z 18 stránek
Titul
I
247
248
Edice
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
Název:
Ein Fragment eines Formelbuches König Rudolf I. (Archiv für österreichische Geschichte, 55)
Autor:
Kaltenbrunner, Ferdinand
Rok vydání:
1877
Místo vydání:
Wien
Česká národní bibliografie:
x
Počet stran celkem:
18
Obsah:
- I: Titul
- 249: Edice
upravit
Strana I
Archiv für österreichische Geschichte. Herausgegeben von der zur Pflege vaterlandischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Fünfundfünfzigster Band. Wien, 1877. In Commission bei Karl Gerold’s Sohn Buchhändler der k. Akademie der Wissenschaften.
Archiv für österreichische Geschichte. Herausgegeben von der zur Pflege vaterlandischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Fünfundfünfzigster Band. Wien, 1877. In Commission bei Karl Gerold’s Sohn Buchhändler der k. Akademie der Wissenschaften.
Strana 247
EIN FRAGMENT EINES FORMELBUCHES KONIG RUDOLF I. MITGETHEILT VON FERDINAND KALTENBRUNNER.
EIN FRAGMENT EINES FORMELBUCHES KONIG RUDOLF I. MITGETHEILT VON FERDINAND KALTENBRUNNER.
Strana 248
Strana 249
Dem Herausgeber der Summa curiae regis, Dr. Otto Stobbe,1 ist der Umstand aufgefallen, dass sämmtliche bis zu seiner Zeit durch Gerbert2 und Bodmann 3 bekannt gemachten Handschriften von Briefen Rudolf I., sowie die Summa curiae regis keinen directen Zusammenhang unter einander aufweisen, indem sowohl die Ordnung der einzelnen Formeln keine über- einstimmende, als auch das Verhalten der Verfasser zu den individuellen Beziehungen ihrer Vorlagen ein durchaus ver- schiedenes ist. Er hat dafür die sehr einleuchtende Erklärung gegeben, dass die Verfasser dieser Codices Epistolares Notare waren, und direct aus den Copierbüchern der königlichen Kanzlei geschöpft haben. Und ein ähnliches Verhältniss er- gibt sich auch bei dem später bekannt gemachten Formelbuch von Baumgartenberg;4 wenn dasselbe auch eine Compilation ist, so steht doch das Verhältniss in Bezug auf die von ihm gebrachten Briefe Rudolf I. so, dass man der von ihm hiefür benutzten Vorlage unbedingt eine selbstständige Fassung von den oben angegebenen Sammlungen zuschreiben muss. So ist denn in der That für alle bisher veröffentlichten Sammlungen nur als gemeinsame Quelle die königliche Kanzlei selbst anzusehen. Die gleiche Wahrnehmung machen wir bei dem aus sieb- zehn Formeln bestehenden Fragmente einer Briefsammlung Rudolf I., das sich in der Handschrift der königlichen Bibliothek in Berlin, Lat. Quart. 300, findet. Dieselbe besteht nur aus zwei Pergamentblättern, die durch das einfache Zusammenlegen einer doppelt so grossen Pergamentfläche gewonnen sind; sie Archiv für Kunde österr. Geschichts-Quellen XIV. B. 306 u. ff. 2 Gerbert Codex Epistolaris Rudolfi. 1772. 3 Bodmann Codex Epistolaris Rudolfi. Leipzig 1806. 4 Herausgegeben von H. Baerwald. Fontes rerum austriacarum II. Abth. XXV. B.
Dem Herausgeber der Summa curiae regis, Dr. Otto Stobbe,1 ist der Umstand aufgefallen, dass sämmtliche bis zu seiner Zeit durch Gerbert2 und Bodmann 3 bekannt gemachten Handschriften von Briefen Rudolf I., sowie die Summa curiae regis keinen directen Zusammenhang unter einander aufweisen, indem sowohl die Ordnung der einzelnen Formeln keine über- einstimmende, als auch das Verhalten der Verfasser zu den individuellen Beziehungen ihrer Vorlagen ein durchaus ver- schiedenes ist. Er hat dafür die sehr einleuchtende Erklärung gegeben, dass die Verfasser dieser Codices Epistolares Notare waren, und direct aus den Copierbüchern der königlichen Kanzlei geschöpft haben. Und ein ähnliches Verhältniss er- gibt sich auch bei dem später bekannt gemachten Formelbuch von Baumgartenberg;4 wenn dasselbe auch eine Compilation ist, so steht doch das Verhältniss in Bezug auf die von ihm gebrachten Briefe Rudolf I. so, dass man der von ihm hiefür benutzten Vorlage unbedingt eine selbstständige Fassung von den oben angegebenen Sammlungen zuschreiben muss. So ist denn in der That für alle bisher veröffentlichten Sammlungen nur als gemeinsame Quelle die königliche Kanzlei selbst anzusehen. Die gleiche Wahrnehmung machen wir bei dem aus sieb- zehn Formeln bestehenden Fragmente einer Briefsammlung Rudolf I., das sich in der Handschrift der königlichen Bibliothek in Berlin, Lat. Quart. 300, findet. Dieselbe besteht nur aus zwei Pergamentblättern, die durch das einfache Zusammenlegen einer doppelt so grossen Pergamentfläche gewonnen sind; sie Archiv für Kunde österr. Geschichts-Quellen XIV. B. 306 u. ff. 2 Gerbert Codex Epistolaris Rudolfi. 1772. 3 Bodmann Codex Epistolaris Rudolfi. Leipzig 1806. 4 Herausgegeben von H. Baerwald. Fontes rerum austriacarum II. Abth. XXV. B.
Strana 250
250 gehören also einer Lage an, welche aber zwischen ihnen noch ein oder mehrere Paare von Blättern enthalten haben muss, da der Text am Ende des ersten Blattes mitten im Satze ab- bricht, und am zweiten eine andere eben so verstümmelte Formel erscheint. Ungefähr in der Mitte der vierten Seite hört die Sammlung auf; wir haben also das letzte Blatt derselben vor uns, nicht aber auch das erste, denn der Anfang unseres Frag- ments fällt gleichfalls in die Mitte eines Satzes. Die beiden Blätter sind von einer flüchtigen, sehr abkürzenden und manchen Fehler machenden Hand des ausgehenden dreizehnten oder angehenden vierzehnten Jahrhunderts beschrieben, aber nicht in continuo, was die mehrmals wechselnde Tinte beweist. Die einzelnen Formeln sind durch Alineas von einander ge- trennt und mit kurzen Ueberschriften versehen, die aber nur zum Theil vom Schreiber der Formeln selbst herrühren; einige andere sind von einer gleichzeitigen Hand am Rande nachge- tragen worden; da die Blätter so beschnitten sind, dass selbst die ersten Buchstaben des Textes hie und da zum Opfer ge- fallen sind, so lässt sich ihr Wortlaut nicht mehr herstellen; nur in zwei Fällen, wo diese nachtragende Hand — einmal zwischen den Linien und einmal am unteren Rande den Titel schrieb, können wir aus ihr Vortheil ziehen. Ueber die Provenienz der Handschrift lässt sich so gut wie gar nichts sagen; wahrscheinlich ist es, dass dieselbe in ziemlich später Zeit dem Bestande der königl. Bibliothek ein- verleibt wurde, denn Bethmann, der im VIII. Bande des Archivs der Gesellschaft f. ält. deutsche Geschichtskunde ein Verzeichniss der Berliner Handschriften gibt, führt sie nicht an, und ein Versehen ist hier nicht leicht anzunehmen, da er andere, weniger wichtige Formelbücher berücksichtigt hat. Damit stimmt auch, dass erst G. H. Pertz der Handschrift einen Titel gab; er nennt sie auf dem vorderen Vorsteckblatte des ganz modernen Einbandes: ,Rudolfi I. Romanorum regis registri fragmentum'. Der Charakter der Sammlung entspricht der dritten von den vier Classen, die Palacky für die Formelbücher aufgestellt hat;' die individuellen Beziehungen sind meist verwischt, aber 1 Ueber Formelbücher, zunächst in Bezug auf böhmische Geschichte. Ab- handlungen der böhm. Gesellsch. d. Wissenschaften V. Folge 2. Bd. pag. 220.
250 gehören also einer Lage an, welche aber zwischen ihnen noch ein oder mehrere Paare von Blättern enthalten haben muss, da der Text am Ende des ersten Blattes mitten im Satze ab- bricht, und am zweiten eine andere eben so verstümmelte Formel erscheint. Ungefähr in der Mitte der vierten Seite hört die Sammlung auf; wir haben also das letzte Blatt derselben vor uns, nicht aber auch das erste, denn der Anfang unseres Frag- ments fällt gleichfalls in die Mitte eines Satzes. Die beiden Blätter sind von einer flüchtigen, sehr abkürzenden und manchen Fehler machenden Hand des ausgehenden dreizehnten oder angehenden vierzehnten Jahrhunderts beschrieben, aber nicht in continuo, was die mehrmals wechselnde Tinte beweist. Die einzelnen Formeln sind durch Alineas von einander ge- trennt und mit kurzen Ueberschriften versehen, die aber nur zum Theil vom Schreiber der Formeln selbst herrühren; einige andere sind von einer gleichzeitigen Hand am Rande nachge- tragen worden; da die Blätter so beschnitten sind, dass selbst die ersten Buchstaben des Textes hie und da zum Opfer ge- fallen sind, so lässt sich ihr Wortlaut nicht mehr herstellen; nur in zwei Fällen, wo diese nachtragende Hand — einmal zwischen den Linien und einmal am unteren Rande den Titel schrieb, können wir aus ihr Vortheil ziehen. Ueber die Provenienz der Handschrift lässt sich so gut wie gar nichts sagen; wahrscheinlich ist es, dass dieselbe in ziemlich später Zeit dem Bestande der königl. Bibliothek ein- verleibt wurde, denn Bethmann, der im VIII. Bande des Archivs der Gesellschaft f. ält. deutsche Geschichtskunde ein Verzeichniss der Berliner Handschriften gibt, führt sie nicht an, und ein Versehen ist hier nicht leicht anzunehmen, da er andere, weniger wichtige Formelbücher berücksichtigt hat. Damit stimmt auch, dass erst G. H. Pertz der Handschrift einen Titel gab; er nennt sie auf dem vorderen Vorsteckblatte des ganz modernen Einbandes: ,Rudolfi I. Romanorum regis registri fragmentum'. Der Charakter der Sammlung entspricht der dritten von den vier Classen, die Palacky für die Formelbücher aufgestellt hat;' die individuellen Beziehungen sind meist verwischt, aber 1 Ueber Formelbücher, zunächst in Bezug auf böhmische Geschichte. Ab- handlungen der böhm. Gesellsch. d. Wissenschaften V. Folge 2. Bd. pag. 220.
Strana 251
251 doch bleiben einzelne stehen, so der Hinweis auf den Vor- gänger Friedrich (Form. B u. H),1 und der rex Bohemiae, dux Carinthiae und episcopus Herbipolensis (Form. C.), sowie die mehrmalige Erwähnung des überstandenen Zwischenreichs (Form. E, G u. H). Alle diese Beziehungen lassen keinen Zweifel aufkommen, dass uns hier Briefe Rudolfs vorliegen, abgesehen davon, dass sich zwei als wirklich erlassene Urkun- den desselben nachweisen lassen (Form. B = Böhmer Rud. 21 und Form. C = Böhmer Rud. 1159). Aus diesem Grunde kann auch den andern Stücken eine historische Grundlage bei- gemessen werden. Soweit sich die Anordnung der Sammlung erkennen lässt, ist dieselbe eine ganz planlose und willkürliche; Stücke, die auf denselben Gegenstand Bezug haben — wie die Formeln für die Städte — sind von einander getrennt; auch Briefe an den König sind eingerückt, und der individuelle Charakter des einen sehr merkwürdigen Briefes (E) lässt es kaum bezweifeln, dass auch diesen wirklich an Rudolf ge- richtete Schreiben als Quelle dienten. Es erübrigt noch über das Verhältniss der Sammlung zu den übrigen bekannt gemachten zu sprechen. Es kommen da ausser den schon erwähnten noch in Betracht die Summa de literis missilibus des Petrus de Hallis 2 und das auch Briefe Rudolfs enthaltende Formelbuch König Albrechts.3 Eine Ver- gleichung mit diesen ergibt ein rein negatives Resultat, dagegen finden sich einzelne Formeln bei Gerbert, Bodmann, der Summa curiae regis und im Baumgartenberger Formelbuche. Mit Ger- berts Sammlung hat sie B und H' gemeinsam; ersteres nun ist auch im Original erhalten (Böhmer Rud. 21) und da zeigt eine Vergleichung, dass unser Text sich viel enger an dasselbe anschliesst, als der einem Wiener Codex entnommene Gerberts. Letzteres steht auch im Baumgartenberger Formelbuche, das ausserdem I' hat. In der Summa curiae regis findet sich E', und in dieser, sowie zugleich bei Bodmann F’. Es tritt uns aber hier ein Verhältniss entgegen, welches beinahe daran 1 Ich bezeichne die Formeln des ersten Blattes mit A—H, die des zweiten mit A'—I'. 2 Herausgegeben von Fr. Firnhaber: Fontes rerum austriacarum II. Abth. VI. B. Herausgegeben von J. Chmel: Archiv für Kunde österr. Geschichts- Quellen. II. B. 3
251 doch bleiben einzelne stehen, so der Hinweis auf den Vor- gänger Friedrich (Form. B u. H),1 und der rex Bohemiae, dux Carinthiae und episcopus Herbipolensis (Form. C.), sowie die mehrmalige Erwähnung des überstandenen Zwischenreichs (Form. E, G u. H). Alle diese Beziehungen lassen keinen Zweifel aufkommen, dass uns hier Briefe Rudolfs vorliegen, abgesehen davon, dass sich zwei als wirklich erlassene Urkun- den desselben nachweisen lassen (Form. B = Böhmer Rud. 21 und Form. C = Böhmer Rud. 1159). Aus diesem Grunde kann auch den andern Stücken eine historische Grundlage bei- gemessen werden. Soweit sich die Anordnung der Sammlung erkennen lässt, ist dieselbe eine ganz planlose und willkürliche; Stücke, die auf denselben Gegenstand Bezug haben — wie die Formeln für die Städte — sind von einander getrennt; auch Briefe an den König sind eingerückt, und der individuelle Charakter des einen sehr merkwürdigen Briefes (E) lässt es kaum bezweifeln, dass auch diesen wirklich an Rudolf ge- richtete Schreiben als Quelle dienten. Es erübrigt noch über das Verhältniss der Sammlung zu den übrigen bekannt gemachten zu sprechen. Es kommen da ausser den schon erwähnten noch in Betracht die Summa de literis missilibus des Petrus de Hallis 2 und das auch Briefe Rudolfs enthaltende Formelbuch König Albrechts.3 Eine Ver- gleichung mit diesen ergibt ein rein negatives Resultat, dagegen finden sich einzelne Formeln bei Gerbert, Bodmann, der Summa curiae regis und im Baumgartenberger Formelbuche. Mit Ger- berts Sammlung hat sie B und H' gemeinsam; ersteres nun ist auch im Original erhalten (Böhmer Rud. 21) und da zeigt eine Vergleichung, dass unser Text sich viel enger an dasselbe anschliesst, als der einem Wiener Codex entnommene Gerberts. Letzteres steht auch im Baumgartenberger Formelbuche, das ausserdem I' hat. In der Summa curiae regis findet sich E', und in dieser, sowie zugleich bei Bodmann F’. Es tritt uns aber hier ein Verhältniss entgegen, welches beinahe daran 1 Ich bezeichne die Formeln des ersten Blattes mit A—H, die des zweiten mit A'—I'. 2 Herausgegeben von Fr. Firnhaber: Fontes rerum austriacarum II. Abth. VI. B. Herausgegeben von J. Chmel: Archiv für Kunde österr. Geschichts- Quellen. II. B. 3
Strana 252
252 zweifeln liesse, dass unser Sammler sich genau an seine Vorlagen gehalten habe. Bodmann und die Summa curiae bringen den gleichen Text; auch die Titel, wenn auch in der Fassung abweichend, sind dieselben. Bodmann I. 4. Rex orat Cardinalem N. Epis- copum Sabiensem, ut Ponti- ficem exhortetur, ut se ad re- gium diadema evocet. Summa curiae regis n. 2. Rex scribit Cardinali, petens ut dominum papam ad evo- candum ipsum Regem ad Im- periale dyatema velit efficaciter exhortari. Die Formel F dagegen hat die viel allgemeiner gehal- tene Ueberschrift: ,Deprecatoria pro promocione', und weicht dort, wo jene beiden zum rein sachlichen Theile übergehen, ab, indem sie statt Verwendung für die Kaiserkrönung, nur Fürbitte bei Gott für die Durchführung der vom König geplanten Herstellung des imperium mundi begehrt. Es ist immerhin möglich, dass hier unser Sammler abgeändert hat, was auf der anderen Seite die specielle Bezeichnung des Car- dinals schwerlich zulässt ; möglich ist es aber auch, dass zwei Briefe Rudolfs hier als Vorlagen benutzt wurden, und dann können wir nach der Fassung unserer Formel recht gut an- nehmen, dass der zweite an den Papst selbst gerichtet gewesen sei. Eine ähnliche Schwierigkeit stellt sich uns bei Formel B dar. Den Fall, dass Bürger vom Könige zu ,speciales alumpni imperii' erklärt werden, vermag ich bei Böhmer nur ein ein- ziges Mal, bei B. Rud. 130, nachzuweisen. In dem wichtigsten Theile nun stimmt die (Codex Lubicensis I. 332) nach dem Original abgedruckte Urkunde wörtlich mit der Formel über- ein, dagegen ist der rhetorische völlig abweichend. Auch hier kann man annehmen, dass sich der Sammler eine solche Ab- änderung erlaubt hat, aber mit gleichem Rechte können wir sagen, dass ihm eine zweite uns nicht mehr bekannte Urkunde Rudolfs vorgelegen hat; und diese letztere Erklärung findet darin einige Bestärkung, dass in den beiden Fällen, wo wir den Verfasser an urkundlicher Ueberlieferung controliren konnten, er sich sehr genau erwiesen hat. Von den siebzehn Stücken der Sammlung sind also min- destens zehn bisher unbekannt gewesen; zwölf dagegen, wenn
252 zweifeln liesse, dass unser Sammler sich genau an seine Vorlagen gehalten habe. Bodmann und die Summa curiae bringen den gleichen Text; auch die Titel, wenn auch in der Fassung abweichend, sind dieselben. Bodmann I. 4. Rex orat Cardinalem N. Epis- copum Sabiensem, ut Ponti- ficem exhortetur, ut se ad re- gium diadema evocet. Summa curiae regis n. 2. Rex scribit Cardinali, petens ut dominum papam ad evo- candum ipsum Regem ad Im- periale dyatema velit efficaciter exhortari. Die Formel F dagegen hat die viel allgemeiner gehal- tene Ueberschrift: ,Deprecatoria pro promocione', und weicht dort, wo jene beiden zum rein sachlichen Theile übergehen, ab, indem sie statt Verwendung für die Kaiserkrönung, nur Fürbitte bei Gott für die Durchführung der vom König geplanten Herstellung des imperium mundi begehrt. Es ist immerhin möglich, dass hier unser Sammler abgeändert hat, was auf der anderen Seite die specielle Bezeichnung des Car- dinals schwerlich zulässt ; möglich ist es aber auch, dass zwei Briefe Rudolfs hier als Vorlagen benutzt wurden, und dann können wir nach der Fassung unserer Formel recht gut an- nehmen, dass der zweite an den Papst selbst gerichtet gewesen sei. Eine ähnliche Schwierigkeit stellt sich uns bei Formel B dar. Den Fall, dass Bürger vom Könige zu ,speciales alumpni imperii' erklärt werden, vermag ich bei Böhmer nur ein ein- ziges Mal, bei B. Rud. 130, nachzuweisen. In dem wichtigsten Theile nun stimmt die (Codex Lubicensis I. 332) nach dem Original abgedruckte Urkunde wörtlich mit der Formel über- ein, dagegen ist der rhetorische völlig abweichend. Auch hier kann man annehmen, dass sich der Sammler eine solche Ab- änderung erlaubt hat, aber mit gleichem Rechte können wir sagen, dass ihm eine zweite uns nicht mehr bekannte Urkunde Rudolfs vorgelegen hat; und diese letztere Erklärung findet darin einige Bestärkung, dass in den beiden Fällen, wo wir den Verfasser an urkundlicher Ueberlieferung controliren konnten, er sich sehr genau erwiesen hat. Von den siebzehn Stücken der Sammlung sind also min- destens zehn bisher unbekannt gewesen; zwölf dagegen, wenn
Strana 253
253 man für die Formeln B' und F andere Vorlagen annehmen will, als einerseits den dem von Bodman benutzten Trierer Codex und der Summa curiae regis zu Grunde liegenden Brief, und andererseits als die Urkunde Böhmer Rud. 130. A. . . . . ministeriis a diripiencium manibus et seviencium in eam dentibus ! meruit defensari. Hii sunt anathematis sentencia et materialis gladii penalis afflictio alter alterum promovens sic, ut, quos timor Gehenne a malis non revocat, sensibilis atque materialis gladii feritas corrigat et emendet. Hec cum unicuique tam prelatorum quam subditorum nec non mundanorum prin- cipum debeant esse nota et pro tranquillitate pacis ecclesiastice et a potissimis potissime observanda, serenitatem vestram rogo, requiro et hortor in Domino salubriter consulendo, quatinus, cum ego providum virum N. ad talem ecclesiam presentaverim ac investiverim mero iure, in contrarios et rebelles excommu- nicacionis sentencia promulgata vos huiusmodi mee sentencie rite late materialis gladii presidio taliter succuratis, quod mu- tuum in utroque consilium et auxilium viam iuris promoveat, equitatem expediat eos, qui non tantum de iure quantum de sua presumunt iniuria, compescendo. B. Confirmacio privilegii fratrum Theutonicorum.2 Multifarie modisque variis 3 christianus populus diversarum virtutum iubare radians et preclarus 4 sacrum ac felix Romanum imperium cunctis mundi principatibus preferri,5 quibuslibet bar- baricis prepollere nacionibus fecit in preterito, et disponente cum6 Domino efficiet in futuro. Nempe publice rei tuicio de stirpe gemina pululans vimque suam exinde muniens celiti 1 Cod. dencibus. Böhmer Rud. 21. Abgedr. bei Duellius Historia ordinis Equitum Teutoni- corum App. pag. 18 n. 20 aus dem Original, und bei Gerbert a. a. O. pag. 16 nach einem Wiener Codex Epistolaris. Gerb. variisque modis. 4 Gerb. praeclaros. 5 Gerb. cunctis mundi prae- ferri principatibus et. 6 Duell. u. Gerb. omnium. 7 Cod., Duell u. Gerb. celibi.
253 man für die Formeln B' und F andere Vorlagen annehmen will, als einerseits den dem von Bodman benutzten Trierer Codex und der Summa curiae regis zu Grunde liegenden Brief, und andererseits als die Urkunde Böhmer Rud. 130. A. . . . . ministeriis a diripiencium manibus et seviencium in eam dentibus ! meruit defensari. Hii sunt anathematis sentencia et materialis gladii penalis afflictio alter alterum promovens sic, ut, quos timor Gehenne a malis non revocat, sensibilis atque materialis gladii feritas corrigat et emendet. Hec cum unicuique tam prelatorum quam subditorum nec non mundanorum prin- cipum debeant esse nota et pro tranquillitate pacis ecclesiastice et a potissimis potissime observanda, serenitatem vestram rogo, requiro et hortor in Domino salubriter consulendo, quatinus, cum ego providum virum N. ad talem ecclesiam presentaverim ac investiverim mero iure, in contrarios et rebelles excommu- nicacionis sentencia promulgata vos huiusmodi mee sentencie rite late materialis gladii presidio taliter succuratis, quod mu- tuum in utroque consilium et auxilium viam iuris promoveat, equitatem expediat eos, qui non tantum de iure quantum de sua presumunt iniuria, compescendo. B. Confirmacio privilegii fratrum Theutonicorum.2 Multifarie modisque variis 3 christianus populus diversarum virtutum iubare radians et preclarus 4 sacrum ac felix Romanum imperium cunctis mundi principatibus preferri,5 quibuslibet bar- baricis prepollere nacionibus fecit in preterito, et disponente cum6 Domino efficiet in futuro. Nempe publice rei tuicio de stirpe gemina pululans vimque suam exinde muniens celiti 1 Cod. dencibus. Böhmer Rud. 21. Abgedr. bei Duellius Historia ordinis Equitum Teutoni- corum App. pag. 18 n. 20 aus dem Original, und bei Gerbert a. a. O. pag. 16 nach einem Wiener Codex Epistolaris. Gerb. variisque modis. 4 Gerb. praeclaros. 5 Gerb. cunctis mundi prae- ferri principatibus et. 6 Duell. u. Gerb. omnium. 7 Cod., Duell u. Gerb. celibi.
Strana 254
254 videlicet milicia et terrestri regnum Iuda levitice tribui con- federat, et utroque gladio se iuvante sacerdocium, imperium et vicissim regalis auctoritas dignitatem sacerdocii solidat et con- firmat; sicque alterutrum 1 utriusque eminencia extollitur, et perversorum malicia extra mundi terminos profligatur. Eapropter non tantum in nostris armis et 2 armatis militibus seu bellorum ducibus, quantum3 in religiosorum assidue Deo militancium devotis intercessionibus ac 4 aliis piis operibus nostre spei an- chora figitur, et5 choruscantis nostre glorie solium sublimius et solidius in speculum6 elevatur. Religiosam itaque vitam ducentibus serenitatem nostram convenit prospicere, ipsorum commodis intendere et incommoda instancia prepollere et futura pericula precavere. Inter eos8 autem illi precipue nostram? graciam, beneficia 10 et benevolenciam promerentur, quibus hospitalitatis piissime et defensionis reipublice nec non alia pietatis opera suffragantur, qui abiectis rebus suis, propriis voluntatibus abdicatis spretoque suorum corporum cruciatu ascen- dentes ex adverso pro Romano imperio et pro domu Israel 11 se murum non formidant exponere, et in proprio sanguine pro fide katholica et paternis legibus animarum suarum pallia rubricare, veluti venerabiles ac in Christo karissimi magistri 12 et fratres hospitalis sancte Marie domus Theutonicorum Ierusalem,13 quo- rum sancta religio ab imperialibus beneficiis circa promerendam specialem graciam et impetratam multarum libertatum ac privi- legiorum indulgenciam apostolice sedis in spiritalibus sumpsit inicium, ac imperialis aule hortus 14 floridus, imperatorum plan- tula et factura 15 a nullo principum tantum, quantum ab impera- toribus in rebus temporalibus habuit incrementum. Quid igitur miri,16 si preter Romanum regem nullum habeant 17 advocatum seu eciam 18 defensorem. Dive itaque recordacionis Friderici imperatoris Heinricique filii eius regum Alemmanie aliorumque predecessorum eorundem 19 vestigiis inherentes, dictam domum 1 Cod. alterutrumque. Duell. om. 2 Cod. u. Duell. om. 3 Gerb. quam. 4 Duell. om. 5 Cod., Duell. u. Gerb. om. 6 Cod. speculam. 7 Cod., Duell. u. Gerb. om. 8 Duell. u. Gerb. caeteros. 9 Duell. u. Gerb. nostri. 10 Duell. u. Gerb. benefitii. 11 Duell. Rachel, was wohl auf einen Lesefehler zurück- zuführen ist. 12 Gerb. magister. 13 Gerb. Theutonicae in Hierusalem. 14 Cod. ortus. 15 Gerb. structura. 16 Gerb. Quippe qui. 1 Gerb. habent. 18 Gerb. om. 19 Gerb. Divinae itaque recordacionis N. imperatoris aliorum- que praedecessorum eiusdem.
254 videlicet milicia et terrestri regnum Iuda levitice tribui con- federat, et utroque gladio se iuvante sacerdocium, imperium et vicissim regalis auctoritas dignitatem sacerdocii solidat et con- firmat; sicque alterutrum 1 utriusque eminencia extollitur, et perversorum malicia extra mundi terminos profligatur. Eapropter non tantum in nostris armis et 2 armatis militibus seu bellorum ducibus, quantum3 in religiosorum assidue Deo militancium devotis intercessionibus ac 4 aliis piis operibus nostre spei an- chora figitur, et5 choruscantis nostre glorie solium sublimius et solidius in speculum6 elevatur. Religiosam itaque vitam ducentibus serenitatem nostram convenit prospicere, ipsorum commodis intendere et incommoda instancia prepollere et futura pericula precavere. Inter eos8 autem illi precipue nostram? graciam, beneficia 10 et benevolenciam promerentur, quibus hospitalitatis piissime et defensionis reipublice nec non alia pietatis opera suffragantur, qui abiectis rebus suis, propriis voluntatibus abdicatis spretoque suorum corporum cruciatu ascen- dentes ex adverso pro Romano imperio et pro domu Israel 11 se murum non formidant exponere, et in proprio sanguine pro fide katholica et paternis legibus animarum suarum pallia rubricare, veluti venerabiles ac in Christo karissimi magistri 12 et fratres hospitalis sancte Marie domus Theutonicorum Ierusalem,13 quo- rum sancta religio ab imperialibus beneficiis circa promerendam specialem graciam et impetratam multarum libertatum ac privi- legiorum indulgenciam apostolice sedis in spiritalibus sumpsit inicium, ac imperialis aule hortus 14 floridus, imperatorum plan- tula et factura 15 a nullo principum tantum, quantum ab impera- toribus in rebus temporalibus habuit incrementum. Quid igitur miri,16 si preter Romanum regem nullum habeant 17 advocatum seu eciam 18 defensorem. Dive itaque recordacionis Friderici imperatoris Heinricique filii eius regum Alemmanie aliorumque predecessorum eorundem 19 vestigiis inherentes, dictam domum 1 Cod. alterutrumque. Duell. om. 2 Cod. u. Duell. om. 3 Gerb. quam. 4 Duell. om. 5 Cod., Duell. u. Gerb. om. 6 Cod. speculam. 7 Cod., Duell. u. Gerb. om. 8 Duell. u. Gerb. caeteros. 9 Duell. u. Gerb. nostri. 10 Duell. u. Gerb. benefitii. 11 Duell. Rachel, was wohl auf einen Lesefehler zurück- zuführen ist. 12 Gerb. magister. 13 Gerb. Theutonicae in Hierusalem. 14 Cod. ortus. 15 Gerb. structura. 16 Gerb. Quippe qui. 1 Gerb. habent. 18 Gerb. om. 19 Gerb. Divinae itaque recordacionis N. imperatoris aliorum- que praedecessorum eiusdem.
Strana 255
255 tam in capite quam in membris, fratres et confratres ipsius domus necnon subditos eorum! cum omnibus bonis mobilibus et inmobilibus, que2 per universum Romanum imperium nunc: racionabiliter possident in presenti et iusto titulo in posterum potuerint 4 adipisci, sive sint civitates, ville et cetera et que- libet alie possessiones,5 sub nostra speciali protectione suscipimus, et omnia privilegia, libertates et inmunitates et scripta que- libet6 a dictis imperatore et rege nec non aliis eorum prede- cessoribus 7 iuste et racionabiliter concessa et indulta8 appro- bantes et confirmantes presentibus innovamus, pendentis sigilli nostre magestatis? typario presentem paginam roborantes, et cetera. C. Qualiter recinditur pactio per inpressionem facta.10 Presidentibus nobis pro tribunali tali die, tali civitate, ab illustre duce Karinthie 11 principe nostro karissimo fuit propo- situm coram nobis, quod,12 eo aliquamdiu in curia regia Boemie existente, per ipsum regem coactus est aliquas graves pactiones suisque 13 nocivas condiciones inire. Propter quod ad eius instan- ciam per venerabilem Herbipolensem episcopum principem nostrum dilectum 14 ducis eiusdem verba sollempniter propo- nentem extitit in iudicio requisitum, utrum pactiones et con- diciones huiusmodi compulsorie robur firmitatis habere debe- rent. Super quod per principes, qui interfuere presentes, quorum- libet circumstancium applaudente consensu, in nostra presencia fuit sentencialiter iudicatum, quod pactiones et condiciones eas- dem per inpressionem huiusmodi sic 15 extortas in irritum revo- 1 10 11 Duell. u. Gerb. eorum negotia gerentes. 2 Cod om. 3 Duell. u. Gerb. om. 4 Gerb. poterunt. Duell. civitates, villae, casalia, homines et quaelibet alie possessiones. Cod. und Gerb. haben diese Pertinenzformel gleich verkürzt. Gerb. quae. 7 Gerb. imperatoribus et regibus. 8 Gerb. sunt. 9 Gerb maiestatis. Böhmer Rud. 1159. Abgedr. von Chmel in den Wiener Jahrbüchern CIX. pag. 253 aus dem VI. Bande der Salzburger Kammerbücher. — Der Titel ist am unteren Rande nachgetragen. Chmel Philippo. 12 Cod. ab, was keinen Sinn gibt und auch bei Chmel fehlt. 13 Die Abkürzung lässt nur suisque zu; Chmel sibique. 14 Chmel karissimum. 15 Chmel om.
255 tam in capite quam in membris, fratres et confratres ipsius domus necnon subditos eorum! cum omnibus bonis mobilibus et inmobilibus, que2 per universum Romanum imperium nunc: racionabiliter possident in presenti et iusto titulo in posterum potuerint 4 adipisci, sive sint civitates, ville et cetera et que- libet alie possessiones,5 sub nostra speciali protectione suscipimus, et omnia privilegia, libertates et inmunitates et scripta que- libet6 a dictis imperatore et rege nec non aliis eorum prede- cessoribus 7 iuste et racionabiliter concessa et indulta8 appro- bantes et confirmantes presentibus innovamus, pendentis sigilli nostre magestatis? typario presentem paginam roborantes, et cetera. C. Qualiter recinditur pactio per inpressionem facta.10 Presidentibus nobis pro tribunali tali die, tali civitate, ab illustre duce Karinthie 11 principe nostro karissimo fuit propo- situm coram nobis, quod,12 eo aliquamdiu in curia regia Boemie existente, per ipsum regem coactus est aliquas graves pactiones suisque 13 nocivas condiciones inire. Propter quod ad eius instan- ciam per venerabilem Herbipolensem episcopum principem nostrum dilectum 14 ducis eiusdem verba sollempniter propo- nentem extitit in iudicio requisitum, utrum pactiones et con- diciones huiusmodi compulsorie robur firmitatis habere debe- rent. Super quod per principes, qui interfuere presentes, quorum- libet circumstancium applaudente consensu, in nostra presencia fuit sentencialiter iudicatum, quod pactiones et condiciones eas- dem per inpressionem huiusmodi sic 15 extortas in irritum revo- 1 10 11 Duell. u. Gerb. eorum negotia gerentes. 2 Cod om. 3 Duell. u. Gerb. om. 4 Gerb. poterunt. Duell. civitates, villae, casalia, homines et quaelibet alie possessiones. Cod. und Gerb. haben diese Pertinenzformel gleich verkürzt. Gerb. quae. 7 Gerb. imperatoribus et regibus. 8 Gerb. sunt. 9 Gerb maiestatis. Böhmer Rud. 1159. Abgedr. von Chmel in den Wiener Jahrbüchern CIX. pag. 253 aus dem VI. Bande der Salzburger Kammerbücher. — Der Titel ist am unteren Rande nachgetragen. Chmel Philippo. 12 Cod. ab, was keinen Sinn gibt und auch bei Chmel fehlt. 13 Die Abkürzung lässt nur suisque zu; Chmel sibique. 14 Chmel karissimum. 15 Chmel om.
Strana 256
256 care et penitus solvere teneremur.! Hinc est, quod universitatis vestre noticie declaramus presencium serie protestantes, quod nos, dictante sentencia principum eorundem, predictas pactiones et condiciones, quas dictus Boemie rex ab eodem duce sic extorsisse dinoscitur, prout superius est expressum, auctoritate regia reprobamus et revocamus in irritum, pronunciantes ex- presse prefatum ducem ad observacionem earum nullatenus obligari. In cuius ... . D. Exhortacio ad pacem.2 Exorta inter N. et N. perniciose discessionis materia mentem nostram tanto turbabat alcius, quanto amplius quietem diligimus eandemque 3 habentes. Itaque de tue fidei constancia fiduciam specialem rogamus omni quo possumus studio et affectu, quatinus, cum predicti nostri filii sit intencio militem illum, qui ipsius animum conturbavit, dignis flagellacionibus castigare, memoratum N. diligenter moneas et horteris, quod occursacione captivitatis huius contra nostrum filium hostiliter non procedat. Tantum namque tamque sollempnem 4 ac tam sufficientem emendacionem in proximo sibi studebimus procu- rare, quod ipsum non oportebit procedere ad vindictam. E. Tedio dilacionis affectus et exspectacionis incommodo, quod multorum turbavit animos, lacessitus,5 quemadmodum fide- lium anime Christi siciebant adventum, ut per eum de tenebris educerentur ad lucem, vel sicut iustus Symeon videre deside- rabat occulis propriis Deum salutare, sic licet impar concupivi cum multis vestris fidelibus hactenus, ut in omnem terram vester sonus exitet, et in fines orbis terre famam regii nominis processuum vestrorum magnificencia publicaret. Verum, quia refrigescente precendentis6 fame vestre preconio multorum desideria, que ad exaltacionem vestri culminis ferventer accensa fuerunt, tepuerunt, multorumque corda iam ceperunt pre tedio 1 Chmel tenemus. 2 Titel von anderer Hand. 3 Cod. eorundem. 4 Cod. sollempno. 5 Cod. lacessiter. 6 Cod. precendenti.
256 care et penitus solvere teneremur.! Hinc est, quod universitatis vestre noticie declaramus presencium serie protestantes, quod nos, dictante sentencia principum eorundem, predictas pactiones et condiciones, quas dictus Boemie rex ab eodem duce sic extorsisse dinoscitur, prout superius est expressum, auctoritate regia reprobamus et revocamus in irritum, pronunciantes ex- presse prefatum ducem ad observacionem earum nullatenus obligari. In cuius ... . D. Exhortacio ad pacem.2 Exorta inter N. et N. perniciose discessionis materia mentem nostram tanto turbabat alcius, quanto amplius quietem diligimus eandemque 3 habentes. Itaque de tue fidei constancia fiduciam specialem rogamus omni quo possumus studio et affectu, quatinus, cum predicti nostri filii sit intencio militem illum, qui ipsius animum conturbavit, dignis flagellacionibus castigare, memoratum N. diligenter moneas et horteris, quod occursacione captivitatis huius contra nostrum filium hostiliter non procedat. Tantum namque tamque sollempnem 4 ac tam sufficientem emendacionem in proximo sibi studebimus procu- rare, quod ipsum non oportebit procedere ad vindictam. E. Tedio dilacionis affectus et exspectacionis incommodo, quod multorum turbavit animos, lacessitus,5 quemadmodum fide- lium anime Christi siciebant adventum, ut per eum de tenebris educerentur ad lucem, vel sicut iustus Symeon videre deside- rabat occulis propriis Deum salutare, sic licet impar concupivi cum multis vestris fidelibus hactenus, ut in omnem terram vester sonus exitet, et in fines orbis terre famam regii nominis processuum vestrorum magnificencia publicaret. Verum, quia refrigescente precendentis6 fame vestre preconio multorum desideria, que ad exaltacionem vestri culminis ferventer accensa fuerunt, tepuerunt, multorumque corda iam ceperunt pre tedio 1 Chmel tenemus. 2 Titel von anderer Hand. 3 Cod. eorundem. 4 Cod. sollempno. 5 Cod. lacessiter. 6 Cod. precendenti.
Strana 257
257 dormitare, nisi per processus vestros magnificos et altisonos excitentur; ego, qui, quanto me in constancia devocionis et fidei valvis sencio radicatum, tanto acrius ex tepiditate huiusmodi torqueor et affligor, celsitudinem vestram humillima supplica- cione deposco, quatinus, animum multis propter hoc suspiriis distractum et curis — si placeat — letificare curantes, me de intencione vestra vestrisque processibus, quos ipse rex regum felicibus semper auspiciis servare dignetur, velitis per speciales litteras regias reddere cerciorem. Scitote, quod, si minus strenue minus magnifice processeritis, multorum corda fidelium circa vestram sentenciam et honores multo magis compellitis tepescere, quam fervere. F. Ut alii prestetur fidelitatis iuramentum. Cum per occupaciones varias et diversas nobis in novitate sucepti regiminis incumbentes ad diversa loca, in quibus nostre serenitatis expectatur presencia, non possimus nos conferre tam subitis gressibus, ut vellemus, que per nos agere et complere non possimus, nostris fidelibus dignum decrevit nostra serenitas committenda. Hinc est, quod nos illustrem principem N. presén- cium exhibitorem 1 ex hinc ad vos transmittimus, studiose ro- gantes ac mandantes, quatinus eidem vice nostra prestetis? fidelitatis debite publicum iuramentum, certum tenentes, quod universos et singulos vos in omni gracia et benignitate regia tam benigne et gloriose tenebimur confovere, quod nostri honoris et culminis incrementum vobis cedere debeat ad profectum. G. Supplicacio abbatis et conventus, ut protegatur. De promocione et nominis vestri3 exaltacione nobis super omnia congaudentes, regi regum una vobiscum 4 grates inmensas exsolvere non cessamus, qui de excelso celorum habitaculo pressuras pauperum suorum respiciens, gravissimam et univer- salem terre turbacionem per vos studuit reformare. Supplicantes 1 Cod. om. 2 Cod. prestens. 3 Cod. viri. 4 Cod. nobiscum. Archiv. Bd. LV. I. Hälfte. 17
257 dormitare, nisi per processus vestros magnificos et altisonos excitentur; ego, qui, quanto me in constancia devocionis et fidei valvis sencio radicatum, tanto acrius ex tepiditate huiusmodi torqueor et affligor, celsitudinem vestram humillima supplica- cione deposco, quatinus, animum multis propter hoc suspiriis distractum et curis — si placeat — letificare curantes, me de intencione vestra vestrisque processibus, quos ipse rex regum felicibus semper auspiciis servare dignetur, velitis per speciales litteras regias reddere cerciorem. Scitote, quod, si minus strenue minus magnifice processeritis, multorum corda fidelium circa vestram sentenciam et honores multo magis compellitis tepescere, quam fervere. F. Ut alii prestetur fidelitatis iuramentum. Cum per occupaciones varias et diversas nobis in novitate sucepti regiminis incumbentes ad diversa loca, in quibus nostre serenitatis expectatur presencia, non possimus nos conferre tam subitis gressibus, ut vellemus, que per nos agere et complere non possimus, nostris fidelibus dignum decrevit nostra serenitas committenda. Hinc est, quod nos illustrem principem N. presén- cium exhibitorem 1 ex hinc ad vos transmittimus, studiose ro- gantes ac mandantes, quatinus eidem vice nostra prestetis? fidelitatis debite publicum iuramentum, certum tenentes, quod universos et singulos vos in omni gracia et benignitate regia tam benigne et gloriose tenebimur confovere, quod nostri honoris et culminis incrementum vobis cedere debeat ad profectum. G. Supplicacio abbatis et conventus, ut protegatur. De promocione et nominis vestri3 exaltacione nobis super omnia congaudentes, regi regum una vobiscum 4 grates inmensas exsolvere non cessamus, qui de excelso celorum habitaculo pressuras pauperum suorum respiciens, gravissimam et univer- salem terre turbacionem per vos studuit reformare. Supplicantes 1 Cod. om. 2 Cod. prestens. 3 Cod. viri. 4 Cod. nobiscum. Archiv. Bd. LV. I. Hälfte. 17
Strana 258
258 et obsequentes regie serenitatis clemenciam in eo, qui crucis subire pro nobis! supplicium non expavit, quatinus domum nostram, que solum regis celestis advocacione gaudebat hacte- nus, sub specialem protectionis vestre graciam recipere velitis, destructioni nostre, quam per provinciales dominos diversis rapinis sustinuimus et incendiis, consilio, defensione succurentes et auxilio, ut talis exhibitor presencium a benignitate vestra duxerit postulandum. H. Privilegium civitatis confirmans priora. Dignum iudicat nostra serenitas et decrevit, quod fidelium nostrorum commodis tanto generosius intendamus, quantum iidem sacrosancto Romano imperio et nobis imperii atque rei- publice curam gerentibus fidelius coniunguntur. Cum enim sub- ditorum commodum et commoditatis augmentum nostra pro- curat serenitas, dilatacionem honoris regii et dignitatis imperii promovemus. Quapropter inherentes divorum imperatorum et regum inclite recordacionis antecessorum nostrorum vestigiis et exemplis illos, quos ad nos et nostra tempora predictorum imperatorum et regum in conservacione iuris, libertatis et ho- noris perduxit posteritas, cupientes in eadem quantum ipsi gracia confovere, dilectis fidelibus nostris civibus talibus omnia iura, libertates et gracias a magne recordacionis inclito F. Ro- manorum imperatore antecessore nostro et aliis ante ipsum .. . A. ... ob reverenciam sacri imperii et nostram predictum N., quandocumque et ubicumque super agendis suis ad vos devenerit, studeatis tam favorabiliter promovere, quod et suis, et dampnis et periculis, caveatur, et idem promocionis2 sue intentum et speratum per nos propositum consequatur, et nos vobis proinde speciali gracia teneamur. 1 Cod. vobis. 2 Cod. promocioni.
258 et obsequentes regie serenitatis clemenciam in eo, qui crucis subire pro nobis! supplicium non expavit, quatinus domum nostram, que solum regis celestis advocacione gaudebat hacte- nus, sub specialem protectionis vestre graciam recipere velitis, destructioni nostre, quam per provinciales dominos diversis rapinis sustinuimus et incendiis, consilio, defensione succurentes et auxilio, ut talis exhibitor presencium a benignitate vestra duxerit postulandum. H. Privilegium civitatis confirmans priora. Dignum iudicat nostra serenitas et decrevit, quod fidelium nostrorum commodis tanto generosius intendamus, quantum iidem sacrosancto Romano imperio et nobis imperii atque rei- publice curam gerentibus fidelius coniunguntur. Cum enim sub- ditorum commodum et commoditatis augmentum nostra pro- curat serenitas, dilatacionem honoris regii et dignitatis imperii promovemus. Quapropter inherentes divorum imperatorum et regum inclite recordacionis antecessorum nostrorum vestigiis et exemplis illos, quos ad nos et nostra tempora predictorum imperatorum et regum in conservacione iuris, libertatis et ho- noris perduxit posteritas, cupientes in eadem quantum ipsi gracia confovere, dilectis fidelibus nostris civibus talibus omnia iura, libertates et gracias a magne recordacionis inclito F. Ro- manorum imperatore antecessore nostro et aliis ante ipsum .. . A. ... ob reverenciam sacri imperii et nostram predictum N., quandocumque et ubicumque super agendis suis ad vos devenerit, studeatis tam favorabiliter promovere, quod et suis, et dampnis et periculis, caveatur, et idem promocionis2 sue intentum et speratum per nos propositum consequatur, et nos vobis proinde speciali gracia teneamur. 1 Cod. vobis. 2 Cod. promocioni.
Strana 259
259 B. Exhortacio super applausus civium. In benivolencie singularis applausu complectitur nostra serenitas clare fidei puritatem et sinceritatis indubitate con- stanciam, qua vos erga nos et Romanum imperium semper incaluisse comperimus; que quidem vestra generosa placiditas lucidis insignita frequenter operibus nostris sic memorabilibus est inscripta tenaciter, quod ad omnem profectum vestrum et tranquillitatem commoda vestra! velimus assurgere, libertates vestras, honores et iura disponentes ubilibet non minuere sed augere. Eya igitur vos fideles imperii egregii ad insistendum nostris et imperii beneplacitis de bono in melius continuacione perpetua mentes et animas vestras preparate.2 Certum enim vos reddimus et securos, quod in nullo eventu vel causa vos ablegabimus aut alienabimus ullo modo, sed inter speciales alumpnos imperii computare vos volumus, specialibus nostris et imperii usibus et obsequiis omni tempore reservandos. 3 C. Absolucio a proscriptionis sentencia. Ad universorum sacri Romani imperii noticiam trans- mittimus per presentes, quod, cum talis N. proscriptionis sen- tenciam perpetratis criminibus, ad que eadem proscriptionis sentencia consequitur, incidisset, seu in ipsum eadem sentencia prolata racionabiliter extitisset, ipso nobis humiliter suppli- cante, 4 ut eundem ab huiusmodi proscriptionis sentencia aucto- ritate regia misericorditer absolvere dignaremur, presertim cum tempore causam, pro qua proscriptionis penam meruerat, amputasset, nos eundem N. ad preces talium pro ipso nobis 1 Cod. votis. 2 Cod. quos preparare. 3 Bei Böhmer Rud. 130 (Cod. Lubicens. I. 332) lautet der letzte Satz: „... statuentes, quod predictos cives nostros in nullo casu vel eventu ablegabimus aut alienabimus ullo modo, sed ipsos inter speciales alumpnos imperii computare volumus, specialibus nostris et imperii usibus et ob- sequiis omni tempore reservandos‘. 4 Cod. supplicantes. 17*
259 B. Exhortacio super applausus civium. In benivolencie singularis applausu complectitur nostra serenitas clare fidei puritatem et sinceritatis indubitate con- stanciam, qua vos erga nos et Romanum imperium semper incaluisse comperimus; que quidem vestra generosa placiditas lucidis insignita frequenter operibus nostris sic memorabilibus est inscripta tenaciter, quod ad omnem profectum vestrum et tranquillitatem commoda vestra! velimus assurgere, libertates vestras, honores et iura disponentes ubilibet non minuere sed augere. Eya igitur vos fideles imperii egregii ad insistendum nostris et imperii beneplacitis de bono in melius continuacione perpetua mentes et animas vestras preparate.2 Certum enim vos reddimus et securos, quod in nullo eventu vel causa vos ablegabimus aut alienabimus ullo modo, sed inter speciales alumpnos imperii computare vos volumus, specialibus nostris et imperii usibus et obsequiis omni tempore reservandos. 3 C. Absolucio a proscriptionis sentencia. Ad universorum sacri Romani imperii noticiam trans- mittimus per presentes, quod, cum talis N. proscriptionis sen- tenciam perpetratis criminibus, ad que eadem proscriptionis sentencia consequitur, incidisset, seu in ipsum eadem sentencia prolata racionabiliter extitisset, ipso nobis humiliter suppli- cante, 4 ut eundem ab huiusmodi proscriptionis sentencia aucto- ritate regia misericorditer absolvere dignaremur, presertim cum tempore causam, pro qua proscriptionis penam meruerat, amputasset, nos eundem N. ad preces talium pro ipso nobis 1 Cod. votis. 2 Cod. quos preparare. 3 Bei Böhmer Rud. 130 (Cod. Lubicens. I. 332) lautet der letzte Satz: „... statuentes, quod predictos cives nostros in nullo casu vel eventu ablegabimus aut alienabimus ullo modo, sed ipsos inter speciales alumpnos imperii computare volumus, specialibus nostris et imperii usibus et ob- sequiis omni tempore reservandos‘. 4 Cod. supplicantes. 17*
Strana 260
260 supplicancium auctoritate regia iuri suo pristino restituimus, antedicta proscriptionis sentencia relaxata. In cuius rei testi- monium . . . . . . D°. Universis civibus N. Pensat nostra serenitas non indigne, quo devocionis studio quantaque fidei puritate quisque se ad nos tenuerit hactenus, et ad nostre serenitatis magnificenciam se tenere per devota fidelitatis studia velit et valeat in futu- rum. Et quos pluries in amore dilectionis et devote servitutis obsequiis ardentibus animis incalescere reperimus, ampliori dilectioni atque meritorum cumulo in augmento gracie digne decuerit nostra serenitas prosequi.1 Expertum itaque in vobis tam arduum quam devotum atque indefessum vestrum servicium et sinceri cordis affectus prodiens per effectum, nostre serenitati pre ceteris vos commendat, et laciores beneficiaria gracia dignos facit. Quapropter curantes inpensa nobis devota servicia con- digne retribucionis merito in occulorum nostri cordis semper habere noticia, ut meritum merito respondeat, generose in nostram2 et sacri imperii protectionem vos recipimus specialem, cupientes ab omnibus iniquis et violentis3 conpressionibus 4 quorumcumque magestatis nostre viribus vos defendere tam potenter, quod inpensa nobis servicia et repensa vobis 5 exube- rans nostre serenitatis gracia ceterorum ad devocionem nostram mentes per exempla6 inclinare poterunt et movere. E'. Exemptio canonicorum a teloneo. Antiquorum decrevit provisio nec modernorum non dis- plicet ingenio res gestas in occursum futuri scandali litterali expressione memorie commendare. Quapropter sciants universi presencium inspectores, quod nos ob reverenciam eius, qui cor 1 Cod. prosequentes. 2 Cod. nostrarum. 3 Cod. volentis. 4 Cod. con- propressionibus. 5 Cod nobis. 6 Cod. empla. Gleich n. 84 der Summa curiae regis. Der Titel lautet dort: ,Gracia facta cuidam ecclesie de non dando theloneum de proventibus suorum possessionum‘. 8 Cod. om.
260 supplicancium auctoritate regia iuri suo pristino restituimus, antedicta proscriptionis sentencia relaxata. In cuius rei testi- monium . . . . . . D°. Universis civibus N. Pensat nostra serenitas non indigne, quo devocionis studio quantaque fidei puritate quisque se ad nos tenuerit hactenus, et ad nostre serenitatis magnificenciam se tenere per devota fidelitatis studia velit et valeat in futu- rum. Et quos pluries in amore dilectionis et devote servitutis obsequiis ardentibus animis incalescere reperimus, ampliori dilectioni atque meritorum cumulo in augmento gracie digne decuerit nostra serenitas prosequi.1 Expertum itaque in vobis tam arduum quam devotum atque indefessum vestrum servicium et sinceri cordis affectus prodiens per effectum, nostre serenitati pre ceteris vos commendat, et laciores beneficiaria gracia dignos facit. Quapropter curantes inpensa nobis devota servicia con- digne retribucionis merito in occulorum nostri cordis semper habere noticia, ut meritum merito respondeat, generose in nostram2 et sacri imperii protectionem vos recipimus specialem, cupientes ab omnibus iniquis et violentis3 conpressionibus 4 quorumcumque magestatis nostre viribus vos defendere tam potenter, quod inpensa nobis servicia et repensa vobis 5 exube- rans nostre serenitatis gracia ceterorum ad devocionem nostram mentes per exempla6 inclinare poterunt et movere. E'. Exemptio canonicorum a teloneo. Antiquorum decrevit provisio nec modernorum non dis- plicet ingenio res gestas in occursum futuri scandali litterali expressione memorie commendare. Quapropter sciants universi presencium inspectores, quod nos ob reverenciam eius, qui cor 1 Cod. prosequentes. 2 Cod. nostrarum. 3 Cod. volentis. 4 Cod. con- propressionibus. 5 Cod nobis. 6 Cod. empla. Gleich n. 84 der Summa curiae regis. Der Titel lautet dort: ,Gracia facta cuidam ecclesie de non dando theloneum de proventibus suorum possessionum‘. 8 Cod. om.
Strana 261
261 hominis confirmat spiritu principali, necnon in remissionem peccatorum nostrorum talem 1 in ecclesiam hanc graciam feci- mus, ut universos proventus, quos de possessionibus ecclesie sue habuerint, et nuncii eiusdem ecclesie et iuramento suo probaverint ita esse, in teloneo nostro deducerent sine nostro et nostrorum officialium inpedimento. In cuius testimonium . . . F. Deprecatoria pro promocione.2 Licet ad cuncta, que magis divine3 complaceant et con- tineant equitatem credacioni,4 generosis 5 semper aspirare favo- ribus et intendere studiis oportunis. Quia tamen plerumque non obfuit vigiles mentes in patronis vigilancie studium excitare, de vestre6 rectitudinis zelo fiducie plenitudinem obtinentes, paternitatem vestram affectu quo possumus ampliori rogamus, quatinus diligenti consideracione pensantes, qualiter in sublima- cionis nostre principiis operata sit gracia deitatis, quanta qui- dem8 quies ecclesiis, quanta eciam toti reipublice? et fidei christiane tranquillitas de provectionis10 nostre gradibus!1 ex- pectetur, divine disposicionis cooperator in nobis officiosus adesse dignemini,12 nec pigeat eum, qui exaltator est humilium, congruis laudibus exhortari, ut, qui nos in sede disposuit pre mundi principibus in solio principali, cordis nostri firmum pro- positum ad honorandam et extollendam sacrosanctam matrem 3 10 12 1 Cod. tali. 2 Im ersten Theile übereinstimmend mit Bodmann I. 4 und der Summa curiae regis n. 2 (vgl. die Bemerkung hierüber pag. 252). Bodm. divine magestati. 4 Bodm. credamini. 5 Bodm. gratiosis. Cod. nostre. Cod. af. q. p. a. ro. Nach Bodmann ergänzt, der aber eine andere Stel� lung hat (rogamus affectu quo possumus ampliori). Bodm. quantaque. Bodm. reipublicae Katholicae. Bodm. ex prosperitatis. 11 Bodm. progressibus. Während bis ,dignemini€ die früher angeführte Uebereinstimmung mit Bodmann (und der Summa curiae regis) herrscht, geht dort der Satz folgendermassen weiter: ,et sanctissimum patrem dominum nostrum Sumum pontificem, ut ad debitum nobis diadema nos evocet, allectivis inductionibus efficaciter exhortari; ut proinde nos in vestris et vestrorum agendis experiamini semper ultroneos et benivolos sentiatis'.
261 hominis confirmat spiritu principali, necnon in remissionem peccatorum nostrorum talem 1 in ecclesiam hanc graciam feci- mus, ut universos proventus, quos de possessionibus ecclesie sue habuerint, et nuncii eiusdem ecclesie et iuramento suo probaverint ita esse, in teloneo nostro deducerent sine nostro et nostrorum officialium inpedimento. In cuius testimonium . . . F. Deprecatoria pro promocione.2 Licet ad cuncta, que magis divine3 complaceant et con- tineant equitatem credacioni,4 generosis 5 semper aspirare favo- ribus et intendere studiis oportunis. Quia tamen plerumque non obfuit vigiles mentes in patronis vigilancie studium excitare, de vestre6 rectitudinis zelo fiducie plenitudinem obtinentes, paternitatem vestram affectu quo possumus ampliori rogamus, quatinus diligenti consideracione pensantes, qualiter in sublima- cionis nostre principiis operata sit gracia deitatis, quanta qui- dem8 quies ecclesiis, quanta eciam toti reipublice? et fidei christiane tranquillitas de provectionis10 nostre gradibus!1 ex- pectetur, divine disposicionis cooperator in nobis officiosus adesse dignemini,12 nec pigeat eum, qui exaltator est humilium, congruis laudibus exhortari, ut, qui nos in sede disposuit pre mundi principibus in solio principali, cordis nostri firmum pro- positum ad honorandam et extollendam sacrosanctam matrem 3 10 12 1 Cod. tali. 2 Im ersten Theile übereinstimmend mit Bodmann I. 4 und der Summa curiae regis n. 2 (vgl. die Bemerkung hierüber pag. 252). Bodm. divine magestati. 4 Bodm. credamini. 5 Bodm. gratiosis. Cod. nostre. Cod. af. q. p. a. ro. Nach Bodmann ergänzt, der aber eine andere Stel� lung hat (rogamus affectu quo possumus ampliori). Bodm. quantaque. Bodm. reipublicae Katholicae. Bodm. ex prosperitatis. 11 Bodm. progressibus. Während bis ,dignemini€ die früher angeführte Uebereinstimmung mit Bodmann (und der Summa curiae regis) herrscht, geht dort der Satz folgendermassen weiter: ,et sanctissimum patrem dominum nostrum Sumum pontificem, ut ad debitum nobis diadema nos evocet, allectivis inductionibus efficaciter exhortari; ut proinde nos in vestris et vestrorum agendis experiamini semper ultroneos et benivolos sentiatis'.
Strana 262
262 ecclesiam subiugandamque fidei katholice omnem gentis bar- barice nacionem, dignetur perducere ad effectum. Ad huius in vestris et vestrorum agendis nos vobis offerimus ultroneos atque promptos. G°. Commendacio restitucionis cum iuramento fidelitatis faciendo. Cum illius nobis favente clemencia, qui ad superne digni- tatis apicem nos vocavit, tam felicibus auspiciis vota nostra in recuperacione bonorum imperialium dirigantur, quod eciam principes sacri imperii membratim omnia per ipsos occupata hactenus ultronea voluntate nobis restituant libera et soluta, congaudentes et fidelitatis vestre devocioni non modicum com- mendamus, quod vos exemplo illustrium principum ac aliorum fidelium nostrorum fidem ac devocionem, qua nobis et sacro Romano imperio tenemini, recognoscitis et ad faciendum nobis fidelitatis debitum servicium vos offeritis. Hinc est, quod, fideli- tatem vestram in hac parte laudantes et nostre memorie inpri- mentes, rogamus et mandamus, quatinus tali sculteto nostro nostro nomine presentetis fidelitatis debite publicum iuramen- tum, nulli alii quam nobis in aliquo servicio intendentes, sed omnia, que diversis hactenus inpendistis, nostre magestatis beneplacitis reservantes. Ad hoc sciat vestra fidelitas, quod ad omnia protectioni et commoditati vestre utilia nostre sereni- tatis graciam invenire debetis benivolam et paratam. H'. Dignum iudicat nostra serenitas et decrevit,2 quod sicut personarum et locorum est distinctio, 3 sic et quorumlibet meri- torum ! dispar respectus et dissimilis retribucionis qualitas habeatur, tantumque unicuique augeatur gracie et favoris5, quantum sua obsequiosa fidelitas ceteris noscitur prepollere. 1 Gleich Gerbert pag. 143 aus einem Wiener Codex Epistolaris, und Baum- gartenberger Formelbuch ed. Baerwald pag. 252. Gerb. u. Baerw. decernit. 3 Gerb. u. Baerw. personarum est distinctio et locorum. 4 Cod. merito. Gerb. u. Baerw. meritorum quorumlibet. Gerb. favoris et gratiae. 5
262 ecclesiam subiugandamque fidei katholice omnem gentis bar- barice nacionem, dignetur perducere ad effectum. Ad huius in vestris et vestrorum agendis nos vobis offerimus ultroneos atque promptos. G°. Commendacio restitucionis cum iuramento fidelitatis faciendo. Cum illius nobis favente clemencia, qui ad superne digni- tatis apicem nos vocavit, tam felicibus auspiciis vota nostra in recuperacione bonorum imperialium dirigantur, quod eciam principes sacri imperii membratim omnia per ipsos occupata hactenus ultronea voluntate nobis restituant libera et soluta, congaudentes et fidelitatis vestre devocioni non modicum com- mendamus, quod vos exemplo illustrium principum ac aliorum fidelium nostrorum fidem ac devocionem, qua nobis et sacro Romano imperio tenemini, recognoscitis et ad faciendum nobis fidelitatis debitum servicium vos offeritis. Hinc est, quod, fideli- tatem vestram in hac parte laudantes et nostre memorie inpri- mentes, rogamus et mandamus, quatinus tali sculteto nostro nostro nomine presentetis fidelitatis debite publicum iuramen- tum, nulli alii quam nobis in aliquo servicio intendentes, sed omnia, que diversis hactenus inpendistis, nostre magestatis beneplacitis reservantes. Ad hoc sciat vestra fidelitas, quod ad omnia protectioni et commoditati vestre utilia nostre sereni- tatis graciam invenire debetis benivolam et paratam. H'. Dignum iudicat nostra serenitas et decrevit,2 quod sicut personarum et locorum est distinctio, 3 sic et quorumlibet meri- torum ! dispar respectus et dissimilis retribucionis qualitas habeatur, tantumque unicuique augeatur gracie et favoris5, quantum sua obsequiosa fidelitas ceteris noscitur prepollere. 1 Gleich Gerbert pag. 143 aus einem Wiener Codex Epistolaris, und Baum- gartenberger Formelbuch ed. Baerwald pag. 252. Gerb. u. Baerw. decernit. 3 Gerb. u. Baerw. personarum est distinctio et locorum. 4 Cod. merito. Gerb. u. Baerw. meritorum quorumlibet. Gerb. favoris et gratiae. 5
Strana 263
263 Cum itaque vos tales et cetera 1 tam devotos tamque fideles sacro Romano imperio semper exhibueritis,2 quod de similibus vobis sit non modica certitudo, nos proinde cupientes inpendere munus et munificenciam gracie specialis, omnia servicia, que tempore vacantis imperii usque ad nostram creacionem cui- quam 3 imperatori vel regi debuistis inpendere, quidquid eciam de bonis imperii medio tempore occasione bellorum vos oppri- mencium recepistis, hec omnia nos de benignitate regia vobis misericorditer ac liberaliter indulgemus, nullam pro vobis culpa 4 penam vel pene comminacionem aliquatinus inferendo, sed vos pocius in omni favore et gracia uberrime 5 consolacionis et pro- tectionis beneficio consolando. I°. Divini cultus nominis, qui in 7 vestro viget ordine, kari- tatis opera, que non solum indigentibus verum eciam commit- tentibus s omnibus hospitalitate larga liberaliter impenduntur, nec non rogacionum? suffragia, quibus salutare salvatoris omnium subsidium imploratur, serenitatis nostre movent animum et inclinant, quod vestris peticionibus debemus 10 annuere et11 in admittendis illis faciles invenimur. 12 Eapropter humilitatis vestre precibus 13 benignitate regii favoris annuentes, 14 commutacionem bonorum vestrorum propriorum15 factam erga talem 16 et suos heredes pro bonis,17 que ab imperio1s in feodo tenebantur, et teneri deberent19 in posterum‘ gratam habentes et ratam ipsam presentis decreti 2° munimine confirmamus, dantes vobis has litteras corfroboracionis] 21 . . . . . 1 Gerb. vos P. et H., Baerw. vos Io. et H. 2 Gerb. u. Baerw. sciamus. 3 Gerb. cui. 4 Gerb. u. Baerw. nullam vobis pro culpa. 5 Gerb. u. Baerw. consolacionis uberrime. 6 Gleich Baumgartenberger Formelbuch, ed. Baerwald pag. 300 n. 4. 7 Baerw. om. 8 sic. Baerw. communiter. 9 Baerw. oracionum. 10 Cod. u. Baerw. debeamus. 11 Baerw. ac. 12 Baerw. inveniri. 13 Baerw. preces. 14 Baerw. regia favorabiliter admittentes. 15 Baerw. proximo. 16 Baerw. N. 17 Baerw. bonis imperii. 18 Baerw. eodem. 19 Baerw. debentur. 20 Baerw. decreti nostri. 21 Baerw. dantes vobis has nostre serenitatis literas in testimonium super eo.
263 Cum itaque vos tales et cetera 1 tam devotos tamque fideles sacro Romano imperio semper exhibueritis,2 quod de similibus vobis sit non modica certitudo, nos proinde cupientes inpendere munus et munificenciam gracie specialis, omnia servicia, que tempore vacantis imperii usque ad nostram creacionem cui- quam 3 imperatori vel regi debuistis inpendere, quidquid eciam de bonis imperii medio tempore occasione bellorum vos oppri- mencium recepistis, hec omnia nos de benignitate regia vobis misericorditer ac liberaliter indulgemus, nullam pro vobis culpa 4 penam vel pene comminacionem aliquatinus inferendo, sed vos pocius in omni favore et gracia uberrime 5 consolacionis et pro- tectionis beneficio consolando. I°. Divini cultus nominis, qui in 7 vestro viget ordine, kari- tatis opera, que non solum indigentibus verum eciam commit- tentibus s omnibus hospitalitate larga liberaliter impenduntur, nec non rogacionum? suffragia, quibus salutare salvatoris omnium subsidium imploratur, serenitatis nostre movent animum et inclinant, quod vestris peticionibus debemus 10 annuere et11 in admittendis illis faciles invenimur. 12 Eapropter humilitatis vestre precibus 13 benignitate regii favoris annuentes, 14 commutacionem bonorum vestrorum propriorum15 factam erga talem 16 et suos heredes pro bonis,17 que ab imperio1s in feodo tenebantur, et teneri deberent19 in posterum‘ gratam habentes et ratam ipsam presentis decreti 2° munimine confirmamus, dantes vobis has litteras corfroboracionis] 21 . . . . . 1 Gerb. vos P. et H., Baerw. vos Io. et H. 2 Gerb. u. Baerw. sciamus. 3 Gerb. cui. 4 Gerb. u. Baerw. nullam vobis pro culpa. 5 Gerb. u. Baerw. consolacionis uberrime. 6 Gleich Baumgartenberger Formelbuch, ed. Baerwald pag. 300 n. 4. 7 Baerw. om. 8 sic. Baerw. communiter. 9 Baerw. oracionum. 10 Cod. u. Baerw. debeamus. 11 Baerw. ac. 12 Baerw. inveniri. 13 Baerw. preces. 14 Baerw. regia favorabiliter admittentes. 15 Baerw. proximo. 16 Baerw. N. 17 Baerw. bonis imperii. 18 Baerw. eodem. 19 Baerw. debentur. 20 Baerw. decreti nostri. 21 Baerw. dantes vobis has nostre serenitatis literas in testimonium super eo.
- I: Array
- 249: Array