, quod nequit mea insufficiencia reddere, altissimus reddat vobis omni bono omnium bonorum retributor successorum meorum reuolucio quam promocionis vestre pia prosequitur affeccio, ex scriptis et litteris serenissimi fratris vestri domini Wladislai regis Polonie etc. domini mei prestan- tissimi excellencie vestre liquescet quam etsi emulorum meorum distulerunt odia v. s. interuentus non differet, cuius consueuit pietas nunquam deserere, quos amplecti gratis fauoribus incepit. Quamquam enim dominus noster papa vestris dignis promocio- nibus, quas velut tanti principis et domini inter principes seculi maiores nominatissimi tenebatur suscipere, cuius vota apud vniuersas mundi potestates venerantur, nedum suscipere con- tempsit, sed quod loqui contremisco, leuipendit et ne celsitudinis vestre humilem et deuotam creaturam inhabilitare ad honores dignitates et beneficia ecclesiastica, quantum in co fuit, non expauit absque aliqua causa aut culpa nullo accusatore compa- rente nec aliquo iuris aut ordine iusticie obseruato sed sola voluntate pro racione recepta. Et si citatus uel vocatus aut conuictus de aliquo crimine fuissem, propter quod dignus essem tanto flagicio, cui soli subsunt malefici et heretici publici mulc- tari, penam pro reatu inflictam sustulissem. Sed diuine et vestre serenitatis presydiis non ambigo, et statum priorem resumere et promocionis mee per vestram celsitudinem inchoata auspicia sorte meliori fauente inuenire. Sed ne prolixitas in fastidium conuertatur vlteriori conclusione succisa, que fletibus et lamentis digne foret peroranda, ante conspectum vestre celsitudinis me prosterno et calamitatis mee infaustos quos non merui casus, o protector et domine benignissime, expono confisus non meis meritis sed consuete celsitudinis vestre pietati, quod decretum inhumanum de me contra deum et iusticiam rigore excessiue 1 Vgl. oben No. CV und die beiden Schreiben bei Theiner, Monum. Polo- niae II p. 33 u. 34 No. 47 u. 48. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 33
511 CVIII. Tenor littere domini Czolek ad dominum magnum ducem misse. I Domine excellentissime et princeps illustris graciose ! Quas humana prauitas valet, grates vestre celsitudini refero pro tot beneficiis benignissime | et humaniter licet immerito et humili 90 a mihi seruulo exhibitis et, quod nequit mea insufficiencia reddere, altissimus reddat vobis omni bono omnium bonorum retributor successorum meorum reuolucio quam promocionis vestre pia prosequitur affeccio, ex scriptis et litteris serenissimi fratris vestri domini Wladislai regis Polonie etc. domini mei prestan- tissimi excellencie vestre liquescet quam etsi emulorum meorum distulerunt odia v. s. interuentus non differet, cuius consueuit pietas nunquam deserere, quos amplecti gratis fauoribus incepit. Quamquam enim dominus noster papa vestris dignis promocio- nibus, quas velut tanti principis et domini inter principes seculi maiores nominatissimi tenebatur suscipere, cuius vota apud vniuersas mundi potestates venerantur, nedum suscipere con- tempsit, sed quod loqui contremisco, leuipendit et ne celsitudinis vestre humilem et deuotam creaturam inhabilitare ad honores dignitates et beneficia ecclesiastica, quantum in co fuit, non expauit absque aliqua causa aut culpa nullo accusatore compa- rente nec aliquo iuris aut ordine iusticie obseruato sed sola voluntate pro racione recepta. Et si citatus uel vocatus aut conuictus de aliquo crimine fuissem, propter quod dignus essem tanto flagicio, cui soli subsunt malefici et heretici publici mulc- tari, penam pro reatu inflictam sustulissem. Sed diuine et vestre serenitatis presydiis non ambigo, et statum priorem resumere et promocionis mee per vestram celsitudinem inchoata auspicia sorte meliori fauente inuenire. Sed ne prolixitas in fastidium conuertatur vlteriori conclusione succisa, que fletibus et lamentis digne foret peroranda, ante conspectum vestre celsitudinis me prosterno et calamitatis mee infaustos quos non merui casus, o protector et domine benignissime, expono confisus non meis meritis sed consuete celsitudinis vestre pietati, quod decretum inhumanum de me contra deum et iusticiam rigore excessiue 1 Vgl. oben No. CV und die beiden Schreiben bei Theiner, Monum. Polo- niae II p. 33 u. 34 No. 47 u. 48. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 33
Strana 512
512 seueritatis factum, defensionis vestre intercessione tolletur et promocionis pristine non deficit progressus. Deinde me cum omni humilitate deuocione et oracionibus excellentissime vestre 90b s. supplex| recomendo et perpetuo offero seruiturum. Datum in Lanczut feria III proxima post festum Jacobi anno etc. XXVII.. CIX. Ab codem ad secretarios domini magni ducis.† Egregii prestantes et prudentissimi domini fratres et socii carissimi. En quod stilus vix protensus exponeret, breuis oracio complectitur dolorum meorum augmentum, quod vestre condo- lendum annunccio caritati, qualiter ille summus pontifex Ro- manus, in cuius pectore iura condita sunt vniuersa et iudicia eius prodeunt a facie veritatis, nescio an de promocionibus domini mei excellentissimi ducis magni de me factis etc. in- gratus aut meorum emulorum prouocatus zuzuriis, que satis gloriosis testimoniis eiusdem domini ducis etc. et serenissimi regis Wladislai dominorum meorum tolli potuerunt, vel quid aliud clam mee obycit innocencie, non solum tantorum domi- norum promociones et desideria pro me facta leuipendit et vota eorum sine fructu exclusit, verum in me sine causa graui con- cepto animo tanta indignacionis exhorbitacione inhorruit, vt nullo iuris aut iusticie obseruato processu non vocatum non convictum nec aliquo accusatore instigante, ut promociones de me factas extingweret, inhabilitare me contra deum et iusticiam non expauit, vos igitur qui aliorum flagiciis compati et remediis dignis scitis occurrere, meis qui vobis comisacionis et sanguinis comercio annector ceteris me preferentes si graciam merui in oculis vestris calamitatem meam intuemini et domino meo sere- nissimo principi magno duci Littwanie etc. circa leccionem litterarum serenissimi domini regis Wladislai vel alia comoditate captura recommendacionibus et promocionibus adiunctis neces- sariis, que vestre discrecionis extendere sciuerit industria, pro vicissitudine grata inculcetis et suadere velitis, vt et sui con- temptus aborsum et mee quam non merui ignominie abusum prouidencie sue metiatur magnitudo, ne dissimulacio famam suam, 1 S. die vorhergehende Note.
512 seueritatis factum, defensionis vestre intercessione tolletur et promocionis pristine non deficit progressus. Deinde me cum omni humilitate deuocione et oracionibus excellentissime vestre 90b s. supplex| recomendo et perpetuo offero seruiturum. Datum in Lanczut feria III proxima post festum Jacobi anno etc. XXVII.. CIX. Ab codem ad secretarios domini magni ducis.† Egregii prestantes et prudentissimi domini fratres et socii carissimi. En quod stilus vix protensus exponeret, breuis oracio complectitur dolorum meorum augmentum, quod vestre condo- lendum annunccio caritati, qualiter ille summus pontifex Ro- manus, in cuius pectore iura condita sunt vniuersa et iudicia eius prodeunt a facie veritatis, nescio an de promocionibus domini mei excellentissimi ducis magni de me factis etc. in- gratus aut meorum emulorum prouocatus zuzuriis, que satis gloriosis testimoniis eiusdem domini ducis etc. et serenissimi regis Wladislai dominorum meorum tolli potuerunt, vel quid aliud clam mee obycit innocencie, non solum tantorum domi- norum promociones et desideria pro me facta leuipendit et vota eorum sine fructu exclusit, verum in me sine causa graui con- cepto animo tanta indignacionis exhorbitacione inhorruit, vt nullo iuris aut iusticie obseruato processu non vocatum non convictum nec aliquo accusatore instigante, ut promociones de me factas extingweret, inhabilitare me contra deum et iusticiam non expauit, vos igitur qui aliorum flagiciis compati et remediis dignis scitis occurrere, meis qui vobis comisacionis et sanguinis comercio annector ceteris me preferentes si graciam merui in oculis vestris calamitatem meam intuemini et domino meo sere- nissimo principi magno duci Littwanie etc. circa leccionem litterarum serenissimi domini regis Wladislai vel alia comoditate captura recommendacionibus et promocionibus adiunctis neces- sariis, que vestre discrecionis extendere sciuerit industria, pro vicissitudine grata inculcetis et suadere velitis, vt et sui con- temptus aborsum et mee quam non merui ignominie abusum prouidencie sue metiatur magnitudo, ne dissimulacio famam suam, 1 S. die vorhergehende Note.
Strana 513
513 quam per orbem longe i multorum resparsit sedulitas, tenuitate 91 a diminuat vel pusillanimitate deformet, et me qui in ipsius brachiis expecto relinquat in abisso etc. pro quo mea semper vobis beneplacita et obsequia ac mutua rependia pro viribus meis et omni facultate erunt prompta. Datum ibidem per vestrum fratrem et amicum sincerum Stanislaum Czolek regis Polonie vicecancellarium. CX. Littera ducis Mediolani domino regi Polonie missa compatiendo sibi de morte nati. Serenissime princeps et excellentissime domine tanquam pater et compater noster honorandissime! Jocundissimum nobis fuit ex maiestatis vestre litteris intelligere bonam et prosperam persone vestre regie sospitatem, et econtra ingratissima quidem fuit enuncciacio mortis incliti olim geniti vestri, de qua non aliter quidem meus nostra condoluit, quam si nobis filius periisset, licet tamen non expediens arbitremur, cum iam videamus sere- nitatem vestram animi sua constancia et immensa prudencia casum hunc pacienter fortiterque perferre. Tamen ut satis- faciamus honori et officio nostro, prefatam maiestatem obsecra- mus et hortamur, vt, si quid molestie et doloris adhuc superest, illud omne ex animo suo abstergat et abyciat, postquam hii communes casus nec luctu nec merore nec alio quouis hominum ingenio possint euitari. Ceterum ut ad alia transeamus, leta fronte recepimus falconeriorum vestrorum missas austures et grifalcum, aues quidem pulcerrimas et prestantes, quas eo gra- ciores habuimus, quo a maiore magisque beniuolo nobis principe misse sunt, infinitas vobis pro earum missione gracias referentes neque aliqualiter eas remittere intendentes, vt tangunt vestre maiestatis littere ymo si in decuplo plures essent, nulla earum Philipp Maria Angelo Visconti war der vierte und jüngste Sohn des Gian Galeazzo; er war vermählt mit Beatrice Lascaris und starb als Herzog von Mailand 1447. Das Beileidsschreiben des Herzogs bezieht sich auf den Tod des zweiten Sohnes des Königs Wladyslaw, des Prinzen Kasimir, der am 16. Mai 1426 geboren, schon am 2. März 1427 wieder starb. Nach Dlugosz, Hist. Pol. XI, 497 waren die königlichen Eltern über diesen Todesfall ,turbati, moerori plus quam sat erat, indulgebant'. 33*
513 quam per orbem longe i multorum resparsit sedulitas, tenuitate 91 a diminuat vel pusillanimitate deformet, et me qui in ipsius brachiis expecto relinquat in abisso etc. pro quo mea semper vobis beneplacita et obsequia ac mutua rependia pro viribus meis et omni facultate erunt prompta. Datum ibidem per vestrum fratrem et amicum sincerum Stanislaum Czolek regis Polonie vicecancellarium. CX. Littera ducis Mediolani domino regi Polonie missa compatiendo sibi de morte nati. Serenissime princeps et excellentissime domine tanquam pater et compater noster honorandissime! Jocundissimum nobis fuit ex maiestatis vestre litteris intelligere bonam et prosperam persone vestre regie sospitatem, et econtra ingratissima quidem fuit enuncciacio mortis incliti olim geniti vestri, de qua non aliter quidem meus nostra condoluit, quam si nobis filius periisset, licet tamen non expediens arbitremur, cum iam videamus sere- nitatem vestram animi sua constancia et immensa prudencia casum hunc pacienter fortiterque perferre. Tamen ut satis- faciamus honori et officio nostro, prefatam maiestatem obsecra- mus et hortamur, vt, si quid molestie et doloris adhuc superest, illud omne ex animo suo abstergat et abyciat, postquam hii communes casus nec luctu nec merore nec alio quouis hominum ingenio possint euitari. Ceterum ut ad alia transeamus, leta fronte recepimus falconeriorum vestrorum missas austures et grifalcum, aues quidem pulcerrimas et prestantes, quas eo gra- ciores habuimus, quo a maiore magisque beniuolo nobis principe misse sunt, infinitas vobis pro earum missione gracias referentes neque aliqualiter eas remittere intendentes, vt tangunt vestre maiestatis littere ymo si in decuplo plures essent, nulla earum Philipp Maria Angelo Visconti war der vierte und jüngste Sohn des Gian Galeazzo; er war vermählt mit Beatrice Lascaris und starb als Herzog von Mailand 1447. Das Beileidsschreiben des Herzogs bezieht sich auf den Tod des zweiten Sohnes des Königs Wladyslaw, des Prinzen Kasimir, der am 16. Mai 1426 geboren, schon am 2. März 1427 wieder starb. Nach Dlugosz, Hist. Pol. XI, 497 waren die königlichen Eltern über diesen Todesfall ,turbati, moerori plus quam sat erat, indulgebant'. 33*
Strana 514
514 manus nostras euaderet, cum oblectaciones nostre omnes ver- sentur circa aues huiusmodi. Recepimus preterea cum multa alacritate et solacio gratum et festiuum equum per s. v. nobis missum, de quo vobis regraciamur immense; curas nostras inter- 91b dum| cum suis solaciis traducturi, bona denique sospitate frui- mur dei gracia quod certi reddimur libenter intelliget vestra maiestas, quam longis conseruare temporibus et continua felici- tate dignetur clementissime deus noster. Datum Mediolani die VII Junii anno etc. XXVII. Philippus Maria Anglus dux Mediolani, Papie Anglaneque comes ac Janue dominus. CXI. Promocio domini magni ducis pro domino Paulo Wilnensi canonico ad ecclesiam Kamenecensem sequitur. Beatissime pater domine clementissime! Ecclesia Kamene- censis in terra Podolie dominio meo nuper videlicet de mense Junii per mortem reuerendi patris domini Sbignei predicte ec- clesie vltimi et immediati pontificis pastoris solacio destituta, talem s. v. personam ad huiusmodi ecclesiam curaui promouere, qui vita et sciencia foret comendatus, vt possit in illa parte, que confiniat hominibus diuersorum rituum, prodesse et preesse, verum quia vir venerabilis dominus Paulus N. de Boyanczycze actu presbyter Cracouiensis diocesis canonicus ecclesie Wilnensis apud me et omnem clerum ac populum istius patrie propter suas virtutes extitit multipliciter commendatus, ideo s. v. supplico humiliter et deuote, quatenus eadem s. v. prefato domino Paulo de huiusmodi ecclesia vacante dignetur misericorditer prouidere ipsumque in eadem preficere in episcopum et pastorem, vt sub ipsius felici regimine meoque patrocinio recipere valeat incre- menta et ut eo per hoc a v. s. reddar cum subditis meis con- solatus. Personam s. v. dignetur conseruare altissimus tempora per longewa. Datum in Nowogrodek feria VI proxima ante festum Andree anno etc. XXVII. Eiusdem s. v. deuotus filius Allexander etc.
514 manus nostras euaderet, cum oblectaciones nostre omnes ver- sentur circa aues huiusmodi. Recepimus preterea cum multa alacritate et solacio gratum et festiuum equum per s. v. nobis missum, de quo vobis regraciamur immense; curas nostras inter- 91b dum| cum suis solaciis traducturi, bona denique sospitate frui- mur dei gracia quod certi reddimur libenter intelliget vestra maiestas, quam longis conseruare temporibus et continua felici- tate dignetur clementissime deus noster. Datum Mediolani die VII Junii anno etc. XXVII. Philippus Maria Anglus dux Mediolani, Papie Anglaneque comes ac Janue dominus. CXI. Promocio domini magni ducis pro domino Paulo Wilnensi canonico ad ecclesiam Kamenecensem sequitur. Beatissime pater domine clementissime! Ecclesia Kamene- censis in terra Podolie dominio meo nuper videlicet de mense Junii per mortem reuerendi patris domini Sbignei predicte ec- clesie vltimi et immediati pontificis pastoris solacio destituta, talem s. v. personam ad huiusmodi ecclesiam curaui promouere, qui vita et sciencia foret comendatus, vt possit in illa parte, que confiniat hominibus diuersorum rituum, prodesse et preesse, verum quia vir venerabilis dominus Paulus N. de Boyanczycze actu presbyter Cracouiensis diocesis canonicus ecclesie Wilnensis apud me et omnem clerum ac populum istius patrie propter suas virtutes extitit multipliciter commendatus, ideo s. v. supplico humiliter et deuote, quatenus eadem s. v. prefato domino Paulo de huiusmodi ecclesia vacante dignetur misericorditer prouidere ipsumque in eadem preficere in episcopum et pastorem, vt sub ipsius felici regimine meoque patrocinio recipere valeat incre- menta et ut eo per hoc a v. s. reddar cum subditis meis con- solatus. Personam s. v. dignetur conseruare altissimus tempora per longewa. Datum in Nowogrodek feria VI proxima ante festum Andree anno etc. XXVII. Eiusdem s. v. deuotus filius Allexander etc.
Strana 515
515 CXII. Promocio ex parte magni ducis pro collectore fructuum camere apostolice 92a ad dominum papam. Beatissime pater domine graciosissime, fama cottidiana euidensque me sollicitat experiencia deuotum et fidelem vestrum honorabilem dominum Jacobinum de Rub(eis) ! camere aposto- lice per Polonie prouinciam collectorem sanctitati vestre dili- gencius recomendandum, qui se in eisdem partibus et credito sibi officio tam irreprehensibilem quam semper virtuosum reddit. Quem peto sanctitas vestra dignetur mei contemplacione vberiori prosequi gracia et ad ea, que pro nobili Johanne Jawnus parte mei apud eandem s. v. per eundem dominum Jacobinum suppli- candum disposui, graciosius inclinari. Altissimus personam s. v. conseruet feliciter tempora per longewa. CXIII. Pro Johanne Jawnus ad dominum apostolicum.2 Beatissime pater domine clementissime, vestre innotescat s. quomodo veniente adhuc domino Petro episcopo cleroque eius non pauco et in presencia baronie mee tunc presentis com- pertum fuerat realiter et probatum coniugem nobilis et generosi Johannis dicti Jawnus palatini et capitanei mei Trocensis in eiusdem mariti sui necem et interitum toxico et pluribus argute exquisitis maleficiis nequiter fuisse machinatam, vnde tunc in diworcium eorum processum fuerat conclusum et consumatum. Qui Johannes racione premissorum hactenus eidem mulieri non commansit sed nec commanere in perpetuum presumet neque poterit quouismodo. Quare peto s. v. quatenus dignemini cum eodem Johanne, ut aliam possit uxorem ducere et in lege do- mini viuere et sacramentis non priuari ecclesiasticis, ad que 1 Vgl. oben No. XX. Dieser Empfehlungsbrief hängt mit dem Dispensgesuch (Nr. CXIII.) zusammen. Dieser sehr bemerkenswerthe Beitrag zur Sittengeschichte war bisher ganz unbekannt. Dieser Johann Jawnut — so lautet der Name — der Palatin von Troki, war einer der vornehmsten Bojaren Litthauens und wurde 1413 in der Union von Horodlo in das polnische Wappen Zadora aufgenommen. Er spielte in der Geschichte Witolds immer eine hervortretende Rolle.
515 CXII. Promocio ex parte magni ducis pro collectore fructuum camere apostolice 92a ad dominum papam. Beatissime pater domine graciosissime, fama cottidiana euidensque me sollicitat experiencia deuotum et fidelem vestrum honorabilem dominum Jacobinum de Rub(eis) ! camere aposto- lice per Polonie prouinciam collectorem sanctitati vestre dili- gencius recomendandum, qui se in eisdem partibus et credito sibi officio tam irreprehensibilem quam semper virtuosum reddit. Quem peto sanctitas vestra dignetur mei contemplacione vberiori prosequi gracia et ad ea, que pro nobili Johanne Jawnus parte mei apud eandem s. v. per eundem dominum Jacobinum suppli- candum disposui, graciosius inclinari. Altissimus personam s. v. conseruet feliciter tempora per longewa. CXIII. Pro Johanne Jawnus ad dominum apostolicum.2 Beatissime pater domine clementissime, vestre innotescat s. quomodo veniente adhuc domino Petro episcopo cleroque eius non pauco et in presencia baronie mee tunc presentis com- pertum fuerat realiter et probatum coniugem nobilis et generosi Johannis dicti Jawnus palatini et capitanei mei Trocensis in eiusdem mariti sui necem et interitum toxico et pluribus argute exquisitis maleficiis nequiter fuisse machinatam, vnde tunc in diworcium eorum processum fuerat conclusum et consumatum. Qui Johannes racione premissorum hactenus eidem mulieri non commansit sed nec commanere in perpetuum presumet neque poterit quouismodo. Quare peto s. v. quatenus dignemini cum eodem Johanne, ut aliam possit uxorem ducere et in lege do- mini viuere et sacramentis non priuari ecclesiasticis, ad que 1 Vgl. oben No. XX. Dieser Empfehlungsbrief hängt mit dem Dispensgesuch (Nr. CXIII.) zusammen. Dieser sehr bemerkenswerthe Beitrag zur Sittengeschichte war bisher ganz unbekannt. Dieser Johann Jawnut — so lautet der Name — der Palatin von Troki, war einer der vornehmsten Bojaren Litthauens und wurde 1413 in der Union von Horodlo in das polnische Wappen Zadora aufgenommen. Er spielte in der Geschichte Witolds immer eine hervortretende Rolle.
Strana 516
516 96b per modernum episcopum non admittitur, graciose I dispensare, prout venerabili domino P(aulo) nominato ad ecclesiam Kam- (enecensem) capellano meo fideli dilecto lucidius coram s. v. in eo negocio declarandum commisi. Cui eadem s. v. benignam audienciam dare et fidem in dicendis parte mei dignetur ad- hibere. Altissimus etc. Dominus autem modernus episcopus in vim compulsionis eos adinuicem cohabitandum ipsum Johannem predictum com- munione sacratissimi sacramenti eukaristie decreuit priuandum, qui hactenus ab eadem communione prohibetur. CXIV. Littera super septimanale et nundinas siue annuale fora per dominum N. Czebulkam edicta. Allexander etc. Significamus etc. Quomodo propter con- tinuacionem fidelium seruiciorum alternatim et vicissim sibin- nicem dietenus succedentium generosi et strenui N. Sepensky etc. eiusdem opidi sui Sobolow in terra Drohicyniensi siti con- dicionem volentes facere meliorem ipsi N. predicto et suis posteris ac successoribus legitimis dedimus et largiti sumus vigoreque presentium damus et largimur plenam et omnimodam facultatem in predicto opido Sobolow constituendi proclamandi et obseruandi singulis septimanis vnum certum diem pro sep- timanali et singulis annis vnum similiter certum diem pro nun- dinis siue annuali foris, quos ad placitum ipsi elegerint, celebrandi cum potestate emendi libere et vendendi omnes et singulas merces et res venales cuiuscunque sint taxe pretii, valoris uel specici per omnes et singulas personas incolas ibidem videlicet inquilinos forenses et per vndecunque aduenas temporibus eui- ternis. Harum quibus etc. Dieser Nicolaus Czebulka war viele Jahre notarius ducalis bei Witold, der sich seiner öfter zu Gesandtschaften bediente. So war er unter denen, die 1410 vor dem Kriege mit dem deutschen Orden den Schiedsspruch des Königs Wenzel in Prag entgegennehmen sollten, dann 1420 zwei Mal bei K. Sigismund in Breslau, um ihn zu Aenderungen an seinem Schieds- spruch zwischen Polen und dem Orden zu veranlassen, und besonders 1429 wird er unter denen genannt, die bei Witold in besonderm Ver- trauen standen (Dlugosz, H. P. XI, 530), und mit denen er seinen Plan sich zu krönen besprach, wovon ihn Czebulka stets abgemahnt haben soll.
516 96b per modernum episcopum non admittitur, graciose I dispensare, prout venerabili domino P(aulo) nominato ad ecclesiam Kam- (enecensem) capellano meo fideli dilecto lucidius coram s. v. in eo negocio declarandum commisi. Cui eadem s. v. benignam audienciam dare et fidem in dicendis parte mei dignetur ad- hibere. Altissimus etc. Dominus autem modernus episcopus in vim compulsionis eos adinuicem cohabitandum ipsum Johannem predictum com- munione sacratissimi sacramenti eukaristie decreuit priuandum, qui hactenus ab eadem communione prohibetur. CXIV. Littera super septimanale et nundinas siue annuale fora per dominum N. Czebulkam edicta. Allexander etc. Significamus etc. Quomodo propter con- tinuacionem fidelium seruiciorum alternatim et vicissim sibin- nicem dietenus succedentium generosi et strenui N. Sepensky etc. eiusdem opidi sui Sobolow in terra Drohicyniensi siti con- dicionem volentes facere meliorem ipsi N. predicto et suis posteris ac successoribus legitimis dedimus et largiti sumus vigoreque presentium damus et largimur plenam et omnimodam facultatem in predicto opido Sobolow constituendi proclamandi et obseruandi singulis septimanis vnum certum diem pro sep- timanali et singulis annis vnum similiter certum diem pro nun- dinis siue annuali foris, quos ad placitum ipsi elegerint, celebrandi cum potestate emendi libere et vendendi omnes et singulas merces et res venales cuiuscunque sint taxe pretii, valoris uel specici per omnes et singulas personas incolas ibidem videlicet inquilinos forenses et per vndecunque aduenas temporibus eui- ternis. Harum quibus etc. Dieser Nicolaus Czebulka war viele Jahre notarius ducalis bei Witold, der sich seiner öfter zu Gesandtschaften bediente. So war er unter denen, die 1410 vor dem Kriege mit dem deutschen Orden den Schiedsspruch des Königs Wenzel in Prag entgegennehmen sollten, dann 1420 zwei Mal bei K. Sigismund in Breslau, um ihn zu Aenderungen an seinem Schieds- spruch zwischen Polen und dem Orden zu veranlassen, und besonders 1429 wird er unter denen genannt, die bei Witold in besonderm Ver- trauen standen (Dlugosz, H. P. XI, 530), und mit denen er seinen Plan sich zu krönen besprach, wovon ihn Czebulka stets abgemahnt haben soll.
Strana 517
517 CXV. A) Littera Romanorum regis domino magno duci missa quasdam diuagas famas etc. continens. 1 Sigismundus etc. Illustri domino Allexandro etc. con- sanguineo nostro carissimo salutem et mutue dileccionis feli- cissimum incrementum. Vrget nos ] perfectus amor et dileccio 93a mutua inter nos dudum sincera caritate coalita, vt v. f. de sin- gulis nostris occurrentiis et imminentibus negociis quadam sin- gulari confidencia auisemus, vt reciproca vicissitudine alter alterius portans onera, subleuemus dispendia et prospiciamus ad ea, que ad vtrorumque nostrorum honorem tendunt quomodo- libet comodum et profectum. Et ea consideracione mittimus ad v. f. validum Petrum de Lanckossna vestrum et nostrum fidelem dilectum super certis factis non minus vestram dileccio- nem quam nos tangentibus e vestra dileccione nostro nomine explicandis limpidius informatum, prout ex copia presentibus interclusa partim poteritis edoceri. Idcirco e vestra fraternitate caritatis affectibus adhortamur, quatenus huiusmodi copia solerter inspecta et diligencius auscultata dicto Petro in his et aliis circumstanciis successuum nostrorum, que v. f. hac uice nostro nomine referre curauerit, adhibere velitis fidem per omnia cre- ditiuam. In eo nobis v. d. complacenciam faciet multum gra- tem. Datum Kewini prima die Januarii anno XXVIII. Ad mandatum domini regis Caspar de Slick. B) Sigismundus etc. Post scripcionem nostrarum precedentium litterarum percepimus ex relacionibus aliquorum fidelium nostro- rum, qui nouissime Bohemiam exiuerunt, qualiter ibidem inter 1 Die Rückkehr Sigismund Korybut’s nach Polen, nachdem er am 9. Sept. 1427 aus der Haft in Böhmen entlassen war (Palacky, Gesch. Böhm. III. 2. p. 454), und der Umstand, dass er in Polen von den Seinigen nicht unfreundlich behandelt wurde, mochte Anlass zu den König Sigismund beunruhigenden Gerüchten gegeben haben. Dass die Widerlegung der- selben durch Witold begrüindet war, geht aus einem kurz darauf am 1. April vom König von Polen an den Herzog von Oels gerichteten Schreiben hervor (Palacky a. a. O. p. 464), in welchem der Vorsatz eines umfänglichen Kriegsaufgebots wider die Husiten ausgesprochen wird.
517 CXV. A) Littera Romanorum regis domino magno duci missa quasdam diuagas famas etc. continens. 1 Sigismundus etc. Illustri domino Allexandro etc. con- sanguineo nostro carissimo salutem et mutue dileccionis feli- cissimum incrementum. Vrget nos ] perfectus amor et dileccio 93a mutua inter nos dudum sincera caritate coalita, vt v. f. de sin- gulis nostris occurrentiis et imminentibus negociis quadam sin- gulari confidencia auisemus, vt reciproca vicissitudine alter alterius portans onera, subleuemus dispendia et prospiciamus ad ea, que ad vtrorumque nostrorum honorem tendunt quomodo- libet comodum et profectum. Et ea consideracione mittimus ad v. f. validum Petrum de Lanckossna vestrum et nostrum fidelem dilectum super certis factis non minus vestram dileccio- nem quam nos tangentibus e vestra dileccione nostro nomine explicandis limpidius informatum, prout ex copia presentibus interclusa partim poteritis edoceri. Idcirco e vestra fraternitate caritatis affectibus adhortamur, quatenus huiusmodi copia solerter inspecta et diligencius auscultata dicto Petro in his et aliis circumstanciis successuum nostrorum, que v. f. hac uice nostro nomine referre curauerit, adhibere velitis fidem per omnia cre- ditiuam. In eo nobis v. d. complacenciam faciet multum gra- tem. Datum Kewini prima die Januarii anno XXVIII. Ad mandatum domini regis Caspar de Slick. B) Sigismundus etc. Post scripcionem nostrarum precedentium litterarum percepimus ex relacionibus aliquorum fidelium nostro- rum, qui nouissime Bohemiam exiuerunt, qualiter ibidem inter 1 Die Rückkehr Sigismund Korybut’s nach Polen, nachdem er am 9. Sept. 1427 aus der Haft in Böhmen entlassen war (Palacky, Gesch. Böhm. III. 2. p. 454), und der Umstand, dass er in Polen von den Seinigen nicht unfreundlich behandelt wurde, mochte Anlass zu den König Sigismund beunruhigenden Gerüchten gegeben haben. Dass die Widerlegung der- selben durch Witold begrüindet war, geht aus einem kurz darauf am 1. April vom König von Polen an den Herzog von Oels gerichteten Schreiben hervor (Palacky a. a. O. p. 464), in welchem der Vorsatz eines umfänglichen Kriegsaufgebots wider die Husiten ausgesprochen wird.
Strana 518
518 perfidos renegatos hereticos fama vigeat, quod vestra dileccio et serenissimus princeps etc. frater et compater noster carissi- mus ad dictos hereticos promotorias transmiseritis litteras vestras in fauorem et relaxacionem Sigismundi ducis Lythwanie se nominantis patrocinantes et demum de certo exercituali pro- gressu versus partes nostras Slesie per f. vestras instaurando, de quibus singulis licet sciamus et totaliter symus indubii, quod huiusmodi res nunquam ascenderint in cor vestrum et ea pro- ficticiis ac vento volatili penitus reputemus, prout et per vos 93b censere non ambigimus | si similia a nobis ad vos deferentur, tamen propter sinceritatem puri amoris et nodum indissolubilis glutinii, que vobis astringimur et coniuncti sumus, non possu- mus non scribere, quin illud v. f. pandamus ad lucem, ut liquida cognoscatis, quod nil a vobis occultamus nec delaciones huius- modi et vaniloquia sinistre suggestionis aduertimus, sed v. d. sub confidencia singula apperimus, que pari modo de vobis vice- reciproca, si quod absit de nobis tale sinistri suggereretur, aui- sari exposcimus pro debito fraterne caritatis, prout hec omnia validus Petrus vestre dileccioni nostro nomine clarius explicabit, cui in dicendis ad presens per omnia libeat adhibere creditiuam plenam fidem. Datum. C) Littera responsalis. Serenissimo etc. Allexander etc. Salutem et affectus cari- tatiui mutui prosperrima incrementa. Litteras s. v. nobis per nobilem P(etrum) allatas, e quibus sinceritatem affectus vestri erga nos comperimus, suscepimus multum grate, prout vero ipsa eadem v. s. per eundem P(etrum) vi credentie pro persona sui in vna litterarum scripte, quedam intimauit et narranda per ipsum in carta speciali seorsum consignari disposuit, videlicet de domino marchione Brandenburgensi, qualiter ipse apud ipsam e v. s. ex illa exercitus sui ceterorumque sacri imperii elec- torum et principum Almaniarum etc. expedicione in campis proxime habita Bohemicalibus contra hereticos redderetur sus- pectus; et qualiter idem dominus marchio ad serenissimum principem dominum Wladislaum fratrem etc. pro copule matri- monii inter filium ipsius marchionis et eiusdem domini regis filiam consumacione intenderet proficisci etc. Et similiter per omnia ipsa e v. s. domino regi predicto scripsit et intimauit,
518 perfidos renegatos hereticos fama vigeat, quod vestra dileccio et serenissimus princeps etc. frater et compater noster carissi- mus ad dictos hereticos promotorias transmiseritis litteras vestras in fauorem et relaxacionem Sigismundi ducis Lythwanie se nominantis patrocinantes et demum de certo exercituali pro- gressu versus partes nostras Slesie per f. vestras instaurando, de quibus singulis licet sciamus et totaliter symus indubii, quod huiusmodi res nunquam ascenderint in cor vestrum et ea pro- ficticiis ac vento volatili penitus reputemus, prout et per vos 93b censere non ambigimus | si similia a nobis ad vos deferentur, tamen propter sinceritatem puri amoris et nodum indissolubilis glutinii, que vobis astringimur et coniuncti sumus, non possu- mus non scribere, quin illud v. f. pandamus ad lucem, ut liquida cognoscatis, quod nil a vobis occultamus nec delaciones huius- modi et vaniloquia sinistre suggestionis aduertimus, sed v. d. sub confidencia singula apperimus, que pari modo de vobis vice- reciproca, si quod absit de nobis tale sinistri suggereretur, aui- sari exposcimus pro debito fraterne caritatis, prout hec omnia validus Petrus vestre dileccioni nostro nomine clarius explicabit, cui in dicendis ad presens per omnia libeat adhibere creditiuam plenam fidem. Datum. C) Littera responsalis. Serenissimo etc. Allexander etc. Salutem et affectus cari- tatiui mutui prosperrima incrementa. Litteras s. v. nobis per nobilem P(etrum) allatas, e quibus sinceritatem affectus vestri erga nos comperimus, suscepimus multum grate, prout vero ipsa eadem v. s. per eundem P(etrum) vi credentie pro persona sui in vna litterarum scripte, quedam intimauit et narranda per ipsum in carta speciali seorsum consignari disposuit, videlicet de domino marchione Brandenburgensi, qualiter ipse apud ipsam e v. s. ex illa exercitus sui ceterorumque sacri imperii elec- torum et principum Almaniarum etc. expedicione in campis proxime habita Bohemicalibus contra hereticos redderetur sus- pectus; et qualiter idem dominus marchio ad serenissimum principem dominum Wladislaum fratrem etc. pro copule matri- monii inter filium ipsius marchionis et eiusdem domini regis filiam consumacione intenderet proficisci etc. Et similiter per omnia ipsa e v. s. domino regi predicto scripsit et intimauit,
Strana 519
519 que singula plena comprehendimus racione. Scire velit v. s. quod de aduentu domini marchionis neque ipsi domino regi Polonie predicto neque nobis quidquam hactenus innotuit sed nec preuius in eo ipso nunceius quis apperuit, verum et post eandem exercitualem Bohemicam | expedicionem neque ipse 94 a dominus rex Polonie neque nos aliquem nuncciorum domini predicti marchionis vidimus ad nos venisse. Taliter igitur cum prefato domino rege Polonie fratre vestro et nostro carissimo condiximus et conclusimus, vt dum in regno suo Polonie do- mino fauente quod in breui speratur puta ad carnispriuium proxime futurum constitutus fuerit, ad v. s. personalem pre- senciam solempnes suos nunccios in eisdem et aliis arduis ne- gociis amborum nostrum informatos intendens diriget pre sup- posito, si s. eandem v. in propinquioribus contigerit inueniri partibus, qui si in remocioribus constituamini, ex tunc leuiores mittentur nunccii et nichilominus similiter de intencionibus bene informati. Ceterum in secunda litterarum scribit v. nobis s. quomodo fama afflata ad vsque audienciam v. s. foret de Bo- hemia, qualiter dominus rex Polonie frater vtriusque nostrum carissimus et nos pro liberacione ducis Sigismundi et pro exer- citus in Slesiam mouendi instruccione litteras promotorias et persuasorias scripsissemus etc. Princeps serenissime, non longo autem temporis interuallo scripserat v. s. similem famam ad nos perferre ventilem et volatilem, qualiter duces Slesie ab obe- diencia et subieccione vestris per oblectamenta et attracciones nostras allicerentur etc. Reuideat s. v. si vterque hee diuage et false conflate sibinuincem fame non contradicant. Sicut igi- tur scribit v. s. se talia de nobis non credere, quod firmiter de vobis credimus, sic decerto et cetero petimus non credatis. Nedum namque ea facere, sed nec mentis nostre extitit aliqua- liter cogitare, prout et si de s. v. quidpiam talium ventiliter conflatorum quod absit ad nostri perueniret auditum, de cer- tissimo credatis, nedum ea non credere sed nec nominari sine- mus ipsis repulsam pocius indicendo. Datum in Dawgy in conuersione sancti Pauli anno XXVIII..
519 que singula plena comprehendimus racione. Scire velit v. s. quod de aduentu domini marchionis neque ipsi domino regi Polonie predicto neque nobis quidquam hactenus innotuit sed nec preuius in eo ipso nunceius quis apperuit, verum et post eandem exercitualem Bohemicam | expedicionem neque ipse 94 a dominus rex Polonie neque nos aliquem nuncciorum domini predicti marchionis vidimus ad nos venisse. Taliter igitur cum prefato domino rege Polonie fratre vestro et nostro carissimo condiximus et conclusimus, vt dum in regno suo Polonie do- mino fauente quod in breui speratur puta ad carnispriuium proxime futurum constitutus fuerit, ad v. s. personalem pre- senciam solempnes suos nunccios in eisdem et aliis arduis ne- gociis amborum nostrum informatos intendens diriget pre sup- posito, si s. eandem v. in propinquioribus contigerit inueniri partibus, qui si in remocioribus constituamini, ex tunc leuiores mittentur nunccii et nichilominus similiter de intencionibus bene informati. Ceterum in secunda litterarum scribit v. nobis s. quomodo fama afflata ad vsque audienciam v. s. foret de Bo- hemia, qualiter dominus rex Polonie frater vtriusque nostrum carissimus et nos pro liberacione ducis Sigismundi et pro exer- citus in Slesiam mouendi instruccione litteras promotorias et persuasorias scripsissemus etc. Princeps serenissime, non longo autem temporis interuallo scripserat v. s. similem famam ad nos perferre ventilem et volatilem, qualiter duces Slesie ab obe- diencia et subieccione vestris per oblectamenta et attracciones nostras allicerentur etc. Reuideat s. v. si vterque hee diuage et false conflate sibinuincem fame non contradicant. Sicut igi- tur scribit v. s. se talia de nobis non credere, quod firmiter de vobis credimus, sic decerto et cetero petimus non credatis. Nedum namque ea facere, sed nec mentis nostre extitit aliqua- liter cogitare, prout et si de s. v. quidpiam talium ventiliter conflatorum quod absit ad nostri perueniret auditum, de cer- tissimo credatis, nedum ea non credere sed nec nominari sine- mus ipsis repulsam pocius indicendo. Datum in Dawgy in conuersione sancti Pauli anno XXVIII..
Strana 520
520 CXVI. Inscripcio terrigenarum Russie domino Wladislao primogenito regis Polonie facta et successori eius. 1 Nos A. B. C. Boiari proceres nobiles terrigene wasalli feodales et incole terre Haliciensis et sic de aliis terris Russie singulariter singuli et vniuersaliter vniuersi significamus etc. Quod licet diuinis prestantibus auxiliis absque vlla suspicione et irreprehensibiles semper erga serenissimum principem domi- num Wladislaum dei gracia regem Polonie dominum nostrum graciosum prestanti fide nos exercentes permansimus, sed quia certis et dignis causis prefatum dominum nostrum regem mo- uentibus presertim, ex quo sibi diuina prouidencia prolem auxit masculinam, cuius statui ut posset prouidere salubriter et suc- cessionem relinquere pacificam et quietam, fuimus per maie- statem suam requisiti, quatenus sibi et excellentissimo principi domino Wladislao filio suo primogenito ac eorum posteritati et successoribus litteras nostras dare et prestare curaremus, et si quispiam seminator zizaniarum aliqua vellet de nobis sinistra suggerere, per huiusmodi nostras litteras affidatus et securus omnem suspicionem a corde suo remoueret, et ut iustis votis s. sue pareamus, ex certa nostra sciencia non coacti nec com- pulsi nec aliqua fraude dolo vi aut violencia conuicti promit- timus sub fide et honore absque dolo et fraude, et ad omnes successores et posteros nostros obligamus presentibus et ar- cemus, quod exnunc et in antea perpetuis temporibus erimus et esse volumus et debemus fore fideles prefato domino nostro Wladislao regi et ipsius inclito filio predicto domino Wladislao ac eorum successoribus et corone regni Polonie, et ipsis ac ipsorum successoribus contra quemlibet hominem ve- nientem volumus assistere et omni nostro posse et extremis viribus adherere et nunquam contra ipsos publice uel occulte cum quocunque homine mundi stare aut se ipsis opponere vel alium sive alios preter ipsos nobis dominos uel principes seu 94b 1 In dem Cromer'schen Verzeichniss der im Reichsarchiv befindlich gewesenen Urkunden sind aus dem Jahre 1427 sieben einander ähnliche Huldigungs- briefe aus den einzelnen Theilen der russischen Provinz aufgeführt. Unser hier vorstehender Text giebt — das zeigen die Worte et sic de aliis terris — das bisher noch nicht gedruckte Schema aller andern. (Vgl. Inventarium arch. Cracov. p. 253.)
520 CXVI. Inscripcio terrigenarum Russie domino Wladislao primogenito regis Polonie facta et successori eius. 1 Nos A. B. C. Boiari proceres nobiles terrigene wasalli feodales et incole terre Haliciensis et sic de aliis terris Russie singulariter singuli et vniuersaliter vniuersi significamus etc. Quod licet diuinis prestantibus auxiliis absque vlla suspicione et irreprehensibiles semper erga serenissimum principem domi- num Wladislaum dei gracia regem Polonie dominum nostrum graciosum prestanti fide nos exercentes permansimus, sed quia certis et dignis causis prefatum dominum nostrum regem mo- uentibus presertim, ex quo sibi diuina prouidencia prolem auxit masculinam, cuius statui ut posset prouidere salubriter et suc- cessionem relinquere pacificam et quietam, fuimus per maie- statem suam requisiti, quatenus sibi et excellentissimo principi domino Wladislao filio suo primogenito ac eorum posteritati et successoribus litteras nostras dare et prestare curaremus, et si quispiam seminator zizaniarum aliqua vellet de nobis sinistra suggerere, per huiusmodi nostras litteras affidatus et securus omnem suspicionem a corde suo remoueret, et ut iustis votis s. sue pareamus, ex certa nostra sciencia non coacti nec com- pulsi nec aliqua fraude dolo vi aut violencia conuicti promit- timus sub fide et honore absque dolo et fraude, et ad omnes successores et posteros nostros obligamus presentibus et ar- cemus, quod exnunc et in antea perpetuis temporibus erimus et esse volumus et debemus fore fideles prefato domino nostro Wladislao regi et ipsius inclito filio predicto domino Wladislao ac eorum successoribus et corone regni Polonie, et ipsis ac ipsorum successoribus contra quemlibet hominem ve- nientem volumus assistere et omni nostro posse et extremis viribus adherere et nunquam contra ipsos publice uel occulte cum quocunque homine mundi stare aut se ipsis opponere vel alium sive alios preter ipsos nobis dominos uel principes seu 94b 1 In dem Cromer'schen Verzeichniss der im Reichsarchiv befindlich gewesenen Urkunden sind aus dem Jahre 1427 sieben einander ähnliche Huldigungs- briefe aus den einzelnen Theilen der russischen Provinz aufgeführt. Unser hier vorstehender Text giebt — das zeigen die Worte et sic de aliis terris — das bisher noch nicht gedruckte Schema aller andern. (Vgl. Inventarium arch. Cracov. p. 253.)
Strana 521
521 gubernatores querere aut nos ab obediencia ipsorum et eorum corone aliquando subtrahere. Nec erimus in consilio uel trac- tatu, vbi eorum malum periculum rerum aut vite uel quodcun- que aliud incomodum tractaretur, sed ea quacunque poterimus facultate auertemus. Et nichilominus eadem fide promittimus 95 a ipsos quantotius poterimus dilacionibus postpositis quibuslibet de hiis omnibus auisare et fideliter premunire. In cuius rei testimonio sig(nificamus) etc. CXVII. Humiliacio de excessu improuiso. Serenissime princeps et domine excellentissime ac bene- factor graciosissime! Receptis litteris screnitatis vestre pridie sicut decet cum honore consternatus sum in animo, ex eisdem concipiens, qualiter s. v. non cessit ad gratum, quod de facto opidi Brzesznicza et castri a domino palatino Sandomiriensi legacionem suscepi s. vestre displicibilem, testis est mihi altis- simus, quod nunquam aliud cogitaui, nisi semper serenitati vestre cuius me creaturam recognosco seruire fideliter et om- nibus beneplacitis s. v. pronus obedire, et cum desit mihi modus ordo et numerus, quibus possem beneficia serenitatis vestre totiens mihi impensa compensare. Quomodo igitur beneficiis tantis, quorum non est numerus, tam subito possem obliuisci. Et si sciuissem istud s. v. fuisse contrarium, prout nesciui deo teste, quando legacionem hanc suscepi, nec mihi expressit si in hiis vestre serenitatis displicencia verteretur. Nedum prefati palatini sed nec patris proprii si viueret super terram iussibus obedirem, cum v. s. in me paterni defectus suppleuerit carita- tem. Si enim studiis aut ingeniis et coloribus aliquibus in dis- splicenciam s. v. vel vestrorum et specialiter domini Stancze, quem singulariter prout nouit ipse et referre poterit affeccione fuerim prosecutus, aliquid attemptarem, vindex malorum deus in me vlciscatur. Igitur nichil in me s. v. dignetur dubitare sed semper supplico humiliter vnum de conseruis vestre sere- nitatis humilimis et deuotis reputare. En me si excessi sere- 1 Auch hier wissen wir leider nicht, welche Commission der Grossfürst dem Vicekanzler aufgetragen, und worin der Letztere gefehlt hat.
521 gubernatores querere aut nos ab obediencia ipsorum et eorum corone aliquando subtrahere. Nec erimus in consilio uel trac- tatu, vbi eorum malum periculum rerum aut vite uel quodcun- que aliud incomodum tractaretur, sed ea quacunque poterimus facultate auertemus. Et nichilominus eadem fide promittimus 95 a ipsos quantotius poterimus dilacionibus postpositis quibuslibet de hiis omnibus auisare et fideliter premunire. In cuius rei testimonio sig(nificamus) etc. CXVII. Humiliacio de excessu improuiso. Serenissime princeps et domine excellentissime ac bene- factor graciosissime! Receptis litteris screnitatis vestre pridie sicut decet cum honore consternatus sum in animo, ex eisdem concipiens, qualiter s. v. non cessit ad gratum, quod de facto opidi Brzesznicza et castri a domino palatino Sandomiriensi legacionem suscepi s. vestre displicibilem, testis est mihi altis- simus, quod nunquam aliud cogitaui, nisi semper serenitati vestre cuius me creaturam recognosco seruire fideliter et om- nibus beneplacitis s. v. pronus obedire, et cum desit mihi modus ordo et numerus, quibus possem beneficia serenitatis vestre totiens mihi impensa compensare. Quomodo igitur beneficiis tantis, quorum non est numerus, tam subito possem obliuisci. Et si sciuissem istud s. v. fuisse contrarium, prout nesciui deo teste, quando legacionem hanc suscepi, nec mihi expressit si in hiis vestre serenitatis displicencia verteretur. Nedum prefati palatini sed nec patris proprii si viueret super terram iussibus obedirem, cum v. s. in me paterni defectus suppleuerit carita- tem. Si enim studiis aut ingeniis et coloribus aliquibus in dis- splicenciam s. v. vel vestrorum et specialiter domini Stancze, quem singulariter prout nouit ipse et referre poterit affeccione fuerim prosecutus, aliquid attemptarem, vindex malorum deus in me vlciscatur. Igitur nichil in me s. v. dignetur dubitare sed semper supplico humiliter vnum de conseruis vestre sere- nitatis humilimis et deuotis reputare. En me si excessi sere- 1 Auch hier wissen wir leider nicht, welche Commission der Grossfürst dem Vicekanzler aufgetragen, und worin der Letztere gefehlt hat.
Strana 522
522 nitatis vestre correccioni suppono et veniam deprecor pedibus gloriosis aduolutus. Datum in Jedlna feria VI“ post diem cineris. S. v. humilis Stanislaus Czolek. CXVIII. 95b Littera creacionis heraldi. Allexander etc. Significamus etc. quomodo exigentibus meritis et probitatum insigniis, quibus Johannes Litherland coram nobis comendatur, et constanter attendentes morum in co face- cias ae pulcre conuersacionis venustatem et que vincit omnia pollere virtutem, per que se exercendo multorum fidedignorum preconiis meruit commendari, Ipsum heraldum nostrum consti- tuimus facimus et creamus ac nostre curie collegio agregamus, concedentes sibi omnibus iuribus priuilegiis libertatibus aucto- ritate graciis et immunitatibus, quibus ceteri regum et aliorum Christianorum principum heraldy vbicunque gaudere consue- uerunt vtifrui et potiri. Quocirca omnibus et singulis ad quos presentes peruenerint ipsum plene recommendamus affectu pe- tentes, quatenus habentes eum recommissum, quocienscunque vestram accesserit presenciam, sibi in agendis graciosam et be- nignam intuitu nostri velitis exhibere voluntatem de saluo etc. per terras dominia etc. eidem prouidendo pro complacencia etc. CXIX. Copia litterarum promissionum ct obligacionum domini Allexandri alias Wit(old)i magniducis Lithuanie.1 Nos Allexander alias Witoldus magnus dux Lithuanie ac terrarum Russie princeps supremus etc. Significamus tenore 1 Wegen ihrer grossen Wichtigkeit, denn die Stellung Ungarns zu Polen wurde auf lange Zeit durch ihren Inhalt bestimmt, ist diese Urkunde öfters schon gedruckt worden, so in Dogiel Cod. dipl. Poloniae I p. 46 No. IX, Katona Hist. reg. Hung. XII, 83, Pray, Ann. Hung. II, 232, Wagner Analecta Scepus: I, 7, in Dlugosz Hist. Pol. XI, 320 und in dem von der österreichischen Regierung veranlassten Schriftchen: Praevia explicatio iurium Hungariae in Russiam minorem et Podoliam ed. 1772. Aber alle diese Abdrücke haben nur die Urk. Sigismunds oder Wladyslaws,
522 nitatis vestre correccioni suppono et veniam deprecor pedibus gloriosis aduolutus. Datum in Jedlna feria VI“ post diem cineris. S. v. humilis Stanislaus Czolek. CXVIII. 95b Littera creacionis heraldi. Allexander etc. Significamus etc. quomodo exigentibus meritis et probitatum insigniis, quibus Johannes Litherland coram nobis comendatur, et constanter attendentes morum in co face- cias ae pulcre conuersacionis venustatem et que vincit omnia pollere virtutem, per que se exercendo multorum fidedignorum preconiis meruit commendari, Ipsum heraldum nostrum consti- tuimus facimus et creamus ac nostre curie collegio agregamus, concedentes sibi omnibus iuribus priuilegiis libertatibus aucto- ritate graciis et immunitatibus, quibus ceteri regum et aliorum Christianorum principum heraldy vbicunque gaudere consue- uerunt vtifrui et potiri. Quocirca omnibus et singulis ad quos presentes peruenerint ipsum plene recommendamus affectu pe- tentes, quatenus habentes eum recommissum, quocienscunque vestram accesserit presenciam, sibi in agendis graciosam et be- nignam intuitu nostri velitis exhibere voluntatem de saluo etc. per terras dominia etc. eidem prouidendo pro complacencia etc. CXIX. Copia litterarum promissionum ct obligacionum domini Allexandri alias Wit(old)i magniducis Lithuanie.1 Nos Allexander alias Witoldus magnus dux Lithuanie ac terrarum Russie princeps supremus etc. Significamus tenore 1 Wegen ihrer grossen Wichtigkeit, denn die Stellung Ungarns zu Polen wurde auf lange Zeit durch ihren Inhalt bestimmt, ist diese Urkunde öfters schon gedruckt worden, so in Dogiel Cod. dipl. Poloniae I p. 46 No. IX, Katona Hist. reg. Hung. XII, 83, Pray, Ann. Hung. II, 232, Wagner Analecta Scepus: I, 7, in Dlugosz Hist. Pol. XI, 320 und in dem von der österreichischen Regierung veranlassten Schriftchen: Praevia explicatio iurium Hungariae in Russiam minorem et Podoliam ed. 1772. Aber alle diese Abdrücke haben nur die Urk. Sigismunds oder Wladyslaws,
Strana 523
523 presencium quibus expedit vniuersis: Quod cupientes terris et dominiis nobis subditis de statu pacifico comodoso et salubri prouidere et fines earundem terrarum nostrarum in pacis ponere dulcedine vnionem inter serenissimos principes et dominos, do- minum Sigismundum Romanorum semper augustum et Hungarie etc. ab vna et Wladislaum Polonie etc. reges et nos pariter parte ab altera factam et firmatam grato animo suscepimus, quam amplecti seruare et tenere volumus inconcusse, ex eo quod predictus serenissimus princeps dominus Wladislaus rex Polonie etc. frater noster carissimus promisit pro nobis et cau- cionem fecit prefato serenissimo principi domino Sigismundo Romanorum et Hungarie regi domino et consanguineo nostro carissimo, quod eandem vnionem seruare debemus et cum lit- teris] nostris autenticis et priuilegialibus roborare, Et ut eadem 96 a vnio cum tanta maturitate et tam salubri deliberacione inter nos et eundem dominum Sigismundum Romanorum et Hungarie regem iugiter obseruetur et firmius teneatur Primo nempe etc. Hier folgt das bei Dogiel, Codex dipl. Pol. I, 46 Col. A unten Stehende wörtlich bis ,repromiserunt' (repromisit). Dann wieder in unserem Codex eingeschoben: Et ne in aliquo a contentis literarum predictarum domini 96b Wladislai regis Polonie fratris nostri carissimi discrepare videa- mur, contenta literarum ipsius in factis terrarum Russie Podolie et Moldauie, quibus se inscripsit predicto domino Sigismundo Romanorum et Hungarie regi de verbo ad verbum his nostris litteris decreuimus includenda et per nos prout per eundem do- minum Wladislaum regem Polonie constanter obseruanda, quo- von denen die letztere sich im Original mit 38 Siegeln (von 50) im Wie- ner Staatsarchiy erhalten hat. Aber die Bestätigung durch Witold kannte man nicht, und nur Voigt, Geschichte Preussens VII S. 172, machte auf eine im königsberger Archiv befindliche Abschrift dieser Bestätigung auf- merksam. Ich theile von der in unserem Codex befindlichen Abschrift nur die ihr eigenthümlichen Stellen mit. — Diese Urkunde von 1412 und die demnächst (Nr. CXX) folgende von 1423 sind der Reihenfolge in unserem Codex nach etwa 1428 abgeschrieben worden. Wir begreifen die Absicht dabei selr bald, wenn wir uns erinnern, dass K. Sigismund im Februar 1429 auf dem sogenannten Fürstentage zu Luck im Interesse des Grossfürsten die Moldauische Frage aufwarf, und es an der Zeit hielt, die Verabredungen von 1412 über eine eventuelle Theilung des Landes zur Wirklichkeit kommen zu lassen, da seiner Ansicht nach die voraus- gesetzte Eventualität eingetreten wäre.
523 presencium quibus expedit vniuersis: Quod cupientes terris et dominiis nobis subditis de statu pacifico comodoso et salubri prouidere et fines earundem terrarum nostrarum in pacis ponere dulcedine vnionem inter serenissimos principes et dominos, do- minum Sigismundum Romanorum semper augustum et Hungarie etc. ab vna et Wladislaum Polonie etc. reges et nos pariter parte ab altera factam et firmatam grato animo suscepimus, quam amplecti seruare et tenere volumus inconcusse, ex eo quod predictus serenissimus princeps dominus Wladislaus rex Polonie etc. frater noster carissimus promisit pro nobis et cau- cionem fecit prefato serenissimo principi domino Sigismundo Romanorum et Hungarie regi domino et consanguineo nostro carissimo, quod eandem vnionem seruare debemus et cum lit- teris] nostris autenticis et priuilegialibus roborare, Et ut eadem 96 a vnio cum tanta maturitate et tam salubri deliberacione inter nos et eundem dominum Sigismundum Romanorum et Hungarie regem iugiter obseruetur et firmius teneatur Primo nempe etc. Hier folgt das bei Dogiel, Codex dipl. Pol. I, 46 Col. A unten Stehende wörtlich bis ,repromiserunt' (repromisit). Dann wieder in unserem Codex eingeschoben: Et ne in aliquo a contentis literarum predictarum domini 96b Wladislai regis Polonie fratris nostri carissimi discrepare videa- mur, contenta literarum ipsius in factis terrarum Russie Podolie et Moldauie, quibus se inscripsit predicto domino Sigismundo Romanorum et Hungarie regi de verbo ad verbum his nostris litteris decreuimus includenda et per nos prout per eundem do- minum Wladislaum regem Polonie constanter obseruanda, quo- von denen die letztere sich im Original mit 38 Siegeln (von 50) im Wie- ner Staatsarchiy erhalten hat. Aber die Bestätigung durch Witold kannte man nicht, und nur Voigt, Geschichte Preussens VII S. 172, machte auf eine im königsberger Archiv befindliche Abschrift dieser Bestätigung auf- merksam. Ich theile von der in unserem Codex befindlichen Abschrift nur die ihr eigenthümlichen Stellen mit. — Diese Urkunde von 1412 und die demnächst (Nr. CXX) folgende von 1423 sind der Reihenfolge in unserem Codex nach etwa 1428 abgeschrieben worden. Wir begreifen die Absicht dabei selr bald, wenn wir uns erinnern, dass K. Sigismund im Februar 1429 auf dem sogenannten Fürstentage zu Luck im Interesse des Grossfürsten die Moldauische Frage aufwarf, und es an der Zeit hielt, die Verabredungen von 1412 über eine eventuelle Theilung des Landes zur Wirklichkeit kommen zu lassen, da seiner Ansicht nach die voraus- gesetzte Eventualität eingetreten wäre.
Strana 524
524 rum contentorum tenor dinoscitur fore talis : Nun folgt die ganze Urkunde, wie sie bei Dogiel a. a. O. steht von Verum quia super terris Russie etc. bis: in delinquentes digne animaduertant (natürlich mutatis mutandis das. p. 48) und schliesst folgen- 98 a dermassen: Que omnia et singula superius contenta et ex- pressa Nos Alexander alias Witoldus dux supradictus rata, grata habemus atque firma inuiolabiliter et inconcusse promit- timus obseruanda et in coroboracionem et fidem et testimonium cautele vlterioris sigillum nostrum maius presenti est appensum. Actum, Datum in Troky feria sexta proxima post conductum Pasche anno domini Millesimo quadringentesimo duodecimo. CXX. Copia litterarum regis Polonie et ducis Witoldi super ratificacione pro- missionum obligacionum et confederacionem, quas fecerunt pro rege Ro- manorum, in Kesmark emanatarum. I Nos Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuyauie, Litthwanieque princeps supremus Pomeranie Russieque dominus et heres et Allexander alias Wytoldus magnus dux Lithwanie etc. Notum facimus quibus expedit vniuersis altitudo diuiciarum sapiencie et sciencie dei cuncta disponens numero pondere et mensura, qui etiam corda tenet regum et illa quo voluerit sua voluntate deflectit, nos cum serenissimo principi domino Sigismundo Ro- manorum etc. rege fratre nostro carissimo conuenire dispo- suit, ut inter nos mutuis hincinde tractatibus colloquiis et pla- citis obseruatis et habitis inter nos ab vna et prefatum dominum Sigismundum Romanorum etc. regem fratrem nostrum carissimum parte ab altera super omnibus odiis2 displicenciis rancoribus discrepanciis lesionibus dampnis iniuriis et offensis post per- 98 b Diese Urkunde ist schon gedruckt bei Raczyński, Cod. dipl. Lithuaniae p. 300, aber in einer Form, welche den Wiederabdruck vollkommen recht- fertigt. Die Gegenurkunde K. Sigismunds findet man bei Dogiel Cod. dipl. Pol. I, p. 52 No. XIII. Sie bezeichnet den Umschwung in der Po- litik Sigismunds, in welchem seine Idee eines ungarisch-schlesisch-preus- sischen Bundes behufs der Theilung Polens preisgegeben und vielmehr Polen in das Interesse der Unterdrückung der Husiten hineingezogen wurde. 2 Dogiel: aliis.
524 rum contentorum tenor dinoscitur fore talis : Nun folgt die ganze Urkunde, wie sie bei Dogiel a. a. O. steht von Verum quia super terris Russie etc. bis: in delinquentes digne animaduertant (natürlich mutatis mutandis das. p. 48) und schliesst folgen- 98 a dermassen: Que omnia et singula superius contenta et ex- pressa Nos Alexander alias Witoldus dux supradictus rata, grata habemus atque firma inuiolabiliter et inconcusse promit- timus obseruanda et in coroboracionem et fidem et testimonium cautele vlterioris sigillum nostrum maius presenti est appensum. Actum, Datum in Troky feria sexta proxima post conductum Pasche anno domini Millesimo quadringentesimo duodecimo. CXX. Copia litterarum regis Polonie et ducis Witoldi super ratificacione pro- missionum obligacionum et confederacionem, quas fecerunt pro rege Ro- manorum, in Kesmark emanatarum. I Nos Wladislaus dei gracia rex Polonie nec non terrarum Cracovie, Sandomirie, Siradie, Lancicie, Cuyauie, Litthwanieque princeps supremus Pomeranie Russieque dominus et heres et Allexander alias Wytoldus magnus dux Lithwanie etc. Notum facimus quibus expedit vniuersis altitudo diuiciarum sapiencie et sciencie dei cuncta disponens numero pondere et mensura, qui etiam corda tenet regum et illa quo voluerit sua voluntate deflectit, nos cum serenissimo principi domino Sigismundo Ro- manorum etc. rege fratre nostro carissimo conuenire dispo- suit, ut inter nos mutuis hincinde tractatibus colloquiis et pla- citis obseruatis et habitis inter nos ab vna et prefatum dominum Sigismundum Romanorum etc. regem fratrem nostrum carissimum parte ab altera super omnibus odiis2 displicenciis rancoribus discrepanciis lesionibus dampnis iniuriis et offensis post per- 98 b Diese Urkunde ist schon gedruckt bei Raczyński, Cod. dipl. Lithuaniae p. 300, aber in einer Form, welche den Wiederabdruck vollkommen recht- fertigt. Die Gegenurkunde K. Sigismunds findet man bei Dogiel Cod. dipl. Pol. I, p. 52 No. XIII. Sie bezeichnet den Umschwung in der Po- litik Sigismunds, in welchem seine Idee eines ungarisch-schlesisch-preus- sischen Bundes behufs der Theilung Polens preisgegeben und vielmehr Polen in das Interesse der Unterdrückung der Husiten hineingezogen wurde. 2 Dogiel: aliis.
Strana 525
525 petua pacis federa dudum in Liblo inita! inter nos vtrumque subortis suscitatis et occasione quacunque a quacunque parte transgressis mutua caritas et rediuiua fraternitas oriretur, omnium rancorum odiorum displicenciarum dissensionum dampnorum iniu- riarum offensarum et discrepanciarum spiritus sancti gracia nos dirigente amotis prorsus fomitibus et incentiuis peremptis paxque perpetua et tranquillitas restaurentur, quia non nisi pacis tempore bene colitur auctor pacis. Idcirco non per errorem aut impro- uide sed animo deliberato sano prelatorum principum baronum et procerum nostrorum fidelium accedente consilio huiusmodi pacem vnionem et fraternitatem restauramus reduximus restau- rauimus et reducimus ad fraterne caritatis pristine perfeccio- nem, que per quedam incomoda dampnorum iniuriarum et offen- sarum predictarum fuerat aliquanto tempore intercepta, ita quod ad ea mala nunquam decetero sub fide et honore et pondere prestiti iuramenti2 instantibus seu obuiantibus suggestionibus persuasionibus et zuzurriis quorumcunque quomodolibet reuer- temur, nec eorum nullo vnquam tempore nos et heredes et suc- cessores nostri inter nos in malo debemus3 nec volumus remi- nisci ad animum reuocare innouare uel monere ex nouis uel aliis quibuscunque causis et casibus emergentibus in futurum in I quocunque statu uel dignitate eminencia dirigente altissimo 99 a fuerimus sublimati, sed dictum dominum Romanorum ac Hun- garie regem etc. mutuis fauoribus et amoris vinculo prosequi tenebimur, ac si nunquam inter nos et eum dissensiones odia dampna et iniurie huiusmodi contigissent, ipsumque vera per- fecta Christianica et indubitata caritate complecti iuxta litteras et inscripciones inter nos in Liblio editas et sub fidei puritate et iuramento firmatas. Insuper promittimus pro nobis heredibus et successoribus nostris ac sub fide et sub honore nostris purissimis pollicemur pro nobis terris et subditis regnorum nostrorum nostris et ipso- rum nominibus, quod vniuersas et singulas litteras inscripciones 1 Vgl. oben Nr. CXIX. 2 Die Eidesleistungen, welche hier gemeint sind, haben sich erhalten, und steht die Formel Sigismunds bei Dogiel Cod. dipl. Pol. I, 49 No. X. und ihre Erneuerung zu Constanz oben Nr. XLV; die des K. Wladyslaw bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 153. 3 Dog. debebimus.
525 petua pacis federa dudum in Liblo inita! inter nos vtrumque subortis suscitatis et occasione quacunque a quacunque parte transgressis mutua caritas et rediuiua fraternitas oriretur, omnium rancorum odiorum displicenciarum dissensionum dampnorum iniu- riarum offensarum et discrepanciarum spiritus sancti gracia nos dirigente amotis prorsus fomitibus et incentiuis peremptis paxque perpetua et tranquillitas restaurentur, quia non nisi pacis tempore bene colitur auctor pacis. Idcirco non per errorem aut impro- uide sed animo deliberato sano prelatorum principum baronum et procerum nostrorum fidelium accedente consilio huiusmodi pacem vnionem et fraternitatem restauramus reduximus restau- rauimus et reducimus ad fraterne caritatis pristine perfeccio- nem, que per quedam incomoda dampnorum iniuriarum et offen- sarum predictarum fuerat aliquanto tempore intercepta, ita quod ad ea mala nunquam decetero sub fide et honore et pondere prestiti iuramenti2 instantibus seu obuiantibus suggestionibus persuasionibus et zuzurriis quorumcunque quomodolibet reuer- temur, nec eorum nullo vnquam tempore nos et heredes et suc- cessores nostri inter nos in malo debemus3 nec volumus remi- nisci ad animum reuocare innouare uel monere ex nouis uel aliis quibuscunque causis et casibus emergentibus in futurum in I quocunque statu uel dignitate eminencia dirigente altissimo 99 a fuerimus sublimati, sed dictum dominum Romanorum ac Hun- garie regem etc. mutuis fauoribus et amoris vinculo prosequi tenebimur, ac si nunquam inter nos et eum dissensiones odia dampna et iniurie huiusmodi contigissent, ipsumque vera per- fecta Christianica et indubitata caritate complecti iuxta litteras et inscripciones inter nos in Liblio editas et sub fidei puritate et iuramento firmatas. Insuper promittimus pro nobis heredibus et successoribus nostris ac sub fide et sub honore nostris purissimis pollicemur pro nobis terris et subditis regnorum nostrorum nostris et ipso- rum nominibus, quod vniuersas et singulas litteras inscripciones 1 Vgl. oben Nr. CXIX. 2 Die Eidesleistungen, welche hier gemeint sind, haben sich erhalten, und steht die Formel Sigismunds bei Dogiel Cod. dipl. Pol. I, 49 No. X. und ihre Erneuerung zu Constanz oben Nr. XLV; die des K. Wladyslaw bei Raczyński, Cod. dipl. Lith. p. 153. 3 Dog. debebimus.
Strana 526
526 priuilegia contractus pactiones et munimenta omnia inter nos et dictum dominum Sigismundum Romanorum Hungarie etc. regem fratrem nostrum carissimum et eius subditos inita con- cepta edita facta et finita sub quacunque forma verborum seu tenore quocunque tempore et in quibuscunque locis et preser- tim litteras predictas in Liblio iuramento firmatas, quas hic habere volumus pro insertis, seruabimus, nec racione et occa- sione huiusmodi odiorum displicenciarum iniuriarum dampnorum. lesionum et perturbacionum inter nos et dictum fratrem nostrum forte swadente seminatore zyzanie suscitatas vllam instanciam lesionem dampnum preiudicium et iacturam quomodolibet fa- ciemus, sed semper huiusmodi concepta fraternitas-pacta federa et caritatis vinculum in solida perfecta continua et firmitate perpetua in eo statu et vigore, in quibus a primeuis! eorum exordiis fuerant, debebunt inuiolabiliter remanere et iugiter prio- rem effectum et efficaciam obtinere, easdem litteras priuilegia et contractus prefatas innouantes, ratificantes, gratificantes ro- borantes et de certa nostra sciencia confirmantes. Et nos Albertus dei gracia episcopus Cracoviensis regni Polonie cancellarius supremus, Semouitus iunior et Alexander eaden gracia duces Mazouie, Johannes de T(arnow) Cracovie, Sand(ivogius) de 99b Ostreg Poznanie, N(icolaus) de |Michalow Sandomirie, Matthias de Labischin Brestiensis pallatini, Mosticius de N .... Poznanie, Dobeslaus etc. 2 . .. bona fide et Christianica nostris et fratrum regnicolarumque vniuersorum vice et nominibus asseruimus et pollicemur, quod omnia et singula superius scripta et expressa dominus noster Wladislaus rex et dux attendet nosque atten- demus et seruabimus suamque serenitatem inconcusse obser- uandum inducemus, dolo et fraude in omnibus et singulis pre- missis procul motis presencium sub nostre maiestatis ac nostri Alexandri alias Witoldi ac etiam prelatorum principum et baronum predictorum sigillorum testimonio litterarum. Datum in opido Kesmark Strigoniensis diocesis anno domini MCCCC vigesimo tertio feria tertia post dominicam ramis Palmarum. 1 Dog: primariis. 2 sc. castellani.
526 priuilegia contractus pactiones et munimenta omnia inter nos et dictum dominum Sigismundum Romanorum Hungarie etc. regem fratrem nostrum carissimum et eius subditos inita con- cepta edita facta et finita sub quacunque forma verborum seu tenore quocunque tempore et in quibuscunque locis et preser- tim litteras predictas in Liblio iuramento firmatas, quas hic habere volumus pro insertis, seruabimus, nec racione et occa- sione huiusmodi odiorum displicenciarum iniuriarum dampnorum. lesionum et perturbacionum inter nos et dictum fratrem nostrum forte swadente seminatore zyzanie suscitatas vllam instanciam lesionem dampnum preiudicium et iacturam quomodolibet fa- ciemus, sed semper huiusmodi concepta fraternitas-pacta federa et caritatis vinculum in solida perfecta continua et firmitate perpetua in eo statu et vigore, in quibus a primeuis! eorum exordiis fuerant, debebunt inuiolabiliter remanere et iugiter prio- rem effectum et efficaciam obtinere, easdem litteras priuilegia et contractus prefatas innouantes, ratificantes, gratificantes ro- borantes et de certa nostra sciencia confirmantes. Et nos Albertus dei gracia episcopus Cracoviensis regni Polonie cancellarius supremus, Semouitus iunior et Alexander eaden gracia duces Mazouie, Johannes de T(arnow) Cracovie, Sand(ivogius) de 99b Ostreg Poznanie, N(icolaus) de |Michalow Sandomirie, Matthias de Labischin Brestiensis pallatini, Mosticius de N .... Poznanie, Dobeslaus etc. 2 . .. bona fide et Christianica nostris et fratrum regnicolarumque vniuersorum vice et nominibus asseruimus et pollicemur, quod omnia et singula superius scripta et expressa dominus noster Wladislaus rex et dux attendet nosque atten- demus et seruabimus suamque serenitatem inconcusse obser- uandum inducemus, dolo et fraude in omnibus et singulis pre- missis procul motis presencium sub nostre maiestatis ac nostri Alexandri alias Witoldi ac etiam prelatorum principum et baronum predictorum sigillorum testimonio litterarum. Datum in opido Kesmark Strigoniensis diocesis anno domini MCCCC vigesimo tertio feria tertia post dominicam ramis Palmarum. 1 Dog: primariis. 2 sc. castellani.
Strana 527
527 CXXI. Sigismundus 1 dei gracia etc. Illustri principi domino Ale- xandro salutem et mutui amoris votiuum incrementum. Illustris princeps consanguinee noster carissime! Recedentibus nuper nobis ab obsidione castri Golubiecz super conclusione treugarum inter nos et Turcorum dominum ad triennium conclusorum et in portu Danuby transfretantes, Turci huiusmodi treugas in- scripciones et oblaciones non curantes, dum iam contra totus noster exercitus in spe huiusmodi treuge transfretasset, reliquas gentium nostrarum fraudulenter invadentes eas interemerunt et aliquos captos abduxerunt, inter quos strenuus Zauissius de Garbow miles noster familiaris fidelissimus fuit, qui per aliquos fertur captus, per aliquos vero interemptus, de quo tamen per nunccios nostros pro sciscitanda rei veritate missos nondum habuimus informacionem satis claram. Dolemus tamen deus nouit de casu suo summo cordis merore et tanto magis, quan- to sibi milicia in ipso statuit solertissimum directorem; qualiter autem hec omnia acciderint, ipse Henrieus qui singula perso- naliter vidit et etiam alia, que super eo in ore suo posuimus, vestram dileccionem clarius informabit. Cui in his tanquam nobis adhibere velitis credencie plenam fidem, verum quia idem Zauissius, prout liquido ] patet toti mundo miles strenuissimus 100 a et in armis peritissimus in agendis velut tetragonus et fide ac deuocione erga vestram dileccionem et nos sincerissimus, quantum inter nos vtrumque effecerit boni et vtilitatis procurauerit, te- stantur opera eius manifeste. Sed quia eius preclara merita requirunt, ut pater mortuus reuiuiscat in filiis et posteris per graciarum et beneficiorum antidota detur occasio benefaciendi, ideo vxorem et heredes dicti Zauissii in nostram proteccionem Zu diesem offiziellen Bericht ist zu vgl. Dlugosz Hist. Pol. XI 504 ff. nebst dem Poem auf den Tod Zawisza’s. Auch in dem Briefe Caspar Schlick’s an den Frankfurter Rath (bei Aschbach Kaiser Sigmund III Beil. XII) wird von dem Tode Zawisza's erzählt. Die Gemahlin des Ge- fallenen, für welche der König zu sorgen bittet, war eine Nichte des Bischofs v. Krakau, Peter Visch, des Vertrauten und Beichtvaters der Königin Hedwig, der i. J. 1413 aus seinem Amte von einem Protegé der Königskanzlei Albert Jastrzebiec verdrängt worden war. Zawisza scheint viele Kinder hinterlassen zu haben. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 34
527 CXXI. Sigismundus 1 dei gracia etc. Illustri principi domino Ale- xandro salutem et mutui amoris votiuum incrementum. Illustris princeps consanguinee noster carissime! Recedentibus nuper nobis ab obsidione castri Golubiecz super conclusione treugarum inter nos et Turcorum dominum ad triennium conclusorum et in portu Danuby transfretantes, Turci huiusmodi treugas in- scripciones et oblaciones non curantes, dum iam contra totus noster exercitus in spe huiusmodi treuge transfretasset, reliquas gentium nostrarum fraudulenter invadentes eas interemerunt et aliquos captos abduxerunt, inter quos strenuus Zauissius de Garbow miles noster familiaris fidelissimus fuit, qui per aliquos fertur captus, per aliquos vero interemptus, de quo tamen per nunccios nostros pro sciscitanda rei veritate missos nondum habuimus informacionem satis claram. Dolemus tamen deus nouit de casu suo summo cordis merore et tanto magis, quan- to sibi milicia in ipso statuit solertissimum directorem; qualiter autem hec omnia acciderint, ipse Henrieus qui singula perso- naliter vidit et etiam alia, que super eo in ore suo posuimus, vestram dileccionem clarius informabit. Cui in his tanquam nobis adhibere velitis credencie plenam fidem, verum quia idem Zauissius, prout liquido ] patet toti mundo miles strenuissimus 100 a et in armis peritissimus in agendis velut tetragonus et fide ac deuocione erga vestram dileccionem et nos sincerissimus, quantum inter nos vtrumque effecerit boni et vtilitatis procurauerit, te- stantur opera eius manifeste. Sed quia eius preclara merita requirunt, ut pater mortuus reuiuiscat in filiis et posteris per graciarum et beneficiorum antidota detur occasio benefaciendi, ideo vxorem et heredes dicti Zauissii in nostram proteccionem Zu diesem offiziellen Bericht ist zu vgl. Dlugosz Hist. Pol. XI 504 ff. nebst dem Poem auf den Tod Zawisza’s. Auch in dem Briefe Caspar Schlick’s an den Frankfurter Rath (bei Aschbach Kaiser Sigmund III Beil. XII) wird von dem Tode Zawisza's erzählt. Die Gemahlin des Ge- fallenen, für welche der König zu sorgen bittet, war eine Nichte des Bischofs v. Krakau, Peter Visch, des Vertrauten und Beichtvaters der Königin Hedwig, der i. J. 1413 aus seinem Amte von einem Protegé der Königskanzlei Albert Jastrzebiec verdrängt worden war. Zawisza scheint viele Kinder hinterlassen zu haben. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. 34
Strana 528
528 et sinceram graciam assumpsimus, et quantum possumus ipsis promocionum nostrarum suffragia ut debemus, volumus cle- mencius et liberaliter impertiri dileccionem vestram rogantes et affectuosius adhortantes, quatenus dictam vxorem et heredes prefati Zauissii ex parte vestra modo simili recommissam ha- bentes eisdem placeat nostre contemplacionis et meritorum dicti Zauissii intuitu omnem humanitatem et graciam secundum exigenciam necessitatum ipsorum fauorosius elargiri. In eo nobis vestra dileccio singularis amoris indicium demonstrabit. Datum Kewini in festo beatorum Petri et Pauli apostolorum anno etc. XXVIII°. CXXII. A. Littera domini magni ducis ad dominum apostolicum, in qua regra- ciatur pro graciosa deliberacione prouisionis ecclesie Poznaniensi de per- sona domini Stanislai Czolek fiende. I Beatissime pater et domine domine clementissime! litteras v. s. per honorabilem Petrum Hung(...?) archidiaconum de B. secretarium serenissimi principis domini Wladislai fratris mei carissimi presentatas tenorem credencie in se continentes recepi cum omnimoda reuerencia et honore. Et quia inter cetera sue relacionis capitula per eundem Petrum mihi recitata efficaciter comperi, qualiter s. v. quemadmodum adhue in mi- noribus constituta me et fratrem meum predictum peculiari affeccione prosecuta est, ita et semper prosequi intendit, dum- modo causam non daremus in contrarium, quodque ecclesie Poznaniensi de persona wenerabilis domini Stanislai vicecancel- larii regis Polonie visa et intellecta sua innocencia propter 100b ineptitudinem litterarum quodam suspicionis scrupulo ! viciata virtutum et meritorum suorum intuitu iuxta mea et fratris mei predicta desideria prouidere deliberauit. Tanta rei recitata nouitas mea precordia diutina suspensione precum mearum pro eodem domino vicecancellario interpositarum non modice per- turbata refecit et ad pristinam iocunditatis integritatem reduxit, propter quod s. v. non quas debeo sed quas voto cordis mei potencia subministrat refero graciarum acciones, supplicans hu- militer et deuote, quatenus ad honorem illius cuius res agitur 1 Vgl. die Einleitung.
528 et sinceram graciam assumpsimus, et quantum possumus ipsis promocionum nostrarum suffragia ut debemus, volumus cle- mencius et liberaliter impertiri dileccionem vestram rogantes et affectuosius adhortantes, quatenus dictam vxorem et heredes prefati Zauissii ex parte vestra modo simili recommissam ha- bentes eisdem placeat nostre contemplacionis et meritorum dicti Zauissii intuitu omnem humanitatem et graciam secundum exigenciam necessitatum ipsorum fauorosius elargiri. In eo nobis vestra dileccio singularis amoris indicium demonstrabit. Datum Kewini in festo beatorum Petri et Pauli apostolorum anno etc. XXVIII°. CXXII. A. Littera domini magni ducis ad dominum apostolicum, in qua regra- ciatur pro graciosa deliberacione prouisionis ecclesie Poznaniensi de per- sona domini Stanislai Czolek fiende. I Beatissime pater et domine domine clementissime! litteras v. s. per honorabilem Petrum Hung(...?) archidiaconum de B. secretarium serenissimi principis domini Wladislai fratris mei carissimi presentatas tenorem credencie in se continentes recepi cum omnimoda reuerencia et honore. Et quia inter cetera sue relacionis capitula per eundem Petrum mihi recitata efficaciter comperi, qualiter s. v. quemadmodum adhue in mi- noribus constituta me et fratrem meum predictum peculiari affeccione prosecuta est, ita et semper prosequi intendit, dum- modo causam non daremus in contrarium, quodque ecclesie Poznaniensi de persona wenerabilis domini Stanislai vicecancel- larii regis Polonie visa et intellecta sua innocencia propter 100b ineptitudinem litterarum quodam suspicionis scrupulo ! viciata virtutum et meritorum suorum intuitu iuxta mea et fratris mei predicta desideria prouidere deliberauit. Tanta rei recitata nouitas mea precordia diutina suspensione precum mearum pro eodem domino vicecancellario interpositarum non modice per- turbata refecit et ad pristinam iocunditatis integritatem reduxit, propter quod s. v. non quas debeo sed quas voto cordis mei potencia subministrat refero graciarum acciones, supplicans hu- militer et deuote, quatenus ad honorem illius cuius res agitur 1 Vgl. die Einleitung.
Strana 529
529 ecclesie Poznaniensi ex longewa vacacione non nullis incomodis submisse s. v. prout graciose deliberauit ita graciosius de per- sona eiusdem domini vicecancellarii prouidere dignetur pro con- solacione mea et fratris mei predicti speciali. Ad cetera vero idem dominus Petrus per me sufficienter informatus s. v. verbo plenius respondebit, quem dignetur gracia et fauore prosequi speciali. Altissimus personam s. v. dignetur conseruare. Datum in Carnispriuio anno etc. XXVIII. B. Super codem ad cardinalem Brand(am). Reuerendissime pater compater noster carissime! Regraciari p. v. non sufficimus, quod vires vestras et studia vestra coram sanctissimo domino nostro domino Martino papa et sacro collegio cardinalium in promocione wenerabilis domini Stanislai etc. nostri et suorum meritorum intuitu impendere omnemque dis- plicenciam et odium aduersus eundem dominum vicecancellarium accensam extingwere dignati estis, taliter quod s. sua p. v. motiuis et racionibus victa ecclesie Poznaniensi de persona eiusdem vicecancellarii deliberauit prouidere, prout honorabilis Petrus fratris nostri carissimi domini regis Polonie secretarius nos plenius informauit, qui ad alia nobis per eundem recitata cum prefato domino nostro quam v. p. per nos informatus ple- nius verbo respondebit. Cui fidem dignemini in referendis ad- hibere creditiuam.1 Hier folgen im Codex die beiden Capitel aus der Chronik des Janko von Czarnkowo, des Archidiaconus Gnesnensis bei Sommersberg, Scrip- tores rer. siles: II, p. 99. f: De exequiis domino regi Kazimiro celebratis, und: De oblacionibus factis in exequiis regis Kazimiri. — Ich denke mir, dass der Vicekanzler die Etiquette bei Sterbefällen darum in sein Formel- buch verzeichnete, weil er voraussetzte, in nicht gar zu langer Zeit davon Gebrauch machen zu können, da der König damals (1428) schon 80 Jahre alt war. Er starb indessen erst 1434. 34*
529 ecclesie Poznaniensi ex longewa vacacione non nullis incomodis submisse s. v. prout graciose deliberauit ita graciosius de per- sona eiusdem domini vicecancellarii prouidere dignetur pro con- solacione mea et fratris mei predicti speciali. Ad cetera vero idem dominus Petrus per me sufficienter informatus s. v. verbo plenius respondebit, quem dignetur gracia et fauore prosequi speciali. Altissimus personam s. v. dignetur conseruare. Datum in Carnispriuio anno etc. XXVIII. B. Super codem ad cardinalem Brand(am). Reuerendissime pater compater noster carissime! Regraciari p. v. non sufficimus, quod vires vestras et studia vestra coram sanctissimo domino nostro domino Martino papa et sacro collegio cardinalium in promocione wenerabilis domini Stanislai etc. nostri et suorum meritorum intuitu impendere omnemque dis- plicenciam et odium aduersus eundem dominum vicecancellarium accensam extingwere dignati estis, taliter quod s. sua p. v. motiuis et racionibus victa ecclesie Poznaniensi de persona eiusdem vicecancellarii deliberauit prouidere, prout honorabilis Petrus fratris nostri carissimi domini regis Polonie secretarius nos plenius informauit, qui ad alia nobis per eundem recitata cum prefato domino nostro quam v. p. per nos informatus ple- nius verbo respondebit. Cui fidem dignemini in referendis ad- hibere creditiuam.1 Hier folgen im Codex die beiden Capitel aus der Chronik des Janko von Czarnkowo, des Archidiaconus Gnesnensis bei Sommersberg, Scrip- tores rer. siles: II, p. 99. f: De exequiis domino regi Kazimiro celebratis, und: De oblacionibus factis in exequiis regis Kazimiri. — Ich denke mir, dass der Vicekanzler die Etiquette bei Sterbefällen darum in sein Formel- buch verzeichnete, weil er voraussetzte, in nicht gar zu langer Zeit davon Gebrauch machen zu können, da der König damals (1428) schon 80 Jahre alt war. Er starb indessen erst 1434. 34*
Strana 530
Strana 531
INHALT. Seite 330 Stückzahl I. A. O. O. u. D. (Um den 5. März 1424) . . Credenzbrief König Sigismunds für den Doctor Bartholdus, durch welchen er bei dem Grossfürsten Witold von Litthauen be- glaubigt und empfohlen wird. . . . . B. (Den 20. April 1424) . Rede des Doctor Bartholdus an den Grossfürsten im Namen K. Sigismunds, worin er ihn dringend ersucht, das zwischen der Prin- zessin Hedwig von Polen und dem Prinzen Friedrich von Branden- burg geschlossene Verlöbniss aufzulösen und die erstere lieber alten Verabredungen gemäss dem Herzog Bogislaw IX. von Pom- mern zu geben. II. Krakau den 8. April 1421 . . . . . Schutz- und Trutzbündniss des Königs Wladysław Jagiello mit dem Kurfürsten Friedrich von Brandenburg gegen den deutschen Orden. . . . . III. Dat. wie II. . . * c. . . . Contract zwischen dem Markgrafen Friedrich von Brandenburg und dem König von Polen Wladyslaw über die gelegentlich der Verheirathung ihrer Kinder von beiden Seiten zu übernehmenden Pflichten und Leistungen. Urkunde des Markgrafen. IV. O. O. u. D. (Ende November 1423) . . . . . . . . . 343 Entwurf eines Geleitsbriefs, den König Sigismund dem Aleš von Duba u. a. böhmischen Herren zu einer in Brünn abzuhalten- den „Audienz“ ertheilt. V. Kalisch. O. D. (den 27. April 1424) .. . Bericht des Königs Wladyslaw Jagiello an Herzog Witold von Litthauen über eine bei ihm stattgehabte Audienz der beiden Her- zöge von Oels (des Bischofs Conrad von Breslau und des Herz. Conrad Kanthener), in welcher dieselben wiederum die Gunst der polnischen Krone suchen, nachdem sie früher mit dem König Sigismund in ein Bündniss zur Theilung Polens eingegangen waren. VI. Zneyna (Žnin). O. D. (zwischen 18. u. 24. Juni 1424) . . . . König Władysław Jagiello berichtet an den Herzog Boguslaw IX. von Pommern-Stolp über die wider sein Wissen und Wollen er- folgte Flucht seines Neffen Sigismund Korybut zu den Husiten und lehnt alle Gemeinschaft mit dieser That energisch ab. 331 336 338 345 350
INHALT. Seite 330 Stückzahl I. A. O. O. u. D. (Um den 5. März 1424) . . Credenzbrief König Sigismunds für den Doctor Bartholdus, durch welchen er bei dem Grossfürsten Witold von Litthauen be- glaubigt und empfohlen wird. . . . . B. (Den 20. April 1424) . Rede des Doctor Bartholdus an den Grossfürsten im Namen K. Sigismunds, worin er ihn dringend ersucht, das zwischen der Prin- zessin Hedwig von Polen und dem Prinzen Friedrich von Branden- burg geschlossene Verlöbniss aufzulösen und die erstere lieber alten Verabredungen gemäss dem Herzog Bogislaw IX. von Pom- mern zu geben. II. Krakau den 8. April 1421 . . . . . Schutz- und Trutzbündniss des Königs Wladysław Jagiello mit dem Kurfürsten Friedrich von Brandenburg gegen den deutschen Orden. . . . . III. Dat. wie II. . . * c. . . . Contract zwischen dem Markgrafen Friedrich von Brandenburg und dem König von Polen Wladyslaw über die gelegentlich der Verheirathung ihrer Kinder von beiden Seiten zu übernehmenden Pflichten und Leistungen. Urkunde des Markgrafen. IV. O. O. u. D. (Ende November 1423) . . . . . . . . . 343 Entwurf eines Geleitsbriefs, den König Sigismund dem Aleš von Duba u. a. böhmischen Herren zu einer in Brünn abzuhalten- den „Audienz“ ertheilt. V. Kalisch. O. D. (den 27. April 1424) .. . Bericht des Königs Wladyslaw Jagiello an Herzog Witold von Litthauen über eine bei ihm stattgehabte Audienz der beiden Her- zöge von Oels (des Bischofs Conrad von Breslau und des Herz. Conrad Kanthener), in welcher dieselben wiederum die Gunst der polnischen Krone suchen, nachdem sie früher mit dem König Sigismund in ein Bündniss zur Theilung Polens eingegangen waren. VI. Zneyna (Žnin). O. D. (zwischen 18. u. 24. Juni 1424) . . . . König Władysław Jagiello berichtet an den Herzog Boguslaw IX. von Pommern-Stolp über die wider sein Wissen und Wollen er- folgte Flucht seines Neffen Sigismund Korybut zu den Husiten und lehnt alle Gemeinschaft mit dieser That energisch ab. 331 336 338 345 350
Strana 532
532 Stückzahl VII. O. O. u. D. (14. Februar 1424) . . Schreiben Papst Martin V. an den Grossfürsten Witold, in wel- chem er seine Befriedigung über die mit K. Sigismund zu Stande gekommene Einigung (1423) ausspricht, und ihn auffordert, mit allen Kräften sich an dem im Sommer zu unternehmenden Feld- zug wider die Husiten zu betheiligen. VIII. Neustadt-Korczyn. O. D. (Zwischen 16. August u. 8. Septer. 1423) 354 Bericht König Władyslaw Jagiello's über einen in Neustadt- Korczyn abgehaltenen Landtag der Kleinpolen, in welchem die wider das Eindringen des Husitismus zu ergreifenden Massregeln, sowie eine hierüber mit den Grosspolen zu bewirkende Verstän- digung besprochen und ein allgemeiner Landtag, der nach Ge- schlechtern beschickt werden sollte, anberaumt wurden. . . . . . . . IX. Wielun, den 10. Juni 1424 . . Edict des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello, nach welchem alle in Böhmen weilenden Polen ins Vaterland zurückzukehren u. vor einem Inquisitionstribunal ihre Rechtgläubigkeit nachzuweisen haben, in welchem ferner Güterconfiscation über jeden in Böhmen Verbleibenden und ein strenges Verbot der Waarenausfuhr nach Böhmen ausgesprochen wird. . . . . X. O. O. u. D. (kurz vor Juni 1424) . Werbebrief des Königs Wladyslaw von Polen für Derslaw Wlostowsky, in welchem für jeden den Feldzug gegen Böhmen unter K. Sigismund mitmachenden Söldling 20 breite Groschen Wochensold zugesagt wird. . . . 358 . . . . . XI. Inowraclaw, den 17. Juni 1424 p Absagebrief des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello wider die häretischen Husiten in Böhmen. . XII. Znin, in der Woche vom 18.—24. Juni 1424 Rundschreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an die deutschen Kurfürsten, in welchem er das (zweite) Auftreten Sigis- mund Korybut’s in Böhmen aufrichtig beklagt, jede Gemeinschaft mit ihm desavouirt und ihn für einen Landesfeind erklärt, dessen Güter confiscirt wären. . . XIII. Znin. O. D. (zw. 18.—24. Juni 1424) Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an König Sigismund über denselben Gegenstand und Bericht über die wider Korybut ergriffenen und noch zu ergreifenden Massregeln. . . . XIV. O. O. u. D. (Znin, zw. 18.—24. Juni 1424) . . . Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an einen ungenannten Fürsten über denselben Gegenstand. . . . . . . XV. O. O. u. D. (Znin, zw. 18.—24. Juni 1424) . . Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an seine Nichte Cymbarka, die Gemahlin des Herzogs Ernst des Eisernen von Oesterreich-Steiermark über denselben Gegenstand, mit der Bitte, den Bericht durch Ueberbringer des Schreibens isofort an den Herzog gelangen zu lassen, falls derselbe nicht zu Hause sein sollte. 355 357 359 361 363 364 Seite 352
532 Stückzahl VII. O. O. u. D. (14. Februar 1424) . . Schreiben Papst Martin V. an den Grossfürsten Witold, in wel- chem er seine Befriedigung über die mit K. Sigismund zu Stande gekommene Einigung (1423) ausspricht, und ihn auffordert, mit allen Kräften sich an dem im Sommer zu unternehmenden Feld- zug wider die Husiten zu betheiligen. VIII. Neustadt-Korczyn. O. D. (Zwischen 16. August u. 8. Septer. 1423) 354 Bericht König Władyslaw Jagiello's über einen in Neustadt- Korczyn abgehaltenen Landtag der Kleinpolen, in welchem die wider das Eindringen des Husitismus zu ergreifenden Massregeln, sowie eine hierüber mit den Grosspolen zu bewirkende Verstän- digung besprochen und ein allgemeiner Landtag, der nach Ge- schlechtern beschickt werden sollte, anberaumt wurden. . . . . . . . IX. Wielun, den 10. Juni 1424 . . Edict des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello, nach welchem alle in Böhmen weilenden Polen ins Vaterland zurückzukehren u. vor einem Inquisitionstribunal ihre Rechtgläubigkeit nachzuweisen haben, in welchem ferner Güterconfiscation über jeden in Böhmen Verbleibenden und ein strenges Verbot der Waarenausfuhr nach Böhmen ausgesprochen wird. . . . . X. O. O. u. D. (kurz vor Juni 1424) . Werbebrief des Königs Wladyslaw von Polen für Derslaw Wlostowsky, in welchem für jeden den Feldzug gegen Böhmen unter K. Sigismund mitmachenden Söldling 20 breite Groschen Wochensold zugesagt wird. . . . 358 . . . . . XI. Inowraclaw, den 17. Juni 1424 p Absagebrief des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello wider die häretischen Husiten in Böhmen. . XII. Znin, in der Woche vom 18.—24. Juni 1424 Rundschreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an die deutschen Kurfürsten, in welchem er das (zweite) Auftreten Sigis- mund Korybut’s in Böhmen aufrichtig beklagt, jede Gemeinschaft mit ihm desavouirt und ihn für einen Landesfeind erklärt, dessen Güter confiscirt wären. . . XIII. Znin. O. D. (zw. 18.—24. Juni 1424) Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an König Sigismund über denselben Gegenstand und Bericht über die wider Korybut ergriffenen und noch zu ergreifenden Massregeln. . . . XIV. O. O. u. D. (Znin, zw. 18.—24. Juni 1424) . . . Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an einen ungenannten Fürsten über denselben Gegenstand. . . . . . . XV. O. O. u. D. (Znin, zw. 18.—24. Juni 1424) . . Schreiben des polnischen Königs Wladyslaw Jagiello an seine Nichte Cymbarka, die Gemahlin des Herzogs Ernst des Eisernen von Oesterreich-Steiermark über denselben Gegenstand, mit der Bitte, den Bericht durch Ueberbringer des Schreibens isofort an den Herzog gelangen zu lassen, falls derselbe nicht zu Hause sein sollte. 355 357 359 361 363 364 Seite 352
Strana 533
533 Stückzahl Seite 364 XVIII. XVI. O. O. u. D. (Wohl anfangs 1425) Edict des Königs von Polen Wladyslaw Jagiello, wonach Nie- mand aus seinem Lande bei Todesstrafe und Güterconfiscation nach Böhmen gehen darf. XVII. Diós-Györ. O. D. (wohl März 1424) . . . Schreiben K. Sigismunds an den K. Wladyslaw Jagiello. Er übersendet ihm Abschrift des päpstlichen Schreibens, worin er zum Kreuzzug gegen die Husiten gemahnt wird, fragt ferner nach den Vorbereitungen und dem Umfang des Hilfscorps, das der Polenkönig nach dem Frieden von Käsmark (1423) zu sen- den verpflichtet wäre, bittet den Verkehr mit Böhmen, sowie die Ausfuhr von Blei und Waaren zu verbieten und namentlich den Traject bei Teschen-Glatz zu überwachen. . . . O. O. u. D. (Sommer 1424) . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold an den Papst Martin V., worin er bittet, die dem Clerus des Landes auferlegte Contri- bution schneller einfordern zu lassen, da alle Mittel von den Rüstungen seines Vetters Jagiello wider Sigismund Korybut und die Husiten absorbirt seien. XIX. O. O. u. D. (Rom den 23. December 1424) . . . Bulle Papst Martin V. an den Erzbischof Albert Jastrzebiec von Gnesen, worin die Excommunication und der Bannfluch gegen Sigismund Korybut wiederum erlassen und dem Erzbischof befohlen wird, an Sonn- und Festtagen unter Glockenklang und bei angezündeten und wieder verlöschten und zur Erde gewor- fenen Lichtern den Bannfluch zu wiederholen und auf alle die- jenigen auszudehnen, die mit ihm gemeinsame Sache machen würden. XX. Rom, den 28. Januar 1425 . Papst Martin V. fordert den Grossfürsten Witold v. Litthauen dringend auf, sich wider die Husiten zu erheben. XXI. Biecz, ohne Tagesdatum 1422 . . . . . . . . . . Beileidsschreiben über den Tod des Herzogs Johann (des Jüngern!) von Masowien. XXII. Mogilno, ohne Tagesdatum 1420 . . . . . König Wladysław Jagiello zeigt der Königin Barbara, der Gemahlin K. Sigismunds, den am 12. Mai erfolgten Tod seiner dritten Gemahlin Elisabeth an. XXIII. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . König Władysław Jagiello erlässt einem Kloster die Pflug- steuer und Getreideabgabe für ein Jahr. XXIV. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . Entscheidung des Königs Władyslaw Jagiello in einem Streit zwischen Bürgerschaft u. Vogt von Piotrkow über das dortige Bad, das der erstern gegen eine an den Vogt um Martini jeden Jahres zu zahlende Rente von drei Mark (à 48 Groschen) zu- gesprochen wird. 365 367 369 . 372 373 . 377 378 379
533 Stückzahl Seite 364 XVIII. XVI. O. O. u. D. (Wohl anfangs 1425) Edict des Königs von Polen Wladyslaw Jagiello, wonach Nie- mand aus seinem Lande bei Todesstrafe und Güterconfiscation nach Böhmen gehen darf. XVII. Diós-Györ. O. D. (wohl März 1424) . . . Schreiben K. Sigismunds an den K. Wladyslaw Jagiello. Er übersendet ihm Abschrift des päpstlichen Schreibens, worin er zum Kreuzzug gegen die Husiten gemahnt wird, fragt ferner nach den Vorbereitungen und dem Umfang des Hilfscorps, das der Polenkönig nach dem Frieden von Käsmark (1423) zu sen- den verpflichtet wäre, bittet den Verkehr mit Böhmen, sowie die Ausfuhr von Blei und Waaren zu verbieten und namentlich den Traject bei Teschen-Glatz zu überwachen. . . . O. O. u. D. (Sommer 1424) . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold an den Papst Martin V., worin er bittet, die dem Clerus des Landes auferlegte Contri- bution schneller einfordern zu lassen, da alle Mittel von den Rüstungen seines Vetters Jagiello wider Sigismund Korybut und die Husiten absorbirt seien. XIX. O. O. u. D. (Rom den 23. December 1424) . . . Bulle Papst Martin V. an den Erzbischof Albert Jastrzebiec von Gnesen, worin die Excommunication und der Bannfluch gegen Sigismund Korybut wiederum erlassen und dem Erzbischof befohlen wird, an Sonn- und Festtagen unter Glockenklang und bei angezündeten und wieder verlöschten und zur Erde gewor- fenen Lichtern den Bannfluch zu wiederholen und auf alle die- jenigen auszudehnen, die mit ihm gemeinsame Sache machen würden. XX. Rom, den 28. Januar 1425 . Papst Martin V. fordert den Grossfürsten Witold v. Litthauen dringend auf, sich wider die Husiten zu erheben. XXI. Biecz, ohne Tagesdatum 1422 . . . . . . . . . . Beileidsschreiben über den Tod des Herzogs Johann (des Jüngern!) von Masowien. XXII. Mogilno, ohne Tagesdatum 1420 . . . . . König Wladysław Jagiello zeigt der Königin Barbara, der Gemahlin K. Sigismunds, den am 12. Mai erfolgten Tod seiner dritten Gemahlin Elisabeth an. XXIII. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . König Władysław Jagiello erlässt einem Kloster die Pflug- steuer und Getreideabgabe für ein Jahr. XXIV. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . Entscheidung des Königs Władyslaw Jagiello in einem Streit zwischen Bürgerschaft u. Vogt von Piotrkow über das dortige Bad, das der erstern gegen eine an den Vogt um Martini jeden Jahres zu zahlende Rente von drei Mark (à 48 Groschen) zu- gesprochen wird. 365 367 369 . 372 373 . 377 378 379
Strana 534
534 Stůckzahl XXV. O. O. u. D. . K. Władysław Jagiello gibt einem Dorfe deutsches Stadtrecht. . . XXVI. O. O. u. D. . K. Władysław Jagiello ertheilt einer Handelsgesellschaft unter dem Kürschner M. und Schultheissen N. von Krakau das Recht, die Schwefelgräberei von Zwoszowice auszubeuten, sowie andere Minen von Schwefel oder Metall aufzugraben, nach Art der Bergmeister und Gräber in Böhmen u. Ungarn. . O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . . . . . . König Władysław richtet an den Papst die Bitte, den wider seinen Secretair A. wegen angeblicher Indiscretion bei Gesandt- schaften gefassten Groll aufgeben zu wollen, da er seine Ent- hüllungen nur dem Könige gemacht hätte, und was in die Oeffentlichkeit gedrungen wäre, andern Personen zur Last falle. . . . . O. O. u. D. . . . . . . . . K. Władyslaw ertheilt den Benedictinern des Heiligengeist- klosters bei Thorn das Recht im polnischen Reiche Gaben zu sammeln, weil sie im Kriege Polens wider den Orden schweren Schaden erlitten hätten. O. O. u. D. . . K. Władysław ertheilt dem Przeczlaw von Kobylany das Recht, im ganzen Reiche nach Metalladern im Boden zu forschen und überall, wo solche gefunden worden, die derzeitigen Besitzer zu expropriiren, sowie alle zum Betrieb der Bergwerke nöthigen Materialien in der nächsten Umgegend in Anspruch nehmen zu dürfen. . . . . . . . . . . . O. O. u. D. . . . . K. Władyslaw ertheilt den beiden aus Ransburg kommenden Juden Nachem und Lazarus das ausschliessliche Recht, sich auf drei Jahre in Crossen mit allen den von ihnen Berufenen niederzulassen, und erlässt ihnen für diesen Zeitraum die ge- setzlichen Steuern. . . . . . . XXXI. O. O. u. D. . K. Władyslaw schenkt dem Spital zum heiligen Kreuz in Bochnya als ein jährlich zu beziehendes Almosen die drei Mark, welche bisher in das königl. Aerar von den 6 Hufen des Spi- tals zu zahlen waren. . . . . 387 O. O. u. D. . . . . K. Wladyslaw weist dem neugegründeten Bisthum Miedniki eine Jahresrente von 60 Mark, zahlbar in Quartalsraten zu 15. Mark auf die Salzwerke von Wieliczka und Bochnya an. O. O. u. D. (Nach 1423) . . . . . . . . . . . . . 388 Die römische und ungarische Königin Barbara schreibt an die Königin Sophia von Polen, sie habe mit Vergnügen aus dem eigenen brieflichen Geständniss vernommen, dass die Kö- nigin Sophia sich in ihren Gatten, den K. Sigismund, verliebt habe, sie werde daher nicht eifersüchtig sein, wenn sie, Bar- XXVII. XXVIII. XXIX. XXX. . . . 386 XXXII. XXXIII. 381 382 383 385 Seite 379 380
534 Stůckzahl XXV. O. O. u. D. . K. Władysław Jagiello gibt einem Dorfe deutsches Stadtrecht. . . XXVI. O. O. u. D. . K. Władysław Jagiello ertheilt einer Handelsgesellschaft unter dem Kürschner M. und Schultheissen N. von Krakau das Recht, die Schwefelgräberei von Zwoszowice auszubeuten, sowie andere Minen von Schwefel oder Metall aufzugraben, nach Art der Bergmeister und Gräber in Böhmen u. Ungarn. . O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . . . . . . König Władysław richtet an den Papst die Bitte, den wider seinen Secretair A. wegen angeblicher Indiscretion bei Gesandt- schaften gefassten Groll aufgeben zu wollen, da er seine Ent- hüllungen nur dem Könige gemacht hätte, und was in die Oeffentlichkeit gedrungen wäre, andern Personen zur Last falle. . . . . O. O. u. D. . . . . . . . . K. Władyslaw ertheilt den Benedictinern des Heiligengeist- klosters bei Thorn das Recht im polnischen Reiche Gaben zu sammeln, weil sie im Kriege Polens wider den Orden schweren Schaden erlitten hätten. O. O. u. D. . . K. Władysław ertheilt dem Przeczlaw von Kobylany das Recht, im ganzen Reiche nach Metalladern im Boden zu forschen und überall, wo solche gefunden worden, die derzeitigen Besitzer zu expropriiren, sowie alle zum Betrieb der Bergwerke nöthigen Materialien in der nächsten Umgegend in Anspruch nehmen zu dürfen. . . . . . . . . . . . O. O. u. D. . . . . K. Władyslaw ertheilt den beiden aus Ransburg kommenden Juden Nachem und Lazarus das ausschliessliche Recht, sich auf drei Jahre in Crossen mit allen den von ihnen Berufenen niederzulassen, und erlässt ihnen für diesen Zeitraum die ge- setzlichen Steuern. . . . . . . XXXI. O. O. u. D. . K. Władyslaw schenkt dem Spital zum heiligen Kreuz in Bochnya als ein jährlich zu beziehendes Almosen die drei Mark, welche bisher in das königl. Aerar von den 6 Hufen des Spi- tals zu zahlen waren. . . . . 387 O. O. u. D. . . . . K. Wladyslaw weist dem neugegründeten Bisthum Miedniki eine Jahresrente von 60 Mark, zahlbar in Quartalsraten zu 15. Mark auf die Salzwerke von Wieliczka und Bochnya an. O. O. u. D. (Nach 1423) . . . . . . . . . . . . . 388 Die römische und ungarische Königin Barbara schreibt an die Königin Sophia von Polen, sie habe mit Vergnügen aus dem eigenen brieflichen Geständniss vernommen, dass die Kö- nigin Sophia sich in ihren Gatten, den K. Sigismund, verliebt habe, sie werde daher nicht eifersüchtig sein, wenn sie, Bar- XXVII. XXVIII. XXIX. XXX. . . . 386 XXXII. XXXIII. 381 382 383 385 Seite 379 380
Strana 535
535 Stůckzahl Seite XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. bara, ihre Liebe zu dem Könige von Polen, dem Gatten der Sophia, eingestehe. O. O. u. D. . . Dringende Aufforderung und Mahnung (wohl K. Wlady- slaws) an einen Edelmann, der Burg und Stadt V. aus den Händen Sigismund Korybut's zur Uebergabe an König Si- gismund erhalten hat und dieselben herauszugeben verweigert, sofort seinem gegebenen ,militärischen Ehrenwort‘ nachzu- kommen. O. O. u. D. . . . . . . Aufforderung des Königs (Wladyslaw) an Bürger, welche einen an 100 Mark betragenden Schatz im Acker gefunden haben, denselben sofort auszuliefern, da das unter der Ober- fläche Gefundene dem königlichen Aerar zukommt. Kuttenberg, O. D. (Zwischen dem 10. u. 31. Mai 1420) . . König Sigismund an den K. Wladyslaw von Polen. Er be- stätigt den Empfang des Berichts über die Vorgänge in der Moldau, spricht seine Befriedigung aus, dass das polnisch- litthauische Hilfscorps zum Türkenfeldzug gerüstet sei, auch seine Mannschaften würden bald ausrücken können, versichert dem Könige eindringlich, dass der deutsche Orden keine feindseligen Absichten gegen Polen habe, und bittet Bevoll- mächtigte zu schicken, um einige Misshelligkeiten zwischen beiden Theilen zu lösen. O. O. u. D. (Wohl 1422?) . . . . . . . . . K. Wladysław Jagiello verschreibt seinem Bruder Swidri- giello-Boleslaw eine Jahresrente von 1600 Mark, zahlbar in Quartalsraten zu 400 Mark lauf. die Salzwerke von Bochnya und Wieliczka. . O. O. u. D. . . 1. K. Władysław Jagiello bittet den Papst, seine Genehmigung zu der von dem Erzbischof von Gnesen vorgenommenen Incor- poration einer Kirche in seine Diözese ertheilen zu wollen. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Władysław Jagiello gibt den Bürgern von Posen das Recht, alle sich daselbst aufhaltenden Personen, die nicht ausdrückliche Exemptionsurkunden haben, zu den städtischen Lasten heranzuziehen. XL. O. O. u. D. (Vor 1426).... . . . . . . . . Die Insassen von Russland urkunden, dass sie dem König von Polen auf Lebenszeit die Hafer- oder sog. Rauchsteuer nebst 2 Groschen von jeder Hufe zahlen, im Kriege ohne Entschädigung dienen und beim Burgenbau mitwirken wollen. XLI. O. O. u. D. (Miechowo, den 16. April 1421) . . . . . . K. Wladysław schreibt an den Hochmeister des deutschen Ordens, er habe diejenigen seiner Unterthanen, welche sich eines Raubanfalls auf Kaufleute in Schlesien schuldig ge- 390 390 393 . . 394 394 395 XXXIV. 389 396
535 Stůckzahl Seite XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. XXXIX. bara, ihre Liebe zu dem Könige von Polen, dem Gatten der Sophia, eingestehe. O. O. u. D. . . Dringende Aufforderung und Mahnung (wohl K. Wlady- slaws) an einen Edelmann, der Burg und Stadt V. aus den Händen Sigismund Korybut's zur Uebergabe an König Si- gismund erhalten hat und dieselben herauszugeben verweigert, sofort seinem gegebenen ,militärischen Ehrenwort‘ nachzu- kommen. O. O. u. D. . . . . . . Aufforderung des Königs (Wladyslaw) an Bürger, welche einen an 100 Mark betragenden Schatz im Acker gefunden haben, denselben sofort auszuliefern, da das unter der Ober- fläche Gefundene dem königlichen Aerar zukommt. Kuttenberg, O. D. (Zwischen dem 10. u. 31. Mai 1420) . . König Sigismund an den K. Wladyslaw von Polen. Er be- stätigt den Empfang des Berichts über die Vorgänge in der Moldau, spricht seine Befriedigung aus, dass das polnisch- litthauische Hilfscorps zum Türkenfeldzug gerüstet sei, auch seine Mannschaften würden bald ausrücken können, versichert dem Könige eindringlich, dass der deutsche Orden keine feindseligen Absichten gegen Polen habe, und bittet Bevoll- mächtigte zu schicken, um einige Misshelligkeiten zwischen beiden Theilen zu lösen. O. O. u. D. (Wohl 1422?) . . . . . . . . . K. Wladysław Jagiello verschreibt seinem Bruder Swidri- giello-Boleslaw eine Jahresrente von 1600 Mark, zahlbar in Quartalsraten zu 400 Mark lauf. die Salzwerke von Bochnya und Wieliczka. . O. O. u. D. . . 1. K. Władysław Jagiello bittet den Papst, seine Genehmigung zu der von dem Erzbischof von Gnesen vorgenommenen Incor- poration einer Kirche in seine Diözese ertheilen zu wollen. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Władysław Jagiello gibt den Bürgern von Posen das Recht, alle sich daselbst aufhaltenden Personen, die nicht ausdrückliche Exemptionsurkunden haben, zu den städtischen Lasten heranzuziehen. XL. O. O. u. D. (Vor 1426).... . . . . . . . . Die Insassen von Russland urkunden, dass sie dem König von Polen auf Lebenszeit die Hafer- oder sog. Rauchsteuer nebst 2 Groschen von jeder Hufe zahlen, im Kriege ohne Entschädigung dienen und beim Burgenbau mitwirken wollen. XLI. O. O. u. D. (Miechowo, den 16. April 1421) . . . . . . K. Wladysław schreibt an den Hochmeister des deutschen Ordens, er habe diejenigen seiner Unterthanen, welche sich eines Raubanfalls auf Kaufleute in Schlesien schuldig ge- 390 390 393 . . 394 394 395 XXXIV. 389 396
Strana 536
536 Stückzahl Seite macht hätten, mit harten Strafen heimgesucht, habe einige an den Galgen hängen lassen, und werde sowohl für Restitution der Waaren wenn möglich Sorge tragen, als auch die schlesi- schen Fürsten zur Verfolgung dieses Verbrechens auffordern. XLII. Wolborz, nach dem 13. Juli 1422 . . . 397 . . Entsagebrief des Königs Wladyslaw Jagiello an den deutschen Orden. . . . . XLIII. O. O. u. D. Um den Bergleuten mehr Zufuhr von Nahrungsmittel zu er- möglichen, gestattet der König Wladyslaw Jagiello die Abhal- tung eines Fleischmarktes in Ilkusz an jedem Montag der Woche, auf welchem der Fleischverkauf überall sowohl in Scharren als an andern Orten Jedermann freisteht. . . . . 401 . . . . . . . . . XLIV. O. O. u. D. . . . . (K. Władysław) ersucht den Johanniter-Ordensmeister seine Absicht die Johannitercomthurei vor den Thoren Posens dem derzeitigen Inhaber abzunehmen, aufgeben zu wollen, und ihn wegen seiner treuen Dienste bis zum Tode darin zu belassen. . . . . 401 . . XLV. Constanz den 20. April 1415 Eidschwur K. Sigismunds auf ein Friedens- und Freundschafts- bündniss mit dem Grossfürsten Witold v. Litthauen. . . . . . . . . . 403 XLVI. Paris den 24. December (1420) K. Heinrich V. von England zeigt dem K. Władyslaw von Polen den zwischen England und Frankreich zu Paris geschlos- senen Frieden an und empfiehlt den mit der Anzeige betrauten Gesandten Gilbert de Alueto (Lannoy). . . . . . 404 XLVII. Westminster-Palast den 20. Juli (1424) K. Heinrich VI. von England schreibt an den Grossfürsten Witold von Litthauen, dass er ihm den Doctor Johann Narcon - zugeschickt habe, um durch ihn die Gedanken des Grossfürsten über eine Kirchenreformation entgegen zu nehmen. . . . . . . 404 . . . . . . . XLVIII. Rom den 1. Juni 1423 Papst Martin V. bittet den K. Wladyslaw von Polen, demje- nigen Theil des Gnesner Kapitels, welcher nicht für seinen Erz- bisthumscandidaten Albert Jastrzebiec, sondern für einen andern gestimmt hat, keinen Groll weiter nachzutragen. . . . . . . . . . . . . 406 XLIX. O. O. u. D. . . . . . A. K. Władyslaw Jagiello dankt dem Papste für die Ernen- nung des Albert Jastrzebiec zum Erzbischof von Gnesen und des Zbygniew Oleśnicki zum Bischof von Krakau. B. Schulitz, den 20. September 1424 . . . . . . . 406 . . Desselben Dank dafür an einen Cardinal. C. O. O. u. D. . . . . . . . . . . Desselben Dank dafür und für die Wahrnehmung der pol- nischen Interessen im Concil von Siena an einen anderen Cardinal. 400 . . . 406
536 Stückzahl Seite macht hätten, mit harten Strafen heimgesucht, habe einige an den Galgen hängen lassen, und werde sowohl für Restitution der Waaren wenn möglich Sorge tragen, als auch die schlesi- schen Fürsten zur Verfolgung dieses Verbrechens auffordern. XLII. Wolborz, nach dem 13. Juli 1422 . . . 397 . . Entsagebrief des Königs Wladyslaw Jagiello an den deutschen Orden. . . . . XLIII. O. O. u. D. Um den Bergleuten mehr Zufuhr von Nahrungsmittel zu er- möglichen, gestattet der König Wladyslaw Jagiello die Abhal- tung eines Fleischmarktes in Ilkusz an jedem Montag der Woche, auf welchem der Fleischverkauf überall sowohl in Scharren als an andern Orten Jedermann freisteht. . . . . 401 . . . . . . . . . XLIV. O. O. u. D. . . . . (K. Władysław) ersucht den Johanniter-Ordensmeister seine Absicht die Johannitercomthurei vor den Thoren Posens dem derzeitigen Inhaber abzunehmen, aufgeben zu wollen, und ihn wegen seiner treuen Dienste bis zum Tode darin zu belassen. . . . . 401 . . XLV. Constanz den 20. April 1415 Eidschwur K. Sigismunds auf ein Friedens- und Freundschafts- bündniss mit dem Grossfürsten Witold v. Litthauen. . . . . . . . . . 403 XLVI. Paris den 24. December (1420) K. Heinrich V. von England zeigt dem K. Władyslaw von Polen den zwischen England und Frankreich zu Paris geschlos- senen Frieden an und empfiehlt den mit der Anzeige betrauten Gesandten Gilbert de Alueto (Lannoy). . . . . . 404 XLVII. Westminster-Palast den 20. Juli (1424) K. Heinrich VI. von England schreibt an den Grossfürsten Witold von Litthauen, dass er ihm den Doctor Johann Narcon - zugeschickt habe, um durch ihn die Gedanken des Grossfürsten über eine Kirchenreformation entgegen zu nehmen. . . . . . . 404 . . . . . . . XLVIII. Rom den 1. Juni 1423 Papst Martin V. bittet den K. Wladyslaw von Polen, demje- nigen Theil des Gnesner Kapitels, welcher nicht für seinen Erz- bisthumscandidaten Albert Jastrzebiec, sondern für einen andern gestimmt hat, keinen Groll weiter nachzutragen. . . . . . . . . . . . . 406 XLIX. O. O. u. D. . . . . . A. K. Władyslaw Jagiello dankt dem Papste für die Ernen- nung des Albert Jastrzebiec zum Erzbischof von Gnesen und des Zbygniew Oleśnicki zum Bischof von Krakau. B. Schulitz, den 20. September 1424 . . . . . . . 406 . . Desselben Dank dafür an einen Cardinal. C. O. O. u. D. . . . . . . . . . . Desselben Dank dafür und für die Wahrnehmung der pol- nischen Interessen im Concil von Siena an einen anderen Cardinal. 400 . . . 406
Strana 537
537 Stückzahl Seite D. 407 Zbygniew Olešnicki dankt einem Cardinal für Verwendung bei seiner Ernennung zum Bischof. . E. O. O. u. D. . . . Zbygniew Olešnicki dankt dem Papste für seine Ernennung zum Bischof, verspricht die Interessen der Kirche zu wahren und mit allen Kräften die Unterdrückung der Husiten zu fördern. . . . . . . . . L. Medica, den 31. October (1423) . K. Wladyslaw Jagiello fordert die Städte zur freiwilligen Bei- steuer zur feierlichen Begehung des Krönungsfestes seiner Gemah- lin Sophia auf, da viele Gäste kommen würden, und das könig- liche Aerar die Ausgaben allein nicht zu bestreiten vermag. . . . .. . . . LI. Pysdr (Peisern) ohne D. 1420. Protest K. Wladyslaw's von Polen gegen eine von Peter Pies an die Thüren der Kathedrale von Florenz angeschlagene Citation und Anerbieten dem Klagenden volle Entschädigung zu gewähren und ihn wieder in Gnaden aufzunehmen. . . . . . . . LII. Buda, ohne D. 1424 Empfehlungsbrief K. Sigismunds für den Exerciermeister Ritter Franz vom Orden des hl. Jacob von Spata, der vom heiligen Grabe zurückkehrend sich eine Zeit ausserhalb Spaniens auf- halten will. LIII. O. O. u. D. (Vor 1422) K. Władyslaw von Polen bestimmt, dass die Bauern und Kme- thonen von Klein- und Gross-Kapiel statt des Naturalzehnten nur einen Ferto pro Hufe an das Episcopat zahlen sollen. . . . . . LIV. Dobrystan, ohne D. 1411 (sic! [1421]). . K. Władyslaw von Polen dankt dem König Karl von Frank- reich für die ihm durch den Ritter Guilbert de Lannoy überbrach- ten politischen Nachrichten und freundschaftlichen Geschenke . . 414 . . . . . . . . . . LV. O. O. u. D. 1423 . . . Dankschreiben Johann Szafraniec's an den Herzog Heinrich von Baiern für die ihm gesandten Geschenke nebst Anzeige eines Ge- gengeschenkes. Theben, den 1. Mai 1422 . . . . . . . . Schreiben K. Sigismunds an den Bischof von Dorpat, worin er auffordert, sich gegen die unter Sigismund Korybut aufgestan- denen und von dem Grossfürsten Witold unterstützten Ketzer von Böhmen zu rüsten und in Verein mit dem Landmeister von Liv- land die Begünstiger der Ketzer anzugreifen. Dieses Schreiben wurde auf der polnischen Grenze aufgefangen. LVII. Worany, ohne D. 1424. . . . . . . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold von Litthauen an den röm. K. Sigismund, worin die irrthümlichen Auslassungen eines im Interesse des Bischofs von Dorpat geschickten Unterhändlers be- richtigt, und der König gebeten wird, die Bestätigung der alten Privilegien des Bisthums einzusenden, da der Bischof selbst aus LVI. . 409 410 411 411 412 416 418 407
537 Stückzahl Seite D. 407 Zbygniew Olešnicki dankt einem Cardinal für Verwendung bei seiner Ernennung zum Bischof. . E. O. O. u. D. . . . Zbygniew Olešnicki dankt dem Papste für seine Ernennung zum Bischof, verspricht die Interessen der Kirche zu wahren und mit allen Kräften die Unterdrückung der Husiten zu fördern. . . . . . . . . L. Medica, den 31. October (1423) . K. Wladyslaw Jagiello fordert die Städte zur freiwilligen Bei- steuer zur feierlichen Begehung des Krönungsfestes seiner Gemah- lin Sophia auf, da viele Gäste kommen würden, und das könig- liche Aerar die Ausgaben allein nicht zu bestreiten vermag. . . . .. . . . LI. Pysdr (Peisern) ohne D. 1420. Protest K. Wladyslaw's von Polen gegen eine von Peter Pies an die Thüren der Kathedrale von Florenz angeschlagene Citation und Anerbieten dem Klagenden volle Entschädigung zu gewähren und ihn wieder in Gnaden aufzunehmen. . . . . . . . LII. Buda, ohne D. 1424 Empfehlungsbrief K. Sigismunds für den Exerciermeister Ritter Franz vom Orden des hl. Jacob von Spata, der vom heiligen Grabe zurückkehrend sich eine Zeit ausserhalb Spaniens auf- halten will. LIII. O. O. u. D. (Vor 1422) K. Władyslaw von Polen bestimmt, dass die Bauern und Kme- thonen von Klein- und Gross-Kapiel statt des Naturalzehnten nur einen Ferto pro Hufe an das Episcopat zahlen sollen. . . . . . LIV. Dobrystan, ohne D. 1411 (sic! [1421]). . K. Władyslaw von Polen dankt dem König Karl von Frank- reich für die ihm durch den Ritter Guilbert de Lannoy überbrach- ten politischen Nachrichten und freundschaftlichen Geschenke . . 414 . . . . . . . . . . LV. O. O. u. D. 1423 . . . Dankschreiben Johann Szafraniec's an den Herzog Heinrich von Baiern für die ihm gesandten Geschenke nebst Anzeige eines Ge- gengeschenkes. Theben, den 1. Mai 1422 . . . . . . . . Schreiben K. Sigismunds an den Bischof von Dorpat, worin er auffordert, sich gegen die unter Sigismund Korybut aufgestan- denen und von dem Grossfürsten Witold unterstützten Ketzer von Böhmen zu rüsten und in Verein mit dem Landmeister von Liv- land die Begünstiger der Ketzer anzugreifen. Dieses Schreiben wurde auf der polnischen Grenze aufgefangen. LVII. Worany, ohne D. 1424. . . . . . . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold von Litthauen an den röm. K. Sigismund, worin die irrthümlichen Auslassungen eines im Interesse des Bischofs von Dorpat geschickten Unterhändlers be- richtigt, und der König gebeten wird, die Bestätigung der alten Privilegien des Bisthums einzusenden, da der Bischof selbst aus LVI. . 409 410 411 411 412 416 418 407
Strana 538
538 Stůckzahl Seite mehreren Gründen sich nicht an den Hof des röm. Königs be- geben kann. LVIII. Totis den 27. September 1424 . . . . 419 Schreiben K. Sigismunds an den Grossfürsten Witold von Lit- thauen, worin er ihn auffordert, seine Gesandten zu einem in Wien abzuhaltenden Reichstag zu schicken, die Einladung zu einer persönlichen Begegnung vorläufig ablehnt, über die Anre- gung eines neuen Concils durch K. Heinrich VI. von England berichtet, und um die Unterstützung dieses Gedankens bei der Curie bittet. LIX. Buda, O. D. (den 25. November 1424) . . Schreiben K. Sigismunds an den Grossfürsten Witold von Litthauen, worin er ihm anzeigt, dass er zur Taufe des neuge- bornen Prinzen Thronfolger von Polen wenn möglich in Person erscheinen, sonst aber durch Gesandte vertreten sein werde, ferner dass der Grossfürst noch Zeit hätte, den Reichstag zu Wien zu beschicken; dass dem Schreiben Copien der Lehns- briefe, durch welche die Mark Brandenburg an den Hohenzol- lern gekommen wäre, beilägen, und endlich, dass der Grossfürst nicht zögern sollte, das von England an allen europäischen Höfen angeregte Concil in Rom seinerseits zu empfehlen. LX. O. O. den 20. Januar (1421) . . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold von Litthauen an den Papst, worin er sich beklagt, dass die Ernennung des Bischofs Nicolaus von Miedniki in Samogitien verzögert werde; er bäte dringend um Beschleunigung. LXI. Rom, den 24. November 1423 . . . . . Papst Martin V. beglückwünscht den Grossfürsten Witold von Litthauen zu der Erbverschwägerung zwischen Polen und Brandenburg und ermuntert ihn dieselbe gegen die Intriguen derer, die sie nicht wünschen, aufrecht zu erhalten. LXII. Tyrnau, ohne Datum. (Anfangs Februar 1425) . . . Schreiben K. Sigismunds an K. Władyslaw von Polen, worin er sich entschuldigt, bei der Taufe seines Sohnes nicht persönlich erscheinen zu können, und über Jagdangelegenheiten, über die Ankunft K. Erichs von Dänemark, über neue durch Haszek von Waldstein angeknüpfte Unterhandlungen mit den Böhmen und endlich von dem Vorhaben eines neuen Feldzuges gegen Böhmen Bericht erstattet. LXIII. Kaschau, den 8. Mai 1419. . . . K. Władyslaw Jagielo erkennt den König Sigismund als Schiedsrichter in seiner Streitsache mit dem deutschen Orden an LXIV. 1425 . . . . . . . . . . . : . . . . . . A. Entwurf eines Geleitsbriefes seitens des polnischen Königs Wiadyslaw für den vom heiligen Grabe heimkehrenden K. Erich von Dänemark zur Reise durch Polen, den der- selbe jedoch ausschlug. . . . 422 424 426 426 429 431 a
538 Stůckzahl Seite mehreren Gründen sich nicht an den Hof des röm. Königs be- geben kann. LVIII. Totis den 27. September 1424 . . . . 419 Schreiben K. Sigismunds an den Grossfürsten Witold von Lit- thauen, worin er ihn auffordert, seine Gesandten zu einem in Wien abzuhaltenden Reichstag zu schicken, die Einladung zu einer persönlichen Begegnung vorläufig ablehnt, über die Anre- gung eines neuen Concils durch K. Heinrich VI. von England berichtet, und um die Unterstützung dieses Gedankens bei der Curie bittet. LIX. Buda, O. D. (den 25. November 1424) . . Schreiben K. Sigismunds an den Grossfürsten Witold von Litthauen, worin er ihm anzeigt, dass er zur Taufe des neuge- bornen Prinzen Thronfolger von Polen wenn möglich in Person erscheinen, sonst aber durch Gesandte vertreten sein werde, ferner dass der Grossfürst noch Zeit hätte, den Reichstag zu Wien zu beschicken; dass dem Schreiben Copien der Lehns- briefe, durch welche die Mark Brandenburg an den Hohenzol- lern gekommen wäre, beilägen, und endlich, dass der Grossfürst nicht zögern sollte, das von England an allen europäischen Höfen angeregte Concil in Rom seinerseits zu empfehlen. LX. O. O. den 20. Januar (1421) . . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold von Litthauen an den Papst, worin er sich beklagt, dass die Ernennung des Bischofs Nicolaus von Miedniki in Samogitien verzögert werde; er bäte dringend um Beschleunigung. LXI. Rom, den 24. November 1423 . . . . . Papst Martin V. beglückwünscht den Grossfürsten Witold von Litthauen zu der Erbverschwägerung zwischen Polen und Brandenburg und ermuntert ihn dieselbe gegen die Intriguen derer, die sie nicht wünschen, aufrecht zu erhalten. LXII. Tyrnau, ohne Datum. (Anfangs Februar 1425) . . . Schreiben K. Sigismunds an K. Władyslaw von Polen, worin er sich entschuldigt, bei der Taufe seines Sohnes nicht persönlich erscheinen zu können, und über Jagdangelegenheiten, über die Ankunft K. Erichs von Dänemark, über neue durch Haszek von Waldstein angeknüpfte Unterhandlungen mit den Böhmen und endlich von dem Vorhaben eines neuen Feldzuges gegen Böhmen Bericht erstattet. LXIII. Kaschau, den 8. Mai 1419. . . . K. Władyslaw Jagielo erkennt den König Sigismund als Schiedsrichter in seiner Streitsache mit dem deutschen Orden an LXIV. 1425 . . . . . . . . . . . : . . . . . . A. Entwurf eines Geleitsbriefes seitens des polnischen Königs Wiadyslaw für den vom heiligen Grabe heimkehrenden K. Erich von Dänemark zur Reise durch Polen, den der- selbe jedoch ausschlug. . . . 422 424 426 426 429 431 a
Strana 539
539 Stückzahl Seite B. Gegenentwurf von K. Erich's Notaren, auf dessen Ratifici- rung der K. Erich zu kommen bereit war. . . LXV. Brześć, den 1. Mai 1425 . . . . . Entwurf einer Constitution, welche der polnische Reichstag dem K. Wladyslaw Jagiello zur Bestätigung vorlegte, wofern seinem Sohne die Thronfolge zugestanden werden solle. . . . . . . LXVI. Brześć den 30. April (1425) . . Huldigungsbrief des polnischen Reichstages für den Prinzen Wladyslaw, den derselbe als zukünftigen König anerkennen will, wofern sein Vater, der regierende König die vorgelegte Constitution bestätigte. . . LXVII. O. O. u. D. (den 29. Mai 1425) Bericht über eine brandenburgische Gesandtschaft an den polnischen König Władyslaw 1. über die schweren Misshellig- keiten zwischen dem Hohenzollern und K. Sigismund, 2. über eine brandenburgische Expedition gegen Pommern, 3. über die Stellung der Kurfürsten gegen das Reichsoberhaupt, 4. über die Aufwiegelung der Städte wider die Kurfürsten durch K. Sigismund. . . . . . . . . . LXVIII. Buda 16. August (1425). Schreiben K. Sigismunds an den polnischen K. Wladyslaw, worin er ihn bedeutet, dass es sich in der Verhandlung zwi- schen Polen und Preussen um die Grenzen der Neumark um sein eigenes Interesse handle, da er die Neumark nur pfand- weise dem Orden überlassen hätte; ferner dass er Aussicht habe auf einem Kurfürstentage mit dem Reiche sich zu ver- einbaren und dann einen Feldzug gegen. Böhmen unterneh- men wolle. . . . .. * . . . . O. O. u. D. (1425?) . . Vollmacht K. Sigismunds für den Hochmeister Paul Rusdorf und den deutschen Orden mit Polen über die Grenzen der Neumark zu verhandeln und die nöthigen Beweisstücke aufzu- nehmen und beizubringen. . . . . .. . . . . . . . . LXX. O. O. den 15. Juli 1425 Stanisław Pawłowski dankt dem Grossfürsten Witold von Litthauen für die vielfältigen Gnaden, die sein Vater und er empfangen hätten, besonders aber dafür, dass der Grossfürst gegen die Verwendung des Königs für Stanislaw Ciolek ihn zum Episcopat von Plock empfohlen hätte und zeigt ihm an, dass er auch in der That vom Capitel gewählt sei. LXXI. . . . . . . . . . .. ... .. . . . . . . . . 448 Entwurf zweier Schreiben, welche Grossfürst Witold von Litthauen an die masowischen Herzöge zur Empfehlung des Vicekanzlers Stanislaw Ciolek für das Episcopat von Plock hätte richten sollen — aber nicht gerichtet hat. A. An Herzog Ziemowit IV. von Masowien. 3 B. An Herzog Janusz den Aeltern von Masowien. LXIX. u níe 436 437 442 444 445 . 433 dis
539 Stückzahl Seite B. Gegenentwurf von K. Erich's Notaren, auf dessen Ratifici- rung der K. Erich zu kommen bereit war. . . LXV. Brześć, den 1. Mai 1425 . . . . . Entwurf einer Constitution, welche der polnische Reichstag dem K. Wladyslaw Jagiello zur Bestätigung vorlegte, wofern seinem Sohne die Thronfolge zugestanden werden solle. . . . . . . LXVI. Brześć den 30. April (1425) . . Huldigungsbrief des polnischen Reichstages für den Prinzen Wladyslaw, den derselbe als zukünftigen König anerkennen will, wofern sein Vater, der regierende König die vorgelegte Constitution bestätigte. . . LXVII. O. O. u. D. (den 29. Mai 1425) Bericht über eine brandenburgische Gesandtschaft an den polnischen König Władyslaw 1. über die schweren Misshellig- keiten zwischen dem Hohenzollern und K. Sigismund, 2. über eine brandenburgische Expedition gegen Pommern, 3. über die Stellung der Kurfürsten gegen das Reichsoberhaupt, 4. über die Aufwiegelung der Städte wider die Kurfürsten durch K. Sigismund. . . . . . . . . . LXVIII. Buda 16. August (1425). Schreiben K. Sigismunds an den polnischen K. Wladyslaw, worin er ihn bedeutet, dass es sich in der Verhandlung zwi- schen Polen und Preussen um die Grenzen der Neumark um sein eigenes Interesse handle, da er die Neumark nur pfand- weise dem Orden überlassen hätte; ferner dass er Aussicht habe auf einem Kurfürstentage mit dem Reiche sich zu ver- einbaren und dann einen Feldzug gegen. Böhmen unterneh- men wolle. . . . .. * . . . . O. O. u. D. (1425?) . . Vollmacht K. Sigismunds für den Hochmeister Paul Rusdorf und den deutschen Orden mit Polen über die Grenzen der Neumark zu verhandeln und die nöthigen Beweisstücke aufzu- nehmen und beizubringen. . . . . .. . . . . . . . . LXX. O. O. den 15. Juli 1425 Stanisław Pawłowski dankt dem Grossfürsten Witold von Litthauen für die vielfältigen Gnaden, die sein Vater und er empfangen hätten, besonders aber dafür, dass der Grossfürst gegen die Verwendung des Königs für Stanislaw Ciolek ihn zum Episcopat von Plock empfohlen hätte und zeigt ihm an, dass er auch in der That vom Capitel gewählt sei. LXXI. . . . . . . . . . .. ... .. . . . . . . . . 448 Entwurf zweier Schreiben, welche Grossfürst Witold von Litthauen an die masowischen Herzöge zur Empfehlung des Vicekanzlers Stanislaw Ciolek für das Episcopat von Plock hätte richten sollen — aber nicht gerichtet hat. A. An Herzog Ziemowit IV. von Masowien. 3 B. An Herzog Janusz den Aeltern von Masowien. LXIX. u níe 436 437 442 444 445 . 433 dis
Strana 540
540 Stückzahl LXXII. O. O. u. D. (1421 oder 1422) K. Władysław Jagiello zeigt dem Papste an, in welcher Weise er zur Unterdrückung des Husitenthums in seinen Landen vorgegangen sei, bittet dem Erzbischof von Gnesen das Recht der Absolution der Reumüthigen zu ertheilen und meldet den Tod des Metropoliten Gregor Zemblak, welcher im Concil von Constanz an der Vereinigung der abendländischen und mor- genländischen Kirche gearbeitet hatte. . . . . LXXIII. O. O. u. D. . . . . . . . . . 451 Klage des K. Władyslaw Jagiello an den Papst gegen die unter dem Schutz der geistlichen Gerichtsbarkeit im Lande überhandnehmende Fälscherei (?) . LXXIV. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . 452 . . . . Gesuch um Genehmigung eines Kirchentausches zwischen zwei Pfarrern. . . 453 . . . . i . LXXV. O. O. u. D. (Um Neujahr 1424). Werbung eines Vertreters des Cardinal-Legaten Branda um die zugesagte Hülfe des Königs von Polen zu einem Feldzuge wider die Husiten in Böhmen. LXXVI. Sigismunds: Diósgyör, den 30. März 1424 . . . . . . . 458 Władysławs : Rwadra (?) nach dem 16. April 1424 . 459 . . Geleitsbrief der beiden Könige Sigismund und Wladyslaw für die böhmischen Herrn zu einem anzuberaumenden Ver- handlungstag. „ . O. O. u. D. (1424) . . . . . Ausführliche Erwiderung K. Sigismunds auf einen durch den König von Polen ihm seitens der Husiten übermittelten Vor- schlag zu einer Disputation zwischen husitischen und katholi- schen Doctoren. . LXXVIII. O. O. u. D. . . 465 Ein neuer Entwurf zu einem Geleitsbrief K. Sigismunds für die zu einer Disputation kommenden Böhmen. LXXIX. O. O. den 18. Januar (1424) . . . . . . Bericht der Staatswürdenträger an den König Władyslaw Jagiello von Polen über den von ihnen und der Königin dem König Erich von Dänemark auf seiner Durchreise nach Un- garn bereiteten Empfang. LXXX. O. O. u. D. (den 26. Februar 1424) . .. Bericht K. Władysław Jagiellos an den Grossfürsten Witold von Litthauen über eine persönliche Zusammenkunft mit König Erich von Dänemark und über den Inhalt ihrer Unterredung. LXXXI. Pargwie (Bingen) den 20. Januar (1424) .. . . Schreiben der deutschen Kurfürsten an den K. Wladyslaw von Polen, worin diese ihm dringend rathen, sich von dem Bündniss und Erbvertrage mit Friedrich von Brandenburg nicht durch die Gegner desselben abbringen zu lassen. Hos. LXXVII. 460 465 468 471 Seite 449
540 Stückzahl LXXII. O. O. u. D. (1421 oder 1422) K. Władysław Jagiello zeigt dem Papste an, in welcher Weise er zur Unterdrückung des Husitenthums in seinen Landen vorgegangen sei, bittet dem Erzbischof von Gnesen das Recht der Absolution der Reumüthigen zu ertheilen und meldet den Tod des Metropoliten Gregor Zemblak, welcher im Concil von Constanz an der Vereinigung der abendländischen und mor- genländischen Kirche gearbeitet hatte. . . . . LXXIII. O. O. u. D. . . . . . . . . . 451 Klage des K. Władyslaw Jagiello an den Papst gegen die unter dem Schutz der geistlichen Gerichtsbarkeit im Lande überhandnehmende Fälscherei (?) . LXXIV. O. O. u. D. . . . . . . . . . . . 452 . . . . Gesuch um Genehmigung eines Kirchentausches zwischen zwei Pfarrern. . . 453 . . . . i . LXXV. O. O. u. D. (Um Neujahr 1424). Werbung eines Vertreters des Cardinal-Legaten Branda um die zugesagte Hülfe des Königs von Polen zu einem Feldzuge wider die Husiten in Böhmen. LXXVI. Sigismunds: Diósgyör, den 30. März 1424 . . . . . . . 458 Władysławs : Rwadra (?) nach dem 16. April 1424 . 459 . . Geleitsbrief der beiden Könige Sigismund und Wladyslaw für die böhmischen Herrn zu einem anzuberaumenden Ver- handlungstag. „ . O. O. u. D. (1424) . . . . . Ausführliche Erwiderung K. Sigismunds auf einen durch den König von Polen ihm seitens der Husiten übermittelten Vor- schlag zu einer Disputation zwischen husitischen und katholi- schen Doctoren. . LXXVIII. O. O. u. D. . . 465 Ein neuer Entwurf zu einem Geleitsbrief K. Sigismunds für die zu einer Disputation kommenden Böhmen. LXXIX. O. O. den 18. Januar (1424) . . . . . . Bericht der Staatswürdenträger an den König Władyslaw Jagiello von Polen über den von ihnen und der Königin dem König Erich von Dänemark auf seiner Durchreise nach Un- garn bereiteten Empfang. LXXX. O. O. u. D. (den 26. Februar 1424) . .. Bericht K. Władysław Jagiellos an den Grossfürsten Witold von Litthauen über eine persönliche Zusammenkunft mit König Erich von Dänemark und über den Inhalt ihrer Unterredung. LXXXI. Pargwie (Bingen) den 20. Januar (1424) .. . . Schreiben der deutschen Kurfürsten an den K. Wladyslaw von Polen, worin diese ihm dringend rathen, sich von dem Bündniss und Erbvertrage mit Friedrich von Brandenburg nicht durch die Gegner desselben abbringen zu lassen. Hos. LXXVII. 460 465 468 471 Seite 449
Strana 541
541 Stückzahl LXXXII. Minsk, den 6. Januar 1426. . Rügebrief des Grossfürsten Witold von Litthauen an den Herzog Janusz von Masowien, worin er seine unberechtigten Verleihungen von Gütern in den Districten von Drohiczyn und Melnik tadelt und annullirt, und die Souverainität über diese Landschaften für den litthauischen Grossfürsten in Anspruch nimmt. . . . . . . . . . O. O. u. D. . . . Witold der Grossfürst von Litthauen fordert den polni- schen Reichstag auf, den Gerüchten und Verläumdungen kein Gehör zu geben, welche böswilliger Weise gegen die Ehre der Königin Sophia von Polen verbreitet werden. . . . . . . . . . . . . . O. O. u. D.. . Witold, Grossfürst von Litthauen spricht den polnischen Marschall Zareba des ihm zur Last gelegten Verbrechens der Entwendung ledig und frei. . . . . . LXXXV. O. O. u. D. Antwort des Grossfürsten Witold von Litthauen an einen ungenannten Fürsten, der ihn um Auskunft, Rath und Schutz behufs einer Reise nach dem heiligen Lande ersucht hatte. . . . . . . . . . . . . . . LXXXVI. A. Witebsk, o. D. Schuldverschreibung der beiden Magnaten Msczug und Gniewosz von Dalewice an den Grossfürsten Wi- told über ein Darlehen von 100 Rubel oder 200 Mark breiter Groschen. B. O. O. u. D. Rückversicherung des Hauptschuldners Msczug über die gedachte Summe an den Bürgen Gniewosz. . . . 479 . . . . . . . . . . . . LXXXVII. O. O. u. D. Freundschaftliches Schreiben des Palatin von Krakau an einen nicht genannten Freund. . . . . . LXXXVIII. Rom den 13. December 1425 Papst Martin V. lobt den K. Wladyslaw dafür, dass er die Appellation seiner Gesandten auf dem constanzer Concil an ein künftiges Concil in Sachen des Falkenberg'schen Pamphlets desavouirt und die Anregung anderer Könige die Wiederberufung des Concils zu beschleunigen, abge- wiesen habe. . . . . . . . . . 481 O. O. u. D. . . . Höfliches Schreiben des Grossfürsten Witold an den un- garischen Magnaten Rozgon bei Uebersendung eines Ge- schenkes. XC. O. O. u. D. . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold an den K. Sigismund über die jüngsten Vorgänge in den Donaufürstenthümern und Darlegung seiner Verhältnisse zum türkischen Sultan und griechichen Kaiser. LXXXIII. LXXXIV. LXXXIX. . . 474 475 475 476 480 481 Seite 472 P
541 Stückzahl LXXXII. Minsk, den 6. Januar 1426. . Rügebrief des Grossfürsten Witold von Litthauen an den Herzog Janusz von Masowien, worin er seine unberechtigten Verleihungen von Gütern in den Districten von Drohiczyn und Melnik tadelt und annullirt, und die Souverainität über diese Landschaften für den litthauischen Grossfürsten in Anspruch nimmt. . . . . . . . . . O. O. u. D. . . . Witold der Grossfürst von Litthauen fordert den polni- schen Reichstag auf, den Gerüchten und Verläumdungen kein Gehör zu geben, welche böswilliger Weise gegen die Ehre der Königin Sophia von Polen verbreitet werden. . . . . . . . . . . . . . O. O. u. D.. . Witold, Grossfürst von Litthauen spricht den polnischen Marschall Zareba des ihm zur Last gelegten Verbrechens der Entwendung ledig und frei. . . . . . LXXXV. O. O. u. D. Antwort des Grossfürsten Witold von Litthauen an einen ungenannten Fürsten, der ihn um Auskunft, Rath und Schutz behufs einer Reise nach dem heiligen Lande ersucht hatte. . . . . . . . . . . . . . . LXXXVI. A. Witebsk, o. D. Schuldverschreibung der beiden Magnaten Msczug und Gniewosz von Dalewice an den Grossfürsten Wi- told über ein Darlehen von 100 Rubel oder 200 Mark breiter Groschen. B. O. O. u. D. Rückversicherung des Hauptschuldners Msczug über die gedachte Summe an den Bürgen Gniewosz. . . . 479 . . . . . . . . . . . . LXXXVII. O. O. u. D. Freundschaftliches Schreiben des Palatin von Krakau an einen nicht genannten Freund. . . . . . LXXXVIII. Rom den 13. December 1425 Papst Martin V. lobt den K. Wladyslaw dafür, dass er die Appellation seiner Gesandten auf dem constanzer Concil an ein künftiges Concil in Sachen des Falkenberg'schen Pamphlets desavouirt und die Anregung anderer Könige die Wiederberufung des Concils zu beschleunigen, abge- wiesen habe. . . . . . . . . . 481 O. O. u. D. . . . Höfliches Schreiben des Grossfürsten Witold an den un- garischen Magnaten Rozgon bei Uebersendung eines Ge- schenkes. XC. O. O. u. D. . . . . . . . . . . Schreiben des Grossfürsten Witold an den K. Sigismund über die jüngsten Vorgänge in den Donaufürstenthümern und Darlegung seiner Verhältnisse zum türkischen Sultan und griechichen Kaiser. LXXXIII. LXXXIV. LXXXIX. . . 474 475 475 476 480 481 Seite 472 P
Strana 542
542 Stůckzahl XCI. Trenczin, o. D. (1426) . . . K. Sigismund dementirt nachdrücklich die Gerüchte von Verbindungen, die er mit Lehnsfürsten der polnischen Krone zum Zweck eines Angriffs oder einer Beeinträchtigung Polens angeknüpft haben soll. XCII. Schocken, den 25. September 1425 . . . . . Vorladung der masowischen Herzöge Janusz und Ziemowit vor den polnischen Thron behufs Erneuerung der Lehnshuldi- gung, weil selbige das Streben, sich von der Krone Polen unab- hängig zu machen an den Tag gelegt hätten. XCIII. Wien, den 18. März 1426 . . . . . . . . . .. . . . K. Sigismund drückt dem K. von Polen Wladysław sein Beileid über dessen Beinbruch aus, theilt ihm mit, dass ein neuer Reichstag nach Nürnberg auf den 1. Mai angesagt sei, und bittet um die schleunige Absendung der polnisch-litthaui- schen Bevollmächtigten. XCIV. A. Lęczyc, den 24. Mai 1426 . . . 489 Entwurf einer Schenkungsurkunde über die Mühlen von Lübitsch für den deutschen Orden mit der Clausel, nach welcher daselbst nur Holzbauten aufgeführt werden dürfen. B. Lęczyc, den 23. Mai 1426. Zweiter Entwurf ohne die Clausel. XCV. . . . . . . . . . . . . . . A. Entwurf eines Schreibens des Grossfürsten Witold an den Papst zur Empfehlung des Vice-Kanzlers Stanislaw Ciolek für das Episcopat von Posen. B. Entwurf eines Schreibens von demselben über denselben Gegenstand an einen Cardinal. . . . . . . . . . .. . . . . 492 Vorlage eines Schreibens, das der König Władyslaw zur Em- pfehlung seines Vicecanzlers für das posener Episcopat an den Papst hätte richten sollen. . . XCVII. Posen den 9. November 1426 .. . . . . * Bericht Stanislaw Ciolek's an den Grossfürsten über den fruchtlosen Ausgang der posener Bischofswahl, und über die angebliche Uebertragung des Creirungsrechts von Seiten des dortigen Capitels in die Hände des Königs und des Gross- fürsten. on XCVIII. Rosno (Posen) den 27. November (1426) . . . . . . 1494 Zawisza (Czarny ?) schreibt an den Grossfürsten Witold, dass die Wahl peines Bischofs von Posen durch das dortige Capitel gegen Stanislaw Ciolek ausgefallen und bittet den Grossfür- sten bei seinem Vorschlage desselben trotzdem zu beharren. XCIX. Rom, den 15. October 1426. . . . . . . . . . . omij. Schreiben Papst Martin V. an den König Wladysław, worin er die Gründe anführt, warum er den Miroslaw zum Bischof . . . . . . . 491 XCVI. 486 488 493 1. . . Seite 483 496 terinal imdinidoniga Bun
542 Stůckzahl XCI. Trenczin, o. D. (1426) . . . K. Sigismund dementirt nachdrücklich die Gerüchte von Verbindungen, die er mit Lehnsfürsten der polnischen Krone zum Zweck eines Angriffs oder einer Beeinträchtigung Polens angeknüpft haben soll. XCII. Schocken, den 25. September 1425 . . . . . Vorladung der masowischen Herzöge Janusz und Ziemowit vor den polnischen Thron behufs Erneuerung der Lehnshuldi- gung, weil selbige das Streben, sich von der Krone Polen unab- hängig zu machen an den Tag gelegt hätten. XCIII. Wien, den 18. März 1426 . . . . . . . . . .. . . . K. Sigismund drückt dem K. von Polen Wladysław sein Beileid über dessen Beinbruch aus, theilt ihm mit, dass ein neuer Reichstag nach Nürnberg auf den 1. Mai angesagt sei, und bittet um die schleunige Absendung der polnisch-litthaui- schen Bevollmächtigten. XCIV. A. Lęczyc, den 24. Mai 1426 . . . 489 Entwurf einer Schenkungsurkunde über die Mühlen von Lübitsch für den deutschen Orden mit der Clausel, nach welcher daselbst nur Holzbauten aufgeführt werden dürfen. B. Lęczyc, den 23. Mai 1426. Zweiter Entwurf ohne die Clausel. XCV. . . . . . . . . . . . . . . A. Entwurf eines Schreibens des Grossfürsten Witold an den Papst zur Empfehlung des Vice-Kanzlers Stanislaw Ciolek für das Episcopat von Posen. B. Entwurf eines Schreibens von demselben über denselben Gegenstand an einen Cardinal. . . . . . . . . . .. . . . . 492 Vorlage eines Schreibens, das der König Władyslaw zur Em- pfehlung seines Vicecanzlers für das posener Episcopat an den Papst hätte richten sollen. . . XCVII. Posen den 9. November 1426 .. . . . . * Bericht Stanislaw Ciolek's an den Grossfürsten über den fruchtlosen Ausgang der posener Bischofswahl, und über die angebliche Uebertragung des Creirungsrechts von Seiten des dortigen Capitels in die Hände des Königs und des Gross- fürsten. on XCVIII. Rosno (Posen) den 27. November (1426) . . . . . . 1494 Zawisza (Czarny ?) schreibt an den Grossfürsten Witold, dass die Wahl peines Bischofs von Posen durch das dortige Capitel gegen Stanislaw Ciolek ausgefallen und bittet den Grossfür- sten bei seinem Vorschlage desselben trotzdem zu beharren. XCIX. Rom, den 15. October 1426. . . . . . . . . . . omij. Schreiben Papst Martin V. an den König Wladysław, worin er die Gründe anführt, warum er den Miroslaw zum Bischof . . . . . . . 491 XCVI. 486 488 493 1. . . Seite 483 496 terinal imdinidoniga Bun
Strana 543
543 Stückzahl Seite v. Posen ernannt habe, ohne erst die Genehmigung des Königs abzuwarten. С. O. O. u. D. . . 497 Empfehlung eines Geistlichen durch den Grossfürsten Witold. CI. Posen, den 8. November (1426) . . . 498 Der Vicekanzler Stanislaw Ciolek legt den Secretären des litthauischen Hofes den Entwurf eines in seinem Interesse an die Curie vom Grossfürsten zu richtenden Schreibens vor. CII. Krakau, den 6. Februar 1427 . . . . . . . . . . . . Derselbe berichtet an den Grossfürsten Witold, wie er mit den ihm übertragenen Vorlagen vor dem Reichstag gehandelt habe, und ertheilt den Rath, den nächsten Reichstag an einem Litthauen nahe gelegenen Orte anzusagen. . . (Sandomir, den 8. September) 1426 . . . . . . . Bericht des polnischen Königs Wladyslaw an den Grossfürsten Witold über die nach Ueberwindung gemachter Schwierigkeiten endlich erfolgte Huldigung der jungen Herzöge von Masowien vor der polnischen Krone. CIV. Rom, den 4. October 1426 . . . . . . 503 Papst Martin V. ersucht den König Wladyslaw die von den Husiten unter Korybut gegebene Anregung zur Verständigung nicht auszuschlagen und ihnen Gehör zu geben. CV. Rom den 8. April 1427 . . . . . . . . . . . . Heftiges geheimes Rügeschreiben Papst Martin V. an den König Wladyslaw über die Anmassung, mit welcher derselbe sich gegen die Curie in Sachen des Posener Episcopats und der dar- über gepflogenen Verhandlungen ausgelassen hat. . CVI. Rom den 6. Juni 1427 . . . . . . . Papst Martin V. an den König Władyslaw. Er beruhigt ihn über den ausgesprochenen Verdacht, dass er bei der Curie ver- läumdet worden sei, warnt ihn aber vor liebedienerischen Schmeichlern, die ihn über den Umfang seiner Rechte täuschen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Nachdrücklicher Protest des Grossfürsten Witold gegen die Weigerung des Papstes, den polnischen Vicekanzler Stani- slaw Ciolek zum Bischof von Posen zu ernennen. B. Ebendesselben Protest über denselben Gegenstand; erlassen an das Cardinalcollegium. . CVIII. Landshut, den 29. Juli 1427 . . . . . 511 Der Vicekanzler Stanislaw Ciolek beschwert sich beim Gross- * fürsten Witold über die ungerechte und unbillige Behandlung, die ihm von Seiten der Curie widerfahren ist. CIX. „Ibidem‘ . . . . . . . . . . . . . . . . Ebendesselben Beschwerde darüber vor den Secretären des litthauischen Hofes und Bitte seine Angelegenheit bei dem Gross- fürsten zu befürworten. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. . . . . . CIII. CVII. 498 500 504 506 507 512 35
543 Stückzahl Seite v. Posen ernannt habe, ohne erst die Genehmigung des Königs abzuwarten. С. O. O. u. D. . . 497 Empfehlung eines Geistlichen durch den Grossfürsten Witold. CI. Posen, den 8. November (1426) . . . 498 Der Vicekanzler Stanislaw Ciolek legt den Secretären des litthauischen Hofes den Entwurf eines in seinem Interesse an die Curie vom Grossfürsten zu richtenden Schreibens vor. CII. Krakau, den 6. Februar 1427 . . . . . . . . . . . . Derselbe berichtet an den Grossfürsten Witold, wie er mit den ihm übertragenen Vorlagen vor dem Reichstag gehandelt habe, und ertheilt den Rath, den nächsten Reichstag an einem Litthauen nahe gelegenen Orte anzusagen. . . (Sandomir, den 8. September) 1426 . . . . . . . Bericht des polnischen Königs Wladyslaw an den Grossfürsten Witold über die nach Ueberwindung gemachter Schwierigkeiten endlich erfolgte Huldigung der jungen Herzöge von Masowien vor der polnischen Krone. CIV. Rom, den 4. October 1426 . . . . . . 503 Papst Martin V. ersucht den König Wladyslaw die von den Husiten unter Korybut gegebene Anregung zur Verständigung nicht auszuschlagen und ihnen Gehör zu geben. CV. Rom den 8. April 1427 . . . . . . . . . . . . Heftiges geheimes Rügeschreiben Papst Martin V. an den König Wladyslaw über die Anmassung, mit welcher derselbe sich gegen die Curie in Sachen des Posener Episcopats und der dar- über gepflogenen Verhandlungen ausgelassen hat. . CVI. Rom den 6. Juni 1427 . . . . . . . Papst Martin V. an den König Władyslaw. Er beruhigt ihn über den ausgesprochenen Verdacht, dass er bei der Curie ver- läumdet worden sei, warnt ihn aber vor liebedienerischen Schmeichlern, die ihn über den Umfang seiner Rechte täuschen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Nachdrücklicher Protest des Grossfürsten Witold gegen die Weigerung des Papstes, den polnischen Vicekanzler Stani- slaw Ciolek zum Bischof von Posen zu ernennen. B. Ebendesselben Protest über denselben Gegenstand; erlassen an das Cardinalcollegium. . CVIII. Landshut, den 29. Juli 1427 . . . . . 511 Der Vicekanzler Stanislaw Ciolek beschwert sich beim Gross- * fürsten Witold über die ungerechte und unbillige Behandlung, die ihm von Seiten der Curie widerfahren ist. CIX. „Ibidem‘ . . . . . . . . . . . . . . . . Ebendesselben Beschwerde darüber vor den Secretären des litthauischen Hofes und Bitte seine Angelegenheit bei dem Gross- fürsten zu befürworten. Archiv. Bd. XLV. II. Hälfte. . . . . . CIII. CVII. 498 500 504 506 507 512 35
Strana 544
544 Stückzahl Seite 513 CX. Mailand, den 7. Juni 1427 Der Herzog Philipp Maria Angelo (Visconti) von Mailand condolirt dem Könige Władyslaw von Polen über den Tod seines zweiten Sohnes und dankt ihm für die ihm übersandten Geschenke. . . CXI. Nowogrodek, den 28. November 1427 . Empfehlung des Wilnaischen Domherrn Paul N. durch den Grossfürsten Witold bei der Curie zur Ernennung desselben als Bischof in Kamieniec in Podolien. CXII. O. O. u. D. . . Empfehlung des Jacobin de Rubeis durch den Grossfürsten Witold bei der Curie als Einsammler der kirchlichen Gefälle. . . . . . . CXIII. O. O. u. D. . . . . . . Gesuch des Grossfürsten Witold um einen päpstlichen Dis- pens behufs Wiederverheiratung für seinen Palatin Johann Jaw- nut von Troki, da dessen dermalige Gemahlin des versuchten Gattenmordes und der Giftmischerei schuldig befunden sei. . . . „ . . . CXIV. O. O. u. D. . Grossfürst Witold ertheilt dem derzeitigen Besitzer von So� bolow im Gebiete von Drohiczyn das Recht, Wochen- und Jahrmärkte einzurichten. - . . . CXV. A. Kewin, den 1. Januar 1428 Credenzbrief König Sigismunds für seinen Gesandten Peter von Lanckossna am litthauischen Hofe. B. Ebendesselben Interpellation über umgehende Gerüchte, nach denen der Grossfürst in Verein mit seinem Vetter von Polen den Husiten Vorschub zu leisten versprochen und einen Angriff auf Schlesien zu unternehmen sich entschlos- sen hätte. C. Dawgy, den 25. Januar 1428. Antwortschreiben des Grossfürsten Witold, worin er diese Gerüchte als falsch widerlegt und namentlich auch die von dem Gesandten ausgesprochenen Angaben von einer Wieder- aufnahme der Erbverschwägerung mit dem Kurfürsten von Brandenburg sowie von desselben Anwesenheit in Krakau völlig dementirt. . CXVI. O. O. u. D. (1427) .. . Huldigungspatent der Insassen und Bojaren der russischen Provinzen, in welchem sie den Prinzen Władysław, den Sohn des Königs Władyslaw Jagiello als ihren zukünftigen König anerkennen. CXVII. Jedlno (den 12. Februar 1428 (?) Der Vicekanzler Stanislaw Ciołek entschuldigt sich vor dem Grossfürsten, dass er unwissentlich nur gegen die Intentionen desselben in der Angelegenheit von Burg und Stadt Brzežnica gehandelt habe. . 514 515 515 516 517 520 521
544 Stückzahl Seite 513 CX. Mailand, den 7. Juni 1427 Der Herzog Philipp Maria Angelo (Visconti) von Mailand condolirt dem Könige Władyslaw von Polen über den Tod seines zweiten Sohnes und dankt ihm für die ihm übersandten Geschenke. . . CXI. Nowogrodek, den 28. November 1427 . Empfehlung des Wilnaischen Domherrn Paul N. durch den Grossfürsten Witold bei der Curie zur Ernennung desselben als Bischof in Kamieniec in Podolien. CXII. O. O. u. D. . . Empfehlung des Jacobin de Rubeis durch den Grossfürsten Witold bei der Curie als Einsammler der kirchlichen Gefälle. . . . . . . CXIII. O. O. u. D. . . . . . . Gesuch des Grossfürsten Witold um einen päpstlichen Dis- pens behufs Wiederverheiratung für seinen Palatin Johann Jaw- nut von Troki, da dessen dermalige Gemahlin des versuchten Gattenmordes und der Giftmischerei schuldig befunden sei. . . . „ . . . CXIV. O. O. u. D. . Grossfürst Witold ertheilt dem derzeitigen Besitzer von So� bolow im Gebiete von Drohiczyn das Recht, Wochen- und Jahrmärkte einzurichten. - . . . CXV. A. Kewin, den 1. Januar 1428 Credenzbrief König Sigismunds für seinen Gesandten Peter von Lanckossna am litthauischen Hofe. B. Ebendesselben Interpellation über umgehende Gerüchte, nach denen der Grossfürst in Verein mit seinem Vetter von Polen den Husiten Vorschub zu leisten versprochen und einen Angriff auf Schlesien zu unternehmen sich entschlos- sen hätte. C. Dawgy, den 25. Januar 1428. Antwortschreiben des Grossfürsten Witold, worin er diese Gerüchte als falsch widerlegt und namentlich auch die von dem Gesandten ausgesprochenen Angaben von einer Wieder- aufnahme der Erbverschwägerung mit dem Kurfürsten von Brandenburg sowie von desselben Anwesenheit in Krakau völlig dementirt. . CXVI. O. O. u. D. (1427) .. . Huldigungspatent der Insassen und Bojaren der russischen Provinzen, in welchem sie den Prinzen Władysław, den Sohn des Königs Władyslaw Jagiello als ihren zukünftigen König anerkennen. CXVII. Jedlno (den 12. Februar 1428 (?) Der Vicekanzler Stanislaw Ciołek entschuldigt sich vor dem Grossfürsten, dass er unwissentlich nur gegen die Intentionen desselben in der Angelegenheit von Burg und Stadt Brzežnica gehandelt habe. . 514 515 515 516 517 520 521
Strana 545
545 Stückzahl CXVIII. Seite 522 O. O. u. D. . . Ernennungspatent des Grossfürsten Witold für Johann Lither- land als seinen Herold. CXIX. Troki den 10. April 1412 . . . . . . . . . . . Urkunde des Grossfürsten Witold über seinen Beitritt zu dem zwischen dem König Władyslaw von Polen und dem K. Sigismund von Ungarn geschlossenen Vertrage über die zu- künftige Behandlung der Moldau. Kesmark den 30. März 1423 . . . . Urkunde über den zwischen dem K. Władyslaw von Polen und dem Grossfürsten Witold einerseits und dem K. Sigismund andererseits zu Kesmark geschlossenen Friedens- und Freund- schaftsvertrag. CXXI. Kewin, den 29. Juni 1428 . . . . . . . . . . . . 527 K. Sigismund zeigt dem Grossfürsten Witold den Tod des Ritters Zawisza Czarny bei Galambotz an und verwendet sich bei ihm für dessen Frau und Kinder. CXXII. O. O. den 16. Februar 1428 . . . . . . 528 A. Der Grossfürst Witold bedankt sich beim Papste dafür, dass er in der Frage der Besetzung des Posener Episco� pats einer bessern Ansicht Raum gegeben habe. Ebenderselbe dankt dem Cardinal Branda für die Be- mühungen desselben um die Beilegung des Posener Bischof- streites. CXX. B. 522 524
545 Stückzahl CXVIII. Seite 522 O. O. u. D. . . Ernennungspatent des Grossfürsten Witold für Johann Lither- land als seinen Herold. CXIX. Troki den 10. April 1412 . . . . . . . . . . . Urkunde des Grossfürsten Witold über seinen Beitritt zu dem zwischen dem König Władyslaw von Polen und dem K. Sigismund von Ungarn geschlossenen Vertrage über die zu- künftige Behandlung der Moldau. Kesmark den 30. März 1423 . . . . Urkunde über den zwischen dem K. Władyslaw von Polen und dem Grossfürsten Witold einerseits und dem K. Sigismund andererseits zu Kesmark geschlossenen Friedens- und Freund- schaftsvertrag. CXXI. Kewin, den 29. Juni 1428 . . . . . . . . . . . . 527 K. Sigismund zeigt dem Grossfürsten Witold den Tod des Ritters Zawisza Czarny bei Galambotz an und verwendet sich bei ihm für dessen Frau und Kinder. CXXII. O. O. den 16. Februar 1428 . . . . . . 528 A. Der Grossfürst Witold bedankt sich beim Papste dafür, dass er in der Frage der Besetzung des Posener Episco� pats einer bessern Ansicht Raum gegeben habe. Ebenderselbe dankt dem Cardinal Branda für die Be- mühungen desselben um die Beilegung des Posener Bischof- streites. CXX. B. 522 524
- Ia: Array
- I: Array
- 321: Array
- 330: Array
- 531: Array