z 541 stránek
Titul
Ia
Ib
Obsah
I
II
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
Název:
Studie a texty k životopisu Husovu ; Studie a texty k náboženským dějinám českým, č. 2
Autor:
Sedlák, Jan Nepomuk
Rok vydání:
1915
Místo vydání:
Olomouc
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
541
Obsah:
- Ia: Titul
- I: Obsah
- 1: Edice
upravit
Strana Ia
STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM REDAKTOR DR JAN SEDLÁK, PROFESOR BOHOSLOVÍ V BRNĚ. ROČNÍK II.: DR. JAN SEDLÁK, STUDIE A TEXTY K ŽIVOTOPISU HUSOVU. OLOMOUC 1915. TISKEM KNÍŽE-ARCIBISK. KNIH- A KAMENOTISKÁRNY V OLOMOUCI. NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODEJSKÉ V OLOMOUCI.
STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM REDAKTOR DR JAN SEDLÁK, PROFESOR BOHOSLOVÍ V BRNĚ. ROČNÍK II.: DR. JAN SEDLÁK, STUDIE A TEXTY K ŽIVOTOPISU HUSOVU. OLOMOUC 1915. TISKEM KNÍŽE-ARCIBISK. KNIH- A KAMENOTISKÁRNY V OLOMOUCI. NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODEJSKÉ V OLOMOUCI.
Strana Ib
Strana I
Obsah ročníku II. Dr. Jan Sedlák, Studie a texty k životopisu Husovu II. I. Proces Kostnický Texty: 1. Errores Hus in suo tractatu „Quidamon 2. Errores Mgri J. Hus in tractatu suo De ecclesia contenti 3. Articuli Michaelis de Causis — articuli e processu causae . . 4. Ex libello accusatorio archiepiscopi Zbyn- conis — articuli e partibus 5. Articuli 39 e tertia audientia publica — articuli 30 ultimi II. Jensteinův traktát „De consideratione" Text: Joannis de Jenstein Tractatus „De consi- deratione“ III. Jest list Husův Doc. č. 17 originál či překlad? Text: Hus Pražanům IV. K pramenům Husovy Lektury na Sentence V. Liturgie u Husa a husitův . Texty: 1. Epistola Mgri Jacobi de Misa pro com- munione infirmorum . . 2. Mgri Jacobi de Misa De cerimoniis 3. Apologia Mgri Jacobi de Misa contra Taboritas . VI. Ještě jednou: Učil Hus remanenci? Spolu ke kritické rozpravě prof. V. Novotného o Studiích a textech I. v Č M M. 1914 VII. Husův akt „Domini temporales . VIII. Filosofické spory pražské v době Husově Texty: 1. Mgri Hieronymi de Praga Quaestio de universalibus . . . 2. Mgri Blasii Lupi Positio contra quaestio- nem Mgri Hieronymi de Praga 3. Mgri Hieronymi de Praga Positio de uni- versalibus . 4. Mgri Blasii Lupi Actus contra positionem Mgri Hieronymi de Praga . IX. Husův akt „Nullus est dominus“ . . . Strana 1—19 19—21 21—23 23—25 25—27 27—34 35—43 44—108 109—112 117 112— 125 — 131 132—145 145—149 149—160 161—164 165—178 179—196 197—215 215—224 224—229 229—258 258—262 277—301
Obsah ročníku II. Dr. Jan Sedlák, Studie a texty k životopisu Husovu II. I. Proces Kostnický Texty: 1. Errores Hus in suo tractatu „Quidamon 2. Errores Mgri J. Hus in tractatu suo De ecclesia contenti 3. Articuli Michaelis de Causis — articuli e processu causae . . 4. Ex libello accusatorio archiepiscopi Zbyn- conis — articuli e partibus 5. Articuli 39 e tertia audientia publica — articuli 30 ultimi II. Jensteinův traktát „De consideratione" Text: Joannis de Jenstein Tractatus „De consi- deratione“ III. Jest list Husův Doc. č. 17 originál či překlad? Text: Hus Pražanům IV. K pramenům Husovy Lektury na Sentence V. Liturgie u Husa a husitův . Texty: 1. Epistola Mgri Jacobi de Misa pro com- munione infirmorum . . 2. Mgri Jacobi de Misa De cerimoniis 3. Apologia Mgri Jacobi de Misa contra Taboritas . VI. Ještě jednou: Učil Hus remanenci? Spolu ke kritické rozpravě prof. V. Novotného o Studiích a textech I. v Č M M. 1914 VII. Husův akt „Domini temporales . VIII. Filosofické spory pražské v době Husově Texty: 1. Mgri Hieronymi de Praga Quaestio de universalibus . . . 2. Mgri Blasii Lupi Positio contra quaestio- nem Mgri Hieronymi de Praga 3. Mgri Hieronymi de Praga Positio de uni- versalibus . 4. Mgri Blasii Lupi Actus contra positionem Mgri Hieronymi de Praga . IX. Husův akt „Nullus est dominus“ . . . Strana 1—19 19—21 21—23 23—25 25—27 27—34 35—43 44—108 109—112 117 112— 125 — 131 132—145 145—149 149—160 161—164 165—178 179—196 197—215 215—224 224—229 229—258 258—262 277—301
Strana II
X. Husův pomocník v evangeliu (IL) 200.0 Texty: 1. Mgri Jacobi de Misa Defensio libri De- calogi Mgri Johannis Wiklet | 2. Mgri Jacobi de Misa quodlibet TL XL Kritické otázky:. 1. Kdy vznikl traktát Husův ,Contra occultum adversanum* ? , .2. Kdy napsal Hus traktát „De arguendo clero* ? ое, З. К pramenům Husova výkladu 4. Je Husova „Dcerka“ -dílo původní? 9. Knížky proti knézi kuchmistrovi . XIL Stanislavovy incepcea Chvála theologie Texty: 1. Mgri Stanislai de Znoyma Principia in IV libros Sententiarum T 2. Mgri Stanislai de Zuoyma Recommen- datio theologiae . 2. XII. Husüv vy voj dle jeho postil . XIV. Husův Výklad víry. Рок. XV. Dřobnétexty: 1. Husova posice „Utrum in trans- - substanciacione. .* . , 2. Návod k dokonalosti 3. 'O slově Božím Ron 4. Zpráva ze snému kostnického , 9. Donace Konstantinova | 6. Výklad modlitby Páně 200 XVI. Husův pomocník v evangeliu (IL) < Texty: 1. Mgri Jacobi De Misa De paupertate cleri 2. Mgri Jacobi de Misa Sermo ad clerum (Ecce mulier) e. XVII. Husův traktát „De ecclesia“ Literární a jiné zprávy: K datování listů Husova nějakému mnichovi. — Husovo napomenutí. — Filo- sofické spisy Viklefovy. — Henricus de Vitgine Maria. — Proti řeholníkům. — Mikuláš z Drážďan Dodatek ke studii „Pramen Husova českého Vý- kladu“ ve Studiích a textech I, 170 nn. — České hu- sovské rukopisy c. k. studijní knihovnyý v Olomouci. — Kybalova edice IV. svazku Regulí Janovovych . Kdy dokončil Hus &eskou postilu néd&lní? — Stat o boji v Husově Výkladu desatera. — Husova Lek- tura na Sentence , . . . . . , Determinatio in- Strana 302 — 316: . 816—328 328—350. ‚ 351—358 ‚ 353—355 . 355—389 © '. 859—360 . 866 — 368 369—373 373—385 . . 385—393 . 894—414 417—428 . . 499—430 -. 480—431 . 481— 433 ‚ 433—485 . 435— 438 . 488—445 . 446 — 449 449 — 462 ‚ 462—477 ‚ 478 — 527 . 118—124 263—274 ‚ 928—536.
X. Husův pomocník v evangeliu (IL) 200.0 Texty: 1. Mgri Jacobi de Misa Defensio libri De- calogi Mgri Johannis Wiklet | 2. Mgri Jacobi de Misa quodlibet TL XL Kritické otázky:. 1. Kdy vznikl traktát Husův ,Contra occultum adversanum* ? , .2. Kdy napsal Hus traktát „De arguendo clero* ? ое, З. К pramenům Husova výkladu 4. Je Husova „Dcerka“ -dílo původní? 9. Knížky proti knézi kuchmistrovi . XIL Stanislavovy incepcea Chvála theologie Texty: 1. Mgri Stanislai de Znoyma Principia in IV libros Sententiarum T 2. Mgri Stanislai de Zuoyma Recommen- datio theologiae . 2. XII. Husüv vy voj dle jeho postil . XIV. Husův Výklad víry. Рок. XV. Dřobnétexty: 1. Husova posice „Utrum in trans- - substanciacione. .* . , 2. Návod k dokonalosti 3. 'O slově Božím Ron 4. Zpráva ze snému kostnického , 9. Donace Konstantinova | 6. Výklad modlitby Páně 200 XVI. Husův pomocník v evangeliu (IL) < Texty: 1. Mgri Jacobi De Misa De paupertate cleri 2. Mgri Jacobi de Misa Sermo ad clerum (Ecce mulier) e. XVII. Husův traktát „De ecclesia“ Literární a jiné zprávy: K datování listů Husova nějakému mnichovi. — Husovo napomenutí. — Filo- sofické spisy Viklefovy. — Henricus de Vitgine Maria. — Proti řeholníkům. — Mikuláš z Drážďan Dodatek ke studii „Pramen Husova českého Vý- kladu“ ve Studiích a textech I, 170 nn. — České hu- sovské rukopisy c. k. studijní knihovnyý v Olomouci. — Kybalova edice IV. svazku Regulí Janovovych . Kdy dokončil Hus &eskou postilu néd&lní? — Stat o boji v Husově Výkladu desatera. — Husova Lek- tura na Sentence , . . . . . , Determinatio in- Strana 302 — 316: . 816—328 328—350. ‚ 351—358 ‚ 353—355 . 355—389 © '. 859—360 . 866 — 368 369—373 373—385 . . 385—393 . 894—414 417—428 . . 499—430 -. 480—431 . 481— 433 ‚ 433—485 . 435— 438 . 488—445 . 446 — 449 449 — 462 ‚ 462—477 ‚ 478 — 527 . 118—124 263—274 ‚ 928—536.
Strana 1
ROCNÍK II. ČÍSLO 1. EXTY STUDIE ATE K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. I. Proces Kostnický. Řídíce se konstitucí papeže Klimenta V., na sněmě Viennském vydanou, dle níž podezřelí z kacířství v inquisičním procesu mají býti uvězněni,1) nařídili kardinálové dne 28. listopadu 1414, aby Hus byl uvězněn.2) Brzy po uvěznění (cum incarceratus noviter fuit) podal proti němu Michal z Brodu (jako procurator causae zvaný „de Causis“) první články papeži Janu XXIII. (Doc. 194—199). Články ty jsou v mnohém ohledu zajímavy. První viní Husa z nauky o přijímání pod obojí. Hardt (IV 287) proto pochybuje, že by to byly první artikule, ale bezdůvodně. Neboť třebas nemáme dokladu, že Hus v kázání učil přijímati z kalicha, jak tvrdí Michal, přece jest pravda, že stoupenci jeho již tenkráte tak podá- vali, ba že Hus již před uvězněním přijímání takové, ač ne jako povinné, doporučoval. Článek arci zůstal nepovšimnut, protože papež artikulů těch nedal komisi, takže na další jednání neměly vlivu. Druhý a třetí článek jsou známé, dříve i později se opakující, výtky remanence a že kněz ve hříchu neposvěcuje. Další dva při- pisují Husovi příliš mnoho, že totiž dle něho laikové mohou udělovati 1) „Multorum querela“ cap. 1. in Clem. V, 3. 2) „Jiné příčiny nebylo třeba. Je to prostě zahájení inquisičního procesu. Že nedbají na Sigmunda, k tomu kardinály pohnulo a) vědomí vlastního práva a b) list Husův, že přišel do Kostnice bez glejtu. Zpráva, že Hus v domě vdovy Fidy slouží mši (biskupové Augšpurský a Tridentský, kteří přišli ho odvést ke kardinálům, prý řekli: „iam amplius non officiabis vel missabis“. Doc. 249), a zvěst, že se pokusil o útěk (Doc. 247 n.), třebas tomu nebylo tak, asi spolu- působily na rozhodnutí. Studie a texty.“ (1)
ROCNÍK II. ČÍSLO 1. EXTY STUDIE ATE K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. I. Proces Kostnický. Řídíce se konstitucí papeže Klimenta V., na sněmě Viennském vydanou, dle níž podezřelí z kacířství v inquisičním procesu mají býti uvězněni,1) nařídili kardinálové dne 28. listopadu 1414, aby Hus byl uvězněn.2) Brzy po uvěznění (cum incarceratus noviter fuit) podal proti němu Michal z Brodu (jako procurator causae zvaný „de Causis“) první články papeži Janu XXIII. (Doc. 194—199). Články ty jsou v mnohém ohledu zajímavy. První viní Husa z nauky o přijímání pod obojí. Hardt (IV 287) proto pochybuje, že by to byly první artikule, ale bezdůvodně. Neboť třebas nemáme dokladu, že Hus v kázání učil přijímati z kalicha, jak tvrdí Michal, přece jest pravda, že stoupenci jeho již tenkráte tak podá- vali, ba že Hus již před uvězněním přijímání takové, ač ne jako povinné, doporučoval. Článek arci zůstal nepovšimnut, protože papež artikulů těch nedal komisi, takže na další jednání neměly vlivu. Druhý a třetí článek jsou známé, dříve i později se opakující, výtky remanence a že kněz ve hříchu neposvěcuje. Další dva při- pisují Husovi příliš mnoho, že totiž dle něho laikové mohou udělovati 1) „Multorum querela“ cap. 1. in Clem. V, 3. 2) „Jiné příčiny nebylo třeba. Je to prostě zahájení inquisičního procesu. Že nedbají na Sigmunda, k tomu kardinály pohnulo a) vědomí vlastního práva a b) list Husův, že přišel do Kostnice bez glejtu. Zpráva, že Hus v domě vdovy Fidy slouží mši (biskupové Augšpurský a Tridentský, kteří přišli ho odvést ke kardinálům, prý řekli: „iam amplius non officiabis vel missabis“. Doc. 249), a zvěst, že se pokusil o útěk (Doc. 247 n.), třebas tomu nebylo tak, asi spolu- působily na rozhodnutí. Studie a texty.“ (1)
Strana 2
svátosti a jsou kněžími. Pak následuje osm bludů jeho o církvi. Druhý díl obsahuje kus historie. Michal žádá, aby papež ustanovil komisaře, kteří by Husa o těchto a Viklefových článcích vyšetřili, a mistry, kteří by prozkoumali jeho spisy De ecclesia a Quidamon (Proti Pálčovi). Komise žádaná byla od Jana XXIII. skutečně zřízena dne 4. prosince. Sestávala z kardinála Jana patriarchy Konstantinopol- ského a z biskupů Jana Lubuského a Bernarda Kastelského. Pro- kurátoři koncilu předložili jí krátké vylíčení dosavadního procesu Husova (Doc. 199—204), počínající bullou Alexandra V., kterouž opsali téměř doslovně (Srv. Doc. 374—376), a vypravující o citaci a exkommunikaci Colonnově a aggravaci Petrově.1) Proces je tedy míněn jako pokračování procesu započatého r. 1410 a pro nedostavení Husovo neprovedeného. Komise, majíc při instruovati, vede vyšetřování dvojím směrem: hledí vyzkoumati smýšlení Husovo o 45 článcích Viklefových, ježto žaloby viní Husa z viklefství a z hájení těch článkův, a 2. zpytuje pravdivost článkův Husovi připisovaných. Jednání její jest velmi čilé. Již za několik dní po uvěznění Husově v karceru kláštera dominikánského (6. prosince) podrobila Husa výslechu o 45 článcích Viklefových2) a nějakých článcích jemu přičítaných.3) Hus nejprve, odmítaje výtku kacířství, prohlásil a napsal vlastní rukou, že nechce ničeho tvrdošíjně hájiti, nýbrž přijati poučení od každého a podrobiti se rozhodnutí sněmovnímu, a pak odpovídal na jednotlivé články. Komisaři nabízeli mu pak několikráte („instantes per plures dies“ Doc. 86), aby se dal na rozsudek 12 neb 13 mistrů, ale Hus to odmítl, prohlásiv a k odpo- vědem, jež potom připojil ke článkům písemně, dodav, že chce státi před koncilem a zde složiti účet ze své víry.4) 1) Srv. pendant k tomuto aktu v Husově „Ordo procedendi“ — Doc. 188—193. 2) Nemáme-li listy Husovy, jež klade Novotný (Listy Husovy, ve V. U. Sp. 1898 str. 46 nn.) na počátek ledna, přeložiti až na začátek března, nelze s prvním výslechem sestoupiti pod 10.—12. prosinec. Pan Jan z Chlumu zajisté již 4. ledna píše Husovi, že čelní přátelé jeho, a zvláště Jesenic, rmoutí se nad jeho výpovědmi v žaláři (Doc. 86). Těmi přáteli nelze rozuměti než přátele v Praze; Jesenic v Kostnici nebyl. Došla tedy zatím zpráva o prvním výslechu do Prahy a odtud odpověď do Kostnice, nač i třínedělní lhůta je dosti krátká. 3) Že mu byly obojí články předloženy současně neb aspoň krátce za sebou, plyne z jeho slov v listě přátelům: „postqnam manu mea scripsi responsiones ad articulos Wicleff 45 et ad alios, qui mihi obiciuntur“ (Doc. 86.) Které to byly články, nevíme. Jistě ne články Pálčovy, o nichž se zmiňuje dále v témže listě. Snad články Michalovy uveřejněné v Doc. 169—174 s odpovědmi Husovými. Důvod, proč se o nich pak již nemluví, uslyšíme později. 4) Tak tvrdí Hus sám. Doc. 86. (2)
svátosti a jsou kněžími. Pak následuje osm bludů jeho o církvi. Druhý díl obsahuje kus historie. Michal žádá, aby papež ustanovil komisaře, kteří by Husa o těchto a Viklefových článcích vyšetřili, a mistry, kteří by prozkoumali jeho spisy De ecclesia a Quidamon (Proti Pálčovi). Komise žádaná byla od Jana XXIII. skutečně zřízena dne 4. prosince. Sestávala z kardinála Jana patriarchy Konstantinopol- ského a z biskupů Jana Lubuského a Bernarda Kastelského. Pro- kurátoři koncilu předložili jí krátké vylíčení dosavadního procesu Husova (Doc. 199—204), počínající bullou Alexandra V., kterouž opsali téměř doslovně (Srv. Doc. 374—376), a vypravující o citaci a exkommunikaci Colonnově a aggravaci Petrově.1) Proces je tedy míněn jako pokračování procesu započatého r. 1410 a pro nedostavení Husovo neprovedeného. Komise, majíc při instruovati, vede vyšetřování dvojím směrem: hledí vyzkoumati smýšlení Husovo o 45 článcích Viklefových, ježto žaloby viní Husa z viklefství a z hájení těch článkův, a 2. zpytuje pravdivost článkův Husovi připisovaných. Jednání její jest velmi čilé. Již za několik dní po uvěznění Husově v karceru kláštera dominikánského (6. prosince) podrobila Husa výslechu o 45 článcích Viklefových2) a nějakých článcích jemu přičítaných.3) Hus nejprve, odmítaje výtku kacířství, prohlásil a napsal vlastní rukou, že nechce ničeho tvrdošíjně hájiti, nýbrž přijati poučení od každého a podrobiti se rozhodnutí sněmovnímu, a pak odpovídal na jednotlivé články. Komisaři nabízeli mu pak několikráte („instantes per plures dies“ Doc. 86), aby se dal na rozsudek 12 neb 13 mistrů, ale Hus to odmítl, prohlásiv a k odpo- vědem, jež potom připojil ke článkům písemně, dodav, že chce státi před koncilem a zde složiti účet ze své víry.4) 1) Srv. pendant k tomuto aktu v Husově „Ordo procedendi“ — Doc. 188—193. 2) Nemáme-li listy Husovy, jež klade Novotný (Listy Husovy, ve V. U. Sp. 1898 str. 46 nn.) na počátek ledna, přeložiti až na začátek března, nelze s prvním výslechem sestoupiti pod 10.—12. prosinec. Pan Jan z Chlumu zajisté již 4. ledna píše Husovi, že čelní přátelé jeho, a zvláště Jesenic, rmoutí se nad jeho výpovědmi v žaláři (Doc. 86). Těmi přáteli nelze rozuměti než přátele v Praze; Jesenic v Kostnici nebyl. Došla tedy zatím zpráva o prvním výslechu do Prahy a odtud odpověď do Kostnice, nač i třínedělní lhůta je dosti krátká. 3) Že mu byly obojí články předloženy současně neb aspoň krátce za sebou, plyne z jeho slov v listě přátelům: „postqnam manu mea scripsi responsiones ad articulos Wicleff 45 et ad alios, qui mihi obiciuntur“ (Doc. 86.) Které to byly články, nevíme. Jistě ne články Pálčovy, o nichž se zmiňuje dále v témže listě. Snad články Michalovy uveřejněné v Doc. 169—174 s odpovědmi Husovými. Důvod, proč se o nich pak již nemluví, uslyšíme později. 4) Tak tvrdí Hus sám. Doc. 86. (2)
Strana 3
Odpovědi Husovy na články Viklefovy1) způsobily všem překva- pení: komisi, Pálčovi i přátelům Husovým. Komisi překvapila Husova pravověrnost, Pálče jeho neupřímnost a přátele jeho slabost. Vždyť komise byla dobře zpravena, že hnutí české již od let jest kaceřováno jako viklefské, Hus pak že jest nazýván hlavním zastancem Viklefovým — i čekala, že hned zde usvědčí Husa z bludův a sněm pak že odsouzením Viklefa odsoudí i Husa. Zatím však slyší z úst Husových v nejdůležitějších bodech „Nec tenui nec teneo“, někde sofisticky neb naivně hledaný „dobrý smysl“ a někde nesmělé „Nec audeo asserere nec negare". Ve spojeni s prohlášením, že nechce ničeho zatvrzele hájiti, jeví se tu Hus komisi úplně pravověrným. S úžasem táže se ho tato, proč tedy nesouhlasí-li s Viklefem, napsal potupné poznámky k bulle Jana XXIII., Viklefa odsuzující, a slyšíc, že původcem glossy není Hus, nýbrž Jesenic, odchází dojista zcela uspokojená. Větší ještě překvapení způsobil Hus Pálčovi. Ten přece věděl, jak byla nauka Husova prosáklá Viklefem a jak Hus již r. 1408 a zvláště 1412 odsouzení článků Viklefových se vzpíral a sedmi článků hájil, nyní pak se dovídá, že Hus Viklefa odmítá a to, čemu učil, buď úplně popírá neb se neosměluje ani tvrditi ani popříti. Tehdy asi opatřil si Páleč z Čech Husovy akty, jež měl v Praze na obranu Viklefa, a umínil si pro svou osobu omeziti se na Husovy spisy, aby pravdivost svého tvrzení přesně mohl dokázati. Nemile dotkly se Husovy výpovědi i přátel jeho v Praze. Viklef jest jim, jako Husovi, učitelem evangelickým, v jeho spisech jest pravda Boží, od níž se nikdo nesmí dáti ničím od- vrátiti, a této pravdy šel Hus do Kostnice hájit. Nyní pak hned na počátku se jí zříká a Viklefa zapírá! Jsou tím zarmouceni2) a plni obav, aby se z bázně před odsouzením Hus nepodrobil sněmu úplně. Proto mu píše pan Chlum: „Et ideo propter deum et salutem vestram et veritatis promocionem non recedatis ab ea propter ullum metum miserabilis vite perdende“ (Doc. 86.) Potom Hus onemocněl a vyšetřování bylo tím přerušeno. Jenom 1) Uveřejnil jsem je z rkp. kapit. knih. pražské E 79 v Hlídce 1911, otisk v Několika textech, řada I. str. 58—69. 2) „Amici tristantur de ergastulari responsione“. Hus tu větu Chlumovu pojímá po stránce formální, jíž se nepochybně týkala také, a proto odpovídá: „de responsione privata non debent turbari amici“. Ale že výtka Chlumova týká se i obsahu výpovědí, patrno a) z toho, že se Chlum zmiňuje hlavně o Jesenicovi, jejž Hus označil jako autora glossy (snad jím ani nebyl), b) z obavy přátel, aby Hus od pravdy neodstoupil, a c) z toho, že přátelé těchto výpovědí Husových neopisovali. (3)
Odpovědi Husovy na články Viklefovy1) způsobily všem překva- pení: komisi, Pálčovi i přátelům Husovým. Komisi překvapila Husova pravověrnost, Pálče jeho neupřímnost a přátele jeho slabost. Vždyť komise byla dobře zpravena, že hnutí české již od let jest kaceřováno jako viklefské, Hus pak že jest nazýván hlavním zastancem Viklefovým — i čekala, že hned zde usvědčí Husa z bludův a sněm pak že odsouzením Viklefa odsoudí i Husa. Zatím však slyší z úst Husových v nejdůležitějších bodech „Nec tenui nec teneo“, někde sofisticky neb naivně hledaný „dobrý smysl“ a někde nesmělé „Nec audeo asserere nec negare". Ve spojeni s prohlášením, že nechce ničeho zatvrzele hájiti, jeví se tu Hus komisi úplně pravověrným. S úžasem táže se ho tato, proč tedy nesouhlasí-li s Viklefem, napsal potupné poznámky k bulle Jana XXIII., Viklefa odsuzující, a slyšíc, že původcem glossy není Hus, nýbrž Jesenic, odchází dojista zcela uspokojená. Větší ještě překvapení způsobil Hus Pálčovi. Ten přece věděl, jak byla nauka Husova prosáklá Viklefem a jak Hus již r. 1408 a zvláště 1412 odsouzení článků Viklefových se vzpíral a sedmi článků hájil, nyní pak se dovídá, že Hus Viklefa odmítá a to, čemu učil, buď úplně popírá neb se neosměluje ani tvrditi ani popříti. Tehdy asi opatřil si Páleč z Čech Husovy akty, jež měl v Praze na obranu Viklefa, a umínil si pro svou osobu omeziti se na Husovy spisy, aby pravdivost svého tvrzení přesně mohl dokázati. Nemile dotkly se Husovy výpovědi i přátel jeho v Praze. Viklef jest jim, jako Husovi, učitelem evangelickým, v jeho spisech jest pravda Boží, od níž se nikdo nesmí dáti ničím od- vrátiti, a této pravdy šel Hus do Kostnice hájit. Nyní pak hned na počátku se jí zříká a Viklefa zapírá! Jsou tím zarmouceni2) a plni obav, aby se z bázně před odsouzením Hus nepodrobil sněmu úplně. Proto mu píše pan Chlum: „Et ideo propter deum et salutem vestram et veritatis promocionem non recedatis ab ea propter ullum metum miserabilis vite perdende“ (Doc. 86.) Potom Hus onemocněl a vyšetřování bylo tím přerušeno. Jenom 1) Uveřejnil jsem je z rkp. kapit. knih. pražské E 79 v Hlídce 1911, otisk v Několika textech, řada I. str. 58—69. 2) „Amici tristantur de ergastulari responsione“. Hus tu větu Chlumovu pojímá po stránce formální, jíž se nepochybně týkala také, a proto odpovídá: „de responsione privata non debent turbari amici“. Ale že výtka Chlumova týká se i obsahu výpovědí, patrno a) z toho, že se Chlum zmiňuje hlavně o Jesenicovi, jejž Hus označil jako autora glossy (snad jím ani nebyl), b) z obavy přátel, aby Hus od pravdy neodstoupil, a c) z toho, že přátelé těchto výpovědí Husových neopisovali. (3)
Strana 4
svědky dala před něho předvésti komise, aby je, jak to řád pro- cesní žádal, viděl přisahati.1) Jakmile Hus ozdravěl, bylo pokračováno ve vyšetřování. Zatím podal Páleč komisi články, vyňaté ze spisu Husova „De ecclesia", na nějž byl již Michal papeže Jana XXIII. upozornil, a proces se tím dostal na nové dráhy. Kdežto totiž doposud byl veden jako pokračování procesu o viklefství Husově a v části svědecké i dále takovým zůstal, stal se v druhé části procesem o vlastní nauce Husově bez ohledu na Viklefa, z něhož ovšem i tyto nauky Hus byl přejal. A ježto tato část procesu byla pro vyšetřující komisi a pro sněm snazší a jistější, protože nebyla závislá na svěd- cích a protože i výpovědi Husovy bylo lze dle knihy jeho pře- zkoumati, proto jest v dalším vyšetřování i v rozsudku částí hlavní. Páleč tu vlastně dokončuje vítězně boj, jejž byl v Čechách vedl proti Husovi literárně.2) Články ty předložila komise Husovi, aby na ně odpověděl ústně a písemně. Není pochybnosti, že jest to 42 článků, jež s od- povědmi Husovými jsou v Doc. 204—224. Dosvědčuje to Mlade- novic, jenž praví: „Postquam igitur dictus M. Joannes de infir- mitate illa aliqualiter convaluisset, mox dicti commissarii obtulerunt ei articulos fere 44 (chybně!), quos ex libello suo De ecclesia di- cebant fuisse extractos, quos tamen Palecz false et inique extra- xerat..“ (Doc. 254) a dí, že Hus na ně napsal „absque libris“ odpovědi, jež se začínají „Ego Joannes Hus“, což jsou právě na- hoře zmíněné články a odpovědi. A Hus sám to dotvrzuje, pravě v dopise ze dne 2. ledna: „hesterna nocte quasi tota scripsi re- sponsiones ad articulos, quos Palecz formavit“ (Doc. 89.) Že pak tyto artikule jsou totožny s oněmi, jež míní Mladenovic, patrno z listu z 5.—8. ledna, kde Hus píše: „Articuli, quos false, appo- nendo et deponendo in libro meo De ecclesia extraxerunt, vide- buntur de gracia dei, et responsio, quam scripsi in carcere nullum librum habendo in auxilium“ (Doc. 86.)3) 1) Tato první nemoc byla dle Mladenovice zácpa a s ní spojená horečka (gravis febris et ventris constipacio, Doc. 252), čemuž nasvědčují i slova Husova: „fui valde infirmus et clysterisatus“ (Doc. 85). O „kraji hrobu“ a „nejprud- čejším paroxismu“, o nichž mluví Palacký, není v pramenech. Předváděla-li komise před Husa svědky, byl stav jeho takový, že je předvésti mohla. Mlade- novic z lásky k mistrovi kárá komisi z něčeho, zač výtky naprosto nezasluhuje. 2) Srv. třetí veřejné slyšení, kde proti článkům z Quidamonu vyňatým polemisuje Páleč týmiž důvody jako v Antihusovi. 3) Myslí-li Hus slovy „Palecz illa antiqua, que locuti sumus ante multos annos, articulat“ nějaké články, pak jich neznáme. Ale snad má ten dojem pouze: z ústního výslechu a mýlí se. (4)
svědky dala před něho předvésti komise, aby je, jak to řád pro- cesní žádal, viděl přisahati.1) Jakmile Hus ozdravěl, bylo pokračováno ve vyšetřování. Zatím podal Páleč komisi články, vyňaté ze spisu Husova „De ecclesia", na nějž byl již Michal papeže Jana XXIII. upozornil, a proces se tím dostal na nové dráhy. Kdežto totiž doposud byl veden jako pokračování procesu o viklefství Husově a v části svědecké i dále takovým zůstal, stal se v druhé části procesem o vlastní nauce Husově bez ohledu na Viklefa, z něhož ovšem i tyto nauky Hus byl přejal. A ježto tato část procesu byla pro vyšetřující komisi a pro sněm snazší a jistější, protože nebyla závislá na svěd- cích a protože i výpovědi Husovy bylo lze dle knihy jeho pře- zkoumati, proto jest v dalším vyšetřování i v rozsudku částí hlavní. Páleč tu vlastně dokončuje vítězně boj, jejž byl v Čechách vedl proti Husovi literárně.2) Články ty předložila komise Husovi, aby na ně odpověděl ústně a písemně. Není pochybnosti, že jest to 42 článků, jež s od- povědmi Husovými jsou v Doc. 204—224. Dosvědčuje to Mlade- novic, jenž praví: „Postquam igitur dictus M. Joannes de infir- mitate illa aliqualiter convaluisset, mox dicti commissarii obtulerunt ei articulos fere 44 (chybně!), quos ex libello suo De ecclesia di- cebant fuisse extractos, quos tamen Palecz false et inique extra- xerat..“ (Doc. 254) a dí, že Hus na ně napsal „absque libris“ odpovědi, jež se začínají „Ego Joannes Hus“, což jsou právě na- hoře zmíněné články a odpovědi. A Hus sám to dotvrzuje, pravě v dopise ze dne 2. ledna: „hesterna nocte quasi tota scripsi re- sponsiones ad articulos, quos Palecz formavit“ (Doc. 89.) Že pak tyto artikule jsou totožny s oněmi, jež míní Mladenovic, patrno z listu z 5.—8. ledna, kde Hus píše: „Articuli, quos false, appo- nendo et deponendo in libro meo De ecclesia extraxerunt, vide- buntur de gracia dei, et responsio, quam scripsi in carcere nullum librum habendo in auxilium“ (Doc. 86.)3) 1) Tato první nemoc byla dle Mladenovice zácpa a s ní spojená horečka (gravis febris et ventris constipacio, Doc. 252), čemuž nasvědčují i slova Husova: „fui valde infirmus et clysterisatus“ (Doc. 85). O „kraji hrobu“ a „nejprud- čejším paroxismu“, o nichž mluví Palacký, není v pramenech. Předváděla-li komise před Husa svědky, byl stav jeho takový, že je předvésti mohla. Mlade- novic z lásky k mistrovi kárá komisi z něčeho, zač výtky naprosto nezasluhuje. 2) Srv. třetí veřejné slyšení, kde proti článkům z Quidamonu vyňatým polemisuje Páleč týmiž důvody jako v Antihusovi. 3) Myslí-li Hus slovy „Palecz illa antiqua, que locuti sumus ante multos annos, articulat“ nějaké články, pak jich neznáme. Ale snad má ten dojem pouze: z ústního výslechu a mýlí se. (4)
Strana 5
Páleč také byl nejschopnější pronésti úsudek o Husově učení o církvi. Znal zajisté spis jeho a nauku o církvi lépe než kdokoliv jiný. Vždyť již v Antihusu zkritisoval je břitce a vypsal si z Hu- sova „Contra quidamistas“, proti němuž v Antihusu bojuje, 22 bludných článků,1) udávaje vždy přesně kapitolu, v níž jest ten blud, a v obrovském traktátu „De ecclesia“ odkryl slabiny jeho spisu a potřel je tak důkladně, že ani kostničtí theologové nemohli proti Husově nauce říci nic lepšího. Lze tedy již předem očekávati, že články, jež komisi podal Páleč, byly úplně pravdivy, a pravil-li on, že jsou z Husova trak- tátu O církvi, že také skutečně odtud byly. A že tomu vskutku tak jest, o tom lze se snadno přesvědčiti. Z traktátu Husova vyňal Páleč 34 články, ostatní jsou více historické. Páleč tu až na malé výjimky sleduje traktát Husův a vypisuje články většinou doslovně, někdy pak poněkud volněji, ale vždy smyslem správně.2) Při tom stavu věcí nelze se věru ubrániti údivu, slyšíme-li, jak Hus rozhodně prohlašuje: „quos false extraxerunt" a jak Mladenovic po něm opakuje: „quos Palecz false et inique extraxerat.“ To není pravda! Články Pálčovy nejsou vyňaty lživě, nýbrž pravdivě! Hus to v odpovědech částečně sám přiznává. U článku 2. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 13. 14. 15. 16. 25. 26. 29. 30. 33. 34. — tedy u plné polovice článků Pálčových — nečiní žádné námitky, jen tu a tam článek vysvětluje neb uvádí text svůj úplněji, z čehož pak právě lze viděti, že Páleč cituje doslovně; u článku pak 1. 3. 4. 5. 12. 24. 27. 28. 31. 32. praví sice, že ten výrok není v jeho spise, ale hned jej uvádí sám, takže se lze snadno přesvědčiti, že ten výrok v jeho spise jest, třebas Páleč citoval poněkud volněji. Zbývá tedy 7 článků, jež Hus vůbec odmítá, totiž 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Z těch jest 18: „Důstojnost papežská má svůj původ od císaře římského“ ve hl. XIII ve formě: „A jest patrno z kronik, jak vznikla moc papežská: neboť císař Konstantin ...“3) Článek 20: „Papež nepodobný životu sv. Petra nemá se zváti papežem neb náměstkem Petrovým, ale spíše anti- kristovým“ jest ve hl. XIV. v podobě otázky: „Žije-li však těmto ctnostem na odpor.. jak jest pravý a zjevný 1) Jsou v rkp. Lipském 177 fol. 89a —89b, odkudž je uveřejňuji. V rkp. téže knihovny č. 2110 jest na fol. 467b—469a 41 bludný článek Husův, prý ze spisu „De ecclesia“, ale neznámý autor (rkp. 2110 obsahuje opisy XVIII. stl.) pojímá sem již i bludy okolí Husova. Uveřejňuji je jako kus 2. 2) Tak se dálo často: články z Viklefa jsou převahou a Gersonovy články z Husa vůbec jen dle smyslu. 3) česk. překl. Spisy I, 328. (5)
Páleč také byl nejschopnější pronésti úsudek o Husově učení o církvi. Znal zajisté spis jeho a nauku o církvi lépe než kdokoliv jiný. Vždyť již v Antihusu zkritisoval je břitce a vypsal si z Hu- sova „Contra quidamistas“, proti němuž v Antihusu bojuje, 22 bludných článků,1) udávaje vždy přesně kapitolu, v níž jest ten blud, a v obrovském traktátu „De ecclesia“ odkryl slabiny jeho spisu a potřel je tak důkladně, že ani kostničtí theologové nemohli proti Husově nauce říci nic lepšího. Lze tedy již předem očekávati, že články, jež komisi podal Páleč, byly úplně pravdivy, a pravil-li on, že jsou z Husova trak- tátu O církvi, že také skutečně odtud byly. A že tomu vskutku tak jest, o tom lze se snadno přesvědčiti. Z traktátu Husova vyňal Páleč 34 články, ostatní jsou více historické. Páleč tu až na malé výjimky sleduje traktát Husův a vypisuje články většinou doslovně, někdy pak poněkud volněji, ale vždy smyslem správně.2) Při tom stavu věcí nelze se věru ubrániti údivu, slyšíme-li, jak Hus rozhodně prohlašuje: „quos false extraxerunt" a jak Mladenovic po něm opakuje: „quos Palecz false et inique extraxerat.“ To není pravda! Články Pálčovy nejsou vyňaty lživě, nýbrž pravdivě! Hus to v odpovědech částečně sám přiznává. U článku 2. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 13. 14. 15. 16. 25. 26. 29. 30. 33. 34. — tedy u plné polovice článků Pálčových — nečiní žádné námitky, jen tu a tam článek vysvětluje neb uvádí text svůj úplněji, z čehož pak právě lze viděti, že Páleč cituje doslovně; u článku pak 1. 3. 4. 5. 12. 24. 27. 28. 31. 32. praví sice, že ten výrok není v jeho spise, ale hned jej uvádí sám, takže se lze snadno přesvědčiti, že ten výrok v jeho spise jest, třebas Páleč citoval poněkud volněji. Zbývá tedy 7 článků, jež Hus vůbec odmítá, totiž 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Z těch jest 18: „Důstojnost papežská má svůj původ od císaře římského“ ve hl. XIII ve formě: „A jest patrno z kronik, jak vznikla moc papežská: neboť císař Konstantin ...“3) Článek 20: „Papež nepodobný životu sv. Petra nemá se zváti papežem neb náměstkem Petrovým, ale spíše anti- kristovým“ jest ve hl. XIV. v podobě otázky: „Žije-li však těmto ctnostem na odpor.. jak jest pravý a zjevný 1) Jsou v rkp. Lipském 177 fol. 89a —89b, odkudž je uveřejňuji. V rkp. téže knihovny č. 2110 jest na fol. 467b—469a 41 bludný článek Husův, prý ze spisu „De ecclesia“, ale neznámý autor (rkp. 2110 obsahuje opisy XVIII. stl.) pojímá sem již i bludy okolí Husova. Uveřejňuji je jako kus 2. 2) Tak se dálo často: články z Viklefa jsou převahou a Gersonovy články z Husa vůbec jen dle smyslu. 3) česk. překl. Spisy I, 328. (5)
Strana 6
náměstek Kristův nebo Petrův a ne spíše náměstek antikristův ...?1) Článek 21: „Papež v životě nepodobný není pravý představený aniž kardinálové jsou nástupci apoštolů, ale Jidášové, zloději a lotři“ jest Pálčem upraven z věty Husovy: „Papežnení zjevný a pravý nástupce knížete apoštolů. Petra, žije-li v mravech protivný Petru, a vyhledává-li lakomství, pak jest náměstek Jidáše Iškariotského.... a stejně patrně nejsou kardinálové zjevní a praví nástup- cové sboruostatních apoštolů Kristových... pak jsou zlodějové a lotři.“2) Z této druhé části vznikl čl. 19., jehož za- čátek jest na str. 330 řečen o papeži. Článek 22: „Papež jest ona šelma, o níž praví se ve Zjevení sv. Jana: Dáno jí i bojovati se svatými“ není sice v této formě u Husa, ale v hl. XI. (str. 321) jest toto místo z Apokalypse uvedeno o moci duchovní s jasnou tendencí proti papežství. Tamže vyzývá Hus věřící, aby se moci té šelmy nebáli, odkud tvoří Páleč článek 17. Konečně čl. 23: „Kdo3) může volně kázati proti zákazu papežskému“ jest volně podán z hl. XVIII: „Proto každý kněz, který nehledá vlastní slávy, alecti boží... má znamení ... že jej poslal Bůh“ (str. 360). O lživém vymyšlení článků nemůže teby býti řeči. A jistě právem dlužno se diviti smělosti, s jakou Hus za těmito 34 články píše: „.. . některé výroky z oněch jsem napsal a rozhlásil a tvrdil, že jsou správné, některé však člověk nepřítel smyslil, tu přidávaje něco, tam ubíraje a onde celý výrok, jenž není v mé knize, falešně připisuje. Proto poznav, jak lstně jsou vymyšleny některé články, ukázal jsem pánům komisařům opak jich v knize jimi předložené, kteříž řekli: Nepřátelé tvoji učinili. Já pak jsem je tamtéž hned před notářem žádal a chtěl, aby ony mé protivníky považovali za stranu4) a potrestali je za falešné vymyšlení článkův a vytýkání bludů, které mně a mému spisku lživě vytýkali a vytýkají“ (Doc. 221). Komise se ovšem neukvapila, nýbrž vzala Husovo prohlášení na vědomí a ustanovila zkoumati jeho pravdivost. Výpověď tato stala se ústně koncem prosince, potom jal se Hus ji spisovati,5) při čemž se neobmezil na prosté odpovědi, nýbrž. 1) Tamže 333. Hus to místo cituje sám o něco dále při čl. 21. 2) Tamže 334 n. 3) Má býti každý. V textu bylo chybně quis místo quivis. 4) Český překlad má chybně: „ukázal jsem . . co jest mi na odpor vknize“ a „aby oněm mým protivníkům dali jich díl“ („illos meos adversarios partem ponerent“!) 5) Celou noc novoroční o nich pracoval, jakž píše přátelům v Kostnici, v listě 50 Doc. 89. (6)
náměstek Kristův nebo Petrův a ne spíše náměstek antikristův ...?1) Článek 21: „Papež v životě nepodobný není pravý představený aniž kardinálové jsou nástupci apoštolů, ale Jidášové, zloději a lotři“ jest Pálčem upraven z věty Husovy: „Papežnení zjevný a pravý nástupce knížete apoštolů. Petra, žije-li v mravech protivný Petru, a vyhledává-li lakomství, pak jest náměstek Jidáše Iškariotského.... a stejně patrně nejsou kardinálové zjevní a praví nástup- cové sboruostatních apoštolů Kristových... pak jsou zlodějové a lotři.“2) Z této druhé části vznikl čl. 19., jehož za- čátek jest na str. 330 řečen o papeži. Článek 22: „Papež jest ona šelma, o níž praví se ve Zjevení sv. Jana: Dáno jí i bojovati se svatými“ není sice v této formě u Husa, ale v hl. XI. (str. 321) jest toto místo z Apokalypse uvedeno o moci duchovní s jasnou tendencí proti papežství. Tamže vyzývá Hus věřící, aby se moci té šelmy nebáli, odkud tvoří Páleč článek 17. Konečně čl. 23: „Kdo3) může volně kázati proti zákazu papežskému“ jest volně podán z hl. XVIII: „Proto každý kněz, který nehledá vlastní slávy, alecti boží... má znamení ... že jej poslal Bůh“ (str. 360). O lživém vymyšlení článků nemůže teby býti řeči. A jistě právem dlužno se diviti smělosti, s jakou Hus za těmito 34 články píše: „.. . některé výroky z oněch jsem napsal a rozhlásil a tvrdil, že jsou správné, některé však člověk nepřítel smyslil, tu přidávaje něco, tam ubíraje a onde celý výrok, jenž není v mé knize, falešně připisuje. Proto poznav, jak lstně jsou vymyšleny některé články, ukázal jsem pánům komisařům opak jich v knize jimi předložené, kteříž řekli: Nepřátelé tvoji učinili. Já pak jsem je tamtéž hned před notářem žádal a chtěl, aby ony mé protivníky považovali za stranu4) a potrestali je za falešné vymyšlení článkův a vytýkání bludů, které mně a mému spisku lživě vytýkali a vytýkají“ (Doc. 221). Komise se ovšem neukvapila, nýbrž vzala Husovo prohlášení na vědomí a ustanovila zkoumati jeho pravdivost. Výpověď tato stala se ústně koncem prosince, potom jal se Hus ji spisovati,5) při čemž se neobmezil na prosté odpovědi, nýbrž. 1) Tamže 333. Hus to místo cituje sám o něco dále při čl. 21. 2) Tamže 334 n. 3) Má býti každý. V textu bylo chybně quis místo quivis. 4) Český překlad má chybně: „ukázal jsem . . co jest mi na odpor vknize“ a „aby oněm mým protivníkům dali jich díl“ („illos meos adversarios partem ponerent“!) 5) Celou noc novoroční o nich pracoval, jakž píše přátelům v Kostnici, v listě 50 Doc. 89. (6)
Strana 7
vypsal obšírněji místa svého traktátu, kde články jsou a některé i dosti důkladně odůvodnil. Ježto celé partie své knihy s přesným určením kapitoly a oddílu a množství citátů nemohl nositi v hlavě, nelze tvrzení jeho, že psal ty odpovědi nemaje žádné knihy při ruce, dáti víry.1) Nedorozumění zavinilo, že byl Hus vyšetřován ještě jednou o článcích Viklefových. V listě ze dne 2. ledna2) žádá Hus Bradáčka, aby hleděl, by jeho odpovědi na články Viklefovy si vyžádal Sigmund — patrně od komise — ježto jimi, bude moci konklusi mistrů pražských v jednom nebo dvou bodech potříti.3) Zprávě té buď Sigmund sám rozuměl nesprávně, že totiž Hus chce těmi odpovědmi některých článků hájiti, nebo komise, kterouž o Husovy odpovědi žádal, tak si to vykládala a hned následujícího dne (3. ledna) do- stavila se do vězení, aby Husa o článcích Viklefových vyšetřovala znovu. Hus tentokrát odpovídal poněkud jinak: u každéh o článku pravil, že v tom neb onom smyslu jest pravdivý, jako to při prvním výslechu byl řekl u některých (12). Komise tázala se u každého článku: Vis defendere? a Hus odpovídal: „Sto ad determinacionem concilii“.4) Těchto odpovědí Husových nemáme, i nemůžeme se přesvědčiti, pokud se Hus odchýlil od dřívějších výpovědí. Tolik však jest z jeho vlastní zprávy jasno, že v jistém smyslu by chtěl připustiti všecky články,5) že však proti výtce kacířství hleděl se předem chrániti prohlášením, že se chce podrobiti koncilu.6) 1) Nanejvýš bylo by lze připustiti, že neměl žádné knihy mimo svůj traktát „De ecclesia“. Odtud mohl již vážiti ostatní materiál. Ale Mladenovic béře výrok Husův doslovně: „Ad quos respondit absque libris“ a dodává: „que responsiones postea ad librum de manu sua scriptum comparate diligenter in- vente sunt cum originali ipsius libro de verbo ad verbum omnimode concordare“ (Doc. 254) — tedy hotový zázrak, a ze slov Mladenovicových cítiti, jak se mu diví. 2) Novotný klade list ten (50) do 3. ledna. Ale nelze si mysliti, ze by Sigmund hned byl zakročil a že by týž den ještě mohlo býti vyšetřování. 3) Tou konklusí nemyslí asi Hus odsouzení Vikléfa na radnici dne 16. července 1412, nýbrž odsouzení jeho mistry bohosloví, jež se stalo před onou schůzí a jehož ohlas jest v „Confessio doctorum“ (Několik textů I 48 n.) a ve „třech pravdách“. 4) Tak líčí vyšetřování Hus sám v listě 51 Doc., jejž Novotný klade na 4. leden, jenž však, znamená-li „pridie“ předvčírem, může býti z 5. ledna. 5) Cenné by bylo zvěděti, jaký dobrý smysl našel Hus v prvních třech článcích Viklefových, týkajících se svátosti oltářní. 6) Tuše, že toto prohlášení zase vzbudí nelibost u přátel, omlouvá se hned, že nemohl odpověděti vhodněji, kdyžtě hned s počátku prohlásil, že nechce ničeho hájiti zatvrzele. Jak vidno, Hus v tu chvíli není ještě kacířem, ježto v něm není zatvrzelosti. Jeho první prohlášení, že nechce ničeho hájiti zatvrzele, i toto: „Sto ad determinacionem concilii“ jest úplně katolické. Při takové dis- (7)
vypsal obšírněji místa svého traktátu, kde články jsou a některé i dosti důkladně odůvodnil. Ježto celé partie své knihy s přesným určením kapitoly a oddílu a množství citátů nemohl nositi v hlavě, nelze tvrzení jeho, že psal ty odpovědi nemaje žádné knihy při ruce, dáti víry.1) Nedorozumění zavinilo, že byl Hus vyšetřován ještě jednou o článcích Viklefových. V listě ze dne 2. ledna2) žádá Hus Bradáčka, aby hleděl, by jeho odpovědi na články Viklefovy si vyžádal Sigmund — patrně od komise — ježto jimi, bude moci konklusi mistrů pražských v jednom nebo dvou bodech potříti.3) Zprávě té buď Sigmund sám rozuměl nesprávně, že totiž Hus chce těmi odpovědmi některých článků hájiti, nebo komise, kterouž o Husovy odpovědi žádal, tak si to vykládala a hned následujícího dne (3. ledna) do- stavila se do vězení, aby Husa o článcích Viklefových vyšetřovala znovu. Hus tentokrát odpovídal poněkud jinak: u každéh o článku pravil, že v tom neb onom smyslu jest pravdivý, jako to při prvním výslechu byl řekl u některých (12). Komise tázala se u každého článku: Vis defendere? a Hus odpovídal: „Sto ad determinacionem concilii“.4) Těchto odpovědí Husových nemáme, i nemůžeme se přesvědčiti, pokud se Hus odchýlil od dřívějších výpovědí. Tolik však jest z jeho vlastní zprávy jasno, že v jistém smyslu by chtěl připustiti všecky články,5) že však proti výtce kacířství hleděl se předem chrániti prohlášením, že se chce podrobiti koncilu.6) 1) Nanejvýš bylo by lze připustiti, že neměl žádné knihy mimo svůj traktát „De ecclesia“. Odtud mohl již vážiti ostatní materiál. Ale Mladenovic béře výrok Husův doslovně: „Ad quos respondit absque libris“ a dodává: „que responsiones postea ad librum de manu sua scriptum comparate diligenter in- vente sunt cum originali ipsius libro de verbo ad verbum omnimode concordare“ (Doc. 254) — tedy hotový zázrak, a ze slov Mladenovicových cítiti, jak se mu diví. 2) Novotný klade list ten (50) do 3. ledna. Ale nelze si mysliti, ze by Sigmund hned byl zakročil a že by týž den ještě mohlo býti vyšetřování. 3) Tou konklusí nemyslí asi Hus odsouzení Vikléfa na radnici dne 16. července 1412, nýbrž odsouzení jeho mistry bohosloví, jež se stalo před onou schůzí a jehož ohlas jest v „Confessio doctorum“ (Několik textů I 48 n.) a ve „třech pravdách“. 4) Tak líčí vyšetřování Hus sám v listě 51 Doc., jejž Novotný klade na 4. leden, jenž však, znamená-li „pridie“ předvčírem, může býti z 5. ledna. 5) Cenné by bylo zvěděti, jaký dobrý smysl našel Hus v prvních třech článcích Viklefových, týkajících se svátosti oltářní. 6) Tuše, že toto prohlášení zase vzbudí nelibost u přátel, omlouvá se hned, že nemohl odpověděti vhodněji, kdyžtě hned s počátku prohlásil, že nechce ničeho hájiti zatvrzele. Jak vidno, Hus v tu chvíli není ještě kacířem, ježto v něm není zatvrzelosti. Jeho první prohlášení, že nechce ničeho hájiti zatvrzele, i toto: „Sto ad determinacionem concilii“ jest úplně katolické. Při takové dis- (7)
Strana 8
f. a Dne 9. ledna změněna na přímluvu českých pánů a Sigmun- dovu místnost vězení Husova. Dostalo se mu místa „vzdušnějšího“ celly vedle refektáře v klášteře dominikánském, aby se mohl při- praviti na veřejné slyšení. S nemocí to nijak nesouviselo — z té byl Hus ozdravěl již před více než 14 dny. O vyšetřování najednou nic neslyšíme.1) Jednání o cessi zaměstnávalo sněm úplně, a nemoc, v niž zase Hus upadl,2) znemožnila další proces Husův. Za nemoci Husovy, dne 21. února 1415 přišel na sněm Kostnický slavný kancléř university pařížské Gerson. Jak byl učený theolog ten přesvědčen o nesprávnosti a nebezpečnosti viklef- ských názorů Husových o církvi, patrno z listu, který byl poslal již 27. května 1414 arcibiskupovi Konrádovi (Doc. 523—526) a dvaceti článků bludných Husových, jež k listu 24. září připojil. 3 Přišed do Kostnice, předložil Gerson sněmu články ty vybrané z Husova traktátu, ale pouze dle smyslu.4) Husův příznivec (Pater? dal jich opis přátelům jeho a ti mu je dodali, aby na ně odpověděl. Hus píše přátelům, že se neosměluje proti těm artikulům psáti, aby nezpůsobil onomu příznivci nepříjemností, a slibuje, že na ně odpoví později. Patrně k tomu nedošlo. Příznačné pro náladu Husovu jest, že i tyto artikule odmítá jako lživé, pravě: „O si deus daret tempus scribendi contra mendacia Parisiensis Cancellarii, qui tam temerarie et iniuste coram tanta multitudine non est veritus proximum erroribus annotare.“ Jméno Gersonovo mělo přece Husa pohnouti, aby nauku svou a dosah její zpytoval dokonaleji a ne- odbýval výtek učence na slovo vzatého tak unáhleně.5) posici je smír s církví vždycky možný. Ale ta disposice není u Husa pevná: jest zviklána již vlastní jeho minulostí a v přítomnosti jest podkopávána oba- vami přátel, aby se nepodrobil sněmu úplně. Příznačné pro Husa je tu, že má za nutné katolická prohlášení svá před přáteli omlouvati! 1) V listě do Čech dne 19. ledna píše sice Hus: „ . . artikulóv proti mně a tolik kusóv vydávají, žeť mám dosti psáti často odpoviedaje z žaláře“, ale to se týká patrně nedávné minulosti. 2) Píše o ní sám 5. března: „Nam iterum horribiliter fui vexatus per calculum, quem nunquam prius passus sum, et gravem vomitum et febres. lam custodes timebant, ne morerer, qui eduxerunt me de carcere“ (Doc. 98). Kam to Husa přenesli? Do některé pohodlnější celly v klásteře, aby mohl býti snáze léčen? 3) List jest v Doc. 527 n a články v Doc. 185—188. 4) Dobře soudí Novotný 1. c. 57 proti Hefelovi, že nebyly asi články poslány koncilu dříve. 5) Vytýká mu to ve druhé audienci Petr z Ailly: „imo dicebatis cancella- rium Parisiensem vobis esse suspectum, qui pro certo est ita solemnis doctor sicut unus in tota christianitate posset reperiri“ (Doc. 278) (8)
f. a Dne 9. ledna změněna na přímluvu českých pánů a Sigmun- dovu místnost vězení Husova. Dostalo se mu místa „vzdušnějšího“ celly vedle refektáře v klášteře dominikánském, aby se mohl při- praviti na veřejné slyšení. S nemocí to nijak nesouviselo — z té byl Hus ozdravěl již před více než 14 dny. O vyšetřování najednou nic neslyšíme.1) Jednání o cessi zaměstnávalo sněm úplně, a nemoc, v niž zase Hus upadl,2) znemožnila další proces Husův. Za nemoci Husovy, dne 21. února 1415 přišel na sněm Kostnický slavný kancléř university pařížské Gerson. Jak byl učený theolog ten přesvědčen o nesprávnosti a nebezpečnosti viklef- ských názorů Husových o církvi, patrno z listu, který byl poslal již 27. května 1414 arcibiskupovi Konrádovi (Doc. 523—526) a dvaceti článků bludných Husových, jež k listu 24. září připojil. 3 Přišed do Kostnice, předložil Gerson sněmu články ty vybrané z Husova traktátu, ale pouze dle smyslu.4) Husův příznivec (Pater? dal jich opis přátelům jeho a ti mu je dodali, aby na ně odpověděl. Hus píše přátelům, že se neosměluje proti těm artikulům psáti, aby nezpůsobil onomu příznivci nepříjemností, a slibuje, že na ně odpoví později. Patrně k tomu nedošlo. Příznačné pro náladu Husovu jest, že i tyto artikule odmítá jako lživé, pravě: „O si deus daret tempus scribendi contra mendacia Parisiensis Cancellarii, qui tam temerarie et iniuste coram tanta multitudine non est veritus proximum erroribus annotare.“ Jméno Gersonovo mělo přece Husa pohnouti, aby nauku svou a dosah její zpytoval dokonaleji a ne- odbýval výtek učence na slovo vzatého tak unáhleně.5) posici je smír s církví vždycky možný. Ale ta disposice není u Husa pevná: jest zviklána již vlastní jeho minulostí a v přítomnosti jest podkopávána oba- vami přátel, aby se nepodrobil sněmu úplně. Příznačné pro Husa je tu, že má za nutné katolická prohlášení svá před přáteli omlouvati! 1) V listě do Čech dne 19. ledna píše sice Hus: „ . . artikulóv proti mně a tolik kusóv vydávají, žeť mám dosti psáti často odpoviedaje z žaláře“, ale to se týká patrně nedávné minulosti. 2) Píše o ní sám 5. března: „Nam iterum horribiliter fui vexatus per calculum, quem nunquam prius passus sum, et gravem vomitum et febres. lam custodes timebant, ne morerer, qui eduxerunt me de carcere“ (Doc. 98). Kam to Husa přenesli? Do některé pohodlnější celly v klásteře, aby mohl býti snáze léčen? 3) List jest v Doc. 527 n a články v Doc. 185—188. 4) Dobře soudí Novotný 1. c. 57 proti Hefelovi, že nebyly asi články poslány koncilu dříve. 5) Vytýká mu to ve druhé audienci Petr z Ailly: „imo dicebatis cancella- rium Parisiensem vobis esse suspectum, qui pro certo est ita solemnis doctor sicut unus in tota christianitate posset reperiri“ (Doc. 278) (8)
Strana 9
Komise článků Gersonových Husovi nepředložila, nejspíše proto, že obsahově se neliší mnoho od článků Pálčových. Teprve při nové redakci artikulů se jich používá. Počátkem března začíná se na naléhání přátel Husových znovu pomýšleti na veřejné slyšení. Pan Jan z Chlumu o tom Husa ubezpečuje a vlévá mu nejlepší naději.1) Přípravou k tomu předkládá komise Husovi znovu články Pálčovy a mimo to i články dotvrzené svědky kostnickými a pražskými.2) Této druhé kategorie článků nutno si ještě všimnouti. Svědecký materiál byl dvojí: kostnický a pražský. Ze svědků, kteří byli na výzvu sněmu posláni z Prahy do Kost- nice, některé Mladenovic jmenuje,3) ostatních neznáme. Také po tom, nač byli tázáni a co vypovídali, žádný se posud neptal. Protokolární záznamy o tom jsou arci ztraceny a proto přesně odpověděti nelze. Ale něco jest přece zachováno a stojí za prozkou- mání. Je to žalobní akt, z něhož se aspoň dovídáme, nač byli svědkové tázáni a z části — ovšem beze jmen svědků4) — i jak vypovídali. Komise zajisté předvolávala svědky jednotlivě a dávala jim otázky. Muselo tedy býti již připraveno schema, o čem budou tázáni. Výpovědi jejich zaznamenával notář a prokurátor z nich pak sestavil žalobní akt. Ten jest uveřejněn u Hardta IV dvakrát za sebou, p. 411—414 jsou pouhé články bez dokladů svědeckých, p. 415—425 tyže s doklady. Odtud lze rekonstruovati schema ono, třebas ne úplně a ne doslovně, ježto některé články jakožto obecné (11. 12. 30. 35. 36. 40.) neb zbytečné (25. 26.) jsou úmyslně vy- nechány, jiné (2. 6. 20.) chybí, nevíme proč, ostatní pak jsou uváděny pouze dle obsahu. Ale přece, sestavíme-li je, máme obraz v hlavních věcech úplný. 1) „Amice dilectissime, nulla vobis sit cura de audiencia, quia iam plus solito de illa et de aliis factis vestris pertractatur“ píše mu 5. března (Doc. 93). a několik dní potom: „Nunquam vestra facta . . . tam vivaciter sunt inceptata sicut nunc“. (Doc. 96). 2) To, tuším, jsou ony dvoje články, o nichž píše Hus: „Articuli multi de sacco mendacii et alii de eodem sacco .. sunt mihi nunc oblati“. „IIli, quorum habetis responsiones“ nemohou býti jiné než Pálčovy (Doc. 98). Podobá se, že články dotvrzené svědky nebyly Husovi předloženy v lednu, nýbrž teprve nyní, kdy má komise již výpovědi pražské, 3) Lipští profesoři Münsterberg a Storch, Páleč, Zeiselmeister, Berunec, dominikán Petr, kanonista Adam, bývalý opat u sv. Ambrože Petr. Mladenovic prý jich znal 15, ale vypovídalo jich více (Doc. 252 n.). 4) Tak bylo zvykem. I žalobné články proti Janu XXIII nemají jmen svědkův. (9)
Komise článků Gersonových Husovi nepředložila, nejspíše proto, že obsahově se neliší mnoho od článků Pálčových. Teprve při nové redakci artikulů se jich používá. Počátkem března začíná se na naléhání přátel Husových znovu pomýšleti na veřejné slyšení. Pan Jan z Chlumu o tom Husa ubezpečuje a vlévá mu nejlepší naději.1) Přípravou k tomu předkládá komise Husovi znovu články Pálčovy a mimo to i články dotvrzené svědky kostnickými a pražskými.2) Této druhé kategorie článků nutno si ještě všimnouti. Svědecký materiál byl dvojí: kostnický a pražský. Ze svědků, kteří byli na výzvu sněmu posláni z Prahy do Kost- nice, některé Mladenovic jmenuje,3) ostatních neznáme. Také po tom, nač byli tázáni a co vypovídali, žádný se posud neptal. Protokolární záznamy o tom jsou arci ztraceny a proto přesně odpověděti nelze. Ale něco jest přece zachováno a stojí za prozkou- mání. Je to žalobní akt, z něhož se aspoň dovídáme, nač byli svědkové tázáni a z části — ovšem beze jmen svědků4) — i jak vypovídali. Komise zajisté předvolávala svědky jednotlivě a dávala jim otázky. Muselo tedy býti již připraveno schema, o čem budou tázáni. Výpovědi jejich zaznamenával notář a prokurátor z nich pak sestavil žalobní akt. Ten jest uveřejněn u Hardta IV dvakrát za sebou, p. 411—414 jsou pouhé články bez dokladů svědeckých, p. 415—425 tyže s doklady. Odtud lze rekonstruovati schema ono, třebas ne úplně a ne doslovně, ježto některé články jakožto obecné (11. 12. 30. 35. 36. 40.) neb zbytečné (25. 26.) jsou úmyslně vy- nechány, jiné (2. 6. 20.) chybí, nevíme proč, ostatní pak jsou uváděny pouze dle obsahu. Ale přece, sestavíme-li je, máme obraz v hlavních věcech úplný. 1) „Amice dilectissime, nulla vobis sit cura de audiencia, quia iam plus solito de illa et de aliis factis vestris pertractatur“ píše mu 5. března (Doc. 93). a několik dní potom: „Nunquam vestra facta . . . tam vivaciter sunt inceptata sicut nunc“. (Doc. 96). 2) To, tuším, jsou ony dvoje články, o nichž píše Hus: „Articuli multi de sacco mendacii et alii de eodem sacco .. sunt mihi nunc oblati“. „IIli, quorum habetis responsiones“ nemohou býti jiné než Pálčovy (Doc. 98). Podobá se, že články dotvrzené svědky nebyly Husovi předloženy v lednu, nýbrž teprve nyní, kdy má komise již výpovědi pražské, 3) Lipští profesoři Münsterberg a Storch, Páleč, Zeiselmeister, Berunec, dominikán Petr, kanonista Adam, bývalý opat u sv. Ambrože Petr. Mladenovic prý jich znal 15, ale vypovídalo jich více (Doc. 252 n.). 4) Tak bylo zvykem. I žalobné články proti Janu XXIII nemají jmen svědkův. (9)
Strana 10
Dle toho za schema při vyšetřování svědků sloužila proposice, jíž komisaři formálně žádali papeže, aby proces proti Husovi byl zahájen a proveden. Taková „propositio commissariorum měla stálou kuriální formu, jakž ji lze viděti v návrhu na odsouzení Viklefových spisů na sněmu římském.1) Proposice římská měla pouze 10 článků, kostnická jich má 40. Prvních 16 článků má ráz úvodu. Vypravuje se v nich („narratio“) o Viklefovi, jehož bludům Hus učil a na universitě pražské jich hájil, z čehož vznikly bouře a pohoršení. Arcibiskup Zbyněk dal dle rozkazu Alexandrova spáliti knihy Viklefovy a při- kázal, aby nikdo nehlásal jeho nauk, Hus však je přece kázal dále. Potom se vypočítávají bludy Viklefovy, jimž Hus učil. Jsou to: 1) remanence (čl. 17); 2) kněz ve hříchu smrtelném neposvěcuje (18); 3) odpustky nic nejsou (19); 4) papež jest antikrist (20); 5) římská církev či kurie jest sbornice satanova (21); 6) kacířství nemá býti trestáno smrtí (24); 7) lid nemá věřiti bullám papežským (27); 8) řekl: Kéž jsem tam, kde jest duše Viklefova (28); 9) světští mají odníti statky duchovních (29); 10) nikdo nemá býti exkommunikován, leč jest exkommunikován od Boha (37). Mimo to upozorňuje žaloba, že Hus, jsa exkommunikován, sloužil (31, 32) a bouřil lid proti duchovenstvu, volaje, aby se každý opásal mečem a připravil se k boji (34), z čehož vskutku vznikly bouře a pohoršení (38). Jeví se tedy Hus příznivcem a podporovatelem kacířství (39). To jest obsah proposice, na jejíž články odpovídali svědkové v Kostnici. Tážeme-li se, jak proposice ta vznikla, a přirovnáme-li ji k tomu cíli ke známým dokumentům, podaří se nám nalézti i její pramen. Je to žaloba Michala de Causis, uveřejněná v Doc. 169—173 a vročená tamže do r. 1412. Náš článek 17. jest z Michala doslovně (Doc. 169 n.), články 18. 19. 21. 22. jsou v témže pořadí u Michala (Doc. 170), z něhož můžeme doplniti i článek 20, jenž v žalobním aktu jest vynechán („papež jest antikrist“), rovněž články 29. 37. 38. 39. jsou odtud, a u posledních dvou lze z Michala2) poznati přesnější znění článků. Není tedy pochybnosti, že proposice jest vypracována dle žaloby Michalovy,3) ač nelze přesně stanoviti, až pokud sahá závislost, ježto nemáme ani znění proposice, ani úplné žaloby Michalovy. Tato jest nám 1) Uvěřejnil jsem jej z rkp. Krakov. ve Studiích a textech I 68—74. 2) Srv. kus 3, kde jsou články sestaveny parallelně. 3) To mohlo býti důvodem, proč se o článcích Michalových, byly-li hned: s počátku se články Viklefovými předloženy Husovi, dále nemluví. (10)
Dle toho za schema při vyšetřování svědků sloužila proposice, jíž komisaři formálně žádali papeže, aby proces proti Husovi byl zahájen a proveden. Taková „propositio commissariorum měla stálou kuriální formu, jakž ji lze viděti v návrhu na odsouzení Viklefových spisů na sněmu římském.1) Proposice římská měla pouze 10 článků, kostnická jich má 40. Prvních 16 článků má ráz úvodu. Vypravuje se v nich („narratio“) o Viklefovi, jehož bludům Hus učil a na universitě pražské jich hájil, z čehož vznikly bouře a pohoršení. Arcibiskup Zbyněk dal dle rozkazu Alexandrova spáliti knihy Viklefovy a při- kázal, aby nikdo nehlásal jeho nauk, Hus však je přece kázal dále. Potom se vypočítávají bludy Viklefovy, jimž Hus učil. Jsou to: 1) remanence (čl. 17); 2) kněz ve hříchu smrtelném neposvěcuje (18); 3) odpustky nic nejsou (19); 4) papež jest antikrist (20); 5) římská církev či kurie jest sbornice satanova (21); 6) kacířství nemá býti trestáno smrtí (24); 7) lid nemá věřiti bullám papežským (27); 8) řekl: Kéž jsem tam, kde jest duše Viklefova (28); 9) světští mají odníti statky duchovních (29); 10) nikdo nemá býti exkommunikován, leč jest exkommunikován od Boha (37). Mimo to upozorňuje žaloba, že Hus, jsa exkommunikován, sloužil (31, 32) a bouřil lid proti duchovenstvu, volaje, aby se každý opásal mečem a připravil se k boji (34), z čehož vskutku vznikly bouře a pohoršení (38). Jeví se tedy Hus příznivcem a podporovatelem kacířství (39). To jest obsah proposice, na jejíž články odpovídali svědkové v Kostnici. Tážeme-li se, jak proposice ta vznikla, a přirovnáme-li ji k tomu cíli ke známým dokumentům, podaří se nám nalézti i její pramen. Je to žaloba Michala de Causis, uveřejněná v Doc. 169—173 a vročená tamže do r. 1412. Náš článek 17. jest z Michala doslovně (Doc. 169 n.), články 18. 19. 21. 22. jsou v témže pořadí u Michala (Doc. 170), z něhož můžeme doplniti i článek 20, jenž v žalobním aktu jest vynechán („papež jest antikrist“), rovněž články 29. 37. 38. 39. jsou odtud, a u posledních dvou lze z Michala2) poznati přesnější znění článků. Není tedy pochybnosti, že proposice jest vypracována dle žaloby Michalovy,3) ač nelze přesně stanoviti, až pokud sahá závislost, ježto nemáme ani znění proposice, ani úplné žaloby Michalovy. Tato jest nám 1) Uvěřejnil jsem jej z rkp. Krakov. ve Studiích a textech I 68—74. 2) Srv. kus 3, kde jsou články sestaveny parallelně. 3) To mohlo býti důvodem, proč se o článcích Michalových, byly-li hned: s počátku se články Viklefovými předloženy Husovi, dále nemluví. (10)
Strana 11
totiž zachována jen v odpovědech Husových na ni, Hus pak sám- praví na konci, že odpovídá jen na nejdůležitější články, a z prvního článku jest zřejmo, že předcházely žaloby o Viklefovi a jeho knihách. Měla tedy i žaloba Michalova narraci a byly v ní snad i články proposice, na něž Hus neodpovídá (24. 27. 34.). Některé články Michalovy však jsou vynechány. Pro posouzení vyšetřování Kostnického má tento poznatek nemalou důležitost. Jeť z něho patrno, že se komise nepídila příliš po důkazech viny Husovy, kdyžtě pominula úplně bouřlivý rok 1412 a Husová provinění z doby vyhnanství a spokojila se žalobou Michalovou, jež byla napsána již r. 1410 a snad byla podnětem, že byl Hus osobně citován do Říma; spolu pak to potvrzuje, co bylo již nahoře řečeno, že sněm nazírá v této části na proces Husův jako na provedení jednání, jež bylo tehdy začato, ale neprovedeno, protože se Hus nedostavil. Proto pomíjí pozdějších žalob z roku 1412 (Doc. 457—460 a 460 n.) a navazuje přímo na rok 1410. Vedle výpovědi svědků kostnických měla komise i svědectví z Čech. Z těch jest 16 článků v žalobním aktu („articuli . .. oblati in partibus coram vicario archiepiscopi Prag.“),1) i lze si opět utvořiti obraz o jich vzniku. Čekali bychom snad, že jsou to výpovědi Protivy, Pekla, Brody atd., jež jsou uveřejněny jako svědectví pražská z r. 1414 v Doc. 184—185. Ale tomu není tak! Ani postup článků ani obsah neshoduje se s nimi. Tyto výpovědi neměly asi vůbec rázu úředního — odpůrci Husovi opatřili si je, jdouce do Kostnice, soukromě, aby měli nějaká svědectví proti němu.2) Zde tedy jest míněn jiný výslech svědků v Praze asi na konci r. 1414, o němž jinak nic nevíme. Komise poslala do Prahy články, o nichž měli svědci před arcibiskupem nebo jeho vikářem vypovídati. Pátráme-li, odkud jsou tyto články, shledáme, že jsou sestaveny ze žaloby arcibiskupa Zbyňka, poslané do Říma roku 1410, jež jest obsažena v citaci Husa kardinálem Odonem (dne 25. srpna 1410, Doc. 404—406). Aspoň články 4. 5. 7. 8. 9. 11. 12. 14. jsou odtud, většinou doslovně,3) nový to doklad, jak nazírá komise na proces 1) Tištěny jsou u Hardta opět ve dvojí formě, bez dokladů svědeckých a s nimi. 2) Předlohou byla zde žaloba Protivova z r. 1409. Výpovědi Protivovy jsou tu skoro doslovně, ostatní svědci je potvrzují, z části něco přidávajíce. 3) Srv. kus 4, kde jest žaloba Zbyňkova a články vedle sebe. Článek 12, o němž praví sněmovní akt: „non est multum pertinens, ideo omittitur, licet sit probatus“, lze odtud doplniti; rovněž článek 15. Článek 16. buď se týkal listu, jejž Hus zanechal přátelům v Praze, nebo to byl konec téže žaloby Zbyň- kovy, že z kázání Husových vznikla různá pohoršení. (11)
totiž zachována jen v odpovědech Husových na ni, Hus pak sám- praví na konci, že odpovídá jen na nejdůležitější články, a z prvního článku jest zřejmo, že předcházely žaloby o Viklefovi a jeho knihách. Měla tedy i žaloba Michalova narraci a byly v ní snad i články proposice, na něž Hus neodpovídá (24. 27. 34.). Některé články Michalovy však jsou vynechány. Pro posouzení vyšetřování Kostnického má tento poznatek nemalou důležitost. Jeť z něho patrno, že se komise nepídila příliš po důkazech viny Husovy, kdyžtě pominula úplně bouřlivý rok 1412 a Husová provinění z doby vyhnanství a spokojila se žalobou Michalovou, jež byla napsána již r. 1410 a snad byla podnětem, že byl Hus osobně citován do Říma; spolu pak to potvrzuje, co bylo již nahoře řečeno, že sněm nazírá v této části na proces Husův jako na provedení jednání, jež bylo tehdy začato, ale neprovedeno, protože se Hus nedostavil. Proto pomíjí pozdějších žalob z roku 1412 (Doc. 457—460 a 460 n.) a navazuje přímo na rok 1410. Vedle výpovědi svědků kostnických měla komise i svědectví z Čech. Z těch jest 16 článků v žalobním aktu („articuli . .. oblati in partibus coram vicario archiepiscopi Prag.“),1) i lze si opět utvořiti obraz o jich vzniku. Čekali bychom snad, že jsou to výpovědi Protivy, Pekla, Brody atd., jež jsou uveřejněny jako svědectví pražská z r. 1414 v Doc. 184—185. Ale tomu není tak! Ani postup článků ani obsah neshoduje se s nimi. Tyto výpovědi neměly asi vůbec rázu úředního — odpůrci Husovi opatřili si je, jdouce do Kostnice, soukromě, aby měli nějaká svědectví proti němu.2) Zde tedy jest míněn jiný výslech svědků v Praze asi na konci r. 1414, o němž jinak nic nevíme. Komise poslala do Prahy články, o nichž měli svědci před arcibiskupem nebo jeho vikářem vypovídati. Pátráme-li, odkud jsou tyto články, shledáme, že jsou sestaveny ze žaloby arcibiskupa Zbyňka, poslané do Říma roku 1410, jež jest obsažena v citaci Husa kardinálem Odonem (dne 25. srpna 1410, Doc. 404—406). Aspoň články 4. 5. 7. 8. 9. 11. 12. 14. jsou odtud, většinou doslovně,3) nový to doklad, jak nazírá komise na proces 1) Tištěny jsou u Hardta opět ve dvojí formě, bez dokladů svědeckých a s nimi. 2) Předlohou byla zde žaloba Protivova z r. 1409. Výpovědi Protivovy jsou tu skoro doslovně, ostatní svědci je potvrzují, z části něco přidávajíce. 3) Srv. kus 4, kde jest žaloba Zbyňkova a články vedle sebe. Článek 12, o němž praví sněmovní akt: „non est multum pertinens, ideo omittitur, licet sit probatus“, lze odtud doplniti; rovněž článek 15. Článek 16. buď se týkal listu, jejž Hus zanechal přátelům v Praze, nebo to byl konec téže žaloby Zbyň- kovy, že z kázání Husových vznikla různá pohoršení. (11)
Strana 12
Husův. Zde jest jednání sněmu vůči Husovi zvláště mírné, ježto podobných, ba horších, hanlivých a pobuřujících řečí Husových, o jakých v těchto článcích dává sněm v Praze vyslýchati svědky, dalo by se z roku 1412 a ze spisu „O svatokupectví“ a z Postilly vybrati hojnost.1) Když tedy bylo vše k veřejnému slyšení připraveno, zmařeno to útěkem Jana XXIII. z Kostnice (20. března). Ježto ve vzniklém z toho zmatku sněm nemohl Husovi věnovati pozornosti, dal jej biskup kostnický odvézti na tvrz Gottliebskou, kde byl přísně střežen, a pře jeho byla zase odložena, jednak proto, že byl sněm nyní příliš zábrán otázkou papežství, jednak i proto, že dosavadní komise byla zbavena pravomoci. Nova komise, zřízená již 6. dubna, v níž byli kardinálové Petr z Ailly a Vilém Kordiánský, biskup Dolský a opat z Citeaux,2) třebas materiál připravený převzala, musila přece Husa o týchž žalobách vyslýchati. Odpovědi Husovy byly asi stejné s dřívějšími. Petr z Ailly svědčí, že tu Hus mluvil pokorně a že prohlásil, že se chce podrobiti soudu koncilu.3) Jinak o těchto výsleších nevíme nic. V osmém generálním shromáždění dne 4. května učinil sněm rozhodnutí,4) jež s procesem Husovým těsně souvisí a jež, jak dobře dí Palacký, bylo pro Husa osudným znamením: odsoudil Viklefa, jeho nauku a spisy, jakož i jeho 45 článků londýnsko-pražských5) a 260 oxfordských.6) To jest první veřejný akt sněmovní v procesu Husově. Od počátku zajisté jsou Čechy viněny z viklefství, a Hus jest prohlašován za vůdce tohoto směru. Žaloby proti němu r. 1409, 1410 a 1412 viní ho z viklefství, a články dotvrzené 1) Na články svědkův odpovědí Husových z této doby nemáme. Nenapsal asi žádných, maje dosti na tom, co podotkl k žalobám Protivovým, Michalovým a svědků z r. 1414. 2) Hardt IV. 100; v následujícím shromáždění generálním 17. dubna pověřeni zase deputovaní ze čtyř národů: arcibiskup Dubrovn., biskup Šlesvický, M. Ursinus de Talvenda a M. Vilém Coru, aby záležitost Husovu vyšetřili. (Hardt IV. 118). 3) Ve druhé audienci praví k němu: „Magister Joannes, tu nuper in turri paciencius loquebaris, quam modo facis, et scias quia hoc non est pro te“ (Doc. 282) a na konci: „Tu dixisti nuper in turri, quia velles concilii iudicio humiliter subiacere“ (ibid. 283.) 4) Hardt IV. 153—157. 5) Dva traktáty proti těmto článkům, jež Hardt III uveřejňuje jako Kost- nické, jsou původu českého; první kratší jest neznámého autora, druhý ob- šírnější napsal r. 1413/1414 M. Stanislav ze Znojma ve vyhnanství na Mo- ravě. Do Kostnice je přinesl nejspíš biskup Jan Litomyšlský. 6) Dle svědectví anglických účastníků koncilu poslala tyto články samá universita oxfordská sněmu, aby je odsoudil (Doc. 313). (12)
Husův. Zde jest jednání sněmu vůči Husovi zvláště mírné, ježto podobných, ba horších, hanlivých a pobuřujících řečí Husových, o jakých v těchto článcích dává sněm v Praze vyslýchati svědky, dalo by se z roku 1412 a ze spisu „O svatokupectví“ a z Postilly vybrati hojnost.1) Když tedy bylo vše k veřejnému slyšení připraveno, zmařeno to útěkem Jana XXIII. z Kostnice (20. března). Ježto ve vzniklém z toho zmatku sněm nemohl Husovi věnovati pozornosti, dal jej biskup kostnický odvézti na tvrz Gottliebskou, kde byl přísně střežen, a pře jeho byla zase odložena, jednak proto, že byl sněm nyní příliš zábrán otázkou papežství, jednak i proto, že dosavadní komise byla zbavena pravomoci. Nova komise, zřízená již 6. dubna, v níž byli kardinálové Petr z Ailly a Vilém Kordiánský, biskup Dolský a opat z Citeaux,2) třebas materiál připravený převzala, musila přece Husa o týchž žalobách vyslýchati. Odpovědi Husovy byly asi stejné s dřívějšími. Petr z Ailly svědčí, že tu Hus mluvil pokorně a že prohlásil, že se chce podrobiti soudu koncilu.3) Jinak o těchto výsleších nevíme nic. V osmém generálním shromáždění dne 4. května učinil sněm rozhodnutí,4) jež s procesem Husovým těsně souvisí a jež, jak dobře dí Palacký, bylo pro Husa osudným znamením: odsoudil Viklefa, jeho nauku a spisy, jakož i jeho 45 článků londýnsko-pražských5) a 260 oxfordských.6) To jest první veřejný akt sněmovní v procesu Husově. Od počátku zajisté jsou Čechy viněny z viklefství, a Hus jest prohlašován za vůdce tohoto směru. Žaloby proti němu r. 1409, 1410 a 1412 viní ho z viklefství, a články dotvrzené 1) Na články svědkův odpovědí Husových z této doby nemáme. Nenapsal asi žádných, maje dosti na tom, co podotkl k žalobám Protivovým, Michalovým a svědků z r. 1414. 2) Hardt IV. 100; v následujícím shromáždění generálním 17. dubna pověřeni zase deputovaní ze čtyř národů: arcibiskup Dubrovn., biskup Šlesvický, M. Ursinus de Talvenda a M. Vilém Coru, aby záležitost Husovu vyšetřili. (Hardt IV. 118). 3) Ve druhé audienci praví k němu: „Magister Joannes, tu nuper in turri paciencius loquebaris, quam modo facis, et scias quia hoc non est pro te“ (Doc. 282) a na konci: „Tu dixisti nuper in turri, quia velles concilii iudicio humiliter subiacere“ (ibid. 283.) 4) Hardt IV. 153—157. 5) Dva traktáty proti těmto článkům, jež Hardt III uveřejňuje jako Kost- nické, jsou původu českého; první kratší jest neznámého autora, druhý ob- šírnější napsal r. 1413/1414 M. Stanislav ze Znojma ve vyhnanství na Mo- ravě. Do Kostnice je přinesl nejspíš biskup Jan Litomyšlský. 6) Dle svědectví anglických účastníků koncilu poslala tyto články samá universita oxfordská sněmu, aby je odsoudil (Doc. 313). (12)
Strana 13
☞ svědky nemluví vlastně o ničem jiném. Odsouzení Viklefa pak jest spolu odsouzením viklefství.1) Nedlouho potom zakročili pánové čeští a polští u sněmu velmi důrazně, aby konečně Husovi bylo dáno slíbené veřejné slyšení. Žádost svou předložili sněmu dne 13. května,2) ohražujíce se v ní spolu proti novému ostouzení jména českého pro přijímání pod obojí,3) a replikovali na odpověď deputovaných dne 18. května (Doc. 260 — 263). Ježto se jim na repliku nedostalo odpovědi, podali 31. května novou žádost, uvádějíce v ní Husovu protestaci a při- kládajíce Husovo vyznání víry, poslané r. 1411 papeži Janu XXIII, a svědectví biskupa Nazaretského, že nebylo u Husa shledáno žádné kacířství.4) Patriarcha Antiošský odpověděl jim, že se dostane Husovi veřejného slyšení dne 5. června. K tomu cíli byl Hus z tvrze Gottliebské převeden do kláštera františkánského, kde se měly schůze konati. Látka, o níž se mělo v audiencích jednati, byla z části stará, z části poněkud pozměněná. Beze změny totiž přejaty byly články dotvrzené svědky kostnickými a pražskými, články Husovy však podrobila komise revisi, ježto Hus u mnohých tvrdil, že nejsou v jeho spise, a ustanovila vybrati články i ze spisů proti Pálčovi a proti Stanislavovi, na něž byl Páleč upozornil. Úkolem tím bylo pověřeno několik theologů, mezi nimiž byl opět Štěpán z Pálče.5) Vybrali jich 39, a to z prvého traktátu 26, ze druhého 7 a ze třetího 6. 1) Viklef byl již odsouzen na sněmě římském 6. února r. 1413; třebas sněm ten nebyl uznáván za obecný, přece to bylo rozhodnutí nejvyšší autority církevní, takže nového rozhodnutí nebylo třeba. Učinil-li je sněm Kostnický přece, rozhodl se k tomu jednak proto, aby odsouzení nebezpečných nauk bylo slavnostnější, jednak také proto, že tvoří podstatnou součástku otázky české. 2) Srv. Mladenovicovu relaci (Doc. 256—258). 3) Tato nová zápletka mohla Husovi přitížiti, ale sněm, ač novotu onu dal komisi prozkoumati a konečně 15. června ji odsoudil, nepídil se po účastenství Husově na ni a nevyšetřoval ho o ní ani v audiencích ani po odsouzení kalicha. 4) Doc. 266—272. V této době mezi 13.—31. květnem byl na různých. místech v Kostnici vyvěšen urážlivý leták, jímž horkokrevný některý přítel Husův žádost pánů chtěl podepříti. Pojednal jsem o něm a uveřejnil jej v Několika textech I 42—47; ve formě zhoršené ještě pojali jej v Opp. I již vydavatelé norimberští. 5) Ve druhém slyšení praví Petr z Ailly Husovi: „Et vos dixistis quod haberetis suspectum M. Stephanum Palecz, qui pro certo pie et valde habuit se humaniter cum libris illis et articulis, eciam micius illos extrahendo, quam in libro continentur, et similiter omnes doctores alii (Doc. 278). A na konci slyšení třetího prohlašuje týž kardinál: „Pro certo ipse M. Stephanus valde pie se habuit ad illos libros et articulos et eciam alii doctores, quia multo plures et graviores istis extracti fuerunt et ipsi eos deposuerunt et adhuc istos semper ad melius interpretabantur . .“ (Doc. 314). Tu míní patrně 39 artikulův. (13)
☞ svědky nemluví vlastně o ničem jiném. Odsouzení Viklefa pak jest spolu odsouzením viklefství.1) Nedlouho potom zakročili pánové čeští a polští u sněmu velmi důrazně, aby konečně Husovi bylo dáno slíbené veřejné slyšení. Žádost svou předložili sněmu dne 13. května,2) ohražujíce se v ní spolu proti novému ostouzení jména českého pro přijímání pod obojí,3) a replikovali na odpověď deputovaných dne 18. května (Doc. 260 — 263). Ježto se jim na repliku nedostalo odpovědi, podali 31. května novou žádost, uvádějíce v ní Husovu protestaci a při- kládajíce Husovo vyznání víry, poslané r. 1411 papeži Janu XXIII, a svědectví biskupa Nazaretského, že nebylo u Husa shledáno žádné kacířství.4) Patriarcha Antiošský odpověděl jim, že se dostane Husovi veřejného slyšení dne 5. června. K tomu cíli byl Hus z tvrze Gottliebské převeden do kláštera františkánského, kde se měly schůze konati. Látka, o níž se mělo v audiencích jednati, byla z části stará, z části poněkud pozměněná. Beze změny totiž přejaty byly články dotvrzené svědky kostnickými a pražskými, články Husovy však podrobila komise revisi, ježto Hus u mnohých tvrdil, že nejsou v jeho spise, a ustanovila vybrati články i ze spisů proti Pálčovi a proti Stanislavovi, na něž byl Páleč upozornil. Úkolem tím bylo pověřeno několik theologů, mezi nimiž byl opět Štěpán z Pálče.5) Vybrali jich 39, a to z prvého traktátu 26, ze druhého 7 a ze třetího 6. 1) Viklef byl již odsouzen na sněmě římském 6. února r. 1413; třebas sněm ten nebyl uznáván za obecný, přece to bylo rozhodnutí nejvyšší autority církevní, takže nového rozhodnutí nebylo třeba. Učinil-li je sněm Kostnický přece, rozhodl se k tomu jednak proto, aby odsouzení nebezpečných nauk bylo slavnostnější, jednak také proto, že tvoří podstatnou součástku otázky české. 2) Srv. Mladenovicovu relaci (Doc. 256—258). 3) Tato nová zápletka mohla Husovi přitížiti, ale sněm, ač novotu onu dal komisi prozkoumati a konečně 15. června ji odsoudil, nepídil se po účastenství Husově na ni a nevyšetřoval ho o ní ani v audiencích ani po odsouzení kalicha. 4) Doc. 266—272. V této době mezi 13.—31. květnem byl na různých. místech v Kostnici vyvěšen urážlivý leták, jímž horkokrevný některý přítel Husův žádost pánů chtěl podepříti. Pojednal jsem o něm a uveřejnil jej v Několika textech I 42—47; ve formě zhoršené ještě pojali jej v Opp. I již vydavatelé norimberští. 5) Ve druhém slyšení praví Petr z Ailly Husovi: „Et vos dixistis quod haberetis suspectum M. Stephanum Palecz, qui pro certo pie et valde habuit se humaniter cum libris illis et articulis, eciam micius illos extrahendo, quam in libro continentur, et similiter omnes doctores alii (Doc. 278). A na konci slyšení třetího prohlašuje týž kardinál: „Pro certo ipse M. Stephanus valde pie se habuit ad illos libros et articulos et eciam alii doctores, quia multo plures et graviores istis extracti fuerunt et ipsi eos deposuerunt et adhuc istos semper ad melius interpretabantur . .“ (Doc. 314). Tu míní patrně 39 artikulův. (13)
Strana 14
Jak vznikly tyto články a jaký jest jejich poměr k dřívějším sartikulům Pálčovým a Gersonovým? První články Pálčovy byly předlohou — o tom není pochybnosti. Ale zůstalo jich málo. Vy- nechán jest čl. 2, protože jest, rozumí-li se o církvi praedestinovaných, správný; článek 3, ježto v něm není jasně řečeno, že duchovní nemají míti majetku, nýbrž že jím nemají býti zahrnuti; čl. 5 má dobrý smysl, podobně 7; čl. 8. jest sice nadsazen, ale nelze ho zváti bludným; čl. 9. jest sice o milosti posvěcující bludný, ale o milosti předzřízení správný; čl. 10. a čl. 13. jest vypuštěn, ač jest nepravdivý; čl. 14. jest sice pohoršlivý, ale Husem dobře jest vyložen, rovněž 15; 16. jest pobuřlivý, nikoli však bludný; články 17—22 nejsou, jakž nahoře bylo řečeno, tak v traktátu Husově, ač je odtud lze vyvoditi, a některé jsou nyní přesněji dle knihy Husovy formulovány (19. v 17, 20. v 10); čl. 26 (papež špatně žijící nemá býti nazýván nejsvětějším) vynechán asi s ohledem na Jana XXIII.; v 27. není nic bludného; články 28. 31. 32. 33 dávají tomu, kdo nezná předchozích polemik, dobrý smysl. Tedy neméně než 23 z prvních článků Pálčových jest vynecháno a po- drženo pouze 11,1) důkaz to, jak přísně kriticky theologická komise odvažovala články žalobné co do obsahu dogmatického i co do formy. Že bylo použito i článků Gersonových, jest patrno ze čl. 21, jenž jest na 19. čl. Gersonově závislý slovně. I jinak jest vliv Gersonův znamenati (6 =3 4, 9 = 11, 18 = 9), ale protože jeho články podávají jen smysl nauky, nebylo lze převzíti je slovně. Většina článků jest úplně nová. O 13 článcích ze spisů Proti Stanislavovi a Pálčovi rozumí se to samo, ale i články z traktátu „De ecclesia“ jsou většinou nové. Komise prostudovala dobře spis Husův a shledala v něm bludné věty, jichž pominul v prvních článcích Páleč. Týkají se primátu, církevní pravomoci a poslušnosti a vybrány jsou z traktátu Husova věrně, jakž přiznává u některých i Mladenovic, jenž příslušná místa u jednotlivých článků vypsal (Doc. 286—307). Ale i tam, kde Mladenovic upozorňuje, že článek není tak ve spise, běží namnoze jen o stilistickou změnu, bez níž by článek netvořil celku; pouze články 4. 15. 18. 25. 26. jsou z textu Husova poněkud zkompilovány. Na tyto články Hus odpovědí nenapsal; ale měl je a Mla- 1) Ve 12 a 22 je Pálčových po dvou. (14)
Jak vznikly tyto články a jaký jest jejich poměr k dřívějším sartikulům Pálčovým a Gersonovým? První články Pálčovy byly předlohou — o tom není pochybnosti. Ale zůstalo jich málo. Vy- nechán jest čl. 2, protože jest, rozumí-li se o církvi praedestinovaných, správný; článek 3, ježto v něm není jasně řečeno, že duchovní nemají míti majetku, nýbrž že jím nemají býti zahrnuti; čl. 5 má dobrý smysl, podobně 7; čl. 8. jest sice nadsazen, ale nelze ho zváti bludným; čl. 9. jest sice o milosti posvěcující bludný, ale o milosti předzřízení správný; čl. 10. a čl. 13. jest vypuštěn, ač jest nepravdivý; čl. 14. jest sice pohoršlivý, ale Husem dobře jest vyložen, rovněž 15; 16. jest pobuřlivý, nikoli však bludný; články 17—22 nejsou, jakž nahoře bylo řečeno, tak v traktátu Husově, ač je odtud lze vyvoditi, a některé jsou nyní přesněji dle knihy Husovy formulovány (19. v 17, 20. v 10); čl. 26 (papež špatně žijící nemá býti nazýván nejsvětějším) vynechán asi s ohledem na Jana XXIII.; v 27. není nic bludného; články 28. 31. 32. 33 dávají tomu, kdo nezná předchozích polemik, dobrý smysl. Tedy neméně než 23 z prvních článků Pálčových jest vynecháno a po- drženo pouze 11,1) důkaz to, jak přísně kriticky theologická komise odvažovala články žalobné co do obsahu dogmatického i co do formy. Že bylo použito i článků Gersonových, jest patrno ze čl. 21, jenž jest na 19. čl. Gersonově závislý slovně. I jinak jest vliv Gersonův znamenati (6 =3 4, 9 = 11, 18 = 9), ale protože jeho články podávají jen smysl nauky, nebylo lze převzíti je slovně. Většina článků jest úplně nová. O 13 článcích ze spisů Proti Stanislavovi a Pálčovi rozumí se to samo, ale i články z traktátu „De ecclesia“ jsou většinou nové. Komise prostudovala dobře spis Husův a shledala v něm bludné věty, jichž pominul v prvních článcích Páleč. Týkají se primátu, církevní pravomoci a poslušnosti a vybrány jsou z traktátu Husova věrně, jakž přiznává u některých i Mladenovic, jenž příslušná místa u jednotlivých článků vypsal (Doc. 286—307). Ale i tam, kde Mladenovic upozorňuje, že článek není tak ve spise, běží namnoze jen o stilistickou změnu, bez níž by článek netvořil celku; pouze články 4. 15. 18. 25. 26. jsou z textu Husova poněkud zkompilovány. Na tyto články Hus odpovědí nenapsal; ale měl je a Mla- 1) Ve 12 a 22 je Pálčových po dvou. (14)
Strana 15
denovici) je opsal tak, že za každý položil delší úryvek z traktátu Husova, kde článek jest.2) Čtyřicet článků dotvrzených svědky v Kostnici, šestnáct článků opatřených výpovědmi svědků v Praze a 39 článků vy- braných z traktátův Husových — to jsou žaloby, jež byly Husovi předloženy ve veřejných slyšeních dne 5., 7. a 8. června a jež rozhodovaly o jeho osudu. To vědouce, můžeme si utvořiti jasnější obraz o veřejných audiencích, než jaký podává Mladenovic ve své relaci. Jeho zpráva jest nejúplnější a nejspolehlivější při audienci třetí. V té bylo Husovi předčítáno 39 článků, vyňatých z jeho spisů. Kterýsi biskup anglický sledoval je v textu Husově, a kde mistr namítal, že článek není tak v jeho knize, biskup anglický četl, jak je článek v knize, při čemž předsedající kardinál (Petr z Ailly) několikrát prohlásil, že ve spise jest hůře ještě položeno než ve článku (při čl. 17. 18. 25.) Odpovědí Husových nemáme u všech článků, protože Mladenovic přišel s pány Janem z Chlumu a Václavem z Dubé v průvodu králově do sněmu teprve k 10. článku a proto prvních devět podává bez odpovědí Husových.3) Při druhé audienci praví Mladenovic o předmětu jednání: „In qua audientia fuerunt pronuntiati articuli, super quibus testes Pragae coram vicario archiepiscopi Pragensis et etiam in Constantia producti sunt, ad quorum aliquos singillatim respondebat“ (Doc. 276). Zdálo by se tedy dle zprávy Mladenovi- covy, že ve druhém slyšení byly probrány obojí články, dotvrzené výpovědmi svědkův. Ale přihlédneme-li blíže k dalšímu líčení Mla- denovicovu, shledáme, že první článek, na nějž Hus tu odpovídá, jest až 17. ze svědectví Kostnických (o remanenci), další jest 22., pak 26., potom vloženo o hájení článků Viklefových a odporu prot jich odsouzení, načež následuje čl. 34. a po něm 38., s nímž spojer čl. 9. Tu však nutno si ještě všimnouti, že Mladenovic i zde, jako při třetí audienci, přišel s pány českými v průvodu králově později4) 1) Není pochybnosti, že on sám jest ten „quidam“, o němž mluví v relaci: „et illos diligenter quidam ad librum originalem comparavit“ (Doc. 285). 2) Toho se týkají Husova slova: „Valde gratus sum, quod articulos sic recollegistis, et bonum esset eos publicare et rescribere sub illa forma.“ (Doc. 105.) 3) Sám praví na konci čl. 9: „Ad istum venimus iam sequentem prope- rantes in responsione sua ad concilium“ (Doc. 289) a na konci čl. 10.: „Ad istos articulos iam veneramus, sed primos 9 tardaveramus, propter quod (hic ponun- tur sine) responsionibus magistri ad eosdem. 4) „Et interim rex veniens induxit secum dominos Wenceslaum et Joan- nem et Petrum baccalarium“. — „Inter quos (articulos) in adventu dictorum do- minorum et Petri iste articulus sibi ascribebatur in effectu“ (Doc. 276). (15)
denovici) je opsal tak, že za každý položil delší úryvek z traktátu Husova, kde článek jest.2) Čtyřicet článků dotvrzených svědky v Kostnici, šestnáct článků opatřených výpovědmi svědků v Praze a 39 článků vy- braných z traktátův Husových — to jsou žaloby, jež byly Husovi předloženy ve veřejných slyšeních dne 5., 7. a 8. června a jež rozhodovaly o jeho osudu. To vědouce, můžeme si utvořiti jasnější obraz o veřejných audiencích, než jaký podává Mladenovic ve své relaci. Jeho zpráva jest nejúplnější a nejspolehlivější při audienci třetí. V té bylo Husovi předčítáno 39 článků, vyňatých z jeho spisů. Kterýsi biskup anglický sledoval je v textu Husově, a kde mistr namítal, že článek není tak v jeho knize, biskup anglický četl, jak je článek v knize, při čemž předsedající kardinál (Petr z Ailly) několikrát prohlásil, že ve spise jest hůře ještě položeno než ve článku (při čl. 17. 18. 25.) Odpovědí Husových nemáme u všech článků, protože Mladenovic přišel s pány Janem z Chlumu a Václavem z Dubé v průvodu králově do sněmu teprve k 10. článku a proto prvních devět podává bez odpovědí Husových.3) Při druhé audienci praví Mladenovic o předmětu jednání: „In qua audientia fuerunt pronuntiati articuli, super quibus testes Pragae coram vicario archiepiscopi Pragensis et etiam in Constantia producti sunt, ad quorum aliquos singillatim respondebat“ (Doc. 276). Zdálo by se tedy dle zprávy Mladenovi- covy, že ve druhém slyšení byly probrány obojí články, dotvrzené výpovědmi svědkův. Ale přihlédneme-li blíže k dalšímu líčení Mla- denovicovu, shledáme, že první článek, na nějž Hus tu odpovídá, jest až 17. ze svědectví Kostnických (o remanenci), další jest 22., pak 26., potom vloženo o hájení článků Viklefových a odporu prot jich odsouzení, načež následuje čl. 34. a po něm 38., s nímž spojer čl. 9. Tu však nutno si ještě všimnouti, že Mladenovic i zde, jako při třetí audienci, přišel s pány českými v průvodu králově později4) 1) Není pochybnosti, že on sám jest ten „quidam“, o němž mluví v relaci: „et illos diligenter quidam ad librum originalem comparavit“ (Doc. 285). 2) Toho se týkají Husova slova: „Valde gratus sum, quod articulos sic recollegistis, et bonum esset eos publicare et rescribere sub illa forma.“ (Doc. 105.) 3) Sám praví na konci čl. 9: „Ad istum venimus iam sequentem prope- rantes in responsione sua ad concilium“ (Doc. 289) a na konci čl. 10.: „Ad istos articulos iam veneramus, sed primos 9 tardaveramus, propter quod (hic ponun- tur sine) responsionibus magistri ad eosdem. 4) „Et interim rex veniens induxit secum dominos Wenceslaum et Joan- nem et Petrum baccalarium“. — „Inter quos (articulos) in adventu dictorum do- minorum et Petri iste articulus sibi ascribebatur in effectu“ (Doc. 276). (15)
Strana 16
1 -— a že tedy již před jeho příchodem několika článků před 17. bylo čteno. Podobá se tedy, že předmětem jednání druhé audience bylo jen 40 článků, o nichž byli vypovídali svědci v Kostnici, snad ani ne všecky, nikoliv pak články pražské. Obraz, jejž o této audienci dává Mladenovic, jest i jinak velmi neúplný. Mladenovic neměl článkův, o nichž tu Hus byl vy- šetřován, a napsal jen to, co podržel v paměti. A třebas hleděl, jak praví, vše dobře vštípiti si v paměti), přece podal jen několik význačnějších scén a vynechal odpovědi Husovy na články někdy velmi důležité (na př. 18—21). Úředních zápisů, jež činil dle po- kynů kardinála Florenckého notář,2) nelze tím nahraditi. O první pak audienci Husově nedovídáme se z Mlade- novice, leč o planém poplachu, jejž způsobil kýs Oldřich. Sněm- dal totiž, ještě než byl předveden Hus, předčítati články, aby shromážděni byli informováni o látce, již připravila komise. Jsou-li Husovy, a má-li pro ně Hus býti odsouzen, mělo ovšem ukázati teprve veřejné slyšení. Ale onen Oldřich, jenž stál venku a slyšel články čísti,3) spěchal hned k Mladenovicovi se zprávou, že chce sněm odsouditi články dříve, než Husa slyšel,4) Mladenovic pak běžel k pánům Janovi a Václavovi, kteří to oznámili králi. Král poslal Ludvíka z Heidelberku a purkrabí norimberského Bedřicha na sněm se vzkazem, aby v audienci nepronášel rozsudku. Když však tito přišli do sněmu, nesouce zároveň traktáty Husovy, jež poslali pánové čeští sněmu, aby se přesvědčil, jak nesprávně jsou ony články připisovány Husovi, byl již Hus ve sněmě přítomen.5) O předmětu vyšetřování praví Mladenovic jen: „Interim pro- nunciavit unus articulos et dicta testium“ (ibid.). To bylo tedy nejspíše 16 artikulů pražských, o nichž dále nic neslyšíme. K tomu se ovšem nehodí dobře, co praví v dalším Mladenovic o jednání audience,6). ale zpráva Mladenovicova je tu pochybna. Mladenovic 1) „Quia vero non omnia potui tam distincte et in forma cogitare, que ibi presens fieri vidi et audivi, materiam tamen totam iuxta ultimum posse memorie incorporavi, et specialiter quia non habui articulos, ad quos testes deposuerunt, qui sibi M. Joanni tunc obiciebantur“. (Doc. 285). 2) Et sub cardinali Florentino sedebat unus notarius publicus, qui post cuiuslibet articuli lecturam et responsionem notabat, que cardinalis dictus. sibi mandabat (Doc. 284). 3) „qui exterius prope pronunciantem stabat“ (Doc. 274). 4) „et illos omnes tunc conabantur, antequam M. Joannem Hus audi- erant, condemnare“ (ibid.). 5) „nam dicti principes iam in presencia M. Joannis dictos tracta- tulos concilio presentantes abierunt ..“ (Doc. 275) 6) „. . . cum equivocaciones vel diversas accepciones vellet exprimere diccionum in articulis sibi obiectis positarum ..“ (ibid.). (16)
1 -— a že tedy již před jeho příchodem několika článků před 17. bylo čteno. Podobá se tedy, že předmětem jednání druhé audience bylo jen 40 článků, o nichž byli vypovídali svědci v Kostnici, snad ani ne všecky, nikoliv pak články pražské. Obraz, jejž o této audienci dává Mladenovic, jest i jinak velmi neúplný. Mladenovic neměl článkův, o nichž tu Hus byl vy- šetřován, a napsal jen to, co podržel v paměti. A třebas hleděl, jak praví, vše dobře vštípiti si v paměti), přece podal jen několik význačnějších scén a vynechal odpovědi Husovy na články někdy velmi důležité (na př. 18—21). Úředních zápisů, jež činil dle po- kynů kardinála Florenckého notář,2) nelze tím nahraditi. O první pak audienci Husově nedovídáme se z Mlade- novice, leč o planém poplachu, jejž způsobil kýs Oldřich. Sněm- dal totiž, ještě než byl předveden Hus, předčítati články, aby shromážděni byli informováni o látce, již připravila komise. Jsou-li Husovy, a má-li pro ně Hus býti odsouzen, mělo ovšem ukázati teprve veřejné slyšení. Ale onen Oldřich, jenž stál venku a slyšel články čísti,3) spěchal hned k Mladenovicovi se zprávou, že chce sněm odsouditi články dříve, než Husa slyšel,4) Mladenovic pak běžel k pánům Janovi a Václavovi, kteří to oznámili králi. Král poslal Ludvíka z Heidelberku a purkrabí norimberského Bedřicha na sněm se vzkazem, aby v audienci nepronášel rozsudku. Když však tito přišli do sněmu, nesouce zároveň traktáty Husovy, jež poslali pánové čeští sněmu, aby se přesvědčil, jak nesprávně jsou ony články připisovány Husovi, byl již Hus ve sněmě přítomen.5) O předmětu vyšetřování praví Mladenovic jen: „Interim pro- nunciavit unus articulos et dicta testium“ (ibid.). To bylo tedy nejspíše 16 artikulů pražských, o nichž dále nic neslyšíme. K tomu se ovšem nehodí dobře, co praví v dalším Mladenovic o jednání audience,6). ale zpráva Mladenovicova je tu pochybna. Mladenovic 1) „Quia vero non omnia potui tam distincte et in forma cogitare, que ibi presens fieri vidi et audivi, materiam tamen totam iuxta ultimum posse memorie incorporavi, et specialiter quia non habui articulos, ad quos testes deposuerunt, qui sibi M. Joanni tunc obiciebantur“. (Doc. 285). 2) Et sub cardinali Florentino sedebat unus notarius publicus, qui post cuiuslibet articuli lecturam et responsionem notabat, que cardinalis dictus. sibi mandabat (Doc. 284). 3) „qui exterius prope pronunciantem stabat“ (Doc. 274). 4) „et illos omnes tunc conabantur, antequam M. Joannem Hus audi- erant, condemnare“ (ibid.). 5) „nam dicti principes iam in presencia M. Joannis dictos tracta- tulos concilio presentantes abierunt ..“ (Doc. 275) 6) „. . . cum equivocaciones vel diversas accepciones vellet exprimere diccionum in articulis sibi obiectis positarum ..“ (ibid.). (16)
Strana 17
sám při tomto slyšení nebyl, snad stál s jinými venku, nejspíše na chodbě před refektářemi) a zprávu svou konstruuje, jak se podobá, ze slov Husových: „Clamabant quasi omnes adversum me“ (Doc. 104).2) Na konci třetího veřejného slyšení slíbil Zabarella Husovi: „Magister Joannes, dabitur vobis una forma satis limitata in scriptis illorum articulorum, sub qua illos abiurare debeatis“ (Doc. 309). Tedy ještě jedna, poslední redakce článků žalobných. Známe ji z Husových odpovědí na tyto články (Doc. 225—233) a z aktu žalobního, jenž byl čten před odsouzením Husovým (Hardtl c.) Svědecké články pražské obmezila komise na tři, totiž 7., s nímž spojen 8., 9. s 10. a 11.3) Z kostnických utvořila článků třináct: 4. (s 8.) 9. 10. 15. (a 16) 17. 18. 19. 21. 24. 26. 29. 32. (a 37.) 38.4) Články pak ze spisův Husových ještě jednou pře- pracovala, takže vzniklo posledních 30 článků,5) pro něž byl Hus odsouzen. Co do pořadí sledují tyto články úplně 39 artikulů předchozích; 11 článků však jest vynecháno (4. 5. 7. 10. 16. 19. 21. 26. 27. 35. 38), ne že by je měla komise za pravověrné nýbrž že jsou v ostatních obsaženy,6) nebo se z nich snadno dají vyvoditi,7 u ustatních buď ponecháno dřívější znění,8) nebo provedeny malé změny, aby se článek shodoval zcela s textem,9) nebo byly články obšírněji vypsány, aby bylo zřejmo, že smysl v traktátu jest 1) „qui a suis tunc intrare non valentibus auditus est ..“ (ibid.) 2) Ale těžko pak říci, které články míní Hus, když praví v témže listě: „deleti sunt iam articuli duo“. O článcích Husových bylo přece jednáno teprve v třetím slyšení, a Hus sám praví ve zmíněném listě: „Adhuc non venerunt ad primum, se quod confiterer omnes articulos esse scriptos in tractatulis“. 3) Poslední článek (16?) o dopise, jejž zanechal svým v Praze, byl na listě, podaném Husovi dne 18. června ve vězení neúplný (Doc. 233). Jak z Hardta IV 415 vidno, byl nyní vypsán úplně z Husovy odpovědi na Pálčův čl. 41 (Doc.224). 4) To jsou ty články, jež uvádí Hardt bez výpovědí svědků. 5) Vlastně 29, jakž je má Palacký v Doc. 225—229; neboť články 28. a 29. z 39 spojeny v jeden tak, že 28. jest připojen ke 29. jako jeho odůvod- nění Ale officiální text je zase rozděluje. 6) 10. spojen se 17. ve článek 13. 7) Přece však zasluhuje povšimnutí, že vynechán jest i čl. 19, že svět- ská moc má kněze nutiti, aby zachovávali zákon Kristův, 21. o apelaci ke Kristu a 26. proti interdiktu. 8) 2. první část jen, 9. 12. 14. 20. 23. 24. 28. 29. 30 s nepatrnou od- chylkou, 33. 37. 39 — tedy třináct. 9) Při 1. místo „tantum una“ dáno „unica“ a připojen druhý citát, dle textu Husova upraveny čl. 3. 8. 11. 13. (přidáno: „nec romanus pontifex caput romane ecclesie,“) 15. 31. 34. 36. — tedy u devíti článků. „Studie a texty.“ 117) 2
sám při tomto slyšení nebyl, snad stál s jinými venku, nejspíše na chodbě před refektářemi) a zprávu svou konstruuje, jak se podobá, ze slov Husových: „Clamabant quasi omnes adversum me“ (Doc. 104).2) Na konci třetího veřejného slyšení slíbil Zabarella Husovi: „Magister Joannes, dabitur vobis una forma satis limitata in scriptis illorum articulorum, sub qua illos abiurare debeatis“ (Doc. 309). Tedy ještě jedna, poslední redakce článků žalobných. Známe ji z Husových odpovědí na tyto články (Doc. 225—233) a z aktu žalobního, jenž byl čten před odsouzením Husovým (Hardtl c.) Svědecké články pražské obmezila komise na tři, totiž 7., s nímž spojen 8., 9. s 10. a 11.3) Z kostnických utvořila článků třináct: 4. (s 8.) 9. 10. 15. (a 16) 17. 18. 19. 21. 24. 26. 29. 32. (a 37.) 38.4) Články pak ze spisův Husových ještě jednou pře- pracovala, takže vzniklo posledních 30 článků,5) pro něž byl Hus odsouzen. Co do pořadí sledují tyto články úplně 39 artikulů předchozích; 11 článků však jest vynecháno (4. 5. 7. 10. 16. 19. 21. 26. 27. 35. 38), ne že by je měla komise za pravověrné nýbrž že jsou v ostatních obsaženy,6) nebo se z nich snadno dají vyvoditi,7 u ustatních buď ponecháno dřívější znění,8) nebo provedeny malé změny, aby se článek shodoval zcela s textem,9) nebo byly články obšírněji vypsány, aby bylo zřejmo, že smysl v traktátu jest 1) „qui a suis tunc intrare non valentibus auditus est ..“ (ibid.) 2) Ale těžko pak říci, které články míní Hus, když praví v témže listě: „deleti sunt iam articuli duo“. O článcích Husových bylo přece jednáno teprve v třetím slyšení, a Hus sám praví ve zmíněném listě: „Adhuc non venerunt ad primum, se quod confiterer omnes articulos esse scriptos in tractatulis“. 3) Poslední článek (16?) o dopise, jejž zanechal svým v Praze, byl na listě, podaném Husovi dne 18. června ve vězení neúplný (Doc. 233). Jak z Hardta IV 415 vidno, byl nyní vypsán úplně z Husovy odpovědi na Pálčův čl. 41 (Doc.224). 4) To jsou ty články, jež uvádí Hardt bez výpovědí svědků. 5) Vlastně 29, jakž je má Palacký v Doc. 225—229; neboť články 28. a 29. z 39 spojeny v jeden tak, že 28. jest připojen ke 29. jako jeho odůvod- nění Ale officiální text je zase rozděluje. 6) 10. spojen se 17. ve článek 13. 7) Přece však zasluhuje povšimnutí, že vynechán jest i čl. 19, že svět- ská moc má kněze nutiti, aby zachovávali zákon Kristův, 21. o apelaci ke Kristu a 26. proti interdiktu. 8) 2. první část jen, 9. 12. 14. 20. 23. 24. 28. 29. 30 s nepatrnou od- chylkou, 33. 37. 39 — tedy třináct. 9) Při 1. místo „tantum una“ dáno „unica“ a připojen druhý citát, dle textu Husova upraveny čl. 3. 8. 11. 13. (přidáno: „nec romanus pontifex caput romane ecclesie,“) 15. 31. 34. 36. — tedy u devíti článků. „Studie a texty.“ 117) 2
Strana 18
horší než ve článku.1) Celkem bylo ze starých článků doslovně přejato třináct, poněkud upraveno devět a obšírněji vypsáno z traktátů šest. Nově přidány byly dva články: 4. o dvojí přirozenosti v Kristu a v člověku, vzatý ze spisu „De ecclesia“ doslovně, a 30. „Nullus est dominus ...“, jenž není ve třech traktátech Husových, z nichž články jsou vyňaty, nýbrž jest 15. z 45 článků Viklefových, jehož Hus hájil ve druhé části třetího aktu univer- sitního na obranu Viklefa. Těchto 30 článkův2) a články svědecké, tak jak bylo shora řečeno zredigované, byly čteny a přijaty kongregací sněmovní dne 18. června a předloženy pak Husovi, aby prohlásil, chce-li je odvolati. Hus napsal odpovědi ke článkům svědků (Doc. 230—233), ke 30 článkům však připojil pouze krátké glossy (Doc. 225—229), 1) Tak hlavně u těch, kde Hus namítal ve slyšení, že nejsou tak v jeho knize, a kde hned po přečtení jich z traktátu kardinál Petr konstatoval: „stat gravius in libro“, totiž u 17. 18. 22. 25. 32; také 6. značně rozšířen. 2) Ke znázornění genese třiceti článkův otiskuji je v kuse 5. se články z III. audience souběžné. Poměr obojích k původním článkům Palčovým a Ger- sonovým jeví se graficky takto: 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 11 12 (20) 18 (a 25) 24 (19) 3, 4 12 5, 17 (13) 13 21 22 23 24 Z5 20 Zí 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 29, 30 23 34 19 20 6 16 17 18 19 21 20 ZZ 23 24 25 26 27 28 29 15 (18)
horší než ve článku.1) Celkem bylo ze starých článků doslovně přejato třináct, poněkud upraveno devět a obšírněji vypsáno z traktátů šest. Nově přidány byly dva články: 4. o dvojí přirozenosti v Kristu a v člověku, vzatý ze spisu „De ecclesia“ doslovně, a 30. „Nullus est dominus ...“, jenž není ve třech traktátech Husových, z nichž články jsou vyňaty, nýbrž jest 15. z 45 článků Viklefových, jehož Hus hájil ve druhé části třetího aktu univer- sitního na obranu Viklefa. Těchto 30 článkův2) a články svědecké, tak jak bylo shora řečeno zredigované, byly čteny a přijaty kongregací sněmovní dne 18. června a předloženy pak Husovi, aby prohlásil, chce-li je odvolati. Hus napsal odpovědi ke článkům svědků (Doc. 230—233), ke 30 článkům však připojil pouze krátké glossy (Doc. 225—229), 1) Tak hlavně u těch, kde Hus namítal ve slyšení, že nejsou tak v jeho knize, a kde hned po přečtení jich z traktátu kardinál Petr konstatoval: „stat gravius in libro“, totiž u 17. 18. 22. 25. 32; také 6. značně rozšířen. 2) Ke znázornění genese třiceti článkův otiskuji je v kuse 5. se články z III. audience souběžné. Poměr obojích k původním článkům Palčovým a Ger- sonovým jeví se graficky takto: 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 11 12 (20) 18 (a 25) 24 (19) 3, 4 12 5, 17 (13) 13 21 22 23 24 Z5 20 Zí 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 29, 30 23 34 19 20 6 16 17 18 19 21 20 ZZ 23 24 25 26 27 28 29 15 (18)
Strana 19
odpovědí nepsav, prý pro nedostatek času a papíru a pro nebezpečí (Doc. 234). Tyto dvoje články, jež Hus odepřel odvolati, byly důvodem jeho odsouzení dne 6. července. 1. Errores Hus in suo tractatu „Quidamon“.1) Z rkp. Lipského č. 177. Primo, quod si papa, episcopus vel prelatus est in peccato 89a mortali, quod tunc non est papa, episcopus vel prelatus. Negat illum articulum esse erroneum, insanum, unde pro confirmacione illius articuli adducit auctoritates multas sanctorum, que videntur nude proposite illum articulum approbare, sed non probant. 2. Item quod prefati in peccatis mortalibus existentes non sunt vere pastores, sed equivoce, sed vere fures et latrones ymmo non sunt pastores. 4. Item quod tales sc. papa et cardinales in peccatis morta- libus existentes non sunt veri et manifesti vicarii Jesu Christi, sed dyaboli [et] antichristi. 4. Item negat aliud esse caput ecclesie militantis quam Christum, quia si ponitur aliud, illud dicit esse antichristum, ymmo negat omnino Petrum fuisse caput ecclesie militantis et consequenter suos successores. 5. Item vinculum, quo fuit Petrus colligatus ecclesie sicut caput corpori, fuit gracia predestinacionis et secundum presentem iusticiam, quod est error, quia licet secundum graciam predestinacionis fuit colligatus ecclesie sicut membrum corpori, non tamen sicut caput vicarium, sed illud vinculum fuit auctoritas Petri generalissima, capitalis et fontalis. 6. Item oves Christi non sunt oves Petri. 7. Item si papa est prescitus vel malus, non est membrum ecclesie et sic nec caput ecclesie. 8. Item negat papam esse patrem sanctissimum racione officii et comparat talem sanctitatem sanctitati preconum, tortorum et diabolorum. 9. Item negat, quod sanctitas officii stat cum malicia vite. 1) V rkp. jest nadpis: „Errores, quos ponit Hus in isto tractatu Quida- mon nuncupato, qui querantur sub suo titulo in capitulo anotato.“ (19) 2*)
odpovědí nepsav, prý pro nedostatek času a papíru a pro nebezpečí (Doc. 234). Tyto dvoje články, jež Hus odepřel odvolati, byly důvodem jeho odsouzení dne 6. července. 1. Errores Hus in suo tractatu „Quidamon“.1) Z rkp. Lipského č. 177. Primo, quod si papa, episcopus vel prelatus est in peccato 89a mortali, quod tunc non est papa, episcopus vel prelatus. Negat illum articulum esse erroneum, insanum, unde pro confirmacione illius articuli adducit auctoritates multas sanctorum, que videntur nude proposite illum articulum approbare, sed non probant. 2. Item quod prefati in peccatis mortalibus existentes non sunt vere pastores, sed equivoce, sed vere fures et latrones ymmo non sunt pastores. 4. Item quod tales sc. papa et cardinales in peccatis morta- libus existentes non sunt veri et manifesti vicarii Jesu Christi, sed dyaboli [et] antichristi. 4. Item negat aliud esse caput ecclesie militantis quam Christum, quia si ponitur aliud, illud dicit esse antichristum, ymmo negat omnino Petrum fuisse caput ecclesie militantis et consequenter suos successores. 5. Item vinculum, quo fuit Petrus colligatus ecclesie sicut caput corpori, fuit gracia predestinacionis et secundum presentem iusticiam, quod est error, quia licet secundum graciam predestinacionis fuit colligatus ecclesie sicut membrum corpori, non tamen sicut caput vicarium, sed illud vinculum fuit auctoritas Petri generalissima, capitalis et fontalis. 6. Item oves Christi non sunt oves Petri. 7. Item si papa est prescitus vel malus, non est membrum ecclesie et sic nec caput ecclesie. 8. Item negat papam esse patrem sanctissimum racione officii et comparat talem sanctitatem sanctitati preconum, tortorum et diabolorum. 9. Item negat, quod sanctitas officii stat cum malicia vite. 1) V rkp. jest nadpis: „Errores, quos ponit Hus in isto tractatu Quida- mon nuncupato, qui querantur sub suo titulo in capitulo anotato.“ (19) 2*)
Strana 20
10. Item eo ipso quod papa abiecit sermonem domini peccando mortaliter, statim deus abicit eum, ne sit papa. 11. Item si papa vivit contrarie Christo, eciam rite et legitime electus, tunc ascendit in papatum aliunde quam per Christum. 12. Item non approbat eleccionem humanam in potestatibus, sed solum divinam. 13. Item asserit condempnacionem XLV articulorum irraciona- bilem et iniquam recognoscens se cum suis contra illam condemp- nacionem publice disputasse. 14. Item ponit 4 ecclesias romanas secundum tres papas et 89b hoc probare nititur, sed nichil probat. 15. Item ibidem convincitur favere scismaticis et per consequens ostendit se esse scismaticum. 16. Item negat istam similitudinem: sicut cunctis fidelibus non plures Christi sed unus Christus, sic eiusdem non plures vicarii immediati Jesu Christi sed unus est papa, arguens quod plures sint ecclesie immediati vicarii Jesu Christi et sic plures pape. 17. Item negat istam similitudinem: sicut omnis spiritus, qui solvit Jesum, ex deo non est et hic est antichristus, sic omnis spiritus, qui solvit papam, ex deo non est et hic est antipapa, et argumentat contra illam similitudinem, sed inpertinenter. 18. Item asserit, quod de tanto homo in via fidei vel virtutis debet se iudici subicere, de quanto sic secundum sacram scripturam iudicat; alias si romana ecclesia vel illi, qui apostolorum dicuntur tenere loca, velint iudicare non secundum sacram scripturam, quis nisi devius a fide vellet eorum iudicio in via fidei vel virtutum humiliter subiacere? Duplex error: unus, quo pretendit, quod iudices ecclesiastici debent solum secundum sacram scripturam iudicare, intel- ligens per sacram scripturam scripturam biblie, et sic non secundum canones et patrum sancciones. Alius error, cum dicit: Quis nisi a fide devius etc. Tunc Christus fuisset maxime devius, qui in via fidei et virtutum non secundum sacram scripturam se subiecit Pylato et pontificibus humiliter iudicandum. Per hoc innuens eciam se possesrecte iudicium pape et ecclesie romane declinare, que non iudicat sepe secundum sacram scripturam, sed fallitur. 19. Item negat clerum posse habere licite dominacionem et possessionem temporalium, quia inproperat doctoribus, qui talia clero adiudicarunt. 20. Item asserit esse aliquas veritates catholicas inter illos XLV articulos condempnatos et reprehendit doctores de illa condem- pnacione, affirmans eos male fecisse. (20)
10. Item eo ipso quod papa abiecit sermonem domini peccando mortaliter, statim deus abicit eum, ne sit papa. 11. Item si papa vivit contrarie Christo, eciam rite et legitime electus, tunc ascendit in papatum aliunde quam per Christum. 12. Item non approbat eleccionem humanam in potestatibus, sed solum divinam. 13. Item asserit condempnacionem XLV articulorum irraciona- bilem et iniquam recognoscens se cum suis contra illam condemp- nacionem publice disputasse. 14. Item ponit 4 ecclesias romanas secundum tres papas et 89b hoc probare nititur, sed nichil probat. 15. Item ibidem convincitur favere scismaticis et per consequens ostendit se esse scismaticum. 16. Item negat istam similitudinem: sicut cunctis fidelibus non plures Christi sed unus Christus, sic eiusdem non plures vicarii immediati Jesu Christi sed unus est papa, arguens quod plures sint ecclesie immediati vicarii Jesu Christi et sic plures pape. 17. Item negat istam similitudinem: sicut omnis spiritus, qui solvit Jesum, ex deo non est et hic est antichristus, sic omnis spiritus, qui solvit papam, ex deo non est et hic est antipapa, et argumentat contra illam similitudinem, sed inpertinenter. 18. Item asserit, quod de tanto homo in via fidei vel virtutis debet se iudici subicere, de quanto sic secundum sacram scripturam iudicat; alias si romana ecclesia vel illi, qui apostolorum dicuntur tenere loca, velint iudicare non secundum sacram scripturam, quis nisi devius a fide vellet eorum iudicio in via fidei vel virtutum humiliter subiacere? Duplex error: unus, quo pretendit, quod iudices ecclesiastici debent solum secundum sacram scripturam iudicare, intel- ligens per sacram scripturam scripturam biblie, et sic non secundum canones et patrum sancciones. Alius error, cum dicit: Quis nisi a fide devius etc. Tunc Christus fuisset maxime devius, qui in via fidei et virtutum non secundum sacram scripturam se subiecit Pylato et pontificibus humiliter iudicandum. Per hoc innuens eciam se possesrecte iudicium pape et ecclesie romane declinare, que non iudicat sepe secundum sacram scripturam, sed fallitur. 19. Item negat clerum posse habere licite dominacionem et possessionem temporalium, quia inproperat doctoribus, qui talia clero adiudicarunt. 20. Item asserit esse aliquas veritates catholicas inter illos XLV articulos condempnatos et reprehendit doctores de illa condem- pnacione, affirmans eos male fecisse. (20)
Strana 21
21. Item veritates catholicas tres a doctoribus in suo consilio positas negat esse veritates, quas dicit nunquam posse probari. Et ille veritates posite sunt supra. 22. Item negat cardinales esse sacerdotes levitici generis contra textum Deut. 17 et glossam Innocencii III. super eodem textu lib. 4. Qui filii legitimi cap. Per universalem. 2. Errores Mgri Johannis Hus in tractatu suo De ecclesia contenti. Z rkp. Lipského č. 2110. 467b 1. Ecclesia ad oracionem non pertinet. 2. Ydolatre dicuntur venerantes ymagines et picturas. Beata Virgo est vel fuit mulier sicut alia mulier. 3. 4. Varietas ordinum et habituum impedit unitatem fidei chri- stiane. 5. Sancti non orant pro nobis. Error pariter erat Waldensium. 6. Hus non ponit ecclesiam militancium, sed tantum prede- stinatorum. 7. Presciti eciam in gracia gratum faciente existentes non sunt membra sancte ecclesie catholice. 8. Si papa est prescitus, non est membrum ecclesie et sic nec caput ecclesie. 9. Prescitus existens in caritate non est membrum Christi et predestinatus non existens in gracia est membrum Christi. 10. Idem est iustus et iniustus, ut Petrus quando negavit Christum et Paulus. 11. In omnibus sacerdotibus est equalis potestas et dignitas. 12. Sola scriptura sacra sufficit ad regendum et illuminandum recclesiam. 13. Ad ecclesiam electorum et predestinatorum est recurren- dum in dubiis. 14. Papa si est prescitus et malus et per consequens mem- brum dyaboli, non habet potestatem ab aliquo datam sibi nisi forte a cesare. 15. Sacerdos existens in peccato mortali vel episcopus non consecrat, non ordinat. 468 (21)
21. Item veritates catholicas tres a doctoribus in suo consilio positas negat esse veritates, quas dicit nunquam posse probari. Et ille veritates posite sunt supra. 22. Item negat cardinales esse sacerdotes levitici generis contra textum Deut. 17 et glossam Innocencii III. super eodem textu lib. 4. Qui filii legitimi cap. Per universalem. 2. Errores Mgri Johannis Hus in tractatu suo De ecclesia contenti. Z rkp. Lipského č. 2110. 467b 1. Ecclesia ad oracionem non pertinet. 2. Ydolatre dicuntur venerantes ymagines et picturas. Beata Virgo est vel fuit mulier sicut alia mulier. 3. 4. Varietas ordinum et habituum impedit unitatem fidei chri- stiane. 5. Sancti non orant pro nobis. Error pariter erat Waldensium. 6. Hus non ponit ecclesiam militancium, sed tantum prede- stinatorum. 7. Presciti eciam in gracia gratum faciente existentes non sunt membra sancte ecclesie catholice. 8. Si papa est prescitus, non est membrum ecclesie et sic nec caput ecclesie. 9. Prescitus existens in caritate non est membrum Christi et predestinatus non existens in gracia est membrum Christi. 10. Idem est iustus et iniustus, ut Petrus quando negavit Christum et Paulus. 11. In omnibus sacerdotibus est equalis potestas et dignitas. 12. Sola scriptura sacra sufficit ad regendum et illuminandum recclesiam. 13. Ad ecclesiam electorum et predestinatorum est recurren- dum in dubiis. 14. Papa si est prescitus et malus et per consequens mem- brum dyaboli, non habet potestatem ab aliquo datam sibi nisi forte a cesare. 15. Sacerdos existens in peccato mortali vel episcopus non consecrat, non ordinat. 468 (21)
Strana 22
16. Nullus est episcopus, nullus est prelatus, dum est in pec- cato mortali. 17. Judas non fuit verus discipulus Christi. 18. Habentes Christum supremum pontificem non advertere debent Romanum pontificem. 19. Pape vel aliis suis prelatis fideles non tenentur solvere debitum appropriate, sed indifferenter quibuscunque ministris, quos secundum fidem confusam iudicarent esse bonos. 20. Romana ecclesia sc. Agnes papa peperit, quomodo potuit esse sancta? 21. Ecclesia Christi est synagoga sathane. 22. Antichristus non veniet proprie et realiter, sed mistice tantum. 23. Scriptura de antichristo est retorquenda ad personas papales. 24. Habens fidem caritate formatam in communi sufficit ad 468b salutem. 25. Bullis pape non tenetur homo credere. 26. Petrus non est vel fuit caput et fundamentum ecclesie, sed Christus. 27. Papa si viis virtutum incedit, vicarius Petri est censen- dus, si viis contrariis, antichristi. 28 Papa non est verus vicarius Christi, nisi ipsum in mo- ribus sequatur. 29. Simplex i. e. vicarius sacerdos non potest absolvere in foro consciencie, ex eo quod caret clave sciencie. Istam pariter sentenciam tenet Mgr Sent. 30. Sine recepcione spiritus sancti non recipitur ordo sacer- dotalis. 31. Quilibet sacerdos in ordinacione recipit potestatem spiri- tualem, qua immediate solvere potest et sacramenta ministrare non habita auctoritate iurisdiccionis. 32. Potestas et auctoritas sacerdotis solvendi et sacramenta mi- nistrandi, predicandi etc. non potest tolli a quocunque. 33. Potestas clavium in malis sacerdotibus est ligata et re- stricta. 34. In omnibus sacerdotibus est equalis potestas; consecracio 469a autem locorum et/ maiorum casuum pape et episcopis sunt re- servata propter avariciam. 35. Sola contricio sufficit ad salutem. (22)
16. Nullus est episcopus, nullus est prelatus, dum est in pec- cato mortali. 17. Judas non fuit verus discipulus Christi. 18. Habentes Christum supremum pontificem non advertere debent Romanum pontificem. 19. Pape vel aliis suis prelatis fideles non tenentur solvere debitum appropriate, sed indifferenter quibuscunque ministris, quos secundum fidem confusam iudicarent esse bonos. 20. Romana ecclesia sc. Agnes papa peperit, quomodo potuit esse sancta? 21. Ecclesia Christi est synagoga sathane. 22. Antichristus non veniet proprie et realiter, sed mistice tantum. 23. Scriptura de antichristo est retorquenda ad personas papales. 24. Habens fidem caritate formatam in communi sufficit ad 468b salutem. 25. Bullis pape non tenetur homo credere. 26. Petrus non est vel fuit caput et fundamentum ecclesie, sed Christus. 27. Papa si viis virtutum incedit, vicarius Petri est censen- dus, si viis contrariis, antichristi. 28 Papa non est verus vicarius Christi, nisi ipsum in mo- ribus sequatur. 29. Simplex i. e. vicarius sacerdos non potest absolvere in foro consciencie, ex eo quod caret clave sciencie. Istam pariter sentenciam tenet Mgr Sent. 30. Sine recepcione spiritus sancti non recipitur ordo sacer- dotalis. 31. Quilibet sacerdos in ordinacione recipit potestatem spiri- tualem, qua immediate solvere potest et sacramenta ministrare non habita auctoritate iurisdiccionis. 32. Potestas et auctoritas sacerdotis solvendi et sacramenta mi- nistrandi, predicandi etc. non potest tolli a quocunque. 33. Potestas clavium in malis sacerdotibus est ligata et re- stricta. 34. In omnibus sacerdotibus est equalis potestas; consecracio 469a autem locorum et/ maiorum casuum pape et episcopis sunt re- servata propter avariciam. 35. Sola contricio sufficit ad salutem. (22)
Strana 23
36. Quivisa) violenter potest trahere corpus Christi de manibus sacerdotum, si denegarent. 37. Solus deus dimittit peccata, ligat et solvit — sacerdos solum denunciat ligatos et solutos. 38. Excommunicacionem ab homine nichil asserunt Hussite et sequaces, sed solum a deo. 39. Confitentem pena satisfaccionis non ligant Hussite, sed sine penitencia iniuncta exemplo Christi abire permittunt. 40. Ab omnibus peccatis absolvunt, nullum ad superioris auctoritatem remittentes. 41. Concilium seu congregacio fidelium ubicumque terrarum uno sensu in omni materia catholica et ecclesiastica (!), puta papa, cardinales, archiepiscopi, episcopi et prelati ecclesie congregati etc. hoc non est fidelium congregacio, sed nidus dyaboli vel antichristi. 3. Articuli Michaelis de Causis Articuli e processu causae (Doc. 231 s., Hardt IV 415 ss.) (Doc. 169ss). Primo quod M. Joan. Hus tam de ménse Junii a. d. MCCCCXb) quam etiam ante et post in capella Bethlehem praedicans ad populum tunc in numero trium millium et plurium in dicta capella collectum et eciam in diversis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et haereses tam ex dictis libris dicti quondam J. Wikleff quam.ex sua protervi- tate et dolositate astruxit, exer- cuit, disputavit et pro posse de- fendit, maxime infra scriptos: 17. Praefatus J. Huss tam de dicto mense Junii a. d. MCCCCX quam etiam ante et post in dicta capella praedicando ad populum ibidem collectum et etiam in di- versis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et haereses tam ex dictis libris dicti quondam J. Wikleff quam ex sua protervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit, maxime infra scriptos, vid.: Primo, quod post consecratio- nem hostiae in altari manet panis materialis. Quod post consecrationem ho- stiae in altari maneat panis ma- terialis vel substantia panis. a) Rkp.: quis. b) V Doc. chybně 1411. (23)
36. Quivisa) violenter potest trahere corpus Christi de manibus sacerdotum, si denegarent. 37. Solus deus dimittit peccata, ligat et solvit — sacerdos solum denunciat ligatos et solutos. 38. Excommunicacionem ab homine nichil asserunt Hussite et sequaces, sed solum a deo. 39. Confitentem pena satisfaccionis non ligant Hussite, sed sine penitencia iniuncta exemplo Christi abire permittunt. 40. Ab omnibus peccatis absolvunt, nullum ad superioris auctoritatem remittentes. 41. Concilium seu congregacio fidelium ubicumque terrarum uno sensu in omni materia catholica et ecclesiastica (!), puta papa, cardinales, archiepiscopi, episcopi et prelati ecclesie congregati etc. hoc non est fidelium congregacio, sed nidus dyaboli vel antichristi. 3. Articuli Michaelis de Causis Articuli e processu causae (Doc. 231 s., Hardt IV 415 ss.) (Doc. 169ss). Primo quod M. Joan. Hus tam de ménse Junii a. d. MCCCCXb) quam etiam ante et post in capella Bethlehem praedicans ad populum tunc in numero trium millium et plurium in dicta capella collectum et eciam in diversis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et haereses tam ex dictis libris dicti quondam J. Wikleff quam.ex sua protervi- tate et dolositate astruxit, exer- cuit, disputavit et pro posse de- fendit, maxime infra scriptos: 17. Praefatus J. Huss tam de dicto mense Junii a. d. MCCCCX quam etiam ante et post in dicta capella praedicando ad populum ibidem collectum et etiam in di- versis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et haereses tam ex dictis libris dicti quondam J. Wikleff quam ex sua protervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit, maxime infra scriptos, vid.: Primo, quod post consecratio- nem hostiae in altari manet panis materialis. Quod post consecrationem ho- stiae in altari maneat panis ma- terialis vel substantia panis. a) Rkp.: quis. b) V Doc. chybně 1411. (23)
Strana 24
Item quod sacerdos existens in peccato: mortali non conficit cor- pus Christi. Item quod indulgentiae a domi- nO papa seu episcopo concessae nihil prosint. Item quod papa sit antichristus. Item quod romana curia sit sy- nagoga sathanae. Item quod praefatus J. Hus iam dictos et diversos alios errores saepius ore polluto coram populi multitudine et in locis tam publi- cis quam privatis et diversis vi- cibus in dicta civitate Prag. as- seruit, tenuit et defendit. Item dixit, quod saeculares de- bent auferre clericis bona tempo- ralia et quod hoc' esset merito- rium ..... | Item dixit, guod homo non de- beret excommunicari nisi pro mor- tali peccato, sed ipse J. Hus nul- lum tale peccatum in se háberet, . ee . +. - Item quod dictus J. Hus ultra praemissa diversos errores saepius in dicta capella praedicavit et prae- dicat quotidie, unde et ex quibus magna divisio primo inter magi-. stros, et.scolares dicti studii et deindeinter archiepiscopum et prae- latos et clerum ac populum dictáe civitatis Prag. fuit et est exorta et magna scandala iam evenerunt adeo, quod quasi totus populus factus est inobediens mandatorum archiepiscopi et aliorum suorum praelatorum . . 18. Quod sacerdos existens in peccato mortali nom conficit cor- pus .Christij non ordinat, non baptizat. | 19. Quod indulgentiae papae seu episcoporum concessae nihil prosunt. | 21. Quod romana ecclesia (seu curia) sit synagoga sathanae. 29. J. Hus praefatos errores tenuit et defendit. 29. Quod saeculares debent "auferre clericorum. bona tempo- ralia et quod hoc esset merito- Tium. i 37. Joh. Hus praedicavit, quod nullus potest: excómmunicari ab homine, nisi deus excommuni- caret eum. i 38. J. Huss diversos errores praedicavit, ex quibus magna di- visio inter magistros scolaresque dicti studii, archiepiscopum, cle- rum et populum est orta, quod etiam exorta sunt magna scan- dala et inobedientia populi ad áàrchiepiscopum et suos praelatos. (24)
Item quod sacerdos existens in peccato: mortali non conficit cor- pus Christi. Item quod indulgentiae a domi- nO papa seu episcopo concessae nihil prosint. Item quod papa sit antichristus. Item quod romana curia sit sy- nagoga sathanae. Item quod praefatus J. Hus iam dictos et diversos alios errores saepius ore polluto coram populi multitudine et in locis tam publi- cis quam privatis et diversis vi- cibus in dicta civitate Prag. as- seruit, tenuit et defendit. Item dixit, quod saeculares de- bent auferre clericis bona tempo- ralia et quod hoc' esset merito- rium ..... | Item dixit, guod homo non de- beret excommunicari nisi pro mor- tali peccato, sed ipse J. Hus nul- lum tale peccatum in se háberet, . ee . +. - Item quod dictus J. Hus ultra praemissa diversos errores saepius in dicta capella praedicavit et prae- dicat quotidie, unde et ex quibus magna divisio primo inter magi-. stros, et.scolares dicti studii et deindeinter archiepiscopum et prae- latos et clerum ac populum dictáe civitatis Prag. fuit et est exorta et magna scandala iam evenerunt adeo, quod quasi totus populus factus est inobediens mandatorum archiepiscopi et aliorum suorum praelatorum . . 18. Quod sacerdos existens in peccato mortali nom conficit cor- pus .Christij non ordinat, non baptizat. | 19. Quod indulgentiae papae seu episcoporum concessae nihil prosunt. | 21. Quod romana ecclesia (seu curia) sit synagoga sathanae. 29. J. Hus praefatos errores tenuit et defendit. 29. Quod saeculares debent "auferre clericorum. bona tempo- ralia et quod hoc esset merito- Tium. i 37. Joh. Hus praedicavit, quod nullus potest: excómmunicari ab homine, nisi deus excommuni- caret eum. i 38. J. Huss diversos errores praedicavit, ex quibus magna di- visio inter magistros scolaresque dicti studii, archiepiscopum, cle- rum et populum est orta, quod etiam exorta sunt magna scan- dala et inobedientia populi ad áàrchiepiscopum et suos praelatos. (24)
Strana 25
Item quod ultra praemissa di- ctus J. Hus ab uno et duobus annis proxime praeteritis fuit et est fautor et eruditor (!) et de- fensor errorum et haeresum prae- dictorum in libris dicti quondam J. Wikleff haeresiarchae descripto- rum atque de hiis omnibus in civitate et dioecesi Prag. publice diffamatus. 39. J. Hus fuit fautor et nu- tritor haeresum et de hiis publice diffamatus. 4. Ex libello accusatorio archiepiscopi Zbynconis. (Doc. 404 s.) Articuli e partibus. (Doc. 230 ss., Hardt IV 414, 425ss.) 4. J. Huss multos errores et haereses docuit et praedicavit etc. . dictus J. Hus, quamvis per prius plura dictos errores concer- nentia, etiam que scissuram et haeresim in fide catholica sapiunt, praedicaverit et docuerit, attamen ultimo in quadam ca- pella sanctorum Innocentum Beth- leem nuncupata, sita in maiori civitate Prag., post et contra di- ctam inhibitionem ad populum praedicavit et populum eundem in multitudine copiosa ibidem con- gregatum diversimode inducendo, imo verius seducendo, et confor- tando in dictis erroneis opinioni- bus, prout hactenus facere con- suexit, dixit inter alia in effectu ad populum tunc ibidem congre- gatum in vulgari bohemico: Ecce papa nuper defunctus (de- notando bonae memoriae dom. Alexandrum papam V.) scribit in literis suis archiepiscopo Prag. 5. J. Huss populum in multi- tudine copiosa in capella Bethle- hem congregatum diversimode in- duxit seu instruxit et confortavit in dictis erroneis opinionibus. 7. J. Huss ad populum dixit: Ecce papa nuper defunctus, vid. Alexander papa V, nuper scripsit archiepiscopo Prag. pro exstir- pandis erroribus J. Wiclef in Bohemia et Moravia et quod ibi sunt multi homines opiniones et (25)
Item quod ultra praemissa di- ctus J. Hus ab uno et duobus annis proxime praeteritis fuit et est fautor et eruditor (!) et de- fensor errorum et haeresum prae- dictorum in libris dicti quondam J. Wikleff haeresiarchae descripto- rum atque de hiis omnibus in civitate et dioecesi Prag. publice diffamatus. 39. J. Hus fuit fautor et nu- tritor haeresum et de hiis publice diffamatus. 4. Ex libello accusatorio archiepiscopi Zbynconis. (Doc. 404 s.) Articuli e partibus. (Doc. 230 ss., Hardt IV 414, 425ss.) 4. J. Huss multos errores et haereses docuit et praedicavit etc. . dictus J. Hus, quamvis per prius plura dictos errores concer- nentia, etiam que scissuram et haeresim in fide catholica sapiunt, praedicaverit et docuerit, attamen ultimo in quadam ca- pella sanctorum Innocentum Beth- leem nuncupata, sita in maiori civitate Prag., post et contra di- ctam inhibitionem ad populum praedicavit et populum eundem in multitudine copiosa ibidem con- gregatum diversimode inducendo, imo verius seducendo, et confor- tando in dictis erroneis opinioni- bus, prout hactenus facere con- suexit, dixit inter alia in effectu ad populum tunc ibidem congre- gatum in vulgari bohemico: Ecce papa nuper defunctus (de- notando bonae memoriae dom. Alexandrum papam V.) scribit in literis suis archiepiscopo Prag. 5. J. Huss populum in multi- tudine copiosa in capella Bethle- hem congregatum diversimode in- duxit seu instruxit et confortavit in dictis erroneis opinionibus. 7. J. Huss ad populum dixit: Ecce papa nuper defunctus, vid. Alexander papa V, nuper scripsit archiepiscopo Prag. pro exstir- pandis erroribus J. Wiclef in Bohemia et Moravia et quod ibi sunt multi homines opiniones et (25)
Strana 26
pro exstirpandis quibusdam erro- ribus per M. J. Wiclef in Bohe- mia et Moravia et alibi seminatis, prout audistis ex literis eisdem vobis nuper perlectis, quod multi sunt homines articulos eiusdem J. Wiclef contra fidem tenentes, quorum corda sunt haeresi in- fectaa) : et ego dico et deo re- gratior, quod nullum Bohemum vidi haereticum. Ad cuius verba totus populus respondit clamando: Mentitur, mentitur. Deinde idem J. Hus interpositis aliquibus verbis subiunxit in ef- fectu in dicto vulgari ad popu- lum: Ecce, adimpleta est prophetia, quam scribit Jacobus de Taramo, quod a. d. MCCCCIX surget unus, qui evangelium, epistolas et fidem Christi persequetur (denotando dom. Alexandrum) ; quia ipse papa nuper defunctus, nescio an sit in coelo vel in in- ferno, qui scribit in suis cutibus asininis, quod archiepiscopus cre- met libros M. J. Wiclef, in quibus multa bona continentur; et intermixtis aliquot verbis sub- iunxit: Ecce appellavi contra mandata archiepiscopi et ex nunc appello, tamen vultis mihi adhae- rere? Ad quod totus populus cla- mando respondis in vulgari bo- hemico in effectu: Volumus et adhaeremus. errores Wiclef contra fidem te- nentes, quorum corda sunt hae- resi infecta: et ego dico et deo regratior, quod ego nullum Bo- hemum vidi haereticum. 8. Ad verba praedicta totus populus acclamavit: Mentitur, mentitur. 9. Idem J. Hus dixit in vulgari ad populum: Ecce, impleta est prophetia, quam praedixit Jacobus de Tharamo, quod a. d. MCCCCIX surget unus, qui evangelium, et epistolas et fidem Christi perse- quetur. 10. Item ponitur, quod hoc dixit denotando dom. Alexandrum, qui in suis bullis mandavit libros Wiclef cremari. 11. J. Hus dixit, quod Ale- xander papa nuper defunctus, nescio tamen, si sit in coelo vel in inferno, scribit in cutibus suis asininis, quod archiepiscopus cre- mare deberet libros J. Wiclef, in quibus multa bona continentur. 12. Item dixit: Ecce appellavi contra mandata archiepiscopi et ex nunc appello, vultis mihi ad- haerere? Ad quod totus populus clamabat in vulgari bohemico: Volumus et adhaeremus: a) Doc.: affecta. (26)
pro exstirpandis quibusdam erro- ribus per M. J. Wiclef in Bohe- mia et Moravia et alibi seminatis, prout audistis ex literis eisdem vobis nuper perlectis, quod multi sunt homines articulos eiusdem J. Wiclef contra fidem tenentes, quorum corda sunt haeresi in- fectaa) : et ego dico et deo re- gratior, quod nullum Bohemum vidi haereticum. Ad cuius verba totus populus respondit clamando: Mentitur, mentitur. Deinde idem J. Hus interpositis aliquibus verbis subiunxit in ef- fectu in dicto vulgari ad popu- lum: Ecce, adimpleta est prophetia, quam scribit Jacobus de Taramo, quod a. d. MCCCCIX surget unus, qui evangelium, epistolas et fidem Christi persequetur (denotando dom. Alexandrum) ; quia ipse papa nuper defunctus, nescio an sit in coelo vel in in- ferno, qui scribit in suis cutibus asininis, quod archiepiscopus cre- met libros M. J. Wiclef, in quibus multa bona continentur; et intermixtis aliquot verbis sub- iunxit: Ecce appellavi contra mandata archiepiscopi et ex nunc appello, tamen vultis mihi adhae- rere? Ad quod totus populus cla- mando respondis in vulgari bo- hemico in effectu: Volumus et adhaeremus. errores Wiclef contra fidem te- nentes, quorum corda sunt hae- resi infecta: et ego dico et deo regratior, quod ego nullum Bo- hemum vidi haereticum. 8. Ad verba praedicta totus populus acclamavit: Mentitur, mentitur. 9. Idem J. Hus dixit in vulgari ad populum: Ecce, impleta est prophetia, quam praedixit Jacobus de Tharamo, quod a. d. MCCCCIX surget unus, qui evangelium, et epistolas et fidem Christi perse- quetur. 10. Item ponitur, quod hoc dixit denotando dom. Alexandrum, qui in suis bullis mandavit libros Wiclef cremari. 11. J. Hus dixit, quod Ale- xander papa nuper defunctus, nescio tamen, si sit in coelo vel in inferno, scribit in cutibus suis asininis, quod archiepiscopus cre- mare deberet libros J. Wiclef, in quibus multa bona continentur. 12. Item dixit: Ecce appellavi contra mandata archiepiscopi et ex nunc appello, vultis mihi ad- haerere? Ad quod totus populus clamabat in vulgari bohemico: Volumus et adhaeremus: a) Doc.: affecta. (26)
Strana 27
Item post aliqua verba dictus J. in eodem sermone in dicto vul- gari subiunxit alloquendo popu- lum: Sciatis etiam, quod propo- sui et propono, quia aut oportet me praedicare aut extra terram expelli aut in carcere mori, quia papae possunt mentiri et menti- untur, sed deus non mentitur: ideo deliberetis, qui vultis mihi adhaerere, et non timeatis ex- communicationem, quia secun- dum ritum et consuetudinem ec- clesiae appellastis mecum. Item post praemissa iterum in- terpositis aliquot verbis excla- mando dixit in vulgari ad popu- lum, ipsum provocando quantum in eo fuit: Vere necessarium fo- ret, quod quilibet, prout in antiqua lege per Moysen fuit mandatum, ut qui vellet legem dei defende- re, se gladio praecingeret et foret paratus, ut ita nos praecingamus et legem dei defenderemus. Beatissime pater! Cum hacte- nus huiusmodi temerariis ausibus dicti J. Hus et sibi adhaerentium et perversa dogmatisantium erro- rum in dictis libris J. Wiclef con- tentorum diversa scandala in dictis civitate et regno evenerant .. 14. Item dixit: Ideo deliberetis, si vultis mihi adhaerere, non ti- meatis excommunicationem, quia secundum consuetudinem appel- latis mecum. 15. et 16 articuli sunt probati per testes... 13. (non est multum pertinens ; ideo omittitur, licet sit probatus.) 5. Articuli 39 e tertia audi- entia publica. (Doc. 286 ss.) Articuli 30 ultimi. (Doc. 225 ss.) 1. Tantum una est sancta uni- versalis ecclesia, quae est prae- destinatorum universitas. 1. Unica est sancta universa- lis ecclesia, quae est praedesti- natorum universitas. Et infra se- (27)
Item post aliqua verba dictus J. in eodem sermone in dicto vul- gari subiunxit alloquendo popu- lum: Sciatis etiam, quod propo- sui et propono, quia aut oportet me praedicare aut extra terram expelli aut in carcere mori, quia papae possunt mentiri et menti- untur, sed deus non mentitur: ideo deliberetis, qui vultis mihi adhaerere, et non timeatis ex- communicationem, quia secun- dum ritum et consuetudinem ec- clesiae appellastis mecum. Item post praemissa iterum in- terpositis aliquot verbis excla- mando dixit in vulgari ad popu- lum, ipsum provocando quantum in eo fuit: Vere necessarium fo- ret, quod quilibet, prout in antiqua lege per Moysen fuit mandatum, ut qui vellet legem dei defende- re, se gladio praecingeret et foret paratus, ut ita nos praecingamus et legem dei defenderemus. Beatissime pater! Cum hacte- nus huiusmodi temerariis ausibus dicti J. Hus et sibi adhaerentium et perversa dogmatisantium erro- rum in dictis libris J. Wiclef con- tentorum diversa scandala in dictis civitate et regno evenerant .. 14. Item dixit: Ideo deliberetis, si vultis mihi adhaerere, non ti- meatis excommunicationem, quia secundum consuetudinem appel- latis mecum. 15. et 16 articuli sunt probati per testes... 13. (non est multum pertinens ; ideo omittitur, licet sit probatus.) 5. Articuli 39 e tertia audi- entia publica. (Doc. 286 ss.) Articuli 30 ultimi. (Doc. 225 ss.) 1. Tantum una est sancta uni- versalis ecclesia, quae est prae- destinatorum universitas. 1. Unica est sancta universa- lis ecclesia, quae est praedesti- natorum universitas. Et infra se- (27)
Strana 28
2. Sicut Paulus nunquam fuit membrum diaboli, licet fecerit quosdam actus actibus ecclesiae malignantium consimiles, similiter Petrus, qui in grave incidit periu- rium ex permissione domini, ut fortius resurgeret. 3. Nulla pars ecclesiae ab ea finaliter excidet, eo quod prae- destinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit. quitur: Universalis sancta eccle- sia tantum est una, sicut tantum est unus numerus praedestinatorum. 2. Paulus nunquam fuit mem- brum diaboli, licet fecerit quos- dam actus actibus ecclesiae ma- lignantium consimiles. 3. Praesciti non sunt partes ecclesiae, cum nulla pars ab ea finaliter excidit, eo quod prae- destinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit. [4. Duae naturae, divinitas et humanitas, sunt unus Christus. Et infra c. 10: Omnis homo est spiritus, cum sit duarum natura- rum utraque.] 4. Praedestinatus, non existens in gratia secundum praesentem iustitiam, semper est membrum sanctae universalis ecclesiae. 5. Nullus locus dignitatis vel humana electio vel aliquod si- gnum sensibile facit membrum sanctae ecclesiae catholicae. 6. Nunquam praescitus est mem- brum sanctae matris ecclesiae. 5. Praescitus, etsi aliquando sit in gratia secundum praesen- tem iustitiam, tamen nunquam est pars sanctae ecclesiae, et praedestinatus semper manet mem- brum ecclesiae, licet aliquando excidit a gratia adventitia, sed non a gratia praedestinationis. 7. Judas nunquam fuit verus discipulus Christi. 8. Convocatio praedestinatorum, sive sint in gratia sive non se- cundum praesentem iustitiam, est ecclesia sancta universalis, et illo modo ecclesia est articulus fidei. 9. Petrus non fuit nec est ca- put sanctae ecclesiae catholicae principale. 6. Sumendo ecclesiam pro con- vocatione praedestinatorum, sive sint in gratia sive non secun- dum praesentem iustitiam, isto modo ecclesia est articulus fidei. 7. Petrus non fuit nec est ca- put sanctae ecclesiae catholicae. (28)
2. Sicut Paulus nunquam fuit membrum diaboli, licet fecerit quosdam actus actibus ecclesiae malignantium consimiles, similiter Petrus, qui in grave incidit periu- rium ex permissione domini, ut fortius resurgeret. 3. Nulla pars ecclesiae ab ea finaliter excidet, eo quod prae- destinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit. quitur: Universalis sancta eccle- sia tantum est una, sicut tantum est unus numerus praedestinatorum. 2. Paulus nunquam fuit mem- brum diaboli, licet fecerit quos- dam actus actibus ecclesiae ma- lignantium consimiles. 3. Praesciti non sunt partes ecclesiae, cum nulla pars ab ea finaliter excidit, eo quod prae- destinationis caritas, quae ipsam ligat, non excidit. [4. Duae naturae, divinitas et humanitas, sunt unus Christus. Et infra c. 10: Omnis homo est spiritus, cum sit duarum natura- rum utraque.] 4. Praedestinatus, non existens in gratia secundum praesentem iustitiam, semper est membrum sanctae universalis ecclesiae. 5. Nullus locus dignitatis vel humana electio vel aliquod si- gnum sensibile facit membrum sanctae ecclesiae catholicae. 6. Nunquam praescitus est mem- brum sanctae matris ecclesiae. 5. Praescitus, etsi aliquando sit in gratia secundum praesen- tem iustitiam, tamen nunquam est pars sanctae ecclesiae, et praedestinatus semper manet mem- brum ecclesiae, licet aliquando excidit a gratia adventitia, sed non a gratia praedestinationis. 7. Judas nunquam fuit verus discipulus Christi. 8. Convocatio praedestinatorum, sive sint in gratia sive non se- cundum praesentem iustitiam, est ecclesia sancta universalis, et illo modo ecclesia est articulus fidei. 9. Petrus non fuit nec est ca- put sanctae ecclesiae catholicae principale. 6. Sumendo ecclesiam pro con- vocatione praedestinatorum, sive sint in gratia sive non secun- dum praesentem iustitiam, isto modo ecclesia est articulus fidei. 7. Petrus non fuit nec est ca- put sanctae ecclesiae catholicae. (28)
Strana 29
10. Si vocatus Christi vicarius Christum sequitur in vita, tunc est eius vicarius; si vero vadit viis contrariis, tunc est antichristi nuntius, contrarius Petro et domi- no Jesu Christo et vicarius Ju- dae Schariothis. сf. 13. 11. Omnes simoniaci et sacer- dotes criminose viventes ut filii infideles infideliter sentiunt de sep- tem sacramentis ecclesiae, de cla- vibus, officiis, censuris, moribus, cerimoniis et sacris rebus eccle- siae, veneratione reliquiarum, in- dulgentiis et ordinibus in ecclesia. 8. Sacerdotes quomodolibet cri- minose viventes sacerdotii pollu- unt potestatem et sicut filii infideles sentiunt infideliter de septem sa- cramentis ecclesiae, de clavibus, officiis et sacris rebus ecclesiae, cerimoniis, censuris, moribus, ve- neratione reliquiarum, indulgen- tiis et ordinibus. 12. Dignitas papalis a caesa- ribus inolevit. Papae praefectio et institutio a caesaris potestate emanavit. 9. Papalis dignitas a caesare inolevit et papae praefectio et in- stitutio a caesaris potestate ema- navit. 13. Nullus sine revelatione asse- reret rationabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesiae particularis sanctae. 10. Nullus sine revelatione as- sereret rationabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesiae particularis sanctae, nec roma- nus pontifex caput romanae ec- clesiae. 14. Non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particula- ris ecclesiae, nisi deus eum prae- destinaverit. 11. Non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particula- ris ecclesiae sanctae, nisi deus eum praedestinaverit. 15. Potestas papae vicaria fru- stratur, nisi ipse papa conformetur Christo vel Petro in moribus et in vita, nec aliter a deo recipit procuratoriam potestatem, quia nulla alia sequela est pertinentior. 12. Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinentior nec aliter re- cipiat a deo procuratoriam po- testatem, quia ad illud officium vicarium requiritur morum con- formitas et instituentis auctori- tas. (29)
10. Si vocatus Christi vicarius Christum sequitur in vita, tunc est eius vicarius; si vero vadit viis contrariis, tunc est antichristi nuntius, contrarius Petro et domi- no Jesu Christo et vicarius Ju- dae Schariothis. сf. 13. 11. Omnes simoniaci et sacer- dotes criminose viventes ut filii infideles infideliter sentiunt de sep- tem sacramentis ecclesiae, de cla- vibus, officiis, censuris, moribus, cerimoniis et sacris rebus eccle- siae, veneratione reliquiarum, in- dulgentiis et ordinibus in ecclesia. 8. Sacerdotes quomodolibet cri- minose viventes sacerdotii pollu- unt potestatem et sicut filii infideles sentiunt infideliter de septem sa- cramentis ecclesiae, de clavibus, officiis et sacris rebus ecclesiae, cerimoniis, censuris, moribus, ve- neratione reliquiarum, indulgen- tiis et ordinibus. 12. Dignitas papalis a caesa- ribus inolevit. Papae praefectio et institutio a caesaris potestate emanavit. 9. Papalis dignitas a caesare inolevit et papae praefectio et in- stitutio a caesaris potestate ema- navit. 13. Nullus sine revelatione asse- reret rationabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesiae particularis sanctae. 10. Nullus sine revelatione as- sereret rationabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesiae particularis sanctae, nec roma- nus pontifex caput romanae ec- clesiae. 14. Non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particula- ris ecclesiae, nisi deus eum prae- destinaverit. 11. Non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particula- ris ecclesiae sanctae, nisi deus eum praedestinaverit. 15. Potestas papae vicaria fru- stratur, nisi ipse papa conformetur Christo vel Petro in moribus et in vita, nec aliter a deo recipit procuratoriam potestatem, quia nulla alia sequela est pertinentior. 12. Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinentior nec aliter re- cipiat a deo procuratoriam po- testatem, quia ad illud officium vicarium requiritur morum con- formitas et instituentis auctori- tas. (29)
Strana 30
16. Non quia papa vices tenet Petri, sed quia magnam habet dotationem, ex eo est sanctissi- mus. 17. Cardinales non sunt ma- nifesti et veri successores colle- gii aliorum apostolorum Christi, nisi vixerint more apostolorum, servantes mandata et consilia do- mini Jesu Christi. 13. Papa non est manifestus et verus successor principis apo- stolorum Petri, si vivit moribus contrariis Petro, et si quaerit avaritiam, tunc est vicarius Ju- dae Scharioth secundum mutati- onem avaritiae. Et pari evidentia cardinales non sunt manifesti et veri successores collegii aliorum apostolorum Christi, nisi vixerint more apostolorum, servantes man- data et consilia domini Jesu Christi. 18. Nullus haereticus ultra cen- suram ecclesiasticam est relinquen- dus iudicio saeculari morte cor- poris puniendus. 14. Doctores ponentes, quod, aliquis per censuram ecclesiasti- cam emendandus, si corrigi no- luerit, saeculari iudicio est tra- dendus, pro certo sequuntur in hoc pontifices, scribas et phari- seos, qui Christum non volen- tem eis obedire in omnibus, di- centes: „Nobis non licet interfi- cere quemquam“, ipsum saecu- lari iudicio tradiderunt, et quod tales sunt graviores homicidae quam Pilatus. 19. Mundi nobiles debent com- pellere sacerdotes ad observan- tiam legis Christi. 20. Obedientia ecclesiastica est obedientia secundum adinventio- nem sacerdotum ecclesiae, prae- ter expressam auctoritatem scri- pturarum. 15. Obedientia ecclesiastica est obedientia secundum adinventio- nem sacerdotum ecclesiae, prae- ter expressam auctoritatem scri- pturarum. 21. Quod excommunicatus a papa, obmisso iudicio papae et (30)
16. Non quia papa vices tenet Petri, sed quia magnam habet dotationem, ex eo est sanctissi- mus. 17. Cardinales non sunt ma- nifesti et veri successores colle- gii aliorum apostolorum Christi, nisi vixerint more apostolorum, servantes mandata et consilia do- mini Jesu Christi. 13. Papa non est manifestus et verus successor principis apo- stolorum Petri, si vivit moribus contrariis Petro, et si quaerit avaritiam, tunc est vicarius Ju- dae Scharioth secundum mutati- onem avaritiae. Et pari evidentia cardinales non sunt manifesti et veri successores collegii aliorum apostolorum Christi, nisi vixerint more apostolorum, servantes man- data et consilia domini Jesu Christi. 18. Nullus haereticus ultra cen- suram ecclesiasticam est relinquen- dus iudicio saeculari morte cor- poris puniendus. 14. Doctores ponentes, quod, aliquis per censuram ecclesiasti- cam emendandus, si corrigi no- luerit, saeculari iudicio est tra- dendus, pro certo sequuntur in hoc pontifices, scribas et phari- seos, qui Christum non volen- tem eis obedire in omnibus, di- centes: „Nobis non licet interfi- cere quemquam“, ipsum saecu- lari iudicio tradiderunt, et quod tales sunt graviores homicidae quam Pilatus. 19. Mundi nobiles debent com- pellere sacerdotes ad observan- tiam legis Christi. 20. Obedientia ecclesiastica est obedientia secundum adinventio- nem sacerdotum ecclesiae, prae- ter expressam auctoritatem scri- pturarum. 15. Obedientia ecclesiastica est obedientia secundum adinventio- nem sacerdotum ecclesiae, prae- ter expressam auctoritatem scri- pturarum. 21. Quod excommunicatus a papa, obmisso iudicio papae et (30)
Strana 31
concilii generalis, si appellet ad Christum, praesèrvatur, ut excom- municatio huiusmodi non afficiat eum. 22. Si homo est vitiosus et agit quidquam, agit vitiose; et si est virtuosus et agit quid- quam, tunc agit virtuose. 16. Divisio immediata huma- norum operum est, quod sunt vel virtuosa vel vitiosa. Quia si homo est vitiosus et agit quidquam, tunc agit vitiose; et si est virtuosus et agit quid- quam, tunc agit virtuose, quia sicut vitium, quod crimen di- citur sive mortale peccatum, in- ficit universaliter actus hominis, sic virtus vivificat omnes actus hominis virtuose. 23. Sacerdos Christi, vivens secundum legem eius, habens scripturae notitiam et affectum ad aedificandum populum, debet praedicare non obstante praeten- sa excommunicatione. Et infra: Quodsi papa vel alius praeposi- tus mandat sacerdoti sic dispo- sito non praedicare, non debet obedire. 17. Sacerdos Christi, vivens se- cundum legem eius, habens scri- pturae notitiam et affectum ad ae- dificandum populum, debet prae- dicare non obstante praetensa ex- communicatione. Et infra: Quodsi papa vel alius praepositus man- dat sacerdoti sic disposito non praedicare, non debet subditus obedire. 24. Quilibet praedicantis offi- cium accepit, qui ad sacerdoti- um accessit, et eius mandatum debet exequi, excommunicatione praetensa non obstante. 18. Quilibet praedicantis offi- cium de mandato accipit, qui ad sacerdotium accedit, et illud man- datum debet exequi, praetensa excommunicatione non obstante. 25. Censurae ecclesiasticae sunt antichristinae, quas clerus exco- gitavit ad sui exaltationem et populi subpeditationem, si ipsis clericis laici ad eorum non obe- dierint voluntatem. 19. Per censuras ecclesiasti- cas excommunicationis, suspen- sionis, interdicti ad sui exaltati- onem clerus populum laicalem sibi subpeditat, avaritiam multi- plicat, malitiam protegit et viam praeparat antichristo. Signum au- tem evidens est, quod ab anti- christo procedunt tales censurae, (31)
concilii generalis, si appellet ad Christum, praesèrvatur, ut excom- municatio huiusmodi non afficiat eum. 22. Si homo est vitiosus et agit quidquam, agit vitiose; et si est virtuosus et agit quid- quam, tunc agit virtuose. 16. Divisio immediata huma- norum operum est, quod sunt vel virtuosa vel vitiosa. Quia si homo est vitiosus et agit quidquam, tunc agit vitiose; et si est virtuosus et agit quid- quam, tunc agit virtuose, quia sicut vitium, quod crimen di- citur sive mortale peccatum, in- ficit universaliter actus hominis, sic virtus vivificat omnes actus hominis virtuose. 23. Sacerdos Christi, vivens secundum legem eius, habens scripturae notitiam et affectum ad aedificandum populum, debet praedicare non obstante praeten- sa excommunicatione. Et infra: Quodsi papa vel alius praeposi- tus mandat sacerdoti sic dispo- sito non praedicare, non debet obedire. 17. Sacerdos Christi, vivens se- cundum legem eius, habens scri- pturae notitiam et affectum ad ae- dificandum populum, debet prae- dicare non obstante praetensa ex- communicatione. Et infra: Quodsi papa vel alius praepositus man- dat sacerdoti sic disposito non praedicare, non debet subditus obedire. 24. Quilibet praedicantis offi- cium accepit, qui ad sacerdoti- um accessit, et eius mandatum debet exequi, excommunicatione praetensa non obstante. 18. Quilibet praedicantis offi- cium de mandato accipit, qui ad sacerdotium accedit, et illud man- datum debet exequi, praetensa excommunicatione non obstante. 25. Censurae ecclesiasticae sunt antichristinae, quas clerus exco- gitavit ad sui exaltationem et populi subpeditationem, si ipsis clericis laici ad eorum non obe- dierint voluntatem. 19. Per censuras ecclesiasti- cas excommunicationis, suspen- sionis, interdicti ad sui exaltati- onem clerus populum laicalem sibi subpeditat, avaritiam multi- plicat, malitiam protegit et viam praeparat antichristo. Signum au- tem evidens est, quod ab anti- christo procedunt tales censurae, (31)
Strana 32
quas vocant in suis processibus fulminationes, quibus clerus pro- cedit principalissime contra illos, qui denudant nequitiam antichri- sti, qui clerum pro se maxime usurpavit. 26. Non debet poni interdi- ctum in populo, quia Christus, summus pontifex, nec propter Jo- hannem Baptistam nec propter suas iniurias posuit interdictum. 27. Si papa, episcopus vel praelatus est in peccato mortali, quod tunc non èst papa, episco- pus vel praelatus. 28. Gratia pradestinationis est vinculum, quo corpus. ecclesiae et quodlibet eius membrum iun- gitur ipsi capiti insolubiliter. 21. (quia) Gratia praedestina- tionis est vinculum, quo corpus ecclesiae et quodlibet eius mem- brum iungitur ipsi capiti insolu- biliter. 29. Si papa est malus et prae- sertim praescitus, tunc ut Judas apostolus est diabolus, fur et filius perditionis et non caput sanctae ecclesiae militantis, cum nec sit membrum ecclesiae mili- tantis. 20. Si papa est malus et prae- sertim, si est praescitus, tunc ut Judas apostolus est diabolus, fur et filius perditionis et non est caput sanctae militantis ecclesi- ae, cum nec sit membrum eius, 30. Papa vel praelatus malus vel praescitus non est vere pa- stor, sed aequivoce, sed vere fur et latro. 22. Papa vel praelatus malus et praescitus aequivoce est pa- stor, et vere fur et latro. 31. Papa nec est nec debet dici sanctissimus etiam secundum officium, alias rex etiam deberet dici sanctissimus secundum offi- cium et tortores, praecones, di- aboli deberent dici sancti. 23. Papa non debet dici san- ctissimus etiam secundum offi- cium, quia alias rex etiam de- beret dici sanctissimus secundum officium et tortores et praecones dicerentur sancti, imo etiam di- abolus deberet dici sanctus, cum sit officiarius dei. (32)
quas vocant in suis processibus fulminationes, quibus clerus pro- cedit principalissime contra illos, qui denudant nequitiam antichri- sti, qui clerum pro se maxime usurpavit. 26. Non debet poni interdi- ctum in populo, quia Christus, summus pontifex, nec propter Jo- hannem Baptistam nec propter suas iniurias posuit interdictum. 27. Si papa, episcopus vel praelatus est in peccato mortali, quod tunc non èst papa, episco- pus vel praelatus. 28. Gratia pradestinationis est vinculum, quo corpus. ecclesiae et quodlibet eius membrum iun- gitur ipsi capiti insolubiliter. 21. (quia) Gratia praedestina- tionis est vinculum, quo corpus ecclesiae et quodlibet eius mem- brum iungitur ipsi capiti insolu- biliter. 29. Si papa est malus et prae- sertim praescitus, tunc ut Judas apostolus est diabolus, fur et filius perditionis et non caput sanctae ecclesiae militantis, cum nec sit membrum ecclesiae mili- tantis. 20. Si papa est malus et prae- sertim, si est praescitus, tunc ut Judas apostolus est diabolus, fur et filius perditionis et non est caput sanctae militantis ecclesi- ae, cum nec sit membrum eius, 30. Papa vel praelatus malus vel praescitus non est vere pa- stor, sed aequivoce, sed vere fur et latro. 22. Papa vel praelatus malus et praescitus aequivoce est pa- stor, et vere fur et latro. 31. Papa nec est nec debet dici sanctissimus etiam secundum officium, alias rex etiam deberet dici sanctissimus secundum offi- cium et tortores, praecones, di- aboli deberent dici sancti. 23. Papa non debet dici san- ctissimus etiam secundum offi- cium, quia alias rex etiam de- beret dici sanctissimus secundum officium et tortores et praecones dicerentur sancti, imo etiam di- abolus deberet dici sanctus, cum sit officiarius dei. (32)
Strana 33
32. Si papa vivit Christo con- trarie, etiam rite, legitime et ca- nonice electus secundum huma- nam electionem, ascendit aliun- de in papatum quam per Christum. 33. Condemnatio 45 articulo- rum Wiclef per doctores facta est irrationabilis et iniqua, et causa per eos allegata est ficta, vid. quod nullus ex eis est catholicus, sed quilibet eorum aut est hae- reticus aut erroneus aut scanda- losus. 34. Non eo ipso quod electo- res vel maior pars eorum assen- serint vival) voce secundum ri- tus hominum in personam ali- quam, eo ipso persona illa est legitime electa vel quod eo ipso est manifestus et verus succes- sor Christi vel vicarius Petri a- postoli in officio ecclesiastico, sed eo ipso quod quis copiosius ope- ratur meritorie ad profectum ec- clesiae, habet a deo ad hoc co- piosius potestatem. 24. Si papa vivit Christo con- trarie, etiamsi ascenderet per ri- tam et legitimam electionem se- cundum constitutionem humanam vulgatam, tamen aliunde ascen- deret quam per Christum, dato etiam quod intraret per electio- nem a deo principaliter factam; nam Judas Scharioth rite et le- gitime est electus a deo Christo Jesu ad episcopatum et tamen ascendit aliunde in ovile ovium. 25. Condemnatio 45 articulo- rum Wiclef per doctores facta est irrationabilis et iniqua, et male ficta est causa per eos allegata, vid. quod nullus ex eis est ca- tholicus, sed quilibet eorum aut est haereticus aut erroneus aut scandalosus. 26. Non eo ipso quod electo- res vel maior pars eorum con- senserit viva voce secundum ri- tus hominum in personam ali- quam, eo ipso illa persona legi- time est electa vel quod eo ipso est verus et manifestus succes- sor vel vicarius Petri apostoli vel alterius apostoli in officio eccle- siastico; unde sive electores be- ne vel male elegerunt, operi- bus electi debemus credere, nam eo ipso quod quis copiosius ope- ratur meritorie ad profectum ec- clesiae, habet a deo ad hoc co- piosius potestatem. 35. Papa praescitus non est caput ecclesiae sanctae dei. 36. Non est scintilla apparen- 27. Non est scintilla apparen- tiae, quod oporteat esse unum tiae, quod oportet esse unum ca- 1) Doc.: una. „Studie a texty.“ (33) 3
32. Si papa vivit Christo con- trarie, etiam rite, legitime et ca- nonice electus secundum huma- nam electionem, ascendit aliun- de in papatum quam per Christum. 33. Condemnatio 45 articulo- rum Wiclef per doctores facta est irrationabilis et iniqua, et causa per eos allegata est ficta, vid. quod nullus ex eis est catholicus, sed quilibet eorum aut est hae- reticus aut erroneus aut scanda- losus. 34. Non eo ipso quod electo- res vel maior pars eorum assen- serint vival) voce secundum ri- tus hominum in personam ali- quam, eo ipso persona illa est legitime electa vel quod eo ipso est manifestus et verus succes- sor Christi vel vicarius Petri a- postoli in officio ecclesiastico, sed eo ipso quod quis copiosius ope- ratur meritorie ad profectum ec- clesiae, habet a deo ad hoc co- piosius potestatem. 24. Si papa vivit Christo con- trarie, etiamsi ascenderet per ri- tam et legitimam electionem se- cundum constitutionem humanam vulgatam, tamen aliunde ascen- deret quam per Christum, dato etiam quod intraret per electio- nem a deo principaliter factam; nam Judas Scharioth rite et le- gitime est electus a deo Christo Jesu ad episcopatum et tamen ascendit aliunde in ovile ovium. 25. Condemnatio 45 articulo- rum Wiclef per doctores facta est irrationabilis et iniqua, et male ficta est causa per eos allegata, vid. quod nullus ex eis est ca- tholicus, sed quilibet eorum aut est haereticus aut erroneus aut scandalosus. 26. Non eo ipso quod electo- res vel maior pars eorum con- senserit viva voce secundum ri- tus hominum in personam ali- quam, eo ipso illa persona legi- time est electa vel quod eo ipso est verus et manifestus succes- sor vel vicarius Petri apostoli vel alterius apostoli in officio eccle- siastico; unde sive electores be- ne vel male elegerunt, operi- bus electi debemus credere, nam eo ipso quod quis copiosius ope- ratur meritorie ad profectum ec- clesiae, habet a deo ad hoc co- piosius potestatem. 35. Papa praescitus non est caput ecclesiae sanctae dei. 36. Non est scintilla apparen- 27. Non est scintilla apparen- tiae, quod oporteat esse unum tiae, quod oportet esse unum ca- 1) Doc.: una. „Studie a texty.“ (33) 3
Strana 34
caput in spiritualibus regens ec- clesiam, quod semper cum ipsa ecclesia militante conversetur. 37. Christus sine talibus mon- struosis capitibus per suos vera- ces discipulos sparsos per orbem terrarum melius suam ecclesiam regularet. 38. Petrus non fuit universalis pastor ovium Christi nec roma- nus pontifex. 39. Apostoli et fideles sacer- dotes domini strenue in necessa- riis ad salutem regularunt eccle- siam, antequam papae officium fuerat introductum; sic facerent deficiente per summe possibile papa usque diem iudicii. put in spiritualibus regens eccle- siam, quod semper cum ipsa mi- litante ecclesia conversetur; pa- tet, quia stat ecclesiam pro magno tempore esse sine papa, ut iam stat post condemnationem Joan- nis XXIII. 28. Christus sine talibus mon- struosis capitibus per suos ve- races discipulos sparsos per or- bem terrarum melius suam eccle- siam regularet. 29. Apostoli et fideles sacerdo- tes domini strenue in necessari- is ad salutem regularunt eccle- siam, antequam papae officium fuerata) introductum; sic facerent deficiente per summe possibile papa usque in diem iudicii. [30. Nullus est dominus civi- lis, nullus est praelatus, nullus est episcopus, dum est in pec- cato mortali.] a) Doc.: foret. (34)
caput in spiritualibus regens ec- clesiam, quod semper cum ipsa ecclesia militante conversetur. 37. Christus sine talibus mon- struosis capitibus per suos vera- ces discipulos sparsos per orbem terrarum melius suam ecclesiam regularet. 38. Petrus non fuit universalis pastor ovium Christi nec roma- nus pontifex. 39. Apostoli et fideles sacer- dotes domini strenue in necessa- riis ad salutem regularunt eccle- siam, antequam papae officium fuerat introductum; sic facerent deficiente per summe possibile papa usque diem iudicii. put in spiritualibus regens eccle- siam, quod semper cum ipsa mi- litante ecclesia conversetur; pa- tet, quia stat ecclesiam pro magno tempore esse sine papa, ut iam stat post condemnationem Joan- nis XXIII. 28. Christus sine talibus mon- struosis capitibus per suos ve- races discipulos sparsos per or- bem terrarum melius suam eccle- siam regularet. 29. Apostoli et fideles sacerdo- tes domini strenue in necessari- is ad salutem regularunt eccle- siam, antequam papae officium fuerata) introductum; sic facerent deficiente per summe possibile papa usque in diem iudicii. [30. Nullus est dominus civi- lis, nullus est praelatus, nullus est episcopus, dum est in pec- cato mortali.] a) Doc.: foret. (34)
Strana 35
II. Jensteinův traktát „De consideratione“. " Pro posouzení doby předhusitské mají velikou cenu spisy arcibiskupa pražského Jana z Jensteina. Spor Jensteinův s králem Václavem jest v žalobě, již Jenstein v Římě podal r. 1393 („Acta in curia romana“), vykreslen v příčinách svých i v průběhu, třebas ne úplně, přece tak věrně a plasticky živě, že jsou „Acta“ historickým pramenem prvého řádu.1) Nové ne- shody, jež po návratu arcibiskupově vznikly v Čechách a jež ho přiměly vzdáti se stolce arcibiskupského, objasnil Jenstein dvěma apologiemi: krátkým spisem, poslaným panu Oldřichu z Rožm- berka, nadepsaným „Libellus Apologorum“ a dvojdílným meditativním traktátem „De fugiendo saeculo“, jejž napsal pro svého kmotra, velmože benátského Mikuláše de Contarenis. V tomto spise rozvádí v první části obratně Kazatelovo „Marnost nad marnost..“2), ve druhém pak vysvětluje, proč svět opustil.3). 1) Po Pelzlovi a Pubitschkovi vydal ji znova Zítek v Čas. kat. 1909. 2) Staví proti sobě život lidí světských, milujících svět a jeho statky, a lidí duchovních, milujících Boha. Pravá láska k Bohu musí opustiti svět, jeho bohatství a přátelství, i sebe. Vždyť ve světě není klidu a bezpečnosti, není blaha. Shon po rozkoších, statcích pozemských a důstojnostech otravuje vše. Dojemně naříká asketický Jenstein nad zkázou v duchovních kruzích: „Vento namque elacionis concitati quidam non humilitate sed fastu inter spirituales et humiles primatum virtutum habere gestiunt, alii aliis invident et detrahunt, quidam eciam inpaciencia moventur non modica. Eorum singuli hiis et aliis irretiti sunt viciis et tamen inter perfectos se arroganter sociant, si tamen per- fecti dicantur perfeccione carentes. O quante religiones et quante irreligiones! Quante diversitates religionum et perversitates religiosorum! Quotquot ordines, tot et disordines, singulorum singule transgressiones. Quot sermonum dei reci- tatores, tot et prevaricatores. Quot sciencia illuminati, tot in moribus obfuscati. Quot cognoscis magistros aliorum ac desolatores propriorum bonorum! Quanti prelati illiterati, prefecti scelerati, episcopi dediti carnalitati!“ (rkp. vatik. 1122 fol. 2712ab) 3) Höfler SS. II 12—17 vydal excerpty ze druhé části „De fugiendo seculo“ a z „Libellus Apologorum“, ale mění často text Jensteinův a spojuje výpisky, tak že vznikají zrovna nové spisy. Ukáži to jinde. duch. (35) 3*)
II. Jensteinův traktát „De consideratione“. " Pro posouzení doby předhusitské mají velikou cenu spisy arcibiskupa pražského Jana z Jensteina. Spor Jensteinův s králem Václavem jest v žalobě, již Jenstein v Římě podal r. 1393 („Acta in curia romana“), vykreslen v příčinách svých i v průběhu, třebas ne úplně, přece tak věrně a plasticky živě, že jsou „Acta“ historickým pramenem prvého řádu.1) Nové ne- shody, jež po návratu arcibiskupově vznikly v Čechách a jež ho přiměly vzdáti se stolce arcibiskupského, objasnil Jenstein dvěma apologiemi: krátkým spisem, poslaným panu Oldřichu z Rožm- berka, nadepsaným „Libellus Apologorum“ a dvojdílným meditativním traktátem „De fugiendo saeculo“, jejž napsal pro svého kmotra, velmože benátského Mikuláše de Contarenis. V tomto spise rozvádí v první části obratně Kazatelovo „Marnost nad marnost..“2), ve druhém pak vysvětluje, proč svět opustil.3). 1) Po Pelzlovi a Pubitschkovi vydal ji znova Zítek v Čas. kat. 1909. 2) Staví proti sobě život lidí světských, milujících svět a jeho statky, a lidí duchovních, milujících Boha. Pravá láska k Bohu musí opustiti svět, jeho bohatství a přátelství, i sebe. Vždyť ve světě není klidu a bezpečnosti, není blaha. Shon po rozkoších, statcích pozemských a důstojnostech otravuje vše. Dojemně naříká asketický Jenstein nad zkázou v duchovních kruzích: „Vento namque elacionis concitati quidam non humilitate sed fastu inter spirituales et humiles primatum virtutum habere gestiunt, alii aliis invident et detrahunt, quidam eciam inpaciencia moventur non modica. Eorum singuli hiis et aliis irretiti sunt viciis et tamen inter perfectos se arroganter sociant, si tamen per- fecti dicantur perfeccione carentes. O quante religiones et quante irreligiones! Quante diversitates religionum et perversitates religiosorum! Quotquot ordines, tot et disordines, singulorum singule transgressiones. Quot sermonum dei reci- tatores, tot et prevaricatores. Quot sciencia illuminati, tot in moribus obfuscati. Quot cognoscis magistros aliorum ac desolatores propriorum bonorum! Quanti prelati illiterati, prefecti scelerati, episcopi dediti carnalitati!“ (rkp. vatik. 1122 fol. 2712ab) 3) Höfler SS. II 12—17 vydal excerpty ze druhé části „De fugiendo seculo“ a z „Libellus Apologorum“, ale mění často text Jensteinův a spojuje výpisky, tak že vznikají zrovna nové spisy. Ukáži to jinde. duch. (35) 3*)
Strana 36
Ve sporech arcibiskupových s bojovným mistrem Vojtěchem Raňkovým z Ježova a ve spisech, při té příležitosti v letech 1384—1388 vzniklých, obrážejí se theologicko-církevní názory1) a hospodářské2) poměry doby předhusitské tak jasně, že jim z toho důvodu historikové častěji věnovali pozornost.3) Jakou cenu mají listy Jensteinovy, ukázal Loserth v Archivu O. G. 55 str. 267—400 (Codex epistolaris des Erzb. Joh. V. Jenczenstein). Hojně náboženské a vůbec kulturní látky z té doby jest ve spise Jensteinově „De bono mortis“,4) jejž poslal proboštovi v Sadské Benediktovi asi r. 1391. Dovídáme se tu o jeho pouti do Říma, kde zbožnost Čechů vzbuzovala podiv,5) o M. Mikulášovi řečeném Biceps, jenž v Čechách prováděl reformu řádu dominikánského, o zbožné ženě Alžbětě v Praze, slyšíme o Jensteinově nemoci v Montpellierô) a v Čechách při návratu z Říma a různé vzpomínky z jeho života.7) I v jiných spisech asketických lze nalézti podobná místa. Zvláště důležita však jest činnost Jensteinova v otázce, jež na dobu předhusitskou i husitskou má vliv rozhodující, totiž v otázce církevního rozkolu. Arcibiskup Jan z Jensteina byl z nejupřímnějších stoupencův Urbanových. Nejen proto, že byl jeho osobním přítelem, nýbrž hlavně, že měl pevné přesvědčení o řádném a kanonicky platném jeho zvolení. Mělť opisy listů, jimiž kardinálové oznámili volbu císaři Karlu IV., a sbíral i sám dával spisovati právnické traktáty, jež otázku tu řešily. Hlavně traktát bolognského mistra Jana de Lignano, bývalého jeho učitele, 1) V traktátech „De purgatorio“ a „De Visitacione B. M. V.“, kterýžto svátek pro provincii pražskou byl povolen 15. června 1386, zvláště pak v polemice proti Vojtěchovu spisu „Dé schismate“. 2) Ve spise „De devolucionibus“. 3) Srv. Loserth, Der Magister Adalbertus Ranconis de Ericinio, Archiv Ó. G. 57, 203—276; Kalousek V. U. Sp. 1882: Traktat Jana z Jenst. proti Vojt. Rankovu o odúmrtech. 4) Upozornil na to již Vielhaber ve Festschrift des Ver. G. D. B. 1902, str. 159—166: „Der Libellus de bono, mortis des Erzb. Joh. v. Jenstein." 5) Vypravuje, jak příkladně zemřeli v Římě Mistr Mikuláš kýs, šlechtic Heršík a farář Načeracký Racek (rkp. osecké knih. č. 37 fol. 1482b 1491a). 6) Když tam studoval medicinu, onemocněl těžce, a lékař Jan Jakubův, jenž se pak stal osobním lékařem krále francouzského Karla, zapověděl mu píti víno, leč málo a velmi zředěné. Ale žák, jenž jej ošetřoval, dal mu vína dle jeho přání a on, vypiv osm číší, ozdravěl (tamže fol. 140tb 2a). 7) Obšírně vykládá o hrozné smrti arcibiskupa mohučského (tamže fol. 1462ab). Dobu svou označuje jako „novissima tempora, quo omnes finem consummacionis exspectant“ (1402a). (36)
Ve sporech arcibiskupových s bojovným mistrem Vojtěchem Raňkovým z Ježova a ve spisech, při té příležitosti v letech 1384—1388 vzniklých, obrážejí se theologicko-církevní názory1) a hospodářské2) poměry doby předhusitské tak jasně, že jim z toho důvodu historikové častěji věnovali pozornost.3) Jakou cenu mají listy Jensteinovy, ukázal Loserth v Archivu O. G. 55 str. 267—400 (Codex epistolaris des Erzb. Joh. V. Jenczenstein). Hojně náboženské a vůbec kulturní látky z té doby jest ve spise Jensteinově „De bono mortis“,4) jejž poslal proboštovi v Sadské Benediktovi asi r. 1391. Dovídáme se tu o jeho pouti do Říma, kde zbožnost Čechů vzbuzovala podiv,5) o M. Mikulášovi řečeném Biceps, jenž v Čechách prováděl reformu řádu dominikánského, o zbožné ženě Alžbětě v Praze, slyšíme o Jensteinově nemoci v Montpellierô) a v Čechách při návratu z Říma a různé vzpomínky z jeho života.7) I v jiných spisech asketických lze nalézti podobná místa. Zvláště důležita však jest činnost Jensteinova v otázce, jež na dobu předhusitskou i husitskou má vliv rozhodující, totiž v otázce církevního rozkolu. Arcibiskup Jan z Jensteina byl z nejupřímnějších stoupencův Urbanových. Nejen proto, že byl jeho osobním přítelem, nýbrž hlavně, že měl pevné přesvědčení o řádném a kanonicky platném jeho zvolení. Mělť opisy listů, jimiž kardinálové oznámili volbu císaři Karlu IV., a sbíral i sám dával spisovati právnické traktáty, jež otázku tu řešily. Hlavně traktát bolognského mistra Jana de Lignano, bývalého jeho učitele, 1) V traktátech „De purgatorio“ a „De Visitacione B. M. V.“, kterýžto svátek pro provincii pražskou byl povolen 15. června 1386, zvláště pak v polemice proti Vojtěchovu spisu „Dé schismate“. 2) Ve spise „De devolucionibus“. 3) Srv. Loserth, Der Magister Adalbertus Ranconis de Ericinio, Archiv Ó. G. 57, 203—276; Kalousek V. U. Sp. 1882: Traktat Jana z Jenst. proti Vojt. Rankovu o odúmrtech. 4) Upozornil na to již Vielhaber ve Festschrift des Ver. G. D. B. 1902, str. 159—166: „Der Libellus de bono, mortis des Erzb. Joh. v. Jenstein." 5) Vypravuje, jak příkladně zemřeli v Římě Mistr Mikuláš kýs, šlechtic Heršík a farář Načeracký Racek (rkp. osecké knih. č. 37 fol. 1482b 1491a). 6) Když tam studoval medicinu, onemocněl těžce, a lékař Jan Jakubův, jenž se pak stal osobním lékařem krále francouzského Karla, zapověděl mu píti víno, leč málo a velmi zředěné. Ale žák, jenž jej ošetřoval, dal mu vína dle jeho přání a on, vypiv osm číší, ozdravěl (tamže fol. 140tb 2a). 7) Obšírně vykládá o hrozné smrti arcibiskupa mohučského (tamže fol. 1462ab). Dobu svou označuje jako „novissima tempora, quo omnes finem consummacionis exspectant“ (1402a). (36)
Strana 37
zbavoval jej všech pochybností. Proto opřel se hned r. 1379 rázně poselství francouzskému, jež přišlo vyjednávat do Prahy ve pro- spěch Klimentův, proto zakročil také přísně proti kanovníkům Hynku Klukovi a Konrádovi z Veselé, kteří se klonili k proti- papeži, a odmítal všecky pokusy jednotu obedience české porušiti. Pro Urbana VI. lámal Jenstein kopí i literárně. Mistr Vojtěch Raňkův poslal mu asi nedlouho před svou smrtí r. 1388 traktát „de schismate“, aby jej prozkoumal a kdyby v něm shledal co bludného, aby jej opravil. Jenstein v něm vskutku našel nauky bludné a ježto mu byl spis poslán soukromě, vyzval Vojtěcha rovněž soukromě notářem, aby místa ta vysvětlil a co je v nich bludného, odvolal. Ale Mistr Vojtěch odvětil notáři, že si není vědom, že by byl tvrdil něco bludného a že chce spisu svého hájiti. Proto vystoupil arcibiskup proti Vojtěchovi veřejně spisem,1) o němž jednám jinde a proto ho zde pomíjím. Než již před tím, roku 1385, napsal Jenstein traktát, obíra- jící se rozkolem. Je to spis pro poměr Jensteinův k papeži Urba- novi příznačný, nadepsaný dle vzoru spisu Bernardova k papeži Eugeniovi „De consideratione“.2) Jenstein posílá traktát svůj, jejž napsal „inter curas anxiás et temptacionum innumeros scopulos“, papeži samému, projevuje hned na počátku city něžné přátelské úcty a lásky, jimiž k němu jest poután.3) Omlouvá se, že k němu mluví v jednotném čísle („ty“); kdyby užil čísla množného, mohl by se v to počítati i jeho sok.4) Chce vylíčiti minulá i přítomná zla, jimiž trpí za rozkolu církev, a podivuhodné úspěchy Urbanovy. Začínaje první větou Lamentací Jeremiášových, na níž buduje celý spis, praví Jenstein, že jest církev různými křivdami kacířův a rozkolníků5) tak povalena na zem, jako kdysi Jerusalem Babyloňany. Nutno tedy nad ní lkáti a naříkati, ježto v ní téměř již není spravedlivých, stálých a pravověrných lidí. Jak vznikl v ní rozkol? Je to následek hříchů v církvi za správy Avignonské. Lakota tehdy ovládala všecky, sva- tokupectví některé, pýcha a ctižádost přemnohé. Duchovní 1) Srv. Loserth v uv. článku v Archiv 57 str. 268. 2) Vlastně: „de consideratione et de lacrimis militantis ec- clesiae“, jakž sám praví v úvodě. Druhá část titulu hodí se k obsahu lépe. 3) „O utinam meis te contrectem manibus, utinam te propriis contempler obtutibus ..“ „. . emulum tuum scismaticum, honoris tui hostem ...“ 5) Tu navazuje autor na slůvko „aleph“, jež vykládá: doctrina mille temptacionum. (37)
zbavoval jej všech pochybností. Proto opřel se hned r. 1379 rázně poselství francouzskému, jež přišlo vyjednávat do Prahy ve pro- spěch Klimentův, proto zakročil také přísně proti kanovníkům Hynku Klukovi a Konrádovi z Veselé, kteří se klonili k proti- papeži, a odmítal všecky pokusy jednotu obedience české porušiti. Pro Urbana VI. lámal Jenstein kopí i literárně. Mistr Vojtěch Raňkův poslal mu asi nedlouho před svou smrtí r. 1388 traktát „de schismate“, aby jej prozkoumal a kdyby v něm shledal co bludného, aby jej opravil. Jenstein v něm vskutku našel nauky bludné a ježto mu byl spis poslán soukromě, vyzval Vojtěcha rovněž soukromě notářem, aby místa ta vysvětlil a co je v nich bludného, odvolal. Ale Mistr Vojtěch odvětil notáři, že si není vědom, že by byl tvrdil něco bludného a že chce spisu svého hájiti. Proto vystoupil arcibiskup proti Vojtěchovi veřejně spisem,1) o němž jednám jinde a proto ho zde pomíjím. Než již před tím, roku 1385, napsal Jenstein traktát, obíra- jící se rozkolem. Je to spis pro poměr Jensteinův k papeži Urba- novi příznačný, nadepsaný dle vzoru spisu Bernardova k papeži Eugeniovi „De consideratione“.2) Jenstein posílá traktát svůj, jejž napsal „inter curas anxiás et temptacionum innumeros scopulos“, papeži samému, projevuje hned na počátku city něžné přátelské úcty a lásky, jimiž k němu jest poután.3) Omlouvá se, že k němu mluví v jednotném čísle („ty“); kdyby užil čísla množného, mohl by se v to počítati i jeho sok.4) Chce vylíčiti minulá i přítomná zla, jimiž trpí za rozkolu církev, a podivuhodné úspěchy Urbanovy. Začínaje první větou Lamentací Jeremiášových, na níž buduje celý spis, praví Jenstein, že jest církev různými křivdami kacířův a rozkolníků5) tak povalena na zem, jako kdysi Jerusalem Babyloňany. Nutno tedy nad ní lkáti a naříkati, ježto v ní téměř již není spravedlivých, stálých a pravověrných lidí. Jak vznikl v ní rozkol? Je to následek hříchů v církvi za správy Avignonské. Lakota tehdy ovládala všecky, sva- tokupectví některé, pýcha a ctižádost přemnohé. Duchovní 1) Srv. Loserth v uv. článku v Archiv 57 str. 268. 2) Vlastně: „de consideratione et de lacrimis militantis ec- clesiae“, jakž sám praví v úvodě. Druhá část titulu hodí se k obsahu lépe. 3) „O utinam meis te contrectem manibus, utinam te propriis contempler obtutibus ..“ „. . emulum tuum scismaticum, honoris tui hostem ...“ 5) Tu navazuje autor na slůvko „aleph“, jež vykládá: doctrina mille temptacionum. (37)
Strana 38
pastýři pásli sebe místo stáda, lid byl nevědomý, vladaři církvi neužitečni. Sami kardinálové nedávali dobrého příkladu. Jeden z čelných kardinálů francouzských měl za Rehoře XI. na osm- desát beneficií a ještě si vyhrazoval obročí uprázdněná v cizině, o něž se přišli kněží ucházet.1) Nynější protipapež dopustil se, byv vyslán Rehořem s vojskem britským do Italie, velikých ukrut- ností. Kardinál Amienský pak byl obecně viněn z čar a kou- zel. Jak jich neměl Bůh trestati? Když pak Urban je káral, chtěje je odvrátiti od pohoršlivého života, odvrhli jeho jho a na radu kardinála Amienského zvolili nového papeže Roberta2) Tak vzniklo schisma. Urban měl jistě nejlepší úmysly, ale jednal ukvapeně; nemohl ovšem předvídati, že by kardinálové po tak jednomyslné volbě se odhodlali k takovému kroku. Bůh to dopustil a na Urbanovi nyní jest, aby hleděl obnoviti jednotu církve. Tak byvši povalena církev, nyní již povstává.3) S ní byl povalen i Urban, ježto se nevědělo, kdo jest pravým papežem,4) nyní však temnoty se rozptylují a věřící poznávají mnoha důkazy, že pravým náměstkem Kristovým jest Urban — povstává tedy již a může doufati v Boha, že povstane úplně. Smutný jest za rozkolu stav církve. Jest osamělá (se- det sola). Mocní tohoto světa jí nepodporují, nebráníce křiv- dám, násilím a pronásledováním,5) a sami mezi sebou jsouce ne- svorni, neujímají se církve proti pohanám a útiskům6) Bisku- pové bojí se vystoupiti, aby neutrpěli škod; mistři („putride columpne alme matris ecclesie“) sváry množí, Písmo překrucují a honí se za ziskem;7) kněží zrádně se opírají o knížata a roz- 1) Když prý mu namítali, že jest obročí malé a jeho nedůstojné, odpo- vídal prý: Dobré bude na sůl neb kaštany a jiné drobnosti stolu. I o bohatém proboštství pražském prý řekl, že se mu hodí na osolení pokrmů. Jenstein vypravuje, jak mluvil s poselstvím, jež Jenstein do Avignonu přivedl a jež přineslo kardinálovi darem dva kalichy, jeden starobylý dřevěný a druhý zlatý. 2) „elegerunt unum Belial in antipapam“. 3) Jenstein vykládá z věty „Quomodo sedet sola civitas..“ verbum „sedet“. 4) „an tu an pocius execrabilis ille scismaticus ..“ 5) „Persecucio undique crassatur fidelium, viduis deest iusticia, pupilli et orphani paciuntur iacturam et miserabilium personarum cura est nulla, qui que terrigene et filii hominum bachantur tyrannide, ràpine undique orbe diffuse iam vigent, violencie crescunt, augentur iniurie, a quibus nec sancta secura persistunt“. 6) „quam lacerant diversi, contumeliis afficiunt, conviciis expro- brant, eam sicut triticum ventilantes . . 7) Chtějí prý raději zemříti jako vyznavači než jako mučedníci. (38)
pastýři pásli sebe místo stáda, lid byl nevědomý, vladaři církvi neužitečni. Sami kardinálové nedávali dobrého příkladu. Jeden z čelných kardinálů francouzských měl za Rehoře XI. na osm- desát beneficií a ještě si vyhrazoval obročí uprázdněná v cizině, o něž se přišli kněží ucházet.1) Nynější protipapež dopustil se, byv vyslán Rehořem s vojskem britským do Italie, velikých ukrut- ností. Kardinál Amienský pak byl obecně viněn z čar a kou- zel. Jak jich neměl Bůh trestati? Když pak Urban je káral, chtěje je odvrátiti od pohoršlivého života, odvrhli jeho jho a na radu kardinála Amienského zvolili nového papeže Roberta2) Tak vzniklo schisma. Urban měl jistě nejlepší úmysly, ale jednal ukvapeně; nemohl ovšem předvídati, že by kardinálové po tak jednomyslné volbě se odhodlali k takovému kroku. Bůh to dopustil a na Urbanovi nyní jest, aby hleděl obnoviti jednotu církve. Tak byvši povalena církev, nyní již povstává.3) S ní byl povalen i Urban, ježto se nevědělo, kdo jest pravým papežem,4) nyní však temnoty se rozptylují a věřící poznávají mnoha důkazy, že pravým náměstkem Kristovým jest Urban — povstává tedy již a může doufati v Boha, že povstane úplně. Smutný jest za rozkolu stav církve. Jest osamělá (se- det sola). Mocní tohoto světa jí nepodporují, nebráníce křiv- dám, násilím a pronásledováním,5) a sami mezi sebou jsouce ne- svorni, neujímají se církve proti pohanám a útiskům6) Bisku- pové bojí se vystoupiti, aby neutrpěli škod; mistři („putride columpne alme matris ecclesie“) sváry množí, Písmo překrucují a honí se za ziskem;7) kněží zrádně se opírají o knížata a roz- 1) Když prý mu namítali, že jest obročí malé a jeho nedůstojné, odpo- vídal prý: Dobré bude na sůl neb kaštany a jiné drobnosti stolu. I o bohatém proboštství pražském prý řekl, že se mu hodí na osolení pokrmů. Jenstein vypravuje, jak mluvil s poselstvím, jež Jenstein do Avignonu přivedl a jež přineslo kardinálovi darem dva kalichy, jeden starobylý dřevěný a druhý zlatý. 2) „elegerunt unum Belial in antipapam“. 3) Jenstein vykládá z věty „Quomodo sedet sola civitas..“ verbum „sedet“. 4) „an tu an pocius execrabilis ille scismaticus ..“ 5) „Persecucio undique crassatur fidelium, viduis deest iusticia, pupilli et orphani paciuntur iacturam et miserabilium personarum cura est nulla, qui que terrigene et filii hominum bachantur tyrannide, ràpine undique orbe diffuse iam vigent, violencie crescunt, augentur iniurie, a quibus nec sancta secura persistunt“. 6) „quam lacerant diversi, contumeliis afficiunt, conviciis expro- brant, eam sicut triticum ventilantes . . 7) Chtějí prý raději zemříti jako vyznavači než jako mučedníci. (38)
Strana 39
kol jen rozdmychují; lid jest nepoddajný. Než ať nezoufá papež. Zvolil si nové kardinály,1) není tedy osamocen. Nechť jest k nim laskav a s nimi se radí — i lidská pomoc jest nutna. Především však ať se obrací na Boha, P. Marii a svaté, kteří v utrpení mu budou oporou. Jet církev, třebas okrasy nyní zbavená, přece jen tajemným městem Božím („sola civitas“). Jenstein tu vkládá delší úvahu o městě Božím a městě ďáblově. Město Boží jest Jeru- salem. Ten pak jest čtverý: hmotný jest historický Jerusalem, mystický jest církev, mravní jest každá duše Bohu věrná, zvláště pak P. Maria, nadzemský jest blaženost věčná. Jerusa- lemem lze také rozuměti Řím, kde sv. Petr, plnou mocí klíčův od Krista byv opatřen, se usadil a mučednickou smrt vytrpěl. Na jeho stolci zasedá nyní Urban. — Město dáblovo jest Ba- bylon, rovněž čtverý: mystický — pyšní a lakomí,2) reální — město Nimrodovo, mravní — každá duše hříšná a pod- — peklo. Babylonem možno zváti také Avignon,3) zemský sídlo rozkolu a všech nepravostí, kde v čele církve zlých zasedá protipapež Robert. Že k tomu došlo, způsobila zloba lidská, ale stalo se tak spolu z dopuštění Božího, ba z vůle Boží, aby na světlo vyšly skryté nepravosti srdcí lidských. V pravé po- době ukázali se nyní věřící, mistři i biskupové, zvláště pak král sicilský Karel a opat montekassinský, kteří Urbanem byvše vyvýšeni, spikli se proti němu.4) K sluchu Jensteinovu doléhají zvěsti, z nichž patrno, že jest vdovou církev („facta es vidua“). Urban prý jest Karlem Si- cilským sevřen,5) v Římě jest již očekáván protipapež. Kardinálové prý byli mučeni a jest mezi nimi rozkol horší avignonského.6) 1) Dne 14. prosince 1384 jmenoval Urban 14 nových kardinálů. 2) Tu si dal Jenstein ujíti příležitost, postaviti proti církvi Kristově „ec- clesiam malignantium“. 3) Jenstein píše „Avion“ a nalézá i ve slovech Babylon — Avion po- dobnost. 4) En boni accepti utrique inmemores ille tradidit, iste te cepit captivum. 5) Urban dal Karla, jehož podezíral z účasti na spiknutí kardinálů, dne 15. ledna 1385 do klatby, načež jej Karel sevřel v Noceře a teprve po pěti měsících (6. července) podařilo se papeži vyprostiti se. 6) To předcházelo před událostí právě zmíněnou. Staří kardinálové, roz- trpčeni jsouce překotnou horlivostí a přísnou vládou Urbanovou, spikli se proti němu, chtějíce ho sesaditi neb aspoň zajati. Dověděv se o tom Urban, dal 11. ledna 6 kardinálův a biskupa Aquilského zatknouti a mučiti a později, když vyvázl z obležení Nocerského, dal je až na Adama Astona popraviti. (39)
kol jen rozdmychují; lid jest nepoddajný. Než ať nezoufá papež. Zvolil si nové kardinály,1) není tedy osamocen. Nechť jest k nim laskav a s nimi se radí — i lidská pomoc jest nutna. Především však ať se obrací na Boha, P. Marii a svaté, kteří v utrpení mu budou oporou. Jet církev, třebas okrasy nyní zbavená, přece jen tajemným městem Božím („sola civitas“). Jenstein tu vkládá delší úvahu o městě Božím a městě ďáblově. Město Boží jest Jeru- salem. Ten pak jest čtverý: hmotný jest historický Jerusalem, mystický jest církev, mravní jest každá duše Bohu věrná, zvláště pak P. Maria, nadzemský jest blaženost věčná. Jerusa- lemem lze také rozuměti Řím, kde sv. Petr, plnou mocí klíčův od Krista byv opatřen, se usadil a mučednickou smrt vytrpěl. Na jeho stolci zasedá nyní Urban. — Město dáblovo jest Ba- bylon, rovněž čtverý: mystický — pyšní a lakomí,2) reální — město Nimrodovo, mravní — každá duše hříšná a pod- — peklo. Babylonem možno zváti také Avignon,3) zemský sídlo rozkolu a všech nepravostí, kde v čele církve zlých zasedá protipapež Robert. Že k tomu došlo, způsobila zloba lidská, ale stalo se tak spolu z dopuštění Božího, ba z vůle Boží, aby na světlo vyšly skryté nepravosti srdcí lidských. V pravé po- době ukázali se nyní věřící, mistři i biskupové, zvláště pak král sicilský Karel a opat montekassinský, kteří Urbanem byvše vyvýšeni, spikli se proti němu.4) K sluchu Jensteinovu doléhají zvěsti, z nichž patrno, že jest vdovou církev („facta es vidua“). Urban prý jest Karlem Si- cilským sevřen,5) v Římě jest již očekáván protipapež. Kardinálové prý byli mučeni a jest mezi nimi rozkol horší avignonského.6) 1) Dne 14. prosince 1384 jmenoval Urban 14 nových kardinálů. 2) Tu si dal Jenstein ujíti příležitost, postaviti proti církvi Kristově „ec- clesiam malignantium“. 3) Jenstein píše „Avion“ a nalézá i ve slovech Babylon — Avion po- dobnost. 4) En boni accepti utrique inmemores ille tradidit, iste te cepit captivum. 5) Urban dal Karla, jehož podezíral z účasti na spiknutí kardinálů, dne 15. ledna 1385 do klatby, načež jej Karel sevřel v Noceře a teprve po pěti měsících (6. července) podařilo se papeži vyprostiti se. 6) To předcházelo před událostí právě zmíněnou. Staří kardinálové, roz- trpčeni jsouce překotnou horlivostí a přísnou vládou Urbanovou, spikli se proti němu, chtějíce ho sesaditi neb aspoň zajati. Dověděv se o tom Urban, dal 11. ledna 6 kardinálův a biskupa Aquilského zatknouti a mučiti a později, když vyvázl z obležení Nocerského, dal je až na Adama Astona popraviti. (39)
Strana 40
Věru, jest podobna církev svému ženichu, Pánu Ježíši, jenž všemi pohanami byl zasypán. Jeho utrpením nechť se Urban posiluje. Na církvi se nyní splnilo, co praví Jeremiáš dále: „domina, gentium facta est sub tributo“. Máť církev dle vůle Kristovy býti duchovní vládkyní světa; proto ji vyzdobil Pán duchovní krásou, bohatstvím a mocí a proto musí vynikati dobrotou, kázní a učeností, aby mohla všecky vésti ke Kristu. V ní pak má býti jeden vladař, jenž by vše spravoval. Bůh zajisté vy- tvořil dokonalou jednotu veškerenstva již stvořením, sám se při vtělení spojil s člověkem, jenž v sobě zahrnuje jaksi celý svět (mikrokosmos), ve svátosti oltářní vchází s ním ve svazek nejtěsnější, vykoupením jej k sobě pozvedl. Tím vladařem, prvotní hlavě Kristu neprostředně podřízeným, jest papež Urban VI., třebas, v Noceře jsa sevřen, jest bez moci a jen od Boha může očekávati vysvobození. Deseti ranami egyptskými jest v této trudné době stižena církev. V krev proměnily se vody její, ježto se roz- množily hříchy krve a krev hříchů zaplavila církev více než jindy. Mouchy ji trýzní — lidé požitkářští, oddaní smilstvu, i sodomskému. Prach závisti a nenávisti zahaluje ji tak, že vznikají temnoty nevědomosti a zaslepenosti, nořící se ve věci pozemské. Žab jest církev plna, pochlebníků totiž, kteří zlo chválí a mocným lichotí, Písma při tom zneužívajíce. Odtud jsou oteklé žlázy pýchy, jež vším zhrdá a sebe vyvyšuje, a kobylky — veřejní lupiči, kteří chudé, vdovy a sirotky utiskují. Vzmohli se v církvi utrhači, kteří jako komáři bliž- ního štípají a o dobré jméno připravují, a krutí, tyranští vladaři, kteří jako krupobití poddané hubí. Prvorozenci. pak, jež si vyvolil Bůh, t. j. kněží jeho, jsou duchovně mrtvi. Na Urbanovi jest, aby tyto rány církve hleděl vyléčiti. Ještě větší zlo působí rozkol: budí a živí bludné myš- lenky. Jenstein je podává ve formě rozmluvy s rozkolníkem, označuje její části podle Lamentací Jeremiášových písmenami heb- rejské abecedy (až po fe). Není Boha, říkají někteří, a je-li, nečiní již zázraků. Kněží není třeba, ježto Kristus zemřev peklo zničil. Desátky a dary nemají se kněžím dávati; neboť kněží mají býti spokojeni pokrmem a oděvem, jako v církvi prvotní, a ostatní má se dáti chudým. Jest tedy dovoleno od- níti desátky i majetek kněžím. Vždyť, praví někteří po- směšně, odnímáme-li kněžím majetek, zkoušíme tím jen jejich trpělivost a dáváme jim příležitost, aby splnili Kristova slova: (40)
Věru, jest podobna církev svému ženichu, Pánu Ježíši, jenž všemi pohanami byl zasypán. Jeho utrpením nechť se Urban posiluje. Na církvi se nyní splnilo, co praví Jeremiáš dále: „domina, gentium facta est sub tributo“. Máť církev dle vůle Kristovy býti duchovní vládkyní světa; proto ji vyzdobil Pán duchovní krásou, bohatstvím a mocí a proto musí vynikati dobrotou, kázní a učeností, aby mohla všecky vésti ke Kristu. V ní pak má býti jeden vladař, jenž by vše spravoval. Bůh zajisté vy- tvořil dokonalou jednotu veškerenstva již stvořením, sám se při vtělení spojil s člověkem, jenž v sobě zahrnuje jaksi celý svět (mikrokosmos), ve svátosti oltářní vchází s ním ve svazek nejtěsnější, vykoupením jej k sobě pozvedl. Tím vladařem, prvotní hlavě Kristu neprostředně podřízeným, jest papež Urban VI., třebas, v Noceře jsa sevřen, jest bez moci a jen od Boha může očekávati vysvobození. Deseti ranami egyptskými jest v této trudné době stižena církev. V krev proměnily se vody její, ježto se roz- množily hříchy krve a krev hříchů zaplavila církev více než jindy. Mouchy ji trýzní — lidé požitkářští, oddaní smilstvu, i sodomskému. Prach závisti a nenávisti zahaluje ji tak, že vznikají temnoty nevědomosti a zaslepenosti, nořící se ve věci pozemské. Žab jest církev plna, pochlebníků totiž, kteří zlo chválí a mocným lichotí, Písma při tom zneužívajíce. Odtud jsou oteklé žlázy pýchy, jež vším zhrdá a sebe vyvyšuje, a kobylky — veřejní lupiči, kteří chudé, vdovy a sirotky utiskují. Vzmohli se v církvi utrhači, kteří jako komáři bliž- ního štípají a o dobré jméno připravují, a krutí, tyranští vladaři, kteří jako krupobití poddané hubí. Prvorozenci. pak, jež si vyvolil Bůh, t. j. kněží jeho, jsou duchovně mrtvi. Na Urbanovi jest, aby tyto rány církve hleděl vyléčiti. Ještě větší zlo působí rozkol: budí a živí bludné myš- lenky. Jenstein je podává ve formě rozmluvy s rozkolníkem, označuje její části podle Lamentací Jeremiášových písmenami heb- rejské abecedy (až po fe). Není Boha, říkají někteří, a je-li, nečiní již zázraků. Kněží není třeba, ježto Kristus zemřev peklo zničil. Desátky a dary nemají se kněžím dávati; neboť kněží mají býti spokojeni pokrmem a oděvem, jako v církvi prvotní, a ostatní má se dáti chudým. Jest tedy dovoleno od- níti desátky i majetek kněžím. Vždyť, praví někteří po- směšně, odnímáme-li kněžím majetek, zkoušíme tím jen jejich trpělivost a dáváme jim příležitost, aby splnili Kristova slova: (40)
Strana 41
Béře-li ti kdo suknici, vydej mu i plášt. Mimo to dávají pohor- šení a mají proto dle evangelia býti usmrceni — tedy tím spíše mají býti zbaveni majetku. Ostatně klíče království nebeského dal Kristus jen Petrovi, nikoliv jeho nástupcům, nemají tedy k něží duchovní moci. Jenstein bludy ty krátce vyvrací, zejména o církevním majetku a církevní moci, poukazuje u prvního, že jest to blud bezbožného arcikacíře Viklefal) a že hříchy a pohoršení, jež byly v církvi vždycky, nemohou býti platným důvodem, aby duchovenstvu odnímán byl majetek. Když spis svůj končil, dostal Jenstein zprávu, že papež Ur- ban z Nocery byl vyproštěn a ušed novým úkladům, dlí v bez- pečí v Janově. To jest mu důkazem mocné přímluvy P. Marie a zárukou, že bude Bůh papeže ostříhati i dále. — Traktátem Jensteinovým vane upřímná, zbožná láska ke katolické církvi. Arcibiskup jest si vědom božského jejího původu a vznešeného poslání a proto jest pln neochvějné důvěry, že z ponížení svého zase povstane. Že jest církev v úpadku, jak ohledně veřejného postavení tak v ohledu mravním, to přiznává Jenstein nepokrytě. Jest osamocena, opuštěna, duchovní vládkyně jest všem poplatna, jest zraněna deseti ranami egyptskými. Proto- jako Jeremiáš nad zříceninami Jerusalema, tak lká Jenstein dojemně nad pokořeným mystickým městem Božím. Slohem vzletným a slovy prosycenými Písmem2) projevuje znovu a znovu svůj veliký bol. Ale láska jeho k církvi poznáním jejího ponížení netrpí, nýbrž naopak roste. To jest pravá nálada, to první podmínka úspěšného snažení opravného; bez lásky vznikají snahy podvratné, jež církvi nemohou býti na prospěch. Vrcholem zla jest Jensteinovi schisma. Nazírá na ně s hle- diska pragmatismu theologického a v tom zorném úhlu jeví se mu následkem hříchů lidských, dílem dopuštění Božího, ba vůle Boží, jenž chce touto bouří církev svou očistiti. To arci pragmatismu historickému nestačí; ten tu najde pouze v kardinálovi, jenž měl téměř osmdesát beneficií, typ avignonského hospodářství, ovšem silně překreslený, a porůznu, hlavně v kapitole „o deseti ranách egyptských“ obraz mravního stavu církve, arci zase 1) „Sed sencio bene cum illo heresiarcha nephandissimo Wikleph in Anglie partibus heresim te sentire temere, qui hec falsa astruxit, solvere tamen quod gestiit subitanea preventus a morte nequivit“. Viklef zemřel asi půl roku- před tím, co Jenstein píše tato slova (31. pros. 1384). 2) Jako Matěj z Janova v Regulích. (41)
Béře-li ti kdo suknici, vydej mu i plášt. Mimo to dávají pohor- šení a mají proto dle evangelia býti usmrceni — tedy tím spíše mají býti zbaveni majetku. Ostatně klíče království nebeského dal Kristus jen Petrovi, nikoliv jeho nástupcům, nemají tedy k něží duchovní moci. Jenstein bludy ty krátce vyvrací, zejména o církevním majetku a církevní moci, poukazuje u prvního, že jest to blud bezbožného arcikacíře Viklefal) a že hříchy a pohoršení, jež byly v církvi vždycky, nemohou býti platným důvodem, aby duchovenstvu odnímán byl majetek. Když spis svůj končil, dostal Jenstein zprávu, že papež Ur- ban z Nocery byl vyproštěn a ušed novým úkladům, dlí v bez- pečí v Janově. To jest mu důkazem mocné přímluvy P. Marie a zárukou, že bude Bůh papeže ostříhati i dále. — Traktátem Jensteinovým vane upřímná, zbožná láska ke katolické církvi. Arcibiskup jest si vědom božského jejího původu a vznešeného poslání a proto jest pln neochvějné důvěry, že z ponížení svého zase povstane. Že jest církev v úpadku, jak ohledně veřejného postavení tak v ohledu mravním, to přiznává Jenstein nepokrytě. Jest osamocena, opuštěna, duchovní vládkyně jest všem poplatna, jest zraněna deseti ranami egyptskými. Proto- jako Jeremiáš nad zříceninami Jerusalema, tak lká Jenstein dojemně nad pokořeným mystickým městem Božím. Slohem vzletným a slovy prosycenými Písmem2) projevuje znovu a znovu svůj veliký bol. Ale láska jeho k církvi poznáním jejího ponížení netrpí, nýbrž naopak roste. To jest pravá nálada, to první podmínka úspěšného snažení opravného; bez lásky vznikají snahy podvratné, jež církvi nemohou býti na prospěch. Vrcholem zla jest Jensteinovi schisma. Nazírá na ně s hle- diska pragmatismu theologického a v tom zorném úhlu jeví se mu následkem hříchů lidských, dílem dopuštění Božího, ba vůle Boží, jenž chce touto bouří církev svou očistiti. To arci pragmatismu historickému nestačí; ten tu najde pouze v kardinálovi, jenž měl téměř osmdesát beneficií, typ avignonského hospodářství, ovšem silně překreslený, a porůznu, hlavně v kapitole „o deseti ranách egyptských“ obraz mravního stavu církve, arci zase 1) „Sed sencio bene cum illo heresiarcha nephandissimo Wikleph in Anglie partibus heresim te sentire temere, qui hec falsa astruxit, solvere tamen quod gestiit subitanea preventus a morte nequivit“. Viklef zemřel asi půl roku- před tím, co Jenstein píše tato slova (31. pros. 1384). 2) Jako Matěj z Janova v Regulích. (41)
Strana 42
neúplný, poněvadž Jenstein v jeremiádách svých mluví všeobecně a všímá si většinou hříchů, jež viděl kolem sebe a jimiž sám nejvíce trpěl (násilnictví mocných, utrhačství, pochlebnictví atd.). V čele celé jednotné církve jest jedna hlava, papež římský, jenž má od Krista plnost duchovní moci — to jest Jensteinovi dogma, jehož zde nedokazuje.1) A papežem řádně zvoleným jest Urban VI.2) Proto se k němu jako k náměstku Kristovu obrací Jenstein s veškerou úctou, kterouž osobní přátelství stupňuje v něhu;3. ale to mu nebrání, aby nevytkl neopatrné přísnosti, kterouž Urban zavinil vznik rozkolu, a aby nenapomínal, by se papež k novým kardinálům měl laskavě a s nimi se radil, jak provésti nesnadný úkol obnovení jednoty církve. Rozhorlení Jensteinovo nad Karlem Sicilským jest projevem i přátelské lásky k Urbanovi i obavy o pravého papeže; že také zde Urban nebyl bez viny, Jenstein přehlíží, ač o tom slyšel. Prudké výpady na protipapeže Roberta, jenž jest v rozkolu osobou hlavní, jsou s toho hlediska zcela pochopitelny.4) Historických vzpomínek jest ve spise málo a týkají se známých událostí; také dogmatických rozborů v něm není. Traktát má ráz meditativní, jakž naznačuje titul, a mystický; citová exaltace jest jeho předností, nikoliv rozumová hloubka. Ale přece poskytuje historikovi po stránce věroučné výtěžek velmi cenný. Abecední rozmluva totiž, kterouž má na konci traktátu autor se schismatikem nějakým, dovoluje nám vhlédnouti v náboženské myš- lenky té doby, jež rozkolem byly posilovány. Odezíráme-li od po- pírání jsoucnosti Boží, zázrakův a nesmrtelnosti duše, jež se mohlo vyskytnouti přece jen výjimkou, jsou to hlavně proudy proti majetku církevnímu, čírkevní moci a proti kněžstvu vůbec. Je to úplně pochopitelné. Nepořádky v církvi jsou zaviněny nejvíce fiskální soustavou avignonskou, jejíž špatné následky rozkol ještě zhoršil, proto se začínají ozývati rázné hlasy proti jmění církve; moci církevní pak se používá přílišně neb i zneužívá, odkudž odpor proti ní a proti duchovenstvu vůbec. Že takové proudy v Čechách 1) Důkaz podává v pozdějším spise „De potestate clavium“. 2) To dokazuje Jenstein theologicky v traktátu „Deveritate Urbani“. 3) Srv. úvod; oslovuje jej: „optime pastorum", „dulcissime papa Urbane“. 4) „In hac nephandissima Avinionis Babilone presidet ecclesie malignancium perdicionis filius, tortuosus ille serpens et basiliscus, perditus ille Robertus de Gebena, pocius de Gehenna, prius a cardine nunc a cardo dictus, hereticus non veridicus, demens non Clemens, apostaticus non apostolicus, antipapa et non papa, antichristus non Christi vicarius, angelus sathané in angelum lucis trans- figuratus“. "O fantasma abhominabile, o execrabile ydolum, o peripsima sacer- dotum et putridum membrum ecclesie, confusio populi, fabula vulgi, amaritudo fidelium, verecundia sacerdotum, scandalum christifidelium universorum!“ (42)
neúplný, poněvadž Jenstein v jeremiádách svých mluví všeobecně a všímá si většinou hříchů, jež viděl kolem sebe a jimiž sám nejvíce trpěl (násilnictví mocných, utrhačství, pochlebnictví atd.). V čele celé jednotné církve jest jedna hlava, papež římský, jenž má od Krista plnost duchovní moci — to jest Jensteinovi dogma, jehož zde nedokazuje.1) A papežem řádně zvoleným jest Urban VI.2) Proto se k němu jako k náměstku Kristovu obrací Jenstein s veškerou úctou, kterouž osobní přátelství stupňuje v něhu;3. ale to mu nebrání, aby nevytkl neopatrné přísnosti, kterouž Urban zavinil vznik rozkolu, a aby nenapomínal, by se papež k novým kardinálům měl laskavě a s nimi se radil, jak provésti nesnadný úkol obnovení jednoty církve. Rozhorlení Jensteinovo nad Karlem Sicilským jest projevem i přátelské lásky k Urbanovi i obavy o pravého papeže; že také zde Urban nebyl bez viny, Jenstein přehlíží, ač o tom slyšel. Prudké výpady na protipapeže Roberta, jenž jest v rozkolu osobou hlavní, jsou s toho hlediska zcela pochopitelny.4) Historických vzpomínek jest ve spise málo a týkají se známých událostí; také dogmatických rozborů v něm není. Traktát má ráz meditativní, jakž naznačuje titul, a mystický; citová exaltace jest jeho předností, nikoliv rozumová hloubka. Ale přece poskytuje historikovi po stránce věroučné výtěžek velmi cenný. Abecední rozmluva totiž, kterouž má na konci traktátu autor se schismatikem nějakým, dovoluje nám vhlédnouti v náboženské myš- lenky té doby, jež rozkolem byly posilovány. Odezíráme-li od po- pírání jsoucnosti Boží, zázrakův a nesmrtelnosti duše, jež se mohlo vyskytnouti přece jen výjimkou, jsou to hlavně proudy proti majetku církevnímu, čírkevní moci a proti kněžstvu vůbec. Je to úplně pochopitelné. Nepořádky v církvi jsou zaviněny nejvíce fiskální soustavou avignonskou, jejíž špatné následky rozkol ještě zhoršil, proto se začínají ozývati rázné hlasy proti jmění církve; moci církevní pak se používá přílišně neb i zneužívá, odkudž odpor proti ní a proti duchovenstvu vůbec. Že takové proudy v Čechách 1) Důkaz podává v pozdějším spise „De potestate clavium“. 2) To dokazuje Jenstein theologicky v traktátu „Deveritate Urbani“. 3) Srv. úvod; oslovuje jej: „optime pastorum", „dulcissime papa Urbane“. 4) „In hac nephandissima Avinionis Babilone presidet ecclesie malignancium perdicionis filius, tortuosus ille serpens et basiliscus, perditus ille Robertus de Gebena, pocius de Gehenna, prius a cardine nunc a cardo dictus, hereticus non veridicus, demens non Clemens, apostaticus non apostolicus, antipapa et non papa, antichristus non Christi vicarius, angelus sathané in angelum lucis trans- figuratus“. "O fantasma abhominabile, o execrabile ydolum, o peripsima sacer- dotum et putridum membrum ecclesie, confusio populi, fabula vulgi, amaritudo fidelium, verecundia sacerdotum, scandalum christifidelium universorum!“ (42)
Strana 43
a jmenovitě v Praze byly již na konci XIV. stol., bylo lze souditi z činnosti Milíčovy a Janovovy, ale traktát Jensteinův „De con- sideratione“ udává i zdroj, odkud se jim za jeho doby dostá- valo posily. Je to nauka Viklefova. Jeho věty, že desátky jsou pouhé almužny a chybujícímu knězi že je mohou věřící odepříti, církevní majetek že jest původem všeho zla a duchovní že mají žíti v apoštolské chu- době, kněžstvo že jest zkaženo a světská moc že je má napravovati, bylo tedy již za doby Jensteinovy, již r. 1385, slýchati v Čechách a nauka jeho připravovala hned tehdy hnutí pozdější. Přimyslíme-li k tomu, že již r. 1381 polemisuje Biceps proti Viklefově nauce eucharistické, poznáváme, že již v letech osmdesátých XIV. stol. působily myšlenky Viklefovy (třebas snad ne ještě spisy) v Čechách ve značném rozsahu a že tudíž i literární práce Vojtěchova a Janovova není toho vlivu prosta. Pro dějiny husitského viklefství jest poznání to důležité. Doba, kdy traktát „De consideratione“ byl napsán, jest událostmi v něm zmíněnými jasně naznačena. Arcibiskup začal jej psáti v únoru r. 1385 a dokončil jej v druhé polovici července téhož roku. Uveřejňuji traktát Jensteinův z rukopisu vatikánské knihovny č. 1122, v němž jediné jest zachován. Rukopis popsal již Palacký v Lit. Reise nach Italien a důkladněji Zítek v Památkách archaeol. a místopisných 1902 str. 183—206. (43)
a jmenovitě v Praze byly již na konci XIV. stol., bylo lze souditi z činnosti Milíčovy a Janovovy, ale traktát Jensteinův „De con- sideratione“ udává i zdroj, odkud se jim za jeho doby dostá- valo posily. Je to nauka Viklefova. Jeho věty, že desátky jsou pouhé almužny a chybujícímu knězi že je mohou věřící odepříti, církevní majetek že jest původem všeho zla a duchovní že mají žíti v apoštolské chu- době, kněžstvo že jest zkaženo a světská moc že je má napravovati, bylo tedy již za doby Jensteinovy, již r. 1385, slýchati v Čechách a nauka jeho připravovala hned tehdy hnutí pozdější. Přimyslíme-li k tomu, že již r. 1381 polemisuje Biceps proti Viklefově nauce eucharistické, poznáváme, že již v letech osmdesátých XIV. stol. působily myšlenky Viklefovy (třebas snad ne ještě spisy) v Čechách ve značném rozsahu a že tudíž i literární práce Vojtěchova a Janovova není toho vlivu prosta. Pro dějiny husitského viklefství jest poznání to důležité. Doba, kdy traktát „De consideratione“ byl napsán, jest událostmi v něm zmíněnými jasně naznačena. Arcibiskup začal jej psáti v únoru r. 1385 a dokončil jej v druhé polovici července téhož roku. Uveřejňuji traktát Jensteinův z rukopisu vatikánské knihovny č. 1122, v němž jediné jest zachován. Rukopis popsal již Palacký v Lit. Reise nach Italien a důkladněji Zítek v Památkách archaeol. a místopisných 1902 str. 183—206. (43)
Strana 44
Joannis de Jenstein Tractatus „De consideratione“. 431b (Zerkp. vatik. knih. 1122.) 432a Ausus suma) tibi, sanctissime papa Urbane, imperitis licet fidis tamen verbis, nescio si mente captus aut racionis conpos presens scriptum dirigere. Invitat etenim, ut scriberemb), tripharie racionis connexus. Nempe tibi me copulavit amor, coniunxit fides, veritas acquisivit, ut quem distancia seiungit corporis, affectus presentem putet esse mentis. O utinam meis te contrectem manibus, utinam te propriis contempler obtutibus, ût cum patriarcha dicere valeam1): Vidi dominum facie ad faciem et salva facta est anima mea. Disiderio nam desideravi2) hec, ut non videam mortem, donec te viderem christum domini.3) An forte et tui ideo orbatus sum, quia absens corpore procul a te eminusque consisto? Numquid oculi tantum carnei michi sunt4) aut non pocius limpidiusque mentis conspicio luminibus? Profecto enim quod exterior nequit oculus, internus rimabitur et videbit, cui nec circumiacens terrarum distancia nec obstans umbra caliginis nec moncium pregrandis valet moles obsistere, quin ) plus linceis penetrabit oculis; pervia namque sibi omnia sunt, qui et divinam celsitudinem conspicit maiestatis. Sed nec mens mea quidquam profuerit, si non fuerit tibi revelata foris. Michi videbor non tibi, quia etsi supra homines potestate consistas et eos culmine dignitatis precellas, in scrutandis tamen archanis similis factus esd) nobis. Queque enim abdita divine patent indagini et/ qui scrutatur corda et renes est deus.5) Libet ergo calamo, que lingua nequeo, libet scribere tibi, ut sic suppleam imperfectum meum.6) Ast tibi scienciarum domino,7) intra — 1) Gen. 32, 50. — 2) Luk. 22, 15. — 3) Luk. 2, 26. Rkp. má: dominum. 4) Joh. 10, 4. — 5) Řím 7, 27. — 6) Ž. 138, 16. — 7) I. Král. 2, 3. a) Psáno: sumne. — b) Psáno scribere. — c) Psáno: quim. — d) Psáno: est. (44)
Joannis de Jenstein Tractatus „De consideratione“. 431b (Zerkp. vatik. knih. 1122.) 432a Ausus suma) tibi, sanctissime papa Urbane, imperitis licet fidis tamen verbis, nescio si mente captus aut racionis conpos presens scriptum dirigere. Invitat etenim, ut scriberemb), tripharie racionis connexus. Nempe tibi me copulavit amor, coniunxit fides, veritas acquisivit, ut quem distancia seiungit corporis, affectus presentem putet esse mentis. O utinam meis te contrectem manibus, utinam te propriis contempler obtutibus, ût cum patriarcha dicere valeam1): Vidi dominum facie ad faciem et salva facta est anima mea. Disiderio nam desideravi2) hec, ut non videam mortem, donec te viderem christum domini.3) An forte et tui ideo orbatus sum, quia absens corpore procul a te eminusque consisto? Numquid oculi tantum carnei michi sunt4) aut non pocius limpidiusque mentis conspicio luminibus? Profecto enim quod exterior nequit oculus, internus rimabitur et videbit, cui nec circumiacens terrarum distancia nec obstans umbra caliginis nec moncium pregrandis valet moles obsistere, quin ) plus linceis penetrabit oculis; pervia namque sibi omnia sunt, qui et divinam celsitudinem conspicit maiestatis. Sed nec mens mea quidquam profuerit, si non fuerit tibi revelata foris. Michi videbor non tibi, quia etsi supra homines potestate consistas et eos culmine dignitatis precellas, in scrutandis tamen archanis similis factus esd) nobis. Queque enim abdita divine patent indagini et/ qui scrutatur corda et renes est deus.5) Libet ergo calamo, que lingua nequeo, libet scribere tibi, ut sic suppleam imperfectum meum.6) Ast tibi scienciarum domino,7) intra — 1) Gen. 32, 50. — 2) Luk. 22, 15. — 3) Luk. 2, 26. Rkp. má: dominum. 4) Joh. 10, 4. — 5) Řím 7, 27. — 6) Ž. 138, 16. — 7) I. Král. 2, 3. a) Psáno: sumne. — b) Psáno scribere. — c) Psáno: quim. — d) Psáno: est. (44)
Strana 45
cuius archam pectoris sapiencie et sciencie dei thesauri habentur reconditi,1) pudet scribere, retrahit nam calamum animumque sus- pendit rudis materia scabriore complicita stilo, sed mollit versavice mentemque reducit magis, ut scriberem, quia ego Johannes particeps in tribulacionibus tuis nimium coartor illeque me dolor non passus est, at iam expedit, ut quasi parturiens2) loquar tibi. Porro si te quoque, qui omnia omnibus factus es,3) singulari nominem numero, tu nea) sinistre suscipias. An dubitas emulum tuum scimaticum, honoris tui hostem, cathedram Petri, qua tu digne presides, vendicare sibi? Si te quoque pluralem, prout decreta tua sanxierunt, dixerim, ingeret ultro se ille. Sane teste apostolo unus dominus, una fides, unum baptisma et unus deus.4) Cur non unus tu Christi dicaris vicarius, qui solus ecclesie gubernacula regiminis suscepisti? Suspecta est pluralitas, affectanda ergo unitas est, que non recipit scissionem. Unus ergo es, non te numerabo. Unus electus ex milibus5) et pro decem milibus computatus unus. Denique tu quoque cum sis communis pater omnium, inter invidos hominibusque placentes positus, decet te, ut in utrisque neuter fias. Sola te veritas, sola teneat sinceritas; in silencio necesse est hec omnia pacienter ut sufferas Non placent namque hiis subdolis et lividis modo scripta, que vetustis quondam erant sapientibus gratuita. Qui aut auctorem reprobant aut opus iniusto firmate depra- vant, et ut de singulis taceam,/ plus illis avaricia, plus placet) ambicio, plus seculi blandiciesque delinit. Querunt hii pocius de villa*) aurum quam in littore gemmas, ambiunt magis dignitatum fastigia, salutaci- ones in foro, primas cathedras in ceniss) aulicosque primatus, quorum, prudens cum sis, ne velis advertere sermonibus. Qui utpote ociosi et infructuosi palmites7) aliorum didicere opera bona pervertere, in hoc se sciolos, cum nil preter detrahére sciant, reputantes. Quorum invidie et livori pacienter licet cedere, qui licet habeant aculeos, tamen nequeunt molles rosas suis stimulis laniare. Stant illese viole urticis undilibet urentibus et lilia, que sunt in transitu aque, neque impetu gurgitis evelluntur. Hii itaque nequeunt de spinis uvas et de tribulis precoquas ficus colligeres) et de malicia sua commodum reportare. Tu ergo in virtute tua gracius eo suscipe, quo invidorum magis cernis lingua subdola lacessirid) et in conspectu sanctitatis tue voluntaria oris mei beneplacita fac domine.9) Volo magis inimicorum 432b 1) Kol. 2, 3. — 2) Ezech. 30, 16. — 3) I. Kor. 9, 22. — 4) Ef. 4, 5. — 5) Cant. 5, 10. — 6) Mat. 23, 6. — 7) Jan 15, 6. — 8) Mat. 7, 16. — 9) Z. 118, 108. a) Psáno: me. — b) Rkp.: placeat. —c) Psáno: demlat. — d) Rkp.: lacessire. (45)
cuius archam pectoris sapiencie et sciencie dei thesauri habentur reconditi,1) pudet scribere, retrahit nam calamum animumque sus- pendit rudis materia scabriore complicita stilo, sed mollit versavice mentemque reducit magis, ut scriberem, quia ego Johannes particeps in tribulacionibus tuis nimium coartor illeque me dolor non passus est, at iam expedit, ut quasi parturiens2) loquar tibi. Porro si te quoque, qui omnia omnibus factus es,3) singulari nominem numero, tu nea) sinistre suscipias. An dubitas emulum tuum scimaticum, honoris tui hostem, cathedram Petri, qua tu digne presides, vendicare sibi? Si te quoque pluralem, prout decreta tua sanxierunt, dixerim, ingeret ultro se ille. Sane teste apostolo unus dominus, una fides, unum baptisma et unus deus.4) Cur non unus tu Christi dicaris vicarius, qui solus ecclesie gubernacula regiminis suscepisti? Suspecta est pluralitas, affectanda ergo unitas est, que non recipit scissionem. Unus ergo es, non te numerabo. Unus electus ex milibus5) et pro decem milibus computatus unus. Denique tu quoque cum sis communis pater omnium, inter invidos hominibusque placentes positus, decet te, ut in utrisque neuter fias. Sola te veritas, sola teneat sinceritas; in silencio necesse est hec omnia pacienter ut sufferas Non placent namque hiis subdolis et lividis modo scripta, que vetustis quondam erant sapientibus gratuita. Qui aut auctorem reprobant aut opus iniusto firmate depra- vant, et ut de singulis taceam,/ plus illis avaricia, plus placet) ambicio, plus seculi blandiciesque delinit. Querunt hii pocius de villa*) aurum quam in littore gemmas, ambiunt magis dignitatum fastigia, salutaci- ones in foro, primas cathedras in ceniss) aulicosque primatus, quorum, prudens cum sis, ne velis advertere sermonibus. Qui utpote ociosi et infructuosi palmites7) aliorum didicere opera bona pervertere, in hoc se sciolos, cum nil preter detrahére sciant, reputantes. Quorum invidie et livori pacienter licet cedere, qui licet habeant aculeos, tamen nequeunt molles rosas suis stimulis laniare. Stant illese viole urticis undilibet urentibus et lilia, que sunt in transitu aque, neque impetu gurgitis evelluntur. Hii itaque nequeunt de spinis uvas et de tribulis precoquas ficus colligeres) et de malicia sua commodum reportare. Tu ergo in virtute tua gracius eo suscipe, quo invidorum magis cernis lingua subdola lacessirid) et in conspectu sanctitatis tue voluntaria oris mei beneplacita fac domine.9) Volo magis inimicorum 432b 1) Kol. 2, 3. — 2) Ezech. 30, 16. — 3) I. Kor. 9, 22. — 4) Ef. 4, 5. — 5) Cant. 5, 10. — 6) Mat. 23, 6. — 7) Jan 15, 6. — 8) Mat. 7, 16. — 9) Z. 118, 108. a) Psáno: me. — b) Rkp.: placeat. —c) Psáno: demlat. — d) Rkp.: lacessire. (45)
Strana 46
44b urgeri aculeis quam blanda adulancium lingua fulciri. Saucio nam- vulneri et inflicto sanie dolor medicina est; corrupte quoque cica- trices fiunt, que collirio sunt male placentis medici delinite. Hec autem nequaquam de invidis auderem scribere, nisi solerter in presenti scismate dectractivuma) zelum ultrab) perciperem debitum pullulare. Suscipe ergo de consideracione et de lacrimis mi- litantis ecclesie modo presentem tractatulum, quem inter curas anxias et temptacionum innumeros scopulos vix interdum optata morula composui, et hunc ad libitum cancellare emendareque velis et superflua omnimode resecare, ut et tu pastor eius ecclesie et fletibus diluere et gaudiis secum valeas respirare. Certe apcius hic tibi mittitur, tua nam principa - lius interest; fateor tamen non me, Bernhardum sape, qui fecunde pariter et facunde ad Eugenium papam loquitur; hoc autem similiter et ad te Urbanum est, quod tibi suscipere non sit fasti- dium, ubi preterita mala atque preséncia presentis scismatis necnon-) et letabundos mirificosque de celo triumphos tuos stili serie in Christi Jesu et Marie nomine presenti scribam officio, quem brevi comprehensum modulo prudencie tue presentibus transmitto. De planctu ecclesie.d) Aleph. Quomodo sedet sola civitas plena populo, facta est velut vidua domina gencium, princeps provinciarum facta est sub tributo.1) Ecce audisti trenose), ecce Ieremie flebile carmen deflentis destrucci- onem Jerusalem et gentis Judee per babiloneum regem in Caldeam transmigracionem. Cuius prophete presagia si attendis, non tantum de preteritis, verum eciam et de futuris eum vaticinasse cognosces. Quid enim aliud magisque proprie Jerusalem vocabulo dicimus quam congregacionem iustorum, que in nova nostra militante ecclesia est, quamquam ibi permixti sint mali cum bonis et reprobi cum electis? Unde et, quod infusis cogor lacrimis indicare, malicia succrescente pravorum, permittente domino et exprobante sathana, scisma inibi concitatum est. Et sicut Jerusalem civitas a diversis vastata est sepiusque destructa atque 1) Lament. 1, 1. a) Rkp.: dectractumm. — b) Psáno: ultro. — c) Psáno: necne. — d) Rkp.:: Item de planctu ecclesie. — e) Psáno: trenes. (46)
44b urgeri aculeis quam blanda adulancium lingua fulciri. Saucio nam- vulneri et inflicto sanie dolor medicina est; corrupte quoque cica- trices fiunt, que collirio sunt male placentis medici delinite. Hec autem nequaquam de invidis auderem scribere, nisi solerter in presenti scismate dectractivuma) zelum ultrab) perciperem debitum pullulare. Suscipe ergo de consideracione et de lacrimis mi- litantis ecclesie modo presentem tractatulum, quem inter curas anxias et temptacionum innumeros scopulos vix interdum optata morula composui, et hunc ad libitum cancellare emendareque velis et superflua omnimode resecare, ut et tu pastor eius ecclesie et fletibus diluere et gaudiis secum valeas respirare. Certe apcius hic tibi mittitur, tua nam principa - lius interest; fateor tamen non me, Bernhardum sape, qui fecunde pariter et facunde ad Eugenium papam loquitur; hoc autem similiter et ad te Urbanum est, quod tibi suscipere non sit fasti- dium, ubi preterita mala atque preséncia presentis scismatis necnon-) et letabundos mirificosque de celo triumphos tuos stili serie in Christi Jesu et Marie nomine presenti scribam officio, quem brevi comprehensum modulo prudencie tue presentibus transmitto. De planctu ecclesie.d) Aleph. Quomodo sedet sola civitas plena populo, facta est velut vidua domina gencium, princeps provinciarum facta est sub tributo.1) Ecce audisti trenose), ecce Ieremie flebile carmen deflentis destrucci- onem Jerusalem et gentis Judee per babiloneum regem in Caldeam transmigracionem. Cuius prophete presagia si attendis, non tantum de preteritis, verum eciam et de futuris eum vaticinasse cognosces. Quid enim aliud magisque proprie Jerusalem vocabulo dicimus quam congregacionem iustorum, que in nova nostra militante ecclesia est, quamquam ibi permixti sint mali cum bonis et reprobi cum electis? Unde et, quod infusis cogor lacrimis indicare, malicia succrescente pravorum, permittente domino et exprobante sathana, scisma inibi concitatum est. Et sicut Jerusalem civitas a diversis vastata est sepiusque destructa atque 1) Lament. 1, 1. a) Rkp.: dectractumm. — b) Psáno: ultro. — c) Psáno: necne. — d) Rkp.:: Item de planctu ecclesie. — e) Psáno: trenes. (46)
Strana 47
eciam ad terram prostrata secundum ewangelii veritatem: sic sancta mater ecclesia modo diversis hereticorum et scismaticorum iniuriis molestatur, ut adusque terram prostrata cernatur. Que tamen quocies destruitur, tocies iterum construitur, ut nil proficiat filius iniquitatis in ea.1) Convenienter ergo et de imminenti scismate, quod in sancta matre ecclesia crassatur, presens planctus extenditur. Quocirca non tantum vox la/ mentacionis auditur in Syon,2) verum eciam et filie Syon lugent.3) Hee sunt vid. plurimea) parciales ecclesie, que quamvis sint orbe universo diffuse, simul tamen iuncte unam orthodoxam formant ecclesiam, acsi membra plura faciant unum corpus. Hec denique percussa est tribulacione, contumelia et affliccione, itab) pene quod non sit in ea sanitas a planta pedis usque ad verticem.4) Quapropter Jeremias ex ruina Jerusalem civitatis futura mala prefigurans alme nostre matris ecclesie, eius calamitates deplorat, lamentabile premittens alphabetum ad signan- dum, quod alphabetum non sufficeret tot literas habere nec litere tot nectere sillabas nec sillabe tot dicciones complicare sive ora- ciones ad singula queque promenda mala, que in eadem cottidie iam cernuntur. Dicit ergo: aleph. Cuius litere si interprecationem inquirimus, profecto aleph mille vel id quod doctrinam temptacionum necesse est ut intelligamus. Quodsi simul hec diversa coniungimus, congrue aleph doctrinammille temptacionum esse inveniemus. Millesies enim amplius unusquisque iustorum modo patitur et temptatur, ut iam vix iusti et constantes illeseque fidei valeant homines reperiri, prout hoc tue constat luculencius dignitati. Unde et notanter in hoc alpha- beto divino quodam misterio litere plurimum per aspiracionem aut per dyptongos exprimunture), ut suspiria, que per aspiracionem fiunt, et dolor per dyptongos discernatur: neque enim sine aspiracione dolor neque gemitus sine lamentacionis sono auditur, sed antequam ad lamentum proceditur, suspiria prodeunt et demum singultus per eiulatum dyptongatur. Igitur et tibi cum Jeremia licet plangere, licet et dolère secum, licet et ingemiscendo dicere: Aleph. En et ego plorans et oculus meus deducens lacrimam5) et tamquamd inundantis 441b- 9 . 13, 17. 1) Ž. 98, 23. — 2) Jer. 9, 19. — 3) Lament. 1, 4. —4).Is. 1, 6. — 5) Jer. a) Psáno: plere. — b) Psáno: itaque. — c) Psáno: exprimitur; korektor klade před ně: ponuntur a doplňuje následující větu, již písař vynechal. — d) Psáno: tanquam. (47)
eciam ad terram prostrata secundum ewangelii veritatem: sic sancta mater ecclesia modo diversis hereticorum et scismaticorum iniuriis molestatur, ut adusque terram prostrata cernatur. Que tamen quocies destruitur, tocies iterum construitur, ut nil proficiat filius iniquitatis in ea.1) Convenienter ergo et de imminenti scismate, quod in sancta matre ecclesia crassatur, presens planctus extenditur. Quocirca non tantum vox la/ mentacionis auditur in Syon,2) verum eciam et filie Syon lugent.3) Hee sunt vid. plurimea) parciales ecclesie, que quamvis sint orbe universo diffuse, simul tamen iuncte unam orthodoxam formant ecclesiam, acsi membra plura faciant unum corpus. Hec denique percussa est tribulacione, contumelia et affliccione, itab) pene quod non sit in ea sanitas a planta pedis usque ad verticem.4) Quapropter Jeremias ex ruina Jerusalem civitatis futura mala prefigurans alme nostre matris ecclesie, eius calamitates deplorat, lamentabile premittens alphabetum ad signan- dum, quod alphabetum non sufficeret tot literas habere nec litere tot nectere sillabas nec sillabe tot dicciones complicare sive ora- ciones ad singula queque promenda mala, que in eadem cottidie iam cernuntur. Dicit ergo: aleph. Cuius litere si interprecationem inquirimus, profecto aleph mille vel id quod doctrinam temptacionum necesse est ut intelligamus. Quodsi simul hec diversa coniungimus, congrue aleph doctrinammille temptacionum esse inveniemus. Millesies enim amplius unusquisque iustorum modo patitur et temptatur, ut iam vix iusti et constantes illeseque fidei valeant homines reperiri, prout hoc tue constat luculencius dignitati. Unde et notanter in hoc alpha- beto divino quodam misterio litere plurimum per aspiracionem aut per dyptongos exprimunture), ut suspiria, que per aspiracionem fiunt, et dolor per dyptongos discernatur: neque enim sine aspiracione dolor neque gemitus sine lamentacionis sono auditur, sed antequam ad lamentum proceditur, suspiria prodeunt et demum singultus per eiulatum dyptongatur. Igitur et tibi cum Jeremia licet plangere, licet et dolère secum, licet et ingemiscendo dicere: Aleph. En et ego plorans et oculus meus deducens lacrimam5) et tamquamd inundantis 441b- 9 . 13, 17. 1) Ž. 98, 23. — 2) Jer. 9, 19. — 3) Lament. 1, 4. —4).Is. 1, 6. — 5) Jer. a) Psáno: plere. — b) Psáno: itaque. — c) Psáno: exprimitur; korektor klade před ně: ponuntur a doplňuje následující větu, již písař vynechal. — d) Psáno: tanquam. (47)
Strana 48
442a aque sic/ rugitus meus.1) Quesivi requiemet non inveni.2) Si dixi in corde meo ,Consolabitur me lectulus meus',) stratum meum rigabam fletibus) dormivique conturbatus5); exsurgens diluculos) vigi- lavi sicut passer solitarius in tecto7), quia ad vesperum demorabitur michi fletuss) et nocte cor meum perforabatur doloribus9). Omnia michi infesta, omnia michi apparent contraria, quia antequam comedo suspiroio), demum pane vescor lacrimarumi1) et poculum meum cum fletu permisceo12) et ipse quoque vie spinis michi septe sunt.13) Respi- ciebam ad introitum hominum et qui consolaretur non inveni.14) Unde et verba mea dolore sunt plena.15) Et quis michi det, ut exarentur hec singula stilo ferreo et celte scribantur in silice?16) Quis igitur dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum,17) ut indesinenter deriventur aque mee foras? Utinam omnes artus mei diluerentur fletibus ! Utinam nimbos irriguos producerent lamentorum et tha- bescente in me anima mea a fletu meo omnia ossa mea dirigerent. Adiuvate me vagientes parvuli, adiuvate infantuli, iuvenes, senes atque decrepiti novos lamentorum modos inquirite omnes, familie et familie seorsum plangite.18) Contremiscant Acherontis profunda, plangata) abissus magna, lugeant celicole cum incolis terre et uni- versa simul ingemiscat creatura. Unde os meum attraxit spiritum19) et suspiravi, suspirans ingemui, ingemiscens singulavi, singulans eiulavi, eiulans ululavi et rugiebam a gemitu cordis mei20) super sancta civitate Jerusalem, quia sola sedet, sicut vidua meret et facta est sub tributo. 442b De cuius planctu et gemitu accipe librum involutum, qui est scriptus intus et foris, et scripte sunt in eo lamentaciones, car/ men et ve,21) devoraque illum et faciet amaricari ventrem tuum,22) ut deducas et tu quasi torrentem lacrimas per diem et noctem nec des requiem tibi nec taceat pupilla oculi tui.23) Nempe et plereque oves, quas preciosissimo sanguine suo redemit Christus,24) recesse- runt a grege suo et a iugo pastoris sui, qui ipse es, et oberra- verunt in invio et non in via25), quas te oportet reducere. et adducere26) iterum tuoque commendare ovili. 1) Job 3, 24. — 2) Mat. 22, 43. — 3) Job 7, 13. — 4) Ž. 6, 7. — 5, Z. 56, 5. — 6) Často v Písmě. — 7) Ž. 101, 9. — 8) Ž. 28, 6. — 9) Job 30, 17. — 10) Job 3, 24. — 11). Ž. 79, 6. — 12) Ž. 101, 10. — 13) Os. 2, 6. — 14) Ž. 68, 21. — 15) Job 6, 3. — 16) Job 19, 24. — 17) Jer. 9, 1. — 18) Zach. 12, 12. — 19) Ž. 118, 131. — 20) Z. 37, 9. — 21) Ez. 2, 9. — 22) Apok. 10, 9. — 23) La- ment. 2, 18. — 24) I. Pet. 1, 19. — 25) Ž. 106, 40. — 26) Jan 10, 16. a) Psáno: plangant. (48)
442a aque sic/ rugitus meus.1) Quesivi requiemet non inveni.2) Si dixi in corde meo ,Consolabitur me lectulus meus',) stratum meum rigabam fletibus) dormivique conturbatus5); exsurgens diluculos) vigi- lavi sicut passer solitarius in tecto7), quia ad vesperum demorabitur michi fletuss) et nocte cor meum perforabatur doloribus9). Omnia michi infesta, omnia michi apparent contraria, quia antequam comedo suspiroio), demum pane vescor lacrimarumi1) et poculum meum cum fletu permisceo12) et ipse quoque vie spinis michi septe sunt.13) Respi- ciebam ad introitum hominum et qui consolaretur non inveni.14) Unde et verba mea dolore sunt plena.15) Et quis michi det, ut exarentur hec singula stilo ferreo et celte scribantur in silice?16) Quis igitur dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum,17) ut indesinenter deriventur aque mee foras? Utinam omnes artus mei diluerentur fletibus ! Utinam nimbos irriguos producerent lamentorum et tha- bescente in me anima mea a fletu meo omnia ossa mea dirigerent. Adiuvate me vagientes parvuli, adiuvate infantuli, iuvenes, senes atque decrepiti novos lamentorum modos inquirite omnes, familie et familie seorsum plangite.18) Contremiscant Acherontis profunda, plangata) abissus magna, lugeant celicole cum incolis terre et uni- versa simul ingemiscat creatura. Unde os meum attraxit spiritum19) et suspiravi, suspirans ingemui, ingemiscens singulavi, singulans eiulavi, eiulans ululavi et rugiebam a gemitu cordis mei20) super sancta civitate Jerusalem, quia sola sedet, sicut vidua meret et facta est sub tributo. 442b De cuius planctu et gemitu accipe librum involutum, qui est scriptus intus et foris, et scripte sunt in eo lamentaciones, car/ men et ve,21) devoraque illum et faciet amaricari ventrem tuum,22) ut deducas et tu quasi torrentem lacrimas per diem et noctem nec des requiem tibi nec taceat pupilla oculi tui.23) Nempe et plereque oves, quas preciosissimo sanguine suo redemit Christus,24) recesse- runt a grege suo et a iugo pastoris sui, qui ipse es, et oberra- verunt in invio et non in via25), quas te oportet reducere. et adducere26) iterum tuoque commendare ovili. 1) Job 3, 24. — 2) Mat. 22, 43. — 3) Job 7, 13. — 4) Ž. 6, 7. — 5, Z. 56, 5. — 6) Často v Písmě. — 7) Ž. 101, 9. — 8) Ž. 28, 6. — 9) Job 30, 17. — 10) Job 3, 24. — 11). Ž. 79, 6. — 12) Ž. 101, 10. — 13) Os. 2, 6. — 14) Ž. 68, 21. — 15) Job 6, 3. — 16) Job 19, 24. — 17) Jer. 9, 1. — 18) Zach. 12, 12. — 19) Ž. 118, 131. — 20) Z. 37, 9. — 21) Ez. 2, 9. — 22) Apok. 10, 9. — 23) La- ment. 2, 18. — 24) I. Pet. 1, 19. — 25) Ž. 106, 40. — 26) Jan 10, 16. a) Psáno: plangant. (48)
Strana 49
De origine scismatis. Sed libet, ut ab inicio et origine presentis scismatis, quoniam malicie sue aconito a) pestifero universorum corda fidelium inimicus sauciavitb), nostrum ordiamur sermonem. At quidem hec talia discu- tere stupet animus, cecutit interioris hominis oculus, palpitat lingua ad verbum, tremit manus ad calamum. Dimitte ergo mel) queso, ut non delinquam in lingua mea.2) Anima quippe mea in amari- tudine est.3) An forte instante te et inquirente iterum ac iterum nolente me loqui, nescio si tacere magis libeat an respondere. Angustie sunt michi undique4) et quid eligam ignoro.5) Pocius ut tamen loquar quam taceam, faveat benignitas tua, quia idcirco derelicta sunt labia mea circa dentes meos.6) Loquar igitur in ama- ritudine anime mee?) et quod amara interius mens concipit, promat tristis calamus exterius. Quomodo igitur sedeat sola civitas, propheta noster demonstrat, admiratur, inquit, quod eciam tibi occurret utique, si et tu actu eam solam esse cernas et destitutam. Ecce vere et nostris idem apparet obtutibus. Si miraris, est et mirabile in oculis nostriss). Si demum queras et interroges, quid dicam, aut quid respondebo tibi9) ? Tu quidem amplius me nosti. Ipse namque curie, si bene memini, coherens — Avinionis enim tunc eras — vidisti fili hominis/ abhomi- naciones has. 10) Ipse ergo et tibi et michi testis sufficias, quia preter te que tu nosti alius vidit melius nemo, acsi omnia nuda tibi notaque sint. Silebo igitur, vel non? Verius ex multis licet capescere modica, pusilla ex magnis tantillaque de tantis. Sane notum tibi est, quanta mala, abhominaciones, scandala in Christi tunc vigebant) ecclesia. Avaricie enim nervus tenebat omnes, symonie lepra nonnullos, ambicionis gloria multos, superbie fastusd) quam plurimos. Pastores siquidem seipsos pascebant,11) sacerdotes peccata populi comedebant,12) populus stultus et insipiens erati3) et ipsi reges terre declinantes inutiles facti fuerant 4) erantque omnes sicut populus sic sacerdos.15) Ipsa vero precipua sancte ecclesie luminaria cardinales non dabant lumen in custodiis suis16) conversique sunt in arcum pravum,17) sed 442b 1) Job 10, 20. — 2) Ž. 38, 2. — 3) IV. Král. 4, 27. — 4) Dan. 13, 22. — 5) Filip. 1, 22. — 6) Job 19; 20. — 7) Job 10, 1. — s) Ž. 117, 23; Mat. 21, 42. — 9) Job 31, 14. — 10) Ez. 8, 15. — 11) Ez. 34, 2. — 12) Os. 4, 8. — 13) Deut. 32, 6. — 14) Z. 13, 3. — 15) Os. 4, 9. — 16) Baruch 3, 34. — 17) Ž. 77, 57. a) Psáno: atonito. — b) Psáno: sauciaverit. — c) Psáno: vigebat. — d) Psáno: fatus. „Studie a texty.“ (49) 4
De origine scismatis. Sed libet, ut ab inicio et origine presentis scismatis, quoniam malicie sue aconito a) pestifero universorum corda fidelium inimicus sauciavitb), nostrum ordiamur sermonem. At quidem hec talia discu- tere stupet animus, cecutit interioris hominis oculus, palpitat lingua ad verbum, tremit manus ad calamum. Dimitte ergo mel) queso, ut non delinquam in lingua mea.2) Anima quippe mea in amari- tudine est.3) An forte instante te et inquirente iterum ac iterum nolente me loqui, nescio si tacere magis libeat an respondere. Angustie sunt michi undique4) et quid eligam ignoro.5) Pocius ut tamen loquar quam taceam, faveat benignitas tua, quia idcirco derelicta sunt labia mea circa dentes meos.6) Loquar igitur in ama- ritudine anime mee?) et quod amara interius mens concipit, promat tristis calamus exterius. Quomodo igitur sedeat sola civitas, propheta noster demonstrat, admiratur, inquit, quod eciam tibi occurret utique, si et tu actu eam solam esse cernas et destitutam. Ecce vere et nostris idem apparet obtutibus. Si miraris, est et mirabile in oculis nostriss). Si demum queras et interroges, quid dicam, aut quid respondebo tibi9) ? Tu quidem amplius me nosti. Ipse namque curie, si bene memini, coherens — Avinionis enim tunc eras — vidisti fili hominis/ abhomi- naciones has. 10) Ipse ergo et tibi et michi testis sufficias, quia preter te que tu nosti alius vidit melius nemo, acsi omnia nuda tibi notaque sint. Silebo igitur, vel non? Verius ex multis licet capescere modica, pusilla ex magnis tantillaque de tantis. Sane notum tibi est, quanta mala, abhominaciones, scandala in Christi tunc vigebant) ecclesia. Avaricie enim nervus tenebat omnes, symonie lepra nonnullos, ambicionis gloria multos, superbie fastusd) quam plurimos. Pastores siquidem seipsos pascebant,11) sacerdotes peccata populi comedebant,12) populus stultus et insipiens erati3) et ipsi reges terre declinantes inutiles facti fuerant 4) erantque omnes sicut populus sic sacerdos.15) Ipsa vero precipua sancte ecclesie luminaria cardinales non dabant lumen in custodiis suis16) conversique sunt in arcum pravum,17) sed 442b 1) Job 10, 20. — 2) Ž. 38, 2. — 3) IV. Král. 4, 27. — 4) Dan. 13, 22. — 5) Filip. 1, 22. — 6) Job 19; 20. — 7) Job 10, 1. — s) Ž. 117, 23; Mat. 21, 42. — 9) Job 31, 14. — 10) Ez. 8, 15. — 11) Ez. 34, 2. — 12) Os. 4, 8. — 13) Deut. 32, 6. — 14) Z. 13, 3. — 15) Os. 4, 9. — 16) Baruch 3, 34. — 17) Ž. 77, 57. a) Psáno: atonito. — b) Psáno: sauciaverit. — c) Psáno: vigebat. — d) Psáno: fatus. „Studie a texty.“ (49) 4
Strana 50
tantum in gladio didicere deducere dies suos,1) convivabant per vices suas2) bibebantque vinum libaminum,3) ambulabant in croceis, stercora amplexati sunt,4) affluebant deliciis,5) quodque desiderabat anima eorum non negabant sibi. Nec michi incessit qualitas temporum, forte et non expedit, ut vel eciam ex multis carpam modica, loquar tamen, ut aliquibus interiectis exemplis huius scismatis originalia mala cognoscasa) cau- samque horum originem valeasque eiusmodi discidii invenire. Quanta illius cardinalis quondam effluencia, qui predecessoris tui Gregorii tempore fuerat notabilibus e Francis ceteris famosior cardinalibus! Qui ut verax fama non tacuit, oc cies den a vel circa habebat beneficia universo orbe diffusa, ita ut in omnem terram exiret sonus eius et in fines orbis terre6) possessio ipsius. 451bNec hec coquine sue credebat squaloribus sufficere, sed/ diligencia omni ingenuose ut potuit didicit beneficia beneficiis cumulare. Etenim cum aliqua vacavisset prebenda, quam peregrini euntes curiam sibi aut suis impetrare volebant, ipse cum agnovit, suis eam pocius fructibus vendicabat. Cumque sibi, a plerisque diceretur, ut ne hoc in pre- iudicium pauperum peregrinorum faceret, cum id modicum ac exile esset dedeceretque tanti viri maiestatem, protinus respondebat: Pro sale vel castaneis minutisque mense sue rebus valuisse. Cum vero partibus nostris Pragensis prepositura suo fuisset orbata preside, dicebat eam sibi, quamquam bene pinguem et crassam, pro ciborum saltem valere salsamento. Sicque substanciam usque vorabat pauperum et preciosis cibis, diversis conditis aromatibus, indigenciam sui undelibet sumovebat. Eidem cum Avinionis missas munere cuppas duas, ligneam unam et auream alteram, ut nunccius attulissem et ipse ad me in quoddam penetrale, in quod per suum camerarium inductus fueram, veniens easdem recepisset, mox ligneam cuppam, eo quod esset de ignoto ligno patrie illius, primum sustulit dixitque eam plus pre alia graciusque suscipere. Cui cum connunccius meus suggessisset alteram auream totam esse, subiunxit ipse plus auream amare lignea cariusque suscipere. Unde apparuit, quod argentumb) ut tem- pore Salomonis apud dictos cardinales reputabatur pro nichilo solumque requirebatur aurum pro explenda cupiditate eorum. Et hic ante scisma mortuus est. Parcat tamen michi dei patris filius 1) Job 21, 13 (gaudio?) — 2) Neh. 7, 2 a j. — 3) Deut. 32, 38. — 4) La- ment. 4, 5. — 5) II. Pet. 2, 13 a j. — 6) Ž. 18, 5. a) Psáno: congnoscas. — b) Rkp.: argentum tuum. (50)
tantum in gladio didicere deducere dies suos,1) convivabant per vices suas2) bibebantque vinum libaminum,3) ambulabant in croceis, stercora amplexati sunt,4) affluebant deliciis,5) quodque desiderabat anima eorum non negabant sibi. Nec michi incessit qualitas temporum, forte et non expedit, ut vel eciam ex multis carpam modica, loquar tamen, ut aliquibus interiectis exemplis huius scismatis originalia mala cognoscasa) cau- samque horum originem valeasque eiusmodi discidii invenire. Quanta illius cardinalis quondam effluencia, qui predecessoris tui Gregorii tempore fuerat notabilibus e Francis ceteris famosior cardinalibus! Qui ut verax fama non tacuit, oc cies den a vel circa habebat beneficia universo orbe diffusa, ita ut in omnem terram exiret sonus eius et in fines orbis terre6) possessio ipsius. 451bNec hec coquine sue credebat squaloribus sufficere, sed/ diligencia omni ingenuose ut potuit didicit beneficia beneficiis cumulare. Etenim cum aliqua vacavisset prebenda, quam peregrini euntes curiam sibi aut suis impetrare volebant, ipse cum agnovit, suis eam pocius fructibus vendicabat. Cumque sibi, a plerisque diceretur, ut ne hoc in pre- iudicium pauperum peregrinorum faceret, cum id modicum ac exile esset dedeceretque tanti viri maiestatem, protinus respondebat: Pro sale vel castaneis minutisque mense sue rebus valuisse. Cum vero partibus nostris Pragensis prepositura suo fuisset orbata preside, dicebat eam sibi, quamquam bene pinguem et crassam, pro ciborum saltem valere salsamento. Sicque substanciam usque vorabat pauperum et preciosis cibis, diversis conditis aromatibus, indigenciam sui undelibet sumovebat. Eidem cum Avinionis missas munere cuppas duas, ligneam unam et auream alteram, ut nunccius attulissem et ipse ad me in quoddam penetrale, in quod per suum camerarium inductus fueram, veniens easdem recepisset, mox ligneam cuppam, eo quod esset de ignoto ligno patrie illius, primum sustulit dixitque eam plus pre alia graciusque suscipere. Cui cum connunccius meus suggessisset alteram auream totam esse, subiunxit ipse plus auream amare lignea cariusque suscipere. Unde apparuit, quod argentumb) ut tem- pore Salomonis apud dictos cardinales reputabatur pro nichilo solumque requirebatur aurum pro explenda cupiditate eorum. Et hic ante scisma mortuus est. Parcat tamen michi dei patris filius 1) Job 21, 13 (gaudio?) — 2) Neh. 7, 2 a j. — 3) Deut. 32, 38. — 4) La- ment. 4, 5. — 5) II. Pet. 2, 13 a j. — 6) Ž. 18, 5. a) Psáno: congnoscas. — b) Rkp.: argentum tuum. (50)
Strana 51
dominus noster Jesus Christus, cum plurima dixerim. Scio enim, quod plurimi obtrectantes idipsum de me murmurabunt. Exempli tamen gracia hoc premisi, ymmo peius priore aliud 452a subdam exemplum. Alium siquidem novi cardinalem nepotem patru- elemve predicti, qui modo presidet cathedre antichristi. Quem cum in subsidium ecclesie sancte, magis ad terrorem incu- ciendum quam ad interitum inferendum et cedem,a) precessor tuus Gregorius cum exercitu Britonum in Ytalie partibus pro mini- stranda pace transmisisset, ad Sesennam quoddam oppidum appli- cuit, quodb) et cepit et vastavit. Nec sufficiebat sibi pregrandis preda, quam inde tulerat, sed quod horrendum est auditu et lamen- tabile dictu, universos civitatis huius habitatores et incolas feritate sua crudeliter interemit, pregnan- tibus matribus et fetui nondum in orbem fuso non pepercit, vagientes infantulos cum decrepitis senibus neci dedit, non parcens sexui vel etati. Potuerunt hec scandala fideles eciam mentes avertere eisque stuporem admiracionis non modicum inmittere. Erat hoc queso cardinalis officium, erat et sacer- dotis ministerium? Quomodo hic circumdedit altare suum lavans inter innocentes manus suas?1) Vir pocius sanguinum2) tantique patrator et sceleris tam enormis et flagicii. Hiis duobus famosum facinorosumque tercium adiungam, cardinalem vid. Ambianensem, quodammodo ab ambiendo vel ab ambicione dictum. Namque prout a fide dignis audivi personis Gallieque incolis hec manifesta sunt, hic enim arte magica instructus demonum catervas inmundorumve spirituum legiones sua arte pestifera convocare consueverat, a quibus responsa futurorum consiliaque faciendorum requirebat, sicut hec plenius a beate memorie christianissimo principe iam defuncto Karolo Romanorum cesare et Boemie rege serenissimo, tuie) status et honoris zelatore et defensore,/ clarius edidici. Qui plurimis principibus ecclesiasticis et secularibus coram astantibus retulit: cum enim eum ante huius scismatis principium nepotem suum Francie regem, similiter Karolum nomine, Gallias partes consolacionis gracia visitassed) contigisset, predictus rex prout decuit magno eum honore excepit Parisius. Ubi cum aliqua mencio predicti cardinalis quondam Ambianensis fuisset producta in medium, idem 452b 1) Ž. 25, 6. — 2) II. Král. 16, 7. vitasse. a) Psáno: sedem. — b) Psáno: quos. — c) Psáno: cui. — a) Psáno: (51) 4*
dominus noster Jesus Christus, cum plurima dixerim. Scio enim, quod plurimi obtrectantes idipsum de me murmurabunt. Exempli tamen gracia hoc premisi, ymmo peius priore aliud 452a subdam exemplum. Alium siquidem novi cardinalem nepotem patru- elemve predicti, qui modo presidet cathedre antichristi. Quem cum in subsidium ecclesie sancte, magis ad terrorem incu- ciendum quam ad interitum inferendum et cedem,a) precessor tuus Gregorius cum exercitu Britonum in Ytalie partibus pro mini- stranda pace transmisisset, ad Sesennam quoddam oppidum appli- cuit, quodb) et cepit et vastavit. Nec sufficiebat sibi pregrandis preda, quam inde tulerat, sed quod horrendum est auditu et lamen- tabile dictu, universos civitatis huius habitatores et incolas feritate sua crudeliter interemit, pregnan- tibus matribus et fetui nondum in orbem fuso non pepercit, vagientes infantulos cum decrepitis senibus neci dedit, non parcens sexui vel etati. Potuerunt hec scandala fideles eciam mentes avertere eisque stuporem admiracionis non modicum inmittere. Erat hoc queso cardinalis officium, erat et sacer- dotis ministerium? Quomodo hic circumdedit altare suum lavans inter innocentes manus suas?1) Vir pocius sanguinum2) tantique patrator et sceleris tam enormis et flagicii. Hiis duobus famosum facinorosumque tercium adiungam, cardinalem vid. Ambianensem, quodammodo ab ambiendo vel ab ambicione dictum. Namque prout a fide dignis audivi personis Gallieque incolis hec manifesta sunt, hic enim arte magica instructus demonum catervas inmundorumve spirituum legiones sua arte pestifera convocare consueverat, a quibus responsa futurorum consiliaque faciendorum requirebat, sicut hec plenius a beate memorie christianissimo principe iam defuncto Karolo Romanorum cesare et Boemie rege serenissimo, tuie) status et honoris zelatore et defensore,/ clarius edidici. Qui plurimis principibus ecclesiasticis et secularibus coram astantibus retulit: cum enim eum ante huius scismatis principium nepotem suum Francie regem, similiter Karolum nomine, Gallias partes consolacionis gracia visitassed) contigisset, predictus rex prout decuit magno eum honore excepit Parisius. Ubi cum aliqua mencio predicti cardinalis quondam Ambianensis fuisset producta in medium, idem 452b 1) Ž. 25, 6. — 2) II. Král. 16, 7. vitasse. a) Psáno: sedem. — b) Psáno: quos. — c) Psáno: cui. — a) Psáno: (51) 4*
Strana 52
461a rex Francie pro ewangelio eidem sancte memorie imperatori, quid sibi cum eo contigerit, enarravit. Tempore etenim quodam necesse. habuit, ut predictus cardinalis conspectui se regis suo palacio presentaret. Sue ergo camere precipuum misit cubicularium ad accersiendum ut veniret eundem. Cumque isdem nunccius eiusdem librariama) transisset, adiit et cubiculum, sed inmensus eum horror penetrale secrecius adire prohibebat. Tantus enim inmundorum spirituum ibi erat clamor et strepitus, quod inproba- bile sibi videbatur ibidem eciam moram modicam expectare. Illic namque leonum rugitus, ululatus luporum, hinitus equorum, porcorum grinitus, fringultus aviumb) plurimarum eciam bestiarum et volucrum horridos perterritosque clamores ac sonos audivit, quos sustinere quovismodo non valens, ad regem concito sicut potuit reversus, sibi eventum rei serietenus ut contigit enarravit. Unde et rex plures nunceios misit compertumque est per eosdem, prout ille ante dixerat hec omnia contigisse. Insuper et de eodem cardinali a fide dignis comperi et adusque nunc famatur, cum ad populum nullam porrigere posset ad bene- diccionem manum, unde cum per civitates eum [et] vicos equitare contigit, circulos eum pocius digitis pingerec) nec signum crucis aliquomodolibet figurare. Non audebatd) enim hic signum/ salvatoris formare, ne aut iram aut offensam demonum incursaret. Ecce quam avaris, crudelibus, nephariis sancta mater ecclesia illis temporibus fuit stipata cardi- nalibus, per quos plus prostitui quam institui videbatur! De aliis autem sileo et expedit silere pre multitudine iniquitatis eorum. Bene autem Jeremias de hiis dicit et de presenti scismate, quare sit exortum1): propter peccata inquit, prophetarum et iniquitates sacer- dotum, qui effuderunt in medio eius sanguinem iustorum, facies domini divisit eos. Videns namque dominus, quod multa malicia hominum in terra esset et cuncta cogitacio cordis intenta esset in malum, penituit eum2) ac dixit: Non est veritas, non est miseri- cordia, non est sciencia dei in terra.3) Cogitavit igitur super malicia eorum et dixit in corde suo: Gloriam eorum in ignominiam commu- tabo4) et suscitabo super eos pastorem, ut pascat eos;5) qui quod confractum fuerit alligabit, quode) infirmum est consolidabit quodque 1) Lament. 4, 13. 16. — 2) Gen. 6, 5 n. — 3) Os. 4, 1. — 4) Os. 4, 7. 5) Ez. 34, 23. a) Psáno: liberatam. — b) Rkp.: animi. — c) Psáno: tingere. — d) Rkp.: audet. — e) Psáno: quid. (52)
461a rex Francie pro ewangelio eidem sancte memorie imperatori, quid sibi cum eo contigerit, enarravit. Tempore etenim quodam necesse. habuit, ut predictus cardinalis conspectui se regis suo palacio presentaret. Sue ergo camere precipuum misit cubicularium ad accersiendum ut veniret eundem. Cumque isdem nunccius eiusdem librariama) transisset, adiit et cubiculum, sed inmensus eum horror penetrale secrecius adire prohibebat. Tantus enim inmundorum spirituum ibi erat clamor et strepitus, quod inproba- bile sibi videbatur ibidem eciam moram modicam expectare. Illic namque leonum rugitus, ululatus luporum, hinitus equorum, porcorum grinitus, fringultus aviumb) plurimarum eciam bestiarum et volucrum horridos perterritosque clamores ac sonos audivit, quos sustinere quovismodo non valens, ad regem concito sicut potuit reversus, sibi eventum rei serietenus ut contigit enarravit. Unde et rex plures nunceios misit compertumque est per eosdem, prout ille ante dixerat hec omnia contigisse. Insuper et de eodem cardinali a fide dignis comperi et adusque nunc famatur, cum ad populum nullam porrigere posset ad bene- diccionem manum, unde cum per civitates eum [et] vicos equitare contigit, circulos eum pocius digitis pingerec) nec signum crucis aliquomodolibet figurare. Non audebatd) enim hic signum/ salvatoris formare, ne aut iram aut offensam demonum incursaret. Ecce quam avaris, crudelibus, nephariis sancta mater ecclesia illis temporibus fuit stipata cardi- nalibus, per quos plus prostitui quam institui videbatur! De aliis autem sileo et expedit silere pre multitudine iniquitatis eorum. Bene autem Jeremias de hiis dicit et de presenti scismate, quare sit exortum1): propter peccata inquit, prophetarum et iniquitates sacer- dotum, qui effuderunt in medio eius sanguinem iustorum, facies domini divisit eos. Videns namque dominus, quod multa malicia hominum in terra esset et cuncta cogitacio cordis intenta esset in malum, penituit eum2) ac dixit: Non est veritas, non est miseri- cordia, non est sciencia dei in terra.3) Cogitavit igitur super malicia eorum et dixit in corde suo: Gloriam eorum in ignominiam commu- tabo4) et suscitabo super eos pastorem, ut pascat eos;5) qui quod confractum fuerit alligabit, quode) infirmum est consolidabit quodque 1) Lament. 4, 13. 16. — 2) Gen. 6, 5 n. — 3) Os. 4, 1. — 4) Os. 4, 7. 5) Ez. 34, 23. a) Psáno: liberatam. — b) Rkp.: animi. — c) Psáno: tingere. — d) Rkp.: audet. — e) Psáno: quid. (52)
Strana 53
forte et pingue fuerit custodiat,1) teque secundum cor suum2) electum prefecit eisdem. Non tamen ideo me blandum dixeris, quia te secundum cor domini electum dico. Etenim quocunque me ducet spiritus domini, illuc tendam, omnia hec conferens in corde meo3) [que] ante scru- tatus sum. Tu quoque eosdem correxeras aa)superfluiscibis et potibus et fede luxurie avaricieque camino, prout interest boni pastoris. Hoc enim erat incentivum et seminariumque odii, quod erga te fratres tui velut erga Joseph fratres exercebant. Deinceps semper superbia eorum ascendente1) cumqueb) zelus domus domini5) magis ac magis te urgebat, indurato et inpacabili corde declinabant iugum tuum, protervientes dicebant tibiô): Scien- ciam viarum tuarum nolumus et veluti rane thabide paludi inmerse rege spreto pacifico alium 1 raucis gutturibus proclamabant. Quibus 461b dominus ad iracundiam concitatus pastorem non iuxta suum benepla- citum sed [iuxta] ipsorum crimina preposuit, de quo propheta ait?): Ecce suscitabo pastorem in terra, qui derelicta non visitabit et dispersum non queret, contritum non sanabit et id quod stat non enutriet et carnes pinguium comedet et ungulas equorum dissolvet, inmisitque inmissionem per angelos maloss) in corda eorum et dixit: A sanctu- ario meo incipite.9) Collegerunt itaque principes sacerdotum concilium10) in unum dicentes: Venite opprimamus iustum11) et eradamus de terra memoriam eius.12) Ambianensis quoque predictus, cum esset pontifex anni illius, convocatis singulis demoniis ac persuasis consilium tradidit, ut unus eligatur pro eorum populo, quia hic vir multa signa facit; omnes namque fideles abibant post eum, et addiderunt: ne forte veniant Romani et tollant locum nostrum et gentem13). Et quia non erat tam aptus huic flagicio ac inpenitens reatum proprium, qui sicut et corporum homicida fuit, sit et animarum fieret, permisit dominus induravitque cor pharaonisi4) Ruperti cardi- nalis antedicti et elegerunt unum Belial in antipapam pecieruntque virum homicidam sibi dari.15) Sic quoque divisi sunt ab ira vultus domini et pestiferum hoc scisma in periculum christi- fidelium excitavit. Propterea mestum factum est cor meum, ideo 1) Ez. 34, 16. — 2) Sk. ap. 13, 22 — 3) Luk. 2, 51. — 4) Ž. 73, 23. — 5) Z. 68, 10. — 6) Job 21, 14. — 7) Zach. 11, 16. — 8) Ž. 77, 49. — 9) Ez. 9, 6. — 10) Jan 11, 47. — 11) Sap. 2, 10. — 12) Jer. 11, 19. — 13) Jan 11, 48—50. — 14) Ex. 10, 20 a j. — 15) Sk. ap. 3, 14. a) Rkp.: ut. — b) Psáno: etque. (53)
forte et pingue fuerit custodiat,1) teque secundum cor suum2) electum prefecit eisdem. Non tamen ideo me blandum dixeris, quia te secundum cor domini electum dico. Etenim quocunque me ducet spiritus domini, illuc tendam, omnia hec conferens in corde meo3) [que] ante scru- tatus sum. Tu quoque eosdem correxeras aa)superfluiscibis et potibus et fede luxurie avaricieque camino, prout interest boni pastoris. Hoc enim erat incentivum et seminariumque odii, quod erga te fratres tui velut erga Joseph fratres exercebant. Deinceps semper superbia eorum ascendente1) cumqueb) zelus domus domini5) magis ac magis te urgebat, indurato et inpacabili corde declinabant iugum tuum, protervientes dicebant tibiô): Scien- ciam viarum tuarum nolumus et veluti rane thabide paludi inmerse rege spreto pacifico alium 1 raucis gutturibus proclamabant. Quibus 461b dominus ad iracundiam concitatus pastorem non iuxta suum benepla- citum sed [iuxta] ipsorum crimina preposuit, de quo propheta ait?): Ecce suscitabo pastorem in terra, qui derelicta non visitabit et dispersum non queret, contritum non sanabit et id quod stat non enutriet et carnes pinguium comedet et ungulas equorum dissolvet, inmisitque inmissionem per angelos maloss) in corda eorum et dixit: A sanctu- ario meo incipite.9) Collegerunt itaque principes sacerdotum concilium10) in unum dicentes: Venite opprimamus iustum11) et eradamus de terra memoriam eius.12) Ambianensis quoque predictus, cum esset pontifex anni illius, convocatis singulis demoniis ac persuasis consilium tradidit, ut unus eligatur pro eorum populo, quia hic vir multa signa facit; omnes namque fideles abibant post eum, et addiderunt: ne forte veniant Romani et tollant locum nostrum et gentem13). Et quia non erat tam aptus huic flagicio ac inpenitens reatum proprium, qui sicut et corporum homicida fuit, sit et animarum fieret, permisit dominus induravitque cor pharaonisi4) Ruperti cardi- nalis antedicti et elegerunt unum Belial in antipapam pecieruntque virum homicidam sibi dari.15) Sic quoque divisi sunt ab ira vultus domini et pestiferum hoc scisma in periculum christi- fidelium excitavit. Propterea mestum factum est cor meum, ideo 1) Ez. 34, 16. — 2) Sk. ap. 13, 22 — 3) Luk. 2, 51. — 4) Ž. 73, 23. — 5) Z. 68, 10. — 6) Job 21, 14. — 7) Zach. 11, 16. — 8) Ž. 77, 49. — 9) Ez. 9, 6. — 10) Jan 11, 47. — 11) Sap. 2, 10. — 12) Jer. 11, 19. — 13) Jan 11, 48—50. — 14) Ex. 10, 20 a j. — 15) Sk. ap. 3, 14. a) Rkp.: ut. — b) Psáno: etque. (53)
Strana 54
462a contenebrati sunt oculi mei,1) quia fides divisa est et inundaverunt mala2) super terram. Multi enim relicta veritate post sathanam abierunt; magnum enim chaos in terra exortum est, quia ibant alii cum Petro et alii cum Symone Mago pergebant i. e. alii cum Urbano, alii vero cum Gebenensi abibant scismatico, sicque protinus exorti sunt peccatores3) in terra. Novi recentesque ve/ nerunt, quos nostri non agnoverunt parentes.4) Tyranni crudeles elevati sunt, habundaverunt tabernacula predonum et audacter provocabant deum, cum ipse dederit omnia in manu eorum.5) Et ideo angeli pacis amare flebant,6) spiritus vero nequam et tenebrarum leticia plau- debant. Undique christifidelium crassabatur malum et dixi cum Ysaia?): Dies tribulacionis et correpcionis et blasphemie dies hec et iterums): Ve ve ve hominibus habitantibus in terra. Sed unde ista, nisi quia homines statuerunt declinare in terram očulos suos9)? Huiusmodi namque mala frequencius tunc veniunt, quando temporalibus prosperitatibus inmersi mortales celestem vitam despiciunt. Sic filii Sodomorum et Gomorrorum edebant enim et bibebant et vivi absorpti sunt a domino10); sic filii Ely, qui fuscinula rapiebant carnes sacrificii, interfecti gladio11) ; sic Chore, Dathan et Abyron vivi absumpti a terra, quia nolebant subici12); sic filii Job convivantes ruina domus interierunt.13) Ecce causa, cur ecclesia dei scissuram patitur, cur indissolubilis tunica Christi dissuitur. Quia certe pastores eius et principes rebus temporalibus dediti incrassati, dilatati, inpinguati recalcitraverunt,14) inplevit itaque dominus facies eorum ignominia, ut querant nomen suum et ut confundantur et pereant.15) Tu quoque pauper et dolensio) quid facies a resistentibus dextere tue,17) cum te tui spreverunt electores? Desperabis? Absit! Sed erunt tibi lacrime panes die ac nocte1s) clamabisque ad dominum: Domine fac tranquillitatem in terra. Domine, quid me iubes facere19) ? Domine in manibus tuis sortes mee.20) Talia summopere tibi sunt meditanda, talia flenda tibi, talia fideliter prece anxia expianda. Cum revera tua hec culpa exorti scismatis fuerit, quamvis laudabilis incauta tamen, sed an non magis/ voluntas fuerit domini, ut sic purgaretur ecclesia, ut purgaciones filiorum faceret21) et purgaret filios Levi.22) 462b 1) Lament. 5, 17. — 2) Os. 4, 2. — 3) Z. 91, 8. — 4) Deut. 32, 17. — 5) Job 12, 6. — 6) Is. 33, 7. — 7) Is. 37, 3. — 8) Apok. 8, 13. — 9) Ž. 16, 11. 10) Gen. 7. — 11) I. Král. 2, 13 n.; 4, 11. — 12) Num. 14. — 13) Job 1, 13. — 14) Deut. 32, 15. — 15) Ž. 82. 17 n. — 16) Ž. 68, 30. — 17) Ž. 41, 4. — 18) Ž. 16, 8. — 19) Sk. ap. 9, 6. — 20) Z. 30, 16. — 21) Žid. 1, 3. — 22) Malach. 3, 3. (54)
462a contenebrati sunt oculi mei,1) quia fides divisa est et inundaverunt mala2) super terram. Multi enim relicta veritate post sathanam abierunt; magnum enim chaos in terra exortum est, quia ibant alii cum Petro et alii cum Symone Mago pergebant i. e. alii cum Urbano, alii vero cum Gebenensi abibant scismatico, sicque protinus exorti sunt peccatores3) in terra. Novi recentesque ve/ nerunt, quos nostri non agnoverunt parentes.4) Tyranni crudeles elevati sunt, habundaverunt tabernacula predonum et audacter provocabant deum, cum ipse dederit omnia in manu eorum.5) Et ideo angeli pacis amare flebant,6) spiritus vero nequam et tenebrarum leticia plau- debant. Undique christifidelium crassabatur malum et dixi cum Ysaia?): Dies tribulacionis et correpcionis et blasphemie dies hec et iterums): Ve ve ve hominibus habitantibus in terra. Sed unde ista, nisi quia homines statuerunt declinare in terram očulos suos9)? Huiusmodi namque mala frequencius tunc veniunt, quando temporalibus prosperitatibus inmersi mortales celestem vitam despiciunt. Sic filii Sodomorum et Gomorrorum edebant enim et bibebant et vivi absorpti sunt a domino10); sic filii Ely, qui fuscinula rapiebant carnes sacrificii, interfecti gladio11) ; sic Chore, Dathan et Abyron vivi absumpti a terra, quia nolebant subici12); sic filii Job convivantes ruina domus interierunt.13) Ecce causa, cur ecclesia dei scissuram patitur, cur indissolubilis tunica Christi dissuitur. Quia certe pastores eius et principes rebus temporalibus dediti incrassati, dilatati, inpinguati recalcitraverunt,14) inplevit itaque dominus facies eorum ignominia, ut querant nomen suum et ut confundantur et pereant.15) Tu quoque pauper et dolensio) quid facies a resistentibus dextere tue,17) cum te tui spreverunt electores? Desperabis? Absit! Sed erunt tibi lacrime panes die ac nocte1s) clamabisque ad dominum: Domine fac tranquillitatem in terra. Domine, quid me iubes facere19) ? Domine in manibus tuis sortes mee.20) Talia summopere tibi sunt meditanda, talia flenda tibi, talia fideliter prece anxia expianda. Cum revera tua hec culpa exorti scismatis fuerit, quamvis laudabilis incauta tamen, sed an non magis/ voluntas fuerit domini, ut sic purgaretur ecclesia, ut purgaciones filiorum faceret21) et purgaret filios Levi.22) 462b 1) Lament. 5, 17. — 2) Os. 4, 2. — 3) Z. 91, 8. — 4) Deut. 32, 17. — 5) Job 12, 6. — 6) Is. 33, 7. — 7) Is. 37, 3. — 8) Apok. 8, 13. — 9) Ž. 16, 11. 10) Gen. 7. — 11) I. Král. 2, 13 n.; 4, 11. — 12) Num. 14. — 13) Job 1, 13. — 14) Deut. 32, 15. — 15) Ž. 82. 17 n. — 16) Ž. 68, 30. — 17) Ž. 41, 4. — 18) Ž. 16, 8. — 19) Sk. ap. 9, 6. — 20) Z. 30, 16. — 21) Žid. 1, 3. — 22) Malach. 3, 3. (54)
Strana 55
Et certe [bene] ymmo iustefecisti. Condempnabas symoniacos, avariciam enervabas, superbos quantum in te fuit contundebas, cenas turpes et convivia sub- movebas. Voluisti, ut ambularent cum deol) tuo. Bene fecisti, iuste egisti. Non est, qui dicat tibi secus. Tamen pace tua dicam: Non satis caute factum est. Paulo enim amplius ex- pectare debueras nec cito cuiquam manum inponere.2) Sed profecto verisimile non erat, quod post tam concordem in te celebratam eleccionem tanta mala presumerent. Accelerabas, cum expectare poteras. Bonum tuum erat propositum. Sapiebat deum, equitatem et iusticiam pretendebat. Sed futura verisimiliter ignorabas. Nempe qui tranquillitatem facturus erat in mari, commocionem ante produxerat Jesus Christus.3) Haud dubium, in cuius manu ventilabrum est,4) hec voluit, hec fecit, hec permisit. Requirebat namque malicia hominum, prout antea tibi satis dixisse memini, inposterum habundancius de hac tractaturus. Tu vero pro- pensiori sollicitudinis cura, carissime pater Urbane, oportet ut invigiles, qualiter auxiliante tibi domino pericu- losum huius scismatis chaos dei possit sopire cle- mencia et tua valeas virtute supprimere ac facere tranquillitatem5) in terra. Tue nempe cure est, ut huiusmodi rem a domino impetres cum effectu. De ecclesie humiliacione. Et quoniam dies mali sunt,6) convenit inundare fletibus, con- venit mesticie carmen precinere et in salicibus amaritudinis organa leticie nostre suspendere.7) Habes nunc permaximam exorti causam scismatis, quia quilibet que sua sunt querentes non que Jesu Christis), a Christo et a sponsa sua vid. sancta matre ecclesia substancie sue porcione suscepta instar prodigi filii re/ gionem abierunt in 471a longinquam.9) Nunc vero progrediar amplius, ut audire valeas illius perversi scismatis nequicie ac malicie fermentum10) in viscera sancte matris ecclesie se diffundens. Inquit enim propheta11): Quomodo sedet sola civitas, volens ostendere sanctam matrem ecclesiam ante iacuisse, 1) Gen. 5, 20 a j. — 2) I. Tim. 5, 22. — 3) Mat. 8, 23 nn. — 4) Mat. 3, 12. — 5) Mat. 8, 26. — 6) Ef. 5, 16. — 7) Ž. 136, 2. — 8) Filip. 2, 21. - 9) Luk. 15, 13. — 10) I. Kor. 5, 8. — 11) Lament. 1, 1. (55)
Et certe [bene] ymmo iustefecisti. Condempnabas symoniacos, avariciam enervabas, superbos quantum in te fuit contundebas, cenas turpes et convivia sub- movebas. Voluisti, ut ambularent cum deol) tuo. Bene fecisti, iuste egisti. Non est, qui dicat tibi secus. Tamen pace tua dicam: Non satis caute factum est. Paulo enim amplius ex- pectare debueras nec cito cuiquam manum inponere.2) Sed profecto verisimile non erat, quod post tam concordem in te celebratam eleccionem tanta mala presumerent. Accelerabas, cum expectare poteras. Bonum tuum erat propositum. Sapiebat deum, equitatem et iusticiam pretendebat. Sed futura verisimiliter ignorabas. Nempe qui tranquillitatem facturus erat in mari, commocionem ante produxerat Jesus Christus.3) Haud dubium, in cuius manu ventilabrum est,4) hec voluit, hec fecit, hec permisit. Requirebat namque malicia hominum, prout antea tibi satis dixisse memini, inposterum habundancius de hac tractaturus. Tu vero pro- pensiori sollicitudinis cura, carissime pater Urbane, oportet ut invigiles, qualiter auxiliante tibi domino pericu- losum huius scismatis chaos dei possit sopire cle- mencia et tua valeas virtute supprimere ac facere tranquillitatem5) in terra. Tue nempe cure est, ut huiusmodi rem a domino impetres cum effectu. De ecclesie humiliacione. Et quoniam dies mali sunt,6) convenit inundare fletibus, con- venit mesticie carmen precinere et in salicibus amaritudinis organa leticie nostre suspendere.7) Habes nunc permaximam exorti causam scismatis, quia quilibet que sua sunt querentes non que Jesu Christis), a Christo et a sponsa sua vid. sancta matre ecclesia substancie sue porcione suscepta instar prodigi filii re/ gionem abierunt in 471a longinquam.9) Nunc vero progrediar amplius, ut audire valeas illius perversi scismatis nequicie ac malicie fermentum10) in viscera sancte matris ecclesie se diffundens. Inquit enim propheta11): Quomodo sedet sola civitas, volens ostendere sanctam matrem ecclesiam ante iacuisse, 1) Gen. 5, 20 a j. — 2) I. Tim. 5, 22. — 3) Mat. 8, 23 nn. — 4) Mat. 3, 12. — 5) Mat. 8, 26. — 6) Ef. 5, 16. — 7) Ž. 136, 2. — 8) Filip. 2, 21. - 9) Luk. 15, 13. — 10) I. Kor. 5, 8. — 11) Lament. 1, 1. (55)
Strana 56
471b ante solo procubuisse, que in resurgendi modo quadrupliciter se conformat hominibus condicionemque ut valeat sortitur eorum. Primo videtur iacere subinde, interdum flexo poblice incurvari, demum interdum sedere media cernitur, postremo eciam erecta stare conspicitur. Porro nec nobis curaa) subest malignantis ecclesie,1) que foris est,2) condiciones enodare, in qua exciderunt omnes qui ope- rantur iniquitatem,3) resurreccionis spe frustrati, ideo quia non resurgunt impii in iudicio,9) quia etsi flectendo videntur resurgere, non tamenb) resurgunt, quia incurvantur ad ydola; si eciam sederint vel stent, hec in superbia et in abusione5) faciunt. De quibus quoad utrumque propheta dicits): Sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere. De illa vero celesti Jerusalem,7 que sursum est mater nostra, quid dicam? Que et ipsa quodammodo iacet, flectit, sedet ) stareque perhibetur, de qua in Apoc. Johanness) sub quatuor et viginti seniorum et quatuor animalium nomine dicit, quia ceci- derunt in conspectu troni et agni et adoraverunt viventem in secula seculorum. Hec et in gaudio suo copulata sponso iacet in thalamo, cum eum invitat et introducit in cubiculum genitricis sue.9) Hec eciam genua flectit, ut verum sit, quod scriptum est 10) : In nomine domini omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum. Hec insuper sedet a dextris virtutis dei11) et veri Salomonis verior ipsa Bersabeed) circumsedentibus apostolis, qui sedent super duodecim tronos iudi- cantes duodecim tribus Israel.12) Hec denique stat in vestitu de aurato virtutum amicta varietatei3), stantibus cum ea iustis in magna constancia14) in turba, quam nemo dinumerare poterat.15) Hec tamen nullius calamitatis habet materiam, nullius mesticie rugis16) contra- hitur, sed sempiternis deliciarum gaudiis perfruitur. Sancta vero militans ecclesia, quanto magis se superne Jerusalem conformare contendit,) tanto magis et plus hic in terris temptacionum fluctibus substernitur. Ipsa namque cum iacet, aut velut mortua iacet consepulta cum Christol7) et sic spem resurgendi habet cum Christo, aut iacet acsi dormiat — sed que dormit, num tandem non adiciet, ut resurgat1s)? — aut iacet quia cecidit, que ideo non colliditur, quia dominus supponit manum suam. Scriptum 1) Ž. 25, 5. — 2) I. Kor. 5, 12 a j. — 3) Ž. 5, 6 a j. — 4) Ž. 1, 5. — 5) Ž. 30, 19. — 6) I. Kor. 10, 7. — 7) Žid 12, 22. - 8) Apok. 4. — 9) Cant. 3, 4. — 10) Filip. 2, 10. — 11) Luc. 22, 69. — 12) Mat. 19, 28. — 13) Ž. 44, 10. — 14) Sap. 5, 1. — 15) Apok. 7, 9. — 16) Ep. 5, 27. — 17) Řím. 6, 4. — 18) Z. 40, 9. a) Psáno: cure. — b) Rkp.: cum. — c) Rkp.: sedit. — d) Tak místo Bethsabe, ač ani to se nehodí. — e) Rkp.: contenderet. (56)
471b ante solo procubuisse, que in resurgendi modo quadrupliciter se conformat hominibus condicionemque ut valeat sortitur eorum. Primo videtur iacere subinde, interdum flexo poblice incurvari, demum interdum sedere media cernitur, postremo eciam erecta stare conspicitur. Porro nec nobis curaa) subest malignantis ecclesie,1) que foris est,2) condiciones enodare, in qua exciderunt omnes qui ope- rantur iniquitatem,3) resurreccionis spe frustrati, ideo quia non resurgunt impii in iudicio,9) quia etsi flectendo videntur resurgere, non tamenb) resurgunt, quia incurvantur ad ydola; si eciam sederint vel stent, hec in superbia et in abusione5) faciunt. De quibus quoad utrumque propheta dicits): Sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere. De illa vero celesti Jerusalem,7 que sursum est mater nostra, quid dicam? Que et ipsa quodammodo iacet, flectit, sedet ) stareque perhibetur, de qua in Apoc. Johanness) sub quatuor et viginti seniorum et quatuor animalium nomine dicit, quia ceci- derunt in conspectu troni et agni et adoraverunt viventem in secula seculorum. Hec et in gaudio suo copulata sponso iacet in thalamo, cum eum invitat et introducit in cubiculum genitricis sue.9) Hec eciam genua flectit, ut verum sit, quod scriptum est 10) : In nomine domini omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum. Hec insuper sedet a dextris virtutis dei11) et veri Salomonis verior ipsa Bersabeed) circumsedentibus apostolis, qui sedent super duodecim tronos iudi- cantes duodecim tribus Israel.12) Hec denique stat in vestitu de aurato virtutum amicta varietatei3), stantibus cum ea iustis in magna constancia14) in turba, quam nemo dinumerare poterat.15) Hec tamen nullius calamitatis habet materiam, nullius mesticie rugis16) contra- hitur, sed sempiternis deliciarum gaudiis perfruitur. Sancta vero militans ecclesia, quanto magis se superne Jerusalem conformare contendit,) tanto magis et plus hic in terris temptacionum fluctibus substernitur. Ipsa namque cum iacet, aut velut mortua iacet consepulta cum Christol7) et sic spem resurgendi habet cum Christo, aut iacet acsi dormiat — sed que dormit, num tandem non adiciet, ut resurgat1s)? — aut iacet quia cecidit, que ideo non colliditur, quia dominus supponit manum suam. Scriptum 1) Ž. 25, 5. — 2) I. Kor. 5, 12 a j. — 3) Ž. 5, 6 a j. — 4) Ž. 1, 5. — 5) Ž. 30, 19. — 6) I. Kor. 10, 7. — 7) Žid 12, 22. - 8) Apok. 4. — 9) Cant. 3, 4. — 10) Filip. 2, 10. — 11) Luc. 22, 69. — 12) Mat. 19, 28. — 13) Ž. 44, 10. — 14) Sap. 5, 1. — 15) Apok. 7, 9. — 16) Ep. 5, 27. — 17) Řím. 6, 4. — 18) Z. 40, 9. a) Psáno: cure. — b) Rkp.: cum. — c) Rkp.: sedit. — d) Tak místo Bethsabe, ač ani to se nehodí. — e) Rkp.: contenderet. (56)
Strana 57
est eniml): Cum ceciderit, non collidetur. Non iacet igitur quasi mortua in sepulcro, cuius non sit amplius memoria. Non iacet, velut si vano sit timore detrusa. Non iacet, acsi adversancium prosternata sit victoria et minime resurrectura cecidisset. a) Cumque demum incurvato genu paulisper erigitur, hec procul dubio que ante adhesit pavimento2) resurgere iam conatur. Quod luculencius tunc conspicimus, quando cottidie genua pro laxandis delictis ad dominum incurvamus, quando a via erroris ad veritatis portum deducimur, quando alma mater ecclesia nova de die in diem prole fecundatur et ad patrem flectit genua saltem cordis. Sed satis debilis genibus adhuc fixa terris nutat, nisi per hoc et post casum et lassitudinem tribunali supposita sédeat et requiescat. Sedet igitur temperancie gradu moderata; sedet inter prospera et adversa, expectat donec ponantur inimici scabellum pedum eius3) ; sedet quasi virgo prudens inconcussa, fixa et stabilis et sedet ut humilis, tristis et paciens commaculata la/ crimis, contracta rugis, persecucionibus lacessita, lugubribus vestita vestibus et incultis laciniis superinduta; cum electis persecucionem patitur, a perversis tribulatur et tamen ab eorum malicia minime fuscatur. Hec denique sedet prevalida attenuata fame, non panis neque aque sed audiendi verbum dei.4) Hec tamen utinam assurgeret, cum venerit tempus miserendi eius.5) Et quid si de ea illud davidicum letis eam lacrimis ut resurgat invitantes dicamusô): Exurge gloria mea; in cuius resurreccione suscitemus tandem symphoniam et chorum") et omne carmen musicums) dicamusque cum sponso sponse9) : Surge, propera, amica mea, formosa mea et sponsa mea et veni. Tu quoque ut mater tua ac sponsa, cuius tu dispensator et minister es. An non ea cadente et tu cadis, incurvaris, sedes, ut tandem velut animalia Ezechielis cum rotis10) ad resurgendum eleveris ad standum? Ymmo sic tu ut animalia Ezechielis cum rotis elevaris simul et stas. Iacuisti etenim cum ea in exordio exorti scismatis, ubi repente sic non valebat multitudo con- vincere, an tu an pocius execrabilis ille scismaticus Gebenensis, uter vestrum vel neuter verus esset cathedre Petri prefectus pontifex summus. Itaque et iusti sanctique viri in mentis excessu nutabantb) 472a 1) Ž. 36, 24. — 2) Ž. 118, 25. — 3) Ž. 109, 1. — 4) Amos 8, 11. 5) Ž. 101, 14. — 6) Ž. 56, 9..— 7) Luc. 15, 25. — 8) Ez. 33, 32. — 9) Cant. 2, 10. 10) Ezech. 1. a) Psáno: et resurrectoria minime cecidisset. — b) Psáno: mutabant. (57)
est eniml): Cum ceciderit, non collidetur. Non iacet igitur quasi mortua in sepulcro, cuius non sit amplius memoria. Non iacet, velut si vano sit timore detrusa. Non iacet, acsi adversancium prosternata sit victoria et minime resurrectura cecidisset. a) Cumque demum incurvato genu paulisper erigitur, hec procul dubio que ante adhesit pavimento2) resurgere iam conatur. Quod luculencius tunc conspicimus, quando cottidie genua pro laxandis delictis ad dominum incurvamus, quando a via erroris ad veritatis portum deducimur, quando alma mater ecclesia nova de die in diem prole fecundatur et ad patrem flectit genua saltem cordis. Sed satis debilis genibus adhuc fixa terris nutat, nisi per hoc et post casum et lassitudinem tribunali supposita sédeat et requiescat. Sedet igitur temperancie gradu moderata; sedet inter prospera et adversa, expectat donec ponantur inimici scabellum pedum eius3) ; sedet quasi virgo prudens inconcussa, fixa et stabilis et sedet ut humilis, tristis et paciens commaculata la/ crimis, contracta rugis, persecucionibus lacessita, lugubribus vestita vestibus et incultis laciniis superinduta; cum electis persecucionem patitur, a perversis tribulatur et tamen ab eorum malicia minime fuscatur. Hec denique sedet prevalida attenuata fame, non panis neque aque sed audiendi verbum dei.4) Hec tamen utinam assurgeret, cum venerit tempus miserendi eius.5) Et quid si de ea illud davidicum letis eam lacrimis ut resurgat invitantes dicamusô): Exurge gloria mea; in cuius resurreccione suscitemus tandem symphoniam et chorum") et omne carmen musicums) dicamusque cum sponso sponse9) : Surge, propera, amica mea, formosa mea et sponsa mea et veni. Tu quoque ut mater tua ac sponsa, cuius tu dispensator et minister es. An non ea cadente et tu cadis, incurvaris, sedes, ut tandem velut animalia Ezechielis cum rotis10) ad resurgendum eleveris ad standum? Ymmo sic tu ut animalia Ezechielis cum rotis elevaris simul et stas. Iacuisti etenim cum ea in exordio exorti scismatis, ubi repente sic non valebat multitudo con- vincere, an tu an pocius execrabilis ille scismaticus Gebenensis, uter vestrum vel neuter verus esset cathedre Petri prefectus pontifex summus. Itaque et iusti sanctique viri in mentis excessu nutabantb) 472a 1) Ž. 36, 24. — 2) Ž. 118, 25. — 3) Ž. 109, 1. — 4) Amos 8, 11. 5) Ž. 101, 14. — 6) Ž. 56, 9..— 7) Luc. 15, 25. — 8) Ez. 33, 32. — 9) Cant. 2, 10. 10) Ezech. 1. a) Psáno: et resurrectoria minime cecidisset. — b) Psáno: mutabant. (57)
Strana 58
47b et dissecabantur cordibus,1) te ut quondam apostoli in mari dominum nocturnis intercepti tenebris fantasma putantes,2) donec lucis et agnicionis radio enituit veritas. An non tunc cum ecclesia assurgens curvis inherebas genibus, quando te iam verum iustumque Petri [successorem] cathedreque prefectum summum pontificem multitudo fidelium in multis comperit argumentis, quibus tua lux lucebat in tenebris3) et veritas palam nota fiebat universis? Denique si modo comperta/ veritatis luce fidelium te tenet communitas, num non iam velut in throno sedes, qui iudicas iusticiam,4) et pacienter expectas, donec ponantur inimici tui scabellum pedum tuorum?5) Non est tibi tamen a deo, ut repente velis stare, resurgendi potestas. Oportet, ut paulatim consurgas. Vanum est, inquit propheta,6) vobis ante lucem surgere, sed surgite postquam sederitis. Sedere quippe tibi primum expedit, ut demum tempore oportuno forcior consurgas. Sic quoque presides tribunali, si te tribulacio et dolor inveniat, ut non ideo consternatus in desperacionem cadas, si quoque advenerint prospera, ne iisdem eleveris, ut in superbiam surgas, non sit quo oblectetur animus, non quo exasperetur, quia plerumque sanctis contigere viris infra se metuere ne cadant et supra se timere ne stent. Sedebat Helyas7) tristis petens anime sue mortem iuxta iuniperum, qui et consolatus aba) angelo subcinericium panem edens confortatus est montemque dei Oreb conscendit. Econtra Jonass) letus amplectente sibi edera caput sedebat et verme eam corrodente denuo tristabatur. Hec frequencius iustis contingunt, qui dum seminant in lacrimis, in gaudio metunt,9) quorum tamen extrema gaudii sepius luctus occupat.10) Oportet igitur, ut in secundis et adversis rebus vir fortis et constans fixus firmusqueb) sedeas. Hoc enim est contendere contra spiritus tenebrarum, contra mundi potestates,11) contra hereticos et scismaticos, contra mundi prospera et adversa, contra domesticos inimicos,12) contra falsos fratres,13) contra corpus fragile, contra con- cupiscencias noxias, contra carnem et sanguinem14) et quod maximum est, contra temet ipsum, qui factus es tibimet ipsi gravis.15) In illis enim perturbacionibus huius mundi viam septam spinis15) vadis, ubi 48la laquei ab/ sconsi,17) ubi reciacula tensa, ubi offensionis lapis et petra 1) Sk. ap. 7, 54. — 2) Mat. 14, 26. — 3) Jan 1, 5. — 4) Ž. 9, 5. — 5) Ž. 109, 1. — 6) Ž. 125, 2. — 7) III. Král. 19, 4 nn. — 8) Jon. 4, 5 nn. — 9) Ž. 125, 5. — 10) Přísl. 14, 13. — 11) Ef. 6, 12. — 12) Mat. 10, 36. — 13) II. Kor. 11, 26; Gal. 2, 4. — 14) Ef. 6, 12. — 15) Job 7, 20. — 16) Os. 2, 6. — 17) Ž. 9, 16 a j. a) Psáno: sub. — b) Rkp.: unusque. (58)
47b et dissecabantur cordibus,1) te ut quondam apostoli in mari dominum nocturnis intercepti tenebris fantasma putantes,2) donec lucis et agnicionis radio enituit veritas. An non tunc cum ecclesia assurgens curvis inherebas genibus, quando te iam verum iustumque Petri [successorem] cathedreque prefectum summum pontificem multitudo fidelium in multis comperit argumentis, quibus tua lux lucebat in tenebris3) et veritas palam nota fiebat universis? Denique si modo comperta/ veritatis luce fidelium te tenet communitas, num non iam velut in throno sedes, qui iudicas iusticiam,4) et pacienter expectas, donec ponantur inimici tui scabellum pedum tuorum?5) Non est tibi tamen a deo, ut repente velis stare, resurgendi potestas. Oportet, ut paulatim consurgas. Vanum est, inquit propheta,6) vobis ante lucem surgere, sed surgite postquam sederitis. Sedere quippe tibi primum expedit, ut demum tempore oportuno forcior consurgas. Sic quoque presides tribunali, si te tribulacio et dolor inveniat, ut non ideo consternatus in desperacionem cadas, si quoque advenerint prospera, ne iisdem eleveris, ut in superbiam surgas, non sit quo oblectetur animus, non quo exasperetur, quia plerumque sanctis contigere viris infra se metuere ne cadant et supra se timere ne stent. Sedebat Helyas7) tristis petens anime sue mortem iuxta iuniperum, qui et consolatus aba) angelo subcinericium panem edens confortatus est montemque dei Oreb conscendit. Econtra Jonass) letus amplectente sibi edera caput sedebat et verme eam corrodente denuo tristabatur. Hec frequencius iustis contingunt, qui dum seminant in lacrimis, in gaudio metunt,9) quorum tamen extrema gaudii sepius luctus occupat.10) Oportet igitur, ut in secundis et adversis rebus vir fortis et constans fixus firmusqueb) sedeas. Hoc enim est contendere contra spiritus tenebrarum, contra mundi potestates,11) contra hereticos et scismaticos, contra mundi prospera et adversa, contra domesticos inimicos,12) contra falsos fratres,13) contra corpus fragile, contra con- cupiscencias noxias, contra carnem et sanguinem14) et quod maximum est, contra temet ipsum, qui factus es tibimet ipsi gravis.15) In illis enim perturbacionibus huius mundi viam septam spinis15) vadis, ubi 48la laquei ab/ sconsi,17) ubi reciacula tensa, ubi offensionis lapis et petra 1) Sk. ap. 7, 54. — 2) Mat. 14, 26. — 3) Jan 1, 5. — 4) Ž. 9, 5. — 5) Ž. 109, 1. — 6) Ž. 125, 2. — 7) III. Král. 19, 4 nn. — 8) Jon. 4, 5 nn. — 9) Ž. 125, 5. — 10) Přísl. 14, 13. — 11) Ef. 6, 12. — 12) Mat. 10, 36. — 13) II. Kor. 11, 26; Gal. 2, 4. — 14) Ef. 6, 12. — 15) Job 7, 20. — 16) Os. 2, 6. — 17) Ž. 9, 16 a j. a) Psáno: sub. — b) Rkp.: unusque. (58)
Strana 59
scandali,1) ubi coluber in via et cerastes in semitis2) te expectant, unicornis te cornupetit ut feriat, ubi obsederunt te thauri pingues,3) aperuit super te os suum leo rugiens et rapiens;4) ambulans in medio nacionis perverse.5) in medio populi polluta labia habentis tu habitas.") Et quamvis universus orbis tuus, inimici tui tamen fere omnes. Quid igitur pauper et dolens,") complexus tribu- lacionibus tu facies? Sedebis solus tacens et solitarius eleva- bisque te supra tes) clamabisque ad dominum et dices cum David9): In deo meo transgrediar murum, dices cum afflicto Job10): Etiamsi mortuus fuero, in eum sperabo, dices cum Petroi1) : Si oportuerit me tecum mori, non te negabo, dices cum Christo ad patremi2) : Verum- tamen non sicut ego volo sed sicut tu. Sieque securus ibis et super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem.13) De ecclesie destitucione. Obstant nedum ei tantum hec que prelibavimus. En plura que restant, que prudentissime virorum et optime, tibi demum licebit subiungere. Tibi dicam pontifici an matri tue ecclesie? Verius inquam tibi et illi, nec te excipiam, si loquar sibi, sed te pariter et sponsam tuam veritate complectar. Non repudiabo sponsum a sponse osculis nec eruam, si inundet simul lacrimis. Quos enim deus coniunxit, nec angelus nec homo separabit.14) Siquidem ante premisimus sanctam sedere ecclesiam, modo autem quomodo sola sedeat tractaturi sumus. En et que quondam legionibus vallata, circumcincta turmis fidelium sedebat, quorum erat cor unum et anima una,15) iam multi- tudine spoliatur unanimi, iam fidelium privatur consorcio, iam fa- vore famulantumque auxilio defraudatur et sola sedet. Sola inquam sedet, quia non est/ qui consoletur eam ex omnibus caris eius16). An forte ideo, quia sponsus abiit in regionem longinquam 7)? En con- scendit celos et ipsa est in terris sola inter tot caros derelicta et a tot caris destituta. Omnes enim amici eius spreverunt eam et facti sunt ei inimiciis). Ipse namque monarchie spiritualis et 481b 1) I. Pet. 2, 8. — 2) Gen. 49, 17. — 3) Ž. 21, 13. — 4) Ž. 21 14. 5) Filip. 2, 15. — 6) Is. 6, 5.—7) Z. 68, 30. — 8) Lament. 3, 28. — 9) Ž. 17, 30. — 10) Job 13, 15. — 11) Mat. 26, 35. — 12) Mat. 26, 39. — 13) Ž. 90, 13. — 14) Mat. 19, 16. — 15) Sk. ap. 4, 32. — 16) Lament. 1, 2. — 17) Lament. 1, 2. — 18) Luk. 19, 12. (59)
scandali,1) ubi coluber in via et cerastes in semitis2) te expectant, unicornis te cornupetit ut feriat, ubi obsederunt te thauri pingues,3) aperuit super te os suum leo rugiens et rapiens;4) ambulans in medio nacionis perverse.5) in medio populi polluta labia habentis tu habitas.") Et quamvis universus orbis tuus, inimici tui tamen fere omnes. Quid igitur pauper et dolens,") complexus tribu- lacionibus tu facies? Sedebis solus tacens et solitarius eleva- bisque te supra tes) clamabisque ad dominum et dices cum David9): In deo meo transgrediar murum, dices cum afflicto Job10): Etiamsi mortuus fuero, in eum sperabo, dices cum Petroi1) : Si oportuerit me tecum mori, non te negabo, dices cum Christo ad patremi2) : Verum- tamen non sicut ego volo sed sicut tu. Sieque securus ibis et super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem.13) De ecclesie destitucione. Obstant nedum ei tantum hec que prelibavimus. En plura que restant, que prudentissime virorum et optime, tibi demum licebit subiungere. Tibi dicam pontifici an matri tue ecclesie? Verius inquam tibi et illi, nec te excipiam, si loquar sibi, sed te pariter et sponsam tuam veritate complectar. Non repudiabo sponsum a sponse osculis nec eruam, si inundet simul lacrimis. Quos enim deus coniunxit, nec angelus nec homo separabit.14) Siquidem ante premisimus sanctam sedere ecclesiam, modo autem quomodo sola sedeat tractaturi sumus. En et que quondam legionibus vallata, circumcincta turmis fidelium sedebat, quorum erat cor unum et anima una,15) iam multi- tudine spoliatur unanimi, iam fidelium privatur consorcio, iam fa- vore famulantumque auxilio defraudatur et sola sedet. Sola inquam sedet, quia non est/ qui consoletur eam ex omnibus caris eius16). An forte ideo, quia sponsus abiit in regionem longinquam 7)? En con- scendit celos et ipsa est in terris sola inter tot caros derelicta et a tot caris destituta. Omnes enim amici eius spreverunt eam et facti sunt ei inimiciis). Ipse namque monarchie spiritualis et 481b 1) I. Pet. 2, 8. — 2) Gen. 49, 17. — 3) Ž. 21, 13. — 4) Ž. 21 14. 5) Filip. 2, 15. — 6) Is. 6, 5.—7) Z. 68, 30. — 8) Lament. 3, 28. — 9) Ž. 17, 30. — 10) Job 13, 15. — 11) Mat. 26, 35. — 12) Mat. 26, 39. — 13) Ž. 90, 13. — 14) Mat. 19, 16. — 15) Sk. ap. 4, 32. — 16) Lament. 1, 2. — 17) Lament. 1, 2. — 18) Luk. 19, 12. (59)
Strana 60
482a secularis potestatis rebellione infidelium et perversorum con- funduntur hominum, res publica calcatur, privata preponitur, unusquisque propria querit, seipsum diligit, proximum spernit. In hoc enim perverso tempore omnes declinaverunt1) nec est qui se ex adverso ponat murum pro domo Israel.2) Universi quippe reges vix tribus demptis aut pueri sunt aut adolescentuli nec eorum quidem unus iuventutis metas perfecit, plerique eciam eorum novelli sunt, ceteri carent potestate regiminis. Et quidem regna quedam acephala sunt et in seipsis divisa. Ecce quam capita lan- guida3) et membra infirma! Ecce quam reges inutiles, leges insta- biles! Novi recentes consiliarii exorti sunt et super iugum grave gravius addiderunt4). Persecucio undique crassatur fide- lium: viduis deest iusticia, pupilli et orphani paci- unturiacturam et miserabilium personarum cura est nulla quique terrigene et filii hominum5) bachantur tyrannide, rapine undique orbe diffuso iam vigent, violencie crescunt, augen- tur iniurie, a quibus nec sancta secura persistunt. Fiunt autem hec divina ira domini in populos seviente, quia factus est dominus tamquam potens crapulatus a vinoô), ut iam quod sibi alienum dormitare videatur. Certis quidem principatibus bella mo- ventur, innoxius sanguis effunditur et totus orbis mortalitate pene iam consumptus resumendi pacema) vires non invenit. Haud demum pax adest principum atque regum, qui divina permissioneb) ecclesiam dei / videntes sedere so- lam, que veluti vidua mulier se non valet hominum publicis pre- sentare conspectibus, que non fora vult adire veluti nupta agno verecunda atque sponsa domini, sed domi sedens audit et suscipit verbum domini. Quam lacerant diversi, contumeliis affi- ciunt, conviciis exprobrant'), eam sicut triticum ventilantes7), discordes invicem pacis federa componunt, ut eam forcius oppri- mere valeant et quod magis magisque dolendum, cum tranquillorum pax esse creditur, ferociores et acerbióres in eam rixarum materie glomerantur. Dicunt enim pax pax, ubi nulla est pax.3) Numquid pax ibi, ubi sanitas corporis, anime vero detrimentum sentitur? Et quam dabit homo commutacionem pro anima sua?9) Maius quippe periculum anime quam corporis est, maius certamend), maius bellum. 1) Z. 13, 3. — 2) Ez. 13, 5. — 3) Is. 1, 5. — 4) II. Par. 10, 14. — 5) Ž. 48, 3. — 6) Ž. 77, 65. — 7) Luk. 22, 31. — 8) Jer. 8. 11. — 9) Mat. 16, 26. — a) Rkp.: vires pacem. — b) Psáno: promissione. — c) Psáno: exprobant. d) Psáno: certamine, asi: certamen anime. (60)
482a secularis potestatis rebellione infidelium et perversorum con- funduntur hominum, res publica calcatur, privata preponitur, unusquisque propria querit, seipsum diligit, proximum spernit. In hoc enim perverso tempore omnes declinaverunt1) nec est qui se ex adverso ponat murum pro domo Israel.2) Universi quippe reges vix tribus demptis aut pueri sunt aut adolescentuli nec eorum quidem unus iuventutis metas perfecit, plerique eciam eorum novelli sunt, ceteri carent potestate regiminis. Et quidem regna quedam acephala sunt et in seipsis divisa. Ecce quam capita lan- guida3) et membra infirma! Ecce quam reges inutiles, leges insta- biles! Novi recentes consiliarii exorti sunt et super iugum grave gravius addiderunt4). Persecucio undique crassatur fide- lium: viduis deest iusticia, pupilli et orphani paci- unturiacturam et miserabilium personarum cura est nulla quique terrigene et filii hominum5) bachantur tyrannide, rapine undique orbe diffuso iam vigent, violencie crescunt, augen- tur iniurie, a quibus nec sancta secura persistunt. Fiunt autem hec divina ira domini in populos seviente, quia factus est dominus tamquam potens crapulatus a vinoô), ut iam quod sibi alienum dormitare videatur. Certis quidem principatibus bella mo- ventur, innoxius sanguis effunditur et totus orbis mortalitate pene iam consumptus resumendi pacema) vires non invenit. Haud demum pax adest principum atque regum, qui divina permissioneb) ecclesiam dei / videntes sedere so- lam, que veluti vidua mulier se non valet hominum publicis pre- sentare conspectibus, que non fora vult adire veluti nupta agno verecunda atque sponsa domini, sed domi sedens audit et suscipit verbum domini. Quam lacerant diversi, contumeliis affi- ciunt, conviciis exprobrant'), eam sicut triticum ventilantes7), discordes invicem pacis federa componunt, ut eam forcius oppri- mere valeant et quod magis magisque dolendum, cum tranquillorum pax esse creditur, ferociores et acerbióres in eam rixarum materie glomerantur. Dicunt enim pax pax, ubi nulla est pax.3) Numquid pax ibi, ubi sanitas corporis, anime vero detrimentum sentitur? Et quam dabit homo commutacionem pro anima sua?9) Maius quippe periculum anime quam corporis est, maius certamend), maius bellum. 1) Z. 13, 3. — 2) Ez. 13, 5. — 3) Is. 1, 5. — 4) II. Par. 10, 14. — 5) Ž. 48, 3. — 6) Ž. 77, 65. — 7) Luk. 22, 31. — 8) Jer. 8. 11. — 9) Mat. 16, 26. — a) Rkp.: vires pacem. — b) Psáno: promissione. — c) Psáno: exprobant. d) Psáno: certamine, asi: certamen anime. (60)
Strana 61
In bellis sola perimuntur corpora, hic vero corpus simul cum anima mittitur in gehennam") ignis. Cur ergo sancta civitas sola sedet? Quis namque latrat adversus persecutores eius? Quis preliatur prelia eius? Ubi sunt illi principes, qui pro Christo occumbere sunt parati, pro quibus Christus ipse occubuit? Ubi sunt zelantes antistites, qui pro amore dei cuncta spernerent? Metuunt dampna. Ubi sunt, qui contra iniquos cervicem ut silicem et adamantem obtendant? Timent gladium. Heu longe lateque diffusi sunt, non est qui faciat bonum.2) Nempe sunt quidam dominantes in cler o3) tantum, argentum magis et aurum cumulantes quam animas, plus metuentes regem quam legem, avaricia estuantes crebrius quam iusticia. Simulacra namque eorum sunt argentum et aurum.4) Ceci sunt et duces cecorum.5). Declinant a bono et faciunt malas), ne bona facientes episcopatum eorum accipiat alter.7) Equidem a senioribus egressa est iniquitas. Apostoli quidem ibant a concilio gaudentes, quia digni/ habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam 482b pati.s) Alii autem horum nonnulli letantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis,9) non ut Ayoth leva pro dextera utuntur, 10) sed utroquea) cum Mifiboseth pede claudicant11), principibus seculi placere gestientes et mammone, ideo minime ecclesie iura solvunt, sal infatuatum et ab hominibus conculcatum12) effecti. Quid de rabi dicam magistris, canibus quidem mutis,13) magis vulpina astucia quam prudencia serpentina14) armatis? Hii reputantes se aliquid15) usurpare litium amfractus parant, federa pacis15) dissol- vunt, putride quidem columpne alme matris ecclesie, in persecucionibus cauti,b) pro rerum temporalium amissione timidi, corporis curam plus quam anime pensantes iacturam. Animas suas nolunt proc) proximo in mortem ponere, ymmo nec verbum quidem asperum sustinere. Scripturas sacras secundum dies malos non secundum sensus sanos allegantes, ut placeant hominibus et non deo, sollicitissimi et studiosissimi laudatores quos diligunt, ingeniosissimi et exactis- simi detractores quos despiciunt. Qui dicunt cum Balaam17): Moriatur anima mea morte iustorum, se impendere tamen pro iusticia 1) Mat. 10, 28. — 2) Ž. 13, 3. — 3) I. Pet 5, 3. — 4) Ž. 1132; 134, 15. — 5) Mat. 15. 14. — 6) Ž. 36, 27.—7) Sk. ap. 1, 20. — 8) Sk. ap. 5, 41. — 9) Přísl. 2, 14. — 10) Soudc. 3, 15 (Aod). — 11) II. Král. 4, 2. — 12) Mat. 5, 13. — 13) Is. 56, 10. 14) Mat. 10, 6. — 15) Gal. 2, 6. — 16) Ez. 37, 26. — 17) Num. 23, 10. — a) Psáno: utraque. — b) Psáno: tanti. — c) V rkp. vynech. (61)
In bellis sola perimuntur corpora, hic vero corpus simul cum anima mittitur in gehennam") ignis. Cur ergo sancta civitas sola sedet? Quis namque latrat adversus persecutores eius? Quis preliatur prelia eius? Ubi sunt illi principes, qui pro Christo occumbere sunt parati, pro quibus Christus ipse occubuit? Ubi sunt zelantes antistites, qui pro amore dei cuncta spernerent? Metuunt dampna. Ubi sunt, qui contra iniquos cervicem ut silicem et adamantem obtendant? Timent gladium. Heu longe lateque diffusi sunt, non est qui faciat bonum.2) Nempe sunt quidam dominantes in cler o3) tantum, argentum magis et aurum cumulantes quam animas, plus metuentes regem quam legem, avaricia estuantes crebrius quam iusticia. Simulacra namque eorum sunt argentum et aurum.4) Ceci sunt et duces cecorum.5). Declinant a bono et faciunt malas), ne bona facientes episcopatum eorum accipiat alter.7) Equidem a senioribus egressa est iniquitas. Apostoli quidem ibant a concilio gaudentes, quia digni/ habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam 482b pati.s) Alii autem horum nonnulli letantur, cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis,9) non ut Ayoth leva pro dextera utuntur, 10) sed utroquea) cum Mifiboseth pede claudicant11), principibus seculi placere gestientes et mammone, ideo minime ecclesie iura solvunt, sal infatuatum et ab hominibus conculcatum12) effecti. Quid de rabi dicam magistris, canibus quidem mutis,13) magis vulpina astucia quam prudencia serpentina14) armatis? Hii reputantes se aliquid15) usurpare litium amfractus parant, federa pacis15) dissol- vunt, putride quidem columpne alme matris ecclesie, in persecucionibus cauti,b) pro rerum temporalium amissione timidi, corporis curam plus quam anime pensantes iacturam. Animas suas nolunt proc) proximo in mortem ponere, ymmo nec verbum quidem asperum sustinere. Scripturas sacras secundum dies malos non secundum sensus sanos allegantes, ut placeant hominibus et non deo, sollicitissimi et studiosissimi laudatores quos diligunt, ingeniosissimi et exactis- simi detractores quos despiciunt. Qui dicunt cum Balaam17): Moriatur anima mea morte iustorum, se impendere tamen pro iusticia 1) Mat. 10, 28. — 2) Ž. 13, 3. — 3) I. Pet 5, 3. — 4) Ž. 1132; 134, 15. — 5) Mat. 15. 14. — 6) Ž. 36, 27.—7) Sk. ap. 1, 20. — 8) Sk. ap. 5, 41. — 9) Přísl. 2, 14. — 10) Soudc. 3, 15 (Aod). — 11) II. Král. 4, 2. — 12) Mat. 5, 13. — 13) Is. 56, 10. 14) Mat. 10, 6. — 15) Gal. 2, 6. — 16) Ez. 37, 26. — 17) Num. 23, 10. — a) Psáno: utraque. — b) Psáno: tanti. — c) V rkp. vynech. (61)
Strana 62
491a nolentes. Astruunt sepocius diligere mori confessores, quamcruciferro prothelacionemvite curtare martirio, qui utinam confessores occumberent, cum tamen publicani et meretrices eos precedant in regno celorum,1) apud quos non sunt loquele neque sermones.2) Et heu quam ociose nomen doctoris magistrique usurpant, nusquam docentes sed crumenas adusque replentes, ambicionis student libros, legunt avaricie lecciones, nummulariorum mensas avidi ponunt, es et columbas in templo domini3) vendunt,a) talentum pocius auri et argenti nitidum quam a domino sibi creditum fenerantes. Humo sepeliunt mnam4) Christi, argentum argento/ aurum assuefacti copulare auro, the- saurisantes iram sibi5) in tempore, ut labatur pes eorum.5) De sacerdotibus vero divino mancipio subiectis quid referam, qui dereliquerunt deum et prophanaverunt sanctuarium domini in terra.7) Libet aliquantisper sicut ros effundere eloquium nostrum.8) Hii siquidem cum Alchimo adierunt principes,9) effecti quoque sunt proditores aliorum, iugum suorum epi- scoporum abicientes. Hii ut scismatis undique mala augerent, circuierunt terram et perambulaverunt eam,10) ut ubique zizania tritico11) et malum malo cumularent. Nunc autem de singulis querulus querulaborb) mortuumque pene genus iudicabo humanum. Nam exulavit fides et veritas, que de terra orta est,12) terras exosa reliquit ferocissimas, barbarorum gentes adiit, peregrinatur ibi, fini- timos orbis fines occupavit vacuavitque fide terram nostram. Pre- sertim ideo, quia iustus ex fide viviti3); quodsi fide caret, mortuus est. Et quanto preciosior anima, tanto fedior, si fide caret, mortua quoque est exanimisque anima. En quomodo obscuratum est aurum,14) reputatur in derisum aurum obrisum, fulvum commutatur in plumbum, primum in fimum, fides in perfidiam, veritas mutatur in scandalum, bonitas convertitur in abusum! Quid dicam? En et populus dure cervicis15) et indoma- bilis corde, hic non vult sublimioribus potestatibus subici. Exurgunt namque filii in parentes16), alumpni in patrem familias, servi in dominos. Quamobrem misit dominus gladium in ter- ram17) — venit enim separare filiam adversus matrem suam et nurum 1) Mat. 21, 31. — 2) Z. 18, 4. — 3) Mat. 21, 12. — 4) Mat. 25, 18. — 5) Rím. 2. 5. — 6) Deut. 32, 35. — 7) Ez. 23, 38. — 8) Deut. 32, 2. — 9) I. Mak. 7, 5. — 10) Job. 2, 2. — 11) Mat. 13, 25. — 12) Z. 84, 12. — 13) Hab. 2, 4. — 14) Lament. 4, 1. — 15) Ex. 32, 9 a j. — 16) Mat. 10, 21. — 17) Mat. 10, 34. a) Psáno: veneunt. — b) Psáno: que querulabor. (62)
491a nolentes. Astruunt sepocius diligere mori confessores, quamcruciferro prothelacionemvite curtare martirio, qui utinam confessores occumberent, cum tamen publicani et meretrices eos precedant in regno celorum,1) apud quos non sunt loquele neque sermones.2) Et heu quam ociose nomen doctoris magistrique usurpant, nusquam docentes sed crumenas adusque replentes, ambicionis student libros, legunt avaricie lecciones, nummulariorum mensas avidi ponunt, es et columbas in templo domini3) vendunt,a) talentum pocius auri et argenti nitidum quam a domino sibi creditum fenerantes. Humo sepeliunt mnam4) Christi, argentum argento/ aurum assuefacti copulare auro, the- saurisantes iram sibi5) in tempore, ut labatur pes eorum.5) De sacerdotibus vero divino mancipio subiectis quid referam, qui dereliquerunt deum et prophanaverunt sanctuarium domini in terra.7) Libet aliquantisper sicut ros effundere eloquium nostrum.8) Hii siquidem cum Alchimo adierunt principes,9) effecti quoque sunt proditores aliorum, iugum suorum epi- scoporum abicientes. Hii ut scismatis undique mala augerent, circuierunt terram et perambulaverunt eam,10) ut ubique zizania tritico11) et malum malo cumularent. Nunc autem de singulis querulus querulaborb) mortuumque pene genus iudicabo humanum. Nam exulavit fides et veritas, que de terra orta est,12) terras exosa reliquit ferocissimas, barbarorum gentes adiit, peregrinatur ibi, fini- timos orbis fines occupavit vacuavitque fide terram nostram. Pre- sertim ideo, quia iustus ex fide viviti3); quodsi fide caret, mortuus est. Et quanto preciosior anima, tanto fedior, si fide caret, mortua quoque est exanimisque anima. En quomodo obscuratum est aurum,14) reputatur in derisum aurum obrisum, fulvum commutatur in plumbum, primum in fimum, fides in perfidiam, veritas mutatur in scandalum, bonitas convertitur in abusum! Quid dicam? En et populus dure cervicis15) et indoma- bilis corde, hic non vult sublimioribus potestatibus subici. Exurgunt namque filii in parentes16), alumpni in patrem familias, servi in dominos. Quamobrem misit dominus gladium in ter- ram17) — venit enim separare filiam adversus matrem suam et nurum 1) Mat. 21, 31. — 2) Z. 18, 4. — 3) Mat. 21, 12. — 4) Mat. 25, 18. — 5) Rím. 2. 5. — 6) Deut. 32, 35. — 7) Ez. 23, 38. — 8) Deut. 32, 2. — 9) I. Mak. 7, 5. — 10) Job. 2, 2. — 11) Mat. 13, 25. — 12) Z. 84, 12. — 13) Hab. 2, 4. — 14) Lament. 4, 1. — 15) Ex. 32, 9 a j. — 16) Mat. 10, 21. — 17) Mat. 10, 34. a) Psáno: veneunt. — b) Psáno: que querulabor. (62)
Strana 63
adversus socrùm suam, ut inimici hominis fiant domestici eius.1) Hinc denique insurrexere pseudoprophete,2) hinc falsi fratres,3) hinc ypocritarum dealbata sepulchra4) nitent et universi filii hominum vani et mandaces.5) De/ quibus ad Thim. loquitur Paulus6): Quia 491b inquit in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum et in ypocrisi loquentur mendacium et cauteriatam habebunt suam conscienciam. Tu quoque in medio nationis perverse") quid facies? Solus petes anime tue mortem et dicess): Sufficit michi domine, tolle animam meam? Angustiatus, quod non sit tibi adiutor,9) perplexusque [quod] non invenias fideles tibi aut forte minus utiles in cassumque ipse labores solus? Putem, quod sepius tibi iama) hoc contigerit in oportunitatibus in tribulacionibus10) tuis. Nunc tandem adiutus a domino pro veteribusb) cardinalibus novam prolem secundum cor tuum toto orbediffuso elegisti tibi, viros putaverim gnaros atque prudentes, qui sicut universo orbe electi, sic universo orbi preessent pariter et prodessent, qui in ecclesiastica ierarchia seraphitici spiritus tui rubris induviis veluti novelle olivarum in circuitui1) tuo sisterent tuique honoris et oneris zelatores et adiutores essent. Quos tua pietas utique paterna cari- tate ut convenit amplecti et diligere ac iugiter tam- quam per te electos in consummacionem operis Christi et vocatos benigna caritate consulere sup- portareque velit, ut tue sanctitatis imitatores, non dico eius, qua in terris sanctus ab universis diceris, sed) illius pocius consortes fiant tecum, que in celis est, permanentis. Sanctitatis nempe nomen private malos papas et plurimos alios detinuit vere. Vera sanctitas, ut egregius divinorum misteriorum indagator et dux beatus dicit Dyonisius, est ab omni inmundicia libera et perfecta et omnino inmaculata mundicia, quam in presenti vita nemo aut vix aliquis aut ex gracia singulari sola habere virgo gloriosa tantum meruit. Vide ergo, quantum in te est, et eius/ imitator sis tecumque illustres tui ostiid) cardines sive cardinales perducas. Nempe procul- dubio fore eos experieris beatos, si non inveneris sincopatos. Jam itaque non eris solus, qui sic stipatus collegiovene- 1) Mat. 10, 35. — 2) Mat. 29, 11. — 3) II. Kor. 11, 26; Gal. 2, 4. — 4) Mat. 23, 27. — 5) Ž. 61, 10. — 6) I. Tim. 4, 1 n. — 7) Filip. 2, 15. — 8) III. Král. 19, 4. — 9) Ž. 71, 12. — 10) Ž. 9, 10. — 11) Ž. 127, 3. 492a a) Psáno: iamque. — b) Psáno: pro veteribusque. — c) Psáno: secundum. — d) Rkp.: ostiarii. (63)
adversus socrùm suam, ut inimici hominis fiant domestici eius.1) Hinc denique insurrexere pseudoprophete,2) hinc falsi fratres,3) hinc ypocritarum dealbata sepulchra4) nitent et universi filii hominum vani et mandaces.5) De/ quibus ad Thim. loquitur Paulus6): Quia 491b inquit in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum et in ypocrisi loquentur mendacium et cauteriatam habebunt suam conscienciam. Tu quoque in medio nationis perverse") quid facies? Solus petes anime tue mortem et dicess): Sufficit michi domine, tolle animam meam? Angustiatus, quod non sit tibi adiutor,9) perplexusque [quod] non invenias fideles tibi aut forte minus utiles in cassumque ipse labores solus? Putem, quod sepius tibi iama) hoc contigerit in oportunitatibus in tribulacionibus10) tuis. Nunc tandem adiutus a domino pro veteribusb) cardinalibus novam prolem secundum cor tuum toto orbediffuso elegisti tibi, viros putaverim gnaros atque prudentes, qui sicut universo orbe electi, sic universo orbi preessent pariter et prodessent, qui in ecclesiastica ierarchia seraphitici spiritus tui rubris induviis veluti novelle olivarum in circuitui1) tuo sisterent tuique honoris et oneris zelatores et adiutores essent. Quos tua pietas utique paterna cari- tate ut convenit amplecti et diligere ac iugiter tam- quam per te electos in consummacionem operis Christi et vocatos benigna caritate consulere sup- portareque velit, ut tue sanctitatis imitatores, non dico eius, qua in terris sanctus ab universis diceris, sed) illius pocius consortes fiant tecum, que in celis est, permanentis. Sanctitatis nempe nomen private malos papas et plurimos alios detinuit vere. Vera sanctitas, ut egregius divinorum misteriorum indagator et dux beatus dicit Dyonisius, est ab omni inmundicia libera et perfecta et omnino inmaculata mundicia, quam in presenti vita nemo aut vix aliquis aut ex gracia singulari sola habere virgo gloriosa tantum meruit. Vide ergo, quantum in te est, et eius/ imitator sis tecumque illustres tui ostiid) cardines sive cardinales perducas. Nempe procul- dubio fore eos experieris beatos, si non inveneris sincopatos. Jam itaque non eris solus, qui sic stipatus collegiovene- 1) Mat. 10, 35. — 2) Mat. 29, 11. — 3) II. Kor. 11, 26; Gal. 2, 4. — 4) Mat. 23, 27. — 5) Ž. 61, 10. — 6) I. Tim. 4, 1 n. — 7) Filip. 2, 15. — 8) III. Král. 19, 4. — 9) Ž. 71, 12. — 10) Ž. 9, 10. — 11) Ž. 127, 3. 492a a) Psáno: iamque. — b) Psáno: pro veteribusque. — c) Psáno: secundum. — d) Rkp.: ostiarii. (63)
Strana 64
rando eris. Et quia forte semper imminet metus tibi, iustum est, ut queras et non spernas adiutorium hominum nec cogites quasi in domino infirmaril) non debeas, sed pocius semper miraculose eripi et ideo non recipere ob hoc consilia. Virumque prudentem et sapientem quere cum possis, neca) putes te nudum semper auxilium a domino expectare. Vide ne sic firmis gradibus dimissis post tergumb) in precepse) labaris vel sursum eleveris securum teipsum putans.d) Forte sic temptabis deum tueque ruine ipse causa fies. Ast cum timentis deum hominis copiam habere poteris, ne spreveris; secus si feceris, presumptuose agis. Nam semper quidem dei auxilium est, sive sit per ministerium angeli celestis sive cuiuspiam terreni hominis. Homo iustus et timoratus angelus tuus est, in corruptibili quamquam corpore subsistens. Quod bene per Ysaiam ostenditur:? Mittam inquit angelum meum, qui preparabit viam ante faciem tuam. Dedit enim dominus potestatem talem hominibus, eciam ut angeli essent et spiritibus imperarent, quia sanctis, qui in terra sunt, mirificavit dominus.3) 492b Fidissimum itaque putes atque gratissimum, qui sic tuam rite impleverit voluntatem, eritque- pater, mater, soror et frater tuus. 4) Prospice queso in quantum homo deo placuit, ut tanti eum qui est pulvis et cinis5) putaverit, quod meretur dici pater et mater, soror atque frater eius. Perpendendum namque, quod si te tribulacio et angustia invenerit, si potes curris ad amicos et fautores pociores lateris tui. Quodsi hii defecerint, scis etenim extunc magis potenciorem querere, eum in auxilium advocare, ut a/ minus te potente defendat. Sic semper magis magisque potenciorem queritas, quoadusque primatem vel principem adeas, ut queras, quo defensus et securus permaneas. Ast si et hii declinaverint, forte vexacio dabit intellectum") tibi, intelliges malum imminere in proximo nullumque poten- ciorem preter deum Jesum Christum fidelioremque inveniri. Plerumque fit, ut qui salutem in homine non inveniunt, deum tarde querant.e) Pones ergo ascensiones in corde?) tuo, quia tibi sic deo adhereref) bonum erit.s) Interpellabis et denique humani generis fidelissimam adiutricem et advocatam Mariam, Christi matrem, misericordiarum reginam, graciarum largitricem. Cum 1) Ž. 25, 1. — 2) Není Is., nýbrž Malach. 3, 1. — 3) Ž. 15, 3. — 4) Mat. 12, 50. — 5) Gen. 18, 27. — 6) Is. 28, 19. — 7) Ž. 83, 6. — s) Ž. 72, 28. a) Psáno: ut. — b) Psáno: postergum. — c) Psáno: inpreceptis, kor. přidal k precep — s, ale tis nepřetrhl. — d) Psáno putes se známkou zkratky jako parentes. — e)Psáno: querat. — f) Psáno: deo adherere deo. (64)
rando eris. Et quia forte semper imminet metus tibi, iustum est, ut queras et non spernas adiutorium hominum nec cogites quasi in domino infirmaril) non debeas, sed pocius semper miraculose eripi et ideo non recipere ob hoc consilia. Virumque prudentem et sapientem quere cum possis, neca) putes te nudum semper auxilium a domino expectare. Vide ne sic firmis gradibus dimissis post tergumb) in precepse) labaris vel sursum eleveris securum teipsum putans.d) Forte sic temptabis deum tueque ruine ipse causa fies. Ast cum timentis deum hominis copiam habere poteris, ne spreveris; secus si feceris, presumptuose agis. Nam semper quidem dei auxilium est, sive sit per ministerium angeli celestis sive cuiuspiam terreni hominis. Homo iustus et timoratus angelus tuus est, in corruptibili quamquam corpore subsistens. Quod bene per Ysaiam ostenditur:? Mittam inquit angelum meum, qui preparabit viam ante faciem tuam. Dedit enim dominus potestatem talem hominibus, eciam ut angeli essent et spiritibus imperarent, quia sanctis, qui in terra sunt, mirificavit dominus.3) 492b Fidissimum itaque putes atque gratissimum, qui sic tuam rite impleverit voluntatem, eritque- pater, mater, soror et frater tuus. 4) Prospice queso in quantum homo deo placuit, ut tanti eum qui est pulvis et cinis5) putaverit, quod meretur dici pater et mater, soror atque frater eius. Perpendendum namque, quod si te tribulacio et angustia invenerit, si potes curris ad amicos et fautores pociores lateris tui. Quodsi hii defecerint, scis etenim extunc magis potenciorem querere, eum in auxilium advocare, ut a/ minus te potente defendat. Sic semper magis magisque potenciorem queritas, quoadusque primatem vel principem adeas, ut queras, quo defensus et securus permaneas. Ast si et hii declinaverint, forte vexacio dabit intellectum") tibi, intelliges malum imminere in proximo nullumque poten- ciorem preter deum Jesum Christum fidelioremque inveniri. Plerumque fit, ut qui salutem in homine non inveniunt, deum tarde querant.e) Pones ergo ascensiones in corde?) tuo, quia tibi sic deo adhereref) bonum erit.s) Interpellabis et denique humani generis fidelissimam adiutricem et advocatam Mariam, Christi matrem, misericordiarum reginam, graciarum largitricem. Cum 1) Ž. 25, 1. — 2) Není Is., nýbrž Malach. 3, 1. — 3) Ž. 15, 3. — 4) Mat. 12, 50. — 5) Gen. 18, 27. — 6) Is. 28, 19. — 7) Ž. 83, 6. — s) Ž. 72, 28. a) Psáno: ut. — b) Psáno: postergum. — c) Psáno: inpreceptis, kor. přidal k precep — s, ale tis nepřetrhl. — d) Psáno putes se známkou zkratky jako parentes. — e)Psáno: querat. — f) Psáno: deo adherere deo. (64)
Strana 65
qua sanctorum cuneos angeloruma) sociabis tibi, qui et conservi tuil) sunt, qui et ministri tui pro te intercedunt. Hii in via duces tui te dormiente excubias tenent, te succumbente victores, te naufragante portus tuus; castraque etenim dei sunt, ut te tueantur b) Interpellabis sanctos prophetas, patriarchas, apostolos et confes- sores et virgines continentes et viduas et auxilio tibi erunt in tempore oportuno2) et in tribulacione. Iam denique non solus eris, qui tot sanctorum agminibus circumdaberis. De civitate dei. Ob quorum malorum flagicia et inutilium personarum inepti- tudinem Jerusalem nostram solam sedere audivimus. In ea namque neomenie festa cessarunt,3) epitalamius cantus desiit,4) infantulorum fescenie perierunt atque in vineis celeuma* canticum5) non auditur. Sed proch vox in Rama auditur, ploratus et ululatus.6) Testantur hec lacrime in maxillis eius,7 ob que mala iam exprobrans in eam conviciat inimicus. Jam et satire carmen in eam confingitur comediaque super eam precinitur perfidorum. Subest racio evidens, quia ablata est gloria eius et eius pulchritudo sublata est. Iam iamque ibi pro suavi reperitur/ odore fetor, pro zona 50la funiculus, pro crispanti crine calvicium et pro fascia pectorali cilicium.s) Ut igitur loquar amplius, coartat me spiritus uteri mei, quia venter meus quasi mustum absque spiraculo, quod lagunculas novas disrumpit.9) Quomodo igitur hec sedet sola dicta prius vidua, sed tamen demum demonstrando subiungitur „civitas“? Profecto nec aliam existimamus fuisse quam Jerusalem, que civitas sancta est. Sub cuius typo sacrosanctam matrem ecclesiam fore dixi, que est civitas domini virtutum. Hec denique multipliciter denominatur secundum multiplicem ejus operacionem et execucionis misterium. Hec siquidem, cum nos affectu pietatis refovet, matris censetur nomine et nos sub alis congregat quemadmodum gallina pullos suos.10) Cum autem nos arguit, obsecrat et increpat,11) disciplina nos 1) Apok. 19, 10; 22, 9. — 2) Ž. 142, 15. — 3) Os. 2, 11. — 4) Jer. 7, 34 a j. — 5) Jer. 48, 33. — 6) Mat. 2, 18. — 7) Lament. 1, 2. — s) Is. 3, 24. 9) Job 32, 19. — 10) Mat. 23, 37, — 11) II. Tim. 4, 2. a) Text má za „angelorum“ „cum eos“; patrně po druhé „cuneos“. — b) Text: teneantur. — c) Psáno: celemne. „Studie a texty.“ (65) 5 " s p — .* 13
qua sanctorum cuneos angeloruma) sociabis tibi, qui et conservi tuil) sunt, qui et ministri tui pro te intercedunt. Hii in via duces tui te dormiente excubias tenent, te succumbente victores, te naufragante portus tuus; castraque etenim dei sunt, ut te tueantur b) Interpellabis sanctos prophetas, patriarchas, apostolos et confes- sores et virgines continentes et viduas et auxilio tibi erunt in tempore oportuno2) et in tribulacione. Iam denique non solus eris, qui tot sanctorum agminibus circumdaberis. De civitate dei. Ob quorum malorum flagicia et inutilium personarum inepti- tudinem Jerusalem nostram solam sedere audivimus. In ea namque neomenie festa cessarunt,3) epitalamius cantus desiit,4) infantulorum fescenie perierunt atque in vineis celeuma* canticum5) non auditur. Sed proch vox in Rama auditur, ploratus et ululatus.6) Testantur hec lacrime in maxillis eius,7 ob que mala iam exprobrans in eam conviciat inimicus. Jam et satire carmen in eam confingitur comediaque super eam precinitur perfidorum. Subest racio evidens, quia ablata est gloria eius et eius pulchritudo sublata est. Iam iamque ibi pro suavi reperitur/ odore fetor, pro zona 50la funiculus, pro crispanti crine calvicium et pro fascia pectorali cilicium.s) Ut igitur loquar amplius, coartat me spiritus uteri mei, quia venter meus quasi mustum absque spiraculo, quod lagunculas novas disrumpit.9) Quomodo igitur hec sedet sola dicta prius vidua, sed tamen demum demonstrando subiungitur „civitas“? Profecto nec aliam existimamus fuisse quam Jerusalem, que civitas sancta est. Sub cuius typo sacrosanctam matrem ecclesiam fore dixi, que est civitas domini virtutum. Hec denique multipliciter denominatur secundum multiplicem ejus operacionem et execucionis misterium. Hec siquidem, cum nos affectu pietatis refovet, matris censetur nomine et nos sub alis congregat quemadmodum gallina pullos suos.10) Cum autem nos arguit, obsecrat et increpat,11) disciplina nos 1) Apok. 19, 10; 22, 9. — 2) Ž. 142, 15. — 3) Os. 2, 11. — 4) Jer. 7, 34 a j. — 5) Jer. 48, 33. — 6) Mat. 2, 18. — 7) Lament. 1, 2. — s) Is. 3, 24. 9) Job 32, 19. — 10) Mat. 23, 37, — 11) II. Tim. 4, 2. a) Text má za „angelorum“ „cum eos“; patrně po druhé „cuneos“. — b) Text: teneantur. — c) Psáno: celemne. „Studie a texty.“ (65) 5 " s p — .* 13
Strana 66
s. 501b imbuit magistreque nomen accipit. Hec et demum, cum nos inebriat ex sanguine uve meracissime,1) vinea dei Sabaoth2) est, cumque pane celi esurientes reficit, voluptatis dicitur paradisus.3) Quando vero persecucione et hereseos scismate quassatur, tunc navicule4) sumit exemplum, contrariis ventis obruitur, pelagi et fluctibus operitur. Hec tandem in fide cum roboratur, supra firmam petram edificata5) conspicitur. Cumque solum iustos respicit, sagena5) dicitur et est regno celorum similis. Cum vero electos et reprobos mixtim colligit, nomen civitatis sortitur, prout hic dicitur. Dicendum ergo nobis est de civitate primum dei, de qua gloriosa dicta sunt,7 similiter et de civitate dyaboli. Hanc autem Jerusalem quadripartitam intelligimus, si eam quadruplici edificacione construi consideramus: una nempe materialis est, alia mistica, tercia moralis, ultima quoque est que desursum est, que est mater nostra. Quas peregrinus mundi huius viator cum cupit invi/sere, necesse est, cum non habeat hic manentem civitatem, s) ut de terrena, que in huius seculi est incolatu et in ymo constru- itur, vadat ad eam, que est in monte contemplacionis, ut demum fper ea] que in ea in enigmate et in speculo vidit,9) ad seipsum redeat, virtutum carismate se dei edificacionem constituat et dei templum et sic Jerusalem fiat, ut tandem hanc que in celis est facie ad faciem contemplari valeat. Convenit igitur prius ea que secundum hystoriam sunt preponere, ut de visibilibus ad mistica et de misticis ad invi- sibilia et iterum de invisibilibus ad visibilia et eterna facie ad faciem visuraa) per desertum mundi post figuras et enigmata scripturarum nos interim vere promissionis Jerosolimam conscendere valeamus. (1) Prius ergo ad Jerusalem Judee civitatem veniamus. Hanc quis ambigit lapidibus, lignis, lateribus constructam materialiter pluralitate domorum, civium uniformitate consistere, turribus, portis, muris circumcingi? In cuius ambitu montes et colles sunt et circum- iacens terra ferax et fertilis. Hanc Salem filius Arphaxat edificavit, alii autem autumant quod Sem filius primogenitus Noe, sed verius cum apostolo creditur, quod Salem rex et sacerdos dei summi, qui et Melchisedech dicitur. Quam primo Salem nomine suo nominavit, quam Gebus filius Canaan inhabitavit et eam ex duobus integris Jebussalem nuncupavit, que postmodum Jerusalem dicta est euphonie causa litera permutata. Super quam est mons Syon constitutus, 1) Deut. 32, 14. — 2) Is. 5, 7. — 3) Gen. 2, 8. — 4) Mat. 8, 23 nn. — 5) Mat. 7, 24. — 6) Mat. 13, 47. — 7) Ž. 86, 3. — 8) Žid. 13. 14. — 9) I. Kor. 13, 12. a) Tak místo videnda. — (66)
s. 501b imbuit magistreque nomen accipit. Hec et demum, cum nos inebriat ex sanguine uve meracissime,1) vinea dei Sabaoth2) est, cumque pane celi esurientes reficit, voluptatis dicitur paradisus.3) Quando vero persecucione et hereseos scismate quassatur, tunc navicule4) sumit exemplum, contrariis ventis obruitur, pelagi et fluctibus operitur. Hec tandem in fide cum roboratur, supra firmam petram edificata5) conspicitur. Cumque solum iustos respicit, sagena5) dicitur et est regno celorum similis. Cum vero electos et reprobos mixtim colligit, nomen civitatis sortitur, prout hic dicitur. Dicendum ergo nobis est de civitate primum dei, de qua gloriosa dicta sunt,7 similiter et de civitate dyaboli. Hanc autem Jerusalem quadripartitam intelligimus, si eam quadruplici edificacione construi consideramus: una nempe materialis est, alia mistica, tercia moralis, ultima quoque est que desursum est, que est mater nostra. Quas peregrinus mundi huius viator cum cupit invi/sere, necesse est, cum non habeat hic manentem civitatem, s) ut de terrena, que in huius seculi est incolatu et in ymo constru- itur, vadat ad eam, que est in monte contemplacionis, ut demum fper ea] que in ea in enigmate et in speculo vidit,9) ad seipsum redeat, virtutum carismate se dei edificacionem constituat et dei templum et sic Jerusalem fiat, ut tandem hanc que in celis est facie ad faciem contemplari valeat. Convenit igitur prius ea que secundum hystoriam sunt preponere, ut de visibilibus ad mistica et de misticis ad invi- sibilia et iterum de invisibilibus ad visibilia et eterna facie ad faciem visuraa) per desertum mundi post figuras et enigmata scripturarum nos interim vere promissionis Jerosolimam conscendere valeamus. (1) Prius ergo ad Jerusalem Judee civitatem veniamus. Hanc quis ambigit lapidibus, lignis, lateribus constructam materialiter pluralitate domorum, civium uniformitate consistere, turribus, portis, muris circumcingi? In cuius ambitu montes et colles sunt et circum- iacens terra ferax et fertilis. Hanc Salem filius Arphaxat edificavit, alii autem autumant quod Sem filius primogenitus Noe, sed verius cum apostolo creditur, quod Salem rex et sacerdos dei summi, qui et Melchisedech dicitur. Quam primo Salem nomine suo nominavit, quam Gebus filius Canaan inhabitavit et eam ex duobus integris Jebussalem nuncupavit, que postmodum Jerusalem dicta est euphonie causa litera permutata. Super quam est mons Syon constitutus, 1) Deut. 32, 14. — 2) Is. 5, 7. — 3) Gen. 2, 8. — 4) Mat. 8, 23 nn. — 5) Mat. 7, 24. — 6) Mat. 13, 47. — 7) Ž. 86, 3. — 8) Žid. 13. 14. — 9) I. Kor. 13, 12. a) Tak místo videnda. — (66)
Strana 67
in quo turris David, de qua Jerusalem civitas David nomen sortita est. Hec sepius diruta, sepius capta reedificatur sepius, hanc Josue primum rex Assiriorum, demum Nabusardam princeps militum de- struxerunt. Hec Machabeorum tempore pluries diruta, super/ quam Jeremias trenos suos edidit, quam post transmigracionem Babilonis Esdras scriba reedificavit. Interim nato salvatore in Betlehem suc- cessivo tempore dominus noster Jesus Christus ibi passus, mortuus et sepultus est et a mortuis resurrexit, conscendit in celos, super apostolos spiritum sanctum paraclitum misit, super quam antea fleverat dicens1): Jerusalem, Jerusalem, quia si cognovisses tempus visitacionis tue, que ventura sunt tibi, quia venient dies in te et circumdabunt te vallo et coangustabunt te undique et ad terram prosternent te. Quod expost facto contigit. Exercitus namque romanus eam funditus delevit, Elius Adrianus reformavit et eam Eliam nomine suo appellavit. Hec est materialis Jerusalem, prevaricatrix legis, que occidit prophetas,2) ex huius seculi, qui terrena sapiunt3) non que dei, constans hominibus. 502а (2) Cum autem in procinctu constituti sumus et de virtute in virtutem proficisci expediat amplius, contempnentes caduca et noxia, eterna inquirimus,4) ecce vere tunc ascendimus Jerosolimam illam modo misticam, que edificatur ut civitas,5) de qua secundo loco expedit ut dicamus. Quam Ezechiel propheta in alto nimis monte vidit,6) que et militans est, que ex congregacione nacionum constat, in qua et mali permixti sunt cum bonis, ut boni fiant ex malis. Hanc sibi dominus per sacratissimi lateris apercionem pro- fluvio aque et sanguinis desponsavit, ubi ecclesia ei tunc dicere potuit cum Zephora7): Sponsus sanguinis tu michi es, cuius Christus caput est. Hec autem visio paciss) interpretatur, in qua rex pacificus?) ut daret pacem hominibus bone voluntatislo) in cruce regnavit. Hec supra firmam petram, que est Christus,11) edificata est, muri ipso angulari lapide Jesu Christo12) solidati. Cuius angeli sancti custodiunt muros. Ibi habundancia in/ turribus eius,13) cuius et sere portarum confortate sunt14) nec porte quidem inferi prevalent adversus eam.15) Vectes eius de lignis setim mundo auro obducte.16) Cuius Christus ostium est,17) qui et clavis David, qui eciam claudit et nemo aperit, aperit et nemo claudit.18) Ibi fluminis impetus letificat civitatem 502b 1) Luc. 19, 42 n. — 2) Mat. 23, 37. — 3) Filip. 2, 19. — 4) Žid. 13, 34. — 5) Z. 121, 3. — 6) Ez. 40, 2. — 7) Ex. 4, 25. — s) Ez. 13, 16. — 9) Is. 9, 6. — 10) Luk. 2, 14. — 11) I. Kor. 10, 4. — 12) Ef. 2, 20. — 13) Ž. 121, 7. — 14) Mat. 16, 18. — 15) Ž. 147, 13. — 16) Ex. 25, 13 a j. — 17) Jan 10, 9. — 18) Apok. 3, 7. (67) 5*
in quo turris David, de qua Jerusalem civitas David nomen sortita est. Hec sepius diruta, sepius capta reedificatur sepius, hanc Josue primum rex Assiriorum, demum Nabusardam princeps militum de- struxerunt. Hec Machabeorum tempore pluries diruta, super/ quam Jeremias trenos suos edidit, quam post transmigracionem Babilonis Esdras scriba reedificavit. Interim nato salvatore in Betlehem suc- cessivo tempore dominus noster Jesus Christus ibi passus, mortuus et sepultus est et a mortuis resurrexit, conscendit in celos, super apostolos spiritum sanctum paraclitum misit, super quam antea fleverat dicens1): Jerusalem, Jerusalem, quia si cognovisses tempus visitacionis tue, que ventura sunt tibi, quia venient dies in te et circumdabunt te vallo et coangustabunt te undique et ad terram prosternent te. Quod expost facto contigit. Exercitus namque romanus eam funditus delevit, Elius Adrianus reformavit et eam Eliam nomine suo appellavit. Hec est materialis Jerusalem, prevaricatrix legis, que occidit prophetas,2) ex huius seculi, qui terrena sapiunt3) non que dei, constans hominibus. 502а (2) Cum autem in procinctu constituti sumus et de virtute in virtutem proficisci expediat amplius, contempnentes caduca et noxia, eterna inquirimus,4) ecce vere tunc ascendimus Jerosolimam illam modo misticam, que edificatur ut civitas,5) de qua secundo loco expedit ut dicamus. Quam Ezechiel propheta in alto nimis monte vidit,6) que et militans est, que ex congregacione nacionum constat, in qua et mali permixti sunt cum bonis, ut boni fiant ex malis. Hanc sibi dominus per sacratissimi lateris apercionem pro- fluvio aque et sanguinis desponsavit, ubi ecclesia ei tunc dicere potuit cum Zephora7): Sponsus sanguinis tu michi es, cuius Christus caput est. Hec autem visio paciss) interpretatur, in qua rex pacificus?) ut daret pacem hominibus bone voluntatislo) in cruce regnavit. Hec supra firmam petram, que est Christus,11) edificata est, muri ipso angulari lapide Jesu Christo12) solidati. Cuius angeli sancti custodiunt muros. Ibi habundancia in/ turribus eius,13) cuius et sere portarum confortate sunt14) nec porte quidem inferi prevalent adversus eam.15) Vectes eius de lignis setim mundo auro obducte.16) Cuius Christus ostium est,17) qui et clavis David, qui eciam claudit et nemo aperit, aperit et nemo claudit.18) Ibi fluminis impetus letificat civitatem 502b 1) Luc. 19, 42 n. — 2) Mat. 23, 37. — 3) Filip. 2, 19. — 4) Žid. 13, 34. — 5) Z. 121, 3. — 6) Ez. 40, 2. — 7) Ex. 4, 25. — s) Ez. 13, 16. — 9) Is. 9, 6. — 10) Luk. 2, 14. — 11) I. Kor. 10, 4. — 12) Ef. 2, 20. — 13) Ž. 121, 7. — 14) Mat. 16, 18. — 15) Ž. 147, 13. — 16) Ex. 25, 13 a j. — 17) Jan 10, 9. — 18) Apok. 3, 7. (67) 5*
Strana 68
dei,1) ibi palacium marmoreo lapide stratum, ibi pascha celebratur cum discipulis et ipse Christus verus assistens pontifex secundum ordinem Melchisedech2) panem et vinum offert ecclesie filiis. Panem inquam illum angelorum,3) qui de celo descendit et dat vitam mundo,4) ibi vinea Engadi ferens botros Cypri5), faciens vinum libaminum, quod letificat cor hominum.6) Et quamquam hec sit tam elegans et gloriosa, tamen quia in terris militat, sicut illa materialis sepius destructa et constructa fuit et adusque terram prostrata, sic hec que militat sepius videtur succumbere, sepius bella gerens domini victrici palma triumphare, quandoque operiri marinis fluctibus, scopulis, cilla et sirtibus cum Petro mergi, minime tamen submergi. 511a (3) Ast aliama) Jerusalem si dignarisb) suscipere, indicabo tibi. Hanc vero animam virtutibus et sanctitate insignem«) cuiuslibet sancti esse quis dubitet? Quam si per excellenciam intemerate Marie virginis gracia verbi esse animam dixero, vere et optime hec astruere videbor. De ea namque in Canticis admirative dicitur?): (Que est illa, que ascendit formosa tamquam Jerusalem? An non existimet quis ex virtutum congerie construi civitatem et forcioribus muris et artibus communiri, sicut huius virginis anima, que habet muros continencie, turres humilitatis, portas racionabilium sensuum, per quas cives intrant et egrediuntur virtutum, quas claudit a viciis et patefacit virtutibus. Habet multi- plicacionem domorum per edificacionem bonorum operum, habet aquas sapiencie per spiritus sancti irrigacionem, habet plateas castimonie per pudicicie deambulacionem. De hac propheta ex- clamans dicits): Gloriosa dicta sunt de te, civitas dei et in Apok. Joh. de ea generalius disserens ostendere nititur non tantum eam Jerusalem dici, sed verius celum esse9): Vidi, inquit, mulierem amictam sole et lunam sub pedibus eius et in capite eius coronam stellarum XII, id celum dicens, quod sole, luna et stellis consistit, ut sic perfeccius nobiliusque celum esse Mariam demonstraret. Hec sane obiurgat is, qui dubitat inepte et minus proprie Jerusalem animam dici, tum presertim dicens, cum in civitate multi sint populi, sint et anime multe, quidam autem spiritus sit anima privatus in homine et invisibilis sine ulla forma modico conclusus corpore, nulla di- mensione et quantitate consistens — miratur ergo, quomodo in se 1) Ži 45, 5. — 2) Žid. 9, 11; 5, 6. — 3) Ž. 77, 25. — 4) Jan 6, 33. — 5) Cant. 1, 14. — 6) Z. 103, 15. — 7) Cant. 6, 9. 3. — 8) Z. 86, 3. — 9) Apok. 12, 1. à) Rkp.: illam. — b) Rkp.: designaris. — c) Text: insigne. (68)
dei,1) ibi palacium marmoreo lapide stratum, ibi pascha celebratur cum discipulis et ipse Christus verus assistens pontifex secundum ordinem Melchisedech2) panem et vinum offert ecclesie filiis. Panem inquam illum angelorum,3) qui de celo descendit et dat vitam mundo,4) ibi vinea Engadi ferens botros Cypri5), faciens vinum libaminum, quod letificat cor hominum.6) Et quamquam hec sit tam elegans et gloriosa, tamen quia in terris militat, sicut illa materialis sepius destructa et constructa fuit et adusque terram prostrata, sic hec que militat sepius videtur succumbere, sepius bella gerens domini victrici palma triumphare, quandoque operiri marinis fluctibus, scopulis, cilla et sirtibus cum Petro mergi, minime tamen submergi. 511a (3) Ast aliama) Jerusalem si dignarisb) suscipere, indicabo tibi. Hanc vero animam virtutibus et sanctitate insignem«) cuiuslibet sancti esse quis dubitet? Quam si per excellenciam intemerate Marie virginis gracia verbi esse animam dixero, vere et optime hec astruere videbor. De ea namque in Canticis admirative dicitur?): (Que est illa, que ascendit formosa tamquam Jerusalem? An non existimet quis ex virtutum congerie construi civitatem et forcioribus muris et artibus communiri, sicut huius virginis anima, que habet muros continencie, turres humilitatis, portas racionabilium sensuum, per quas cives intrant et egrediuntur virtutum, quas claudit a viciis et patefacit virtutibus. Habet multi- plicacionem domorum per edificacionem bonorum operum, habet aquas sapiencie per spiritus sancti irrigacionem, habet plateas castimonie per pudicicie deambulacionem. De hac propheta ex- clamans dicits): Gloriosa dicta sunt de te, civitas dei et in Apok. Joh. de ea generalius disserens ostendere nititur non tantum eam Jerusalem dici, sed verius celum esse9): Vidi, inquit, mulierem amictam sole et lunam sub pedibus eius et in capite eius coronam stellarum XII, id celum dicens, quod sole, luna et stellis consistit, ut sic perfeccius nobiliusque celum esse Mariam demonstraret. Hec sane obiurgat is, qui dubitat inepte et minus proprie Jerusalem animam dici, tum presertim dicens, cum in civitate multi sint populi, sint et anime multe, quidam autem spiritus sit anima privatus in homine et invisibilis sine ulla forma modico conclusus corpore, nulla di- mensione et quantitate consistens — miratur ergo, quomodo in se 1) Ži 45, 5. — 2) Žid. 9, 11; 5, 6. — 3) Ž. 77, 25. — 4) Jan 6, 33. — 5) Cant. 1, 14. — 6) Z. 103, 15. — 7) Cant. 6, 9. 3. — 8) Z. 86, 3. — 9) Apok. 12, 1. à) Rkp.: illam. — b) Rkp.: designaris. — c) Text: insigne. (68)
Strana 69
„ n sola potest colligere que universorum et singulorum sunt, utpote civitatis. Porro ut liquidius hec constare queant, sciendum virtutes varias, que dispertite in multis sunt, solam Marie animam possidere. Quamvis igitur homo pleraque animancia geminis tantum contueatur luminibus, animalia tamen, que Ezechiel vidit, plena sunt ante et retro oculis,1) et quod pluribus et multis sparsim attribuitur, unumquodque animalium habere simul videtur, hinc denique iterum per Ezechielem dicitur2): Et tu fili hominis sume tibi laterem et pones eum coram te et describe in eo civitatem Jerusalem. Quid enim per laterem nisi hominem designamus? Later enim de limo fit et in perfectam massam lapidis coagulatur, et homo de limo factus est et in perfectum corpus humanum formatur. In latere vero Jerusalem civitas describitur, quia in homine Jerusalem civitas veraciter figuratur. Quod bene ostenditur, cum Jeremie a domino dicitur3): Ego dedi te hodie in civitatem munitam et in columpnam ferream et in murum eneum super omnem terram. Munita quippe civitas homo est mandata dei conser/ vans. Que munita tunc dicitur, quando contra huius mundi illecebras virtute munitur. Columpna quoque ferrea est, si in aggregacione bonorum operum stabilis et fixus permaneat ferrumque se per constancie duriciam contra vicia obtendat. Murus eneus est, si eciam id quod intus per virtutum congeriem acquisivit, bone operacionis exemplo foris ostentet ac velut es foris resplendeat, ut sic lux eius luceat coram hominibus et videant bona opera eius,4) necnona) eciam simul archana mentis in cordis cubiculo contegat per consciencie bone arbitrium et quasi muro eneo se in munimentum precingat. Hinc rursum ad Jacob angelus dicit5) : Non vocaberis amplius Jacob, sed Israel erit nomen tuum. Israel nomen patriarcha sumit, quia posteros de lumbis suis egredientes Israhelitas futuros previdit, hoc iam sub typo et nomine gessit, quod semen eius sicut arena maris et stelle celiô) multiplicatum futuris post seculis possidebat. Unde nec in cassum dignitatem describens hominis apostolus Cor. dicit7): Templum dei estis, dei edificacio estis et deus habitat in vobis. Magis utique intelligere voluit plus esse hominem quam civitatem, ut ostenderet, quam sit excellens dignitas hominis, quod sic capiat inmensitatem divine maiestatis. Et idcirco qui sic sciencia insigniti sunt, non inmerito 511b 1) Ez. 1, 18; 10, 12. — 2) Ez. 4, 1. — 3) Jer. 1, 18. — 4) Mat. 5, 16. — 5) Gen. 32, 28. — 6) Gen. 22, 17. — 7) I. Kor. 3, 16. a) Rkp. necne. (69)
„ n sola potest colligere que universorum et singulorum sunt, utpote civitatis. Porro ut liquidius hec constare queant, sciendum virtutes varias, que dispertite in multis sunt, solam Marie animam possidere. Quamvis igitur homo pleraque animancia geminis tantum contueatur luminibus, animalia tamen, que Ezechiel vidit, plena sunt ante et retro oculis,1) et quod pluribus et multis sparsim attribuitur, unumquodque animalium habere simul videtur, hinc denique iterum per Ezechielem dicitur2): Et tu fili hominis sume tibi laterem et pones eum coram te et describe in eo civitatem Jerusalem. Quid enim per laterem nisi hominem designamus? Later enim de limo fit et in perfectam massam lapidis coagulatur, et homo de limo factus est et in perfectum corpus humanum formatur. In latere vero Jerusalem civitas describitur, quia in homine Jerusalem civitas veraciter figuratur. Quod bene ostenditur, cum Jeremie a domino dicitur3): Ego dedi te hodie in civitatem munitam et in columpnam ferream et in murum eneum super omnem terram. Munita quippe civitas homo est mandata dei conser/ vans. Que munita tunc dicitur, quando contra huius mundi illecebras virtute munitur. Columpna quoque ferrea est, si in aggregacione bonorum operum stabilis et fixus permaneat ferrumque se per constancie duriciam contra vicia obtendat. Murus eneus est, si eciam id quod intus per virtutum congeriem acquisivit, bone operacionis exemplo foris ostentet ac velut es foris resplendeat, ut sic lux eius luceat coram hominibus et videant bona opera eius,4) necnona) eciam simul archana mentis in cordis cubiculo contegat per consciencie bone arbitrium et quasi muro eneo se in munimentum precingat. Hinc rursum ad Jacob angelus dicit5) : Non vocaberis amplius Jacob, sed Israel erit nomen tuum. Israel nomen patriarcha sumit, quia posteros de lumbis suis egredientes Israhelitas futuros previdit, hoc iam sub typo et nomine gessit, quod semen eius sicut arena maris et stelle celiô) multiplicatum futuris post seculis possidebat. Unde nec in cassum dignitatem describens hominis apostolus Cor. dicit7): Templum dei estis, dei edificacio estis et deus habitat in vobis. Magis utique intelligere voluit plus esse hominem quam civitatem, ut ostenderet, quam sit excellens dignitas hominis, quod sic capiat inmensitatem divine maiestatis. Et idcirco qui sic sciencia insigniti sunt, non inmerito 511b 1) Ez. 1, 18; 10, 12. — 2) Ez. 4, 1. — 3) Jer. 1, 18. — 4) Mat. 5, 16. — 5) Gen. 32, 28. — 6) Gen. 22, 17. — 7) I. Kor. 3, 16. a) Rkp. necne. (69)
Strana 70
splendori firmamenti parificantur,1) verum eciam si ad iusticiam erudierint multos, quod fulgeant ut stelle micantes in perpetuas eternitates,2) propheta dicit. 512a Quocirca et prelibatis adiciendum est antiquorum philosophorum exemplum, qui hominem microcosmum h. e. minorem mundum affirmaverant, quina) verius et nostrum ewangelium attrectemus, eum maiorem mundum astruentes, quia propter hominem mundus, non homo propter mundum est creatus, qui et non tantum mundus, sed quod stupendum/ est et admirabile, regnum celorum dicitur dicente veritate3): Regnum celorum intra vos est. O dignitatem hominis admirabilem, o dei virtutem ineffabilem! Qui in homine iusto regnum celorum seclusit, cuius ipse sit rex, et asseclas suos omnes reges constituit! Ast ille nimirum homo intra se regnum celorum habet, qui rite seipsum regit, qui se existimat precio magno emptum, qui iugiter deum in corde et corpore suo portat,4) ut sic sit maior Jerusalem civitate, maior mundo, maior firmamento et celo, ymmo et ipse sit regnum celorum. (4) Sane hinc nobis ad supernam Jerusalem matrem nostram ascendendum festinandumve est, in qua melior est dies una super milia.5) Hec est illibata sponsa domini sine macula et sine ruga,6) hec [teste] Johanne dilecto domini, quob) eam vid. tamquam sponsam ornatam viro suo?) nemo vidit melius, quam ex vivis lapidibus dicit esse constructam,s) cuius murus altus duodenis portis distinguitur, in quibus duodecim angeli. Item tribuume) XII scripta nomina, fundamenta habens XII et in fundamenti superficie XII lapides preciosos, XII quoque apostolorum nomina et nomen agni. Hec in circuitu XII continet mlia stadiorum in mensura.9) Omnia bisseno clauduntur numero. Heci per quadrum equaliter posita est, equam longitudinem latitudinemque altitudinem tenens; platee eius aurum mundum et dominus deus est templum eius et agnus. Porte eius semper aperte sunt, in quas nemo inquinatorum ingreditur. 10) In qua non est luctus neque clamor sed nec ullus dolor,11) sed est ibi mansio secura, patria totum continens quod in se delectat, populus sine murmure, quieti incole, humanarum rerum gentes indigenciam non habentes, ibi omnia blanda, omnia suavia, cuncta 1) Dan. 12, 3. — 2) tamže. —3) Luk. 17, 21. — 4) I. Kor. 6, 20. —5) Ž. 83, 11.—6) Ef 5, 27. — 7) Apok. 21, 2. — 8) II. Pet. 2, 5. — 9) Apok. 21, 12—16. 10) Apok. 21, 21—27. — 11) Apok. 21, 4. a) Psáno: quoniam. — b) Psáno: qui. — c) Rkp.: tribum. (70)
splendori firmamenti parificantur,1) verum eciam si ad iusticiam erudierint multos, quod fulgeant ut stelle micantes in perpetuas eternitates,2) propheta dicit. 512a Quocirca et prelibatis adiciendum est antiquorum philosophorum exemplum, qui hominem microcosmum h. e. minorem mundum affirmaverant, quina) verius et nostrum ewangelium attrectemus, eum maiorem mundum astruentes, quia propter hominem mundus, non homo propter mundum est creatus, qui et non tantum mundus, sed quod stupendum/ est et admirabile, regnum celorum dicitur dicente veritate3): Regnum celorum intra vos est. O dignitatem hominis admirabilem, o dei virtutem ineffabilem! Qui in homine iusto regnum celorum seclusit, cuius ipse sit rex, et asseclas suos omnes reges constituit! Ast ille nimirum homo intra se regnum celorum habet, qui rite seipsum regit, qui se existimat precio magno emptum, qui iugiter deum in corde et corpore suo portat,4) ut sic sit maior Jerusalem civitate, maior mundo, maior firmamento et celo, ymmo et ipse sit regnum celorum. (4) Sane hinc nobis ad supernam Jerusalem matrem nostram ascendendum festinandumve est, in qua melior est dies una super milia.5) Hec est illibata sponsa domini sine macula et sine ruga,6) hec [teste] Johanne dilecto domini, quob) eam vid. tamquam sponsam ornatam viro suo?) nemo vidit melius, quam ex vivis lapidibus dicit esse constructam,s) cuius murus altus duodenis portis distinguitur, in quibus duodecim angeli. Item tribuume) XII scripta nomina, fundamenta habens XII et in fundamenti superficie XII lapides preciosos, XII quoque apostolorum nomina et nomen agni. Hec in circuitu XII continet mlia stadiorum in mensura.9) Omnia bisseno clauduntur numero. Heci per quadrum equaliter posita est, equam longitudinem latitudinemque altitudinem tenens; platee eius aurum mundum et dominus deus est templum eius et agnus. Porte eius semper aperte sunt, in quas nemo inquinatorum ingreditur. 10) In qua non est luctus neque clamor sed nec ullus dolor,11) sed est ibi mansio secura, patria totum continens quod in se delectat, populus sine murmure, quieti incole, humanarum rerum gentes indigenciam non habentes, ibi omnia blanda, omnia suavia, cuncta 1) Dan. 12, 3. — 2) tamže. —3) Luk. 17, 21. — 4) I. Kor. 6, 20. —5) Ž. 83, 11.—6) Ef 5, 27. — 7) Apok. 21, 2. — 8) II. Pet. 2, 5. — 9) Apok. 21, 12—16. 10) Apok. 21, 21—27. — 11) Apok. 21, 4. a) Psáno: quoniam. — b) Psáno: qui. — c) Rkp.: tribum. (70)
Strana 71
tranquilla. Hanc igitur/ futuram tunc inquirimus civitatem,1) si recte 512b in via domini ambulamus, ut sine fine eius incolatum mereamur. Jerusalem igitur prima carnalibus preponitur, secunda spiritu- alibus mistice revelatur, tercia moraliter et vere introducitur, quarta stabiliter et eternaliter repromittitur. Heea) ergo Jerusalem civitates recte ad invicem adunantur, cum prima hic in terra se habeat moreb) penitencium, alia vid. sicut via, que ducit viatores ad patriam, subsequens sc.) fidelis anima, que se habet sicut oculi ancille in manibus -domine sue2) h. e. Jerusalem que sursum est3) matris nostre. Porro non absurdum nonque videtur -alienum, si Romam sub typo et nomine Jerusalem intelligamus. Porro enim quamvis fatendum sit in memoriam Christi passionis et rosei profluvium sanguinis Jerosolime locum celeberrimum existere, pre- sertim quia ibi dominus mortuus, ibi resurrexit celosque conscendit et super apostolos spiritum paraclitum misit: verumtamen quia simulacris litaverunt et prevaricati sunt legem domini4) dominum suum crucifigentes, ideo multiplicata est in eis ruina5) multiplicibus- qued) vapulaverunts) plagis et adusque intericionem deleti; sed hec omnia floccipendentes spreverunt. Quocirca magister et dominus in synagoga ventura eis mala predixit:7) Relinquetur, inquiens, vobis domus vestra vacua. Cumque adhuc eorum siciens salutem bissenos numero post se substituisset apostolos, eis potestatem quam ipse gesserat tribuisset, edictumque [ne] in viam gencium abirent dedisset, sed prius ut irent ad oves que perierunt domus Israel:s) non credi- derunt eis, sed averterunt sensum et declinaverunt oculos, ne recordarentur iudiciorum iustorum,9) eos contumeliis afficientes quos- dam occiderunte), lapidaverunt et flagellaverunt in synagogis suis 10) et prevaricatores divine effecti sunt legis,11) apostolorum similiter spreve runt iniunctum. Verum quia, ut in Machabeorum libris legitur, quod non propter locum gentem, sed propter gentem dominus locum elegerat: 12) sic itaque eis relinquentibus dominum a domino quoque derelicti sunt. Apostolis vero in orbem universum euntibus et semen verbi dei serentibus principe apostolorum Petro potestate clavium regni celorum accepta et super cathedram Rome residente novelle eccleste felici incremento filiacione nove prolis subvenitur, sicque per universa climata orbis Christi Jesu 521a 1) Žid. 13, 14. — 2) Ž. 122, 2. — 3) Gal. 4, 26. — 4) Ez. 17, 19. — 5) Ž 105, 29. — 6) Luk. 12, 47. — 7) Mat. 23, 38. — 8) Mat. 10, 5 n. — 9) Dan. 13, 9. — 10) Mat. 23, 34. — 11) Rím. 2, 25. — 12) II. Mak. 5, 19. a) Rkp.: hec. — b) Psáno: morte. — c) Rkp.: sicut. — d) Psáno: vapulati sunt; kor. opravil in marg. — e) Psáno occidunt. (71)
tranquilla. Hanc igitur/ futuram tunc inquirimus civitatem,1) si recte 512b in via domini ambulamus, ut sine fine eius incolatum mereamur. Jerusalem igitur prima carnalibus preponitur, secunda spiritu- alibus mistice revelatur, tercia moraliter et vere introducitur, quarta stabiliter et eternaliter repromittitur. Heea) ergo Jerusalem civitates recte ad invicem adunantur, cum prima hic in terra se habeat moreb) penitencium, alia vid. sicut via, que ducit viatores ad patriam, subsequens sc.) fidelis anima, que se habet sicut oculi ancille in manibus -domine sue2) h. e. Jerusalem que sursum est3) matris nostre. Porro non absurdum nonque videtur -alienum, si Romam sub typo et nomine Jerusalem intelligamus. Porro enim quamvis fatendum sit in memoriam Christi passionis et rosei profluvium sanguinis Jerosolime locum celeberrimum existere, pre- sertim quia ibi dominus mortuus, ibi resurrexit celosque conscendit et super apostolos spiritum paraclitum misit: verumtamen quia simulacris litaverunt et prevaricati sunt legem domini4) dominum suum crucifigentes, ideo multiplicata est in eis ruina5) multiplicibus- qued) vapulaverunts) plagis et adusque intericionem deleti; sed hec omnia floccipendentes spreverunt. Quocirca magister et dominus in synagoga ventura eis mala predixit:7) Relinquetur, inquiens, vobis domus vestra vacua. Cumque adhuc eorum siciens salutem bissenos numero post se substituisset apostolos, eis potestatem quam ipse gesserat tribuisset, edictumque [ne] in viam gencium abirent dedisset, sed prius ut irent ad oves que perierunt domus Israel:s) non credi- derunt eis, sed averterunt sensum et declinaverunt oculos, ne recordarentur iudiciorum iustorum,9) eos contumeliis afficientes quos- dam occiderunte), lapidaverunt et flagellaverunt in synagogis suis 10) et prevaricatores divine effecti sunt legis,11) apostolorum similiter spreve runt iniunctum. Verum quia, ut in Machabeorum libris legitur, quod non propter locum gentem, sed propter gentem dominus locum elegerat: 12) sic itaque eis relinquentibus dominum a domino quoque derelicti sunt. Apostolis vero in orbem universum euntibus et semen verbi dei serentibus principe apostolorum Petro potestate clavium regni celorum accepta et super cathedram Rome residente novelle eccleste felici incremento filiacione nove prolis subvenitur, sicque per universa climata orbis Christi Jesu 521a 1) Žid. 13, 14. — 2) Ž. 122, 2. — 3) Gal. 4, 26. — 4) Ez. 17, 19. — 5) Ž 105, 29. — 6) Luk. 12, 47. — 7) Mat. 23, 38. — 8) Mat. 10, 5 n. — 9) Dan. 13, 9. — 10) Mat. 23, 34. — 11) Rím. 2, 25. — 12) II. Mak. 5, 19. a) Rkp.: hec. — b) Psáno: morte. — c) Rkp.: sicut. — d) Psáno: vapulati sunt; kor. opravil in marg. — e) Psáno occidunt. (71)
Strana 72
nomen manifestatur. Quapropter cepit Jerusalem ad gencium se simulacra convertere et a gentilitatis errore ad ydolatriam3) Roma- norum populus se conferre et que prius a deo accepta fuit, modo quasi prevaricatrix subsistit. Unde bene Johannes in sua revelacione dicit, quia corpora eorum iacebant in plateis civitatis magne, que vocatur spiritualiter Sodoma et Egiptus, ubi et dominus eorum crucifixus est.1) Ecce quomodo in T. N. immutavit nomina, iam Sodoma iam nominando Egiptum, quodque subiungendo denuo dixit: „ubi dominus eorum crucifixus est“, per hoc volens innuere, quod Jerusalem sue passioni elegerat, Romam vero pro martirio membris suis reservabat. Ibi enim veteri legib) finem inposuit, hic nove legise) inicium fecit et sacramentorum. Roma igitur Jerusalem tamquam oleaster olive inseritur,2) ut facta esset socia eius radicis et pinguedinis et ut veri adoratores in spiritu et veritate3) secundum domini veritatem eum postmodum adorarent, ergo ut translatod) sacerdocio et legis fieret translacio4) et spreta synagoga ecclesia cresceret, phana et delubra delerentur et Christi latria augeretur et proiectis veteribus cerimoniis nove legis nova sacramenta prodirent. In hac enim Roma-Jerusalem verus apostolicus apostolos comitaris, in cathedra seniorum*) sedes, a dextris et sinistris cardinalium venerando stipatus collegio, pontificum turba, agmine magistrorum, cui vis misereris, premias bonos, malos perdis, hinc illinc anathematis mucrone percellens, claudis, aperis, laxas, stringis, li/gas pariter atque solvis. 521b De civitate dyaboli. Ecce potissima iam iterum lamenti materia subnectitur. Ecce peiora mala malis prioribus cumulantur, cum ipsa Jerusalem nostra plena populo esse conspicitur. Ante enim eam solam sedere flevimus, nunc plenam populo amplius lacrimamur. Eandem quoque esse eam dicimus, que vacua cernitur ac que plena esse populo perhibetur. Nec vicissim contraria hec videntur; esse namque potest hec vacua, que tamen populo esset plena. Nec refert, quod sit plena, cum magis impedimenti sibi sit, cum inimici eius multiplicati sunt super numerum.5) Sed eciam sola sedet, bonorum destituta 1) Apok. 11, 8 — 2) Řím. 11, 17. — 3) Jan 4, 23. — 4) Žid. 7, 12. — 5) Ž. 106, 32. — 6) Ž. 39, 6. a) Text: latriam. — b) Psáno: lege. — c) Rkp.: legi. — d) Rkp.: translacio. (72)
nomen manifestatur. Quapropter cepit Jerusalem ad gencium se simulacra convertere et a gentilitatis errore ad ydolatriam3) Roma- norum populus se conferre et que prius a deo accepta fuit, modo quasi prevaricatrix subsistit. Unde bene Johannes in sua revelacione dicit, quia corpora eorum iacebant in plateis civitatis magne, que vocatur spiritualiter Sodoma et Egiptus, ubi et dominus eorum crucifixus est.1) Ecce quomodo in T. N. immutavit nomina, iam Sodoma iam nominando Egiptum, quodque subiungendo denuo dixit: „ubi dominus eorum crucifixus est“, per hoc volens innuere, quod Jerusalem sue passioni elegerat, Romam vero pro martirio membris suis reservabat. Ibi enim veteri legib) finem inposuit, hic nove legise) inicium fecit et sacramentorum. Roma igitur Jerusalem tamquam oleaster olive inseritur,2) ut facta esset socia eius radicis et pinguedinis et ut veri adoratores in spiritu et veritate3) secundum domini veritatem eum postmodum adorarent, ergo ut translatod) sacerdocio et legis fieret translacio4) et spreta synagoga ecclesia cresceret, phana et delubra delerentur et Christi latria augeretur et proiectis veteribus cerimoniis nove legis nova sacramenta prodirent. In hac enim Roma-Jerusalem verus apostolicus apostolos comitaris, in cathedra seniorum*) sedes, a dextris et sinistris cardinalium venerando stipatus collegio, pontificum turba, agmine magistrorum, cui vis misereris, premias bonos, malos perdis, hinc illinc anathematis mucrone percellens, claudis, aperis, laxas, stringis, li/gas pariter atque solvis. 521b De civitate dyaboli. Ecce potissima iam iterum lamenti materia subnectitur. Ecce peiora mala malis prioribus cumulantur, cum ipsa Jerusalem nostra plena populo esse conspicitur. Ante enim eam solam sedere flevimus, nunc plenam populo amplius lacrimamur. Eandem quoque esse eam dicimus, que vacua cernitur ac que plena esse populo perhibetur. Nec vicissim contraria hec videntur; esse namque potest hec vacua, que tamen populo esset plena. Nec refert, quod sit plena, cum magis impedimenti sibi sit, cum inimici eius multiplicati sunt super numerum.5) Sed eciam sola sedet, bonorum destituta 1) Apok. 11, 8 — 2) Řím. 11, 17. — 3) Jan 4, 23. — 4) Žid. 7, 12. — 5) Ž. 106, 32. — 6) Ž. 39, 6. a) Text: latriam. — b) Psáno: lege. — c) Rkp.: legi. — d) Rkp.: translacio. (72)
Strana 73
auxilio. Non ergo sola, non populo repleta multo, bene sedet, quia aut plena aut vacua, est sola ex paucitate fidelium, plena ex super- fluitate perversorum: plena, quia multi vocati, sola, quia pauci electi.1) Plena ergo populo et plena iniquitate et peccato. Quanto igitur magis plena, tanto magis vacua. Hinc namque propheta ait:2) Multiplicasti gentem, non magnificasti leticiam. Quia igitur Jerusalem omni inmundicia et malicia plena fuit, districti iudicis vindictam contra se provocavit. Unde bene Jeremias inprecando ei dicit :3) Propterea da filios eorum in famem et deduc eos in manus gladii, fiant uxores eorum absque liberis et vidue et viri earum interficiantur morte, iuvenes eorum confodiautur gladio in prelio, audiatur clamor in domibus eorum. Adduces super eos latronem repente. Hec omnia venerunt super eos.4) Sic itaque eorum excre- scente malicia accrevit et pena et ulcione divina in transmigracionem deducti sunt Babilonis. Ast ne videar flagiciosam quidema illam civitatem Babi- lonie, que est civitas dyaboli, silencio preterire, restat celerius festinandum et de ea paulisper pestringere modicum, quia horrendum nimis est dictu audituque stupendum sordes eius describere, quo- modo in ea vidi iniquitatem et contradiccionem.5) Quapropter et magnum chaos est inter6) Jerusalem nostram, que sanctorum habitacio est, ut de ea scribitur, quia multorum ibi corpora sanctorum surrexerunt et visa sunt,7) et Babiloniam, que inmun- dorum est repleta spirituum multitudine, quia illa stante hec cecidit, prout scriptum ests): Cecidit, cecidit Babilon et facta est civitas demoniorum et custodia omnis spiritus inmundi. Hec tanto profundius cecidit, quantob) se alcius sustulit, conformem se reddens alme dei civitati. Hec est enim arrogancia pessimorum ultra omne sublime extolli, ut sic principarentur super omnes filios superbie9). Unde generacio prava et adultera signum de celo querit10) et per omnia nititur se equalem reddere deo, sicut scriptum est de dyaboloil): Ponam sedem meam ad aquilonem et ero similis altissimo. Unde que Moyses virtute divina signa Egipciis faciebat, emulantes faciebant et magi cum incantacionibus suis, sed minime sic poterant, quia devoravit serpens Moysi serpentes eorum12) et cinifes cum nequirent producere, quid nisi compelluntur anxii exclamare: Digitus dei est hic 13) 522a 1) Mat. 20, 16. — 2) Is. 9, 3. — 3) Jer. 18, 21 n. — 4) Mat. 23, 36. — 5) Z. 54, 10. —6) Luk. 16, 26 — 7) Mat. 27, 53. — 8) Apok. 18, 2. — 9) Job 41, 25. — 10) Mat. 12, 39. — 11) Is. 14, 14. — 12) Ex. 7, 12. — 13) Ex. 8, 19. a) Psáno: quidam. — b) Psáno: quando. (73)
auxilio. Non ergo sola, non populo repleta multo, bene sedet, quia aut plena aut vacua, est sola ex paucitate fidelium, plena ex super- fluitate perversorum: plena, quia multi vocati, sola, quia pauci electi.1) Plena ergo populo et plena iniquitate et peccato. Quanto igitur magis plena, tanto magis vacua. Hinc namque propheta ait:2) Multiplicasti gentem, non magnificasti leticiam. Quia igitur Jerusalem omni inmundicia et malicia plena fuit, districti iudicis vindictam contra se provocavit. Unde bene Jeremias inprecando ei dicit :3) Propterea da filios eorum in famem et deduc eos in manus gladii, fiant uxores eorum absque liberis et vidue et viri earum interficiantur morte, iuvenes eorum confodiautur gladio in prelio, audiatur clamor in domibus eorum. Adduces super eos latronem repente. Hec omnia venerunt super eos.4) Sic itaque eorum excre- scente malicia accrevit et pena et ulcione divina in transmigracionem deducti sunt Babilonis. Ast ne videar flagiciosam quidema illam civitatem Babi- lonie, que est civitas dyaboli, silencio preterire, restat celerius festinandum et de ea paulisper pestringere modicum, quia horrendum nimis est dictu audituque stupendum sordes eius describere, quo- modo in ea vidi iniquitatem et contradiccionem.5) Quapropter et magnum chaos est inter6) Jerusalem nostram, que sanctorum habitacio est, ut de ea scribitur, quia multorum ibi corpora sanctorum surrexerunt et visa sunt,7) et Babiloniam, que inmun- dorum est repleta spirituum multitudine, quia illa stante hec cecidit, prout scriptum ests): Cecidit, cecidit Babilon et facta est civitas demoniorum et custodia omnis spiritus inmundi. Hec tanto profundius cecidit, quantob) se alcius sustulit, conformem se reddens alme dei civitati. Hec est enim arrogancia pessimorum ultra omne sublime extolli, ut sic principarentur super omnes filios superbie9). Unde generacio prava et adultera signum de celo querit10) et per omnia nititur se equalem reddere deo, sicut scriptum est de dyaboloil): Ponam sedem meam ad aquilonem et ero similis altissimo. Unde que Moyses virtute divina signa Egipciis faciebat, emulantes faciebant et magi cum incantacionibus suis, sed minime sic poterant, quia devoravit serpens Moysi serpentes eorum12) et cinifes cum nequirent producere, quid nisi compelluntur anxii exclamare: Digitus dei est hic 13) 522a 1) Mat. 20, 16. — 2) Is. 9, 3. — 3) Jer. 18, 21 n. — 4) Mat. 23, 36. — 5) Z. 54, 10. —6) Luk. 16, 26 — 7) Mat. 27, 53. — 8) Apok. 18, 2. — 9) Job 41, 25. — 10) Mat. 12, 39. — 11) Is. 14, 14. — 12) Ex. 7, 12. — 13) Ex. 8, 19. a) Psáno: quidam. — b) Psáno: quando. (73)
Strana 74
Sicut igitur prefatus sum ante quadrifariam Jerusalem demon- strando, ita et quadrifariam Babiloniam subinferam et quasi offensoa) prius pede angariatus asperam oportet ut curram viam. Hec enim quadruplici loco construitur et sicut civitatem dei a terrena Jerusalem usque ad celestem eliminavi, ita econtra dyaboli civitatem a sublimi Babilonia usque ad infimam describam, ut sic ascendat usque ad celos et descendat usque ad abyssosl) pereatque memoria eius cum sonitu.2) Prima ergo Babilonia intelligitur in excelso valde, alia con- structa fuit in agro Senaar secundum rem gestam, tercia est anima infernalis, ultima dampnandorum infernus. 522b (1) Prima ergo Babilonia in excelso valde mon/ te ostenditur a dyabolo, in quo domino ostendit omnia regna mundi et gloriam eorum.3) Hec habet turres superbie in altitudine, muros ambicionis in circuitu, portas avariciae patefactas, que omnia malignus domino obtulit adversarius, quando omnia regna eorumque gloriam sibi ostendit mundi. Quapropter in se continet cives superbie xeno- doxas in cupiditate et avaros mamone et ideo in plateis eius est usura et dolus.4) Huius incole deambulant vias non bonas5) sed post peccata sua. Quia enim mons excelsus valde est, non potest ergo alcius ascendere, ne ipsos videatur eciam celos penetrare, a quibus corruit. (2) Expedit ergo, ut aliam designemus in terris Babiloniam. Hec enim a Nemroth gigante ac tyranno in agro Senaar construitur,6) ubi disseminato iam genere humano turris Babel postmodum edi- ficatur, cuius cacumen celos tangat. Recte igitur ibi construitur civitas dyaboli, ubi confusio orta est labii. Babel enim turris quatuor in altitudine consistit miliaribus, ambitus civitatis LXIV continet miliaria. Huius porte eree C sunt, prout hec idem plures videntur [testari] historie. Quanto igitur maior fuit in gloria, tanto fedior post casum iacuit misera. Hec est Babilon illa omnium viciorum mater, noverca virtutum, princeps demoniorum et cunctorum ma- gistra flagiciorum. Hanc sibi vendicant peccatores et habundantes in seculo decipientes in id ipsum. (3) Quam diaboli civitatem infelix comitatur anima. Anima quippe viciorum fuscata caligine, desperacionis contenebrata fuligine, 1) Ž. 106, 26. — 2) Ž. 9, 7. — 3) Mat. 4, 8. — 4) Ž. 54, 12. — 5) Ž. 35, 5. 6) Gen. 11. a) Text: offensio. (74)
Sicut igitur prefatus sum ante quadrifariam Jerusalem demon- strando, ita et quadrifariam Babiloniam subinferam et quasi offensoa) prius pede angariatus asperam oportet ut curram viam. Hec enim quadruplici loco construitur et sicut civitatem dei a terrena Jerusalem usque ad celestem eliminavi, ita econtra dyaboli civitatem a sublimi Babilonia usque ad infimam describam, ut sic ascendat usque ad celos et descendat usque ad abyssosl) pereatque memoria eius cum sonitu.2) Prima ergo Babilonia intelligitur in excelso valde, alia con- structa fuit in agro Senaar secundum rem gestam, tercia est anima infernalis, ultima dampnandorum infernus. 522b (1) Prima ergo Babilonia in excelso valde mon/ te ostenditur a dyabolo, in quo domino ostendit omnia regna mundi et gloriam eorum.3) Hec habet turres superbie in altitudine, muros ambicionis in circuitu, portas avariciae patefactas, que omnia malignus domino obtulit adversarius, quando omnia regna eorumque gloriam sibi ostendit mundi. Quapropter in se continet cives superbie xeno- doxas in cupiditate et avaros mamone et ideo in plateis eius est usura et dolus.4) Huius incole deambulant vias non bonas5) sed post peccata sua. Quia enim mons excelsus valde est, non potest ergo alcius ascendere, ne ipsos videatur eciam celos penetrare, a quibus corruit. (2) Expedit ergo, ut aliam designemus in terris Babiloniam. Hec enim a Nemroth gigante ac tyranno in agro Senaar construitur,6) ubi disseminato iam genere humano turris Babel postmodum edi- ficatur, cuius cacumen celos tangat. Recte igitur ibi construitur civitas dyaboli, ubi confusio orta est labii. Babel enim turris quatuor in altitudine consistit miliaribus, ambitus civitatis LXIV continet miliaria. Huius porte eree C sunt, prout hec idem plures videntur [testari] historie. Quanto igitur maior fuit in gloria, tanto fedior post casum iacuit misera. Hec est Babilon illa omnium viciorum mater, noverca virtutum, princeps demoniorum et cunctorum ma- gistra flagiciorum. Hanc sibi vendicant peccatores et habundantes in seculo decipientes in id ipsum. (3) Quam diaboli civitatem infelix comitatur anima. Anima quippe viciorum fuscata caligine, desperacionis contenebrata fuligine, 1) Ž. 106, 26. — 2) Ž. 9, 7. — 3) Mat. 4, 8. — 4) Ž. 54, 12. — 5) Ž. 35, 5. 6) Gen. 11. a) Text: offensio. (74)
Strana 75
libidinum commaculata prurigine. Anima inquam infernalis appro- pinquans infernoi) deorsum, murus eius miserum corpus eius ut paries dealbatum2) et ut sepulcrum decoratum, quod intus plenum est ossibus mortuorum.3) Turres sunt apices malicie et insipiencie eius, porte inpudici sensus eius, platee viciosus incessus eius, cives viciorum incolatus eius, aque inmoderatorum actuum pro- fluxus. (4) Sed iam loqui restat vice/ quarta de ultimo pago 531a Babilonis. Huius enim calamitates describere ignominiosum est valde mentemque plerumque avertunt. Que edificata est in lacu inferiori in tenebrosis et in umbra mortis.4) Muri eius de pariete inclinato et macerie depulsa5) edificati ex lapidibus mortuis in capite platearum dispersis.6) Ibi turres confusionis et porte eorum destructe.7) Cives eius deterrimi spiritus et maligni, dampnate quoque anime incole eius, ibi pilosi et honothauri alter vociferantur ad alterum;8) vie illorum tenebre et lubricum9) et deambulantes eas ceci ducesque cecorum.10) Ibi pro leticia est fletus et stridor dencium,11) pro deliciis ignis, sulphur et spiritus procellarum.12) Nullus ibi ordo sed sempi- ternus horror inhabitat.13) Nec differt quidem si Avion malediccionem terrestris sumat Babilonis. Nam revera prima dempta litera et altera permutata Avion Babilon erit. Quod nimirum verius constare tunc poterit, cum loco illius constructe Babilonie hec subrogetur; quia et ibi filii ire14), iniquitatis et perdicionis filii15) congregaverunt conven- ticula sua de sanguinibus15) et in transmigracionem deducti Babilonis illius. Hec itaque a via veritatis17) declinavit et ad viam iniquitatis cucurrit. Quod recte interpretacio vocabuli ostendit. Avion namque quasi a via veritatis devians dicitur, unde bene per prophetam de ea dicituris): Quomodo facta est meretrix civitas fidelis! Iusticia habitavit in ea, nunc autem homicide. In ea namque hereseos scisma fovetur, ibi verbi dei seges vulpecularum astucia depravatur, ibi nutat fides, naufragantur anime, opprimuntur iusti, sublimantur impii, pax inquietatur, fit cedes populi, animarum strages committitur et omnis spurciciea) et nequicie malicia reperitur. Eapropter iam mundus 1) Z. 87, 4. — 2) Sk. ap 23, 3. — 3) Mat. 23, 27. — 4) Z. 87, 7. 5) Z. 61, 4. — 6) Lament. 4, 1. — 7) Lament. 1, 4 — 8) Is. 4, 14. — 9) Ž. 33, 6. — 10) Mat. 15, 14. — 11) Mat. 8, 12 a j. — 12) Ž. 10, 6. — 13) Job 10, 22. 14) Ef. 2, 3. — 15) Jan 17, 12. — 16) Z. 15, 4. — 17) II. Pet. 1, 12. — 18) Is. 1, 21. Na to thema kázal Matouš z Krakova před kurií v Avignoně. a) Psáno: spurticie. (75)
libidinum commaculata prurigine. Anima inquam infernalis appro- pinquans infernoi) deorsum, murus eius miserum corpus eius ut paries dealbatum2) et ut sepulcrum decoratum, quod intus plenum est ossibus mortuorum.3) Turres sunt apices malicie et insipiencie eius, porte inpudici sensus eius, platee viciosus incessus eius, cives viciorum incolatus eius, aque inmoderatorum actuum pro- fluxus. (4) Sed iam loqui restat vice/ quarta de ultimo pago 531a Babilonis. Huius enim calamitates describere ignominiosum est valde mentemque plerumque avertunt. Que edificata est in lacu inferiori in tenebrosis et in umbra mortis.4) Muri eius de pariete inclinato et macerie depulsa5) edificati ex lapidibus mortuis in capite platearum dispersis.6) Ibi turres confusionis et porte eorum destructe.7) Cives eius deterrimi spiritus et maligni, dampnate quoque anime incole eius, ibi pilosi et honothauri alter vociferantur ad alterum;8) vie illorum tenebre et lubricum9) et deambulantes eas ceci ducesque cecorum.10) Ibi pro leticia est fletus et stridor dencium,11) pro deliciis ignis, sulphur et spiritus procellarum.12) Nullus ibi ordo sed sempi- ternus horror inhabitat.13) Nec differt quidem si Avion malediccionem terrestris sumat Babilonis. Nam revera prima dempta litera et altera permutata Avion Babilon erit. Quod nimirum verius constare tunc poterit, cum loco illius constructe Babilonie hec subrogetur; quia et ibi filii ire14), iniquitatis et perdicionis filii15) congregaverunt conven- ticula sua de sanguinibus15) et in transmigracionem deducti Babilonis illius. Hec itaque a via veritatis17) declinavit et ad viam iniquitatis cucurrit. Quod recte interpretacio vocabuli ostendit. Avion namque quasi a via veritatis devians dicitur, unde bene per prophetam de ea dicituris): Quomodo facta est meretrix civitas fidelis! Iusticia habitavit in ea, nunc autem homicide. In ea namque hereseos scisma fovetur, ibi verbi dei seges vulpecularum astucia depravatur, ibi nutat fides, naufragantur anime, opprimuntur iusti, sublimantur impii, pax inquietatur, fit cedes populi, animarum strages committitur et omnis spurciciea) et nequicie malicia reperitur. Eapropter iam mundus 1) Z. 87, 4. — 2) Sk. ap 23, 3. — 3) Mat. 23, 27. — 4) Z. 87, 7. 5) Z. 61, 4. — 6) Lament. 4, 1. — 7) Lament. 1, 4 — 8) Is. 4, 14. — 9) Ž. 33, 6. — 10) Mat. 15, 14. — 11) Mat. 8, 12 a j. — 12) Ž. 10, 6. — 13) Job 10, 22. 14) Ef. 2, 3. — 15) Jan 17, 12. — 16) Z. 15, 4. — 17) II. Pet. 1, 12. — 18) Is. 1, 21. Na to thema kázal Matouš z Krakova před kurií v Avignoně. a) Psáno: spurticie. (75)
Strana 76
531b fluctuat, abyssus abyssum invocat,1) nox nocti scienciam indicat2) et infernus expectans expectat ut absorbeat. In hac nephandissim a Avinionis Babilone presidet ecclesie malignancium perdicionis filius,3) tortuosus ille serpens4) et basi- liscus, perditus ille Robertus de Gebenaa), pociusb) de Gehenna, prius a car/ dine nunc a cardo dictus, here- ticus non veridicus, demens non Clemens, apostaticus non apostolicus, antipapa et non papa, antichristus non Christi vicarius, angelus sathane in angelum lucis transfiguratus5). Qui volens ascendere sacrosancte culmen ecclesie posuit sedem in aquilones) vid. Avinione et super cathedram pestilencie sedet7) ad mortificandas animas,s) ut decipiat pauperem et humilem et trucidet rectos corde,9) similem se gestiens reddere tibi, habens claves abyssi1o), patefaciens portas herebi miseris animabus, quas') tradente sathana suscepit. Qui est caput malignantis ecclesiel1) et caput super omnes fllios superbie,12) assidentibus sibi super cathe- dram Moysil3) perversis anticardinalibus, scribis vid. et phariseis, qui [in] malicia sua inveterati sunt et claudicaverunt a semitis suis14), ipsod) suo claudo principe ante in duas partes claudicante.15) Hii a domino funiculo e resticulis facto de templo eiecti sunt, hiis iuste columbarum cathedras et nummulariorum es et mensas dominus subvertit,16) qui metu divino postposito sanctum paraclitum venum- dabant et de iniquo mammona fenerantes epulabantur cottidie splendidel7), qui et Libero patri vespertina sacrificia temulenti lieo vacuatis sepe cratheribus offerebant. Hec est ecclesia malignancium sacerdotum, in qua tu sathanas et dy abolus, qui seducis universum mundum, Robertus vicarius antichristi regnas. O fan- tasma abhominabile, o execrabile ydolum, o perip- simais) sacerdotum et putridum membrum ecclesie, confusio populi, fabula vulgi, amaritudo fidelium, verecundia sacerdotum, scandalum christifidelium universorum! Te etenim iustorum congregacio contempnit, te caterva angelorum despicit, te supernorum civium concio spernit, tui ipse iam non meminit deus. Quid contra ictum fluminis niteris? 1) Z. 41, 8. — 2) Z. 18,3.— 3) Jan 17, 12. — 4) Is. 27, 1. — 5) II. Kor. 11, 14. — 6) Ž. 1, 1. — 7) Is. 14, 13 — s) Ez. 13, 19. — 9) Z. 36, 14. — 10) Apok. 20, 1. — 11) Z. 25, 5. — 12) Job 41, 25. — 13) Mat. 23, 2. — 14) Ž. 17, 46. 15) III. Král. 18, 21. — 16) Mat. 21, 12. — 17) Luk. 16, 19. — 18) I. Kor. 4, 13. a) Psáno: Jehenna. — b) Text: prius. — c) Rkp.: quos. — d) Psáno: ipse. (76)
531b fluctuat, abyssus abyssum invocat,1) nox nocti scienciam indicat2) et infernus expectans expectat ut absorbeat. In hac nephandissim a Avinionis Babilone presidet ecclesie malignancium perdicionis filius,3) tortuosus ille serpens4) et basi- liscus, perditus ille Robertus de Gebenaa), pociusb) de Gehenna, prius a car/ dine nunc a cardo dictus, here- ticus non veridicus, demens non Clemens, apostaticus non apostolicus, antipapa et non papa, antichristus non Christi vicarius, angelus sathane in angelum lucis transfiguratus5). Qui volens ascendere sacrosancte culmen ecclesie posuit sedem in aquilones) vid. Avinione et super cathedram pestilencie sedet7) ad mortificandas animas,s) ut decipiat pauperem et humilem et trucidet rectos corde,9) similem se gestiens reddere tibi, habens claves abyssi1o), patefaciens portas herebi miseris animabus, quas') tradente sathana suscepit. Qui est caput malignantis ecclesiel1) et caput super omnes fllios superbie,12) assidentibus sibi super cathe- dram Moysil3) perversis anticardinalibus, scribis vid. et phariseis, qui [in] malicia sua inveterati sunt et claudicaverunt a semitis suis14), ipsod) suo claudo principe ante in duas partes claudicante.15) Hii a domino funiculo e resticulis facto de templo eiecti sunt, hiis iuste columbarum cathedras et nummulariorum es et mensas dominus subvertit,16) qui metu divino postposito sanctum paraclitum venum- dabant et de iniquo mammona fenerantes epulabantur cottidie splendidel7), qui et Libero patri vespertina sacrificia temulenti lieo vacuatis sepe cratheribus offerebant. Hec est ecclesia malignancium sacerdotum, in qua tu sathanas et dy abolus, qui seducis universum mundum, Robertus vicarius antichristi regnas. O fan- tasma abhominabile, o execrabile ydolum, o perip- simais) sacerdotum et putridum membrum ecclesie, confusio populi, fabula vulgi, amaritudo fidelium, verecundia sacerdotum, scandalum christifidelium universorum! Te etenim iustorum congregacio contempnit, te caterva angelorum despicit, te supernorum civium concio spernit, tui ipse iam non meminit deus. Quid contra ictum fluminis niteris? 1) Z. 41, 8. — 2) Z. 18,3.— 3) Jan 17, 12. — 4) Is. 27, 1. — 5) II. Kor. 11, 14. — 6) Ž. 1, 1. — 7) Is. 14, 13 — s) Ez. 13, 19. — 9) Z. 36, 14. — 10) Apok. 20, 1. — 11) Z. 25, 5. — 12) Job 41, 25. — 13) Mat. 23, 2. — 14) Ž. 17, 46. 15) III. Král. 18, 21. — 16) Mat. 21, 12. — 17) Luk. 16, 19. — 18) I. Kor. 4, 13. a) Psáno: Jehenna. — b) Text: prius. — c) Rkp.: quos. — d) Psáno: ipse. (76)
Strana 77
quid contrà stimulum calcitras!)? quid satagis contra deum? Ecce enim cecidisti qui mane oriebaris2), ecce elevatus alisus es/ in petra 532a scandali.3) O utinam tedereta) te huius sceleris et novissima previderes4)! Non te seducat huius mundi vana nobilitas, sciturusb) quod infirma mundi elegit dominus, ut forcia queque confunderet5), non potencie crudelitatis severitas — nam teste Maria deposuit potentes de sede dominus et exaltavit humiles6) —, non diviciarum habundancia, quia ipsi peccatores et habundantes in seculo obtinuerunt divicias.7) Si vis, ut tibi consulatur sinceriter, acquiesce celeriter, attende et fac. Humiliare sub potenti manu dei,s) non erubesce perpetrata mala fletibus diluere; penitenciam igitur age, ut prima valeas opera facere9). Quam superbus Nabuchodonosor meruit,10) crudelis Manasses impe- travit11) et noxius latro sero obtinuit 2). Magne quippe virtutis et meriti est de malis erubescere, deflere reatum, Urbano summo subesse pontifici, confestim ad dominum converti, instanter perse- verare in bono, constanter et mori in bono. Ecce enim alma mater ecclesia nulli redeunti sinum claudit, omnibus enim miseretur, cuius veniam si quesiverist), impetrabis. De causa scismatis. Intuere queso, quanta mala sunt hec, ut tibi iam esse debeant lacrime panes die et nocte.13) Tuum namque primum deflere est hec. Iam heu prostituti quidam transmigraverunt, abierunt post sathanam14) in prelibatam civitatem demoniorum et ymolaverunt demo- niis et non deo.15) Et cum tu [sis] pastor grexque tuus oberret, nonne tuis incumbit humeris, eum ut reducas ovili dicasque : Habeo alias oves, feas] oportet me adducere16). Oportet ut solicicius queras. Te zelus domini teneat, diversas vias, diversas se- mitas inquiras, quibus errantes et incredulos redu- cere sic valeas. Eya bone opilio expergiscere. Puto enim interim, si recte tecum agitur, noctes oportet ut insompnes deducas, non te estus vel algor abigat, non as/ peritas gravis itineris vel longitudo removeat, ut tedio sic marcescas. Age igitur, optime pastorum, 532b 1) Sk. ap. 9, 5. — 2) Is. 14, 12. — 3) Z. 136, 9; I. Pet. 2, 8, — 4) Deut. 32, 29 — 5) I. Kor. 1, 28. — 6) Luk. 1, 52. — 7) Z. 72. 12. — 8) I. Pet. 5, 6. — 9) Apok. 2, 5. — 10) Dan. 4; 31 nn. — 11) Apokryfní modlitba Manassova. 12) Luk. 23, 43. — 13) Ž. 41, 4. — 414) I. Tim. 5, 5. — 15) Deut. 32, 17. 16) Jan 10, 16. a) Psáno: tederetque. ☞ b) Rkp.: sciturusque. — c) Rkp.: quieveris. (77)
quid contrà stimulum calcitras!)? quid satagis contra deum? Ecce enim cecidisti qui mane oriebaris2), ecce elevatus alisus es/ in petra 532a scandali.3) O utinam tedereta) te huius sceleris et novissima previderes4)! Non te seducat huius mundi vana nobilitas, sciturusb) quod infirma mundi elegit dominus, ut forcia queque confunderet5), non potencie crudelitatis severitas — nam teste Maria deposuit potentes de sede dominus et exaltavit humiles6) —, non diviciarum habundancia, quia ipsi peccatores et habundantes in seculo obtinuerunt divicias.7) Si vis, ut tibi consulatur sinceriter, acquiesce celeriter, attende et fac. Humiliare sub potenti manu dei,s) non erubesce perpetrata mala fletibus diluere; penitenciam igitur age, ut prima valeas opera facere9). Quam superbus Nabuchodonosor meruit,10) crudelis Manasses impe- travit11) et noxius latro sero obtinuit 2). Magne quippe virtutis et meriti est de malis erubescere, deflere reatum, Urbano summo subesse pontifici, confestim ad dominum converti, instanter perse- verare in bono, constanter et mori in bono. Ecce enim alma mater ecclesia nulli redeunti sinum claudit, omnibus enim miseretur, cuius veniam si quesiverist), impetrabis. De causa scismatis. Intuere queso, quanta mala sunt hec, ut tibi iam esse debeant lacrime panes die et nocte.13) Tuum namque primum deflere est hec. Iam heu prostituti quidam transmigraverunt, abierunt post sathanam14) in prelibatam civitatem demoniorum et ymolaverunt demo- niis et non deo.15) Et cum tu [sis] pastor grexque tuus oberret, nonne tuis incumbit humeris, eum ut reducas ovili dicasque : Habeo alias oves, feas] oportet me adducere16). Oportet ut solicicius queras. Te zelus domini teneat, diversas vias, diversas se- mitas inquiras, quibus errantes et incredulos redu- cere sic valeas. Eya bone opilio expergiscere. Puto enim interim, si recte tecum agitur, noctes oportet ut insompnes deducas, non te estus vel algor abigat, non as/ peritas gravis itineris vel longitudo removeat, ut tedio sic marcescas. Age igitur, optime pastorum, 532b 1) Sk. ap. 9, 5. — 2) Is. 14, 12. — 3) Z. 136, 9; I. Pet. 2, 8, — 4) Deut. 32, 29 — 5) I. Kor. 1, 28. — 6) Luk. 1, 52. — 7) Z. 72. 12. — 8) I. Pet. 5, 6. — 9) Apok. 2, 5. — 10) Dan. 4; 31 nn. — 11) Apokryfní modlitba Manassova. 12) Luk. 23, 43. — 13) Ž. 41, 4. — 414) I. Tim. 5, 5. — 15) Deut. 32, 17. 16) Jan 10, 16. a) Psáno: tederetque. ☞ b) Rkp.: sciturusque. — c) Rkp.: quieveris. (77)
Strana 78
minareque velis gregem tuum, qui in deserto abiit. Egredere et tu et precede gregem tuum et pasce eum in montibus uberrimis re- ducque ad caulas tuas, ut tu pastor unum cum ovili tuo sis. Con- grega eos in nacionibus1) nec te exasperet rigor, non vindicta vel ira inciteta) vel ira induret, ut redeuntibus abneges veniam et a prostratis viscera claudas pietatis. Suscipito ergo eos de via iniqui- tatis eorum — propter iniusticias enim suas humiliati sunt2) — et miserere conservis tuis sub te [sicut] eciam servus cupis tibi a domino tuo misereri?). Et quamquam morbide sunt oves, quas recipis, ut contagione sua tuum possint gregem inficere, potesb) tamen salutari medicina cicatrices eorum penitencia condigna ferri materia amputare. 541a Festina igitur et ne tardaveris. Facta nempe est velut vidua*) sancta mater ecclesia. En facta est subter et non supra. Ideo iam tempus eius miserendi advenit,5) ut nec eam sic ferme prostratam putaverim, non acsi legittimo sponso careat, sed quia persecutores eius apprehenderunt eam inter angustias.6) Fateor hereses, fateor scismata plurima sepius ante pullulasse, ecclesiam sepe persecucione vastatam, sanguinem sanctorum in circuitu Jerusalem fusum"): pre- sencium tamen malorum respectu omnia minora cen- seri. Cum et nimirum prefata forcius mala eciam modo nos teneant neque dubium, quod ex raritate fidelium nascenti tunc ecclesie minora potuere mala succrescere, que iam pre multitudine peiora prioribus videntur imminere. Ob quod facta est velut viduas) sancta mater ecclesia. Sed cur facta? aut quis auctor huius nepharii scismatis seu quis repertor huius perniciosi mali? Potuitne homo, que noluit deus? Presertim id, quod malum est facere, an voluntate hoc egerit divina? Quapropter sciendum tripliciter provenired) / hoc scismatis ma- lum: aut vid. ex solis hominibus siné deo, et tunc est malum atque peccatum, sicut scriptum est9): quoniam per hominem mors; aut ex permissione dei ex culpa tamen hominis, et sic est malum pene, sic illud Ysaie intelligitur1o): Ego deus creans malum vid. pene; aut fit malum ex voluntate dei absoluta omnimode, et tunc non est malum, quamquam hominibus id appareat malum, siquidem 1).Ž. 105, 47. — 2) Ž. 106, 17. — 3) Mat. 18, 33. — 4) Lament. 1, 1. — 5) Z. 101, 14. — 6) Lament. 1, 3. — 7) Ž. 78, 3. — s) Lament. 1, 1. — 9) I. Kor. 15, 21. — 10) Is. 42, 5. a) Psáno: potest. — b) Psáno: es. — c) Rkp: incidet. — d) Rkp.: pervenire. (78)
minareque velis gregem tuum, qui in deserto abiit. Egredere et tu et precede gregem tuum et pasce eum in montibus uberrimis re- ducque ad caulas tuas, ut tu pastor unum cum ovili tuo sis. Con- grega eos in nacionibus1) nec te exasperet rigor, non vindicta vel ira inciteta) vel ira induret, ut redeuntibus abneges veniam et a prostratis viscera claudas pietatis. Suscipito ergo eos de via iniqui- tatis eorum — propter iniusticias enim suas humiliati sunt2) — et miserere conservis tuis sub te [sicut] eciam servus cupis tibi a domino tuo misereri?). Et quamquam morbide sunt oves, quas recipis, ut contagione sua tuum possint gregem inficere, potesb) tamen salutari medicina cicatrices eorum penitencia condigna ferri materia amputare. 541a Festina igitur et ne tardaveris. Facta nempe est velut vidua*) sancta mater ecclesia. En facta est subter et non supra. Ideo iam tempus eius miserendi advenit,5) ut nec eam sic ferme prostratam putaverim, non acsi legittimo sponso careat, sed quia persecutores eius apprehenderunt eam inter angustias.6) Fateor hereses, fateor scismata plurima sepius ante pullulasse, ecclesiam sepe persecucione vastatam, sanguinem sanctorum in circuitu Jerusalem fusum"): pre- sencium tamen malorum respectu omnia minora cen- seri. Cum et nimirum prefata forcius mala eciam modo nos teneant neque dubium, quod ex raritate fidelium nascenti tunc ecclesie minora potuere mala succrescere, que iam pre multitudine peiora prioribus videntur imminere. Ob quod facta est velut viduas) sancta mater ecclesia. Sed cur facta? aut quis auctor huius nepharii scismatis seu quis repertor huius perniciosi mali? Potuitne homo, que noluit deus? Presertim id, quod malum est facere, an voluntate hoc egerit divina? Quapropter sciendum tripliciter provenired) / hoc scismatis ma- lum: aut vid. ex solis hominibus siné deo, et tunc est malum atque peccatum, sicut scriptum est9): quoniam per hominem mors; aut ex permissione dei ex culpa tamen hominis, et sic est malum pene, sic illud Ysaie intelligitur1o): Ego deus creans malum vid. pene; aut fit malum ex voluntate dei absoluta omnimode, et tunc non est malum, quamquam hominibus id appareat malum, siquidem 1).Ž. 105, 47. — 2) Ž. 106, 17. — 3) Mat. 18, 33. — 4) Lament. 1, 1. — 5) Z. 101, 14. — 6) Lament. 1, 3. — 7) Ž. 78, 3. — s) Lament. 1, 1. — 9) I. Kor. 15, 21. — 10) Is. 42, 5. a) Psáno: potest. — b) Psáno: es. — c) Rkp: incidet. — d) Rkp.: pervenire. (78)
Strana 79
enim racionem et causam horum possunt verisimiliter ignorare. Sicut de Oza legitur, qui coram archa dei a domino percussus est1) [ubi nescimus, utrum volente deo] aut dissimulante et permit- tente ea sint facta. Profecto deus omnia quecunque voluit fecit2) et erant valde bona3), non ergo malum fecit, quia peccatum malum est et idipsum nichil est, quia sine ipso factum est nichil.4) Huius ergo scismatis ipse factor vel auctor non est — liquet ergo ho- mines huius permaximi mali fuissea) factores, qui facere mala pec- cando potuerunt, propter que scisma exortum est. Porro ex multitudine inmanium delictorum unum universale permittitur sevire malum. Sic ex venialibus mortale nascitur et ex mortalibus plurimis unúm universale malum. Siccine prothoplastus omne genus hominum universali ac originali malo peccati infecit, qui vid. primo concupiscendo, gustando demum vetita inobediens fuit et ambiendo similis déo esse voluit malumque cum bono scire concupivit dyabolo suadente, ut noxia degustaret, cum diceret): Scit enim deus, quod in quocunque die comederitis ex eo, aperientur oculi vestri et eritis sicut dii scientes bonum et malum. Cumque demum omnis caro corrumperet viam suam,6) universale aliud malum evenit: nam vix octo salvatis hominibus? diluvio residui quoque deleti sunt. Ecce iam vidisti, qualiter factum est ministeriob) hominum presentis scismatis malum, qualiter eciam divina permissione id actum est. Modo restat sciendum, qualiter dei' voluntate quodammodo hoc factum fuerit malum. Profecto enim humana hoc requirebat 541b necessitas. Pax etenim tunc universum orbem tenebat, minime tamen caritas inter proximos ideo vigebat, sed unusquisque celabat et conservabat nequiciam et maliciam in corde suo, nec sue prave mentis conatus proximo foris indicabat, nec ulla quidem inter iustum et reprobum potuit discrecio reperiri. Dicebant namque homines non recta cogitantess) in cordibus suis9): Non videbit dominus et non intelliget deus Jacob. Ast ille qui ubique presens est et qui finxit oculum, numquid [non] considerabit10)? Haud eum queque occulta latebunt ac ut interrogaret iustum et impium,11) eos ab invicem separavit et pellem Ethyopis nigram12) et Nazareos suos esse can- didos13) demonstravit. Seiunxit ergo tabernacula Jacob a Cedar 1) II Král 6, 7. — 2) Ž. 134, 6. — 3) Gen. 1, 31. — 4) Jan 1, 3. — 5) Gen. 3, 5. — 6) Gen. 6, 12. — 7) I. Pet. 3, 20. — s) Sap. 2, 1. — 9) Z. 93, 7. 10) Z. 93, 9. — 11) Ž. 10, 5. — 12) Jer. 13, 23. — 13) Lament. 4, 7. a) Rkp.: fuisses. — b) Psáno: misterio. — c) Rkp.: de. (79)
enim racionem et causam horum possunt verisimiliter ignorare. Sicut de Oza legitur, qui coram archa dei a domino percussus est1) [ubi nescimus, utrum volente deo] aut dissimulante et permit- tente ea sint facta. Profecto deus omnia quecunque voluit fecit2) et erant valde bona3), non ergo malum fecit, quia peccatum malum est et idipsum nichil est, quia sine ipso factum est nichil.4) Huius ergo scismatis ipse factor vel auctor non est — liquet ergo ho- mines huius permaximi mali fuissea) factores, qui facere mala pec- cando potuerunt, propter que scisma exortum est. Porro ex multitudine inmanium delictorum unum universale permittitur sevire malum. Sic ex venialibus mortale nascitur et ex mortalibus plurimis unúm universale malum. Siccine prothoplastus omne genus hominum universali ac originali malo peccati infecit, qui vid. primo concupiscendo, gustando demum vetita inobediens fuit et ambiendo similis déo esse voluit malumque cum bono scire concupivit dyabolo suadente, ut noxia degustaret, cum diceret): Scit enim deus, quod in quocunque die comederitis ex eo, aperientur oculi vestri et eritis sicut dii scientes bonum et malum. Cumque demum omnis caro corrumperet viam suam,6) universale aliud malum evenit: nam vix octo salvatis hominibus? diluvio residui quoque deleti sunt. Ecce iam vidisti, qualiter factum est ministeriob) hominum presentis scismatis malum, qualiter eciam divina permissione id actum est. Modo restat sciendum, qualiter dei' voluntate quodammodo hoc factum fuerit malum. Profecto enim humana hoc requirebat 541b necessitas. Pax etenim tunc universum orbem tenebat, minime tamen caritas inter proximos ideo vigebat, sed unusquisque celabat et conservabat nequiciam et maliciam in corde suo, nec sue prave mentis conatus proximo foris indicabat, nec ulla quidem inter iustum et reprobum potuit discrecio reperiri. Dicebant namque homines non recta cogitantess) in cordibus suis9): Non videbit dominus et non intelliget deus Jacob. Ast ille qui ubique presens est et qui finxit oculum, numquid [non] considerabit10)? Haud eum queque occulta latebunt ac ut interrogaret iustum et impium,11) eos ab invicem separavit et pellem Ethyopis nigram12) et Nazareos suos esse can- didos13) demonstravit. Seiunxit ergo tabernacula Jacob a Cedar 1) II Král 6, 7. — 2) Ž. 134, 6. — 3) Gen. 1, 31. — 4) Jan 1, 3. — 5) Gen. 3, 5. — 6) Gen. 6, 12. — 7) I. Pet. 3, 20. — s) Sap. 2, 1. — 9) Z. 93, 7. 10) Z. 93, 9. — 11) Ž. 10, 5. — 12) Jer. 13, 23. — 13) Lament. 4, 7. a) Rkp.: fuisses. — b) Psáno: misterio. — c) Rkp.: de. (79)
Strana 80
54 a tabernaculis,1) segregavit agnos ab edis2) triticumque a palea3) dis- crevit et ut excoqueret ad purum scoriam eorum,4) quodammodo ipse hoc scisma fecit, ut sic per ignem tribulacionis uniuscuisquea) opus probaretur.5) Presentis enim scismatis malum ex se non est peccatum, sed ex peccatis quoddam proveniens generale malum, quod scisma dicitur. Noluit enim deus, ut peccarent homines, et tamen quia peccaverunt, scisma esse voluit. Nec ideo ipse peccavit, quia ne amplius laberentur, id fecit. Nec hoc malum fecit, ut inde veniret peccatum, sed hoc fecit malum,b) ut bo- num veniret; hanc divisionem inmisit, ut divisa forcius adunaret. Nunquam autem hoc universale malum divina maiestas dissimulando transiret, nisi prius id malicia hominum libero arbitrio peccando procuraret. Nunquam hoc scisma inmitteret, nisi eorum mala ad interitum multiplicari videret. Hinc et filii Adam turrim, cuius cacumen celum tangeret, sua cum niterentur edificare insania, universos confusio labii consecuta est, sicque in universa terra ipsi divisi quoque sunt,6) ut eorum sic tempera retur malicia, qui ex sua districcius potuissent ruere superbia). Prospice queso et intuere, quanta fuerit ira dei, que sic in filios diffidencie") exsevit, quantaque inde bona provenerint, quando secreta et abdita patefacta sunt cordium, quando quasi ex adipe prodiit iniquitas malorum,s) quando ea que in aure et in cubiculis silencio agebantur, revelabantur in tectis9): quando id quod ante delituerat palam fiebatd) universis, quando sub modio lucerne ab- scondite super candelabro rutilarunt,10) quando ypocritarum tenebre sub divo patuerunt, quando livor pessimi cordis exprobrans labiis foris personabat, quando iusti lacessiti obprobriis tamquam purga- menta11) fiebant, quando impii ut cedrus Libanil2) eminebant et uni- versa mala hominum sicut crassitudo terre super terram erumpebant.13) Denique quod proch eciam deplorandum est tam celebrese) et venerandos pontifices, tam gnaros magistros, preclaros monachos virtutum venustate conspicuos viros sanctimonia et religione, adeo a demonio meridiano14) vexatos, ut pre nimia pusillanimitatis inercia proprie temeritatis malicia dei linquentes iusticiam crudelitati pocius inserviant tyrannorum et blandiente eis mundo tradicionibus per- 1) Ž. 119, 5. — 2) Mat. 25, 32. — 3) Mat. 3, 12. — 4) Is. 1, 25. = 5) I. Kor. 3, 13. — 6) Gen. 11. — 7) Ef. 5, 6. — 8) Ž. 72, 7. — 9) Luk 12, 3. — 10) Mat. 5, 15. — 11) I. Kor. 4, 13. — 12) Ž. 36, 35. — 13) Z. 140, 7. — 14) Ž. 90, 6. a) Rkp.: uniuscunque. — b) Rkp. malum fecit malum. — c) Rkp.: ex suo... ruere et superbia. — d) Rkp.: fiebant. — e) Rkp.: celibes. (80)
54 a tabernaculis,1) segregavit agnos ab edis2) triticumque a palea3) dis- crevit et ut excoqueret ad purum scoriam eorum,4) quodammodo ipse hoc scisma fecit, ut sic per ignem tribulacionis uniuscuisquea) opus probaretur.5) Presentis enim scismatis malum ex se non est peccatum, sed ex peccatis quoddam proveniens generale malum, quod scisma dicitur. Noluit enim deus, ut peccarent homines, et tamen quia peccaverunt, scisma esse voluit. Nec ideo ipse peccavit, quia ne amplius laberentur, id fecit. Nec hoc malum fecit, ut inde veniret peccatum, sed hoc fecit malum,b) ut bo- num veniret; hanc divisionem inmisit, ut divisa forcius adunaret. Nunquam autem hoc universale malum divina maiestas dissimulando transiret, nisi prius id malicia hominum libero arbitrio peccando procuraret. Nunquam hoc scisma inmitteret, nisi eorum mala ad interitum multiplicari videret. Hinc et filii Adam turrim, cuius cacumen celum tangeret, sua cum niterentur edificare insania, universos confusio labii consecuta est, sicque in universa terra ipsi divisi quoque sunt,6) ut eorum sic tempera retur malicia, qui ex sua districcius potuissent ruere superbia). Prospice queso et intuere, quanta fuerit ira dei, que sic in filios diffidencie") exsevit, quantaque inde bona provenerint, quando secreta et abdita patefacta sunt cordium, quando quasi ex adipe prodiit iniquitas malorum,s) quando ea que in aure et in cubiculis silencio agebantur, revelabantur in tectis9): quando id quod ante delituerat palam fiebatd) universis, quando sub modio lucerne ab- scondite super candelabro rutilarunt,10) quando ypocritarum tenebre sub divo patuerunt, quando livor pessimi cordis exprobrans labiis foris personabat, quando iusti lacessiti obprobriis tamquam purga- menta11) fiebant, quando impii ut cedrus Libanil2) eminebant et uni- versa mala hominum sicut crassitudo terre super terram erumpebant.13) Denique quod proch eciam deplorandum est tam celebrese) et venerandos pontifices, tam gnaros magistros, preclaros monachos virtutum venustate conspicuos viros sanctimonia et religione, adeo a demonio meridiano14) vexatos, ut pre nimia pusillanimitatis inercia proprie temeritatis malicia dei linquentes iusticiam crudelitati pocius inserviant tyrannorum et blandiente eis mundo tradicionibus per- 1) Ž. 119, 5. — 2) Mat. 25, 32. — 3) Mat. 3, 12. — 4) Is. 1, 25. = 5) I. Kor. 3, 13. — 6) Gen. 11. — 7) Ef. 5, 6. — 8) Ž. 72, 7. — 9) Luk 12, 3. — 10) Mat. 5, 15. — 11) I. Kor. 4, 13. — 12) Ž. 36, 35. — 13) Z. 140, 7. — 14) Ž. 90, 6. a) Rkp.: uniuscunque. — b) Rkp. malum fecit malum. — c) Rkp.: ex suo... ruere et superbia. — d) Rkp.: fiebant. — e) Rkp.: celibes. (80)
Strana 81
versis pravis et variis adinvencionibus suis sub astua) vulpecule pauculas reliquias fidelium gliscant finaliter absorbere. Nonne plangendum similiter nonnulos bachari tyrannide beneficiorum ingratos? lupos inquam feroces ac rapidos substanciam egenorum comminuentes vigere modo? Quis vulpis nomine? Abbas Cassini Montis. Nosti bene enim : habuit foveas. Quis lupus rapax ? Nonne Carolus quondam regulus Siculorum, qui vespere rapiebat et mane spolia dividebat?1) Refert igitur hunc et illum vulpecule simul ac lupi quemque sortiri modum. Tu/ quoque sicut ovis in medio luporum missus simplicitatem te columbe tenere et prudenciam expedit serpentinam.2) Ast numquid redditur pro bono malum?3) Ille per te abbas factus, hic throno prefectus regali; indignum precinxisti corona. En boni accepti utrique inmemores ille tradidit, iste te cepit captivum. Tu quoque cum impiis reputatus eras,4) pacificus cum hiis qui oderant pacem.5) Hec infidelitas deum ad iracundiam concitavit,6) conturbat celos et offendit aures iustorum. Eum bonum putabas, qui versipellis erat, et quem exposite gradientem cernebas, ad iniquitatis flagicium festinabat. Tu tamen laqueo tunc contrito a domino liberatus?) in posterum caucior esse debueras, has feras bestias minime aliarum societate caruisse. An non totum iam malum fit, quod duorum horum animalium more fit? Aut enim lingua subdola pelicimur aut tyrannica calde subicimur, utrimque vastamur, utrimque destruimur. Non refert, si ense cadimus aut ficta fallacia opprimamur. Idem dampnum, eadem mors, idem finis, quamquam modo alio Jude et alio Cayphe. Ille quidem sub pacis osculo intra pectus mortem palliabat,s) iste vero palam pro populo unum moriturum acclamabat9) — finis utrorumque malus. Nec multum distant lingua et labia, quia ille osculo, alius lingua interfecit. In hac quippe contrarietate difficilis tibi additus pre- paratur. Nam si dissimulas, negligis, si corripis, destruis, quia perversi difficile corriguntur.10) Hiib) eciam nec blando sermone flectuntur. Interest autem inter hec extrema difficile reperiri mediume) teque postulare a domino, ut qui omnibus tribuit habundanter,11) in hiis tribuat intellectum. 12) 5425 1) Gen. 49, 17. — 2) Mat. 10, 16. — 3) Jer. 18, 20. — 4) Is. 53, 12. — 5) Ž. 119, 7. — 6) Jer. 8, 19. — 7) Z. 123, 7. — 8) Mat. 26, 49. — 9) Jan 11, 50. — 10) Eccl. 1, 15. — 11) I. Tim. 6, 17. — 12) Ž. 118, 34 a. j. a) Tak Jenstein místo: astucia. — b) Rkp.: hic. — c) Rkp.: remedium, „Studie a texty.“ (81) 6
versis pravis et variis adinvencionibus suis sub astua) vulpecule pauculas reliquias fidelium gliscant finaliter absorbere. Nonne plangendum similiter nonnulos bachari tyrannide beneficiorum ingratos? lupos inquam feroces ac rapidos substanciam egenorum comminuentes vigere modo? Quis vulpis nomine? Abbas Cassini Montis. Nosti bene enim : habuit foveas. Quis lupus rapax ? Nonne Carolus quondam regulus Siculorum, qui vespere rapiebat et mane spolia dividebat?1) Refert igitur hunc et illum vulpecule simul ac lupi quemque sortiri modum. Tu/ quoque sicut ovis in medio luporum missus simplicitatem te columbe tenere et prudenciam expedit serpentinam.2) Ast numquid redditur pro bono malum?3) Ille per te abbas factus, hic throno prefectus regali; indignum precinxisti corona. En boni accepti utrique inmemores ille tradidit, iste te cepit captivum. Tu quoque cum impiis reputatus eras,4) pacificus cum hiis qui oderant pacem.5) Hec infidelitas deum ad iracundiam concitavit,6) conturbat celos et offendit aures iustorum. Eum bonum putabas, qui versipellis erat, et quem exposite gradientem cernebas, ad iniquitatis flagicium festinabat. Tu tamen laqueo tunc contrito a domino liberatus?) in posterum caucior esse debueras, has feras bestias minime aliarum societate caruisse. An non totum iam malum fit, quod duorum horum animalium more fit? Aut enim lingua subdola pelicimur aut tyrannica calde subicimur, utrimque vastamur, utrimque destruimur. Non refert, si ense cadimus aut ficta fallacia opprimamur. Idem dampnum, eadem mors, idem finis, quamquam modo alio Jude et alio Cayphe. Ille quidem sub pacis osculo intra pectus mortem palliabat,s) iste vero palam pro populo unum moriturum acclamabat9) — finis utrorumque malus. Nec multum distant lingua et labia, quia ille osculo, alius lingua interfecit. In hac quippe contrarietate difficilis tibi additus pre- paratur. Nam si dissimulas, negligis, si corripis, destruis, quia perversi difficile corriguntur.10) Hiib) eciam nec blando sermone flectuntur. Interest autem inter hec extrema difficile reperiri mediume) teque postulare a domino, ut qui omnibus tribuit habundanter,11) in hiis tribuat intellectum. 12) 5425 1) Gen. 49, 17. — 2) Mat. 10, 16. — 3) Jer. 18, 20. — 4) Is. 53, 12. — 5) Ž. 119, 7. — 6) Jer. 8, 19. — 7) Z. 123, 7. — 8) Mat. 26, 49. — 9) Jan 11, 50. — 10) Eccl. 1, 15. — 11) I. Tim. 6, 17. — 12) Ž. 118, 34 a. j. a) Tak Jenstein místo: astucia. — b) Rkp.: hic. — c) Rkp.: remedium, „Studie a texty.“ (81) 6
Strana 82
De viduitate ecclesie. Expectabam pacem et non venit,1), quesivi bona2) et ecce turbacio,3) concupivi gaudia lucis et ecce tenebre tribulacionis et lux obtenebrata est in caligine eius.4) Restituantur igitur denuo lacrime oculis meis, diriventur iterum aque mee foras, convertantur in salsuginema) et indesinenter excavent genas lacrimarum stillicidiis. En spine intellexerunt rampnum5) et tribulacionem dolor invenit. Utquid iterum pelagus fluctuat, contrariis equor ventis insultat, procelle tument, vorticibus occursant scopuli, operitur fluctibus navi- cula Petri? En fama loquitur, miscentur falsa veris, quia dicunt omne malum adversus te mencientess) inimici tui — si tamen mendax fama est, que universaliter astruitur. Veraciter a nonnullis affirmatur, ingeminantesb) euge et dicitur michi per singulos dies:7) Ubi est papa tuus? Periit, inquiunt, memoria eius cum sonitu.s) En vallo circumdatus est, non est ei adiutor9) nec auxiliarius. Expectatur antipapa per Romanos. Tu repellendus quoque, qualiter quoque ceperis cardinales et eos aculeo tractos miserabiliter cruciaveris. Quo culpentur, quo te culpent? Quid tibi cum Karolo Siculorum rege et ipsi quid de te? An propriam ulciscaris iniuriam an aliorum propulses vindictam? An nepotes ditare tuos causa hec tui fuerit iurgii? cur sic sanguis innoxiuse) funderetur?10) cur tot animarum pericula fierent, tot clades populorum? Hec et hiis similia mentita est iniquitas sibi.11) Hec obprobria exprobrancium tibi ceciderunt super me.12) Adiciunt insuper peius priore scismad) vigere modo. Anticardinalibus nempe prioribus ut edise) ab agnis segregatis et velut putrida membra iam abscisis, stupendum et scandalosum est eciam in fratribus tuis, quos ipse eos et non ipsi te elegisti,13) scisma crassari et sicut in utero Rebecce14) ita et in visceribus sancte matris ecclesie belligerare filios. Aiunt eciam et hii sanctam matrem ecclesiam sponso suo orbatam et factam esse velut viduam. Sed cur ut vidua cernitur? Nimirum racio subsistit, quia merore absumitur seque conformet imminentibus malis nostris. Et rursum quia ipsa constat 551a 1). Jer. 8, 15. — 2) Přísl. 11, 27. — 3) Is. 17. 14. — 4) Is. 5, 30. —5) Ž. 57, 10. — 6) Mat. 5, 11. — 7) Ž. 41, 11. — 8) Ž. 9, 7. — 9) Ž. 21, 12. — 10) Deut. 19, 10 a j. — 11) Ž. 26, 12. — 12) Ž. 68, 10. — 13) Jan 15, 16. — 14) Gen. 25, 22. a) Rkp.: salsugine. — b) Tak místo ingeminantibus. — c) Rkp.: noxius, d) Rkp.: scismata. — e) Rkp.: edos. (82)
De viduitate ecclesie. Expectabam pacem et non venit,1), quesivi bona2) et ecce turbacio,3) concupivi gaudia lucis et ecce tenebre tribulacionis et lux obtenebrata est in caligine eius.4) Restituantur igitur denuo lacrime oculis meis, diriventur iterum aque mee foras, convertantur in salsuginema) et indesinenter excavent genas lacrimarum stillicidiis. En spine intellexerunt rampnum5) et tribulacionem dolor invenit. Utquid iterum pelagus fluctuat, contrariis equor ventis insultat, procelle tument, vorticibus occursant scopuli, operitur fluctibus navi- cula Petri? En fama loquitur, miscentur falsa veris, quia dicunt omne malum adversus te mencientess) inimici tui — si tamen mendax fama est, que universaliter astruitur. Veraciter a nonnullis affirmatur, ingeminantesb) euge et dicitur michi per singulos dies:7) Ubi est papa tuus? Periit, inquiunt, memoria eius cum sonitu.s) En vallo circumdatus est, non est ei adiutor9) nec auxiliarius. Expectatur antipapa per Romanos. Tu repellendus quoque, qualiter quoque ceperis cardinales et eos aculeo tractos miserabiliter cruciaveris. Quo culpentur, quo te culpent? Quid tibi cum Karolo Siculorum rege et ipsi quid de te? An propriam ulciscaris iniuriam an aliorum propulses vindictam? An nepotes ditare tuos causa hec tui fuerit iurgii? cur sic sanguis innoxiuse) funderetur?10) cur tot animarum pericula fierent, tot clades populorum? Hec et hiis similia mentita est iniquitas sibi.11) Hec obprobria exprobrancium tibi ceciderunt super me.12) Adiciunt insuper peius priore scismad) vigere modo. Anticardinalibus nempe prioribus ut edise) ab agnis segregatis et velut putrida membra iam abscisis, stupendum et scandalosum est eciam in fratribus tuis, quos ipse eos et non ipsi te elegisti,13) scisma crassari et sicut in utero Rebecce14) ita et in visceribus sancte matris ecclesie belligerare filios. Aiunt eciam et hii sanctam matrem ecclesiam sponso suo orbatam et factam esse velut viduam. Sed cur ut vidua cernitur? Nimirum racio subsistit, quia merore absumitur seque conformet imminentibus malis nostris. Et rursum quia ipsa constat 551a 1). Jer. 8, 15. — 2) Přísl. 11, 27. — 3) Is. 17. 14. — 4) Is. 5, 30. —5) Ž. 57, 10. — 6) Mat. 5, 11. — 7) Ž. 41, 11. — 8) Ž. 9, 7. — 9) Ž. 21, 12. — 10) Deut. 19, 10 a j. — 11) Ž. 26, 12. — 12) Ž. 68, 10. — 13) Jan 15, 16. — 14) Gen. 25, 22. a) Rkp.: salsugine. — b) Tak místo ingeminantibus. — c) Rkp.: noxius, d) Rkp.: scismata. — e) Rkp.: edos. (82)
Strana 83
ex bonorum et malorum congregacione, recte igitur/ poterit inter- 5515 polatim lugubrem [et] exhilaratam se reddere et gaudere cum gaudentibus et flere cum flentibusl) instar pie matris, quippe cuius viscera commota sunt super filios suos.2) Quod denique osten- ditur, cum dicitur in Canticis:3) Nigra sum, sed formosa. Nigram se dicit, ut ostendat, quod sit velut vidua, formosa, quatenus appareat esse sponsam. Hec sane, quamvis sit velut vidua, non tamen desiit ideo esse sponsa, sed ut affluens deliciis innixa est super dilectum sponsum suum4) in celis et ut vidua esset, descendit de celis satura- taque est obprobriis.5) Ast que sic descendit ornata, numquid iam non suis cernitur monilibus spoliata? Preclari nempe viri vere monilia ortho- doxe fidei alienati sunt ab ea et foris queque decora eius tulerunt, ut omnis decor filie regis tantum ab intus sitô) et non deforis. En et novis- sime tulerunt pallium suum custodes murorum") quondam, vid, cardi- nales speculatores et custodes eius. Et sic egressus est omnis decor a filia Syon.3) Merito igitur facta est velut vidua,9) quam et humilis habitus talem demonstrat et proprius viduarum gestus et actus indicat. Nempe et cum Maria auscultans verbum sedet secus pedes domini,10) cum Judith sacco et cilicio induta ieiunat,11) orat cottidie in templo ut filiaa) Phanuel,12) fame cruciatur ut vidua in Sarepta Sydoniorum,13) vix duo era possidet que tandem gazophilacio inmit- tenda tribuat,14) flet conturbata gemitibis velut vidua que Elyzeum oravitb) pro filio.15) Recte igitur velut vidua facta esse creditur. Sed cum sit virgo, dicitur et sponsa agni sine macula et sine ruga,16) cur rugis contrahitur, pannosis et sordidis vestibus superinduitur et velut sedere cernitur vidua? Revera enim miseriis nostris com- paratur et idcirco plangit ut virgoi7), sedet ut vidua a sponsi amplexibus aliena et suo sponso utcumquec) conformata. Nempe exultat cum sponso in celis et in terra! luget cum filiis. Oportet denique eam sponsum suum imitari, et petentem celos et nichilominus in terris cum suis se fore usque ad consummacionem seculiis) polli- centem. Emulatur enim sponsum, sequitur agnum quocunque ierit. 19) En vere agnum sequitur, qui seipsum pro peccatis obtulit, insordidari voluit et nostras sordes abluit, elegit pauper fieri dives in omnes,20) formam servi accepit21) universorum dominus, qui per 552a 1) Řím. 12, 15. — 2) III. Král. 3, 23. — 3) Cant. 1, 4. — 4) Cant. 8, 5. — 5) Lament. 3, 30. — 6) Z. 44, 14. — 7) Cant. 5, 7. — 8) Lament. 1, 6. 9) Lament 1, 1. — 10) Luk. 10, 40. — 11) Judit. 9, 1. — 12) I. Král. 1. — 13) III. Král. 17, 12. — 14) Mar. 12, 41 n. — 15) IV. Král. 4, 27. — 16) Ef. 5, 27 — 17) Joel. 1, 8. — 18) Mat. 28, 20. — 19) Apok. 14, 4 — 20) II. Kor. 8,9; Řím. 10, 12. — 21) Filip. 2, 7. a) Rkp.: et, vidua. — b) Psáno: orat. — c) Rkp.: utrumque. (83) e
ex bonorum et malorum congregacione, recte igitur/ poterit inter- 5515 polatim lugubrem [et] exhilaratam se reddere et gaudere cum gaudentibus et flere cum flentibusl) instar pie matris, quippe cuius viscera commota sunt super filios suos.2) Quod denique osten- ditur, cum dicitur in Canticis:3) Nigra sum, sed formosa. Nigram se dicit, ut ostendat, quod sit velut vidua, formosa, quatenus appareat esse sponsam. Hec sane, quamvis sit velut vidua, non tamen desiit ideo esse sponsa, sed ut affluens deliciis innixa est super dilectum sponsum suum4) in celis et ut vidua esset, descendit de celis satura- taque est obprobriis.5) Ast que sic descendit ornata, numquid iam non suis cernitur monilibus spoliata? Preclari nempe viri vere monilia ortho- doxe fidei alienati sunt ab ea et foris queque decora eius tulerunt, ut omnis decor filie regis tantum ab intus sitô) et non deforis. En et novis- sime tulerunt pallium suum custodes murorum") quondam, vid, cardi- nales speculatores et custodes eius. Et sic egressus est omnis decor a filia Syon.3) Merito igitur facta est velut vidua,9) quam et humilis habitus talem demonstrat et proprius viduarum gestus et actus indicat. Nempe et cum Maria auscultans verbum sedet secus pedes domini,10) cum Judith sacco et cilicio induta ieiunat,11) orat cottidie in templo ut filiaa) Phanuel,12) fame cruciatur ut vidua in Sarepta Sydoniorum,13) vix duo era possidet que tandem gazophilacio inmit- tenda tribuat,14) flet conturbata gemitibis velut vidua que Elyzeum oravitb) pro filio.15) Recte igitur velut vidua facta esse creditur. Sed cum sit virgo, dicitur et sponsa agni sine macula et sine ruga,16) cur rugis contrahitur, pannosis et sordidis vestibus superinduitur et velut sedere cernitur vidua? Revera enim miseriis nostris com- paratur et idcirco plangit ut virgoi7), sedet ut vidua a sponsi amplexibus aliena et suo sponso utcumquec) conformata. Nempe exultat cum sponso in celis et in terra! luget cum filiis. Oportet denique eam sponsum suum imitari, et petentem celos et nichilominus in terris cum suis se fore usque ad consummacionem seculiis) polli- centem. Emulatur enim sponsum, sequitur agnum quocunque ierit. 19) En vere agnum sequitur, qui seipsum pro peccatis obtulit, insordidari voluit et nostras sordes abluit, elegit pauper fieri dives in omnes,20) formam servi accepit21) universorum dominus, qui per 552a 1) Řím. 12, 15. — 2) III. Král. 3, 23. — 3) Cant. 1, 4. — 4) Cant. 8, 5. — 5) Lament. 3, 30. — 6) Z. 44, 14. — 7) Cant. 5, 7. — 8) Lament. 1, 6. 9) Lament 1, 1. — 10) Luk. 10, 40. — 11) Judit. 9, 1. — 12) I. Král. 1. — 13) III. Král. 17, 12. — 14) Mar. 12, 41 n. — 15) IV. Král. 4, 27. — 16) Ef. 5, 27 — 17) Joel. 1, 8. — 18) Mat. 28, 20. — 19) Apok. 14, 4 — 20) II. Kor. 8,9; Řím. 10, 12. — 21) Filip. 2, 7. a) Rkp.: et, vidua. — b) Psáno: orat. — c) Rkp.: utrumque. (83) e
Strana 84
552b Zachariam vaticinatus est rex pauper sordidis indutus vestibus sedere super pullum asine subiugalis.1) Hic denique multa mala in hoc mundo sustinuit: sui nempe eum non receperunt2), hic adhuc tenere in utero matris describitur, ut iumentum factus in stabulo ponitur, ut pabulum in presepio reclinatur, vilibus panniculis, qui celum et terram vestit decore, involvitur; hic primus odio habitus ab Herode necandus queritur, nocte puer fugit ad exteras Egipti regiones; hic et predicat in signum cui contradicitur,3) ejus signis et prodigiis non creditur: Non potest, inquiunt, peccator talia signa facere.4) Hic denique deridetur et in Belzebub principe demoniorum eicere demonia dicitur;5) vorax, potator vini, publicanorum') consors a) seductorque plebis") criminatur, sepius a scribis et phariseis in sermone temptatur, qui percuciebant eum in lingua sua, non atten- dentes ad universos sermones eius.8) Porro ut apponeretur iniquitas super iniquitatem eorum,9) hunc de monte sepius precipitare, sepius lapidare et capere gestiunt, ut eum morti traderent et occiderent.10) Orat pius agnus, tedere cepit et contristarill) se presciens deo patri victimam pro peccato fieri et factus12) est sudor eius tamquam gutte sanguinis decurrentis in terramb). Adest proditor, unanimis eius et notus eius, qui secum dulces capiebat cibos,13) deosculatur magistrum, quem ut empticium XXX argenteis -ante vendiderat, irruit turba cum gladiis et fustibus I tamquam ad latronem,14) fugit ab eo relicto syndone nudus Johannes, fugiunt et reliqui discipuli, ut ipse torcular calcaret solus,15) Petrus tantum, qui secum mori se obtulit, a longe subsequitur, quem tandem ter abnegat, sed ingenti contritus dolore amaris lacrimis suam diluit culpam, quam proditor desperatus minime impetrabat, vinctus insuper deducitur ad Annam primum, ubi prebuit percucienti se maxillam, Annas demum hunc Cayphe dirigit, Cayphas presidi, preses Herodi, Herodes rursum spretum et illusum Poncio remittit Pylato. Hincinde protrahitur, ut notam facerent in populis16) ignominiam suam, ubique ludibrio et verbere afficitur, ut paciencie sue virtus probetur. Sic igitur innocens manibus traditur nocencium et qui iniquitatem non fecit cum iniquis reputatur17) et iniusta san- xione iniqui iudicis condempnatur. Et quod nimirum interiora cruentat, quod et lacrimas ab intimis administrat, nobilis ac decora facies eius conspuitur, alapis ceditur, colaphizatur, sicut per Jeremiam 1) Zach. 9, 9. — 2) Jan 1, 11. — 3) Luk. 2, 34. — 4) Jan 9, 16. — 5) Mat. 14, 24. — 6) Mat. 11, 19. — 7) Mart. 27, 63. — 8) Jer. 18, 18. — 9) Ž. 68, 28. — 10) Mat. 27, 1. — 11) Mat. 26, 37; Mar. 14, 33. — 12) Luk. 22, 44. — 13) Ž. 54, 14 n. — 14) Luk. 22, 52. — 15) Is. 63, 3. —16) Ž. 76, 15. — 17) Mar. 15, 28. a) Rkp.: consor. — b) Rkp.: terra. (84)
552b Zachariam vaticinatus est rex pauper sordidis indutus vestibus sedere super pullum asine subiugalis.1) Hic denique multa mala in hoc mundo sustinuit: sui nempe eum non receperunt2), hic adhuc tenere in utero matris describitur, ut iumentum factus in stabulo ponitur, ut pabulum in presepio reclinatur, vilibus panniculis, qui celum et terram vestit decore, involvitur; hic primus odio habitus ab Herode necandus queritur, nocte puer fugit ad exteras Egipti regiones; hic et predicat in signum cui contradicitur,3) ejus signis et prodigiis non creditur: Non potest, inquiunt, peccator talia signa facere.4) Hic denique deridetur et in Belzebub principe demoniorum eicere demonia dicitur;5) vorax, potator vini, publicanorum') consors a) seductorque plebis") criminatur, sepius a scribis et phariseis in sermone temptatur, qui percuciebant eum in lingua sua, non atten- dentes ad universos sermones eius.8) Porro ut apponeretur iniquitas super iniquitatem eorum,9) hunc de monte sepius precipitare, sepius lapidare et capere gestiunt, ut eum morti traderent et occiderent.10) Orat pius agnus, tedere cepit et contristarill) se presciens deo patri victimam pro peccato fieri et factus12) est sudor eius tamquam gutte sanguinis decurrentis in terramb). Adest proditor, unanimis eius et notus eius, qui secum dulces capiebat cibos,13) deosculatur magistrum, quem ut empticium XXX argenteis -ante vendiderat, irruit turba cum gladiis et fustibus I tamquam ad latronem,14) fugit ab eo relicto syndone nudus Johannes, fugiunt et reliqui discipuli, ut ipse torcular calcaret solus,15) Petrus tantum, qui secum mori se obtulit, a longe subsequitur, quem tandem ter abnegat, sed ingenti contritus dolore amaris lacrimis suam diluit culpam, quam proditor desperatus minime impetrabat, vinctus insuper deducitur ad Annam primum, ubi prebuit percucienti se maxillam, Annas demum hunc Cayphe dirigit, Cayphas presidi, preses Herodi, Herodes rursum spretum et illusum Poncio remittit Pylato. Hincinde protrahitur, ut notam facerent in populis16) ignominiam suam, ubique ludibrio et verbere afficitur, ut paciencie sue virtus probetur. Sic igitur innocens manibus traditur nocencium et qui iniquitatem non fecit cum iniquis reputatur17) et iniusta san- xione iniqui iudicis condempnatur. Et quod nimirum interiora cruentat, quod et lacrimas ab intimis administrat, nobilis ac decora facies eius conspuitur, alapis ceditur, colaphizatur, sicut per Jeremiam 1) Zach. 9, 9. — 2) Jan 1, 11. — 3) Luk. 2, 34. — 4) Jan 9, 16. — 5) Mat. 14, 24. — 6) Mat. 11, 19. — 7) Mart. 27, 63. — 8) Jer. 18, 18. — 9) Ž. 68, 28. — 10) Mat. 27, 1. — 11) Mat. 26, 37; Mar. 14, 33. — 12) Luk. 22, 44. — 13) Ž. 54, 14 n. — 14) Luk. 22, 52. — 15) Is. 63, 3. —16) Ž. 76, 15. — 17) Mar. 15, 28. a) Rkp.: consor. — b) Rkp.: terra. (84)
Strana 85
ipse testatur:1) Corpus meum dedi percucientibus et génas meas vellentibus, faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me, ideo posui faciem meum ut petram durissimam. Vincitur et nimirum carceri, qui peiora venerat pati ac iterum mane tribunali producitura). Exuitur igitur propriis, reinduitur vestibus alienis, virgis et flagris omnibus membris sauciatur et ceditur, sanctum caput eius spinea corona compungitur, in palam producitur plectente spina carnemb) eius, arundine conquassatur caput, sic iterum subsanatur, subsanacione velatur, illuditur, vapulatur, provolutis genibus ficte adoratur, ,Crucifige crucifige‘ clamatur, crucem baiulat sibi qua extendatur et sicut ovis ad occisionem ducitur et non aperuit os suum,2) cum impiis reputatur3), acsi sit insignior latro subsequentibus eum/ latronibus ante plectendus protrahitur et inter latrones medius hine et hinc nudusque crucifigitur. Maliciosus hinc leva pendens latro conviciat, hinc et alter confitetur iustificaturque ab eo et quamquam pro factis digna receperit inter extremos iam mortis cruciatus me- retur veniam et cornua crucis manibus sacris et pedibus, qui clavis confodiuntur, exaltatur a terra, ut universi eius gloriam ignominiose videant passionis; dividuntur vestimenta eius et super inconsutilem tunicam sors mittitur, maliciosum vach livienti ore proclamatur. Sic igitur bibit sicut aquam subsanacionem,4) denique ut implerentur scripture et pius agnus omnia consummaret, ut humilitatis extremum exemplum ostenderet, dixit:5) Sicio. Crucifixorum ergo more latronum dari sibi poculum expeciit, ut cicius moreretur et ut bibens calicem fieret voluntas patris. Circumposita igitur spongia") arundini infigitur, repletur et sic in siti sua aceto potatur. Clamat ergo Ely nec insana rabies ideo desistit illudere. Sinite iniquit et veniat Helyas et liberet illum.6) Ipse vero cum omnia consummata cerneret, spiritum com- mendans deo patri emissa voce magna clamans exspiravit. Voce magna clamat, quia fortis erat ut mors dileccio") sua, qua in finem dilexit suos.8) Ast ne in dubium verteret medicus corporalis de Pylati admi- racione, cur tam cito moreretur, sane si dolores eius reminiscimur, si probra consideramus, magis mirum est, cur tam diu vivere potuit, cum corpus lacerum ante tot livientibus intumuisset plagis, ut omnia ossa eius dinumerata fuerint,9) omnes artus sui invalidi et mortificati adeo, ut — 1) Není Jer., nýbrž Is. 50, 6 n. — 2) Is. 53, 7. — 3) Mar. 15, 28. 4) Job 34, 7. — 5) Jan 19, 28. — 6) Mat. 27, 49. — 7) Cant. 8, 6. — 8) Jan 13, 1. — 9) Ž. 21, 18. 561а A- a) Rkp.: perducitur. — b) Rkp.: carneam. — c) Rkp. má za „spongia" zase „igitur“. (85)
ipse testatur:1) Corpus meum dedi percucientibus et génas meas vellentibus, faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me, ideo posui faciem meum ut petram durissimam. Vincitur et nimirum carceri, qui peiora venerat pati ac iterum mane tribunali producitura). Exuitur igitur propriis, reinduitur vestibus alienis, virgis et flagris omnibus membris sauciatur et ceditur, sanctum caput eius spinea corona compungitur, in palam producitur plectente spina carnemb) eius, arundine conquassatur caput, sic iterum subsanatur, subsanacione velatur, illuditur, vapulatur, provolutis genibus ficte adoratur, ,Crucifige crucifige‘ clamatur, crucem baiulat sibi qua extendatur et sicut ovis ad occisionem ducitur et non aperuit os suum,2) cum impiis reputatur3), acsi sit insignior latro subsequentibus eum/ latronibus ante plectendus protrahitur et inter latrones medius hine et hinc nudusque crucifigitur. Maliciosus hinc leva pendens latro conviciat, hinc et alter confitetur iustificaturque ab eo et quamquam pro factis digna receperit inter extremos iam mortis cruciatus me- retur veniam et cornua crucis manibus sacris et pedibus, qui clavis confodiuntur, exaltatur a terra, ut universi eius gloriam ignominiose videant passionis; dividuntur vestimenta eius et super inconsutilem tunicam sors mittitur, maliciosum vach livienti ore proclamatur. Sic igitur bibit sicut aquam subsanacionem,4) denique ut implerentur scripture et pius agnus omnia consummaret, ut humilitatis extremum exemplum ostenderet, dixit:5) Sicio. Crucifixorum ergo more latronum dari sibi poculum expeciit, ut cicius moreretur et ut bibens calicem fieret voluntas patris. Circumposita igitur spongia") arundini infigitur, repletur et sic in siti sua aceto potatur. Clamat ergo Ely nec insana rabies ideo desistit illudere. Sinite iniquit et veniat Helyas et liberet illum.6) Ipse vero cum omnia consummata cerneret, spiritum com- mendans deo patri emissa voce magna clamans exspiravit. Voce magna clamat, quia fortis erat ut mors dileccio") sua, qua in finem dilexit suos.8) Ast ne in dubium verteret medicus corporalis de Pylati admi- racione, cur tam cito moreretur, sane si dolores eius reminiscimur, si probra consideramus, magis mirum est, cur tam diu vivere potuit, cum corpus lacerum ante tot livientibus intumuisset plagis, ut omnia ossa eius dinumerata fuerint,9) omnes artus sui invalidi et mortificati adeo, ut — 1) Není Jer., nýbrž Is. 50, 6 n. — 2) Is. 53, 7. — 3) Mar. 15, 28. 4) Job 34, 7. — 5) Jan 19, 28. — 6) Mat. 27, 49. — 7) Cant. 8, 6. — 8) Jan 13, 1. — 9) Ž. 21, 18. 561а A- a) Rkp.: perducitur. — b) Rkp.: carneam. — c) Rkp. má za „spongia" zase „igitur“. (85)
Strana 86
561b eciam manibus et pedibus confossis mori cicius urgeretur, cum preser- tim non erat dolor similis sicut dolor eius,1) sicut idipsum propheta inquiens attestatur:2) Ecce vidimus eum non habentem speciem/ neque decorem, unde putavimus eum quasi leprosum et percussum a deo et humiliatum. Mox famosus super caput eius titulus inscribitur, invitatur ut descenderet de cruce et qui alios salvavit, seipsum ut salvaret. Ast ut mortuus eciam vexaretur, unus militum mox lancea latus eius aperuit et sic de fonte salvatoris inestimabile aque et sanguinis sacramentum scaturivit. Hinc exceptus de cruce alieno conditur sepulchro et iam tumulatus seductor dicitur, eius bustum armato milite custoditur. Sed ecce qui afflictus et humiliatus erat nimis, qui verbere multiplici extitit interemptus, quanta tandem in gloria resurrexerit, quantam de hoste tulerit vindictam, quantas de tetris ergastulis eduxerit manubias. Sic nempe gestum est, ut quanto eius mors fuit despicabilior crudelibus penis, tanto eius resurreccio gloriosior fieret victricibus palmis. Vermis itaque fragilis sepelitur in terra et ut leo fortis resurgit in gloria. Homo mulctatus moritur in ligno, victor glorificatus surgit e tumulo. Vide, quid in passione ignomi- nie tulerit, vide, quid in resurreccione glorie reassumpserit. Admi- rantibus namque et in resurreccione sua inquirentibus sanctis, quenam hec forent fixure in medio manuum suarum, ingratitudinem beneficiorum suorum malis inproperat:3) Hiis plagatus sum inquit in medio eorum, qui me diligebant. Demum cum ab angelis ac cetu sanctorum universo inquiratur, quis iste sit qui venit de Edom tinctis vestibus de Bosra, audierunt tandem dici:4) Iste formosus in stola gradiens in multitudine fortitudinis sue. 562а Hec breviter tibi recapitulata de Jesu nostro suscipe, hec iugi et grato precordioa) mente revolve, hiis te exemplis refove, hoc tibi speculum in oportunitatibus tuis sit in tribulacione,5) ut levius feras adversa, magistrum tuum dominumque maiora/ pro te perpessum oculis semper tuis antepone. Denique tu quoque si cum Christo, si cum sponsa eius matre ecclesia affligeris, beatus es et bene tibi erit.6) Ipse pro te, ipsa pro te, cur unus non affligaris pro utrisque? Non est servus maior domino suo.7) Servi in vineam missi cum herede filio a cultoribus vinee perimuntur;s) cur non unus ex servis tu, ymo vere primus, servus servorum cum sis? 1) Lament. 1, 12. — 2) Is. 53, 2. 4. — 3) Zach. 13, 6. — 4) Is. 63, 1. — 5) Ž. 9, 10. — 6) Ž. 127, 2. — 7) Jan 13, 16. — 8) Mat. 21, 35 nn. a) Rkp.: vecordis. (86)
561b eciam manibus et pedibus confossis mori cicius urgeretur, cum preser- tim non erat dolor similis sicut dolor eius,1) sicut idipsum propheta inquiens attestatur:2) Ecce vidimus eum non habentem speciem/ neque decorem, unde putavimus eum quasi leprosum et percussum a deo et humiliatum. Mox famosus super caput eius titulus inscribitur, invitatur ut descenderet de cruce et qui alios salvavit, seipsum ut salvaret. Ast ut mortuus eciam vexaretur, unus militum mox lancea latus eius aperuit et sic de fonte salvatoris inestimabile aque et sanguinis sacramentum scaturivit. Hinc exceptus de cruce alieno conditur sepulchro et iam tumulatus seductor dicitur, eius bustum armato milite custoditur. Sed ecce qui afflictus et humiliatus erat nimis, qui verbere multiplici extitit interemptus, quanta tandem in gloria resurrexerit, quantam de hoste tulerit vindictam, quantas de tetris ergastulis eduxerit manubias. Sic nempe gestum est, ut quanto eius mors fuit despicabilior crudelibus penis, tanto eius resurreccio gloriosior fieret victricibus palmis. Vermis itaque fragilis sepelitur in terra et ut leo fortis resurgit in gloria. Homo mulctatus moritur in ligno, victor glorificatus surgit e tumulo. Vide, quid in passione ignomi- nie tulerit, vide, quid in resurreccione glorie reassumpserit. Admi- rantibus namque et in resurreccione sua inquirentibus sanctis, quenam hec forent fixure in medio manuum suarum, ingratitudinem beneficiorum suorum malis inproperat:3) Hiis plagatus sum inquit in medio eorum, qui me diligebant. Demum cum ab angelis ac cetu sanctorum universo inquiratur, quis iste sit qui venit de Edom tinctis vestibus de Bosra, audierunt tandem dici:4) Iste formosus in stola gradiens in multitudine fortitudinis sue. 562а Hec breviter tibi recapitulata de Jesu nostro suscipe, hec iugi et grato precordioa) mente revolve, hiis te exemplis refove, hoc tibi speculum in oportunitatibus tuis sit in tribulacione,5) ut levius feras adversa, magistrum tuum dominumque maiora/ pro te perpessum oculis semper tuis antepone. Denique tu quoque si cum Christo, si cum sponsa eius matre ecclesia affligeris, beatus es et bene tibi erit.6) Ipse pro te, ipsa pro te, cur unus non affligaris pro utrisque? Non est servus maior domino suo.7) Servi in vineam missi cum herede filio a cultoribus vinee perimuntur;s) cur non unus ex servis tu, ymo vere primus, servus servorum cum sis? 1) Lament. 1, 12. — 2) Is. 53, 2. 4. — 3) Zach. 13, 6. — 4) Is. 63, 1. — 5) Ž. 9, 10. — 6) Ž. 127, 2. — 7) Jan 13, 16. — 8) Mat. 21, 35 nn. a) Rkp.: vecordis. (86)
Strana 87
Quid te separabit a caritate Christi? tribulacio an angustia an per- secucio an fames an nuditas an periculum an gladius? Certus sum, quod nichil horum sed neque alia quecunque creatura.1) Non ergo turberis, quia circumdederunt te in Luceria christianorum sicut apes inimici tui.2) Vere quidem sicut apes hos dixerim, cum te tantummodo labiis honorarent, apum instar sibilantes, cor autem eorum longe sit a te.3) Vere apes, quia queque florencia depascunt, quia perlustrant amena, in alveariis quidem suis mella favosque congerunt, sed aculeos gerunt, stimulos livoris exacuunt, quibus post blandimenta sermonum, post lingue dulcedinem scorpione dampnabilius vulnera figunt. Aculeus tamen horum adeo fragilis est, ut cum penitus totum infixerint, frangitur, ipsi deficientes de- ficiunt et proprioque se livore interimunt. Idcirco impetum eorum ne formides, quia exardescunt in iram sicut ignis in spinis,2) qui vehementer succensus ocius tabescit debilique murmure stipulas eiciens redigit in favillas. Itaque spem tuam figens in domino omne gaudium existima, cum in varias temptaciones incideris.4) Semper tibi in memoria sit Christus, quem circumdederant—viria) mendaces absque causa; semper David, qui instar corone ab inimicis cingitur. Age ergo viriliter et sustine do- minum5) pacienter. Veniet concito dominus et eruet te a peccatoribus et letaberis gaudebisque in domino, cum videris vindictam, manus 562b tuas lavabisb) in sanguine 1 peccatoris') et mirabuntur inimici tui in subitacione insperate salutis intra se gementes [et] penitentiam agentes,7) cum viderint, quod eruerit dominus sperantes in eum. De servitute ecclesie. Nunc operis ordo deposcit, ut quam propheta dominam genciume) lingue sue calamo eructuet, edicatur. Puto itaque ge- nerali nomine gencium universum genus humanum designari, ita ut nulla sit distinccio Judei et Greci, cum sit idem dominus omnium.3) Hinc etenim pater filio dicit:9) Postula a me et dabo tibi gentes, ut omnes comprehenderet, cum et Judei hoc modo gentes dicantur testante propheta, qui improperando Judeis inquit:10) Gens absque consilio est et sine prudencia. 1) Řím. 8, 35, 38 n. — 2) Ž. 117, 12. — 3) Mat. 15, 8. — 4) Jak. 1, 2. — 5) Ž. 26, 14. — 6) Ž. 57, 11. — 7) Sap. 5, 2 n. — 8) Řím. 10, 12. — 9) Ž. 2, 8. — 10) Deut. 32, 28. a) Rkp.: veri. — b) Rkp.: levabis. — c) Rkp.: legencium. (87)
Quid te separabit a caritate Christi? tribulacio an angustia an per- secucio an fames an nuditas an periculum an gladius? Certus sum, quod nichil horum sed neque alia quecunque creatura.1) Non ergo turberis, quia circumdederunt te in Luceria christianorum sicut apes inimici tui.2) Vere quidem sicut apes hos dixerim, cum te tantummodo labiis honorarent, apum instar sibilantes, cor autem eorum longe sit a te.3) Vere apes, quia queque florencia depascunt, quia perlustrant amena, in alveariis quidem suis mella favosque congerunt, sed aculeos gerunt, stimulos livoris exacuunt, quibus post blandimenta sermonum, post lingue dulcedinem scorpione dampnabilius vulnera figunt. Aculeus tamen horum adeo fragilis est, ut cum penitus totum infixerint, frangitur, ipsi deficientes de- ficiunt et proprioque se livore interimunt. Idcirco impetum eorum ne formides, quia exardescunt in iram sicut ignis in spinis,2) qui vehementer succensus ocius tabescit debilique murmure stipulas eiciens redigit in favillas. Itaque spem tuam figens in domino omne gaudium existima, cum in varias temptaciones incideris.4) Semper tibi in memoria sit Christus, quem circumdederant—viria) mendaces absque causa; semper David, qui instar corone ab inimicis cingitur. Age ergo viriliter et sustine do- minum5) pacienter. Veniet concito dominus et eruet te a peccatoribus et letaberis gaudebisque in domino, cum videris vindictam, manus 562b tuas lavabisb) in sanguine 1 peccatoris') et mirabuntur inimici tui in subitacione insperate salutis intra se gementes [et] penitentiam agentes,7) cum viderint, quod eruerit dominus sperantes in eum. De servitute ecclesie. Nunc operis ordo deposcit, ut quam propheta dominam genciume) lingue sue calamo eructuet, edicatur. Puto itaque ge- nerali nomine gencium universum genus humanum designari, ita ut nulla sit distinccio Judei et Greci, cum sit idem dominus omnium.3) Hinc etenim pater filio dicit:9) Postula a me et dabo tibi gentes, ut omnes comprehenderet, cum et Judei hoc modo gentes dicantur testante propheta, qui improperando Judeis inquit:10) Gens absque consilio est et sine prudencia. 1) Řím. 8, 35, 38 n. — 2) Ž. 117, 12. — 3) Mat. 15, 8. — 4) Jak. 1, 2. — 5) Ž. 26, 14. — 6) Ž. 57, 11. — 7) Sap. 5, 2 n. — 8) Řím. 10, 12. — 9) Ž. 2, 8. — 10) Deut. 32, 28. a) Rkp.: veri. — b) Rkp.: levabis. — c) Rkp.: legencium. (87)
Strana 88
571a Specifice vero si sumimus, distinccio est, sicut in Actibus le- gitur, quod cum Judea verbum domini non reciperet, dixit eis Paulus:1) Vobis primum oportebat predicare verbum domini, sed quia éo vos indignos iudicastis, en convertimur ad gentes. Gencium itaque generalitate, ut prelibatum est, totum genus humanum simul acci- pitur, domine vero vocabulo sancta mater ecclesia designatur, ut vid. una sit omnium domina gencium,2) que dominatur in virtute sua, que de omni gente eum qui facita) iusticiam recipit3) inviscerat- que sibi, materno confovens in gremio. Hec nempe domina non despicit phana gentilium, non synagogam Judeorum aspernatur, non malignancium dedignatur hereticorum ecclesiam, quin ex omni- bus gentibus festinet adducere germen nove prolis in templum regi domino.4) Ast ut verius possit domina gencium appellari, requi- ritur ipsam in omnibus domino suo sponso se con- formem reddere, a quo ipsa, ut domina fiat gencium, tria ex- pedit ut reportet, vid. ut sit spectabilis, dives et potens, sicut de ipso propheta dicit:5) Quis similis tui in fortibus domine? Quis si- milis tui — quasi dicat: nullus. Subdit: terribilis — propter po tencie auctoritatem, laudabilis — propter generis nobilitatem, et faciens mirabilia — propter diviciarum largitatem. Hec autem tria/ a domino süo sponso ipsa domina suscepit. Nempe est autem hec spectabilis, quia nobilis in portis vir eius,6) quia eciam pre ceteris et virtute et genere manet illustris, ut normam in ea reperiat generositatis atque virtutis et degener et natu precellens. Hec siquidem et dives est, quia inmarcesci- biles?) thesauros habet, de quibus profert nova et vetera,s) quibus inopiam egenorum submoveat, unde mercenariis mercedem et mi- litibus stipendia reddat nec sic in tribuendis deficiat. Sane vid. ut denuo eius maiestas patescat, ipsius vis potencie complectatur; nam sine dominatu potencie et generosos et divites, inbecilles meti- culososque necesse est existere. Vere etenim potens est hec do- mina, quia malos perdit, bonos protegit, miserabiles et egenos fovet ac potenter defendit, ligat et solvit quecunque vult in celis et super terram,9) suo sponso se conformem gliscit reddere, a quo ipsa hec tria dinoscitur obtinere. Liquet ergo, quomodo secundum pretexata recte sibi convenit, ut sit domina. Sane cum domine nomen potencie nomen sit, unde nimi- 1) Sk ap. 13, 46. — 2) Lament. 1, 1. — 3) Sk. ap. 10, 35. — 4) Ž. 44, 16. — 5) Ex. 15, 11. — 6) Přísl. 31, 23. — 7) I. Pet. 1, 4. — 8) Mat. 13, 52. 9) Mat. 18, 18. la) Rkp.: faciunt. (88)
571a Specifice vero si sumimus, distinccio est, sicut in Actibus le- gitur, quod cum Judea verbum domini non reciperet, dixit eis Paulus:1) Vobis primum oportebat predicare verbum domini, sed quia éo vos indignos iudicastis, en convertimur ad gentes. Gencium itaque generalitate, ut prelibatum est, totum genus humanum simul acci- pitur, domine vero vocabulo sancta mater ecclesia designatur, ut vid. una sit omnium domina gencium,2) que dominatur in virtute sua, que de omni gente eum qui facita) iusticiam recipit3) inviscerat- que sibi, materno confovens in gremio. Hec nempe domina non despicit phana gentilium, non synagogam Judeorum aspernatur, non malignancium dedignatur hereticorum ecclesiam, quin ex omni- bus gentibus festinet adducere germen nove prolis in templum regi domino.4) Ast ut verius possit domina gencium appellari, requi- ritur ipsam in omnibus domino suo sponso se con- formem reddere, a quo ipsa, ut domina fiat gencium, tria ex- pedit ut reportet, vid. ut sit spectabilis, dives et potens, sicut de ipso propheta dicit:5) Quis similis tui in fortibus domine? Quis si- milis tui — quasi dicat: nullus. Subdit: terribilis — propter po tencie auctoritatem, laudabilis — propter generis nobilitatem, et faciens mirabilia — propter diviciarum largitatem. Hec autem tria/ a domino süo sponso ipsa domina suscepit. Nempe est autem hec spectabilis, quia nobilis in portis vir eius,6) quia eciam pre ceteris et virtute et genere manet illustris, ut normam in ea reperiat generositatis atque virtutis et degener et natu precellens. Hec siquidem et dives est, quia inmarcesci- biles?) thesauros habet, de quibus profert nova et vetera,s) quibus inopiam egenorum submoveat, unde mercenariis mercedem et mi- litibus stipendia reddat nec sic in tribuendis deficiat. Sane vid. ut denuo eius maiestas patescat, ipsius vis potencie complectatur; nam sine dominatu potencie et generosos et divites, inbecilles meti- culososque necesse est existere. Vere etenim potens est hec do- mina, quia malos perdit, bonos protegit, miserabiles et egenos fovet ac potenter defendit, ligat et solvit quecunque vult in celis et super terram,9) suo sponso se conformem gliscit reddere, a quo ipsa hec tria dinoscitur obtinere. Liquet ergo, quomodo secundum pretexata recte sibi convenit, ut sit domina. Sane cum domine nomen potencie nomen sit, unde nimi- 1) Sk ap. 13, 46. — 2) Lament. 1, 1. — 3) Sk. ap. 10, 35. — 4) Ž. 44, 16. — 5) Ex. 15, 11. — 6) Přísl. 31, 23. — 7) I. Pet. 1, 4. — 8) Mat. 13, 52. 9) Mat. 18, 18. la) Rkp.: faciunt. (88)
Strana 89
rum ecclesia domina, mater, magistra dicitur, domina a guberna- cione, mater a procreacione, magistra a disciplinacione, cum sic nimirum ut frequenter discipulaa) magistram et filia matrem, domi- nam ancilla vocant. Ac nec domina sine pedisequis, nec mater sine filiis, magistra uspiam valet esse sine discipulis. Ordinatissima itaque disposicione requiritur, ut hec domina servos, filios habeat atque discipulos. Ast que sic est aliorum domina, necesse est se ante ut coerceat imbuatqueb) doctrina, ut suis prius motibus do- minetur, venustis se componat moribus. Sic namque aliis sacra poterit scripturarum fluenta reddere, sic dominacionis iugum de- center gerere, sic viciorum deviis iter salutiferum demonstrare. Tria ergo secundum hec primum in se habere debet, que eciam dominatui subserviunt. Hec quippe esse debet bona, com- posita, doctrinalis. Que tria tam nex ili sibi federe iuncta sunt, ut non inmerito sint ille funiculus triplex, qui non de facilie) solvi potest.1) Hec sane tria dari sibi ab ea efflagitat propheta:2) Bonitatem inquit disciplinam et scienciam doce me. Bonitatem primum petit, ut habeat bonum fundamentum et ad ardua queque cape- scenda; disciplinam denuo deposcit sc. [ut] intellectu polleat, dis- crecione vigeat ac prudencia se acuat et simplicitatem columbinam cum serpentina calliditate3) teneat; scientiam ultimo exquirit, ut de- veniatd) ad perfectum. Nondum se perfectame) cognoscit, ideoque plura desiderat, plura sibi dari expostulat, rerum causas nosse cupit, estuat erga*) scienciam. Murmurat namque bonitatem per se minus uberem, disciplinam non satis incolumem, querit ut preesse et prodesse valeat, scienciam queritat, scienciam deposcit ut habeat. Dedisti inquit michi terram aridam, da et irriguam; dedisti michi potum liquidum, da queso et cibum solidum, ut ex habundancia tuorum donorum eructuare valeam verbum bonum4) et sciam quid acceptum sit coram te omni tempore.5) Sine8) mora exauditur, com- municatque sua dona petentibus dispensatque et gratificat secun- dum mensuram donacionis sue.6) Nam simplicibus simpliciter bona tribuit, exacuatos ingenio disciplina imbuit, docibilibus deo?) scien- ciam administrat. Sapientibus et insipientibus debitrix fit,s) quibus- dam vero prerogativa singulari ad libitum beneplaciti simul tribuit 571 1) Eccl. 4, 12, — 2) Ž. 118, 66. —3) Mat. 10, 16. — 4) Ž. 44, 2. —5) Sap. 9, 10. — 6) Ef. 4, 7. — 7) Jan 6, 45. — 8) Řím. 1, 14. a) Rkp.: disciplina. — b) Rkp.: nubantque. — c) Rkp.: difficili. — d) Rkp.: deviat. — e) Rkp.: perfectum. — f) Rkp.: ergo. — g) Rkp.: sec nec. (89)
rum ecclesia domina, mater, magistra dicitur, domina a guberna- cione, mater a procreacione, magistra a disciplinacione, cum sic nimirum ut frequenter discipulaa) magistram et filia matrem, domi- nam ancilla vocant. Ac nec domina sine pedisequis, nec mater sine filiis, magistra uspiam valet esse sine discipulis. Ordinatissima itaque disposicione requiritur, ut hec domina servos, filios habeat atque discipulos. Ast que sic est aliorum domina, necesse est se ante ut coerceat imbuatqueb) doctrina, ut suis prius motibus do- minetur, venustis se componat moribus. Sic namque aliis sacra poterit scripturarum fluenta reddere, sic dominacionis iugum de- center gerere, sic viciorum deviis iter salutiferum demonstrare. Tria ergo secundum hec primum in se habere debet, que eciam dominatui subserviunt. Hec quippe esse debet bona, com- posita, doctrinalis. Que tria tam nex ili sibi federe iuncta sunt, ut non inmerito sint ille funiculus triplex, qui non de facilie) solvi potest.1) Hec sane tria dari sibi ab ea efflagitat propheta:2) Bonitatem inquit disciplinam et scienciam doce me. Bonitatem primum petit, ut habeat bonum fundamentum et ad ardua queque cape- scenda; disciplinam denuo deposcit sc. [ut] intellectu polleat, dis- crecione vigeat ac prudencia se acuat et simplicitatem columbinam cum serpentina calliditate3) teneat; scientiam ultimo exquirit, ut de- veniatd) ad perfectum. Nondum se perfectame) cognoscit, ideoque plura desiderat, plura sibi dari expostulat, rerum causas nosse cupit, estuat erga*) scienciam. Murmurat namque bonitatem per se minus uberem, disciplinam non satis incolumem, querit ut preesse et prodesse valeat, scienciam queritat, scienciam deposcit ut habeat. Dedisti inquit michi terram aridam, da et irriguam; dedisti michi potum liquidum, da queso et cibum solidum, ut ex habundancia tuorum donorum eructuare valeam verbum bonum4) et sciam quid acceptum sit coram te omni tempore.5) Sine8) mora exauditur, com- municatque sua dona petentibus dispensatque et gratificat secun- dum mensuram donacionis sue.6) Nam simplicibus simpliciter bona tribuit, exacuatos ingenio disciplina imbuit, docibilibus deo?) scien- ciam administrat. Sapientibus et insipientibus debitrix fit,s) quibus- dam vero prerogativa singulari ad libitum beneplaciti simul tribuit 571 1) Eccl. 4, 12, — 2) Ž. 118, 66. —3) Mat. 10, 16. — 4) Ž. 44, 2. —5) Sap. 9, 10. — 6) Ef. 4, 7. — 7) Jan 6, 45. — 8) Řím. 1, 14. a) Rkp.: disciplina. — b) Rkp.: nubantque. — c) Rkp.: difficili. — d) Rkp.: deviat. — e) Rkp.: perfectum. — f) Rkp.: ergo. — g) Rkp.: sec nec. (89)
Strana 90
572a üniversa. Haud tamen ob hoc sua abutitur potéstate, quia pocius dominatum [habet] ut exerceat, protervientes arguat, obsecret et incre- pet, in omni paciencia et doctrinal) arguat, in bonitate obsecret, in dis- ciplina increpet in sciencia et doctrina; ac si hec non sufficiant, in eos seriosius provocatur, in vindictam assurgit gravioribusque penis contrarios et rebelles multat et afficit, ut quos paciencia non potuit, severitate compescat, sicque semper primatum/ teneat in populis universarumque gencium domina fiat. Ast heu dominacionem eius nostris temporibus intercipit ma- licia plurimorum, qui sublimioribus potestatibus nolunt subici,2) sue domine suave iugum ferre. Heu iam preposterus ordo servatur, cum universalis gencium domina universa mundi regens climata iam facta sit velut ex ancillis una. Adversus nempe eam sui in- surgunt proximi, servi in dominam, filii in parentem, discipuli in magistram. Sed quis hec sufficit mala velociter scribente calamo3) exarare? Ecce enim constat ad liquidum, quemadmodum invalida facta sit, quia circumdantes circumdederunt te gubernatorem eius impiissimus quondam rex Siculorum Karolus, de guerra verius quam de pace dictus, cum suis scéleratissimis complicibus iniqui- tatis filiis,4) quem tu ut digna pro factis reciperet,5) heretiča pravitate dampnatum et lese maiestatis reum multo- rumque patratorem malorum iusto dei iudicio regno Sicilie privasti omnibusque aliis honore atque bonis ex nunc habitis vel in futurum habendis usque ad quartam generacionem dampnasti, maledixisti sibi et erit maledictus, perire eum fecisti et peribit memoria eius cum sonitu,") elevasti eum repente et elisisti eum valide,") ut totus agnosceret mundus, quod ad paululum homo regnaret ypocrita essetque gaudium ypocrite ad instar puncti.s) Hic vero in desperacionis vertiginem raptus adhuc te obsidet ar- cemque tue oppugnat mansionis, ut revera perplexus et anxius solius divine maiestatis fiduciam gerens clamando ad do- minum dicas assidue:9) Exultacio mea, erue me a circumdantibus me et ut frequentur subsequentibus et consimilibus verbis socios tribulacionum tuarum consolando confortes dicens: Equo animo estote fratres,10) a facie inimicorum ne timueritis. Plures siquidem nobiscum sunt.11) Angeli namque domini custodiunt muros nostros, et / ut verbis tuis utar, crebrius replicando dicere consueveras: Spero in deo Jesu meo et in matre mea sancta Maria ymmo domina 572b 1) II. Tim. 4, 2. — 2) Řím. 13. 1. — 3) Ž. 44, 1. — 4) Job 34, 36 a j. — 5) Luk. 23, 41. — 6) Ž. 9, 8. — 7) Job 30, 22. — 8) Job 20, 5. — 9) Ž. 31, 7. 10) Judit 7, 23. — 11) II. Par. 32, 7. (90)
572a üniversa. Haud tamen ob hoc sua abutitur potéstate, quia pocius dominatum [habet] ut exerceat, protervientes arguat, obsecret et incre- pet, in omni paciencia et doctrinal) arguat, in bonitate obsecret, in dis- ciplina increpet in sciencia et doctrina; ac si hec non sufficiant, in eos seriosius provocatur, in vindictam assurgit gravioribusque penis contrarios et rebelles multat et afficit, ut quos paciencia non potuit, severitate compescat, sicque semper primatum/ teneat in populis universarumque gencium domina fiat. Ast heu dominacionem eius nostris temporibus intercipit ma- licia plurimorum, qui sublimioribus potestatibus nolunt subici,2) sue domine suave iugum ferre. Heu iam preposterus ordo servatur, cum universalis gencium domina universa mundi regens climata iam facta sit velut ex ancillis una. Adversus nempe eam sui in- surgunt proximi, servi in dominam, filii in parentem, discipuli in magistram. Sed quis hec sufficit mala velociter scribente calamo3) exarare? Ecce enim constat ad liquidum, quemadmodum invalida facta sit, quia circumdantes circumdederunt te gubernatorem eius impiissimus quondam rex Siculorum Karolus, de guerra verius quam de pace dictus, cum suis scéleratissimis complicibus iniqui- tatis filiis,4) quem tu ut digna pro factis reciperet,5) heretiča pravitate dampnatum et lese maiestatis reum multo- rumque patratorem malorum iusto dei iudicio regno Sicilie privasti omnibusque aliis honore atque bonis ex nunc habitis vel in futurum habendis usque ad quartam generacionem dampnasti, maledixisti sibi et erit maledictus, perire eum fecisti et peribit memoria eius cum sonitu,") elevasti eum repente et elisisti eum valide,") ut totus agnosceret mundus, quod ad paululum homo regnaret ypocrita essetque gaudium ypocrite ad instar puncti.s) Hic vero in desperacionis vertiginem raptus adhuc te obsidet ar- cemque tue oppugnat mansionis, ut revera perplexus et anxius solius divine maiestatis fiduciam gerens clamando ad do- minum dicas assidue:9) Exultacio mea, erue me a circumdantibus me et ut frequentur subsequentibus et consimilibus verbis socios tribulacionum tuarum consolando confortes dicens: Equo animo estote fratres,10) a facie inimicorum ne timueritis. Plures siquidem nobiscum sunt.11) Angeli namque domini custodiunt muros nostros, et / ut verbis tuis utar, crebrius replicando dicere consueveras: Spero in deo Jesu meo et in matre mea sancta Maria ymmo domina 572b 1) II. Tim. 4, 2. — 2) Řím. 13. 1. — 3) Ž. 44, 1. — 4) Job 34, 36 a j. — 5) Luk. 23, 41. — 6) Ž. 9, 8. — 7) Job 30, 22. — 8) Job 20, 5. — 9) Ž. 31, 7. 10) Judit 7, 23. — 11) II. Par. 32, 7. (90)
Strana 91
mea et matre mea, quia liberabimur de manibus horum paüperum hominum. Certe crede michi, quia hec spes tua non confundit,a) etenim est salubris tibi. Eximiam etenim omnium gencium dominam pulsas in oportunitatibusl) tuis, fidelem deposcis advocatam, ut cominus tibi assisteret, te de manibus querencium animam tuam2) liberaret. Veneranda igitur, colenda, honoranda et amplectendab) est tibi mater Christi, mater tua, mater nostra, gencium do- mina, que tue indubie necessitudini succurret, tue medebitur tri- sticie subvenire. Certus igitur esto eius te precibus liberari, eius adiutorio cuneos inimicorum tuorum propelli. Tantundem mente revolve sagacius, quid ei ut gratus fias beneficiorum rependas quidve retribuas pro omnibus que retribuit tibi.3) Confortare ergo et esto robustus4) in adversis nec concidat vultus5) nec consternature) animus. Fidelis nempe et experti militis est amara degustare cum dulcibus, constantis est adversa cum prosperis equanimiter tolerare. Non est gnari militis delicatis semper cenis vesci, poculis nectareis refici, talamisd) mollibus iugiter se- peliri. Strenuus etenim ordo militum plus manet celebris in ad- versis rebus quam secundis. Esto ergo unus ex ipsis. De regimine universali ecclesie. Puto non iniuriam unum monarcham plures posse provincias regere, ut sic dici mereatur princeps provinciarum unus. Plane di- xerim unum, aliase) enim encia male disponerentur, quia ubi multi- tudo ibi divisio et omne regnum in seipso divisum desolabitur.6) Unus ergo princeps et unum regnum, unde et patrem rogamus, ut adveniat regnum suum eademque fiat voluntas sua in celo et in terra.7) Est denique perpendendum plures in uno prin/cipatu esse posse provincias, quarum princeps sit unus, quem nec dare possumus alium absque deo, qui solus eorum qui- dem princeps et creator est, utpote qui ut omnia regeret, quatuor precipuis principatur provinciis: celo, paradiso, mundo, inferno quoque; qui fecit celum in intellectu,s) paradisum voluptatis a prin- 581a 1) Ž. 9, 10. — 2) Ž. 34, 4 a j. — 3) Ž. 115, 12. — 4) Dan. 10, 19. — 5) Gen. 4, 5. — 6) Mat. 12, 25. — 7) Mat. 6, 10 — 8) Ž. 135, 5. a) Řím. 5, 5. — b) Rkp.: amplectanda. — c) Rkp.: consternetur. — d) Rkp.: talamus. — e) Rkp.: alios. (91)
mea et matre mea, quia liberabimur de manibus horum paüperum hominum. Certe crede michi, quia hec spes tua non confundit,a) etenim est salubris tibi. Eximiam etenim omnium gencium dominam pulsas in oportunitatibusl) tuis, fidelem deposcis advocatam, ut cominus tibi assisteret, te de manibus querencium animam tuam2) liberaret. Veneranda igitur, colenda, honoranda et amplectendab) est tibi mater Christi, mater tua, mater nostra, gencium do- mina, que tue indubie necessitudini succurret, tue medebitur tri- sticie subvenire. Certus igitur esto eius te precibus liberari, eius adiutorio cuneos inimicorum tuorum propelli. Tantundem mente revolve sagacius, quid ei ut gratus fias beneficiorum rependas quidve retribuas pro omnibus que retribuit tibi.3) Confortare ergo et esto robustus4) in adversis nec concidat vultus5) nec consternature) animus. Fidelis nempe et experti militis est amara degustare cum dulcibus, constantis est adversa cum prosperis equanimiter tolerare. Non est gnari militis delicatis semper cenis vesci, poculis nectareis refici, talamisd) mollibus iugiter se- peliri. Strenuus etenim ordo militum plus manet celebris in ad- versis rebus quam secundis. Esto ergo unus ex ipsis. De regimine universali ecclesie. Puto non iniuriam unum monarcham plures posse provincias regere, ut sic dici mereatur princeps provinciarum unus. Plane di- xerim unum, aliase) enim encia male disponerentur, quia ubi multi- tudo ibi divisio et omne regnum in seipso divisum desolabitur.6) Unus ergo princeps et unum regnum, unde et patrem rogamus, ut adveniat regnum suum eademque fiat voluntas sua in celo et in terra.7) Est denique perpendendum plures in uno prin/cipatu esse posse provincias, quarum princeps sit unus, quem nec dare possumus alium absque deo, qui solus eorum qui- dem princeps et creator est, utpote qui ut omnia regeret, quatuor precipuis principatur provinciis: celo, paradiso, mundo, inferno quoque; qui fecit celum in intellectu,s) paradisum voluptatis a prin- 581a 1) Ž. 9, 10. — 2) Ž. 34, 4 a j. — 3) Ž. 115, 12. — 4) Dan. 10, 19. — 5) Gen. 4, 5. — 6) Mat. 12, 25. — 7) Mat. 6, 10 — 8) Ž. 135, 5. a) Řím. 5, 5. — b) Rkp.: amplectanda. — c) Rkp.: consternetur. — d) Rkp.: talamus. — e) Rkp.: alios. (91)
Strana 92
cipio,1) cuius manus fundaverunt aridam,2) inferiores et partes terre constituit spiritibus tenebrarum. Porro ne inanes et vacue essent hee provincie, has spiritibus et hominibus tradidit possidendas. Creavit igitur ex nichilo angelum, hominem vero partim ex nichilo quantum in spiritu et partim ex aliquo quia de limo, ut sic compositus homo dicatur ex duabus substanciis seu naturis; ac utrasque racionales condidit creaturas, angelos fecit signaculum similitudinis sue, hominem vero et ad ymaginem et similitudinem suam creavit, masculum et feminam fecit eos,3) sub- ordinans mediacius sibi angelos, angelis homines et paulo minus eos diminuens ab eis,4) omniaque alia creata dicioni subdens ho- minis, ut dominaretur piscibus maris, volatilibus celi cunctisque animantibus que moventur super terram.5) lb 58 Denique collocavit angelum in provincia celesti, hominem in provincia paradisi; utrique donavit liberum arbitrium ac homini lege addita limitavit, quippe cum apposuit, ut de omni ligno paradisi comederet, lignum autem sciencie boni et mali vetuit, ne gustaret.5) Sed superbie fastu e celo corruit angelus, quanto natura dignior tanto miserius, quanto celsior tanto profundius in illam extremam et horrendam provinciam,a) in inferiores vid. partes terre") et tenebras exteriores.8) Homo vero primo me- dius inter celum et terram positus — habebat vid. in paradiso voluptatis et secundo principatum, ut si rueret, non equaliter ca- deret, vel eternaliter perimeretur; positus siquidem ibi, ut probaretur, si in innocencia et obediencia persisteret, ut iterum/ in superi- orem tolleretur principatum, provinciam et ruinam angelorum de- cidentium reformaret, at invidentis ac lividi serpentis calliditate et astu pellecta mulier vetitum degustavit malum, contagione cuius dentes filiorum obstupuerunt,9) factumque est, ut solius mali gustus multiplicis mali angustias generaret. Sicque de secundo principatu homo in tercium principatum expellitur, ut operaretur terram spinas et tribulos in sudore vultus sui germinaturam.10) Vacuatumque est i'aque celum malignis spiritibus, vacuatus est et paradisus presen- cia hominis. De celo autem perdita decima dragma11) fuit angelo- rum et de paradiso omni iam lapso homine iamque peccati origi- nalis contracta macula fuit et pronus erat in malum hominis ani- 1) Gen. 2, 8. — 2) Ž. 94, 5. — 3) Gen. 1, 27. — 4) Ž. 8, 6. — 5) Gen. 1, 28. — 6) Gen. 2, 16 n. — 7) Ž. 61, 10. — s) Mat. 8, 12 a j. — 9) Jer. 31, 29. — 10) Gen. 2, 15; 3, 18 n. — 11) Luk. 15, 8. a) Rkp.: in illa extrema et horrenda provincia. (92)
cipio,1) cuius manus fundaverunt aridam,2) inferiores et partes terre constituit spiritibus tenebrarum. Porro ne inanes et vacue essent hee provincie, has spiritibus et hominibus tradidit possidendas. Creavit igitur ex nichilo angelum, hominem vero partim ex nichilo quantum in spiritu et partim ex aliquo quia de limo, ut sic compositus homo dicatur ex duabus substanciis seu naturis; ac utrasque racionales condidit creaturas, angelos fecit signaculum similitudinis sue, hominem vero et ad ymaginem et similitudinem suam creavit, masculum et feminam fecit eos,3) sub- ordinans mediacius sibi angelos, angelis homines et paulo minus eos diminuens ab eis,4) omniaque alia creata dicioni subdens ho- minis, ut dominaretur piscibus maris, volatilibus celi cunctisque animantibus que moventur super terram.5) lb 58 Denique collocavit angelum in provincia celesti, hominem in provincia paradisi; utrique donavit liberum arbitrium ac homini lege addita limitavit, quippe cum apposuit, ut de omni ligno paradisi comederet, lignum autem sciencie boni et mali vetuit, ne gustaret.5) Sed superbie fastu e celo corruit angelus, quanto natura dignior tanto miserius, quanto celsior tanto profundius in illam extremam et horrendam provinciam,a) in inferiores vid. partes terre") et tenebras exteriores.8) Homo vero primo me- dius inter celum et terram positus — habebat vid. in paradiso voluptatis et secundo principatum, ut si rueret, non equaliter ca- deret, vel eternaliter perimeretur; positus siquidem ibi, ut probaretur, si in innocencia et obediencia persisteret, ut iterum/ in superi- orem tolleretur principatum, provinciam et ruinam angelorum de- cidentium reformaret, at invidentis ac lividi serpentis calliditate et astu pellecta mulier vetitum degustavit malum, contagione cuius dentes filiorum obstupuerunt,9) factumque est, ut solius mali gustus multiplicis mali angustias generaret. Sicque de secundo principatu homo in tercium principatum expellitur, ut operaretur terram spinas et tribulos in sudore vultus sui germinaturam.10) Vacuatumque est i'aque celum malignis spiritibus, vacuatus est et paradisus presen- cia hominis. De celo autem perdita decima dragma11) fuit angelo- rum et de paradiso omni iam lapso homine iamque peccati origi- nalis contracta macula fuit et pronus erat in malum hominis ani- 1) Gen. 2, 8. — 2) Ž. 94, 5. — 3) Gen. 1, 27. — 4) Ž. 8, 6. — 5) Gen. 1, 28. — 6) Gen. 2, 16 n. — 7) Ž. 61, 10. — s) Mat. 8, 12 a j. — 9) Jer. 31, 29. — 10) Gen. 2, 15; 3, 18 n. — 11) Luk. 15, 8. a) Rkp.: in illa extrema et horrenda provincia. (92)
Strana 93
mus et nonnullos iam sanctos patres absorbuerat infernus totum- que genus mortalium pari legis compede vinctum erat. Pulsus ita- que e paradiso homo positus est in terciam provinciam terre, me- dius inter paradisi et inferni provincias, inter eternum gaudium et eternum supplicium, inter angelos lucis et spiritus tenebrarum, ut summa celestis patrie gaudia expectando speraret et permaximas inferni penas fugiendo metueret sicque per fugam viciorum et per incrementa virtutum unde exciderat redire festinaret. Porro hec unio provinciarum nona) efficax erat. Omnes nempe sancti patres inferorum ergastulis erant detrusi et sub truculenti principis tenebraruml) potestate subacti et eternaliter dampnati fuissent. Non ergo unio una provinciarum perfecta fuit nec unus princeps, sed in se regnum quodammodo erat divisum2), cum eque inferna sanctos et malos dira sibi tyrannide vendicarent. Ut autem harum provinciarum unum principem constituamus, ymma iugentes summis, unam formemus cathenam quadriphariam, in medium unionem proferamus, vid. qualiter res create crea- tori, re/ dempte redemptori, oves pastori, humani quoque spiritus per caritatem divino quoque spiritui uniantur, ut sic rite constet pretactarum provinciarum unum essé principem. Ast non sufficiebat, ut (1) unus princeps fieret dictarum provinciarum omnium creatu- rarum plastes. Quantum in eo sunt creature vid, bone et male aliqualiter, bone vid, per noticiam, scienciam, approbacionem et beneplacitum, male vero tantum per cognicionem, scienciam et prescienciam; et quantum ipse in omni creatura est essencialiter, presencialiter et potencialiter, ex eo quod ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia3), qua unione unitas principatus censeretur chaos quoddam, [quia peccatum] intervenerat et monarchie quodammodo policia cessaverat,b) ut non videretur unus fore princeps omnium dampnato homine et teterrimi sub iugo principis redacto. (2) Quare racionabiliter alia danda erat unio, que prima videretur efficacior, idcirco quia nobilior propinquiorve iuncture nexus adhi- bitus est. In precedenti namque et generali unione creatura creatori ut plasma tantum unitur, modo eo quo diximus. In hac vero unione deo similes secundum assumptam carnem facto hominie) in eadem enim specifica configuracione uniuntur. Sicd) etenim dignatus est deus hominibus propinquare, ut ex unione tam mirifica idem et deus et homo diceretur.. 582a 1) Ef. 6, 12. — 2) Mat. 12, 25. — 3) Řím. 11, 36. a) Rkp.: nox. — b) Rkp.: censaverat. — c) Rkp.: facti homines. — d) Rkp.: secundum. (93)
mus et nonnullos iam sanctos patres absorbuerat infernus totum- que genus mortalium pari legis compede vinctum erat. Pulsus ita- que e paradiso homo positus est in terciam provinciam terre, me- dius inter paradisi et inferni provincias, inter eternum gaudium et eternum supplicium, inter angelos lucis et spiritus tenebrarum, ut summa celestis patrie gaudia expectando speraret et permaximas inferni penas fugiendo metueret sicque per fugam viciorum et per incrementa virtutum unde exciderat redire festinaret. Porro hec unio provinciarum nona) efficax erat. Omnes nempe sancti patres inferorum ergastulis erant detrusi et sub truculenti principis tenebraruml) potestate subacti et eternaliter dampnati fuissent. Non ergo unio una provinciarum perfecta fuit nec unus princeps, sed in se regnum quodammodo erat divisum2), cum eque inferna sanctos et malos dira sibi tyrannide vendicarent. Ut autem harum provinciarum unum principem constituamus, ymma iugentes summis, unam formemus cathenam quadriphariam, in medium unionem proferamus, vid. qualiter res create crea- tori, re/ dempte redemptori, oves pastori, humani quoque spiritus per caritatem divino quoque spiritui uniantur, ut sic rite constet pretactarum provinciarum unum essé principem. Ast non sufficiebat, ut (1) unus princeps fieret dictarum provinciarum omnium creatu- rarum plastes. Quantum in eo sunt creature vid, bone et male aliqualiter, bone vid, per noticiam, scienciam, approbacionem et beneplacitum, male vero tantum per cognicionem, scienciam et prescienciam; et quantum ipse in omni creatura est essencialiter, presencialiter et potencialiter, ex eo quod ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia3), qua unione unitas principatus censeretur chaos quoddam, [quia peccatum] intervenerat et monarchie quodammodo policia cessaverat,b) ut non videretur unus fore princeps omnium dampnato homine et teterrimi sub iugo principis redacto. (2) Quare racionabiliter alia danda erat unio, que prima videretur efficacior, idcirco quia nobilior propinquiorve iuncture nexus adhi- bitus est. In precedenti namque et generali unione creatura creatori ut plasma tantum unitur, modo eo quo diximus. In hac vero unione deo similes secundum assumptam carnem facto hominie) in eadem enim specifica configuracione uniuntur. Sicd) etenim dignatus est deus hominibus propinquare, ut ex unione tam mirifica idem et deus et homo diceretur.. 582a 1) Ef. 6, 12. — 2) Mat. 12, 25. — 3) Řím. 11, 36. a) Rkp.: nox. — b) Rkp.: censaverat. — c) Rkp.: facti homines. — d) Rkp.: secundum. (93)
Strana 94
582b Quantum ergo secunda unio a prima differat, istinc potes elicere : ibi nempe creator respectu creature imperiose se habebat sicut figulus ad lutuml), dixit enim et facta sunt omnia, mandavit et creata sunt universa;2) hic creator creature similis efficitur se homini conformando, ut et qui hominem ad ymaginem et similitudinem suam ante plasmaverat, ipse se humilians similis fieret homini in similitudine carnis peccati3) penalitates eius in se suscipiens et omni prorsus culpa carens. Univit ergo sibi quodammodo universa per incarnacionis misterium, quia omnia subiecta sunt sub pedibus eius,4) que propter hominem facta sunt,/ ymmo et ipse homo, paulo minus quamquam diminutus ab angelis,5) homini qui supra angelos prelatus subditus est. Liquet ergo racionabiliter eum principem unum provinciarum fore atque inibi existencium encium racione prelacionis propter excellenciorem humanitatem assumptam, secundum quam supra omnes angelos est in celis et super omnem creaturam in terris. Quapropter ob quasdam symbolicas proprietates et simili- tudines ad omnes se creaturas comparat. Ipse enim ut iumentum factus est in stabulo, fenum in presepio, lapis angularis in misterio, vivus panis in ferculo, vitis vera in poculo, serpens exaltatus in ligno, pellicanus in amoris vinculo, vermis in sepulchro, in resurreccione leo et aquila in ascensu. Omnibus ergo omnia factus est,6) idcirco omnia ergo tradita sunt ei a patre") suo, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, celestium, terrestrium et infernorums) et ut ipse unus princeps harum maneat provinciarum. (3) Factus insuper est tercio modo unus omnium provin- ciarum princeps, quando eos, quos creavit, quibus se conformavit, de seipso inebriavit et pavit dicens:9) Accipite et comedite, hoc est corpus meum, et bibite, hic est sanguis meus, se ipso pascens et angelos in celis per speciem et homines in terris sub speciebus panis et vini, sibi eos transmutans et uniens, quando dixit:10) Qui manducat carnem meam et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Omnia itaque nobis secum tradidit, quippe enim qui omnium est opifex et cuius omnia sunt que sunt. Toto siquidem tradito omnia nobis secum tradidit et donavit, in se copiose exhibens omne delectamentum et omnem suavitatem saporis,11) quando vid. qua- tuor nobis secum tradidit: panem, corpus, carnem et sanguinem suum secundum veritatis edictum, quando dixit:12) Panem, quem ego dabo, caro mea est et iterum: Hoc est corpus meum et rursus: Hic 1) Řím. 9. 21. — 2) Ž. 32, 9. — 3) Řím. 8, 3. — 4) Ž. 8, 8. — 5) Ž. 8, 6. — 6) I. Kor. 9, 22. — 7) Luk. 10, 22. — s) Filip. 2, 10. — 9) Mat. 26, 26 n. — 10) Jan 6, 57. — 11) Sap. 16, 20. — 12) Jan 6, 52. (94)
582b Quantum ergo secunda unio a prima differat, istinc potes elicere : ibi nempe creator respectu creature imperiose se habebat sicut figulus ad lutuml), dixit enim et facta sunt omnia, mandavit et creata sunt universa;2) hic creator creature similis efficitur se homini conformando, ut et qui hominem ad ymaginem et similitudinem suam ante plasmaverat, ipse se humilians similis fieret homini in similitudine carnis peccati3) penalitates eius in se suscipiens et omni prorsus culpa carens. Univit ergo sibi quodammodo universa per incarnacionis misterium, quia omnia subiecta sunt sub pedibus eius,4) que propter hominem facta sunt,/ ymmo et ipse homo, paulo minus quamquam diminutus ab angelis,5) homini qui supra angelos prelatus subditus est. Liquet ergo racionabiliter eum principem unum provinciarum fore atque inibi existencium encium racione prelacionis propter excellenciorem humanitatem assumptam, secundum quam supra omnes angelos est in celis et super omnem creaturam in terris. Quapropter ob quasdam symbolicas proprietates et simili- tudines ad omnes se creaturas comparat. Ipse enim ut iumentum factus est in stabulo, fenum in presepio, lapis angularis in misterio, vivus panis in ferculo, vitis vera in poculo, serpens exaltatus in ligno, pellicanus in amoris vinculo, vermis in sepulchro, in resurreccione leo et aquila in ascensu. Omnibus ergo omnia factus est,6) idcirco omnia ergo tradita sunt ei a patre") suo, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, celestium, terrestrium et infernorums) et ut ipse unus princeps harum maneat provinciarum. (3) Factus insuper est tercio modo unus omnium provin- ciarum princeps, quando eos, quos creavit, quibus se conformavit, de seipso inebriavit et pavit dicens:9) Accipite et comedite, hoc est corpus meum, et bibite, hic est sanguis meus, se ipso pascens et angelos in celis per speciem et homines in terris sub speciebus panis et vini, sibi eos transmutans et uniens, quando dixit:10) Qui manducat carnem meam et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Omnia itaque nobis secum tradidit, quippe enim qui omnium est opifex et cuius omnia sunt que sunt. Toto siquidem tradito omnia nobis secum tradidit et donavit, in se copiose exhibens omne delectamentum et omnem suavitatem saporis,11) quando vid. qua- tuor nobis secum tradidit: panem, corpus, carnem et sanguinem suum secundum veritatis edictum, quando dixit:12) Panem, quem ego dabo, caro mea est et iterum: Hoc est corpus meum et rursus: Hic 1) Řím. 9. 21. — 2) Ž. 32, 9. — 3) Řím. 8, 3. — 4) Ž. 8, 8. — 5) Ž. 8, 6. — 6) I. Kor. 9, 22. — 7) Luk. 10, 22. — s) Filip. 2, 10. — 9) Mat. 26, 26 n. — 10) Jan 6, 57. — 11) Sap. 16, 20. — 12) Jan 6, 52. (94)
Strana 95
est sanguis meus etc. Nempe in designacione eorundem trium 591a omnis sapor et omne quod edi potest vel bibi data intelliguntur. Panis enim nomine omne genus frumenti, carnis omne genus car- nium eciam et piscium, corporis vero omne intelligimus esculentum. Ne forte dubitaret quis in sacramento eukaristie tantum de specie panis et carnis sumere et non totum Christum in membris et corpore — corpus ergo ad manducandum tamquam genus ad precedentes et omnes alias species corporeas dedit, que eciam caro non sunt, utpote sunt aromata et fructus etc., ut vid. intelligeret [ur] omnia nobis secum tradidisse, quamque suavis fuerit et omnis delectamenti ostenderet. Consimilique modo in sanguine omnis suavitatis saporem 1) dedit, quia ipse est vitis vera,2) ipse est botrus Cypri3) in vinea dei Sabaoth, sancta vid, matre ecclesia, in qua torcular calcavit solus 4. — de torculari crucis conformitera) cruoris sui nos inebriaret stilli- cidiis, cuius sanguinem uve biberent meracissimum5) filii ecclesie. Quippe enim et hocb) ipsum conveniebat pocius in sanguine Christi fieri, per cuius tradicionem largissimam omnium potabilium liquorum sapores more generali intelliguntur, presertim cum olive morique liquores et ceteri usitato sepe nomine sanguinis vocabulo exprimantur. Unus ergo provinciarum princeps esse decernitur, qui per sacramentorum suorum virtutem unanimes in caritate nos efficit habundantissimeque reficit, nos autem populus eius et oves pascue eiuss) sumus. (4) Est et alia provinciarum unio, quarum ipse princeps est unus, respectu huius quode) se ipse gerit ut redemptor ad eos, quos redemit. Et hec quidem efficacissima comprobatur, eo potissime quia fortis ut mors dileccio") sua, qua morte nos prior ipse dilexit,s) qui eciam in cruce sublimatus omnia traxit ad seipsum,9) agnus immaculatus seipsum immolans sanguine suo nos redemit et animam suam pro nobis po/ nens,10) factus obediens usque ad mortem11). Licuit enim et decuit magis, ut sic princeps unus provinciarum et in hiis degencium fieret, ut nos per sanguinem proprium redimeret, quid) sedes est anime,12) a quo nutritur et coagulatur corpus. Corpus enim pro nobis dedit et sanguinem fudit, ut sic totum hominem salvaret et in utroque redimeret, in cuius largissime effusionis profluvio animam simul pro nobis tradidit et in anima ultimam illam pro- vinciam debellaturus iniciavit, inibi eam sue dicioni subiciens, inde 591b 1) Sap. 16, 20. — 2) Jan 15, 1. — 3) Cant. 1, 13. — 4) Is. 63, 3. — 5) Deut. 32, 14. — 6) Ž. 94, 7. — 7) Cant. 8, 6. — 8) I. Jan. 4, 19. — 9) Jan 12, 32. — 10) I. Jan. 3, 16. — 11) Filip 2, 8. — 12) Lev. 17, 11. a) Rkp.: conformatur. — b) Rkp.: in hoc. — c) Rkp.: qua. — d) Rkp.: que. (95)
est sanguis meus etc. Nempe in designacione eorundem trium 591a omnis sapor et omne quod edi potest vel bibi data intelliguntur. Panis enim nomine omne genus frumenti, carnis omne genus car- nium eciam et piscium, corporis vero omne intelligimus esculentum. Ne forte dubitaret quis in sacramento eukaristie tantum de specie panis et carnis sumere et non totum Christum in membris et corpore — corpus ergo ad manducandum tamquam genus ad precedentes et omnes alias species corporeas dedit, que eciam caro non sunt, utpote sunt aromata et fructus etc., ut vid. intelligeret [ur] omnia nobis secum tradidisse, quamque suavis fuerit et omnis delectamenti ostenderet. Consimilique modo in sanguine omnis suavitatis saporem 1) dedit, quia ipse est vitis vera,2) ipse est botrus Cypri3) in vinea dei Sabaoth, sancta vid, matre ecclesia, in qua torcular calcavit solus 4. — de torculari crucis conformitera) cruoris sui nos inebriaret stilli- cidiis, cuius sanguinem uve biberent meracissimum5) filii ecclesie. Quippe enim et hocb) ipsum conveniebat pocius in sanguine Christi fieri, per cuius tradicionem largissimam omnium potabilium liquorum sapores more generali intelliguntur, presertim cum olive morique liquores et ceteri usitato sepe nomine sanguinis vocabulo exprimantur. Unus ergo provinciarum princeps esse decernitur, qui per sacramentorum suorum virtutem unanimes in caritate nos efficit habundantissimeque reficit, nos autem populus eius et oves pascue eiuss) sumus. (4) Est et alia provinciarum unio, quarum ipse princeps est unus, respectu huius quode) se ipse gerit ut redemptor ad eos, quos redemit. Et hec quidem efficacissima comprobatur, eo potissime quia fortis ut mors dileccio") sua, qua morte nos prior ipse dilexit,s) qui eciam in cruce sublimatus omnia traxit ad seipsum,9) agnus immaculatus seipsum immolans sanguine suo nos redemit et animam suam pro nobis po/ nens,10) factus obediens usque ad mortem11). Licuit enim et decuit magis, ut sic princeps unus provinciarum et in hiis degencium fieret, ut nos per sanguinem proprium redimeret, quid) sedes est anime,12) a quo nutritur et coagulatur corpus. Corpus enim pro nobis dedit et sanguinem fudit, ut sic totum hominem salvaret et in utroque redimeret, in cuius largissime effusionis profluvio animam simul pro nobis tradidit et in anima ultimam illam pro- vinciam debellaturus iniciavit, inibi eam sue dicioni subiciens, inde 591b 1) Sap. 16, 20. — 2) Jan 15, 1. — 3) Cant. 1, 13. — 4) Is. 63, 3. — 5) Deut. 32, 14. — 6) Ž. 94, 7. — 7) Cant. 8, 6. — 8) I. Jan. 4, 19. — 9) Jan 12, 32. — 10) I. Jan. 3, 16. — 11) Filip 2, 8. — 12) Lev. 17, 11. a) Rkp.: conformatur. — b) Rkp.: in hoc. — c) Rkp.: qua. — d) Rkp.: que. (95)
Strana 96
592a veterum patrum manubias eripiens, furiis inibi precepta relinquens, ut nil preter voluntatem suam et permissionem attemptare pre- sumerent, latronem quoque provincie restituit paradisi. Inde rediens resumpto corpore a mortuis resurgens, tocius orbis provinciam adunare discipulis suis disponens precepit, ut abirent in omnem terram1) et homini, qui omnis creature nomine censetur, in portentis, prodigiis et signis ewangelium predicarent. Quibus per quadraginta dies apparuit et postremo ipsis cernentibusa) celestem conscendit provinciam, ad dexteram dei patris se contulit, factus signum in profundum inferni et in excelsum supra,2) ut yma uniret summis et summa infimis. Ex qua unione ipse unus princeps provinciarum existeret, cui sc. paterna potestas omne iudicium dedit3), ut omnium provinciarum cives potenter diiudicet, utque tandem forciori roboraret vinculo monarchie principatum in terris, quasi quodam glutino spiri- talis unccionis, spiritum paraclitum habunde in discipulos suos effudit, ut sic per diversitatem linguarum cunctarum universas gentes in unitatem fidei congregaret4), illud ut impleretur propheticum5): Effundam super omnem carnem de spiritu meo, sic sibi mentes nectens, sic confirmans et uniens, ut per carita/ tis adhesionem et spiritalem unionem homo unus spiritus cum deo fieret. Sed obicere posset aliquis, ea que pretulimus vera esse, si de Christo loquamur, sed non ad te summum pontificem. Et licet fatear ligandi atque solvendi te possidere claves in celo et in terra, non tamem ut principem unum regere modo, certis regnis atque provinciis scismatica pravitate infectis eciam a te divisisb), tunc quoque prefato loco obsessum principari eciam in tibi subiectis provinciis non posse et insecutum inter arietes et machinas pesti- ferasque bombardas deficientibus pane, sesterciis,c) limpha, cisternis et inter ieiunia insipida cervisia tuam refocillare sitim et hanc bibere sub mensura, limpida cum aqua tibi sicut cara sic rara sit, ut cum Jeremie Trenis subdere possis6): Aquam nostram pecunia bibimus, tuosque complices arto pane et aqua brevi") similiter reficias, ymmo verius pane muscido sentinaque vermibus scaturiente. Ac inhumanum quod refero vid. Petrucium de Bonovento portitorem literarum tuarum atque processuum ex apprehensa machinad) ad castri menia appensis collo bullis et literis iacere et solum te de celis auxilium expectare. Et idcirco non te unum principem predi- 1) Mar. 16, 15 nn. — 2) ls. 7, 11. — 3) Jan 5, 22. — 4) Jest z orace svato- dušní.— 5) Joel 2, 28. — 6) Lament. 5, 5. — 7) Is. 30, 20. a) Rkp.: decernentibus. Jest z preface Asc. — b) Rkp.: divisum. — c) Rkp.: sisterciis. — d) Sic! (96)
592a veterum patrum manubias eripiens, furiis inibi precepta relinquens, ut nil preter voluntatem suam et permissionem attemptare pre- sumerent, latronem quoque provincie restituit paradisi. Inde rediens resumpto corpore a mortuis resurgens, tocius orbis provinciam adunare discipulis suis disponens precepit, ut abirent in omnem terram1) et homini, qui omnis creature nomine censetur, in portentis, prodigiis et signis ewangelium predicarent. Quibus per quadraginta dies apparuit et postremo ipsis cernentibusa) celestem conscendit provinciam, ad dexteram dei patris se contulit, factus signum in profundum inferni et in excelsum supra,2) ut yma uniret summis et summa infimis. Ex qua unione ipse unus princeps provinciarum existeret, cui sc. paterna potestas omne iudicium dedit3), ut omnium provinciarum cives potenter diiudicet, utque tandem forciori roboraret vinculo monarchie principatum in terris, quasi quodam glutino spiri- talis unccionis, spiritum paraclitum habunde in discipulos suos effudit, ut sic per diversitatem linguarum cunctarum universas gentes in unitatem fidei congregaret4), illud ut impleretur propheticum5): Effundam super omnem carnem de spiritu meo, sic sibi mentes nectens, sic confirmans et uniens, ut per carita/ tis adhesionem et spiritalem unionem homo unus spiritus cum deo fieret. Sed obicere posset aliquis, ea que pretulimus vera esse, si de Christo loquamur, sed non ad te summum pontificem. Et licet fatear ligandi atque solvendi te possidere claves in celo et in terra, non tamem ut principem unum regere modo, certis regnis atque provinciis scismatica pravitate infectis eciam a te divisisb), tunc quoque prefato loco obsessum principari eciam in tibi subiectis provinciis non posse et insecutum inter arietes et machinas pesti- ferasque bombardas deficientibus pane, sesterciis,c) limpha, cisternis et inter ieiunia insipida cervisia tuam refocillare sitim et hanc bibere sub mensura, limpida cum aqua tibi sicut cara sic rara sit, ut cum Jeremie Trenis subdere possis6): Aquam nostram pecunia bibimus, tuosque complices arto pane et aqua brevi") similiter reficias, ymmo verius pane muscido sentinaque vermibus scaturiente. Ac inhumanum quod refero vid. Petrucium de Bonovento portitorem literarum tuarum atque processuum ex apprehensa machinad) ad castri menia appensis collo bullis et literis iacere et solum te de celis auxilium expectare. Et idcirco non te unum principem predi- 1) Mar. 16, 15 nn. — 2) ls. 7, 11. — 3) Jan 5, 22. — 4) Jest z orace svato- dušní.— 5) Joel 2, 28. — 6) Lament. 5, 5. — 7) Is. 30, 20. a) Rkp.: decernentibus. Jest z preface Asc. — b) Rkp.: divisum. — c) Rkp.: sisterciis. — d) Sic! (96)
Strana 97
ctarum provinciarum harum unum fore, supremo principi Jesu Christo ut principali capiti inmediate subordinatum.a) Nempe quod in celo, super et subter terram atque similiter tibi limitatam in inferno sive purgatorio potestatem habeas, nemo catholicorum ambigit, execucione quamquam ad paululum modo careas. Sed sustine pacienter, quia in proximo est salus tua1) et non frustraberisb) tuis quibus actenus caruisti desideriis concupitis. Qualiter ecclesia decem plagis egipciis est percussa. Quantane putas in obsidione tua vasto orbi mala noxia evenisse, absens tibi I agricola declarabit, qui agrum cum a dumosise) sen- tibus expurget, paliuro, vepribus, saliunca invenit succrescere. Crede michi, non dico inter resecata et putrida membra scismaticorum, verum et inter fideles tuos recens de novo scisma exortum fuisse; quia pariter docti cum hiis, qui non noverunt literaturam2), te concionabantur pravum universo orbe, ymmo discipline soluted), ut verisimiliter post tanti gubernatoris absenciam in furore et in virga indignacionis domini?) percussa tunc fuerit terra, universalis vid. in terris militans ecclesia, decem ingentibus plagis, ut olym Egiptus legitur fuisse percussus, ut sit penitus subacta et facta sit sub tributo,4) quam modico viduam ante lamentavimus. 592b s kd .. F míss (1) Etenim si intendere velis perspicacius, reperies aquas eius in sanguinem versas. Aque quoque multe populi multi sunt5) iuxta prophete eloquium; hee mutate sunt in sanguinem, quia viri sanguinum5) et dolosi orbe repleti sunt et sangui- nibus peccatorum tota contaminata est terra, quibus peccatores se optabant inquinari, cum inquiunt7): Sanguis eius super nos et super filios nostros. A quibus propheta optat liberari s): Libera, inquit, me de sanguinibus deus, deus salutis mee. O heu quomodo sordent modo spurcissimo sanguine delictorum ferme tocius orbis climata spaciosa, ut probabiliter putem a mundi exordio usque ad novissima que modo vigent tempora nusquam dampna- biliora viguisse animarum saluti obnoxia. 1) Is. 56, 1. — 2) Ž. 71, 15. — 3) Lament. 3, 1. — 4) Lament. 1, 1. 5) Apok. 17, 15. — 6) Ž. 54, 24 a j. — 7) Mat. 27, 25. — 8) Ž. 50, 16. — a) Rkp.: subordinato. — b) Rkp.: frustraveris. — c) Rkp.: nidumosis. d) Rkp.: soluto. „Studie a texty.“ (97)
ctarum provinciarum harum unum fore, supremo principi Jesu Christo ut principali capiti inmediate subordinatum.a) Nempe quod in celo, super et subter terram atque similiter tibi limitatam in inferno sive purgatorio potestatem habeas, nemo catholicorum ambigit, execucione quamquam ad paululum modo careas. Sed sustine pacienter, quia in proximo est salus tua1) et non frustraberisb) tuis quibus actenus caruisti desideriis concupitis. Qualiter ecclesia decem plagis egipciis est percussa. Quantane putas in obsidione tua vasto orbi mala noxia evenisse, absens tibi I agricola declarabit, qui agrum cum a dumosise) sen- tibus expurget, paliuro, vepribus, saliunca invenit succrescere. Crede michi, non dico inter resecata et putrida membra scismaticorum, verum et inter fideles tuos recens de novo scisma exortum fuisse; quia pariter docti cum hiis, qui non noverunt literaturam2), te concionabantur pravum universo orbe, ymmo discipline soluted), ut verisimiliter post tanti gubernatoris absenciam in furore et in virga indignacionis domini?) percussa tunc fuerit terra, universalis vid. in terris militans ecclesia, decem ingentibus plagis, ut olym Egiptus legitur fuisse percussus, ut sit penitus subacta et facta sit sub tributo,4) quam modico viduam ante lamentavimus. 592b s kd .. F míss (1) Etenim si intendere velis perspicacius, reperies aquas eius in sanguinem versas. Aque quoque multe populi multi sunt5) iuxta prophete eloquium; hee mutate sunt in sanguinem, quia viri sanguinum5) et dolosi orbe repleti sunt et sangui- nibus peccatorum tota contaminata est terra, quibus peccatores se optabant inquinari, cum inquiunt7): Sanguis eius super nos et super filios nostros. A quibus propheta optat liberari s): Libera, inquit, me de sanguinibus deus, deus salutis mee. O heu quomodo sordent modo spurcissimo sanguine delictorum ferme tocius orbis climata spaciosa, ut probabiliter putem a mundi exordio usque ad novissima que modo vigent tempora nusquam dampna- biliora viguisse animarum saluti obnoxia. 1) Is. 56, 1. — 2) Ž. 71, 15. — 3) Lament. 3, 1. — 4) Lament. 1, 1. 5) Apok. 17, 15. — 6) Ž. 54, 24 a j. — 7) Mat. 27, 25. — 8) Ž. 50, 16. — a) Rkp.: subordinato. — b) Rkp.: frustraveris. — c) Rkp.: nidumosis. d) Rkp.: soluto. „Studie a texty.“ (97)
Strana 98
601a (2) Et idcirco ex sanguine tamquam ex adipe [et] sibi cognatis magis et propriis spurciciis inmirum, si musca subsequitur quasi plaga altera. Graves nempe muscas totus proch orbis protulit. Belzebub ipsius muscarum principis modo regna vigent. Pruritu namque luxurie fetidissimeque libidinis totus pene mundus constringitur, parasitoruma) et themulentorum ex- crescente numero, quorum/ deus venter estl) et inter magnatos et principes cura est alia nulla quam ut venter escis et esca ventri2) deserviant, et de calice Babilonis3) mixto vinum iracundie et ebrietatis bibant,b'e quibus succensa olla4) stomachi libidinem afferat, mentem auferat, ut virtus tantummodo sit in lumbis et fortitudo in umbilico ventris eorum.5) Inpudenter namque sic castrimargia repleti fornicantur in omnibus adinvencionibus suiss) et quod nepharium et totis est seculis detestandum, ut Penthapolis vivi absorpti spur- cicias Sodomorum et Gomorreorum contra iura na- ture turpiter amplectuntur. Recte igitur ob huiuscemodi inmundicias et alia peccata omni genere muscarum i. e. hominum perversorum terra inficitur, quia homo dicitur musca multipliciter: quia sicut musca fedat per luxuriam, quasi culex pungit per iram, uti vespis mordet per invidiam, sicut oester devorat per gulam, quasi brucus vastat per avariciam, uti asilus venenat per inimi- ciciam, velut scabro consumit per maliciam, et sic de ceteris muscis et peccatis modo sufficiat. 601b (3) Nec hec sola mala sufficiunt, sed eciam mundus pulvere devastatur. Hec denique plaga merito post muscas sequitur, cum presertim sordes, quibus musce vivunt, in pulverem cum exsic- cantur vertuntur. Odio nempe incesti habent virtuosos et castos et ideo de arefacto sanguine in pulverem vertuntur invidie. De quo propheta dicit" : Fiant tamquam pulvis, quem proicit ventus a facie terre. Quia caritas proch refriguits) et invidie ariditas et livor crevit, proximum odit proximus et sicut pulvis oculis sic invidus nocet iustis. En pulvis in omnem ventum spargitur et in omne vulgus invidorum turba miscetur. Pulvis etenim cibus est serpentum et invidi quoque serpentes sunt, qui veluti pulvere invidia saturantur. Iamque lividus serpentis instar extunc virus ingerit, odio cum proximum perimit. Hinc etenim Johannes/ dicit9): Qui odit fratrem suum, homicida est. 1) Filip. 3, 19. — 2) I. Kor. 6, 13. — 3) Jer. 51, 7. — 4) Job 41, 11. — 5) Job 40, 1. — 6) Z. 105, 39. — 7) Ž. 1, 4. — 8) Mat. 24, 12. — 9) I. Jan 3, 15. a) Rkp.: parastitorum. — b) Rkp.: bibunt. (98)
601a (2) Et idcirco ex sanguine tamquam ex adipe [et] sibi cognatis magis et propriis spurciciis inmirum, si musca subsequitur quasi plaga altera. Graves nempe muscas totus proch orbis protulit. Belzebub ipsius muscarum principis modo regna vigent. Pruritu namque luxurie fetidissimeque libidinis totus pene mundus constringitur, parasitoruma) et themulentorum ex- crescente numero, quorum/ deus venter estl) et inter magnatos et principes cura est alia nulla quam ut venter escis et esca ventri2) deserviant, et de calice Babilonis3) mixto vinum iracundie et ebrietatis bibant,b'e quibus succensa olla4) stomachi libidinem afferat, mentem auferat, ut virtus tantummodo sit in lumbis et fortitudo in umbilico ventris eorum.5) Inpudenter namque sic castrimargia repleti fornicantur in omnibus adinvencionibus suiss) et quod nepharium et totis est seculis detestandum, ut Penthapolis vivi absorpti spur- cicias Sodomorum et Gomorreorum contra iura na- ture turpiter amplectuntur. Recte igitur ob huiuscemodi inmundicias et alia peccata omni genere muscarum i. e. hominum perversorum terra inficitur, quia homo dicitur musca multipliciter: quia sicut musca fedat per luxuriam, quasi culex pungit per iram, uti vespis mordet per invidiam, sicut oester devorat per gulam, quasi brucus vastat per avariciam, uti asilus venenat per inimi- ciciam, velut scabro consumit per maliciam, et sic de ceteris muscis et peccatis modo sufficiat. 601b (3) Nec hec sola mala sufficiunt, sed eciam mundus pulvere devastatur. Hec denique plaga merito post muscas sequitur, cum presertim sordes, quibus musce vivunt, in pulverem cum exsic- cantur vertuntur. Odio nempe incesti habent virtuosos et castos et ideo de arefacto sanguine in pulverem vertuntur invidie. De quo propheta dicit" : Fiant tamquam pulvis, quem proicit ventus a facie terre. Quia caritas proch refriguits) et invidie ariditas et livor crevit, proximum odit proximus et sicut pulvis oculis sic invidus nocet iustis. En pulvis in omnem ventum spargitur et in omne vulgus invidorum turba miscetur. Pulvis etenim cibus est serpentum et invidi quoque serpentes sunt, qui veluti pulvere invidia saturantur. Iamque lividus serpentis instar extunc virus ingerit, odio cum proximum perimit. Hinc etenim Johannes/ dicit9): Qui odit fratrem suum, homicida est. 1) Filip. 3, 19. — 2) I. Kor. 6, 13. — 3) Jer. 51, 7. — 4) Job 41, 11. — 5) Job 40, 1. — 6) Z. 105, 39. — 7) Ž. 1, 4. — 8) Mat. 24, 12. — 9) I. Jan 3, 15. a) Rkp.: parastitorum. — b) Rkp.: bibunt. (98)
Strana 99
(4) Ast post pulveres et plagas dense et opace secuntur tenebre manibusque contrectari et palpari possunt. Que rite ideo subsecuntur propter quandam similitudinem. Nempe densitatem pulverum et grossiciem nemo ambigit tenebris consimilem, presertim cum palpetur et hec quodammodo. Nam post invidie ventum a) supina sequitur ignorancia et crassa, ut nimirum cum non videri, palpari tamen possit. Cecitas namque ex parte contigit in Israel: talparum more etenim et vespertilionum1) filii noctis et tenebrarum in tam obscuras et grossas prolapsi sunt ignorancie tenebras, utb) lege dei convulsa et spreta tenebrisque confuscati peccatorum, exprobrent ei, qui finxit oculum2) et intuetur abissos, dicentes3): Non videbit dominus et non intelliget deus Jacob. Hii profecto tenebras ut ceci palpant, quia carnales sunt et lumen veritatis intueri nequeunt. Palpant ergo tenebras tactu utentes pro visu, quia temporalia, que interioribus oculis concupiscunt, actualibus peccatis contrectando perficiunt. Hii pro- fecto etsi tenebras vident, in tenebris tamen nichil vident, quod discernant. De quibus veritas dicit,4) quod regnum dei eis in parabolis nosse datum est, ut videntes non videant, sed ceci fiant eicianturque) in tenebras exteriores, ubi manet eterna calamitas. (5) Ob quarum tenebrarum obscuritatem et prelibatarum formacionem plagarum nimirum sic ebulierunt rane subse- quenter, que verisimiliter ex corrupcione nasci poterant earundem. Diverse nempe mixte simul corrupciones unam vel plures alias generant, ut de ranis fuit possibile, que nasci poterant ex infecti sanguinis putredine, ex muscarum fetido squalore — que cum d) moriuntur, perdunt suavitatem ungenti5) — ex pulverum quoque prurigine et ex tenebrarum tetrae) caligine, que plerumque rep- tilium causa et mater est, propter lune imperium, que nocte quam plurimum operatur, in qua et rane coaxant magis diversis vocibus concrepantes, omnes tamen nonnisi raucis. Illa nempe tuba quasi etate et sapiencia sonat maturior, alia sublimiori modulo argute et dulcius reboat, alia se mentitur syrenam — phigelle instar rauco stridore alcius tonat, quarum sonos diligens auditor thabescenti qui paludi assidet), interdum laudat sompnumque provocare astruit. Et quid miri, si rane que sunt in luto aquarum multarumb) 602a 1) Is. 2, 20. — 2) Ž. 93, 9. — 3) Ž. 93, 7. — 4) Luk. 8, 10. — 5) Eccl. 10, 1. — 6) Hab. 3, 15. a) Rkp.: venum. — b) Rkp.: et. — c) Psáno: exicianturque. — d) Text: quecunque. — e) Rkp.: tetro. — f) Rkp.: assident. (99) 7* —.
(4) Ast post pulveres et plagas dense et opace secuntur tenebre manibusque contrectari et palpari possunt. Que rite ideo subsecuntur propter quandam similitudinem. Nempe densitatem pulverum et grossiciem nemo ambigit tenebris consimilem, presertim cum palpetur et hec quodammodo. Nam post invidie ventum a) supina sequitur ignorancia et crassa, ut nimirum cum non videri, palpari tamen possit. Cecitas namque ex parte contigit in Israel: talparum more etenim et vespertilionum1) filii noctis et tenebrarum in tam obscuras et grossas prolapsi sunt ignorancie tenebras, utb) lege dei convulsa et spreta tenebrisque confuscati peccatorum, exprobrent ei, qui finxit oculum2) et intuetur abissos, dicentes3): Non videbit dominus et non intelliget deus Jacob. Hii profecto tenebras ut ceci palpant, quia carnales sunt et lumen veritatis intueri nequeunt. Palpant ergo tenebras tactu utentes pro visu, quia temporalia, que interioribus oculis concupiscunt, actualibus peccatis contrectando perficiunt. Hii pro- fecto etsi tenebras vident, in tenebris tamen nichil vident, quod discernant. De quibus veritas dicit,4) quod regnum dei eis in parabolis nosse datum est, ut videntes non videant, sed ceci fiant eicianturque) in tenebras exteriores, ubi manet eterna calamitas. (5) Ob quarum tenebrarum obscuritatem et prelibatarum formacionem plagarum nimirum sic ebulierunt rane subse- quenter, que verisimiliter ex corrupcione nasci poterant earundem. Diverse nempe mixte simul corrupciones unam vel plures alias generant, ut de ranis fuit possibile, que nasci poterant ex infecti sanguinis putredine, ex muscarum fetido squalore — que cum d) moriuntur, perdunt suavitatem ungenti5) — ex pulverum quoque prurigine et ex tenebrarum tetrae) caligine, que plerumque rep- tilium causa et mater est, propter lune imperium, que nocte quam plurimum operatur, in qua et rane coaxant magis diversis vocibus concrepantes, omnes tamen nonnisi raucis. Illa nempe tuba quasi etate et sapiencia sonat maturior, alia sublimiori modulo argute et dulcius reboat, alia se mentitur syrenam — phigelle instar rauco stridore alcius tonat, quarum sonos diligens auditor thabescenti qui paludi assidet), interdum laudat sompnumque provocare astruit. Et quid miri, si rane que sunt in luto aquarum multarumb) 602a 1) Is. 2, 20. — 2) Ž. 93, 9. — 3) Ž. 93, 7. — 4) Luk. 8, 10. — 5) Eccl. 10, 1. — 6) Hab. 3, 15. a) Rkp.: venum. — b) Rkp.: et. — c) Psáno: exicianturque. — d) Text: quecunque. — e) Rkp.: tetro. — f) Rkp.: assident. (99) 7* —.
Strana 100
602b perniciosa quadam curiositate laudantur vane, cum idem sit iudicium malignancium peccatorum, qui a ranis nec distant nec differunt. Quippe qui pro maleficiis a suis complicibus ederas laudum sumunt, a quibus laudatur peccator in désideriis anime sue et iniquus benedicitur.1) Eheu quante iam rane perversissimorum et hereticorum modo vigent, et quomodoa) iam pravi et subtiles consiliarii coaxando rident! Proch qualiter nunc blandi et sub- doli adulatores nequiter strident, ut ex eorum crebra loquacitate rauce facte sint fauces eorum!2) En ranarum instar arva amenaque prata virencium doctrinarum perlustrant, primi adulterantes verbum dei sacre scripture queque venusta depascunt, alii prudenciam serpentinam3) pretendentes, proprium commodum querentes, utile consilium cassant, inutile laudant, dicunt enim malum bonum et bonum malum4); postremi sine temperamento parietes liniunt, 5) regibus cum et principibus adulantur, applaudunt — consuunt enim pulvillos sub cubitis omnis manus,ô) qui nimirum principibus magis placibiles fiunt a deo,b) ut quod aliquando pru- dencia et subtilitate nequeunt, hii affabili blandimento perficiunt. O quantas huiuscemodi edidit terra nostra ranas in penetrabilibus«) regum nostrorum, ut ibi quasi sint per/ astuciam calide, profecto tamen in caritate sunt frigide et in virtutibus palide stagnisque iugiter olidis tabescentes, ut recte has dixerim demonibus similes. Salvator namque noster instar ranarum demonia legitur eiecisse, [a] quibus in nullo differunt mali homines, cum sint membra dyaboli ranisque, ut dictum, per omnia perequales. (6) Heed) protinus propter earum multitudinem in aggere con- gregate adeo putruerunt, ut corrupto aere terraque fetore infecta plaga sexta vesicarum turgencium merito subsequatur. Que heu adivit guttura plurimorum sauciavitque vulneribus. En contu- meliosa nunc viget superbia, que omnia spernit, omnia despicit, universa blasphemat. En animo procax, mente fallax, ore loquax, verbo mendax circumfertur omni loco superbus, qui turgido sermone, ampulato ore grandisonoque boatu se iactitat, alios deicit, huice) imperat, minatur illi, vapulat hunc, minis illum afficit, sese ceteros precellere pertinaciter astruit, et maior est superbia eius quam potencia. Similis utique bestie illi, 1) Ž. 92, 3. — 2) Ž. 68, 4. — 3) Mat. 10, 16. — 4) Is. 5, 20. — 5) Ez. 13, 14. — 6) Ez. 13, 10. a) Rkp.: equomodo. — b) Tak, patrně místo: quam deo. — c) Tak, místo: penetralibus. — d) Rkp.: hic. — e) Rkp.: hic. (100)
602b perniciosa quadam curiositate laudantur vane, cum idem sit iudicium malignancium peccatorum, qui a ranis nec distant nec differunt. Quippe qui pro maleficiis a suis complicibus ederas laudum sumunt, a quibus laudatur peccator in désideriis anime sue et iniquus benedicitur.1) Eheu quante iam rane perversissimorum et hereticorum modo vigent, et quomodoa) iam pravi et subtiles consiliarii coaxando rident! Proch qualiter nunc blandi et sub- doli adulatores nequiter strident, ut ex eorum crebra loquacitate rauce facte sint fauces eorum!2) En ranarum instar arva amenaque prata virencium doctrinarum perlustrant, primi adulterantes verbum dei sacre scripture queque venusta depascunt, alii prudenciam serpentinam3) pretendentes, proprium commodum querentes, utile consilium cassant, inutile laudant, dicunt enim malum bonum et bonum malum4); postremi sine temperamento parietes liniunt, 5) regibus cum et principibus adulantur, applaudunt — consuunt enim pulvillos sub cubitis omnis manus,ô) qui nimirum principibus magis placibiles fiunt a deo,b) ut quod aliquando pru- dencia et subtilitate nequeunt, hii affabili blandimento perficiunt. O quantas huiuscemodi edidit terra nostra ranas in penetrabilibus«) regum nostrorum, ut ibi quasi sint per/ astuciam calide, profecto tamen in caritate sunt frigide et in virtutibus palide stagnisque iugiter olidis tabescentes, ut recte has dixerim demonibus similes. Salvator namque noster instar ranarum demonia legitur eiecisse, [a] quibus in nullo differunt mali homines, cum sint membra dyaboli ranisque, ut dictum, per omnia perequales. (6) Heed) protinus propter earum multitudinem in aggere con- gregate adeo putruerunt, ut corrupto aere terraque fetore infecta plaga sexta vesicarum turgencium merito subsequatur. Que heu adivit guttura plurimorum sauciavitque vulneribus. En contu- meliosa nunc viget superbia, que omnia spernit, omnia despicit, universa blasphemat. En animo procax, mente fallax, ore loquax, verbo mendax circumfertur omni loco superbus, qui turgido sermone, ampulato ore grandisonoque boatu se iactitat, alios deicit, huice) imperat, minatur illi, vapulat hunc, minis illum afficit, sese ceteros precellere pertinaciter astruit, et maior est superbia eius quam potencia. Similis utique bestie illi, 1) Ž. 92, 3. — 2) Ž. 68, 4. — 3) Mat. 10, 16. — 4) Is. 5, 20. — 5) Ez. 13, 14. — 6) Ez. 13, 10. a) Rkp.: equomodo. — b) Tak, patrně místo: quam deo. — c) Tak, místo: penetralibus. — d) Rkp.: hic. — e) Rkp.: hic. (100)
Strana 101
cui data sunt loqui grandia et blasphemias adversus deum et sanctos suos.1) Hiia) denique exinanitos et vacuos cum se in virtutibus cernant, vacuitatem suam vento elacionis adimplent. Tument ergo et vesicarum inflatarum more cum tribus intus fabis strepitum dant maiorem, quam si forent implete ad summum, cum alta de se et ambiciosa confingunt.b) Hii profecto esse desinunt membra Christi, qui mitis est et humilis corde,2) sed facti sunt filii et membra dyaboli, qui est caput super omnes filios superbie.3) Nec denique in cassum ipsis eciam vesicis vulnera inflicta sunt, quippe cum superbi nequaquam possint [in] vana gloria invidia privari, que adeo vacuam eorum gloriam vulnerat, cum pares maioribus esse nequeunt, ut per tristiciam contabescant, sicut scriptum est4): Humiliasti sicut vul neratum 611a superbum in brachio. Ymmo nonnunquam se ipsos invidia necant. (7) Rite ergo post vesicas superbie vulneraque livoris plaga subsequitur locustarum, per quas latrones sive manifestos raptores libet intelligere, qui ob fastum superbie et livoris ple- rumque didicere aliena rapere [et] perdere. Hii locustarum instar catervatim ut turbo veniunt ad disperdendum. Nempe latro latroni, raptor raptori se modo copulant, qui potentes humiliant, invalidos exaltant, divites egere faciunt inopesque consumunt. Nec reperitur modo qui inopem et pauperem eripiat a diripientibus, ast ut fre- quenter iam ait latro ad latronem5): Venite opprimamus iustum. Non parcunt hii vidue flenti, non pupillo lugenti, non orphano ingemi- scenti, non sacris edibus nec divinis sacerdotibus, sed omnia devastantes audacter provocant deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorums) et proptert) peccata populorum induxit super eos latronem repente.7) Hii more locustarum non eunt, ymmo saliunt, cum aliena rapiunt. Longos enim ceu locusta habent pedes, quibus saliunt in montibus et transiliunt colles, ab habentibus cum rapiunt et vacuosd) derelinquunt. (8) Ast deinceps cinifes totam replent terram, que non minus locustis malicia sunt equales, quippe cum hee famame) rapiant et furentur detrahentes secrete proximo suo. Cinifes autem in humidis et fetidis nascuntur locis, nempe quia vulgus ignobile id honoriferum iudicat esse, 1) quod prodigum est 1) Apok. 13, 5 n. — 2) Mat. 11. 29. — 3) Job 41, 25. — 4) Ž. 88, 11. 5) Sap. 2, 10. — 6) Gen. 39, 2. — 7) Jer. 18, 22. a) Rkp.: hinc. — b) Psáno: consurgunt. — c) Rkp.: propterea. — d) Rkp.: nocuos. — e) Rkp.: talia. — f) Rkp.: vulgus ignobile et honoriferum id iudi- catur esse. (101)
cui data sunt loqui grandia et blasphemias adversus deum et sanctos suos.1) Hiia) denique exinanitos et vacuos cum se in virtutibus cernant, vacuitatem suam vento elacionis adimplent. Tument ergo et vesicarum inflatarum more cum tribus intus fabis strepitum dant maiorem, quam si forent implete ad summum, cum alta de se et ambiciosa confingunt.b) Hii profecto esse desinunt membra Christi, qui mitis est et humilis corde,2) sed facti sunt filii et membra dyaboli, qui est caput super omnes filios superbie.3) Nec denique in cassum ipsis eciam vesicis vulnera inflicta sunt, quippe cum superbi nequaquam possint [in] vana gloria invidia privari, que adeo vacuam eorum gloriam vulnerat, cum pares maioribus esse nequeunt, ut per tristiciam contabescant, sicut scriptum est4): Humiliasti sicut vul neratum 611a superbum in brachio. Ymmo nonnunquam se ipsos invidia necant. (7) Rite ergo post vesicas superbie vulneraque livoris plaga subsequitur locustarum, per quas latrones sive manifestos raptores libet intelligere, qui ob fastum superbie et livoris ple- rumque didicere aliena rapere [et] perdere. Hii locustarum instar catervatim ut turbo veniunt ad disperdendum. Nempe latro latroni, raptor raptori se modo copulant, qui potentes humiliant, invalidos exaltant, divites egere faciunt inopesque consumunt. Nec reperitur modo qui inopem et pauperem eripiat a diripientibus, ast ut fre- quenter iam ait latro ad latronem5): Venite opprimamus iustum. Non parcunt hii vidue flenti, non pupillo lugenti, non orphano ingemi- scenti, non sacris edibus nec divinis sacerdotibus, sed omnia devastantes audacter provocant deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorums) et proptert) peccata populorum induxit super eos latronem repente.7) Hii more locustarum non eunt, ymmo saliunt, cum aliena rapiunt. Longos enim ceu locusta habent pedes, quibus saliunt in montibus et transiliunt colles, ab habentibus cum rapiunt et vacuosd) derelinquunt. (8) Ast deinceps cinifes totam replent terram, que non minus locustis malicia sunt equales, quippe cum hee famame) rapiant et furentur detrahentes secrete proximo suo. Cinifes autem in humidis et fetidis nascuntur locis, nempe quia vulgus ignobile id honoriferum iudicat esse, 1) quod prodigum est 1) Apok. 13, 5 n. — 2) Mat. 11. 29. — 3) Job 41, 25. — 4) Ž. 88, 11. 5) Sap. 2, 10. — 6) Gen. 39, 2. — 7) Jer. 18, 22. a) Rkp.: hinc. — b) Psáno: consurgunt. — c) Rkp.: propterea. — d) Rkp.: nocuos. — e) Rkp.: talia. — f) Rkp.: vulgus ignobile et honoriferum id iudi- catur esse. (101)
Strana 102
611b proximorum fame. Hii namque duplici videntur proximum vulnere sauciare: mordent enim et vulnerant, quia dentes eorum arma et sagitte sunt et lingua eorum gladius acutus.1) Quibus increpando et obiurgando per prophetam recte dicitur2): Domine libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Sed hos quidem facere nescierunt Egiptiorum magi dicentes3): Digitus dei est hic, quia ipsi/ erant cinifibus similes, utpote qui Moysi et Aaron operibus contradicebant, famam eorum fetere facientes coram pharaone. (9) Hinc secuntur inundantes pluvie cum asperrimo grandine vid. fluxua) fluidi i. e.b) inmanitate crudeles principes et tyranni, subditos qui suos aut levi calliditate decipiunt aut indiscreta severitate consumunt. Hiis ausim adicere viros utraquec) potestate vid. spirituali et temporali preditos, instar qui aque delere nonnulla suo violentod) et impetuoso conantur diluvio necnon et ferocissima ferire molliuntur crudelitate quasi grandine, quidquid manet residui virtuosum et viride. Hii nimirum quasi per aluvionem sibi egenorum substantiam arrogant et impetu quasi grandinis cetera necant. 612a (10) Hinc eciam postremo primogenita occisa sunt. Patuit hoc in preterita mortalitate, quanta peste plurimi sunt deleti singulisque ut frequenter delentur annis. Modo patet in naufragio animarum, que cottidie moriuntur, cum dampnantur. Libet ergo sacerdotes primogenita dici. Sanctificantur namque a domino ac primogenita nominantur. Hec autem percussa sunt ideo, quia recesserunt et seculi infinitis se questionibus implicarunt.4) Quippe quis eos in sortem annumerabit domini, qui quamvis [videantur vivie) esse, tamen censentur absorpti tamquam a domino percussi. Et mortua quidem primogenita atque percussa tunc dicuntur, quando ingentibus plagis cesi corripiuntur nec tamen ideo uspiam emendantur. Hoc luculenter) presens scisma edocet, quam sit pestifera mors eorum, quos de hac vita aufert. Tu quoque pontifex summus Aaron tantum comite ut alter Moyses virgam in manibus déferens crudelissimo pharaoni, Siculorum quondam regi, occurris pugnaturus, ut Michael cum draconé5) sola virga armatorum/ cuneos aggrederis. Typice autem hec virga de radice Yesse6) Christus est vel virga Aaron,7 non tamen cum radice sc. arida, virgo Maria. Convenit ) Ž. 56, 5. — 2) Ž. 119, 2. — 3) Ex. 8, 19. — 4) Eccl. 7, 30. — 5) Juda 9. — 6) Is. 11, 1. — 7) Num. 17. a) Rkp.: luxu. — b) Rkp. nemá. — c) Rkp.: utrique. — d) Rkp.: lenti. e) Rkp.: unum — f) Rkp.: loculenter. (102)
611b proximorum fame. Hii namque duplici videntur proximum vulnere sauciare: mordent enim et vulnerant, quia dentes eorum arma et sagitte sunt et lingua eorum gladius acutus.1) Quibus increpando et obiurgando per prophetam recte dicitur2): Domine libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Sed hos quidem facere nescierunt Egiptiorum magi dicentes3): Digitus dei est hic, quia ipsi/ erant cinifibus similes, utpote qui Moysi et Aaron operibus contradicebant, famam eorum fetere facientes coram pharaone. (9) Hinc secuntur inundantes pluvie cum asperrimo grandine vid. fluxua) fluidi i. e.b) inmanitate crudeles principes et tyranni, subditos qui suos aut levi calliditate decipiunt aut indiscreta severitate consumunt. Hiis ausim adicere viros utraquec) potestate vid. spirituali et temporali preditos, instar qui aque delere nonnulla suo violentod) et impetuoso conantur diluvio necnon et ferocissima ferire molliuntur crudelitate quasi grandine, quidquid manet residui virtuosum et viride. Hii nimirum quasi per aluvionem sibi egenorum substantiam arrogant et impetu quasi grandinis cetera necant. 612a (10) Hinc eciam postremo primogenita occisa sunt. Patuit hoc in preterita mortalitate, quanta peste plurimi sunt deleti singulisque ut frequenter delentur annis. Modo patet in naufragio animarum, que cottidie moriuntur, cum dampnantur. Libet ergo sacerdotes primogenita dici. Sanctificantur namque a domino ac primogenita nominantur. Hec autem percussa sunt ideo, quia recesserunt et seculi infinitis se questionibus implicarunt.4) Quippe quis eos in sortem annumerabit domini, qui quamvis [videantur vivie) esse, tamen censentur absorpti tamquam a domino percussi. Et mortua quidem primogenita atque percussa tunc dicuntur, quando ingentibus plagis cesi corripiuntur nec tamen ideo uspiam emendantur. Hoc luculenter) presens scisma edocet, quam sit pestifera mors eorum, quos de hac vita aufert. Tu quoque pontifex summus Aaron tantum comite ut alter Moyses virgam in manibus déferens crudelissimo pharaoni, Siculorum quondam regi, occurris pugnaturus, ut Michael cum draconé5) sola virga armatorum/ cuneos aggrederis. Typice autem hec virga de radice Yesse6) Christus est vel virga Aaron,7 non tamen cum radice sc. arida, virgo Maria. Convenit ) Ž. 56, 5. — 2) Ž. 119, 2. — 3) Ex. 8, 19. — 4) Eccl. 7, 30. — 5) Juda 9. — 6) Is. 11, 1. — 7) Num. 17. a) Rkp.: luxu. — b) Rkp. nemá. — c) Rkp.: utrique. — d) Rkp.: lenti. e) Rkp.: unum — f) Rkp.: loculenter. (102)
Strana 103
namque utrisque nomen hoc virge, quia nimirum eadem vicissi- tudine in mutuo invicem amore conveniunt mater et filius, cum pro nobis ipsa iugiter intercedat ipseque filius maternis precibus semper condescendat. Quocirca virga, que Christus est, cum in terram nostram, que est virgo Maria, a summo patre per misterium in- carnacionis proicitur, in colubrum vertitur,1) qui demum in cruce ut serpens exaltatur. Sed cauda mox serpentis cum capitur, in virgam iterum revertitur, quia precipue deus per filium omnia miracula sua operatur in terris et econverso per Mariam signa fieri voluit, que in laudem sui cederent unigeniti conditoris. Hanc enim virgam virtutis domini ex Syon manu tua suscipe, qua facies signa et prodigia magna in populo,2) rebelles tibi et protervos confringens et subiciens potentes. Ast ne consummacionem faciat3) dominus, utquea) cesset plaga, que crassatur in populo, deprecaturus adibis dominum, ut a nobis amoveat aquam i. e. populum sanguinum, muscas gule et luxurie, pulveres livoris et iracundie, tenebras spiritualis ignorancie, ranas pravitatis heretice, vesicas procacis superbie, locustas rapacis avaricie, cinifes maculose infamie, grandines et pluvias crudelissime tyrannie atque necem primogenitorum a morte. Surge igitur, dulcissime papa Urbane, mane dilu- culo,9) ut offeras holocausta et sacrificia pro peccatis, et effunde sicut aquam cor tuum5) in conspectu domini et in eius misericordie bonitate suspira. Pro armis suscipito oraciones et lacrimas, leva manus cum Moyse,6) pone insidias cum Josue,7) lorica te cum Juda Machabeo,s) indue pugna ut Da vid pro gente et cum apostolo armis iusticie induere,9) et dominus pugnabit pro te et videbis prostratum pharaonem cum curribus et equitibus suis, ita ut ne unus quidem remaneat,10) qui quod factum est possit et valeat posteris nuncciare. Aleph. Has precedentes plagas et alia innumera mala, que inveteraverunt super terram, considerans pocius augeri quam minui, propter maliciam hominum et multiplicacionem inmanium succrescen- cium delictorum nimio sum pavore perterritus et dolor meus renovatus est iterum atque a fletu meo fonte iam exsiccato ab intimis, ipse eciam catharacte miseri capitis prohibite sunt a lacrimarum nimbis. Quia zelavi super iniquos pacem peccatorum videns11) et dixi: Quare 612b 1) Ex. 4, 3 n. — 2) Sk. ap. 6, 8. — 3) Jer. 4, 27 a j. — 4) Ž. 46, 6. — 5) Lament. 2, 19. — 6) Ex. 17, 11. — 7) Jos. 2. — s) I. Mak. 3, 3. — 9) Ef. 6, 11 nn. — 10) Ex. 14. — 11) Ž. 72, 3. a) Rkp.: utique. (103)
namque utrisque nomen hoc virge, quia nimirum eadem vicissi- tudine in mutuo invicem amore conveniunt mater et filius, cum pro nobis ipsa iugiter intercedat ipseque filius maternis precibus semper condescendat. Quocirca virga, que Christus est, cum in terram nostram, que est virgo Maria, a summo patre per misterium in- carnacionis proicitur, in colubrum vertitur,1) qui demum in cruce ut serpens exaltatur. Sed cauda mox serpentis cum capitur, in virgam iterum revertitur, quia precipue deus per filium omnia miracula sua operatur in terris et econverso per Mariam signa fieri voluit, que in laudem sui cederent unigeniti conditoris. Hanc enim virgam virtutis domini ex Syon manu tua suscipe, qua facies signa et prodigia magna in populo,2) rebelles tibi et protervos confringens et subiciens potentes. Ast ne consummacionem faciat3) dominus, utquea) cesset plaga, que crassatur in populo, deprecaturus adibis dominum, ut a nobis amoveat aquam i. e. populum sanguinum, muscas gule et luxurie, pulveres livoris et iracundie, tenebras spiritualis ignorancie, ranas pravitatis heretice, vesicas procacis superbie, locustas rapacis avaricie, cinifes maculose infamie, grandines et pluvias crudelissime tyrannie atque necem primogenitorum a morte. Surge igitur, dulcissime papa Urbane, mane dilu- culo,9) ut offeras holocausta et sacrificia pro peccatis, et effunde sicut aquam cor tuum5) in conspectu domini et in eius misericordie bonitate suspira. Pro armis suscipito oraciones et lacrimas, leva manus cum Moyse,6) pone insidias cum Josue,7) lorica te cum Juda Machabeo,s) indue pugna ut Da vid pro gente et cum apostolo armis iusticie induere,9) et dominus pugnabit pro te et videbis prostratum pharaonem cum curribus et equitibus suis, ita ut ne unus quidem remaneat,10) qui quod factum est possit et valeat posteris nuncciare. Aleph. Has precedentes plagas et alia innumera mala, que inveteraverunt super terram, considerans pocius augeri quam minui, propter maliciam hominum et multiplicacionem inmanium succrescen- cium delictorum nimio sum pavore perterritus et dolor meus renovatus est iterum atque a fletu meo fonte iam exsiccato ab intimis, ipse eciam catharacte miseri capitis prohibite sunt a lacrimarum nimbis. Quia zelavi super iniquos pacem peccatorum videns11) et dixi: Quare 612b 1) Ex. 4, 3 n. — 2) Sk. ap. 6, 8. — 3) Jer. 4, 27 a j. — 4) Ž. 46, 6. — 5) Lament. 2, 19. — 6) Ex. 17, 11. — 7) Jos. 2. — s) I. Mak. 3, 3. — 9) Ef. 6, 11 nn. — 10) Ex. 14. — 11) Ž. 72, 3. a) Rkp.: utique. (103)
Strana 104
ergo impii vivunt sublevati confortatique sunt diviciis?1) Qui iam mala cantica psallunt de nobis, venerandum cetum ecclesiasticarum perso- narum vilipendentes, ymmo ipsum dominum blasphemantes, ut non iam ecclesia sit princeps et domina, ast reputetur famula et ancilla factaque sit sub tributo.2) 621a Beth. Eapropter exasperando hec mala dixi iniquis: Nolite inique agere et nolite loqui adversus deum iniquitatem.3) Ast unus loquens pro omnibus scismaticus ait:4) Scienciam viarum tuarum nolumus. Gymel. Si non doctrinam meam accipitis, deum saltem timeatis. Deth. „Non est deus." Cum universa creatura seipsam creare non potuit, cum non sit in potestate hominis unum eciam posse capillum facere album vel nigrum,5) quomodo deus esse non possit et non pocius sit Jesus Christus heri et hodie et ipse in secula6) seculorum? He. „Et si deum confiteor, deus nonut olym prophetis nobis loquitur et signa modo desiit facere. Signa inquit nostra non vidimus, iam non est propheta,7 sed magis confidere in principibuss) persuademus et non balare cum ovibus sed ululare “9) cum lupis expedit, quia dies mali sunt. Vau. Nonne pocius speranduma) in deum/ creatorem meum, cum sit fidelis dator eternorum donorum, homo autem creatura instabilis et mortalis, in quo non est salus.10) Insuper et signa per- maxima cottidie fieri nec tamen ea credi a carnalibus quasi a cecis ducibusque cecorum11)— an pocius generacio prava et adultera signum querit?12) Kay.b) „Ex meis igitur liquet dictis sacerdotibus seculum non egere, cum anima sit vapor quidam naribus inflatus et beluarum more eam cum corpore simul extingui affirmat 13) et ideo non penis eternis astruit eandem. Heth. Quare ergo ad ymaginem homo et similitudinem dei creatus14) conparari deberet iumentis insipientibus et similis illis fieri?15) Qui in ymaginem dei creatus esset, perpetue minime viveret? 1) Job 21, 7. — 2) Lament. 1, — 3) Ž. 74, 5 n. — 4) Job 21, 14. — 5) Mat. 5, 36. — 6) Žid. 13, 8. — 7) Ž. 73, 9. — s) Ž. 145, 2. — 9) Ef. 5, 16. 10) Z. 145, 3. — 11) Mat. 15, 14. — 12) Mat. 12, 39. — 13) Eccl. 3, 19. — — 14) Gen. 1, 26. — 15) Ž. 48, 13. 21. a) Psáno: non me pocius speraturum. — b) místo: Zayn. (104)
ergo impii vivunt sublevati confortatique sunt diviciis?1) Qui iam mala cantica psallunt de nobis, venerandum cetum ecclesiasticarum perso- narum vilipendentes, ymmo ipsum dominum blasphemantes, ut non iam ecclesia sit princeps et domina, ast reputetur famula et ancilla factaque sit sub tributo.2) 621a Beth. Eapropter exasperando hec mala dixi iniquis: Nolite inique agere et nolite loqui adversus deum iniquitatem.3) Ast unus loquens pro omnibus scismaticus ait:4) Scienciam viarum tuarum nolumus. Gymel. Si non doctrinam meam accipitis, deum saltem timeatis. Deth. „Non est deus." Cum universa creatura seipsam creare non potuit, cum non sit in potestate hominis unum eciam posse capillum facere album vel nigrum,5) quomodo deus esse non possit et non pocius sit Jesus Christus heri et hodie et ipse in secula6) seculorum? He. „Et si deum confiteor, deus nonut olym prophetis nobis loquitur et signa modo desiit facere. Signa inquit nostra non vidimus, iam non est propheta,7 sed magis confidere in principibuss) persuademus et non balare cum ovibus sed ululare “9) cum lupis expedit, quia dies mali sunt. Vau. Nonne pocius speranduma) in deum/ creatorem meum, cum sit fidelis dator eternorum donorum, homo autem creatura instabilis et mortalis, in quo non est salus.10) Insuper et signa per- maxima cottidie fieri nec tamen ea credi a carnalibus quasi a cecis ducibusque cecorum11)— an pocius generacio prava et adultera signum querit?12) Kay.b) „Ex meis igitur liquet dictis sacerdotibus seculum non egere, cum anima sit vapor quidam naribus inflatus et beluarum more eam cum corpore simul extingui affirmat 13) et ideo non penis eternis astruit eandem. Heth. Quare ergo ad ymaginem homo et similitudinem dei creatus14) conparari deberet iumentis insipientibus et similis illis fieri?15) Qui in ymaginem dei creatus esset, perpetue minime viveret? 1) Job 21, 7. — 2) Lament. 1, — 3) Ž. 74, 5 n. — 4) Job 21, 14. — 5) Mat. 5, 36. — 6) Žid. 13, 8. — 7) Ž. 73, 9. — s) Ž. 145, 2. — 9) Ef. 5, 16. 10) Z. 145, 3. — 11) Mat. 15, 14. — 12) Mat. 12, 39. — 13) Eccl. 3, 19. — — 14) Gen. 1, 26. — 15) Ž. 48, 13. 21. a) Psáno: non me pocius speraturum. — b) místo: Zayn. (104)
Strana 105
Thet. „Hec non substant. Sed michi responde si vales: cum Christus semel tartara confregisset indeque sanctorum animas eruisset et sibi ulterius non debeat mors predominari,1) cur tam terribi- lem infernum et demones in suis ecclesiis sacerdotes depingunt et per consequens cur sacerdotes necessarii sunt?“ Yoth. Hec enim fides nostra, eum ut confregisse inferna cre- damus nec tamen dampnatorum ideo vastavisse infernum, quoniam et iniquis adusque nunc pateat; nec denuo mori pro nobis deum debere ulterius, qui semel pro peccatis nostris mortuus est.2) Sacerdotesque permaxime necessarios fore, ut offerant holocausta et sacrificia pro peccatis, et hoc V. et N. Lege est cautum. Melius ergo silere te quam blasphemare scripturas indoctum. Caph. „En loqui prohibes, convicias me nempe indoctum. Si sic, cur me fugis? Loquamur pariter. Nempe resultata) questio alia: Cur oblaciones et decimas urbana pariter et rustica predia sacerdotes aliis egentibus sibi vendicant et possidere con- tendunt? Jure ergo hec etb) licite tolli ab eis diiudico, victu tantum et amictu contentos esse sicut in primitiva erat ecclesia, et veritas omnia vendi precipit3) et pauperibus erogari, Petrum eciam/ recia dimisisse4) constat cum ceteris discipulis. Lamech. Utique incaute loqueris et cum veritatem ignores, te veraciter ignorare ostendis. Nec te fugio, sed blasphemias tuas declino. Porro oblaciones et decimas non tantum primitiva ecclesia, verum eciam sic synagoga dari precipit, Christus eciam summus et in eternum sacerdos5) plurima habuit, que pro se et aliorum necessitate servavit et distribuit. Cur ergo ecclesia temporalia bona non possideat, quorum Christus est heres et ipse persone ecclesia- stice eorum procuratores esse debent? Bona tamen ecclesie bona sunt pauperum. Sed sencio bene cumillo heresiarcha nephan- dissimo Wikleph in Anglie partibus heresim te sentire temere, qui hec falsa astruxit, solvere tamen quod gestiit, subitanea preventus«) morte nequivit. Men. „Heu vos scripturas sacras ad manum tenere et ideo tractare easdem ad libitum aquasque ad proprium trahere molendi- num! Ac esto quod dicis, quod quam plurimum infiteor, permaximam tamen eam fore causam erroris, quia soli Petro Christus claves regni celorum tradidit, cum dixit:6) Tibi dabo claves 621b 1) Řím. 6, 9. — 2) I. Pet. 3, 18. — 3) Mat. 19, 21. — 4) Mat. 4, 20. — 5) Žid. 5, 6 a j. — 6) Mat. 16, 19. a) Snad: restat. — b) Rkp.: Jure ergo habet. — c) Psáno: proventus. (105)
Thet. „Hec non substant. Sed michi responde si vales: cum Christus semel tartara confregisset indeque sanctorum animas eruisset et sibi ulterius non debeat mors predominari,1) cur tam terribi- lem infernum et demones in suis ecclesiis sacerdotes depingunt et per consequens cur sacerdotes necessarii sunt?“ Yoth. Hec enim fides nostra, eum ut confregisse inferna cre- damus nec tamen dampnatorum ideo vastavisse infernum, quoniam et iniquis adusque nunc pateat; nec denuo mori pro nobis deum debere ulterius, qui semel pro peccatis nostris mortuus est.2) Sacerdotesque permaxime necessarios fore, ut offerant holocausta et sacrificia pro peccatis, et hoc V. et N. Lege est cautum. Melius ergo silere te quam blasphemare scripturas indoctum. Caph. „En loqui prohibes, convicias me nempe indoctum. Si sic, cur me fugis? Loquamur pariter. Nempe resultata) questio alia: Cur oblaciones et decimas urbana pariter et rustica predia sacerdotes aliis egentibus sibi vendicant et possidere con- tendunt? Jure ergo hec etb) licite tolli ab eis diiudico, victu tantum et amictu contentos esse sicut in primitiva erat ecclesia, et veritas omnia vendi precipit3) et pauperibus erogari, Petrum eciam/ recia dimisisse4) constat cum ceteris discipulis. Lamech. Utique incaute loqueris et cum veritatem ignores, te veraciter ignorare ostendis. Nec te fugio, sed blasphemias tuas declino. Porro oblaciones et decimas non tantum primitiva ecclesia, verum eciam sic synagoga dari precipit, Christus eciam summus et in eternum sacerdos5) plurima habuit, que pro se et aliorum necessitate servavit et distribuit. Cur ergo ecclesia temporalia bona non possideat, quorum Christus est heres et ipse persone ecclesia- stice eorum procuratores esse debent? Bona tamen ecclesie bona sunt pauperum. Sed sencio bene cumillo heresiarcha nephan- dissimo Wikleph in Anglie partibus heresim te sentire temere, qui hec falsa astruxit, solvere tamen quod gestiit, subitanea preventus«) morte nequivit. Men. „Heu vos scripturas sacras ad manum tenere et ideo tractare easdem ad libitum aquasque ad proprium trahere molendi- num! Ac esto quod dicis, quod quam plurimum infiteor, permaximam tamen eam fore causam erroris, quia soli Petro Christus claves regni celorum tradidit, cum dixit:6) Tibi dabo claves 621b 1) Řím. 6, 9. — 2) I. Pet. 3, 18. — 3) Mat. 19, 21. — 4) Mat. 4, 20. — 5) Žid. 5, 6 a j. — 6) Mat. 16, 19. a) Snad: restat. — b) Rkp.: Jure ergo habet. — c) Psáno: proventus. (105)
Strana 106
6222 regni celorum. Cur ergo ad successores singularia verba deberent pertrahi? Illicitum tamen hoca) et detestabile reputetur. Insuper substanciam vestram rapere licite possumus. En contrarii nostris estis operibus1) nec ullam vobis iniuriam ideo facimus, ast pacienciam vestram temptamus et ut virtus paciencie vestre multo probabilior sit auro2) efficimus, quia vobis preceptum est omni creature subici propter deum3) et veritas auferenti tunicam et pallium dari iubet4) [et] precipit. Nun. Hec verba tam blasphemab) sunt quam heretica. Adulte- raris nempe scripturas et cum te aliquid nosse putas, ipse te penitus ignoras. Nec refert, si verbis ludas, ut iocos similes, quoniam haud dubium liqueat, quid perversissime cogites. Nempe si rite, si recte diiudicas,/ successoribus dixisse eciam reperies id, quod Petro dixit. Qui namque in celo et in terra a deo magnam potestatem ligandi et solvendi acceperat, potuitne post se successorem substi- tuere, in locum qui prevaricatoris Jude Mathiam legitur elegisse?5) Insuper nec soli tantum Petro hanc potestatem dedit, qui in Matheo in plurali loquens videtur aliis apostolis consimilem tradidisse dicens:6) Quecunque ligaveritis vel solveritis super terram, hece) et in celis soluta vel ligata erunt. Samech. „Et si alia non restent, cum tamen a sacerdotibus velut a senioribus egressa sit scismatis iniquitas et in omne seculum quodam videatur fermento procedere, numquid non trucidari debent? ideo cum dicat veritas:7) Ve illi, per quem scandalum venit et iterum: Qui unum ex pusillis, qui in me credunt, scandali- zaverit, expedit ei, ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Graciose igitur vobiscum agitur, si substancia tantum rapitur et vita incolumis conceditur. Iam te devici, disceptare amplius tecum nolo, hinc enim recedo festinus. Ayn. Nolo te inquam fugere, sustine paulisper. Oportet semel ut loquar adhuc et utrinque licium cessabunt amfractus. Quidnam accidit, quod ante non fuit? Dei ministros criminaris et occulta dei iudicia non perpendis. En necesse est, ut veniant scandala.8) Num et in angelis scismatis pravitas reperta est? Num duo gemelli in utero dissidebant Rebecce?9) Quocies in exitu Israel de Egipto contra Moysen et Aaron scisma et sedicio crassabantur!10) Numquid non 1) Sap. 2, 12. — 2) I. Pet. 1, 7. — 3) I. Pet. 2, 13. — 4) Mat. 5, 40. — 5) Sk. ap. 1, 15 nn. — 6) Mat. 18, 18. — 7) Mat. 18, 7, 6.— 8) Mat. 18, 7. — 9) Gen. 25, 22.— 10) Ex. 16 a j. a) Psáno: hec. — b) Psáno: blasphemia. — c) Rkp.: quodcumque, hoc. (106)
6222 regni celorum. Cur ergo ad successores singularia verba deberent pertrahi? Illicitum tamen hoca) et detestabile reputetur. Insuper substanciam vestram rapere licite possumus. En contrarii nostris estis operibus1) nec ullam vobis iniuriam ideo facimus, ast pacienciam vestram temptamus et ut virtus paciencie vestre multo probabilior sit auro2) efficimus, quia vobis preceptum est omni creature subici propter deum3) et veritas auferenti tunicam et pallium dari iubet4) [et] precipit. Nun. Hec verba tam blasphemab) sunt quam heretica. Adulte- raris nempe scripturas et cum te aliquid nosse putas, ipse te penitus ignoras. Nec refert, si verbis ludas, ut iocos similes, quoniam haud dubium liqueat, quid perversissime cogites. Nempe si rite, si recte diiudicas,/ successoribus dixisse eciam reperies id, quod Petro dixit. Qui namque in celo et in terra a deo magnam potestatem ligandi et solvendi acceperat, potuitne post se successorem substi- tuere, in locum qui prevaricatoris Jude Mathiam legitur elegisse?5) Insuper nec soli tantum Petro hanc potestatem dedit, qui in Matheo in plurali loquens videtur aliis apostolis consimilem tradidisse dicens:6) Quecunque ligaveritis vel solveritis super terram, hece) et in celis soluta vel ligata erunt. Samech. „Et si alia non restent, cum tamen a sacerdotibus velut a senioribus egressa sit scismatis iniquitas et in omne seculum quodam videatur fermento procedere, numquid non trucidari debent? ideo cum dicat veritas:7) Ve illi, per quem scandalum venit et iterum: Qui unum ex pusillis, qui in me credunt, scandali- zaverit, expedit ei, ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Graciose igitur vobiscum agitur, si substancia tantum rapitur et vita incolumis conceditur. Iam te devici, disceptare amplius tecum nolo, hinc enim recedo festinus. Ayn. Nolo te inquam fugere, sustine paulisper. Oportet semel ut loquar adhuc et utrinque licium cessabunt amfractus. Quidnam accidit, quod ante non fuit? Dei ministros criminaris et occulta dei iudicia non perpendis. En necesse est, ut veniant scandala.8) Num et in angelis scismatis pravitas reperta est? Num duo gemelli in utero dissidebant Rebecce?9) Quocies in exitu Israel de Egipto contra Moysen et Aaron scisma et sedicio crassabantur!10) Numquid non 1) Sap. 2, 12. — 2) I. Pet. 1, 7. — 3) I. Pet. 2, 13. — 4) Mat. 5, 40. — 5) Sk. ap. 1, 15 nn. — 6) Mat. 18, 18. — 7) Mat. 18, 7, 6.— 8) Mat. 18, 7. — 9) Gen. 25, 22.— 10) Ex. 16 a j. a) Psáno: hec. — b) Psáno: blasphemia. — c) Rkp.: quodcumque, hoc. (106)
Strana 107
Dathan et Abyron cum complicibus vivi absorpti sunt?1) Quomodo contra Christum scisma sepe erat, dicentibus quibusdam ,bonus est', aliisa) ,non, sed seducit turbas?'2) Et quod discipuli sui ab eo abierant et secum iam ambulare nolebant. Si in celis, si in visceribus nostris, si in Moyse et Aa/ron, si contra Christum hec facta sunt, quid miri, si navicula Petri lacessita iniuriis interdum mergitur et emer- gitur, persecucionem patitur nec succumbit, periclitatur et triumphat, naufragium patitur et resultat. Quippe pacienter si sustinueritis, malignancium qui ecclesiam diligitis et catholicam contempnitis, si- milia vobis eciam fieri metuatis. Quid vos contra nos muscitatis? Nonne contra deum murmur vestrum est, super quem caput vestrum movetis? Super filiam Syon nos plangimus, restat denuo vos ut plangatis. Linque superaddere loqui amplius, an futura mala falso dicis presagio evenire in futurum nobis. „Saturari ergo in presenti affliccione vestra volumus, donec de medio fiat.“ Sicque miser rictibus ore contractis non sine cachino disgreditur et clerus quoque manet subsanacio et irrisio eorum. 622b Phe. Ecce quibus contumeliis et scismaticis questionibus iugi- ter obruimur et propter te mortificamur tota die3), utb) ecclesia sancta dei, mater, princeps et magistra fidelium, ab infidelibus sic pene sub- acta iam scismatis tributum eisdem et vectigal persolvat atque quod magis videtur abhominabile et absurdum, ipsis eciam Christus«) factus sit tributis serviens. Sed nec mirum, si sponsum Christum sequitur, vestigia eius imitatur, reddere qui precepit que sunt ce- saris cesari et que dei deo4). Ipse pro se et Petro tributum persolvit5) et in utero matris virginis se describi voluit denariumque persolvit, tecum ecclesiam sanctam sub tributo modo passus redigi, utque et ea eciam persolveres, que minime rapuisti.6) Hec me tibi siccine scribenti boni nunccii baiulus gaudiosa asseveravit nova, qualiter per dei graciam et virginis gloriose mi- raculose per scismaticos tuosque capitales inimicos de obsidione tua fueris liberatus; postque tuam liberacionem cum te per certa spacia perduxissent, te captivare iterum gestiebant et presentare antipape, sed divina gracia repugnante quod voluerunt implere minime valu-/ 631a erunt. Nempe per montem quendam excelsum abductus per paucos fideles evasisti manus eorum in nomine domini" i amque securus 1) Num. 16. — 2) Jan 7, 12.—3) Ž. 42, 22. — 4) Mat. 22, 21. —5) Mat. 17, 26. — 6) Ž. 68, 5. — 7) II. Kor. 11, 30. a) Psáno: alii. — b) Rkp.: et. — c) Text zase ipsis eciam. (107)
Dathan et Abyron cum complicibus vivi absorpti sunt?1) Quomodo contra Christum scisma sepe erat, dicentibus quibusdam ,bonus est', aliisa) ,non, sed seducit turbas?'2) Et quod discipuli sui ab eo abierant et secum iam ambulare nolebant. Si in celis, si in visceribus nostris, si in Moyse et Aa/ron, si contra Christum hec facta sunt, quid miri, si navicula Petri lacessita iniuriis interdum mergitur et emer- gitur, persecucionem patitur nec succumbit, periclitatur et triumphat, naufragium patitur et resultat. Quippe pacienter si sustinueritis, malignancium qui ecclesiam diligitis et catholicam contempnitis, si- milia vobis eciam fieri metuatis. Quid vos contra nos muscitatis? Nonne contra deum murmur vestrum est, super quem caput vestrum movetis? Super filiam Syon nos plangimus, restat denuo vos ut plangatis. Linque superaddere loqui amplius, an futura mala falso dicis presagio evenire in futurum nobis. „Saturari ergo in presenti affliccione vestra volumus, donec de medio fiat.“ Sicque miser rictibus ore contractis non sine cachino disgreditur et clerus quoque manet subsanacio et irrisio eorum. 622b Phe. Ecce quibus contumeliis et scismaticis questionibus iugi- ter obruimur et propter te mortificamur tota die3), utb) ecclesia sancta dei, mater, princeps et magistra fidelium, ab infidelibus sic pene sub- acta iam scismatis tributum eisdem et vectigal persolvat atque quod magis videtur abhominabile et absurdum, ipsis eciam Christus«) factus sit tributis serviens. Sed nec mirum, si sponsum Christum sequitur, vestigia eius imitatur, reddere qui precepit que sunt ce- saris cesari et que dei deo4). Ipse pro se et Petro tributum persolvit5) et in utero matris virginis se describi voluit denariumque persolvit, tecum ecclesiam sanctam sub tributo modo passus redigi, utque et ea eciam persolveres, que minime rapuisti.6) Hec me tibi siccine scribenti boni nunccii baiulus gaudiosa asseveravit nova, qualiter per dei graciam et virginis gloriose mi- raculose per scismaticos tuosque capitales inimicos de obsidione tua fueris liberatus; postque tuam liberacionem cum te per certa spacia perduxissent, te captivare iterum gestiebant et presentare antipape, sed divina gracia repugnante quod voluerunt implere minime valu-/ 631a erunt. Nempe per montem quendam excelsum abductus per paucos fideles evasisti manus eorum in nomine domini" i amque securus 1) Num. 16. — 2) Jan 7, 12.—3) Ž. 42, 22. — 4) Mat. 22, 21. —5) Mat. 17, 26. — 6) Ž. 68, 5. — 7) II. Kor. 11, 30. a) Psáno: alii. — b) Rkp.: et. — c) Text zase ipsis eciam. (107)
Strana 108
quod resideas in Janua, idem nunccius enarrabat. Nonne tibi ante predixi: si credideris, videbis mirabilia?1) Nempe si multum valet deprecacio iusti assidua,2) quanto forcius illibate virginis pre- valebit intercessio ad dominum, cui nil negare vult filius, quam postulabas tibi in oportunitatibus tuis et tribulacione3) adiutricem, que semota omni ambiguitate te creditur a domino impetrasse presidioque tibi contra tuos affuisse inimicos. Discute tecum hec talia ac quid rependas, sollicicius anim- adverte, ut gratus fias et fidelis. 1) Jan 11, 40. — 2) Jak. 5, 16. — 3) Ž. 9, 10 a (108)
quod resideas in Janua, idem nunccius enarrabat. Nonne tibi ante predixi: si credideris, videbis mirabilia?1) Nempe si multum valet deprecacio iusti assidua,2) quanto forcius illibate virginis pre- valebit intercessio ad dominum, cui nil negare vult filius, quam postulabas tibi in oportunitatibus tuis et tribulacione3) adiutricem, que semota omni ambiguitate te creditur a domino impetrasse presidioque tibi contra tuos affuisse inimicos. Discute tecum hec talia ac quid rependas, sollicicius anim- adverte, ut gratus fias et fidelis. 1) Jan 11, 40. — 2) Jak. 5, 16. — 3) Ž. 9, 10 a (108)
Strana 109
III. Jest latinský list Husův Doc. č. 17. originál či překlad? Při posledním listu Husově poznamenal Palackýl): „Neque dubium est, quin exemplar bohemicum e latino versum sit, sicut etiam epistola, quam supra sub num. 17 exhibuimus, in eadem Postilla anni 1564 (fol. 218—220) bohemice exhibetur.“ Má tedy Palacký latinský text listu č. 17 za původní.2) Ale přečteme-li jej pozorně a přirovnáme po stránce jazykové na př. k listům Křišťanovi, jež jsou jistě původně psány latinsky, neubráníme se pochybnostem. Latina listu zajisté jest někdy nehusovsky umělkovaná, na př. str. 37 ř. 4 n.; „petoque, ut vobis perfectum dignetur dare intel- lectum“, ř. 11 n.: „in variis et gravibus servare periculis", ř. 13 „vitam ineffabili gaudio eternam“, str. 38 ř. 5: „in ulla re nemini nocuit“, str. 39 ř. 29: „ignitumque ex antichristi pharetra iaculum emiserunt“. Častěji se vyskytuje quo místo ut, což u Husa, mimo jednou v listu 18, jehož text jest také pochybný, není obvyklé. Zvláště však nápadné jsou citáty a narážky z Písma sv., jimiž list tento oplývá. Jeť jisto, že Hus znal dokonale Vulgatu, tak že i když z paměti citoval místa známější, dovedl je citovati věrně. Mimo to měl jistě latinský text Písma s sebou ve vyhnanství. Musí nás tedy velice překvapovati, shledáme-li v latinském listě nápadné odchylky od Vulgaty, zejména v citátech známých a v takových, jež Hus jinde uvádí věrně dle Vulgaty. A takových odchylek jest v našem listě několik. Hned na počátku jsou věty: „qui se dedit victimam pro peccatis nostris, ut nos de hoc calamitoso mundo et eterna dam- 1) Doc. 149. pozn. — 2) Dle něho Flajšhans, Lit. čin. 64: „List jiný veliký Mistr Jan Hus kněz a sluha etc. jest překlad necelý listu lat. Doc. č. 17, otištěný v Postille 1564 fol. 218r—220v.“ (109)
III. Jest latinský list Husův Doc. č. 17. originál či překlad? Při posledním listu Husově poznamenal Palackýl): „Neque dubium est, quin exemplar bohemicum e latino versum sit, sicut etiam epistola, quam supra sub num. 17 exhibuimus, in eadem Postilla anni 1564 (fol. 218—220) bohemice exhibetur.“ Má tedy Palacký latinský text listu č. 17 za původní.2) Ale přečteme-li jej pozorně a přirovnáme po stránce jazykové na př. k listům Křišťanovi, jež jsou jistě původně psány latinsky, neubráníme se pochybnostem. Latina listu zajisté jest někdy nehusovsky umělkovaná, na př. str. 37 ř. 4 n.; „petoque, ut vobis perfectum dignetur dare intel- lectum“, ř. 11 n.: „in variis et gravibus servare periculis", ř. 13 „vitam ineffabili gaudio eternam“, str. 38 ř. 5: „in ulla re nemini nocuit“, str. 39 ř. 29: „ignitumque ex antichristi pharetra iaculum emiserunt“. Častěji se vyskytuje quo místo ut, což u Husa, mimo jednou v listu 18, jehož text jest také pochybný, není obvyklé. Zvláště však nápadné jsou citáty a narážky z Písma sv., jimiž list tento oplývá. Jeť jisto, že Hus znal dokonale Vulgatu, tak že i když z paměti citoval místa známější, dovedl je citovati věrně. Mimo to měl jistě latinský text Písma s sebou ve vyhnanství. Musí nás tedy velice překvapovati, shledáme-li v latinském listě nápadné odchylky od Vulgaty, zejména v citátech známých a v takových, jež Hus jinde uvádí věrně dle Vulgaty. A takových odchylek jest v našem listě několik. Hned na počátku jsou věty: „qui se dedit victimam pro peccatis nostris, ut nos de hoc calamitoso mundo et eterna dam- 1) Doc. 149. pozn. — 2) Dle něho Flajšhans, Lit. čin. 64: „List jiný veliký Mistr Jan Hus kněz a sluha etc. jest překlad necelý listu lat. Doc. č. 17, otištěný v Postille 1564 fol. 218r—220v.“ (109)
Strana 110
— 6 „ nacione secundum voluntatem dei patris liberaret, cui gloria in secula Amen“ z listu Pavlova ke Gal. 1, 3—5. Ve Vulgatě znějí: „qui dedit semetipsum pro peccatis nostris, ut eriperet nos de presenti seculo nequam secundum voluntatem dei et patris nostri, cui est gloria in secula seculorum Amen.“ Český text podává Vulgatu takto: „jenž sě dal na smrt pro naše hřiechy, aby vysvobodil nás z bledného světa tohoto (a od věčného zatracenie) vedle vůle otce boha, jemuž jest sláva na věky Amen.“ V latinském listu jest nápadný přídavek „victimam“, výrok „liberaret“ místo „eriperet“, jakož i slovosled; ale nejvíce bije v oči zcela nezvyklé „de hoc calamitoso mundo" místo „de presenti seculo nequam“, jež nelze jinak vysvětliti než jako překlad Husova: „Z tohoto světa biedného“. Latinské „seculum nequam“ jest zajisté míněno ve smysle mravním a Hus, jenž výrazu toho často užívál), míní „biedný svět“ rovněž tak, latinské „calamitosus mundus“ však, jinak neslýchané, myslí při slově „biedný“ na nehody a bídy tohoto světa. Tu se jeví patrně latinský text překladem českého. Pomíjím citátu ze Žalmu 90, jenž má v listě zase „liberabo“ dle Husova „vysvobodím“ místo „eripiam“, a upozorňuji na citát z listu Jakubova, jejž Hus v kursu výkládal a tudíž zvláště dobře znal. Latinský list má: „pro omni reputate gaudio, dum in varias tentaciones inciditis, scientes quod probacio fidei vestre pacienciam parit, et paciencia bonum opus habet, ut sitis per- fecti, integri et in nullis deficientes“ — není-liž to klassicky upravený překlad českého; „za všelikú radost mějte, když v roz- ličná pokušenie padnete, vědúce, že zkušenie viery vašie trpělivost činí a trpělivost skutek dokonalý má, aby byli dokonalí a celí, v ničem nedostatečni“, jímž jest přesně podán text Vulgaty „omne gaudium existimate, cum in tentaciones varias incideritis scientes quod probacio fidei vestre pacienciam operatur, paciencia autem opus perfectum habet, ut sitis perfecti et integri, in nullo deficientes“? Proč by byl Hus měnil „existimate“ v „reputate“, „cum incideritis" v „dum inciditis“ a habet“ v „parit“ ?2) Divná jest i v dalším změna textu Vulgaty tolik známého: „quam repromisit deus diligentibus se“ v "quam deus diligentibus se promisit“. Jasně však překladem se jeví latinský list, když slova listu k Žid. 12: „curramus ad propositum nobis certamen“ mění 1) Srv. list Křišťanovi Doc. 54: "quia non opto in hoc nequam seculo vivere. 2) To tím více, kdyžtě později v listě přátelům v Kostnici poslaném cituje toto místo ze sv. Jakuba doslovně (Doc. 130). (110)
— 6 „ nacione secundum voluntatem dei patris liberaret, cui gloria in secula Amen“ z listu Pavlova ke Gal. 1, 3—5. Ve Vulgatě znějí: „qui dedit semetipsum pro peccatis nostris, ut eriperet nos de presenti seculo nequam secundum voluntatem dei et patris nostri, cui est gloria in secula seculorum Amen.“ Český text podává Vulgatu takto: „jenž sě dal na smrt pro naše hřiechy, aby vysvobodil nás z bledného světa tohoto (a od věčného zatracenie) vedle vůle otce boha, jemuž jest sláva na věky Amen.“ V latinském listu jest nápadný přídavek „victimam“, výrok „liberaret“ místo „eriperet“, jakož i slovosled; ale nejvíce bije v oči zcela nezvyklé „de hoc calamitoso mundo" místo „de presenti seculo nequam“, jež nelze jinak vysvětliti než jako překlad Husova: „Z tohoto světa biedného“. Latinské „seculum nequam“ jest zajisté míněno ve smysle mravním a Hus, jenž výrazu toho často užívál), míní „biedný svět“ rovněž tak, latinské „calamitosus mundus“ však, jinak neslýchané, myslí při slově „biedný“ na nehody a bídy tohoto světa. Tu se jeví patrně latinský text překladem českého. Pomíjím citátu ze Žalmu 90, jenž má v listě zase „liberabo“ dle Husova „vysvobodím“ místo „eripiam“, a upozorňuji na citát z listu Jakubova, jejž Hus v kursu výkládal a tudíž zvláště dobře znal. Latinský list má: „pro omni reputate gaudio, dum in varias tentaciones inciditis, scientes quod probacio fidei vestre pacienciam parit, et paciencia bonum opus habet, ut sitis per- fecti, integri et in nullis deficientes“ — není-liž to klassicky upravený překlad českého; „za všelikú radost mějte, když v roz- ličná pokušenie padnete, vědúce, že zkušenie viery vašie trpělivost činí a trpělivost skutek dokonalý má, aby byli dokonalí a celí, v ničem nedostatečni“, jímž jest přesně podán text Vulgaty „omne gaudium existimate, cum in tentaciones varias incideritis scientes quod probacio fidei vestre pacienciam operatur, paciencia autem opus perfectum habet, ut sitis perfecti et integri, in nullo deficientes“? Proč by byl Hus měnil „existimate“ v „reputate“, „cum incideritis" v „dum inciditis“ a habet“ v „parit“ ?2) Divná jest i v dalším změna textu Vulgaty tolik známého: „quam repromisit deus diligentibus se“ v "quam deus diligentibus se promisit“. Jasně však překladem se jeví latinský list, když slova listu k Žid. 12: „curramus ad propositum nobis certamen“ mění 1) Srv. list Křišťanovi Doc. 54: "quia non opto in hoc nequam seculo vivere. 2) To tím více, kdyžtě později v listě přátelům v Kostnici poslaném cituje toto místo ze sv. Jakuba doslovně (Doc. 130). (110)
Strana 111
v „curramus ad assiduum bellum“. Změna ta jest jen tak pochopitelna, že autor latinského textu překládá Husovo: „běžmy k ustavenému boji“, v němž slovo „ustavený“ má za (nebo čte) „ustavičný“. Také „considerantes auctorem fidei“ místo „as picientes in auctorem“ jest nápadné. Povšimnutí zasluhuje dále slůvko „temperanciam“, kde český text má „nesmilnosti“. Hus totiž v jedné postille vykládá, že latinské slovo „castitas“ nelze jinak přeložiti než popřením opaku, a překládá „nesmilnost neb nesmilstvie“. Překladatel pak užil slova „temperancia“ místo „castitas“. Nápadná jest, třebas o sobě nepatrná, změna slovosledu: „Omnes, qui pie vivere volunt“ misto „omnes, qui pie volunt vivere". Nemožno zrovna, aby Hus byl napsal: „et erunt invisi“ místo: „et eritis odio", „non perambulabitis omnes civitates“ misto „non consummabitis civitates“, „satis est discipulo“ misto „sufficit discipulo", „quare ne timeatis“ misto „ne ergo timueritis". To jsou citáty tak běžné, že jest v nich odchylka od Vulgaty téměř ne- myslitelna. Mimo to nelze přehlédnouti, že kde český text prostě a hladce plyne, latinský si jej leckdy různě upravuje. Na př. „žeť dokoná v vás, což jest dobrého počal“ podává: „quod bonum opus in vobis inceptum perficiet“, ač bychom dle listu k Filip. čekali: „quod coepit in vobis opus bonum, perficiet“; „pro bázeň poběhli“ = »propter metum periculi recesserunt“; „v pokušení zachovati" = „in variis et gravibus servare periculis"; "za maličké utrpenie „pro parva momentaneaque passione“; „ani vás strach zamúcuj = „neque terrore conturbemini“; „hanějí je i pudie“ = „illis maledicunt“; „nálezkuov jich nad boží zákon velebie“ = „quique humanas tradiciones omni verbo dei anteferunt“; „aniž přestanú zlí sě protiviti a věrní Ježíšovi údové trpěti“ = „quare non ces- sabunt mali pios persequi“; „protož prorokoval jest milosrdný spasitel na výstrahu svým vyvoleným“ = „prophetavit igitur salvator de hiis“. Nezdá se mi možným prohlásiti za původní latinské: „prius laqueos, citaciones et anathemata Anseri paraverunt“, kde má český text tak pěkně: „prve sú sieti póhonu a klatby na hus rozstřeli“ nebo: „et iam nonnullis ex vobis insidiantur“ proti českému: „a již na mnohé sú zavlekli“, a zvláště: „animal cicur,1) avis domestica, 1) Du Cange II 326 nemá toho slova vůbec; cicurius vykládá: man- suetus, gratus, cautus, astutus, vafer, placidus, mansuetus; cicurris = dome- sticus. Z toho by se tu hodilo „mansuetus“ neb „domesticus“ — ale „avis domestica“ následuje. Snad překladatel nerozuměl slovu „léní“. (11I)
v „curramus ad assiduum bellum“. Změna ta jest jen tak pochopitelna, že autor latinského textu překládá Husovo: „běžmy k ustavenému boji“, v němž slovo „ustavený“ má za (nebo čte) „ustavičný“. Také „considerantes auctorem fidei“ místo „as picientes in auctorem“ jest nápadné. Povšimnutí zasluhuje dále slůvko „temperanciam“, kde český text má „nesmilnosti“. Hus totiž v jedné postille vykládá, že latinské slovo „castitas“ nelze jinak přeložiti než popřením opaku, a překládá „nesmilnost neb nesmilstvie“. Překladatel pak užil slova „temperancia“ místo „castitas“. Nápadná jest, třebas o sobě nepatrná, změna slovosledu: „Omnes, qui pie vivere volunt“ misto „omnes, qui pie volunt vivere". Nemožno zrovna, aby Hus byl napsal: „et erunt invisi“ místo: „et eritis odio", „non perambulabitis omnes civitates“ misto „non consummabitis civitates“, „satis est discipulo“ misto „sufficit discipulo", „quare ne timeatis“ misto „ne ergo timueritis". To jsou citáty tak běžné, že jest v nich odchylka od Vulgaty téměř ne- myslitelna. Mimo to nelze přehlédnouti, že kde český text prostě a hladce plyne, latinský si jej leckdy různě upravuje. Na př. „žeť dokoná v vás, což jest dobrého počal“ podává: „quod bonum opus in vobis inceptum perficiet“, ač bychom dle listu k Filip. čekali: „quod coepit in vobis opus bonum, perficiet“; „pro bázeň poběhli“ = »propter metum periculi recesserunt“; „v pokušení zachovati" = „in variis et gravibus servare periculis"; "za maličké utrpenie „pro parva momentaneaque passione“; „ani vás strach zamúcuj = „neque terrore conturbemini“; „hanějí je i pudie“ = „illis maledicunt“; „nálezkuov jich nad boží zákon velebie“ = „quique humanas tradiciones omni verbo dei anteferunt“; „aniž přestanú zlí sě protiviti a věrní Ježíšovi údové trpěti“ = „quare non ces- sabunt mali pios persequi“; „protož prorokoval jest milosrdný spasitel na výstrahu svým vyvoleným“ = „prophetavit igitur salvator de hiis“. Nezdá se mi možným prohlásiti za původní latinské: „prius laqueos, citaciones et anathemata Anseri paraverunt“, kde má český text tak pěkně: „prve sú sieti póhonu a klatby na hus rozstřeli“ nebo: „et iam nonnullis ex vobis insidiantur“ proti českému: „a již na mnohé sú zavlekli“, a zvláště: „animal cicur,1) avis domestica, 1) Du Cange II 326 nemá toho slova vůbec; cicurius vykládá: man- suetus, gratus, cautus, astutus, vafer, placidus, mansuetus; cicurris = dome- sticus. Z toho by se tu hodilo „mansuetus“ neb „domesticus“ — ale „avis domestica“ následuje. Snad překladatel nerozuměl slovu „léní“. (11I)
Strana 112
suprema volatu suo non pertingens eorum laqueos rupit“, oproti: „léní pták domácí, nelétavý vysoko, jim ty sieti počela jest dřieti“. Zkrátka, vše nasvědčuje tomu, že český text jest pů- vodní a latinský že jest překlad pro Opp. upravený. A není pochybnosti, že to jest ten dlouhý list, jejž uvádí Erbenův katalog českých spisův Husových. Že by český text při Postille Husově z r. 1564 byl překladem XVI. století, jest naprosto vyloučeno, již proto, že máme list tento v českém znění z počátku XV. století v rkp. víd. dv. 4916. Tam jest na fol. 1ab a konec na fol. 4a list Husův přátelům, když odcházel do Kostnice (Doc. 71 n.), a na vloženém dvojlistí 2a —3b náš list, bohužel nedopsaný.1) Přirovnáme-li text tento k textu Postilly, shledáme, že text Postilly, o něco delší, ale také neúplný, měl jinou předlohu, jež však od našeho textu v ničem podstatně se neliší, což jest patrným důkazem, že to není překlad pořízený teprve pro Postillu. Nový překlad tak shodný se starým textem jest nemožný. Ježto tedy již na počátku XV. století existoval český text, z něhož opisoval písař v rkp. 4916, kdežto po textu latinském před Opp. není stopy, svědčí i to pro původnost textu českého. Arci odkud měli Norimberští text úplný a kam se poděl, neumíme pověděti. Uveřejňuji text rkp. víd. 4916, přihlížeje ke znění listu v Postille, z níž přejímám poslední část, označuje ji závorkami.2) [Hus Pražanům. 2a Mistr Jan Hus, kněz a sluha v naději Pána Ježíše Krista, všem, kteříž v pravdě Boha milují, jeho zákon vyznávají, čekajíce navštívenie spasitele, s nímž žádají na věky přebývati, milost a pokoj od Boha otce a oda) pána Jesu Krista, jenž sě dal na smrt pro naše hříchy, aby vysvobodil nás z biedného světa tohoto a od věčného zatracenie vedle vůle otce Boha, jemuž jest sláva na věky Amen.3) 1) Palacký neuvádí tohoto rukopisu mezi těmi, jichž při sestavování Doc. používal. 2) Kdo chce poznati, jak poklesla čeština od doby Husovy, nechť přirovná k tomuto textu český překlad listu latinského ve vydání Comenia str. 82-88. 3) Gal. 1, 3—5. ) Post. nemá. (112)
suprema volatu suo non pertingens eorum laqueos rupit“, oproti: „léní pták domácí, nelétavý vysoko, jim ty sieti počela jest dřieti“. Zkrátka, vše nasvědčuje tomu, že český text jest pů- vodní a latinský že jest překlad pro Opp. upravený. A není pochybnosti, že to jest ten dlouhý list, jejž uvádí Erbenův katalog českých spisův Husových. Že by český text při Postille Husově z r. 1564 byl překladem XVI. století, jest naprosto vyloučeno, již proto, že máme list tento v českém znění z počátku XV. století v rkp. víd. dv. 4916. Tam jest na fol. 1ab a konec na fol. 4a list Husův přátelům, když odcházel do Kostnice (Doc. 71 n.), a na vloženém dvojlistí 2a —3b náš list, bohužel nedopsaný.1) Přirovnáme-li text tento k textu Postilly, shledáme, že text Postilly, o něco delší, ale také neúplný, měl jinou předlohu, jež však od našeho textu v ničem podstatně se neliší, což jest patrným důkazem, že to není překlad pořízený teprve pro Postillu. Nový překlad tak shodný se starým textem jest nemožný. Ježto tedy již na počátku XV. století existoval český text, z něhož opisoval písař v rkp. 4916, kdežto po textu latinském před Opp. není stopy, svědčí i to pro původnost textu českého. Arci odkud měli Norimberští text úplný a kam se poděl, neumíme pověděti. Uveřejňuji text rkp. víd. 4916, přihlížeje ke znění listu v Postille, z níž přejímám poslední část, označuje ji závorkami.2) [Hus Pražanům. 2a Mistr Jan Hus, kněz a sluha v naději Pána Ježíše Krista, všem, kteříž v pravdě Boha milují, jeho zákon vyznávají, čekajíce navštívenie spasitele, s nímž žádají na věky přebývati, milost a pokoj od Boha otce a oda) pána Jesu Krista, jenž sě dal na smrt pro naše hříchy, aby vysvobodil nás z biedného světa tohoto a od věčného zatracenie vedle vůle otce Boha, jemuž jest sláva na věky Amen.3) 1) Palacký neuvádí tohoto rukopisu mezi těmi, jichž při sestavování Doc. používal. 2) Kdo chce poznati, jak poklesla čeština od doby Husovy, nechť přirovná k tomuto textu český překlad listu latinského ve vydání Comenia str. 82-88. 3) Gal. 1, 3—5. ) Post. nemá. (112)
Strana 113
Najmilejšie, slyše žádost vaši i prospěch v božiem zákoně, Bohu děkujil) v radosti2) a žádám, aby ráčil vám dáti rozum doko- naný, aby znajíce chytrosti antikristovy a jeho posluov, nedali sě jím svésti od božie pravdy. A a) úfamť jeho svaté milosti, žeť dokoná v vás, což jest dobrého počal,3) a nedá vám odpadnúti od své pravdy, od niež sú mnozí pro bázeň poběhli, bojiece sě viece biedného člověka než všemohúcieho hospodina, jenž má moc zabiti i ob- živiti,b) zatratiti i spasiti4) a svého věrného sluhu v) pokušení za- chovati a jemu za maličké utrpenie život v nesmierné radosti věčný dáti. Protož, najmilejší, nelekajte sě ani vás strach zamúcuj, že některých z vás pokúšie hospodin, dopúštěje, aby sluhi antikristovi vás póhony strašili. Nebť die buoh otec každému synu svému v Přísloví Šalomúnových: Nelekaj sě brzké hrůzy a obořenied) na sě moci zlých lidí. Hospodint bude u bokae) tvého a ostřéže nohu tvú, aby nebyl popaden.5) A skrze Davida die o svém každém sluze, jenž pro něho trpí: S ním sem v zamúcení, vysvobodím ho a oslavím ho.6) To vědúce, najmilejšie bratřie moji, jakož die svatý Jakub, za všelikút) radost mějte, když v rozličná pokušenie padnete,g) vědůceh) že zkušeniei) viery vašie trpělivost činí a trpělivost skutek dokonalý má, aby byli dokonalí a celí, v ničemi) nedostateční.) A potom die: Blahoslavený muž, kterýž trpí pokušenie, neb když zkušen bude, vezme korunu života, kteráž jest slíbil buch milovníkóm svým.8) Protož stuojte9) pevně v přavdě, kterúž ste poznali; vše, což činíte, čiňte jako synové boží1o); doufajte, žeť jest Kristus zvítězil, že i vy zvítězíte. Pomněte na něho, jenž trpělk) od hřiešniekuov protivenstvie, aby nepotuchli v své dobré žádosti, a spolů všichni složiece každé břiemě a odstaviecel) každý hřiech běžmy (v) trpělivosti k ustavenému boji, hledíce na stvořitele vierym) a k dokonači Ježíšovi; / jenž předloživ sobě radost strpěl jest kříž, pohaněnie nedbav, a již na pravici boží sedí.11) 2b 1) I. Kor. 1, 4; Filip. 1, 3.— 2) Filip. 1, 4. — 3) Filip. 1, 6 — 4) Jak. 4, 12: qui potest perdere et liberare. — 5) Přísl. 3, 25 n. — 6) Ž. 90, 15. — 7) Jak. 1, 2—4. — s) Ibid. v. 12. — 9) I. Kor. 16. 13; Filip. 4, 1. — 10) Filip. 2, 14. 15; Kol. 3, 17. — 11) Žid. 12, 1. 2. a) Post. nemá. — b) Post.: neb živiti. — c) Post.: k. — d) Psáno: o- borzenych. Post. obořených. — e) Post.: v boha. — f) Post.: všecku. — g) Post.: padáte. — h) Post.: vědauc. — 1) Psáno: ssluzenye. — j) Post.: v ničemž. — k) Post.: jest trpěl. — 1) Psáno: otstazyecze, Post.: odstrčiice, trpělivostí běžme. — m) Post.: věcí; vynech.: a k dokonači Ježíšovi; trpěl. „Studie a texty.“ (113) 8
Najmilejšie, slyše žádost vaši i prospěch v božiem zákoně, Bohu děkujil) v radosti2) a žádám, aby ráčil vám dáti rozum doko- naný, aby znajíce chytrosti antikristovy a jeho posluov, nedali sě jím svésti od božie pravdy. A a) úfamť jeho svaté milosti, žeť dokoná v vás, což jest dobrého počal,3) a nedá vám odpadnúti od své pravdy, od niež sú mnozí pro bázeň poběhli, bojiece sě viece biedného člověka než všemohúcieho hospodina, jenž má moc zabiti i ob- živiti,b) zatratiti i spasiti4) a svého věrného sluhu v) pokušení za- chovati a jemu za maličké utrpenie život v nesmierné radosti věčný dáti. Protož, najmilejší, nelekajte sě ani vás strach zamúcuj, že některých z vás pokúšie hospodin, dopúštěje, aby sluhi antikristovi vás póhony strašili. Nebť die buoh otec každému synu svému v Přísloví Šalomúnových: Nelekaj sě brzké hrůzy a obořenied) na sě moci zlých lidí. Hospodint bude u bokae) tvého a ostřéže nohu tvú, aby nebyl popaden.5) A skrze Davida die o svém každém sluze, jenž pro něho trpí: S ním sem v zamúcení, vysvobodím ho a oslavím ho.6) To vědúce, najmilejšie bratřie moji, jakož die svatý Jakub, za všelikút) radost mějte, když v rozličná pokušenie padnete,g) vědůceh) že zkušeniei) viery vašie trpělivost činí a trpělivost skutek dokonalý má, aby byli dokonalí a celí, v ničemi) nedostateční.) A potom die: Blahoslavený muž, kterýž trpí pokušenie, neb když zkušen bude, vezme korunu života, kteráž jest slíbil buch milovníkóm svým.8) Protož stuojte9) pevně v přavdě, kterúž ste poznali; vše, což činíte, čiňte jako synové boží1o); doufajte, žeť jest Kristus zvítězil, že i vy zvítězíte. Pomněte na něho, jenž trpělk) od hřiešniekuov protivenstvie, aby nepotuchli v své dobré žádosti, a spolů všichni složiece každé břiemě a odstaviecel) každý hřiech běžmy (v) trpělivosti k ustavenému boji, hledíce na stvořitele vierym) a k dokonači Ježíšovi; / jenž předloživ sobě radost strpěl jest kříž, pohaněnie nedbav, a již na pravici boží sedí.11) 2b 1) I. Kor. 1, 4; Filip. 1, 3.— 2) Filip. 1, 4. — 3) Filip. 1, 6 — 4) Jak. 4, 12: qui potest perdere et liberare. — 5) Přísl. 3, 25 n. — 6) Ž. 90, 15. — 7) Jak. 1, 2—4. — s) Ibid. v. 12. — 9) I. Kor. 16. 13; Filip. 4, 1. — 10) Filip. 2, 14. 15; Kol. 3, 17. — 11) Žid. 12, 1. 2. a) Post. nemá. — b) Post.: neb živiti. — c) Post.: k. — d) Psáno: o- borzenych. Post. obořených. — e) Post.: v boha. — f) Post.: všecku. — g) Post.: padáte. — h) Post.: vědauc. — 1) Psáno: ssluzenye. — j) Post.: v ničemž. — k) Post.: jest trpěl. — 1) Psáno: otstazyecze, Post.: odstrčiice, trpělivostí běžme. — m) Post.: věcí; vynech.: a k dokonači Ježíšovi; trpěl. „Studie a texty.“ (113) 8
Strana 114
Ó poněvadž on, stvořitel, pán i krála) všeho světa, bez své potřeby v božství ráčil jest sebe ponížiti v člověčenství, že jsa bez viny ráčil nám hřiešným věrně tak slúžiti, že podstúpiv žízeň i lačnost, zimu i vedro, trud i nespanie, vb) modlení, pono- cování, v kázání, v práci i utiekánie trpěl jest od biskupův, ot kněží, ot mistruov i ot zákoníkuov veliké haněnie, tak že sú ho nazývati žráčem ie) opilcem1), bláznem i dábelníkem, svódcí i božím rúhačem, řkúcd) také, že ten člověk od boha nenie2), jemuže vloživše vinu kacierstvie i) vyobcovali súj) ho a z města vyvedše na kříži sú ho pověsili jako zlořečenéhos): a poněvadž sú kněží takh) učinili jemu, jenž jest všeliké neduhy slovem, bez peněz a bez nákladuov jel) uzdravoval, dábly vymietal, mrtvé křiesil, božiemuj) zákonu je učil, nic jim neškodil, hřiechu do sebe neměv, jedné že jim jich zlost zjevněk) pravil: i co sě divíte,) že nyněši antikristovi poslové, jenž sú lakomější i smilnější, ukrutnější i chytřejší nežli oni, že sě sluhám jeho protivie, hanějí je i pudie, zlořečí, žalářují i mordují? Však řekl jest milostivý král, pán, mistr i otec, bratr milý, stvořitel mocný i vykupitel náš milosrdným): Nenávidí-li vás svět, vězte, žen) jest mě prvého nenáviděl. Byste z světa byli, svět by což jeho jest miloval, ale že z světa nejste a že sem já vás vyvolil z světa, protož vás nenávidí svět. Pomněte na mú řeč, kteráž pravil sem vám: Nenít věčí sluha než pán jeho.) Poněvadž mě?l pudili sú, i vás puditi budú; zachovali-li9) mú řeč, i vašit zachovají. Ale ty všecky věci činitit) budú vám pro jméno mé, nebť neznají toho, jenž poslal jest mě.3) 33 Aj, teď mámy prorokovánie svého spasitele, že jeho vyvo- lení mají trpěti od světa, to jest od zlých lidí, jenž boha otce i pána Ježíse v pravdě neznají; neb ač ústy řkú, že boha znají, ale zlými skutky sě ho odřiekají — tak die svatý Pavel4). A skut- kové jich jsú zjevni: lakomstvie/ i svatokupectvie, přielišná pýcha i smilstvie, božieho slova opuštěnie i potupenies), nálezkuov jich nad boží zákon velebenie a pokory i chudoby, nesmilnosti i utrpení Ježíšovyt) zavržení. 1) Mat. 11, 19. — 2) Jan 9, 16. —3) Jan 15, 18—21. — 4) Tit. 1, 16. a) Post.: král a pán. — b) Post. vynech. — c) Post. nemá. — d) Post.: a řkauc. — e) Post.: jemužto. — f) Post.: nemá. — 8) Psáno: zlorzeneho. Post.: jako zlořečeného na kříži jsú ho pověsili. — h) Post.: tak kněží. — i) Post.: ji. — i) Post.: a božímu: — k) Psáno: zewnyje. — 1) Post.: divíme. — m) Post.: — o) Post.: jeho pán. — p) Post.: mne. nemá. — n) Post.: věztež žeť. q) Post.: zachovali-liť gsau. — r) Psáno: czyny. — s) Post.: tupení. — t) Post.: Ježíšovo. (114)
Ó poněvadž on, stvořitel, pán i krála) všeho světa, bez své potřeby v božství ráčil jest sebe ponížiti v člověčenství, že jsa bez viny ráčil nám hřiešným věrně tak slúžiti, že podstúpiv žízeň i lačnost, zimu i vedro, trud i nespanie, vb) modlení, pono- cování, v kázání, v práci i utiekánie trpěl jest od biskupův, ot kněží, ot mistruov i ot zákoníkuov veliké haněnie, tak že sú ho nazývati žráčem ie) opilcem1), bláznem i dábelníkem, svódcí i božím rúhačem, řkúcd) také, že ten člověk od boha nenie2), jemuže vloživše vinu kacierstvie i) vyobcovali súj) ho a z města vyvedše na kříži sú ho pověsili jako zlořečenéhos): a poněvadž sú kněží takh) učinili jemu, jenž jest všeliké neduhy slovem, bez peněz a bez nákladuov jel) uzdravoval, dábly vymietal, mrtvé křiesil, božiemuj) zákonu je učil, nic jim neškodil, hřiechu do sebe neměv, jedné že jim jich zlost zjevněk) pravil: i co sě divíte,) že nyněši antikristovi poslové, jenž sú lakomější i smilnější, ukrutnější i chytřejší nežli oni, že sě sluhám jeho protivie, hanějí je i pudie, zlořečí, žalářují i mordují? Však řekl jest milostivý král, pán, mistr i otec, bratr milý, stvořitel mocný i vykupitel náš milosrdným): Nenávidí-li vás svět, vězte, žen) jest mě prvého nenáviděl. Byste z světa byli, svět by což jeho jest miloval, ale že z světa nejste a že sem já vás vyvolil z světa, protož vás nenávidí svět. Pomněte na mú řeč, kteráž pravil sem vám: Nenít věčí sluha než pán jeho.) Poněvadž mě?l pudili sú, i vás puditi budú; zachovali-li9) mú řeč, i vašit zachovají. Ale ty všecky věci činitit) budú vám pro jméno mé, nebť neznají toho, jenž poslal jest mě.3) 33 Aj, teď mámy prorokovánie svého spasitele, že jeho vyvo- lení mají trpěti od světa, to jest od zlých lidí, jenž boha otce i pána Ježíse v pravdě neznají; neb ač ústy řkú, že boha znají, ale zlými skutky sě ho odřiekají — tak die svatý Pavel4). A skut- kové jich jsú zjevni: lakomstvie/ i svatokupectvie, přielišná pýcha i smilstvie, božieho slova opuštěnie i potupenies), nálezkuov jich nad boží zákon velebenie a pokory i chudoby, nesmilnosti i utrpení Ježíšovyt) zavržení. 1) Mat. 11, 19. — 2) Jan 9, 16. —3) Jan 15, 18—21. — 4) Tit. 1, 16. a) Post.: král a pán. — b) Post. vynech. — c) Post. nemá. — d) Post.: a řkauc. — e) Post.: jemužto. — f) Post.: nemá. — 8) Psáno: zlorzeneho. Post.: jako zlořečeného na kříži jsú ho pověsili. — h) Post.: tak kněží. — i) Post.: ji. — i) Post.: a božímu: — k) Psáno: zewnyje. — 1) Post.: divíme. — m) Post.: — o) Post.: jeho pán. — p) Post.: mne. nemá. — n) Post.: věztež žeť. q) Post.: zachovali-liť gsau. — r) Psáno: czyny. — s) Post.: tupení. — t) Post.: Ježíšovo. (114)
Strana 115
Aniža) přestanú zlí sě protiviti a věrní Ježíšovi údové trpěti, dokud zde boj Kristóv a antikristóv stane. Nebť die svatý Pavel: 1) Všickni, kteříž chtie věrně živi býti v Kristovib) Ježíšovi, protivenstvie budú trpěti. Ale zlí lidé a svódce prospějí u větčíc) zlé, blúdiece a v blud púštějíced). Miení svatý Pavel, že dobří všickni mají trpěti pro Krista Ježíše a zlosynové ti budú blúditi a jiné svoditi a tak v zlosti svú vuoli k zatracení plniti.e) Protož prorokoval jest milosrdný spasitel na výstrahu svým vyvoleným řka: Aj, já posielám vás jako ovce mezi vlky, protož buďte opatrni jako hadové a sprostni jako holubice. A varujte sě od lidí; neb dadí vás v zbory své (to věz: k pohaněnie) a v školách svých budú vás mrskati. An dá bratr bratra na smrt a otec syna a vstanú děti proti otci a proti máteři a smrtís) zahubie a budete v nenávisti všem pro méno mé, a ktož setrvá až do konce, ten spasen bude. A když vás budú puditi v městě tomto, utecte do jiného.2) A že ten běh stane do súdného dne, die dáleh): Věru pravím vám, neskonáte měst israelských, ažť přijde syn člověka. Nenie učedlník nad mistra ani sluha nad pána svého; dosti jest učedlníku, aby byl jako mistr jeho, a sluze, aby byl jako pán jeho. Poněvadž otce čeledního belzebubem nazývalii), čím viece čelediny jeho. Protož neroďte sě jich báti.3) Aj, takti) jest mluvil spasitel, své budúcí vystřiehaje, uče i těše je; vystříhaje, aby opatrně se měli, vlky hltavé po skutciech znali, jenž chtie lakomstviem veškeren svět pohltiti, a falešné proroky aby po tom znali, že sě s pravými proroky ani v písmě ani v skutciech nesrovnávajík), a jako falešné Kristy, jenž praví, že jsú oni najprv- nějšie Kristovi úředníci a súce v skutciech najvětčí jeho protivníci, rádi by, byl) mohli, jeho slovo udusili, jenž se jich pýše, lakomství, svatokupectví, smilství i jiným jich skutkóm protiví. Prve sú sáhli na všecky kaply, aby v nich slova božieho nekázali — toho jim Kristus nepřepustil. Již sú sáhli/ , jakožm) 3b slyším, aby Betlém zbořili a v kostelechn), v kterých proti jich zlosti káží, aby nekázali — také úfám bohu v tom neobdržie. Prve sú 1) II. Tim. 3, 12. — 2) Mat. 10, 16. 17. 21—23. — 3) ibid. 23—26. a) Post.: Anižť. — b) Post.: Kristu. — c) Post.: prospívají u věci. d) Post.: vpauštějíce. — e) Post.: plynouti. — f) Post. nemá. — g) Post.: smrtí je. — h) Post. chybně rozděluje věty. — i) Post.: gsau nazývali. — — m) Post.: jakž. — j) Post.: tak. — k) Post.: nesjednávají. — 1) Post.: aby. n) Post.: v kostelích. (115) 8*
Aniža) přestanú zlí sě protiviti a věrní Ježíšovi údové trpěti, dokud zde boj Kristóv a antikristóv stane. Nebť die svatý Pavel: 1) Všickni, kteříž chtie věrně živi býti v Kristovib) Ježíšovi, protivenstvie budú trpěti. Ale zlí lidé a svódce prospějí u větčíc) zlé, blúdiece a v blud púštějíced). Miení svatý Pavel, že dobří všickni mají trpěti pro Krista Ježíše a zlosynové ti budú blúditi a jiné svoditi a tak v zlosti svú vuoli k zatracení plniti.e) Protož prorokoval jest milosrdný spasitel na výstrahu svým vyvoleným řka: Aj, já posielám vás jako ovce mezi vlky, protož buďte opatrni jako hadové a sprostni jako holubice. A varujte sě od lidí; neb dadí vás v zbory své (to věz: k pohaněnie) a v školách svých budú vás mrskati. An dá bratr bratra na smrt a otec syna a vstanú děti proti otci a proti máteři a smrtís) zahubie a budete v nenávisti všem pro méno mé, a ktož setrvá až do konce, ten spasen bude. A když vás budú puditi v městě tomto, utecte do jiného.2) A že ten běh stane do súdného dne, die dáleh): Věru pravím vám, neskonáte měst israelských, ažť přijde syn člověka. Nenie učedlník nad mistra ani sluha nad pána svého; dosti jest učedlníku, aby byl jako mistr jeho, a sluze, aby byl jako pán jeho. Poněvadž otce čeledního belzebubem nazývalii), čím viece čelediny jeho. Protož neroďte sě jich báti.3) Aj, takti) jest mluvil spasitel, své budúcí vystřiehaje, uče i těše je; vystříhaje, aby opatrně se měli, vlky hltavé po skutciech znali, jenž chtie lakomstviem veškeren svět pohltiti, a falešné proroky aby po tom znali, že sě s pravými proroky ani v písmě ani v skutciech nesrovnávajík), a jako falešné Kristy, jenž praví, že jsú oni najprv- nějšie Kristovi úředníci a súce v skutciech najvětčí jeho protivníci, rádi by, byl) mohli, jeho slovo udusili, jenž se jich pýše, lakomství, svatokupectví, smilství i jiným jich skutkóm protiví. Prve sú sáhli na všecky kaply, aby v nich slova božieho nekázali — toho jim Kristus nepřepustil. Již sú sáhli/ , jakožm) 3b slyším, aby Betlém zbořili a v kostelechn), v kterých proti jich zlosti káží, aby nekázali — také úfám bohu v tom neobdržie. Prve sú 1) II. Tim. 3, 12. — 2) Mat. 10, 16. 17. 21—23. — 3) ibid. 23—26. a) Post.: Anižť. — b) Post.: Kristu. — c) Post.: prospívají u věci. d) Post.: vpauštějíce. — e) Post.: plynouti. — f) Post. nemá. — g) Post.: smrtí je. — h) Post. chybně rozděluje věty. — i) Post.: gsau nazývali. — — m) Post.: jakž. — j) Post.: tak. — k) Post.: nesjednávají. — 1) Post.: aby. n) Post.: v kostelích. (115) 8*
Strana 116
sieti póhonu a kletby na hus rozstřeli a již na mnohé sú zavlekli, ale poněvadž hus, lenivýa) pták domácí, nelétavý vysoko, jim ty sieti počela jest dřieti, ovšem jiní ptáci mnozí, jenž písmemb) i životem vysoko k Bohu letí, rozedrú jim jich sieti. Zavlekli sú pohonem, ostrašili sú kletbú jako dřevěným ostřiežem1) a konečně z túlu anti- kristova sú šíp vystřelili, když sú boží službu a chválu stavili«). A čím viecd) chtie svú zlost tajiti, tiem ji viece oznamují, a čím viece chtie býti svobodni, tiem viece práce mají, a čím viece svá ustavenie jako sieti chtie tvrditi, tiem sě jim více drú, a chtiecee) mieti pokoj tělesnýf), ztratili sú jeje) i duchovní; jiným chtieceh) škoditi al) sami sobě viece škodie. Děje sě jim jako židovským kněžím a biskupóm, jenž což sú chtěli zachovati, to sú ztratili, a čeho sú sě chtěli vystřieci, v to sú upadli. Mnie), by pravdu přemohli úplněk, jenž na věky přemáhá; mniel, by ji utlačili, ana tu zvláštnostm) má, že čím ji viece chtie zastienitin), tiem viece sě osvěcuje, a čím ji viece doluov tlačie, ač druhdy padne, ale potom viece sě pozdvihne. Biskupové, kněžie, mistři a°) zákoníci, Herodes i Pilát, měštěnép) jerusalemští i obec pravdu sú odsúdili i umrtvili") i v hrob polo- žili, [ona pak vstavši přemohla jest všecky, za jednoho kazatele t. j. (Hus) zase dala jim jich dvanácte i více. A táž pravda za hus jednu nestatečnou dala jest Praze orlův mnoho i sokolův, jenž zrak dobrý mají, vysoko milostí létají (neb lécí2) a dobře králi a pánu Ježíšovi ptáky loví. On jich posílí i všech svých věrných, jimž dí:3) Svámi jsem až do skonání světa. Ó poněvadž on pravý bůh všemohúcí4) jest s námi, obránce najmocnější a najjistější, král a dárce najštědřejší, kdo proti nám v boji ostojí, který strach nás od něho odloučí, která smrt oddělí? I co ztratíme, když pro něho zboží, přátely, čest, bídný svět i život bídný složíme? Jistě teprv bídy zbudeme, stokrát utě- šenější zboží, přátely milejší a chválu radostivější přijmeme. Smrt 1) Srv. k tomuto a předcházejícímu „Knížky proti knězi kuchmistrovi“ Erb. III str. 253 n. 2) To má asi písař v předloze. 3) Mat. 28, 20. 4) To jest patrně opis z předlohy, písař by řekl: všemohaucí. a) Post.: lenii. — b) Rkp. vynech. — c) Post.: zastaviii. — d) Post: více. e) Post.: chtíc. — f) Post.: tělestný. — g) Post. nemá. — h) Post.: a chtíc jiným. — i) Post. nemá. — j) Post. mnějíc. — k) Post.: plně. — 1) Post. mnějíc. — m) Post.: zvláštnost a vzrost — n) Post.: zastíniti chtí. — o) Post. nemá. — p) Post.: měštěnínové. — q) Rkp.: mrtvili. (116)
sieti póhonu a kletby na hus rozstřeli a již na mnohé sú zavlekli, ale poněvadž hus, lenivýa) pták domácí, nelétavý vysoko, jim ty sieti počela jest dřieti, ovšem jiní ptáci mnozí, jenž písmemb) i životem vysoko k Bohu letí, rozedrú jim jich sieti. Zavlekli sú pohonem, ostrašili sú kletbú jako dřevěným ostřiežem1) a konečně z túlu anti- kristova sú šíp vystřelili, když sú boží službu a chválu stavili«). A čím viecd) chtie svú zlost tajiti, tiem ji viece oznamují, a čím viece chtie býti svobodni, tiem viece práce mají, a čím viece svá ustavenie jako sieti chtie tvrditi, tiem sě jim více drú, a chtiecee) mieti pokoj tělesnýf), ztratili sú jeje) i duchovní; jiným chtieceh) škoditi al) sami sobě viece škodie. Děje sě jim jako židovským kněžím a biskupóm, jenž což sú chtěli zachovati, to sú ztratili, a čeho sú sě chtěli vystřieci, v to sú upadli. Mnie), by pravdu přemohli úplněk, jenž na věky přemáhá; mniel, by ji utlačili, ana tu zvláštnostm) má, že čím ji viece chtie zastienitin), tiem viece sě osvěcuje, a čím ji viece doluov tlačie, ač druhdy padne, ale potom viece sě pozdvihne. Biskupové, kněžie, mistři a°) zákoníci, Herodes i Pilát, měštěnép) jerusalemští i obec pravdu sú odsúdili i umrtvili") i v hrob polo- žili, [ona pak vstavši přemohla jest všecky, za jednoho kazatele t. j. (Hus) zase dala jim jich dvanácte i více. A táž pravda za hus jednu nestatečnou dala jest Praze orlův mnoho i sokolův, jenž zrak dobrý mají, vysoko milostí létají (neb lécí2) a dobře králi a pánu Ježíšovi ptáky loví. On jich posílí i všech svých věrných, jimž dí:3) Svámi jsem až do skonání světa. Ó poněvadž on pravý bůh všemohúcí4) jest s námi, obránce najmocnější a najjistější, král a dárce najštědřejší, kdo proti nám v boji ostojí, který strach nás od něho odloučí, která smrt oddělí? I co ztratíme, když pro něho zboží, přátely, čest, bídný svět i život bídný složíme? Jistě teprv bídy zbudeme, stokrát utě- šenější zboží, přátely milejší a chválu radostivější přijmeme. Smrt 1) Srv. k tomuto a předcházejícímu „Knížky proti knězi kuchmistrovi“ Erb. III str. 253 n. 2) To má asi písař v předloze. 3) Mat. 28, 20. 4) To jest patrně opis z předlohy, písař by řekl: všemohaucí. a) Post.: lenii. — b) Rkp. vynech. — c) Post.: zastaviii. — d) Post: více. e) Post.: chtíc. — f) Post.: tělestný. — g) Post. nemá. — h) Post.: a chtíc jiným. — i) Post. nemá. — j) Post. mnějíc. — k) Post.: plně. — 1) Post. mnějíc. — m) Post.: zvláštnost a vzrost — n) Post.: zastíniti chtí. — o) Post. nemá. — p) Post.: měštěnínové. — q) Rkp.: mrtvili. (116)
Strana 117
nás od těch věcí neodloučí, neb kdož pro Krista mře, ten vítězí, vší bídy zniká a radosti věčné požívá, jíž vám všem se všemi věrnými a se mnou rač dopomoci spasitel milosrdný Ježíš Kristus. . Tuto řeč vám píši, bratří milí i sestry milé, aby stáli byli.] (117)
nás od těch věcí neodloučí, neb kdož pro Krista mře, ten vítězí, vší bídy zniká a radosti věčné požívá, jíž vám všem se všemi věrnými a se mnou rač dopomoci spasitel milosrdný Ježíš Kristus. . Tuto řeč vám píši, bratří milí i sestry milé, aby stáli byli.] (117)
Strana 118
Literární a jiné zprávy. K datování listu Husova nějakému mnichovi. — Palacký má u tohoto listu (Doc. 15) datum: „A. d. MCCCCXII dominica Prisce.“ Ježto roku 1412 bylo Prišky v pondělí, chtěl by Novotný čísti: dominica ante Prisce, přidržuje se však přece Palackého, jenž maje za správné datum dne, změnil rok (V. U. Sp. 1898 Listy Hus. 14). Má tedy list ten u Palackého i Novotného datum; 18. ledna 1411. Ale datum rukopisu, jak je podává Palacký, je samo o sobě podezřelé. Tak se neděle neoznačovaly — čekali bychom aspoň: dominica in die s. Prisce. Nahlédneme-li pak do rukopisu, shledáme, že nejasně psané poslední slovo nerozluštil Palacký správně, nevšimnuv si značek zkrácení. Nutno čísti: „do- minica Reminiscere“. Datum listu pak bude: 28. února 1412, nebo, vzniklo-li XII ze VII, 20. února 1407. Husovo napomenutí. — Ve víd. rkp. dv. 4557 tvoří fol. 125—145 samostatnou část kodexu. Tam jest na fol. 125a—139b o Husově smrti a 140b—146b jsou Husovy listy z Kostnice, mezi tím pak na fol. 140a jest české napomenutí k varování se hříchů, nepochybně také Husovo. Zní: Varuj se snažně hřiechóv a pomni, aby vždy utrpenie svého pána Ježíše v srdci jměl a jeho přítomnost ve všěch tvých činech nebuď zapomenuta, nebť jest všudy a kam sě koli obrátíš, vždy přěd jeho tváří chodíš i před matkú boží a přěd anjely svatými i přěd množstvím zástupóv svatých. O jaká to hanba, když co člověk činí proti jich pána vuoli! Protož styď sě velmi přěd tváří boží za své hřiechy! Filosofické spisy Viklefovy. — S filosofickými spisy Vikle- fovými neměla Viklefova Společnost štěstí. Spoléhala se příliš na Shirleyův katalog spisů Viklefových a vydala, neprozkoumavši dostatečně materiálu rukopisného, některé spisy české jako Vikle- fovy. Tak r. 1891 Beerem uveřejněné „Quaestiones tredecim“ jež uvádí Shirley v Katalogu na str. 2, nejsou Viklefovy. Shirley (118)
Literární a jiné zprávy. K datování listu Husova nějakému mnichovi. — Palacký má u tohoto listu (Doc. 15) datum: „A. d. MCCCCXII dominica Prisce.“ Ježto roku 1412 bylo Prišky v pondělí, chtěl by Novotný čísti: dominica ante Prisce, přidržuje se však přece Palackého, jenž maje za správné datum dne, změnil rok (V. U. Sp. 1898 Listy Hus. 14). Má tedy list ten u Palackého i Novotného datum; 18. ledna 1411. Ale datum rukopisu, jak je podává Palacký, je samo o sobě podezřelé. Tak se neděle neoznačovaly — čekali bychom aspoň: dominica in die s. Prisce. Nahlédneme-li pak do rukopisu, shledáme, že nejasně psané poslední slovo nerozluštil Palacký správně, nevšimnuv si značek zkrácení. Nutno čísti: „do- minica Reminiscere“. Datum listu pak bude: 28. února 1412, nebo, vzniklo-li XII ze VII, 20. února 1407. Husovo napomenutí. — Ve víd. rkp. dv. 4557 tvoří fol. 125—145 samostatnou část kodexu. Tam jest na fol. 125a—139b o Husově smrti a 140b—146b jsou Husovy listy z Kostnice, mezi tím pak na fol. 140a jest české napomenutí k varování se hříchů, nepochybně také Husovo. Zní: Varuj se snažně hřiechóv a pomni, aby vždy utrpenie svého pána Ježíše v srdci jměl a jeho přítomnost ve všěch tvých činech nebuď zapomenuta, nebť jest všudy a kam sě koli obrátíš, vždy přěd jeho tváří chodíš i před matkú boží a přěd anjely svatými i přěd množstvím zástupóv svatých. O jaká to hanba, když co člověk činí proti jich pána vuoli! Protož styď sě velmi přěd tváří boží za své hřiechy! Filosofické spisy Viklefovy. — S filosofickými spisy Vikle- fovými neměla Viklefova Společnost štěstí. Spoléhala se příliš na Shirleyův katalog spisů Viklefových a vydala, neprozkoumavši dostatečně materiálu rukopisného, některé spisy české jako Vikle- fovy. Tak r. 1891 Beerem uveřejněné „Quaestiones tredecim“ jež uvádí Shirley v Katalogu na str. 2, nejsou Viklefovy. Shirley (118)
Strana 119
dal se svésti tím, že v rkp. univ. praž. V E 14 následují za to- gickými spisy Viklefovými a že myšlenky mají někdy ráz jeho traktátův. Ale příznačně viklefského není v nich nic — jsou to školské kvestie pražské,1) jichž podobnost s Viklefem jest jen následek a projev velikého vlivu, jaký měl mistr oxfordský na pražské studium. První kvestie „Utrum deus, qui creavit mundum sensibilem .. potuit eum prius producere et communicare creanciam pure creature jest Pálčova, druhá Policova. Podobné sbírky pražských kvestií jsou v rkpp. univ. praž. X E 24 a X H 18, a ve víd. dv. 4673. Zcela různorodé věci vydal Dziewicki v „Johannis Wyclif Miscellanea philosophica“ (Lond. 1902, 1904). V I. díle jsou Viklefovy traktáty „De actibus anime" a „De materia et forma". Ale „Replicacio de universalibus“ není Viklefova, třebas ji Shirley zase uvádí v Ka- talogu. Dziewicki to poznal sám z myšlenek, jež jsou přímo Viklefovým protivny, ale myslí, že aspoň „magister“, proti němuž autor píše, jest Viklef (str. LXIV n.). Než ani to se nepodobá. „Magister“ jest některý mistr pražský, jenž učil viklefskému realismu. Náš autor pak mu opponoval a píše nyní repliku proti jeho námitkám. Písař v rkp. univ. praž. III G 10 opsal si ji mezi spisy Viklefovými, ale připojil hned kritickou poznámku, že důvody, uvedené tam pro universalie, jsou mnohem pádnější než proti nim, a Hus, jenž z tohoto kodexu opisoval, přejal ji také do rkp. stokholm- ského. Avšak kdežto u ostatních spisů Viklef výslovně jest jme- nován, není u Repliky ani v rkp. praž. ani v stokholm. jména Viklefova. Nepatří tedy Replika mezi spisy Viklefovy, jest však cenným příspěvkem pro dějiny filosofických sporů v Praze na konci XIV. století. Druhý díl Miscellaneí Viklefových nemá z Viklefa vůbec nic! Velký traktát „De universalibus“, začínající se „Cum multis in philosophia prima famosis", není Viklefův. Dziewicki (str. VI) uvádí sám některé pochybnosti, ale končí: „for my own part, I have non doubt, that the work is authentic.“ Soudi tak dle síly a subtility Viklefovy, jež z traktátu vane, a pak z toho, že neznáme žádného realisty současného, hodného zmínky, jemuž by traktát bylo lze připsati. Ale v Čechách známe takových realistů několik: Mohl by to býti Stanislav, Páleč, Jeronym, Hus neb některý jiný. Ve skutečnosti jest autorem Stanislav ze Znojma.2) Jemu jest v rkp. VIII E 11 fol. 145a—190b traktát ten výslovně připsán 1) Srv. Studie a texty I. str. 7 pozn. 1. 2) Srv. Studie a texty I. str. 191. (119)
dal se svésti tím, že v rkp. univ. praž. V E 14 následují za to- gickými spisy Viklefovými a že myšlenky mají někdy ráz jeho traktátův. Ale příznačně viklefského není v nich nic — jsou to školské kvestie pražské,1) jichž podobnost s Viklefem jest jen následek a projev velikého vlivu, jaký měl mistr oxfordský na pražské studium. První kvestie „Utrum deus, qui creavit mundum sensibilem .. potuit eum prius producere et communicare creanciam pure creature jest Pálčova, druhá Policova. Podobné sbírky pražských kvestií jsou v rkpp. univ. praž. X E 24 a X H 18, a ve víd. dv. 4673. Zcela různorodé věci vydal Dziewicki v „Johannis Wyclif Miscellanea philosophica“ (Lond. 1902, 1904). V I. díle jsou Viklefovy traktáty „De actibus anime" a „De materia et forma". Ale „Replicacio de universalibus“ není Viklefova, třebas ji Shirley zase uvádí v Ka- talogu. Dziewicki to poznal sám z myšlenek, jež jsou přímo Viklefovým protivny, ale myslí, že aspoň „magister“, proti němuž autor píše, jest Viklef (str. LXIV n.). Než ani to se nepodobá. „Magister“ jest některý mistr pražský, jenž učil viklefskému realismu. Náš autor pak mu opponoval a píše nyní repliku proti jeho námitkám. Písař v rkp. univ. praž. III G 10 opsal si ji mezi spisy Viklefovými, ale připojil hned kritickou poznámku, že důvody, uvedené tam pro universalie, jsou mnohem pádnější než proti nim, a Hus, jenž z tohoto kodexu opisoval, přejal ji také do rkp. stokholm- ského. Avšak kdežto u ostatních spisů Viklef výslovně jest jme- nován, není u Repliky ani v rkp. praž. ani v stokholm. jména Viklefova. Nepatří tedy Replika mezi spisy Viklefovy, jest však cenným příspěvkem pro dějiny filosofických sporů v Praze na konci XIV. století. Druhý díl Miscellaneí Viklefových nemá z Viklefa vůbec nic! Velký traktát „De universalibus“, začínající se „Cum multis in philosophia prima famosis", není Viklefův. Dziewicki (str. VI) uvádí sám některé pochybnosti, ale končí: „for my own part, I have non doubt, that the work is authentic.“ Soudi tak dle síly a subtility Viklefovy, jež z traktátu vane, a pak z toho, že neznáme žádného realisty současného, hodného zmínky, jemuž by traktát bylo lze připsati. Ale v Čechách známe takových realistů několik: Mohl by to býti Stanislav, Páleč, Jeronym, Hus neb některý jiný. Ve skutečnosti jest autorem Stanislav ze Znojma.2) Jemu jest v rkp. VIII E 11 fol. 145a—190b traktát ten výslovně připsán 1) Srv. Studie a texty I. str. 7 pozn. 1. 2) Srv. Studie a texty I. str. 191. (119)
Strana 120
a jeho menší traktát „De universalibus", v témže rkp. fol. 207a—209a obsažený, má s ním velké podobnosti. Viklefův traktát „De universalibus“ jest onen, jejž má Shirley v „Summa intellectualium“ jako pátý traktát první části. Předchází obyčejně rejstřík se začátkem „Libellus de universalibus continet 15 capitula..“ a traktát má inc.: Inpugnando (nikoliv „In purgando“, jak má Shirley) errores a expl.: aperit aggressurus. Shirley vypočítává šest rkpp. univ. knih. praž., v nichž jest tento traktát: III G 10, IV H 9, V H 16, VIII F 1, VIII G 6 a VIII G 23,1) a dva víd.: 4307 a 4523. Oba vídeňské katalogy spisů Viklefových, jež Shirley otiskuje, mají jen tento traktát Viklefův „De universalibus“. Již to mělo Dziewického vésti na pravou stopu. Neboť při důkladné znalosti, jakou mají čeští viklefisté o spisech mistra evangelického, jest jisto, že traktát „Inpugnando“ jest Viklefův, a při pečlivosti, s níž je registrují, nelze si lehce mysliti, že by byl Viklef napsal ještě jiný spis „De universalibus“, jenž by nebyl zazna- menán v našich rejstřících. Ale Dziewicki, důvěřuje Shirleyovi, jenž na str. 4 i traktát Stanislavův připsal Viklefovi s odkazem na rkp. praž. IV H 9, a našed týž traktát také v rkp. III G 10, jejž uvádí Shirley při pravém Viklefově traktátu, uveřejnil Stanislava z těch dvou rkpp., pominuv pravého traktátu Viklefova, jenž jest také v obou oněch rukopisech. Další kus v Miscellaneích II, nadepsaný Fragmenta (152—156) není rovněž Viklefův. „Tres modi respondendi“ jest školské poučení, jež může býti také Stanislavovo nebo jiného mistra, a „Insolubilia pulchra“, z nichž ostatně uveřejnil Dziewicki pouze několik řádků, se výslovně Viklefa dovolávají — nejsou tedy jeho. Spíše jest autorem zase Stanislav. Dziewicki je připsal Viklefovi, že v rkp. IV H 9 následují za domněle Viklefovým traktátem „De universalibus“. Třetí část: Notae et quaestiones variae (157—169) jsou školské hračky, při nichž zbytečno pátrati po autorovi. Viklef jím jistě není. Dziewicki je otiskuje, protože jsou v rkp. III G 10. Z téhož důvodu uveřejnil čtvrtý kus „Demateria“ (170—188), kde ho přece nestejnost obsahu a nadpis v rkp. VIII G 6, jejž sám v pozn. 1. uvádí, měly učiniti opatrnějším. Co zde Dziewicki otiskl, jsou čtyři různé věci: Kvestie „Utrum materia . ..“ jest Husova, ale není úplná — sáhá jen po slova „Si ergo“ na str. 172 ř. 6. Uplná jest v VIII G 6 fol. 84a—85b, kde jest Husovi 1) A Shirley upozorňuje, že v V H 16 jest Viklefovi připsán. Psal jej tu r. 1406 Korvík. (120)
a jeho menší traktát „De universalibus", v témže rkp. fol. 207a—209a obsažený, má s ním velké podobnosti. Viklefův traktát „De universalibus“ jest onen, jejž má Shirley v „Summa intellectualium“ jako pátý traktát první části. Předchází obyčejně rejstřík se začátkem „Libellus de universalibus continet 15 capitula..“ a traktát má inc.: Inpugnando (nikoliv „In purgando“, jak má Shirley) errores a expl.: aperit aggressurus. Shirley vypočítává šest rkpp. univ. knih. praž., v nichž jest tento traktát: III G 10, IV H 9, V H 16, VIII F 1, VIII G 6 a VIII G 23,1) a dva víd.: 4307 a 4523. Oba vídeňské katalogy spisů Viklefových, jež Shirley otiskuje, mají jen tento traktát Viklefův „De universalibus“. Již to mělo Dziewického vésti na pravou stopu. Neboť při důkladné znalosti, jakou mají čeští viklefisté o spisech mistra evangelického, jest jisto, že traktát „Inpugnando“ jest Viklefův, a při pečlivosti, s níž je registrují, nelze si lehce mysliti, že by byl Viklef napsal ještě jiný spis „De universalibus“, jenž by nebyl zazna- menán v našich rejstřících. Ale Dziewicki, důvěřuje Shirleyovi, jenž na str. 4 i traktát Stanislavův připsal Viklefovi s odkazem na rkp. praž. IV H 9, a našed týž traktát také v rkp. III G 10, jejž uvádí Shirley při pravém Viklefově traktátu, uveřejnil Stanislava z těch dvou rkpp., pominuv pravého traktátu Viklefova, jenž jest také v obou oněch rukopisech. Další kus v Miscellaneích II, nadepsaný Fragmenta (152—156) není rovněž Viklefův. „Tres modi respondendi“ jest školské poučení, jež může býti také Stanislavovo nebo jiného mistra, a „Insolubilia pulchra“, z nichž ostatně uveřejnil Dziewicki pouze několik řádků, se výslovně Viklefa dovolávají — nejsou tedy jeho. Spíše jest autorem zase Stanislav. Dziewicki je připsal Viklefovi, že v rkp. IV H 9 následují za domněle Viklefovým traktátem „De universalibus“. Třetí část: Notae et quaestiones variae (157—169) jsou školské hračky, při nichž zbytečno pátrati po autorovi. Viklef jím jistě není. Dziewicki je otiskuje, protože jsou v rkp. III G 10. Z téhož důvodu uveřejnil čtvrtý kus „Demateria“ (170—188), kde ho přece nestejnost obsahu a nadpis v rkp. VIII G 6, jejž sám v pozn. 1. uvádí, měly učiniti opatrnějším. Co zde Dziewicki otiskl, jsou čtyři různé věci: Kvestie „Utrum materia . ..“ jest Husova, ale není úplná — sáhá jen po slova „Si ergo“ na str. 172 ř. 6. Uplná jest v VIII G 6 fol. 84a—85b, kde jest Husovi 1) A Shirley upozorňuje, že v V H 16 jest Viklefovi připsán. Psal jej tu r. 1406 Korvík. (120)
Strana 121
připsána. Za ní následuje až na konec str. 172 úryvek z nějaké kvestie „De esse et existere“, potom na str. 173—187 („et sic est finis etc.) jest Pálčova kvestie „de universalibus", a to úplná, chybí pouze nadpis.1) Následující „An angeli habent cognicionem.. jest patrně něco jiného. Jak možno tak různorodé věci shrnouti pod jeden titul, jest věru nepochopitelno. Zavinil to opět katalog Shirleyův, jehož chyby Dziewicki neopravil. Pro dějiny filosofické práce české jest výhodno, že v Miscel- laneích Viklefových II. jest uveřejněn celý velký traktát Stanislavův, jehož edice bychom se jinak tak snadno nedočkali, úplná posice Pálčova a část kvestie Husovy, škoda však je, že Viklefův traktát „De universalibus“, bez něhož vlivu mistra oxfordského na naše filosofy nelze posouditi, není vydán. Viklefova Společnost měla by po té stránce práci svoji zrevidovati a doplniti. Henricus de Virgine Maria. — Mezi theology pražskými na rozhraní XIV. a XV. věku uvádí Franz (Der Mgr Nicolaus Magni v. Javor, Freib. 1898, str. 43) a po něm Flajšhans (Pražští theologové kolem r. 1400 v ČČM 1905 str. 29) Augustiniána Jindřicha de Virgine Maria. To jest omyl, jenž vznikl z katatogu rukopisné sbírky osecké (Xenia Bernardina II. 2. str. 129), kde jako obsah rkp. č. 22 uvedeno „Sermones de sanctis completi per Mgrm Henricum de Virgine Maria sacre theol. professorem fratrum Heremitarum s. Aug.“ Rukopis však má „de Vrimaria“. Jsou to sváteční kázání Frimarova, jenž ovšem také v Praze působil a jehož „Praeceptorium“ excerpoval Hus (Srv. Studie a texty I 23—31). Augustiniána Jindřicha de Virgine Maria, profesora v Praze kolem r. 1408, vůbec nebylo. Proti řeholníkům. — K vytvoření obecné nálady, jež v lidovém hnutí má velký význam, používáno vždy různých po- směšných popěvků, jež odpůrcům škodily více než učené důkazy. Středověk má mimo to zálibu v parodiích známých textů modli- tebních, zvláště otčenáše, mše a pašijí. Tak skládají Němci proti viklefistům mše, v nichž tepou jejich závislost na Viklefovi a uvádějí osoby, jež vynikají ve hnutí. Jednu versi uveřejnil Loserth Hus und Wiclif str. 299—303, druhou pozdější Palacký, Beiträge str. 521 n. První karakterisuje poměr Husův k Viklefovi v Credu, jež zní: „Credo in Wykleph, ducem inferni, patronum Boemie, et in Hus, filium eius unicum, nequam nostrum, qui conceptus est 1) Srv. týž v rkp. VIII G 6 fol. 80 a—843, VIII E 11 fol. 198b—203a, X H9 fol. 121b—126b a X H 18 fol. 103a—106a. (121) 9
připsána. Za ní následuje až na konec str. 172 úryvek z nějaké kvestie „De esse et existere“, potom na str. 173—187 („et sic est finis etc.) jest Pálčova kvestie „de universalibus", a to úplná, chybí pouze nadpis.1) Následující „An angeli habent cognicionem.. jest patrně něco jiného. Jak možno tak různorodé věci shrnouti pod jeden titul, jest věru nepochopitelno. Zavinil to opět katalog Shirleyův, jehož chyby Dziewicki neopravil. Pro dějiny filosofické práce české jest výhodno, že v Miscel- laneích Viklefových II. jest uveřejněn celý velký traktát Stanislavův, jehož edice bychom se jinak tak snadno nedočkali, úplná posice Pálčova a část kvestie Husovy, škoda však je, že Viklefův traktát „De universalibus“, bez něhož vlivu mistra oxfordského na naše filosofy nelze posouditi, není vydán. Viklefova Společnost měla by po té stránce práci svoji zrevidovati a doplniti. Henricus de Virgine Maria. — Mezi theology pražskými na rozhraní XIV. a XV. věku uvádí Franz (Der Mgr Nicolaus Magni v. Javor, Freib. 1898, str. 43) a po něm Flajšhans (Pražští theologové kolem r. 1400 v ČČM 1905 str. 29) Augustiniána Jindřicha de Virgine Maria. To jest omyl, jenž vznikl z katatogu rukopisné sbírky osecké (Xenia Bernardina II. 2. str. 129), kde jako obsah rkp. č. 22 uvedeno „Sermones de sanctis completi per Mgrm Henricum de Virgine Maria sacre theol. professorem fratrum Heremitarum s. Aug.“ Rukopis však má „de Vrimaria“. Jsou to sváteční kázání Frimarova, jenž ovšem také v Praze působil a jehož „Praeceptorium“ excerpoval Hus (Srv. Studie a texty I 23—31). Augustiniána Jindřicha de Virgine Maria, profesora v Praze kolem r. 1408, vůbec nebylo. Proti řeholníkům. — K vytvoření obecné nálady, jež v lidovém hnutí má velký význam, používáno vždy různých po- směšných popěvků, jež odpůrcům škodily více než učené důkazy. Středověk má mimo to zálibu v parodiích známých textů modli- tebních, zvláště otčenáše, mše a pašijí. Tak skládají Němci proti viklefistům mše, v nichž tepou jejich závislost na Viklefovi a uvádějí osoby, jež vynikají ve hnutí. Jednu versi uveřejnil Loserth Hus und Wiclif str. 299—303, druhou pozdější Palacký, Beiträge str. 521 n. První karakterisuje poměr Husův k Viklefovi v Credu, jež zní: „Credo in Wykleph, ducem inferni, patronum Boemie, et in Hus, filium eius unicum, nequam nostrum, qui conceptus est 1) Srv. týž v rkp. VIII G 6 fol. 80 a—843, VIII E 11 fol. 198b—203a, X H9 fol. 121b—126b a X H 18 fol. 103a—106a. (121) 9
Strana 122
ex spiritu Luciperi, natus matre eîus et factus incarnatus equalis Wikleph secundum malam voluntatem et maior secundum eius persecucionem, regnans tempore desolacionis studii Pragensis, tempore quo Boemia a fide apostotavit. Qui propter nos hereticos descendit ad inferna et non resurget a mortuis nec habebit vitam eternam. Amen.“ Jinde v parodii otčenáše vytýkají Němci oporu, kterouž mají viklefisté v králi Václavovi. Německý takový otčenáš uveřejnil Bernt v Mitth. V. G. D. B. XXXIX (1901) str. 320—322 z vyšebrodského rkp. č. 123. Vznikl asi po r. 1416. Reformisté zase potírali touže formou skutečné i domnělé. zlořády v církvi. Tak jest v lipském rkp. č. 177 fol. 88ab „Missa de simoniacis“. Začíná parodií na introit, Gaudeamus': „Lugeamus omnes in domino dies mestos lamentantes sub horrore symonie procacis, de cuius fornicacione lugent (asi: gaudent) miseri et provocant filium dei. V: Eructat cor meum verbum bonum, quod est symoniacis audire durum ...“, v oracích prosí za vyhubení svato- kupectví, čtení má z Apokalypse „de meretrice magna sedente super bestiam“, evangelium pak: „Gratis accepistis, gratis date. Nolite portare aurum ...“ a offertorium: „Omnes que sua sunt querunt“. Vznik mše vysvětluje se v úvodu: Komusi prý se zdálo, že koná pout do chrámu sv. Kříže v Římě, a když se přiblížil, spatřil, že sousední dům Šimonův vyrostl výše než kostel, ale jest bez střechy. Co se tomu diví, slyší hlas rozkazující, aby tuto mši napsal a donesl ji Alfonsovi Španělskému, by pohnul papeže svatokupectví vypleniti. Je tedy napsána parodie tato brzo po- nastoupení Martina V. V rkp. víd. 4937 jest na fol. 175b—176a podobný útok proti- řeholníkům. Autor na ně doráží nejprve po způsobu Viklefově: nejsou prý shromážděni ve jménu Páně, nýbrž ve jménu Františkově, Augustinově, Benediktově atd.; neopustili domu a rodiny pro jméno Kristovo, nejsou Kristu oddáni, nýbrž papeži. A nyní následuje parodie na otčenáš, jejž prý se řeholníci mohou modliti. Otcem jest papež, království jeho jest vláda na zemi, odpouštění vin jsou odpustky za peníze, pokušení a zlo jest odnětí statkův a blahobytu pozemského. Není pochybnosti, že protiřeholní. nálada v Čechách byla touto parodií a podobnými živena. Otiskuji dokument celý: Contra monachos. Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi sum in medio coruml) — sed monachi non sunt congregati in nomine 1) Mat. 18, 20. (122)
ex spiritu Luciperi, natus matre eîus et factus incarnatus equalis Wikleph secundum malam voluntatem et maior secundum eius persecucionem, regnans tempore desolacionis studii Pragensis, tempore quo Boemia a fide apostotavit. Qui propter nos hereticos descendit ad inferna et non resurget a mortuis nec habebit vitam eternam. Amen.“ Jinde v parodii otčenáše vytýkají Němci oporu, kterouž mají viklefisté v králi Václavovi. Německý takový otčenáš uveřejnil Bernt v Mitth. V. G. D. B. XXXIX (1901) str. 320—322 z vyšebrodského rkp. č. 123. Vznikl asi po r. 1416. Reformisté zase potírali touže formou skutečné i domnělé. zlořády v církvi. Tak jest v lipském rkp. č. 177 fol. 88ab „Missa de simoniacis“. Začíná parodií na introit, Gaudeamus': „Lugeamus omnes in domino dies mestos lamentantes sub horrore symonie procacis, de cuius fornicacione lugent (asi: gaudent) miseri et provocant filium dei. V: Eructat cor meum verbum bonum, quod est symoniacis audire durum ...“, v oracích prosí za vyhubení svato- kupectví, čtení má z Apokalypse „de meretrice magna sedente super bestiam“, evangelium pak: „Gratis accepistis, gratis date. Nolite portare aurum ...“ a offertorium: „Omnes que sua sunt querunt“. Vznik mše vysvětluje se v úvodu: Komusi prý se zdálo, že koná pout do chrámu sv. Kříže v Římě, a když se přiblížil, spatřil, že sousední dům Šimonův vyrostl výše než kostel, ale jest bez střechy. Co se tomu diví, slyší hlas rozkazující, aby tuto mši napsal a donesl ji Alfonsovi Španělskému, by pohnul papeže svatokupectví vypleniti. Je tedy napsána parodie tato brzo po- nastoupení Martina V. V rkp. víd. 4937 jest na fol. 175b—176a podobný útok proti- řeholníkům. Autor na ně doráží nejprve po způsobu Viklefově: nejsou prý shromážděni ve jménu Páně, nýbrž ve jménu Františkově, Augustinově, Benediktově atd.; neopustili domu a rodiny pro jméno Kristovo, nejsou Kristu oddáni, nýbrž papeži. A nyní následuje parodie na otčenáš, jejž prý se řeholníci mohou modliti. Otcem jest papež, království jeho jest vláda na zemi, odpouštění vin jsou odpustky za peníze, pokušení a zlo jest odnětí statkův a blahobytu pozemského. Není pochybnosti, že protiřeholní. nálada v Čechách byla touto parodií a podobnými živena. Otiskuji dokument celý: Contra monachos. Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi sum in medio coruml) — sed monachi non sunt congregati in nomine 1) Mat. 18, 20. (122)
Strana 123
suo, ergo non est in medio eorum. Antecedens pro secunda parte probatur, quia in nomine Francisci, Augustini, Benedicti et sic de aliis. Item Mat. 19 diciturl): Omnis, qui reliquerit domum vel fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut filios aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam eternam possidebit — sed monachi non reliquerunt illa supra enumerata propter nomen suum, ergo non accipient centuplum nec vitam eternam possidebunt. Assumptum pro secunda parte probatur ut supra. Item monachi non sunt dediti Christo Jesu. Probatur, quia Christus petit Joh. 172): Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti michi — sed monachi non servantur in nomine, quod os domini nominavit, sed servantur in nomine paparum, qui eos confirmaverunt, vel in nomine Francisci etc., ergo non sunt dediti Christo et sic non erunt cum Christo. Item Christus manifestavit nomen patris sui hominibus,3) sed monachi eciam manifestant nomen sui patris sc. pape hominibus, ipsum sanctificando, sic quod bene possunt pape dicere: Pater noster, qui es in Roma; sanctificetur nomen tuum, quia ipsum sanctissimum pronuncciant; adveniat regnum tuum i. e. sicut tu regnas in civitatibus, castris et villis, sic et nos regnemus et cerimonias tuas tecum teneamus; fiat voluntas tua sicut in Roma sic et in aliis terris, quia nichil volunt facere, nisi de voluntate pape sit; panem nostrum [176a] perpetuum da nobis hodie, quia parrochias ipsis dedit, quas in perpetuum possidere volunt; et dimitte nobis debita nostra, sicut ipsi dimittunt hominibus debita pro pecuniis indulgencias vendendo, ergo eorum pater papa eciam ipsis tali modo debita dimittit, quia dispensat cum ipsis pecuniam accipiendo; et ne nos inducas in tentacionem i. e. induci permittas a laicis, ut nobis temporalia auferant, que nobis sunt temptacio maxima; sed libera nos a malo i. e. ab omni labore, ne cum laicis in agro laboremus, sed cum ipsis frumenta in horreis tollamus et ne cum militibus pugnemus, sed cum uxoribus eorum dormiamus et ne cum sacerdotibus sacramenta ministremus, sed tamen ut eque bene cum ipsis in civitatibus habitemus. Amen. Mikuláš z Drážďan. — Studie, kterou jsem se pokusil ob- jasniti život, literární činnost a význam Mistra Mikuláše z Drážďan v letoším ročníku Hlídky, vyšla nyní jako samostatný otisk. Ně- 1) v. 29. — 2) v. 11. — 3) Jan 17, 6. (123)
suo, ergo non est in medio eorum. Antecedens pro secunda parte probatur, quia in nomine Francisci, Augustini, Benedicti et sic de aliis. Item Mat. 19 diciturl): Omnis, qui reliquerit domum vel fratres aut sorores aut patrem aut matrem aut uxorem aut filios aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam eternam possidebit — sed monachi non reliquerunt illa supra enumerata propter nomen suum, ergo non accipient centuplum nec vitam eternam possidebunt. Assumptum pro secunda parte probatur ut supra. Item monachi non sunt dediti Christo Jesu. Probatur, quia Christus petit Joh. 172): Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti michi — sed monachi non servantur in nomine, quod os domini nominavit, sed servantur in nomine paparum, qui eos confirmaverunt, vel in nomine Francisci etc., ergo non sunt dediti Christo et sic non erunt cum Christo. Item Christus manifestavit nomen patris sui hominibus,3) sed monachi eciam manifestant nomen sui patris sc. pape hominibus, ipsum sanctificando, sic quod bene possunt pape dicere: Pater noster, qui es in Roma; sanctificetur nomen tuum, quia ipsum sanctissimum pronuncciant; adveniat regnum tuum i. e. sicut tu regnas in civitatibus, castris et villis, sic et nos regnemus et cerimonias tuas tecum teneamus; fiat voluntas tua sicut in Roma sic et in aliis terris, quia nichil volunt facere, nisi de voluntate pape sit; panem nostrum [176a] perpetuum da nobis hodie, quia parrochias ipsis dedit, quas in perpetuum possidere volunt; et dimitte nobis debita nostra, sicut ipsi dimittunt hominibus debita pro pecuniis indulgencias vendendo, ergo eorum pater papa eciam ipsis tali modo debita dimittit, quia dispensat cum ipsis pecuniam accipiendo; et ne nos inducas in tentacionem i. e. induci permittas a laicis, ut nobis temporalia auferant, que nobis sunt temptacio maxima; sed libera nos a malo i. e. ab omni labore, ne cum laicis in agro laboremus, sed cum ipsis frumenta in horreis tollamus et ne cum militibus pugnemus, sed cum uxoribus eorum dormiamus et ne cum sacerdotibus sacramenta ministremus, sed tamen ut eque bene cum ipsis in civitatibus habitemus. Amen. Mikuláš z Drážďan. — Studie, kterou jsem se pokusil ob- jasniti život, literární činnost a význam Mistra Mikuláše z Drážďan v letoším ročníku Hlídky, vyšla nyní jako samostatný otisk. Ně- 1) v. 29. — 2) v. 11. — 3) Jan 17, 6. (123)
Strana 124
mecký kanonista, jenž s Jakoubkem byl hlavním šířitelem utraquismu a pro své kázání z r. 1414, pro invektivu na rozhodnutí sněmu Kostnického a pro polemiku proti kazateli betlemskému Havlíkovi má čelné místo v dějinách kalicha, působil pronikavě i v okolí Husově a měl vliv na Mistra samého. Jeho Cortina čili Tabulae veteris et novi coloris a Puncta budily a živily náladu protiřímskou, jeho útočný boj proti majetku, nemravnosti a svatokupectví duchovenstva jde parallelně s bojem Husovým, jeho valdské nauky, na něž jsem již v I. ročníku Studií a textův upozornil, vrhají nové světlo i na učení Husovo. Mimo to nalezen jest v Mikulášovi Drážďanském střední člen, tvořící přechod od Husa k táborství a přispívající k porozumění genese Chelčického. Jistě důvodů dosti, aby si historik všiml tak významné osoby. Ale ani literární historie nemůže Mikuláše přehlédnouti. Dosud téměř neznámá, bohatá jeho činnost literární — třináct spisů jest bez- pečně od něho, řada jiných pravděpodobně — musí plniti každého obdivem. Věnuji podobnou studii také českému kanonistovi v družině Husově, Mistru Janu Jesenicovi. (124)
mecký kanonista, jenž s Jakoubkem byl hlavním šířitelem utraquismu a pro své kázání z r. 1414, pro invektivu na rozhodnutí sněmu Kostnického a pro polemiku proti kazateli betlemskému Havlíkovi má čelné místo v dějinách kalicha, působil pronikavě i v okolí Husově a měl vliv na Mistra samého. Jeho Cortina čili Tabulae veteris et novi coloris a Puncta budily a živily náladu protiřímskou, jeho útočný boj proti majetku, nemravnosti a svatokupectví duchovenstva jde parallelně s bojem Husovým, jeho valdské nauky, na něž jsem již v I. ročníku Studií a textův upozornil, vrhají nové světlo i na učení Husovo. Mimo to nalezen jest v Mikulášovi Drážďanském střední člen, tvořící přechod od Husa k táborství a přispívající k porozumění genese Chelčického. Jistě důvodů dosti, aby si historik všiml tak významné osoby. Ale ani literární historie nemůže Mikuláše přehlédnouti. Dosud téměř neznámá, bohatá jeho činnost literární — třináct spisů jest bez- pečně od něho, řada jiných pravděpodobně — musí plniti každého obdivem. Věnuji podobnou studii také českému kanonistovi v družině Husově, Mistru Janu Jesenicovi. (124)
Strana 125
ROČNÍK II. ČÍSLO 2. STUDIE EATE EXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. IV. K pramenům Husovy Lektury na Sentence. Bakalář theologie měl vykládati Sentence Lombardovy dle osvědčených mistrů, domácích, pařížských neb oxfordských. To neznamená, že byl naprosto nesamostatný. Vyloživ krátce text Lombardův, volil si dle své vůle kvestie, o nichž chtěl jednati obšírněji, podával o nich různá mínění mistrův a hájil mínění, jež se jemu jevilo nejlepším, dokládaje je Písmem, sv. Otci a spisovateli Dlouhé citáty, jimiž jsou středověké Lektury prostoupeny, mají tedy ráz moderního vědeckého aparátu a nejsou jim k necti. Předpokládám ovšem, že nejsou jen vypsány z Lektury cizí — to však nutno předpokládati tak dlouho, pokud není dokázán opak. Vždyť senten- ciáři právě proto vždy pramen uvádějí, aby bylo zřejmé, co přípravné práce jim bylo vykonati, co literatury prostudovati, aby mohli sestaviti svůj výklad. Arci, co jest v Lektuře jejich duchovním majetkem, není vždy dosti jasně viděti, protože často neudávají, až kam sáhá citát.1) Ale opisovati celé části z cizího spisu bez udání nebo naznačení pramene, byl by měl i středověký theolog za nepoctivé, aspoň v díle vědeckém, za jaké byla pokládána Lektura. Také v Husově Lektuře setkáváme se s četnými citáty, i bude nutno přesně je určiti, aby vysvitlo, co vydává Hus sám za majetek 1) Při kritickém vydání jest proto nutno každý citát přirovnati k prameni což ovšem není práce snadná, ježto spisů těch (většinou starých tisků nebo i nevydaných) těžko se dopíditi. „Studie a texty.“ (125) 10
ROČNÍK II. ČÍSLO 2. STUDIE EATE EXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. IV. K pramenům Husovy Lektury na Sentence. Bakalář theologie měl vykládati Sentence Lombardovy dle osvědčených mistrů, domácích, pařížských neb oxfordských. To neznamená, že byl naprosto nesamostatný. Vyloživ krátce text Lombardův, volil si dle své vůle kvestie, o nichž chtěl jednati obšírněji, podával o nich různá mínění mistrův a hájil mínění, jež se jemu jevilo nejlepším, dokládaje je Písmem, sv. Otci a spisovateli Dlouhé citáty, jimiž jsou středověké Lektury prostoupeny, mají tedy ráz moderního vědeckého aparátu a nejsou jim k necti. Předpokládám ovšem, že nejsou jen vypsány z Lektury cizí — to však nutno předpokládati tak dlouho, pokud není dokázán opak. Vždyť senten- ciáři právě proto vždy pramen uvádějí, aby bylo zřejmé, co přípravné práce jim bylo vykonati, co literatury prostudovati, aby mohli sestaviti svůj výklad. Arci, co jest v Lektuře jejich duchovním majetkem, není vždy dosti jasně viděti, protože často neudávají, až kam sáhá citát.1) Ale opisovati celé části z cizího spisu bez udání nebo naznačení pramene, byl by měl i středověký theolog za nepoctivé, aspoň v díle vědeckém, za jaké byla pokládána Lektura. Také v Husově Lektuře setkáváme se s četnými citáty, i bude nutno přesně je určiti, aby vysvitlo, co vydává Hus sám za majetek 1) Při kritickém vydání jest proto nutno každý citát přirovnati k prameni což ovšem není práce snadná, ježto spisů těch (většinou starých tisků nebo i nevydaných) těžko se dopíditi. „Studie a texty.“ (125) 10
Strana 126
cizí.1) Co zbude, vydává patrně za majetek svůj — toho nelze popírati. Ale jak literární práci jeho známe, máme právo o tom pochybovati. Ve třetí knize zajisté jsou celé partie opsány z Vikle- fova spisu „De benedicta incarnatione“ a v IX. dist. jest plná strana z Dekalogu2), a pramen není nijak naznačen. Snad jest tak i jinde. Přirozeně myslíme především zase na Viklefa. Pro druhou. knihu lze tušiti závislost na Viklefově traktátu „De statu inno- centiae“, pro první pak v obšírném spise „De trinitate“. Avšak přirovnav k nim Lekturu3), shledal jsem, že literární ani nápadné myšlenkové závislosti není.4) Či znal Hus Viklefovy traktáty „De intelleccione dei“, „De sciencia dei“ a „De volicione dei (Shirley č. 8) a používal jich v I. knize? Ale těch v našich knihovnách není a proto se nepodobá, že by je byl Hus znal.5) Užil-li Hus jiné- Lektury, nelze zatím rozhodnouti. K prozkoumání pramenův Husových možno však a nutno- vykonati ještě jinou práci přípravnou. Hus totiž používá jiných pramenů zrovna tak jako Viklefa: někde cituje, jinde vypisuje bez udání pramene. Je tedy nutno citáty nejen přirovnati ke spisům citovaným, nýbrž určiti poměr celého spisu, jehož Hus používal, k jeho Lektuře. Jakých výsledků lze se tu nadíti, ukáži na dvou. příkladech. Ve IV. knize Lektury dovolává se Hus několikráte výkladu Tomáše Štrassburského. Slavný tento scholastik první polo- vice XIV. stol., jenž byl dvanáct let generálem řádu augustiniánského, byl duchovním žákem zakladatele starší školy augustinské Egidia Rímského a jeho výklad Lombarda těšil se pro stručnost, jasnost a scholastickou bystrost veliké oblibě.6) Že Hus sáhl po tomto vý- 1) Když ve III. knize dist. XXXIV a XXXIX praví na konci citátu: „Hec. doctor ewangelicus“, nelze poznati, že jest to v obojím případě více než strana textu. 2) Srv. Studie a texty I, 436—449. 3) Práce nepřiliš chutná — oba traktáty jsou nevydány. 4) Nápadné jest, že právě po schůzi u Černé Růže, v níž články Viklefovy byly zavrženy, arci jen „ve smyslech jich bludných“, a některé spisy Viklefovy bakalářům přísně zapovězeny, Hus tak horlivě začal používati Viklefa! 5) Nyní není možno přesvědčiti se o tom (jsou jen v rkp. knihovny cambridžské) aniž lze učiniti si úsudek, jsou-li vůbec Viklefovy. 6) Vydán již 1490 ve Štrassburce: „Acutissimi Thomae de Argentina scripta (um) super IV libros Sententiarum“; znovu v Benátkách 1564 a 1588, v Janově 1585 a 1635 v Genevě (Wetzer-Welte, Kirchenlex. XI, 1689 n.). Používám. vydání Janovského. (126)
cizí.1) Co zbude, vydává patrně za majetek svůj — toho nelze popírati. Ale jak literární práci jeho známe, máme právo o tom pochybovati. Ve třetí knize zajisté jsou celé partie opsány z Vikle- fova spisu „De benedicta incarnatione“ a v IX. dist. jest plná strana z Dekalogu2), a pramen není nijak naznačen. Snad jest tak i jinde. Přirozeně myslíme především zase na Viklefa. Pro druhou. knihu lze tušiti závislost na Viklefově traktátu „De statu inno- centiae“, pro první pak v obšírném spise „De trinitate“. Avšak přirovnav k nim Lekturu3), shledal jsem, že literární ani nápadné myšlenkové závislosti není.4) Či znal Hus Viklefovy traktáty „De intelleccione dei“, „De sciencia dei“ a „De volicione dei (Shirley č. 8) a používal jich v I. knize? Ale těch v našich knihovnách není a proto se nepodobá, že by je byl Hus znal.5) Užil-li Hus jiné- Lektury, nelze zatím rozhodnouti. K prozkoumání pramenův Husových možno však a nutno- vykonati ještě jinou práci přípravnou. Hus totiž používá jiných pramenů zrovna tak jako Viklefa: někde cituje, jinde vypisuje bez udání pramene. Je tedy nutno citáty nejen přirovnati ke spisům citovaným, nýbrž určiti poměr celého spisu, jehož Hus používal, k jeho Lektuře. Jakých výsledků lze se tu nadíti, ukáži na dvou. příkladech. Ve IV. knize Lektury dovolává se Hus několikráte výkladu Tomáše Štrassburského. Slavný tento scholastik první polo- vice XIV. stol., jenž byl dvanáct let generálem řádu augustiniánského, byl duchovním žákem zakladatele starší školy augustinské Egidia Rímského a jeho výklad Lombarda těšil se pro stručnost, jasnost a scholastickou bystrost veliké oblibě.6) Že Hus sáhl po tomto vý- 1) Když ve III. knize dist. XXXIV a XXXIX praví na konci citátu: „Hec. doctor ewangelicus“, nelze poznati, že jest to v obojím případě více než strana textu. 2) Srv. Studie a texty I, 436—449. 3) Práce nepřiliš chutná — oba traktáty jsou nevydány. 4) Nápadné jest, že právě po schůzi u Černé Růže, v níž články Viklefovy byly zavrženy, arci jen „ve smyslech jich bludných“, a některé spisy Viklefovy bakalářům přísně zapovězeny, Hus tak horlivě začal používati Viklefa! 5) Nyní není možno přesvědčiti se o tom (jsou jen v rkp. knihovny cambridžské) aniž lze učiniti si úsudek, jsou-li vůbec Viklefovy. 6) Vydán již 1490 ve Štrassburce: „Acutissimi Thomae de Argentina scripta (um) super IV libros Sententiarum“; znovu v Benátkách 1564 a 1588, v Janově 1585 a 1635 v Genevě (Wetzer-Welte, Kirchenlex. XI, 1689 n.). Používám. vydání Janovského. (126)
Strana 127
kladu, pracuje svoji Lekturu, jest cenným dokladem augustinismu českého. Přirovnávajíce obě lektury, nenalézáme žádné souvislosti v prvních třech knihách, v nichž Hus také Argentiny nikde neuvádí. Teprve ve IV. knize ho cituje, ježto se mu patrně jen výklad IV. knihy dostal do rukou. Ve IV. dist., odpovídaje na otázku „Quid sit res sacramenti“, odkazuje na Tomáše (F1) 535) a vypisuje z něho celý odstavec (G II, 732b); dále však na str. 538 přejímá z něho 8 řádkův o „ficcio“ a 9 řádkův o „triplex baptismus“ (G II, 751b 752a), neuváděje pramene. V dist. V. jest odstavec o trojí moci odpouštěti hříchy (F 544), kde na konci Tomáš jmenován, a za tím ještě 2 řádky z něho (G II, 772b 781a). V VI. dist. užil Hus vývodů Tomášových o nezrušitelném znamení (7 řádků), jakž sám udává (F 548, G II, 782b). V následující dist. není stopy vlivu Tomášova, ale v dist. VIII. (F 556 n.) jsou námitky proti praksi přijímání a vyvrácení jich (12 řádků) zpracovány2) z Argentiny (G II, 852b 861a) bez udání zdroje. V dist. X. (F 566 n.) cituje Hus Tomáše dvakráte za sebou, ale nejen ty tři odstavce jsou z něho (zkráceny), nýbrž i další „Sed obicitur“ a odpověď (G II, 931a 941b—942b). Dále v nauce o svátosti oltářní Hus mistra augustinského opustil, čehož nelze dosti litovati. Neboť bystré vyvrácení různých argumentací pro remanenci (G II, 971a—991a) a důkazy, že způsoby trvají bez své podstaty (G II, 1022a—1052a), mohly remanentistům českým velmi prospěti. Teprve v dist. XIV. jsou poslední dva odstavce o účincích svátosti pokání?) (F 592) zase z Argentiny (G II, 119lab) bez udání pramene; rovněž v XV. dist. část o příčinách zadostiučinění (12 řádků — F 595, G II, 1201a) a v XVI. poslední dva odstavce i s verši na konci9) (F 600 n. — G II, 122b 123a). Při 3. kvestii distinkce XVII. Hus zase Tomáše cituje (F 602), ale vypsal z něho netoliko tento odstavec a polovici následujícího 1) Cituji Flajšhansovo latinské vydání Husovy Lektury F a Janovský tisk G. 2) Tomáš má po způsobu scholastickém argumenty contra napřed a teprve po „corpus articuli“ je vyvrací. Hus námitku a odpověď spojuje. 3) Text Husův má míti „allectiva“ místo ellectiva a „inclinativum“ místo inclinatum. 4) Zde udán i pramen jejich: „Tullius in Rhetorica“. (127) 10*
kladu, pracuje svoji Lekturu, jest cenným dokladem augustinismu českého. Přirovnávajíce obě lektury, nenalézáme žádné souvislosti v prvních třech knihách, v nichž Hus také Argentiny nikde neuvádí. Teprve ve IV. knize ho cituje, ježto se mu patrně jen výklad IV. knihy dostal do rukou. Ve IV. dist., odpovídaje na otázku „Quid sit res sacramenti“, odkazuje na Tomáše (F1) 535) a vypisuje z něho celý odstavec (G II, 732b); dále však na str. 538 přejímá z něho 8 řádkův o „ficcio“ a 9 řádkův o „triplex baptismus“ (G II, 751b 752a), neuváděje pramene. V dist. V. jest odstavec o trojí moci odpouštěti hříchy (F 544), kde na konci Tomáš jmenován, a za tím ještě 2 řádky z něho (G II, 772b 781a). V VI. dist. užil Hus vývodů Tomášových o nezrušitelném znamení (7 řádků), jakž sám udává (F 548, G II, 782b). V následující dist. není stopy vlivu Tomášova, ale v dist. VIII. (F 556 n.) jsou námitky proti praksi přijímání a vyvrácení jich (12 řádků) zpracovány2) z Argentiny (G II, 852b 861a) bez udání zdroje. V dist. X. (F 566 n.) cituje Hus Tomáše dvakráte za sebou, ale nejen ty tři odstavce jsou z něho (zkráceny), nýbrž i další „Sed obicitur“ a odpověď (G II, 931a 941b—942b). Dále v nauce o svátosti oltářní Hus mistra augustinského opustil, čehož nelze dosti litovati. Neboť bystré vyvrácení různých argumentací pro remanenci (G II, 971a—991a) a důkazy, že způsoby trvají bez své podstaty (G II, 1022a—1052a), mohly remanentistům českým velmi prospěti. Teprve v dist. XIV. jsou poslední dva odstavce o účincích svátosti pokání?) (F 592) zase z Argentiny (G II, 119lab) bez udání pramene; rovněž v XV. dist. část o příčinách zadostiučinění (12 řádků — F 595, G II, 1201a) a v XVI. poslední dva odstavce i s verši na konci9) (F 600 n. — G II, 122b 123a). Při 3. kvestii distinkce XVII. Hus zase Tomáše cituje (F 602), ale vypsal z něho netoliko tento odstavec a polovici následujícího 1) Cituji Flajšhansovo latinské vydání Husovy Lektury F a Janovský tisk G. 2) Tomáš má po způsobu scholastickém argumenty contra napřed a teprve po „corpus articuli“ je vyvrací. Hus námitku a odpověď spojuje. 3) Text Husův má míti „allectiva“ místo ellectiva a „inclinativum“ místo inclinatum. 4) Zde udán i pramen jejich: „Tullius in Rhetorica“. (127) 10*
Strana 128
(G II, 1241b), nýbrž až na 13 vložených řádků ve druhém odstavci také celou 4. kvestii „Utrum contricionis dolor ...“ (F 603—G II, 1241a 1242b 1252a), vybíraje a spojuje části u Tomáše odloučené. Dále teprve v distinkci XXIV. používá Hus spisu Tomášova, zpracovávaje podmínky ordinace (F 635—637) z něho (G II, 149 la —1492b). Také bod 6. této dist. (F 637) jeví patrné vlivy Tomášovy, jenž tu zmíněn není. Rovněž beze jména autorova v dist. XLII. kvestii „Překáží-li duchovní příbuzenství manželství“ (F 700—704) Hus buď prostě vypisuje nebo zpracovává ze Strassburského 175la—1752a. Četné citáty z kanonického práva, jež tu má Hus, jsou všecky v Lektuře Tomášově. Konečně v dist. XLV. jest skoro celá str. 713, jednající o po- smrtných sídlech duší, z Tomáše 1832b1841a. Nelze-li předpokládati, že by Hus tato, někdy dosti dlouhá, místa vypisoval z cizí některé Lektury — a k tomu nemáme důvodu — jest nám spis Tomáše Strassburského prohlásiti za pramen, jejž Hus při vypracovávání výkladu na IV. knihu Lombarda studoval, z něho části vypisoval nebo kompiloval, někdy výslovně autora jmenuje, někdy však pramene neudávaje. Tutéž methodu pozorujeme u Husa při druhém prameni, jehož se několikráte dovolává. Je to spis „De veritate theologica“ jakž jej Hus cituje, čili „Compendium theologicae veri- tatis“, jak se obyčejně nazývá. Není snad theologického spisu, jenž by byl měl takovou popularitu, jako Compendium.1) Veliké Summy a obsáhlé Komentáře na Sentence nebylo tak snadno si opatřiti, proto byla vítána pří- ručka, jež stručně a srozumitelně podávala obsah theologického vědění, přehledně látku sestavujíc a vystříhajíc se scholastického aparátu, jak tomu bylo v Compendiu.2) Proto bylo Compendium v rukou všech, jak tomu nasvědčují nesčetné rukopisy, a nepozbylo 1) Viz Innsbr. Zeitschrift für kath. Theol. 1904, kde na str. 429—410 Dr. L. Pfleger o Compendiu pojednává. 2) Compendium má 7 knih. První jedná o jsoucnosti, jednotě, trojici Boží a o vlastnostech Božích; druhá o stvoření, andělích a člověku; třetí o hříchu, čtvrtá o vtělení Syna Božího, pátá o posvěcení milostí Boží, o ctnostech a přikázáních; šestá má nauku o svátostech a sedmá o posledních věcech. Bylo tu tedy vše, co měl průměrný středověký duchovní věděti. Nauka o církvi ovšem chybí. (128)
(G II, 1241b), nýbrž až na 13 vložených řádků ve druhém odstavci také celou 4. kvestii „Utrum contricionis dolor ...“ (F 603—G II, 1241a 1242b 1252a), vybíraje a spojuje části u Tomáše odloučené. Dále teprve v distinkci XXIV. používá Hus spisu Tomášova, zpracovávaje podmínky ordinace (F 635—637) z něho (G II, 149 la —1492b). Také bod 6. této dist. (F 637) jeví patrné vlivy Tomášovy, jenž tu zmíněn není. Rovněž beze jména autorova v dist. XLII. kvestii „Překáží-li duchovní příbuzenství manželství“ (F 700—704) Hus buď prostě vypisuje nebo zpracovává ze Strassburského 175la—1752a. Četné citáty z kanonického práva, jež tu má Hus, jsou všecky v Lektuře Tomášově. Konečně v dist. XLV. jest skoro celá str. 713, jednající o po- smrtných sídlech duší, z Tomáše 1832b1841a. Nelze-li předpokládati, že by Hus tato, někdy dosti dlouhá, místa vypisoval z cizí některé Lektury — a k tomu nemáme důvodu — jest nám spis Tomáše Strassburského prohlásiti za pramen, jejž Hus při vypracovávání výkladu na IV. knihu Lombarda studoval, z něho části vypisoval nebo kompiloval, někdy výslovně autora jmenuje, někdy však pramene neudávaje. Tutéž methodu pozorujeme u Husa při druhém prameni, jehož se několikráte dovolává. Je to spis „De veritate theologica“ jakž jej Hus cituje, čili „Compendium theologicae veri- tatis“, jak se obyčejně nazývá. Není snad theologického spisu, jenž by byl měl takovou popularitu, jako Compendium.1) Veliké Summy a obsáhlé Komentáře na Sentence nebylo tak snadno si opatřiti, proto byla vítána pří- ručka, jež stručně a srozumitelně podávala obsah theologického vědění, přehledně látku sestavujíc a vystříhajíc se scholastického aparátu, jak tomu bylo v Compendiu.2) Proto bylo Compendium v rukou všech, jak tomu nasvědčují nesčetné rukopisy, a nepozbylo 1) Viz Innsbr. Zeitschrift für kath. Theol. 1904, kde na str. 429—410 Dr. L. Pfleger o Compendiu pojednává. 2) Compendium má 7 knih. První jedná o jsoucnosti, jednotě, trojici Boží a o vlastnostech Božích; druhá o stvoření, andělích a člověku; třetí o hříchu, čtvrtá o vtělení Syna Božího, pátá o posvěcení milostí Boží, o ctnostech a přikázáních; šestá má nauku o svátostech a sedmá o posledních věcech. Bylo tu tedy vše, co měl průměrný středověký duchovní věděti. Nauka o církvi ovšem chybí. (128)
Strana 129
přitažlivosti ani v době nové, jakž vidno z mnoha tisků toho díla.1) O spisovateli byla již ve středověku nejrůznější mínění. Jedni připisovali Compendium sv. Tomáši Aquinskému, jejž má za autora také Viklef a Hus, jiní Albertu Velikému, jiní Bonaventu- rovi, Petru z Tarantasie (Innocenci V), Egidiu Rímskému, Aureolovi, Oldřichovi ze Strassburku, Hugovi ze Štrassburku a jiným známějším scholastikům. Pfleger rozhoduje se ve zmíněné studii pro posledně jmenovaného a jeho mínění jest odůvodněno tak přesvědčivě, že je lze přijati, třebas je Michael neměl za de- finitivní.2) Hugovo Compendium cituje i Viklef, není tedy divu, že ho používal také Hus. Zvláště tam, kde běželo o přehledné sestavení látky, v němž si Hus liboval, byl Hugo dobrým pramenem. V I. knize cituje jej Hus pouze jednou, v dist. XL. na konci 4. bodu; než také bod 6. jest odtud téměř úplně (C 745b3) a co jest v dist. XLVIII. v bodě 4., jest zpracováno poněkud z Compendia (C 746b). V knize II. jest v dist. XXXIX. partie o. svědomí (bod 4. odstavec 2. a 3. skoro celý a bod 5. odst. 2) vypsána z Comp. 763b; rovněž v dist. XLIII. bod 3. odst. 3 (C 783b) bez udání pramene. Třetí kniha má několik úryvků ze spisu Hugova. Odtud jest úryvek o naději v dist. XXVI. bod 3. odst. 3. a 4. (C 805b 806a) o knize života v dist. XXXI. bod 3. odst. 2. na konci (C 745a o sedmeru darů Ducha sv. v dist. XXXIV. bod 3. odst. 2. (C 811ab) o daru rady v dist. XXXV. bod 5. odst. 2. (C 812b 813a) a o ctnostech v dist. XXXVI. bod 2. tři řádky na začátku (C 809b) a bod 3. poslední dva odstavce (C 800a 800b 800a). Zde není pramen nikde jmenován. Nejvíce však používá Hus Compendia ve výkladu knihy IV. Hned úvodní kvestie jest téměř celá odtud: bod 3. první odstavec, kde spis citován, v bodu 4. celý přehled svátostí (Hus přidal výroky Písma), bod 5. úplný a ze 6. 11 řádků (C 818a—819b). V dist. III. 1) Hain, Repertorium bibl. má z doby inkunabulní 15 tiskův a Pfleger 1. c. 439 vypočítává mimo souborná vydání spisův Albertových a Bonaventurových 16 tisků Compendia v letech 1503—1649. 2) Hugo Ripelin ze Štrassburku byl dominikán, jenž vzdělání theo- logického nabyl asi na slavné škole řádové ve Štrassburce. Na konci stol. 13. byl převorem konventu curyšského, r. 1300 a 1303 provinciálem, pak zase vikářem německého národa (1. Pfleger c. 435). 3) Určuji dle vydání při VII. svazku spisů Bonaventurových, Řím 1596. (129)
přitažlivosti ani v době nové, jakž vidno z mnoha tisků toho díla.1) O spisovateli byla již ve středověku nejrůznější mínění. Jedni připisovali Compendium sv. Tomáši Aquinskému, jejž má za autora také Viklef a Hus, jiní Albertu Velikému, jiní Bonaventu- rovi, Petru z Tarantasie (Innocenci V), Egidiu Rímskému, Aureolovi, Oldřichovi ze Strassburku, Hugovi ze Štrassburku a jiným známějším scholastikům. Pfleger rozhoduje se ve zmíněné studii pro posledně jmenovaného a jeho mínění jest odůvodněno tak přesvědčivě, že je lze přijati, třebas je Michael neměl za de- finitivní.2) Hugovo Compendium cituje i Viklef, není tedy divu, že ho používal také Hus. Zvláště tam, kde běželo o přehledné sestavení látky, v němž si Hus liboval, byl Hugo dobrým pramenem. V I. knize cituje jej Hus pouze jednou, v dist. XL. na konci 4. bodu; než také bod 6. jest odtud téměř úplně (C 745b3) a co jest v dist. XLVIII. v bodě 4., jest zpracováno poněkud z Compendia (C 746b). V knize II. jest v dist. XXXIX. partie o. svědomí (bod 4. odstavec 2. a 3. skoro celý a bod 5. odst. 2) vypsána z Comp. 763b; rovněž v dist. XLIII. bod 3. odst. 3 (C 783b) bez udání pramene. Třetí kniha má několik úryvků ze spisu Hugova. Odtud jest úryvek o naději v dist. XXVI. bod 3. odst. 3. a 4. (C 805b 806a) o knize života v dist. XXXI. bod 3. odst. 2. na konci (C 745a o sedmeru darů Ducha sv. v dist. XXXIV. bod 3. odst. 2. (C 811ab) o daru rady v dist. XXXV. bod 5. odst. 2. (C 812b 813a) a o ctnostech v dist. XXXVI. bod 2. tři řádky na začátku (C 809b) a bod 3. poslední dva odstavce (C 800a 800b 800a). Zde není pramen nikde jmenován. Nejvíce však používá Hus Compendia ve výkladu knihy IV. Hned úvodní kvestie jest téměř celá odtud: bod 3. první odstavec, kde spis citován, v bodu 4. celý přehled svátostí (Hus přidal výroky Písma), bod 5. úplný a ze 6. 11 řádků (C 818a—819b). V dist. III. 1) Hain, Repertorium bibl. má z doby inkunabulní 15 tiskův a Pfleger 1. c. 439 vypočítává mimo souborná vydání spisův Albertových a Bonaventurových 16 tisků Compendia v letech 1503—1649. 2) Hugo Ripelin ze Štrassburku byl dominikán, jenž vzdělání theo- logického nabyl asi na slavné škole řádové ve Štrassburce. Na konci stol. 13. byl převorem konventu curyšského, r. 1300 a 1303 provinciálem, pak zase vikářem německého národa (1. Pfleger c. 435). 3) Určuji dle vydání při VII. svazku spisů Bonaventurových, Řím 1596. (129)
Strana 130
přejal z něho Hus bod 12. o důvodech, proč se křtí vodou (C 821a), v dist. IV. posledních 8 řádků distinkce (C 821b), v dist. VII. v bodu 3. šest podstatných věcí při biřmování a trojí pomazání křížmem (odst. 1. a 3. — C 822a), v dist. IX. v bodě 3. sám se ho dovolává (C 824b) a v dist. XIV. vybírá z něho celý bod 6. (C 826b 827a), nemíně se o prameni. Čtveré rozlišení skutků zadostučinění v bodě 5. dist. XV. jest v Comp. 830a krátce podáno, v dist. XVI. celý 3. bod o lítosti a čtyři řádky uprostřed bodu 4. jsou tamže 828ab. V dist. XXIII. jsou dva odstavce ze spisu Hugova (C 832a), zase jednou s udáním pramene. Přehledný bod 3. v dist. XXX. o příčinách manželství a první odstavec bodu 4. o čtverém manželství jest opět Hugův (C 833b), z něhož Hus sám cituje jeden odstavec v dist. XLV. „k čemu na- pomáhají přímluvy živých duším zesnulých“ (C 835b) a dva od- stavce (3. a 4. v bodu 3.) v dist. XLVII (C 839ab). Konečně v závěrečné kvestii jest v 3. bodě 3. a 4. odstavec z Comp. 841b 842b bez udání pramene. Jest tedy patrno, že Hus Hugovo „Compendium theologicae veritatis“ dokonale znál), při práci své je má před sebou a vhodné výklady z něho vypisuje. Že pramene vždy nejmenuje, lze mu zde odpustiti. Compendium zajisté bylo příliš známo, než aby mohl sentenciář jeho obsahem se chlubiti jako svým majetkem. Ostatně jest v několika případech spis jako pramen uveden a tím čtenáři naznačeno, že ho bakalář používá. Způsob, jak operuje Hus se spisy štrassburských učencův, augustiniána Tomáše a dominikána Hugy, staví práci jeho do světla příznivého, jistě příznivějšího, než jak ji líčí Flajšhans v úvodu k edici Lektury. Dle něho „pramenem našeho výkladu Lombarda jest ovšem v první řadě Viklef. Shody s Viklefem jsou mnohé a četné“ (str. XXXVIII). Na doklad uvádí čtyři shody dle Losertha: výklady o eucharistii v knize VI., jež jsou skutečně zpracovány dle Viklefova traktátu „De eucharistia"; kniha III. dist. 9., kde jsou čtyři odstavce doslovně vypsány z Dekalogu; knihu I. princ., kde se rovněž ozývá Viklef, ale literární závislostí na Viklefově „De universalibus" a „De trinitate" Loserth nedokázal; a knihu III. dist. 37—40, kdežto zde jen v hlavě XXXIV. a XL. jsou delší úryvky z Viklefa, ostatně s udáním pramene. To jest věru málo na tak 1) I v jiných spisech Husových jsou jeho stopy. (130)
přejal z něho Hus bod 12. o důvodech, proč se křtí vodou (C 821a), v dist. IV. posledních 8 řádků distinkce (C 821b), v dist. VII. v bodu 3. šest podstatných věcí při biřmování a trojí pomazání křížmem (odst. 1. a 3. — C 822a), v dist. IX. v bodě 3. sám se ho dovolává (C 824b) a v dist. XIV. vybírá z něho celý bod 6. (C 826b 827a), nemíně se o prameni. Čtveré rozlišení skutků zadostučinění v bodě 5. dist. XV. jest v Comp. 830a krátce podáno, v dist. XVI. celý 3. bod o lítosti a čtyři řádky uprostřed bodu 4. jsou tamže 828ab. V dist. XXIII. jsou dva odstavce ze spisu Hugova (C 832a), zase jednou s udáním pramene. Přehledný bod 3. v dist. XXX. o příčinách manželství a první odstavec bodu 4. o čtverém manželství jest opět Hugův (C 833b), z něhož Hus sám cituje jeden odstavec v dist. XLV. „k čemu na- pomáhají přímluvy živých duším zesnulých“ (C 835b) a dva od- stavce (3. a 4. v bodu 3.) v dist. XLVII (C 839ab). Konečně v závěrečné kvestii jest v 3. bodě 3. a 4. odstavec z Comp. 841b 842b bez udání pramene. Jest tedy patrno, že Hus Hugovo „Compendium theologicae veritatis“ dokonale znál), při práci své je má před sebou a vhodné výklady z něho vypisuje. Že pramene vždy nejmenuje, lze mu zde odpustiti. Compendium zajisté bylo příliš známo, než aby mohl sentenciář jeho obsahem se chlubiti jako svým majetkem. Ostatně jest v několika případech spis jako pramen uveden a tím čtenáři naznačeno, že ho bakalář používá. Způsob, jak operuje Hus se spisy štrassburských učencův, augustiniána Tomáše a dominikána Hugy, staví práci jeho do světla příznivého, jistě příznivějšího, než jak ji líčí Flajšhans v úvodu k edici Lektury. Dle něho „pramenem našeho výkladu Lombarda jest ovšem v první řadě Viklef. Shody s Viklefem jsou mnohé a četné“ (str. XXXVIII). Na doklad uvádí čtyři shody dle Losertha: výklady o eucharistii v knize VI., jež jsou skutečně zpracovány dle Viklefova traktátu „De eucharistia"; kniha III. dist. 9., kde jsou čtyři odstavce doslovně vypsány z Dekalogu; knihu I. princ., kde se rovněž ozývá Viklef, ale literární závislostí na Viklefově „De universalibus" a „De trinitate" Loserth nedokázal; a knihu III. dist. 37—40, kdežto zde jen v hlavě XXXIV. a XL. jsou delší úryvky z Viklefa, ostatně s udáním pramene. To jest věru málo na tak 1) I v jiných spisech Husových jsou jeho stopy. (130)
Strana 131
veliký spis! A přibereme-li k tomu i všecky partie, jež Hus vypsal v III. knize ze spisu Viklefova „De benedicta incarnatione“, jak jsem ve Studiích a textech I. ukázal, nejsme ještě oprávněni k úsudku tak obecnému. Flajšhans sice dodává: „mohli bychom zde uvésti řadu dalších shod“, a končí: „Pečeť Viklefova vtištěna jest našemu Výkladu nesmazatelně“, ale těch shod dalších ne- uvedl a my té pečeti nevidíme. Praví-li pak dále: „Hlavní však dílo Viklefovo dosud jsme nejmenovali — je to Viklefův Trialog, jenž celkem pojednává o téže látce jako Hus, arci svým způsobem, shoda je zde veskrze a jest nepopíratelnou“, vede na úplně falešnou stopu. Ty dva případy shody s Trialogem, jež na str. XXXIX Flajšhans uvádí, omezují se na Boëthiovu definici osoby a etymologický výklad toho slova a na sloveso „altercari“. Jinak shodu s Trialogem hledáme marně. A že by citáty ze spisovatelů byly prostě opsány ze Znojmy nebo docela z Viklefa, to přece nelze ani při známé závislosti Husově na Stanislavovi a Viklefovi tvrditi ani jako možné, zvláště když u Viklefa se můžeme pře- svědčiti, že tomu tak není. Na př. ve IV. knize Lektury přejal Hus z Viklefa v dist. XIII. „tři druhy kacířství“ (Dekalog), v dist. XXI. celý bod 3. a 4. (De civ. dom.) a v dist. XLV. dva odstavce, že jest vhodno modliti se za bližního a za zemřelé (Dekalog), mimo zmíněnou partii o eucha- ristii. Nic více. Přirovnejme k tomu nyní řadu úryvků z Tomáše Štrassburského a z Compendia a rceme, lze-li tvrditi, že jest pečeť Viklefova vtisknuta Výkladu nesmazatelně? Husova práce jest, aspoň v Lektuře, ale i jinde, mnohem samostatnější, než by se zdálo z několika shod Loserthových. Naší povinností jest, v každém jednotlivém případě určiti, zda a pokud jest Hus závislý na předloze cizí, po případě na Viklefovi, nikoliv však vliv cizí předpokládati. Literární činnost Husova jest málo původní, to víme dobře a nalézáme pro to stále nové doklady, ale není dovoleno přičítati šmahem všecko Viklefovi, bez důvodu a bez důkazů, jako by byl Hus jiné literatury neznal. Přirovnání Lektury k dalším pramenům ukáže to jasněji. (131)
veliký spis! A přibereme-li k tomu i všecky partie, jež Hus vypsal v III. knize ze spisu Viklefova „De benedicta incarnatione“, jak jsem ve Studiích a textech I. ukázal, nejsme ještě oprávněni k úsudku tak obecnému. Flajšhans sice dodává: „mohli bychom zde uvésti řadu dalších shod“, a končí: „Pečeť Viklefova vtištěna jest našemu Výkladu nesmazatelně“, ale těch shod dalších ne- uvedl a my té pečeti nevidíme. Praví-li pak dále: „Hlavní však dílo Viklefovo dosud jsme nejmenovali — je to Viklefův Trialog, jenž celkem pojednává o téže látce jako Hus, arci svým způsobem, shoda je zde veskrze a jest nepopíratelnou“, vede na úplně falešnou stopu. Ty dva případy shody s Trialogem, jež na str. XXXIX Flajšhans uvádí, omezují se na Boëthiovu definici osoby a etymologický výklad toho slova a na sloveso „altercari“. Jinak shodu s Trialogem hledáme marně. A že by citáty ze spisovatelů byly prostě opsány ze Znojmy nebo docela z Viklefa, to přece nelze ani při známé závislosti Husově na Stanislavovi a Viklefovi tvrditi ani jako možné, zvláště když u Viklefa se můžeme pře- svědčiti, že tomu tak není. Na př. ve IV. knize Lektury přejal Hus z Viklefa v dist. XIII. „tři druhy kacířství“ (Dekalog), v dist. XXI. celý bod 3. a 4. (De civ. dom.) a v dist. XLV. dva odstavce, že jest vhodno modliti se za bližního a za zemřelé (Dekalog), mimo zmíněnou partii o eucha- ristii. Nic více. Přirovnejme k tomu nyní řadu úryvků z Tomáše Štrassburského a z Compendia a rceme, lze-li tvrditi, že jest pečeť Viklefova vtisknuta Výkladu nesmazatelně? Husova práce jest, aspoň v Lektuře, ale i jinde, mnohem samostatnější, než by se zdálo z několika shod Loserthových. Naší povinností jest, v každém jednotlivém případě určiti, zda a pokud jest Hus závislý na předloze cizí, po případě na Viklefovi, nikoliv však vliv cizí předpokládati. Literární činnost Husova jest málo původní, to víme dobře a nalézáme pro to stále nové doklady, ale není dovoleno přičítati šmahem všecko Viklefovi, bez důvodu a bez důkazů, jako by byl Hus jiné literatury neznal. Přirovnání Lektury k dalším pramenům ukáže to jasněji. (131)
Strana 132
V. Liturgie u Husa a husitův. Horlitelé pro opravy jsou ve velikém pokušení radikalismu. Vidí nedostatky a kárají je a nemohouce dosíci nápravy, po níž volají, jsou snadno náchylni ztotožniti chybu s věcí, na kteréž chyba jest, a potírati věc samu. Hus sám pokušení tomu podlehl v nauce o církvi. Zlořády, jež byly v její správě přivoděny fiskálním sy- stémem a stupňovány rozkolem a jichž proto nebylo lze odstraniti obratem ruky, chce vyléčiti tím, že ničí viklefským pojmem církve viditelnou společnost církevní a její správu. Také o řeholích mluví někdy tak, že by plynul z jeho řeči požadavek, aby v do- konalém „zákoně Kristově“ nebylo vůbec „zákonů soukromých“ ale to jest více Viklefova fraseologie než Husův radikální postulát. Úskalí výstředních snah dovedl se Hus vyhnouti v otázce liturgie a obřadův, a v tom jest jeden z hlavních rozdílů mezi ním a mírnější stranou husitskou s jedné strany a mezi Jakoubkem a Tábory se strany druhé. Proti nálezkům lidským a přeceňování obřadů mluví sice Hus jako Viklef. V postních kázáních r. 1409, mluvě o zákoně Božím a farisejských tradicích, praví: „Istorum heu phariseorum ma- xime a prelatis et curiensibus tenetur tradicio, sed dei tota- liter aspernatur. Nam preceptum est domini mundo corde [ad] mensam accedere — hoc obmittitur, sed phariseorum tradicio ob- servatur cum magna coram ipsis ut dicitur verecundia“1) a volá: „Ubi nunc sunt prelati iuriste docentes Christo contrarium? Christus iurista dicit: Precipiò : Nolite possidere aurum et argentum ; falsus iurista dicit: Papa est dominus et possessor generalis omnium. Christus dicit: Regnum meum non est de hoc mundo; papa dicit: 1) rkp. univ. praž. I. C 12 fol. 672a. (132)
V. Liturgie u Husa a husitův. Horlitelé pro opravy jsou ve velikém pokušení radikalismu. Vidí nedostatky a kárají je a nemohouce dosíci nápravy, po níž volají, jsou snadno náchylni ztotožniti chybu s věcí, na kteréž chyba jest, a potírati věc samu. Hus sám pokušení tomu podlehl v nauce o církvi. Zlořády, jež byly v její správě přivoděny fiskálním sy- stémem a stupňovány rozkolem a jichž proto nebylo lze odstraniti obratem ruky, chce vyléčiti tím, že ničí viklefským pojmem církve viditelnou společnost církevní a její správu. Také o řeholích mluví někdy tak, že by plynul z jeho řeči požadavek, aby v do- konalém „zákoně Kristově“ nebylo vůbec „zákonů soukromých“ ale to jest více Viklefova fraseologie než Husův radikální postulát. Úskalí výstředních snah dovedl se Hus vyhnouti v otázce liturgie a obřadův, a v tom jest jeden z hlavních rozdílů mezi ním a mírnější stranou husitskou s jedné strany a mezi Jakoubkem a Tábory se strany druhé. Proti nálezkům lidským a přeceňování obřadů mluví sice Hus jako Viklef. V postních kázáních r. 1409, mluvě o zákoně Božím a farisejských tradicích, praví: „Istorum heu phariseorum ma- xime a prelatis et curiensibus tenetur tradicio, sed dei tota- liter aspernatur. Nam preceptum est domini mundo corde [ad] mensam accedere — hoc obmittitur, sed phariseorum tradicio ob- servatur cum magna coram ipsis ut dicitur verecundia“1) a volá: „Ubi nunc sunt prelati iuriste docentes Christo contrarium? Christus iurista dicit: Precipiò : Nolite possidere aurum et argentum ; falsus iurista dicit: Papa est dominus et possessor generalis omnium. Christus dicit: Regnum meum non est de hoc mundo; papa dicit: 1) rkp. univ. praž. I. C 12 fol. 672a. (132)
Strana 133
Omne regnum ego in potestate ymo ipsum imperium habeo. Relin- quentes enim mandata dei tenetis tradiciones homi- num, baptismata [altarium] et calicum et alia similia hiis facitis “1) multa. Výtka tato, formou podobná výtkám Mikuláše Drážďan- ského, týká se více řádů církevních a moci duchovní; ale i proti obřadům jako takovým vystupuje Hus. V kázáních nedělních téhož roku stěžuje si na privilegované řeholníky, kteří nezpytují svědomí, hledajíce spasení ve svých obřadech,2) a nazývá ty, kteří se spoléhají na vnější úkony, viklefským terminem: „Cum signis humanitus inventis desponsati“. Kristovo evangelium, praví, stačí k řádnému životu bez lidských tradic, jichž se nyní více dbá než zákona Božího3). Rovněž v české Postile doráží častěji na ty, kteří více váží ustanovení lidská nežli zákon Kristův (II. Adv., II. po Na- rození P., XII. po Trojici) a ve Výkladu páteře stěžuje si na mnohé nálezky. Jak patrno, jsou Husovy vývody jen obecné a celkem umírněné. Utočněji vyslovuje se jen proti obřadům pohřebním v kázání „Dixit Martha“, protože v nich vidí pompu a svatokupectví. V praksi však byl Hus po této stránce zcela konser- vativní. V kapli betlemské byla sloužena mše, tichá i slavná, zrovna tak jako v chrámech jiných, různá svěcení, pokud nejsou vyhrazena kostelům farním, konala se tu stejně jako jinde, ba i po- tírané exequie nebyly v ničem změněny. Bohoslužebná roucha, posvátné knihy a nádoby nebyly jiné a nebyly prostší než v ostatních chrámech, také obrazy nebyly vyloučeny, poněvadž se jimi dle Lektury na Sentence a Výkladu desatera lid povznáší a vzdělává, třebas část stěn Betlema byla popsána Credem a desaterem a po- zději „šesti bludy“. Rovněž zpěv liturgický v Betlemě nelišil se od zpěvu tehdy obecně obvyklého. Při zpívané mši Hus zpíval u oltáře vše, co se zpívá, latinsky, a rovněž latinský byl zpěv sboru. Před kázáním, snad i po něm nebo po bohoslužbách ozývaly se v Betlemě tytéž písně české, jako jinde. „Svatý Václave“, „Hospodi pomiluj ny", „Buoh všemohúcí“, „Vstalť jest Bóh“ a „Jezu- Kriste, ščedrý kněže“, jsou písně předhusovské a Hus k nim nepřidal nic, leda že poslední píseň přepracoval na eucharistickou a že báseň „Navštěv nás Kriste žádúcí“ opatřil nápěvem a zavedl v Betlemě 1) ibid. 681a. 2) cerimoniis adinventis — rkp. univ. praž. I C 27 fol. 46a. 3) ad debite vivendum sine humanis tradicionibus, que iam plus quam ewan- gelium observantur (rkp. univ. praž. III B 3 fol. 174b). (133)
Omne regnum ego in potestate ymo ipsum imperium habeo. Relin- quentes enim mandata dei tenetis tradiciones homi- num, baptismata [altarium] et calicum et alia similia hiis facitis “1) multa. Výtka tato, formou podobná výtkám Mikuláše Drážďan- ského, týká se více řádů církevních a moci duchovní; ale i proti obřadům jako takovým vystupuje Hus. V kázáních nedělních téhož roku stěžuje si na privilegované řeholníky, kteří nezpytují svědomí, hledajíce spasení ve svých obřadech,2) a nazývá ty, kteří se spoléhají na vnější úkony, viklefským terminem: „Cum signis humanitus inventis desponsati“. Kristovo evangelium, praví, stačí k řádnému životu bez lidských tradic, jichž se nyní více dbá než zákona Božího3). Rovněž v české Postile doráží častěji na ty, kteří více váží ustanovení lidská nežli zákon Kristův (II. Adv., II. po Na- rození P., XII. po Trojici) a ve Výkladu páteře stěžuje si na mnohé nálezky. Jak patrno, jsou Husovy vývody jen obecné a celkem umírněné. Utočněji vyslovuje se jen proti obřadům pohřebním v kázání „Dixit Martha“, protože v nich vidí pompu a svatokupectví. V praksi však byl Hus po této stránce zcela konser- vativní. V kapli betlemské byla sloužena mše, tichá i slavná, zrovna tak jako v chrámech jiných, různá svěcení, pokud nejsou vyhrazena kostelům farním, konala se tu stejně jako jinde, ba i po- tírané exequie nebyly v ničem změněny. Bohoslužebná roucha, posvátné knihy a nádoby nebyly jiné a nebyly prostší než v ostatních chrámech, také obrazy nebyly vyloučeny, poněvadž se jimi dle Lektury na Sentence a Výkladu desatera lid povznáší a vzdělává, třebas část stěn Betlema byla popsána Credem a desaterem a po- zději „šesti bludy“. Rovněž zpěv liturgický v Betlemě nelišil se od zpěvu tehdy obecně obvyklého. Při zpívané mši Hus zpíval u oltáře vše, co se zpívá, latinsky, a rovněž latinský byl zpěv sboru. Před kázáním, snad i po něm nebo po bohoslužbách ozývaly se v Betlemě tytéž písně české, jako jinde. „Svatý Václave“, „Hospodi pomiluj ny", „Buoh všemohúcí“, „Vstalť jest Bóh“ a „Jezu- Kriste, ščedrý kněže“, jsou písně předhusovské a Hus k nim nepřidal nic, leda že poslední píseň přepracoval na eucharistickou a že báseň „Navštěv nás Kriste žádúcí“ opatřil nápěvem a zavedl v Betlemě 1) ibid. 681a. 2) cerimoniis adinventis — rkp. univ. praž. I C 27 fol. 46a. 3) ad debite vivendum sine humanis tradicionibus, que iam plus quam ewan- gelium observantur (rkp. univ. praž. III B 3 fol. 174b). (133)
Strana 134
jako píseň.1) Po nějaké tendenci reformní, jež se tu připisuje Husovi, není nikde stopy. Že se česká píseň po kázání zpívala při tiché mši a tak se začala zaváděti „lidová píseň kostelní“, jak tvrdí Nejedlý, Počátky husitského zpěvu str. 182, jest tvrzení libovolné. Nemáme dokladu, že se při tiché mši zpívalo česky, a „lidová píseň kostelní“ přece již tu byla před Husem. Na „lidovou píseň mešní pak nutno ještě dlouho čekati. Jest to starý, zvláště u protestantův oblíbený zvyk, vše nové a krásné, veškerý národní, osvětový a společenský pokrok líčiti jako zásluhu „reformátorů“. Lze to pochopiti: jest v tom kus piety ke tvůrcům konfessí a kus přirozené sebelásky. Ale je to také projev odporu proti katolické církvi, jejíž národní, kulturní a sociální práce má tím býti snížena. Moderní kritika historická nesmí se dáti mýliti ani tím ani oním. Jako si vyhrazuje a má právo, aby konstatovala a kárala nedostatky, jež se v životě církevním vyskytly vinou lidi a doby, tak má i povinnost uznati práci katolické církve i proti egoistickým zájmům konfessí. Co se žádá od katolického historika, aby pro své stanovisko neubližoval pravdě a spravedlnosti, totéž nutno žádati od historika nekatolického. Hus byl, jak řečeno, ohledně liturgického života církevního úplně konservativní katolík. Přál si, jako si přeje každý rozumný katolický kněz, aby se lidské obřady nestavěly nad zákon Boží, aby se v nich neviděla a nehledala spása bez mravního života, aby jich nebylo zneužíváno jako nástroje zisku, ale nepodceňoval jich, neodstranil jich a nechtěl jich odstraniti. Bylť si vědom, že některé z nich, totiž mše sv. a svátosti, jsou v křesťanství podstatné, byvše Kristem zřízeny na stálé připomínání a tajemné opětování oběti kříže a na zprostředkování milosti, jiné pak, církví zavedené, že mají symbolický a pedagogický význam, že mají duši nábožensky zla- ďovati a povznášeti. Co se mluví a píše o „zevnějškovosti“ katolické církve od těch, jimž vnitřní katolický život jest cizí, s tím by byl Hus jistě nesouhlasil. A v jeho šlépějích kráčí umírněná strana husitská, kterouž vedou pražští mistři. Již na počátku r. 1417 zapovídají novoty litur- gické a proti Táborům hájí liturgie katolické Rokycana stejně energicky jako Příbram. Ovšem utrakvismus a přijímání dítek zasáhly v liturgii značně hluboko, ale dále Pražané nechtějí jíti. Jenom v otázce obrazů povolili radikálním směrům přes program 1) Ale ani to není jisté, neboť z toho, že nápěvu ze starší doby neznámé, neplyne, že ho neměla. (134)
jako píseň.1) Po nějaké tendenci reformní, jež se tu připisuje Husovi, není nikde stopy. Že se česká píseň po kázání zpívala při tiché mši a tak se začala zaváděti „lidová píseň kostelní“, jak tvrdí Nejedlý, Počátky husitského zpěvu str. 182, jest tvrzení libovolné. Nemáme dokladu, že se při tiché mši zpívalo česky, a „lidová píseň kostelní“ přece již tu byla před Husem. Na „lidovou píseň mešní pak nutno ještě dlouho čekati. Jest to starý, zvláště u protestantův oblíbený zvyk, vše nové a krásné, veškerý národní, osvětový a společenský pokrok líčiti jako zásluhu „reformátorů“. Lze to pochopiti: jest v tom kus piety ke tvůrcům konfessí a kus přirozené sebelásky. Ale je to také projev odporu proti katolické církvi, jejíž národní, kulturní a sociální práce má tím býti snížena. Moderní kritika historická nesmí se dáti mýliti ani tím ani oním. Jako si vyhrazuje a má právo, aby konstatovala a kárala nedostatky, jež se v životě církevním vyskytly vinou lidi a doby, tak má i povinnost uznati práci katolické církve i proti egoistickým zájmům konfessí. Co se žádá od katolického historika, aby pro své stanovisko neubližoval pravdě a spravedlnosti, totéž nutno žádati od historika nekatolického. Hus byl, jak řečeno, ohledně liturgického života církevního úplně konservativní katolík. Přál si, jako si přeje každý rozumný katolický kněz, aby se lidské obřady nestavěly nad zákon Boží, aby se v nich neviděla a nehledala spása bez mravního života, aby jich nebylo zneužíváno jako nástroje zisku, ale nepodceňoval jich, neodstranil jich a nechtěl jich odstraniti. Bylť si vědom, že některé z nich, totiž mše sv. a svátosti, jsou v křesťanství podstatné, byvše Kristem zřízeny na stálé připomínání a tajemné opětování oběti kříže a na zprostředkování milosti, jiné pak, církví zavedené, že mají symbolický a pedagogický význam, že mají duši nábožensky zla- ďovati a povznášeti. Co se mluví a píše o „zevnějškovosti“ katolické církve od těch, jimž vnitřní katolický život jest cizí, s tím by byl Hus jistě nesouhlasil. A v jeho šlépějích kráčí umírněná strana husitská, kterouž vedou pražští mistři. Již na počátku r. 1417 zapovídají novoty litur- gické a proti Táborům hájí liturgie katolické Rokycana stejně energicky jako Příbram. Ovšem utrakvismus a přijímání dítek zasáhly v liturgii značně hluboko, ale dále Pražané nechtějí jíti. Jenom v otázce obrazů povolili radikálním směrům přes program 1) Ale ani to není jisté, neboť z toho, že nápěvu ze starší doby neznámé, neplyne, že ho neměla. (134)
Strana 135
Husův, v liturgii činí některé ústupky jazyku lidovému a v nepod- statných obřadech poněkud kolísají, ale na mši sv. a svátosti ne- dovolují sáhnouti ani ve vedlejších obřadech. To jest duch Husův, pravé husitství, jež s protestantským zamítáním mše a svátostí nemá nic společného, jako nemá nic společného s ním v nauce o ospravedlnění, s níž souvisí. V okolí Husově arci byly směry mnohem radikálnější. Mikuláš Drážďanský byl proniknut naukami valdskými, a Valdským byly katolické obřady ohavností. Jakoubek ze Stříbra zase přejímal úplně nauky Janovovy, z něhož svá kázání sestavoval, a dle něho staví zákon Boží a lidské nálezky v takový protiklad, že odtud vyplývá nutnost obřady odstraniti. Ze školy těchto dvou misťrů vyšlo husitství radikální, jež začalo již r. 1415 prová- děti opravy u Ústí a jehož pokračováním jest táborství. Souvislost táborství s Jakoubkem ze Stříbra jest nepochybna. Táboři sami dovolávají se proti mistrům pražským Jakoubka stále. V nauce o svátosti oltářní jest jim štítem Jakoubkův traktát „De remanentia“, jehož positivní čast jsem uveřejnil v Několika tex- tech II, 11—18. A nelze upříti, že v nauce ramanenční odkazují na Jakoubka právem. Jakoubek byl remanentistou tak přesvědče- ným, že ani bludné důsledky té nauky nemohly ho od ní odvrátiti. Nerad o ní mluvil před lidem, ale v posledním vyznání svém ještě ji odkazoval svým žákůmi). Avšak v nauce o figurativní pouze přítomnosti Páně v eucharistii nemohli se Táboři krýti Jakoubkem. Jakoubek neučil pikartství, jako mu neučil Stanislav, Hus nebo Příbram. Ti všichni věřili a učili, že Kristus jest skutečně a pod- statně přítomen ve svátosti oltářní, a byli by za tu víru dali život. Blud ten jest z Viklefa, jejž zmínění mistři hleděli a při nejas- nosti a sofistickém kličkování Viklefově i mohli vykládati v tomto bodě „v dobrém smyslu“, kdežto Táboři vlivem remanence a živlů cizích přijali nauku Viklefovu úplně2). To jest nám dnes, kdy známe traktáty Viklefovy, Jakoubkův traktát remanenční a eucharistické spisy táborské, zcela jasné. Pochybnosti jakési zůstávají v otázce liturgie. I zde bojují Táboři proti mistrům Jakoubkem. Pomyslíme-li na Jakoubkova ká- zání z Janova, nemůžeme Táborům upříti práva k tomu. Kdo hlásal návrat církve ke stavu prvotnímu, vida v tom jedinou možnou ná- pravu zkažených poměrů církevních; kdo tvrdil že nové nálezky a 1) Otiskl jsem je v několika textech II, 4 n. 2) Srv. mou studii „O táborských traktátech eucharistických“ v Hlídce 1913. (135)
Husův, v liturgii činí některé ústupky jazyku lidovému a v nepod- statných obřadech poněkud kolísají, ale na mši sv. a svátosti ne- dovolují sáhnouti ani ve vedlejších obřadech. To jest duch Husův, pravé husitství, jež s protestantským zamítáním mše a svátostí nemá nic společného, jako nemá nic společného s ním v nauce o ospravedlnění, s níž souvisí. V okolí Husově arci byly směry mnohem radikálnější. Mikuláš Drážďanský byl proniknut naukami valdskými, a Valdským byly katolické obřady ohavností. Jakoubek ze Stříbra zase přejímal úplně nauky Janovovy, z něhož svá kázání sestavoval, a dle něho staví zákon Boží a lidské nálezky v takový protiklad, že odtud vyplývá nutnost obřady odstraniti. Ze školy těchto dvou misťrů vyšlo husitství radikální, jež začalo již r. 1415 prová- děti opravy u Ústí a jehož pokračováním jest táborství. Souvislost táborství s Jakoubkem ze Stříbra jest nepochybna. Táboři sami dovolávají se proti mistrům pražským Jakoubka stále. V nauce o svátosti oltářní jest jim štítem Jakoubkův traktát „De remanentia“, jehož positivní čast jsem uveřejnil v Několika tex- tech II, 11—18. A nelze upříti, že v nauce ramanenční odkazují na Jakoubka právem. Jakoubek byl remanentistou tak přesvědče- ným, že ani bludné důsledky té nauky nemohly ho od ní odvrátiti. Nerad o ní mluvil před lidem, ale v posledním vyznání svém ještě ji odkazoval svým žákůmi). Avšak v nauce o figurativní pouze přítomnosti Páně v eucharistii nemohli se Táboři krýti Jakoubkem. Jakoubek neučil pikartství, jako mu neučil Stanislav, Hus nebo Příbram. Ti všichni věřili a učili, že Kristus jest skutečně a pod- statně přítomen ve svátosti oltářní, a byli by za tu víru dali život. Blud ten jest z Viklefa, jejž zmínění mistři hleděli a při nejas- nosti a sofistickém kličkování Viklefově i mohli vykládati v tomto bodě „v dobrém smyslu“, kdežto Táboři vlivem remanence a živlů cizích přijali nauku Viklefovu úplně2). To jest nám dnes, kdy známe traktáty Viklefovy, Jakoubkův traktát remanenční a eucharistické spisy táborské, zcela jasné. Pochybnosti jakési zůstávají v otázce liturgie. I zde bojují Táboři proti mistrům Jakoubkem. Pomyslíme-li na Jakoubkova ká- zání z Janova, nemůžeme Táborům upříti práva k tomu. Kdo hlásal návrat církve ke stavu prvotnímu, vida v tom jedinou možnou ná- pravu zkažených poměrů církevních; kdo tvrdil že nové nálezky a 1) Otiskl jsem je v několika textech II, 4 n. 2) Srv. mou studii „O táborských traktátech eucharistických“ v Hlídce 1913. (135)
Strana 136
obřady odvádějí od čistého zákona Kristova, ztěžují jej a budí klamné naděje v lidu věřícím; kdo učil, že všechny ty nálezky nutno odstraniti, aby se v ryzozti své zastkvělo evangelium, ten se jistě nesmí horšiti, když se zásady ty uvádějí v život. A Táboři nečiní nic jiného, než že provádějí důsledně radikální theorii Janovovu a Jakoubkovu. Byla-li theorie dobrá, jest dobrá i prakse jejich. Dílo antikristovo, odporující zákonu Kristovu, musí zmizeti! Neměl-li se Jakoubek z toho radovati? Ale Jakoubek byl, jako Janov, jenom theoretický radikál. Když viděl, kam vede jeho theorie, zapřel své dítě a nechtěl se k němu znáti. Upřímnější by bylo, kdyby byl přiznal, že theorie byla chybná. Ale Táboři nedovolávají se Jakoubkových kázání, v nichž snahy jejich jistě mají kořeny, nýbrž neznámého dosud traktátu Jakoubkova „De cerimoniis“, kde prý zásady ty hlásá. V Kronice táborské cituje Biskupec tento spis Jakoubkův častěji. Hned v prvních sporech o mešní roucha a obřady uvádí jeho slova, že v prvotní církvi svatí sloužili mši bez rouch nyní obvyklých a bez nynějšího dlouhého obřadu a nehřešili v tom, ježto tehdy byli ve věcech spásy se týkajících vedeni duchem svatýml). Výroky starých učitelů ukazuje prý Jakoubek, že jednotlivé obřady mešní a roucha zavedeny byly později papeži a lidmi, kteří již byli dalecí následování Krista a jeho apoštolů. Sv. Petr prý sloužil mši, říkaje pouze Otčenáš.2) V téže obraně dovolává se traktátu Jakoubkova znova 1. c. 494 a 496, kde odmítá výtku, že Táboři, změnivše obřady, dávají pohoršení. Vždyť Jakoubek sám napsal, že apoštolové po domech konali lámání chleba a nebáli se pohoršení. Chce-li se však vyhnouti všelikému pohoršení, nechť ustoupí od přijímání pod obojí, ctí obrazy, zavede zase úvod po porodu, svěcení vajec, ovsa, rato- lestí, úzd koňských, brašen poutníků, kropí hřbitovy svěcenou vodou a obnoví jiné obřády, jež odstranil. Na str. 499 pak cituje ze zmíněného traktátu Jakoubkova slova Jeronymova, že starozákonních obřadů není třeba zachovávati. Rozumí se, že odkazy táborské na Jakoubka byly jemu a mistrům pražským nepříjemny. Proto hledí je Příbram v traktátu 1) Patet hoc per Mgrm Jacobellum de Misa, s. pag. bac. form., qui quondam in hac materia nobiscum idem senciens in tractatu, quem fecit de cerimoniis, invehens contra illos, qui inpugnabant sacerdotes circa infirmos vel alias ubi necessarium erat conficientes extra locum consuetum et sine vestibus exterioribus iam ad hoc consuetis et sine ritu modo usitato, ita scribit, quod olim sancti . . . Höfler SS. II, 489. 2) Höfler SS. II, 489 n. (136)
obřady odvádějí od čistého zákona Kristova, ztěžují jej a budí klamné naděje v lidu věřícím; kdo učil, že všechny ty nálezky nutno odstraniti, aby se v ryzozti své zastkvělo evangelium, ten se jistě nesmí horšiti, když se zásady ty uvádějí v život. A Táboři nečiní nic jiného, než že provádějí důsledně radikální theorii Janovovu a Jakoubkovu. Byla-li theorie dobrá, jest dobrá i prakse jejich. Dílo antikristovo, odporující zákonu Kristovu, musí zmizeti! Neměl-li se Jakoubek z toho radovati? Ale Jakoubek byl, jako Janov, jenom theoretický radikál. Když viděl, kam vede jeho theorie, zapřel své dítě a nechtěl se k němu znáti. Upřímnější by bylo, kdyby byl přiznal, že theorie byla chybná. Ale Táboři nedovolávají se Jakoubkových kázání, v nichž snahy jejich jistě mají kořeny, nýbrž neznámého dosud traktátu Jakoubkova „De cerimoniis“, kde prý zásady ty hlásá. V Kronice táborské cituje Biskupec tento spis Jakoubkův častěji. Hned v prvních sporech o mešní roucha a obřady uvádí jeho slova, že v prvotní církvi svatí sloužili mši bez rouch nyní obvyklých a bez nynějšího dlouhého obřadu a nehřešili v tom, ježto tehdy byli ve věcech spásy se týkajících vedeni duchem svatýml). Výroky starých učitelů ukazuje prý Jakoubek, že jednotlivé obřady mešní a roucha zavedeny byly později papeži a lidmi, kteří již byli dalecí následování Krista a jeho apoštolů. Sv. Petr prý sloužil mši, říkaje pouze Otčenáš.2) V téže obraně dovolává se traktátu Jakoubkova znova 1. c. 494 a 496, kde odmítá výtku, že Táboři, změnivše obřady, dávají pohoršení. Vždyť Jakoubek sám napsal, že apoštolové po domech konali lámání chleba a nebáli se pohoršení. Chce-li se však vyhnouti všelikému pohoršení, nechť ustoupí od přijímání pod obojí, ctí obrazy, zavede zase úvod po porodu, svěcení vajec, ovsa, rato- lestí, úzd koňských, brašen poutníků, kropí hřbitovy svěcenou vodou a obnoví jiné obřády, jež odstranil. Na str. 499 pak cituje ze zmíněného traktátu Jakoubkova slova Jeronymova, že starozákonních obřadů není třeba zachovávati. Rozumí se, že odkazy táborské na Jakoubka byly jemu a mistrům pražským nepříjemny. Proto hledí je Příbram v traktátu 1) Patet hoc per Mgrm Jacobellum de Misa, s. pag. bac. form., qui quondam in hac materia nobiscum idem senciens in tractatu, quem fecit de cerimoniis, invehens contra illos, qui inpugnabant sacerdotes circa infirmos vel alias ubi necessarium erat conficientes extra locum consuetum et sine vestibus exterioribus iam ad hoc consuetis et sine ritu modo usitato, ita scribit, quod olim sancti . . . Höfler SS. II, 489. 2) Höfler SS. II, 489 n. (136)
Strana 137
„Cum firma fide“ zeslabiti. Vypočítávaje 25 nepravd, jež Táboři pronesli ve své obraně, odmítá ve čtvrté odkaz na Jakoubka, ježto Jakoubek psal o případu nutnosti (1. c. 532); v jedenácté vytýká Táborům, že lživě připisují Jakoubkovi výrok, jako by nynější obřad mešní nebyl býval za doby apoštolské — toho výroku prý v traktátu Jakoubkově není (1. c. 534); na konci pak odbývá argumentaci táborskou z Jakoubka delší obranou jeho, jež i na zmíněný traktát poněkud vrhá světlo. Neprávem nazývají prý Táboři spis Jakoubkův traktátem. Jakoubek sebral jen z různých pra- menův a na podporu paměti si napsal výroky pro a contra — je to jen neuspořádaná snůška citátů sebraných proti těm, kteří před nemocnými zapovídali sloužiti bez rouch a obřadův obvyklých. Tyto výpisky Jakoubkovy kterýsi bratr táborský tajně a lstivě prý opsal a rozšířil je dále v jiném smyslu, než jaký zamýšlel Jakoubek, jenž nikdy nehlásal, že se mají sloužiti mše obecně bez rouch a obřadu obvyklého, nýbrž výslovně praví v oněch zápiscích, že bez nutné potřeby je to těžký hřích. Ostatně Táboři citáty z Jakoubka komolí a dovolávají se ho jen tam, kde se zdá býti pro ně, kde však jest proti nim, jako skoro v celém zmíněném spise, tam ho odmítají (1. c. 544 n.). Rozhodným tónem Příbramovým nedali se Táboři zastrašiti. Odpovídajíce na jeho traktát, připomínají mu opět Jakoubkův spis, že kdysi svatí sloužili bez rouch a nehřešili tím, a uvádějí z něho výrok Alberta Velikého a Vilémův (1. c. 554 n.); o něco dále (l. c. 556) citují z něho zase Alberta Velikého o rouchu bohoslužebném a 562 n. zdůrazňují, jak se stavěl Jakoubek proti přílišnému hodno- čení nálezků lidských stran obřadův a jak, cituje Jeronyma, napsal: „Hle, že bohoslužba, jež se má díti v duchu a v pravdě, nepotřebuje stkvělého ritu a ozdoby vzácných rouch!“ Mistři křivdí Jakoubkovi, tvrdíce, že nikdy nemyslil, že se kdysi sloužilo obecně bez zvláštního roucha, neboť to napsal ve zmíněném traktátu výslovně, třebas potom pro nynější kněze žádá případ nutnosti. Na Příbramovu obranu Jakoubka odpovídají Taboři krátce, že nic nezkomolili, kde Jakoubek úmysl svůj jasně vyslovuje, a že chtějí s mistry přirovnati jeho exemplář.1) Ale ovšem, mistři chtějí Jakoubka, jenž jest nyní jedním z nich, svým lživým spisem vymluviti. 1) 1. c. 572: „Aliam adhuc iniuriam nobis magistri faciunt, quando in fine sui tractatus 4 puncta nobis adscribunt, quibus in Mgrm Jacobellum eius dicta allegantes peccaremus, cum in allegando ipsum nullam sibi facimus iniuriam nec ubi propositum suum declarat, illud sibi surripimus aut truncamus. Et super hoc parati sumus cum eis eius exemplaria auscultare“. (137) ☞
„Cum firma fide“ zeslabiti. Vypočítávaje 25 nepravd, jež Táboři pronesli ve své obraně, odmítá ve čtvrté odkaz na Jakoubka, ježto Jakoubek psal o případu nutnosti (1. c. 532); v jedenácté vytýká Táborům, že lživě připisují Jakoubkovi výrok, jako by nynější obřad mešní nebyl býval za doby apoštolské — toho výroku prý v traktátu Jakoubkově není (1. c. 534); na konci pak odbývá argumentaci táborskou z Jakoubka delší obranou jeho, jež i na zmíněný traktát poněkud vrhá světlo. Neprávem nazývají prý Táboři spis Jakoubkův traktátem. Jakoubek sebral jen z různých pra- menův a na podporu paměti si napsal výroky pro a contra — je to jen neuspořádaná snůška citátů sebraných proti těm, kteří před nemocnými zapovídali sloužiti bez rouch a obřadův obvyklých. Tyto výpisky Jakoubkovy kterýsi bratr táborský tajně a lstivě prý opsal a rozšířil je dále v jiném smyslu, než jaký zamýšlel Jakoubek, jenž nikdy nehlásal, že se mají sloužiti mše obecně bez rouch a obřadu obvyklého, nýbrž výslovně praví v oněch zápiscích, že bez nutné potřeby je to těžký hřích. Ostatně Táboři citáty z Jakoubka komolí a dovolávají se ho jen tam, kde se zdá býti pro ně, kde však jest proti nim, jako skoro v celém zmíněném spise, tam ho odmítají (1. c. 544 n.). Rozhodným tónem Příbramovým nedali se Táboři zastrašiti. Odpovídajíce na jeho traktát, připomínají mu opět Jakoubkův spis, že kdysi svatí sloužili bez rouch a nehřešili tím, a uvádějí z něho výrok Alberta Velikého a Vilémův (1. c. 554 n.); o něco dále (l. c. 556) citují z něho zase Alberta Velikého o rouchu bohoslužebném a 562 n. zdůrazňují, jak se stavěl Jakoubek proti přílišnému hodno- čení nálezků lidských stran obřadův a jak, cituje Jeronyma, napsal: „Hle, že bohoslužba, jež se má díti v duchu a v pravdě, nepotřebuje stkvělého ritu a ozdoby vzácných rouch!“ Mistři křivdí Jakoubkovi, tvrdíce, že nikdy nemyslil, že se kdysi sloužilo obecně bez zvláštního roucha, neboť to napsal ve zmíněném traktátu výslovně, třebas potom pro nynější kněze žádá případ nutnosti. Na Příbramovu obranu Jakoubka odpovídají Taboři krátce, že nic nezkomolili, kde Jakoubek úmysl svůj jasně vyslovuje, a že chtějí s mistry přirovnati jeho exemplář.1) Ale ovšem, mistři chtějí Jakoubka, jenž jest nyní jedním z nich, svým lživým spisem vymluviti. 1) 1. c. 572: „Aliam adhuc iniuriam nobis magistri faciunt, quando in fine sui tractatus 4 puncta nobis adscribunt, quibus in Mgrm Jacobellum eius dicta allegantes peccaremus, cum in allegando ipsum nullam sibi facimus iniuriam nec ubi propositum suum declarat, illud sibi surripimus aut truncamus. Et super hoc parati sumus cum eis eius exemplaria auscultare“. (137) ☞
Strana 138
Také ve druhém období sporů s Tábory, v němž na straně pražské polemiku vede Rokycana, slyšíme o traktátu Jakoubkově „De cerimoniis“. V odpovědi na vývody mistrů, předložené v audienci dne 30. dubna 1431 v koleji Karlově, odkazují Táboři při svátosti pomazání nemocných na Jakoubkův traktát, v němž prý citoval Innocence, že oleje posvěceného pro nemocné mohou používati netoliko kněží, nýbrž i laikové,1) a v otázce obřadův uvádějí jeho výrok (1. c. 613), známý ze sporů prvních, ač Jakoubka nejmenují. Rokycana, jemuž ve zmíněné audienci auditory bylo nařízeno, aby sedm vin, které tam vyčítal Táborům (1. c. 597), dal jim písemně, napsal proti nim traktát „De septem culpis Tabori- tarum“,2) kdež odpovídá i na jejich odkazy na Jakoubka. Po- desítileté práci Jakoubkově proti Táborům jest odpověď pro Roky- canu snazší, než byla r. 1421 pro Příbrama. První radikální náběhy Jakoubkovy jsou z části zapomenuty, z části odčiněny a pro nebožtíka možno se dovolávati i piety odpůrců. Rokycana proto o traktátu vůbec blíže nemluví — snad ho ani neznal — a brání Jakoubka jeho protitáborskou činností. Píše: „Quia autem in plerisque dictis suis coram dominis auditoribus Mgrm Jacobum, licet pretense, contra intencionem ipsius, scripta et facta pro se allegare, quem et sancte memorie appellabant, nitebantur, dicentes ipsum in quodam suo scripto ponere, Innocencium papam praxim extreme unccionis statuisse etc., hoc tamen nichil contra sacramentum tale militat... Sed mirum est, quid faciunt Thaborite, quod pro se non sunt veriti Mgrm Jacobum dive memorie de Miza allegare, cum verbo, facto, scripto et quovis modo sibi debito illis usque ad vite terminum resistebat, ipsos in faciem confutando et deordinacioni illorum resi- stendo.“3) A nauky Jakoubkovy o obřadech hájí: „De Mgro vero Jacobo dive memorie, quem pro se allegabat, quod sc. ritum sine vestimentis communiter usitatis ipse quodam suo scripto approbaret etc. .. miramur, cur episcopus Thaboritarum audet prefatum Mgrm pro sui conceptus sompniacione allegare, cum ipse sibi compli- cibusque suis in illorum detestacione in ritibus et novis adinventis usque ad mortem viriliter resistebat et eos errare in certis asserebat.“4) 1) Hinc Mgr Jacobellus bone memorie in uno suo tractatu sic scri- bit . . . (l. c. 612). 2) Jest v rkp. kapit. knih. praž. D 88 fol. 190 a—266a. 3) Rkp. uv. fol. 196a. 4) Rkp. uv. fol. 244b. (138) ☞
Také ve druhém období sporů s Tábory, v němž na straně pražské polemiku vede Rokycana, slyšíme o traktátu Jakoubkově „De cerimoniis“. V odpovědi na vývody mistrů, předložené v audienci dne 30. dubna 1431 v koleji Karlově, odkazují Táboři při svátosti pomazání nemocných na Jakoubkův traktát, v němž prý citoval Innocence, že oleje posvěceného pro nemocné mohou používati netoliko kněží, nýbrž i laikové,1) a v otázce obřadův uvádějí jeho výrok (1. c. 613), známý ze sporů prvních, ač Jakoubka nejmenují. Rokycana, jemuž ve zmíněné audienci auditory bylo nařízeno, aby sedm vin, které tam vyčítal Táborům (1. c. 597), dal jim písemně, napsal proti nim traktát „De septem culpis Tabori- tarum“,2) kdež odpovídá i na jejich odkazy na Jakoubka. Po- desítileté práci Jakoubkově proti Táborům jest odpověď pro Roky- canu snazší, než byla r. 1421 pro Příbrama. První radikální náběhy Jakoubkovy jsou z části zapomenuty, z části odčiněny a pro nebožtíka možno se dovolávati i piety odpůrců. Rokycana proto o traktátu vůbec blíže nemluví — snad ho ani neznal — a brání Jakoubka jeho protitáborskou činností. Píše: „Quia autem in plerisque dictis suis coram dominis auditoribus Mgrm Jacobum, licet pretense, contra intencionem ipsius, scripta et facta pro se allegare, quem et sancte memorie appellabant, nitebantur, dicentes ipsum in quodam suo scripto ponere, Innocencium papam praxim extreme unccionis statuisse etc., hoc tamen nichil contra sacramentum tale militat... Sed mirum est, quid faciunt Thaborite, quod pro se non sunt veriti Mgrm Jacobum dive memorie de Miza allegare, cum verbo, facto, scripto et quovis modo sibi debito illis usque ad vite terminum resistebat, ipsos in faciem confutando et deordinacioni illorum resi- stendo.“3) A nauky Jakoubkovy o obřadech hájí: „De Mgro vero Jacobo dive memorie, quem pro se allegabat, quod sc. ritum sine vestimentis communiter usitatis ipse quodam suo scripto approbaret etc. .. miramur, cur episcopus Thaboritarum audet prefatum Mgrm pro sui conceptus sompniacione allegare, cum ipse sibi compli- cibusque suis in illorum detestacione in ritibus et novis adinventis usque ad mortem viriliter resistebat et eos errare in certis asserebat.“4) 1) Hinc Mgr Jacobellus bone memorie in uno suo tractatu sic scri- bit . . . (l. c. 612). 2) Jest v rkp. kapit. knih. praž. D 88 fol. 190 a—266a. 3) Rkp. uv. fol. 196a. 4) Rkp. uv. fol. 244b. (138) ☞
Strana 139
Z Rokycanových výroků nedovídáme se tedy o traktátu Ja-- koubkově „De cerimoniis“ ničeho nového. Chceme-li se pokusiti o určení neznámého toho traktátu v rukopisných sbírkách, jsme odkázáni na Příbramovu zprávu o formě jeho, že jest to totiž neuspořádaná snůška citátů, jež nezasluhuje ani jména traktátu, a na výroky Biskupcem a Příbramem odtud uvedené. Napřed však pohledme na okolnosti, v nichž traktát Jakoubkův vznikl. Podnět k němu dalo, jakž shodně praví Příbram i Táboři, přijímání nemocných. Jakoubek, prohlásiv přijímání pod obojí za Kristův zákon, jehož lidská nařízení a zvyky nemohou a nesmějí měniti, a za podmínku dosažení věčné spásy, musil důsledně žádati, aby i nemocným bylo podáváno pod způsobou chleba i vína.1) Ten požadavek také Jakoubek hned vyslovil a husité neváhali jej pro- vésti. Že to bylo spojeno se značným nebezpečím zneuctění svátosti, lze snadno pochopiti. Jednak bylo třeba přechovávati ve svatostánku velebnou svátost také pod způsobou vína, jež snadno zkysne, jednak při přenášení svátosti do domu nemocného, zvláště bylo-li to v při- fařené osadě, bylo nebezpečí vylití svátosti. Z toho důvodu nenosili kněží husitští velebné svátosti pod způsobou vína v kalichu, nýbrž vláhvích, v čemž zase odpůrci spatřovali neuctivost k svátosti. To vytýkali Jakoukovi a jeho stoupencům Mistr Ondřej z Brodu i jiní v Čechách a biskup Jan Litomyšlský žaloval to počátkem května r. 1415 sněmu kostnickému.2) Jakoubek hájil sice tohoto způsobu zaopatřování proti Brodovi, sváděje výtky ony na nedostatek horlivosti pro spásu duší u kněží — kdyby prý měli lásku, kteréž na nich žádá Kristus, nebylo by jim obtížno po dvou nebo třech dnech svátost v kalichu obnovovati a v čisté nádobě, k tomu určené, nositi ji k nemocným, pěšky nebo jízdně; kdyby pak přes veškeru opatrnost svátost se vylila, nebylo by to hříchem?) — ale protože sám uznával nevhodnost a nebezpečnost takových provisur, rozhodl se pro jiné řešení této otázky. Okružním listem, začínajícím se „Universis Christi sacerdotibus, communionem calicis in populo chri- stiano ministrare volentibus“, obrátil se na utrakvistické- duchovenstvo, dávaje mu návod, jak si má při zaopatřování vésti. Není pochybnosti, praví Jakoubek, že dle zákona evangelického kněží jsou povinni krev Páně podávati všem věřícím, zdravým- 1) Srv. mou studii „Počátkové kalicha“ v Čas. kat. duch. 1913 str. 465 n.. 2) Srv. tamže str. 275 n. 3) Hardt III, 563. (139)
Z Rokycanových výroků nedovídáme se tedy o traktátu Ja-- koubkově „De cerimoniis“ ničeho nového. Chceme-li se pokusiti o určení neznámého toho traktátu v rukopisných sbírkách, jsme odkázáni na Příbramovu zprávu o formě jeho, že jest to totiž neuspořádaná snůška citátů, jež nezasluhuje ani jména traktátu, a na výroky Biskupcem a Příbramem odtud uvedené. Napřed však pohledme na okolnosti, v nichž traktát Jakoubkův vznikl. Podnět k němu dalo, jakž shodně praví Příbram i Táboři, přijímání nemocných. Jakoubek, prohlásiv přijímání pod obojí za Kristův zákon, jehož lidská nařízení a zvyky nemohou a nesmějí měniti, a za podmínku dosažení věčné spásy, musil důsledně žádati, aby i nemocným bylo podáváno pod způsobou chleba i vína.1) Ten požadavek také Jakoubek hned vyslovil a husité neváhali jej pro- vésti. Že to bylo spojeno se značným nebezpečím zneuctění svátosti, lze snadno pochopiti. Jednak bylo třeba přechovávati ve svatostánku velebnou svátost také pod způsobou vína, jež snadno zkysne, jednak při přenášení svátosti do domu nemocného, zvláště bylo-li to v při- fařené osadě, bylo nebezpečí vylití svátosti. Z toho důvodu nenosili kněží husitští velebné svátosti pod způsobou vína v kalichu, nýbrž vláhvích, v čemž zase odpůrci spatřovali neuctivost k svátosti. To vytýkali Jakoukovi a jeho stoupencům Mistr Ondřej z Brodu i jiní v Čechách a biskup Jan Litomyšlský žaloval to počátkem května r. 1415 sněmu kostnickému.2) Jakoubek hájil sice tohoto způsobu zaopatřování proti Brodovi, sváděje výtky ony na nedostatek horlivosti pro spásu duší u kněží — kdyby prý měli lásku, kteréž na nich žádá Kristus, nebylo by jim obtížno po dvou nebo třech dnech svátost v kalichu obnovovati a v čisté nádobě, k tomu určené, nositi ji k nemocným, pěšky nebo jízdně; kdyby pak přes veškeru opatrnost svátost se vylila, nebylo by to hříchem?) — ale protože sám uznával nevhodnost a nebezpečnost takových provisur, rozhodl se pro jiné řešení této otázky. Okružním listem, začínajícím se „Universis Christi sacerdotibus, communionem calicis in populo chri- stiano ministrare volentibus“, obrátil se na utrakvistické- duchovenstvo, dávaje mu návod, jak si má při zaopatřování vésti. Není pochybnosti, praví Jakoubek, že dle zákona evangelického kněží jsou povinni krev Páně podávati všem věřícím, zdravým- 1) Srv. mou studii „Počátkové kalicha“ v Čas. kat. duch. 1913 str. 465 n.. 2) Srv. tamže str. 275 n. 3) Hardt III, 563. (139)
Strana 140
i nemocným; proto, je-li kostel blízko, nechť svátost k nemocnému donesou, je-li však vzdálen, ať slouží před nemocným mši a při ní mu podají. Ježto pak chudák nemá tak snadno kněze po ruce jako boháč, aby nebylo „přijímání osob“, nechť kněz, jenž již doma sloužil mši sv. pro osadníky, slouží u nemocného po druhé. A kdyby nebylo knihy, mešního roucha, oltáře, může sloužiti bez nich. Jsouť při mši některé věci podstatné, jež byly zachovávány v cirkvi prvotní, jiné vedlejší, jež ustanovili papeži, jako introit, kyrie a j. Může tedy kněz v případě potřeby, t. j. když některý z mo- derních obřadův u nemocného nelze zachovati, vykonati jen věci podstatné. Neboť jsme-li povinni dáti potřebnému tělesný pokrm a nápoj, tím více duchovní. Kněz, který by toho neučinil, bude zatracen. Kdyby pak při tom nějaká kapka konsekrovaného vína se vylila bez viny knězovy, nemá kněz hříchu, aspoň smrtelného. Pohoršení, jež snad z toho vznikne, netřeba dbáti.1) Toto rozhodnutí hlavy utrakvismu jest velice radikální. Církevní zákony žádají, aby se mše sv. konala jen ve chrámě na posvěceném oltáři, v soukromých příbytcích jen s povolením církve aspoň na posvěceném kameni, v rouchu bohoslužebném, se všemi předepsa- nými obřady — Jakoubek dovoluje, ba přikazuje v jistých okol- nostech, jichž neurčuje blíže, vše to opomenouti jako nepodstatné. Není divu, že se proti němu zdvihla bouře odporu, nejen mezi odpůrci kalicha, nýbrž i mezi mírnějšími utrakvisty, jimž nestačila pouhá autorita Jakoubkova, aby pro ni opustili všecky zvyklosti dosavadní. A proto se dal Jakoubek do spisování svého traktátu „De ceri- moniis“. Chtěl odpůrce a váhavé stoupence přesvědčiti, že předpisy o místě, rouchu a obřadu bohoslužebném jsou pozdějšího lid- ského původu a že tudíž v případě potřeby lze se od nich odchýliti. Dle známek shora uvedených podařilo se mi po dlouhém pátrání konečně traktát Jakoubkův objeviti. Jest v rkp. víd. dv. knih. 4916 na fol. 90a — 95b, odkudž jej otiskuji. Tam jsou na fol. 83a—85a citáty reformní o kněžích, poutech a simonii při mši, 86a—89a excerpty o církvi rázu viklefského2) a za nimi náš traktát. Snad i předcházející výpisky jsou Jakoubkovy. 1) Tato „Epistola Mgri Jacobi de Misa pro communione infirmorum“ jest v kodd. univ. praž. III G 16 fol. 64 a—65b a V G 15 fol. 92b—95a, odkud ji uveřejňuji. 2) Omnes sancti viri et femine et omnia membra Christi sunt sa- cerdotes. Idem fuit ante dotacionem ecclesie presbiter, episcopus et sacerdos. Oportet verum papam, episcopum vel alium servare se in limitibus Petri. Non subiacet humane potestati sed solum divine constituere quemquam summum pontificem. Papa non iure apostolico possidet temporalia. Humana eleccio nichil valet in eligendo talem prepositum, (140)
i nemocným; proto, je-li kostel blízko, nechť svátost k nemocnému donesou, je-li však vzdálen, ať slouží před nemocným mši a při ní mu podají. Ježto pak chudák nemá tak snadno kněze po ruce jako boháč, aby nebylo „přijímání osob“, nechť kněz, jenž již doma sloužil mši sv. pro osadníky, slouží u nemocného po druhé. A kdyby nebylo knihy, mešního roucha, oltáře, může sloužiti bez nich. Jsouť při mši některé věci podstatné, jež byly zachovávány v cirkvi prvotní, jiné vedlejší, jež ustanovili papeži, jako introit, kyrie a j. Může tedy kněz v případě potřeby, t. j. když některý z mo- derních obřadův u nemocného nelze zachovati, vykonati jen věci podstatné. Neboť jsme-li povinni dáti potřebnému tělesný pokrm a nápoj, tím více duchovní. Kněz, který by toho neučinil, bude zatracen. Kdyby pak při tom nějaká kapka konsekrovaného vína se vylila bez viny knězovy, nemá kněz hříchu, aspoň smrtelného. Pohoršení, jež snad z toho vznikne, netřeba dbáti.1) Toto rozhodnutí hlavy utrakvismu jest velice radikální. Církevní zákony žádají, aby se mše sv. konala jen ve chrámě na posvěceném oltáři, v soukromých příbytcích jen s povolením církve aspoň na posvěceném kameni, v rouchu bohoslužebném, se všemi předepsa- nými obřady — Jakoubek dovoluje, ba přikazuje v jistých okol- nostech, jichž neurčuje blíže, vše to opomenouti jako nepodstatné. Není divu, že se proti němu zdvihla bouře odporu, nejen mezi odpůrci kalicha, nýbrž i mezi mírnějšími utrakvisty, jimž nestačila pouhá autorita Jakoubkova, aby pro ni opustili všecky zvyklosti dosavadní. A proto se dal Jakoubek do spisování svého traktátu „De ceri- moniis“. Chtěl odpůrce a váhavé stoupence přesvědčiti, že předpisy o místě, rouchu a obřadu bohoslužebném jsou pozdějšího lid- ského původu a že tudíž v případě potřeby lze se od nich odchýliti. Dle známek shora uvedených podařilo se mi po dlouhém pátrání konečně traktát Jakoubkův objeviti. Jest v rkp. víd. dv. knih. 4916 na fol. 90a — 95b, odkudž jej otiskuji. Tam jsou na fol. 83a—85a citáty reformní o kněžích, poutech a simonii při mši, 86a—89a excerpty o církvi rázu viklefského2) a za nimi náš traktát. Snad i předcházející výpisky jsou Jakoubkovy. 1) Tato „Epistola Mgri Jacobi de Misa pro communione infirmorum“ jest v kodd. univ. praž. III G 16 fol. 64 a—65b a V G 15 fol. 92b—95a, odkud ji uveřejňuji. 2) Omnes sancti viri et femine et omnia membra Christi sunt sa- cerdotes. Idem fuit ante dotacionem ecclesie presbiter, episcopus et sacerdos. Oportet verum papam, episcopum vel alium servare se in limitibus Petri. Non subiacet humane potestati sed solum divine constituere quemquam summum pontificem. Papa non iure apostolico possidet temporalia. Humana eleccio nichil valet in eligendo talem prepositum, (140)
Strana 141
K platnému proměňování, praví Jakoubek, jest třeba čtyř věcí: přiměřené látky, kněžství toho, jenž konsekruje, slov od Krista usta- novených a úmyslu.1) Kde to čtveré jest, tam se tvoří svátost oltářní, kdykoliv a kdekoliv, i bez rouch posvátných a bez oltáře. Tak praví sv. Tomáš a sv. Albert Veliký. Není-li ke křtu a k jiným svátostem nutno určité místo, není ho třeba ani k eucharistii. Kristus také neposvětil stolu, na němž připravoval svátost. Teprve ve III. stol. nařídil papež Sixtus, aby se oběť konala na oltáři. Zlata a stkvělých rouch dle sv. Ambrože a Jeronyma není církvi třeba — lze tedy v případě nutnosti sloužiti bez nich, jako jest dovoleno v případě nutnosti přistoupiti ke stolu Páně i po jídle, ač jinde žádá zákon církevní, aby přijímající byl lačen. A lze sloužiti i v domech soukromých, jako apoštolové dle Sk. ap. konali svatá tajemství po domech. Svatí pak v první církvi obecně sloužili bez rouch nyní obvyklých a bez dlouhého obřadu mešního a nehřešili tím — jest tedy dovoleno v případě potřeby, u ne- mocných nebo jindy, také tak sloužiti, i mimo chrám a bez oltáře. u - ouk A jako se z počátku konala mše sv. jazykem hebrejským, potom řeckým a latinským; a k užitku věřících i slovanským, tak když nyní v srdcích věřících se ozývá ta touha a bylo by to ve prospěch jejich spásy, mohla by se mše konati česky nebo aspoň epištola, evangelium a jiné části česky čísti, poněvadž by věřící tím se více vzdělávali, než čte-li se v řeči latinské, jíž nerozumějí2) nisi forte de quanto promulgaverit conformiter ad divinum iudicium. Vocando potestatem sacerdotalem Christi licenciam operandi salutem hominum, que generaliter perditur per mortale.. To jsou hlavní věty zajímavých vý- pisků, za nimiž následují dva citáty z Viklefa, druhý na konci strany neúplný. 1) Srv. u Táborů (Nejedlý Děj. husitského zpěvu za válek hus, str. 119) a u Příbrama (tamže str. 334). 2) Jakoubek předpokládá možnost tu jako samozřejmou a vyvozuje z ní právo sloužiti i mimo chrám a bez rouch. Není tedy správné, co tvrdí Ne- jedlý. Děj. hus. zpěvu za válek hus. str. 98, že Jakoubek nevyslovil nikde, že by se mše měla zpívati po česku. Naopak, právě Jakoubkovo nazírání na lidské nálezky při bohoslužbě dalo podnět, že se počaly některé části česky zpívati. A Jakoubek v Betlemě předcházel v tom jiné dobrým příkladem. Proti radikalismu táborskému však, jenž vůbec latinu v liturgii zavrhoval, stavěl se tak Jakoubek, jako Příbram a později Rokycana, jenž v traktátu „De septem culpis Taboritarum“ píše: „Reprobando autem ritum nostrum rep robat linguam peregrinam h. e. ipsam latinam, qua in missa utimur, volens omnia habere lecta seu decantata circa missam in vulgari. Hic episcopus Taboritarum repe- ritur fore maioris audacie quam apostolus Paulus, qui loquens I. Cor. XIII in materia eadem non reprobat linguam peregrinam, quamvis unum pre alio vi- deatur comprobare“ (rkp. uv. fol. 245b). „Studie a texty.“ (141) 11
K platnému proměňování, praví Jakoubek, jest třeba čtyř věcí: přiměřené látky, kněžství toho, jenž konsekruje, slov od Krista usta- novených a úmyslu.1) Kde to čtveré jest, tam se tvoří svátost oltářní, kdykoliv a kdekoliv, i bez rouch posvátných a bez oltáře. Tak praví sv. Tomáš a sv. Albert Veliký. Není-li ke křtu a k jiným svátostem nutno určité místo, není ho třeba ani k eucharistii. Kristus také neposvětil stolu, na němž připravoval svátost. Teprve ve III. stol. nařídil papež Sixtus, aby se oběť konala na oltáři. Zlata a stkvělých rouch dle sv. Ambrože a Jeronyma není církvi třeba — lze tedy v případě nutnosti sloužiti bez nich, jako jest dovoleno v případě nutnosti přistoupiti ke stolu Páně i po jídle, ač jinde žádá zákon církevní, aby přijímající byl lačen. A lze sloužiti i v domech soukromých, jako apoštolové dle Sk. ap. konali svatá tajemství po domech. Svatí pak v první církvi obecně sloužili bez rouch nyní obvyklých a bez dlouhého obřadu mešního a nehřešili tím — jest tedy dovoleno v případě potřeby, u ne- mocných nebo jindy, také tak sloužiti, i mimo chrám a bez oltáře. u - ouk A jako se z počátku konala mše sv. jazykem hebrejským, potom řeckým a latinským; a k užitku věřících i slovanským, tak když nyní v srdcích věřících se ozývá ta touha a bylo by to ve prospěch jejich spásy, mohla by se mše konati česky nebo aspoň epištola, evangelium a jiné části česky čísti, poněvadž by věřící tím se více vzdělávali, než čte-li se v řeči latinské, jíž nerozumějí2) nisi forte de quanto promulgaverit conformiter ad divinum iudicium. Vocando potestatem sacerdotalem Christi licenciam operandi salutem hominum, que generaliter perditur per mortale.. To jsou hlavní věty zajímavých vý- pisků, za nimiž následují dva citáty z Viklefa, druhý na konci strany neúplný. 1) Srv. u Táborů (Nejedlý Děj. husitského zpěvu za válek hus, str. 119) a u Příbrama (tamže str. 334). 2) Jakoubek předpokládá možnost tu jako samozřejmou a vyvozuje z ní právo sloužiti i mimo chrám a bez rouch. Není tedy správné, co tvrdí Ne- jedlý. Děj. hus. zpěvu za válek hus. str. 98, že Jakoubek nevyslovil nikde, že by se mše měla zpívati po česku. Naopak, právě Jakoubkovo nazírání na lidské nálezky při bohoslužbě dalo podnět, že se počaly některé části česky zpívati. A Jakoubek v Betlemě předcházel v tom jiné dobrým příkladem. Proti radikalismu táborskému však, jenž vůbec latinu v liturgii zavrhoval, stavěl se tak Jakoubek, jako Příbram a později Rokycana, jenž v traktátu „De septem culpis Taboritarum“ píše: „Reprobando autem ritum nostrum rep robat linguam peregrinam h. e. ipsam latinam, qua in missa utimur, volens omnia habere lecta seu decantata circa missam in vulgari. Hic episcopus Taboritarum repe- ritur fore maioris audacie quam apostolus Paulus, qui loquens I. Cor. XIII in materia eadem non reprobat linguam peregrinam, quamvis unum pre alio vi- deatur comprobare“ (rkp. uv. fol. 245b). „Studie a texty.“ (141) 11
Strana 142
Obřady mešní, jež máme dnes, zavedli papežové a různě je měnili — lze tedy i nyní v případě potřeby je měniti, zvláště k vůli nemocným nebo cizincům, žádajícím svátost oltářní. Na doklad uvádí Jakoubek Alberta Velikého a kroniku „Marti- miani“, dle níž se tak dálo v době pronásledování. O sv. Petru vypravuje zmíněná kronika, že sloužil mši, říkaje pouze Otčenáš. Pohoršení, jež tím může vzniknouti, jest farisejské, jehož není třeba dbáti. V takovém případě nutnosti může se i konsekrovati víno bez nového konsekrování chleba.1) To jest krátce obsah našeho traktátu. Že jest to hledaný spis Jakoubkův, nemůže býti pochybnosti; vsecky citáty Kro- niky táborské jsou v něm, obsah i tendence jest táž, jakou udá- vají mistři pražští i Biskupec, a zpracování jest takové, jak je líčí Příbram. Je to snůška citátů z kanonického práva, sv. Otcův a kronik „Flores temporum“, „Martimiani“ a Polychronika Ranulfa de Higden (Cestrensis), jimiž se má dokázati, že místo, rou- cha a obřady při mši sv. nejsou podstatny, že tedy v případě potřeby jest dovoleno jich pominouti. Tím se nám — nehledě k tomu, že známe nyní oba hlavní spisy Jakoubkovy, jichž se Táboři dovolávají, což má pro Kroniku táborskou velikou cenu — poskytuje možnost posouditi, zda Tá- boři odkazují na Jakoubka právem, či pravdu mají mistři pražští, kteří odkazy jejich odmítají, a zda a pokud jest Jakoubek otcem liturgie táborské. Pravda jest ovšem, co tvrdí mistři, a čeho ani Táboři ne- upírají, že Jakoubek měl na mysli speciální případ, totiž sloužení mše v domě u nemocného, aby se mu mohlo podati pod obojí způsobou. Jakoubek zpravidla v závěru zdůrazňuje „articulus ne- cessitatis“ a nenechává čtenáře v pochybnosti, co tím míní. Ale leckdy jsou konkluse jeho bez tohoto omezení a jinde jest ome- zení to neodůvodněno. Vždyť má-li se církev vrátiti ke stavu církve prvotní, má-li se obnoviti ryzí zákon Boží bez nálezků lidských, nelze „articulus necessitatis“ omezovati jen na sloužení 1) Toho se Jakoubek jen krátce dotýká, ale uvedl-li to v život a jednali-li dle toho kněží utrakvističtí, byla to nejradikálnější změna a největší blud. Pak chodili zaopatřovat, nesouce jako katoličtí kněží pouze svátost oltářní pod způ- sobou chleba a v domě nemocného „konsekrovali“ jen víno, říkajíce toliko slova konsekrační! Ostatně z mystického výkladu Origenova na Lev. by plynulo, že se ani pod způsobou chleba nemá svátost přechovávati na oltáři! (142)
Obřady mešní, jež máme dnes, zavedli papežové a různě je měnili — lze tedy i nyní v případě potřeby je měniti, zvláště k vůli nemocným nebo cizincům, žádajícím svátost oltářní. Na doklad uvádí Jakoubek Alberta Velikého a kroniku „Marti- miani“, dle níž se tak dálo v době pronásledování. O sv. Petru vypravuje zmíněná kronika, že sloužil mši, říkaje pouze Otčenáš. Pohoršení, jež tím může vzniknouti, jest farisejské, jehož není třeba dbáti. V takovém případě nutnosti může se i konsekrovati víno bez nového konsekrování chleba.1) To jest krátce obsah našeho traktátu. Že jest to hledaný spis Jakoubkův, nemůže býti pochybnosti; vsecky citáty Kro- niky táborské jsou v něm, obsah i tendence jest táž, jakou udá- vají mistři pražští i Biskupec, a zpracování jest takové, jak je líčí Příbram. Je to snůška citátů z kanonického práva, sv. Otcův a kronik „Flores temporum“, „Martimiani“ a Polychronika Ranulfa de Higden (Cestrensis), jimiž se má dokázati, že místo, rou- cha a obřady při mši sv. nejsou podstatny, že tedy v případě potřeby jest dovoleno jich pominouti. Tím se nám — nehledě k tomu, že známe nyní oba hlavní spisy Jakoubkovy, jichž se Táboři dovolávají, což má pro Kroniku táborskou velikou cenu — poskytuje možnost posouditi, zda Tá- boři odkazují na Jakoubka právem, či pravdu mají mistři pražští, kteří odkazy jejich odmítají, a zda a pokud jest Jakoubek otcem liturgie táborské. Pravda jest ovšem, co tvrdí mistři, a čeho ani Táboři ne- upírají, že Jakoubek měl na mysli speciální případ, totiž sloužení mše v domě u nemocného, aby se mu mohlo podati pod obojí způsobou. Jakoubek zpravidla v závěru zdůrazňuje „articulus ne- cessitatis“ a nenechává čtenáře v pochybnosti, co tím míní. Ale leckdy jsou konkluse jeho bez tohoto omezení a jinde jest ome- zení to neodůvodněno. Vždyť má-li se církev vrátiti ke stavu církve prvotní, má-li se obnoviti ryzí zákon Boží bez nálezků lidských, nelze „articulus necessitatis“ omezovati jen na sloužení 1) Toho se Jakoubek jen krátce dotýká, ale uvedl-li to v život a jednali-li dle toho kněží utrakvističtí, byla to nejradikálnější změna a největší blud. Pak chodili zaopatřovat, nesouce jako katoličtí kněží pouze svátost oltářní pod způ- sobou chleba a v domě nemocného „konsekrovali“ jen víno, říkajíce toliko slova konsekrační! Ostatně z mystického výkladu Origenova na Lev. by plynulo, že se ani pod způsobou chleba nemá svátost přechovávati na oltáři! (142)
Strana 143
mše u nemocného, nýbrž úplné odstranění nálezků lidských jest „articulus necessitatis“. A Jakoubek dokázal, že místo, roucha a obřady při mši sv. jsou nálezky lidské — tudíž jest nutno je odstraniti. Táboři tedy dovolávají se Jakoubka plným právem. Obrana mistrů pražských jest neupřímná a neúčinná. Že to Jakoubek tak nemínil, můžeme jemu a mistrům věřiti. Aspoň v praksi Jakoubek nezměnil ničeho na obřadu mešním, leč snad že části četl lidu česky, a rouch bohoslužebných neodstranil. Jisto však jest, že psal Jakoubek onen traktát v době největšího svého radikalismu — to věděli mistři, věděli také Táboři. Právem odkazují Táboři i na to, co odstranil Jakoubek sám — kterak může tedy žádati, aby Táboři nejednali důsledně dle jeho příkladu? Z traktátu jeho Táboři nic nezkomolili, nic nepřidali; tajemný onen táborský bratr, který lstně Jakoubkův traktát opsal, neroz- šířil ho v jiném smyslu. Že jest Jakoubek jen v theorii radikální a že se logických důsledků svých theorií hrozí, za to nemohou oni — to jest tragická vina Jakoubkova. Prolomil hráze autority církevní a chce zastaviti valící se proudy svým slabým, lidským, nedůsledným slovem! Nechť se Jakoubek vzpírá jakkoliv, on jest — třebas nechtě otcem liturgie táborské. Příbramovi a Rokycanovi ne- podařilo se jej obmýti. Také v jiných věcech vedly opravné nauky Jakoubkovy Tábory k důsledkům, jež původci nebyly příjemny. Pikartská na- uka o eucharistii jest sice z Viklefa, ale jedním kořenem tkví v remanenci Jakoubkově. Popírání očistce a všeho, co s ním sou- visí, jest z Mikuláše Drážďanského, ale Jakoubek také není bez viny. Násilnictví proti katolickým chrámům, obrazům a kně- žím Jakoubek vždy zatracoval, ale dal k němu podnět. Táboři ani v tom ho nešetřili, dovolávajíce se ho, a mírnější husité jej proto kárali. Často bylo se mu proto omlouvati s kazatelny betlemské, ale ještě krátce před jeho smrtí ozývali se podobní hlasové. Proto ještě jednou shrnul vše o svém poměru k Táborům v obraně, již napsal a posluchačstvu betlemskému přednesl na IV. neděli adventní r. 1428. Zachoval nám ji Rokycana ve zmíněném spise „De septem culpis Taboritarum“, odkud ji otiskuji.1) 1) „Quid autem de Thaboritis manu propria scripto reliquit, dominica IV. in Adventu eciam in Bethleem vulgo predicando, libet in medium ponere, ubi sic scribit“ — tak uvádí Rokycana apologii Jakoubkovu. (143) 11*)
mše u nemocného, nýbrž úplné odstranění nálezků lidských jest „articulus necessitatis“. A Jakoubek dokázal, že místo, roucha a obřady při mši sv. jsou nálezky lidské — tudíž jest nutno je odstraniti. Táboři tedy dovolávají se Jakoubka plným právem. Obrana mistrů pražských jest neupřímná a neúčinná. Že to Jakoubek tak nemínil, můžeme jemu a mistrům věřiti. Aspoň v praksi Jakoubek nezměnil ničeho na obřadu mešním, leč snad že části četl lidu česky, a rouch bohoslužebných neodstranil. Jisto však jest, že psal Jakoubek onen traktát v době největšího svého radikalismu — to věděli mistři, věděli také Táboři. Právem odkazují Táboři i na to, co odstranil Jakoubek sám — kterak může tedy žádati, aby Táboři nejednali důsledně dle jeho příkladu? Z traktátu jeho Táboři nic nezkomolili, nic nepřidali; tajemný onen táborský bratr, který lstně Jakoubkův traktát opsal, neroz- šířil ho v jiném smyslu. Že jest Jakoubek jen v theorii radikální a že se logických důsledků svých theorií hrozí, za to nemohou oni — to jest tragická vina Jakoubkova. Prolomil hráze autority církevní a chce zastaviti valící se proudy svým slabým, lidským, nedůsledným slovem! Nechť se Jakoubek vzpírá jakkoliv, on jest — třebas nechtě otcem liturgie táborské. Příbramovi a Rokycanovi ne- podařilo se jej obmýti. Také v jiných věcech vedly opravné nauky Jakoubkovy Tábory k důsledkům, jež původci nebyly příjemny. Pikartská na- uka o eucharistii jest sice z Viklefa, ale jedním kořenem tkví v remanenci Jakoubkově. Popírání očistce a všeho, co s ním sou- visí, jest z Mikuláše Drážďanského, ale Jakoubek také není bez viny. Násilnictví proti katolickým chrámům, obrazům a kně- žím Jakoubek vždy zatracoval, ale dal k němu podnět. Táboři ani v tom ho nešetřili, dovolávajíce se ho, a mírnější husité jej proto kárali. Často bylo se mu proto omlouvati s kazatelny betlemské, ale ještě krátce před jeho smrtí ozývali se podobní hlasové. Proto ještě jednou shrnul vše o svém poměru k Táborům v obraně, již napsal a posluchačstvu betlemskému přednesl na IV. neděli adventní r. 1428. Zachoval nám ji Rokycana ve zmíněném spise „De septem culpis Taboritarum“, odkud ji otiskuji.1) 1) „Quid autem de Thaboritis manu propria scripto reliquit, dominica IV. in Adventu eciam in Bethleem vulgo predicando, libet in medium ponere, ubi sic scribit“ — tak uvádí Rokycana apologii Jakoubkovu. (143) 11*)
Strana 144
Já, praví Jakoubek, mluvil jsem proti nespořádané úctě svatých, jíž se páše modloslužba, a kněží táborští z toho od- vodili, že nemá žádný svatý býti ctěn. Pravil jsem, že světským pánům dána jest moc od Boha, aby, nelze-li jinak nepřátel pravdy obrátiti, proti nim vy- stupovali, ale z lásky, s pokorou a mírností, a Táboři z toho učinili, že jest dovoleno loupiti, vražditi a jiné ukrut- nosti páchati, a prohlašují mne za původce všeho toho. Káral jsem zbytečné a nákladné tradice, Kristovu zákonu lásky překážející — Táboři odložili vše, mně to při- pisujíce. Sjednotí-li se obec v Boží pravdě, řekl jsem, že mohou ne- přátelé pravdy z ní býti vyloučeni, aby jí nenakazili; Táboři začali uchvacovati statky nepřátel, bořiti kláš- tery a přivlastňovati si jejich bohatství, opíjeti se a jiných neřestí se dopouštěti. Káral jsem, že hříchem jest zakládati veliké kláš- tery a zbytečné kostely, obohacovati kláštery a duchovní a o chudé se nestarati, ježto klerus nemá tak světsky panovati; Táboři z toho učinili závěr, že klerus nemá nic míti. Tvrdím, že někdy jest dovoleno a záslužno sbořiti kostel, na př. aby se nevrátili mniši a kněží, kteří by zase potlačili pravdu, ale táborské ničení kostelů z pohrdání svátostí jako modlou a šlapání svátosti nohama jest kacířství. Když někteří v Praze nechtěli choditi k nemocným s kalichem, bojíce se nebezpečí, pravil jsem, že má kněz s sebou vzíti vše potřebné ke sloužení mše,1) není-li to možno, že lze něco vynechati2) — Táboři následkem toho odložili celý ritus mešní. Mluvil jsem proti okázalosti při pohřbech a proti nestejnému pochovávání mrtvých pro zisk — Táboři odstra- nili úplně průvod pohřební.3) 1) Toho není ani v listě o přijímání nemocných ani v traktátu „De ce- rimoniis“! 2) Také není tak pravda! 3) Následky „oprav“ byly takové, že mnozí říkali: „Utinam illa lex vel veritas nunquam fuisset publicata“! (144)
Já, praví Jakoubek, mluvil jsem proti nespořádané úctě svatých, jíž se páše modloslužba, a kněží táborští z toho od- vodili, že nemá žádný svatý býti ctěn. Pravil jsem, že světským pánům dána jest moc od Boha, aby, nelze-li jinak nepřátel pravdy obrátiti, proti nim vy- stupovali, ale z lásky, s pokorou a mírností, a Táboři z toho učinili, že jest dovoleno loupiti, vražditi a jiné ukrut- nosti páchati, a prohlašují mne za původce všeho toho. Káral jsem zbytečné a nákladné tradice, Kristovu zákonu lásky překážející — Táboři odložili vše, mně to při- pisujíce. Sjednotí-li se obec v Boží pravdě, řekl jsem, že mohou ne- přátelé pravdy z ní býti vyloučeni, aby jí nenakazili; Táboři začali uchvacovati statky nepřátel, bořiti kláš- tery a přivlastňovati si jejich bohatství, opíjeti se a jiných neřestí se dopouštěti. Káral jsem, že hříchem jest zakládati veliké kláš- tery a zbytečné kostely, obohacovati kláštery a duchovní a o chudé se nestarati, ježto klerus nemá tak světsky panovati; Táboři z toho učinili závěr, že klerus nemá nic míti. Tvrdím, že někdy jest dovoleno a záslužno sbořiti kostel, na př. aby se nevrátili mniši a kněží, kteří by zase potlačili pravdu, ale táborské ničení kostelů z pohrdání svátostí jako modlou a šlapání svátosti nohama jest kacířství. Když někteří v Praze nechtěli choditi k nemocným s kalichem, bojíce se nebezpečí, pravil jsem, že má kněz s sebou vzíti vše potřebné ke sloužení mše,1) není-li to možno, že lze něco vynechati2) — Táboři následkem toho odložili celý ritus mešní. Mluvil jsem proti okázalosti při pohřbech a proti nestejnému pochovávání mrtvých pro zisk — Táboři odstra- nili úplně průvod pohřební.3) 1) Toho není ani v listě o přijímání nemocných ani v traktátu „De ce- rimoniis“! 2) Také není tak pravda! 3) Následky „oprav“ byly takové, že mnozí říkali: „Utinam illa lex vel veritas nunquam fuisset publicata“! (144)
Strana 145
Kázal jsem proti lichvářským úrokům a konšelé je zakázali,1) někteří však vzali si z toho záminku, že neplatili vdo- vám a sirotkům.2) Mluvil jsem proti slepé poslušnosti papeže, prelátů a králů, jež odvádí od poslušnosti k Bohu — oni proto nepo- slouchají ani Boha, ani evangelia a říkají o mně, že ne- poslouchám. Káral jsem zlořády při zpovědi a oni zamítají zpověď vůbec.3) Tu máme authentický výklad o poměru Jakoubkově k Tá- borům, jak jej hlásali Táboři a jak jej sobě a svým posluchačům líčil Jakoubek. Není-liž hoden politování, kdo se musí na sklonku života takto brániti? A není-liž taková obrana smutné confiteor neprozíravého radikalismu? Jakoubek sil vítr a klidí bouři. Kdyby se toho byl dočkal Hus! 1 anis .. „ kge g s — 1. Epistola Mgri Jacobi de Misa pro communione infir- morum. (Z rkp. univ. knih. praž. III G 16 col. s V G 15). s„a Universis Christi sacerdotibus, communionem calicis in populo 64a christiano ministrantibus et ministrare volentibus, secundum ewan- gelium vivere et sic plebes quascunque fideliter instruere et docere. Fratres in Christo amandi! In dubium non vertitur, quod preceptum sit ewangelicum sacerdotes Christi mi- nistrare sangwinem domini plebeis fidelibus utri- usque sexus, tam sanis quam infirmis, sic sc. quod si 1) „et inscripserunt in librum“ — tedy zákon. 2) Jakoubek tu běduje: „propter hoc multorum clamor contra me et odium usque hodie .. odientes me sacerdotes magistri dicunt, quod ego cum meis predicacionibus sum reus omnium malorum iam curren- cium in regno. Sed rogo, nolite scandalisari in me, cum auditis talia .. . et nolite omnibus credere, ne veritas in me offendatur“. Dále omlouvá Jakoubek své dřívější styky s Tábory: scházel se s nimi, ne že by s nimi byl souhlasil, nýbrž aby je k sobě připoutal a přivedl je k dřívější jednotě ducha pravdy. 3) „Item dicunt, quod publicaremus confessiones et confessi punirentur per seculares — non credatis“. Že i toho bylo potřebí! (145)
Kázal jsem proti lichvářským úrokům a konšelé je zakázali,1) někteří však vzali si z toho záminku, že neplatili vdo- vám a sirotkům.2) Mluvil jsem proti slepé poslušnosti papeže, prelátů a králů, jež odvádí od poslušnosti k Bohu — oni proto nepo- slouchají ani Boha, ani evangelia a říkají o mně, že ne- poslouchám. Káral jsem zlořády při zpovědi a oni zamítají zpověď vůbec.3) Tu máme authentický výklad o poměru Jakoubkově k Tá- borům, jak jej hlásali Táboři a jak jej sobě a svým posluchačům líčil Jakoubek. Není-liž hoden politování, kdo se musí na sklonku života takto brániti? A není-liž taková obrana smutné confiteor neprozíravého radikalismu? Jakoubek sil vítr a klidí bouři. Kdyby se toho byl dočkal Hus! 1 anis .. „ kge g s — 1. Epistola Mgri Jacobi de Misa pro communione infir- morum. (Z rkp. univ. knih. praž. III G 16 col. s V G 15). s„a Universis Christi sacerdotibus, communionem calicis in populo 64a christiano ministrantibus et ministrare volentibus, secundum ewan- gelium vivere et sic plebes quascunque fideliter instruere et docere. Fratres in Christo amandi! In dubium non vertitur, quod preceptum sit ewangelicum sacerdotes Christi mi- nistrare sangwinem domini plebeis fidelibus utri- usque sexus, tam sanis quam infirmis, sic sc. quod si 1) „et inscripserunt in librum“ — tedy zákon. 2) Jakoubek tu běduje: „propter hoc multorum clamor contra me et odium usque hodie .. odientes me sacerdotes magistri dicunt, quod ego cum meis predicacionibus sum reus omnium malorum iam curren- cium in regno. Sed rogo, nolite scandalisari in me, cum auditis talia .. . et nolite omnibus credere, ne veritas in me offendatur“. Dále omlouvá Jakoubek své dřívější styky s Tábory: scházel se s nimi, ne že by s nimi byl souhlasil, nýbrž aby je k sobě připoutal a přivedl je k dřívější jednotě ducha pravdy. 3) „Item dicunt, quod publicaremus confessiones et confessi punirentur per seculares — non credatis“. Že i toho bylo potřebí! (145)
Strana 146
prope est integrum sacramentum, ad infirmum deferatur aut missa coram infirmo, si fieri ad hoc sacerdos potest, legi ordinetur. Quia autem divites communiter possunt habere sa- cerdotes in suis intirmitatibus ad missandum, apud autem paupe- riores infirmos ab ecclesia remote distantes maior est et sepe occurrit difficultas, primo quia pauperes ut communiter non habent copiam sacerdotum in prompto sicut divites; dum ergo infirmi divites et potentes non negligerentur sed procurarentur sacramento utriusque speciei in missa coram eis facta et sic in prompto non fieret pauperibus infirmis a sacerdotibus, foret inordinata accepcio personarum inter sacerdotes, quod ex fide scripture deus detestatur. 64b Si ergo apud pauperes deficit copia sacerdotum, ut commu- niter solet fieri, tunc sacerdos, qui semel legit missam coram plebe, potest in necessitate eodem die legere missam coram infirmo indigente et desiderante secundum antiqua decreta patrum, ut de cons. dist. I.1) Si autem in casu deficeret liber, ornatus vel forte altare, alba vel stola et cetera huiusmodi, tunc scire oportet, quod aliqua sunt in missa accidentalia per papas posita, ut est introitus Kyrie eleyson etc., aliqua sunt substancialia de missa, per dominum Jesum Christum constituta, que cum paucis additis tenebantur a sanccioribus in primitiva ecclesia sine poste- riorum paparum additamentis, ut patet legentibus novam legem et antiquas cronicas. Propter quod in articulo necessitatis sacer- dos, ut non negligat infirmum ullo modo in communicando sub utraque specie, cum non posset accidentalia post addita et substancialia simul observare, saltem substancialia misse in primitiva ecclesia per se a sanccioribus observata observet et adimpleat, sic sc. quod infirmo tali per sacerdotem integra euka- ristia secundum utramque speciem ministraretur. Et voco arti- culum necessitatis, quando vid. [circa] infirmum indigentem/ et sicientem sive desiderantem bibere sacrum taliter sangwinem sc. sub forma vini non potest aliquis rituuma) modernorum observari. Quod autem sic debent sacerdotes facere in articulo necessi- tatis, patet primo ex hoc, quod si ex precepto ewangelico christi- anus habens necessaria corporalia tenetur indigenti ministrare, ut cibum esurienti et potum sicienti et sic de aliis, sub pena eterne 1) c. 11. a) A: priorum. (146)
prope est integrum sacramentum, ad infirmum deferatur aut missa coram infirmo, si fieri ad hoc sacerdos potest, legi ordinetur. Quia autem divites communiter possunt habere sa- cerdotes in suis intirmitatibus ad missandum, apud autem paupe- riores infirmos ab ecclesia remote distantes maior est et sepe occurrit difficultas, primo quia pauperes ut communiter non habent copiam sacerdotum in prompto sicut divites; dum ergo infirmi divites et potentes non negligerentur sed procurarentur sacramento utriusque speciei in missa coram eis facta et sic in prompto non fieret pauperibus infirmis a sacerdotibus, foret inordinata accepcio personarum inter sacerdotes, quod ex fide scripture deus detestatur. 64b Si ergo apud pauperes deficit copia sacerdotum, ut commu- niter solet fieri, tunc sacerdos, qui semel legit missam coram plebe, potest in necessitate eodem die legere missam coram infirmo indigente et desiderante secundum antiqua decreta patrum, ut de cons. dist. I.1) Si autem in casu deficeret liber, ornatus vel forte altare, alba vel stola et cetera huiusmodi, tunc scire oportet, quod aliqua sunt in missa accidentalia per papas posita, ut est introitus Kyrie eleyson etc., aliqua sunt substancialia de missa, per dominum Jesum Christum constituta, que cum paucis additis tenebantur a sanccioribus in primitiva ecclesia sine poste- riorum paparum additamentis, ut patet legentibus novam legem et antiquas cronicas. Propter quod in articulo necessitatis sacer- dos, ut non negligat infirmum ullo modo in communicando sub utraque specie, cum non posset accidentalia post addita et substancialia simul observare, saltem substancialia misse in primitiva ecclesia per se a sanccioribus observata observet et adimpleat, sic sc. quod infirmo tali per sacerdotem integra euka- ristia secundum utramque speciem ministraretur. Et voco arti- culum necessitatis, quando vid. [circa] infirmum indigentem/ et sicientem sive desiderantem bibere sacrum taliter sangwinem sc. sub forma vini non potest aliquis rituuma) modernorum observari. Quod autem sic debent sacerdotes facere in articulo necessi- tatis, patet primo ex hoc, quod si ex precepto ewangelico christi- anus habens necessaria corporalia tenetur indigenti ministrare, ut cibum esurienti et potum sicienti et sic de aliis, sub pena eterne 1) c. 11. a) A: priorum. (146)
Strana 147
dampuacionis iuxta illud Mat. XXV1): Esurivi et non dedistis michi manducare, sitivi et non dedistis michi bibere etc. discedite a me maledicti in ignem eternum, a forciori sacerdos Christi ex officio suo ad opera misericordie spiritualis obligatus tenetur in hoc arti- culo necessitatis cibare corpore dominico fidelem infirmum esuri- entem spiritualiter sub forma panis sacramentalis et sicientem spiritualiter potare sangwine Christi sub forma vini, iuxta preceptum illud Joh. 212): Si diligis me, pasce oves meas, ne sacerdos ex hoc negligendo infirmum finaliter transeat in ignem eternum. Et si non potest pro tunc talis ritus modernus misse obser- vari, tunc saltem hoc fiat secundum ritum compendio- siorem et breviorem ecclesie primitive. Unde si propter corporalem cibum vel potum in necessitate non dandum indigenti debet quis finaliter ire in ignem eternum, quanto magis sacerdos non ministrando ex precepto ewangelico in necessitate sic posito saltem secundum modum primitive ecclesie, cibum puta sacramen- talem et spiritualem sub forma panis et potum sacramentalem cum spirituali sub forma vini, transibit in ignem eternum, nisi finaliter penituerit. Constat enim, quod triplex modus pascendi gregem Christi sit iniunctus, sc. verbo ewangelico, vita bona exemplari et divinissima eukaristia sacramentali. Dum ergo ex precepto ewan- gelico sacerdos non pascit infirmum esurientem corpore Christi spiritualiter et sacramentaliter sub forma panis nec potat spiritualiter in sacramento sicientem de Christi sangwine sub forma vini, reus est gehenne et expectare debet, nisi finaliter peniteat, illud sc. Ite maledicti in ignem eternum.3) Et ad hoc sonare videtur IV. conc. Carth. 26. q. 6 sic dicens4): Is qui in infirmitate penitenciam petit, si casu, dum ad eum invitatus sacerdos venit, oppressus infirmitate obmutuerit vel in frenesim con- versus füerit, dent testimonium, qui eum audierunt, et accipiat peni- tenciam et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus inposicionem et infundatur ori eius eukaristia. Ecce quod eukaristia infirmo in tali articulo necessitatis debet infundi ad os infirmi imminente periculo mortis, sive allata sive/ tunc temporis confecta. Et si ultra omnem diligenciam sacerdotis et preter intencionem contingeret aliquando guttam cadere super terram, estimo quod non in hoc sacerdos peccaret mortaliter, cum circa altare ministrando calicem fidelibus potest hoc idem contingere et tamen talis ministracio secundum observanciam ewangelicam non ob- 65a 1) v. 41 n. — 2) v. 17. — 3) Mat. 25, 41. — 4) c. 8. (147)
dampuacionis iuxta illud Mat. XXV1): Esurivi et non dedistis michi manducare, sitivi et non dedistis michi bibere etc. discedite a me maledicti in ignem eternum, a forciori sacerdos Christi ex officio suo ad opera misericordie spiritualis obligatus tenetur in hoc arti- culo necessitatis cibare corpore dominico fidelem infirmum esuri- entem spiritualiter sub forma panis sacramentalis et sicientem spiritualiter potare sangwine Christi sub forma vini, iuxta preceptum illud Joh. 212): Si diligis me, pasce oves meas, ne sacerdos ex hoc negligendo infirmum finaliter transeat in ignem eternum. Et si non potest pro tunc talis ritus modernus misse obser- vari, tunc saltem hoc fiat secundum ritum compendio- siorem et breviorem ecclesie primitive. Unde si propter corporalem cibum vel potum in necessitate non dandum indigenti debet quis finaliter ire in ignem eternum, quanto magis sacerdos non ministrando ex precepto ewangelico in necessitate sic posito saltem secundum modum primitive ecclesie, cibum puta sacramen- talem et spiritualem sub forma panis et potum sacramentalem cum spirituali sub forma vini, transibit in ignem eternum, nisi finaliter penituerit. Constat enim, quod triplex modus pascendi gregem Christi sit iniunctus, sc. verbo ewangelico, vita bona exemplari et divinissima eukaristia sacramentali. Dum ergo ex precepto ewan- gelico sacerdos non pascit infirmum esurientem corpore Christi spiritualiter et sacramentaliter sub forma panis nec potat spiritualiter in sacramento sicientem de Christi sangwine sub forma vini, reus est gehenne et expectare debet, nisi finaliter peniteat, illud sc. Ite maledicti in ignem eternum.3) Et ad hoc sonare videtur IV. conc. Carth. 26. q. 6 sic dicens4): Is qui in infirmitate penitenciam petit, si casu, dum ad eum invitatus sacerdos venit, oppressus infirmitate obmutuerit vel in frenesim con- versus füerit, dent testimonium, qui eum audierunt, et accipiat peni- tenciam et si continuo creditur moriturus, reconcilietur per manus inposicionem et infundatur ori eius eukaristia. Ecce quod eukaristia infirmo in tali articulo necessitatis debet infundi ad os infirmi imminente periculo mortis, sive allata sive/ tunc temporis confecta. Et si ultra omnem diligenciam sacerdotis et preter intencionem contingeret aliquando guttam cadere super terram, estimo quod non in hoc sacerdos peccaret mortaliter, cum circa altare ministrando calicem fidelibus potest hoc idem contingere et tamen talis ministracio secundum observanciam ewangelicam non ob- 65a 1) v. 41 n. — 2) v. 17. — 3) Mat. 25, 41. — 4) c. 8. (147)
Strana 148
mittitur. Et eadem est racio circa periculum in transitu ad infirmum. Et quid miri, quod aliquando ultra omnem diligen- ciam et preter intencionem sacerdotis gutta caderet, cum multus sangwis Christi propter salutem nostram in cruce est effusus super terram. Et ut narrat beatissimus martir Ciprianus ep. 3 1) su- arum epistolarum, puella quedam parvula, cum reluctans de sacra- mento calicis sumpsit, singultum postea et vomitum habuit et infusam eukaristiam conservare non potuit et tamen circa tale periculum nec s. Ciprianus nec dyaconus peccavit nec propter hoc frequens communicacio plebium utriusque sexus, tam sanorum quam infirmorum, secundum utramque speciem est dimissa. Ymmo istam ewangelicam sentenciam videtur tangere ipsemet s. martir Ciprianus ep. 3 suarum epistolarum sic dicendo2): Statuimus in multorum sc. patrum concilio, ut qui in persecucionis infestacione adversario lapsi fuissent ac sacrificiis se illicitis maculassent, agerent diu penitenciam plenam et si periculum infirmitatis urgeret, pacem i. e. eukaristiam corporis et sangwinis domini sub ictu mortis acci- perent. Nec enim phas erat aut permittebat paterna pietas et divina clemencia ecclesiam pulsantibus claudi et dolentibus et deprecantibus spei salutaris subsidium denegari, ut de seculo recedentes sine com- municacione pacis ad deum dimitterentur. Et infra: Merito ergo protrahebatur dolencium penitencia tempore longiore, ut infirmis subveniretur, quamdiu quies et tranquillitas aderat, que deferri diu plangencium lacrimis et subvenire sero morientibus in infirmitate pateretur. Et infra: Et mens illa deficit et non fuit qui inquireret nec qui revocaret et cetera usque in finem. Hec ille. Ex quibus patet, quod infirmi in articulo mortis non sunt negligendi, et si non possunt sacerdotes ministrare utramque spe- ciem communionis vid. panis et vini ipsis infirmis secundum ritum et consuetudinem moderne ecclesie, que fallit et fallitur, fiat tamen secundum modum meliorem antique et primi- tive ecclesie. Quod si non fecerimus, in brevi reddemus de hoc ante Christi tribunal in proximo venturi districtissimam raci- onem. Et ideo, quia talis modus ministrandi sangwinem Christi sub forma vini sacramentalis infirmis in articulo necessitatis videtur esse ewangelica ob- servancia secundum morem primitive ecclesie, sequitur quod moderna consuetudo militans in oppositum cum mandatis homi- num contrariis debent simul cedere et postponi, ne dicatur nobis 1) Liber de lapsis XXV, Migne P. L. 4 col. 485. — 2) Není v traktátu „De lapsis“ a v listech Cyprîanových také nevidím. (148)
mittitur. Et eadem est racio circa periculum in transitu ad infirmum. Et quid miri, quod aliquando ultra omnem diligen- ciam et preter intencionem sacerdotis gutta caderet, cum multus sangwis Christi propter salutem nostram in cruce est effusus super terram. Et ut narrat beatissimus martir Ciprianus ep. 3 1) su- arum epistolarum, puella quedam parvula, cum reluctans de sacra- mento calicis sumpsit, singultum postea et vomitum habuit et infusam eukaristiam conservare non potuit et tamen circa tale periculum nec s. Ciprianus nec dyaconus peccavit nec propter hoc frequens communicacio plebium utriusque sexus, tam sanorum quam infirmorum, secundum utramque speciem est dimissa. Ymmo istam ewangelicam sentenciam videtur tangere ipsemet s. martir Ciprianus ep. 3 suarum epistolarum sic dicendo2): Statuimus in multorum sc. patrum concilio, ut qui in persecucionis infestacione adversario lapsi fuissent ac sacrificiis se illicitis maculassent, agerent diu penitenciam plenam et si periculum infirmitatis urgeret, pacem i. e. eukaristiam corporis et sangwinis domini sub ictu mortis acci- perent. Nec enim phas erat aut permittebat paterna pietas et divina clemencia ecclesiam pulsantibus claudi et dolentibus et deprecantibus spei salutaris subsidium denegari, ut de seculo recedentes sine com- municacione pacis ad deum dimitterentur. Et infra: Merito ergo protrahebatur dolencium penitencia tempore longiore, ut infirmis subveniretur, quamdiu quies et tranquillitas aderat, que deferri diu plangencium lacrimis et subvenire sero morientibus in infirmitate pateretur. Et infra: Et mens illa deficit et non fuit qui inquireret nec qui revocaret et cetera usque in finem. Hec ille. Ex quibus patet, quod infirmi in articulo mortis non sunt negligendi, et si non possunt sacerdotes ministrare utramque spe- ciem communionis vid. panis et vini ipsis infirmis secundum ritum et consuetudinem moderne ecclesie, que fallit et fallitur, fiat tamen secundum modum meliorem antique et primi- tive ecclesie. Quod si non fecerimus, in brevi reddemus de hoc ante Christi tribunal in proximo venturi districtissimam raci- onem. Et ideo, quia talis modus ministrandi sangwinem Christi sub forma vini sacramentalis infirmis in articulo necessitatis videtur esse ewangelica ob- servancia secundum morem primitive ecclesie, sequitur quod moderna consuetudo militans in oppositum cum mandatis homi- num contrariis debent simul cedere et postponi, ne dicatur nobis 1) Liber de lapsis XXV, Migne P. L. 4 col. 485. — 2) Není v traktátu „De lapsis“ a v listech Cyprîanových také nevidím. (148)
Strana 149
illud Mat. XVI): Quare et vos transgredimini mandata dei propter tradicionem vestram? et iterum2): Sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum. Nec propter quevis scandalahominum observan- cia veritatis ewangelice debet pretermitti, cum in ta- libus melius est, ut scandalum oriatur, quam veritas huiusmodi relinquatur, eo quod Christus cum suo ewangelio ac eius ob- servancia est petra scandali et lapis offensionis.3) 2. Mgri Jacobi de Misa De cerimoniis. (Z rkp. víd. dv. knih. 4916). m *s . „ „— as Va -" g De cons. dist. 2 Utrum4) in fine per Augustinum: Missa 90a proprie dicitur eukaristie consecracio et confeccio. Reliqua omnia, que sacerdos dicit vel facit vel canit, graciarum acciones sunt vel certe obsecraciones. Sic enim ibidem dicitur: Credendum est, quod in verbis Christi sacramenta conficiantur. Cuius enim potencia cre- antur primo, eius utique verbo ad melius procreantur. Reliqua omnia, que sacerdos dicit, aut clerus chori cantat, nichil aliud quam laudes et graciarum acciones sunt aut certe obsecraciones et fidelium peti- ciones. Unde et sacerdos dicit prius ewangelistarum verba assumens: Qui pridie quam pateretur etc. De cons. dist. 1 ex conc. Fribur.5): Concedimus eciam, ut sic- ubi a Normanis et Sclavis, ab Ungaris et a malis christianis seu alio qualicunque modo ecclesie fuerint incense et combuste, in ca- pellis cum tabula consecrata missas interim celebrari permittimus, donec ecclesie ipse restaurari queant. In itinere vero positis, si ec- clesia defuerit, sub dio seu in tentoriis, si tabula altaris consecrata ceteraque sacra ministeria ad id officium pertinencia ibi adfuerint, missarum solempnia celebrari concedimus. Papa Sixtus ordinavit „Sanctus“ cantari in missa et vasa ecclesie sacra non tangi nisi a ministris ecclesie6) a. d. 128, ut in Cronica Cestren.a) lib. IV. 13. cap. 1) Mat. 15, 3. — 2) Mat. 15, 9. — 3) I. Pet. 2, 8. — 4) c. 72. — 5) c. 30. — 6) c. 41 de cons. dist. I. a) psáno: Cistrinen. (149)
illud Mat. XVI): Quare et vos transgredimini mandata dei propter tradicionem vestram? et iterum2): Sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum. Nec propter quevis scandalahominum observan- cia veritatis ewangelice debet pretermitti, cum in ta- libus melius est, ut scandalum oriatur, quam veritas huiusmodi relinquatur, eo quod Christus cum suo ewangelio ac eius ob- servancia est petra scandali et lapis offensionis.3) 2. Mgri Jacobi de Misa De cerimoniis. (Z rkp. víd. dv. knih. 4916). m *s . „ „— as Va -" g De cons. dist. 2 Utrum4) in fine per Augustinum: Missa 90a proprie dicitur eukaristie consecracio et confeccio. Reliqua omnia, que sacerdos dicit vel facit vel canit, graciarum acciones sunt vel certe obsecraciones. Sic enim ibidem dicitur: Credendum est, quod in verbis Christi sacramenta conficiantur. Cuius enim potencia cre- antur primo, eius utique verbo ad melius procreantur. Reliqua omnia, que sacerdos dicit, aut clerus chori cantat, nichil aliud quam laudes et graciarum acciones sunt aut certe obsecraciones et fidelium peti- ciones. Unde et sacerdos dicit prius ewangelistarum verba assumens: Qui pridie quam pateretur etc. De cons. dist. 1 ex conc. Fribur.5): Concedimus eciam, ut sic- ubi a Normanis et Sclavis, ab Ungaris et a malis christianis seu alio qualicunque modo ecclesie fuerint incense et combuste, in ca- pellis cum tabula consecrata missas interim celebrari permittimus, donec ecclesie ipse restaurari queant. In itinere vero positis, si ec- clesia defuerit, sub dio seu in tentoriis, si tabula altaris consecrata ceteraque sacra ministeria ad id officium pertinencia ibi adfuerint, missarum solempnia celebrari concedimus. Papa Sixtus ordinavit „Sanctus“ cantari in missa et vasa ecclesie sacra non tangi nisi a ministris ecclesie6) a. d. 128, ut in Cronica Cestren.a) lib. IV. 13. cap. 1) Mat. 15, 3. — 2) Mat. 15, 9. — 3) I. Pet. 2, 8. — 4) c. 72. — 5) c. 30. — 6) c. 41 de cons. dist. I. a) psáno: Cistrinen. (149)
Strana 150
Item papa Higinusa) ordinavit „Agnus dei“ dici ad missam in fraccione hostie a. d. 189.b) Nota: Sixtus papa primo ordinavit missam supra altare celebrandam a. d. 271. Item Gelasius papa ordinavit oraciones et tractus, ymnos, prefaciones etc. a. d. 494. De cons. dist. I ex conc. Carthag 1): Episcopus nullum pro- hibeat ingredi ecclesiam et audire verbum dei, sive gentilem sive hereticum sive Judeum, usque ad missam cathecuminorum. 90b Quidam doctor in suo scripto dicit2): „Ad eukaristiam confi- ciendam quatuor sunt necessaria, sc. puritas materie, quia dominus comparavit se frumento dicens. Nisi granum frumenti“ etc. Si autem grana alterius generis commixta fuerint [et] periculum est, quod nec tam granum paucum sit, ut penitus absorbeatur a frumento, inde non conficitur sacramentum. Secundo ordo est necessarius, quia nonnisi sacerdos conficere potest. Tercio eciam verba a domino dicta et ab ecclesia statuta necessaria sunt, quia sine illis non conficitur eukaristia. Quarto requiritur intencio, ut si aliquis ludendo diceret verba sacra, non tamen conficit sacramentum. Attendenda eciam est mundicia vini, ne sit acetosum, nam ex aceto non creditur confici sacramentum. Item debet aqua in tam modica quantitate apponi, ut absorbeatur a vino. Apponitur autem ideo aqua, quia de latere domini fluxit sanguis et aqua. Hec quatuor supradicta sc. materia, verba, ordo et intencio quandocunque con/ currunt, conficitur sacramentum quacunque hora, quocunque loco, eciam sine vestibus sacris et sine altari, quia dominus ait ,Hec quocienscunque feceritis‘ etc Peccant autem enormiter, qui solempnitates debitas pretermittunt. Hec ille. Idem dicit Thomas de Aq. sc.3): De substancia huius sacra- menti sunt quatuor, primo quod consecrans eukaristiam sit sacerdos, secundum panis et vinum, tercium intencio consecrantis, quartum forma verborum. Hec Thomas de ver. theol. lib. VI. cap. 11c). Albertus M. super canonem misse dicit: Dicendum videtur quod altare consecratum est de ydoneitate sacrificii, sed non de ne- 1) c. 67. — 2) Který spis tu cituje Jakoubek, nepoznávám. — 3) Není Tomáš Aq, nýbrž Hugo Strassburský ve vyd. spisů Bonaventurových, Řím 1596, str. 822b. a) psáno: Sexginus. — b) U toho: nenye tak buoh wye czo ma byti. — c) — Za tim: haday czot gest. (150)
Item papa Higinusa) ordinavit „Agnus dei“ dici ad missam in fraccione hostie a. d. 189.b) Nota: Sixtus papa primo ordinavit missam supra altare celebrandam a. d. 271. Item Gelasius papa ordinavit oraciones et tractus, ymnos, prefaciones etc. a. d. 494. De cons. dist. I ex conc. Carthag 1): Episcopus nullum pro- hibeat ingredi ecclesiam et audire verbum dei, sive gentilem sive hereticum sive Judeum, usque ad missam cathecuminorum. 90b Quidam doctor in suo scripto dicit2): „Ad eukaristiam confi- ciendam quatuor sunt necessaria, sc. puritas materie, quia dominus comparavit se frumento dicens. Nisi granum frumenti“ etc. Si autem grana alterius generis commixta fuerint [et] periculum est, quod nec tam granum paucum sit, ut penitus absorbeatur a frumento, inde non conficitur sacramentum. Secundo ordo est necessarius, quia nonnisi sacerdos conficere potest. Tercio eciam verba a domino dicta et ab ecclesia statuta necessaria sunt, quia sine illis non conficitur eukaristia. Quarto requiritur intencio, ut si aliquis ludendo diceret verba sacra, non tamen conficit sacramentum. Attendenda eciam est mundicia vini, ne sit acetosum, nam ex aceto non creditur confici sacramentum. Item debet aqua in tam modica quantitate apponi, ut absorbeatur a vino. Apponitur autem ideo aqua, quia de latere domini fluxit sanguis et aqua. Hec quatuor supradicta sc. materia, verba, ordo et intencio quandocunque con/ currunt, conficitur sacramentum quacunque hora, quocunque loco, eciam sine vestibus sacris et sine altari, quia dominus ait ,Hec quocienscunque feceritis‘ etc Peccant autem enormiter, qui solempnitates debitas pretermittunt. Hec ille. Idem dicit Thomas de Aq. sc.3): De substancia huius sacra- menti sunt quatuor, primo quod consecrans eukaristiam sit sacerdos, secundum panis et vinum, tercium intencio consecrantis, quartum forma verborum. Hec Thomas de ver. theol. lib. VI. cap. 11c). Albertus M. super canonem misse dicit: Dicendum videtur quod altare consecratum est de ydoneitate sacrificii, sed non de ne- 1) c. 67. — 2) Který spis tu cituje Jakoubek, nepoznávám. — 3) Není Tomáš Aq, nýbrž Hugo Strassburský ve vyd. spisů Bonaventurových, Řím 1596, str. 822b. a) psáno: Sexginus. — b) U toho: nenye tak buoh wye czo ma byti. — c) — Za tim: haday czot gest. (150)
Strana 151
cessitate. Sicut in V. T. sacrificia alibi quam in templo vel altari frequenter a patriarchis sunt oblata, sic erat de isto sacrificio di- vino in primitiva ecclesia Item infra dicit idem: Dicendum quod locus deditus sacrificio est altare, sed non est necessarius. Idem infra: Ideo oblacio in altari accepta fit, extra autem altare et tem- plum si presumitur offerri, tunc quidem oblatum sanctum et bonum et divinum corpus domini, sed oblacio, que est offerentis accio, non est accepta. Et infra: Dicendum est, quod non propter hoc con- secracio altaris est instituta, quia sine ea non potest confici sacra- mentum, quia consecracio confertur altari, ut sit ydonea mensa tanto sacramento. Idem eciam intelligendum est de calicis consecracione. Item nulli alteri sacramento de necessitate est aliquis deputatus certus locus, ut baptismus in ecclesia vel extra fieri potest: ergo a simili in isto sacramento eukaristie locus templi vel altaris non videtur esse de necessitate, cum locus et tempus sint sibi extrinseca et per accidens huic integro sacramento. Item Christus mensam, super quam comedit, in altare non consecravit et tamen confecit. Cum ergo Christi accio nostra sit instruccio, eciam sacerdos in altari non con- secrato potest conficere. Et eadem videtur racio de calice non consecrato. Item XII. q. c. Aurum) dicitur sub auctoritate Ambrosii, quod sacramenta Christi preciosum ornatum non requirunt. Timui, inquis, ne in templo dei ornatus deesset. Respondet supradictus: Aurum sacramenta non querunt neque auro placent que auro non emuntur. Ornatus sacramentorum redempcio captivorum est. Et vere illa sunt vasa preciosa, que redimunt animas a morte. Ille verus thesaurus est domini, qui operatur, quod sanguis eius operatus est. Hec Ambrosius. Si ergo sacramenta non requirunt ornamenta aurea, eadem racione nec alia ornamenta preciosa vestimentorum quo- rumcunque. Item ibidem Jeronimus dicit:2) „Neque vero michi dives in Judea templum, mensam, lucernas, thuribula, patellas, scyphos, mor- tariola et cetera ex auro fabrefacta. Tunc hec probabantur a domino, quando sacerdotes hostias immolabant et sanguis pecudum erat re- missio peccatorum, quamquam hec omnia precesserint in figura, scripta autem sint propter nos, in quos fines seculorum devenerunt. Nunc vero, cum paupertatem domus sue pauper dominus dedicarit, 1) c. 70. — 2) c. 71. Gloria episcopi § 1. Cituje Kronika táb. na m. uv. 499 n. Co je v Kronice, dávám do znamének uvozovacích. (151)
cessitate. Sicut in V. T. sacrificia alibi quam in templo vel altari frequenter a patriarchis sunt oblata, sic erat de isto sacrificio di- vino in primitiva ecclesia Item infra dicit idem: Dicendum quod locus deditus sacrificio est altare, sed non est necessarius. Idem infra: Ideo oblacio in altari accepta fit, extra autem altare et tem- plum si presumitur offerri, tunc quidem oblatum sanctum et bonum et divinum corpus domini, sed oblacio, que est offerentis accio, non est accepta. Et infra: Dicendum est, quod non propter hoc con- secracio altaris est instituta, quia sine ea non potest confici sacra- mentum, quia consecracio confertur altari, ut sit ydonea mensa tanto sacramento. Idem eciam intelligendum est de calicis consecracione. Item nulli alteri sacramento de necessitate est aliquis deputatus certus locus, ut baptismus in ecclesia vel extra fieri potest: ergo a simili in isto sacramento eukaristie locus templi vel altaris non videtur esse de necessitate, cum locus et tempus sint sibi extrinseca et per accidens huic integro sacramento. Item Christus mensam, super quam comedit, in altare non consecravit et tamen confecit. Cum ergo Christi accio nostra sit instruccio, eciam sacerdos in altari non con- secrato potest conficere. Et eadem videtur racio de calice non consecrato. Item XII. q. c. Aurum) dicitur sub auctoritate Ambrosii, quod sacramenta Christi preciosum ornatum non requirunt. Timui, inquis, ne in templo dei ornatus deesset. Respondet supradictus: Aurum sacramenta non querunt neque auro placent que auro non emuntur. Ornatus sacramentorum redempcio captivorum est. Et vere illa sunt vasa preciosa, que redimunt animas a morte. Ille verus thesaurus est domini, qui operatur, quod sanguis eius operatus est. Hec Ambrosius. Si ergo sacramenta non requirunt ornamenta aurea, eadem racione nec alia ornamenta preciosa vestimentorum quo- rumcunque. Item ibidem Jeronimus dicit:2) „Neque vero michi dives in Judea templum, mensam, lucernas, thuribula, patellas, scyphos, mor- tariola et cetera ex auro fabrefacta. Tunc hec probabantur a domino, quando sacerdotes hostias immolabant et sanguis pecudum erat re- missio peccatorum, quamquam hec omnia precesserint in figura, scripta autem sint propter nos, in quos fines seculorum devenerunt. Nunc vero, cum paupertatem domus sue pauper dominus dedicarit, 1) c. 70. — 2) c. 71. Gloria episcopi § 1. Cituje Kronika táb. na m. uv. 499 n. Co je v Kronice, dávám do znamének uvozovacích. (151)
Strana 152
portemus crucem et divicias lutum putemus“. „Eccel) quod cultus divinus, qui debet fieri in spiritu et veritate, similiter ewangelica ministracio sacramentorum non requirunt ritum splendidum vel ornatum preciosum vestimentorum. Item statutum est ecclesie antique et bene, quod fideles vo- lentes ad communionem eukaristie accedere, communiter mane ieiuni, neque cibum neque potum corporis sumentes, accedant hu- militer et devote. Et tamen isto laudabili statuto non obstante tempore necessitatis et infirmitatis post prandium vel post cenam, post comestionem et bibicionem corporalem et animalem fideles possunt meritorie et debent sacramenta sumere et spiritualiter corpus domini sub specie panis et sanguinem eius sub specie vini. Sic ex eadem racione, quamvis sit laudabilis consuetudo et statutum in ecclesia in altari, in ornato et ceteris vestibus ad hoc usitatis consuetum est missare et conficere ac aliis ministrare, ut patet de cons. dist. 1, tamen tempore necessitatis, dum talia usitata ornamenta non possunt haberi co- modose, sine talibus in confeccione vel ministracione sacramentorum satis est quod substancialia et es- sencialia misse observentur. Ideo de cons. dist. I. circa prin- cipium2) dicitur: Multo magis nos, quibüs veritas patefacta est et gracia per Jesum Christum data est, templa domino edificare et prout melius possumus ornare eaque divinis precibus et sanctis unccionibus suis cum altaribus et vasis, vestibus quoque et reliquis ad divinum cultum explendum utensilibus devote et solenniter sacrare et non in aliis locis quam in domino sacratis ab episcopis et non a chorepiscopis, qui sepe prohibiti sunt, et sequitur ad propositum: nisi ut pre- dictum est, summa exigente necessitate missas celebrare vel sacrificia domino offerre; et hec si summa necessitas compulerit, non in domibus offere prohibita sunt.a) Et patet ista fidelis sentencia ad approbacionem primitive ecclesie; nam sic primitiva ecclesia observavit. Sic enim „dicitur3) Act. Il 4), quod erant frangentes circa domos panes i. e. sacramentalem et quod sumebant cibum cum exultacione et simpli- citate cordis collaudantes dominum et habentes graciam ad omnem plebem. Et quod ex hoc non est timendum, quod occasione 1) Kronika táb. na m. uv. 563. — 2) c. 2. § 2. — 3) Kronika táb. na m. uv. 496 (jen obsah). — 4) v. 42. 46. a) Tak! Dekret má: non in domibus — quia in sacris canonibus sacrificia in domibus offerri prohibita sunt — sed in tabernaculis divinis precibus a pon- tificibus dicatis et in mensis domino sacratis. (152)
portemus crucem et divicias lutum putemus“. „Eccel) quod cultus divinus, qui debet fieri in spiritu et veritate, similiter ewangelica ministracio sacramentorum non requirunt ritum splendidum vel ornatum preciosum vestimentorum. Item statutum est ecclesie antique et bene, quod fideles vo- lentes ad communionem eukaristie accedere, communiter mane ieiuni, neque cibum neque potum corporis sumentes, accedant hu- militer et devote. Et tamen isto laudabili statuto non obstante tempore necessitatis et infirmitatis post prandium vel post cenam, post comestionem et bibicionem corporalem et animalem fideles possunt meritorie et debent sacramenta sumere et spiritualiter corpus domini sub specie panis et sanguinem eius sub specie vini. Sic ex eadem racione, quamvis sit laudabilis consuetudo et statutum in ecclesia in altari, in ornato et ceteris vestibus ad hoc usitatis consuetum est missare et conficere ac aliis ministrare, ut patet de cons. dist. 1, tamen tempore necessitatis, dum talia usitata ornamenta non possunt haberi co- modose, sine talibus in confeccione vel ministracione sacramentorum satis est quod substancialia et es- sencialia misse observentur. Ideo de cons. dist. I. circa prin- cipium2) dicitur: Multo magis nos, quibüs veritas patefacta est et gracia per Jesum Christum data est, templa domino edificare et prout melius possumus ornare eaque divinis precibus et sanctis unccionibus suis cum altaribus et vasis, vestibus quoque et reliquis ad divinum cultum explendum utensilibus devote et solenniter sacrare et non in aliis locis quam in domino sacratis ab episcopis et non a chorepiscopis, qui sepe prohibiti sunt, et sequitur ad propositum: nisi ut pre- dictum est, summa exigente necessitate missas celebrare vel sacrificia domino offerre; et hec si summa necessitas compulerit, non in domibus offere prohibita sunt.a) Et patet ista fidelis sentencia ad approbacionem primitive ecclesie; nam sic primitiva ecclesia observavit. Sic enim „dicitur3) Act. Il 4), quod erant frangentes circa domos panes i. e. sacramentalem et quod sumebant cibum cum exultacione et simpli- citate cordis collaudantes dominum et habentes graciam ad omnem plebem. Et quod ex hoc non est timendum, quod occasione 1) Kronika táb. na m. uv. 563. — 2) c. 2. § 2. — 3) Kronika táb. na m. uv. 496 (jen obsah). — 4) v. 42. 46. a) Tak! Dekret má: non in domibus — quia in sacris canonibus sacrificia in domibus offerri prohibita sunt — sed in tabernaculis divinis precibus a pon- tificibus dicatis et in mensis domino sacratis. (152)
Strana 153
scandali multi electi abirent retrorsum, sed magis sperandum est, quod fideles augebuntur et confortabuntur in domino, quamvis re- probi in peius semper proficiant: ideo sequitur Act. II.1) : Dominus autem augebat, qui salvi fierent, quotidie inidipsum". Item secundum ewangelicum2) Hoc quocienscunque feceritis, facite in meam commemoracionem tangitur libertas accedendi tempore necessitatis in quocunque tempore vel loco ad corpus domini et sanguinem preciosum et frequentacionem ad ea innuit et excitat. Item „aliquando3) sancti missando conficiebant communiter sine vestibus exterioribus iam ad hoc con- suetis et consuetudine et adinvencione hominum deputatis et in hoc non peccaverunt, cum tunc maxime in omnibus agendis et precipue circa procuracionem salutis animarum, circa confeccionem et ministracionem sacramentorum spiritu dei agebantur“: „ergo4) eadem racione et nunc valde possibile est, quod sacerdotes Christi eodem spiritu agitati sicut olim sancti et eadem urgente caritate sine talibus vestibus consuetis et ecclesiasticis tempore nèces- sitatis circa infirmos vel alios, dum alius modus conveniencior non potest haberi, conficiant [et] infirmis vel desiderantibus fidelibus ministrent.“ Tenet argumentum a simili, quia si idem spiritus ad hoc te moveret fet eedem circumstancie, qualiter non eodem modo fieret sicut olym? Et antecedens patet, sc. quod olym ita sine vestibus talibus conficiebant, tempore sc. primitive ecclesie, patet hoc ex Cronica, que intitulatur Flores temporum, 1 ubi dicitur, quod Clemens papa instituit sacerdotes in missa sacris uti vestibus et episcopos uti baculo pastorali, et cetera plura ibidem posita instituit, que ante hoc non fuerunt ita communiter tenta, sicut post hanc institucionem. Nec talis institucio obligat sacerdotes ad semper sub pena peccati mortalis, quia minime tempore necessitatis propter implecionem ewangelice observancie non ligat ista institucio. 92a Et sicut ostenditur, quod sine talibus vestibus, sic sine illa vel extra illam ecclesiam dedicatam et preter altare in ecclesia in articulo necessitatis sacerdotes Christi possunt conficere sacramenta et sic ea fidelibus ministrare, cum dominus noster et sui apostoli pluries et communiter extra huiusmodi ecclesias et altaria conficiebant sacramenta et sic ea 1) v. 47. — 2) I. Kor. II, 25. — 3) Kronika táb. na m. uv. 489, 554, 563. — 4) Kronika táb. na m. uv. 545, 563. (153)
scandali multi electi abirent retrorsum, sed magis sperandum est, quod fideles augebuntur et confortabuntur in domino, quamvis re- probi in peius semper proficiant: ideo sequitur Act. II.1) : Dominus autem augebat, qui salvi fierent, quotidie inidipsum". Item secundum ewangelicum2) Hoc quocienscunque feceritis, facite in meam commemoracionem tangitur libertas accedendi tempore necessitatis in quocunque tempore vel loco ad corpus domini et sanguinem preciosum et frequentacionem ad ea innuit et excitat. Item „aliquando3) sancti missando conficiebant communiter sine vestibus exterioribus iam ad hoc con- suetis et consuetudine et adinvencione hominum deputatis et in hoc non peccaverunt, cum tunc maxime in omnibus agendis et precipue circa procuracionem salutis animarum, circa confeccionem et ministracionem sacramentorum spiritu dei agebantur“: „ergo4) eadem racione et nunc valde possibile est, quod sacerdotes Christi eodem spiritu agitati sicut olim sancti et eadem urgente caritate sine talibus vestibus consuetis et ecclesiasticis tempore nèces- sitatis circa infirmos vel alios, dum alius modus conveniencior non potest haberi, conficiant [et] infirmis vel desiderantibus fidelibus ministrent.“ Tenet argumentum a simili, quia si idem spiritus ad hoc te moveret fet eedem circumstancie, qualiter non eodem modo fieret sicut olym? Et antecedens patet, sc. quod olym ita sine vestibus talibus conficiebant, tempore sc. primitive ecclesie, patet hoc ex Cronica, que intitulatur Flores temporum, 1 ubi dicitur, quod Clemens papa instituit sacerdotes in missa sacris uti vestibus et episcopos uti baculo pastorali, et cetera plura ibidem posita instituit, que ante hoc non fuerunt ita communiter tenta, sicut post hanc institucionem. Nec talis institucio obligat sacerdotes ad semper sub pena peccati mortalis, quia minime tempore necessitatis propter implecionem ewangelice observancie non ligat ista institucio. 92a Et sicut ostenditur, quod sine talibus vestibus, sic sine illa vel extra illam ecclesiam dedicatam et preter altare in ecclesia in articulo necessitatis sacerdotes Christi possunt conficere sacramenta et sic ea fidelibus ministrare, cum dominus noster et sui apostoli pluries et communiter extra huiusmodi ecclesias et altaria conficiebant sacramenta et sic ea 1) v. 47. — 2) I. Kor. II, 25. — 3) Kronika táb. na m. uv. 489, 554, 563. — 4) Kronika táb. na m. uv. 545, 563. (153)
Strana 154
fidelibus ministrabant, substancialia semper in talibus necessario observando. Et sicut olym, ut patet ex supradicta cronica, missa fidelibus solummodo hebraice celebrabatur et anno postea Troyani imperii XII. missa in greco ydiomate celebrari cepit, quia antea solum- modo hebraice celebrabatur, sic postea eadem racione mutatum est, quod missa in latino celebraretur et bene: sic eciam ad utiiitatem ifidelium factum est, ut et in slawonico missa lege- retur. Et si illud desiderium in cordibus plebium iam movetur et verisimiliter eadem utilitas salutis proveniret, ne- cessitate currente posset in bohemico propter multi- tudinem audiencium celebrari vel ewangelium et epistola et alia audientibus in bohemico expresse legi, eo quod plus possent sic in materna lingua audiendo legem dei edificari, quam in latino audiendo et nichil intelligendo. Si hec possunt fieri et sic variari tempore ne- cessitatis, quare non in tempore necessitatis sacerdotes Christi sine vestibus consuetis extra ecclesias per domos possunt conficere et fidelibus ministrare? 92b Item ut in eadem supradicta cronica legitur, quod Sixtus I.1) papa sextus a. d. CXXIX constituit ,Sanctus‘ decantari et ne mulier tangat calicem vel corporale, quod precepit non esse de serico sed de lino. Similiter Theleforus2) septimus in suo papatu statuit ,Gloria in excelsis', I usque ,laudamus te‘ et postea Hy- larius3) residuum addidit. Hic eciam constituit tres missas celebrari in Nativitate et quod alio tempore nullus celebraret ante terciam, quod hodie non tenetur. Ista ante constitucionem horum paparum non tenebantur pro lege, sc. quod mulieres non tangerent calices vel corporalia et alia similia, et postea per homines pro lege sunt fidelibus imposita. Qualiter ergo eciam per homines tales hominum leges per temporum intervalla certis ex causis non possent raciona- biliter immutari? Et idem est iudicium de confeccione et ministra- cione sacramentorum, prout supra dictum est. Item sacramentum baptismi extra ecclesiam sine consueto ritu cerimoniali tempore necessitatis potest ministrari, ut patet per observanciam ecclesie, ergo et sacerdotatis confeccio eukaristie et eius ministracio extra ecclesiam potest fieri fidelibus tempore ne- cessitatis. 1) Asi 115—125. — 2) Místo: Telesforus (asi 125—136). — 3) Patrně místo Hyginus (asi 136—140). (154)
fidelibus ministrabant, substancialia semper in talibus necessario observando. Et sicut olym, ut patet ex supradicta cronica, missa fidelibus solummodo hebraice celebrabatur et anno postea Troyani imperii XII. missa in greco ydiomate celebrari cepit, quia antea solum- modo hebraice celebrabatur, sic postea eadem racione mutatum est, quod missa in latino celebraretur et bene: sic eciam ad utiiitatem ifidelium factum est, ut et in slawonico missa lege- retur. Et si illud desiderium in cordibus plebium iam movetur et verisimiliter eadem utilitas salutis proveniret, ne- cessitate currente posset in bohemico propter multi- tudinem audiencium celebrari vel ewangelium et epistola et alia audientibus in bohemico expresse legi, eo quod plus possent sic in materna lingua audiendo legem dei edificari, quam in latino audiendo et nichil intelligendo. Si hec possunt fieri et sic variari tempore ne- cessitatis, quare non in tempore necessitatis sacerdotes Christi sine vestibus consuetis extra ecclesias per domos possunt conficere et fidelibus ministrare? 92b Item ut in eadem supradicta cronica legitur, quod Sixtus I.1) papa sextus a. d. CXXIX constituit ,Sanctus‘ decantari et ne mulier tangat calicem vel corporale, quod precepit non esse de serico sed de lino. Similiter Theleforus2) septimus in suo papatu statuit ,Gloria in excelsis', I usque ,laudamus te‘ et postea Hy- larius3) residuum addidit. Hic eciam constituit tres missas celebrari in Nativitate et quod alio tempore nullus celebraret ante terciam, quod hodie non tenetur. Ista ante constitucionem horum paparum non tenebantur pro lege, sc. quod mulieres non tangerent calices vel corporalia et alia similia, et postea per homines pro lege sunt fidelibus imposita. Qualiter ergo eciam per homines tales hominum leges per temporum intervalla certis ex causis non possent raciona- biliter immutari? Et idem est iudicium de confeccione et ministra- cione sacramentorum, prout supra dictum est. Item sacramentum baptismi extra ecclesiam sine consueto ritu cerimoniali tempore necessitatis potest ministrari, ut patet per observanciam ecclesie, ergo et sacerdotatis confeccio eukaristie et eius ministracio extra ecclesiam potest fieri fidelibus tempore ne- cessitatis. 1) Asi 115—125. — 2) Místo: Telesforus (asi 125—136). — 3) Patrně místo Hyginus (asi 136—140). (154)
Strana 155
Item Severinusl) papa, ut supra dicitur, a. d. CXXIX con- stituit, ut calix et omnia vasa sacra vitrea sint, quod in universa ecclesia servabatur, et tamen ista postea institucio immutata est. Qualiter ergo institucio vel consuetudo de confeccione eukaristie sacerdotibus Christi in vestibus ad hoc dicatisa) non posset racio- nabiliter immutari tempore necessitatis cum loco templi et altaris! Ymo ut dicitur de cons. dist. I2), interrogatus b. Bonifacius episcopus, si liceret in vasis ligneis sacramenta conficere, respondit: quondam sacerdotes non aureis sed ligneis calicibus utebantur. Refert eciam de hoc b. Bernhardus3), quod in partibus Campanie fuit quidam episcopus mire et magne devocionis nomine Pius, cuius vita et sanctitas per totum illud regnum fuit divulgata. Hic cum febricitaret et graviter sincopisaret et fere ad mortem tendebat, dictum est ei in sompniis, ut mitteret ad quendam sacerdotem nomine Justinum non longe in heremo habitantem, qui tante de- vocionis extitit, ut quasi semper et continuus in communicacione dominici corporis et sanguinis fuerat (!) et in eo nimium delectatus est. Qui quidem episcopus misit ad eundem presbiterum nunccium rogans, ut peracto divino officio ablueret calicem vimineum de ligno! vitis factum et illam [ablucionem] sibi per nunccium destinaret ad percipiendum, quia spero, quod quam cito illud percepero, sanus ero. Qui presbiter ad nunccium dixit: �Utquid dominus meus, vir sanctitate, moribus et vita pollens, me temptare conatur?' sic 'quod nunccium a se repudiavit et a se vacuum ire permisit. Qui veniens episcopo suo ista nuncciavit, qui iterum atque iterum predictum nunceium ad eum remisit, rogans adhuc obnixius, ut ablucionem de calice suo ei daret. Qui credens se fore derisum, dare noluit. Nunccius veniens omnia verba sacerdotis episcopo retulit, quod ablucionem nullo modo dare vellet. Et tunc episcopus, cum iam quasi ad mortem pre infirmitate tenderet, dixit nunccio: Vade adhuc et roga, ut saltem recepto calice suo vimineo usque ad me properet et me corpore sacratissimo et sanguine ex calice procuret. Qui veniens mox ut eum corpore et sanguine de calice suo ligneo procuravit, statim sanus fiebat. Post b. Bernhardus ad sua verba prorupit ita dicens: ,O quam pulcrum et honestum deoque accep- tabile non superbire in calicibus et ciphis aureis et argenteis, quod frequenter calix aureus vel argenteus, gemmis et lapidibus ornatus, 93a 1) Místo Zephyrinus (199—217). — 2) c. 44. — 3) Není u Bernarda a v Dialozích Rehořových také nenalézám. a) Psáno: donatis. (155)
Item Severinusl) papa, ut supra dicitur, a. d. CXXIX con- stituit, ut calix et omnia vasa sacra vitrea sint, quod in universa ecclesia servabatur, et tamen ista postea institucio immutata est. Qualiter ergo institucio vel consuetudo de confeccione eukaristie sacerdotibus Christi in vestibus ad hoc dicatisa) non posset racio- nabiliter immutari tempore necessitatis cum loco templi et altaris! Ymo ut dicitur de cons. dist. I2), interrogatus b. Bonifacius episcopus, si liceret in vasis ligneis sacramenta conficere, respondit: quondam sacerdotes non aureis sed ligneis calicibus utebantur. Refert eciam de hoc b. Bernhardus3), quod in partibus Campanie fuit quidam episcopus mire et magne devocionis nomine Pius, cuius vita et sanctitas per totum illud regnum fuit divulgata. Hic cum febricitaret et graviter sincopisaret et fere ad mortem tendebat, dictum est ei in sompniis, ut mitteret ad quendam sacerdotem nomine Justinum non longe in heremo habitantem, qui tante de- vocionis extitit, ut quasi semper et continuus in communicacione dominici corporis et sanguinis fuerat (!) et in eo nimium delectatus est. Qui quidem episcopus misit ad eundem presbiterum nunccium rogans, ut peracto divino officio ablueret calicem vimineum de ligno! vitis factum et illam [ablucionem] sibi per nunccium destinaret ad percipiendum, quia spero, quod quam cito illud percepero, sanus ero. Qui presbiter ad nunccium dixit: �Utquid dominus meus, vir sanctitate, moribus et vita pollens, me temptare conatur?' sic 'quod nunccium a se repudiavit et a se vacuum ire permisit. Qui veniens episcopo suo ista nuncciavit, qui iterum atque iterum predictum nunceium ad eum remisit, rogans adhuc obnixius, ut ablucionem de calice suo ei daret. Qui credens se fore derisum, dare noluit. Nunccius veniens omnia verba sacerdotis episcopo retulit, quod ablucionem nullo modo dare vellet. Et tunc episcopus, cum iam quasi ad mortem pre infirmitate tenderet, dixit nunccio: Vade adhuc et roga, ut saltem recepto calice suo vimineo usque ad me properet et me corpore sacratissimo et sanguine ex calice procuret. Qui veniens mox ut eum corpore et sanguine de calice suo ligneo procuravit, statim sanus fiebat. Post b. Bernhardus ad sua verba prorupit ita dicens: ,O quam pulcrum et honestum deoque accep- tabile non superbire in calicibus et ciphis aureis et argenteis, quod frequenter calix aureus vel argenteus, gemmis et lapidibus ornatus, 93a 1) Místo Zephyrinus (199—217). — 2) c. 44. — 3) Není u Bernarda a v Dialozích Rehořových také nenalézám. a) Psáno: donatis. (155)
Strana 156
in peragendis divinis maiorem prestat admiracionem quam de- vocionem!" Sicque „tempore1) primitive ecclesie et post per multa annorum curricula ligneis usi sunt calicibus et bene tunc erat. Nam tunc calices erant lignei et sacerdotes aurei et argentei, post vero calices aurei et argentei et sacerdotes lignei“, nam quodammodo sunt porosi, a quibus tota sanctitas et devocio defluxit. Si ergo prius sancte et bene utebantur sacerdotes calicibus ligneis, videtur quod eciam et iam sublato auro et argento et pauperibus distributo vel alias pro utilitate rei- publice converso sacerdotes sancte et meritorie possunt uti calicibus ligneis, cum, ut videtur, nec Christus habuit tunc aurum in cena ante mortem ad ministrandum san- guinem suum sub specie vini. Et presertim tempore neces- sitatis. Et si hec possunt vasa variari, qualiter non loca eccle- siarum quoad confeccionem vel ministracionem eukaristie eciam 93b racionabiliter non possent immutari in articulo necessitatis? Sic ut legitur in eadem cronica Calixtus2) XVus a. d. CCXVIII primo cimiterium instituit et Urbanus XVIus postea omnia vasa altaris esse aurea, argentea vel stagnea. Item idem fieri confirma- cionem cum crismate instituit, que prius fiebat cum manuum impo- sicione sine crismacione. Si ergo ista variabantur per temporis successionem, qualiter non et hodie tales instituciones paparum circa confeccionem et ministracionem presertim tempore neces- sitatis possent immutari et racionabiliter fieri sine vestibus consuetis ad hoc et extra ecclesiam per domos vel alibi? Item Silvester3) a. d. CCCXVI sedit annis XVII mensibus X; hic constituit altarium, ecclesiarum, cimiteriorum dedicaciones et ut calix unccione crismatis consecretur, item ,Kyrie eleyson, Christe eleyson' constituit decantari in missa, que omnia prius ante has constituciones non obligabantur fieri tamquam ex lege neque fiebant, et ecclesie dum fiebant et cimiteria et altaria sine consecracionibus fiebant. Quare nunc tempore necessitatis similiter non fieret? Innocencius4) a. d. CCCCVII constituit pacis osculum dari loco communionis et ante Agnus dei dici ,Pax domini sit semper vobiscum‘. Hic „statuit5) oleo ad usus infirmorum consecrato ab — 1) Kronika táb. na m. uv. 555 uvádí jako citát z Rationale Vilémova. 2) Kalixt I. (217—222). — 3) 314—335. — 4) 401—417. — 5) Kronika táb. na m. uv. 612. (156)
in peragendis divinis maiorem prestat admiracionem quam de- vocionem!" Sicque „tempore1) primitive ecclesie et post per multa annorum curricula ligneis usi sunt calicibus et bene tunc erat. Nam tunc calices erant lignei et sacerdotes aurei et argentei, post vero calices aurei et argentei et sacerdotes lignei“, nam quodammodo sunt porosi, a quibus tota sanctitas et devocio defluxit. Si ergo prius sancte et bene utebantur sacerdotes calicibus ligneis, videtur quod eciam et iam sublato auro et argento et pauperibus distributo vel alias pro utilitate rei- publice converso sacerdotes sancte et meritorie possunt uti calicibus ligneis, cum, ut videtur, nec Christus habuit tunc aurum in cena ante mortem ad ministrandum san- guinem suum sub specie vini. Et presertim tempore neces- sitatis. Et si hec possunt vasa variari, qualiter non loca eccle- siarum quoad confeccionem vel ministracionem eukaristie eciam 93b racionabiliter non possent immutari in articulo necessitatis? Sic ut legitur in eadem cronica Calixtus2) XVus a. d. CCXVIII primo cimiterium instituit et Urbanus XVIus postea omnia vasa altaris esse aurea, argentea vel stagnea. Item idem fieri confirma- cionem cum crismate instituit, que prius fiebat cum manuum impo- sicione sine crismacione. Si ergo ista variabantur per temporis successionem, qualiter non et hodie tales instituciones paparum circa confeccionem et ministracionem presertim tempore neces- sitatis possent immutari et racionabiliter fieri sine vestibus consuetis ad hoc et extra ecclesiam per domos vel alibi? Item Silvester3) a. d. CCCXVI sedit annis XVII mensibus X; hic constituit altarium, ecclesiarum, cimiteriorum dedicaciones et ut calix unccione crismatis consecretur, item ,Kyrie eleyson, Christe eleyson' constituit decantari in missa, que omnia prius ante has constituciones non obligabantur fieri tamquam ex lege neque fiebant, et ecclesie dum fiebant et cimiteria et altaria sine consecracionibus fiebant. Quare nunc tempore necessitatis similiter non fieret? Innocencius4) a. d. CCCCVII constituit pacis osculum dari loco communionis et ante Agnus dei dici ,Pax domini sit semper vobiscum‘. Hic „statuit5) oleo ad usus infirmorum consecrato ab — 1) Kronika táb. na m. uv. 555 uvádí jako citát z Rationale Vilémova. 2) Kalixt I. (217—222). — 3) 314—335. — 4) 401—417. — 5) Kronika táb. na m. uv. 612. (156)
Strana 157
episcopo uti non tantum presbiteris, sed eciam omnibus aliis christianis“ eciam tempore interdicti. Sed Innocencius III. hoc fieri prohibuit. — Leo papa I.1) in missa statuit dicere ,Orate pro me fratres‘ etc. — Item Felix III.2) instituit ecclesias ab episcopis dedicari et non ab aliis indifferenter sacerdotibus. — Item G ela- sius I.3) a. d. CCCCXCVI composuit canonem et IX prefaciones, quosdam tractus, ymnos et collectas, que prius non observabantur. — Item Felix IV.4) constituit, quod anniversarius dies dedicacionis ecclesiarum et altarium singulis annis solempniter celebretur. Item Pelagius II.5) a. d. DLXVIII constituit, ut memoria defun- ctorum fiat in omni missa post elevacionem hostie salutaris. Ecce quanta varietas per successum temporis constitucionum paparum, que a multis reputantur tamquam ewangelium de neces- sitate tenenda! Sed notum debet esse fidelibus, quod licet talia et alia quam plurima antiquata consuetudine observentur, tamen debitis circumstanciis occurrentibus tempore necessitatis possunt racionabiliter immutari. 942 Item verus sacerdos Christi, ex quo habet potestam con- ficiendi sine vestibus et extra ecclesiam, tunc utique potest conficere in vera fide prehabitis ad hoc substancialibus requisitis — igitur potest hoc facere meritorie et fructuose aliis ad salutem et per consequens caritate urgente. Sed quando hoc possunt facere extra ecclesiam, nisi tempore necessitatis infirmis vel aliis advenis desiderantibus extra eciam ritum communem misse? Ideo dicit Gwylhelmus de Monte Lauduno, quod voluit deus, quod ubicunque presbiter diceret verba consecracionis et hoc quocies tale quid fieret h. e. quocies panis invenitur, verbum sacerdotis, intencio eciam consecrandi et totum hoc coniungitur, tocies fit hoc sacramentum (de cons. dist. II. Quid sit sanguiso) et c. Panis7). Item sicut licet prohibitum sit communiter plures missas officiare et tamen in tempore necessitatis unus et idem potest plures missas legere eodem die (primum patet de cons. dist. I. Sufficits), ut postea ibidem): sic sine vestibus extra ecclesiam sine necessitate est prohibitum, sed non tempore necessitatis. De cons. dist. II. Utrum sub figura prope finem dicit Augu- stinus9): Credendum est, quod in verbis Christi sacramenta con- 1) 440—461. — 2) Felix II. (483—492). — 3) 492—496. — 4) Felix III. (526—530). — 5) 579—590. — 6) c. 83: — 7) c. 55. — s) c. 53. — 9) c. 72 § 2. et 3. Citováno již nahoře. „Studie a texty.“ (157) 12
episcopo uti non tantum presbiteris, sed eciam omnibus aliis christianis“ eciam tempore interdicti. Sed Innocencius III. hoc fieri prohibuit. — Leo papa I.1) in missa statuit dicere ,Orate pro me fratres‘ etc. — Item Felix III.2) instituit ecclesias ab episcopis dedicari et non ab aliis indifferenter sacerdotibus. — Item G ela- sius I.3) a. d. CCCCXCVI composuit canonem et IX prefaciones, quosdam tractus, ymnos et collectas, que prius non observabantur. — Item Felix IV.4) constituit, quod anniversarius dies dedicacionis ecclesiarum et altarium singulis annis solempniter celebretur. Item Pelagius II.5) a. d. DLXVIII constituit, ut memoria defun- ctorum fiat in omni missa post elevacionem hostie salutaris. Ecce quanta varietas per successum temporis constitucionum paparum, que a multis reputantur tamquam ewangelium de neces- sitate tenenda! Sed notum debet esse fidelibus, quod licet talia et alia quam plurima antiquata consuetudine observentur, tamen debitis circumstanciis occurrentibus tempore necessitatis possunt racionabiliter immutari. 942 Item verus sacerdos Christi, ex quo habet potestam con- ficiendi sine vestibus et extra ecclesiam, tunc utique potest conficere in vera fide prehabitis ad hoc substancialibus requisitis — igitur potest hoc facere meritorie et fructuose aliis ad salutem et per consequens caritate urgente. Sed quando hoc possunt facere extra ecclesiam, nisi tempore necessitatis infirmis vel aliis advenis desiderantibus extra eciam ritum communem misse? Ideo dicit Gwylhelmus de Monte Lauduno, quod voluit deus, quod ubicunque presbiter diceret verba consecracionis et hoc quocies tale quid fieret h. e. quocies panis invenitur, verbum sacerdotis, intencio eciam consecrandi et totum hoc coniungitur, tocies fit hoc sacramentum (de cons. dist. II. Quid sit sanguiso) et c. Panis7). Item sicut licet prohibitum sit communiter plures missas officiare et tamen in tempore necessitatis unus et idem potest plures missas legere eodem die (primum patet de cons. dist. I. Sufficits), ut postea ibidem): sic sine vestibus extra ecclesiam sine necessitate est prohibitum, sed non tempore necessitatis. De cons. dist. II. Utrum sub figura prope finem dicit Augu- stinus9): Credendum est, quod in verbis Christi sacramenta con- 1) 440—461. — 2) Felix II. (483—492). — 3) 492—496. — 4) Felix III. (526—530). — 5) 579—590. — 6) c. 83: — 7) c. 55. — s) c. 53. — 9) c. 72 § 2. et 3. Citováno již nahoře. „Studie a texty.“ (157) 12
Strana 158
ficiantur. Cuius enim potencia creantur prius, eius utique verbo ad melius procreantur. Reliqua omnia, que sacerdos dicit aut clerus chori cantat, nichil aliud quam laudes et graciarum acciones sunt aut certe obsecraciones et fidelium peticiones. Unde et sacerdos dicit prius ewangelistarum verba assumens: Qui pridie quam pateretur etc. Hec Augustinus. De cons. dist. I. in princ. Felix III1): consecracionem eccle- siarum et missarum celebracionem non alibi quam in sacratis domino locis absque magna necessitate fieri debere, liquet omnibus etc. et infra2): Si enim Judei . .. prohibita sunt. Item3) in nullo aliorum sacramentorum locus, in quo fit sacramentum, est de necessitate illius sacramenti, ita quod extra illum locum perfectum sacramentum fiat irritum et inane — ergo a simili, ut arguit Magnus Albertus, eciam in isto sacramento locus templi vel altaris non videtur esse de necessitate sacramenti. Item quia dominus mensam, super quam comedit, in altare non consecravit prius, et tamen confecit — cum ergo Christi accio nostra sit instruccio, eciam sacerdos in altari non consecrato potest conficere; et eadem est racio de calice non consecrato. Item, ut arguit Albertus M. de vestibus sacerdotalibus, quod sine eis sacerdos potest conficere, et hoc sic: quia „cum 4) Christi accio nostra sit instruccio [et] in nullo legitur ewangelistarum, quod vel Christus vestes sacerdotales in confeccione sacramenti induerit vel eciam quod apostolos induere fecerit, ergo Christus et apostoli sine talibus sacramenta confecerunt et per consequens adhuc sacerdotes absque talibus possunt eciam conficere". Ideo Magnus Albertus dicit ad talia et huiusmodi argumenta, quod altare consecratum est de ydoneitate sacrificii et non de ne- cessitate. Et ideo dicit Albertus, quod non propter hoc consecracio altaris est instituta, quia sine illa confici non possit sacramentum, quia consecracio confertur altari, ut sit ydonea mensa tanto sa- cramento. Et idem intelligendum est de calice consecrato. Et de vestibus sacerdotalibus dicit Albertus, quod „vestes5) sunt de bene esse, ut ostendant mundiciam et virtutes, que in tanto sacramenti misterio debent esse, et ad hoc eciam fuerunt in V. T. et quoad hoc benediccio vestium non est superflua. Si tamen sa- cerdos sine hiis celebrat sacramentum, ipse conficit sacramentum“. 1) c. 1. — 2) c. 2. Citováno již nahoře. — 3) Také toto a následující již dříve. — 4) Kronika táb. na m. uv. 554 n. — 5) Kronika táb. na m. uv. 556. (158)
ficiantur. Cuius enim potencia creantur prius, eius utique verbo ad melius procreantur. Reliqua omnia, que sacerdos dicit aut clerus chori cantat, nichil aliud quam laudes et graciarum acciones sunt aut certe obsecraciones et fidelium peticiones. Unde et sacerdos dicit prius ewangelistarum verba assumens: Qui pridie quam pateretur etc. Hec Augustinus. De cons. dist. I. in princ. Felix III1): consecracionem eccle- siarum et missarum celebracionem non alibi quam in sacratis domino locis absque magna necessitate fieri debere, liquet omnibus etc. et infra2): Si enim Judei . .. prohibita sunt. Item3) in nullo aliorum sacramentorum locus, in quo fit sacramentum, est de necessitate illius sacramenti, ita quod extra illum locum perfectum sacramentum fiat irritum et inane — ergo a simili, ut arguit Magnus Albertus, eciam in isto sacramento locus templi vel altaris non videtur esse de necessitate sacramenti. Item quia dominus mensam, super quam comedit, in altare non consecravit prius, et tamen confecit — cum ergo Christi accio nostra sit instruccio, eciam sacerdos in altari non consecrato potest conficere; et eadem est racio de calice non consecrato. Item, ut arguit Albertus M. de vestibus sacerdotalibus, quod sine eis sacerdos potest conficere, et hoc sic: quia „cum 4) Christi accio nostra sit instruccio [et] in nullo legitur ewangelistarum, quod vel Christus vestes sacerdotales in confeccione sacramenti induerit vel eciam quod apostolos induere fecerit, ergo Christus et apostoli sine talibus sacramenta confecerunt et per consequens adhuc sacerdotes absque talibus possunt eciam conficere". Ideo Magnus Albertus dicit ad talia et huiusmodi argumenta, quod altare consecratum est de ydoneitate sacrificii et non de ne- cessitate. Et ideo dicit Albertus, quod non propter hoc consecracio altaris est instituta, quia sine illa confici non possit sacramentum, quia consecracio confertur altari, ut sit ydonea mensa tanto sa- cramento. Et idem intelligendum est de calice consecrato. Et de vestibus sacerdotalibus dicit Albertus, quod „vestes5) sunt de bene esse, ut ostendant mundiciam et virtutes, que in tanto sacramenti misterio debent esse, et ad hoc eciam fuerunt in V. T. et quoad hoc benediccio vestium non est superflua. Si tamen sa- cerdos sine hiis celebrat sacramentum, ipse conficit sacramentum“. 1) c. 1. — 2) c. 2. Citováno již nahoře. — 3) Také toto a následující již dříve. — 4) Kronika táb. na m. uv. 554 n. — 5) Kronika táb. na m. uv. 556. (158)
Strana 159
Item in cronica Martimiani legitur: A. d. CCCXXXVIII. Tunc enim seviente persecucione ecclesia non erat in urbe necrepiscopalis stacio, sed ubicunque poterant, sive in criptis sive in cimiteriis subterraneis sive in domibus virorum fidelium vel mulierum missas celebrabant super illud altare ligneum, quod erat concavum sicut archa etc. Ecce in articulo necessitatis modus missandi vel conficiendi! Item in eadem cronica legitur ante circa principium, quod „postl) passionem domini anno sequenti b. Petrus apostolus, filius Johannis, provincie Galilee de vico Bethsayda, frater Andree, tenuit sacerdotalem kathedram in partibus orientis / annis 4 et 95a primam missam celebravit dicendo tantummodo ,Pater noster'. Hec ibidem. Ecce s. Petrus missacionem et con- feccionem suam circa divinissimum sacramentum sic curte faciens, nolens plus addere, reliquit hoc in exemplum posteris tamquam apostolus principalis“. Item doctor subtilis in IV. Sent. super dist. 8. q. 3. dicit, quod potest esse casus, in quo quasi generaliter licet accedere sc. ad communionem non ieiunum, sc. in casu infirmitatis gravis, quando periculum mortis immineret. Alius casus specialis est utpote in aliqua regione, ubi celebratur communiter in vino albo et minister preparat calicem sacerdoti et fundit ex negligencia aquam pro vino, talis post percepcionem advertit esse aquam, unde iste non posset illo die percipere sanguinem, si oporteret ieiunum esse suscipientem. Ideo dico, quod in isto casu teneretur sanguinem consecrare de novo, eo quod preceptum Christi et ecclesie de percepcione integri sa- cramenti est magis obligatorium quam de sumpcioae eiusdem ante alium cibum, et eciam ex racione sacramenti, quod in se est quoddam integrum ex duobus etc. Hec ille. Ex quo patet, quod secundum eum in casu oportet de novo sacramentum calicis consecrare sine primo; et qua racione hoc fieri potest in ecclesia, eadem racione in articulo ne- cessitatis extra ecclesiam circa graviter egrotantem deficiente missali et vestibus sacerdotalibus et ceteris pro decore misse ab hominibus institutis imminente periculo mortis. Ymo in die Parasceves cum percipitur eukaristia, in calice ponitur cum vino, et verisimile est, quod vinum tunc non confectum cicius descendit in ventrem quam illa particula hostie, que masti- catur — ergo ex consuetudine ecclesie sacerdos ibi percipit in altari eukaristiam non ieiunus. Qualiter in necessitate 1) Kronika táb. na m. uv. 489 n. (159) 12*
Item in cronica Martimiani legitur: A. d. CCCXXXVIII. Tunc enim seviente persecucione ecclesia non erat in urbe necrepiscopalis stacio, sed ubicunque poterant, sive in criptis sive in cimiteriis subterraneis sive in domibus virorum fidelium vel mulierum missas celebrabant super illud altare ligneum, quod erat concavum sicut archa etc. Ecce in articulo necessitatis modus missandi vel conficiendi! Item in eadem cronica legitur ante circa principium, quod „postl) passionem domini anno sequenti b. Petrus apostolus, filius Johannis, provincie Galilee de vico Bethsayda, frater Andree, tenuit sacerdotalem kathedram in partibus orientis / annis 4 et 95a primam missam celebravit dicendo tantummodo ,Pater noster'. Hec ibidem. Ecce s. Petrus missacionem et con- feccionem suam circa divinissimum sacramentum sic curte faciens, nolens plus addere, reliquit hoc in exemplum posteris tamquam apostolus principalis“. Item doctor subtilis in IV. Sent. super dist. 8. q. 3. dicit, quod potest esse casus, in quo quasi generaliter licet accedere sc. ad communionem non ieiunum, sc. in casu infirmitatis gravis, quando periculum mortis immineret. Alius casus specialis est utpote in aliqua regione, ubi celebratur communiter in vino albo et minister preparat calicem sacerdoti et fundit ex negligencia aquam pro vino, talis post percepcionem advertit esse aquam, unde iste non posset illo die percipere sanguinem, si oporteret ieiunum esse suscipientem. Ideo dico, quod in isto casu teneretur sanguinem consecrare de novo, eo quod preceptum Christi et ecclesie de percepcione integri sa- cramenti est magis obligatorium quam de sumpcioae eiusdem ante alium cibum, et eciam ex racione sacramenti, quod in se est quoddam integrum ex duobus etc. Hec ille. Ex quo patet, quod secundum eum in casu oportet de novo sacramentum calicis consecrare sine primo; et qua racione hoc fieri potest in ecclesia, eadem racione in articulo ne- cessitatis extra ecclesiam circa graviter egrotantem deficiente missali et vestibus sacerdotalibus et ceteris pro decore misse ab hominibus institutis imminente periculo mortis. Ymo in die Parasceves cum percipitur eukaristia, in calice ponitur cum vino, et verisimile est, quod vinum tunc non confectum cicius descendit in ventrem quam illa particula hostie, que masti- catur — ergo ex consuetudine ecclesie sacerdos ibi percipit in altari eukaristiam non ieiunus. Qualiter in necessitate 1) Kronika táb. na m. uv. 489 n. (159) 12*
Strana 160
95b non obstante constitucione patrum sine veste sacerdotali et sine ecclesia et aliis ornamentis humanitus adinventis, reservatis sub- stancialibus circa missacionem sive confeccionem, que Christus observavit et sui apostoli, non conticeretur sacer liquor sacramentalis sanguinis pro infirmo, dummodo in spiritu et mente reverencia debita latrie et cetera essencialia ad hoc requisita, ut dixi, re- serventur? Et si obicias: Scandalum1) multorum exinde veniet, si populus conspiciet sacerdotem secundo et seorsum vel extra con- isuetum ecclesie locum conficere vinum in sanguinem Christi: dici potest primo, quod hoc scandalum estiphariseorum, male acceptum nec active a meritorie conficientea) ex intencione datum. Unde de tali scandalo contempnendo ayt salvator Mat. XV2): Sinite eos, ceci sunt et duces cecorum. Aliter potest dici, quod sepe potest caverib). Si ergo in multis casibus violatur hec constitucio sanctorum, quod sumitur eukaristia a non ieiunis [excusatur] a scandalo accepto, si caute faciat. Hec Scotus. Item virtus divina operata est multiplicacionem septem panum uno tempore sine miraculosa multiplicacione potus, eademque virtus divina alibi convertit aquam in vinum sine mutacione miraculosa cibi vel panis, ut patet de nupciis Joh. III., que mutacio aque in vinum figuravit operacionem miraculosam divinam in sacramentum sanguinis Christi sub forma vini: sic videtur in articulo ne- cessitatis, quod virtus divina potest facere et facit confeccionem vini sacramentalis sine confeccione nova panis sacramentalis, cum in casu non est indigencia ad conficiendum de novo sub forma panis. Item Origenes super Lev. om. 3. dicit3): Nam et dominus, panem cum discipulis dabat et dicebat ,Accipite et manducate', non distulit nec reservari iussit in crastinum; hoc fortassis continetur eciam in eo, quod panem portari non iubet in via, ut semper recentes panes, quos intra te geris, verbi dei proferas. Denique Gabaonite illi propterea condempnantur et ligniferi vel aque portatores fiunt, quia panes veteres ad Israhelitas detulerunt, quibus lex spiritualis iubebat semper uti recentibus et novis. Alia sane sacramentorum figura est, que iubet eciam in altera die quod superfuerit edi, nichil vero in terciam diem reservari, de qua suis locis videbitur. Hec Origenes. . 1) Srv. Kroniku táb. na m. uv. 495. — 2) v. 14. — 3) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733, II. 211b (hom. 5). a) Psáno: et active et meritorie conficienti. — b) Psáno: cavere. (160)
95b non obstante constitucione patrum sine veste sacerdotali et sine ecclesia et aliis ornamentis humanitus adinventis, reservatis sub- stancialibus circa missacionem sive confeccionem, que Christus observavit et sui apostoli, non conticeretur sacer liquor sacramentalis sanguinis pro infirmo, dummodo in spiritu et mente reverencia debita latrie et cetera essencialia ad hoc requisita, ut dixi, re- serventur? Et si obicias: Scandalum1) multorum exinde veniet, si populus conspiciet sacerdotem secundo et seorsum vel extra con- isuetum ecclesie locum conficere vinum in sanguinem Christi: dici potest primo, quod hoc scandalum estiphariseorum, male acceptum nec active a meritorie conficientea) ex intencione datum. Unde de tali scandalo contempnendo ayt salvator Mat. XV2): Sinite eos, ceci sunt et duces cecorum. Aliter potest dici, quod sepe potest caverib). Si ergo in multis casibus violatur hec constitucio sanctorum, quod sumitur eukaristia a non ieiunis [excusatur] a scandalo accepto, si caute faciat. Hec Scotus. Item virtus divina operata est multiplicacionem septem panum uno tempore sine miraculosa multiplicacione potus, eademque virtus divina alibi convertit aquam in vinum sine mutacione miraculosa cibi vel panis, ut patet de nupciis Joh. III., que mutacio aque in vinum figuravit operacionem miraculosam divinam in sacramentum sanguinis Christi sub forma vini: sic videtur in articulo ne- cessitatis, quod virtus divina potest facere et facit confeccionem vini sacramentalis sine confeccione nova panis sacramentalis, cum in casu non est indigencia ad conficiendum de novo sub forma panis. Item Origenes super Lev. om. 3. dicit3): Nam et dominus, panem cum discipulis dabat et dicebat ,Accipite et manducate', non distulit nec reservari iussit in crastinum; hoc fortassis continetur eciam in eo, quod panem portari non iubet in via, ut semper recentes panes, quos intra te geris, verbi dei proferas. Denique Gabaonite illi propterea condempnantur et ligniferi vel aque portatores fiunt, quia panes veteres ad Israhelitas detulerunt, quibus lex spiritualis iubebat semper uti recentibus et novis. Alia sane sacramentorum figura est, que iubet eciam in altera die quod superfuerit edi, nichil vero in terciam diem reservari, de qua suis locis videbitur. Hec Origenes. . 1) Srv. Kroniku táb. na m. uv. 495. — 2) v. 14. — 3) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733, II. 211b (hom. 5). a) Psáno: et active et meritorie conficienti. — b) Psáno: cavere. (160)
Strana 161
3. 6. S. Apologia Mgri Jacobi de Misa contra Taboritas. (Z rkp. kapit. knih. praž. D 88.) 196a Sicut Judei inordinate venerando Johannem Baptistam refe- rebant in eum honorem Christo debitum et sic ydolatriam com- mittebant, sic olim inordinate sanctos colebant [et invocabant. Et hoc predicavi, ex quo receperunt sacerdotes Thaboritarum cum ceteris audientibus, quod nullus sancto- rum est venerandus, colendus, invocandus in suo gradu, et sic multasa) sentencias catholicas/ sanctorum reiecerunt, contempserunt et michi hoc ascripserunt, cum tamen solum inordinatum cultum ad sanctos ego redarguebam. Ideo sub meo nomine errores introdu- xerunt et depositis multisb) sentenciis sanctorum liberius hereses introduxerunt, sicut sub nomine Pauli pseudoerrores in communi- tates introducebant olim. 196b Item olim dixi predicando, quod secularibus legittime potestas concessa est [in] bona a domino deo, et licet aliquando ea bene uti, ut in causa dei cum moderamine et humi- litate et timore et ex caritate, dum aliis viis inimici veritatis non possunt reduci, licet ibi currant multi laquei et ibi caritas pericli- tatur, ut castitas in deliciis et in conversacione puelle cum ado- lescente. Tunc ex isto receperunt sibi sacerdotes pseudo cum eis adherentibus, quod licet spoliare, occidere et alias crudelitates exercere nunè currentes, et dicunt adhuc, quo ego cum michi adherentibus approbarem et sic omnium homici- diorum, spoliorum, guerrarum dicunt me reum et causam esse. Item olim predicavi contra nimias superfluas tra- diciones, sumptuosas, impeditivas preceptorum Christi et caritatis, que sapiebant questum et avariciam, quas plus preponderabant quam ewangelium, quas tradiciones sic diligens factus est michi inimicus usque hodie, adhuc volense), re- formare et magnificare tradiciones suas. Et tunc Thaboritarum sacerdotes pseudo dixerunt, quod ego pretenderem omnes de- ponere ritus et quod hec esset mea intencio et sic sub meo no- mine omnia deposuerunt, michi usque hodie adscribendo. 3O a) Psáno: vitas. — b) Psáno: vitis. — c) Psáno: volentes. (161)
3. 6. S. Apologia Mgri Jacobi de Misa contra Taboritas. (Z rkp. kapit. knih. praž. D 88.) 196a Sicut Judei inordinate venerando Johannem Baptistam refe- rebant in eum honorem Christo debitum et sic ydolatriam com- mittebant, sic olim inordinate sanctos colebant [et invocabant. Et hoc predicavi, ex quo receperunt sacerdotes Thaboritarum cum ceteris audientibus, quod nullus sancto- rum est venerandus, colendus, invocandus in suo gradu, et sic multasa) sentencias catholicas/ sanctorum reiecerunt, contempserunt et michi hoc ascripserunt, cum tamen solum inordinatum cultum ad sanctos ego redarguebam. Ideo sub meo nomine errores introdu- xerunt et depositis multisb) sentenciis sanctorum liberius hereses introduxerunt, sicut sub nomine Pauli pseudoerrores in communi- tates introducebant olim. 196b Item olim dixi predicando, quod secularibus legittime potestas concessa est [in] bona a domino deo, et licet aliquando ea bene uti, ut in causa dei cum moderamine et humi- litate et timore et ex caritate, dum aliis viis inimici veritatis non possunt reduci, licet ibi currant multi laquei et ibi caritas pericli- tatur, ut castitas in deliciis et in conversacione puelle cum ado- lescente. Tunc ex isto receperunt sibi sacerdotes pseudo cum eis adherentibus, quod licet spoliare, occidere et alias crudelitates exercere nunè currentes, et dicunt adhuc, quo ego cum michi adherentibus approbarem et sic omnium homici- diorum, spoliorum, guerrarum dicunt me reum et causam esse. Item olim predicavi contra nimias superfluas tra- diciones, sumptuosas, impeditivas preceptorum Christi et caritatis, que sapiebant questum et avariciam, quas plus preponderabant quam ewangelium, quas tradiciones sic diligens factus est michi inimicus usque hodie, adhuc volense), re- formare et magnificare tradiciones suas. Et tunc Thaboritarum sacerdotes pseudo dixerunt, quod ego pretenderem omnes de- ponere ritus et quod hec esset mea intencio et sic sub meo no- mine omnia deposuerunt, michi usque hodie adscribendo. 3O a) Psáno: vitas. — b) Psáno: vitis. — c) Psáno: volentes. (161)
Strana 162
Item fateor me predicasse, quod si communitas unanimiter 197a assentiret veritati/ et eam observaret in effectu et qui nollet fideliter tunc observare, ne scinderet communitatem vel inficeret vel scandalisaret et aliorum salutem non impediret, mo- nitus prima, secunda, tercia monicione previa, publicaretur, a com- munitate excluderetur vel excommunicaretur, ut putridum membrum a corpore abscinderetur, ne totum corpus in- ficeretur. Quo incepto ceperunt auferre avare inimicorum temporalia, pro se inordinate usurpare vineas, agros, domos, et pro illis contendere, monasteria invadere et rumpere et divicias inde avare tollere et vino ine- briari et thesauros exquirere et monasteria combu- rere et multas deordinaciones, gule sc., ebrietatis, avaricie, occi- sionis et rapine facere et michi talia adscribere et se ipsos per me excusare. Item fateor me dicere, quod multa edificare mona- steria sumptuosa et ecclesias superfluas et dotare monasteria et clerum divitema) et pauperes non cu- rare et male vivere et ad vanam gloriam talia facere quod pec- caverunt, et quod clerus non debet sic in temporalibus dominari. Postea ex meis verbis male sumpsere, quod clerus nichil debet habere, non pensantes quod addidi, quod fideles sacer- dotes debent necessaria habere ewangelice et sic adhuc hodie dicunt false me predicasse, quod omnino nichil debent clerici habere. 197b Item nota de illa ruptura ecclesiarum, quod aliquando si esset impedimentum aliqua ecclesia superflua, posset in casu cum certis circumstanciis rumpi licite et meritorie et sic si aliquid timuerunt, ne inimici monachi, sacerdotes contrarii revenirent et conculcarent veritatem, et bonam intencionem habentes non graviter peccarent. Sed qui in contemptum sacra- menti I tamquam ydoli destruxerunt ecclesias cet conculcaverunt sacramentum, est signum heresis. Item cum nolebant infirmosb) visitare hic in Praga cum calice communionis, dicentes et allegantes pericula et dum non haberent et non reservarent et de villa remote esset portare ad infirmos: tunc dixi, quod secum portaret sa- cerdos omnia necessaria et requisita ad missan- dum. Quod si non possent et infirmo periculum immineret, tunc aliqua deponerentur, ut non negligeretur infirmus, a) Rkp.: divites. — b) Rkp.: ad infirmos. (162)
Item fateor me predicasse, quod si communitas unanimiter 197a assentiret veritati/ et eam observaret in effectu et qui nollet fideliter tunc observare, ne scinderet communitatem vel inficeret vel scandalisaret et aliorum salutem non impediret, mo- nitus prima, secunda, tercia monicione previa, publicaretur, a com- munitate excluderetur vel excommunicaretur, ut putridum membrum a corpore abscinderetur, ne totum corpus in- ficeretur. Quo incepto ceperunt auferre avare inimicorum temporalia, pro se inordinate usurpare vineas, agros, domos, et pro illis contendere, monasteria invadere et rumpere et divicias inde avare tollere et vino ine- briari et thesauros exquirere et monasteria combu- rere et multas deordinaciones, gule sc., ebrietatis, avaricie, occi- sionis et rapine facere et michi talia adscribere et se ipsos per me excusare. Item fateor me dicere, quod multa edificare mona- steria sumptuosa et ecclesias superfluas et dotare monasteria et clerum divitema) et pauperes non cu- rare et male vivere et ad vanam gloriam talia facere quod pec- caverunt, et quod clerus non debet sic in temporalibus dominari. Postea ex meis verbis male sumpsere, quod clerus nichil debet habere, non pensantes quod addidi, quod fideles sacer- dotes debent necessaria habere ewangelice et sic adhuc hodie dicunt false me predicasse, quod omnino nichil debent clerici habere. 197b Item nota de illa ruptura ecclesiarum, quod aliquando si esset impedimentum aliqua ecclesia superflua, posset in casu cum certis circumstanciis rumpi licite et meritorie et sic si aliquid timuerunt, ne inimici monachi, sacerdotes contrarii revenirent et conculcarent veritatem, et bonam intencionem habentes non graviter peccarent. Sed qui in contemptum sacra- menti I tamquam ydoli destruxerunt ecclesias cet conculcaverunt sacramentum, est signum heresis. Item cum nolebant infirmosb) visitare hic in Praga cum calice communionis, dicentes et allegantes pericula et dum non haberent et non reservarent et de villa remote esset portare ad infirmos: tunc dixi, quod secum portaret sa- cerdos omnia necessaria et requisita ad missan- dum. Quod si non possent et infirmo periculum immineret, tunc aliqua deponerentur, ut non negligeretur infirmus, a) Rkp.: divites. — b) Rkp.: ad infirmos. (162)
Strana 163
V quia in articulo necessitatis multa possunt obmitti. Hec coactus fui dicere necessitatus inpugnacionibus magistrorum — et ex illo Thaborite receperunt, quod totum officium misse deponatur. Item predicavi contra pompam exequiarum et circa hoc contra accepcionem personarum, quod cum di- vite mortuo plures secuntur divites et sacerdotes propter questum et ex hoc istis disturbiis totaliter sunt deposite pro- cessiones nunc ad tempus obmisse. Nunquam intendebam, quod corpus mortui fidelis non deberet conduci a fidelibus devote orando pro anima ad sepulcrum. Et breviter cum veritas splendebat et crescebat, sathan zizanias seminabat, errores, spolia, homicidia, crudelitates etc., sed non ex hoc veritas est culpanda, ut heu multi estimant, dicentes: Utinam illa lex vel veritas nunquam fuisset publicata! Tempore enim apo- stolorum et prophetarum et sanctorum martirum confessorum[que crescebat et sathan suscitabat pseudo et errores et tyrannos sicut nunc. Item predicavi contra usurarios census et in pre- torio communitas cum scabinis approbavit et inscrip- serunt in librum et nunc retractant multi in/ effectu et quidam ad hoc consenserunt non zelo veritatis, sedut non solverent censum, et pauperibus et viduis debebant solvere iure ewangelico et misericordie, non iure usurario, sed hoc non curaverunt, propter hoc multorum clamor contra me et odium usque hodie. Sed tamen scriptum est:1) In sudore vultus tui vesceris pane tuo et Ps. :2) Labores manuum tuarum qui manducabis, beatus es et bene tibi erit. Nichilominus tamen odientes me sacerdotes magistri dicunt, quod ego cum meis predicacionibus sum reus omnium malorum iam currencium in regno. Sed rogo nolite scandalisari in me, cum auditis talia, quia oportet hec fieri, sed nondum statim finis3) — adhuc alia restant — et nolite omnibus credere, ne veritas in me offendatur. Et multi de- ridentes me narrant me dicere: Nescio, cuius spiritus sunt.4) Fateor, quod timui, ne veritati contradicerem, volui prius probare spiritus et postquam cognovi errores esse et spiritum mendacii, contradixi. Unde post hec sepius conveni cum eis, non quod eis vellem consentire, sed si forte potuissem eos retra- here ad me et ad pristinam concordiam spiritus et 198 a 1) Gen. 3, 19. — 2) Ž. 127, 2. — 3) Mat. 24, 6. — 4) Luk. 9, 55. (163) —
V quia in articulo necessitatis multa possunt obmitti. Hec coactus fui dicere necessitatus inpugnacionibus magistrorum — et ex illo Thaborite receperunt, quod totum officium misse deponatur. Item predicavi contra pompam exequiarum et circa hoc contra accepcionem personarum, quod cum di- vite mortuo plures secuntur divites et sacerdotes propter questum et ex hoc istis disturbiis totaliter sunt deposite pro- cessiones nunc ad tempus obmisse. Nunquam intendebam, quod corpus mortui fidelis non deberet conduci a fidelibus devote orando pro anima ad sepulcrum. Et breviter cum veritas splendebat et crescebat, sathan zizanias seminabat, errores, spolia, homicidia, crudelitates etc., sed non ex hoc veritas est culpanda, ut heu multi estimant, dicentes: Utinam illa lex vel veritas nunquam fuisset publicata! Tempore enim apo- stolorum et prophetarum et sanctorum martirum confessorum[que crescebat et sathan suscitabat pseudo et errores et tyrannos sicut nunc. Item predicavi contra usurarios census et in pre- torio communitas cum scabinis approbavit et inscrip- serunt in librum et nunc retractant multi in/ effectu et quidam ad hoc consenserunt non zelo veritatis, sedut non solverent censum, et pauperibus et viduis debebant solvere iure ewangelico et misericordie, non iure usurario, sed hoc non curaverunt, propter hoc multorum clamor contra me et odium usque hodie. Sed tamen scriptum est:1) In sudore vultus tui vesceris pane tuo et Ps. :2) Labores manuum tuarum qui manducabis, beatus es et bene tibi erit. Nichilominus tamen odientes me sacerdotes magistri dicunt, quod ego cum meis predicacionibus sum reus omnium malorum iam currencium in regno. Sed rogo nolite scandalisari in me, cum auditis talia, quia oportet hec fieri, sed nondum statim finis3) — adhuc alia restant — et nolite omnibus credere, ne veritas in me offendatur. Et multi de- ridentes me narrant me dicere: Nescio, cuius spiritus sunt.4) Fateor, quod timui, ne veritati contradicerem, volui prius probare spiritus et postquam cognovi errores esse et spiritum mendacii, contradixi. Unde post hec sepius conveni cum eis, non quod eis vellem consentire, sed si forte potuissem eos retra- here ad me et ad pristinam concordiam spiritus et 198 a 1) Gen. 3, 19. — 2) Ž. 127, 2. — 3) Mat. 24, 6. — 4) Luk. 9, 55. (163) —
Strana 164
veritatis. Illis tamen non obstantibus cum marinis procellis ventis periculosissimis fui expositus in conspectu dei, non excuso me a peccatis in omnibus factis meis. 198b Item predicavi contraobedienciam cecam prelato- rum et pape et regum, que abducit ab obediencia preceptorum ewangelicorum et dei. Inde male occasione accepta iam nec deo nec suo ewangelio obediunt, et alii adhuc trahunt ad obedienciam cecam pape et adhuc non possumus nos inducere ad veram obedienciam/ primitive ecclesie — Act. Petrus dixit1): Plus oportet obedire deo quam hominibus. Et contra me cla- mant, quod non obedio etc. Et tamen fateor me indignum sacerdocio [et] predicacione propter peccata mea, sed ne tacendo vi- dear dare suspicionem de me in hiis, in quibus false accusor, hec in medium duxi. Item dicunt, quod publicaremus confessiones et confessi punirentur per seculares. Non credatis! Item predicavi contra deordinaciones currentes, que currunt in confessionibus, non intendendo per hec, quod utiles confessiones cessarent. Et tamen ex hoc ceperunt nonnulli, quod nulli confiterentur nec se aperirent, et sacer- dotes clamaverunt et adhuc dicunt, quod deberent cessare omnes confessiones, quod ego nunquam inten- debam. Quia ergo hec et alia obiciuntur, oportebat me respondere talibus iam nunc coram vobis, ut non credatis neque suspicemini et veritatem in me non contempnatis, sed sicut per nigram ollam cibum quandoque sanum suscipiatis. Hec Mgr Jacobus per totum. 1) Sk. ap. 5, 29. (164)
veritatis. Illis tamen non obstantibus cum marinis procellis ventis periculosissimis fui expositus in conspectu dei, non excuso me a peccatis in omnibus factis meis. 198b Item predicavi contraobedienciam cecam prelato- rum et pape et regum, que abducit ab obediencia preceptorum ewangelicorum et dei. Inde male occasione accepta iam nec deo nec suo ewangelio obediunt, et alii adhuc trahunt ad obedienciam cecam pape et adhuc non possumus nos inducere ad veram obedienciam/ primitive ecclesie — Act. Petrus dixit1): Plus oportet obedire deo quam hominibus. Et contra me cla- mant, quod non obedio etc. Et tamen fateor me indignum sacerdocio [et] predicacione propter peccata mea, sed ne tacendo vi- dear dare suspicionem de me in hiis, in quibus false accusor, hec in medium duxi. Item dicunt, quod publicaremus confessiones et confessi punirentur per seculares. Non credatis! Item predicavi contra deordinaciones currentes, que currunt in confessionibus, non intendendo per hec, quod utiles confessiones cessarent. Et tamen ex hoc ceperunt nonnulli, quod nulli confiterentur nec se aperirent, et sacer- dotes clamaverunt et adhuc dicunt, quod deberent cessare omnes confessiones, quod ego nunquam inten- debam. Quia ergo hec et alia obiciuntur, oportebat me respondere talibus iam nunc coram vobis, ut non credatis neque suspicemini et veritatem in me non contempnatis, sed sicut per nigram ollam cibum quandoque sanum suscipiatis. Hec Mgr Jacobus per totum. 1) Sk. ap. 5, 29. (164)
Strana 165
VI. Ještě jednou: Učil Hus remanenci? Spolu ke kritické rozpravě prof. V. Novotného o Studiích a textech I. v Č M M 1914. V Časopise Matice Moravské 1914 str. 429—447 podrobil prof. Novotný I. ročník Studií a textů důkladné kritice. Vyslovuje se o něm celkem příznivě, někde ovšem pronášeje mínění odchylné a někde čině i výtky. Mně, pravím upřímně, jest taková kritika z péra odborníka na slovo vzatého milejší než pochvalný referát neodborníkův. Uznání s té strany těší dvojnásobně a výtky nutí k přemýšlení a nápravě. Bez vad má práce není, toho jsem si dobře vědom, jako jsem si i vědom jejích předností a jejího význa- mu. Právě proto však, že kritiku píše věhlasný učenec, a píše ji z úmyslů ryzích, chci k ní připojiti několik poznámek. „Slovo úvodní“ jest skutečně „poněkud suché a málo výmluvné“, jak praví Novotný. Dovedl bych napsati i šťavnaté a velmi výmluvné, ale chtěl jsem, aby raději mluvil obsah. Jistou nedočkavost shledává u mne Novotný, ježto „poznav cenu nálezu, spěchám seznámiti s ním veřejnost i dříve ještě, než zcela dozrál k uveřejnění“ (431). Tomu není tak. Nelze si přece dobře mysliti, že bych se byl dal do podniku tak obtíž- ného, nepřipraviv se k němu řádně. Příprava ta arci vyžadovala „značného množství opisů“, jež namnoze u mne leží po leta a jež vydávám, když je mám za zralé k uveřejnění. Novotný sám přiznává, že nechci materiál jen sbírati, nýbrž chci a dovedu jej také (ovšem jen: namnoze) kriticky zpracovávati. Proto jsem hleděl určiti i drobné kusy v různých rukopisech tak pečlivě, jak toho ani při „edicích definitivních, pro něž vyhrazeny jsou pod- niky jiné“ vždycky není. Že přes to některý dokument objeví se (165)
VI. Ještě jednou: Učil Hus remanenci? Spolu ke kritické rozpravě prof. V. Novotného o Studiích a textech I. v Č M M 1914. V Časopise Matice Moravské 1914 str. 429—447 podrobil prof. Novotný I. ročník Studií a textů důkladné kritice. Vyslovuje se o něm celkem příznivě, někde ovšem pronášeje mínění odchylné a někde čině i výtky. Mně, pravím upřímně, jest taková kritika z péra odborníka na slovo vzatého milejší než pochvalný referát neodborníkův. Uznání s té strany těší dvojnásobně a výtky nutí k přemýšlení a nápravě. Bez vad má práce není, toho jsem si dobře vědom, jako jsem si i vědom jejích předností a jejího význa- mu. Právě proto však, že kritiku píše věhlasný učenec, a píše ji z úmyslů ryzích, chci k ní připojiti několik poznámek. „Slovo úvodní“ jest skutečně „poněkud suché a málo výmluvné“, jak praví Novotný. Dovedl bych napsati i šťavnaté a velmi výmluvné, ale chtěl jsem, aby raději mluvil obsah. Jistou nedočkavost shledává u mne Novotný, ježto „poznav cenu nálezu, spěchám seznámiti s ním veřejnost i dříve ještě, než zcela dozrál k uveřejnění“ (431). Tomu není tak. Nelze si přece dobře mysliti, že bych se byl dal do podniku tak obtíž- ného, nepřipraviv se k němu řádně. Příprava ta arci vyžadovala „značného množství opisů“, jež namnoze u mne leží po leta a jež vydávám, když je mám za zralé k uveřejnění. Novotný sám přiznává, že nechci materiál jen sbírati, nýbrž chci a dovedu jej také (ovšem jen: namnoze) kriticky zpracovávati. Proto jsem hleděl určiti i drobné kusy v různých rukopisech tak pečlivě, jak toho ani při „edicích definitivních, pro něž vyhrazeny jsou pod- niky jiné“ vždycky není. Že přes to některý dokument objeví se (165)
Strana 166
ještě v jiném rukopise, jest při této práci pochopitelné, ježto nikdo, i když má nejlepší znalost rukopisné literatury, nemůže ručiti, že se takový drobný kus neskrývá v některém rukopise, jehož obsah jest v katalogu udán neúplně. Vážnější jest výtka Novotného, že „někdy, i když znám rukopisů více, spokojuji se pohodlným otiskem jediného, k jiným nepřihlížeje“. Tu mi Novotný křivdí. V I. ročníku Studií a textů jest 18 článků; u II. VIII. X. XII. a XVII. není edice textů, III. (mimo 1., o němž nevím, odkud jest vydán) IV. 1. V. VI. VII. IX 3. XI. XIII. XIV. XVIII. 3. 4. jsou vůbec jen v jednom ru- kopise, i nezbylo než pohodlně je odtud vydati, I. je vydán ze dvou, IV. 2. rovněž ze dvou, při IX. 1. jsem použil osmi ru- kopisů, XV. 1. jest ze tří, XV. 2. ze dvou, XV. 3. ze tří ru- kopisů, XVI. ze dvou, XVIII. 1. ze dvou. Zbývá tedy jen krátký kus IX. 2., kde jsem chtěl pouze publikovati text mikulovský, a XVIII. 2., jehož v jiném rukopise neznám. Podotýkám ještě, že vydávati z jediného rukopisu nezdá se mi pohodlným, nýbrž obtížným, a že „Studie a texty k náboženským dějinám českým“ již dle názvu svého jsou do jisté míry prací přípravnou, čímž se arci nepovažuji za zbavena povinnosti, dbáti kritického aparátu při vydání textů. „Toliko vydáními určitých rukopisův“ a „zpří- stupněním materiálu“ mé texty nechtějí býti a nejsou. Dále vyčítá Novotný „nevždy úplně provedené zjišťování ci- tátů“. Mohl bych tu zase poukázati na „edice definitivní, pro něž vyhrazeny jsou podniky jiné“, s nimiž se edice moje v tom ohledu směle může měřiti, ale nechci se krýti chybami jiných. Na vy- světlení jen pravím: Nezjišťuji citátů ze knih školských a výrokův, u nichž není nic bližšího udáno než autor. Spisovatel má je oby- čejně ze sbírky citátův a pokus určiti je skoro vždy mne zklamali). Kde jest udána aspoň kniha, z níž jest citát, hleděl jsem jej vždy určiti; někdy se mi to nepodařilo — snad se to podaří jinému. Že jsem článek Prohaskův přehlédl, jest pravda; o prioritu se příti nebudu, laikovi jest priorita Prohaskova zřejma z data, a odborník ví, že pokud o svých výzkumech nepodal zprávy ve- řejně, může jiný právem mluviti o svých objevech. Nedostatků práce Prohaskovy však, jak je Novotný eufemisticky jmenuje, jsem nezveličil. „Že přímý vliv Janovův na Jakoubka dávno již jest znám a také způsob jeho doslovného přejímání celých obsáhlých partií 1) Novotný to zkusil sám při edici Husova traktátu „O svatokupectví“. (166)
ještě v jiném rukopise, jest při této práci pochopitelné, ježto nikdo, i když má nejlepší znalost rukopisné literatury, nemůže ručiti, že se takový drobný kus neskrývá v některém rukopise, jehož obsah jest v katalogu udán neúplně. Vážnější jest výtka Novotného, že „někdy, i když znám rukopisů více, spokojuji se pohodlným otiskem jediného, k jiným nepřihlížeje“. Tu mi Novotný křivdí. V I. ročníku Studií a textů jest 18 článků; u II. VIII. X. XII. a XVII. není edice textů, III. (mimo 1., o němž nevím, odkud jest vydán) IV. 1. V. VI. VII. IX 3. XI. XIII. XIV. XVIII. 3. 4. jsou vůbec jen v jednom ru- kopise, i nezbylo než pohodlně je odtud vydati, I. je vydán ze dvou, IV. 2. rovněž ze dvou, při IX. 1. jsem použil osmi ru- kopisů, XV. 1. jest ze tří, XV. 2. ze dvou, XV. 3. ze tří ru- kopisů, XVI. ze dvou, XVIII. 1. ze dvou. Zbývá tedy jen krátký kus IX. 2., kde jsem chtěl pouze publikovati text mikulovský, a XVIII. 2., jehož v jiném rukopise neznám. Podotýkám ještě, že vydávati z jediného rukopisu nezdá se mi pohodlným, nýbrž obtížným, a že „Studie a texty k náboženským dějinám českým“ již dle názvu svého jsou do jisté míry prací přípravnou, čímž se arci nepovažuji za zbavena povinnosti, dbáti kritického aparátu při vydání textů. „Toliko vydáními určitých rukopisův“ a „zpří- stupněním materiálu“ mé texty nechtějí býti a nejsou. Dále vyčítá Novotný „nevždy úplně provedené zjišťování ci- tátů“. Mohl bych tu zase poukázati na „edice definitivní, pro něž vyhrazeny jsou podniky jiné“, s nimiž se edice moje v tom ohledu směle může měřiti, ale nechci se krýti chybami jiných. Na vy- světlení jen pravím: Nezjišťuji citátů ze knih školských a výrokův, u nichž není nic bližšího udáno než autor. Spisovatel má je oby- čejně ze sbírky citátův a pokus určiti je skoro vždy mne zklamali). Kde jest udána aspoň kniha, z níž jest citát, hleděl jsem jej vždy určiti; někdy se mi to nepodařilo — snad se to podaří jinému. Že jsem článek Prohaskův přehlédl, jest pravda; o prioritu se příti nebudu, laikovi jest priorita Prohaskova zřejma z data, a odborník ví, že pokud o svých výzkumech nepodal zprávy ve- řejně, může jiný právem mluviti o svých objevech. Nedostatků práce Prohaskovy však, jak je Novotný eufemisticky jmenuje, jsem nezveličil. „Že přímý vliv Janovův na Jakoubka dávno již jest znám a také způsob jeho doslovného přejímání celých obsáhlých partií 1) Novotný to zkusil sám při edici Husova traktátu „O svatokupectví“. (166)
Strana 167
z Regulí do vlastních děl prokázán“, přiznám ochotně, až budu psáti o traktátu „De antichristo“; zatím však jednám, jak sám Novotný přiznává, o kázáních skoro nepovšimnutých, přináším tedy objevy nové a nemám tudíž důvodu o tom se zmiňovati. Thema moje přece není: „Janov a Jakoubek“, nýbrž: „Husův pomocník v evangeliu“. Ustálených zvyků ve vědecké práci nechci se samovolně zbavovati, jako si přeji, aby se jich nezbavovali jiní vůči mně. K poznámkám o jednotlivých článcích, jež Novotný výstižně rozvrhuje ve tři skupiny, budiž podotčeno: Byla-li Niemova In- vectiva koupena, není jisto, neždá se mi však, že ji přeceňuji, a s hlásáním remanence souvisí jistě. Překvapuje výrok Novotného, že protokol o památné schůzi na radnici staroměstské znám byl dosud jen rukopisně; pokud vím, nebyl znám vůbec. — O synodě Litomyšlské praví Novotný, že nemůže přisvědčiti mému skep- tickému mínění o ceně podobných projevů (433); ale moje mínění není skeptické, nýbrž shodné s tím, jež pronáší dále Novotný; pravímť výslovně: „Řeč by zajisté byla zhola neúčinná, kdyby aspoň v hlavních věcech nepočítala se skutečnými poměry.“ Že však kázání sama o sobě jsou nedostatečným a nejistým podkla- dem k posouzení mravního stavu kleru, nepopírá ani Novotný. Poněkud otčimsky odbývá mne Novotný při článku „Po sto- pách odpůrců Husových“ — listy prý byly z části již dříve známy a lépe datovány (434); aby se tomu dobře rozumělo: je- denáct listů, jež uveřejňuje z pražského kapit. rukopisu O 50, bylo úplně neznámo, poslední dva byly z části známy z Tomka a já při nich datum posunul o dva dni, ač několik řádků před prvním datem správně jsem určil neděli. Bude-li lze pro datování jede- nácti listů i bližší určení osobností a narážek v nich uvedených učiniti více, nebude to nikoho víc těšiti než mne. O pověstném Michalovi de Causis se usudky naše rozchá- zejí nadobro. Mně jest podnik jílovský „nešťastný“, Novotnému „podle všeho prostý podvod“; já se pokládám za oprávněna k vý- roku, že Michala v jednání proti Husovi nevedly motivy osobní — Novotný nemá důvodů pochybovati, že byl Michal osobním ne- přítelem Husovým; já uvádím Kalteisenovy výroky o Michalovi, mezi nimi hlavně, jak horlivě plnil povinnosti a že se neucházel o beneficia, když byl prokuratorem — Novotný vypočítává, na která beneficia si Michal vymohl provisní listy, než byl prokura- torem. Jak jest Novotný na Michala rozezlen, patrno z toho, že se má za oprávněna k výroku, že „jest jisté, že to byl člověk (167)
z Regulí do vlastních děl prokázán“, přiznám ochotně, až budu psáti o traktátu „De antichristo“; zatím však jednám, jak sám Novotný přiznává, o kázáních skoro nepovšimnutých, přináším tedy objevy nové a nemám tudíž důvodu o tom se zmiňovati. Thema moje přece není: „Janov a Jakoubek“, nýbrž: „Husův pomocník v evangeliu“. Ustálených zvyků ve vědecké práci nechci se samovolně zbavovati, jako si přeji, aby se jich nezbavovali jiní vůči mně. K poznámkám o jednotlivých článcích, jež Novotný výstižně rozvrhuje ve tři skupiny, budiž podotčeno: Byla-li Niemova In- vectiva koupena, není jisto, neždá se mi však, že ji přeceňuji, a s hlásáním remanence souvisí jistě. Překvapuje výrok Novotného, že protokol o památné schůzi na radnici staroměstské znám byl dosud jen rukopisně; pokud vím, nebyl znám vůbec. — O synodě Litomyšlské praví Novotný, že nemůže přisvědčiti mému skep- tickému mínění o ceně podobných projevů (433); ale moje mínění není skeptické, nýbrž shodné s tím, jež pronáší dále Novotný; pravímť výslovně: „Řeč by zajisté byla zhola neúčinná, kdyby aspoň v hlavních věcech nepočítala se skutečnými poměry.“ Že však kázání sama o sobě jsou nedostatečným a nejistým podkla- dem k posouzení mravního stavu kleru, nepopírá ani Novotný. Poněkud otčimsky odbývá mne Novotný při článku „Po sto- pách odpůrců Husových“ — listy prý byly z části již dříve známy a lépe datovány (434); aby se tomu dobře rozumělo: je- denáct listů, jež uveřejňuje z pražského kapit. rukopisu O 50, bylo úplně neznámo, poslední dva byly z části známy z Tomka a já při nich datum posunul o dva dni, ač několik řádků před prvním datem správně jsem určil neděli. Bude-li lze pro datování jede- nácti listů i bližší určení osobností a narážek v nich uvedených učiniti více, nebude to nikoho víc těšiti než mne. O pověstném Michalovi de Causis se usudky naše rozchá- zejí nadobro. Mně jest podnik jílovský „nešťastný“, Novotnému „podle všeho prostý podvod“; já se pokládám za oprávněna k vý- roku, že Michala v jednání proti Husovi nevedly motivy osobní — Novotný nemá důvodů pochybovati, že byl Michal osobním ne- přítelem Husovým; já uvádím Kalteisenovy výroky o Michalovi, mezi nimi hlavně, jak horlivě plnil povinnosti a že se neucházel o beneficia, když byl prokuratorem — Novotný vypočítává, na která beneficia si Michal vymohl provisní listy, než byl prokura- torem. Jak jest Novotný na Michala rozezlen, patrno z toho, že se má za oprávněna k výroku, že „jest jisté, že to byl člověk (167)
Strana 168
mravně velmi nízko stojící“, ačkoliv o něm neví nic, než že se sháněl po obročích, jichž nedosáhl, ba že ho názývá „člověk tak mrzký“ a že jest mu jisté, že Michalova horlivost o ryzost víry „platila jenom udržení dosavadního stavu, všem lepším duchům nesnesitelného, a že čenichavost jeho vůči kacířství tušila je všude tam, kde běželo o pouhé opuštění vyježděných kolejí, jak zřejmě svědčí jeho kacířské obvinění Bernarda (recte Bernar- dina) Siennského“. Lituji, že s tím nemohu souhlasiti. Pro pouhé předsudky, bez zajištěných fakt, nesmí historik mluviti o jistotě a nesmí na osobnost, třebas mu byla nesympatickou, hromaditi takovou pohanu. Kolik měl Michal příjmů jako prokurator, nevíme; bezplatný ovšem úřad ten nebyl. Kalteisen však nepraví, že byl Michal spokojen s malým úřádkem, jak překládá Novotný, nýbrž „minimo beneficiolo“, čímž nemíní prokuratury, ježto tato není beneficium. Že se Michal farářem svatovojtěšským nepřestal zváti do smrti, to bychom mu snad mohli odpustiti, kdyžtě důchodů sotva mohl užívati, jak dobře ví Novotný. Z listů Peklových vyčetl Novotný, že se tu jeví jeho povaha ve světle odporném; v čem, jest mi opravdu hádankou. — Co chce říci Novotný větou, že „Anonymův spis proti Husovu traktátu de ecclesia“ jest karakteristický zvláště pro methodu pro- tivníků Husových (435), není dosti jasno. — Životopisná data Jakoubkova jsou ovšem neúplná, protože jsem v prvním článku Jakoubka sledoval pouze do r. 1410. Při spisech Husových souhlasím s Novotným (436) a Flajš- hansem, že promluva „Recte vivas“ byla konána při promoci Václava ze Sušice, nikoli Václava z Chebu, jak jsem napsal, dav se svésti „neustálými křiky“. — Výklad. „Devíti kusů zlatých“ může míti opravdu původcem i Chelčického, jak soudí Novotný. Já chtěl pouze z obsahu dokázati, že autorem nemůže býti Hus, jak tušil již Flajšhans, jenž však přece v českých Spisech Huso- vých dal otisknouti celý text Erbenův. Cenný jest doklad, jejž k Devíti kusům uveřejňuje Novotný z t. zv. postily betlemské (436). — Důvody, z nichž traktát „De chorea“ připisuji Husovi, Novotnému nepostačují; doufám, že Husova kázání dohad můj potvrdí. Je-li autorem „Expositio decalogi“ Hus či někdo jiný (437), o tom lze disputovati. Z toho však, že jsou výpisky někdy me- chanické, někdy názorům Husovým přímo odporující, neplyne, že autorem není Hus. Hus dovedl i později napsati vedle sebe mínění (168)
mravně velmi nízko stojící“, ačkoliv o něm neví nic, než že se sháněl po obročích, jichž nedosáhl, ba že ho názývá „člověk tak mrzký“ a že jest mu jisté, že Michalova horlivost o ryzost víry „platila jenom udržení dosavadního stavu, všem lepším duchům nesnesitelného, a že čenichavost jeho vůči kacířství tušila je všude tam, kde běželo o pouhé opuštění vyježděných kolejí, jak zřejmě svědčí jeho kacířské obvinění Bernarda (recte Bernar- dina) Siennského“. Lituji, že s tím nemohu souhlasiti. Pro pouhé předsudky, bez zajištěných fakt, nesmí historik mluviti o jistotě a nesmí na osobnost, třebas mu byla nesympatickou, hromaditi takovou pohanu. Kolik měl Michal příjmů jako prokurator, nevíme; bezplatný ovšem úřad ten nebyl. Kalteisen však nepraví, že byl Michal spokojen s malým úřádkem, jak překládá Novotný, nýbrž „minimo beneficiolo“, čímž nemíní prokuratury, ježto tato není beneficium. Že se Michal farářem svatovojtěšským nepřestal zváti do smrti, to bychom mu snad mohli odpustiti, kdyžtě důchodů sotva mohl užívati, jak dobře ví Novotný. Z listů Peklových vyčetl Novotný, že se tu jeví jeho povaha ve světle odporném; v čem, jest mi opravdu hádankou. — Co chce říci Novotný větou, že „Anonymův spis proti Husovu traktátu de ecclesia“ jest karakteristický zvláště pro methodu pro- tivníků Husových (435), není dosti jasno. — Životopisná data Jakoubkova jsou ovšem neúplná, protože jsem v prvním článku Jakoubka sledoval pouze do r. 1410. Při spisech Husových souhlasím s Novotným (436) a Flajš- hansem, že promluva „Recte vivas“ byla konána při promoci Václava ze Sušice, nikoli Václava z Chebu, jak jsem napsal, dav se svésti „neustálými křiky“. — Výklad. „Devíti kusů zlatých“ může míti opravdu původcem i Chelčického, jak soudí Novotný. Já chtěl pouze z obsahu dokázati, že autorem nemůže býti Hus, jak tušil již Flajšhans, jenž však přece v českých Spisech Huso- vých dal otisknouti celý text Erbenův. Cenný jest doklad, jejž k Devíti kusům uveřejňuje Novotný z t. zv. postily betlemské (436). — Důvody, z nichž traktát „De chorea“ připisuji Husovi, Novotnému nepostačují; doufám, že Husova kázání dohad můj potvrdí. Je-li autorem „Expositio decalogi“ Hus či někdo jiný (437), o tom lze disputovati. Z toho však, že jsou výpisky někdy me- chanické, někdy názorům Husovým přímo odporující, neplyne, že autorem není Hus. Hus dovedl i později napsati vedle sebe mínění (168)
Strana 169
si odporující, na př. o přísaze, o očistci a j. A výňatky z Huso- vých kázání jsou přece jen nápadné. Že k dokonalému posouzení literárni činnosti Husovy jest nutno prozkoumati také jiné prameny jeho, netoliko Viklefa, v tom s Novotným (438) souhlasím, jakž ze Studií a textů lze poznati. Hlavně školské spisy Husovy a kázání, většinou nevydaná, jsou tu vděčným polem, jež posud leželo úhorem. Avšak pro důkaz literární souvislosti Husovy s t. zv. předchůdci jeho neslibuji si z té práce mnoho. Drobty z Waldhausera a Kolína jsem určil, z Janova nalézám úryvek v traktátu „De arguendo clero“ snad se najdou ještě jiné drobnosti, ale to vše jest ceny podružné. Soustavné neb i jen obsáhlejší používání některého staršího autora domácího, jak používá Hus Viklefa nebo Jakoubek Janova, sotva bude lze konstatovati. To jest zřejmě nevýhodné i pro důkaz myšlenkové sou- vislosti Husovy s předchůdci. Ta jest sice i pak možna, ježto náboženský vývoj u nás ubíral se opravdu již před Viklefem tím směrem, ale nelze-li dokázati, že Hus své myšlenky přejal od svých předchůdců, je to souvislost jen časová, nikoliv příčinná. A ve skutečnosti historický Hus nenavazuje vědomě na dílo t. zv. předchůdců, jako navazuje Vojtěch Raňkův a Janov na dílo Milí- čovo nebo Jakoubek na dílo Janovovo, nýbrž jest Stanislavem ze Znojma veden na Viklefa, Viklef pak mu „otvírá oči“, učí jej „srozuměti Písmu“, dává mu myšlenky, jež potom Hus zpracovává i slovy Viklefovými. Nikoliv mechanicky, nýbrž účelně a většinou obratně — to lze ještě více zdůrazniti, než jsem učinil já, ale na poměru Husa k Viklefovi se tím nic nezmění, protože je to jen obratnost kompilátorská. Novotný vzdal se již jedné své these o poměru Husově k Viklefovi, že „Hus mluví slovy Viklefovými, ani snad nevěda“ i druhou svou základní thesi, že „Hus namnoze slovy Viklefovými vyjadřoval myšlenky své“, o níž praví, že došla plného potvrzení, bude nucen opustiti. Z toho, co napsal v Archivu für slav. Philo- logie XXXVII. a co by se vskutku dalo dosvědčiti i jinými pří- klady, these jeho neplyne. To jsou druhotné myšlenky, více forma než obsah. Historický Hus byl na Viklefovi závislý napřed myšlenkově, potom teprve literárně a více myšlenkově než lite- rárně. Vždyť i potom, když bylo hnutí Jakoubkem uvedeno v pří- činnou souvislost s Matějem z Janova, Hus přidržuje se výlučně Viklefa. Vliv domácích prvků na okolí Husovo, a tím i na Husa, v dalším vývoji hnutí jest ovšem historicky zjištěn. (169)
si odporující, na př. o přísaze, o očistci a j. A výňatky z Huso- vých kázání jsou přece jen nápadné. Že k dokonalému posouzení literárni činnosti Husovy jest nutno prozkoumati také jiné prameny jeho, netoliko Viklefa, v tom s Novotným (438) souhlasím, jakž ze Studií a textů lze poznati. Hlavně školské spisy Husovy a kázání, většinou nevydaná, jsou tu vděčným polem, jež posud leželo úhorem. Avšak pro důkaz literární souvislosti Husovy s t. zv. předchůdci jeho neslibuji si z té práce mnoho. Drobty z Waldhausera a Kolína jsem určil, z Janova nalézám úryvek v traktátu „De arguendo clero“ snad se najdou ještě jiné drobnosti, ale to vše jest ceny podružné. Soustavné neb i jen obsáhlejší používání některého staršího autora domácího, jak používá Hus Viklefa nebo Jakoubek Janova, sotva bude lze konstatovati. To jest zřejmě nevýhodné i pro důkaz myšlenkové sou- vislosti Husovy s předchůdci. Ta jest sice i pak možna, ježto náboženský vývoj u nás ubíral se opravdu již před Viklefem tím směrem, ale nelze-li dokázati, že Hus své myšlenky přejal od svých předchůdců, je to souvislost jen časová, nikoliv příčinná. A ve skutečnosti historický Hus nenavazuje vědomě na dílo t. zv. předchůdců, jako navazuje Vojtěch Raňkův a Janov na dílo Milí- čovo nebo Jakoubek na dílo Janovovo, nýbrž jest Stanislavem ze Znojma veden na Viklefa, Viklef pak mu „otvírá oči“, učí jej „srozuměti Písmu“, dává mu myšlenky, jež potom Hus zpracovává i slovy Viklefovými. Nikoliv mechanicky, nýbrž účelně a většinou obratně — to lze ještě více zdůrazniti, než jsem učinil já, ale na poměru Husa k Viklefovi se tím nic nezmění, protože je to jen obratnost kompilátorská. Novotný vzdal se již jedné své these o poměru Husově k Viklefovi, že „Hus mluví slovy Viklefovými, ani snad nevěda“ i druhou svou základní thesi, že „Hus namnoze slovy Viklefovými vyjadřoval myšlenky své“, o níž praví, že došla plného potvrzení, bude nucen opustiti. Z toho, co napsal v Archivu für slav. Philo- logie XXXVII. a co by se vskutku dalo dosvědčiti i jinými pří- klady, these jeho neplyne. To jsou druhotné myšlenky, více forma než obsah. Historický Hus byl na Viklefovi závislý napřed myšlenkově, potom teprve literárně a více myšlenkově než lite- rárně. Vždyť i potom, když bylo hnutí Jakoubkem uvedeno v pří- činnou souvislost s Matějem z Janova, Hus přidržuje se výlučně Viklefa. Vliv domácích prvků na okolí Husovo, a tím i na Husa, v dalším vývoji hnutí jest ovšem historicky zjištěn. (169)
Strana 170
Hlavní pozornost věnuje prof. Novotný mému poslednímu článku „Učil Hus remanenci?“ (439—446), jenž jej naprosto neuspokojil. Hned s počátku prohlašuje, že se nelze spřáteliti ani s výsledky ani s methodou mé práce, a potírá mé vývody. Věcný rozhovor o předmětu jistě velmi důležitém s kritikem tak bystrým, jakým jest Novotný, jest mi nejvýš vítán, a proto si všímám ob- šírného jeho výkladu obšírněji. Pohleďme nejprve na methodu Novotného. Argumentace jeho jest: Hus vždycky a velmi rozhodně odmítal obvinění, že by byl učil remanencil) a ve spisech Husových, té doby známých, stop remanence nelze nalézti, svědkové pak svědčící opak nejsou hodno- věrni — tedy Hus remanenci neučil. K tomu podotýkám: Že Hus vždy výtku tu odmítal, jest nesporné, a já jsem to na počátku své studie obšírně doložil; že však ve spisech Husových, té doby známých, stop remanence nelze nalézti a že ani v nověji pozna- ných spisech Husových nikde nenajdeme sebe vzdálenějšího přiznání k remanenci (440), není správné. V traktátu „Im- pugnantibus“ jsou stopy remanence a v kázání „Convenientibus vobis“, na Zelený čtvrtek r. 1410 konaném a mnou ve Studiích a textech I, 482—491 uveřejněném, jakož i v některých výrocích Husových jest velmi blízké přiznání k remanenci. To tedy nevrhá podivného světla na mravní kvalitu žalobníků, kteří tuto výtku tak často opakují.“2) Že pak svědkové nejsou hodnověrni, Novotný nedokázal. Vytýká především, že řada svědků, jež uvádím, není volena šťastně (441). Je to malicherné, ale neštěstí tu není žádné. Jmenuji Protivu, Pekla a Brodu. Protiva skutečně svědčí, že Hus učil remanenci, a Hus odpovídá: „erat disputacio“. Je to sice v souvislosti s dru- hou otázkou, posvěcuje-li kněz ve stavu těžkého hříchu, na niž také nelze odpověděti tak absolutně ve prospěch Husův, jak to činí Novotný, ale jest to ve svědectví Protivově, třebas okolnosti neutkvěly Protivovi dobře v paměti. Protiva tedy do řady těch „bezúhonných“ svědků patří. A rovněž Peklo; neboť praví-li, že 1) Odkaz na kázání z r. 1401 v „Sepius rogasti“ netýká se však rema- nence, nýbrž že kněz ve hříchu neposvěcuje. Rovněž odkaz v Doc. 175. 2) Ostatně pro kritika, který se nestaví předem na stranu Husovu, ne- vrhalo by to podivného světla na mravní kvalitu žalobníkův ani tenkráte, kdy- bychom podobných stop a takového přiznání neměli. V žalobách se mluví o soukromých rozmluvách nebo o kázáních — o soukromých rozmluvách nevedly se úřední záznamy a Husových kázání nemáme všech, a která máme, zněly česky s kazatelny často jinak, než jak jsou latinsky v rukopisech zazna- menána. Popírání Husovo tedy nevrhá předem špatného světla na svědky. (170)
Hlavní pozornost věnuje prof. Novotný mému poslednímu článku „Učil Hus remanenci?“ (439—446), jenž jej naprosto neuspokojil. Hned s počátku prohlašuje, že se nelze spřáteliti ani s výsledky ani s methodou mé práce, a potírá mé vývody. Věcný rozhovor o předmětu jistě velmi důležitém s kritikem tak bystrým, jakým jest Novotný, jest mi nejvýš vítán, a proto si všímám ob- šírného jeho výkladu obšírněji. Pohleďme nejprve na methodu Novotného. Argumentace jeho jest: Hus vždycky a velmi rozhodně odmítal obvinění, že by byl učil remanencil) a ve spisech Husových, té doby známých, stop remanence nelze nalézti, svědkové pak svědčící opak nejsou hodno- věrni — tedy Hus remanenci neučil. K tomu podotýkám: Že Hus vždy výtku tu odmítal, jest nesporné, a já jsem to na počátku své studie obšírně doložil; že však ve spisech Husových, té doby známých, stop remanence nelze nalézti a že ani v nověji pozna- ných spisech Husových nikde nenajdeme sebe vzdálenějšího přiznání k remanenci (440), není správné. V traktátu „Im- pugnantibus“ jsou stopy remanence a v kázání „Convenientibus vobis“, na Zelený čtvrtek r. 1410 konaném a mnou ve Studiích a textech I, 482—491 uveřejněném, jakož i v některých výrocích Husových jest velmi blízké přiznání k remanenci. To tedy nevrhá podivného světla na mravní kvalitu žalobníků, kteří tuto výtku tak často opakují.“2) Že pak svědkové nejsou hodnověrni, Novotný nedokázal. Vytýká především, že řada svědků, jež uvádím, není volena šťastně (441). Je to malicherné, ale neštěstí tu není žádné. Jmenuji Protivu, Pekla a Brodu. Protiva skutečně svědčí, že Hus učil remanenci, a Hus odpovídá: „erat disputacio“. Je to sice v souvislosti s dru- hou otázkou, posvěcuje-li kněz ve stavu těžkého hříchu, na niž také nelze odpověděti tak absolutně ve prospěch Husův, jak to činí Novotný, ale jest to ve svědectví Protivově, třebas okolnosti neutkvěly Protivovi dobře v paměti. Protiva tedy do řady těch „bezúhonných“ svědků patří. A rovněž Peklo; neboť praví-li, že 1) Odkaz na kázání z r. 1401 v „Sepius rogasti“ netýká se však rema- nence, nýbrž že kněz ve hříchu neposvěcuje. Rovněž odkaz v Doc. 175. 2) Ostatně pro kritika, který se nestaví předem na stranu Husovu, ne- vrhalo by to podivného světla na mravní kvalitu žalobníkův ani tenkráte, kdy- bychom podobných stop a takového přiznání neměli. V žalobách se mluví o soukromých rozmluvách nebo o kázáních — o soukromých rozmluvách nevedly se úřední záznamy a Husových kázání nemáme všech, a která máme, zněly česky s kazatelny často jinak, než jak jsou latinsky v rukopisech zazna- menána. Popírání Husovo tedy nevrhá předem špatného světla na svědky. (170)
Strana 171
Hus všech 45 článků Viklefových prohlásil za správné mimo jeden, míní tím, jako Páleč, článek o figurativní přítomnosti Páně, nikoliv remanenci. Listy Peklovy pak neukazují povahu jeho ve světle nepříliš příznivém. Ondřej z Brodu konečně, jenž dle Palackého (kn. XI. čl. 2. pozn. 121) jest „jeden z největších a nejctihodnějších protivníkův Husových“, dle Novotného (440) však „úplně oddaný souvěkému zkaženému církevnictví(!) nepřítel každé reformy a horlivý jen ve shánění tučných obročí“ a proto „sotva smí býti nazván bezúhonným“, dosvědčuje výrok Husův, na nějž Hus odpovídá tak, že jest to přímé přiznání re- manencel). Ostatní svědkové: Beneš, Pavel, oba Mikuláši a Václav jsou vskutku málo známi, ale dle zásady: „Quilibet habeatur bonus, donec probetur malus“ jest je míti za bezúhonné, pokud se jim něco špatného nedokáže. Svědkové proti Husovi nejsou „usvědčení osobní nepřátelé Husovi“2), omyl v některé okolnosti není ještě lží?) a o obvinění, že hříšný kněz neposvěcuje, není dokázáno ne- sporně, že mu Hus vůbec nikdy neučil, a kdyby i bylo, nelze tvrditi, že výpověď svědků jest úmyslně křivá, nýbrž třeba ji nějak vysvětliti. Methoda Novotného tedy usnadňuje sice velmi úkol historické kritiky, ale prostředky nedovolenými. Nedbá výrokův Husových, jím samým přiznaných nebo nepopřených, a snižuje mravní hod- notu svědků, prohlašujíc je za lháře, kteří úmyslně křivě svědčí, aby „se zbavili nepohodlného kazatele, jakožto kacíře“ (443). Než přejdu k obraně své methody, musím vysvětliti některé své výroky, jež Novotného překvapují jako „jistě nápadné“ a z nichž vyvozuje mou předpojatost proti Husovi. Napsal jsem na str. 451 (nikoli 453): „K tomu dlužno si přimysliti smělost, s jakou Hus stíhá v polemice r. 1412—1413 bývalého otcovského přítele svého Stanislava ze Znojma pro jeho remanenční traktát“ — Novotný podotýká k tomu: „mluví se o smělosti“ — ač přece to byl Stanislav, který tenkrát bloudil“. Je to sice zbytečná pře o slovo 1) Venkovští kněží si naň stěžují, že kázal, že po proměnění zůstává chléb, a on praví: „Rád bych věděl, co se tam láme, nezůstává-li chléb.“ K tomuto svědectví Brodovu připsal Hus vlastní rukou (to je tedy od „bezúhonnosti“ Bro- dovy neodvislé): „Ba sám Mistr hlubokých smyslů to by rád věděl.“ (Studie a texty I, 469.) Toho si Novotný vůbec nevšímá! 2) Novotný to nedokázal o žádném z nich, ani z Benešova listu to ne- vyplývá. 3) Hus tím „mentitur“ operuje příliš lehce. Proti Benešovi hájí se také: „Nec scio boemice dicere „materialis“, quod sonaret ad propositum“, ačkoli ve výpovědi Benešově slůvka „materialis“ vůbec není. (171)
Hus všech 45 článků Viklefových prohlásil za správné mimo jeden, míní tím, jako Páleč, článek o figurativní přítomnosti Páně, nikoliv remanenci. Listy Peklovy pak neukazují povahu jeho ve světle nepříliš příznivém. Ondřej z Brodu konečně, jenž dle Palackého (kn. XI. čl. 2. pozn. 121) jest „jeden z největších a nejctihodnějších protivníkův Husových“, dle Novotného (440) však „úplně oddaný souvěkému zkaženému církevnictví(!) nepřítel každé reformy a horlivý jen ve shánění tučných obročí“ a proto „sotva smí býti nazván bezúhonným“, dosvědčuje výrok Husův, na nějž Hus odpovídá tak, že jest to přímé přiznání re- manencel). Ostatní svědkové: Beneš, Pavel, oba Mikuláši a Václav jsou vskutku málo známi, ale dle zásady: „Quilibet habeatur bonus, donec probetur malus“ jest je míti za bezúhonné, pokud se jim něco špatného nedokáže. Svědkové proti Husovi nejsou „usvědčení osobní nepřátelé Husovi“2), omyl v některé okolnosti není ještě lží?) a o obvinění, že hříšný kněz neposvěcuje, není dokázáno ne- sporně, že mu Hus vůbec nikdy neučil, a kdyby i bylo, nelze tvrditi, že výpověď svědků jest úmyslně křivá, nýbrž třeba ji nějak vysvětliti. Methoda Novotného tedy usnadňuje sice velmi úkol historické kritiky, ale prostředky nedovolenými. Nedbá výrokův Husových, jím samým přiznaných nebo nepopřených, a snižuje mravní hod- notu svědků, prohlašujíc je za lháře, kteří úmyslně křivě svědčí, aby „se zbavili nepohodlného kazatele, jakožto kacíře“ (443). Než přejdu k obraně své methody, musím vysvětliti některé své výroky, jež Novotného překvapují jako „jistě nápadné“ a z nichž vyvozuje mou předpojatost proti Husovi. Napsal jsem na str. 451 (nikoli 453): „K tomu dlužno si přimysliti smělost, s jakou Hus stíhá v polemice r. 1412—1413 bývalého otcovského přítele svého Stanislava ze Znojma pro jeho remanenční traktát“ — Novotný podotýká k tomu: „mluví se o smělosti“ — ač přece to byl Stanislav, který tenkrát bloudil“. Je to sice zbytečná pře o slovo 1) Venkovští kněží si naň stěžují, že kázal, že po proměnění zůstává chléb, a on praví: „Rád bych věděl, co se tam láme, nezůstává-li chléb.“ K tomuto svědectví Brodovu připsal Hus vlastní rukou (to je tedy od „bezúhonnosti“ Bro- dovy neodvislé): „Ba sám Mistr hlubokých smyslů to by rád věděl.“ (Studie a texty I, 469.) Toho si Novotný vůbec nevšímá! 2) Novotný to nedokázal o žádném z nich, ani z Benešova listu to ne- vyplývá. 3) Hus tím „mentitur“ operuje příliš lehce. Proti Benešovi hájí se také: „Nec scio boemice dicere „materialis“, quod sonaret ad propositum“, ačkoli ve výpovědi Benešově slůvka „materialis“ vůbec není. (171)
Strana 172
protože to pravím tam ve prospěch Husův, ale od Husa to byla skutečně smělost i ve špatném smyslu slova. V okolí jeho (ode- zírám od Husa samého) byla remanenční nauka hlásána mnohem bezohledněji, než ji napsal Stanislav, a Viklef, jehož Hus a přátelé jeho hájí, přece pobloudil v nauce o svátostech mnohem více než Stanislav, a Hus se odvažuje svému učiteli vmetnouti ve tvář slova: „quo forte circa dogmatisacionem sacramentorum nullus gravius erravit“! Jest to předpojatost, nazve-li se takové jednání smě- lostí? — Na str. 458 vytýkám, že Hus kaceřuje Zbyňka pro formuli, v níž theolog dobré vůle nenajde nic nekatolického, jak v poznámce vykládám; Novotný však praví: „ač přece byla op ravdu nekatolická“ — salva reverentia non est verum. — Na str. 469 uvádím, že Hus v kázání opakoval: „Hle, zde praví: Já jsem chléb a ne tělo“ a uhodiv do knihy, volal: „Ať vyříznou z této knihy .. .“ a Novotný dí, že nezasvěcenému čtenáři mělo tu býti vysvětleno, že kniha, o niž běží, jest bible. Doufám, že čtenářstvo Studií a textů jest tolik zasvěceno, že ví, jakou knihu má kazatel na kazatelně — nebyla to asi bible celá, nýbrž opis perikop, a nevidím, jak by tím mohlo proti mně vzniknouti pode- zření předpojatosti a jak to může mé práci „značně ujímati na ceně“ Nyní tedy o mé methodě. Cesta, Novotným naznačená, ač tak pohodlná a vyšlapaná, jevila se mi z uvedených příčin vylou- čenou. Zbývala mi cesta Lenzova a Loserthova, kteří nepo- chybují o pravdivosti slov Husových, ale také výpovědem svědků neupírají subjektivní pravdivosti, a hledí vysvětliti, jak pověst ta vznikla. Naznačil jsem ji krátce na str. 453 n. a řekl jsem, že se jí možno spokojiti. Ale jest možna ještě cesta třetí: Lenz a Loserth nepochybují ani o pravdivosti výrokův Husových ani o pravdivosti výpovědí svědků, Novotný pochybuje jen o pravdivosti výpovědí svědků, — jest však dovoleno také pochybovati o pravdivosti výrokův Husových. Novotný to právo historikovi přiznává (441), ale dodává (442): „Sedlák však nechce tohoto usnadnění dbáti a ne- všímaje si vůbec této podezřelé stránky výpovědí svědeckých, zkoumá pouze pravdivost výpovědí Husových. Jest to sice počínání jedno- stranné, nicméně v zásadě nikdo nebude popírati oprávněnost zkou- mati také výpovědi Husovy, třebas ten, kdo pouze jim nechce věřiti, vydává se v nebezpečí, že se dopustí nejtěžšího hříchu proti historické kritice, totiž že si povede předpojatě, že si umínil opravdu nalézti, co nalézti chce.“ To by bylo pravda, kdybych zkoumal výpovědi Husovy podle výroků svědků, předpokládaje, že tyto jsou pravdivy a Husovy pochybny. Toho předpokladu však v mé práci (172)
protože to pravím tam ve prospěch Husův, ale od Husa to byla skutečně smělost i ve špatném smyslu slova. V okolí jeho (ode- zírám od Husa samého) byla remanenční nauka hlásána mnohem bezohledněji, než ji napsal Stanislav, a Viklef, jehož Hus a přátelé jeho hájí, přece pobloudil v nauce o svátostech mnohem více než Stanislav, a Hus se odvažuje svému učiteli vmetnouti ve tvář slova: „quo forte circa dogmatisacionem sacramentorum nullus gravius erravit“! Jest to předpojatost, nazve-li se takové jednání smě- lostí? — Na str. 458 vytýkám, že Hus kaceřuje Zbyňka pro formuli, v níž theolog dobré vůle nenajde nic nekatolického, jak v poznámce vykládám; Novotný však praví: „ač přece byla op ravdu nekatolická“ — salva reverentia non est verum. — Na str. 469 uvádím, že Hus v kázání opakoval: „Hle, zde praví: Já jsem chléb a ne tělo“ a uhodiv do knihy, volal: „Ať vyříznou z této knihy .. .“ a Novotný dí, že nezasvěcenému čtenáři mělo tu býti vysvětleno, že kniha, o niž běží, jest bible. Doufám, že čtenářstvo Studií a textů jest tolik zasvěceno, že ví, jakou knihu má kazatel na kazatelně — nebyla to asi bible celá, nýbrž opis perikop, a nevidím, jak by tím mohlo proti mně vzniknouti pode- zření předpojatosti a jak to může mé práci „značně ujímati na ceně“ Nyní tedy o mé methodě. Cesta, Novotným naznačená, ač tak pohodlná a vyšlapaná, jevila se mi z uvedených příčin vylou- čenou. Zbývala mi cesta Lenzova a Loserthova, kteří nepo- chybují o pravdivosti slov Husových, ale také výpovědem svědků neupírají subjektivní pravdivosti, a hledí vysvětliti, jak pověst ta vznikla. Naznačil jsem ji krátce na str. 453 n. a řekl jsem, že se jí možno spokojiti. Ale jest možna ještě cesta třetí: Lenz a Loserth nepochybují ani o pravdivosti výrokův Husových ani o pravdivosti výpovědí svědků, Novotný pochybuje jen o pravdivosti výpovědí svědků, — jest však dovoleno také pochybovati o pravdivosti výrokův Husových. Novotný to právo historikovi přiznává (441), ale dodává (442): „Sedlák však nechce tohoto usnadnění dbáti a ne- všímaje si vůbec této podezřelé stránky výpovědí svědeckých, zkoumá pouze pravdivost výpovědí Husových. Jest to sice počínání jedno- stranné, nicméně v zásadě nikdo nebude popírati oprávněnost zkou- mati také výpovědi Husovy, třebas ten, kdo pouze jim nechce věřiti, vydává se v nebezpečí, že se dopustí nejtěžšího hříchu proti historické kritice, totiž že si povede předpojatě, že si umínil opravdu nalézti, co nalézti chce.“ To by bylo pravda, kdybych zkoumal výpovědi Husovy podle výroků svědků, předpokládaje, že tyto jsou pravdivy a Husovy pochybny. Toho předpokladu však v mé práci (172)
Strana 173
není. Já odezírám od výpovědí svědeckých a zkoumám Husa přesnou methodou historickou, dle jeho slov a skutků, dle stykův a spisů. K tomu cíli jsem se pídil po remanenčním traktátu Slanislavově a Jakoubkově1), proto jsem prostudoval Husova kázání a prozkoumal otázku eucharistickou v prvním desítiletí XV. stol. v jejích počátcích, vývoji a vztahu k Viklefovi. Jak se mi pak jevila Husova nauka o svátosti oltářní v tom historickém prostředí v letech 1403—1412, napsal jsem ve zmíněné studii. Důvěrný styk Husův se Stanislavem opravňoval mne ke tvrzení, že na otázku Stanislavovu, chce-li Hus s ním souhlasiti, neodpo- věděl Hus záporně. Nevkládám tím do pramenů, co není v nich, nýbrž proti nim; neboť Hus nepraví, jak odpověděl, a ze souvislosti není patrno, že se Stanislavem nesouhlasil. Vždyť Hus dovedl i jindy bývalým přátelům vytýkati, v čem sám s nimi souhlasil, aby je zahanbil. Roku 1408 jest Husův traktát „Impugnantibus“ první svou kapitolou a citátem z Berengaria oporou remanence, třebas nauky té nepronáší jasnými slovy. Oposice proti arcibiskupovi, z níž jest psán, úvodní slova, viklefský materiál, vše to dokazuje. Jakoub- kovi ovšem nestačil, nikoliv proto, že byl proti remanenci, nýbrž proto, že jí nehlásal úplně jasně. Proto napsal Jakoubek svůj traktát, nikoliv proti Husovi, nýbrž na vysvětlení a jasné vyslovení toho, co shledává, že u Husa řečeno jest zahaleně. Jakoubek po- lemisuje proti Stanislavovi. Pravím-li, že Hus, nevěřil-li v remanenci, mlčením zradil pravdu, cituji slova Pseudo-Chrysostomova, jichž Hus často užívá, že se má pravda bez bázně hlásati. A kdy jindy bylo tak svatou povinností říci pravdu bez obalu, jako tehdy, kdy se remanenční nauka šířila v okolí Husově? Novotný ovšem míní, že mne tu „horlivost zavedla“. Hus prý „nevěřil v remanenci, ale pravdy ne- zradil, poněvadž nemlčel, nýbrž napsal traktát, kterému nejnověji bývá vkládána „Wyclifská příchuť, ale který je zcela katolický jako také všecky jiné příslušné výroky Husovy.“ Tu zavedla hor- livost Novotného. Traktát Husův má tak silnou ,příchuť viklefskou“, že má namnoze i Viklefova slova, a v boji proti arcibiskupovi — ne proti jeho nepřesné formuli, s níž nesouvisí, nýbrž proti jeho potírání remanence — není zcela katolický2), jako také všecky jiné- 1) Že já zvu traktát Jakoubkův remanenčním (443), nemělo by býti psáno, zastírá se tím pravý stav věci. Zve jej tak sněm Kostnický, Payne a Kroníka táborská a lze si jej přečísti a přesvědčiti se, že a jak remanenčním jest. 2) Srv. co o něm praví Payne na st. 478 n. „Studie a texty.“ (173) 13
není. Já odezírám od výpovědí svědeckých a zkoumám Husa přesnou methodou historickou, dle jeho slov a skutků, dle stykův a spisů. K tomu cíli jsem se pídil po remanenčním traktátu Slanislavově a Jakoubkově1), proto jsem prostudoval Husova kázání a prozkoumal otázku eucharistickou v prvním desítiletí XV. stol. v jejích počátcích, vývoji a vztahu k Viklefovi. Jak se mi pak jevila Husova nauka o svátosti oltářní v tom historickém prostředí v letech 1403—1412, napsal jsem ve zmíněné studii. Důvěrný styk Husův se Stanislavem opravňoval mne ke tvrzení, že na otázku Stanislavovu, chce-li Hus s ním souhlasiti, neodpo- věděl Hus záporně. Nevkládám tím do pramenů, co není v nich, nýbrž proti nim; neboť Hus nepraví, jak odpověděl, a ze souvislosti není patrno, že se Stanislavem nesouhlasil. Vždyť Hus dovedl i jindy bývalým přátelům vytýkati, v čem sám s nimi souhlasil, aby je zahanbil. Roku 1408 jest Husův traktát „Impugnantibus“ první svou kapitolou a citátem z Berengaria oporou remanence, třebas nauky té nepronáší jasnými slovy. Oposice proti arcibiskupovi, z níž jest psán, úvodní slova, viklefský materiál, vše to dokazuje. Jakoub- kovi ovšem nestačil, nikoliv proto, že byl proti remanenci, nýbrž proto, že jí nehlásal úplně jasně. Proto napsal Jakoubek svůj traktát, nikoliv proti Husovi, nýbrž na vysvětlení a jasné vyslovení toho, co shledává, že u Husa řečeno jest zahaleně. Jakoubek po- lemisuje proti Stanislavovi. Pravím-li, že Hus, nevěřil-li v remanenci, mlčením zradil pravdu, cituji slova Pseudo-Chrysostomova, jichž Hus často užívá, že se má pravda bez bázně hlásati. A kdy jindy bylo tak svatou povinností říci pravdu bez obalu, jako tehdy, kdy se remanenční nauka šířila v okolí Husově? Novotný ovšem míní, že mne tu „horlivost zavedla“. Hus prý „nevěřil v remanenci, ale pravdy ne- zradil, poněvadž nemlčel, nýbrž napsal traktát, kterému nejnověji bývá vkládána „Wyclifská příchuť, ale který je zcela katolický jako také všecky jiné příslušné výroky Husovy.“ Tu zavedla hor- livost Novotného. Traktát Husův má tak silnou ,příchuť viklefskou“, že má namnoze i Viklefova slova, a v boji proti arcibiskupovi — ne proti jeho nepřesné formuli, s níž nesouvisí, nýbrž proti jeho potírání remanence — není zcela katolický2), jako také všecky jiné- 1) Že já zvu traktát Jakoubkův remanenčním (443), nemělo by býti psáno, zastírá se tím pravý stav věci. Zve jej tak sněm Kostnický, Payne a Kroníka táborská a lze si jej přečísti a přesvědčiti se, že a jak remanenčním jest. 2) Srv. co o něm praví Payne na st. 478 n. „Studie a texty.“ (173) 13
Strana 174
příslušné výroky Husovy nejsou katolické. Novotný sám připouští, že „někdy slova Husova mohla zníti určitěji“, a omlouvá Husa, že naň „snad působil ohled na přátele nebo i na Viklefa samého, — ale forma byla namnoze dána i nutností boje proti nepřesné formuli Zbyňkově“. Ale s nepřesností formule Zbyňkovy, jak řečeno, traktát „Impugnantibus“ nijak nesouvisí a kdyby souvisel, nevidím, co by bránilo, aby Hus jasnou formou nezavrhl remanenci. Ohled na přátele pak a na Viklefa — ve věci špatné, v nauce, kterou Hus sám má dle Novotného za kacířskou, — to je právě ta hříšná bázeň světská, kterou Husovi nutno vytknouti a pro kterou jej, nevěřil-li sám v remanenci, nutno kárati, že bludných proudů nehleděl zastaviti, nýbrž že je remanentistickými formulemi potvrdil a posílil. Novotný soudí, že „jest rozhodující, že i tam, kde není „přesného vyznání proti remanenci“, není ani tajného přiznání k ní.“ Tak možno souditi, uvažujeme-li Husa a jeho traktát isolovaně od doby a okolí, tedy nehistoricky; avšak v souvislosti s Viklefem a Jakoubkem a v oposici proti Zbyňkově potírání remanencel) viděli v traktátu, v němž není přesného vyznání proti remanenci, přátelé i odpůrci Husovi tajné přiznání k ní. Než ať se soudí o vnitřním přesvědčení Husově jakkoliv, dvou věcí nelze upříti. Předně: Hus nejeví se tu jako neohrožený hlasatel pravdy Boží, ať již z ohledu na přátele nezavrhuje jasně nauky remanenční, kterou má za kacířskou, nebo ať z ohledu na odpůrce nevyznává jí jasně, maje ji za katolickou pravdu. A za druhé: Remanenční nauka r. 1408 byla v okolí Husově rozšířena a Hus oposicí proti arcibiskupovi a tendenčním traktátem, remanence jasně nevylučujícím, ji podepřel, byl z ní tedy sám podezřelý, a nelze říci o arcibiskupovi nebo svědcích, že jim běželo o to, „aby nepohodlnému kazateli zavřena byla ústa obžalobou z kacířství, kterého nehlásal“. Praví-li Novotný dále, že sám cítím, že argumentace má není bez slabin, a proto míním, že Hus r. 1408 znal se k remanenci,2) ale později své stanovisko mírnil, nepodává mého mínění správně. Já shledávám r. 1408 v traktátu Husově „Impugnantibus“ silnou 1) V té souvislosti mohou míti i výroky, pro nezasvěcence katolicky znějící, smysl viklefský, aspoň kdo znal Viklefa a Jakoubka, jej v nich nalézal. Takový výrok jest Husovo stále opakované: „Kristus jest chléb“ nebo: „Svátost, jež byla dříve chlebem toliko, jest již tělem Páně“, nebo vyznání Berengariovo (461). Není tedy pravda, že si tu „pomáhám tím, že to Hus mínil jinak“, což jest „methoda prostě nedovolená“ (442). 2) Str. 444 docela: „že r. 1408 remanentismus jeho dostoupil vrcholu“. (174)
příslušné výroky Husovy nejsou katolické. Novotný sám připouští, že „někdy slova Husova mohla zníti určitěji“, a omlouvá Husa, že naň „snad působil ohled na přátele nebo i na Viklefa samého, — ale forma byla namnoze dána i nutností boje proti nepřesné formuli Zbyňkově“. Ale s nepřesností formule Zbyňkovy, jak řečeno, traktát „Impugnantibus“ nijak nesouvisí a kdyby souvisel, nevidím, co by bránilo, aby Hus jasnou formou nezavrhl remanenci. Ohled na přátele pak a na Viklefa — ve věci špatné, v nauce, kterou Hus sám má dle Novotného za kacířskou, — to je právě ta hříšná bázeň světská, kterou Husovi nutno vytknouti a pro kterou jej, nevěřil-li sám v remanenci, nutno kárati, že bludných proudů nehleděl zastaviti, nýbrž že je remanentistickými formulemi potvrdil a posílil. Novotný soudí, že „jest rozhodující, že i tam, kde není „přesného vyznání proti remanenci“, není ani tajného přiznání k ní.“ Tak možno souditi, uvažujeme-li Husa a jeho traktát isolovaně od doby a okolí, tedy nehistoricky; avšak v souvislosti s Viklefem a Jakoubkem a v oposici proti Zbyňkově potírání remanencel) viděli v traktátu, v němž není přesného vyznání proti remanenci, přátelé i odpůrci Husovi tajné přiznání k ní. Než ať se soudí o vnitřním přesvědčení Husově jakkoliv, dvou věcí nelze upříti. Předně: Hus nejeví se tu jako neohrožený hlasatel pravdy Boží, ať již z ohledu na přátele nezavrhuje jasně nauky remanenční, kterou má za kacířskou, nebo ať z ohledu na odpůrce nevyznává jí jasně, maje ji za katolickou pravdu. A za druhé: Remanenční nauka r. 1408 byla v okolí Husově rozšířena a Hus oposicí proti arcibiskupovi a tendenčním traktátem, remanence jasně nevylučujícím, ji podepřel, byl z ní tedy sám podezřelý, a nelze říci o arcibiskupovi nebo svědcích, že jim běželo o to, „aby nepohodlnému kazateli zavřena byla ústa obžalobou z kacířství, kterého nehlásal“. Praví-li Novotný dále, že sám cítím, že argumentace má není bez slabin, a proto míním, že Hus r. 1408 znal se k remanenci,2) ale později své stanovisko mírnil, nepodává mého mínění správně. Já shledávám r. 1408 v traktátu Husově „Impugnantibus“ silnou 1) V té souvislosti mohou míti i výroky, pro nezasvěcence katolicky znějící, smysl viklefský, aspoň kdo znal Viklefa a Jakoubka, jej v nich nalézal. Takový výrok jest Husovo stále opakované: „Kristus jest chléb“ nebo: „Svátost, jež byla dříve chlebem toliko, jest již tělem Páně“, nebo vyznání Berengariovo (461). Není tedy pravda, že si tu „pomáhám tím, že to Hus mínil jinak“, což jest „methoda prostě nedovolená“ (442). 2) Str. 444 docela: „že r. 1408 remanentismus jeho dostoupil vrcholu“. (174)
Strana 175
»příchuť viklefskou“, kterou přiznal již Flajšhans, a tvrdím, že „mistr nejen nesplnil své povinnosti, nýbrž postavil se útočně proti arcibiskupovi, jenž chtěl blud vymýtiti, a nejasnými formulemi re- manentistskými bloudící utvrzoval a jiné v blud uváděl“ (462). Možno-li tu Husa ještě omlouvati, že to tak nemínil, že jen zloba jeho přátel a nepřátel nalézala v jeho traktátu remanenci, jest to r. 1410 již naprosto nemožno. A tam vidím vrchol Husova sklonu k remanenci, v jeho slovech, v kázání na Zelený čtvrtek, při němž Novotný chválí, že zjišťuji vlivy učitele Husova Štěpána z Kolína (439), ale o jeho obsahu a stínu, jejž vrhá na Husovu nauku eucharistickou (Studie a texty 465 nn.), vůbec se nezmiňuje. V kázání tom jest přímé poučení věřících, co mají věřiti a vyznávati o svátosti oltářní, a tudíž i víra a vyznání kazatelovo o téže otázce. A víra, kterou zde Hus vyznává a učí vyznávati, není katolická. S tím se již musí historik smířiti. Od roku 1411 neznám kázání Husovýchl) a nemohu tudíž říci, učil-li pak katolicky. Nemaje jistoty, vyslovil jsem, ač nesměle, do- mněnku Husovi příznivou a poněkud jej omlouvající. Myslím, že Husa v remanenční proudy strhl vzdor proti Zbyňkovi. Jsa vůdcem strany viklefské, chce mistra evangelického i v této nauce hájiti, mysle, že vyhne-li se slovům: „substantia“, materialis, accidentia“ a podrží jen slova „chléb“ a „tělo Páně“, nebloudí. Zapomíná ovšem, že právě v úmyslném popření definovaného výkladu církevního jest blud. Když tlak se strany Zbyňkovy přestal, snad Hus prohlédl. Ponechávám to dalšímu badání, ačkoliv si nemohu zapříti, že pří- pisek Husův v Doc. 182 (Studie a texty 469) a svědectví Paynovo tomu mínění nepřejí. Co se tkne obviňování Husa z nauky remanenční, má Novotný (443) pravdu, že v žalobách r. 1408 jest jen nesmělá narážka, ale v době, kdy právě bylo prohlášeno, že nikdo nebyl shledán bludařem, nebylo radno mluviti jasněji. Hus také na to hned tak odpovídá. Také v žalobách z r. 1409 jsou skutečně uvedeny pouze starší rozhovory. Ale v článcích Michalových, jež jsou z r. 1410, jest to obvinění jasně, třebas bez odůvodnění a bližšího určení. Výpovědi svědků z r. 1414 mají za podklad žaloby Protivovy,2) k nimž dávají doklady hlavně z r. 1410. Ale Novotný v tom výčtu opomíjí žaloby Zbyňkovy do Říma, v nichž byl Hus také viněn z remanence, zvláště žalobu z r. 1410, o niž se z části opírá proces kostnický. 1) Kázání v rkp. III B 20 nebyla mi přístupna, ač jsem se jich dožadoval tři leta. 2) Srv. Studie a texty II., 9 nn. (175) 13*
»příchuť viklefskou“, kterou přiznal již Flajšhans, a tvrdím, že „mistr nejen nesplnil své povinnosti, nýbrž postavil se útočně proti arcibiskupovi, jenž chtěl blud vymýtiti, a nejasnými formulemi re- manentistskými bloudící utvrzoval a jiné v blud uváděl“ (462). Možno-li tu Husa ještě omlouvati, že to tak nemínil, že jen zloba jeho přátel a nepřátel nalézala v jeho traktátu remanenci, jest to r. 1410 již naprosto nemožno. A tam vidím vrchol Husova sklonu k remanenci, v jeho slovech, v kázání na Zelený čtvrtek, při němž Novotný chválí, že zjišťuji vlivy učitele Husova Štěpána z Kolína (439), ale o jeho obsahu a stínu, jejž vrhá na Husovu nauku eucharistickou (Studie a texty 465 nn.), vůbec se nezmiňuje. V kázání tom jest přímé poučení věřících, co mají věřiti a vyznávati o svátosti oltářní, a tudíž i víra a vyznání kazatelovo o téže otázce. A víra, kterou zde Hus vyznává a učí vyznávati, není katolická. S tím se již musí historik smířiti. Od roku 1411 neznám kázání Husovýchl) a nemohu tudíž říci, učil-li pak katolicky. Nemaje jistoty, vyslovil jsem, ač nesměle, do- mněnku Husovi příznivou a poněkud jej omlouvající. Myslím, že Husa v remanenční proudy strhl vzdor proti Zbyňkovi. Jsa vůdcem strany viklefské, chce mistra evangelického i v této nauce hájiti, mysle, že vyhne-li se slovům: „substantia“, materialis, accidentia“ a podrží jen slova „chléb“ a „tělo Páně“, nebloudí. Zapomíná ovšem, že právě v úmyslném popření definovaného výkladu církevního jest blud. Když tlak se strany Zbyňkovy přestal, snad Hus prohlédl. Ponechávám to dalšímu badání, ačkoliv si nemohu zapříti, že pří- pisek Husův v Doc. 182 (Studie a texty 469) a svědectví Paynovo tomu mínění nepřejí. Co se tkne obviňování Husa z nauky remanenční, má Novotný (443) pravdu, že v žalobách r. 1408 jest jen nesmělá narážka, ale v době, kdy právě bylo prohlášeno, že nikdo nebyl shledán bludařem, nebylo radno mluviti jasněji. Hus také na to hned tak odpovídá. Také v žalobách z r. 1409 jsou skutečně uvedeny pouze starší rozhovory. Ale v článcích Michalových, jež jsou z r. 1410, jest to obvinění jasně, třebas bez odůvodnění a bližšího určení. Výpovědi svědků z r. 1414 mají za podklad žaloby Protivovy,2) k nimž dávají doklady hlavně z r. 1410. Ale Novotný v tom výčtu opomíjí žaloby Zbyňkovy do Říma, v nichž byl Hus také viněn z remanence, zvláště žalobu z r. 1410, o niž se z části opírá proces kostnický. 1) Kázání v rkp. III B 20 nebyla mi přístupna, ač jsem se jich dožadoval tři leta. 2) Srv. Studie a texty II., 9 nn. (175) 13*
Strana 176
„De quadruplici missione“ (Studie a texty I, 82 nn.). Není tomu i jinde tak? Při druhém aktu jest ovšem již Loserthem určena závislost na Viklefovi (Hus u. Wiclif str. 199—218). Sedm bodů vypisuje Hus z Viklefova traktátu „De ecclesia“. Jsou však ostatní aspoň majetek jeho? Jak z následujícího vysvítne, většinou nikoliv! Bod 1. o sesazení Abiathara Šalomounem má Viklef v traktátu „De veritate sacrae scripturae“ hl. XXV (Buddensieg III, 15) krátce a v „De civili dominio“ III (Loserth 482) obšírněji. Hus vypisuje citát z Písma a závěr tvoří sám. 2. o Nabuchodonosorovi čteme v „De civili dominio“ II. (Loserth 50), rovněž 3. o králi Joasovi (ibid. 27). 4. bod o králi Ezechiášovi jest již vypsán z téhož spisu i se závěrem (ibid. 27 n.): Hus 4. Item IV. Reg. 18 legitur, quod sanctus rex Ezechias dedit omne argentum, quod repertum fuerat in domo domini et in thesauris regiis; in tempore illo confregit Ezechias valvas templi domini et laminas auri, quas ipse affixerat, et dedit eas regi Assyriorum. Nec ex hoc a domino reprehensus est, sicut propter alia peccata repre- hendebatur vid. II. Paral. 32. Cum ergo in tempore necessitatis cuncta debent esse communia christianis, sequitur quod domini seculares in casu necessitatis et in multis currentibus casibus licite possunt auferre bona temporalia a clero ha- bitualiter delinquente (Opp. I. 118b) Viklef Et IV. Reg. 18 legitur, quod san- ctus rex Ezechias dedit omne au- rum, quod repertum fuerat in domo domini et in thesauris regiis; in tempore illo confregit Ezechias valvas templi domini et laminas aureas, quas ipse affixerat, et dedit eas regi Sirie. Nec ex hoc ipse reprehenditur, sed propter peccata alia, que adiecit, ut patet II. Paral. 32... ergo cum in tem- pore necessitatis omnia debent esse cuicunque christiano com- munia, sequitur quod in casu pro- communitate vel principe raciona- biliter sunt exponenda. Rovněž 5. bod jest z části opis toho, co u Viklefa následuje za předcházejícím: Viklef Hus Tercio confirmatur ex sentencia 5. Item confirmatur: Nam Mat. salvatoris Mat. XII, ubi postquam 12 legitur, quod discipuli Jesu evellentes spicas ad sedandam eius discipuli evellentes spicas ad (180)
„De quadruplici missione“ (Studie a texty I, 82 nn.). Není tomu i jinde tak? Při druhém aktu jest ovšem již Loserthem určena závislost na Viklefovi (Hus u. Wiclif str. 199—218). Sedm bodů vypisuje Hus z Viklefova traktátu „De ecclesia“. Jsou však ostatní aspoň majetek jeho? Jak z následujícího vysvítne, většinou nikoliv! Bod 1. o sesazení Abiathara Šalomounem má Viklef v traktátu „De veritate sacrae scripturae“ hl. XXV (Buddensieg III, 15) krátce a v „De civili dominio“ III (Loserth 482) obšírněji. Hus vypisuje citát z Písma a závěr tvoří sám. 2. o Nabuchodonosorovi čteme v „De civili dominio“ II. (Loserth 50), rovněž 3. o králi Joasovi (ibid. 27). 4. bod o králi Ezechiášovi jest již vypsán z téhož spisu i se závěrem (ibid. 27 n.): Hus 4. Item IV. Reg. 18 legitur, quod sanctus rex Ezechias dedit omne argentum, quod repertum fuerat in domo domini et in thesauris regiis; in tempore illo confregit Ezechias valvas templi domini et laminas auri, quas ipse affixerat, et dedit eas regi Assyriorum. Nec ex hoc a domino reprehensus est, sicut propter alia peccata repre- hendebatur vid. II. Paral. 32. Cum ergo in tempore necessitatis cuncta debent esse communia christianis, sequitur quod domini seculares in casu necessitatis et in multis currentibus casibus licite possunt auferre bona temporalia a clero ha- bitualiter delinquente (Opp. I. 118b) Viklef Et IV. Reg. 18 legitur, quod san- ctus rex Ezechias dedit omne au- rum, quod repertum fuerat in domo domini et in thesauris regiis; in tempore illo confregit Ezechias valvas templi domini et laminas aureas, quas ipse affixerat, et dedit eas regi Sirie. Nec ex hoc ipse reprehenditur, sed propter peccata alia, que adiecit, ut patet II. Paral. 32... ergo cum in tem- pore necessitatis omnia debent esse cuicunque christiano com- munia, sequitur quod in casu pro- communitate vel principe raciona- biliter sunt exponenda. Rovněž 5. bod jest z části opis toho, co u Viklefa následuje za předcházejícím: Viklef Hus Tercio confirmatur ex sentencia 5. Item confirmatur: Nam Mat. salvatoris Mat. XII, ubi postquam 12 legitur, quod discipuli Jesu evellentes spicas ad sedandam eius discipuli evellentes spicas ad (180)
Strana 177
suam esuriem manducaverunt in sabbato, tibus et contradicentibus. Quibus Christus respondit: ,Nonne legi- stis, quid fecit David, quando esurivit et qui cum eo erant, quomodo intravit in domum do- mini et panes proposicionis com- edit, quos non licebat ei- come- dere neque his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus*? Patet historia L. Reg. 21 et preceptum Deut. 12. Ex qua sentencia patet, quod licet in tempore necessitatis uti quantumlibet consecratis. alias filii omnia temporalia dando ad consecracionem templi, non tene- rentur subvenire parentibus, quod est contra evangelium Mat. 16, Ubi'córripit salvator phariseos, quod, propter tradicionem suam. transgrediebantur mandatum dei (Opp. I, 1189). phàriseis calumpnian- sedandam suam esuriem man- ducaverunt in sabbato, phariseis calumpniantibus sic respondit: „Nonne legistis, quid fecerit David quando esuriit et qui cum eo erant, quomodo intravit in domum domini et panes proposicionis comedit, quos non licebat ei com- edere neque hiis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus*? Patet historia I. Reg. 21 et pre- ceptum Deut. 23. Ex qua sen- tencia patet, quod licet in tempore ultimate necessitatis uti quantum- libet consecratis . . (28) Unde Salvator noster . . sic alloquitur phariseos : , Quare et vos transgre- dimini mandatum dei propter tra- dicionem vestram quod filii devoverint omnia temporalia sua templo post mortem et tunc non tenerentur subvenire parentibus . . (ibid. 22). Titus a Vespasian, jeZ uvádí Hus v bodé 6, vyskytují se u Viklefa v té souvislosti častěji, na př. v „De civili dominio* III (Loserth 482), ,De veritate sacrae scripturae" (Buddensieg 42) a v Trialogu (Lechler 308), ale Hus vypisuje to místo z ,De civili dóminio* II (Loserth 4), jak patrno z následující věty: Hus Titus et Vespasianus .. XLII an- nis post Ascensionem domini ... ut multis videtur, meritorie ad dei beneplacitum hoc fecerunt vel fa- cere potuerunt. Igitur cum moderni sacerdotes tantum vel amplius possunt delinquere . quod ex dei beneplacito secula- res domini parem penam eis po- terint infligere. 4 Sequitur Viklef - Titus et Vespasianus XLII anno post Áscensionem domini... spoliacionem temporalium exercu- erant a sacerdotibus Veteris Te- stamenti et ut multis videtur, meritorie ad, dei beneplacitum, vel saltem indubie hoc opus iu- stum exercere meritorie potu- erunt ecclesiastici nostri possunt incidere in culpam consi- milem vel maiorem . . non dubium quin adhuc eodem gladic subtra- (181)
suam esuriem manducaverunt in sabbato, tibus et contradicentibus. Quibus Christus respondit: ,Nonne legi- stis, quid fecit David, quando esurivit et qui cum eo erant, quomodo intravit in domum do- mini et panes proposicionis com- edit, quos non licebat ei- come- dere neque his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus*? Patet historia L. Reg. 21 et preceptum Deut. 12. Ex qua sentencia patet, quod licet in tempore necessitatis uti quantumlibet consecratis. alias filii omnia temporalia dando ad consecracionem templi, non tene- rentur subvenire parentibus, quod est contra evangelium Mat. 16, Ubi'córripit salvator phariseos, quod, propter tradicionem suam. transgrediebantur mandatum dei (Opp. I, 1189). phàriseis calumpnian- sedandam suam esuriem man- ducaverunt in sabbato, phariseis calumpniantibus sic respondit: „Nonne legistis, quid fecerit David quando esuriit et qui cum eo erant, quomodo intravit in domum domini et panes proposicionis comedit, quos non licebat ei com- edere neque hiis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus*? Patet historia I. Reg. 21 et pre- ceptum Deut. 23. Ex qua sen- tencia patet, quod licet in tempore ultimate necessitatis uti quantum- libet consecratis . . (28) Unde Salvator noster . . sic alloquitur phariseos : , Quare et vos transgre- dimini mandatum dei propter tra- dicionem vestram quod filii devoverint omnia temporalia sua templo post mortem et tunc non tenerentur subvenire parentibus . . (ibid. 22). Titus a Vespasian, jeZ uvádí Hus v bodé 6, vyskytují se u Viklefa v té souvislosti častěji, na př. v „De civili dominio* III (Loserth 482), ,De veritate sacrae scripturae" (Buddensieg 42) a v Trialogu (Lechler 308), ale Hus vypisuje to místo z ,De civili dóminio* II (Loserth 4), jak patrno z následující věty: Hus Titus et Vespasianus .. XLII an- nis post Ascensionem domini ... ut multis videtur, meritorie ad dei beneplacitum hoc fecerunt vel fa- cere potuerunt. Igitur cum moderni sacerdotes tantum vel amplius possunt delinquere . quod ex dei beneplacito secula- res domini parem penam eis po- terint infligere. 4 Sequitur Viklef - Titus et Vespasianus XLII anno post Áscensionem domini... spoliacionem temporalium exercu- erant a sacerdotibus Veteris Te- stamenti et ut multis videtur, meritorie ad, dei beneplacitum, vel saltem indubie hoc opus iu- stum exercere meritorie potu- erunt ecclesiastici nostri possunt incidere in culpam consi- milem vel maiorem . . non dubium quin adhuc eodem gladic subtra- (181)
Strana 178
Citáty z kanonického here possunt temporalia ab eccle- siastico proporcionaliter delin- quente. práva, jeZ jsou obsahem bodů následujících, vyskytují se u Viklefa porůznu. XI, 1 „Veliké zajisté“ (bod 7) jest v traktátu ,Deofficio regis" (Pollard — Sayle 134); „Žádá-li císař daně“ v bodě 9. jest na témže místě av „De civili dominio“ II (Loserth 67); v „De officio regis“ 246; Augustinův výrok V bodě 10. jest citát v bodě civili dominio* I (Poole 269 n. první vyrok v bodé 12. jest v , 11. nalézáme v „De a ,De officio regis" 134 n.: De civili dominio“ Il, 112.; že všecky věci jsou spravedlivých, dokazuje Viklef v „De civili dominio“ I. obšírně a připomíná tamtéž Il, slova z listu ke královné francké (bod (De veritate sacrae scripturae III, konkl v ,De paupertate salvatoris 104 n.; Rehofova 15) jsou u Viklefa často 86; De officio regis 134; 26. * .. W. opera min. 95 n.) a list králi: franckému jest citován v traktátu „De veritate sacrae scripturae* III, 86. Ostatně se nám o téchto citátech" bude jesté zminiti. {6. důvod jeví patrný vliv Viklefova ,De civili dominio“ I (Poole 267) a III (Loserth 454): Hus. 16. Item arguitur sic: Si deus est, domini temporales possunt meritorie ac legitime auferre bona temporalia a clero habitualiter de- linquente . . . Nam si deus est, ipse est omnipotens et sic potest . dare dominis secularibus potesta- tem huiusmodi et per consequens ipsi possunt legitime et meritorie sic uti huiusmodi potestate. Sed ne forte dicatur, quod probacio ex remoto sitinpertinens, ostenditur, quod domini tempo- rales habent potestatem subtra- hendi suas elemosinas collatas ecclesie, ipsa illis elemosinis abu- tente . . . (Opp. I, 120?) Viklef Si deus est, .. domini tempo- rales possunt meritorie ab ipsis auferre divicias... Non enim pos- set deus sinere tale malum, nisi posset precipere servis suis sub obtentu premii ipsum punire . ideo indubie si deus est, tunc domini temporales possunt legi- time ac meritorie auferre bona fortune ab ecclesia delinquente. Sed ne forte dicatur, quod probacio ex remoto sit inpertinens, ostenditur, quod domini tempo- rales habent potestatem subtra- hendi suas elemosinas collatas ecclesie, ipsa illis elemosinis abu- tente . . . | (182)
Citáty z kanonického here possunt temporalia ab eccle- siastico proporcionaliter delin- quente. práva, jeZ jsou obsahem bodů následujících, vyskytují se u Viklefa porůznu. XI, 1 „Veliké zajisté“ (bod 7) jest v traktátu ,Deofficio regis" (Pollard — Sayle 134); „Žádá-li císař daně“ v bodě 9. jest na témže místě av „De civili dominio“ II (Loserth 67); v „De officio regis“ 246; Augustinův výrok V bodě 10. jest citát v bodě civili dominio* I (Poole 269 n. první vyrok v bodé 12. jest v , 11. nalézáme v „De a ,De officio regis" 134 n.: De civili dominio“ Il, 112.; že všecky věci jsou spravedlivých, dokazuje Viklef v „De civili dominio“ I. obšírně a připomíná tamtéž Il, slova z listu ke královné francké (bod (De veritate sacrae scripturae III, konkl v ,De paupertate salvatoris 104 n.; Rehofova 15) jsou u Viklefa často 86; De officio regis 134; 26. * .. W. opera min. 95 n.) a list králi: franckému jest citován v traktátu „De veritate sacrae scripturae* III, 86. Ostatně se nám o téchto citátech" bude jesté zminiti. {6. důvod jeví patrný vliv Viklefova ,De civili dominio“ I (Poole 267) a III (Loserth 454): Hus. 16. Item arguitur sic: Si deus est, domini temporales possunt meritorie ac legitime auferre bona temporalia a clero habitualiter de- linquente . . . Nam si deus est, ipse est omnipotens et sic potest . dare dominis secularibus potesta- tem huiusmodi et per consequens ipsi possunt legitime et meritorie sic uti huiusmodi potestate. Sed ne forte dicatur, quod probacio ex remoto sitinpertinens, ostenditur, quod domini tempo- rales habent potestatem subtra- hendi suas elemosinas collatas ecclesie, ipsa illis elemosinis abu- tente . . . (Opp. I, 120?) Viklef Si deus est, .. domini tempo- rales possunt meritorie ab ipsis auferre divicias... Non enim pos- set deus sinere tale malum, nisi posset precipere servis suis sub obtentu premii ipsum punire . ideo indubie si deus est, tunc domini temporales possunt legi- time ac meritorie auferre bona fortune ab ecclesia delinquente. Sed ne forte dicatur, quod probacio ex remoto sit inpertinens, ostenditur, quod domini tempo- rales habent potestatem subtra- hendi suas elemosinas collatas ecclesie, ipsa illis elemosinis abu- tente . . . | (182)
Strana 179
Další text má také myšlenky Viklefovy, ale slovně nepodařilo se mi jej. určiti. Za to čtvrtý a pátý odstavec jsou opět z jiného spisu Viklefova. Je to excerpovaná 19. konkluse Viklefova traktátu „Depaupertate Christi“ (33 conclusiones), jejž vydal Loserth, W. Opera minora, 19—73. Hus Patet ex hoc, guod per se condicio consequens ad donaci- onem bonorum ecclesie est, ut deus honoretur, que condicio si defuerit, ^ succedente opposito, patet quod periit titulus dona- cionis . Secundo secundum legem canonicam XVI. q. 7 spe- cificatur ista sentencia, ubi sic dicitur: ,Filiis ac nepotibus... auribus intimare non differant^. Ad quid rogo, nisi ut ipse cor- reccionem adhibeat? Nec dubium, quin correccio regis pertinencior atque salubrior in hac parte foret bonorum, quorum ipse est capi- talis dominus, subtraccio (Opp. L 1209). . tibus intimari“. Nec credo fingibile, ad Viklet Deficiente per se causa effe- ctus debet ipse effectus deficere. Sed per se causa talis elemosine est divinum obsequium et pro- fectus ecclesie, que manifesté de- ficerent in casu posito; ergo et elemosine ministracio. Unde XVI. q. 7 sic habetur: ,Filiis vel nepo- debet regis auribus quid regi denunccient, nisi ut ipse: correccionem adhibeat. Nec vide- - tur correccio micior, pertinencior sive salubrior, cum ad regem pertinet tamquam ad capitalem : dominum ipsa defendere et alie- nata ab alieno domino confiscare. (l. c. 45). Uvedený zde výrok kanonického práva jest také v ,De civili dominio* III (Loserth 455), ale Hus jej vypisuje z konklusí. Kanon „Principes* citovany v bodé 17. jest u Viklefa častěji a také následující čtyři důvody (18. 19. 20. 21.) mají zřejmě ráz argumentace Viklefovy, ale zjistiti je se mi nepodařilo. V důvodu 22. a násl. užil Hus zase spisu Viklefova „De pau- pertate Christi“ (33 conclusiones), opsav konklusi 29: Hus 22. Item rectificacio facillima cleri ad vitam Christi et aposto- lorum et pertinencior iaicis, ne ipsi clericí vivant Christo contrarié, videtur esse elemosinarum sub- traccio et collatarum ablacio. Pro- batur: Medicina, per cuius adhi- Viklef Rectificacio facillima pertinen- cior laicis in hac parte videtur esse elemosinarum subtraccio et collatarum ablacio. Probatur: Me- dicina, per cuius adhibicionem apcius sanaretur infirmitas et ma- gis medenti congrueret, pocius (183)
Další text má také myšlenky Viklefovy, ale slovně nepodařilo se mi jej. určiti. Za to čtvrtý a pátý odstavec jsou opět z jiného spisu Viklefova. Je to excerpovaná 19. konkluse Viklefova traktátu „Depaupertate Christi“ (33 conclusiones), jejž vydal Loserth, W. Opera minora, 19—73. Hus Patet ex hoc, guod per se condicio consequens ad donaci- onem bonorum ecclesie est, ut deus honoretur, que condicio si defuerit, ^ succedente opposito, patet quod periit titulus dona- cionis . Secundo secundum legem canonicam XVI. q. 7 spe- cificatur ista sentencia, ubi sic dicitur: ,Filiis ac nepotibus... auribus intimare non differant^. Ad quid rogo, nisi ut ipse cor- reccionem adhibeat? Nec dubium, quin correccio regis pertinencior atque salubrior in hac parte foret bonorum, quorum ipse est capi- talis dominus, subtraccio (Opp. L 1209). . tibus intimari“. Nec credo fingibile, ad Viklet Deficiente per se causa effe- ctus debet ipse effectus deficere. Sed per se causa talis elemosine est divinum obsequium et pro- fectus ecclesie, que manifesté de- ficerent in casu posito; ergo et elemosine ministracio. Unde XVI. q. 7 sic habetur: ,Filiis vel nepo- debet regis auribus quid regi denunccient, nisi ut ipse: correccionem adhibeat. Nec vide- - tur correccio micior, pertinencior sive salubrior, cum ad regem pertinet tamquam ad capitalem : dominum ipsa defendere et alie- nata ab alieno domino confiscare. (l. c. 45). Uvedený zde výrok kanonického práva jest také v ,De civili dominio* III (Loserth 455), ale Hus jej vypisuje z konklusí. Kanon „Principes* citovany v bodé 17. jest u Viklefa častěji a také následující čtyři důvody (18. 19. 20. 21.) mají zřejmě ráz argumentace Viklefovy, ale zjistiti je se mi nepodařilo. V důvodu 22. a násl. užil Hus zase spisu Viklefova „De pau- pertate Christi“ (33 conclusiones), opsav konklusi 29: Hus 22. Item rectificacio facillima cleri ad vitam Christi et aposto- lorum et pertinencior iaicis, ne ipsi clericí vivant Christo contrarié, videtur esse elemosinarum sub- traccio et collatarum ablacio. Pro- batur: Medicina, per cuius adhi- Viklef Rectificacio facillima pertinen- cior laicis in hac parte videtur esse elemosinarum subtraccio et collatarum ablacio. Probatur: Me- dicina, per cuius adhibicionem apcius sanaretur infirmitas et ma- gis medenti congrueret, pocius (183)
Strana 180
Aby vyvrátil domnělé mé tvrzení, že r. 1408 remanentismus Husův dostoupil vrcholu, chce Novotný dokázati, že traktát „Im- pugnantibus“ vznikl r. 1406 (444 n.). Pravím předem, že je to úplně lhostejné. Roku 1406 byl vydán týž dekret o svátosti oltářní, jako r. 1408, a napsal-li již tehdy Hus zmíněný traktát proti němu, má zrovna tak ,příchuť viklefskou“ a lze z něho tyže závěry činiti, jako r. 1408. Ale určení Novotného nelze přisvědčiti. Neboť 1) roku 1406, po odvolání Stanislavově, byla by taková oposice proti arcibisku- povi nutně měla za následek stíhání a ztrátu přízně arcibiskupovy a nebylo by možno, aby Hus ještě r. 1407 byl synodálním ka- zatelem. 2) Změna data v Doc. 276 ze 1411 na 1406 jest nepřípustna, protože pro rok 1406 není nikde ani nejmenší stopy, že by se Husovi činily výtky podobné, jaké se činí v tom článku. Slova: „multos errores et hereses tam ex libris quondam Johannis Wiclef quam ex sua protervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit“ předpokládají delší činnost bludařskou a nauky dále uvedené ukazují Husa na zcela jiném stupni vývoje, než jak jej známe r. 1406. Mimo to Novotný úplně přehlédl, že žalobné články, na něž Hus odpovídá ve druhé audienci, jsou totožny se články Michalovými, jenž je napsal dle stížnosti Zbyň- kovy r. 1410. Stížnost Zbyňkova pak týkala se událostí nedávno minulých, takže nelze mysliti až na rok 1406, zvláště když Michal v žalobě nejde dále než dvě leta nazpět.1) Je tedy spíše pravdě- podobno, že 1411 vzniklo ze 1410, jak mají skutečně dva ruko- pisy, k nimž bude lze přidati i jiné rukopisy žalob Michalových.2) Změna MCCCCXI v MCCCCVI by se sice graficky doporučovala více, ale chyba vznikla asi ze 1410 písařem, jenž neuměl opero- vati s nulou. 3) Kázání o Božím těle, jež má v rkp. kapit., odkud jsem je uveřejnil, datum 1411, našel Novotný v rkp. univ. III B 20 s datem 1406. To jest nový doklad, že Hus nezřídka svá kázání opakoval. Tím padá ovšem moje výtka, že Hus r. 1406 proti formuli Zbyň- kově se neozval. Zdála se mu tedy již r. 1406 nepřesnou a proto- 1) Item ... dictus Johannes Hus ab uno et duobus annis proxime pre- teritis fuit et erat fautor et eruditor et defensor errorum et heresum predicto- rum in libris dicti quondam Johannis Wiclef (Doc. 173). 2) Také tu mají Doc. Palackého MCCCCXI (169) a zde toho Palacký neopravil. Rkp. budyšínský IVo 24 fol. 48a měl tu MCCCC primi, písař však přetrhl „primi“ a napsal „decimi“. (176)
Aby vyvrátil domnělé mé tvrzení, že r. 1408 remanentismus Husův dostoupil vrcholu, chce Novotný dokázati, že traktát „Im- pugnantibus“ vznikl r. 1406 (444 n.). Pravím předem, že je to úplně lhostejné. Roku 1406 byl vydán týž dekret o svátosti oltářní, jako r. 1408, a napsal-li již tehdy Hus zmíněný traktát proti němu, má zrovna tak ,příchuť viklefskou“ a lze z něho tyže závěry činiti, jako r. 1408. Ale určení Novotného nelze přisvědčiti. Neboť 1) roku 1406, po odvolání Stanislavově, byla by taková oposice proti arcibisku- povi nutně měla za následek stíhání a ztrátu přízně arcibiskupovy a nebylo by možno, aby Hus ještě r. 1407 byl synodálním ka- zatelem. 2) Změna data v Doc. 276 ze 1411 na 1406 jest nepřípustna, protože pro rok 1406 není nikde ani nejmenší stopy, že by se Husovi činily výtky podobné, jaké se činí v tom článku. Slova: „multos errores et hereses tam ex libris quondam Johannis Wiclef quam ex sua protervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit“ předpokládají delší činnost bludařskou a nauky dále uvedené ukazují Husa na zcela jiném stupni vývoje, než jak jej známe r. 1406. Mimo to Novotný úplně přehlédl, že žalobné články, na něž Hus odpovídá ve druhé audienci, jsou totožny se články Michalovými, jenž je napsal dle stížnosti Zbyň- kovy r. 1410. Stížnost Zbyňkova pak týkala se událostí nedávno minulých, takže nelze mysliti až na rok 1406, zvláště když Michal v žalobě nejde dále než dvě leta nazpět.1) Je tedy spíše pravdě- podobno, že 1411 vzniklo ze 1410, jak mají skutečně dva ruko- pisy, k nimž bude lze přidati i jiné rukopisy žalob Michalových.2) Změna MCCCCXI v MCCCCVI by se sice graficky doporučovala více, ale chyba vznikla asi ze 1410 písařem, jenž neuměl opero- vati s nulou. 3) Kázání o Božím těle, jež má v rkp. kapit., odkud jsem je uveřejnil, datum 1411, našel Novotný v rkp. univ. III B 20 s datem 1406. To jest nový doklad, že Hus nezřídka svá kázání opakoval. Tím padá ovšem moje výtka, že Hus r. 1406 proti formuli Zbyň- kově se neozval. Zdála se mu tedy již r. 1406 nepřesnou a proto- 1) Item ... dictus Johannes Hus ab uno et duobus annis proxime pre- teritis fuit et erat fautor et eruditor et defensor errorum et heresum predicto- rum in libris dicti quondam Johannis Wiclef (Doc. 173). 2) Také tu mají Doc. Palackého MCCCCXI (169) a zde toho Palacký neopravil. Rkp. budyšínský IVo 24 fol. 48a měl tu MCCCC primi, písař však přetrhl „primi“ a napsal „decimi“. (176)
Strana 181
pm md u . 4 1 1 1 aa * " 4 . . - — Iv na Boží tělo, kdy se měl ohlašovati dekret Zbyňkův, poučil věříci, že jest celý Kristus v proměněném chlebě i víně. Poučení to jest zcela katolické a proto se arcibiskupa, jenž pravdy té nechtěl vy- loučiti a nevylučoval, nedotýkalo. O nějakém útoku na arcibiskupa nebo docela kaceřování jeho nebo polemice o slovo „panis“ nic v roce 1406 neslyšíme,1) a nelze si takové srážky ani dobře mysliti, ježto Hus ještě r. 1407 byl synodálním kazatelem. Ostatně z toho, že kázání bylo konáno již r. 1406, neplyne, že traktát „Impugnantibus“ byl také napsán toho roku. Kázání se týká „nepřesnosti“ formule Zbyňkovy, že totiž pod způsobou chleba není toliko tělo, nýbrž i krev, duše a božství Kristovo, kdežto traktát „Impugnantibus“ polemisuje proti rozkazu, že se nemá eucharistie nazývati chlebem.2) A taková polemika jest r. 1406, jak častěji již bylo řečeno, nemožna. Není tedy důvodu " ustupovati od r. 1408 jako roku, v němž traktát „Impugnantibus vznikl, zvláště když jest podepřen rukopisnými svědectvími, třebas v nich některé okolnosti nejsou udány správně. .8 . o Svědectví Paynovo nelze tak lehce odbyti, jak to činí No- votný (445 n.). Historik prý se bude k němu chovati, jako se chová ke každému (i nejspolehlivějšímu) prameni, totiž kriticky. Toho jsem si byl dobře vědom. A byl si toho vědom i Payne sám. Není totiž pravda, že jest to jen citát, jehož smysl mohl kontext úplně změniti, nýbrž, jak se Payne sám proti takové námitce ohražuje, je to celé kázání sestavené z Viklefa, v němž jest jen poněkud jiná disposice a něco přidáno, tak jako jest Husův traktát „De ecclesia“ sestaven z Viklefa. Takových kázání Husových známe mnoho a ze způsobu, jak v nich Hus používá Viklefa, můžeme kriticky uzavírati, že i Paynovo vypravování jest prav- divé. Byl by to věru jediný případ, kde by Hus citoval Viklefa, aby ho opravoval. Že Payne z Lektury vyčetl více, než v ní jest, je pravda, ale traktátu „Impugnantibus“ a Jakoubkova „De- remanentia“ dovolává se právem — nemůže tedy kritik v každém 1) Dodatek v III B 20: „Cuius oppositum sonabat edictum [a] dioce- sano, qui mandavit credendum fore per regnum Boemie, Iquod] in sacramento altaris nichil aliud sit, nisi corpus Christi“ má již narrativním svým rázem známku vysvětlujícího dodatku pozdějšího, Husova nebo písařova. 2) Dekretu takového neznáme, snad to Hus jen vyvozuje z formule Zbyň- kovy. Že „účelem traktátu bylo v odporu proti nepřesné vyhlášce Zbyňkově ukázati, že to, co se ve svátosti vidí, láme atd., není tělo Boží“, jak praví Novotný 444, neodpovídá pravdě. Toho Zbyněk nepopíral a Hus mu také této nepřesnosti traktátem nevytýkal, jakž patrno z apelace jeho a z Řádu postupu (Doc. 189). * * „ a " a" „ (177) daoa aoooem a VA va y „ m
pm md u . 4 1 1 1 aa * " 4 . . - — Iv na Boží tělo, kdy se měl ohlašovati dekret Zbyňkův, poučil věříci, že jest celý Kristus v proměněném chlebě i víně. Poučení to jest zcela katolické a proto se arcibiskupa, jenž pravdy té nechtěl vy- loučiti a nevylučoval, nedotýkalo. O nějakém útoku na arcibiskupa nebo docela kaceřování jeho nebo polemice o slovo „panis“ nic v roce 1406 neslyšíme,1) a nelze si takové srážky ani dobře mysliti, ježto Hus ještě r. 1407 byl synodálním kazatelem. Ostatně z toho, že kázání bylo konáno již r. 1406, neplyne, že traktát „Impugnantibus“ byl také napsán toho roku. Kázání se týká „nepřesnosti“ formule Zbyňkovy, že totiž pod způsobou chleba není toliko tělo, nýbrž i krev, duše a božství Kristovo, kdežto traktát „Impugnantibus“ polemisuje proti rozkazu, že se nemá eucharistie nazývati chlebem.2) A taková polemika jest r. 1406, jak častěji již bylo řečeno, nemožna. Není tedy důvodu " ustupovati od r. 1408 jako roku, v němž traktát „Impugnantibus vznikl, zvláště když jest podepřen rukopisnými svědectvími, třebas v nich některé okolnosti nejsou udány správně. .8 . o Svědectví Paynovo nelze tak lehce odbyti, jak to činí No- votný (445 n.). Historik prý se bude k němu chovati, jako se chová ke každému (i nejspolehlivějšímu) prameni, totiž kriticky. Toho jsem si byl dobře vědom. A byl si toho vědom i Payne sám. Není totiž pravda, že jest to jen citát, jehož smysl mohl kontext úplně změniti, nýbrž, jak se Payne sám proti takové námitce ohražuje, je to celé kázání sestavené z Viklefa, v němž jest jen poněkud jiná disposice a něco přidáno, tak jako jest Husův traktát „De ecclesia“ sestaven z Viklefa. Takových kázání Husových známe mnoho a ze způsobu, jak v nich Hus používá Viklefa, můžeme kriticky uzavírati, že i Paynovo vypravování jest prav- divé. Byl by to věru jediný případ, kde by Hus citoval Viklefa, aby ho opravoval. Že Payne z Lektury vyčetl více, než v ní jest, je pravda, ale traktátu „Impugnantibus“ a Jakoubkova „De- remanentia“ dovolává se právem — nemůže tedy kritik v každém 1) Dodatek v III B 20: „Cuius oppositum sonabat edictum [a] dioce- sano, qui mandavit credendum fore per regnum Boemie, Iquod] in sacramento altaris nichil aliud sit, nisi corpus Christi“ má již narrativním svým rázem známku vysvětlujícího dodatku pozdějšího, Husova nebo písařova. 2) Dekretu takového neznáme, snad to Hus jen vyvozuje z formule Zbyň- kovy. Že „účelem traktátu bylo v odporu proti nepřesné vyhlášce Zbyňkově ukázati, že to, co se ve svátosti vidí, láme atd., není tělo Boží“, jak praví Novotný 444, neodpovídá pravdě. Toho Zbyněk nepopíral a Hus mu také této nepřesnosti traktátem nevytýkal, jakž patrno z apelace jeho a z Řádu postupu (Doc. 189). * * „ a " a" „ (177) daoa aoooem a VA va y „ m
Strana 182
případě svědectví jeho odmítati. Škoda jen, že toho kázání Husova nenašel Novotný v III B 20. Souhlasím úplně, že „o otázkách ryze historických musí roz- hodovati právě jen historická kritika“ (446), a proto jsem uznal vhodným, na věcnou polemiku odpověděti věcným výkladem a věcnou obranou své studie, doufaje jako Novotný, že obojí přispěje k objasnění tak důležitého bodu nauky Husovy. (178)
případě svědectví jeho odmítati. Škoda jen, že toho kázání Husova nenašel Novotný v III B 20. Souhlasím úplně, že „o otázkách ryze historických musí roz- hodovati právě jen historická kritika“ (446), a proto jsem uznal vhodným, na věcnou polemiku odpověděti věcným výkladem a věcnou obranou své studie, doufaje jako Novotný, že obojí přispěje k objasnění tak důležitého bodu nauky Husovy. (178)
Strana 183
VII. Husův akt „Domini temporales . . " Husovy akty na obranu Viklefa, přednesené na universitě koncem července a v první polovici srpna r. 1412, byli mnohdy předmětem obdivu. Flajšhans praví o nich v úvodu k českému překladu (Spisy II, 271): „Ale jsou důležité i tím, že dosvědčují skvělým způsobem Husovu učenost i dokonalý výcvik dia- lektický.“ Zvláště obrana 16. článku Viklefova „Domini temporales possunt ad arbitrium suum auferre bona temporalia ab ecclesia possessionatis habitualiter delinquentibus“ imponovala množstvím uvedených důvodů. Hus ho brání, jak praví týž autor, „z paměti třiačtyřicíti důvody, nezapomíná jich náležitě rozlišiti i doložiti — je to parádní kousek znamenité Husovy paměti“. Flajšhans při- rovnává ten akt k disputaci Skotově, jemuž 200 důvodů uvedených pro Neposkvrněné početí zjednalo jména „doctor subtilis“, a dí, že „práce Husova myšlenková při obraně těchto šesti artikulů není o mnoho menší a jistě aspoň tak cenná, jako výkon Scotův“ Než o paměti nelze tu mnoho mluviti — není to kázání, nýbrž universitní přednáška, kterou Hus mohl čísti. Dialektický výcvik pak, jejž v těchto aktech nalézáme, není příliš dokonalý. Je to namnoze sofistika, argumenty hledané, které někdy nedokazují nic, někdy příliš mnoho, při nichž se někdy nelze ubrániti úsměvu. Zbývá tedy učenost, s níž nutno u Husa býti opatrným. Ale akty zmíněné mají ještě jinou důležitost, jíž nesmíme pominouti. Je to přece vrcholná obrana Viklefa, a tu vtírá se otázka, jaký je tu myšlenkový a literární poměr Husův k Viklefovi. Ukázal jsem již na aktu o článku 14: „Licet alicui dyacono . .“, že Hus, bráně Viklefa, vypisuje z traktátu Mikuláše Drážďanského (179)
VII. Husův akt „Domini temporales . . " Husovy akty na obranu Viklefa, přednesené na universitě koncem července a v první polovici srpna r. 1412, byli mnohdy předmětem obdivu. Flajšhans praví o nich v úvodu k českému překladu (Spisy II, 271): „Ale jsou důležité i tím, že dosvědčují skvělým způsobem Husovu učenost i dokonalý výcvik dia- lektický.“ Zvláště obrana 16. článku Viklefova „Domini temporales possunt ad arbitrium suum auferre bona temporalia ab ecclesia possessionatis habitualiter delinquentibus“ imponovala množstvím uvedených důvodů. Hus ho brání, jak praví týž autor, „z paměti třiačtyřicíti důvody, nezapomíná jich náležitě rozlišiti i doložiti — je to parádní kousek znamenité Husovy paměti“. Flajšhans při- rovnává ten akt k disputaci Skotově, jemuž 200 důvodů uvedených pro Neposkvrněné početí zjednalo jména „doctor subtilis“, a dí, že „práce Husova myšlenková při obraně těchto šesti artikulů není o mnoho menší a jistě aspoň tak cenná, jako výkon Scotův“ Než o paměti nelze tu mnoho mluviti — není to kázání, nýbrž universitní přednáška, kterou Hus mohl čísti. Dialektický výcvik pak, jejž v těchto aktech nalézáme, není příliš dokonalý. Je to namnoze sofistika, argumenty hledané, které někdy nedokazují nic, někdy příliš mnoho, při nichž se někdy nelze ubrániti úsměvu. Zbývá tedy učenost, s níž nutno u Husa býti opatrným. Ale akty zmíněné mají ještě jinou důležitost, jíž nesmíme pominouti. Je to přece vrcholná obrana Viklefa, a tu vtírá se otázka, jaký je tu myšlenkový a literární poměr Husův k Viklefovi. Ukázal jsem již na aktu o článku 14: „Licet alicui dyacono . .“, že Hus, bráně Viklefa, vypisuje z traktátu Mikuláše Drážďanského (179)
Strana 184
bicionem apcius sanaretur infir- mitas et magis medenti congrueret, pocius est aptanda; huiusmodi foret, temporalium ablacio - ergo articulus verus. Minor videtur pro eo, quod ex temporalium copia vermis fastus enascitur, exindę eciam cupido accenditur et gula, atque luxuria procreantur. Patet, cum illis abstractis quodlibet is- torum peccatorum tollitur sive mi- nuitur, inducta virtute opposita. Videtur eciam pertinencior laicis, quia ad hoc non oportet eos in sacerdotes manus violentas mitte- re, dignitatem sacerdotalem abi- cere nec clericos in' foro iudiciali solempniter iudicare, Videtureciam ex lege consciencie laicis perti- nere, misericordie debet ad habilitatem sui elemosinarii diligenter atten- dere, aliter enim fovendo discolos . foret particeps sui facinoris. Unde si sacerdos non ministrat in spi- ritualibus, docet EHostiensis lib. Ш. Ре decimis, primiciis et obla-, cionibus, quod populus debet sibi subtrahere elemosinas decimarum (Opp. I, 1209). : 'cum omnis faciens opus. est aptanda; sed huiusmodi foret temporalium ablacio — ergo con- clusio vera. Sed minor videtur pro eo, quod ex temporalium copia vermis fastus enascitur, exinde eciam cupido accenditur et gula atque luxuria procre- antur. Patet, cum illis subtractis quodlibet istorum peccatorum tol- litur sive minuitur, inducta virtute opposita. "Videtur eciam perti- nencior laicis, quia ad hoc non oportet eos manus violentas in Sacerdotes inicere, dignitatem sa- cerdotalem abicere nec clericos in foro iudiciali sollempniter iudi- care. Videtur eciam ex lege con- sciencie laicis pertinere, cum omnis - faciens opus misericordie debet. ad habilitatem sui elemosinarii diligenter attendere, aliter enim fovendo discolos foret particeps sui facinoris . . . (63) Unde si sacerdos non ministrat in spiri- tualibus, docet Hostiensis lib. IIT. De decimis, primiciis et oblaci- onibus, quod populus debet sub- trahere sibi elemosinas decimarum (L c. 64). Co uvádí hned za tím Viklef na dotvrzenou svého důkazu, to jest u Husa nový bod (23): Hus 29. Confirmatur de redditibus appropriatis .ecclesie ex decreto XVII q. ult. Quicunque, ubi po- nitur casus, quod quidam, cum filios non haberet nec speraret, res suas omnes retento sibi usu | fructuum donavit ecclesie; nati sunt sibi filii, a reddidit episcopus Viklef Confirmatur de redditibus ap- propriatis ecclesie ex decreto XVIT, q. ult. Quicunque, ubi ponitur . casus, quod quidam, cum filios non haberet nec speraret, res suas omnes retento ,sibi usu fructuum donavit ecclésie; nati sunt illi filii et ei reddidit.epi- (184)
bicionem apcius sanaretur infir- mitas et magis medenti congrueret, pocius est aptanda; huiusmodi foret, temporalium ablacio - ergo articulus verus. Minor videtur pro eo, quod ex temporalium copia vermis fastus enascitur, exindę eciam cupido accenditur et gula, atque luxuria procreantur. Patet, cum illis abstractis quodlibet is- torum peccatorum tollitur sive mi- nuitur, inducta virtute opposita. Videtur eciam pertinencior laicis, quia ad hoc non oportet eos in sacerdotes manus violentas mitte- re, dignitatem sacerdotalem abi- cere nec clericos in' foro iudiciali solempniter iudicare, Videtureciam ex lege consciencie laicis perti- nere, misericordie debet ad habilitatem sui elemosinarii diligenter atten- dere, aliter enim fovendo discolos . foret particeps sui facinoris. Unde si sacerdos non ministrat in spi- ritualibus, docet EHostiensis lib. Ш. Ре decimis, primiciis et obla-, cionibus, quod populus debet sibi subtrahere elemosinas decimarum (Opp. I, 1209). : 'cum omnis faciens opus. est aptanda; sed huiusmodi foret temporalium ablacio — ergo con- clusio vera. Sed minor videtur pro eo, quod ex temporalium copia vermis fastus enascitur, exinde eciam cupido accenditur et gula atque luxuria procre- antur. Patet, cum illis subtractis quodlibet istorum peccatorum tol- litur sive minuitur, inducta virtute opposita. "Videtur eciam perti- nencior laicis, quia ad hoc non oportet eos manus violentas in Sacerdotes inicere, dignitatem sa- cerdotalem abicere nec clericos in foro iudiciali sollempniter iudi- care. Videtur eciam ex lege con- sciencie laicis pertinere, cum omnis - faciens opus misericordie debet. ad habilitatem sui elemosinarii diligenter attendere, aliter enim fovendo discolos foret particeps sui facinoris . . . (63) Unde si sacerdos non ministrat in spiri- tualibus, docet Hostiensis lib. IIT. De decimis, primiciis et oblaci- onibus, quod populus debet sub- trahere sibi elemosinas decimarum (L c. 64). Co uvádí hned za tím Viklef na dotvrzenou svého důkazu, to jest u Husa nový bod (23): Hus 29. Confirmatur de redditibus appropriatis .ecclesie ex decreto XVII q. ult. Quicunque, ubi po- nitur casus, quod quidam, cum filios non haberet nec speraret, res suas omnes retento sibi usu | fructuum donavit ecclesie; nati sunt sibi filii, a reddidit episcopus Viklef Confirmatur de redditibus ap- propriatis ecclesie ex decreto XVIT, q. ult. Quicunque, ubi ponitur . casus, quod quidam, cum filios non haberet nec speraret, res suas omnes retento ,sibi usu fructuum donavit ecclésie; nati sunt illi filii et ei reddidit.epi- (184)
Strana 185
nec opinanti ea gue ille dona- verat. In potestate habebat .epi- Scopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. Si ergo ex decreto subtilissimi et sanctissimi Augu- stini in sermone de vita clericorum s. Aurelius Carthaginiensis epi- scopus.non habuit iure divino po- testatem non reddendi collatum ecclesie propter indigenciam fili- orum, qua lege clerici petulantes, superbi, lubrici et superhabun- danter possessionati et ditati de- tinent temporalia in detrimentum sui status et tocius ecclesie mi- litantis, patronis secularibus de- pauperatis, qui pressi penuria coguntur furari, gravare subditos et alios spoliare . . . (Opp. I, 1212). , Viklef jest& dodává, že Scopus. Et sequitur: ,In potestate habebat episcopus non reddere, Sed iure fori, non iure poli*. Si ergo ex decreto subtilissimi et sanctissimi Augustini s. Aurelius Carthaginiensis episcopus non habuit iure divino potestatem non reddendi collatum ecclesie propter indigenciam filiorum, qua lege re- ligiosi peculiantes(!) superhabun- danter possessionati habent po- testatem detinendi temporalia a genere fundatoris, guod ex de- fectu temporalium necessitatur furari vel alteri turpitudini se miscere (64). | jsou nuceni odejiti ze země, jež tím pozbyvá obrancüv, a že se nezřídka zrádně přidávají k nepřátelům. To Hus již vynechal jako nehodící se na české poměry, ale ne- všiml si, že celý argument nehodí se pro jeho thesi, ježto doka- zuje, že i bez hříchů kněží mohou jim světští páni majetek odniti. Bod 24. má prvních 5 řádků z Viklefova traktátu (Loserth 333), jak již poznal Loserth. Následující dva body (25. 26) jsou zase ze spisu I. (Poole 267 n.): vili dominio“ Hus 25. Item quicquid debet clerus & brachio seculari exigere iuxta legem Christi, debet brachium se- culare de eodem perficere ; sed clerus prepeditus diviciis debet exigere à brachio seculari iuva- men in dispensando illas divi- cias — ergo seculare: brachium debet in tali casu de lege Christi „De ecclesia“ - Další jest asi Husovo. „De ci- Viklef Item guicguid ecclesiasticus de- bet a brachio seculari exigere iuxta legem Christi, debet brachium se- cularede eadem lege perficere ; sed ecclesiasticus prepeditus diviciis debet exigere a brachio seculari iuvamen in dispensando illas di- vicias — ergo secularis debet ip tali casu de lege Christi subire (185)
nec opinanti ea gue ille dona- verat. In potestate habebat .epi- Scopus non reddere, sed iure fori, non iure poli. Si ergo ex decreto subtilissimi et sanctissimi Augu- stini in sermone de vita clericorum s. Aurelius Carthaginiensis epi- scopus.non habuit iure divino po- testatem non reddendi collatum ecclesie propter indigenciam fili- orum, qua lege clerici petulantes, superbi, lubrici et superhabun- danter possessionati et ditati de- tinent temporalia in detrimentum sui status et tocius ecclesie mi- litantis, patronis secularibus de- pauperatis, qui pressi penuria coguntur furari, gravare subditos et alios spoliare . . . (Opp. I, 1212). , Viklef jest& dodává, že Scopus. Et sequitur: ,In potestate habebat episcopus non reddere, Sed iure fori, non iure poli*. Si ergo ex decreto subtilissimi et sanctissimi Augustini s. Aurelius Carthaginiensis episcopus non habuit iure divino potestatem non reddendi collatum ecclesie propter indigenciam filiorum, qua lege re- ligiosi peculiantes(!) superhabun- danter possessionati habent po- testatem detinendi temporalia a genere fundatoris, guod ex de- fectu temporalium necessitatur furari vel alteri turpitudini se miscere (64). | jsou nuceni odejiti ze země, jež tím pozbyvá obrancüv, a že se nezřídka zrádně přidávají k nepřátelům. To Hus již vynechal jako nehodící se na české poměry, ale ne- všiml si, že celý argument nehodí se pro jeho thesi, ježto doka- zuje, že i bez hříchů kněží mohou jim světští páni majetek odniti. Bod 24. má prvních 5 řádků z Viklefova traktátu (Loserth 333), jak již poznal Loserth. Následující dva body (25. 26) jsou zase ze spisu I. (Poole 267 n.): vili dominio“ Hus 25. Item quicquid debet clerus & brachio seculari exigere iuxta legem Christi, debet brachium se- culare de eodem perficere ; sed clerus prepeditus diviciis debet exigere à brachio seculari iuva- men in dispensando illas divi- cias — ergo seculare: brachium debet in tali casu de lege Christi „De ecclesia“ - Další jest asi Husovo. „De ci- Viklef Item guicguid ecclesiasticus de- bet a brachio seculari exigere iuxta legem Christi, debet brachium se- cularede eadem lege perficere ; sed ecclesiasticus prepeditus diviciis debet exigere a brachio seculari iuvamen in dispensando illas di- vicias — ergo secularis debet ip tali casu de lege Christi subire (185)
Strana 186
subire officium acguirendi, custo- diendi etdistribuendi omnes huius- modi divicias. hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de quanto sunt ad- minicula promovencia ad officium, quod est sibi a deo limitatum. Ergo in cásu, quo secularis pos- sessio prepediret cierum ab illo officio, debet ipsam amovere. (Opp. I, 1212). Minor patet ex officium acquirendi, custodiendi et distribuendi? divicias. Maior patet ex hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de : quanto sunt àdminicula promovencia ad officium, quod est sibi a sponso limitatum, Ergo in casu, quo ci- vilis possessio prepediat ecclesia- sticum ab illo officio, debet ipsam amovere), Konec odstavce jest podobné také u Viklefa ,De veritate sacrae scripturae^ III, 80 a také Sk. ap. jsou jím citování v téže souvislosti. Co jest u Husa v bodě 26, u Viklefa předchází před uve- denym: . Hus 26. Confirmatur: Quilibet chri- stianus sufficiens tenetur, suum proximum in hiis specialiter que concernunt bonum publicum adiu- vare; sed magnum iuvamen foret clero diviciarum ablacio, posito quod retardent eum ab officio debito suo deo — ergo suffici- encior ad hoc tenetur ex lege Christi in tali casu bona fortune tollere. Sed sufficientissimi ad hoc sunt reges et domini temporales, cum ipsi dicuntur vere domini et possessores rerum temporalium, et indubie hoc specialiter con- cerneret bonum publicum, cum tali deoneracione bonorum tem- poralium, que sunt pondus nature clerum retardans a spirituali officio . . . (Opp. I, 1219). Viklef Item quilibet christianus suffici- ens tenetur suum proximum in hiis specialiter que concernunt bonum "publicum adiuvare; sed magnum iuvamen foret ecclesiastico aivici- arum ablacio, posito quod retarda- rent eum ab officio debito deo suo — ergo sufficiencior ad hoc tene- tur ex lege Christi in tali casu bona fortune excipere. Sed sufficientis- simi ad hoc sunt reges et do- mini temporales, ut patet ex De officio regis XXVI. cap. declarato; et indubie hoc concerneret bonum publicum, cum tali deoneracione bonorum precipue, que sunt pon- dus fortune . . . v Bod 27. jest opsán z Viklefova traktátu „De paup ertate Christi*. Je to konkluse 17: a) Poole: distrahendi. — b) Poole: abnuere. (186)
subire officium acguirendi, custo- diendi etdistribuendi omnes huius- modi divicias. hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de quanto sunt ad- minicula promovencia ad officium, quod est sibi a deo limitatum. Ergo in cásu, quo secularis pos- sessio prepediret cierum ab illo officio, debet ipsam amovere. (Opp. I, 1212). Minor patet ex officium acquirendi, custodiendi et distribuendi? divicias. Maior patet ex hoc, quod nemo debet habere divicias, nisi de : quanto sunt àdminicula promovencia ad officium, quod est sibi a sponso limitatum, Ergo in casu, quo ci- vilis possessio prepediat ecclesia- sticum ab illo officio, debet ipsam amovere), Konec odstavce jest podobné také u Viklefa ,De veritate sacrae scripturae^ III, 80 a také Sk. ap. jsou jím citování v téže souvislosti. Co jest u Husa v bodě 26, u Viklefa předchází před uve- denym: . Hus 26. Confirmatur: Quilibet chri- stianus sufficiens tenetur, suum proximum in hiis specialiter que concernunt bonum publicum adiu- vare; sed magnum iuvamen foret clero diviciarum ablacio, posito quod retardent eum ab officio debito suo deo — ergo suffici- encior ad hoc tenetur ex lege Christi in tali casu bona fortune tollere. Sed sufficientissimi ad hoc sunt reges et domini temporales, cum ipsi dicuntur vere domini et possessores rerum temporalium, et indubie hoc specialiter con- cerneret bonum publicum, cum tali deoneracione bonorum tem- poralium, que sunt pondus nature clerum retardans a spirituali officio . . . (Opp. I, 1219). Viklef Item quilibet christianus suffici- ens tenetur suum proximum in hiis specialiter que concernunt bonum "publicum adiuvare; sed magnum iuvamen foret ecclesiastico aivici- arum ablacio, posito quod retarda- rent eum ab officio debito deo suo — ergo sufficiencior ad hoc tene- tur ex lege Christi in tali casu bona fortune excipere. Sed sufficientis- simi ad hoc sunt reges et do- mini temporales, ut patet ex De officio regis XXVI. cap. declarato; et indubie hoc concerneret bonum publicum, cum tali deoneracione bonorum precipue, que sunt pon- dus fortune . . . v Bod 27. jest opsán z Viklefova traktátu „De paup ertate Christi*. Je to konkluse 17: a) Poole: distrahendi. — b) Poole: abnuere. (186)
Strana 187
EN Hus 27. Item .reges et seculares . principes sunt capitales domini bonorum temporalium, habentes super ecclesia curam et ad talem coaccionem auferendi precipuam ' potestatem, ut patet XXIII q. 5 Principes, ubi sub auctoritate b. Isidori III. Ethym. cap. 53 sic scribitur: ,Cognoscant principes seculi deo se debere racionem red- dituros propter ecclesiam, quam. Christo tuendam accipiunt*. Et sequitur in eadem questione: ,Regum est proprium ferre iudi- cium atque iusticiam et liberare ' de manu calumpniancium vi op- pressos et peregrino pupilloque et vidue, qui facilius opprimuntur a potentibus, auxilium prebere*. Et sequitur in eadem questione: Rex debet furta cohibere, adul- ^teria punire, impios de terra per- dere, parricidas et periuros non sinere vivere, filios suos non.si- nere impie agere*. Unde decla- rando, quando episcopus abutitur "bonis ecclesie, scribit b. Gregorius, ut recitatur in decretis XVI. q. 7 Decimas, ubi postquam docuit, quod bona ecclesie debent esse communia, sic subiungit: ,Per- venit ad nos fama sinistra . . . eterni incendii ignibus deputen- tur“. Quis ergo fidelis rex, prin- ceps vel dominus non resisteret talibus maleficis inficientibus ma- trem suam? Unde IIL q. 2 Si episcopus canon sic loquitur: ,Quodsi male vivendo facultates ecclesie dispersit episcopus, ab eius patrimonio, quousque de Viklef , Patet ex hoc, quod sunt (prin- Clpes seculi) capitales domini illorum bonorum, habentes super ecclesia curam et ad talem coac- cionem precipuam potestatem, ut patet XXIIL q. 5 Principes, ubi Sub "auctoritate b. Isidori III. Ethym. cap. 53 sic scribitur: »Cognoscant principes seculi deo S6 debere esse racionem reddi- furos propter ecclesiam, quam Christo tuendam receperunt*. Et Sequitur in eadem questione : Regum est proprium facere iudi- cium atque iusticiam et liberare de manu calumpniancium: vi op- ‘Pressos et peregrino pupilloque €t vidue, qui facilius opprimuntur & potentibus, prebere auxilium*^. Et sequitur in eadem questione: ' »Rex debet furta cohibere, punire adulteria, impios de terra perdere, patricidas et periuros non sinere vivere, filios suos non sinere impie agere*, Unde declarando, quando episcopus abutitur bonis ecclesie, scribit b. Gregorius, ut recitatur in decretis XVI. q. 6 Decimas, ubi postquam docuit, quod bona ecclesie debent esse communia, sic subiungit: ,Per- venit ad nos fama sinistra . . . eterni incendii ignibus deputen- tur. Quis ergo fidelis dominus non resisteret talibus maleficis inflcientibus matrem suam ? Unde III. q. 2 Si episcopus canon sic loquitur: ,Quodsi male vivendo facultates ecclesie dispersit epi- scopus, ab eius patrimonio, quo- usque de dilapidacione rerum ec- (187)
EN Hus 27. Item .reges et seculares . principes sunt capitales domini bonorum temporalium, habentes super ecclesia curam et ad talem coaccionem auferendi precipuam ' potestatem, ut patet XXIII q. 5 Principes, ubi sub auctoritate b. Isidori III. Ethym. cap. 53 sic scribitur: ,Cognoscant principes seculi deo se debere racionem red- dituros propter ecclesiam, quam. Christo tuendam accipiunt*. Et sequitur in eadem questione: ,Regum est proprium ferre iudi- cium atque iusticiam et liberare ' de manu calumpniancium vi op- pressos et peregrino pupilloque et vidue, qui facilius opprimuntur a potentibus, auxilium prebere*. Et sequitur in eadem questione: Rex debet furta cohibere, adul- ^teria punire, impios de terra per- dere, parricidas et periuros non sinere vivere, filios suos non.si- nere impie agere*. Unde decla- rando, quando episcopus abutitur "bonis ecclesie, scribit b. Gregorius, ut recitatur in decretis XVI. q. 7 Decimas, ubi postquam docuit, quod bona ecclesie debent esse communia, sic subiungit: ,Per- venit ad nos fama sinistra . . . eterni incendii ignibus deputen- tur“. Quis ergo fidelis rex, prin- ceps vel dominus non resisteret talibus maleficis inficientibus ma- trem suam? Unde IIL q. 2 Si episcopus canon sic loquitur: ,Quodsi male vivendo facultates ecclesie dispersit episcopus, ab eius patrimonio, quousque de Viklef , Patet ex hoc, quod sunt (prin- Clpes seculi) capitales domini illorum bonorum, habentes super ecclesia curam et ad talem coac- cionem precipuam potestatem, ut patet XXIIL q. 5 Principes, ubi Sub "auctoritate b. Isidori III. Ethym. cap. 53 sic scribitur: »Cognoscant principes seculi deo S6 debere esse racionem reddi- furos propter ecclesiam, quam Christo tuendam receperunt*. Et Sequitur in eadem questione : Regum est proprium facere iudi- cium atque iusticiam et liberare de manu calumpniancium: vi op- ‘Pressos et peregrino pupilloque €t vidue, qui facilius opprimuntur & potentibus, prebere auxilium*^. Et sequitur in eadem questione: ' »Rex debet furta cohibere, punire adulteria, impios de terra perdere, patricidas et periuros non sinere vivere, filios suos non sinere impie agere*, Unde declarando, quando episcopus abutitur bonis ecclesie, scribit b. Gregorius, ut recitatur in decretis XVI. q. 6 Decimas, ubi postquam docuit, quod bona ecclesie debent esse communia, sic subiungit: ,Per- venit ad nos fama sinistra . . . eterni incendii ignibus deputen- tur. Quis ergo fidelis dominus non resisteret talibus maleficis inflcientibus matrem suam ? Unde III. q. 2 Si episcopus canon sic loquitur: ,Quodsi male vivendo facultates ecclesie dispersit epi- scopus, ab eius patrimonio, quo- usque de dilapidacione rerum ec- (187)
Strana 188
dilapidacione rerum ećclesiasti- carum cognoscatur, submovendus .estexemplo tutorum et curatorum, qui dum fuerint suspecti, a tutela vel cura removentur, donec de .suspecto cognoscatur. Doctores tamen dicunt, quod primo pro- bari debet dilapidacio et ea pro- bata dari sibi debet adiutor usque ad finem litis; sed sic exclude- retur a principe seculari correpcio — ideo videtur, quod deficiente correpcione prelati regis interest de bonis suis disponere iuxta legem civilem (Opp. I, 12135) Zde vynechal Hus pouze clesiasticarum cognoscatur, sub- - movendus est exemplo tutorum et curatorum, qui dum fuerint su- specti, a tutela vel curar emoventur, donec de suspecto cognoscatur". Doctores tamen dicunt, quod pri- .mo probari debet dilapidacio et ea probata dari sibi debet adiutor us- que ad finem litis ; sed sic exclude- retur a principe seculari correpcio — ideo videtur, quod deficiente '€orrepcione prelati regis interest. de bonis suis disponere iuxta le- gem civilem (Ll c. 41. n) na konci „capitulum Coraldi* a vśtu: „Multi sancti apostolici fuerunt in ecclesia, gui non here- ticaverunt istam legem* — ostatek opsal doslovnś. Citót z Rehofe je sice také v traktatu „De ecclesia“ (Loserth 296 n.), kde nań upozorňuje Loserth, ale odtud ho Hus nepřejal. Stejně doslovně jsou opsány následující dva body (28. 29) z traktátu Viklefova „De civili dominio“ II (Loserth 137 n.): Hus 28. Item quodlibet membrum ecclesie debet iuvare quodlibet aliud membrum ecclesie; sed do- mini temporales sunt membra ecclesie cum sacerdotibus pos- sessionatis — ergo debent iuvare eos. Sed in casu possibili preci- puum iuvamentum foret auferre ab illis bona temporalia — ergo in casu possibili hoc debent. Cum ergo potestas vel gladius, de quo loquitur apostolus Rom. 13, possit ad hec sufficere et per consequens superfluit eis aliam ponere: videtur quod habent po- testatem, que in casu ad correpci- onem cleri se extendit. Si enim debeo dirigere iumentum inimici possibili hoc debent. . , Viklef Item quodlibet membrum ec- clesie debet iuvare quodcunque; domini temporales sunt membra ecclesie cum sacerdotibus pos- sessionatis — ergo debent iuvare eos, Sed in casu possibili preci- . puum iuvamentum foret auferre ab illis bona sua — ergo in casu Cum ergo potestas vel gladius, de quo lo- quitur apostolus, possit ad hoc Sufficere et per consequens su- perfluit eis aliam ponere: videtur quod habent potestatem que in casu ad correpcionem clerici se extendit. Si enim debeo dirigere iumentum inimici errans vel pro- stratum, ut patet Ex. 23, quanto (188)
dilapidacione rerum ećclesiasti- carum cognoscatur, submovendus .estexemplo tutorum et curatorum, qui dum fuerint suspecti, a tutela vel cura removentur, donec de .suspecto cognoscatur. Doctores tamen dicunt, quod primo pro- bari debet dilapidacio et ea pro- bata dari sibi debet adiutor usque ad finem litis; sed sic exclude- retur a principe seculari correpcio — ideo videtur, quod deficiente correpcione prelati regis interest de bonis suis disponere iuxta legem civilem (Opp. I, 12135) Zde vynechal Hus pouze clesiasticarum cognoscatur, sub- - movendus est exemplo tutorum et curatorum, qui dum fuerint su- specti, a tutela vel curar emoventur, donec de suspecto cognoscatur". Doctores tamen dicunt, quod pri- .mo probari debet dilapidacio et ea probata dari sibi debet adiutor us- que ad finem litis ; sed sic exclude- retur a principe seculari correpcio — ideo videtur, quod deficiente '€orrepcione prelati regis interest. de bonis suis disponere iuxta le- gem civilem (Ll c. 41. n) na konci „capitulum Coraldi* a vśtu: „Multi sancti apostolici fuerunt in ecclesia, gui non here- ticaverunt istam legem* — ostatek opsal doslovnś. Citót z Rehofe je sice také v traktatu „De ecclesia“ (Loserth 296 n.), kde nań upozorňuje Loserth, ale odtud ho Hus nepřejal. Stejně doslovně jsou opsány následující dva body (28. 29) z traktátu Viklefova „De civili dominio“ II (Loserth 137 n.): Hus 28. Item quodlibet membrum ecclesie debet iuvare quodlibet aliud membrum ecclesie; sed do- mini temporales sunt membra ecclesie cum sacerdotibus pos- sessionatis — ergo debent iuvare eos. Sed in casu possibili preci- puum iuvamentum foret auferre ab illis bona temporalia — ergo in casu possibili hoc debent. Cum ergo potestas vel gladius, de quo loquitur apostolus Rom. 13, possit ad hec sufficere et per consequens superfluit eis aliam ponere: videtur quod habent po- testatem, que in casu ad correpci- onem cleri se extendit. Si enim debeo dirigere iumentum inimici possibili hoc debent. . , Viklef Item quodlibet membrum ec- clesie debet iuvare quodcunque; domini temporales sunt membra ecclesie cum sacerdotibus pos- sessionatis — ergo debent iuvare eos, Sed in casu possibili preci- . puum iuvamentum foret auferre ab illis bona sua — ergo in casu Cum ergo potestas vel gladius, de quo lo- quitur apostolus, possit ad hoc Sufficere et per consequens su- perfluit eis aliam ponere: videtur quod habent potestatem que in casu ad correpcionem clerici se extendit. Si enim debeo dirigere iumentum inimici errans vel pro- stratum, ut patet Ex. 23, quanto (188)
Strana 189
errans vel prostratum, ut patet Ex. 21, quanto magis in Novo Testamento debeo data michi „v opportunitate et potencia liberare . animam curati mei illaqueati cum . mammona iniquitatis de fauce diaboli? Pro quo Lincon. ep. 712), 29. Item cum quedam potencia sit facti et quedam iuris, ponitur quod rex de facto auferat tem- poralia ab ecclesiastico clero de- linquente, et.:ponitur quod eorum subtraccio sit occasio ecclesi- astico relinquendi seculum et religiose tendendi in deum, Ille casus non negabitur a fideli, fimo temporalium non cecato. Nam secundum Augustinum expedit multos incidisse in manifesta pec- cata, ut cognoscentes fragili- tatem propriam vivant humilius et dolendo9? peccatum cave- ant caucius. peccare de cete- ro. Multo magis ergo expedit multos fuisse pauperes et caruisse civili dominio. Admisso ergo casu patet, quod rex facit bonum opus de genere; sed.omne tale potest bene fieri —- ergo potest bene auferre ab ecclesiastico dictabona. Si enim maior pars operum ma- lorum de genere potest bene fieri, multo magis quodcunque bonum opus de genere, Non enim repugnat caritati vel gracie, quod ab illa procedat huiusmodi " Opus bonum, nec dubium quin deus in tali casu daret regi po- tenciam, quam . eternaliter ordi- —————————— magisin Novo Testamento debeo data michi oportunitate et po- tencia liberare animam curati mei illaqueati cum mamona ini- quitatis de fauce diaboli? Unde Lyncon. ep. LXXI docet , , Item cum quedam sit potencia facti et quedam iuris, ponitur quod rex Anglie de facto auferat temporalia, ut facit communiter, ab ecclesiastico delinquente; et posito (!) quod eorum Subtraccio Sit ^ occasio ecclesiastico relin- quendi seculum et religiose ten- dendi in deum. Iste casus non negabitur a theologo vel catho- lico, fimo temporalium non ce- cato. Nam secundum Augustinum expedit multos incidisse in ma- nifesta peccata, ut cognoscentes propriam fragilitatem vivant hu- milius et dolendo peccatum ca- veant caucius peccare de cetero. Multo magis ergo expedit multos fuisse pauperes et caruisse civili dominio, Admisso ergo casu patet, quod rex Anglie facit bonum opus de genere; sed omne tale potest bene fleri — ergo potest bene auferre ab ecclesiastico dicta bona. Si enim maior pars malorum de £enere potest bene fleri, multo magis quodcunque opus bonum de genere Non enim repugnat caritati vel gracie, quod ab illa procedat huiusmodi opus bonum, nec dubium quin deus in tali casu daret regi Anglie potenciam, ?) Citátu Hus neopsal. —- b) Opp.: dolendum. „Studie a texty,« (189) 14
errans vel prostratum, ut patet Ex. 21, quanto magis in Novo Testamento debeo data michi „v opportunitate et potencia liberare . animam curati mei illaqueati cum . mammona iniquitatis de fauce diaboli? Pro quo Lincon. ep. 712), 29. Item cum quedam potencia sit facti et quedam iuris, ponitur quod rex de facto auferat tem- poralia ab ecclesiastico clero de- linquente, et.:ponitur quod eorum subtraccio sit occasio ecclesi- astico relinquendi seculum et religiose tendendi in deum, Ille casus non negabitur a fideli, fimo temporalium non cecato. Nam secundum Augustinum expedit multos incidisse in manifesta pec- cata, ut cognoscentes fragili- tatem propriam vivant humilius et dolendo9? peccatum cave- ant caucius. peccare de cete- ro. Multo magis ergo expedit multos fuisse pauperes et caruisse civili dominio. Admisso ergo casu patet, quod rex facit bonum opus de genere; sed.omne tale potest bene fieri —- ergo potest bene auferre ab ecclesiastico dictabona. Si enim maior pars operum ma- lorum de genere potest bene fieri, multo magis quodcunque bonum opus de genere, Non enim repugnat caritati vel gracie, quod ab illa procedat huiusmodi " Opus bonum, nec dubium quin deus in tali casu daret regi po- tenciam, quam . eternaliter ordi- —————————— magisin Novo Testamento debeo data michi oportunitate et po- tencia liberare animam curati mei illaqueati cum mamona ini- quitatis de fauce diaboli? Unde Lyncon. ep. LXXI docet , , Item cum quedam sit potencia facti et quedam iuris, ponitur quod rex Anglie de facto auferat temporalia, ut facit communiter, ab ecclesiastico delinquente; et posito (!) quod eorum Subtraccio Sit ^ occasio ecclesiastico relin- quendi seculum et religiose ten- dendi in deum. Iste casus non negabitur a theologo vel catho- lico, fimo temporalium non ce- cato. Nam secundum Augustinum expedit multos incidisse in ma- nifesta peccata, ut cognoscentes propriam fragilitatem vivant hu- milius et dolendo peccatum ca- veant caucius peccare de cetero. Multo magis ergo expedit multos fuisse pauperes et caruisse civili dominio, Admisso ergo casu patet, quod rex Anglie facit bonum opus de genere; sed omne tale potest bene fleri — ergo potest bene auferre ab ecclesiastico dicta bona. Si enim maior pars malorum de £enere potest bene fleri, multo magis quodcunque opus bonum de genere Non enim repugnat caritati vel gracie, quod ab illa procedat huiusmodi opus bonum, nec dubium quin deus in tali casu daret regi Anglie potenciam, ?) Citátu Hus neopsal. —- b) Opp.: dolendum. „Studie a texty,« (189) 14
Strana 190
naret ad perficiendum eius bene- placitum. Posito ergo, quod rex et clerus regnent in celo, foret . leticia et gaudium de subtraccione tali temporalium, licet modo prop- ter cecitatem puerilem appareat nobis grossis hominibus esse damniferum etc. (Opp. I, 121» . 1223). quam eternaliter ordinaret ad perficiendum eius beneplacitum. - Posito ergo, quod rex et dictus clerus conregnent in celo, foret noticia (! et gaudium de sub- traccione tali temporalium, licet modo propter cecitatem puerilem appareat nobis: animalibus esse dampniferum. Při dalších třech podech (30. 31. 32) dlouho jsem se ohlížel po prameni ve spisech Viklefových marně, až se mi podařilo ur- čiti jej v kázání Viklefově na epistolu „Non simus concu- piscentes“ (Loserth, W. Sermones III. 369 n.): Hus 30. Item si hoc est error, quod domini temporales possunt ad arbitrium eorum auferre bona temporalia ab ecclesiasticis habi- tualiter delinquentibus, tunc est eciam falsum contra.rectam via- cionem ecclesie ét sic heresis, eo quod in scriptura sacra est omnis veritas, ut sepe asserit Augustinus, et per consequens cum error iste sit falsitas, sequitur quod sit illi scripture sacre con- trarius. Et certum est, quod per- tinaciter defensatur, quia reges et principes credunt, quod ad regaliam suam pertineat ita posse. Nam dato opposito sequitur, quod viri ecclesiastici, cum sint valde peccabiles, possunt regna et po- pulum eorum destruere, sine hoc quod regibus liceat clero resistere vel eius insaniam? per ablacionem proprie elemosine, que est ignis ad hoc excitans, impugnare. Rex autem non posset licite punire 8) Opp.: eleemosinam. Viklef Circa istam epistolam dubitatur, utrum domini temporales possunt ad arbitrium eorum auferre bona temporalia ab ecclesia habitualiter delinquente . . . Si enim sit hoc error nimis periculosus, tunc est falsum contra rectam viacionem ecclesie et sic heresis, eo quod in scriptura sacra est omnis ve- ritas, ut sepe asserit Augustinus, et per consequens cum iste error sit falsitas, sequitur quod sit ille scripture sacre contrarius. Et cer- tum est, quod pertinaciter defen- satur, quia reges et principes. credunt, quod .ad regaliam suam: pertineat ita posse. Nam dato opposito sequitur, quod viri ec- clesiastici, cum sint valde pec- cabiles, possunt regna et popu- lum eorum destruere sine hoc quod regibus liceat clero resistere vel eius insaniam per ablacionem proprie elemosine, que est ignis ad hoc excitans, impugnare. Rex (190)
naret ad perficiendum eius bene- placitum. Posito ergo, quod rex et clerus regnent in celo, foret . leticia et gaudium de subtraccione tali temporalium, licet modo prop- ter cecitatem puerilem appareat nobis grossis hominibus esse damniferum etc. (Opp. I, 121» . 1223). quam eternaliter ordinaret ad perficiendum eius beneplacitum. - Posito ergo, quod rex et dictus clerus conregnent in celo, foret noticia (! et gaudium de sub- traccione tali temporalium, licet modo propter cecitatem puerilem appareat nobis: animalibus esse dampniferum. Při dalších třech podech (30. 31. 32) dlouho jsem se ohlížel po prameni ve spisech Viklefových marně, až se mi podařilo ur- čiti jej v kázání Viklefově na epistolu „Non simus concu- piscentes“ (Loserth, W. Sermones III. 369 n.): Hus 30. Item si hoc est error, quod domini temporales possunt ad arbitrium eorum auferre bona temporalia ab ecclesiasticis habi- tualiter delinquentibus, tunc est eciam falsum contra.rectam via- cionem ecclesie ét sic heresis, eo quod in scriptura sacra est omnis veritas, ut sepe asserit Augustinus, et per consequens cum error iste sit falsitas, sequitur quod sit illi scripture sacre con- trarius. Et certum est, quod per- tinaciter defensatur, quia reges et principes credunt, quod ad regaliam suam pertineat ita posse. Nam dato opposito sequitur, quod viri ecclesiastici, cum sint valde peccabiles, possunt regna et po- pulum eorum destruere, sine hoc quod regibus liceat clero resistere vel eius insaniam? per ablacionem proprie elemosine, que est ignis ad hoc excitans, impugnare. Rex autem non posset licite punire 8) Opp.: eleemosinam. Viklef Circa istam epistolam dubitatur, utrum domini temporales possunt ad arbitrium eorum auferre bona temporalia ab ecclesia habitualiter delinquente . . . Si enim sit hoc error nimis periculosus, tunc est falsum contra rectam viacionem ecclesie et sic heresis, eo quod in scriptura sacra est omnis ve- ritas, ut sepe asserit Augustinus, et per consequens cum iste error sit falsitas, sequitur quod sit ille scripture sacre contrarius. Et cer- tum est, quod pertinaciter defen- satur, quia reges et principes. credunt, quod .ad regaliam suam: pertineat ita posse. Nam dato opposito sequitur, quod viri ec- clesiastici, cum sint valde pec- cabiles, possunt regna et popu- lum eorum destruere sine hoc quod regibus liceat clero resistere vel eius insaniam per ablacionem proprie elemosine, que est ignis ad hoc excitans, impugnare. Rex (190)
Strana 191
corpora talium proditorum, si non posset licite subtrahere sua tem- poralia ab ipsis plus aliena, super quibus habet speciale dominium. Et sic cum illa potestas sit regalia regis precipua, idem foret ipsam infringere et regimen regni sub- dole impugnare. | .91. Item cum multi reges valde, nobiles atque catholici. crebrius exercuerunt illam potenciam, idem esset. secundum talem formam oppositum? ejus asserere et he- reticare eorum vitam ac animam postmodum condempnare, quod: heredes regum et specialiter eo- rum filii viriliter impugnarent. Sic enim ad similitudinem phariseo- TUm et sacerdotum impetencium Christum de heresi imponerent regi suo, de-quo habent tantum temporale subsidium, errorem et heresim manifestam. Sed deus movebit cor regis, si sibi placu- etit, ad destruendum istam vesa- niam. i 32. Item vel sunt ecclesiastici capitales domini reddituum. et bonorum temporalium, que rex eis donaverat, vel econtra. Si primo modo, sequitur cum veris, quod illi ecclesiastici sunt in " maiori parte capitales domini regni nostri et sic quoad tempo- ralia regi non subiecti, quod vi- detur ipsos sentire . . . (Opp. I, 1223) ... a) Opp.: assumptum. (191) autem Anglie non posset licite punire corpora talium traditorum, si non posset licite subtrahere sua temporalia ab ipsis plus ali- ena, super quibus habet speciale dominium. Et sie cum illa po- testas regalia sit regis precipua, idem foret ipsam infringere et regimen regni subdole impugnare. Item cum multi reges valde nobiles atque catholici crebrius exercueruntillam potenciam, idem esset secundum talem formam oppositum eius asserere et here- ticare eorum vitam ac animam postmodum condempnare, quod heredes regum Anglie et specia- liter eorum filii viriliter impugna- rent. Sic enim ad similitudinem phariseorum et sacerdotum im- petencium Christum de heresi imponerent regi suo, de quo ha- bent tantum temporale subsidium, errorem et heresim manifestam. Sed deus movebit cor regis, si sibi placuerit, ad destruendum istam vesaniam. Item vel sunt ecclesiastici Anglie capitales domini reddituum _ et bonorum ecclesiasticorum, que rex eis donaverat, vel econtra. Si primo modo, sequitur cum veris, quod illi ecclesiastici sunt in maiori parte capitales domini regni nostri et sic quoad tempo- ralia regi Arglie non subiecti. Quod videtur ipsos sentire . . . 14*
corpora talium proditorum, si non posset licite subtrahere sua tem- poralia ab ipsis plus aliena, super quibus habet speciale dominium. Et sic cum illa potestas sit regalia regis precipua, idem foret ipsam infringere et regimen regni sub- dole impugnare. | .91. Item cum multi reges valde, nobiles atque catholici. crebrius exercuerunt illam potenciam, idem esset. secundum talem formam oppositum? ejus asserere et he- reticare eorum vitam ac animam postmodum condempnare, quod: heredes regum et specialiter eo- rum filii viriliter impugnarent. Sic enim ad similitudinem phariseo- TUm et sacerdotum impetencium Christum de heresi imponerent regi suo, de-quo habent tantum temporale subsidium, errorem et heresim manifestam. Sed deus movebit cor regis, si sibi placu- etit, ad destruendum istam vesa- niam. i 32. Item vel sunt ecclesiastici capitales domini reddituum. et bonorum temporalium, que rex eis donaverat, vel econtra. Si primo modo, sequitur cum veris, quod illi ecclesiastici sunt in " maiori parte capitales domini regni nostri et sic quoad tempo- ralia regi non subiecti, quod vi- detur ipsos sentire . . . (Opp. I, 1223) ... a) Opp.: assumptum. (191) autem Anglie non posset licite punire corpora talium traditorum, si non posset licite subtrahere sua temporalia ab ipsis plus ali- ena, super quibus habet speciale dominium. Et sie cum illa po- testas regalia sit regis precipua, idem foret ipsam infringere et regimen regni subdole impugnare. Item cum multi reges valde nobiles atque catholici crebrius exercueruntillam potenciam, idem esset secundum talem formam oppositum eius asserere et here- ticare eorum vitam ac animam postmodum condempnare, quod heredes regum Anglie et specia- liter eorum filii viriliter impugna- rent. Sic enim ad similitudinem phariseorum et sacerdotum im- petencium Christum de heresi imponerent regi suo, de quo ha- bent tantum temporale subsidium, errorem et heresim manifestam. Sed deus movebit cor regis, si sibi placuerit, ad destruendum istam vesaniam. Item vel sunt ecclesiastici Anglie capitales domini reddituum _ et bonorum ecclesiasticorum, que rex eis donaverat, vel econtra. Si primo modo, sequitur cum veris, quod illi ecclesiastici sunt in maiori parte capitales domini regni nostri et sic quoad tempo- ralia regi Arglie non subiecti. Quod videtur ipsos sentire . . . 14*
Strana 192
» Co následuje u Husa, není již v kázání Viklefově, ale ně- kolik řádků nalézám v traktátu „De civili dominio“ II (Loserth 28). Že body další jsou z Viklefova traktátu „De ecclesia“, jest známo již z prací Loserthových. Bod 33. = Los. 334 n., 34 = ibid. 336 n., 35 = ibid. 338 a 339, 36 = ibid. 341, 37 = ibid. 341 n., 38 = 343 n. První odstavec bodu 39. jest opět z traktátu „De civili dominio" II (Loserth 16): Hus Viklef s Ex istis colligitur talis racio, 39. Item reges, principes et quod reges, principes et omnes omnes dominitemporales tenentur domini temporales tenentur ad ad fraternam correpcionem assi- fraternam correpcionem assistente stente circumstancia correpcionem huiusmodi requirente; sed potest circumstancia correpcionem hu- iusmodi requirente; sed potest es- esse, quod clericus delinquat cum tali circumstancia, quod correpcio se, quod clericus delinquat cum tali circumstancia, quod correpcio fraterna efficacissima foret tem- fraterna efficacissima foret tem- proalia, quibus abutitur, pruden- poralia, quibus abutitur, pruden- ter diripere — igitur potest esse, ter diripere — ergo potest esse, quod domini temporales de lege quod domini temporales de lege Christi teneantur hoc facere. Nec Christi teneantur hoc facere. Nec valet dicere, quod pape dispen- valet dicere, quod pape dispen- sacio, privilegiacio vel exempcio sacio, privilegiacio vel exempcio a) hoc excludit, quia absit catholi- hoc excludit, quia absit catho- cum optare, quod liceat Christi vicario per suas tradiciones sta- licum optare, quod liceat Christi vicario per suas tradiciones sta- tuere, quod privet vel impediat tuere, quod privet vel impediat practicam legis Christi ac domi- practicam legis Christi ac domi- nos temporales prepediat a cor- nos temporales presumpto huius- reccione ecclesie proficua. Non modi annuere. Non ergo licet enim licet homini quemquam homini quemquamb). eximere, sic eximere, sic ut quantumcunque ut quantumcunque peccaverit, non peccaverit, non liceat ipsum po- liceat potenti ipsum corripere. tenti corrigere (Opp. I, 123ab). Citátu ze sv. Bernarda a výkladu Husova nenalézám v žád- ném ze zmíněných pramenův, ale jest patrně také z Viklefa. Že první odstavec bodu 40. a začátek odstavce druhého jsou z traktátu „De ecclesia“, ukázal zase již Loserth. Je to- skompilovaná str. 345—347. Další však opět u Viklefa nevidím. a) Loserth tiskne: privilegio vel exemplo. — b) Loserth: quicquam. (192)
» Co následuje u Husa, není již v kázání Viklefově, ale ně- kolik řádků nalézám v traktátu „De civili dominio“ II (Loserth 28). Že body další jsou z Viklefova traktátu „De ecclesia“, jest známo již z prací Loserthových. Bod 33. = Los. 334 n., 34 = ibid. 336 n., 35 = ibid. 338 a 339, 36 = ibid. 341, 37 = ibid. 341 n., 38 = 343 n. První odstavec bodu 39. jest opět z traktátu „De civili dominio" II (Loserth 16): Hus Viklef s Ex istis colligitur talis racio, 39. Item reges, principes et quod reges, principes et omnes omnes dominitemporales tenentur domini temporales tenentur ad ad fraternam correpcionem assi- fraternam correpcionem assistente stente circumstancia correpcionem huiusmodi requirente; sed potest circumstancia correpcionem hu- iusmodi requirente; sed potest es- esse, quod clericus delinquat cum tali circumstancia, quod correpcio se, quod clericus delinquat cum tali circumstancia, quod correpcio fraterna efficacissima foret tem- fraterna efficacissima foret tem- proalia, quibus abutitur, pruden- poralia, quibus abutitur, pruden- ter diripere — igitur potest esse, ter diripere — ergo potest esse, quod domini temporales de lege quod domini temporales de lege Christi teneantur hoc facere. Nec Christi teneantur hoc facere. Nec valet dicere, quod pape dispen- valet dicere, quod pape dispen- sacio, privilegiacio vel exempcio sacio, privilegiacio vel exempcio a) hoc excludit, quia absit catholi- hoc excludit, quia absit catho- cum optare, quod liceat Christi vicario per suas tradiciones sta- licum optare, quod liceat Christi vicario per suas tradiciones sta- tuere, quod privet vel impediat tuere, quod privet vel impediat practicam legis Christi ac domi- practicam legis Christi ac domi- nos temporales prepediat a cor- nos temporales presumpto huius- reccione ecclesie proficua. Non modi annuere. Non ergo licet enim licet homini quemquam homini quemquamb). eximere, sic eximere, sic ut quantumcunque ut quantumcunque peccaverit, non peccaverit, non liceat ipsum po- liceat potenti ipsum corripere. tenti corrigere (Opp. I, 123ab). Citátu ze sv. Bernarda a výkladu Husova nenalézám v žád- ném ze zmíněných pramenův, ale jest patrně také z Viklefa. Že první odstavec bodu 40. a začátek odstavce druhého jsou z traktátu „De ecclesia“, ukázal zase již Loserth. Je to- skompilovaná str. 345—347. Další však opět u Viklefa nevidím. a) Loserth tiskne: privilegio vel exemplo. — b) Loserth: quicquam. (192)
Strana 193
1 Začátek důvodu 41. čteme ve Viklefově „De civili domi- nio“ II (Loserth 2): Hus 41. Item deus non posset esse, nisi possit permittere ecclesiasti- cos ad tantum delinquere, quod mereantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem causare, nisi posset facere tempo- rales dominos meritorie exequi causam illam — ergo articulus verus. Viklef Deus non posset esse, nisi possit permittere ecclesiasticos ad tantum delinquere, quod me- reantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem talem causare, nisi posset facere temporales dominos meritorie exequi causam illam — ergo tota conclusio. V bodě 42. jest výrok papeže Lva ve Viklefově traktátu „De civili dominio" II (Loserth 94 n.), ale celého bodu u Vikle- fa nenalézám. Výrok Hildegardin, kterou také Viklef uvádí často, a Hugův přidal Hus. Jak patrno, jest Husův akt „Domini temporales“ pestrý ko- berec setkaný z citátů spisů Viklefových, hlavně „De civili do- minio“, „De ecclesia“ a „De paupertate Christi“. Jeden úryvek jest z Viklefova kázání „Non simus concupiscentes a zřejmé stopy vedou na traktáty „De veritate sacrae scrip- turae“ a „De officio regis“1) Jak bohata byla knihovna Hu- sova na spisy Viklefovy a jak se Hus v nich vyznal, když mohl v krátké době sestaviti z nich tak obšírnou kompilaci! Že tu o do- konalosti dialektického výcviku Husova neb o Husově uče- nosti nemůže býti ani řeči, jest zajisté zřejmé. Ta sofistika a uče- nost jest Viklefova! U bodů 13. 14. 17—21. a 42. neshledal jsem sice závislosti slovní — snad se to ještě podaří, — ale to je tak nepatrný zlomek proti množství bodů doslovně vypsaných, že nepadá na váhu. Závislost Husova na Viklefovi jest tu mnohem větší než ve spise „De ecclesia“ nebo v polemických traktátech z let 1412—1413. A je taková, že nelze tvrditi, že Hus myšlenky své pronáší slovy Viklefovými. Z řečeného lze také poznati, že nutno poněkud opraviti soud Loserthův, jenž ve spise „Hus und Wiclif“ ponejprv zkoumal prameny našeho aktu. Loserth tehdy připravoval edici Viklefova traktátu „De ecclesia“ a všímal si tudíž přirozeně hlavně toho spisu. Obrovské literární práce Viklefovy nemohl, pokud nebyla 1) Nápadné jest, že tu není použito Viklefových traktátů Trialogus, Sup- plementum Trialogi a Dialogus. (193)
1 Začátek důvodu 41. čteme ve Viklefově „De civili domi- nio“ II (Loserth 2): Hus 41. Item deus non posset esse, nisi possit permittere ecclesiasti- cos ad tantum delinquere, quod mereantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem causare, nisi posset facere tempo- rales dominos meritorie exequi causam illam — ergo articulus verus. Viklef Deus non posset esse, nisi possit permittere ecclesiasticos ad tantum delinquere, quod me- reantur a suis possessionibus spoliari, nec posset spoliacionem talem causare, nisi posset facere temporales dominos meritorie exequi causam illam — ergo tota conclusio. V bodě 42. jest výrok papeže Lva ve Viklefově traktátu „De civili dominio" II (Loserth 94 n.), ale celého bodu u Vikle- fa nenalézám. Výrok Hildegardin, kterou také Viklef uvádí často, a Hugův přidal Hus. Jak patrno, jest Husův akt „Domini temporales“ pestrý ko- berec setkaný z citátů spisů Viklefových, hlavně „De civili do- minio“, „De ecclesia“ a „De paupertate Christi“. Jeden úryvek jest z Viklefova kázání „Non simus concupiscentes a zřejmé stopy vedou na traktáty „De veritate sacrae scrip- turae“ a „De officio regis“1) Jak bohata byla knihovna Hu- sova na spisy Viklefovy a jak se Hus v nich vyznal, když mohl v krátké době sestaviti z nich tak obšírnou kompilaci! Že tu o do- konalosti dialektického výcviku Husova neb o Husově uče- nosti nemůže býti ani řeči, jest zajisté zřejmé. Ta sofistika a uče- nost jest Viklefova! U bodů 13. 14. 17—21. a 42. neshledal jsem sice závislosti slovní — snad se to ještě podaří, — ale to je tak nepatrný zlomek proti množství bodů doslovně vypsaných, že nepadá na váhu. Závislost Husova na Viklefovi jest tu mnohem větší než ve spise „De ecclesia“ nebo v polemických traktátech z let 1412—1413. A je taková, že nelze tvrditi, že Hus myšlenky své pronáší slovy Viklefovými. Z řečeného lze také poznati, že nutno poněkud opraviti soud Loserthův, jenž ve spise „Hus und Wiclif“ ponejprv zkoumal prameny našeho aktu. Loserth tehdy připravoval edici Viklefova traktátu „De ecclesia“ a všímal si tudíž přirozeně hlavně toho spisu. Obrovské literární práce Viklefovy nemohl, pokud nebyla 1) Nápadné jest, že tu není použito Viklefových traktátů Trialogus, Sup- plementum Trialogi a Dialogus. (193)
Strana 194
vydána, ovládnouti a proto jsou tehdejší vývody jeho o pramenech Husových z části neúplné, z části i nesprávné. Něco doplnil později sám (De potestate papae, Opus evangelicum, Sermones), ale při traktátu „De civili dominio“ nevšímal si Husa, ani když spis ten šám vydával, a v jiných traktátech Viklefových nehledal pramenů Husových. Vydavatele spisů Husových čeká tu ještě důležitý a vděčný úkol. Soud Loserthův o aktu „Domini temporales .. .“, pronesený slovy : „Der ganze Traktat Husens de ablacione rerum temporalium a clericis vertheidigt somit einen von den sogenannten 45 Artikeln Wiclifs ganz in dessen Worten“ (1. c. 208), jest sice správný, ale teprve nyní jest (až na 8 bodů) jako správný prokázán. Loserth k němu nebyl oprávněn, ježto vyhledal a uvedl (1. c. 199—207) pouze sedm bodů vypsaných z traktátu Viklefova „De ecclesia a neznal pramenů bodův ostatních. Bod 39. není ze spisu Vikle- fova „De simonia“, s nímž Loserth hledá podobnosti (1. c. 207), nýbrž z „De civili dominio“ II; co uvádí Loserth z Lewise, jest z „De- civili dominio“ I; úryvek z Fasciculi zizaniorum není pramenem a o Titovi a Vespasianovi mluví Viklef často, Hus však to místo vypisuje z „De civili dominio“ II, nikoli z Trialogu. Co určil Loserth v Husovi z Viklefova traktátu „De ecclesia“1), jest sotva devítina celého aktu, i není správné jeho tvrzení: „. . wenn Hus auch einzelne Sätze in diesem Traktat aus „De Christo et adversario“ genommen hat, so stammt doch die überwiegende Masse seiner Ausführungen gleichfalls aus Wiclifs Tractat de ecclesia" (199) a na str. 132: „Namentlich ist die Abhandlung, welche sich mit tem dritten Artikel (Domini temporales .. .) befasste, gröss- tentheils Wort für Wort aus Wiclefs umfangreichen Traktat de ecclesia entnommen". Ještě jiného poznatku nabýváme z Husova aktu „Domini temporales“. Doba úporného boje nutí Husa, aby bral myšlenky již úplně vypracované, a k tomu jest Viklef, o nějž vlastně běží, pramenem nejvhodnějším. Ale při tom nepomíjí Hus nevšímavě literární práce svých druhů. Viděli jsme to již na aktu „Licet alicui diacono“, v němž Hus užil spisu Mikuláše z Drážďan, ač mu traktáty Viklefovy poskytovaly látky dosti. A podobně, ovšem měrou mnohem menší, používá v aktu „Domini temporales práce Jakoubka ze Stříbra. 1) A více toho není — Loserth nepíše pravdy, když dí: „Bemerkt kann werden, dass nur die markantesten (Stellen) herausgehoben werden“ (l. c. 199). (194)
vydána, ovládnouti a proto jsou tehdejší vývody jeho o pramenech Husových z části neúplné, z části i nesprávné. Něco doplnil později sám (De potestate papae, Opus evangelicum, Sermones), ale při traktátu „De civili dominio“ nevšímal si Husa, ani když spis ten šám vydával, a v jiných traktátech Viklefových nehledal pramenů Husových. Vydavatele spisů Husových čeká tu ještě důležitý a vděčný úkol. Soud Loserthův o aktu „Domini temporales .. .“, pronesený slovy : „Der ganze Traktat Husens de ablacione rerum temporalium a clericis vertheidigt somit einen von den sogenannten 45 Artikeln Wiclifs ganz in dessen Worten“ (1. c. 208), jest sice správný, ale teprve nyní jest (až na 8 bodů) jako správný prokázán. Loserth k němu nebyl oprávněn, ježto vyhledal a uvedl (1. c. 199—207) pouze sedm bodů vypsaných z traktátu Viklefova „De ecclesia a neznal pramenů bodův ostatních. Bod 39. není ze spisu Vikle- fova „De simonia“, s nímž Loserth hledá podobnosti (1. c. 207), nýbrž z „De civili dominio“ II; co uvádí Loserth z Lewise, jest z „De- civili dominio“ I; úryvek z Fasciculi zizaniorum není pramenem a o Titovi a Vespasianovi mluví Viklef často, Hus však to místo vypisuje z „De civili dominio“ II, nikoli z Trialogu. Co určil Loserth v Husovi z Viklefova traktátu „De ecclesia“1), jest sotva devítina celého aktu, i není správné jeho tvrzení: „. . wenn Hus auch einzelne Sätze in diesem Traktat aus „De Christo et adversario“ genommen hat, so stammt doch die überwiegende Masse seiner Ausführungen gleichfalls aus Wiclifs Tractat de ecclesia" (199) a na str. 132: „Namentlich ist die Abhandlung, welche sich mit tem dritten Artikel (Domini temporales .. .) befasste, gröss- tentheils Wort für Wort aus Wiclefs umfangreichen Traktat de ecclesia entnommen". Ještě jiného poznatku nabýváme z Husova aktu „Domini temporales“. Doba úporného boje nutí Husa, aby bral myšlenky již úplně vypracované, a k tomu jest Viklef, o nějž vlastně běží, pramenem nejvhodnějším. Ale při tom nepomíjí Hus nevšímavě literární práce svých druhů. Viděli jsme to již na aktu „Licet alicui diacono“, v němž Hus užil spisu Mikuláše z Drážďan, ač mu traktáty Viklefovy poskytovaly látky dosti. A podobně, ovšem měrou mnohem menší, používá v aktu „Domini temporales práce Jakoubka ze Stříbra. 1) A více toho není — Loserth nepíše pravdy, když dí: „Bemerkt kann werden, dass nur die markantesten (Stellen) herausgehoben werden“ (l. c. 199). (194)
Strana 195
Jakoubek, jenž dal již r. 1408 kázáním „Pulverem pedum vestrorum excutite“ podnět k disputaci s mistrem pařížským Jakubem z Nouviona a potom v kázáních svých stále hlásal myšlenky Janovovy o chudobě církvel), napsal r. 1411 traktát, jejž by bylo lze nadepsati „De auferendis bonis temporalibus“, začínající se „Magne sanctitatis ille vir“. Dokazuje v něm, že majetek jest činnosti duchovních na překážku a že učedníci Kristovi musí proto vyzývati světské pány, aby jej kněžím v duchu lásky odňali. Látka traktátu jest z velké části přejata z traktátu Viklefova „De officio regis“ Ježto pak mu kdosi namítal, že sv. Ambrož se staví proti odnímání majetku církvi, napsal Jakoubek dodatek, v němž uvádí Ambrožovy výroky, sekularisaci církevního majetku přející, a hledí je s opačnými porovnati. A tu nelze si nevšimnouti, že citáty,2) jež má Hus v bodě 7—12, jsou téměř všecky v „Magne“. Výrok Ambrožův na „Laxate retia“ (bod 7) jest v dodatku (víd. dv. 4518 fol. 193a), téhož na „Ostendite mihi numisma“ (bod 8) jest v Magne (praž. univ. VIII F 2 fol. 109a), rovněž „Si tributum petit“ v bodě 9. (ibid. 109b) a výroky Augustinovy v bodě 10., 11. a 12. (ibid 110ab 111a). Poslední citát jest zvláště důležitý. Lze-li totiž u ostatních pochybovati, nevypisuje-li je Hus z téže předlohy jako Jakoubek, je to zde nemožno. Jakoubek totiž klade si zde otázku, není-li v takovém odnímání majetku žádostivost cizích věcí, a odpovídá na ni s Augustinem. A tato část, jíž nevidím u Viklefa, jest u Husa ve druhém odstavci bodu 12. doslovně: Hus Et quantum ad obiectum de concupiscencia rei aliene dicit Augustinus, quod ista evidencia septem naciones, que male ute- bantur terra3) promissionis et expulse [sunt] potestate divina, possent obicere dei populo oc- cupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum secundum Jakoubek Et quantum ad obiectum, qui posset obici de concupiscencia rei aliene, dicit ibi Augustinus, quod ista evidencia septem na- ciones, que male utebantur terra promissionis et expulse sunt po- testate divina, possent obicere dei populo occupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum se- 1) Srv. „Beati pauperes spiritu,“ „Accipiebant spiritum sanctum“ a „Hec omnia tibi dabo“ ve Studiích a textech I, 377—428. 2) Některé z nich uvádí Hus již v traktátu „Contra occultum adversarium“ (Opp. I, 136a 137a), jenž jest psán brzo po „Magne“. 3) Opp.: in terra. (195)
Jakoubek, jenž dal již r. 1408 kázáním „Pulverem pedum vestrorum excutite“ podnět k disputaci s mistrem pařížským Jakubem z Nouviona a potom v kázáních svých stále hlásal myšlenky Janovovy o chudobě církvel), napsal r. 1411 traktát, jejž by bylo lze nadepsati „De auferendis bonis temporalibus“, začínající se „Magne sanctitatis ille vir“. Dokazuje v něm, že majetek jest činnosti duchovních na překážku a že učedníci Kristovi musí proto vyzývati světské pány, aby jej kněžím v duchu lásky odňali. Látka traktátu jest z velké části přejata z traktátu Viklefova „De officio regis“ Ježto pak mu kdosi namítal, že sv. Ambrož se staví proti odnímání majetku církvi, napsal Jakoubek dodatek, v němž uvádí Ambrožovy výroky, sekularisaci církevního majetku přející, a hledí je s opačnými porovnati. A tu nelze si nevšimnouti, že citáty,2) jež má Hus v bodě 7—12, jsou téměř všecky v „Magne“. Výrok Ambrožův na „Laxate retia“ (bod 7) jest v dodatku (víd. dv. 4518 fol. 193a), téhož na „Ostendite mihi numisma“ (bod 8) jest v Magne (praž. univ. VIII F 2 fol. 109a), rovněž „Si tributum petit“ v bodě 9. (ibid. 109b) a výroky Augustinovy v bodě 10., 11. a 12. (ibid 110ab 111a). Poslední citát jest zvláště důležitý. Lze-li totiž u ostatních pochybovati, nevypisuje-li je Hus z téže předlohy jako Jakoubek, je to zde nemožno. Jakoubek totiž klade si zde otázku, není-li v takovém odnímání majetku žádostivost cizích věcí, a odpovídá na ni s Augustinem. A tato část, jíž nevidím u Viklefa, jest u Husa ve druhém odstavci bodu 12. doslovně: Hus Et quantum ad obiectum de concupiscencia rei aliene dicit Augustinus, quod ista evidencia septem naciones, que male ute- bantur terra3) promissionis et expulse [sunt] potestate divina, possent obicere dei populo oc- cupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum secundum Jakoubek Et quantum ad obiectum, qui posset obici de concupiscencia rei aliene, dicit ibi Augustinus, quod ista evidencia septem na- ciones, que male utebantur terra promissionis et expulse sunt po- testate divina, possent obicere dei populo occupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum se- 1) Srv. „Beati pauperes spiritu,“ „Accipiebant spiritum sanctum“ a „Hec omnia tibi dabo“ ve Studiích a textech I, 377—428. 2) Některé z nich uvádí Hus již v traktátu „Contra occultum adversarium“ (Opp. I, 136a 137a), jenž jest psán brzo po „Magne“. 3) Opp.: in terra. (195)
Strana 196
verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christi ecclesie de concupiscen- cia alieni. Sed responsio Augustini est: „Non inquit concupiscimus aliena, quia illius imperio, cuius sunt omnia, sunt nostra“ (Opp. I. 119a). cundum verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christi ecclesie de con- cupiscencia alieni. Sed responsio Augustini (celý ten výrok — c. 111a). 1. Je tedy pravděpodobno, že Hus ty citáty přejímá prostě z traktátu Jakoubkova. Také výrok Rehořův v bodě 15. a Lvův v bodě 42. jsou v „Magne“ (1. c. 110b 111b) a tudíž asi odtud Husem vypsány. Jak důkladně uměl Hus zužitkovati literární práci svých druhů, jest vidno z konceptu obrany proti doktorům, jíž bohužel nedokončil.1) Tam jest celá odpověď na IV. — 371 článek (Flajšhans Spisy Husovy II, 357 „Tím právě“ „uvedených slov“) úplně opsaný akt Jakoubkův o článku Viklefově „Ditare clerum est contra regulam Christi“ (víd. dv. rkp. 4933 fol. 159a — 172b). Není vyloučeno, že se takové společné práce Husovy a jeho druhů najde více. 1) Flajšhans nazval ji nesprávně Obranou proti Rokycanským. Ale Hus jen praví, že články ty dostal z Rokycan — ten, kdo mu je poslal, byl jeho přítel; původci článků jsou doktoři bohosloví, kteří bludné články Viklefovy a Husovy rozesílali po Čechách, chtějíce čeliti agitaci Husově. (196)
verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christi ecclesie de concupiscen- cia alieni. Sed responsio Augustini est: „Non inquit concupiscimus aliena, quia illius imperio, cuius sunt omnia, sunt nostra“ (Opp. I. 119a). cundum verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christi ecclesie de con- cupiscencia alieni. Sed responsio Augustini (celý ten výrok — c. 111a). 1. Je tedy pravděpodobno, že Hus ty citáty přejímá prostě z traktátu Jakoubkova. Také výrok Rehořův v bodě 15. a Lvův v bodě 42. jsou v „Magne“ (1. c. 110b 111b) a tudíž asi odtud Husem vypsány. Jak důkladně uměl Hus zužitkovati literární práci svých druhů, jest vidno z konceptu obrany proti doktorům, jíž bohužel nedokončil.1) Tam jest celá odpověď na IV. — 371 článek (Flajšhans Spisy Husovy II, 357 „Tím právě“ „uvedených slov“) úplně opsaný akt Jakoubkův o článku Viklefově „Ditare clerum est contra regulam Christi“ (víd. dv. rkp. 4933 fol. 159a — 172b). Není vyloučeno, že se takové společné práce Husovy a jeho druhů najde více. 1) Flajšhans nazval ji nesprávně Obranou proti Rokycanským. Ale Hus jen praví, že články ty dostal z Rokycan — ten, kdo mu je poslal, byl jeho přítel; původci článků jsou doktoři bohosloví, kteří bludné články Viklefovy a Husovy rozesílali po Čechách, chtějíce čeliti agitaci Husově. (196)
Strana 197
VIII. Filosofické spory pražské v době Husově. Badatelská práce o době Husově nevykonala v žádné otázce tak málo, jako v otázce filosofických sporů pražských. Dotkl se jich Löwe v pojednání, v němž líčí obečně boj realismu s nomi- nalismem ve středověku1), Willmann upozornil na význam Viklefův v dějinách filosofie2), poněkud blíže obíral se českou otázkou filo- sofickou Krummel.3) Ale nikdo nesáhl po pramenech původních, nikdo nedal se do zkumu traktátové literatury tehdejší, z níž jediné lze nabýti světla. Tak se mohlo státi, že Viklefova společnost filosofické spisy českých mistrů, Stanislava, Pálče a Husa, a pražské kvestie uve- řejnila jako díla Viklefova, a že historikové otázky té se dotýkali jen krátkými, všeobecnými poznámkami. Touto studií chci vylíčiti filosofické spory pražské dle traktátů, jichž jsem se mohl dopíditi v rukopisných sbírkách. Na universitě pražské byly hned od počátku zastoupeny oba hlavní směry filosofie středověké, realismus a nominalismus. Mírný realismus Alberta Velikého a Tomáše Akvinského, dle něhož universalie co do věci či bytnosti své jsou mimo rozum lidský objektivně a reálně v jednotlivých bytostech, co do vše- obecnosti své však jsou toliko pomysly rozumovými4), měl na 1) Dr. Joh. Heinrich Löwe, Der Kampf zwischen dem Realismus und No- minalismus im Mittelalter, v Prag. Abhandl. 1876. 2) Geschichte des Idealismus II, Braunschweig 1896, str. 562 nn. 3) Jeho studie „Die Vorreformatoren Wycliffe u. Hus und ihr Verhältnis zu den scholastischen Systemen des Realismus“ v Theol. Studien 1871 nebyla mi přístupna. 4) Tedy obsah universalií jest objektivně ve všech jedincích, forma všeobecnosti však toliko v rozumu. Srv. k následujícímu Pospíšil, Filo- sofie podle zásad sv. Tomáše Akvinského 12 Brno 1914. (197)
VIII. Filosofické spory pražské v době Husově. Badatelská práce o době Husově nevykonala v žádné otázce tak málo, jako v otázce filosofických sporů pražských. Dotkl se jich Löwe v pojednání, v němž líčí obečně boj realismu s nomi- nalismem ve středověku1), Willmann upozornil na význam Viklefův v dějinách filosofie2), poněkud blíže obíral se českou otázkou filo- sofickou Krummel.3) Ale nikdo nesáhl po pramenech původních, nikdo nedal se do zkumu traktátové literatury tehdejší, z níž jediné lze nabýti světla. Tak se mohlo státi, že Viklefova společnost filosofické spisy českých mistrů, Stanislava, Pálče a Husa, a pražské kvestie uve- řejnila jako díla Viklefova, a že historikové otázky té se dotýkali jen krátkými, všeobecnými poznámkami. Touto studií chci vylíčiti filosofické spory pražské dle traktátů, jichž jsem se mohl dopíditi v rukopisných sbírkách. Na universitě pražské byly hned od počátku zastoupeny oba hlavní směry filosofie středověké, realismus a nominalismus. Mírný realismus Alberta Velikého a Tomáše Akvinského, dle něhož universalie co do věci či bytnosti své jsou mimo rozum lidský objektivně a reálně v jednotlivých bytostech, co do vše- obecnosti své však jsou toliko pomysly rozumovými4), měl na 1) Dr. Joh. Heinrich Löwe, Der Kampf zwischen dem Realismus und No- minalismus im Mittelalter, v Prag. Abhandl. 1876. 2) Geschichte des Idealismus II, Braunschweig 1896, str. 562 nn. 3) Jeho studie „Die Vorreformatoren Wycliffe u. Hus und ihr Verhältnis zu den scholastischen Systemen des Realismus“ v Theol. Studien 1871 nebyla mi přístupna. 4) Tedy obsah universalií jest objektivně ve všech jedincích, forma všeobecnosti však toliko v rozumu. Srv. k následujícímu Pospíšil, Filo- sofie podle zásad sv. Tomáše Akvinského 12 Brno 1914. (197)
Strana 198
škole pražské rozhodnou převahu. Zvláště theologická fakulta, na níž měla veliký vliv škola dominikánská, přidržovala se ho téměř výlučně. Nominalismus, jejž z formalismu Skotova vytvořil po Durandovi Vilém Okkam, obnoviv falešné názory Roscelinovy a Abaelardovy)), začal se v Praze šířiti spisy žáka Okkamova Jana Buridana. Dle něho jest jen jedinečné schopno existence; universalie nemají reální subsistence ani mimo duši ani v duši jako něco předmětně bytujícího, jsou jen něco činností rozumovou vytvořeného, myšleného, a lze je proto zváti „ficta, fictiones“. Jsou to společná jména (flatus vocis), jimiž vyjadřujeme množství věcí sobě podobných2), jsou znamení (signa) jejich. Nauka nominalistická ujímala se z počátku více na fakultě artistské a nezpůsobila, pokud lze souditi z traktátů, znatelného hnutí. Dominikán Mikuláš Biceps zmiňuje se sice o ní v Lektuře na Sentence, ale odmítá ji pohrdlivě.3) Lze si mysliti sice, že i v theologických kruzích docházela obliby, protože odlučujíc theo- logii od filosofie, dávala theologii neobmezenou vládu, avšak ze známých tehdejších theologů pražských nelze žádného nazvati nominalistou. Po roce 1380 dostaly se do Čech nauky Viklefovy a brzo šířily se i jeho spisy, nejprve filosofické.4) Tak začal na fakultě artistské nabývati půdy nový směr filosofický — vystřední realismus Viklefův. Proti aristotelismu staví se platonismus, proti thomismu augustinismus. Platonovy vzorné idee přelévají se ve formy křesťanské. Jsou to věčné důvody tvorů v Bohu, v něm jednotné a nerozdělené, ale rovné tvorům samým (mundus archi- typus), tak že každý tvor jest Bohem, ovšem jen ve svém bytí intelligibilním. Universalie jsou dle své všeobecnosti v každém jedinci obsaženy již před vším poznáním, tak že všichni jedinci téhož druhu mají numericky jednu a touž fysickou bytnost, jež jest jen případnými individuálními vlastnostmi blíže určena. 1) Srv. Reiners, Der Nominalismus in der Frühscholastik, Münster 1910, a Löwe 1. c. str. 82 nn. 2) Termini, proto říkají realisté nominalistům „terministae“, jako tito jim zas „formalistae“. 3) In ista materia materiam errandi ministrant discipuli fratris Wilhelmi Occam, quos venerabilis Anshelmus vocat dyabolice hereticos . . ridiculum est non ponere reales species et realia genera (rkp. kapit. praž. C 19 fol. 142b). 4) Hus praví r. 1411 proti Stokesovi, že se v Praze čtou od dvaceti a více let (Opp. I, 105a). (198)
škole pražské rozhodnou převahu. Zvláště theologická fakulta, na níž měla veliký vliv škola dominikánská, přidržovala se ho téměř výlučně. Nominalismus, jejž z formalismu Skotova vytvořil po Durandovi Vilém Okkam, obnoviv falešné názory Roscelinovy a Abaelardovy)), začal se v Praze šířiti spisy žáka Okkamova Jana Buridana. Dle něho jest jen jedinečné schopno existence; universalie nemají reální subsistence ani mimo duši ani v duši jako něco předmětně bytujícího, jsou jen něco činností rozumovou vytvořeného, myšleného, a lze je proto zváti „ficta, fictiones“. Jsou to společná jména (flatus vocis), jimiž vyjadřujeme množství věcí sobě podobných2), jsou znamení (signa) jejich. Nauka nominalistická ujímala se z počátku více na fakultě artistské a nezpůsobila, pokud lze souditi z traktátů, znatelného hnutí. Dominikán Mikuláš Biceps zmiňuje se sice o ní v Lektuře na Sentence, ale odmítá ji pohrdlivě.3) Lze si mysliti sice, že i v theologických kruzích docházela obliby, protože odlučujíc theo- logii od filosofie, dávala theologii neobmezenou vládu, avšak ze známých tehdejších theologů pražských nelze žádného nazvati nominalistou. Po roce 1380 dostaly se do Čech nauky Viklefovy a brzo šířily se i jeho spisy, nejprve filosofické.4) Tak začal na fakultě artistské nabývati půdy nový směr filosofický — vystřední realismus Viklefův. Proti aristotelismu staví se platonismus, proti thomismu augustinismus. Platonovy vzorné idee přelévají se ve formy křesťanské. Jsou to věčné důvody tvorů v Bohu, v něm jednotné a nerozdělené, ale rovné tvorům samým (mundus archi- typus), tak že každý tvor jest Bohem, ovšem jen ve svém bytí intelligibilním. Universalie jsou dle své všeobecnosti v každém jedinci obsaženy již před vším poznáním, tak že všichni jedinci téhož druhu mají numericky jednu a touž fysickou bytnost, jež jest jen případnými individuálními vlastnostmi blíže určena. 1) Srv. Reiners, Der Nominalismus in der Frühscholastik, Münster 1910, a Löwe 1. c. str. 82 nn. 2) Termini, proto říkají realisté nominalistům „terministae“, jako tito jim zas „formalistae“. 3) In ista materia materiam errandi ministrant discipuli fratris Wilhelmi Occam, quos venerabilis Anshelmus vocat dyabolice hereticos . . ridiculum est non ponere reales species et realia genera (rkp. kapit. praž. C 19 fol. 142b). 4) Hus praví r. 1411 proti Stokesovi, že se v Praze čtou od dvaceti a více let (Opp. I, 105a). (198)
Strana 199
V myšlení lidském je to proti nominalismu druhý extrem. Kdežto nominalismu tkví jen na jedinečném, upíná se tento rea- lismus zcela na všeobecné. Ústí-li první proud v empirismu a ko- nečně v materialismu, vybíhá Viklefův realismus v pantheismus. Zlatá střední cesta mírného realismu jest opuštěna a lidskému duchu otvírá se dvojí cesta do labyrintu hypothes. Pozdější filosofické stavby spočívají na těchto dvou základnách — o tom není po- chybnosti — a Viklef musí býti proto v dějinách filosofie jmenován hned vedle Okkama. Tím pozbývají filosofické spory pražské významu jen místního a stávají se obecně zajímavými. Viklefovy nauky filosofické přijali čeští mistři Štěpán z Kolína, Petr ze Znojma a Stanislav ze Znojma. Jak se to stalo, nevíme — nejspíše vedl je k nim Mistr Vojtěch Raňkův, jenž byl velikým přítelem studia oxfordského, a později dávali si knihy Viklefovy posílati od svých přátel, dlících v Anglii. Tak má hnutí české již ve svém kořeni, dříve ještě než se stává theologickým a církevním, ráz národnostní. Myslím, že to nelze říci dosti důrazně. V čelo viklefistů staví se mladý mistri) Stanislav ze Znojma. Tak nutno souditi z toho, co nám praví o dalších spo- rech prameny; neboť nejen že Kolínových a Petrových spisů, jimiž by byli hájili realismu Viklefova, neznáme, ale neslyšíme jich ani jmenovati, když se ponejprv kříží zbraně. Tu jest již vůdcem Sta- nislav, k němuž se zatím přidružili jeho žáci Páleč a Hus. O prvním desítiletí sporů (1385—1395) nemáme zpráv. Byly to asi půtky s katheder universitních, v disputacích a kvodlibetech. Obrázek takové disputace zachoval nám rkp. univ. praž. III G 102), z něhož traktáty Viklefovy opisoval Hus, ve spise „Replicatio de universalibus“. Je to vlastně záznam o disputaci, kterou měl spi- sovatel se svým učitelem, nejspíše Stanislavem ze Znojma3); uvá- dějí se v něm konkluse a důsledky mistrovy, námitky spisovatelovy 1) Stanislav byl od r. 1385 bakalářem svobodných umění (Monum. univ. 1/1 231). 2) Rukopis jest psán r. 1397; odtud uveřejnil Repliku Dziewicki v Misc. phil. I, 129—161. 3) Ve vývodech je mnohdy podobnost s Universaliemi Stanislavovými. Kdy byla disputace konána, naznačeno větou: „Nullus rex Boemie est in Praga“, což nejpřirozeněji vysvětlíme o prvním věznění krále Václava jednotou panskou (1394). (199)
V myšlení lidském je to proti nominalismu druhý extrem. Kdežto nominalismu tkví jen na jedinečném, upíná se tento rea- lismus zcela na všeobecné. Ústí-li první proud v empirismu a ko- nečně v materialismu, vybíhá Viklefův realismus v pantheismus. Zlatá střední cesta mírného realismu jest opuštěna a lidskému duchu otvírá se dvojí cesta do labyrintu hypothes. Pozdější filosofické stavby spočívají na těchto dvou základnách — o tom není po- chybnosti — a Viklef musí býti proto v dějinách filosofie jmenován hned vedle Okkama. Tím pozbývají filosofické spory pražské významu jen místního a stávají se obecně zajímavými. Viklefovy nauky filosofické přijali čeští mistři Štěpán z Kolína, Petr ze Znojma a Stanislav ze Znojma. Jak se to stalo, nevíme — nejspíše vedl je k nim Mistr Vojtěch Raňkův, jenž byl velikým přítelem studia oxfordského, a později dávali si knihy Viklefovy posílati od svých přátel, dlících v Anglii. Tak má hnutí české již ve svém kořeni, dříve ještě než se stává theologickým a církevním, ráz národnostní. Myslím, že to nelze říci dosti důrazně. V čelo viklefistů staví se mladý mistri) Stanislav ze Znojma. Tak nutno souditi z toho, co nám praví o dalších spo- rech prameny; neboť nejen že Kolínových a Petrových spisů, jimiž by byli hájili realismu Viklefova, neznáme, ale neslyšíme jich ani jmenovati, když se ponejprv kříží zbraně. Tu jest již vůdcem Sta- nislav, k němuž se zatím přidružili jeho žáci Páleč a Hus. O prvním desítiletí sporů (1385—1395) nemáme zpráv. Byly to asi půtky s katheder universitních, v disputacích a kvodlibetech. Obrázek takové disputace zachoval nám rkp. univ. praž. III G 102), z něhož traktáty Viklefovy opisoval Hus, ve spise „Replicatio de universalibus“. Je to vlastně záznam o disputaci, kterou měl spi- sovatel se svým učitelem, nejspíše Stanislavem ze Znojma3); uvá- dějí se v něm konkluse a důsledky mistrovy, námitky spisovatelovy 1) Stanislav byl od r. 1385 bakalářem svobodných umění (Monum. univ. 1/1 231). 2) Rukopis jest psán r. 1397; odtud uveřejnil Repliku Dziewicki v Misc. phil. I, 129—161. 3) Ve vývodech je mnohdy podobnost s Universaliemi Stanislavovými. Kdy byla disputace konána, naznačeno větou: „Nullus rex Boemie est in Praga“, což nejpřirozeněji vysvětlíme o prvním věznění krále Václava jednotou panskou (1394). (199)
Strana 200
a zase odpovědi mistrovy na ně. Mistr učinil dva závěry: „Uni- versale reale est“ (133) a „Universale est singulare“ (148); proti tomu spisovatel: „Nullum universale reale in essendo est“ (134) a "Nullum universale in essendo reale est suum singulare“ (148 n.). Mistr hlásal tedy výstřední realismus a náš autor mu opponoval, vyvraceje dialekticky jeho vývody. Své stanovisko objasňuje autor větou: „Universalitas non est realiter universalitas nisi quoad racionem; non tamen intendo per racionem diffinicionem, sed rem subiectam racioni“ (145) — je tedy mírný realista. Oba disputanti jeví značnou obratnost, ale písař v rukopise zmí- něném připisuje vítězství mistrovi.1) Popud k veřejnému boji dal traktát Stanislavův „De universalibus“, jenž byl vydán asi r. 1396.2) Stanislav dokazuje3) v něm nejprve rozvláčným slohem, jenž jest mu vlastní, že v Bohu jsou idee (mundus architypus) jednotlivých věcí, jež Bůh v čase tvoří,4) velmi četné,5) věcné a absolutní formy,6) jež mají Boží bytnost a proto jsou Bůh.?) Do- kazuje to rozumově a jako scholastikové z výroku Janova: „Quod factum est, in ipso vita erat“.s) Od hlavy V. jedná pak o universaliích in re. Z obecných vět „Omne bonum est bonum“, „quilibet praedestinatus erit beatus“, 1) Pripsal na konci: Explicit replicacio de universalibus, quam si quis bene perspexerit, videbit multo meliores raciones pro eisdem quam contra eadem; prime enim directe procedunt, alie vero cum externis cavillacionibus (161). 2) Uveřejnil Dziewicki ve Viklefových Miscellanea philosophica H, 1—151. 3) licet retroactis temporibus multa et plurima hincinde alta et profunda contra et iuxta posita sint .. (l. c. 1.) 4) singulorum possibilium existere extra deum sunt in mente divina proprie, eterne et necessarie raciones, que sunt summe proprie et prime ipsarum intelligibilitates (l. c. 9). 5) sunt res et sic sunt valde multe res (ibid. 10). 6) videtur quod sint forme reales absolute (ibid. 19). 7) Tak jest každá věc stvořená „in esse ydeali“ nebo „intelligibili“ sám Bůh. Nauka ta jest ovšem společná všem scholastikům, ale u Stanislava má nátěr viklefský. Dobře odmítá Stanislav obyčejnou námitku: „ergo asinus est deus“, ale dodává: „Et si infirmos offenderet hoc dictum ,asinus secundum esse intelligibile vel ydeale est deus', caucius est tacendum“ (ibid. 14). Rovněž hájí věty „asinus est ydea“, dodávaje: „Sentencia autem in hac materia est sciencie et pietatis, unde caute tacen da est coram infirmis, ignaris discipulis et protervis; et totum cum timore et pietate tractari debet“ (ibid. 18). 8) Dle Viklefa. Interpunkce ta jest Augustinova, naši (Jeronymovu a Chrysostomovu) Stanislav má za chybnou. (200)
a zase odpovědi mistrovy na ně. Mistr učinil dva závěry: „Uni- versale reale est“ (133) a „Universale est singulare“ (148); proti tomu spisovatel: „Nullum universale reale in essendo est“ (134) a "Nullum universale in essendo reale est suum singulare“ (148 n.). Mistr hlásal tedy výstřední realismus a náš autor mu opponoval, vyvraceje dialekticky jeho vývody. Své stanovisko objasňuje autor větou: „Universalitas non est realiter universalitas nisi quoad racionem; non tamen intendo per racionem diffinicionem, sed rem subiectam racioni“ (145) — je tedy mírný realista. Oba disputanti jeví značnou obratnost, ale písař v rukopise zmí- něném připisuje vítězství mistrovi.1) Popud k veřejnému boji dal traktát Stanislavův „De universalibus“, jenž byl vydán asi r. 1396.2) Stanislav dokazuje3) v něm nejprve rozvláčným slohem, jenž jest mu vlastní, že v Bohu jsou idee (mundus architypus) jednotlivých věcí, jež Bůh v čase tvoří,4) velmi četné,5) věcné a absolutní formy,6) jež mají Boží bytnost a proto jsou Bůh.?) Do- kazuje to rozumově a jako scholastikové z výroku Janova: „Quod factum est, in ipso vita erat“.s) Od hlavy V. jedná pak o universaliích in re. Z obecných vět „Omne bonum est bonum“, „quilibet praedestinatus erit beatus“, 1) Pripsal na konci: Explicit replicacio de universalibus, quam si quis bene perspexerit, videbit multo meliores raciones pro eisdem quam contra eadem; prime enim directe procedunt, alie vero cum externis cavillacionibus (161). 2) Uveřejnil Dziewicki ve Viklefových Miscellanea philosophica H, 1—151. 3) licet retroactis temporibus multa et plurima hincinde alta et profunda contra et iuxta posita sint .. (l. c. 1.) 4) singulorum possibilium existere extra deum sunt in mente divina proprie, eterne et necessarie raciones, que sunt summe proprie et prime ipsarum intelligibilitates (l. c. 9). 5) sunt res et sic sunt valde multe res (ibid. 10). 6) videtur quod sint forme reales absolute (ibid. 19). 7) Tak jest každá věc stvořená „in esse ydeali“ nebo „intelligibili“ sám Bůh. Nauka ta jest ovšem společná všem scholastikům, ale u Stanislava má nátěr viklefský. Dobře odmítá Stanislav obyčejnou námitku: „ergo asinus est deus“, ale dodává: „Et si infirmos offenderet hoc dictum ,asinus secundum esse intelligibile vel ydeale est deus', caucius est tacendum“ (ibid. 14). Rovněž hájí věty „asinus est ydea“, dodávaje: „Sentencia autem in hac materia est sciencie et pietatis, unde caute tacen da est coram infirmis, ignaris discipulis et protervis; et totum cum timore et pietate tractari debet“ (ibid. 18). 8) Dle Viklefa. Interpunkce ta jest Augustinova, naši (Jeronymovu a Chrysostomovu) Stanislav má za chybnou. (200)
Strana 201
AV a „quilibet homo est sub potestate dei“, „quaelibet creatura est a deo“ atd. dovozuje, že jsou pravdy obecné, jakž přiznávají i ti, kteří je slovy popírají.1) A nejsou to jen věty myšlené, nýbrž reální podstatné formy, všem jedincům téhož druhu společné;2) nejsou to jen universalie logické, jež tvoří rozum abstrakcí vlastností in- dividuálních,3), nýbrž metafysické, jež mají bytí před činností lid- ského rozumu.4) V dalším (hl. VIII—XII) podává Stanislav definici universalií: „Universale est res, que apta est esse unum per modum forme in multis divisim et de multis „materialiter subiective“, určuje jich počet: „genus, species, differencia, proprium et accidens“ a zkoumá reální vztahy mezi nimi. První tři univer- salie jsou podstatné a neliší se od sebe v jedinci věcně a bytně, nýbrž jen „secundum racionem“,5) ostatní dvě jsou nepodstatné a jen poslední, accidens, liší se od ostatních věcně a bytně.6) Ukázav ještě v hl. XIII. a XIV., jak se jeví universalie v sou- dech a úsudcích, přechází Stanislav v následujícím (hl. XV. a XVI.) Vwua . "d 1) I oni prý říkají: Samo sebou se rozumí, že každý oheň jest oheň a každá bytost jest bytost, a hněvali by se, kdyby každý groš neplatil víc než halíř. 2) quare non poterunt substancie huius modi habere eandem racionem formalem substancialem communem? (ibid. 2 ); causam formalem substancialem communiter indivisim formare substancialiter plura supposita (30). 3) Stanislav tu dobře podává nauku mírného realismu: „Ipsum universale sic dictum aggregatum est partim in anima, sc. secundum universalitatem, et partim extra, sc. secundum naturam que abstracta est (37). 4) Viklefský ráz má u Stanislava i scholastická nauka o „materia prima, cir- cumscripta operacione intellectus creati, .. informis, nuda et pura“ (38). Tato „materia prima“ jest jako „mundus architypus“ a „propositio sim- plex expositoria“ později stálým předmětem disputací. Nauce Viklefově o svá- tosti oltářní Stanislav ještě nepodlehl, neboť praví: „sicut creditur per ecclesiam [deus] in sacramento altaris salvare quantitatem absque hoc, quod secundum eam aliquid sit subiective formaliter quantum (41). 5) Cum non differant talia a se realiter nec essencialiter, sed secundum racionem tantum, erit ibi (totiž v člověku) composicio secundum racionem tantum. Cum igitur hec tria: animalitas, racionalitas et humanitas insint per ordinem essencialem supposito humano .. primum cum sit sicut materiale et sicut substans, cui superadditur racionalitas sicut forma superstans et ex hiis resultet humanitas sicut per se stans, nec daretur substanciale, nisi aut ut substans aut ut superstans aut ut per se stans: patet tria et solum tria esse uni- versalia substancialia in individuo, sc. genus, differenciam et speciem (160). 6) Videtur ista quatuor universalia, genus, speciem, differenciam et pro- prium in eodem supposito non differre realiter .. quintum autem universale, puta accidens, a quolibet predictorum in eodem supposito realiter et per essen- ciam differre videtur (75). (201) v
AV a „quilibet homo est sub potestate dei“, „quaelibet creatura est a deo“ atd. dovozuje, že jsou pravdy obecné, jakž přiznávají i ti, kteří je slovy popírají.1) A nejsou to jen věty myšlené, nýbrž reální podstatné formy, všem jedincům téhož druhu společné;2) nejsou to jen universalie logické, jež tvoří rozum abstrakcí vlastností in- dividuálních,3), nýbrž metafysické, jež mají bytí před činností lid- ského rozumu.4) V dalším (hl. VIII—XII) podává Stanislav definici universalií: „Universale est res, que apta est esse unum per modum forme in multis divisim et de multis „materialiter subiective“, určuje jich počet: „genus, species, differencia, proprium et accidens“ a zkoumá reální vztahy mezi nimi. První tři univer- salie jsou podstatné a neliší se od sebe v jedinci věcně a bytně, nýbrž jen „secundum racionem“,5) ostatní dvě jsou nepodstatné a jen poslední, accidens, liší se od ostatních věcně a bytně.6) Ukázav ještě v hl. XIII. a XIV., jak se jeví universalie v sou- dech a úsudcích, přechází Stanislav v následujícím (hl. XV. a XVI.) Vwua . "d 1) I oni prý říkají: Samo sebou se rozumí, že každý oheň jest oheň a každá bytost jest bytost, a hněvali by se, kdyby každý groš neplatil víc než halíř. 2) quare non poterunt substancie huius modi habere eandem racionem formalem substancialem communem? (ibid. 2 ); causam formalem substancialem communiter indivisim formare substancialiter plura supposita (30). 3) Stanislav tu dobře podává nauku mírného realismu: „Ipsum universale sic dictum aggregatum est partim in anima, sc. secundum universalitatem, et partim extra, sc. secundum naturam que abstracta est (37). 4) Viklefský ráz má u Stanislava i scholastická nauka o „materia prima, cir- cumscripta operacione intellectus creati, .. informis, nuda et pura“ (38). Tato „materia prima“ jest jako „mundus architypus“ a „propositio sim- plex expositoria“ později stálým předmětem disputací. Nauce Viklefově o svá- tosti oltářní Stanislav ještě nepodlehl, neboť praví: „sicut creditur per ecclesiam [deus] in sacramento altaris salvare quantitatem absque hoc, quod secundum eam aliquid sit subiective formaliter quantum (41). 5) Cum non differant talia a se realiter nec essencialiter, sed secundum racionem tantum, erit ibi (totiž v člověku) composicio secundum racionem tantum. Cum igitur hec tria: animalitas, racionalitas et humanitas insint per ordinem essencialem supposito humano .. primum cum sit sicut materiale et sicut substans, cui superadditur racionalitas sicut forma superstans et ex hiis resultet humanitas sicut per se stans, nec daretur substanciale, nisi aut ut substans aut ut superstans aut ut per se stans: patet tria et solum tria esse uni- versalia substancialia in individuo, sc. genus, differenciam et speciem (160). 6) Videtur ista quatuor universalia, genus, speciem, differenciam et pro- prium in eodem supposito non differre realiter .. quintum autem universale, puta accidens, a quolibet predictorum in eodem supposito realiter et per essen- ciam differre videtur (75). (201) v
Strana 202
k námitkám, jež se činí proti jeho učení. Hlavně potírá tvrzení, že každá bytost jest jedinečná a že z nauky jeho vyplývá pan- theismus.1) Potom odpovídá na některé pochybnosti a obtíže, s realismem spojené, a luští otázky, je-li jaké universale jen možné2) nebo jen rozumové,3) je-li jaké universale, jež nikdy neexistuje ve vlastní formě,4) a jsou-li universalie vznešenější a dokonalejší, než bytosti jedinečné (hl. XVII.—XXII). V poslední kapitole konečně dokazuje, že universalie nejsou jen „superflua monstra et inutilia“, nýbrž že jsou světu užitečnější než jednotlivé bytosti, protože činí vše, co činí jejich jedinci, spo- jují jedince téhož druhu a rodu v celek, aby ve shodě sloužili Bohu a prospívali světu, a jsou oporou neklamných pravd nábo- ženských.5) Stanislavův traktát jest spis, jemuž se nemůže tak snadno rovnati některé dílo ve filosofické literatuře české. Myšlenkově jest 1) Ale viklefská theorie jeho o „ens transcendes analogum“ výtku tu potvrzuje. Sám píše: „Et ista quatuor predicata: ista res (demonstrando per- sonam patris in divinis), principium spiritus sancti, deus, ens, quotum primum est proprium patri, secundum commune patri et filio tantum, tercium commune tribus personis divinis et non aliis rebus, quartum commune deo et cre- aturis, neutrum est reliquo magis vel minus diviñum vel bonum sed quodlibet simpliciter infinite bonum. Prima tamen tria sunt sine analogia, et quartum est analogum, simpliciter deo conveniens predicacione formali et effectibus secundum quid“ (97). 2) Zde se sám rozlišuje od thomistů, praví: Et illi, qui ponunt sicut thomiste, qui s. Thomam secuntur .. (127). 3) Odpovídá: „est dare maximum universale, medium et mini- mum (u Stanislava velmi oblíbeno!); ita quod universale actuale est maxi- mum possibile universale; potenciale tantum sicut medium, universale tamen in re; intellectuale tantum sicut minimum universale“ (127). 4) Stanislav tu dovozuje, že jen z reálních universalií lze dokázati, že jest pouze 10 kategorií (135 n.), o čemž prý psal již dříve, a dodává: „ . . inter sapientes terre in principiis huius materie sit contencio, que rixis turpiter et graviter est deformata. Hodie enim heu sic contenditur pro universa- libus a parte rei, si existant, vel si sola signa humana naturalia vel ad placitum instituta totaliter universalitatem talium rerum excludant! Et non scio videre, quod solis signis in intelligendo obiective possit aliquis edo- cere tot sc. decem oportere esse predicamenta et generalissima, et non plura“ (135). 5) Konči: „Et caveat homuncio exprobrare et derogare factori suo, dicendo quod hoc non est bene ordinatum a deo, quod unumquodque animal est sub- stancia, et quod deus peccat, si placet sibi voluntarie, quod unumquodque bo- norum encium est bonum. Non sic, non sic! Sed gaudeamus et supra modum congratulemur sibi de hoc, quod unumquodque suorum creatorum plene subiacet sue regie maiestati“ (151). (202)
k námitkám, jež se činí proti jeho učení. Hlavně potírá tvrzení, že každá bytost jest jedinečná a že z nauky jeho vyplývá pan- theismus.1) Potom odpovídá na některé pochybnosti a obtíže, s realismem spojené, a luští otázky, je-li jaké universale jen možné2) nebo jen rozumové,3) je-li jaké universale, jež nikdy neexistuje ve vlastní formě,4) a jsou-li universalie vznešenější a dokonalejší, než bytosti jedinečné (hl. XVII.—XXII). V poslední kapitole konečně dokazuje, že universalie nejsou jen „superflua monstra et inutilia“, nýbrž že jsou světu užitečnější než jednotlivé bytosti, protože činí vše, co činí jejich jedinci, spo- jují jedince téhož druhu a rodu v celek, aby ve shodě sloužili Bohu a prospívali světu, a jsou oporou neklamných pravd nábo- ženských.5) Stanislavův traktát jest spis, jemuž se nemůže tak snadno rovnati některé dílo ve filosofické literatuře české. Myšlenkově jest 1) Ale viklefská theorie jeho o „ens transcendes analogum“ výtku tu potvrzuje. Sám píše: „Et ista quatuor predicata: ista res (demonstrando per- sonam patris in divinis), principium spiritus sancti, deus, ens, quotum primum est proprium patri, secundum commune patri et filio tantum, tercium commune tribus personis divinis et non aliis rebus, quartum commune deo et cre- aturis, neutrum est reliquo magis vel minus diviñum vel bonum sed quodlibet simpliciter infinite bonum. Prima tamen tria sunt sine analogia, et quartum est analogum, simpliciter deo conveniens predicacione formali et effectibus secundum quid“ (97). 2) Zde se sám rozlišuje od thomistů, praví: Et illi, qui ponunt sicut thomiste, qui s. Thomam secuntur .. (127). 3) Odpovídá: „est dare maximum universale, medium et mini- mum (u Stanislava velmi oblíbeno!); ita quod universale actuale est maxi- mum possibile universale; potenciale tantum sicut medium, universale tamen in re; intellectuale tantum sicut minimum universale“ (127). 4) Stanislav tu dovozuje, že jen z reálních universalií lze dokázati, že jest pouze 10 kategorií (135 n.), o čemž prý psal již dříve, a dodává: „ . . inter sapientes terre in principiis huius materie sit contencio, que rixis turpiter et graviter est deformata. Hodie enim heu sic contenditur pro universa- libus a parte rei, si existant, vel si sola signa humana naturalia vel ad placitum instituta totaliter universalitatem talium rerum excludant! Et non scio videre, quod solis signis in intelligendo obiective possit aliquis edo- cere tot sc. decem oportere esse predicamenta et generalissima, et non plura“ (135). 5) Konči: „Et caveat homuncio exprobrare et derogare factori suo, dicendo quod hoc non est bene ordinatum a deo, quod unumquodque animal est sub- stancia, et quod deus peccat, si placet sibi voluntarie, quod unumquodque bo- norum encium est bonum. Non sic, non sic! Sed gaudeamus et supra modum congratulemur sibi de hoc, quod unumquodque suorum creatorum plene subiacet sue regie maiestati“ (151). (202)
Strana 203
sice závislý na Viklefovi — je to výsledek studia Viklefových traktátů De universalibus. De ideis a De materia et forma, — ale zpracování jest samostatné. Stanislav jest myslitel, opravdový fi- losof. Jeho dialektika, někdy ovšem hraničící na sofistiku, jest hodna obdivu, a síla vědeckého přesvědčení, jež z traktátu jeho vane, vzbuzuje úctu. Ký div, že ho Hus zbožňoval a velebil jako lumen, jemuž není rovného! Škoda, že neznáme starších jeho spisů filo- sofických! Nauka jeho o světě ideálním v Bohu není sice vysloveně pantheistická, nýbrž v podstatě scholastická, ale reprodukujíc myš- lenky Viklefovy, obsažené v traktátu De ideis, jeví jako Viklefova patrný sklon k pantheismu. Učení o universaliích in re však jest výstředně realistické. Proti jeho Universaliím zdvihla se proto bouře odporu nejen mezi nominalisty, nýbrž i mezi umírněnými realisty na univer- sitě pražské. Stoupenci obou těchto směrů vystupují nyní spo- lečně jako odpůrci výstředního realismu a jen po prostudování jich spisů lze říci, do kterého tábora který z nich patří. Na venek se jeví všichni jako nominalisté — tak aspoň na ně nazírá Stanislavova škola, ač převážná většina jest stále umírněně reali- stická. Tak nutno rozuměti boji nominalismu a realismu na uni- versitě pražské. Realismem dlužno rozuměti výstřední realismus Viklefův a nominalismem z velké části mírný realismus thomi- stický a jen z menší části skutečný nominalismus. Spory, jichž jednotlivostí neznáme, nabývají tím větší prud- kosti, že se neobmezují na filosofii, nýbrž přenášejí se na pole theologické. Noëtická nauka o universaliích má sama sebou pro theologii veliký význam a středověká filosofie operuje v ní stále prvky theologickými. Zvláště realisté prohlašují, že jen jejich soustavou lze vysvětliti nauky theologické o Trojici, o vtělení a jiné.1) Zatím však výstředně realistický pojem Boha, člověka a světa vede důsledně k odchylkám od náboženské pravdy, tak že odpůrci tohoto směru filosofického označují jej právem za ka- cířský, jako zase výstřední realisté poctívají nominalisty (a ovšem i mírné realisty) titulem Anselmovým: diabolice haeretici. 1) Stanislav 1. c. 84 uvádí jako příklad pro „praedicatio secundum habi- tudinem“ slova Kristova „Johannes est Helias“ a praví: „Nec erubescimus hic exempla theologica inducere, quia finem nostre cognicionis in scriptura sacra constituere debemus“. Trojici připomíná stále a tvrdí, že kdyby nauka ta nebyla tak jasně definována církví, mnozí by v ní pobloudili, nerozumějíce universaliím (89). 6 (203/
sice závislý na Viklefovi — je to výsledek studia Viklefových traktátů De universalibus. De ideis a De materia et forma, — ale zpracování jest samostatné. Stanislav jest myslitel, opravdový fi- losof. Jeho dialektika, někdy ovšem hraničící na sofistiku, jest hodna obdivu, a síla vědeckého přesvědčení, jež z traktátu jeho vane, vzbuzuje úctu. Ký div, že ho Hus zbožňoval a velebil jako lumen, jemuž není rovného! Škoda, že neznáme starších jeho spisů filo- sofických! Nauka jeho o světě ideálním v Bohu není sice vysloveně pantheistická, nýbrž v podstatě scholastická, ale reprodukujíc myš- lenky Viklefovy, obsažené v traktátu De ideis, jeví jako Viklefova patrný sklon k pantheismu. Učení o universaliích in re však jest výstředně realistické. Proti jeho Universaliím zdvihla se proto bouře odporu nejen mezi nominalisty, nýbrž i mezi umírněnými realisty na univer- sitě pražské. Stoupenci obou těchto směrů vystupují nyní spo- lečně jako odpůrci výstředního realismu a jen po prostudování jich spisů lze říci, do kterého tábora který z nich patří. Na venek se jeví všichni jako nominalisté — tak aspoň na ně nazírá Stanislavova škola, ač převážná většina jest stále umírněně reali- stická. Tak nutno rozuměti boji nominalismu a realismu na uni- versitě pražské. Realismem dlužno rozuměti výstřední realismus Viklefův a nominalismem z velké části mírný realismus thomi- stický a jen z menší části skutečný nominalismus. Spory, jichž jednotlivostí neznáme, nabývají tím větší prud- kosti, že se neobmezují na filosofii, nýbrž přenášejí se na pole theologické. Noëtická nauka o universaliích má sama sebou pro theologii veliký význam a středověká filosofie operuje v ní stále prvky theologickými. Zvláště realisté prohlašují, že jen jejich soustavou lze vysvětliti nauky theologické o Trojici, o vtělení a jiné.1) Zatím však výstředně realistický pojem Boha, člověka a světa vede důsledně k odchylkám od náboženské pravdy, tak že odpůrci tohoto směru filosofického označují jej právem za ka- cířský, jako zase výstřední realisté poctívají nominalisty (a ovšem i mírné realisty) titulem Anselmovým: diabolice haeretici. 1) Stanislav 1. c. 84 uvádí jako příklad pro „praedicatio secundum habi- tudinem“ slova Kristova „Johannes est Helias“ a praví: „Nec erubescimus hic exempla theologica inducere, quia finem nostre cognicionis in scriptura sacra constituere debemus“. Trojici připomíná stále a tvrdí, že kdyby nauka ta nebyla tak jasně definována církví, mnozí by v ní pobloudili, nerozumějíce universaliím (89). 6 (203/
Strana 204
Když pak se mezi výstředními realisty v Čechách začíná zahnizďo- vati Viklefova nauka o svátosti oltářní, spatřují odpůrci ve výstředním realismu již vyslovené kacířství a žádají v Římě, aby byl zakázán.1) Tu se postavila škola Stanislavova na obranu univer- salií.2) Doby nelze sice určiti přesně, ale jistě byl tento první akt na obranu Viklefovu konán ještě před prvním odsouzením článků Viklefových, tedy asi r. 1402. Z realistů mluví pro univer- salie Stanislav a Páleč. Stanislav předložil na universitě posici: „Res commu- nes et nature generales et speciales existunt in creatis et in divinis“.3) Důkaz jest podobný jako v hl. V. velkého traktátu. Všichni tvorové, praví Stanislav, jsou pod mocí Boží a to „všichni tvorové“ není ani věc jedinečná ani slo- žená z jedinečných — tedy ta pravda jest obecná existence všech tvorů pod mocí Boží. Podobně dobré jest, že všichni tvo- rové jsou, a to dobro jest tedy obecná existence všech tvorů. Kdo by toho nechtěl uznati, musil by připustiti jako správné věty „Není rozumno ani dovoleno, aby všichni laikové křesťané byli poddáni moci papežově“, „není vhodné ani spravedlivé, že všichni tvorové jsou pod mocí Boží“, „Bůh nemůže rozuměti tomu, že všichni tvorové jsou pod jeho mocí“ a „Bohu se nelíbí, že všeliké dobré jest dobré“.4) Lze doufati, že apoštolská stolice od- straní nauky, jež vedou k takovým bludným závěrům. To dokazuje Stanislav dále autoritami. Genese praví, že Bůh stvořil vše dle rodů a druhů, tedy rody a druhy jsou věci nějaké, nikoliv pouhá znamení myšlená, mluvéná nebo psaná. Sv. Pavel mluví o obecné víře a spisovatelé církevní i filosofové 1) To bylo první zakročení proti českému viklefismu. Blíže o něm nic nevíme, ale že se stalo, dosvědčuje Stanislav ve své posici; pravě: „ut eciam apud sedem apostolicam interpellare conentur, quatenus res huius- modi preciose ... auctoritate sedis illius de finibus ecclesie proscripte et a mentibus fidelium prorsus fugate forent (příl. M. J. Husa str. 81*). 2) Hus píše Pálčovi: „iam te cum Stanislao non poneres ad defendendum librum de universalibus“ (Contra Páleč, Antihus 73). 3) Dal jsem ji otisknouti v přílohách životopisu Husova str. 81*—93* z rkpp. víd. dv. 4483 a 4296 a z praž. univ. VIII E 11. 4) V rkp. zemsk. arch. brněn. Cer. II 263 jsou na fol. 1—3 články Viklefovy a k nim jsou přidány tyto čtyři věty jako artik. 46—49, pak jako 50 „Sancta crux non est adoranda“ a jako 51: „Quemlibet hominem christianum oportet sub utraque specie communicare, si salvari debet.“ (204)
Když pak se mezi výstředními realisty v Čechách začíná zahnizďo- vati Viklefova nauka o svátosti oltářní, spatřují odpůrci ve výstředním realismu již vyslovené kacířství a žádají v Římě, aby byl zakázán.1) Tu se postavila škola Stanislavova na obranu univer- salií.2) Doby nelze sice určiti přesně, ale jistě byl tento první akt na obranu Viklefovu konán ještě před prvním odsouzením článků Viklefových, tedy asi r. 1402. Z realistů mluví pro univer- salie Stanislav a Páleč. Stanislav předložil na universitě posici: „Res commu- nes et nature generales et speciales existunt in creatis et in divinis“.3) Důkaz jest podobný jako v hl. V. velkého traktátu. Všichni tvorové, praví Stanislav, jsou pod mocí Boží a to „všichni tvorové“ není ani věc jedinečná ani slo- žená z jedinečných — tedy ta pravda jest obecná existence všech tvorů pod mocí Boží. Podobně dobré jest, že všichni tvo- rové jsou, a to dobro jest tedy obecná existence všech tvorů. Kdo by toho nechtěl uznati, musil by připustiti jako správné věty „Není rozumno ani dovoleno, aby všichni laikové křesťané byli poddáni moci papežově“, „není vhodné ani spravedlivé, že všichni tvorové jsou pod mocí Boží“, „Bůh nemůže rozuměti tomu, že všichni tvorové jsou pod jeho mocí“ a „Bohu se nelíbí, že všeliké dobré jest dobré“.4) Lze doufati, že apoštolská stolice od- straní nauky, jež vedou k takovým bludným závěrům. To dokazuje Stanislav dále autoritami. Genese praví, že Bůh stvořil vše dle rodů a druhů, tedy rody a druhy jsou věci nějaké, nikoliv pouhá znamení myšlená, mluvéná nebo psaná. Sv. Pavel mluví o obecné víře a spisovatelé církevní i filosofové 1) To bylo první zakročení proti českému viklefismu. Blíže o něm nic nevíme, ale že se stalo, dosvědčuje Stanislav ve své posici; pravě: „ut eciam apud sedem apostolicam interpellare conentur, quatenus res huius- modi preciose ... auctoritate sedis illius de finibus ecclesie proscripte et a mentibus fidelium prorsus fugate forent (příl. M. J. Husa str. 81*). 2) Hus píše Pálčovi: „iam te cum Stanislao non poneres ad defendendum librum de universalibus“ (Contra Páleč, Antihus 73). 3) Dal jsem ji otisknouti v přílohách životopisu Husova str. 81*—93* z rkpp. víd. dv. 4483 a 4296 a z praž. univ. VIII E 11. 4) V rkp. zemsk. arch. brněn. Cer. II 263 jsou na fol. 1—3 články Viklefovy a k nim jsou přidány tyto čtyři věty jako artik. 46—49, pak jako 50 „Sancta crux non est adoranda“ a jako 51: „Quemlibet hominem christianum oportet sub utraque specie communicare, si salvari debet.“ (204)
Strana 205
„- hu přičítají universaliím věcnost. A nelze namítati, že pak táž pod- stata jest Bůh, člověk, osel, kámen atd., neboť ona podstatná totožnost není numerická, nýbrž a nalogická. Posice Stanislavova jest mnohem slabší než velký jeho traktát, Stanislav tkví tu na povrchu a dokazuje příliš pohodlně, nedbaje, že i při mírném realismu jsou jeho důvody a citáty pravdivy. Aparát jeho jest zase z velké části theologický, zvláště známé „Quod factum est, in ipso vita erat“ nechybí. Druhý obránce viklefského realismu, Štěpán z Pálče, udává obsah své posice trojí otázkou v nadpise:1) „Utrum uni- versalia solum nude habeant esse ydeale sive intel- lectuale in mente divina, quod estessemaxime fixum et maxime nobile; 2. vel utrum universalia solum per operacionem mentis create habeant esse inten- cionale et intellectuale, quod est esse valde debile et continue variabile; 3. velutrum universalia preter illa duo esse habeant esse reale, quod est firmum et stabile“. Ty tři otázky probírá Páleč ve třech artikulech. V prv- ním dokazuje existenci ideí v Bohu (mundus architypus), napodobuje zřejmě velký traktát Stanislavův. I on tvrdí, že každý tvor jest „secundum esse intelligibile“ Bohem (173) a dovozuje, že „entitas analoga est primum causatum a deo factibile, summe possibiliter bonum infra deum“ (176). V druhém a třetím artikulu odmítá Páleč nauku, Platonovi neprávem prý přičítanou, že universalie reálně jsou rozlišny od věcí jedinečných, i nauku Tomášovu, Egidiovu a Aristotelovu, dle níž universalie jsou formy obecné vytvořené rozumem, a rozhoduje se pro střední prý nauku, že universalie jsou obecné reální formy mnohým jedincům sdělené a od nich se jen formálně lišící.2) Že jest to nauka Viklefova, toho je si Páleč dobře vědom. Praví to výslovně v rkp. víd. dv. 4483, kde jest posice jeho ve formě poněkud starší, ukazující, že Páleč pracoval již před tím se Stanislavem pro výstřední realismus. Tam vyvrací Páleč napřed šest námitek, probírá obšírně názory různých škol filosofických o universaliích, hlavně mínění thomistův, a dodává: „Est adhuc 1) Posici Pálčovu bez nadpisu otiskl Dziewicki v Misc. phil. II, 173—188. 2) Praví: „Universalia realia sunt ponenda, quorum singulum secundum essenciam est omnia sua supposita collectim et divisim et ab eisdem et a quo- libet eorum differt formaliter“ (181). Subducta consideracione intel- lectus creati universale habet esse quo (non solum per intellectum creatum) e st (180). „Studie a texty.“ (205) 15
„- hu přičítají universaliím věcnost. A nelze namítati, že pak táž pod- stata jest Bůh, člověk, osel, kámen atd., neboť ona podstatná totožnost není numerická, nýbrž a nalogická. Posice Stanislavova jest mnohem slabší než velký jeho traktát, Stanislav tkví tu na povrchu a dokazuje příliš pohodlně, nedbaje, že i při mírném realismu jsou jeho důvody a citáty pravdivy. Aparát jeho jest zase z velké části theologický, zvláště známé „Quod factum est, in ipso vita erat“ nechybí. Druhý obránce viklefského realismu, Štěpán z Pálče, udává obsah své posice trojí otázkou v nadpise:1) „Utrum uni- versalia solum nude habeant esse ydeale sive intel- lectuale in mente divina, quod estessemaxime fixum et maxime nobile; 2. vel utrum universalia solum per operacionem mentis create habeant esse inten- cionale et intellectuale, quod est esse valde debile et continue variabile; 3. velutrum universalia preter illa duo esse habeant esse reale, quod est firmum et stabile“. Ty tři otázky probírá Páleč ve třech artikulech. V prv- ním dokazuje existenci ideí v Bohu (mundus architypus), napodobuje zřejmě velký traktát Stanislavův. I on tvrdí, že každý tvor jest „secundum esse intelligibile“ Bohem (173) a dovozuje, že „entitas analoga est primum causatum a deo factibile, summe possibiliter bonum infra deum“ (176). V druhém a třetím artikulu odmítá Páleč nauku, Platonovi neprávem prý přičítanou, že universalie reálně jsou rozlišny od věcí jedinečných, i nauku Tomášovu, Egidiovu a Aristotelovu, dle níž universalie jsou formy obecné vytvořené rozumem, a rozhoduje se pro střední prý nauku, že universalie jsou obecné reální formy mnohým jedincům sdělené a od nich se jen formálně lišící.2) Že jest to nauka Viklefova, toho je si Páleč dobře vědom. Praví to výslovně v rkp. víd. dv. 4483, kde jest posice jeho ve formě poněkud starší, ukazující, že Páleč pracoval již před tím se Stanislavem pro výstřední realismus. Tam vyvrací Páleč napřed šest námitek, probírá obšírně názory různých škol filosofických o universaliích, hlavně mínění thomistův, a dodává: „Est adhuc 1) Posici Pálčovu bez nadpisu otiskl Dziewicki v Misc. phil. II, 173—188. 2) Praví: „Universalia realia sunt ponenda, quorum singulum secundum essenciam est omnia sua supposita collectim et divisim et ab eisdem et a quo- libet eorum differt formaliter“ (181). Subducta consideracione intel- lectus creati universale habet esse quo (non solum per intellectum creatum) e st (180). „Studie a texty.“ (205) 15
Strana 206
alia opinio de universalibus in re, que videtur omnium fir- missima, et est rev. Mgri Johannis dicti Wycleff, sacre theol. professoris egregii et loyci arguti, que dicit, quod universale in re est natura communis fundata in suis suppositis, ut sunt genera et species“ (fol. 66a). A to mínění pak dokazuje, uváděje pro ně 18 argumentů, z nichž arci často pro výstřední realismus neplyne nic.1) Zde tedy máme přímé přiznání, že běží o viklefský realismus. Universalie jsou i dle Pálče vznešenější a cennější než věci jedinečné, protože vedou k poznání svaté Trojice a k poroz- umění Písmu (186). Kdo je popírá, činí křivdu Bohu, ježto mu upírá vládu nad vzorným světem (175). Účastnili-li se i jiní čeští mistři činně obrany universalií Viklefových, neumíme pověděti. Ale Štěpán z Kolína, Miku- láš z Litomyšle a patrně i jiní stáli jistě po boku Stanislavově a Pálčově. Tím více lze se toho dohadovati o Husovi, jenž ve škole Stanislavově byl pro filosofii Viklefovu tak získán, že si r. 1398 opsal jeho traktáty: De individuatione temporis, De ideis, De materia et forma a De universalibus (rukopis stockholmský) a že patrně také podle nich na universitě přednášel. V těch traktá- tech však jest právě obsažen výstřední realismus Viklefův. Není tedy pochybnosti, že Hus stál v těch bojích při Stanislavovi, ač v popředí nijak nevystoupil.2) Snad jest z té doby jeho kvestie „Utrum materia prima, nuno sub una forma substan- ciali et nunc sub alia existens, sit informis“, jež jest zpracováním výstředně realistická a výkladem slova hypostasis i jinak připomíná Viklefova „Universalia“ a „De materia et forma“, ostatně však nijak nevyniká nad hladinu středověkých kvestií filo- sofických.3) Výklad Universalií Viklefových, zachovaný v rkp. univ. praž. X H 9 fol. 1a — 68b, nelze Husovi připsati již proto, že vy- kládající mistr měl pouze 9 kapitol textu. 1) Na př.: Deus scit Sorti et non solum Sorti inesse humanitatem . . . Omnis homo est risibilis .. Sor existens Rome et Plato existens Prage sunt similes albedine .. Omnia animalia conveniunt in potencia sensitiva .. Homo plus convenit cum homine quam cum asino ... Veritas est omnem hominem esse hominem atd. (rkp. univ. praž. X H 18 fol. 106a—107 a. V rkp. víd. jsou argumenty vynechány.) 2) Později, v době bojů, připomíná Hus Stanislavovi a Pálčovi tuto obranu Viklefa, píše Pálčovi: „Proiecistis forte vestras posiciones ad cloacas. Iam enim non audebitis ea fateri pre confusione, que vocaliter et vere fatebamini. Cum fuistis realiste, iam sitis terministe“ (Antihus 72). 3) Lást jí otiskl Dziewicki v Misc. phil. II, 170—172 z rkp. univ. praž. III G 10; celá jest v rukopisech téže knihovny X H 18 a VIII G 6. (206)
alia opinio de universalibus in re, que videtur omnium fir- missima, et est rev. Mgri Johannis dicti Wycleff, sacre theol. professoris egregii et loyci arguti, que dicit, quod universale in re est natura communis fundata in suis suppositis, ut sunt genera et species“ (fol. 66a). A to mínění pak dokazuje, uváděje pro ně 18 argumentů, z nichž arci často pro výstřední realismus neplyne nic.1) Zde tedy máme přímé přiznání, že běží o viklefský realismus. Universalie jsou i dle Pálče vznešenější a cennější než věci jedinečné, protože vedou k poznání svaté Trojice a k poroz- umění Písmu (186). Kdo je popírá, činí křivdu Bohu, ježto mu upírá vládu nad vzorným světem (175). Účastnili-li se i jiní čeští mistři činně obrany universalií Viklefových, neumíme pověděti. Ale Štěpán z Kolína, Miku- láš z Litomyšle a patrně i jiní stáli jistě po boku Stanislavově a Pálčově. Tím více lze se toho dohadovati o Husovi, jenž ve škole Stanislavově byl pro filosofii Viklefovu tak získán, že si r. 1398 opsal jeho traktáty: De individuatione temporis, De ideis, De materia et forma a De universalibus (rukopis stockholmský) a že patrně také podle nich na universitě přednášel. V těch traktá- tech však jest právě obsažen výstřední realismus Viklefův. Není tedy pochybnosti, že Hus stál v těch bojích při Stanislavovi, ač v popředí nijak nevystoupil.2) Snad jest z té doby jeho kvestie „Utrum materia prima, nuno sub una forma substan- ciali et nunc sub alia existens, sit informis“, jež jest zpracováním výstředně realistická a výkladem slova hypostasis i jinak připomíná Viklefova „Universalia“ a „De materia et forma“, ostatně však nijak nevyniká nad hladinu středověkých kvestií filo- sofických.3) Výklad Universalií Viklefových, zachovaný v rkp. univ. praž. X H 9 fol. 1a — 68b, nelze Husovi připsati již proto, že vy- kládající mistr měl pouze 9 kapitol textu. 1) Na př.: Deus scit Sorti et non solum Sorti inesse humanitatem . . . Omnis homo est risibilis .. Sor existens Rome et Plato existens Prage sunt similes albedine .. Omnia animalia conveniunt in potencia sensitiva .. Homo plus convenit cum homine quam cum asino ... Veritas est omnem hominem esse hominem atd. (rkp. univ. praž. X H 18 fol. 106a—107 a. V rkp. víd. jsou argumenty vynechány.) 2) Později, v době bojů, připomíná Hus Stanislavovi a Pálčovi tuto obranu Viklefa, píše Pálčovi: „Proiecistis forte vestras posiciones ad cloacas. Iam enim non audebitis ea fateri pre confusione, que vocaliter et vere fatebamini. Cum fuistis realiste, iam sitis terministe“ (Antihus 72). 3) Lást jí otiskl Dziewicki v Misc. phil. II, 170—172 z rkp. univ. praž. III G 10; celá jest v rukopisech téže knihovny X H 18 a VIII G 6. (206)
Strana 207
Kteří z německých mistrů polemisovali proti Znojmovi a Pál- čovi, nelze říci s určitostí. Nejspíše Hübner, Meisterman a jiní. Zachována jest nám pouze v rkp. víd. dv. 4483 na fol. 54b—60b posice Mistra Jana z Münsterberka.1) Münsterberkova posice skládá se ze čtyř kvestií. První kvestie zní: „Utrum sint aliqua universalia in rebus condistincta a signis, vel utrum tantum signa sunt universalia. Druhé mínění jest Okkamovo, první Egidi- ovo, Skotovo a Albertovo. Münsterberk uvádí důvody obou škol a vyvrací důvody Okkamovy, hláse se do tábora mírného rea- lismu.2) V druhé kvestii: „Utrum universalia sint sepa- rata a singularibus“ odpovídá záporně, odmítaje důvody Pla- tonovy.3) V kvestii třetí „Utrum sint universalia in es- sendo“ obrací se proti výstřednímu realismu. Uvádí jeho důvody, jež čteme u Stanislava a Pálče, a vyvrátiv je, praví: „In oppo- situm arguitur, quod non sit ponendum universale in es- sendo, quod sit idem cum singulari“ a dokazuje to auto- ritami a rozumově. Takové universalie zavrhl již Aristoteles, a Münsterberk se neodvažuje mluviti proti největšímu filosofovi.4) Rázně potírá Viklefovy věty, Stanislavem a Pálčem přejaté, že čím jest něco obecnější, tím jest lepší,5) a že jest nějaké „ens analogum vel commune“, nazývaje stoupence toho směru „trupha- tores realistae“ (59b). V poslední kvestii konečně „Utrum res intellecta universaliter sit universale“ hájí mírného realismu, odmítaje bystře námitky, jež proti němu činí Viklef.6) 1) Autor jest udán na počátku in marg. a v subskriptu: Disputacio Mgri Minstrberg. 2) Michi apparet, quod ille raciones persuadent iterum, quod ponenda sunt universalia in rebus condistincta signis significantibus naturaliter proprie, et ergo nolo illas raciones solvere, quia non video quomodo (1. c. 55b). 3) Universalia in causando sunt separata a sensibilibus, sed non a singu- laribus (56a). 4) Illa est opinio antiquissima de universalibus, quia est opinio Socratis .. sed ego non intendo solvere argumenta Aristotelis, quia sunt argumenta sua et nolo quidquam dicere contra Aristotelem. Sed quod Wycleff dicit, quod Phi- losophus nullibi negat ea, sc. universalia realia, ipse mentitur (58b). 5) Contra idem presuppono dictum Wiclef in tractatu De universalibus: De quanto est communius, tanto est melius (59a). 6) Arguitur quod non, et arguo racionibus Wycleff .. (60a). De questi- one dicendum est, quod sic. Et apparet michi, quod illa opinio sit de inten- cione Philosophi, Commentatoris, Boecii, Egidii, s. Thome et aliorum multorum famosorum (60b). Nota pro racionibus, quod illas et alias aliquas, quas format Wycleff contra communem viam . . . (60b). Dále na fol. 61ab mluví Münster- berk proti argumentům Viklefovým. (207 15*
Kteří z německých mistrů polemisovali proti Znojmovi a Pál- čovi, nelze říci s určitostí. Nejspíše Hübner, Meisterman a jiní. Zachována jest nám pouze v rkp. víd. dv. 4483 na fol. 54b—60b posice Mistra Jana z Münsterberka.1) Münsterberkova posice skládá se ze čtyř kvestií. První kvestie zní: „Utrum sint aliqua universalia in rebus condistincta a signis, vel utrum tantum signa sunt universalia. Druhé mínění jest Okkamovo, první Egidi- ovo, Skotovo a Albertovo. Münsterberk uvádí důvody obou škol a vyvrací důvody Okkamovy, hláse se do tábora mírného rea- lismu.2) V druhé kvestii: „Utrum universalia sint sepa- rata a singularibus“ odpovídá záporně, odmítaje důvody Pla- tonovy.3) V kvestii třetí „Utrum sint universalia in es- sendo“ obrací se proti výstřednímu realismu. Uvádí jeho důvody, jež čteme u Stanislava a Pálče, a vyvrátiv je, praví: „In oppo- situm arguitur, quod non sit ponendum universale in es- sendo, quod sit idem cum singulari“ a dokazuje to auto- ritami a rozumově. Takové universalie zavrhl již Aristoteles, a Münsterberk se neodvažuje mluviti proti největšímu filosofovi.4) Rázně potírá Viklefovy věty, Stanislavem a Pálčem přejaté, že čím jest něco obecnější, tím jest lepší,5) a že jest nějaké „ens analogum vel commune“, nazývaje stoupence toho směru „trupha- tores realistae“ (59b). V poslední kvestii konečně „Utrum res intellecta universaliter sit universale“ hájí mírného realismu, odmítaje bystře námitky, jež proti němu činí Viklef.6) 1) Autor jest udán na počátku in marg. a v subskriptu: Disputacio Mgri Minstrberg. 2) Michi apparet, quod ille raciones persuadent iterum, quod ponenda sunt universalia in rebus condistincta signis significantibus naturaliter proprie, et ergo nolo illas raciones solvere, quia non video quomodo (1. c. 55b). 3) Universalia in causando sunt separata a sensibilibus, sed non a singu- laribus (56a). 4) Illa est opinio antiquissima de universalibus, quia est opinio Socratis .. sed ego non intendo solvere argumenta Aristotelis, quia sunt argumenta sua et nolo quidquam dicere contra Aristotelem. Sed quod Wycleff dicit, quod Phi- losophus nullibi negat ea, sc. universalia realia, ipse mentitur (58b). 5) Contra idem presuppono dictum Wiclef in tractatu De universalibus: De quanto est communius, tanto est melius (59a). 6) Arguitur quod non, et arguo racionibus Wycleff .. (60a). De questi- one dicendum est, quod sic. Et apparet michi, quod illa opinio sit de inten- cione Philosophi, Commentatoris, Boecii, Egidii, s. Thome et aliorum multorum famosorum (60b). Nota pro racionibus, quod illas et alias aliquas, quas format Wycleff contra communem viam . . . (60b). Dále na fol. 61ab mluví Münster- berk proti argumentům Viklefovým. (207 15*
Strana 208
Münsterberkova posice jest první známá polemika proti Viklefovi na půdě české, výlučně filosofická, namířená proti filo- sofickému viklefství českých mistrů. Zatím však jal se Stanislav na fakultě theologické hlásati reformní nauky Viklefovy (proti svatokupectví a o chudobě duchovních) a hájiti spekulací jeho o Trojici a svátosti oltářníl) a převedl tak spor na pole theologické. Mladý mistr slezský Jan Hübner zahájil nyní boj proti Viklefovu učení vůbec. Opatřil si 24 článků jeho, jež byla r. 1382 odsoudila synoda londýnská, připojil k nim 21 nových, s dřívějšími z části totožných, a vymohl, že je universita dne 28. května 1403 na rozkaz kapituly zavrhla. Stalo se tak arci jen většinou hlasů, ježto čeští mistři, hlavně Mikuláš z Litomyšle, Stanislav, Páleč a Hus odporovali, ujímajíce se Viklefa, že těch článků v jeho spisech není nebo že nemají takového smyslu, jaký jim podkládá Hübner. Stanislav měl o tom polemiku s Hübnerem a odváživ se hájiti i remanenční nauky Viklefovy, vyvolal theolo- gický spor o svátosti oltářní, v němž podlehl.2) Tolik se dovídáme z traktátové literatury o filosofických sporech pražských, pokud byly předehrou sporů theolo- gických a mostem k nim. Ale ani později, kdy pozornost veřejnosti jest zaujata otázka- mi theologickými, neutuchají spory filosofické úplně. Zvláště čile se rozproudily znovu zásluhou Mistra Jeronyma Pražského. Jeronym, stav se r. 1398 v Praze bakalářem svobodných umění,3) odešel do Anglie, aby se zdokonalil ve vědách, a maje již z Čech úctu k Viklefovi, shledával tam a opisoval jeho spisy.4) Dosáhnuv pak mistrovství v Paříži, vrátil se koncem r. 1406 do Prahy a byl r. 1407 přijat do sboru mistrů pražských.5) Jeronym byl z přesvědčení výstřední realista školy Stanislavovy a přesvěd- čením svým nikdy se netajil, nýbrž na potulných cestách svých hlásal je všude, zle dotíraje na nominalisty. V procesu vídenském 1) Srv. co mu píše Hus Opp. I, 267a. 2) Také v tomto sporu měly realistické názory Stanislavovy značný význam, jak patrno z poznámek glosátorových při Stanislavových traktátech eucharistických v rkp. víd. dv. 4483. 3) Monum. univ. I/1, 333 4) Tak vypravuje sám v procesu kostnickém: „Cum eram adolescens, habens ardorem discendi, perveni in Angliam et audiens famam Wicleff, quod fuit vir subtilis atque excellentis ingenii, dum exemplaria habere potui, Dialo- gum et Trialogum transscripsi et mecum in Pragam traduxi“ (Hardt IV, 635). 5) Monum. univ. 1/1, 391. (208)
Münsterberkova posice jest první známá polemika proti Viklefovi na půdě české, výlučně filosofická, namířená proti filo- sofickému viklefství českých mistrů. Zatím však jal se Stanislav na fakultě theologické hlásati reformní nauky Viklefovy (proti svatokupectví a o chudobě duchovních) a hájiti spekulací jeho o Trojici a svátosti oltářníl) a převedl tak spor na pole theologické. Mladý mistr slezský Jan Hübner zahájil nyní boj proti Viklefovu učení vůbec. Opatřil si 24 článků jeho, jež byla r. 1382 odsoudila synoda londýnská, připojil k nim 21 nových, s dřívějšími z části totožných, a vymohl, že je universita dne 28. května 1403 na rozkaz kapituly zavrhla. Stalo se tak arci jen většinou hlasů, ježto čeští mistři, hlavně Mikuláš z Litomyšle, Stanislav, Páleč a Hus odporovali, ujímajíce se Viklefa, že těch článků v jeho spisech není nebo že nemají takového smyslu, jaký jim podkládá Hübner. Stanislav měl o tom polemiku s Hübnerem a odváživ se hájiti i remanenční nauky Viklefovy, vyvolal theolo- gický spor o svátosti oltářní, v němž podlehl.2) Tolik se dovídáme z traktátové literatury o filosofických sporech pražských, pokud byly předehrou sporů theolo- gických a mostem k nim. Ale ani později, kdy pozornost veřejnosti jest zaujata otázka- mi theologickými, neutuchají spory filosofické úplně. Zvláště čile se rozproudily znovu zásluhou Mistra Jeronyma Pražského. Jeronym, stav se r. 1398 v Praze bakalářem svobodných umění,3) odešel do Anglie, aby se zdokonalil ve vědách, a maje již z Čech úctu k Viklefovi, shledával tam a opisoval jeho spisy.4) Dosáhnuv pak mistrovství v Paříži, vrátil se koncem r. 1406 do Prahy a byl r. 1407 přijat do sboru mistrů pražských.5) Jeronym byl z přesvědčení výstřední realista školy Stanislavovy a přesvěd- čením svým nikdy se netajil, nýbrž na potulných cestách svých hlásal je všude, zle dotíraje na nominalisty. V procesu vídenském 1) Srv. co mu píše Hus Opp. I, 267a. 2) Také v tomto sporu měly realistické názory Stanislavovy značný význam, jak patrno z poznámek glosátorových při Stanislavových traktátech eucharistických v rkp. víd. dv. 4483. 3) Monum. univ. I/1, 333 4) Tak vypravuje sám v procesu kostnickém: „Cum eram adolescens, habens ardorem discendi, perveni in Angliam et audiens famam Wicleff, quod fuit vir subtilis atque excellentis ingenii, dum exemplaria habere potui, Dialo- gum et Trialogum transscripsi et mecum in Pragam traduxi“ (Hardt IV, 635). 5) Monum. univ. 1/1, 391. (208)
Strana 209
— V dosvědčují mistři Mikuláš Tell a Konrád Hildesheimský, že na universitě Heidelberské dokazoval Jeronym o vánocích roku 1406, jsa již patrně na cestě do Čech, reálnost universalií a že mistry Okkama, Maulfelda, Biridana a Marsilia, známé sloupy nominalismu XIV. stol., nazval ne dialektiky, nýbrž dábelskými heretiky.1) Přítomní mistři Konrád Soes a Jan z Frankfurtu byli prý tím velice pobouřeni2). Podobně mluvil Jeronym již v Paříži a Kolíně3), dovozuje se zálibou, že jen z reálních universalií lze vysvětliti svatou Trojici4), kterouž znázorňoval zvláštním obrazcem, a háje Viklefa. Vrátiv se do Prahy, byl i zde Jeronym útočným šířitelem výstředního realismu a obráncem Viklefovým. Od r. 1408, kdy se Hus stal hlavou viklefského hnutí, jest Jeronym věrným jeho druhem, pracuje proti Zbyňkovi a pro Viklefa bojovněji a úspěšněji než Hus sám. s mnm --„ r Pravý triumf slavil temperamentní filosof Jeronym v kvodlibetu Knínově r. 1409. Když němečtí mistři: Haraser, Storch, Hoffmann a jiní, rozhodli se neúčastniti se kvodlibeta, protože kvodlibetářem byl mistr podezřelý z kacířství5), staral se Jeronym, aby disputace, tentokráte výhradně česká, byla co nejskvělejší. Pozval na ni poselstvo brabantské6), usiloval, aby se český národ dostavil na ni co nejčetněji, a sám ji řídil. Po hlavní kvestii Knínově měl plamennou řeč proti těm, kteří svatý národ český kaceřují a Viklefovy knihy zapovídají, napomínaje posluchačův důtklivě, aby spisy Viklefovy četli a studovali, protože jest v nich mnoho krásných pravd velmi vkusně podáno, a aby od jeho učení neustupovali7). Řeč, namířená proti usnesení u Černé Růže, proti arcibiskupovi a německým mistrům, byla přijata s bouřlivým souhlasem. Učený dorost na fakultě artistské jest jí utvrzen v odboji proti arcibiskupovi, v odporu proti německým mistrům a v lásce k Viklefovi. — Hned po řeči zahájil Mistr Jeronym disputaci o Vik- lefových universaliích. Thema kvestie bylo: „Utrum a parte rei universalia sit necessarium ponere pro mundi p — 1) Známá slova Anselmova. 2) Klicman, Processus iudic. 13. 3) Hardt IV, 653. 4) Myšlenka Husova a Stanislavova. 5) Tak vypovídá v procesu vídenském Schwab (Klicman I. c. 16). 6) Hardt IV, 637. 7) Höfler SS. II, 112—128. a- ma m „ — s n E u (209) avab 24a „ m-
— V dosvědčují mistři Mikuláš Tell a Konrád Hildesheimský, že na universitě Heidelberské dokazoval Jeronym o vánocích roku 1406, jsa již patrně na cestě do Čech, reálnost universalií a že mistry Okkama, Maulfelda, Biridana a Marsilia, známé sloupy nominalismu XIV. stol., nazval ne dialektiky, nýbrž dábelskými heretiky.1) Přítomní mistři Konrád Soes a Jan z Frankfurtu byli prý tím velice pobouřeni2). Podobně mluvil Jeronym již v Paříži a Kolíně3), dovozuje se zálibou, že jen z reálních universalií lze vysvětliti svatou Trojici4), kterouž znázorňoval zvláštním obrazcem, a háje Viklefa. Vrátiv se do Prahy, byl i zde Jeronym útočným šířitelem výstředního realismu a obráncem Viklefovým. Od r. 1408, kdy se Hus stal hlavou viklefského hnutí, jest Jeronym věrným jeho druhem, pracuje proti Zbyňkovi a pro Viklefa bojovněji a úspěšněji než Hus sám. s mnm --„ r Pravý triumf slavil temperamentní filosof Jeronym v kvodlibetu Knínově r. 1409. Když němečtí mistři: Haraser, Storch, Hoffmann a jiní, rozhodli se neúčastniti se kvodlibeta, protože kvodlibetářem byl mistr podezřelý z kacířství5), staral se Jeronym, aby disputace, tentokráte výhradně česká, byla co nejskvělejší. Pozval na ni poselstvo brabantské6), usiloval, aby se český národ dostavil na ni co nejčetněji, a sám ji řídil. Po hlavní kvestii Knínově měl plamennou řeč proti těm, kteří svatý národ český kaceřují a Viklefovy knihy zapovídají, napomínaje posluchačův důtklivě, aby spisy Viklefovy četli a studovali, protože jest v nich mnoho krásných pravd velmi vkusně podáno, a aby od jeho učení neustupovali7). Řeč, namířená proti usnesení u Černé Růže, proti arcibiskupovi a německým mistrům, byla přijata s bouřlivým souhlasem. Učený dorost na fakultě artistské jest jí utvrzen v odboji proti arcibiskupovi, v odporu proti německým mistrům a v lásce k Viklefovi. — Hned po řeči zahájil Mistr Jeronym disputaci o Vik- lefových universaliích. Thema kvestie bylo: „Utrum a parte rei universalia sit necessarium ponere pro mundi p — 1) Známá slova Anselmova. 2) Klicman, Processus iudic. 13. 3) Hardt IV, 653. 4) Myšlenka Husova a Stanislavova. 5) Tak vypovídá v procesu vídenském Schwab (Klicman I. c. 16). 6) Hardt IV, 637. 7) Höfler SS. II, 112—128. a- ma m „ — s n E u (209) avab 24a „ m-
Strana 210
sensibilis armonia“1). Proti Jeronymovi vystoupil starý mistr Vlk a Jeronym replikoval zase proti němu, při čemž byl přítomen M. Leonard z Mnichova, M. Walter Haraser, rektor a jiní. To víme ze svědectví Vohburgova v Jeronymově procesu vídenském2). Půtku tuto objasňují nám blíže posice obou mistrů zde zmíněné, jež v rukopisných sbírkách jsou zachovány. Jeronymova kvestie kvodlibetální jest v rukopise univ. praž. X E 24 na fol. 250b —253b se subskriptem: „Expliciunt dicta rev. Mgri Jeronimi de Praga anno dom. MCCCCIX in quolibet rev. Mgri Mathye de Knyn enunciata, venerabili in Christo patre dominoque episcopo de Francia presente cetuque magistrorum venerabilium assistente omnibusque studentibus eiusdem universitatis audientibus studiose.“ Thema je totéž, jaké udává Vohburg, rovněž okolnosti uvedené v subskriptu shodují se s těmi, jež Vohburg uvádí, — není tedy pochybnosti, že jest toto ona hledaná kvestie. Polemiku Mistra Blažeje Vlka proti Jeronymovi našel jsem v rkp. univ. praž. VIII E 5 na fol. 180a— 182a. Autor není tu sice nikde jmenován, ale hned v úvodu praví, že posice jeho jest proti posici Jeronymově3) a na konci potírá důvody Jeronymovy4), jež jsou všecky v naší kvestii. Je tedy jisto, že je to polemika proti kvodlibetální kvestii Jeronymově a ježto Vohburg Mistra Vlka výslovně jmenuje, jiného pak opponenta Jeronymova neznáme, můžeme právem tuto posici připsati Vlkovi. Pochybné arci jest, je-li posice úplná — začínáť slůvkem „deinde“. Ale snad předcházel jen krátký úvod — to, co jest nám zachováno, jest pěkný celek, opatřený na začátku disposicí, jež jest provedena dokonale, tak že lze posici míti za úplnou. Proti Vlkovi mluvil Jeronym dle svědectví Vohburgova ještě jednou o témž thematě. Tato zmínka sama o sobě ovšem nestačí, aby mohla býti posice určena. Ale traktátová literatura nám i tu poskytne pomoci. Ve vzácném rukopise víd. dv. 4483 jest na fol. 71a—77b posice filosofická s nadpisem: „Utrum sint forme universales, que neque formate sunt nec eciam for- 1) V procesu vídenském je tato kvestie jedním z předmětův obžaloby. Mistr Jan z Vohburgu, jenž tehdy byl v Praze bakalářem, si ji opsal a udává její titul: „Utrum ad mundi sensibilis armoniam necessarium sit ponere universalia realia.“ Také z ní uvádí celou větu. (Klicman 1. c. 19). 2) Klicman 1. c. 19. 3) Notabilia previa posicioni mee, contraria posicioni Mgri Jeronimi. 4) Restat solvere raciones Mgri Jeronimi. (210)
sensibilis armonia“1). Proti Jeronymovi vystoupil starý mistr Vlk a Jeronym replikoval zase proti němu, při čemž byl přítomen M. Leonard z Mnichova, M. Walter Haraser, rektor a jiní. To víme ze svědectví Vohburgova v Jeronymově procesu vídenském2). Půtku tuto objasňují nám blíže posice obou mistrů zde zmíněné, jež v rukopisných sbírkách jsou zachovány. Jeronymova kvestie kvodlibetální jest v rukopise univ. praž. X E 24 na fol. 250b —253b se subskriptem: „Expliciunt dicta rev. Mgri Jeronimi de Praga anno dom. MCCCCIX in quolibet rev. Mgri Mathye de Knyn enunciata, venerabili in Christo patre dominoque episcopo de Francia presente cetuque magistrorum venerabilium assistente omnibusque studentibus eiusdem universitatis audientibus studiose.“ Thema je totéž, jaké udává Vohburg, rovněž okolnosti uvedené v subskriptu shodují se s těmi, jež Vohburg uvádí, — není tedy pochybnosti, že jest toto ona hledaná kvestie. Polemiku Mistra Blažeje Vlka proti Jeronymovi našel jsem v rkp. univ. praž. VIII E 5 na fol. 180a— 182a. Autor není tu sice nikde jmenován, ale hned v úvodu praví, že posice jeho jest proti posici Jeronymově3) a na konci potírá důvody Jeronymovy4), jež jsou všecky v naší kvestii. Je tedy jisto, že je to polemika proti kvodlibetální kvestii Jeronymově a ježto Vohburg Mistra Vlka výslovně jmenuje, jiného pak opponenta Jeronymova neznáme, můžeme právem tuto posici připsati Vlkovi. Pochybné arci jest, je-li posice úplná — začínáť slůvkem „deinde“. Ale snad předcházel jen krátký úvod — to, co jest nám zachováno, jest pěkný celek, opatřený na začátku disposicí, jež jest provedena dokonale, tak že lze posici míti za úplnou. Proti Vlkovi mluvil Jeronym dle svědectví Vohburgova ještě jednou o témž thematě. Tato zmínka sama o sobě ovšem nestačí, aby mohla býti posice určena. Ale traktátová literatura nám i tu poskytne pomoci. Ve vzácném rukopise víd. dv. 4483 jest na fol. 71a—77b posice filosofická s nadpisem: „Utrum sint forme universales, que neque formate sunt nec eciam for- 1) V procesu vídenském je tato kvestie jedním z předmětův obžaloby. Mistr Jan z Vohburgu, jenž tehdy byl v Praze bakalářem, si ji opsal a udává její titul: „Utrum ad mundi sensibilis armoniam necessarium sit ponere universalia realia.“ Také z ní uvádí celou větu. (Klicman 1. c. 19). 2) Klicman 1. c. 19. 3) Notabilia previa posicioni mee, contraria posicioni Mgri Jeronimi. 4) Restat solvere raciones Mgri Jeronimi. (210)
Strana 211
mabiles. Utrum sub ente analogo aliqua universalia sunt ponenda extra signa humanitus adinventa et intenciones ad intra“ a se subskriptem: „Explicit de po- sicione Jeronimi, ut audivi hoc dici, quam posicionem dicituu extraxit (!) de magno quodam volumine, quod agregavit Parisius, Anglie et in aliis studiis, ubi fuit, de materia universalium realium“1). O správnosti tohoto údaje není proč pochybovati, třebas písař ví jen z doslechu, že posice jest Jeronymova2). Obsah posice i okolnosti jej potvrzují. Ovšem titul jest jiný než v první kvestii a Jeronym ne- odpovídá v ní přímo na vývody Vlkovy. Ale snad možno svědectví Vohburgovu rozuměti tak, že Jeronym znova hájil reálních universalií. K tomu nutno si všimnouti ještě jedné věci. Ve zmíněném rukopise pražském VIII E 5 jest před replikou Vlkovou proti kvestii Jeronymově na fol. 178a—179b polemika proti této druhé, dvou- členné posici Jeronymově, na začátku bohužel neúplná, tvořící v rukopise s následující polemikou samostatný celek?). Lze tedy důvodně souditi, že obojí polemika jest Vlkova a že druhý traktát Jeronymův jest druhá posice Vohburgem zmíněná, na niž Vlk zase odpověděl. V každém případě však jest tu zachován cenný kus filosofické práce české, jménem Jeronymovým zvláště významný4). Kvestii kvodlibetální dělí Jeronym na dvě části: v první jedná o universaliích formálních, ve druhé o materiálních. Podav nejprve pojem slov „res“ a „signum,“ dokazuje, že jsou věčné vzorné formy v Boží bytnosti, jež nespočívají na svých jedincích, nýbrž je předcházejí. Učil jim král filosofů Plato, hlásá je Seneka, Augustin, Boëthius a Písmo5). Činí tedy Jeronym konklusi: „Suprema universalia ydealia extra singularia creata ac universalia necesse est reponere in divina essen- cia pro huius mundi sensibilis armonia“ a dokazuje ji. Po těchto universaliích věčných následují universalie stvořené, z nichž první nejvšeobecnější, všecky jiné v sobě obsahující, jest 1) Beze jména autorova jest také v rkp. univ. praž. X E 24 fol. 178a — 190b, zde lépe uspořádaná a úplnější. 2) Také Vohburg věděl o první kvestii Jeronymově jen z doslechu, že jest jeho. 3) Před tím i za tím jest strana prázdná. 4) Otiskuji všecky čtyři posice z rukopisů jmenovaných. 5) Quod factum est, in ipso vita erat. (211)
mabiles. Utrum sub ente analogo aliqua universalia sunt ponenda extra signa humanitus adinventa et intenciones ad intra“ a se subskriptem: „Explicit de po- sicione Jeronimi, ut audivi hoc dici, quam posicionem dicituu extraxit (!) de magno quodam volumine, quod agregavit Parisius, Anglie et in aliis studiis, ubi fuit, de materia universalium realium“1). O správnosti tohoto údaje není proč pochybovati, třebas písař ví jen z doslechu, že posice jest Jeronymova2). Obsah posice i okolnosti jej potvrzují. Ovšem titul jest jiný než v první kvestii a Jeronym ne- odpovídá v ní přímo na vývody Vlkovy. Ale snad možno svědectví Vohburgovu rozuměti tak, že Jeronym znova hájil reálních universalií. K tomu nutno si všimnouti ještě jedné věci. Ve zmíněném rukopise pražském VIII E 5 jest před replikou Vlkovou proti kvestii Jeronymově na fol. 178a—179b polemika proti této druhé, dvou- členné posici Jeronymově, na začátku bohužel neúplná, tvořící v rukopise s následující polemikou samostatný celek?). Lze tedy důvodně souditi, že obojí polemika jest Vlkova a že druhý traktát Jeronymův jest druhá posice Vohburgem zmíněná, na niž Vlk zase odpověděl. V každém případě však jest tu zachován cenný kus filosofické práce české, jménem Jeronymovým zvláště významný4). Kvestii kvodlibetální dělí Jeronym na dvě části: v první jedná o universaliích formálních, ve druhé o materiálních. Podav nejprve pojem slov „res“ a „signum,“ dokazuje, že jsou věčné vzorné formy v Boží bytnosti, jež nespočívají na svých jedincích, nýbrž je předcházejí. Učil jim král filosofů Plato, hlásá je Seneka, Augustin, Boëthius a Písmo5). Činí tedy Jeronym konklusi: „Suprema universalia ydealia extra singularia creata ac universalia necesse est reponere in divina essen- cia pro huius mundi sensibilis armonia“ a dokazuje ji. Po těchto universaliích věčných následují universalie stvořené, z nichž první nejvšeobecnější, všecky jiné v sobě obsahující, jest 1) Beze jména autorova jest také v rkp. univ. praž. X E 24 fol. 178a — 190b, zde lépe uspořádaná a úplnější. 2) Také Vohburg věděl o první kvestii Jeronymově jen z doslechu, že jest jeho. 3) Před tím i za tím jest strana prázdná. 4) Otiskuji všecky čtyři posice z rukopisů jmenovaných. 5) Quod factum est, in ipso vita erat. (211)
Strana 212
„ens analogum“, pak „esse primum in genere“, potom „genera subalterna, species“ až po „species specialis- sima“. Kategorie případku ovšem spočívají na kategorii podstatyl). Tím jest dosaženo dokonalé harmonie světa duchovního, již kdo popírá, jest dábelský kacíř. Co se tkne světa hmotného, stvořil jej Bůh dle vzorného světa (mundus architypus), jenž jest v něm; proto jest tento svět nejen dokonalý, nýbrž nejdokonalejší a jen jeden, jenž složen jsa ze čtyř prvků: země, ohně, vody a vzduchu, a maje podobu koule, jest dokonalou podobou vnitřní harmonie v Bohu. V krátké kvestii té nakreslil Jeronym opravdu mistrovsky theorii výstředního realismu velmi svůdně. Mistr Vlk si této stavby vůbec nevšímá, nýbrž podav ně- kolik zdánlivých důkazů pro realismus a rozděliv universalie na „universale pro forma denominante“ a „universale pro subiecto vel obiecto denominato“, dokazuje, že „uni- versale pro forma denominante" jest v duši, a „universale pro- subiecto denominato“ jest z části mimo duši.2) Je tedy Vlk mírný realista, jenž právem od sebe odmítá titul Anselmův.3) Potom vyvrací autority Jeronymovy, z nichž neplyne výstřední realismus, a zdánlivé argumenty své. Ve druhé posici, jež jest samým nadpisem rozvržena na dva články, jedná Jeronym v první části opět o vzorných ideích, jež každý filosof musí znáti, protože bez nich nelze býti opravdu moudrým.*) Jeronym dokazuje zase jejich existenci auto- ritami, hlavně Augustinem a Senekou, ale také Ambrožem, Divišem Areopagitou a jakýmsi Eustraciem a pak důvody rozumovými, částečně totožnými s první kvestií. Na objasnění dává tři příklady: arithmetický — jednotku, geometrický — kruh a přírodní — strom. Z toho vyvozuje po způsobu školském tři konkluse: „Omnes res temporales atque corruptibiles 1) Jeronym tu podává své rozvržení a odůvodnění kategorií. 2) quia universale pro subiecto vel obiecto est illud, super quo fundatur intencio universalitatis, sed ipsa ultimate fundatur super re extra animam, aliter videtur, quod esset ficta. 3) Non sic est de Aristotele, Commentatore, Scoto, Themistio, Alberto Magno et aliis famosissimis quam plurimis. 4) Proto o nich jednají vyšší učenci, theologové, a na fakultě artistské by se nemělo o nich disputovati: „Sed fortasse quidam intra se aiunt: non in scolis artistarum me istam materiam debere disserere, cum facultas superior hanc sibi attraxit“. (212)
„ens analogum“, pak „esse primum in genere“, potom „genera subalterna, species“ až po „species specialis- sima“. Kategorie případku ovšem spočívají na kategorii podstatyl). Tím jest dosaženo dokonalé harmonie světa duchovního, již kdo popírá, jest dábelský kacíř. Co se tkne světa hmotného, stvořil jej Bůh dle vzorného světa (mundus architypus), jenž jest v něm; proto jest tento svět nejen dokonalý, nýbrž nejdokonalejší a jen jeden, jenž složen jsa ze čtyř prvků: země, ohně, vody a vzduchu, a maje podobu koule, jest dokonalou podobou vnitřní harmonie v Bohu. V krátké kvestii té nakreslil Jeronym opravdu mistrovsky theorii výstředního realismu velmi svůdně. Mistr Vlk si této stavby vůbec nevšímá, nýbrž podav ně- kolik zdánlivých důkazů pro realismus a rozděliv universalie na „universale pro forma denominante“ a „universale pro subiecto vel obiecto denominato“, dokazuje, že „uni- versale pro forma denominante" jest v duši, a „universale pro- subiecto denominato“ jest z části mimo duši.2) Je tedy Vlk mírný realista, jenž právem od sebe odmítá titul Anselmův.3) Potom vyvrací autority Jeronymovy, z nichž neplyne výstřední realismus, a zdánlivé argumenty své. Ve druhé posici, jež jest samým nadpisem rozvržena na dva články, jedná Jeronym v první části opět o vzorných ideích, jež každý filosof musí znáti, protože bez nich nelze býti opravdu moudrým.*) Jeronym dokazuje zase jejich existenci auto- ritami, hlavně Augustinem a Senekou, ale také Ambrožem, Divišem Areopagitou a jakýmsi Eustraciem a pak důvody rozumovými, částečně totožnými s první kvestií. Na objasnění dává tři příklady: arithmetický — jednotku, geometrický — kruh a přírodní — strom. Z toho vyvozuje po způsobu školském tři konkluse: „Omnes res temporales atque corruptibiles 1) Jeronym tu podává své rozvržení a odůvodnění kategorií. 2) quia universale pro subiecto vel obiecto est illud, super quo fundatur intencio universalitatis, sed ipsa ultimate fundatur super re extra animam, aliter videtur, quod esset ficta. 3) Non sic est de Aristotele, Commentatore, Scoto, Themistio, Alberto Magno et aliis famosissimis quam plurimis. 4) Proto o nich jednají vyšší učenci, theologové, a na fakultě artistské by se nemělo o nich disputovati: „Sed fortasse quidam intra se aiunt: non in scolis artistarum me istam materiam debere disserere, cum facultas superior hanc sibi attraxit“. (212)
Strana 213
habent formas eternales et incorruptibiles“, "Omnium rerum ad extra factarum sive factibilium est proporcionata diversitas eterna- rum racionum“ a „Quamvis forme ydeales neque facte nec create sunt, ipse tamen nequaquam in seipsis subsistunt“.1) Ve druhém artikulu pojednává Jeronym obšírně o universa- liích in re. Vysvětluje nejprve, co jest „praedicatio realis“ a které jsou její druhy, a co jest „suppositio simplex“ a „sup- positio personalis“. Potom obrací se proti nominalistům, kteří popírají universalie „ex parte rei“.2) Protože prý se opírají o Aristotela, dokazuje jim především z Aristotela a jeho vy- kladatelů, že jeho názor jest realistický, pak výroky Senekovými, Jana Damašského, Augustinovými. Anselmovými, a důvody rozumovými dovozuje, že jsou universalie ex parte rei. Argumentace Jeronymova proti nominalismu jest obratná a přesvědčivá. Že rody a druhy nejsou pouhá slova nebo pouhé pojmy, nýbrž něco věcného, podařilo se mu z Aristotela, svatých Otcův a z rozumu dokázati tak jasně, že v očích poslu- chače a čtenáře nominalismus jest potřen úplně. Nominalisté pa- řížští, kolínští a heidelberští neměli věru snadnou práci s českým filosofem, jenž jim chybné a nemožné důsledky jejich theorie tak bystře a řečnicky účinně stavěl před oči. A ovšem i nominalisté pražští. Právě proto asi žádný z nich nevystoupil proti Jeronymovi. Avšak již z argumentace Jeronymovy jest zřejmo, že realitu universalií klade do věcí samých, že universalie jsou mu jakési reálně bytující prius, jež jedincům se sděluje a individuálními znaky v bytosti jedinečné se určuje. Rovněž závěry jeho směřují přímo proti nominalismu, ale prozrazují výstředně realistické stanovisko autorovo.3) Protože Mistr Vlk své mínění mírně realistické jasně vy- slovil již v první posici a Jeronym nemluví proti němu, v potírání . „ 1) Každá z nich jest „supersubstancialis substancia“. 2) „Nominalium enim opinio opinioni Realium opposita negat fore aliqua ex parte rei universalia, et presertim predicacione, et sic negat esse ho- minem communent sive humanitatem ...“ Jeronym mluví dále o „via No- minalium“ a polemisuje proti ní, mírného realismu si nevšímaje. 3) Omnem vere sapientem necesse est ponere substanciam universalem distinctam contra particularem; omnem logicum realem necesse est ponere ho- minem universalem distinctum contra quemlibet particularem; omnis creata substancia de quanto est universalior, est contentivior, melior atque universitati utilior priorque intencione prime nature; communius est simpliciter prius et per- feccius suo inferiori. (213) sl 8
habent formas eternales et incorruptibiles“, "Omnium rerum ad extra factarum sive factibilium est proporcionata diversitas eterna- rum racionum“ a „Quamvis forme ydeales neque facte nec create sunt, ipse tamen nequaquam in seipsis subsistunt“.1) Ve druhém artikulu pojednává Jeronym obšírně o universa- liích in re. Vysvětluje nejprve, co jest „praedicatio realis“ a které jsou její druhy, a co jest „suppositio simplex“ a „sup- positio personalis“. Potom obrací se proti nominalistům, kteří popírají universalie „ex parte rei“.2) Protože prý se opírají o Aristotela, dokazuje jim především z Aristotela a jeho vy- kladatelů, že jeho názor jest realistický, pak výroky Senekovými, Jana Damašského, Augustinovými. Anselmovými, a důvody rozumovými dovozuje, že jsou universalie ex parte rei. Argumentace Jeronymova proti nominalismu jest obratná a přesvědčivá. Že rody a druhy nejsou pouhá slova nebo pouhé pojmy, nýbrž něco věcného, podařilo se mu z Aristotela, svatých Otcův a z rozumu dokázati tak jasně, že v očích poslu- chače a čtenáře nominalismus jest potřen úplně. Nominalisté pa- řížští, kolínští a heidelberští neměli věru snadnou práci s českým filosofem, jenž jim chybné a nemožné důsledky jejich theorie tak bystře a řečnicky účinně stavěl před oči. A ovšem i nominalisté pražští. Právě proto asi žádný z nich nevystoupil proti Jeronymovi. Avšak již z argumentace Jeronymovy jest zřejmo, že realitu universalií klade do věcí samých, že universalie jsou mu jakési reálně bytující prius, jež jedincům se sděluje a individuálními znaky v bytosti jedinečné se určuje. Rovněž závěry jeho směřují přímo proti nominalismu, ale prozrazují výstředně realistické stanovisko autorovo.3) Protože Mistr Vlk své mínění mírně realistické jasně vy- slovil již v první posici a Jeronym nemluví proti němu, v potírání . „ 1) Každá z nich jest „supersubstancialis substancia“. 2) „Nominalium enim opinio opinioni Realium opposita negat fore aliqua ex parte rei universalia, et presertim predicacione, et sic negat esse ho- minem communent sive humanitatem ...“ Jeronym mluví dále o „via No- minalium“ a polemisuje proti ní, mírného realismu si nevšímaje. 3) Omnem vere sapientem necesse est ponere substanciam universalem distinctam contra particularem; omnem logicum realem necesse est ponere ho- minem universalem distinctum contra quemlibet particularem; omnis creata substancia de quanto est universalior, est contentivior, melior atque universitati utilior priorque intencione prime nature; communius est simpliciter prius et per- feccius suo inferiori. (213) sl 8
Strana 214
nominalismu pak Vlk souhlasí s Jeronymem, proto ve druhé posici vyslovuje pouze pochybnosti o Jeronymově „ens analogum“, vy- týká chyby ve třídění kategorií, a polemisuje proti konklusím a důsledkům jejich ve druhém článku, namnoze ovšem sofisticky a neúčinně. Realismus Viklefův jest potom obecnou naukou na universitě pražské. Kvestie při kvodlibetech, determinacích a disputacích obírají se zpravidla některou otázkou sem spadající. Tak jedná determinant v kvestii: „Utrum ens transcendens cum suis per se propriis passionibus sit commune deo et singulis creaturis“1) o „ens transcendens analogum“; jiný mluví v kvestii: „Utrum ad sal- vandum veritates multarum proposicionum philosophicarum suppo- sicionem simplicem significativam ponere est necesse“2) o realitě obecných věcí v jedincích, při čemž vypisuje celé části ze Sta- nislava; inçeptor kterýs v promluvě „Annunciamus vobis vitam eternam“,3) prosáklé Viklefem, udává pateré brnění nutné k výkladu Písma, z nichž první jest: „est dare vdeas deo coeternas", a druhé: „ex parte rei est dare universalia preter signa . . et noticia istarum communium creaturarum est medium ad intelligendum trinitatem increatam“ a třetí: „res tam unius speciei quam disparis .. sunt realiter unum totum“;4) ba i v kvestii „Utrum omne testimonium fidei christiane sit verum et credibile menti sane“5) hájí determi- nant universalií.6) Není tedy divu, že odsouzení filosofických spisů Viklefových naplnilo mistry takovou nevolí, že r. 1410 neváhali proti samému arcibiskupovi hájiti hlavních spisů, v nichž jest obsažen realismus Viklefův. Prokop z Plzně hájil traktátu „De ideis“, Jičín „De ma- teria et forma“ a Zdislav ze Zvířetic „De universalibus". Zdislav nazývá ve svém aktu odpůrce Biridanisty a Okkamisty — tedy nominalisty“) —, velebí reální universalie, že jsou žebříkem ve- 1) rkp. univ. praž. X E 24 fol. 319b—321 a. 2) ibid. fol. 327a — 329b. 3) ibid. fol. 281a—285 a, 4) Celé jest opsáno z Viklefa De veritate sacrae scripturae, Buddens. I, 167 nn. Poněkud odchylně má totéž Viklef v Opus evang. IV (Los. II, 325 n.) 5) ibid. fol. 259b — 261 a. 6) Negare testimonium fidei christiane de speciebus in essendo et simi- liter de generibus in essendo rerum animatarum, non est mentis sane .. . Sed per genera et species non possunt intelligi genera et species post rem 7) Loserth, Hus u. Wiclif 287. (214)
nominalismu pak Vlk souhlasí s Jeronymem, proto ve druhé posici vyslovuje pouze pochybnosti o Jeronymově „ens analogum“, vy- týká chyby ve třídění kategorií, a polemisuje proti konklusím a důsledkům jejich ve druhém článku, namnoze ovšem sofisticky a neúčinně. Realismus Viklefův jest potom obecnou naukou na universitě pražské. Kvestie při kvodlibetech, determinacích a disputacích obírají se zpravidla některou otázkou sem spadající. Tak jedná determinant v kvestii: „Utrum ens transcendens cum suis per se propriis passionibus sit commune deo et singulis creaturis“1) o „ens transcendens analogum“; jiný mluví v kvestii: „Utrum ad sal- vandum veritates multarum proposicionum philosophicarum suppo- sicionem simplicem significativam ponere est necesse“2) o realitě obecných věcí v jedincích, při čemž vypisuje celé části ze Sta- nislava; inçeptor kterýs v promluvě „Annunciamus vobis vitam eternam“,3) prosáklé Viklefem, udává pateré brnění nutné k výkladu Písma, z nichž první jest: „est dare vdeas deo coeternas", a druhé: „ex parte rei est dare universalia preter signa . . et noticia istarum communium creaturarum est medium ad intelligendum trinitatem increatam“ a třetí: „res tam unius speciei quam disparis .. sunt realiter unum totum“;4) ba i v kvestii „Utrum omne testimonium fidei christiane sit verum et credibile menti sane“5) hájí determi- nant universalií.6) Není tedy divu, že odsouzení filosofických spisů Viklefových naplnilo mistry takovou nevolí, že r. 1410 neváhali proti samému arcibiskupovi hájiti hlavních spisů, v nichž jest obsažen realismus Viklefův. Prokop z Plzně hájil traktátu „De ideis“, Jičín „De ma- teria et forma“ a Zdislav ze Zvířetic „De universalibus". Zdislav nazývá ve svém aktu odpůrce Biridanisty a Okkamisty — tedy nominalisty“) —, velebí reální universalie, že jsou žebříkem ve- 1) rkp. univ. praž. X E 24 fol. 319b—321 a. 2) ibid. fol. 327a — 329b. 3) ibid. fol. 281a—285 a, 4) Celé jest opsáno z Viklefa De veritate sacrae scripturae, Buddens. I, 167 nn. Poněkud odchylně má totéž Viklef v Opus evang. IV (Los. II, 325 n.) 5) ibid. fol. 259b — 261 a. 6) Negare testimonium fidei christiane de speciebus in essendo et simi- liter de generibus in essendo rerum animatarum, non est mentis sane .. . Sed per genera et species non possunt intelligi genera et species post rem 7) Loserth, Hus u. Wiclif 287. (214)
Strana 215
doucím k poznání svaté Trojice,1) a připomíná dávné boje, jichž sám nebyl svědkem, z nichž prý vznikla tato nenávist, protože v nich realismus vítězil.2) To jest po desíti letech vzpomínka na počátky sporů pražských a na jejich kořeny filosofické, správná ovšem jen částečně, ježto již dávno neběželo v boji proti viklefství pouze o filosofické otázky a ti, kterým na nich záleželo, r. 1410 již nebyli v Praze. 1. Mgri Hieronymi de Praga Quaestio de universalibus. (Z rkp. univ. praž. X E 24.) Utrum a parte rei universalia sit necessarium ponere pro mundi sensibilis armonia. Ad hanc questionem responsurus ipsam in duos divido arti- 250b culos. Articulus primus erit de universalibus ex parte rei formalibus, que obiectant intellectum secundum alcius et bassius. Secundus articulus erit de universalibus ma- terialibus, que precipue obiectant sensus, ex quorum proporcio- nata consonancia constat huius mundi sensibilis armonia. Quantum igitur ad primum articulum nota differen- ciam rerum atque signorum. Unde res in proposito voco, que non adhibentur ad significandum alicuius rei alterius gracia, cuiusmodi res sunt lignum, lapis, pecus cum ceteris, sed non illud lignum, quod in aquas amaras Moysen misisse legimus,3) nec ille lapis, quem Jacob capiti supposuit erexitque in titulum fundens oleum desuper,4) nec illud pecus, quod Abraham patriarcha pro filio ymolavit.5) Hec enim ita res sunt, ut et signa rerum aliarum esse non desinant. Signum autem voco, quod et seipsum sensui et 1) tamže 289. 2) Diu siquidem quosdam ingratos temerarios agitabat invidia, quos com- plexe significabilibus et conceptibus chimereis fantasia graviter occuparat, unde ut audivi, quamvis nondum presens fui, sepe replicacionibus deductis per magistros iuvenum immo et magistrorum acuebantur ingenia, sed ex prevalencia sentencie universalium realium invidia succrescebat, unde coadunata iam effulsit aliqua- liter .. (288). 3) Ex. 15, 25. — 4) Gen. 28, 18. — 5) Gen. 22, 13. (215)
doucím k poznání svaté Trojice,1) a připomíná dávné boje, jichž sám nebyl svědkem, z nichž prý vznikla tato nenávist, protože v nich realismus vítězil.2) To jest po desíti letech vzpomínka na počátky sporů pražských a na jejich kořeny filosofické, správná ovšem jen částečně, ježto již dávno neběželo v boji proti viklefství pouze o filosofické otázky a ti, kterým na nich záleželo, r. 1410 již nebyli v Praze. 1. Mgri Hieronymi de Praga Quaestio de universalibus. (Z rkp. univ. praž. X E 24.) Utrum a parte rei universalia sit necessarium ponere pro mundi sensibilis armonia. Ad hanc questionem responsurus ipsam in duos divido arti- 250b culos. Articulus primus erit de universalibus ex parte rei formalibus, que obiectant intellectum secundum alcius et bassius. Secundus articulus erit de universalibus ma- terialibus, que precipue obiectant sensus, ex quorum proporcio- nata consonancia constat huius mundi sensibilis armonia. Quantum igitur ad primum articulum nota differen- ciam rerum atque signorum. Unde res in proposito voco, que non adhibentur ad significandum alicuius rei alterius gracia, cuiusmodi res sunt lignum, lapis, pecus cum ceteris, sed non illud lignum, quod in aquas amaras Moysen misisse legimus,3) nec ille lapis, quem Jacob capiti supposuit erexitque in titulum fundens oleum desuper,4) nec illud pecus, quod Abraham patriarcha pro filio ymolavit.5) Hec enim ita res sunt, ut et signa rerum aliarum esse non desinant. Signum autem voco, quod et seipsum sensui et 1) tamže 289. 2) Diu siquidem quosdam ingratos temerarios agitabat invidia, quos com- plexe significabilibus et conceptibus chimereis fantasia graviter occuparat, unde ut audivi, quamvis nondum presens fui, sepe replicacionibus deductis per magistros iuvenum immo et magistrorum acuebantur ingenia, sed ex prevalencia sentencie universalium realium invidia succrescebat, unde coadunata iam effulsit aliqua- liter .. (288). 3) Ex. 15, 25. — 4) Gen. 28, 18. — 5) Gen. 22, 13. (215)
Strana 216
preter se intellectui aliud representat, v. g. ille terminus ,homo‘ in voce seipsum offert sensui auditus, sed aliud a se intellectui repre- sentat, quia speciem seu naturam communem. Supposita igitur distinccione supremorum, mediorum et infi- morum universalium formalium, hoc pro prima manerie est sciendum, quod sunt quedam universalia suprema, que sunt forme exemplares et stabiles et splendentes in divina essencia nedum rerum formatarum, quin et formabilium, cum sint similitudines germane, quin ymmo rerum harum exterarum consanguinee atque cause legittime, cum fit nichil, cuius ortum non hee raciones precesserint. Hee igitur forme universales eterne sunt in suis singularibus minime fundate, sed pocius eorum esse existere longe antecedunt, veluti esse eternum quodvis esse temporale, omnes in se tenentes creatos effectus. Horum universalium Plato, rex philosophorum, fidelis doctor extitit suique sequaces, ymmo posteriores sapientes quam plurimi tantam vim in hiis universalibus dicunt consistere, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit. 251a De hiis ergo cum sermo sit, eum sermonem sapiencie esse dicimus, ad quem non pertinent ea que fuerunt aut que futura sunt, sed que simpliciter sunt. Propter tamen eternitatem, in qua sunt, et fuisse et fore dicuntur sine ulla mutabilitate temporum. Non enim sic fuerunt, ut esse desinerent, aut sic futura sunt, quasi nunc non sint, sed id esse, quod iam habent, semper habu- erunt et semper habitura sunt. Et quomodo visibilia in locis vel contrectabilia assunt corporis sensibus: sic hec intelligibilia presto sunt mentis aspectibus, quamquam ad hec pervenire mentis acie paucorum est, et cum pervenitur, quantum fieri potest, non in eis manet ipse perventor, sed velut acie ipsa reverberata repellitur, manet tamen in homine cuiusdam rei intransitorie transitoria cogi- tacio, que transiens per disciplinas, quibus animus eruditur, iterum fit, ut sit, quo redire possit. Anima autem negatur ea posse intueri nisi oculo intelligibili et ea quidem racionalis anima non omnis et quelibet, sed que clara est, similem hiis rebus oculum intelligibilem habens. Sed ne fiat iniuria viris priscis illustribus, de hiis rebus subtiliter tractantibus, pre multitudine horum duorum vel trium sermonem narrabo. Senec a ille illustris vir de hiis rebus edisserens ad Lucillum ep. LXVI ita scribit1): Tercium genus est eorum, que 1) Vyd. Basilej. 1515 str. 243 (ep. 58). (216) 7 “—
preter se intellectui aliud representat, v. g. ille terminus ,homo‘ in voce seipsum offert sensui auditus, sed aliud a se intellectui repre- sentat, quia speciem seu naturam communem. Supposita igitur distinccione supremorum, mediorum et infi- morum universalium formalium, hoc pro prima manerie est sciendum, quod sunt quedam universalia suprema, que sunt forme exemplares et stabiles et splendentes in divina essencia nedum rerum formatarum, quin et formabilium, cum sint similitudines germane, quin ymmo rerum harum exterarum consanguinee atque cause legittime, cum fit nichil, cuius ortum non hee raciones precesserint. Hee igitur forme universales eterne sunt in suis singularibus minime fundate, sed pocius eorum esse existere longe antecedunt, veluti esse eternum quodvis esse temporale, omnes in se tenentes creatos effectus. Horum universalium Plato, rex philosophorum, fidelis doctor extitit suique sequaces, ymmo posteriores sapientes quam plurimi tantam vim in hiis universalibus dicunt consistere, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit. 251a De hiis ergo cum sermo sit, eum sermonem sapiencie esse dicimus, ad quem non pertinent ea que fuerunt aut que futura sunt, sed que simpliciter sunt. Propter tamen eternitatem, in qua sunt, et fuisse et fore dicuntur sine ulla mutabilitate temporum. Non enim sic fuerunt, ut esse desinerent, aut sic futura sunt, quasi nunc non sint, sed id esse, quod iam habent, semper habu- erunt et semper habitura sunt. Et quomodo visibilia in locis vel contrectabilia assunt corporis sensibus: sic hec intelligibilia presto sunt mentis aspectibus, quamquam ad hec pervenire mentis acie paucorum est, et cum pervenitur, quantum fieri potest, non in eis manet ipse perventor, sed velut acie ipsa reverberata repellitur, manet tamen in homine cuiusdam rei intransitorie transitoria cogi- tacio, que transiens per disciplinas, quibus animus eruditur, iterum fit, ut sit, quo redire possit. Anima autem negatur ea posse intueri nisi oculo intelligibili et ea quidem racionalis anima non omnis et quelibet, sed que clara est, similem hiis rebus oculum intelligibilem habens. Sed ne fiat iniuria viris priscis illustribus, de hiis rebus subtiliter tractantibus, pre multitudine horum duorum vel trium sermonem narrabo. Senec a ille illustris vir de hiis rebus edisserens ad Lucillum ep. LXVI ita scribit1): Tercium genus est eorum, que 1) Vyd. Basilej. 1515 str. 243 (ep. 58). (216) 7 “—
Strana 217
ubaao .„ „" . R . — „ s. ar V — - „8 ps .„ . 9 e- proprie sunt. Innumerabilia hec sunt et extra nostrum posita conspectum. Que sunt, interrogas? Propria Platonis suppellex est.a) Jdeas vocat, ex quibus omnia, quecunque videmus, sunt et ad quas cuncta formantur. Hee inmortales, inmutabiles, inviolabiles sunt. Et post pauca ita scribit: Quid in istis rebus querimus? et respondet: quomodo me ydee platonice meliorem facere possint, et sequitur: Quid ex istis traham, quod cupiditates meas comprimat? et respondet: Vel hoc ipsum ad minimum, quod omnia ista, que sensibus serviunt, que nos accendunt et irritant, negat Plato ex hiis esse, que vere sunt. Nichil horum stabile, nichil solidum. Et subdit notabile verbum: Ad illa mittamus animum, que eterna sunt, miremurque in sublimi rerum omnium volitantes formas deumque inter illa versantem. Item ille vetustus Hebreorum philosophus, qui se dicit plurimas rerum consuetudines et intelligencias vidisse, insuper ver- sucias proverbiorum parabolarumque intellexissel), 42. cap. libri sui scribit in hec verba, dei opera magnificans2): Omnia hec inquit vivunt et manent usque in seculum, omnia duplicia, unum contra unum. Et quid est unum contra unum, nisi quia uni esse existere correspondet unum esse intelligibile? Et ideo omnia duplicia, quia temporalia eternalibus subducta. Patet ex hiis, quam clara sit de hiis universalibus supremis huius hebrei philosophi sentencia. 251b n- 1 Augustinus vero Aurelii lib. Confessionum suarum prope principium de hiis rebus ita alloquitur deum suum3): Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium rerum mutabilium inmutabiles manent origines omniumque irracionabilium sive tempo- ralium sempiterne vivunt raciones. — Severinus vero sive Avicius notabilis romanus philosophus libro suo de consolatu philosophico tractatu 3. metro 9. de hiis rebus ita dicit*): Och qui perpetua etc. V Sed super hec omnia eminet celestis methaphisici auctoritas, qua intonat: Et quod factum est, in ipso vita erat.5) Rela- tivum autem refert verbum, acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei facte esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitaliter est in verbo. Que vita non habet mortem contrariam, cum iuxta Dyonisii sentenciam esse ipsum nequaquam ab esse derelinquitur. 1) Eccl. 12, 9. — 2) Eccli. 42, 24 n. — 3) Migne P. L. 32 nenalézám. Také mistr Vlk praví, že není u Augustina. — 4) Jest Boëthius, Migne P. L. 63 col. 758. — 5) Jan 1, 3 n. a) Vyd. nemá. .. " 8 /217) aku" p u = s k —m
ubaao .„ „" . R . — „ s. ar V — - „8 ps .„ . 9 e- proprie sunt. Innumerabilia hec sunt et extra nostrum posita conspectum. Que sunt, interrogas? Propria Platonis suppellex est.a) Jdeas vocat, ex quibus omnia, quecunque videmus, sunt et ad quas cuncta formantur. Hee inmortales, inmutabiles, inviolabiles sunt. Et post pauca ita scribit: Quid in istis rebus querimus? et respondet: quomodo me ydee platonice meliorem facere possint, et sequitur: Quid ex istis traham, quod cupiditates meas comprimat? et respondet: Vel hoc ipsum ad minimum, quod omnia ista, que sensibus serviunt, que nos accendunt et irritant, negat Plato ex hiis esse, que vere sunt. Nichil horum stabile, nichil solidum. Et subdit notabile verbum: Ad illa mittamus animum, que eterna sunt, miremurque in sublimi rerum omnium volitantes formas deumque inter illa versantem. Item ille vetustus Hebreorum philosophus, qui se dicit plurimas rerum consuetudines et intelligencias vidisse, insuper ver- sucias proverbiorum parabolarumque intellexissel), 42. cap. libri sui scribit in hec verba, dei opera magnificans2): Omnia hec inquit vivunt et manent usque in seculum, omnia duplicia, unum contra unum. Et quid est unum contra unum, nisi quia uni esse existere correspondet unum esse intelligibile? Et ideo omnia duplicia, quia temporalia eternalibus subducta. Patet ex hiis, quam clara sit de hiis universalibus supremis huius hebrei philosophi sentencia. 251b n- 1 Augustinus vero Aurelii lib. Confessionum suarum prope principium de hiis rebus ita alloquitur deum suum3): Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium rerum mutabilium inmutabiles manent origines omniumque irracionabilium sive tempo- ralium sempiterne vivunt raciones. — Severinus vero sive Avicius notabilis romanus philosophus libro suo de consolatu philosophico tractatu 3. metro 9. de hiis rebus ita dicit*): Och qui perpetua etc. V Sed super hec omnia eminet celestis methaphisici auctoritas, qua intonat: Et quod factum est, in ipso vita erat.5) Rela- tivum autem refert verbum, acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei facte esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitaliter est in verbo. Que vita non habet mortem contrariam, cum iuxta Dyonisii sentenciam esse ipsum nequaquam ab esse derelinquitur. 1) Eccl. 12, 9. — 2) Eccli. 42, 24 n. — 3) Migne P. L. 32 nenalézám. Také mistr Vlk praví, že není u Augustina. — 4) Jest Boëthius, Migne P. L. 63 col. 758. — 5) Jan 1, 3 n. a) Vyd. nemá. .. " 8 /217) aku" p u = s k —m
Strana 218
Et tanta sint de auctoritatibus dicta. Conclusio unica sit ista: Supremo universalia ydealia extra singularia creata ac universalia necesse est reponere in divi- na essencia pro huius mundi sensibilis armonia.a) Probatur conclusio: Non est possibile fore armoniam mundi sensibilis, nisi sit debita proporcio productorum effectuum a deo. Deus autem non potest producere aliquem effectum, nisi pre sit productivus; sed non est ipsum possibile esse productivum sine productivitate, sicut neque bonum sine bonitate. Productivi- tatem autem sine proporcionali producibilitate non est esse possi- bile, sicut neque bonificativitatem sine bonificabilitate, cum terminus productivitatis sit proporcionata producibilitas — igitur necesse est deum cum producibilitate esse productivum; sed deus eter- naliter est productivus — ergo productivitas, que sine producibili- tate esse non potest, est cum eo ab eterno et ista producibilitas est exemplar, racio eterna sive ydea, ad cuius emulacionem deus producit, quidquid producit ad extra, cum contradiccionem claudit sine racione deum quidquam producere, cum tunc insipienter pro- duceret vel a casu. 1 . v 7 . 77 . — 252a Ex eodem probatur sic: Necesse est deum omnia condita racionabiliter facere, sed inpossibile est quidquam fieri racionabiliter sine racione — ergo necesse est dare raciones, quibus deus causat mundum istum sensibilem, quoniam ex Augustini sentencia non eadem racione conditus est homo, qua equus; igitur quot species rerum creatarum distincte sunt, tot raciones eternales causaliter distinctas ponere in deo necesse est. Et quia non est eis locus extra deum, cum per Augustinuml) sit sacrilegum estimare deum intueri extra se exemplar sui producti: ergo oportet ea uni- versalia poni eternaliter in deo. I = Quod et sic arguitur: Illud, quod ad perfeccionem sapiencie pertinet, maxime est in deo ponendum, cuius sapiencie non est numerus2) ; sed tanta vis est in hiis universalibus formis iuxta dictum Augustini, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit3) — igitur erga deum, non tam sapientem quam ipsam in abstracto sa- .* . . 7„“ 1) Viz druhý traktát Jer. — 2) Z modlitby církevní. — 3) Lib. 83 quae- stionum (Migne P. L. 40 col. 29). a) Rkp. ještě jednou: universalia ydealia extra singularia creata ac uni- versalia necesse est reponere in mente divina. sp = „ (218) v
Et tanta sint de auctoritatibus dicta. Conclusio unica sit ista: Supremo universalia ydealia extra singularia creata ac universalia necesse est reponere in divi- na essencia pro huius mundi sensibilis armonia.a) Probatur conclusio: Non est possibile fore armoniam mundi sensibilis, nisi sit debita proporcio productorum effectuum a deo. Deus autem non potest producere aliquem effectum, nisi pre sit productivus; sed non est ipsum possibile esse productivum sine productivitate, sicut neque bonum sine bonitate. Productivi- tatem autem sine proporcionali producibilitate non est esse possi- bile, sicut neque bonificativitatem sine bonificabilitate, cum terminus productivitatis sit proporcionata producibilitas — igitur necesse est deum cum producibilitate esse productivum; sed deus eter- naliter est productivus — ergo productivitas, que sine producibili- tate esse non potest, est cum eo ab eterno et ista producibilitas est exemplar, racio eterna sive ydea, ad cuius emulacionem deus producit, quidquid producit ad extra, cum contradiccionem claudit sine racione deum quidquam producere, cum tunc insipienter pro- duceret vel a casu. 1 . v 7 . 77 . — 252a Ex eodem probatur sic: Necesse est deum omnia condita racionabiliter facere, sed inpossibile est quidquam fieri racionabiliter sine racione — ergo necesse est dare raciones, quibus deus causat mundum istum sensibilem, quoniam ex Augustini sentencia non eadem racione conditus est homo, qua equus; igitur quot species rerum creatarum distincte sunt, tot raciones eternales causaliter distinctas ponere in deo necesse est. Et quia non est eis locus extra deum, cum per Augustinuml) sit sacrilegum estimare deum intueri extra se exemplar sui producti: ergo oportet ea uni- versalia poni eternaliter in deo. I = Quod et sic arguitur: Illud, quod ad perfeccionem sapiencie pertinet, maxime est in deo ponendum, cuius sapiencie non est numerus2) ; sed tanta vis est in hiis universalibus formis iuxta dictum Augustini, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit3) — igitur erga deum, non tam sapientem quam ipsam in abstracto sa- .* . . 7„“ 1) Viz druhý traktát Jer. — 2) Z modlitby církevní. — 3) Lib. 83 quae- stionum (Migne P. L. 40 col. 29). a) Rkp. ještě jednou: universalia ydealia extra singularia creata ac uni- versalia necesse est reponere in mente divina. sp = „ (218) v
Strana 219
pienciam, has formas universales ponere necesse est — ergo patet conclusio. Corr. unicum sequens ex conclusione: Tota armonia re- rum sensibilium supponit armoniam rerum intelligi- bilium. Patet ex conclusione cum dictis. Quantum ad partem secundam huius primi articuli de universalibus creatis noto primo, quod ens analogum est primum creatum communissimum, omnium aliorum contentivum, pro data mensura ante quidditatem entis terminans questionem si est, cui succedit esse primum in genere h. e. esse actuale, in quo res nedum simpliciter est, sed iam aliquid distinctum ab aliis, et tunc secuntur passiones, que sunt per se habitudines posteriores naturaliter quam subiecta earundem, quin ymmo genera subalterna et species cathenatim sic descendunt, qui quidem essencialis descen- sus a generalissimis usque ad specialissima inclusive claudit in se cuncta creata universalia. Ex quibus colligitur, quod partes subie- ctive speciei, cum sint ipsa specie naturaliter posteriores quam tota universitas suppositorum, sint ente analogo posterioresa), quod est universitas universalium. Noto 2.: Quamvis X generalissima ab ente analogo depen- deant, 9 tamen generalissima necesse est ut in prima kathegoria substancie consistant. Omnia enim novem genera accidencium se- cundum totalem ambitum habent in esse substancie fundamentum. Nam horum inherencia fundatur in substancia aut racione forme aut racione materie aut commixtim ex utrisque. Racione forme ista inherent substancie: sc. qualitas, quandalitas et accio; racione materie quantitas, ubi et passio; racione mixtionis insunt ista: relacio, habitus et posicio. Racione forme inest qualitas, sed ab intrinseco; quelibet enim qualitas determinatur a forma substanciali, quam sequitur, ut sit instrumentum eius ad agendum vel decorandum suum subiectum, et sic qualitas a forma sua substanciali essencialiter conservatur.1) — Quandalitas vero inest racione forme, verum ab extrinseco, quia forma est causa esse et duracionis compositi et materia ultima est incorruptibilis, ideo composito inest periodus racione forme gene- ralis velutb) de potencia materie sine faccione superaddita resultantis. a) Rkp.: sit posterior. — b) Rkp.: vel. 1) Srv. svědectví M. Jana z Vohburgu v procesu vídenském, kde celá tato věta jest uvedena (Klicman, Processus iud. 19) (219)
pienciam, has formas universales ponere necesse est — ergo patet conclusio. Corr. unicum sequens ex conclusione: Tota armonia re- rum sensibilium supponit armoniam rerum intelligi- bilium. Patet ex conclusione cum dictis. Quantum ad partem secundam huius primi articuli de universalibus creatis noto primo, quod ens analogum est primum creatum communissimum, omnium aliorum contentivum, pro data mensura ante quidditatem entis terminans questionem si est, cui succedit esse primum in genere h. e. esse actuale, in quo res nedum simpliciter est, sed iam aliquid distinctum ab aliis, et tunc secuntur passiones, que sunt per se habitudines posteriores naturaliter quam subiecta earundem, quin ymmo genera subalterna et species cathenatim sic descendunt, qui quidem essencialis descen- sus a generalissimis usque ad specialissima inclusive claudit in se cuncta creata universalia. Ex quibus colligitur, quod partes subie- ctive speciei, cum sint ipsa specie naturaliter posteriores quam tota universitas suppositorum, sint ente analogo posterioresa), quod est universitas universalium. Noto 2.: Quamvis X generalissima ab ente analogo depen- deant, 9 tamen generalissima necesse est ut in prima kathegoria substancie consistant. Omnia enim novem genera accidencium se- cundum totalem ambitum habent in esse substancie fundamentum. Nam horum inherencia fundatur in substancia aut racione forme aut racione materie aut commixtim ex utrisque. Racione forme ista inherent substancie: sc. qualitas, quandalitas et accio; racione materie quantitas, ubi et passio; racione mixtionis insunt ista: relacio, habitus et posicio. Racione forme inest qualitas, sed ab intrinseco; quelibet enim qualitas determinatur a forma substanciali, quam sequitur, ut sit instrumentum eius ad agendum vel decorandum suum subiectum, et sic qualitas a forma sua substanciali essencialiter conservatur.1) — Quandalitas vero inest racione forme, verum ab extrinseco, quia forma est causa esse et duracionis compositi et materia ultima est incorruptibilis, ideo composito inest periodus racione forme gene- ralis velutb) de potencia materie sine faccione superaddita resultantis. a) Rkp.: sit posterior. — b) Rkp.: vel. 1) Srv. svědectví M. Jana z Vohburgu v procesu vídenském, kde celá tato věta jest uvedena (Klicman, Processus iud. 19) (219)
Strana 220
. „ Ideo quandalitas est accidens racione forme substancie inexistens ab extrinseco mensurante periodo. — Partim vero ab intrinseco et partim ab extrinseco inest accio. Omnis enim accio substancie. vel activitatis provenit radicaliter a forma ut efficiente, cum materia non sit de genere activorum. Et quia ad omnem accionem naturalem re- quiritur passum extrinsecum, in quod ageretur, ideo dicitur, quod accio est accidens partim ab extrinseco proveniens. 252b Quodsi sit inherencia accidentis ad subiectum racione materie ab intrinseco, sic est quantitas. Materia enim est causa, sine qua non est quantitas, quamvis efficiuntur, quantificantur et figurantur corpora secundum apetitus formarum. — Si autem accidens ab ex- trinseco insit substancie racione materie, sic est ubi. Ubi enim secundum Gilbertum Poretanum1) est locatum causatum a locante ex- trinseco. Et inest racione materie, quia per se solum materialia sunt locata, sic quod subducta materia subducitur locus. — Quodsi partim ab intrinseco et partim ab extrinseco sita) inherencia acci- dentis racione materie, sic est passio. Passio/ enim ab agente extrinseco causatur in subiectum materiale racione materie corporee stabilis et expectantis accionem. Nichil enim est naturaliter passi- bile nisi materiale. Quodsi accidens inhereat substancie racione compositi, hoc contingit tripharie variari: aut ab intrinseco aut ab extrinseco aut commixtim. Si ab intrinseco inest substancie racione compositi, sic est relacio. Nam quamvis singule res differentes habeant respectus varios, attamen eo ipso quod aliquid est quantum intrinsece, insunt sibi infinite quodammodo relaciones. Ideo relacio inest substancie racione compositi, verum ab intrinseco. — Quodsi accidens insit sub- stancie ab extrinseco, sic est habitus, modificatus ad possessiones domorum aut pecorum aut rerum exterarum habitarum sive haben- darum. Nam eciam habicio non inest composito ab intrinseco, sed ab extrinseco, cum ab extra adveniat. Ideo habitus vel habicio inest sub- stancie racione compositi ab extrinseco. — Quodsi genus accidentis inhereat substancie racione compositi partim intrinsece et partim ex- trinsece, sic est situs sive posicio. Nam posicio cum sit ordinacio parcium, partim ab extrinseco et partim ab intrinseco provenire co- 1) Gilbert de la Porrée († 1164) učil v Chartres, Paříži a Poitieru a byl od r. 1141 v Poitieru biskupem. Napsal traktát „De sex principiis“ a komen- táře k spisům přičítaným Boëthiovi. Na synodě Remešské odvolal r. 1148 šest bludných článků, hlavně o Trojici. a) Opraveno ve „fit“. (220)
. „ Ideo quandalitas est accidens racione forme substancie inexistens ab extrinseco mensurante periodo. — Partim vero ab intrinseco et partim ab extrinseco inest accio. Omnis enim accio substancie. vel activitatis provenit radicaliter a forma ut efficiente, cum materia non sit de genere activorum. Et quia ad omnem accionem naturalem re- quiritur passum extrinsecum, in quod ageretur, ideo dicitur, quod accio est accidens partim ab extrinseco proveniens. 252b Quodsi sit inherencia accidentis ad subiectum racione materie ab intrinseco, sic est quantitas. Materia enim est causa, sine qua non est quantitas, quamvis efficiuntur, quantificantur et figurantur corpora secundum apetitus formarum. — Si autem accidens ab ex- trinseco insit substancie racione materie, sic est ubi. Ubi enim secundum Gilbertum Poretanum1) est locatum causatum a locante ex- trinseco. Et inest racione materie, quia per se solum materialia sunt locata, sic quod subducta materia subducitur locus. — Quodsi partim ab intrinseco et partim ab extrinseco sita) inherencia acci- dentis racione materie, sic est passio. Passio/ enim ab agente extrinseco causatur in subiectum materiale racione materie corporee stabilis et expectantis accionem. Nichil enim est naturaliter passi- bile nisi materiale. Quodsi accidens inhereat substancie racione compositi, hoc contingit tripharie variari: aut ab intrinseco aut ab extrinseco aut commixtim. Si ab intrinseco inest substancie racione compositi, sic est relacio. Nam quamvis singule res differentes habeant respectus varios, attamen eo ipso quod aliquid est quantum intrinsece, insunt sibi infinite quodammodo relaciones. Ideo relacio inest substancie racione compositi, verum ab intrinseco. — Quodsi accidens insit sub- stancie ab extrinseco, sic est habitus, modificatus ad possessiones domorum aut pecorum aut rerum exterarum habitarum sive haben- darum. Nam eciam habicio non inest composito ab intrinseco, sed ab extrinseco, cum ab extra adveniat. Ideo habitus vel habicio inest sub- stancie racione compositi ab extrinseco. — Quodsi genus accidentis inhereat substancie racione compositi partim intrinsece et partim ex- trinsece, sic est situs sive posicio. Nam posicio cum sit ordinacio parcium, partim ab extrinseco et partim ab intrinseco provenire co- 1) Gilbert de la Porrée († 1164) učil v Chartres, Paříži a Poitieru a byl od r. 1141 v Poitieru biskupem. Napsal traktát „De sex principiis“ a komen- táře k spisům přičítaným Boëthiovi. Na synodě Remešské odvolal r. 1148 šest bludných článků, hlavně o Trojici. a) Opraveno ve „fit“. (220)
Strana 221
gnoscitur, cum non solum formam compositi seu materiam, que sunt intrinseca composita, respiciata), sed eciam ab agente extrinseco talem ordinacionem quodammodo accipiant. Ideo situs sive posicio inheret substancie racione compositi partim ab extrinseco et partim ab intrinseco. Horum autem singulorum 9 numeratorumb) universalium ka- thegorie substancie limitata inherencia quid est nisi eorum pulcer- rima armonia? Conclusio unica: Formas communes et quiddita- tiva universalia necesse est supponere pro mundi sensibilis armonia. Corr. Non dyaletici sed dyabolice heretici sunt, qui dicunt singula universalia tantummodo esse signa. Articulus 2. Pro secundo igitur articulo est considerandum: cum hunc mundum sensibilem constat esse corporeum, quin ymo visibilem atque tangibilem, etatem eius atque duracionem incipere necesse est, etsi non ex tempore, verumtamen cum tempore, cum sensibilia sint, que aliquo sensu commota eidem presto sunt, que eciam facta esse nemo est qui dubitet. Ea vero, que facta sunt, necesse est ex aliqua habere generacione substanciam. Igitur genitorem mundi huius sensibilis tam invenire difficile quam inventum inpossibile digne profari. Nec vertitur ex predictis in dubium, ad cuiusmodi exemplarc) opifex universitatis adverterit, huius mundani operis fundamenta constituens, h. e. utrum ad inmutabile exemplum aspexerit, prope suamd) obtinens proprietatem, an fortasse, quod nec secundum Pla- tonem fas est cogitare, ad factum exemplum atque elaboratum in- spexerit. Nam cum istum mundum sensibilem incorporali pulcri- tudine constat esse exornatum,/ opificem fabricatoremque eius fore optimum [quod] necesse est, nemini est ambiguum. Quamobrem et modo conspicuum est, quod iuxta sincere atque inmutabilis proprie- tatis exemplum sit instituta molicio. 253 Corr. Ex quo liquet deum universorum opificem in consti- tuendo istum mundum sensibilem normam venerabilis exempli h. e. a) Psáno: respiciant. — b) Psáno: singulorum generamorum. c) Nadeps.: exemplum. — d) Psáno: tuam. „Studie a texty.“ (221) 16
gnoscitur, cum non solum formam compositi seu materiam, que sunt intrinseca composita, respiciata), sed eciam ab agente extrinseco talem ordinacionem quodammodo accipiant. Ideo situs sive posicio inheret substancie racione compositi partim ab extrinseco et partim ab intrinseco. Horum autem singulorum 9 numeratorumb) universalium ka- thegorie substancie limitata inherencia quid est nisi eorum pulcer- rima armonia? Conclusio unica: Formas communes et quiddita- tiva universalia necesse est supponere pro mundi sensibilis armonia. Corr. Non dyaletici sed dyabolice heretici sunt, qui dicunt singula universalia tantummodo esse signa. Articulus 2. Pro secundo igitur articulo est considerandum: cum hunc mundum sensibilem constat esse corporeum, quin ymo visibilem atque tangibilem, etatem eius atque duracionem incipere necesse est, etsi non ex tempore, verumtamen cum tempore, cum sensibilia sint, que aliquo sensu commota eidem presto sunt, que eciam facta esse nemo est qui dubitet. Ea vero, que facta sunt, necesse est ex aliqua habere generacione substanciam. Igitur genitorem mundi huius sensibilis tam invenire difficile quam inventum inpossibile digne profari. Nec vertitur ex predictis in dubium, ad cuiusmodi exemplarc) opifex universitatis adverterit, huius mundani operis fundamenta constituens, h. e. utrum ad inmutabile exemplum aspexerit, prope suamd) obtinens proprietatem, an fortasse, quod nec secundum Pla- tonem fas est cogitare, ad factum exemplum atque elaboratum in- spexerit. Nam cum istum mundum sensibilem incorporali pulcri- tudine constat esse exornatum,/ opificem fabricatoremque eius fore optimum [quod] necesse est, nemini est ambiguum. Quamobrem et modo conspicuum est, quod iuxta sincere atque inmutabilis proprie- tatis exemplum sit instituta molicio. 253 Corr. Ex quo liquet deum universorum opificem in consti- tuendo istum mundum sensibilem normam venerabilis exempli h. e. a) Psáno: respiciant. — b) Psáno: singulorum generamorum. c) Nadeps.: exemplum. — d) Psáno: tuam. „Studie a texty.“ (221) 16
Strana 222
mundi architipi fuisse secutum; cum is mundus sensibilis est omnium generatorum speciosissimum, propagatorque suus nedum magnus sed maximus, claret, quod suo nativo operi [quoad] ra- cionem, que semper eadem existit, est accomodatus. Eapropter mundus iste sensibilis ymago est alterius, quantoque essencia ge- neracione est melior, tanto mundus architipus sensibili mundo prestancior. Igitur mundo architipo precellenti principalique nature universorum opifex omnifarie similem mundum istum sensibilem gigni volens, cuncta sue nature conveniencia instituit, ea quoque que vita fruuntur intra conseptum limitemque suum constringens. Patet exhinc, ad cuius animantis similitudinem eum suus constituerit conditor, quoniam nemini speciali exemplo hunc simi- lem instituerit, eum perfecto in genere huica) similem fore fecit. Cuius ista racio perspiciturb): Nam mundus inperfecte rei similis minime perfectus esset, cum vero eum opus dei constet esse nedum perfectum, sed et perfectissimum — patet [quod] quoad similitudi- nem eius, in quo sunt omnia genera et quasi. quidam fontes harum rerum exterarum, suus fabricator eum fecit existere. Nunc vero an mundum unum profiteamur v el plures aut innumerabiles, disserere nequaquam est obmittendum. Verum plane profiteor, quando clare conicitur iuxta venerabile exemplum fuisse formatus, cuius non deest racio — nam illud, quod universa continet intelligibilia, cum alio simulc) esse non po- terit, ne in rebus tam precellentis nature superfluitas consisteret, sicque esset nedum unum atque simplex cuncta continens inicium, quin pocius coniugacio completa — ut igitur exemplari, cuius si- militudinem, licetd) perfunctoriam, mutuatur,e) similis eciam in nu- mero fieret: idcirco néque duo neque innumerabiles mundi, sed unus a deo factus est. Et quia corpulentus, visibilis atque contiguus iste mundus sensibilis merito erat futurus, porro sine igne iuxta dogma plato- nicum nil visibile sentitur nec vero quidquam sine soliditate tan- gitur, nulla quoque sine terra soliditas: hinc est, quod ignem terramque fundament a huius mundani corporis deus iecit, uti Plato asseruit, quod et 1. caput libri Gen. asseritf), cum dicitur: In principio creavit deus celumi) etc. Nec Augustinus dubitat, quin 1) Gen. 1, 1. a) Psáno: hunc. — b) Psáno: prospicitur. — c) Rkp.: secundum. — d) Rkp.: et licet. — é) Rkp.; mutabatur. — f) Rkp.: asserat. (222)
mundi architipi fuisse secutum; cum is mundus sensibilis est omnium generatorum speciosissimum, propagatorque suus nedum magnus sed maximus, claret, quod suo nativo operi [quoad] ra- cionem, que semper eadem existit, est accomodatus. Eapropter mundus iste sensibilis ymago est alterius, quantoque essencia ge- neracione est melior, tanto mundus architipus sensibili mundo prestancior. Igitur mundo architipo precellenti principalique nature universorum opifex omnifarie similem mundum istum sensibilem gigni volens, cuncta sue nature conveniencia instituit, ea quoque que vita fruuntur intra conseptum limitemque suum constringens. Patet exhinc, ad cuius animantis similitudinem eum suus constituerit conditor, quoniam nemini speciali exemplo hunc simi- lem instituerit, eum perfecto in genere huica) similem fore fecit. Cuius ista racio perspiciturb): Nam mundus inperfecte rei similis minime perfectus esset, cum vero eum opus dei constet esse nedum perfectum, sed et perfectissimum — patet [quod] quoad similitudi- nem eius, in quo sunt omnia genera et quasi. quidam fontes harum rerum exterarum, suus fabricator eum fecit existere. Nunc vero an mundum unum profiteamur v el plures aut innumerabiles, disserere nequaquam est obmittendum. Verum plane profiteor, quando clare conicitur iuxta venerabile exemplum fuisse formatus, cuius non deest racio — nam illud, quod universa continet intelligibilia, cum alio simulc) esse non po- terit, ne in rebus tam precellentis nature superfluitas consisteret, sicque esset nedum unum atque simplex cuncta continens inicium, quin pocius coniugacio completa — ut igitur exemplari, cuius si- militudinem, licetd) perfunctoriam, mutuatur,e) similis eciam in nu- mero fieret: idcirco néque duo neque innumerabiles mundi, sed unus a deo factus est. Et quia corpulentus, visibilis atque contiguus iste mundus sensibilis merito erat futurus, porro sine igne iuxta dogma plato- nicum nil visibile sentitur nec vero quidquam sine soliditate tan- gitur, nulla quoque sine terra soliditas: hinc est, quod ignem terramque fundament a huius mundani corporis deus iecit, uti Plato asseruit, quod et 1. caput libri Gen. asseritf), cum dicitur: In principio creavit deus celumi) etc. Nec Augustinus dubitat, quin 1) Gen. 1, 1. a) Psáno: hunc. — b) Psáno: prospicitur. — c) Rkp.: secundum. — d) Rkp.: et licet. — é) Rkp.; mutabatur. — f) Rkp.: asserat. (222)
Strana 223
ger ignis nomen Plato celo tribuit, ut et libro de Trin. dei c. XI, quod incipit ,Mirantur nostri quidem"1). Patet ergo, quod ignis et terra sunt mundani/ corporis pri- 253b meva inicia. Verum quia nulla duo sine admixtione tercii firma indissolubiliterque coherent, cum opus sit nexu medio extrema nectente, ille vero nexus constat esse firmissimus, qui et se ipsum facit unum et ea quea) secum vinciunturb), hoc vero non efficit nisi modus et congrua parcium mensura, que vocatur huius mundi armonia — et eciam quia soliditate opus erat mundano corpori, solida denique nusquam una sed duabus medietatibus nervose vin- ciuntur: ideo mundi opifex inter ignem terramque aëra et aquam instituit, iisdem universalibus vocatis salubri modo libratis. Utque cognacio inter ignem et aëra fieret, hec eadem inter aëra et aquam existeret et rursus que inter aquam et aëra, hec eadem in aque terreque societate consisteret: atque ita ex 4 supradictis ma- teriis preclaram istam materiam visibilem atque contiguam ipse deus super omnia preclarissimus est fabricatus. Utque mundus iste sensibilis inmortalis indissolubilisque fieret adversus omnem casum, excepta voluntate sui conditoris: quatuor igitur prefata corpora per facturam integram et sine ulla deliberacione ad mundi conti- nenciam sunt assumpta, nulla parte potencie aut corporis contenta aut derelicta, utpote hoc corpus egregium ex integris perfectisque fierit conflatum corporibus, habens divine illuminacionis participium. Videbat enim conditor suus naturam corporis adeo esse fragilem aut fluidam, ut inportuna caloris accessione aut frigoris per facile ruine teneretur obnoxium. Hac igitur reputacione suoque prudenti consilio unum perfectum corpus citra senium dissolucionem quoque ex integris perfectisque corporibus composuit, insuper et congruam formam dedit. Corpora quippe anomalia a forise) intra suum ambi- tum regesturus, rotundam globosamque figuram, que a medietate ad omnem extimarum parcium ambitum [equalibus spaciis distaret a qualibet, suus auctor comprestitit, quatenus iste mundus sensibilis in toto sui similis fieret, similitudine sui mun- dum essed) iudicans meliorem, armoniam quoque suam, quam habet intrinsecus, ad extra figura ostendens. Et tanta sint dicta ad questionem. 1) Migne P. L. 42 col. 983 (ale tak nezačíná). a) Rkp.: racione. — b) Rkp.: vincuntur. — c) Rkp.: animali atque foris. d) Rkp.: se. (223) 16*
ger ignis nomen Plato celo tribuit, ut et libro de Trin. dei c. XI, quod incipit ,Mirantur nostri quidem"1). Patet ergo, quod ignis et terra sunt mundani/ corporis pri- 253b meva inicia. Verum quia nulla duo sine admixtione tercii firma indissolubiliterque coherent, cum opus sit nexu medio extrema nectente, ille vero nexus constat esse firmissimus, qui et se ipsum facit unum et ea quea) secum vinciunturb), hoc vero non efficit nisi modus et congrua parcium mensura, que vocatur huius mundi armonia — et eciam quia soliditate opus erat mundano corpori, solida denique nusquam una sed duabus medietatibus nervose vin- ciuntur: ideo mundi opifex inter ignem terramque aëra et aquam instituit, iisdem universalibus vocatis salubri modo libratis. Utque cognacio inter ignem et aëra fieret, hec eadem inter aëra et aquam existeret et rursus que inter aquam et aëra, hec eadem in aque terreque societate consisteret: atque ita ex 4 supradictis ma- teriis preclaram istam materiam visibilem atque contiguam ipse deus super omnia preclarissimus est fabricatus. Utque mundus iste sensibilis inmortalis indissolubilisque fieret adversus omnem casum, excepta voluntate sui conditoris: quatuor igitur prefata corpora per facturam integram et sine ulla deliberacione ad mundi conti- nenciam sunt assumpta, nulla parte potencie aut corporis contenta aut derelicta, utpote hoc corpus egregium ex integris perfectisque fierit conflatum corporibus, habens divine illuminacionis participium. Videbat enim conditor suus naturam corporis adeo esse fragilem aut fluidam, ut inportuna caloris accessione aut frigoris per facile ruine teneretur obnoxium. Hac igitur reputacione suoque prudenti consilio unum perfectum corpus citra senium dissolucionem quoque ex integris perfectisque corporibus composuit, insuper et congruam formam dedit. Corpora quippe anomalia a forise) intra suum ambi- tum regesturus, rotundam globosamque figuram, que a medietate ad omnem extimarum parcium ambitum [equalibus spaciis distaret a qualibet, suus auctor comprestitit, quatenus iste mundus sensibilis in toto sui similis fieret, similitudine sui mun- dum essed) iudicans meliorem, armoniam quoque suam, quam habet intrinsecus, ad extra figura ostendens. Et tanta sint dicta ad questionem. 1) Migne P. L. 42 col. 983 (ale tak nezačíná). a) Rkp.: racione. — b) Rkp.: vincuntur. — c) Rkp.: animali atque foris. d) Rkp.: se. (223) 16*
Strana 224
Expliciunt dicta reverendi Mgri Jeronimi de Praga anno domini MCCCCIX in quolibet reverendi Mgri Mathye de Knyn enunciata, venerabili in Christo patre dominoque episcopo de Francia presente cetuque magistrorum venera- bilium assistente omnibusque studentibus eiusdem universi- tatis audientibus studiose. 2. [Mgri Blasii Lupi Positio contra quaestionem Mgri Hieronymi de Praga] (Z rkp. univ. praž. VIII E 5). 180a Deinde procedam sic: Probando universalia realia preter ani- mam racionibus apparentibus, postea ponam aliqua notabilia previa posicioni mee, contraria posicioni Mgri Jeronimi, ex hiis tres conclu- siones breves inferam, ultimate solvam raciones suas, et meas. Et sic erit finis. Primo arguitur sic: Id est preter opus anime nostre, ad cuius perpetuitatem ordinatur virtus generativa et de cuius perpetuitate deus habet solicitudinem; sed species est huiusmodi — igitur etc. Maior est Aristotelis 2. De anima cap. 1. [ubi] dicit consequenter, quod solicitudo divina [quia] non potuit idem permanere secundum individuum, miserta est ei in dando ei virtutem, per quam perma- neret in specie, sc. virtutem generativam. Secundo arguitur sic: Species sunt perpetue et individua non; sed non perpetue per esse, quod habent ab anima, quia illud esse incipit et desinit, ex quo nos incipimus et desinimus intelligere. Item sic: Aliquid extra animam dividitur in racionale et ir- racionale; quia si solus conceptus anime sic divideretur, non esset divisio per se, quia esset divisio accidentis in substancias, sed nullum singulare dividitur in racionale et irracionale — ergo oportet aliquod universale esse extra animam. Item: Universalia sc. genera et species non sunt conceptus in anima, ideo sequitur, quod sunt res preter animam. Et arguo primo sic: Si nichil est universale nisi conceptus in anima, tunc genus generalissimum de genere substancie erit conceptus in anima; sed conceptus anime est de genere qualitatis et sic habet genus (224)
Expliciunt dicta reverendi Mgri Jeronimi de Praga anno domini MCCCCIX in quolibet reverendi Mgri Mathye de Knyn enunciata, venerabili in Christo patre dominoque episcopo de Francia presente cetuque magistrorum venera- bilium assistente omnibusque studentibus eiusdem universi- tatis audientibus studiose. 2. [Mgri Blasii Lupi Positio contra quaestionem Mgri Hieronymi de Praga] (Z rkp. univ. praž. VIII E 5). 180a Deinde procedam sic: Probando universalia realia preter ani- mam racionibus apparentibus, postea ponam aliqua notabilia previa posicioni mee, contraria posicioni Mgri Jeronimi, ex hiis tres conclu- siones breves inferam, ultimate solvam raciones suas, et meas. Et sic erit finis. Primo arguitur sic: Id est preter opus anime nostre, ad cuius perpetuitatem ordinatur virtus generativa et de cuius perpetuitate deus habet solicitudinem; sed species est huiusmodi — igitur etc. Maior est Aristotelis 2. De anima cap. 1. [ubi] dicit consequenter, quod solicitudo divina [quia] non potuit idem permanere secundum individuum, miserta est ei in dando ei virtutem, per quam perma- neret in specie, sc. virtutem generativam. Secundo arguitur sic: Species sunt perpetue et individua non; sed non perpetue per esse, quod habent ab anima, quia illud esse incipit et desinit, ex quo nos incipimus et desinimus intelligere. Item sic: Aliquid extra animam dividitur in racionale et ir- racionale; quia si solus conceptus anime sic divideretur, non esset divisio per se, quia esset divisio accidentis in substancias, sed nullum singulare dividitur in racionale et irracionale — ergo oportet aliquod universale esse extra animam. Item: Universalia sc. genera et species non sunt conceptus in anima, ideo sequitur, quod sunt res preter animam. Et arguo primo sic: Si nichil est universale nisi conceptus in anima, tunc genus generalissimum de genere substancie erit conceptus in anima; sed conceptus anime est de genere qualitatis et sic habet genus (224)
Strana 225
— supra se et per consequens non erit genus generalissimum. Si autem dicitur: ,Genus inportat rem et conceptum, de conceptu bene conceditur, quod habet genus supra se, sed de re non conceditur — contra: res circumscriptea) conceptibus non sunt nisi res sin- gulares, sed singularia habent supra se genus et species — ergo quocunque modo sive pro re sive pro intencione genus gene- ralissimum habet genus supra se. Item arguitur sic: Nisi species, ut distinguitur ab individuis, esset preter animam, sequeretur quod non esset universale ad indi- viduum, quod est falsum, quia tunc non predicaretur de ipsis essencialiter et in quid. Sed consequencia probatur sic: quia spe- cies, prout differt ab individuis, est aliqualiter ab anima et individua sunt preter animam; modo esse ab anima et esse in re non est essenciale ad esse simpliciter preter animam — igitur. Item: Primum obiectum intellectus non est ab anima, sed preter animam, aliter non moveret intellectum ad eius primam in- telleccionem; sed universale est primum obiectum intellectus et non individuum. Probatur auctoritate Aristotelis 1. Phys., universale enim secundum racionem notum est, singulare vero secundum sensum. Racio quidem universalis, sensus autem particularis. Et dicit Commentator super hoc, quod apprehensibile ab intellectu est universale, apprehensibile a sensu est singulare. Et est 3. De anima super illa particula ,Quoniam autem aliud est in agendo‘./ Notabile primum. Universale, vel genus vel species et huiusmodi, sunt nomina secundarum intencionum et certum est, quod denominant res diversorum generum. Dicimus enim, quod homo est species et albedo est species; similiter: homo est uni- versale, albedo est quiditas; sic eciam de individuo: Sor est indi- viduum et hec albedo et hec quantitas. Ex quo satis patet, quod universale potest sumi dupliciter: uno modo pro forma denominante, alio modo capitur pro subiecto vel obiecto denominato, cuiusmodi sunt homo vel albedo. Sic eciam de individuo potest dici, quod dupliciter capitur: uno modo pro forma denominante, qua aliquid denominatur esse individuum, alio modo pro subiecto vel obiecto denominato, cuiusmodi sunt Sor, Plato, hec albedo, hec quantitas. Secundo noto, quod per supposicionem simplicem non intelligo aliud nisi ubi terminus communis supponit pro re ut non contracta sive pro re pluribus communicabili, ut in talibus 180b .v v a) Rkp.: circumspecte. (225)
— supra se et per consequens non erit genus generalissimum. Si autem dicitur: ,Genus inportat rem et conceptum, de conceptu bene conceditur, quod habet genus supra se, sed de re non conceditur — contra: res circumscriptea) conceptibus non sunt nisi res sin- gulares, sed singularia habent supra se genus et species — ergo quocunque modo sive pro re sive pro intencione genus gene- ralissimum habet genus supra se. Item arguitur sic: Nisi species, ut distinguitur ab individuis, esset preter animam, sequeretur quod non esset universale ad indi- viduum, quod est falsum, quia tunc non predicaretur de ipsis essencialiter et in quid. Sed consequencia probatur sic: quia spe- cies, prout differt ab individuis, est aliqualiter ab anima et individua sunt preter animam; modo esse ab anima et esse in re non est essenciale ad esse simpliciter preter animam — igitur. Item: Primum obiectum intellectus non est ab anima, sed preter animam, aliter non moveret intellectum ad eius primam in- telleccionem; sed universale est primum obiectum intellectus et non individuum. Probatur auctoritate Aristotelis 1. Phys., universale enim secundum racionem notum est, singulare vero secundum sensum. Racio quidem universalis, sensus autem particularis. Et dicit Commentator super hoc, quod apprehensibile ab intellectu est universale, apprehensibile a sensu est singulare. Et est 3. De anima super illa particula ,Quoniam autem aliud est in agendo‘./ Notabile primum. Universale, vel genus vel species et huiusmodi, sunt nomina secundarum intencionum et certum est, quod denominant res diversorum generum. Dicimus enim, quod homo est species et albedo est species; similiter: homo est uni- versale, albedo est quiditas; sic eciam de individuo: Sor est indi- viduum et hec albedo et hec quantitas. Ex quo satis patet, quod universale potest sumi dupliciter: uno modo pro forma denominante, alio modo capitur pro subiecto vel obiecto denominato, cuiusmodi sunt homo vel albedo. Sic eciam de individuo potest dici, quod dupliciter capitur: uno modo pro forma denominante, qua aliquid denominatur esse individuum, alio modo pro subiecto vel obiecto denominato, cuiusmodi sunt Sor, Plato, hec albedo, hec quantitas. Secundo noto, quod per supposicionem simplicem non intelligo aliud nisi ubi terminus communis supponit pro re ut non contracta sive pro re pluribus communicabili, ut in talibus 180b .v v a) Rkp.: circumspecte. (225)
Strana 226
proposicionibus: Homo est species risibilis, animal est primo sen- sibile. Supposicio personalis est, quando terminus supponit pro re singulari ab illo distincta, que res est singularis ut repre- sentatur per illum terminum, sicut in talibus: Homo currit, homo disputat. Supposicio materialis, quando terminus, qui est extremum alicuius proposicionis, stat pro se ipso, ita quod pro nullo alio, ut in tali proposicione: Homo est dissilabum, et sic in omni proposicione affirmativa, si subiectum supponit materialiter, predicatum supponit personaliter. Hec sunt notata, ut clarius intelligantur conclusiones et so- luciones. Concl. 1. Universale pro forma denominante non est preter animam. Probatur sic: Intenciones secunde non sunt preter animam, sed universale pro forma [denominante] est intencio secunda — igitur etc. Maior communiter conceditur, minor satis patet, quia communiter dicitur, quod genus et species sunt intenciones secunde et hoc non conceditur esse verum de universali proa) subiecto denominato, quia homo vel animal non dicimus esse intenciones secundas — ergo hoc oportet concedi de universali pro forma vel saltem pro aggregato ex subiecto etb) forma racione forme — igitur etc. Secundo sic arguitur: quia illud non est preter animam, quod secundum eandem racionem convenit tam subiecto quam acciden- tibus omnium predicamentorum et tam entibus anime quam entibus preter animam; universale pro forma est huiusmodi — igitur etc. Maior est satis clara, quia res extra animam, licet fundari possit in re vel super rem extra animam, tamen nunquam in re vel super rem anime fundatur, sed res anime non solum fundari potest super re extra, sed eciam super rem anime propter reflexionem anime super se et super suam operacionem. Minor tamen nota est, quia sice) hominem vel animal vel lapidem dicimus universalia esse, ex eo quia quodlibet eorum de pluribus predicatur. S1 Secunda concl. Universale pro subiecto, prout distinguitur contra individuum pro subiecto, v. gr. homo prout distinguitur contra Sortem et Platonem, non est preter animam. Probatur sic : Universale pro forma est intencio secunda, sed huiusmodi non est nis: in subiecto, quod denominat, quia supponeret intencionem primau et non rem precise — igitur etc. a) Rkp.: pro universali de .. — b) Rkp.: vel. — c) Rkp.: sicut. (226)
proposicionibus: Homo est species risibilis, animal est primo sen- sibile. Supposicio personalis est, quando terminus supponit pro re singulari ab illo distincta, que res est singularis ut repre- sentatur per illum terminum, sicut in talibus: Homo currit, homo disputat. Supposicio materialis, quando terminus, qui est extremum alicuius proposicionis, stat pro se ipso, ita quod pro nullo alio, ut in tali proposicione: Homo est dissilabum, et sic in omni proposicione affirmativa, si subiectum supponit materialiter, predicatum supponit personaliter. Hec sunt notata, ut clarius intelligantur conclusiones et so- luciones. Concl. 1. Universale pro forma denominante non est preter animam. Probatur sic: Intenciones secunde non sunt preter animam, sed universale pro forma [denominante] est intencio secunda — igitur etc. Maior communiter conceditur, minor satis patet, quia communiter dicitur, quod genus et species sunt intenciones secunde et hoc non conceditur esse verum de universali proa) subiecto denominato, quia homo vel animal non dicimus esse intenciones secundas — ergo hoc oportet concedi de universali pro forma vel saltem pro aggregato ex subiecto etb) forma racione forme — igitur etc. Secundo sic arguitur: quia illud non est preter animam, quod secundum eandem racionem convenit tam subiecto quam acciden- tibus omnium predicamentorum et tam entibus anime quam entibus preter animam; universale pro forma est huiusmodi — igitur etc. Maior est satis clara, quia res extra animam, licet fundari possit in re vel super rem extra animam, tamen nunquam in re vel super rem anime fundatur, sed res anime non solum fundari potest super re extra, sed eciam super rem anime propter reflexionem anime super se et super suam operacionem. Minor tamen nota est, quia sice) hominem vel animal vel lapidem dicimus universalia esse, ex eo quia quodlibet eorum de pluribus predicatur. S1 Secunda concl. Universale pro subiecto, prout distinguitur contra individuum pro subiecto, v. gr. homo prout distinguitur contra Sortem et Platonem, non est preter animam. Probatur sic : Universale pro forma est intencio secunda, sed huiusmodi non est nis: in subiecto, quod denominat, quia supponeret intencionem primau et non rem precise — igitur etc. a) Rkp.: pro universali de .. — b) Rkp.: vel. — c) Rkp.: sicut. (226)
Strana 227
Secundo arguitur sic: Pono quod non sint homines nisi Sor et Plato, tunc homo pro omni eius realitate affirmatur de Sortea) et Platone preveniente anime operacionem; sed homo non affir- matur de Sorte et Platone, prout distinguitur ab eis, sed magis negatur; modo negacio est propter distinccionem terminorum, affirmacio propter indistinccionem — igitur homo, prout distinguitur a Sorte et Platone, non est sine operacione anime. Tercia concl. Universale pro subiecto est preter animam quantum ad aliquid sui, quia universale pro su- biecto vel obiecto est illud, super quo fundatur intencio universali- tatis, sed ipsa ultimate fundatur super re extra animam, aliter vi- detur quod esset ficta. Secundo arguitur sic: Universale pro subiecto, ut homo, verificatur essencialiter in quid de individuis realibus, sc. de Sorte et Platone, quod non esset, si nullam rem preter animam importaret. Tercio arguitur sic: Nullum esset universale de genere substancie, quia omne, quod est precise ab-anima, est accidens, et sic perirent genera et species de genere substancie. Restat solvere raciones Mgri Jeronimi, si dici raciones merentur, quia in nullo modo alicuius figure, nec prima nec secunda nec tercia etc. Clare patent cuilibet intelligenti. Quoad primam, male allegatur vener. Sene ca pro posi- cione ydearum, quia Seneca innuit 4 causas rerum, quibus dicit quod Plato addit quintam in ep. 65, ubi recitat in hiis verbis: „Hiis Plato adicit exemplar, quod ydeam vocat.“ Et subdit paucis interpositis: „Et posuit Plato [quod] hec exemplaria rerum omnium deus intra se habet, quas Plato ydeas appellat inmortales, inmuta- biles et infatigabiles.“ Ecce Seneca allegat Platonem et supposita veritate illorum dictorum non tamen sequitur diversitatem ydearum esse in deo, ymmo una simplicissima sua essencia omnia modis omnibus intelligit. Et est expresse contra Philosophum et Commen- tatorem eius 12. Methaph. et hoc com. 39. ponere diversitatem seu multiplicitatem in deo. Ad secundam, ubi allegat illum vetustum philosophum Hebreorum, in qua auctoritate miscet falsa veris, ex qua falsitate infert indebite universalia realia. Patet clare intuenti eam; [nam] non sequitur ,temporalia sunt subducta eternalibus, igitur sunt uni- versalia', vel ponat auctoritatem in modo alicuius figure et sequetur responsio clarissima. 181b a) Rkp. stále: Sor. (127)
Secundo arguitur sic: Pono quod non sint homines nisi Sor et Plato, tunc homo pro omni eius realitate affirmatur de Sortea) et Platone preveniente anime operacionem; sed homo non affir- matur de Sorte et Platone, prout distinguitur ab eis, sed magis negatur; modo negacio est propter distinccionem terminorum, affirmacio propter indistinccionem — igitur homo, prout distinguitur a Sorte et Platone, non est sine operacione anime. Tercia concl. Universale pro subiecto est preter animam quantum ad aliquid sui, quia universale pro su- biecto vel obiecto est illud, super quo fundatur intencio universali- tatis, sed ipsa ultimate fundatur super re extra animam, aliter vi- detur quod esset ficta. Secundo arguitur sic: Universale pro subiecto, ut homo, verificatur essencialiter in quid de individuis realibus, sc. de Sorte et Platone, quod non esset, si nullam rem preter animam importaret. Tercio arguitur sic: Nullum esset universale de genere substancie, quia omne, quod est precise ab-anima, est accidens, et sic perirent genera et species de genere substancie. Restat solvere raciones Mgri Jeronimi, si dici raciones merentur, quia in nullo modo alicuius figure, nec prima nec secunda nec tercia etc. Clare patent cuilibet intelligenti. Quoad primam, male allegatur vener. Sene ca pro posi- cione ydearum, quia Seneca innuit 4 causas rerum, quibus dicit quod Plato addit quintam in ep. 65, ubi recitat in hiis verbis: „Hiis Plato adicit exemplar, quod ydeam vocat.“ Et subdit paucis interpositis: „Et posuit Plato [quod] hec exemplaria rerum omnium deus intra se habet, quas Plato ydeas appellat inmortales, inmuta- biles et infatigabiles.“ Ecce Seneca allegat Platonem et supposita veritate illorum dictorum non tamen sequitur diversitatem ydearum esse in deo, ymmo una simplicissima sua essencia omnia modis omnibus intelligit. Et est expresse contra Philosophum et Commen- tatorem eius 12. Methaph. et hoc com. 39. ponere diversitatem seu multiplicitatem in deo. Ad secundam, ubi allegat illum vetustum philosophum Hebreorum, in qua auctoritate miscet falsa veris, ex qua falsitate infert indebite universalia realia. Patet clare intuenti eam; [nam] non sequitur ,temporalia sunt subducta eternalibus, igitur sunt uni- versalia', vel ponat auctoritatem in modo alicuius figure et sequetur responsio clarissima. 181b a) Rkp. stále: Sor. (127)
Strana 228
Ad terciam auctoritatem libri Confessionum Augustini, in qua dicit, quomodo de hiis rebus ita alloquitur deum: „Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium rerum inmu- tabilium manent origines“ etc., non vidi Augustinum sic loquentem nec loquitur de universalibus in libro Confessionum suarum, et si esset hec auctoritas Augustini, non sequitur ex ea, quod univer- salia essent ponenda in mente divina. Ad quartam Boecii auctoritatem in lib. 3. metro 9, quod incipit sic ,O qui perpetua', in libro meo ita continetur: Aliquando Boecius loquitur modo platonico de superioribus, sed reducitur ad mentem Aristotelis et exponitur modus suus loquendi ad intencionem Aristotelis et supposito modo suo loquendi non est ponenda multi- plicitas ydearum in deo. Ad quintam auctoritatem celestis methaphisici,Quod factum est, in ipso vita erat', acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei facte esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitale est in verbo, que vita non habet mortem contrariam, igitur univer- salia realia ponenda sunt in mente divina: consequens non sequi- tur, ex quo unica est forma exemplaris iuxta intencionem s. Thome de Aquino super 36. dist. libri I. Sent., [ibi] clarissime videbis, quid senciat de universalibus realibus. Et salva sui reverencia non considerans differenciam inter universale methaphisicum et universale pure loycum male allegat Anshelmum libro suo De incarnacione verbi. Verum est enim, quod non sunt dyaletici sed dyabolice heretici, qui nonnisi flatum vocis putant universalés esse substancias et qui colorem non aliud queunt intelligere quam corpus nec sapienciam hominis aliud quam animam. Non sic est de Aristotele, Commentatore, Scoto, Themistio, Alberto Magno et aliis famosissimis quam plurimis. Deinde ad raciones per me adductas. Premissis pre- cedentibus notabilibus et hiis, quod est de intencione Commenta- toris. 12. Methaph. com. 36, rem perpetuari in specie et genere dupliciter potest intelligi: uno modo quod res preter suum esse, quod [habent] in agentibus, habeant aliquod esse actuale perpe- tuum — est simpliciter falsum; alio modo illud esse specificum, quod res habent in agente, esta) tempore perpetuo reductum in aliqua materia ad actum — et hoc est verum. Hec perpetuitas salvatur per successivam generacionem individuorum et est illa a) Rkp.: et. (228)
Ad terciam auctoritatem libri Confessionum Augustini, in qua dicit, quomodo de hiis rebus ita alloquitur deum: „Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium rerum inmu- tabilium manent origines“ etc., non vidi Augustinum sic loquentem nec loquitur de universalibus in libro Confessionum suarum, et si esset hec auctoritas Augustini, non sequitur ex ea, quod univer- salia essent ponenda in mente divina. Ad quartam Boecii auctoritatem in lib. 3. metro 9, quod incipit sic ,O qui perpetua', in libro meo ita continetur: Aliquando Boecius loquitur modo platonico de superioribus, sed reducitur ad mentem Aristotelis et exponitur modus suus loquendi ad intencionem Aristotelis et supposito modo suo loquendi non est ponenda multi- plicitas ydearum in deo. Ad quintam auctoritatem celestis methaphisici,Quod factum est, in ipso vita erat', acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei facte esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitale est in verbo, que vita non habet mortem contrariam, igitur univer- salia realia ponenda sunt in mente divina: consequens non sequi- tur, ex quo unica est forma exemplaris iuxta intencionem s. Thome de Aquino super 36. dist. libri I. Sent., [ibi] clarissime videbis, quid senciat de universalibus realibus. Et salva sui reverencia non considerans differenciam inter universale methaphisicum et universale pure loycum male allegat Anshelmum libro suo De incarnacione verbi. Verum est enim, quod non sunt dyaletici sed dyabolice heretici, qui nonnisi flatum vocis putant universalés esse substancias et qui colorem non aliud queunt intelligere quam corpus nec sapienciam hominis aliud quam animam. Non sic est de Aristotele, Commentatore, Scoto, Themistio, Alberto Magno et aliis famosissimis quam plurimis. Deinde ad raciones per me adductas. Premissis pre- cedentibus notabilibus et hiis, quod est de intencione Commenta- toris. 12. Methaph. com. 36, rem perpetuari in specie et genere dupliciter potest intelligi: uno modo quod res preter suum esse, quod [habent] in agentibus, habeant aliquod esse actuale perpe- tuum — est simpliciter falsum; alio modo illud esse specificum, quod res habent in agente, esta) tempore perpetuo reductum in aliqua materia ad actum — et hoc est verum. Hec perpetuitas salvatur per successivam generacionem individuorum et est illa a) Rkp.: et. (228)
Strana 229
perpetuitas, propter quam omne agens agit et propter quam virtus generativa indita est animalibus sive speciebus animalium et plan- tarum. Et patet per hoc solucio prime racionis et secunde. 182 a Ad hec aliter potest dici: Possumus enim rem dicere secun- dum speciem perpetuam sc. in respectu ad animam nostram, non quia res habeat esse aliquod perpetuum nec eciam quod conceptus aliquis sit perpetuus, sed quia propter successivam generacionem individuorum invenitur semper preter animam aliqua res, potens movere intellectum ad conceptum specificum indifferentem omnibus individuis. eiusdem speciei. Ad terciam, cum arguitur: „Aliquid extra animam divi- ditur in racionale et irracionale“, negatur hoc assumptum. Cum subiungit: „quia si solus conceptus anime sic divideretur etc., nullus conceptus dividitur in racionale“, cuilibet est notum habita noticia terminorum assumptorum. Ad quartam dicitur negando assumptum; capiendo uni- versale pro forma denominante, talia universalia non sunt preter animam. Ad quintam dicitur, quod universalia de quanto preter ani- mam non sunt separata ab individuis, sed omnino coniuncta sed si sunt separata ab ipsis, sunt ab anima; et sic homo est superius essenciale ad Sortem et Platonem racione conceptuum et essencia- litas racione idemptitatum rerum. Ad sextam: "Ex quo res prius intelligitur universaliter quam — singulariter, ideo universale est primum obiectum intellectus“ ex illo non sequitur, quod ergo universalia sint ponenda realia. Alii dicunt sic, quod nec universale ut est distinctum ab individuis nec individuum ut est distinctum ab universali est verum obiectum intellectus, sed ipsa quiditas singulariter existens, que est indifferens ut intelligatur universaliter vel singulariter. 3. Mgri Hieronymi de Praga Positio de universalibus. (Z rkp. univ. pražské X E 24 col. z víd. dv. 4483) Utrum sint forme universales, que neque formate sunt 178 nec eciam formabiles. (229)
perpetuitas, propter quam omne agens agit et propter quam virtus generativa indita est animalibus sive speciebus animalium et plan- tarum. Et patet per hoc solucio prime racionis et secunde. 182 a Ad hec aliter potest dici: Possumus enim rem dicere secun- dum speciem perpetuam sc. in respectu ad animam nostram, non quia res habeat esse aliquod perpetuum nec eciam quod conceptus aliquis sit perpetuus, sed quia propter successivam generacionem individuorum invenitur semper preter animam aliqua res, potens movere intellectum ad conceptum specificum indifferentem omnibus individuis. eiusdem speciei. Ad terciam, cum arguitur: „Aliquid extra animam divi- ditur in racionale et irracionale“, negatur hoc assumptum. Cum subiungit: „quia si solus conceptus anime sic divideretur etc., nullus conceptus dividitur in racionale“, cuilibet est notum habita noticia terminorum assumptorum. Ad quartam dicitur negando assumptum; capiendo uni- versale pro forma denominante, talia universalia non sunt preter animam. Ad quintam dicitur, quod universalia de quanto preter ani- mam non sunt separata ab individuis, sed omnino coniuncta sed si sunt separata ab ipsis, sunt ab anima; et sic homo est superius essenciale ad Sortem et Platonem racione conceptuum et essencia- litas racione idemptitatum rerum. Ad sextam: "Ex quo res prius intelligitur universaliter quam — singulariter, ideo universale est primum obiectum intellectus“ ex illo non sequitur, quod ergo universalia sint ponenda realia. Alii dicunt sic, quod nec universale ut est distinctum ab individuis nec individuum ut est distinctum ab universali est verum obiectum intellectus, sed ipsa quiditas singulariter existens, que est indifferens ut intelligatur universaliter vel singulariter. 3. Mgri Hieronymi de Praga Positio de universalibus. (Z rkp. univ. pražské X E 24 col. z víd. dv. 4483) Utrum sint forme universales, que neque formate sunt 178 nec eciam formabiles. (229)
Strana 230
178b Utruma) sub ente analogo aliqua universalia sunt po- nenda extra signa humanitus adinventa et raciones ad intra. Sed dimissis racionibus pro et contra utriusque questionis hoc pro prima questione pro eiusque materia notandum est, quod prima et suprema universália sunt raciones eterne atque exemplares, fundate in deo sine alterius indigencia, quas quidem exemplares raciones vocat dominus Robertus Lyncon.b) rerum exterarum concreatrices. Que quidem universalia diversi diversis appellarunt nominibus. Plato enim ille nobilis philosophus multis nominibus communibus ea vocitavit;) nam nunc dicit ea rerum existencium consanguineas, nunc exempla veritatis, nunc germanas similitudines, nunc causas legittimas et nunc eorum convolucrum mundum intelligibilem appellat. Verum ultra hec no- mina cum aliis communia uno nomine, quod sibi soli ascribitur, ydeas hec nuncupavit. Nemo enim ante eum hoc nomen hiis rebus posuerat, ut loquitur magnus Augustinus. Quidam autem easdem res numeros vocant, alii modos, nonnulli autem figuras, quidam vero Greci istas res paradigmata vocant — patebunt hec et alia, cum auctoritates pro hiis rebus adducentur. Sunt denique forme universales eterne non fundate in suis singularibus, sed earum esse existere longe antecedunt, veluti esse eternum existere temporale. Hec quippe in se omnes creatos ef- fectus includunt. Hec Plato fideliter docuit constanterque tenuit et sui sequaces. Ymmo postremid) sapientes quam plurimi arbitrantur n'eminem esse scientem, qui hec universalia ignorat, quia iuxta Aristotelem in prologo Physicorum tunc enim unumquodque scire arbitramur, cum causas primas et prima principia cognoscimus et usque ad elementa. Cum igitur prefate forme universales sint cause atque prima principia nedum omnium creatorum sed eciam creabilium, quomodo queso poterit quis quidquam scire istis igno- ratis? Quin ymmo non est possibile fore quemquam sapientem, nisi hiis formis preintellectis. Asserit hoc magnus Augustinus libro LXXXIII questionum ita scribens:1) Ydeas Plato primus appel- lasse perhibetur, non tamen si hoc nomen, antequam ipse institueret, non erat, ideo vel res ipse non erant, quas ydeas vocat vel a nullo intellecte erant, sed alio fortasse atque alio nomine ab aliis atque 1) Migne P. L. 40 col. 29. Srv. Stanislav ze Znojma De univ. (Dziewicki, Wicl. Miscel. phil. II, 4 n.) a) B in marg.: 2° queritur. — b) B: episcopus Lyncoln. (t. j. Grossetest). d) B: Postremo. c) B: vocavit. — (230)
178b Utruma) sub ente analogo aliqua universalia sunt po- nenda extra signa humanitus adinventa et raciones ad intra. Sed dimissis racionibus pro et contra utriusque questionis hoc pro prima questione pro eiusque materia notandum est, quod prima et suprema universália sunt raciones eterne atque exemplares, fundate in deo sine alterius indigencia, quas quidem exemplares raciones vocat dominus Robertus Lyncon.b) rerum exterarum concreatrices. Que quidem universalia diversi diversis appellarunt nominibus. Plato enim ille nobilis philosophus multis nominibus communibus ea vocitavit;) nam nunc dicit ea rerum existencium consanguineas, nunc exempla veritatis, nunc germanas similitudines, nunc causas legittimas et nunc eorum convolucrum mundum intelligibilem appellat. Verum ultra hec no- mina cum aliis communia uno nomine, quod sibi soli ascribitur, ydeas hec nuncupavit. Nemo enim ante eum hoc nomen hiis rebus posuerat, ut loquitur magnus Augustinus. Quidam autem easdem res numeros vocant, alii modos, nonnulli autem figuras, quidam vero Greci istas res paradigmata vocant — patebunt hec et alia, cum auctoritates pro hiis rebus adducentur. Sunt denique forme universales eterne non fundate in suis singularibus, sed earum esse existere longe antecedunt, veluti esse eternum existere temporale. Hec quippe in se omnes creatos ef- fectus includunt. Hec Plato fideliter docuit constanterque tenuit et sui sequaces. Ymmo postremid) sapientes quam plurimi arbitrantur n'eminem esse scientem, qui hec universalia ignorat, quia iuxta Aristotelem in prologo Physicorum tunc enim unumquodque scire arbitramur, cum causas primas et prima principia cognoscimus et usque ad elementa. Cum igitur prefate forme universales sint cause atque prima principia nedum omnium creatorum sed eciam creabilium, quomodo queso poterit quis quidquam scire istis igno- ratis? Quin ymmo non est possibile fore quemquam sapientem, nisi hiis formis preintellectis. Asserit hoc magnus Augustinus libro LXXXIII questionum ita scribens:1) Ydeas Plato primus appel- lasse perhibetur, non tamen si hoc nomen, antequam ipse institueret, non erat, ideo vel res ipse non erant, quas ydeas vocat vel a nullo intellecte erant, sed alio fortasse atque alio nomine ab aliis atque 1) Migne P. L. 40 col. 29. Srv. Stanislav ze Znojma De univ. (Dziewicki, Wicl. Miscel. phil. II, 4 n.) a) B in marg.: 2° queritur. — b) B: episcopus Lyncoln. (t. j. Grossetest). d) B: Postremo. c) B: vocavit. — (230)
Strana 231
aliis nuncupate sunt. Licet enim cuique rei cognite, que nomen non habet usitatum, nomen quodlibet imponere. Nam non est verisimile sapien- tes aut nullos ante Platonem fuisse aut istas, quas Plato ydeas vocat, quecunque res sint, non intellexisse. Et sequitur notabile ver- bum: Si quidem tanta in eis vis constituitur, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit. Hec ibidem Aug. Ex quo patet, quam necessaria est philosopho ha- rum rerum cognicio, cui sapiencia amica est, cum philosophus grece latine amator/ sapiencie dictus est. Sed fortasse quidam intra se aiunt: non in scolis artistarum me istam materiam debere disserere, cum facultas superior hanc sibi attraxit. Responsum accipiant, quod facultas superior non sic cepit istam ab artibus materiam, ut et facultatem loquendi de pre- dicta materia ab artistis reciperet: sicut nec hanc sibi sic attraxit, ut a nobis totaliter retraheret, cum quemvis verum artistam, qui in rebus non in verbis gloriatur, decet ista precipua materia et presertim cum reali et subtili methaphisico conveniat, et insuper cum sciencie communes sunt a natura omnibus eis uti volentibus et obhinc sunt de numero bonorum honorabilium, quisquis ergo scienciam appropriare sive artare voluerit, ipse ei iniuriam facit, eam extra suum locum naturalem reponendo, qui est numerus bonorum communium. Ex hiis patet, quam pertinens sit tractatus preassumpte materie, quam quidem primo decet auctoritatibus firmare et deinde racionibus, verum tanto auctoritatibus forcius firmabitur, quanto ille a sanccioribus libris assumentur, cum auctoritatem firmet vite sanctitas, sicuti necessitatem racionis vivacitas. Et ne qui me cre- dant nova pro veteribus cudere confictaque sub auctoritatibus proferre, mox quid de hiis universalibus formis gloriosi viri quam plurimi anterioris etatis persenserint, scriptis eorundem virorum illustrium fideli narracione narrabo. Primo namque Augustinus magnus in libro preallegato de hiis rebus ita scribit:1) Sunt namque ydee principales quedam forme vel raciones rerum stabiles atque incommutabiles, que ipse formate non sunt ac per hoc eterne semper eodem sese habentes modo, que divina intelligencia continentur. Et cum ipse neque oriantur neque intereant, secundum eas tamen formari dicitur omne, quod oriri et interire potest. Omne autem, quod oritur et interit, mutabile est. Et sequitur: Anima vero negatur ea posse intueri nisi oculo intelligibili 179a 1) Migne P. L. 40 col. 30. (231)
aliis nuncupate sunt. Licet enim cuique rei cognite, que nomen non habet usitatum, nomen quodlibet imponere. Nam non est verisimile sapien- tes aut nullos ante Platonem fuisse aut istas, quas Plato ydeas vocat, quecunque res sint, non intellexisse. Et sequitur notabile ver- bum: Si quidem tanta in eis vis constituitur, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit. Hec ibidem Aug. Ex quo patet, quam necessaria est philosopho ha- rum rerum cognicio, cui sapiencia amica est, cum philosophus grece latine amator/ sapiencie dictus est. Sed fortasse quidam intra se aiunt: non in scolis artistarum me istam materiam debere disserere, cum facultas superior hanc sibi attraxit. Responsum accipiant, quod facultas superior non sic cepit istam ab artibus materiam, ut et facultatem loquendi de pre- dicta materia ab artistis reciperet: sicut nec hanc sibi sic attraxit, ut a nobis totaliter retraheret, cum quemvis verum artistam, qui in rebus non in verbis gloriatur, decet ista precipua materia et presertim cum reali et subtili methaphisico conveniat, et insuper cum sciencie communes sunt a natura omnibus eis uti volentibus et obhinc sunt de numero bonorum honorabilium, quisquis ergo scienciam appropriare sive artare voluerit, ipse ei iniuriam facit, eam extra suum locum naturalem reponendo, qui est numerus bonorum communium. Ex hiis patet, quam pertinens sit tractatus preassumpte materie, quam quidem primo decet auctoritatibus firmare et deinde racionibus, verum tanto auctoritatibus forcius firmabitur, quanto ille a sanccioribus libris assumentur, cum auctoritatem firmet vite sanctitas, sicuti necessitatem racionis vivacitas. Et ne qui me cre- dant nova pro veteribus cudere confictaque sub auctoritatibus proferre, mox quid de hiis universalibus formis gloriosi viri quam plurimi anterioris etatis persenserint, scriptis eorundem virorum illustrium fideli narracione narrabo. Primo namque Augustinus magnus in libro preallegato de hiis rebus ita scribit:1) Sunt namque ydee principales quedam forme vel raciones rerum stabiles atque incommutabiles, que ipse formate non sunt ac per hoc eterne semper eodem sese habentes modo, que divina intelligencia continentur. Et cum ipse neque oriantur neque intereant, secundum eas tamen formari dicitur omne, quod oriri et interire potest. Omne autem, quod oritur et interit, mutabile est. Et sequitur: Anima vero negatur ea posse intueri nisi oculo intelligibili 179a 1) Migne P. L. 40 col. 30. (231)
Strana 232
et ea quidem racionalis anima non omnis et quelibet, sed que sancta est, similem hiis rebus oculum habens. Quis autem religiosus et vera religione imbutus, inquit Augustinus, quamvis nondum posset hec intueri, negare tamen audeat, ymmo et non profiteatur? Hec ille ibidem. Item Eustraciusl) super I. Ethicorum declarans Platoni- 179b corum de hiis rebus/ sentenciam ita scribit: Dicebant autem spe- cies sive ydeas, dicentes exempla preiacere conditori, ut aspiciens ad ipsa velut precentraliaa) et prefiguralia preparet materialia. Dicebant esse exempla illa raciones conditrices et velut nociones facientes et speculaciones, non ut qualitates quasdam veluti sciencias superveni- entes ab extra, sed ut principaliter encia et subsistencia et operativa et intellectiva et eorum que in mateřia ſsunt architipa. Raciones enimb) divinas omnes species sive ydeas aiunt, has quidem meliores, has autem superhabundantes, et nullam ipsarum specierum esse inef- ficacem, que non propriam operacionem secundum progressum in ea habeat secundum quod sub eadem ordinatur. Item Augustinus lib. 12. de Trin. c. XIV. de hiis univer- salibus formis ita scribit:2) De hiis ergo cum sermo fit, eum ser- monem sciencie puto, discernendum a sermone sapiencie, ad quem nec pertinent ea que fuerunt aut que futura sunt, sed que sunt; propter tamen eternitatem, in qua sunt, et fuisse et esse et futura esse dicuntur, sine ulla mutabilitate temporum. Non enim sic fuerunt hee sc. forme universales, ut esse desinerent, aut sic futura sunt, quasi nunc non sint, sed idipsum esse semperc) habuerunt, semper habitura sunt. Manent autem non tamquam in spaciis locorum fixa veluti corpora, sed in natura incorporali. Et subdit: Sic intelligibilia presto sunt mentis aspectibus, sicut ista in locis visibilia vel contrectabilia corporis sensibus. Et ne quis putet solum ydeas esse rerum sensibiliumd), subdit Augustinus:3) Non autem solum rerum sensibilium in locis positarum sine spaciis localibus manent intelligibiles incorporalesque raciones, verum eciam mocionum in temporibus transeuncium sine temporali transitu stant eciam ipse utique intelligibiles, non sensibiles raciones. Ad quas mentis acie pervenire paucorum est et cum pervenitur quantum fieri potest, non in eis manet ipse perventor, sed velut acie ipsa reverbe- 1) Neznámý mně filosof. — 2) Migne P. L. 42 col. 1010. — 3) ibid. col. 1010 n. a) B: preantralia. — b) B nemá: „et intellectiva . . raciones enim“. — c) B: quod semper. — d) A: substancialium. (232)
et ea quidem racionalis anima non omnis et quelibet, sed que sancta est, similem hiis rebus oculum habens. Quis autem religiosus et vera religione imbutus, inquit Augustinus, quamvis nondum posset hec intueri, negare tamen audeat, ymmo et non profiteatur? Hec ille ibidem. Item Eustraciusl) super I. Ethicorum declarans Platoni- 179b corum de hiis rebus/ sentenciam ita scribit: Dicebant autem spe- cies sive ydeas, dicentes exempla preiacere conditori, ut aspiciens ad ipsa velut precentraliaa) et prefiguralia preparet materialia. Dicebant esse exempla illa raciones conditrices et velut nociones facientes et speculaciones, non ut qualitates quasdam veluti sciencias superveni- entes ab extra, sed ut principaliter encia et subsistencia et operativa et intellectiva et eorum que in mateřia ſsunt architipa. Raciones enimb) divinas omnes species sive ydeas aiunt, has quidem meliores, has autem superhabundantes, et nullam ipsarum specierum esse inef- ficacem, que non propriam operacionem secundum progressum in ea habeat secundum quod sub eadem ordinatur. Item Augustinus lib. 12. de Trin. c. XIV. de hiis univer- salibus formis ita scribit:2) De hiis ergo cum sermo fit, eum ser- monem sciencie puto, discernendum a sermone sapiencie, ad quem nec pertinent ea que fuerunt aut que futura sunt, sed que sunt; propter tamen eternitatem, in qua sunt, et fuisse et esse et futura esse dicuntur, sine ulla mutabilitate temporum. Non enim sic fuerunt hee sc. forme universales, ut esse desinerent, aut sic futura sunt, quasi nunc non sint, sed idipsum esse semperc) habuerunt, semper habitura sunt. Manent autem non tamquam in spaciis locorum fixa veluti corpora, sed in natura incorporali. Et subdit: Sic intelligibilia presto sunt mentis aspectibus, sicut ista in locis visibilia vel contrectabilia corporis sensibus. Et ne quis putet solum ydeas esse rerum sensibiliumd), subdit Augustinus:3) Non autem solum rerum sensibilium in locis positarum sine spaciis localibus manent intelligibiles incorporalesque raciones, verum eciam mocionum in temporibus transeuncium sine temporali transitu stant eciam ipse utique intelligibiles, non sensibiles raciones. Ad quas mentis acie pervenire paucorum est et cum pervenitur quantum fieri potest, non in eis manet ipse perventor, sed velut acie ipsa reverbe- 1) Neznámý mně filosof. — 2) Migne P. L. 42 col. 1010. — 3) ibid. col. 1010 n. a) B: preantralia. — b) B nemá: „et intellectiva . . raciones enim“. — c) B: quod semper. — d) A: substancialium. (232)
Strana 233
rata repellitur et fit resi intransitorie transitoria cogitacio, que tamen cogitacio transiens per disciplinas, quibus animus eruditur, memorie commendatur, ut sit quo redire possit. Hec ibidem Augustinus.1) Item venerabilis Anshelmus libro Monoloyon c. 9. de hiis rebus edisserens ita scribit:2) Nullo namque pacto fieri potest aliquid racionabiliter ab aliquo, nisi in facientis racione precedat aliquid rei faciende quasi exemplum sivea) ſutl apcius dicitur forma, similitudo aut regula. Patet itaque, quoniam priusquam fierent, universa erant in racione summe nature, quid aut qualia aut quomodo futura essent. Et sequitur: Quare cum ea que facta sunt clarum sit/ nichil fuisse, antequam fierent, quantum ad hoc quia non erant, quod nunc sunt, nec erat ex quo fierent, non tamen nichil erant quantum ad racionem facientis, per quam et secundum quam fierent. 180 a Item quid Seneca illustris vir de hiis rebus persenserit, sol- licite attendamus. Scribit enim ep. LXVI. de proprio esse rerum sic- que dicit:3) Tercium genus est eorum, que proprie sunt innumerabilia. Hec sunt et extra nostrum posita conspectum. Que sunt, interrogas? Propria Platonis suppellex est, ydeas vocat, ex quibus omnia quecun- que videmus fiunt et ad quas cuncta formantur. Hee inmortales, inmu- tabiles, inviolabiles sunt. Et subdit: Quid sit ydea i e. quid Platoni esse videatur, audi: Ydea est eorum, que natura fiunt, exemplar eter- num. Et adiciam, inquit Seneca, diffinicioni interpretacionem, quo tibi res apercior fiat. Volo imaginem tuam facere, exemplar picture habeo, ex quo capit aliquem habitum mens mea, quem operi suo in- ponat.b) Et breviter exemplificat ei de arte picture et de pictura ad extra. Quemadmodum magnus Augustinus exemplificat super Joh. omel. 1. de archa in mente artificis et de archa in opere di- cens:4) Archam in mente esse vitam, quac) vivit anima artificis. Idem Seneca in eadem ep. dicit:5) Quid in istis rebus que- rimus? et respondet: quomodo me meliorem ydee Platonice facere possint, et sequitur: Quid ex istis traham? Quod cupiditates meas comprimat vel hoc ipsum quod omnia ista, que sensibus serviunt, que nos accendunt et irritant, negat Plato ex hiis esse, que vere sunt, nichil horum stabile, nichil solidum est. Et subdit notabile verbum: 1) Srv. první traktát Jeronymův, kde tyto a předcházející vývody Augu- stinovy podává Jeronym jako svoje. — 2) Migne P. L. 158 col. 157. — 3) Vyd. Basilej. 1515 str. 243 (ep. 58). — 4) Migne P. L. 35 col. 1387 (arca in arte). — 5) 1. c. a) A:sui. — b) B: que operi sua inserviat (místo: inserat). — c) A: quoniam. (233)
rata repellitur et fit resi intransitorie transitoria cogitacio, que tamen cogitacio transiens per disciplinas, quibus animus eruditur, memorie commendatur, ut sit quo redire possit. Hec ibidem Augustinus.1) Item venerabilis Anshelmus libro Monoloyon c. 9. de hiis rebus edisserens ita scribit:2) Nullo namque pacto fieri potest aliquid racionabiliter ab aliquo, nisi in facientis racione precedat aliquid rei faciende quasi exemplum sivea) ſutl apcius dicitur forma, similitudo aut regula. Patet itaque, quoniam priusquam fierent, universa erant in racione summe nature, quid aut qualia aut quomodo futura essent. Et sequitur: Quare cum ea que facta sunt clarum sit/ nichil fuisse, antequam fierent, quantum ad hoc quia non erant, quod nunc sunt, nec erat ex quo fierent, non tamen nichil erant quantum ad racionem facientis, per quam et secundum quam fierent. 180 a Item quid Seneca illustris vir de hiis rebus persenserit, sol- licite attendamus. Scribit enim ep. LXVI. de proprio esse rerum sic- que dicit:3) Tercium genus est eorum, que proprie sunt innumerabilia. Hec sunt et extra nostrum posita conspectum. Que sunt, interrogas? Propria Platonis suppellex est, ydeas vocat, ex quibus omnia quecun- que videmus fiunt et ad quas cuncta formantur. Hee inmortales, inmu- tabiles, inviolabiles sunt. Et subdit: Quid sit ydea i e. quid Platoni esse videatur, audi: Ydea est eorum, que natura fiunt, exemplar eter- num. Et adiciam, inquit Seneca, diffinicioni interpretacionem, quo tibi res apercior fiat. Volo imaginem tuam facere, exemplar picture habeo, ex quo capit aliquem habitum mens mea, quem operi suo in- ponat.b) Et breviter exemplificat ei de arte picture et de pictura ad extra. Quemadmodum magnus Augustinus exemplificat super Joh. omel. 1. de archa in mente artificis et de archa in opere di- cens:4) Archam in mente esse vitam, quac) vivit anima artificis. Idem Seneca in eadem ep. dicit:5) Quid in istis rebus que- rimus? et respondet: quomodo me meliorem ydee Platonice facere possint, et sequitur: Quid ex istis traham? Quod cupiditates meas comprimat vel hoc ipsum quod omnia ista, que sensibus serviunt, que nos accendunt et irritant, negat Plato ex hiis esse, que vere sunt, nichil horum stabile, nichil solidum est. Et subdit notabile verbum: 1) Srv. první traktát Jeronymův, kde tyto a předcházející vývody Augu- stinovy podává Jeronym jako svoje. — 2) Migne P. L. 158 col. 157. — 3) Vyd. Basilej. 1515 str. 243 (ep. 58). — 4) Migne P. L. 35 col. 1387 (arca in arte). — 5) 1. c. a) A:sui. — b) B: que operi sua inserviat (místo: inserat). — c) A: quoniam. (233)
Strana 234
3. Ad illa mittamus animum, que eterna sunt, miremurque in sublimi volitantes rerum omnium formas deumque inter illa versantem. 80b Idem Eustracius pulcre contra raciones Aristotelis Platonis defendens sententiam de hiis rebus scribit in hec verba: Nunc uni- versale non ut in logicis speculacionibus dicitur. Illic quidem de in- tellectis dicitur et posterius est generacione, hic autem quasi intellecta velut presubsistens eis et illis ad ipsum recipientibus subsistenciam. Ita enim qui circa Platonem dicebant raciones quasdam inducentes enypostates i. e. per se subsistentes divinas intellectuales, I ad quas dicebant omnia materialia esse et fieri, quas et species et ydeas vo- cabant et tota et universalia, presubsistentes quidema) hiis incor- poralibus sc. speciebus, separatas autem ab hiis omnibus in con- ditorisb) dei mente existentes, altera quedam secundum ipsas in ma- teria figurantes. Hec ille. Item Augustinus super Gen. ad lit. lib. 2. sic scribit:1) Unigenitus deic) filius, in quo sunt omnia, que creantur et antequam creentur, et quicquid in illo est, vita est, quia quidquid per ipsum factum est, in ipso vita est Et post pauca dicit: Propterea scriptura priusquam insinuet unamquamque creaturam ex ordine quoad conditam diem, respicit ad dei verbum prius ponens: Et dixit deus ,Fiat illud aut illud'. Non enim invenit ullam causam rei creande, quam in verbo dei non invenit creari debuisse. Et sequitur: Non enim deus tociens dixit ,Fiat illa vel illa creatura', quociens in hoc libro repetitur ,Et dixit deus'. Unum quippe ille verbum genuit, in quo dixit omnia, priusquam facta sunt singula. Per esse autem fieri notat Augustinus esse intellectuale, per factum autem esse existere, quod est iuxta Aristotelem esse completum sive completa rerum faccio in proprio genere. Item ille vetustus Hebreorum philosophus, qui se dicit pluri- mas verborum consuetudines et intelligencias vidisse, insuper ver- sucias proverbiorum parabolarumque intellexisse, 42. cap. libri sui scribit in hec verba, sapiencie dei opera magnificans:2) Omnia hec inquit vivunt et manent usque in seculum, omnia duplicia, unum contra unum. Et quid est ,unum contra unum', nisi quia uni esse existere correspondet unum esse intelligibile et ideo omnia duplicia, quia temporalia eternalibus subducta? Patet ex hiisd), quam clara sit de hiis rebus huius hebrei philosophi sentencia. 1) Migne P. L. 34 col. 268. — 2) Eccli 42, 24 n. a) B: quibus. — b) B: conditrice. — c) A nemá. — d) B nemá: ex hiis. (234)
3. Ad illa mittamus animum, que eterna sunt, miremurque in sublimi volitantes rerum omnium formas deumque inter illa versantem. 80b Idem Eustracius pulcre contra raciones Aristotelis Platonis defendens sententiam de hiis rebus scribit in hec verba: Nunc uni- versale non ut in logicis speculacionibus dicitur. Illic quidem de in- tellectis dicitur et posterius est generacione, hic autem quasi intellecta velut presubsistens eis et illis ad ipsum recipientibus subsistenciam. Ita enim qui circa Platonem dicebant raciones quasdam inducentes enypostates i. e. per se subsistentes divinas intellectuales, I ad quas dicebant omnia materialia esse et fieri, quas et species et ydeas vo- cabant et tota et universalia, presubsistentes quidema) hiis incor- poralibus sc. speciebus, separatas autem ab hiis omnibus in con- ditorisb) dei mente existentes, altera quedam secundum ipsas in ma- teria figurantes. Hec ille. Item Augustinus super Gen. ad lit. lib. 2. sic scribit:1) Unigenitus deic) filius, in quo sunt omnia, que creantur et antequam creentur, et quicquid in illo est, vita est, quia quidquid per ipsum factum est, in ipso vita est Et post pauca dicit: Propterea scriptura priusquam insinuet unamquamque creaturam ex ordine quoad conditam diem, respicit ad dei verbum prius ponens: Et dixit deus ,Fiat illud aut illud'. Non enim invenit ullam causam rei creande, quam in verbo dei non invenit creari debuisse. Et sequitur: Non enim deus tociens dixit ,Fiat illa vel illa creatura', quociens in hoc libro repetitur ,Et dixit deus'. Unum quippe ille verbum genuit, in quo dixit omnia, priusquam facta sunt singula. Per esse autem fieri notat Augustinus esse intellectuale, per factum autem esse existere, quod est iuxta Aristotelem esse completum sive completa rerum faccio in proprio genere. Item ille vetustus Hebreorum philosophus, qui se dicit pluri- mas verborum consuetudines et intelligencias vidisse, insuper ver- sucias proverbiorum parabolarumque intellexisse, 42. cap. libri sui scribit in hec verba, sapiencie dei opera magnificans:2) Omnia hec inquit vivunt et manent usque in seculum, omnia duplicia, unum contra unum. Et quid est ,unum contra unum', nisi quia uni esse existere correspondet unum esse intelligibile et ideo omnia duplicia, quia temporalia eternalibus subducta? Patet ex hiisd), quam clara sit de hiis rebus huius hebrei philosophi sentencia. 1) Migne P. L. 34 col. 268. — 2) Eccli 42, 24 n. a) B: quibus. — b) B: conditrice. — c) A nemá. — d) B nemá: ex hiis. (234)
Strana 235
Item Severinus, nobilis romanus philosophus libro suo de consolatu philosophico in tractatu 3. pulchre loquens de hiis rebus, nunc earum convolucrum vocat racionem perpetuam, qua mundus sensibilis a deo gubernatur, nunc vero causam internam deum quo- dammodo ad fingendum opus fluctuantis materie propellentem, at nunc insitam formam summi boni livore carentem, nunc vero su- premum exemplum, a quo omnia per deum ducuntur et nunc mun- dum pulcrum in mente dei gestatum. Omnia hec claudit metro uno predicti tractatus, cum sic ait:1) O qui perpetua mundum racioneI gubernas terrarum celique sator, qui tempus ab evo ire iubes stabilisque manens das cuncta moveri. Quem non externe pepulerunt fingere cause materie fluctuantis opus, verum insita summi forma boni livore carens, tu cuncta superno ducis ab exemplo, pulcrum pulcerrimus ipse mundum mente gerens similique ymagine formans. 181 Plato nempe mundum intelligibilem longe pulcriorem astruebat isto mundo sensibili, ad cuius emulacionem fiebat. Et hinc magnus Augustinus post diutinam huius materie discussionem approbat in hoc Platonem, uti patet libro 1. Retractacionum cap. 3. ubi dicit in hec verba:2) Nec Plato in hoc erravit, quia esse mundum intel- ligibilem dixit, si non vocabulum quod ecclesiastice consuetudini in re ipsa non usitatum est, sed ipsam rem velimus attendere. Mundum quippe ille intelligibilem nuncupat ipsam racionem sempiternam atque incommutabilem, qua fecit deus mundum; quam qui esse negat, se- quitur ut dicat deum irracionabiliter fecisse quod fecit, aut cum face- ret vel antequam faceret, nescisse quid faceret, si apud eum racio faciendi non erat. Si vero erat, sicut erat,a) ipsam Plato videtur vo- casse intelligibilem mundum. Item Ambrosius in suo Exameron scribit in hec verba:3) Non mirum, si deus qui omnia virtute tenet sua et incomprehensibili maiestate universa complectitur, fecit hec que videntur. Et paucis interpositis ait: Invisibilia autem hiis que videntur pociora esse quis neget, cum ea que videntur temporalia sint, eterna autem que non videntur. Sed rogo, que eterna intelligibilia sunt preter hec univer- salia, cum iuxta Ebrhardum in Grecismo suo,eternum dicitur carens 1) Migne P. L. 63 col. 758. — 2) Migne P. L. 32 col. 588 n. — 3) Migne P. L. 14 col. 126. a) B nemá. (235)
Item Severinus, nobilis romanus philosophus libro suo de consolatu philosophico in tractatu 3. pulchre loquens de hiis rebus, nunc earum convolucrum vocat racionem perpetuam, qua mundus sensibilis a deo gubernatur, nunc vero causam internam deum quo- dammodo ad fingendum opus fluctuantis materie propellentem, at nunc insitam formam summi boni livore carentem, nunc vero su- premum exemplum, a quo omnia per deum ducuntur et nunc mun- dum pulcrum in mente dei gestatum. Omnia hec claudit metro uno predicti tractatus, cum sic ait:1) O qui perpetua mundum racioneI gubernas terrarum celique sator, qui tempus ab evo ire iubes stabilisque manens das cuncta moveri. Quem non externe pepulerunt fingere cause materie fluctuantis opus, verum insita summi forma boni livore carens, tu cuncta superno ducis ab exemplo, pulcrum pulcerrimus ipse mundum mente gerens similique ymagine formans. 181 Plato nempe mundum intelligibilem longe pulcriorem astruebat isto mundo sensibili, ad cuius emulacionem fiebat. Et hinc magnus Augustinus post diutinam huius materie discussionem approbat in hoc Platonem, uti patet libro 1. Retractacionum cap. 3. ubi dicit in hec verba:2) Nec Plato in hoc erravit, quia esse mundum intel- ligibilem dixit, si non vocabulum quod ecclesiastice consuetudini in re ipsa non usitatum est, sed ipsam rem velimus attendere. Mundum quippe ille intelligibilem nuncupat ipsam racionem sempiternam atque incommutabilem, qua fecit deus mundum; quam qui esse negat, se- quitur ut dicat deum irracionabiliter fecisse quod fecit, aut cum face- ret vel antequam faceret, nescisse quid faceret, si apud eum racio faciendi non erat. Si vero erat, sicut erat,a) ipsam Plato videtur vo- casse intelligibilem mundum. Item Ambrosius in suo Exameron scribit in hec verba:3) Non mirum, si deus qui omnia virtute tenet sua et incomprehensibili maiestate universa complectitur, fecit hec que videntur. Et paucis interpositis ait: Invisibilia autem hiis que videntur pociora esse quis neget, cum ea que videntur temporalia sint, eterna autem que non videntur. Sed rogo, que eterna intelligibilia sunt preter hec univer- salia, cum iuxta Ebrhardum in Grecismo suo,eternum dicitur carens 1) Migne P. L. 63 col. 758. — 2) Migne P. L. 32 col. 588 n. — 3) Migne P. L. 14 col. 126. a) B nemá. (235)
Strana 236
principio atque fine', quod intelligenciis non potest competere, quas constat per creacionem incipere. 181b Item Dyonisius Ariopagita, magnus Atheniensis philo- sophus libro de divinis nominibus, quem Thymotheo Ephesi epi- scopo conscripsit, cap. 4. ita loquens de hiis rebus exemplariter sic subinfert:1) Si enim noster sol sensibilium substancias et qualitates et quidem multas et differenter existentes tamen ipse unus existens et uniforme lucendo superfundens lumen renovat et nutrit et custodit et perficit et discernit et unit et reflorere facit et auget et commutai et collocat et ex planta prodire facit et sursum movet et vivificat omnia et totorum unumquodque iuxta proprietatem suam eodem et uno sole participat et multorum participancium unus sol causas in seipso uniformiter I preoccupat: multo magis in causa et ipsius superni so- lis et omnium existencium preexistere exemplaria secundum super- substancialem unicionem est contendendum, quoniam et substancias producit secundum excessum a substancia. Exemplaria autem dicimus esse in deo — et antiqua translacio habet: paradigmata autem dicimus esse in deo — existencium raciones substantificas et singulariter pre- existentes, quas theologia prediffiniciones vocat et bonas voluntates existencium determinativas et effectivas, secundum quas supersubstan- cialis existencia omnia prediffinivit et produxit. Et post pauca remo- vet opinionem b. Clementis, qui antequam secutus est Petrum apo- stolum, ponebat exemplaria talia sive paradigmata seu ydeas cre- atas esse et dici ad aliquid. Unde glosa antique translacionis sic dicit: „Ymo b. Clemens opinionem quandam sectatus est dicentem exemplaria sive paradigmata dici ad aliquid et esse creata, quia exemplaria eorum sc. inferiores res dicuntur ad aliquid“. Ideo b. Dionysius removet hanc opinionem dicens, quod non est locucio vid. de relacionibus pertinens rebus summis, simplicibus et perfectis, sed rebus, que sunt generis determinati. Sic namque dicit in ver- bis:2) Si autem philosophus Clemens probat ad aliquid exemplaria dici in existentibus principaliora, procedit quidem non per propria et perfecta et simplicia nomina sermo ibi. Concedentibus autem et hoc recte dici memoranda est theologia dicens, quod non demonstrabo tibi illa, ut eas post illa, sed ut per istorum proporcionalem cogni- cionem ad omnium causam sicut possumus sursum agamur etc. Augustinus autem libro Confessionum suarum prope prin- cipium loquens de hiis rebus isto modo alloquitur deum suum:3) 1) Opp. vyd. Antverp. 1634, II. 645 n. Překlad jest poněkud odchylný. — 2) ibid. 696. — 3) Není v Conf. Augustinových. (236)
principio atque fine', quod intelligenciis non potest competere, quas constat per creacionem incipere. 181b Item Dyonisius Ariopagita, magnus Atheniensis philo- sophus libro de divinis nominibus, quem Thymotheo Ephesi epi- scopo conscripsit, cap. 4. ita loquens de hiis rebus exemplariter sic subinfert:1) Si enim noster sol sensibilium substancias et qualitates et quidem multas et differenter existentes tamen ipse unus existens et uniforme lucendo superfundens lumen renovat et nutrit et custodit et perficit et discernit et unit et reflorere facit et auget et commutai et collocat et ex planta prodire facit et sursum movet et vivificat omnia et totorum unumquodque iuxta proprietatem suam eodem et uno sole participat et multorum participancium unus sol causas in seipso uniformiter I preoccupat: multo magis in causa et ipsius superni so- lis et omnium existencium preexistere exemplaria secundum super- substancialem unicionem est contendendum, quoniam et substancias producit secundum excessum a substancia. Exemplaria autem dicimus esse in deo — et antiqua translacio habet: paradigmata autem dicimus esse in deo — existencium raciones substantificas et singulariter pre- existentes, quas theologia prediffiniciones vocat et bonas voluntates existencium determinativas et effectivas, secundum quas supersubstan- cialis existencia omnia prediffinivit et produxit. Et post pauca remo- vet opinionem b. Clementis, qui antequam secutus est Petrum apo- stolum, ponebat exemplaria talia sive paradigmata seu ydeas cre- atas esse et dici ad aliquid. Unde glosa antique translacionis sic dicit: „Ymo b. Clemens opinionem quandam sectatus est dicentem exemplaria sive paradigmata dici ad aliquid et esse creata, quia exemplaria eorum sc. inferiores res dicuntur ad aliquid“. Ideo b. Dionysius removet hanc opinionem dicens, quod non est locucio vid. de relacionibus pertinens rebus summis, simplicibus et perfectis, sed rebus, que sunt generis determinati. Sic namque dicit in ver- bis:2) Si autem philosophus Clemens probat ad aliquid exemplaria dici in existentibus principaliora, procedit quidem non per propria et perfecta et simplicia nomina sermo ibi. Concedentibus autem et hoc recte dici memoranda est theologia dicens, quod non demonstrabo tibi illa, ut eas post illa, sed ut per istorum proporcionalem cogni- cionem ad omnium causam sicut possumus sursum agamur etc. Augustinus autem libro Confessionum suarum prope prin- cipium loquens de hiis rebus isto modo alloquitur deum suum:3) 1) Opp. vyd. Antverp. 1634, II. 645 n. Překlad jest poněkud odchylný. — 2) ibid. 696. — 3) Není v Conf. Augustinových. (236)
Strana 237
Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium mutabi- lium inmutabiles manent origines omniumque irracionabilium sive temporalium sempiterne vivunt raciones etc. Sed super hec omnia eminet celestis methaphysici auctoritas, qua intonat:a) Et quod factum est, in ipso vita erat.1) Relativum autem refert verbum, acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitaliter est in verbo, que vita non habet mortem contrariam, cum iuxta Dyonisi sentenciam „esse autem ipsum nequaquam ab esse derelinquitur“ Et tanta de auctoritatibus pro hiis universalibus formis precipuis pro presenti sint adducta. Nunc vero racionibusb) evidenciisque suasibilibus arguetur hec eadem sentencia. Et primo, quod tales formas universales, quas Plato y deas vocat, cuilibet philosophanti ponere condignum est, arguitur sic: 182a Non2) est possibile deum producere aliquem effectum, nisi pre sit productivus; sed non est ipsum possibile esse productivum sine productivitate, sicut neque bonum sine bonitate. Productivitatem autem sine proporcionali producibilitate non est esse possibile, sicut neque bonificativitatem sine bonificabilitate, cum terminus productivi- tatis sit proporcionata producibilitas — igitur necesse est deum cum producibilitate esse productivum. Sed deus eternaliter est productivus, ergo productivitas, que sine producibilitate esse non potest, est cum eo ab eterno. Et ista producibilitas est exemplar, racio eterna sive ydea, ad cuius emulacionem deus producit quicquid ad extra producit, cum contradiccionem claudit sine racione quicquam deum facere, cum sic insipienter produceret vel a casu. Item ex eodem et ad idem arguitur sic: Necesse est deum omnia condita racionabiliter facere; sed impossibile est quicquam racionabiliter fieri sine racione — ergo necesse est dare raciones, quibus deus causat universitatem ad extra, quoniam ex Augustini sentencia non eadem racione conditus est homo, qua equus, igitur quot species rerum distincte sunt, tot raciones eternas causaliter distinctas ponere necesse est. Et quia non est eis locus extra deum, cum sacrilegum sit estimare deum intueri extra se exemplar sui producti, igitur oportet eas raciones poni eternaliter esse in deo. 1) Jan 1, 3 n. — 2) První tři argumenty jsou doslovně v aktu prvním. a) B: in ewangelio tonat. — b) Rozumové důvody B vynechal; sám píše: „Raciones hic sunt obmisse, quia non videbantur necessarie“. Studie a texty.“ (237) 17
Apud te omnium rerum instabilium stant cause et omnium mutabi- lium inmutabiles manent origines omniumque irracionabilium sive temporalium sempiterne vivunt raciones etc. Sed super hec omnia eminet celestis methaphysici auctoritas, qua intonat:a) Et quod factum est, in ipso vita erat.1) Relativum autem refert verbum, acsi aperte exprimat, quod cuiuslibet rei esse vitale, quod est esse ydeale sive intelligibile, vitaliter est in verbo, que vita non habet mortem contrariam, cum iuxta Dyonisi sentenciam „esse autem ipsum nequaquam ab esse derelinquitur“ Et tanta de auctoritatibus pro hiis universalibus formis precipuis pro presenti sint adducta. Nunc vero racionibusb) evidenciisque suasibilibus arguetur hec eadem sentencia. Et primo, quod tales formas universales, quas Plato y deas vocat, cuilibet philosophanti ponere condignum est, arguitur sic: 182a Non2) est possibile deum producere aliquem effectum, nisi pre sit productivus; sed non est ipsum possibile esse productivum sine productivitate, sicut neque bonum sine bonitate. Productivitatem autem sine proporcionali producibilitate non est esse possibile, sicut neque bonificativitatem sine bonificabilitate, cum terminus productivi- tatis sit proporcionata producibilitas — igitur necesse est deum cum producibilitate esse productivum. Sed deus eternaliter est productivus, ergo productivitas, que sine producibilitate esse non potest, est cum eo ab eterno. Et ista producibilitas est exemplar, racio eterna sive ydea, ad cuius emulacionem deus producit quicquid ad extra producit, cum contradiccionem claudit sine racione quicquam deum facere, cum sic insipienter produceret vel a casu. Item ex eodem et ad idem arguitur sic: Necesse est deum omnia condita racionabiliter facere; sed impossibile est quicquam racionabiliter fieri sine racione — ergo necesse est dare raciones, quibus deus causat universitatem ad extra, quoniam ex Augustini sentencia non eadem racione conditus est homo, qua equus, igitur quot species rerum distincte sunt, tot raciones eternas causaliter distinctas ponere necesse est. Et quia non est eis locus extra deum, cum sacrilegum sit estimare deum intueri extra se exemplar sui producti, igitur oportet eas raciones poni eternaliter esse in deo. 1) Jan 1, 3 n. — 2) První tři argumenty jsou doslovně v aktu prvním. a) B: in ewangelio tonat. — b) Rozumové důvody B vynechal; sám píše: „Raciones hic sunt obmisse, quia non videbantur necessarie“. Studie a texty.“ (237) 17
Strana 238
„ „ Quod sic arguitur: Illud, quod ad perfeccionem sapiencie per- tinet, maxime est in deo ponendum, cuius sapiencie non est nu- merus; sed tanta vis est in hiis formis universalibus, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit — igitur erga deum, non tam sapientem quam ipsam in abstracto sapienciam, has formas universales ponere necesse est. Item omnis effectus in sua causa originaliter includitur; sed quelibet res creata est effectus cause prime — ergo quelibet res creata est originaliter in prima causa, non secundum esse exi- stere, igitur secundum esse intelligibile, sed hoc esse est supre- mum universale — igitur tale in deo ponere ab eterno necesse est. 182b Item secundum Aristotelem 7. Methaph. domus ad extra fit a domo in anima, que est sibi similis in genere, quia similitudo, que est in anima artificis, est propinqua cum figura extra animam, quam solum per se facit artifex. Materialia enim domus sunt natu- ralia, in que non potest ars creata sine natura. Correspondenter oportet / deum penes se habere formas universales aut ydeas, instar quarum producit naturalia, quia cum deus non potest habere intenciones rerum sive cogniciones accidentales, ut habent creature, oportet quod habeat cogniciones eternas per se stantes tante exal- tatas ab entibus existentibus, quantum a caducis eterna. Item Commentatora) Averroys XI. Methaph. com. XXXV et 6 dicit,1) quod forme rerum naturalium sunt in forma abstracta vid. in causa prima, velut forme artificiales sunt in anima artificis. Sed hec vera non essent, nisi forme universales supreme in prima causa sint ponende. Et quia hec supponuntur esse vera, ideo et posicio- harum formarum universalium in causa prima stat cum veritate — igitur. Verum quia raciones exemplares plus prosunt iuvenibus, cum et eas cicius concipiunt et quid eis intenditur facilius intelligunt forciusque memorie recommendant: ideo arguam tribus racionibus exemplaribus ad presentem materiam, et est finis, cum omnis doctrina et omnis disciplina sit ex preexistenti cognoscere sensitiva. Et primo exemplo arismetrico arguo sic: Sicut se habent numeri arismetrici ad unitatem, quam Greci monada vocant, sic se habent numeri intelligibiles, qui et forme universales sunt, 1) Středověkého latinského textu Aristotelova s výklady Averoesovými. nemám po ruce. a) Psáno: Commentor. (238)
„ „ Quod sic arguitur: Illud, quod ad perfeccionem sapiencie per- tinet, maxime est in deo ponendum, cuius sapiencie non est nu- merus; sed tanta vis est in hiis formis universalibus, ut nisi hiis intellectis sapiens quis esse non possit — igitur erga deum, non tam sapientem quam ipsam in abstracto sapienciam, has formas universales ponere necesse est. Item omnis effectus in sua causa originaliter includitur; sed quelibet res creata est effectus cause prime — ergo quelibet res creata est originaliter in prima causa, non secundum esse exi- stere, igitur secundum esse intelligibile, sed hoc esse est supre- mum universale — igitur tale in deo ponere ab eterno necesse est. 182b Item secundum Aristotelem 7. Methaph. domus ad extra fit a domo in anima, que est sibi similis in genere, quia similitudo, que est in anima artificis, est propinqua cum figura extra animam, quam solum per se facit artifex. Materialia enim domus sunt natu- ralia, in que non potest ars creata sine natura. Correspondenter oportet / deum penes se habere formas universales aut ydeas, instar quarum producit naturalia, quia cum deus non potest habere intenciones rerum sive cogniciones accidentales, ut habent creature, oportet quod habeat cogniciones eternas per se stantes tante exal- tatas ab entibus existentibus, quantum a caducis eterna. Item Commentatora) Averroys XI. Methaph. com. XXXV et 6 dicit,1) quod forme rerum naturalium sunt in forma abstracta vid. in causa prima, velut forme artificiales sunt in anima artificis. Sed hec vera non essent, nisi forme universales supreme in prima causa sint ponende. Et quia hec supponuntur esse vera, ideo et posicio- harum formarum universalium in causa prima stat cum veritate — igitur. Verum quia raciones exemplares plus prosunt iuvenibus, cum et eas cicius concipiunt et quid eis intenditur facilius intelligunt forciusque memorie recommendant: ideo arguam tribus racionibus exemplaribus ad presentem materiam, et est finis, cum omnis doctrina et omnis disciplina sit ex preexistenti cognoscere sensitiva. Et primo exemplo arismetrico arguo sic: Sicut se habent numeri arismetrici ad unitatem, quam Greci monada vocant, sic se habent numeri intelligibiles, qui et forme universales sunt, 1) Středověkého latinského textu Aristotelova s výklady Averoesovými. nemám po ruce. a) Psáno: Commentor. (238)
Strana 239
ad causam primam, que est monada per authonomasiam. Sed omnis numerus uniformiter subsistit in monade tamquam in suo primordiali principio, cum monada sit omnium numerorum primor- diale principium. Nam qui hoc hesitat, constat eum arismetricam in tenebris studuisse. Omnes denique numeri, quos racio quantum vult multiplicare potest, originaliter in monade sunt, sicque in ea sunt simul et simpliciter secundum causam, ut et ipsa in omnibus multipliciter ineffabili distribucione intelligatur secundum substanciam. Cumque omnes numeri ab ea profluunt, in ea esse non desinunt, quia statum suum naturalem deserere non possunt. Sic proporcionabiliter omnes numeri intelligibiles sive forme supreme universales ex monade secundum authonomasiam se diffundunt, que est deus, existens omnium numerorum intelligibilium substancia, et dum statum inmutabilem sue nature non deserit, se ipsum in omnes multipliciter diffundit, eternaliter vero predicti numeri in eo subsistunt, quoniam in eo temporaliter esse non incipiunt. Nam non erat monada multiplicibus omnium numerorum racionibus, in quibus subsit, carens. Quis enim principaliter intelligencium monada dicat inchoasse, cognoscens eam in infinitum tendere? Et quomodo queso infinita progressio posset esse a finito principio? Et sicut non ubi fons / apparet, ibi aqua incipit esse, sed aliunde per occultos poros sensibusque incognitos longe ante manat, prius- quam in fonte appareat, ac per hoc quemadmodum abusive dicitur fons, ubi primo visibiliter aqua consurgit, longe enim ante erat in secretis terre visceribus, ubi invisibiliter latebat, et hine nomen ,latex‘ sortita est: ita numerorum, quorum multiplicacio sicut alie proporciones in infinitum profluunt, non ab ipsis racionibus eternis et infinitis, in quibus causaliter subsistunt, originem ducunt, omnes autem in monade sunt. At si ita est, nemo contradicat eternos numeros suis racionibus in unitate subsistere. Ad idem racione exemplari geometrica arguitur sic: Sicut in signato circulo omnes linee semidyametrales seu semidya- metri in centro constitute sunt, omnes quoque centrum in semetipso re- tinet uniformiter unitas, in quo universaliter omnes adunantur: quisquis enim centrum et circumscriptum ei circulum diligenter intuetur rectasque lineas a centro inchoatas et ad circulum porrectas ibi- demque circumferencia terminatas prospiciet, videbita) quomodo omnes linee in centro adunantur, ut nulla illarum ab aliis discerni possit. Nec hoc mirum, quia omnes in eo unum sunt et nullomodo- a seipso discrepant, ita ut racionabiliter non iunctura linearum 183a a) Rkp.: videbitque. (239) 17*
ad causam primam, que est monada per authonomasiam. Sed omnis numerus uniformiter subsistit in monade tamquam in suo primordiali principio, cum monada sit omnium numerorum primor- diale principium. Nam qui hoc hesitat, constat eum arismetricam in tenebris studuisse. Omnes denique numeri, quos racio quantum vult multiplicare potest, originaliter in monade sunt, sicque in ea sunt simul et simpliciter secundum causam, ut et ipsa in omnibus multipliciter ineffabili distribucione intelligatur secundum substanciam. Cumque omnes numeri ab ea profluunt, in ea esse non desinunt, quia statum suum naturalem deserere non possunt. Sic proporcionabiliter omnes numeri intelligibiles sive forme supreme universales ex monade secundum authonomasiam se diffundunt, que est deus, existens omnium numerorum intelligibilium substancia, et dum statum inmutabilem sue nature non deserit, se ipsum in omnes multipliciter diffundit, eternaliter vero predicti numeri in eo subsistunt, quoniam in eo temporaliter esse non incipiunt. Nam non erat monada multiplicibus omnium numerorum racionibus, in quibus subsit, carens. Quis enim principaliter intelligencium monada dicat inchoasse, cognoscens eam in infinitum tendere? Et quomodo queso infinita progressio posset esse a finito principio? Et sicut non ubi fons / apparet, ibi aqua incipit esse, sed aliunde per occultos poros sensibusque incognitos longe ante manat, prius- quam in fonte appareat, ac per hoc quemadmodum abusive dicitur fons, ubi primo visibiliter aqua consurgit, longe enim ante erat in secretis terre visceribus, ubi invisibiliter latebat, et hine nomen ,latex‘ sortita est: ita numerorum, quorum multiplicacio sicut alie proporciones in infinitum profluunt, non ab ipsis racionibus eternis et infinitis, in quibus causaliter subsistunt, originem ducunt, omnes autem in monade sunt. At si ita est, nemo contradicat eternos numeros suis racionibus in unitate subsistere. Ad idem racione exemplari geometrica arguitur sic: Sicut in signato circulo omnes linee semidyametrales seu semidya- metri in centro constitute sunt, omnes quoque centrum in semetipso re- tinet uniformiter unitas, in quo universaliter omnes adunantur: quisquis enim centrum et circumscriptum ei circulum diligenter intuetur rectasque lineas a centro inchoatas et ad circulum porrectas ibi- demque circumferencia terminatas prospiciet, videbita) quomodo omnes linee in centro adunantur, ut nulla illarum ab aliis discerni possit. Nec hoc mirum, quia omnes in eo unum sunt et nullomodo- a seipso discrepant, ita ut racionabiliter non iunctura linearum 183a a) Rkp.: videbitque. (239) 17*
Strana 240
in unum, sed fons atque principium simplex et individuum, ex quo sive naturaliter sive ab arte multiplex linearum numerus procedit, centrum dicatur, cum centrum sit universale linearum inicium, in quo omnes unum sunt. Sed hec omnia plus animo quam sensu percipiuntur. Videt enim, ni fallor, quilibet connaturaliter in prima linearum progressione ab ipsa unitate, que in centro est, quantum sibi invicem linee coniunguntur, ut vix discerni ab invicem a se possint: dum vero longius a centro protenduntur, lacius paululum spacia, quibus a se invicem segregantur, crescere incipiunt, donec ad extremum circulum, quo finiuntur, perveniant, ubi latissima sua dyastemata i. e. spacia inter lineas constituta mensurantur, que sibi invicem equalia sunt, [nec] intervalla eorum laciora aut an- gustiora reperiantur, quemadmodum et in ipsis lineis una eademque longitudo est in tantum, ut earum nulle longiores aliis aut brevi- ores sint racionabili naturalique equalitate in utrisque servata, h. e. in latitudine spaciorum et in longitudine linearum. Circulus namque continua quantitate pollet ac per hoc nullo certo principio inchoat nulloque constituto fine clauditur, sed totus suimet in toto 183b et principium est et finis subsistit. Hec omnia ad hoc tendunt, ut nulla racione prohibente noscamus posse sumere inicium ab omnibus primordialibus causis contemplacionis earum et in omnibus, prout unicuique visum fuerit, ipsius contemplacionis finem constituere, ita ut quot primordiales cause sunt aut quot in contemplancium intellectibus, quomodo for- mantur aut formari possunt, apparent, tot earum ordines numerosaque pluralitas recte philosophantibus iuxta capacitatem singulorum mi- rabili disposicione divine providencie ultro se offerunt; et dum hec in mentibus speculancium peraguntur, modis mirabilibus ipse per siepsas omniumque sunt primordiales raciones, uniformiter et in- communicabiliter in verbo dei unum et idipsum sunt et ultra omnes ordines omnemque numerum eternaliter subsistunt, in effectibus autem suis quodammodo ordines quosdam sue multiplicacionis accipiunt, sicque ille circulus eternus omnia in re complectitur. Et forte hac racione motus erat ille antiquus philosophus, qui deum diffiniens dixit: „Deus est circulus, cuius centrum est ubique, circum- ferencia vero nusquam.“ Sicque ille, qui in celestibus eternaliter extat, circulus carens fine atque principio (extra se intellige) suo tempore dignatus est fore centrum humilitatis in terris, ut quemad- modum non est dare bassius centrum, ita neque humilius Christo. Verum naturali racione exemplari arguitur sic: Per- spicuum est, quod in toto partes sunt, igitur diffiniciones sive (240)
in unum, sed fons atque principium simplex et individuum, ex quo sive naturaliter sive ab arte multiplex linearum numerus procedit, centrum dicatur, cum centrum sit universale linearum inicium, in quo omnes unum sunt. Sed hec omnia plus animo quam sensu percipiuntur. Videt enim, ni fallor, quilibet connaturaliter in prima linearum progressione ab ipsa unitate, que in centro est, quantum sibi invicem linee coniunguntur, ut vix discerni ab invicem a se possint: dum vero longius a centro protenduntur, lacius paululum spacia, quibus a se invicem segregantur, crescere incipiunt, donec ad extremum circulum, quo finiuntur, perveniant, ubi latissima sua dyastemata i. e. spacia inter lineas constituta mensurantur, que sibi invicem equalia sunt, [nec] intervalla eorum laciora aut an- gustiora reperiantur, quemadmodum et in ipsis lineis una eademque longitudo est in tantum, ut earum nulle longiores aliis aut brevi- ores sint racionabili naturalique equalitate in utrisque servata, h. e. in latitudine spaciorum et in longitudine linearum. Circulus namque continua quantitate pollet ac per hoc nullo certo principio inchoat nulloque constituto fine clauditur, sed totus suimet in toto 183b et principium est et finis subsistit. Hec omnia ad hoc tendunt, ut nulla racione prohibente noscamus posse sumere inicium ab omnibus primordialibus causis contemplacionis earum et in omnibus, prout unicuique visum fuerit, ipsius contemplacionis finem constituere, ita ut quot primordiales cause sunt aut quot in contemplancium intellectibus, quomodo for- mantur aut formari possunt, apparent, tot earum ordines numerosaque pluralitas recte philosophantibus iuxta capacitatem singulorum mi- rabili disposicione divine providencie ultro se offerunt; et dum hec in mentibus speculancium peraguntur, modis mirabilibus ipse per siepsas omniumque sunt primordiales raciones, uniformiter et in- communicabiliter in verbo dei unum et idipsum sunt et ultra omnes ordines omnemque numerum eternaliter subsistunt, in effectibus autem suis quodammodo ordines quosdam sue multiplicacionis accipiunt, sicque ille circulus eternus omnia in re complectitur. Et forte hac racione motus erat ille antiquus philosophus, qui deum diffiniens dixit: „Deus est circulus, cuius centrum est ubique, circum- ferencia vero nusquam.“ Sicque ille, qui in celestibus eternaliter extat, circulus carens fine atque principio (extra se intellige) suo tempore dignatus est fore centrum humilitatis in terris, ut quemad- modum non est dare bassius centrum, ita neque humilius Christo. Verum naturali racione exemplari arguitur sic: Per- spicuum est, quod in toto partes sunt, igitur diffiniciones sive (240)
Strana 241
raciones, que in singulis existencium naturaliter contemplantur, in universali natura clarius conspiciuntur, ut ea que sunt logice phi- losophie, omniaque [que] per se sunt et non in aliis, tam animata, quam inanimata, corporea atque incorporea, in cathegoria sub- stancie unita sunt, velut clare arbor porphyriana docuit. Et ut iuvenes clarius intelligant, sic exemplariter accipiant: Quemadmodum homo arborem de longinquo aspiciens non videt nisi convolucrum foliorum in confuso et tamen per intellectum iudicat esse arborem, quamvis nec frondes nec stipitem nec branchas distincte aspiciat, verum quia noseit racione, quod hec nequirent subsistere sine virgulis ea sustentantibus nec virgule sine frondibus neque frondes sine ramis neque rami sine brancis neque brance sine stipite neque stipes sine trunco neque truncus sine radicibus, qui in terra sunt absconsi, ideo visa disposicione foliorum indubie iudicat per intellectum fore arborem, que necessario prerequiritur ad talem foliorum disposicionem: sic proporcionabiliter omnia novem genera accidencium sunt veluti folia arboris cathegorie substancie, quoniam sicut folia ornant arborem, sic novem genera accidencium totum genus substancie pulcrificant et exornant, et sicut folia arborem investiunt, ita accidencia sunt veluti coopertoria quedam particularium substanciarum. Et quemadmodum/ disposicio foli- orum in arbore ducit in noticiam arboris, ita accidencia iuvant quodammodo ad noscendum substancias. Et hoc est, quod dicit Aristoteles 1. de anima: „Accidencia magnam partem conferunt ad cognoscendum, quid quod est.“ Sciunt enim philosophi, quod acci- dencia non possent subsistere, ni sustentarentur a singularibus substanciis, neque singulares substancie esse possent, nisi a suis speciebus specialissimis tenerentur, sed nec species specialissime esse possent, nisi tenerentur a sibi immediato genere, quod eciam nequaquam esset, nisi esse suum esset tentum a generalissimo genere, quod eciam nec se nec alterum posset sustinere, si non ab ente analogo foret tentum, quodque analogum mox preceps in nichilum rueret, si ab eo esse intelligibile recederet, in quo esse sui esse existere manet radix, quod eciam esse intelligibile nec intelligibile esset, nisi in deo miro modo subsisteret. Sicque omnia reducuntur in unum, sicut omnia facta sunt ex uno per unum. Patet ergo predicta sentencia per hanc racionem exemplarem arboris cathegorie substancie. 184a Qui si raciones inconcussas nequibam adducere, consurgit ex infirmitate mei ingenii et eciam quia in tam sublimibus rebus mediocrem explanacionem prestare cuiusdam magni oneris est. (241)
raciones, que in singulis existencium naturaliter contemplantur, in universali natura clarius conspiciuntur, ut ea que sunt logice phi- losophie, omniaque [que] per se sunt et non in aliis, tam animata, quam inanimata, corporea atque incorporea, in cathegoria sub- stancie unita sunt, velut clare arbor porphyriana docuit. Et ut iuvenes clarius intelligant, sic exemplariter accipiant: Quemadmodum homo arborem de longinquo aspiciens non videt nisi convolucrum foliorum in confuso et tamen per intellectum iudicat esse arborem, quamvis nec frondes nec stipitem nec branchas distincte aspiciat, verum quia noseit racione, quod hec nequirent subsistere sine virgulis ea sustentantibus nec virgule sine frondibus neque frondes sine ramis neque rami sine brancis neque brance sine stipite neque stipes sine trunco neque truncus sine radicibus, qui in terra sunt absconsi, ideo visa disposicione foliorum indubie iudicat per intellectum fore arborem, que necessario prerequiritur ad talem foliorum disposicionem: sic proporcionabiliter omnia novem genera accidencium sunt veluti folia arboris cathegorie substancie, quoniam sicut folia ornant arborem, sic novem genera accidencium totum genus substancie pulcrificant et exornant, et sicut folia arborem investiunt, ita accidencia sunt veluti coopertoria quedam particularium substanciarum. Et quemadmodum/ disposicio foli- orum in arbore ducit in noticiam arboris, ita accidencia iuvant quodammodo ad noscendum substancias. Et hoc est, quod dicit Aristoteles 1. de anima: „Accidencia magnam partem conferunt ad cognoscendum, quid quod est.“ Sciunt enim philosophi, quod acci- dencia non possent subsistere, ni sustentarentur a singularibus substanciis, neque singulares substancie esse possent, nisi a suis speciebus specialissimis tenerentur, sed nec species specialissime esse possent, nisi tenerentur a sibi immediato genere, quod eciam nequaquam esset, nisi esse suum esset tentum a generalissimo genere, quod eciam nec se nec alterum posset sustinere, si non ab ente analogo foret tentum, quodque analogum mox preceps in nichilum rueret, si ab eo esse intelligibile recederet, in quo esse sui esse existere manet radix, quod eciam esse intelligibile nec intelligibile esset, nisi in deo miro modo subsisteret. Sicque omnia reducuntur in unum, sicut omnia facta sunt ex uno per unum. Patet ergo predicta sentencia per hanc racionem exemplarem arboris cathegorie substancie. 184a Qui si raciones inconcussas nequibam adducere, consurgit ex infirmitate mei ingenii et eciam quia in tam sublimibus rebus mediocrem explanacionem prestare cuiusdam magni oneris est. (241)
Strana 242
34b Concl. 1. Omnes res temporales atque corrupti- biles habent formas eternales et incorruptibiles. Pro- batur hec conclusio: Nam omnis res temporalis atque corruptibilis habet racionem in deo, secundum quam nedum in actu facta est, sed et erat factibilis, ut patet ex dictis; sed quidquid in deo reponitur, est incorruptibile cum eoque coeternum — igitur tales raciones rerum temporalium atque corruptibilium sunt incorruptibiles et eterne — ergo conclusio vera. Corr. 1. Omnia encia creata sunt ab entibus increatis exemplata. Patet hoc corr. ex conclusione predicta et per illud Platonicum: „Deus in formando istum mundum sensibilem, que prima res creata est, erat venerabilis exempli normam secutus. Corr. 2. Quamvis Plato primus nomen ydee invenerit, ipsa tamen res cum Platonis sentencia est eterna. Pars prima patet ex allegatis et altera ex probatis. Concl. 2. Omnium rerum ad extra factarum sive factibilium est proporcionata diversitas eternarum racionum. Patet ex hoc, quoniam quemadmodum res sunt, ita et cognosci habent; sed res ad extra in perfeccionibus essencialibus diverse sunt, ideo diverse a deo cognoscuntur. Non autem cognosce- rentur diverse, nisi raciones earum essent diverse — igitur patet quid sequitur. Corr. 1. Ab eterno raciones rerum exteriorum singularium differunt a racionibus sive formis rerum ad extra communium. Patet ex immediate precedenti conclusione. Corr. 2. Quamvis forme exemplares ab invicem differunt, ipse tamen in una forma exemplari suprema conveniunt. Patet corr. ex 2. conclusione, quoniam iuxta dicta formarum exemplarium est proporcionata diversitas, ut exemplatarum formarum, verum tales, quantumcunque differunt, in supremo creato h. e. in ente analogo conveniunt — igitur proporcionabiliter omnes forme exemplares, quantumcunque differunt, ipse tamen in suprema forma, que est mundus architipus, necessario conveniunt — igitur. Concl. 3. Quamvis forme ydeales neque facte nec create sunt, ipse tamen nequaquam in seipsis sub- sistunt. Probatur conclusio et primo pro prima parte: Nam quod eternum est, neque factum nec creatum est; sed tales veritates eterne sunt — igitur pars prima conclusionis est vera. Et secunda pars conclusionis, vid, quod nequaquam in seipsis subsistunt, patet ex hoc, quia nichil preter deum est sibimet substancia, sed forme ydeales non sunt ipse deus formaliter — igitur conclusio vera. (242) *v- 2 v „
34b Concl. 1. Omnes res temporales atque corrupti- biles habent formas eternales et incorruptibiles. Pro- batur hec conclusio: Nam omnis res temporalis atque corruptibilis habet racionem in deo, secundum quam nedum in actu facta est, sed et erat factibilis, ut patet ex dictis; sed quidquid in deo reponitur, est incorruptibile cum eoque coeternum — igitur tales raciones rerum temporalium atque corruptibilium sunt incorruptibiles et eterne — ergo conclusio vera. Corr. 1. Omnia encia creata sunt ab entibus increatis exemplata. Patet hoc corr. ex conclusione predicta et per illud Platonicum: „Deus in formando istum mundum sensibilem, que prima res creata est, erat venerabilis exempli normam secutus. Corr. 2. Quamvis Plato primus nomen ydee invenerit, ipsa tamen res cum Platonis sentencia est eterna. Pars prima patet ex allegatis et altera ex probatis. Concl. 2. Omnium rerum ad extra factarum sive factibilium est proporcionata diversitas eternarum racionum. Patet ex hoc, quoniam quemadmodum res sunt, ita et cognosci habent; sed res ad extra in perfeccionibus essencialibus diverse sunt, ideo diverse a deo cognoscuntur. Non autem cognosce- rentur diverse, nisi raciones earum essent diverse — igitur patet quid sequitur. Corr. 1. Ab eterno raciones rerum exteriorum singularium differunt a racionibus sive formis rerum ad extra communium. Patet ex immediate precedenti conclusione. Corr. 2. Quamvis forme exemplares ab invicem differunt, ipse tamen in una forma exemplari suprema conveniunt. Patet corr. ex 2. conclusione, quoniam iuxta dicta formarum exemplarium est proporcionata diversitas, ut exemplatarum formarum, verum tales, quantumcunque differunt, in supremo creato h. e. in ente analogo conveniunt — igitur proporcionabiliter omnes forme exemplares, quantumcunque differunt, ipse tamen in suprema forma, que est mundus architipus, necessario conveniunt — igitur. Concl. 3. Quamvis forme ydeales neque facte nec create sunt, ipse tamen nequaquam in seipsis sub- sistunt. Probatur conclusio et primo pro prima parte: Nam quod eternum est, neque factum nec creatum est; sed tales veritates eterne sunt — igitur pars prima conclusionis est vera. Et secunda pars conclusionis, vid, quod nequaquam in seipsis subsistunt, patet ex hoc, quia nichil preter deum est sibimet substancia, sed forme ydeales non sunt ipse deus formaliter — igitur conclusio vera. (242) *v- 2 v „
Strana 243
Corr. 1. Quamvis forme universales eterne nec sunt substancie neque accidencia, quelibet tamen earum est supersubstancialis sub- stancia. Pars prima correlarii patet, quia omne ens creatum ante- cedunt et per consequens esse kathegoriarum omnium sicque substancie predicamentalis atque cuiuslibet accidentis. Et secunda pars patet ex isto, quia quelibet formarum huiusmodi est essencia- liter ipse deus, quia iuxta Dionysium est supersubstancialis sub- stancial), quia substancia supra predicamentalem substanciam. Quod patet ex isto, quia quelibet huiusmodi, cum sit eterna, in deo eterno fundata est; modo iuxta concordem sentenciam quidquid est in deo, est essencialiter ipse deus — igitur corr. verum. Corr. 2. Licet universaliter forme create prerequirunt esse suarum formarum exemplarium, non tamen pro quacunque men- sura temporis aut eternitatis secuntur ad esse earum. Patet corr. ex dictis, quoniam veritates exemplares eterne sunt, omnes autem forme create nequaquam eterne sunt, ut patet de mundo sensibili et de contentis in eo — igitur correlarium verum. Corr. ultimum atque questioni responsivum est hoc: Ne- cessarium est ponere formas eternas atque univer- sales, que neque formate sunt nec eciam formabiles. Patet ex tota posicione. Et tantum dixerim de prima questione. Quantum ergo ad secundam questionem,a) qua quere- batur Utrum sub ente analogo aliqua quiditas universalis sit ponenda extra signa humanitus adinventa et intenciones ad intra, noto primo, quod ens analogum estb) primum esse creatum communissimum, omnium aliarum creaturarum contentivum pro data mensura ante quiditatem entis, terminans questionem ,si est' ante questionem ,quid est', cui succedit esse quiditativum sive esse actuale in genere, in quo res est aliquid distinctum ab aliis, et tunc secuntur passiones, que sunt per se habitudines posteriores naturaliter quam subiecta earundem, quin ymo genera subalterna et species cathenatim sic descendunt. Qui quidem essencialis descensus a generalissimis usque ad specialissima claudit in se omnia creata universalia./ 195 a) B má napřed autority proti nominalistům a pak začíná tuto část slovy: „Pro questione secunda superius disputata sciendum ... b) B: dicitur esse. 1) De div. nom. cap. 1: „Supra substancias est illa suprasubstancialis finfinitas“ a dále: „substancia supra substanciam“ (vyd. uv. I, 439). (243)
Corr. 1. Quamvis forme universales eterne nec sunt substancie neque accidencia, quelibet tamen earum est supersubstancialis sub- stancia. Pars prima correlarii patet, quia omne ens creatum ante- cedunt et per consequens esse kathegoriarum omnium sicque substancie predicamentalis atque cuiuslibet accidentis. Et secunda pars patet ex isto, quia quelibet formarum huiusmodi est essencia- liter ipse deus, quia iuxta Dionysium est supersubstancialis sub- stancial), quia substancia supra predicamentalem substanciam. Quod patet ex isto, quia quelibet huiusmodi, cum sit eterna, in deo eterno fundata est; modo iuxta concordem sentenciam quidquid est in deo, est essencialiter ipse deus — igitur corr. verum. Corr. 2. Licet universaliter forme create prerequirunt esse suarum formarum exemplarium, non tamen pro quacunque men- sura temporis aut eternitatis secuntur ad esse earum. Patet corr. ex dictis, quoniam veritates exemplares eterne sunt, omnes autem forme create nequaquam eterne sunt, ut patet de mundo sensibili et de contentis in eo — igitur correlarium verum. Corr. ultimum atque questioni responsivum est hoc: Ne- cessarium est ponere formas eternas atque univer- sales, que neque formate sunt nec eciam formabiles. Patet ex tota posicione. Et tantum dixerim de prima questione. Quantum ergo ad secundam questionem,a) qua quere- batur Utrum sub ente analogo aliqua quiditas universalis sit ponenda extra signa humanitus adinventa et intenciones ad intra, noto primo, quod ens analogum estb) primum esse creatum communissimum, omnium aliarum creaturarum contentivum pro data mensura ante quiditatem entis, terminans questionem ,si est' ante questionem ,quid est', cui succedit esse quiditativum sive esse actuale in genere, in quo res est aliquid distinctum ab aliis, et tunc secuntur passiones, que sunt per se habitudines posteriores naturaliter quam subiecta earundem, quin ymo genera subalterna et species cathenatim sic descendunt. Qui quidem essencialis descensus a generalissimis usque ad specialissima claudit in se omnia creata universalia./ 195 a) B má napřed autority proti nominalistům a pak začíná tuto část slovy: „Pro questione secunda superius disputata sciendum ... b) B: dicitur esse. 1) De div. nom. cap. 1: „Supra substancias est illa suprasubstancialis finfinitas“ a dále: „substancia supra substanciam“ (vyd. uv. I, 439). (243)
Strana 244
Ex quibus colligitur, cum quelibet pars subiectiva speciei sit ipsa specie naturas) posterior, quod tota universitas suppositorum sit- natura posterior analogo, quod est universitas universaliumb), eo- quod partes se habent proporcionabilitera) ad partes sicut totum ad totum. Verume) supposita universalium divisione tripharia, sc. cau- sacione, predicacione et representacione, hoc pro universalibus causacione notandum est: quod omne universale huismodi sit forma vel quiditas signabilis nunc per complexum, ut esse hominem est natura communis, in qua omnes homines specificed) conveniunt, et sic esse animal est natura communis subalterna i. e. sub altera communi naturae) reposita, in qua omnes nature specificed) animalis conveniunt, cum quelibet earum sit animal; nunc vero idem uni- versale signabile est per incomplexum, ut animal in communi, homo in communi, unde periti vocant1) universalia huiusmodi abstractis nominibus, ut humanitas, animalitas et sic de aliis generibus et speciebus. Quisquis ergo inducitur in noticiam de quiditate univer- salium, debet intelligere idem confuse et abstracte per genus pari- terque per speciem; ut idem est humanitas et hominem esse sive homo, et idem est animalitas et animal esse aut animal simpliciter, et utrumque istorum commune est suis suppositis. Ideo dicit textus Commentatoris quod substancie singulares erunt secundum partici- pacionem unum et idemg). Et hoc est quod loquitur ille vetustus philosophus, sentenciam Peripateticorum de universalibus elucidans et maxime sensum Aristotelis, cum dicit: „Participacione speciei plures homines sunt unus homo et communis plures. Sed quoniam res ut plurimum suis proprietatibus noscuntur et iuxta Communitates Porphirii commune est omni universali de pluribus predicari, ideo videtur expediens sermonem pauculum premittere de quiditate predicacionis. Est autem predicari equivocum ad duo: primo ad predica- cionem termini de termino, quam moderni quam plurimi sibi desponsarunth), nullam aliam predicacionem esse estimantes, licet ista non vere sit predicacio, sed tantum1) equivoce exemplatai) a predicacione reali, quam vere predicacionem vocantk) phi- losophi, que est alterum genus predicandi et non est aliud quam — a) B nemá. — b) Lépe než v první kvestii (219), kde je týž výklad. c) B: Secundo sciendum. — d) B: specie. — e) B jen: quasi natura. — f)B: vocaverunt. — g) B nemá: „et idem est animalitas ... unum et idem.“ — h) B: despondent. — i) Porušeno; A: intellectum, B: nunc tamen. — j) B: e- xemplatur. — k) B: vocaverunt. (244)
Ex quibus colligitur, cum quelibet pars subiectiva speciei sit ipsa specie naturas) posterior, quod tota universitas suppositorum sit- natura posterior analogo, quod est universitas universaliumb), eo- quod partes se habent proporcionabilitera) ad partes sicut totum ad totum. Verume) supposita universalium divisione tripharia, sc. cau- sacione, predicacione et representacione, hoc pro universalibus causacione notandum est: quod omne universale huismodi sit forma vel quiditas signabilis nunc per complexum, ut esse hominem est natura communis, in qua omnes homines specificed) conveniunt, et sic esse animal est natura communis subalterna i. e. sub altera communi naturae) reposita, in qua omnes nature specificed) animalis conveniunt, cum quelibet earum sit animal; nunc vero idem uni- versale signabile est per incomplexum, ut animal in communi, homo in communi, unde periti vocant1) universalia huiusmodi abstractis nominibus, ut humanitas, animalitas et sic de aliis generibus et speciebus. Quisquis ergo inducitur in noticiam de quiditate univer- salium, debet intelligere idem confuse et abstracte per genus pari- terque per speciem; ut idem est humanitas et hominem esse sive homo, et idem est animalitas et animal esse aut animal simpliciter, et utrumque istorum commune est suis suppositis. Ideo dicit textus Commentatoris quod substancie singulares erunt secundum partici- pacionem unum et idemg). Et hoc est quod loquitur ille vetustus philosophus, sentenciam Peripateticorum de universalibus elucidans et maxime sensum Aristotelis, cum dicit: „Participacione speciei plures homines sunt unus homo et communis plures. Sed quoniam res ut plurimum suis proprietatibus noscuntur et iuxta Communitates Porphirii commune est omni universali de pluribus predicari, ideo videtur expediens sermonem pauculum premittere de quiditate predicacionis. Est autem predicari equivocum ad duo: primo ad predica- cionem termini de termino, quam moderni quam plurimi sibi desponsarunth), nullam aliam predicacionem esse estimantes, licet ista non vere sit predicacio, sed tantum1) equivoce exemplatai) a predicacione reali, quam vere predicacionem vocantk) phi- losophi, que est alterum genus predicandi et non est aliud quam — a) B nemá. — b) Lépe než v první kvestii (219), kde je týž výklad. c) B: Secundo sciendum. — d) B: specie. — e) B jen: quasi natura. — f)B: vocaverunt. — g) B nemá: „et idem est animalitas ... unum et idem.“ — h) B: despondent. — i) Porušeno; A: intellectum, B: nunc tamen. — j) B: e- xemplatur. — k) B: vocaverunt. (244)
Strana 245
participari a multis,a) dici communicative de multis, sive inesse multis vel esse in multis. Et hoc modo predicandi omne univer- sale in actu predicatur de suis inferioribus in natura. Et sic loquitur Aristoteles undiqueb) de predicacione, ut homo in communi, natura humana sive species humana, quod idem est, participatur a multis singularibus hominibus, communicatur multis et non minus est in multis et exhinc vere predicatur de multis, cum quilibet homo singularis sit homo. Pro qua predicacione intelligenda notanda est doctrina Ari- stotelis I. Poster. c. 4, ubi Aristoteles hanc realem predicacionem dividit in predicacionem per se et in predicacionem per accidens. Unde predicacio per se est, quando sub- iectum per se dicit predicatum, ut quilibet homo dicit per se na- turam specificam, que est quiditas universalis specialissima cuius- libet hominis. Et ita quelibet res creata dicit per se suam causam et per consequens omne inferius dicit suum superius et sic superius dicitur de illo ut de subiecto. 1851 Est et alia predicacio per accidens, qua accidens di- citur de substancia, ut album de homine aut de equo, et sic de aliis novem generibus accidencium, que dicunt vel denominant sua subiecta concretive. Et ista est predicacio demonstratori inpertinens, ideo ibi eam Aristoteles obmittit. Sed predicacio per se subdividitur in predicacionem in quid et in predicacionem in quale. Predicacione in quid solum predicatur quiditas rei, ut genus et species; in quale autem ut differencia et proprium. Unde predicacio per se in quale duplex est : vel per se primo et sic solum predicatur differencia substan- cialis, que est qualitas essencialis componens diffinitum, de qua Aristoteles 5. Methaph. et habet arabica translacio in hec verba: „Differt autem qualitas a substancia et qualitas que in omnibus est pars eorum.“ Ex quo patet, quod differenciam essencialem in- telligit, que est principium formale conducens speciem ad esse, ut loquitur Porphirius. Per se vero secundo predicatur omnis passio vel proprietas de subiecto adequato. Subiectum autem adequatum passionis, que per se secundo predicatur, est species, quoniam hinnibile non pre- dicatur de hoc singulari equo aut illo, sed de specie, cum qua et convertitur. Et hoc idem dicit Porphirius:“) „Proprium est, quod a) B: et est communicari, participari a multis. — b) Tak rkpp., čekali by- chom spíše: ubique. — c) B nemá: „non predicatur . . . Porphirius." (245)
participari a multis,a) dici communicative de multis, sive inesse multis vel esse in multis. Et hoc modo predicandi omne univer- sale in actu predicatur de suis inferioribus in natura. Et sic loquitur Aristoteles undiqueb) de predicacione, ut homo in communi, natura humana sive species humana, quod idem est, participatur a multis singularibus hominibus, communicatur multis et non minus est in multis et exhinc vere predicatur de multis, cum quilibet homo singularis sit homo. Pro qua predicacione intelligenda notanda est doctrina Ari- stotelis I. Poster. c. 4, ubi Aristoteles hanc realem predicacionem dividit in predicacionem per se et in predicacionem per accidens. Unde predicacio per se est, quando sub- iectum per se dicit predicatum, ut quilibet homo dicit per se na- turam specificam, que est quiditas universalis specialissima cuius- libet hominis. Et ita quelibet res creata dicit per se suam causam et per consequens omne inferius dicit suum superius et sic superius dicitur de illo ut de subiecto. 1851 Est et alia predicacio per accidens, qua accidens di- citur de substancia, ut album de homine aut de equo, et sic de aliis novem generibus accidencium, que dicunt vel denominant sua subiecta concretive. Et ista est predicacio demonstratori inpertinens, ideo ibi eam Aristoteles obmittit. Sed predicacio per se subdividitur in predicacionem in quid et in predicacionem in quale. Predicacione in quid solum predicatur quiditas rei, ut genus et species; in quale autem ut differencia et proprium. Unde predicacio per se in quale duplex est : vel per se primo et sic solum predicatur differencia substan- cialis, que est qualitas essencialis componens diffinitum, de qua Aristoteles 5. Methaph. et habet arabica translacio in hec verba: „Differt autem qualitas a substancia et qualitas que in omnibus est pars eorum.“ Ex quo patet, quod differenciam essencialem in- telligit, que est principium formale conducens speciem ad esse, ut loquitur Porphirius. Per se vero secundo predicatur omnis passio vel proprietas de subiecto adequato. Subiectum autem adequatum passionis, que per se secundo predicatur, est species, quoniam hinnibile non pre- dicatur de hoc singulari equo aut illo, sed de specie, cum qua et convertitur. Et hoc idem dicit Porphirius:“) „Proprium est, quod a) B: et est communicari, participari a multis. — b) Tak rkpp., čekali by- chom spíše: ubique. — c) B nemá: „non predicatur . . . Porphirius." (245)
Strana 246
convertitur cum specie communi, dum sequitur, ,equus in communi est, igitur hinnibile est' et econtra, sed tamen non sequitur ,hin- nibile est, ergo istea) equus est, quamvis sequitur econtra. Et notandum, quod passio dicitur per se de subiecto, licet non sit de essencia subiecti, cum sit ipsa posterior; tamen per se inest, cum subiectum non posset componi ex suis principiis, nisi causaret huiusmodi passionem, ut non esset possibile speciem humanam componi ex genere et differencia et tamen non causare ex se passionem, que est risibile sive risibilitas, tamquam ex es- sencialibus principiis resultantem. Et hinc philosophi differenciam specierum noscunt infallibiter per differenciam passionum, cum grave sit noscere differencias substanciales. 186a Hac predicacione notata patet accessus ad universalia, cum solum huiusmodib) vere de suis individuis predicantur vel de con- vertibilibus propter habitudinem passionis ad speciem et econtra,c) ut homo in communi sive humanitas vere predicatur de quolibet particulari homine, quia vere indefectibiliter inest cuilibet supposito humano, et animal in communi vere predicatur de quolibet speci- ficod) animali, ut cane, bove, leone, quia cuilibet vere inest, cum canis sit animal, leo, caprae) etc./ Sed pro ulteriori noticia universalium notanda est diffe- rencia supposicionum et presertim supposicionis simplicis atque personalis. Pro quo sciendum, quod tunc terminus sup- ponit simpliciter, quando primarie signat naturam communem in se; et non refert sive sit a parte subiecti sive a parte predicati, ut hic: ,homo est quilibet homo‘ et ,quilibet homo est homo‘ etc. Quidam autem supposicionem simplicem dicunt esse supposicionem confusam tantum; et verum dicunt, quamvis adhuc inter illas sit parva diversitas, cum supposicio confusa sit significacio pri- maria termini in proposicione pro natura communi, in qua omnia supposita includuntur. Et hinc dicitur confusa, quia supponit pro re, in qua omnia supposita sua simul fusaf) sunt, cum nomen fi- gure composite illud notet. Differencia tamen eiusdem supposicionis est cum simplici, quoniam supposicio simplex miscetur quandoque cum personali, confusa autem nequaquam. Et hinc est, quod iste terminus ,homo', qui primarie naturam simplicem significat, in hac proposicione ,homo est' vel ,homo est animal' supponit mixte, quia indifferenter potest contrahi ad supposicionem personalem vel a) A: ergo item, B: igitur. — b) B nemá. — c) B: econverso. — d) B: specificato. — e) B: nemá. — f) B: includuntur sive simul fusa . . . (246)
convertitur cum specie communi, dum sequitur, ,equus in communi est, igitur hinnibile est' et econtra, sed tamen non sequitur ,hin- nibile est, ergo istea) equus est, quamvis sequitur econtra. Et notandum, quod passio dicitur per se de subiecto, licet non sit de essencia subiecti, cum sit ipsa posterior; tamen per se inest, cum subiectum non posset componi ex suis principiis, nisi causaret huiusmodi passionem, ut non esset possibile speciem humanam componi ex genere et differencia et tamen non causare ex se passionem, que est risibile sive risibilitas, tamquam ex es- sencialibus principiis resultantem. Et hinc philosophi differenciam specierum noscunt infallibiter per differenciam passionum, cum grave sit noscere differencias substanciales. 186a Hac predicacione notata patet accessus ad universalia, cum solum huiusmodib) vere de suis individuis predicantur vel de con- vertibilibus propter habitudinem passionis ad speciem et econtra,c) ut homo in communi sive humanitas vere predicatur de quolibet particulari homine, quia vere indefectibiliter inest cuilibet supposito humano, et animal in communi vere predicatur de quolibet speci- ficod) animali, ut cane, bove, leone, quia cuilibet vere inest, cum canis sit animal, leo, caprae) etc./ Sed pro ulteriori noticia universalium notanda est diffe- rencia supposicionum et presertim supposicionis simplicis atque personalis. Pro quo sciendum, quod tunc terminus sup- ponit simpliciter, quando primarie signat naturam communem in se; et non refert sive sit a parte subiecti sive a parte predicati, ut hic: ,homo est quilibet homo‘ et ,quilibet homo est homo‘ etc. Quidam autem supposicionem simplicem dicunt esse supposicionem confusam tantum; et verum dicunt, quamvis adhuc inter illas sit parva diversitas, cum supposicio confusa sit significacio pri- maria termini in proposicione pro natura communi, in qua omnia supposita includuntur. Et hinc dicitur confusa, quia supponit pro re, in qua omnia supposita sua simul fusaf) sunt, cum nomen fi- gure composite illud notet. Differencia tamen eiusdem supposicionis est cum simplici, quoniam supposicio simplex miscetur quandoque cum personali, confusa autem nequaquam. Et hinc est, quod iste terminus ,homo', qui primarie naturam simplicem significat, in hac proposicione ,homo est' vel ,homo est animal' supponit mixte, quia indifferenter potest contrahi ad supposicionem personalem vel a) A: ergo item, B: igitur. — b) B nemá. — c) B: econverso. — d) B: specificato. — e) B: nemá. — f) B: includuntur sive simul fusa . . . (246)
Strana 247
1 simplicem, cum predicatum tam nature communi quam persone cuilibet eiusdem nature conveniat. In hac autem proposicione ,omnis homo est animal' predicatum supponit pro natura communi simpliciter, cum. soluma) talis sit de omni homine predicabilis et nullum eius suppositum. Supposicio vero personalis est, quando terminus in pro- posicione primarie signat suppositum nature universalis, ut hic: homo est albus‘. Et talis est bipartita: vel illimitata, quando denotatur predicatum personaleb) inesse supposito huic vel huic indifferenter ut hic: ,homo currit'; alia est supposicio per aliquid limitata, quando predicatum personale denotaturc) inesse determi- nato supposito, ut hic: �Petrus currit', et talis vocatur discreta supposicio. Notata ergo predicacione supradicta distinccioneque suppo- sicionum et presertim supposicionis personalis et simplicis diffe- rencia debita, non parva habebitur de universalibus realibus noticia, defectusque arguciarum contra istam sentenciam non graviter cognoscentur, cum omnem talem fallacem arguciam necesse est deficere in varietate predicacionum sive supposicionum.d) Verume) quia in materia universalium est multiplex opinio, quarum omnium si mencionem fecero, timeo ne vos tedio afficerem, tamen duas magis sibi ipsis contrarias iuxtaponam, ut inprobacio unius sit probacio alterius. Nominalium enim opinio opinioni Realium opposita negat fore aliqua ex parte rei universalia, et presertim predicacione, et sic negat esse hominem/ communem sive humanitatem communem tamquam sui principale destructivum, ymmo dicit quod non est dare hominem nisi Sortem, Platonem vel aliud singulare. Et quando inpugnatur, quod Sor et Plato con- veniunt plus quam Sor et asinus, dicit quod verum est, sed ut dicit nichil est illud, in quo conveniunt, si non sit terminus spe- 186b a) B: nonnisi. b) Rkpp. za „personale“ opět „denotatur“. c) B vynech.: „inesse supposito . . . personale denotatur.“ d) Zde B končí a udává autora: „Explicit de posicione Jeronimi, ut audivi hoc dici, quam posicionem dicitur extraxisse (xit!) de magno quodam volumine, quod aggregavit Parisius, Anglie et in altis studiis, ubi fuit, de ma- teria universalium realium." e) B má in marg.: „2. questio“ a začíná: Item in alia questione dicit, quod universalium est multiplex opinio, quarum tamen ad presens tantum duas magis sibi ipsis contrarias ponam: Nominalium . . . (247)
1 simplicem, cum predicatum tam nature communi quam persone cuilibet eiusdem nature conveniat. In hac autem proposicione ,omnis homo est animal' predicatum supponit pro natura communi simpliciter, cum. soluma) talis sit de omni homine predicabilis et nullum eius suppositum. Supposicio vero personalis est, quando terminus in pro- posicione primarie signat suppositum nature universalis, ut hic: homo est albus‘. Et talis est bipartita: vel illimitata, quando denotatur predicatum personaleb) inesse supposito huic vel huic indifferenter ut hic: ,homo currit'; alia est supposicio per aliquid limitata, quando predicatum personale denotaturc) inesse determi- nato supposito, ut hic: �Petrus currit', et talis vocatur discreta supposicio. Notata ergo predicacione supradicta distinccioneque suppo- sicionum et presertim supposicionis personalis et simplicis diffe- rencia debita, non parva habebitur de universalibus realibus noticia, defectusque arguciarum contra istam sentenciam non graviter cognoscentur, cum omnem talem fallacem arguciam necesse est deficere in varietate predicacionum sive supposicionum.d) Verume) quia in materia universalium est multiplex opinio, quarum omnium si mencionem fecero, timeo ne vos tedio afficerem, tamen duas magis sibi ipsis contrarias iuxtaponam, ut inprobacio unius sit probacio alterius. Nominalium enim opinio opinioni Realium opposita negat fore aliqua ex parte rei universalia, et presertim predicacione, et sic negat esse hominem/ communem sive humanitatem communem tamquam sui principale destructivum, ymmo dicit quod non est dare hominem nisi Sortem, Platonem vel aliud singulare. Et quando inpugnatur, quod Sor et Plato con- veniunt plus quam Sor et asinus, dicit quod verum est, sed ut dicit nichil est illud, in quo conveniunt, si non sit terminus spe- 186b a) B: nonnisi. b) Rkpp. za „personale“ opět „denotatur“. c) B vynech.: „inesse supposito . . . personale denotatur.“ d) Zde B končí a udává autora: „Explicit de posicione Jeronimi, ut audivi hoc dici, quam posicionem dicitur extraxisse (xit!) de magno quodam volumine, quod aggregavit Parisius, Anglie et in altis studiis, ubi fuit, de ma- teria universalium realium." e) B má in marg.: „2. questio“ a začíná: Item in alia questione dicit, quod universalium est multiplex opinio, quarum tamen ad presens tantum duas magis sibi ipsis contrarias ponam: Nominalium . . . (247)
Strana 248
cificus vel conceptus. Ideo licet contra illam viam arguere aucto- ritatibus sanctorum et deinde racionibus.a) Et quia ista viab) Nominalium dicit se tenere in hac ma- teria sensum Aristotelis de directo, ideo primo adducam auctori- tates Aristotelis cum suo Commentatore contra viam istam, ut vi- deatur aperte, quam sit aliena via Nominalium ab eorum sentencia. Primo Aristotelese) 5. Methaph. com. 7. translacionis ara- bice loquens de uno dicit exemplificando, quod homo et homo musicus sunt unum, quia [esse] musicum accidit utrique homini, qui est substancia una, aut quia utrumque accidit alicui particu- larium — igitur est dare substanciam unam, qua est unum homo communis et homo singularis et eciam duo particulares homines. Quomodo rogo glosabit hoc via ista, que dicit homines singulares nonnisi in conceptu convenire? Constat enim, quod in conceptu uterque particularium hominum non est una substancia, cum con- ceptus sit qualitas et sic accidens extra racionem substancie. Item Aristoteles libro eodem cap.d) 13 translacionis eius- dem arabice loquens de toto sic inquit: Universale enim est illud, quod dicitur universaliter esse. Universalia enim sunt, que continent plura et de partibus predicantur et erunt omnia unum, sicut pars in homine et equo, ambo enim sunt animal. Super quo dicit Aver- roys: „Totum enim et universale sunt similia, ex eo quod uni- versale continet particularia, quemadmodum totum continet partes, et assimilatur toti, quia predicatur de partibus et facit ea unum modo simili uni particulari, sc. quod totum facit partes adunatase), ut homo et equus, qui sunt unum in animalitate“. Item commento super verbis philosophi prioribus sic dicit: „Musica accidit ambobus hominibus, qui sunt substancia una, sc. homini qui est tamquam genus et homini cui accidit musica, quia isti duo homines, universalis et particularis sc. cui accidit musica, sunt unum essencialiter“. Sed constat, quod in conceptu non sunt unum essencialiter, cum conceptus non sit eorum essen- cia, cum sit de se accidens — igitur etc. Item Aristoteles 7. Methaph. c. 5. iuxta grecam trans- lacionem sic dicit: Singulum enim non aliud est a suimet substancia. Et quid sit substancia cuiuslibet singularis, extra ponit dicens: Et quod quid erat esse, dicitur singuli substancia. Sed patet inspi- a) B: Ideo contra istam viam arguitur primo auctoritatibus sanctorum, post secundo racionibus. b) B: Quod autem hec via. — c) B: Commentator Aristotelis. — d) A: comento. — e) B: adiunctas. (248) —
cificus vel conceptus. Ideo licet contra illam viam arguere aucto- ritatibus sanctorum et deinde racionibus.a) Et quia ista viab) Nominalium dicit se tenere in hac ma- teria sensum Aristotelis de directo, ideo primo adducam auctori- tates Aristotelis cum suo Commentatore contra viam istam, ut vi- deatur aperte, quam sit aliena via Nominalium ab eorum sentencia. Primo Aristotelese) 5. Methaph. com. 7. translacionis ara- bice loquens de uno dicit exemplificando, quod homo et homo musicus sunt unum, quia [esse] musicum accidit utrique homini, qui est substancia una, aut quia utrumque accidit alicui particu- larium — igitur est dare substanciam unam, qua est unum homo communis et homo singularis et eciam duo particulares homines. Quomodo rogo glosabit hoc via ista, que dicit homines singulares nonnisi in conceptu convenire? Constat enim, quod in conceptu uterque particularium hominum non est una substancia, cum con- ceptus sit qualitas et sic accidens extra racionem substancie. Item Aristoteles libro eodem cap.d) 13 translacionis eius- dem arabice loquens de toto sic inquit: Universale enim est illud, quod dicitur universaliter esse. Universalia enim sunt, que continent plura et de partibus predicantur et erunt omnia unum, sicut pars in homine et equo, ambo enim sunt animal. Super quo dicit Aver- roys: „Totum enim et universale sunt similia, ex eo quod uni- versale continet particularia, quemadmodum totum continet partes, et assimilatur toti, quia predicatur de partibus et facit ea unum modo simili uni particulari, sc. quod totum facit partes adunatase), ut homo et equus, qui sunt unum in animalitate“. Item commento super verbis philosophi prioribus sic dicit: „Musica accidit ambobus hominibus, qui sunt substancia una, sc. homini qui est tamquam genus et homini cui accidit musica, quia isti duo homines, universalis et particularis sc. cui accidit musica, sunt unum essencialiter“. Sed constat, quod in conceptu non sunt unum essencialiter, cum conceptus non sit eorum essen- cia, cum sit de se accidens — igitur etc. Item Aristoteles 7. Methaph. c. 5. iuxta grecam trans- lacionem sic dicit: Singulum enim non aliud est a suimet substancia. Et quid sit substancia cuiuslibet singularis, extra ponit dicens: Et quod quid erat esse, dicitur singuli substancia. Sed patet inspi- a) B: Ideo contra istam viam arguitur primo auctoritatibus sanctorum, post secundo racionibus. b) B: Quod autem hec via. — c) B: Commentator Aristotelis. — d) A: comento. — e) B: adiunctas. (248) —
Strana 249
cienti Commentatorema), quod per hoc compositum ,quod quid erat esse' intelligit universalem quiditatem. Est/ ergo una et eadem 187 substancia cuiuslibet singularis iuxta sensum Aristotelis, quod hec via non concedit. Est ergo iuxta sensum Aristotelis dare hominem communem sive quiditatem universalem specificam omnium ho- minum, quod idem est, in qua omnes homines singulares sunt una communis substancia; et consequenter est dare animal com- mune sive animalitatem communem, quod idem est, que est uni- versalis quiditas generalis, in qua nedum homo, asinus, equus quoque conveniunt, sed et vere unum sunt, quia una generalis substancia. Et hec sentencia est omnium antiquorum sapientum. Item Avicenna 5. Methaphisice loquens de animalitate in universali dicit in hec verbà: Animal vero per se, non condicione rei alterius, habet esse in sensibilibus, ipsum vero in se in veritate sua est sine condicione alterius rei. Sed quod singulare animal est in sensibilibus, cum substancia singularis nec est in subiecto nec dicitur de subiecto iuxta Aristotelem, patet ergo, quod pro Realibus est huius virib) sentencia. Item Seneca Cordubensis loquens de generibus et speciebus ad Lucillum sic scribit: 1) Nunc autem primum illud genus quera- mus, ex quo cetere species suspense sunt, a quo nascitur omnis di- visio, quo universa comprehensa sunt. Invenieturc) autem, si ceperimus singula retro legered) — sic enim perducemur ad primum. Homo species est, ut Aristoteles ait, equus species est, canis species est — ergo commune aliquid querendum est hiis omnibus vinculum, quod illa complectatur et sub se habeat. Hoc quidem est animal — ergo genus esse cepit horum omnium, que modo retuli: hominis, equi, canis animal. Et consequenter querit vinculum superius, ubi sata et arbusta conveniunt, quod est corpus animatume) et sic usque ad generalissimum substancie accedit et abindet) usque ing) ydeas scandit. Idem dicit loquens de homine in communi:2) Quecunque sunt, in sex modos Plato partitur. Primum illud est, quod nec tactu nec ullo sensu comprehenditur, cogitabile est, quod generaliter est, tam- quam homo generalis sub oculos non venit, sed parcialis venit, ut Cycero et Catho, aliash) generale non videtur, cogitatur autem. Vi- 1) Vyd. Basilej. 1515 str. 242 (ep. 58). — 2) ibid. str. 243. a) A píše: Comentor. — b) B: vie. — c) A: invenitur. — d) Vyd.: re- — e) B: inanimatum. — f) B: aliunde. — g) B: ad. — h) Vyd.: colligere. animal. (249)
cienti Commentatorema), quod per hoc compositum ,quod quid erat esse' intelligit universalem quiditatem. Est/ ergo una et eadem 187 substancia cuiuslibet singularis iuxta sensum Aristotelis, quod hec via non concedit. Est ergo iuxta sensum Aristotelis dare hominem communem sive quiditatem universalem specificam omnium ho- minum, quod idem est, in qua omnes homines singulares sunt una communis substancia; et consequenter est dare animal com- mune sive animalitatem communem, quod idem est, que est uni- versalis quiditas generalis, in qua nedum homo, asinus, equus quoque conveniunt, sed et vere unum sunt, quia una generalis substancia. Et hec sentencia est omnium antiquorum sapientum. Item Avicenna 5. Methaphisice loquens de animalitate in universali dicit in hec verbà: Animal vero per se, non condicione rei alterius, habet esse in sensibilibus, ipsum vero in se in veritate sua est sine condicione alterius rei. Sed quod singulare animal est in sensibilibus, cum substancia singularis nec est in subiecto nec dicitur de subiecto iuxta Aristotelem, patet ergo, quod pro Realibus est huius virib) sentencia. Item Seneca Cordubensis loquens de generibus et speciebus ad Lucillum sic scribit: 1) Nunc autem primum illud genus quera- mus, ex quo cetere species suspense sunt, a quo nascitur omnis di- visio, quo universa comprehensa sunt. Invenieturc) autem, si ceperimus singula retro legered) — sic enim perducemur ad primum. Homo species est, ut Aristoteles ait, equus species est, canis species est — ergo commune aliquid querendum est hiis omnibus vinculum, quod illa complectatur et sub se habeat. Hoc quidem est animal — ergo genus esse cepit horum omnium, que modo retuli: hominis, equi, canis animal. Et consequenter querit vinculum superius, ubi sata et arbusta conveniunt, quod est corpus animatume) et sic usque ad generalissimum substancie accedit et abindet) usque ing) ydeas scandit. Idem dicit loquens de homine in communi:2) Quecunque sunt, in sex modos Plato partitur. Primum illud est, quod nec tactu nec ullo sensu comprehenditur, cogitabile est, quod generaliter est, tam- quam homo generalis sub oculos non venit, sed parcialis venit, ut Cycero et Catho, aliash) generale non videtur, cogitatur autem. Vi- 1) Vyd. Basilej. 1515 str. 242 (ep. 58). — 2) ibid. str. 243. a) A píše: Comentor. — b) B: vie. — c) A: invenitur. — d) Vyd.: re- — e) B: inanimatum. — f) B: aliunde. — g) B: ad. — h) Vyd.: colligere. animal. (249)
Strana 250
187b detur autem singulare eius h. e. hic equus, hic canis. Patet ergo per dicta huius philosophi, quod est dare hominem communem, qui sub oculos non venit corporeos, distinctum ab homine, qui a visu corporeo potest comprehendi, et animal commune eiusmodi. Et primus homo universalis est et alius singularis. Item s. Damascenus nobilis Grecus in libro suo De intro- duccione dogmatum elementarium loquens de universali natura specifica sic scribit prope principiuml):I Unaqueque ergo species una natura est, velut omnes angeli una natura sunt et omnes homines una natura sunt et omnes boves una natura sunt, similiter et relique creature; et alia natura que angelorum et altera que hominum et altera que boum, similiter et in reliquis. Idem sanctus libro eodem cap. 3.2) loquens de generibus et speciebus sic ait: Amplius ypostasesa) sunt Michael, Gabriel et re- liqui [secundum partemb) angeli, contentiva autem ipsorum species natura angelica; item ypostases sunt Petrus, Paulus, Johannes et ceteri] secundum partem homines, contentiva autem ipsorum species humanitas. Rursùs ypostases sunt hic aliquis et hic aliquis equus et contentiva eorum species simpliciter equus. Rursus ypostases sunt hec aliqua et hec aliqua planta olive, contentiva autem ipsarum species simpliciter oliva. Et ne aliquis musitet, quid per contentivum intel- ligat, subdit consequenter: Sciendum ergo, quoniam contentiva indi- viduorum solum species specialissimec), velut angelus, homo, equus, canis, palma, oliva et talia, contentiva autem specierum specialissi- maram genera dicuntur et species subalterne, velut incorporeum, corpus etc. Item libro De duabus naturis idem s. Damascenus sic inquit3) : Natura quidem ergo est secundum sanctos patres dicered) com- mune et interminatum i. e. specialissima species, velut homo, equus, bos; ypostasis autem particulare secundum seipsum subsistens. Et simpliciter dicere ,natura‘ est quod commune, velut humanitas. Et Petrus enim homo et Paulus et reliqui secundum partes homines, ypostasis autem quod particulare. Et quia via illa negat essee) hominem communem, sicut et naturam humanam ad extra, unde dicit ista via, quod Petrus non „“ 1) Opp. vyd. Lequien. (Benátky 1748) I, 519. Překlad jest poněkud odchylný. 2) Není cap. 3, nýbrž 7 (ibid. 519). — 3) Vyd. uv. I, 531. a) Psáno: yppostases. — b) t. j. particulares, řecké xavà pépoc. — c) A: divinissime. — d) Doslovně z řeckého x&và voò« &ytoug siwet rovépog, jako dále zaà ávkô, sivetv. — e) B nemá. (250) m4m
187b detur autem singulare eius h. e. hic equus, hic canis. Patet ergo per dicta huius philosophi, quod est dare hominem communem, qui sub oculos non venit corporeos, distinctum ab homine, qui a visu corporeo potest comprehendi, et animal commune eiusmodi. Et primus homo universalis est et alius singularis. Item s. Damascenus nobilis Grecus in libro suo De intro- duccione dogmatum elementarium loquens de universali natura specifica sic scribit prope principiuml):I Unaqueque ergo species una natura est, velut omnes angeli una natura sunt et omnes homines una natura sunt et omnes boves una natura sunt, similiter et relique creature; et alia natura que angelorum et altera que hominum et altera que boum, similiter et in reliquis. Idem sanctus libro eodem cap. 3.2) loquens de generibus et speciebus sic ait: Amplius ypostasesa) sunt Michael, Gabriel et re- liqui [secundum partemb) angeli, contentiva autem ipsorum species natura angelica; item ypostases sunt Petrus, Paulus, Johannes et ceteri] secundum partem homines, contentiva autem ipsorum species humanitas. Rursùs ypostases sunt hic aliquis et hic aliquis equus et contentiva eorum species simpliciter equus. Rursus ypostases sunt hec aliqua et hec aliqua planta olive, contentiva autem ipsarum species simpliciter oliva. Et ne aliquis musitet, quid per contentivum intel- ligat, subdit consequenter: Sciendum ergo, quoniam contentiva indi- viduorum solum species specialissimec), velut angelus, homo, equus, canis, palma, oliva et talia, contentiva autem specierum specialissi- maram genera dicuntur et species subalterne, velut incorporeum, corpus etc. Item libro De duabus naturis idem s. Damascenus sic inquit3) : Natura quidem ergo est secundum sanctos patres dicered) com- mune et interminatum i. e. specialissima species, velut homo, equus, bos; ypostasis autem particulare secundum seipsum subsistens. Et simpliciter dicere ,natura‘ est quod commune, velut humanitas. Et Petrus enim homo et Paulus et reliqui secundum partes homines, ypostasis autem quod particulare. Et quia via illa negat essee) hominem communem, sicut et naturam humanam ad extra, unde dicit ista via, quod Petrus non „“ 1) Opp. vyd. Lequien. (Benátky 1748) I, 519. Překlad jest poněkud odchylný. 2) Není cap. 3, nýbrž 7 (ibid. 519). — 3) Vyd. uv. I, 531. a) Psáno: yppostases. — b) t. j. particulares, řecké xavà pépoc. — c) A: divinissime. — d) Doslovně z řeckého x&và voò« &ytoug siwet rovépog, jako dále zaà ávkô, sivetv. — e) B nemá. (250) m4m
Strana 251
eadem humanitate est homo sicut Paulus, sicut nec habet eandem humanitatem, attendamus, quam sit contraria sentencie huius sancti, qui subinfert1): Petrus ypostasis est et Paulus alia ypostasis, sed Petrus ypostasis est habens perfectam naturam humanitatis, propter quod et perfectus est home, et Paulus alia ypostasis est habens per fectam eandem naturam humanitatis. Et naturam quidem eandem perfectam habet unaqueque hominum ypostasis, non eandem autem ypostasim habent omnes homines, cum alia sit ypostasis Petrus, alia Paulus; non alia autem natura Petrus et alia Paulus. Et sequitur: omnes enim homines unius nature sunt. Sed ne qui propter altitudinem libri preallegati putent eum methas logice excessisse, audiant hunc in tractatu suo logicoa) De predicamentis cap. de genere et specie sic loquentem2): Dividitur enim homo in Petrum et Paulum et in reliquos secundum partem homines. Species enim ut diximus non suscipiunt diffinicionem ad invicem, ut homo non suscipit diffinicionem equi, Petrus vero et Paulus unam diffinicionem suscipiunt, eam que est hominis simpliciter. Sed quis rogo est iste homo simpliciter quam natura universalis spe- cialissima communis omnibus hominibus, cum cuilibet horum inest ut eorum essencia? Item magnus Augustinus lib. 7. de Trin. cap. 6 postquam posuit convenienciam/ et differenciam inter naturam humanam et divinam, tandem dicit3): Si autem species est essencia, sicut species est homo, tres vero ille, quas appellamus substancias sive personas, sic eandem speciem communiter habent, quemadmodum Abraham, Ysaac et Jacob speciem que homo dicitur communiter habent . . Et sequitur: Non sicut subdividitur homo in Abraham, Ysaac et Jacob, ita et aliquis homo in aliquos singulos homines subdividi potest. Omnino enim non potest, quia unus homo iam singulus homo estb) Sed quis queso singularis homo est singulus homo? Relinquitur ergo pro verificanda huius sancti sentencia dare hominem com- munem, qui est universale specificum aut quiditas specialissima omnium hominum. 1882 Item venerabilis Anshelmus libro De incarnacione 7. cap. sic scribit4): Cum igitur proferturc) ,homo', natura tantum que communis est omnibus hominibus significatur, cum autem demonstra- 1) Tamže. — 2) Dialectica cap. X (vyd. uv. I, 23). — 3) Migne P. L. 42. col. 944. — 4) Migne P. L. 158 col. 278. a) B nemá. — b) A: equus. — c) Rkp.: infertur. (251)
eadem humanitate est homo sicut Paulus, sicut nec habet eandem humanitatem, attendamus, quam sit contraria sentencie huius sancti, qui subinfert1): Petrus ypostasis est et Paulus alia ypostasis, sed Petrus ypostasis est habens perfectam naturam humanitatis, propter quod et perfectus est home, et Paulus alia ypostasis est habens per fectam eandem naturam humanitatis. Et naturam quidem eandem perfectam habet unaqueque hominum ypostasis, non eandem autem ypostasim habent omnes homines, cum alia sit ypostasis Petrus, alia Paulus; non alia autem natura Petrus et alia Paulus. Et sequitur: omnes enim homines unius nature sunt. Sed ne qui propter altitudinem libri preallegati putent eum methas logice excessisse, audiant hunc in tractatu suo logicoa) De predicamentis cap. de genere et specie sic loquentem2): Dividitur enim homo in Petrum et Paulum et in reliquos secundum partem homines. Species enim ut diximus non suscipiunt diffinicionem ad invicem, ut homo non suscipit diffinicionem equi, Petrus vero et Paulus unam diffinicionem suscipiunt, eam que est hominis simpliciter. Sed quis rogo est iste homo simpliciter quam natura universalis spe- cialissima communis omnibus hominibus, cum cuilibet horum inest ut eorum essencia? Item magnus Augustinus lib. 7. de Trin. cap. 6 postquam posuit convenienciam/ et differenciam inter naturam humanam et divinam, tandem dicit3): Si autem species est essencia, sicut species est homo, tres vero ille, quas appellamus substancias sive personas, sic eandem speciem communiter habent, quemadmodum Abraham, Ysaac et Jacob speciem que homo dicitur communiter habent . . Et sequitur: Non sicut subdividitur homo in Abraham, Ysaac et Jacob, ita et aliquis homo in aliquos singulos homines subdividi potest. Omnino enim non potest, quia unus homo iam singulus homo estb) Sed quis queso singularis homo est singulus homo? Relinquitur ergo pro verificanda huius sancti sentencia dare hominem com- munem, qui est universale specificum aut quiditas specialissima omnium hominum. 1882 Item venerabilis Anshelmus libro De incarnacione 7. cap. sic scribit4): Cum igitur proferturc) ,homo', natura tantum que communis est omnibus hominibus significatur, cum autem demonstra- 1) Tamže. — 2) Dialectica cap. X (vyd. uv. I, 23). — 3) Migne P. L. 42. col. 944. — 4) Migne P. L. 158 col. 278. a) B nemá. — b) A: equus. — c) Rkp.: infertur. (251)
Strana 252
tive dicimus istum vel istum hominem vel proprio nomine Jesum, personam designamus, que cum natura habet colleccionem proprietatum, quibus homo communis singularisque ab aliis singulis distinguitur. Patet ergo ex huius venerabilis patris sentencia hominem communem esse in re, qui est natura humana differens a quolibet homine singulari. Item s. Augustinus in suis Predicamentis loquens de specie ait1): Species autem est, quam quidam et formam vocant, que se- cundum multa et differencia numero in eo quod quid sit predicatur, ut est homo. Et post pauca loquens simul de genere et specie ait2) Ut tamen hec tria uno exemplo monstrem, genus est animal, diffe- rencia bipes, species homo. Sed quis homo singularis est species? Igitur necessario homo communis, qui est species, est signandus. Item s. Augustinus magis expresse in dyalogo ad Felici- anum scribit in hec verba3): Homo pater generat hominem filium; utrique commune est quod homo est, huic autem proprium quod pater, huic autem quod filius, cum unus gignit alterque gignitur.a) Sic enim utriusque proprietas distinguatur, ut communis humanitas non negetur. Hecb) igitur via Nominalium, negans humanitatem communem esse, de directo contradicit huius sancti sentencie. Ex quibus manifestum est, qualiter sancti doctores antiquitus de genere et specie locuti sunt concorditer cum antiquis philosophis, cum Augustinus, Gregorius et ceteri sancti patres nedum concedunt, quod unus homo est idem cum alio, sed idem est quod alius, ut patet hiis, qui in eorum scriptis nutriti sunt. y — Sed pluribus auctoritatibus nunc obmissis contra istam viam Nominalium racionibus arguiture). 188b Et primo arguitur sic: Ad esse istum hominem requiritur esse hominem tamquam naturaliter prius et non econtra; sed quod ad esse alterius necessario requiritur intrinsece, hoc nemo/ causam eius esse dubitat — ergo esse hominem est causa intrinseca ne- cessario prerequisita ad esse istum hominem, cum sine esse ho- minem inpossibile est esse quemvis hominem singularem. Igitur esse hominem distinguitur a quolibet singulari homine tamquam 1) Migne P. L. 32. col. 1424 (není spis Aug.). — 2) ibid. 1425. — 3) Migne P. L. 42 col. 1159 (není dílo Aug.). a) B: unus qui gignit, alter qui gignitur. — b) B: Et hec. — c) B: Se- cundo id, quod dictum est, suaderi et probari potest racionibus. (252)
tive dicimus istum vel istum hominem vel proprio nomine Jesum, personam designamus, que cum natura habet colleccionem proprietatum, quibus homo communis singularisque ab aliis singulis distinguitur. Patet ergo ex huius venerabilis patris sentencia hominem communem esse in re, qui est natura humana differens a quolibet homine singulari. Item s. Augustinus in suis Predicamentis loquens de specie ait1): Species autem est, quam quidam et formam vocant, que se- cundum multa et differencia numero in eo quod quid sit predicatur, ut est homo. Et post pauca loquens simul de genere et specie ait2) Ut tamen hec tria uno exemplo monstrem, genus est animal, diffe- rencia bipes, species homo. Sed quis homo singularis est species? Igitur necessario homo communis, qui est species, est signandus. Item s. Augustinus magis expresse in dyalogo ad Felici- anum scribit in hec verba3): Homo pater generat hominem filium; utrique commune est quod homo est, huic autem proprium quod pater, huic autem quod filius, cum unus gignit alterque gignitur.a) Sic enim utriusque proprietas distinguatur, ut communis humanitas non negetur. Hecb) igitur via Nominalium, negans humanitatem communem esse, de directo contradicit huius sancti sentencie. Ex quibus manifestum est, qualiter sancti doctores antiquitus de genere et specie locuti sunt concorditer cum antiquis philosophis, cum Augustinus, Gregorius et ceteri sancti patres nedum concedunt, quod unus homo est idem cum alio, sed idem est quod alius, ut patet hiis, qui in eorum scriptis nutriti sunt. y — Sed pluribus auctoritatibus nunc obmissis contra istam viam Nominalium racionibus arguiture). 188b Et primo arguitur sic: Ad esse istum hominem requiritur esse hominem tamquam naturaliter prius et non econtra; sed quod ad esse alterius necessario requiritur intrinsece, hoc nemo/ causam eius esse dubitat — ergo esse hominem est causa intrinseca ne- cessario prerequisita ad esse istum hominem, cum sine esse ho- minem inpossibile est esse quemvis hominem singularem. Igitur esse hominem distinguitur a quolibet singulari homine tamquam 1) Migne P. L. 32. col. 1424 (není spis Aug.). — 2) ibid. 1425. — 3) Migne P. L. 42 col. 1159 (není dílo Aug.). a) B: unus qui gignit, alter qui gignitur. — b) B: Et hec. — c) B: Se- cundo id, quod dictum est, suaderi et probari potest racionibus. (252)
Strana 253
causa a suô effectu et per consequens est dare hominem sic di- stinctum a quolibet singulari, quod abhorret ista viaa). Item pro eodem arguitur sic: Nullumb) prius dependet a suo posteriori, sed esse hominem prius naturaliter est quam esse istum hominem, sicut et est superius, cum sit illud a quo non conver- titur subsistendi consequencia — nam sequitur ,esse hunc hominem est, ergo esse hominem est', et non econtrac) — igitur distinguendum est esse hominem ab esse istum hominem tamquam prius a suo posteriori, ymmo tamquam independens ab eius dependenti. Sed quomodo hec viad) distinguet inter esse hominem et esse istum hominem, si esse hominem simpliciter esse negat? Item omnis effectus realis ad extra est a causa reali ad extra, sed esse istum hominem aut istum est effectus realis ad extra, quod probatum este) ad sensum, ergo oportet quod esse hominem sit causa realis ad extra, cum esse hominem sit causa intrinseca et necessaria cuiuslibet hominis singularis. Maiorf) patet ex isto vulgato proverbio: Nichil dat, quod non habet. Quomodo queso esse hominemg) daret ad extra singulari, nisi prehaberet illud? Et cum constet quemvis effectum suum esse totale a sua causa reci- pere, patet quod procedit argumentum. Nec valet ficticium vie huius, quo se fixam credit esse dicens, quod est dare esseh) hominem in conceptu distinctum ab esse istum hominem, cum unus conceptus sit communis et alter singu- laris. Nam constath) iuxta dicta esse hominem necessario requisitum [esse] ad esse istum hominem; sed nullum talem conceptum com- munem constat esse requisitum ad esse istumh) hominem, cum nullus talis conceptus sit causa alicuius substancie — patet ergo, quod dictum non est nisi racionis inanis evasio. Item conveniencia rerum ponenda est in rerum essencia- libus principiis, ut pateth) per Aristotelem et suum Commentatorem 5. Methaph. com. 19; sed omnis conceptus huiusmodi, in quo Sor et Plato conveniunt, ut asserit ista via, de sei) accidentalis est — quomodo ergo erit conveniencia eorum essencialis? Constat autem logicis şapientibus, quod Sor et Plato et ceteri) particulares ho- mines conveniunt in esse hominem tamquam in esse essenciali requisito ad quemlibet eorundem, cum quilibet eorum essencialiter a) Té relativní věty B nemá. — b) B jen: Item nullum. — c) B: econ- verso. — d) B: hec via Nominalium. — e) B: patet. — f) A: Et maior. — g) B: homo. — h) B nemá. — i) B: esse. — j) B: Cycero. „Studie a texty.“ (253) 18
causa a suô effectu et per consequens est dare hominem sic di- stinctum a quolibet singulari, quod abhorret ista viaa). Item pro eodem arguitur sic: Nullumb) prius dependet a suo posteriori, sed esse hominem prius naturaliter est quam esse istum hominem, sicut et est superius, cum sit illud a quo non conver- titur subsistendi consequencia — nam sequitur ,esse hunc hominem est, ergo esse hominem est', et non econtrac) — igitur distinguendum est esse hominem ab esse istum hominem tamquam prius a suo posteriori, ymmo tamquam independens ab eius dependenti. Sed quomodo hec viad) distinguet inter esse hominem et esse istum hominem, si esse hominem simpliciter esse negat? Item omnis effectus realis ad extra est a causa reali ad extra, sed esse istum hominem aut istum est effectus realis ad extra, quod probatum este) ad sensum, ergo oportet quod esse hominem sit causa realis ad extra, cum esse hominem sit causa intrinseca et necessaria cuiuslibet hominis singularis. Maiorf) patet ex isto vulgato proverbio: Nichil dat, quod non habet. Quomodo queso esse hominemg) daret ad extra singulari, nisi prehaberet illud? Et cum constet quemvis effectum suum esse totale a sua causa reci- pere, patet quod procedit argumentum. Nec valet ficticium vie huius, quo se fixam credit esse dicens, quod est dare esseh) hominem in conceptu distinctum ab esse istum hominem, cum unus conceptus sit communis et alter singu- laris. Nam constath) iuxta dicta esse hominem necessario requisitum [esse] ad esse istum hominem; sed nullum talem conceptum com- munem constat esse requisitum ad esse istumh) hominem, cum nullus talis conceptus sit causa alicuius substancie — patet ergo, quod dictum non est nisi racionis inanis evasio. Item conveniencia rerum ponenda est in rerum essencia- libus principiis, ut pateth) per Aristotelem et suum Commentatorem 5. Methaph. com. 19; sed omnis conceptus huiusmodi, in quo Sor et Plato conveniunt, ut asserit ista via, de sei) accidentalis est — quomodo ergo erit conveniencia eorum essencialis? Constat autem logicis şapientibus, quod Sor et Plato et ceteri) particulares ho- mines conveniunt in esse hominem tamquam in esse essenciali requisito ad quemlibet eorundem, cum quilibet eorum essencialiter a) Té relativní věty B nemá. — b) B jen: Item nullum. — c) B: econ- verso. — d) B: hec via Nominalium. — e) B: patet. — f) A: Et maior. — g) B: homo. — h) B nemá. — i) B: esse. — j) B: Cycero. „Studie a texty.“ (253) 18
Strana 254
sit homo, cum nulli eorum accidit humanitas sine esse hominem, quamvis quivis eorum sit veluta) accidens respectu hominis uni- versalis. 189a Item termini instituti sunt ad signandum res ad extra, cum sint signa rerum — igitur termini generales atque specifici extra se signant res, quibus inest principaliter denominacio/ huiusmodi, et tales res sunt universalia ex parte rei. Quelibet enim talis res generalis atque specifica verius incomparabiliter habetb) racionem universalis quam signum eiusdem. Quod eciam patet ex hoc, quia quelibet res naturalis dicit seipsam, sicut accidens sensi- bile dicit naturaliter subiectum taliter accidentatum — terminus autem solum ex institucione humana et non naturaliter significat. Nec repugnat sed consonat veritati, quod res extra sint ge- nera et species, cum iuxta opinionem verbalem terminus singula- rissimus magis alienus a natura rei dicitur genus et species. Nec valet dicere, uti quidam dicunt,) quod institucio humana constituit genus et speciem, tum quia tuncd) non foret genusd) et species ante institucionem humanam, quod est contra infallibilem scripturam, ubi ab eo, qui facie revelata deum vidit, ad hominum perpetuam memoriam conscriptum est, quode) creavit deus omnia animancia in genere suo, universas bestias atque reptilia secundum species suas. Quis enim in tantam incurrat demenciam, ut hunc philosophum eximium audeat dicere hoc locof) per genus et spe- ciem humanum conceptum intellexisses) vel terminum? Verum hoc locoh) per genus et species naturas universales intelligit,i) in quibus res eis) inferiores create sunt. Item proporcionabiliter ut se habet forma ad materiam, sic se habet esse formale universalis ad suum materiale suppositum; sed forma dans esse materie non habet esse a materia, quamvis habeat esse in materia, sed pocius habet ab agente secundum formam univoce et secundum quod est ab agente, vere est et extra omnem creatum conceptum, quamvis non sit formaliter hoc vel illud. Sic proporcionabiliter homo communis sive homok) univer- salis, quod idem est,1) quamvis sit in quolibet suo singulari, non tamen habet esse ab aliquo eorundem nec simul ab omnibus, sed a) B: aliud. — b) A vynech. — c) B nemá: uti quidam dicunt. — d) B nemá. — e) B jen: contra infallibilem scripturam dicentem. — f) B: Quius enim tam demens audet hic dicere. — g) B: intelligere — h) B: hic. — i) A: intendit. — j) B: omnes. — k) B nemá. — 1) Relativní věty není v B. — f.„ . . (254) „
sit homo, cum nulli eorum accidit humanitas sine esse hominem, quamvis quivis eorum sit veluta) accidens respectu hominis uni- versalis. 189a Item termini instituti sunt ad signandum res ad extra, cum sint signa rerum — igitur termini generales atque specifici extra se signant res, quibus inest principaliter denominacio/ huiusmodi, et tales res sunt universalia ex parte rei. Quelibet enim talis res generalis atque specifica verius incomparabiliter habetb) racionem universalis quam signum eiusdem. Quod eciam patet ex hoc, quia quelibet res naturalis dicit seipsam, sicut accidens sensi- bile dicit naturaliter subiectum taliter accidentatum — terminus autem solum ex institucione humana et non naturaliter significat. Nec repugnat sed consonat veritati, quod res extra sint ge- nera et species, cum iuxta opinionem verbalem terminus singula- rissimus magis alienus a natura rei dicitur genus et species. Nec valet dicere, uti quidam dicunt,) quod institucio humana constituit genus et speciem, tum quia tuncd) non foret genusd) et species ante institucionem humanam, quod est contra infallibilem scripturam, ubi ab eo, qui facie revelata deum vidit, ad hominum perpetuam memoriam conscriptum est, quode) creavit deus omnia animancia in genere suo, universas bestias atque reptilia secundum species suas. Quis enim in tantam incurrat demenciam, ut hunc philosophum eximium audeat dicere hoc locof) per genus et spe- ciem humanum conceptum intellexisses) vel terminum? Verum hoc locoh) per genus et species naturas universales intelligit,i) in quibus res eis) inferiores create sunt. Item proporcionabiliter ut se habet forma ad materiam, sic se habet esse formale universalis ad suum materiale suppositum; sed forma dans esse materie non habet esse a materia, quamvis habeat esse in materia, sed pocius habet ab agente secundum formam univoce et secundum quod est ab agente, vere est et extra omnem creatum conceptum, quamvis non sit formaliter hoc vel illud. Sic proporcionabiliter homo communis sive homok) univer- salis, quod idem est,1) quamvis sit in quolibet suo singulari, non tamen habet esse ab aliquo eorundem nec simul ab omnibus, sed a) B: aliud. — b) A vynech. — c) B nemá: uti quidam dicunt. — d) B nemá. — e) B jen: contra infallibilem scripturam dicentem. — f) B: Quius enim tam demens audet hic dicere. — g) B: intelligere — h) B: hic. — i) A: intendit. — j) B: omnes. — k) B nemá. — 1) Relativní věty není v B. — f.„ . . (254) „
Strana 255
p a suo effectivo principio, quod est deus. Et tale esse formale uni- versalis est positum extra omnem creatum conceptum. Item homo est finis extrinsecus cuiuslibet a seipso creature, cum propter hominem creata sunt omnia, ipse vero post omnia tamquam finis, propter quem facta sunt omnia. Et exinde homo veraciter dictus est dignissima creaturarum. Sed nulli singulari ho- minia) poterit hoc duplicatum predicatum competere, cum nullus talis singularis homo sit finis extrinsecus cuiuslibet creature, cum non omnes creature propter ipsum create sunt, sicut nec est dignis- sima creaturarum, cum tunc omnem alium homineme) excederet in tali essenciali dignitate. Nec predictum predicatum pluribus potest competere singularibus hominibus, quia genitivusb) pluralis reflexus super suo nominativo singulari importat excellenciam, sed quod per excellenciam dicitur, uni soli convenit. Restat ergo, ut) uni communi hominic) conveniat, qui est natura humana. 189b Item eadem sunt, quibus res sunt et quibus cognoscuntur, cum res suum esse) a diffinicionibus accipiunt sicut ipsum quidi- tativum cognoscere atque scire. Sed non est sciencia propria quoad nos nisi de universali et per universale, sciencia autemd) non est nisi de rebus et per res. Igitur cum iuxta supposita sciencia sit solum universalium, necesse est quod universalia sint res ad extra sensibiles et non dumtaxat in intellectu creato, quoniam si essent in intellectu vel conceptu creato, essent rerum intenciones sive si- militudines et non res reales ad extra, Aristotele hoc idem libro suoe) De anima aiente) „res non esseg) in anima, sed rerum simi- litudines“. Et quod sciencia sit rerum universalium solum, patet per Aristotelem iuxta finem 12. Methaph. translacionis arabice, qui sic dicith) : „Scienciam vero esse universalium omnium est ne- cesse esse“ et sequitur: „Etenim principia universalia esse necesse est“ et paucis interpositis diciti) : „Quoniam si necesse est prin- cipia universalia esse, necesse et que ex hiis universalia, ut in demonstracionibus.“ Ex quo patet, quod respectu realis sciencie rerum universalium oportet dare universalia scibilia, que sunt res reales ad extra omni operacione creati intellectus seclusa. Item via Nominalium que non ponit universale ad extra in re, sed dumtaxat terminum vel conceptum, necessario habet dicere consequenter respondendo, quod omnis sciencia humana ter- minatur obiective solum ad terminum vel conceptum; sed hoc est a) B nemá. — b) B: dictus. — c) B nemá. — d) B: alia. — e) B nemá: libro suo. — f) B: dicente. — g) B: sunt. — h) B: sic dicentem. — i) B: et post pauca. (255) 18* —
p a suo effectivo principio, quod est deus. Et tale esse formale uni- versalis est positum extra omnem creatum conceptum. Item homo est finis extrinsecus cuiuslibet a seipso creature, cum propter hominem creata sunt omnia, ipse vero post omnia tamquam finis, propter quem facta sunt omnia. Et exinde homo veraciter dictus est dignissima creaturarum. Sed nulli singulari ho- minia) poterit hoc duplicatum predicatum competere, cum nullus talis singularis homo sit finis extrinsecus cuiuslibet creature, cum non omnes creature propter ipsum create sunt, sicut nec est dignis- sima creaturarum, cum tunc omnem alium homineme) excederet in tali essenciali dignitate. Nec predictum predicatum pluribus potest competere singularibus hominibus, quia genitivusb) pluralis reflexus super suo nominativo singulari importat excellenciam, sed quod per excellenciam dicitur, uni soli convenit. Restat ergo, ut) uni communi hominic) conveniat, qui est natura humana. 189b Item eadem sunt, quibus res sunt et quibus cognoscuntur, cum res suum esse) a diffinicionibus accipiunt sicut ipsum quidi- tativum cognoscere atque scire. Sed non est sciencia propria quoad nos nisi de universali et per universale, sciencia autemd) non est nisi de rebus et per res. Igitur cum iuxta supposita sciencia sit solum universalium, necesse est quod universalia sint res ad extra sensibiles et non dumtaxat in intellectu creato, quoniam si essent in intellectu vel conceptu creato, essent rerum intenciones sive si- militudines et non res reales ad extra, Aristotele hoc idem libro suoe) De anima aiente) „res non esseg) in anima, sed rerum simi- litudines“. Et quod sciencia sit rerum universalium solum, patet per Aristotelem iuxta finem 12. Methaph. translacionis arabice, qui sic dicith) : „Scienciam vero esse universalium omnium est ne- cesse esse“ et sequitur: „Etenim principia universalia esse necesse est“ et paucis interpositis diciti) : „Quoniam si necesse est prin- cipia universalia esse, necesse et que ex hiis universalia, ut in demonstracionibus.“ Ex quo patet, quod respectu realis sciencie rerum universalium oportet dare universalia scibilia, que sunt res reales ad extra omni operacione creati intellectus seclusa. Item via Nominalium que non ponit universale ad extra in re, sed dumtaxat terminum vel conceptum, necessario habet dicere consequenter respondendo, quod omnis sciencia humana ter- minatur obiective solum ad terminum vel conceptum; sed hoc est a) B nemá. — b) B: dictus. — c) B nemá. — d) B: alia. — e) B nemá: libro suo. — f) B: dicente. — g) B: sunt. — h) B: sic dicentem. — i) B: et post pauca. (255) 18* —
Strana 256
notorie falsum — igitur et suum quo se fundata) fundamentum. Falsitas patet ex isto, quia noticia sensitiva, que est inperfeccior, non est vera sensacio, nisi terminetur obiective ad sensibile reale, ergo multo magis sciencia humana, que est noticia cercior atque profundior, penetrat usque ad rem scitam inclusive. Item: Illud solum ultimate terminat scienciam, quod ultimate cognoscitur; sed hoc est scibile ad extra alienum a termino vel conceptu — ergo oportet principaliter illud terminare scienciam obiective. Quoniam multi vulgarium cognoscunt se scire multa sci- bilia multasque scibiles universales veritates, qui tamen nullam habent penitus noticiam terminorum sive conceptuum, et presertim cum termini huiusmodi vel conceptus non habent denominacionem huiusmodi nisi a rebus ad extra, cum pereuntibus rebus perit sci- encia, quamvis signa remaneant vel conceptus. 190a Item: Hec proposicio ,homo est animal' est vera et neces- saria, cum sit in primo modo dicendi per se, cum genus predi- catur de specie; per se autem huiusmodi supponit de omni, cum syllogismus demonstrativus de per se fundatur super syllogismo de omni. Et hinc Aristoteles librum/ Posteriorum fundat super Priorum. Sed pro nullo singulari homine hec proposicio est neces- saria aut per se, cum quemlibet huiusmodi esse sitp) contingens — igitur oportet dare signatum subiectum“), quod per se et necessario sit animal iuxta sensum Aristotelis, et hoc est homo communis, quem iste terminus ,homo' primarie significat — igitur etc. Item: Hec proposicio ,homo est risibile‘ est in secundo modo dicendi per sed), cum passio predicatur de subiecto. Sed subiectum adequatum passionis non est homo singularis dicente Porphirio: „Proprium est, quod convertitur cum specie“. Sequitur enim ,homo est, ergo risibile est‘ et eciam econverso sequitur ,risibile est, ergo homo est', et tamen non sequitur ,risibile est, ergo iste homo est quocunque demonstrato, quamvis sequatur econtra. Igitur est dare hominem de necessitate, cum quo huiusmodi passio convertitur, qui differate) ab homine singulari. Quotlibet sunt tales raciones antiquorum sentenciantes pro- via Realium. Sed iam dictef) pro presenti sufficiant. a) B nemá: „quo se fundat“. — b) A: sit esse. — c) Rkpp.: subiecti. — d) B nemá: per se. — e) B: differt. — f) B nemá. (256)
notorie falsum — igitur et suum quo se fundata) fundamentum. Falsitas patet ex isto, quia noticia sensitiva, que est inperfeccior, non est vera sensacio, nisi terminetur obiective ad sensibile reale, ergo multo magis sciencia humana, que est noticia cercior atque profundior, penetrat usque ad rem scitam inclusive. Item: Illud solum ultimate terminat scienciam, quod ultimate cognoscitur; sed hoc est scibile ad extra alienum a termino vel conceptu — ergo oportet principaliter illud terminare scienciam obiective. Quoniam multi vulgarium cognoscunt se scire multa sci- bilia multasque scibiles universales veritates, qui tamen nullam habent penitus noticiam terminorum sive conceptuum, et presertim cum termini huiusmodi vel conceptus non habent denominacionem huiusmodi nisi a rebus ad extra, cum pereuntibus rebus perit sci- encia, quamvis signa remaneant vel conceptus. 190a Item: Hec proposicio ,homo est animal' est vera et neces- saria, cum sit in primo modo dicendi per se, cum genus predi- catur de specie; per se autem huiusmodi supponit de omni, cum syllogismus demonstrativus de per se fundatur super syllogismo de omni. Et hinc Aristoteles librum/ Posteriorum fundat super Priorum. Sed pro nullo singulari homine hec proposicio est neces- saria aut per se, cum quemlibet huiusmodi esse sitp) contingens — igitur oportet dare signatum subiectum“), quod per se et necessario sit animal iuxta sensum Aristotelis, et hoc est homo communis, quem iste terminus ,homo' primarie significat — igitur etc. Item: Hec proposicio ,homo est risibile‘ est in secundo modo dicendi per sed), cum passio predicatur de subiecto. Sed subiectum adequatum passionis non est homo singularis dicente Porphirio: „Proprium est, quod convertitur cum specie“. Sequitur enim ,homo est, ergo risibile est‘ et eciam econverso sequitur ,risibile est, ergo homo est', et tamen non sequitur ,risibile est, ergo iste homo est quocunque demonstrato, quamvis sequatur econtra. Igitur est dare hominem de necessitate, cum quo huiusmodi passio convertitur, qui differate) ab homine singulari. Quotlibet sunt tales raciones antiquorum sentenciantes pro- via Realium. Sed iam dictef) pro presenti sufficiant. a) B nemá: „quo se fundat“. — b) A: sit esse. — c) Rkpp.: subiecti. — d) B nemá: per se. — e) B: differt. — f) B nemá. (256)
Strana 257
Concl. 1.1) Omnem logicum realem necesse est ponere hominem universalem, distinctum contra quemlibet particularem. Probatur conclusio: Nam omnem logicum realem necesse est dare specialissimam quiditatem omnium hominum, uti clamat concors sentencia antiquorum; sed nullus singularis homo est quiditas hominum omnium — igitur necesse est, quod quilibet talis a communi sit distinctus, et conclusio vera.a Corr. 1. Quamvis homo communis non sit homo singularis formaliter, verumtamen est essencialiter. Patet, quia in predicatis per se idem est ipsum et ipsum esse, sed esse hominem est pre- dicatum per se cuiuslibet hominis singularis — ergo est idem cum quolibet singulari homine. Corr. 2. Quamvis homo communis differt a quolibet homine singulari, ipse tamen est quilibet singularis. Patet ex correlario [1.] et conclusione. . Concl. 2. Omnis creata substancia de quanto est universalior, est contentiviorb), melior atque univer- sitati utilior priorque intencione prime nature. Pro- batur, quiac) sine eiusmodi non potest esse creacio inferioris, sed econtra — igitur. Et iterum correspondenterd): Res est melior, ut peior est eiusdem privacio; sed longe peius foret non esse boni cuiuscunque communioris quam non esse boni communis, nam peius esset quod non foret animal, quam quod non foret homo et ita de quolibet iugoe) rerum communi et suorum inferiorum — igitur conclusio vera. Corr. 1. Omne essencialiter inferius est quasi causa materialis sui superioris, cum sit subiectiva pars eius. Probatur: Nam quia iste homo est, ideof) homo est, et quia homo est, animal est et sic de omni habitudine inferioris respectu sui superioris. Nec po- test esse causa finalis, quia tunc/ foret melior suo communiori; nec causa efficiens, quia ageret ultra gradum proprium; nec causa formalis, quia tunc due res causarent se reciproce in eodem genere causandi — igitur relinquitur, quod sit causa materialis eiusdem. 1) Dle posice Vlkovy byla první konkluse Jeronymova: „Omnem vere sapientem necesse est ponere substanciam universalem distinctam contra particularem“ a neměla důkazu. Co zde jest concl. 1, bylo corr. 1. 190b a) B: igitur concl. — b) Psáno: contraccior. — c) B nemá. — d) B: con- sequenter. — e) B: magno. — f) A nemá. (257) — = ——.—
Concl. 1.1) Omnem logicum realem necesse est ponere hominem universalem, distinctum contra quemlibet particularem. Probatur conclusio: Nam omnem logicum realem necesse est dare specialissimam quiditatem omnium hominum, uti clamat concors sentencia antiquorum; sed nullus singularis homo est quiditas hominum omnium — igitur necesse est, quod quilibet talis a communi sit distinctus, et conclusio vera.a Corr. 1. Quamvis homo communis non sit homo singularis formaliter, verumtamen est essencialiter. Patet, quia in predicatis per se idem est ipsum et ipsum esse, sed esse hominem est pre- dicatum per se cuiuslibet hominis singularis — ergo est idem cum quolibet singulari homine. Corr. 2. Quamvis homo communis differt a quolibet homine singulari, ipse tamen est quilibet singularis. Patet ex correlario [1.] et conclusione. . Concl. 2. Omnis creata substancia de quanto est universalior, est contentiviorb), melior atque univer- sitati utilior priorque intencione prime nature. Pro- batur, quiac) sine eiusmodi non potest esse creacio inferioris, sed econtra — igitur. Et iterum correspondenterd): Res est melior, ut peior est eiusdem privacio; sed longe peius foret non esse boni cuiuscunque communioris quam non esse boni communis, nam peius esset quod non foret animal, quam quod non foret homo et ita de quolibet iugoe) rerum communi et suorum inferiorum — igitur conclusio vera. Corr. 1. Omne essencialiter inferius est quasi causa materialis sui superioris, cum sit subiectiva pars eius. Probatur: Nam quia iste homo est, ideof) homo est, et quia homo est, animal est et sic de omni habitudine inferioris respectu sui superioris. Nec po- test esse causa finalis, quia tunc/ foret melior suo communiori; nec causa efficiens, quia ageret ultra gradum proprium; nec causa formalis, quia tunc due res causarent se reciproce in eodem genere causandi — igitur relinquitur, quod sit causa materialis eiusdem. 1) Dle posice Vlkovy byla první konkluse Jeronymova: „Omnem vere sapientem necesse est ponere substanciam universalem distinctam contra particularem“ a neměla důkazu. Co zde jest concl. 1, bylo corr. 1. 190b a) B: igitur concl. — b) Psáno: contraccior. — c) B nemá. — d) B: con- sequenter. — e) B: magno. — f) A nemá. (257) — = ——.—
Strana 258
Corr. 2. Licet inferius sit causa et quodam ordine prius suo- superiori, tamen communius est simpliciter prius et perfeccius suo inferiori. Patet hoc correlarium ex conclusione. Et iterum videtur sic posse deduci: quia totum genus cause materialis est gracia cause formalis, ideo secundum hoca genus est prius et perfeccius. Et iterum: Totum genus cause efficientis est gracia cause fînalis, itaque quelibet causa inferior foret quacunque causa superioris generis perfeccior, si non causa superior contineat in se multiplicem racionem causandi — igitur corr. verum.b) Concl. 3. Vera logica non in signis sed in rebus est fundata. Probatur conclusio, quia vera logica non est nisi habilitas animi inquirendi veritatem et repellendi falsitatem; sed veritas, cum sit rei essencia, in rebus et non in signis consistit — igitur.c) Corr. 1. Omnis predicacio signorum ad invicem est falsa. Probatur, quia vere predicari est rem predicatam inesse alteri, ym- mo esse quod alteram; sed nullus terminus aut conceptus inest alteri vel est alter — igitur corr. verum. Corr. 2. Omnis denominacio signorum causaturd) ex proprie- tatibus suorum adequate signatorum. Patet, quia quelibet proposicio pro tanto est necessaria, quia hoc quod predicatôrie signat, necesse est esse; et similiter contingens cum ceteris denominacionibus — igitur corr. verum. Corr. ultimum atque questioni responsivum est hoce): Sub ente analogo universalia consonanter antiquo- rum sentencief) sunt ponenda extra signa humanitus adinventa et intentiones ad intra. Patet ex tota posicione. 4. [Mgri Blasii Lupi Actus contra posi- tionem Mgri Hieronymi de Praga) (Z rkp. univ. praž. VIII E 5) 178a Item secundo sic arguitur contra idem: Nullum accidens necesse est esse in aliqua substancia ipsum subiectante pro aliquo- a) A nemá. — b) B jen: igitur. — c) B: igitur concl. — d) B: dicitur. — e) B jen: Corr. 3. — f) B: consonanter secundum antiquorum sententiam. (258)
Corr. 2. Licet inferius sit causa et quodam ordine prius suo- superiori, tamen communius est simpliciter prius et perfeccius suo inferiori. Patet hoc correlarium ex conclusione. Et iterum videtur sic posse deduci: quia totum genus cause materialis est gracia cause formalis, ideo secundum hoca genus est prius et perfeccius. Et iterum: Totum genus cause efficientis est gracia cause fînalis, itaque quelibet causa inferior foret quacunque causa superioris generis perfeccior, si non causa superior contineat in se multiplicem racionem causandi — igitur corr. verum.b) Concl. 3. Vera logica non in signis sed in rebus est fundata. Probatur conclusio, quia vera logica non est nisi habilitas animi inquirendi veritatem et repellendi falsitatem; sed veritas, cum sit rei essencia, in rebus et non in signis consistit — igitur.c) Corr. 1. Omnis predicacio signorum ad invicem est falsa. Probatur, quia vere predicari est rem predicatam inesse alteri, ym- mo esse quod alteram; sed nullus terminus aut conceptus inest alteri vel est alter — igitur corr. verum. Corr. 2. Omnis denominacio signorum causaturd) ex proprie- tatibus suorum adequate signatorum. Patet, quia quelibet proposicio pro tanto est necessaria, quia hoc quod predicatôrie signat, necesse est esse; et similiter contingens cum ceteris denominacionibus — igitur corr. verum. Corr. ultimum atque questioni responsivum est hoce): Sub ente analogo universalia consonanter antiquo- rum sentencief) sunt ponenda extra signa humanitus adinventa et intentiones ad intra. Patet ex tota posicione. 4. [Mgri Blasii Lupi Actus contra posi- tionem Mgri Hieronymi de Praga) (Z rkp. univ. praž. VIII E 5) 178a Item secundo sic arguitur contra idem: Nullum accidens necesse est esse in aliqua substancia ipsum subiectante pro aliquo- a) A nemá. — b) B jen: igitur. — c) B: igitur concl. — d) B: dicitur. — e) B jen: Corr. 3. — f) B: consonanter secundum antiquorum sententiam. (258)
Strana 259
instanti duracionis sue, igitur notabile falsum. Consequencia tenet ex terminis, sed assumptum probatur, quia nullum accidens necesse est esse in aliqua substancia, cum nullum accid ens est res simpli- citer eterna, ut notum est. Item contra idem arguitur tercio: Si decem generalissima dependent ab ente analogo, ergo in aliquo genere cause dependent ab ente analogo. Consequencia tenet, quia quidquid ab aliquo vel altero dependet, hoc ab eo tamquam a sua causa dependet, ut notum est ex terminis. Sed decem generalissima non dependent in aliquo genere cause ab ente analogo; non in genere cause effici- entis néque in alio genere cause, quia alias ens analogum secun- dum quod esset prius omnibus quiditatibus encium, esset quid et quiditas, quod manifeste claudit contradiccionem et [est] contra notabile primum sui articuli secundi et per consequens notabile suum secundum est falsum. Item de ente analogo dicit: „Primum creatum communissimum omnium aliorum contentivum“ etc. Contra: Aliquid est prius, igitur etc. Sequitur ,ens analogum est, igitur ens est' sed non econtra, quia stat esse ens et non ens analogum, puta ens univocum, igitur etc. Item: „omnium aliorum contentivum“. Contra: Sequitur quod esset independens et tamen creatum per deum, igitur dependens, et sic independens et dependens, quod est contradiccio. Patet in- telligenti terminos. Item: „ens analogum est primum creatum“ etc. Ibi ens ana- logum stat determinate, detur illud, et quodcunque dabitur, non est primum creatum. Datur enim prius ens vel non ens, arguendo breviter non predicando. Item dicunt, quod deus est idem ens analogum, quod est asinus, igitur deus est ens analogum et illud est asinus, et sic deus est asinus et per consequens irracionalis; et sequitur ,est irracionalis, igitur non racionalis', igitur deus non est racionalis. Item: Sit ens analogum A et asinus B, arguitur sic: Hoc incipit esse, demonstrato A et B, et hoc est deus, igitur deus in- cepit esse. Et similiter arguitur: Hoc desinet esse, demonstrato A et B, et hoc est deus, igitur deus desinet esse. Maior primi ar- gumenti est nota, quia A et B aliquando non fuit et postea fuit, igitur etc./ Similiter A et B est et postea non erit, igitur etc. Sed 178b minor conceditur per adversarium. (259)
instanti duracionis sue, igitur notabile falsum. Consequencia tenet ex terminis, sed assumptum probatur, quia nullum accidens necesse est esse in aliqua substancia, cum nullum accid ens est res simpli- citer eterna, ut notum est. Item contra idem arguitur tercio: Si decem generalissima dependent ab ente analogo, ergo in aliquo genere cause dependent ab ente analogo. Consequencia tenet, quia quidquid ab aliquo vel altero dependet, hoc ab eo tamquam a sua causa dependet, ut notum est ex terminis. Sed decem generalissima non dependent in aliquo genere cause ab ente analogo; non in genere cause effici- entis néque in alio genere cause, quia alias ens analogum secun- dum quod esset prius omnibus quiditatibus encium, esset quid et quiditas, quod manifeste claudit contradiccionem et [est] contra notabile primum sui articuli secundi et per consequens notabile suum secundum est falsum. Item de ente analogo dicit: „Primum creatum communissimum omnium aliorum contentivum“ etc. Contra: Aliquid est prius, igitur etc. Sequitur ,ens analogum est, igitur ens est' sed non econtra, quia stat esse ens et non ens analogum, puta ens univocum, igitur etc. Item: „omnium aliorum contentivum“. Contra: Sequitur quod esset independens et tamen creatum per deum, igitur dependens, et sic independens et dependens, quod est contradiccio. Patet in- telligenti terminos. Item: „ens analogum est primum creatum“ etc. Ibi ens ana- logum stat determinate, detur illud, et quodcunque dabitur, non est primum creatum. Datur enim prius ens vel non ens, arguendo breviter non predicando. Item dicunt, quod deus est idem ens analogum, quod est asinus, igitur deus est ens analogum et illud est asinus, et sic deus est asinus et per consequens irracionalis; et sequitur ,est irracionalis, igitur non racionalis', igitur deus non est racionalis. Item: Sit ens analogum A et asinus B, arguitur sic: Hoc incipit esse, demonstrato A et B, et hoc est deus, igitur deus in- cepit esse. Et similiter arguitur: Hoc desinet esse, demonstrato A et B, et hoc est deus, igitur deus desinet esse. Maior primi ar- gumenti est nota, quia A et B aliquando non fuit et postea fuit, igitur etc./ Similiter A et B est et postea non erit, igitur etc. Sed 178b minor conceditur per adversarium. (259)
Strana 260
Item inquirendo sufficienciam predicamentorum multa falsa assumit. Primo assumit, quod ad omnem accionem naturalem re- quiritur passum extrinsecum, in quod ageretur. Salva sui reverencia non est verum, quia intellectus per speciem intelligibilem non extrinseco concurrente intelligit et accionem producit naturalem, igitur etc. Item dicit: „Nichil enim est passibile nisi materiale“. Falsum est. Species intelligibilis est passibilis, non tamen materialis, nisi declaret se, quid sit materiale, scripto suo, non in ponte, quia hoc non spectat ad magistrum in ponte declarare. Item magister infra suam determinacionem dixit, quod omnis proposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa. Contra quod dictum arguitur supponendo, quod contradictoria proposicio- nalia facta in signis sibi invicem contradicentibus in sensibus, in quibus contradicunt, neque sunt simul vera neque simul falsa pro- eodem adequato instanti duracionis. Ista supposicio patet primo per Aristotelem 1. Posteriorum et fundatur in primo principio Metha- phisice, quod dicit: „De quibus dicitur esse vel non esse, de nullo simul". Ista supposicione stante capiatur illa proposicio: �Signum est signum', detur eius contradictorium proposicionale in sensu, quo ei contradicit, puta illud: Nullum signum est signum‘ vel ,Non signum est signum'; et quia ista proposicio ,Signum est signum" est proposicio, in qua predicatur signum de signo, cum ergo se- cundum magistrum omnis proposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa, tunc oportet eum dicere, quod hec proposicio ,signum est signum‘ est falsa; et quia in eius contradictorio eciam predicatur signum de signo, oportet eum eciam dicere, quod sua contradictoria in sensu, quo sibi contradicit, est falsa, ex quo dicit, quod omnis supposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa. Et sic oportet eum dicere, quod proposiciones contradictorie in sensibus, in quibus sunt [contradictorie, sunt] simul pro eodem instanti duracionis adequato false, quod est contra supposicionem premissam, que vera est et fundatur in veritate illius primi prin- " cipii: „De quolibet ente dicitur esse vel non esse et de nullo simul". Postea in actu suo secundo posuit aliquas conclusiones cum correlariis, suam fortificando posicionem. Prima concl.: "Omnem vere sapientem necesse est suppo- nere substanciam universalem distinctam contra particularem“. (260)
Item inquirendo sufficienciam predicamentorum multa falsa assumit. Primo assumit, quod ad omnem accionem naturalem re- quiritur passum extrinsecum, in quod ageretur. Salva sui reverencia non est verum, quia intellectus per speciem intelligibilem non extrinseco concurrente intelligit et accionem producit naturalem, igitur etc. Item dicit: „Nichil enim est passibile nisi materiale“. Falsum est. Species intelligibilis est passibilis, non tamen materialis, nisi declaret se, quid sit materiale, scripto suo, non in ponte, quia hoc non spectat ad magistrum in ponte declarare. Item magister infra suam determinacionem dixit, quod omnis proposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa. Contra quod dictum arguitur supponendo, quod contradictoria proposicio- nalia facta in signis sibi invicem contradicentibus in sensibus, in quibus contradicunt, neque sunt simul vera neque simul falsa pro- eodem adequato instanti duracionis. Ista supposicio patet primo per Aristotelem 1. Posteriorum et fundatur in primo principio Metha- phisice, quod dicit: „De quibus dicitur esse vel non esse, de nullo simul". Ista supposicione stante capiatur illa proposicio: �Signum est signum', detur eius contradictorium proposicionale in sensu, quo ei contradicit, puta illud: Nullum signum est signum‘ vel ,Non signum est signum'; et quia ista proposicio ,Signum est signum" est proposicio, in qua predicatur signum de signo, cum ergo se- cundum magistrum omnis proposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa, tunc oportet eum dicere, quod hec proposicio ,signum est signum‘ est falsa; et quia in eius contradictorio eciam predicatur signum de signo, oportet eum eciam dicere, quod sua contradictoria in sensu, quo sibi contradicit, est falsa, ex quo dicit, quod omnis supposicio, in qua predicatur signum de signo, est falsa. Et sic oportet eum dicere, quod proposiciones contradictorie in sensibus, in quibus sunt [contradictorie, sunt] simul pro eodem instanti duracionis adequato false, quod est contra supposicionem premissam, que vera est et fundatur in veritate illius primi prin- " cipii: „De quolibet ente dicitur esse vel non esse et de nullo simul". Postea in actu suo secundo posuit aliquas conclusiones cum correlariis, suam fortificando posicionem. Prima concl.: "Omnem vere sapientem necesse est suppo- nere substanciam universalem distinctam contra particularem“. (260)
Strana 261
Contra quam conclusionem, cuius probacionem non vidi, arguo primo sic: Omnem vere sapientem necesse est supponere substan- ciam universalem/ distinctam contra particularem, sed deus est vere sapiens — igitur deum necesse est supponere substanciam universalem distinctam contra particularem. Antecedens per eum est verum et consequens falsum, ergo in consequencia bona ex veris sequitur falsum, quod est contra intencionem Philosophi — falsitas consequentis patet. 179a Item: Ad nullum effectum extra se deus necessitatur, sed substanciam universalem distinctam contra particularem [ponere est effectus extra deum — igitur etc. Antecedens probatur, quia si ad aliquem effectum extra se necessitaretur, haberet aliquod cogens, [quod est inpossibile,] quia sic deus non esset vere liber et sic deus non esset deus, quod est insipiencie: Dixit insipiens in corde suo non est deus (Ps. 521). Item: Multi vere sapientes non posuerunt substanciam uni- versalem distinctam contra particularem, igitur non omnem vere sapientem necesse est supponere etc. Antecedens probatur, quod multi vere sapientes contrarium posuerunt, sc. quod omne, quod est, est singulariter et individualiter; sed omne universale est quod est, igitur omne universale est singulariter et individualiter. As- sumptum probatur, quia esse quod est sua entitate indivisum est, igitur etc. Antecedens est diffinicio individui, quia individuum est, quod a se indivisum et ab alio ente divisum est. Item contra: Alicubi, puta in essencia divina, est erroneum ponere substanciam universalem distinctam contra singularem, igitur conclusio falsa. Assumptum probatur: Hec essencia divina, de- monstrando patrem, est essencia, et hec essencia, demonstrando filium, est essencia, et hec essencia, demonstrando spiritum sanctum, est essencia — si enim condistincta esset, pocius removeretur quam affirmaretur de patre et filio et spiritu sancto. Item contra correlarium primum: „Omnem logicum veridicum oportet ponere hominem universalem distinctum contra quemlibet particularem“ arguitur sic: Quilibet homo est homo par- ticularis, igitur correlarium falsum. Assumptum probatur sic: Que- libet anima racionalis et caro est homo particularis, sed quilibet homo est anima racionalis et caro, igitur quilibet homo est homo particularis. Maior est [ex] symbolo Anastasii et minor nota de se. ☞ Item: Omnis homo est individuus, sed omnis homo est homo, igitur homo communis est individuus, quomodo ergo distinctus (261)
Contra quam conclusionem, cuius probacionem non vidi, arguo primo sic: Omnem vere sapientem necesse est supponere substan- ciam universalem/ distinctam contra particularem, sed deus est vere sapiens — igitur deum necesse est supponere substanciam universalem distinctam contra particularem. Antecedens per eum est verum et consequens falsum, ergo in consequencia bona ex veris sequitur falsum, quod est contra intencionem Philosophi — falsitas consequentis patet. 179a Item: Ad nullum effectum extra se deus necessitatur, sed substanciam universalem distinctam contra particularem [ponere est effectus extra deum — igitur etc. Antecedens probatur, quia si ad aliquem effectum extra se necessitaretur, haberet aliquod cogens, [quod est inpossibile,] quia sic deus non esset vere liber et sic deus non esset deus, quod est insipiencie: Dixit insipiens in corde suo non est deus (Ps. 521). Item: Multi vere sapientes non posuerunt substanciam uni- versalem distinctam contra particularem, igitur non omnem vere sapientem necesse est supponere etc. Antecedens probatur, quod multi vere sapientes contrarium posuerunt, sc. quod omne, quod est, est singulariter et individualiter; sed omne universale est quod est, igitur omne universale est singulariter et individualiter. As- sumptum probatur, quia esse quod est sua entitate indivisum est, igitur etc. Antecedens est diffinicio individui, quia individuum est, quod a se indivisum et ab alio ente divisum est. Item contra: Alicubi, puta in essencia divina, est erroneum ponere substanciam universalem distinctam contra singularem, igitur conclusio falsa. Assumptum probatur: Hec essencia divina, de- monstrando patrem, est essencia, et hec essencia, demonstrando filium, est essencia, et hec essencia, demonstrando spiritum sanctum, est essencia — si enim condistincta esset, pocius removeretur quam affirmaretur de patre et filio et spiritu sancto. Item contra correlarium primum: „Omnem logicum veridicum oportet ponere hominem universalem distinctum contra quemlibet particularem“ arguitur sic: Quilibet homo est homo par- ticularis, igitur correlarium falsum. Assumptum probatur sic: Que- libet anima racionalis et caro est homo particularis, sed quilibet homo est anima racionalis et caro, igitur quilibet homo est homo particularis. Maior est [ex] symbolo Anastasii et minor nota de se. ☞ Item: Omnis homo est individuus, sed omnis homo est homo, igitur homo communis est individuus, quomodo ergo distinctus (261)
Strana 262
contra particularem? Sed assumptum probatur: Omnis homo est indivisus a se et ab alio ente divisus, igitur omnis homo est in- dividuus. Maior tenet per diffinicionem individui, sed minor probatur sic, sc. quod homo communis sit homo: Vel homo communis est homo vel non homo; si homo communis est non homo, igitur homo communis non est homo — ab affirmativa de predicato in- finito ad negativam de predicato finito bona consequencia — et sequitur ulterius: Homo communis non est homo, igitur homo particularisa) non est homo — consequente ,negato superiorib) ne- gatur et inferius'; igitur oportet concedere, quod homo communis sit homo, igitur etc. Item contra secundum correlarium arguitur sic: Qui- libet homo est homo singularis substancialiter, sed homo commu- nis formaliter est homo — igitur homo communis est formaliter homo singularis substancialiter. Maior est vera et minor similiter, quia homo communis formaliter non est non homo. Item contra tercium correlarium:„Quamvis homo com- munis differt a quolibet singulari, ipse tamen est quilibet singularis“c) arguitur sic: Id correlarium implicat contradiccionem, igitur conclusio cum correlario falsa. Antecedens probatur sic: Sit A communis homo, tunc sic: A differt a quolibet singulari homine et A est quilibet homo singularisd ; sequitur: A non est idem cuilibet singulari homini et ex altera sequitur: ipsum A est quidlibet sin- gulare, igitur est idem cuilibet singulari. Modo ipsum A non est idem cuilibet singulari et ipsum A est idem cuilibet singulari, que sunt duo contradictoria — igitur etc. Secunda conclusio: „Omnis creata substantia de quanto est universalior, est contentivior, melior atque universitati utiliore) priorque intencione supreme nature.“ Contra primam particulam illius conclusionis arguitur sic: De quanto plus assimilantur et appropin- quant primo enti in accionibus suis, tanto perfecciores existunt; sed agencia singularia in accionibus suis sunt huiusmodi — igitur etc. Sed minor patet ex hoc, ex quo acciones sunt suppositorum. Item contra illam particulam „prior intencione supreme nature" arguitur sic: Supreme nature in cognoscendo omnia sunt eque pri- ma, quia non prius cognoscit unum quam aliud, ex quo in illa natura non est prioritas neque posterioritas cognicionis. a) Rkp. zase: communis. — b) Rkp.: superius. — c) Rkp.: singulare. — d) Rkp.: A est et . . singularis est. — e) Písař nemohl přečísti, proto porušeno. (262)
contra particularem? Sed assumptum probatur: Omnis homo est indivisus a se et ab alio ente divisus, igitur omnis homo est in- dividuus. Maior tenet per diffinicionem individui, sed minor probatur sic, sc. quod homo communis sit homo: Vel homo communis est homo vel non homo; si homo communis est non homo, igitur homo communis non est homo — ab affirmativa de predicato in- finito ad negativam de predicato finito bona consequencia — et sequitur ulterius: Homo communis non est homo, igitur homo particularisa) non est homo — consequente ,negato superiorib) ne- gatur et inferius'; igitur oportet concedere, quod homo communis sit homo, igitur etc. Item contra secundum correlarium arguitur sic: Qui- libet homo est homo singularis substancialiter, sed homo commu- nis formaliter est homo — igitur homo communis est formaliter homo singularis substancialiter. Maior est vera et minor similiter, quia homo communis formaliter non est non homo. Item contra tercium correlarium:„Quamvis homo com- munis differt a quolibet singulari, ipse tamen est quilibet singularis“c) arguitur sic: Id correlarium implicat contradiccionem, igitur conclusio cum correlario falsa. Antecedens probatur sic: Sit A communis homo, tunc sic: A differt a quolibet singulari homine et A est quilibet homo singularisd ; sequitur: A non est idem cuilibet singulari homini et ex altera sequitur: ipsum A est quidlibet sin- gulare, igitur est idem cuilibet singulari. Modo ipsum A non est idem cuilibet singulari et ipsum A est idem cuilibet singulari, que sunt duo contradictoria — igitur etc. Secunda conclusio: „Omnis creata substantia de quanto est universalior, est contentivior, melior atque universitati utiliore) priorque intencione supreme nature.“ Contra primam particulam illius conclusionis arguitur sic: De quanto plus assimilantur et appropin- quant primo enti in accionibus suis, tanto perfecciores existunt; sed agencia singularia in accionibus suis sunt huiusmodi — igitur etc. Sed minor patet ex hoc, ex quo acciones sunt suppositorum. Item contra illam particulam „prior intencione supreme nature" arguitur sic: Supreme nature in cognoscendo omnia sunt eque pri- ma, quia non prius cognoscit unum quam aliud, ex quo in illa natura non est prioritas neque posterioritas cognicionis. a) Rkp. zase: communis. — b) Rkp.: superius. — c) Rkp.: singulare. — d) Rkp.: A est et . . singularis est. — e) Písař nemohl přečísti, proto porušeno. (262)
Strana 263
Literární a jiné zprávy. Dodatek ke studii „Pramen Husova českého Výkladu“. ve Studiích a textech I, 170 nn. V 3. seš. letošní Osvěty upo- zorňuje prof. Flajšhans, že jsem přehledl, že v Erbenově vydání Husova výkladu na desatero chybí celý list textu, jenž v rkp. bu- dyšínském jest vyříznut. Vskutku jsem, přirovnávaje text Erbenův k Viklefovu Dekalogu, na to nevzpomněl a vytýkal jsem proto Hu- sovi, že „přechází náhle, nijak toho nenaznačiv, k druhému důvodu mravného života: lásce, čímž pěkná disposice Viklefova zmizela“ (181). To tedy nutno opraviti. Hus nepřechází náhle k druhému důvodu mravného života a pěkná disposice Viklefova nezmizela, nýbrž Hus překládá z Viklefa klidně dále, jak z následujícího při- rovnání textu, Flajšhansem ve V. Ak. 1902 str. 749 z nejstar- šího tisku Výkladu uveřejněného, k Viklefovi (rkp. univ. praž. V. A 3) 1) jest patrno. Hus . . . dobrého a to by bylo proti přirozenie. Protož v té bázni není vždy hřích. Neb se tau bázní bál Kristus, jakož dí sv. Marek: Počal se Ježíš báti a teskliti, a tak se velmi bál, že byl učiněn pot jeho jako kruopě krve te- kúcí na zemi. A ta bázeň když neporáží rozumu, aby ustúpil spravedlivosti, není hřiech, ale jest muka za hřích. Viklef [211b] aliter non adoptaret bo- num nature querendum nec delec- taretur in habito, quod esset contra legem nature. Ideo in tali timore non est peccatum inseparabiliter. Christus enim illo genere timoris summe timuit, cum Mat. 25 di- citur, quod cepit Jesus pavere et tedere et Luce XXII: Factus est sudor eius sicut gutte sangwinis decurrentis in terram. Iste autem, qui in nullo concutit racionem 1) Rkpu. V E 17, dle něhož jsem určoval ve zmíněné studii poměr Husův k Viklefovi, nebylo mi nyní lze použiti, protože jest vypůjčen. (263)
Literární a jiné zprávy. Dodatek ke studii „Pramen Husova českého Výkladu“. ve Studiích a textech I, 170 nn. V 3. seš. letošní Osvěty upo- zorňuje prof. Flajšhans, že jsem přehledl, že v Erbenově vydání Husova výkladu na desatero chybí celý list textu, jenž v rkp. bu- dyšínském jest vyříznut. Vskutku jsem, přirovnávaje text Erbenův k Viklefovu Dekalogu, na to nevzpomněl a vytýkal jsem proto Hu- sovi, že „přechází náhle, nijak toho nenaznačiv, k druhému důvodu mravného života: lásce, čímž pěkná disposice Viklefova zmizela“ (181). To tedy nutno opraviti. Hus nepřechází náhle k druhému důvodu mravného života a pěkná disposice Viklefova nezmizela, nýbrž Hus překládá z Viklefa klidně dále, jak z následujícího při- rovnání textu, Flajšhansem ve V. Ak. 1902 str. 749 z nejstar- šího tisku Výkladu uveřejněného, k Viklefovi (rkp. univ. praž. V. A 3) 1) jest patrno. Hus . . . dobrého a to by bylo proti přirozenie. Protož v té bázni není vždy hřích. Neb se tau bázní bál Kristus, jakož dí sv. Marek: Počal se Ježíš báti a teskliti, a tak se velmi bál, že byl učiněn pot jeho jako kruopě krve te- kúcí na zemi. A ta bázeň když neporáží rozumu, aby ustúpil spravedlivosti, není hřiech, ale jest muka za hřích. Viklef [211b] aliter non adoptaret bo- num nature querendum nec delec- taretur in habito, quod esset contra legem nature. Ideo in tali timore non est peccatum inseparabiliter. Christus enim illo genere timoris summe timuit, cum Mat. 25 di- citur, quod cepit Jesus pavere et tedere et Luce XXII: Factus est sudor eius sicut gutte sangwinis decurrentis in terram. Iste autem, qui in nullo concutit racionem 1) Rkpu. V E 17, dle něhož jsem určoval ve zmíněné studii poměr Husův k Viklefovi, nebylo mi nyní lze použiti, protože jest vypůjčen. (263)
Strana 264
Pak bázeň živostná má pět článkuo: První článek slove bá- zeň světská a jest bázeň, jíž se někto bojí hříšně ztratiti zboží časného, t. j. když neb opustí ctnost neb učiní: hřích, aby ne- ztratil zboží tohoto světa. A ta bázeň vždy jest zlá, jíž pohříchu obecně lidé sú poraženi. Druhý článek bázni jest bá- zeň člověka a ta jest bázeň, jíž boje se někto ztratiti dobré při- rozené i upadne v hřích, jako někto boje se umřieti pro Krista neb který úd ztratiti;, raději při- ‘ volí smrtedlnému hřiechu. Ta bázeň také jest zlá. Tfetie článek slove bázeň slu- žebná a jest bázeň jistč, kterúž se bojí někto dopustiti hříchu „jediné pro muku neb pro utrpení. Ta bázeň jest nedokonalá pro nedostatek lásky, ale však pudí k dobrému a vede od zlého, protož jest užitečná. Čtvrtý článek bázni slove bá- zeň počínající a jest bázeň, jíž se bojí někdo hřešiti s jedné „strany pro pomstu a z druhé pro milovánie spravedlivosti. A Ze ta bázeň má nějakú jiskru lásky, protož jest mravnie a táhne po sobč bázeň synovskú jako ště- tina dratev. A slove ta bázeň po- Čátek múdrostí, neb tau bázní ' declinando iusticiam, vocatur pro- passio et non est peccatum, sed pena peccati. Timor vero animalis habet quin- que membra, que sunt timor mundanus, timor humanus, timor servilis, timor inicialis , et timor filialis. Timor mundanus vocaturtimor, quo culpabiliter timent perdere bona mundi, quando sc. exhinc dimittitur bonum moris, Et ille timor semper est malus, quo nos seculares sumus nimium infiscati. Humanus timor est, quo quis timendo perdere bona nature in- cidit in peccatum. Et ille timor est inculpabilis. (!) Timor servilis est, quo quis timet culpam committere solum- modo propter penam. Sed et ille est inperfectus propter carenciam: caritatis, refugit () tamen ad ca- vendum a malo et faciendum bo- num de genere et ideo est utilis. ' Timor inicialis est, quo timetur peccare perdendo bonum gracie partim propter penam et partim propter amorem iusticie.. Et quia ille timor habet scintillam aliquam caritatis, ideo est bonus mora- liter et introducit amorem filialem vel castum secundum Augustinum super ep. canonica Joh. sicut seta introducit filum etc. [2124] Et illum (264)
Pak bázeň živostná má pět článkuo: První článek slove bá- zeň světská a jest bázeň, jíž se někto bojí hříšně ztratiti zboží časného, t. j. když neb opustí ctnost neb učiní: hřích, aby ne- ztratil zboží tohoto světa. A ta bázeň vždy jest zlá, jíž pohříchu obecně lidé sú poraženi. Druhý článek bázni jest bá- zeň člověka a ta jest bázeň, jíž boje se někto ztratiti dobré při- rozené i upadne v hřích, jako někto boje se umřieti pro Krista neb který úd ztratiti;, raději při- ‘ volí smrtedlnému hřiechu. Ta bázeň také jest zlá. Tfetie článek slove bázeň slu- žebná a jest bázeň jistč, kterúž se bojí někto dopustiti hříchu „jediné pro muku neb pro utrpení. Ta bázeň jest nedokonalá pro nedostatek lásky, ale však pudí k dobrému a vede od zlého, protož jest užitečná. Čtvrtý článek bázni slove bá- zeň počínající a jest bázeň, jíž se bojí někdo hřešiti s jedné „strany pro pomstu a z druhé pro milovánie spravedlivosti. A Ze ta bázeň má nějakú jiskru lásky, protož jest mravnie a táhne po sobč bázeň synovskú jako ště- tina dratev. A slove ta bázeň po- Čátek múdrostí, neb tau bázní ' declinando iusticiam, vocatur pro- passio et non est peccatum, sed pena peccati. Timor vero animalis habet quin- que membra, que sunt timor mundanus, timor humanus, timor servilis, timor inicialis , et timor filialis. Timor mundanus vocaturtimor, quo culpabiliter timent perdere bona mundi, quando sc. exhinc dimittitur bonum moris, Et ille timor semper est malus, quo nos seculares sumus nimium infiscati. Humanus timor est, quo quis timendo perdere bona nature in- cidit in peccatum. Et ille timor est inculpabilis. (!) Timor servilis est, quo quis timet culpam committere solum- modo propter penam. Sed et ille est inperfectus propter carenciam: caritatis, refugit () tamen ad ca- vendum a malo et faciendum bo- num de genere et ideo est utilis. ' Timor inicialis est, quo timetur peccare perdendo bonum gracie partim propter penam et partim propter amorem iusticie.. Et quia ille timor habet scintillam aliquam caritatis, ideo est bonus mora- liter et introducit amorem filialem vel castum secundum Augustinum super ep. canonica Joh. sicut seta introducit filum etc. [2124] Et illum (264)
Strana 265
počíná teprv člověk dobrý býti. A té bázni s těžkem my dosa- hámy. Pátý článek slove bázeň sy- novská a jest bázeň, jiežto bojí se člověk laskavý ztratití ctnosti neb milosti boží a padnúti v hřích zhola pro milost spravedlnosti. A 0-16 bäzni die David: Bázeü boží svatá, stojící na věky věkuo. - Již z těchto. článkuo bázní vybeř, bojíš-li se právě. pána boha: Że bojiś-li se zhřešití, aby neztratil milosti boží a aby muk netrpěl, tehdy máš tepruv bázeň dobrú, počátek můúdrosti, a jiZs počal dobrý býti. Pakli se bojíš, že by muk nebylo pro hřích, a ještě aby milosti boží neztratil, : nechtěl by zhřešiti: tehdy máš bázeň synovskú dobrů. A chceš-li dojíti, práv&-li se boha bojíš, tehdy utec se k své vuoli, že volil-li by raději, aby všecko zboží ztratil i přátely i život tělesný, než by shřešil, tehdy jist jsi, že [750] se právě boha bojíš. : A z této řeči dále máš, že na nižádnú bázeň ani pro kterú věc nemá člověk božího přikázánie přestúpiti; neb jinak miloval by » více život tělesný než duchovní a tak by jej ztratil, jakož dí spasitel: Ktož miluje život svuoj, ztratí jej. : ... 0 bázni, kteráZ táhne člověka od zlého. Již dobré jest povédé&ti dicunt David, Salomon et Eccle- siasticus esse inicium sapiencie. Et iste est timor perfectissimus, ad quem nos mundani in via attingimus. | | Quintus timor filialis vel castus. est timor, quo caritativus timet perdere bona gracie vel virtutis ac malum culpe incurrere pure propter amorem iusticie. Et de ilo loquitur Ps. XVIII: Timor domini sanctus, permanens in se- culum seculi. Viklef to illustruje dle Augustina na trojím druhu manželek, zdržujících se cizoložství. Jedna touží po spojení s jiným mužem, ale nedopustí se cizo- ložství jen ze strachu před trestem ne- bo pohoršením; druhá z části proto a z části z lásky k manželovi, třetí pak jen z lásky k manželovi a ze záliby v čistotě. [212°] Hiis premissis restat os- tendere contra duos timores, mun- danum sc. et humanum, guod nemo debet propter omnia bona mundi aut omnem penam cor- poris de possibili infligendam aliguod mandatum dei infringere. [2322] Post -timorem moventem declinare a malo superest tracta- (265)
počíná teprv člověk dobrý býti. A té bázni s těžkem my dosa- hámy. Pátý článek slove bázeň sy- novská a jest bázeň, jiežto bojí se člověk laskavý ztratití ctnosti neb milosti boží a padnúti v hřích zhola pro milost spravedlnosti. A 0-16 bäzni die David: Bázeü boží svatá, stojící na věky věkuo. - Již z těchto. článkuo bázní vybeř, bojíš-li se právě. pána boha: Że bojiś-li se zhřešití, aby neztratil milosti boží a aby muk netrpěl, tehdy máš tepruv bázeň dobrú, počátek můúdrosti, a jiZs počal dobrý býti. Pakli se bojíš, že by muk nebylo pro hřích, a ještě aby milosti boží neztratil, : nechtěl by zhřešiti: tehdy máš bázeň synovskú dobrů. A chceš-li dojíti, práv&-li se boha bojíš, tehdy utec se k své vuoli, že volil-li by raději, aby všecko zboží ztratil i přátely i život tělesný, než by shřešil, tehdy jist jsi, že [750] se právě boha bojíš. : A z této řeči dále máš, že na nižádnú bázeň ani pro kterú věc nemá člověk božího přikázánie přestúpiti; neb jinak miloval by » více život tělesný než duchovní a tak by jej ztratil, jakož dí spasitel: Ktož miluje život svuoj, ztratí jej. : ... 0 bázni, kteráZ táhne člověka od zlého. Již dobré jest povédé&ti dicunt David, Salomon et Eccle- siasticus esse inicium sapiencie. Et iste est timor perfectissimus, ad quem nos mundani in via attingimus. | | Quintus timor filialis vel castus. est timor, quo caritativus timet perdere bona gracie vel virtutis ac malum culpe incurrere pure propter amorem iusticie. Et de ilo loquitur Ps. XVIII: Timor domini sanctus, permanens in se- culum seculi. Viklef to illustruje dle Augustina na trojím druhu manželek, zdržujících se cizoložství. Jedna touží po spojení s jiným mužem, ale nedopustí se cizo- ložství jen ze strachu před trestem ne- bo pohoršením; druhá z části proto a z části z lásky k manželovi, třetí pak jen z lásky k manželovi a ze záliby v čistotě. [212°] Hiis premissis restat os- tendere contra duos timores, mun- danum sc. et humanum, guod nemo debet propter omnia bona mundi aut omnem penam cor- poris de possibili infligendam aliguod mandatum dei infringere. [2322] Post -timorem moventem declinare a malo superest tracta- (265)
Strana 266
-o milování, kteréž táhne k do- brému. Co má dále Hus o dobrém tus delectabilior de amore. a zlém milování, není u Viklefa, „ale další přikázání lásky jest zase z něho. A v této řeči nechci mluviti o milovánie, jímZ se nerozumné věci milují neb své užitečné z při- rozenie, ale o milovánie, jímž -člověk miluje mocí duše své naj- vyšší boha svého. A že v tom milovánie záleží všecken zákon křesťanský, vědomo jest, kterak velikú pilnost má věrný křesťan přiložiti, aby se naučil tomu ře- meslu, na němž stojí všecko. spa- seni lidské. Nebt prikazuje spa- sitelnášřka: Milovati budeš pána -boha svého ze všeho srdce svého i ze vší duše své i ve vší mysli :Své. Tot jest, dí pán spasitel, naj- » prvnéjáí a najvét$i ptikázánie. Najprvnější, pravím, neb což ‘by se kolivek učil člověk to opustě učení jeho, netoliko bylo by marné, ale škodlivé, a zacho- vaje to učenie, nechaje všech ji- : ných učenie, dosti máš. Protož „jest najprvnějšíe pro to duosto- jenstvie. Proto čím se múdrý tomu viece učí a umie to, tím jest múdřejší; a čím viece toho ne- „ tím jest bláznovější. Protož :že jest málo lidí, kteříž by uměli .srdnaté Boha milovati, die písmo, že bláznuov jest nesmírný počet. Také to přikázánie jest najvětší „proto, že jest najdražší. Neb když to zachová člověk, nelze jest „jemu zahynouti, neb bojícím boha všecky věci pomáhájí k dobrému. „Bojícím, rozuměj synovsků bázní. . suppono quod fiat limi- tacio ad amorem, quo homo amat secundum supremam potenciam anime deum suum. Cum autem in illo amore fundatur tota religio christiana, patet quantumlibet (7) daret operam quilibet fidelis ad "discendum artem illam amandi, in qua stat tota salus hominum et racio omnis boni. Nam Mat. XXII precipitur: Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et in tota mente tua. Hoc, inquit veritas, est pri- mum et maximum mandatum. Primum, dico, quia quidquid homo didicerit illo pretermisso, disciplina nedum est superflua [232°] sed nociva, et servando hanc doctrinam omnibus aliis pretermissis, satis est. Ideo est prima'quoad dignitatem et con- sequenciam. (!) Unde in quantum sapiens illam doctrinam didicerit plus, de tanto est sapiencior et. de quanto plus illam ignoraverit, de tanto est stulcior. Est eciam maximum in precio- sitate, quia illo servato non est compossibile in via deficere, cum timentibus deum filialiter omnia cooperantur in bonum (ad Rom. VIII). (266)
-o milování, kteréž táhne k do- brému. Co má dále Hus o dobrém tus delectabilior de amore. a zlém milování, není u Viklefa, „ale další přikázání lásky jest zase z něho. A v této řeči nechci mluviti o milovánie, jímZ se nerozumné věci milují neb své užitečné z při- rozenie, ale o milovánie, jímž -člověk miluje mocí duše své naj- vyšší boha svého. A že v tom milovánie záleží všecken zákon křesťanský, vědomo jest, kterak velikú pilnost má věrný křesťan přiložiti, aby se naučil tomu ře- meslu, na němž stojí všecko. spa- seni lidské. Nebt prikazuje spa- sitelnášřka: Milovati budeš pána -boha svého ze všeho srdce svého i ze vší duše své i ve vší mysli :Své. Tot jest, dí pán spasitel, naj- » prvnéjáí a najvét$i ptikázánie. Najprvnější, pravím, neb což ‘by se kolivek učil člověk to opustě učení jeho, netoliko bylo by marné, ale škodlivé, a zacho- vaje to učenie, nechaje všech ji- : ných učenie, dosti máš. Protož „jest najprvnějšíe pro to duosto- jenstvie. Proto čím se múdrý tomu viece učí a umie to, tím jest múdřejší; a čím viece toho ne- „ tím jest bláznovější. Protož :že jest málo lidí, kteříž by uměli .srdnaté Boha milovati, die písmo, že bláznuov jest nesmírný počet. Také to přikázánie jest najvětší „proto, že jest najdražší. Neb když to zachová člověk, nelze jest „jemu zahynouti, neb bojícím boha všecky věci pomáhájí k dobrému. „Bojícím, rozuměj synovsků bázní. . suppono quod fiat limi- tacio ad amorem, quo homo amat secundum supremam potenciam anime deum suum. Cum autem in illo amore fundatur tota religio christiana, patet quantumlibet (7) daret operam quilibet fidelis ad "discendum artem illam amandi, in qua stat tota salus hominum et racio omnis boni. Nam Mat. XXII precipitur: Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et in tota mente tua. Hoc, inquit veritas, est pri- mum et maximum mandatum. Primum, dico, quia quidquid homo didicerit illo pretermisso, disciplina nedum est superflua [232°] sed nociva, et servando hanc doctrinam omnibus aliis pretermissis, satis est. Ideo est prima'quoad dignitatem et con- sequenciam. (!) Unde in quantum sapiens illam doctrinam didicerit plus, de tanto est sapiencior et. de quanto plus illam ignoraverit, de tanto est stulcior. Est eciam maximum in precio- sitate, quia illo servato non est compossibile in via deficere, cum timentibus deum filialiter omnia cooperantur in bonum (ad Rom. VIII). (266)
Strana 267
* Jest také to přikázánie zápis najjistější k hledánie královstvie nebeského. Protož kde většie maudrost, než mieti obcovánie tak múdře s tak velikým pánem a zavázati se s ním v tak velikú přiezeň, aby zachoval služebníku svému jakožto synu svému mi- lému tak veliké královstvie? Et est carta securissima ad querendum regnum celorum. Ubi ergo maior sapiencia, quam com- municare prudenter cum tanto domino et obligare eum ad tantam amiciciam, ut servet tibi tamquam filio tantum regnum? Protož to přikázánie jest naj- prvnější duostojenstviem a naj- větší v užitku, kterémužto ráčil jest milostivý pán své služebníky milostivě naučiti. Hoc ergo mandatum est pri- mum dignitate et maximum in valore, quod magister et deus dignatus est suos discipulos edo- cere. Zbytek českého textu Husova nenalézám v Dekalogu Viklefově. České husovské rukopisy c. k. studijní knihovny v Olo- mouci. — Článek s tímto nadpisem uveřejnil Dr. Bohuš Vybíral, praktikant při zmíněné knihovně, v Časopise Vlasteneckého spolku musejního v Olomouci 1914 str. 103—136 a vydal jej nyní ve zvláštním otisku. Nadpis praví příliš mnoho — českých husovských rukopisů, t. j. takových, jež by obsahovaly jenom nebo většinou české věci Husovy, ve studijní knihovně v Olomouci není. Jsou tam pouze některé drobné spisy Husovy ve třech rukopisech, totiž při bibli boskovské (III 3) menší výklad na desatero, v I 34 traktát o odúmrtech, devět kusů zlatých, krátký výklad páteře a páteř zlých lidí, a při I 24 Husova Abeceda. Dr. Vybíral je uveřejňuje ve formě palaeograficky věrné a v moderním přepise (jedno by snad stačilo), připojuje přehled dosavadního badání o každém spise. Ke čtyřem rukopisům, jež uvádí Dr. Vybíral při menším vý- kladu na desatero (str. 4), nutno přidati pátý: praž. univ. XI C 8, kde na fol. 201a jest Husův výklad, málo jen pozměněný, s tímto úvodem, z něhož citát Deut. jest v menším výkladu Erb. na konci: Dietky, slyšte desatero přikázánie milého pána Boha, abyste je slyšiec uměli, umějíc skutkem činili a také doma sberúc sě na besedu neb kdežkolivěk spolu jeden druhého učili i své dietky miesto klevet, básní nebo posuzovánie; nebo každý povinen jest pod zatraceniem své dušě, aby je uměje činil a skutkem plnil vedle rady jeho milého sluhy, t. j. svatého Mojžieše. Takto mluví a učí nás všěch vuobec to (267)
* Jest také to přikázánie zápis najjistější k hledánie královstvie nebeského. Protož kde většie maudrost, než mieti obcovánie tak múdře s tak velikým pánem a zavázati se s ním v tak velikú přiezeň, aby zachoval služebníku svému jakožto synu svému mi- lému tak veliké královstvie? Et est carta securissima ad querendum regnum celorum. Ubi ergo maior sapiencia, quam com- municare prudenter cum tanto domino et obligare eum ad tantam amiciciam, ut servet tibi tamquam filio tantum regnum? Protož to přikázánie jest naj- prvnější duostojenstviem a naj- větší v užitku, kterémužto ráčil jest milostivý pán své služebníky milostivě naučiti. Hoc ergo mandatum est pri- mum dignitate et maximum in valore, quod magister et deus dignatus est suos discipulos edo- cere. Zbytek českého textu Husova nenalézám v Dekalogu Viklefově. České husovské rukopisy c. k. studijní knihovny v Olo- mouci. — Článek s tímto nadpisem uveřejnil Dr. Bohuš Vybíral, praktikant při zmíněné knihovně, v Časopise Vlasteneckého spolku musejního v Olomouci 1914 str. 103—136 a vydal jej nyní ve zvláštním otisku. Nadpis praví příliš mnoho — českých husovských rukopisů, t. j. takových, jež by obsahovaly jenom nebo většinou české věci Husovy, ve studijní knihovně v Olomouci není. Jsou tam pouze některé drobné spisy Husovy ve třech rukopisech, totiž při bibli boskovské (III 3) menší výklad na desatero, v I 34 traktát o odúmrtech, devět kusů zlatých, krátký výklad páteře a páteř zlých lidí, a při I 24 Husova Abeceda. Dr. Vybíral je uveřejňuje ve formě palaeograficky věrné a v moderním přepise (jedno by snad stačilo), připojuje přehled dosavadního badání o každém spise. Ke čtyřem rukopisům, jež uvádí Dr. Vybíral při menším vý- kladu na desatero (str. 4), nutno přidati pátý: praž. univ. XI C 8, kde na fol. 201a jest Husův výklad, málo jen pozměněný, s tímto úvodem, z něhož citát Deut. jest v menším výkladu Erb. na konci: Dietky, slyšte desatero přikázánie milého pána Boha, abyste je slyšiec uměli, umějíc skutkem činili a také doma sberúc sě na besedu neb kdežkolivěk spolu jeden druhého učili i své dietky miesto klevet, básní nebo posuzovánie; nebo každý povinen jest pod zatraceniem své dušě, aby je uměje činil a skutkem plnil vedle rady jeho milého sluhy, t. j. svatého Mojžieše. Takto mluví a učí nás všěch vuobec to (267)
Strana 268
jest v těch knihách Deut. cap. VI: „Audi Israel, quia dominus deus — takto sě vykládá česky: „Slyš Isra- noster [dominus) unus est“ heli, pán buoh náš pán jeden jest. Milovati budeš pána boha svého ze všěho srdce svého a ze všie dušě své a budú slova tato, kteráž já přikazuji tobě dnes, v srdci tvém a budeš je praviti dietkám svým a mysliti a pomnieti budeš sedě v domu svém i chodě na cestě, spě- i vstávaje, a zaviežeš jako znamenie na ruce své a budú a nehnú se od oči tvú a napíšeš Ije] na veřeji a na dveřiech domu svého.“ Aj, teď máš, kterak pilně pán buch přikázal jest lidu svému i každému člověku svých přikázání ostřiehati. Protož neviem, kterú omluvu budú jmieti křesťané ſvl den sídný, aby je uměli a zachovávali. Proto slyšte! Prvnie přikázánie jest toto . . . Rukopis mikulovský II 159 (str. 22) má český text Devíti kusů zlatých na fol. 1782ab a R III 13 v mor. arch. zemsk., kde jest Bočkův opis jejich, má nyní sign. 596. Proč na str. 26 Dr. Vybíral zdůrazňuje, že Ryšánkova práce „byla hotova již delší dobu před vyjítím výše citované práce Sedlákovy“, těžko pochopiti. V kterých rukopisech „se nalézá“ latinský text Husova krátkého výkladu páteře, vypsal Dr. Vybíral (str. 28) ze Studií a textů I, str. 249 n. Připojuji k nim nyní ještě rkp. 330 škotské knih. ve Vídni (fol. 193). Rovněž rukopisy, v nichž „nalézáme latinský text Páteře zlých lidí (str. 30), jest ze Studií a textů I, str. 249. Zlomek z páté kapitoly Husova traktátu „O šesti bludích (str. 30 n.) jest jen překlad jednoho citátu, o němž nelze dokázati, že jest Husův. Opis i přepis textů jest dobrý a pro kritické vydání spisův Husových bude velmi vhod. Kybalova edice IV. svazku Regulí Janovových. — Na to, co jsem napsal ve IV. čís. Studií a textů I. „k edici Regulí M. Matěje z Janova“, odpovídá prof. Kybal ve IV. svazku Č Č M 1914, str. 449 n. takto: „Prof. Jan Sedlák hájí se v posledním čísle svých Studií a textů k náboženským dějinám českým, roč. 1, č. 4, str. XXX—XXXIII proti mému výkladu o nových rukopisech Regulí M. Matěje z Janova, o nichž jsem psal v tomto časopise, str. 141—143. Po stránce osobní, totiž pokud prof. S. má zásluhu o objevení a prostudování nových rukopisů (k nimž nyní připojuje cod. Monac. 8715 fol. 112, 8826 fol. 310 a 8846 f. 1 a 214, obsahující vesměs Matějovu sbírku citátů cizích autorův o přijímání svátosti oltářní), (268)
jest v těch knihách Deut. cap. VI: „Audi Israel, quia dominus deus — takto sě vykládá česky: „Slyš Isra- noster [dominus) unus est“ heli, pán buoh náš pán jeden jest. Milovati budeš pána boha svého ze všěho srdce svého a ze všie dušě své a budú slova tato, kteráž já přikazuji tobě dnes, v srdci tvém a budeš je praviti dietkám svým a mysliti a pomnieti budeš sedě v domu svém i chodě na cestě, spě- i vstávaje, a zaviežeš jako znamenie na ruce své a budú a nehnú se od oči tvú a napíšeš Ije] na veřeji a na dveřiech domu svého.“ Aj, teď máš, kterak pilně pán buch přikázal jest lidu svému i každému člověku svých přikázání ostřiehati. Protož neviem, kterú omluvu budú jmieti křesťané ſvl den sídný, aby je uměli a zachovávali. Proto slyšte! Prvnie přikázánie jest toto . . . Rukopis mikulovský II 159 (str. 22) má český text Devíti kusů zlatých na fol. 1782ab a R III 13 v mor. arch. zemsk., kde jest Bočkův opis jejich, má nyní sign. 596. Proč na str. 26 Dr. Vybíral zdůrazňuje, že Ryšánkova práce „byla hotova již delší dobu před vyjítím výše citované práce Sedlákovy“, těžko pochopiti. V kterých rukopisech „se nalézá“ latinský text Husova krátkého výkladu páteře, vypsal Dr. Vybíral (str. 28) ze Studií a textů I, str. 249 n. Připojuji k nim nyní ještě rkp. 330 škotské knih. ve Vídni (fol. 193). Rovněž rukopisy, v nichž „nalézáme latinský text Páteře zlých lidí (str. 30), jest ze Studií a textů I, str. 249. Zlomek z páté kapitoly Husova traktátu „O šesti bludích (str. 30 n.) jest jen překlad jednoho citátu, o němž nelze dokázati, že jest Husův. Opis i přepis textů jest dobrý a pro kritické vydání spisův Husových bude velmi vhod. Kybalova edice IV. svazku Regulí Janovových. — Na to, co jsem napsal ve IV. čís. Studií a textů I. „k edici Regulí M. Matěje z Janova“, odpovídá prof. Kybal ve IV. svazku Č Č M 1914, str. 449 n. takto: „Prof. Jan Sedlák hájí se v posledním čísle svých Studií a textů k náboženským dějinám českým, roč. 1, č. 4, str. XXX—XXXIII proti mému výkladu o nových rukopisech Regulí M. Matěje z Janova, o nichž jsem psal v tomto časopise, str. 141—143. Po stránce osobní, totiž pokud prof. S. má zásluhu o objevení a prostudování nových rukopisů (k nimž nyní připojuje cod. Monac. 8715 fol. 112, 8826 fol. 310 a 8846 f. 1 a 214, obsahující vesměs Matějovu sbírku citátů cizích autorův o přijímání svátosti oltářní), (268)
Strana 269
nemíním s autorem polemisovati; byl by to, trvám, planý spor mezi dvěma badateli, z nichž jeden na základě svých nálezův ruko- pisných odsuzuje nebo znevažuje dílo druhého a druhý se proti tomu brání, poukazuje na pevný podklad svého díla. V takových sporech bývá zpravidla mnoho ukvapenosti a rozhořčení, a teprve během doby a studiem díla samého dospívá se k soudu klidnějšímu, spravedlivějšímu. Píše-li se o tom přece, myslím, že jest na místě jadrná rada evangelia „Noli contendere verbis! Ad nihil enim utile est, nisi ad subversionem audientium“ (2 Tim 2, 14). Chtěje si vzíti tento pokyn sv. Pavla (nikoliv evangelia) k srdci, podotýkám jen, že ve IV. čís. Studií a textů I. pouze odmítám neobvyklý způsob, jakým prof. Kybal psal o rukopisech, jež jsem uvedl, že mne není nic tak daleko jako bezdůvodné od- suzování nebo znevažování díla druhého, a že ukvapenost a roz- hořčení nebylo na mé straně, nýbrž na straně prof. Kybala. Druhá část odpovědi prof. Kybala však není taková, aby mne pohnula k mlčení, jehož prof. Kybal ode mne žádá. Ironický tón, jímž jest psána, je tu sotva na místě. Je to laciná zbraň a já bych s ní dovedl také dobře zacházeti. Prof. Kybal píše „Důležitější jest po věcné stránce prohlášení prof. Sedláka předně o tom, že nelze dokázati, že by základní cod. Mus. XIII. E. 13 byl psán pod dozorem Matějovým, a za druhé, že cod. vídeň. 3971 není prý na uv. rukopise musejním přímo závislý. Prof. S. zajisté neopomine dokázati tato svoje tvrzení a jeho důkazům lze hleděti se zájmem vstříc. S nemenším zájmem jest očekávati „detailní kritiku“, kterou prof. S. slibuje provésti srovnáním mého textu s novými rukopisy („hotovými balvany“), neboť to jest právě „punctum litis“; jde o to, pokud a jak můj text pořízený podle základních rukopisů pražských novými rukopisy, podle mého názoru pozdějšími a odvozenými, jest učiněn méně cenným nebo bez- cenným. Dovoluji si bráti prof. Sedláka za tyto tři sliby, a až jin žadost učiní, přihlédnu k věcným výsledkům jeho studia blíže. Ačkoliv jsem těch tří slibů neučinil, jsem nucen, ježto mne prof. Kybal za ně bere, odpovědět. 1. Na prof. Kybalovi jest, aby dokázal, že „základní“ rukopis musejní jest psán pod dozorem Matějovým, nikoliv na mně, abych dokazoval, že pod jeho dozorem psán není. Pochybovati o tom mám právo, protože vím, jak těžký jest takový důkaz, a prof. Kybal nemůže mých pochybností rozptýliti, pokud neprostudoval nových rukopisů. To je tak samozřejmé, že bych byl ani o tom „Studie a texty.“ (269) 19
nemíním s autorem polemisovati; byl by to, trvám, planý spor mezi dvěma badateli, z nichž jeden na základě svých nálezův ruko- pisných odsuzuje nebo znevažuje dílo druhého a druhý se proti tomu brání, poukazuje na pevný podklad svého díla. V takových sporech bývá zpravidla mnoho ukvapenosti a rozhořčení, a teprve během doby a studiem díla samého dospívá se k soudu klidnějšímu, spravedlivějšímu. Píše-li se o tom přece, myslím, že jest na místě jadrná rada evangelia „Noli contendere verbis! Ad nihil enim utile est, nisi ad subversionem audientium“ (2 Tim 2, 14). Chtěje si vzíti tento pokyn sv. Pavla (nikoliv evangelia) k srdci, podotýkám jen, že ve IV. čís. Studií a textů I. pouze odmítám neobvyklý způsob, jakým prof. Kybal psal o rukopisech, jež jsem uvedl, že mne není nic tak daleko jako bezdůvodné od- suzování nebo znevažování díla druhého, a že ukvapenost a roz- hořčení nebylo na mé straně, nýbrž na straně prof. Kybala. Druhá část odpovědi prof. Kybala však není taková, aby mne pohnula k mlčení, jehož prof. Kybal ode mne žádá. Ironický tón, jímž jest psána, je tu sotva na místě. Je to laciná zbraň a já bych s ní dovedl také dobře zacházeti. Prof. Kybal píše „Důležitější jest po věcné stránce prohlášení prof. Sedláka předně o tom, že nelze dokázati, že by základní cod. Mus. XIII. E. 13 byl psán pod dozorem Matějovým, a za druhé, že cod. vídeň. 3971 není prý na uv. rukopise musejním přímo závislý. Prof. S. zajisté neopomine dokázati tato svoje tvrzení a jeho důkazům lze hleděti se zájmem vstříc. S nemenším zájmem jest očekávati „detailní kritiku“, kterou prof. S. slibuje provésti srovnáním mého textu s novými rukopisy („hotovými balvany“), neboť to jest právě „punctum litis“; jde o to, pokud a jak můj text pořízený podle základních rukopisů pražských novými rukopisy, podle mého názoru pozdějšími a odvozenými, jest učiněn méně cenným nebo bez- cenným. Dovoluji si bráti prof. Sedláka za tyto tři sliby, a až jin žadost učiní, přihlédnu k věcným výsledkům jeho studia blíže. Ačkoliv jsem těch tří slibů neučinil, jsem nucen, ježto mne prof. Kybal za ně bere, odpovědět. 1. Na prof. Kybalovi jest, aby dokázal, že „základní“ rukopis musejní jest psán pod dozorem Matějovým, nikoliv na mně, abych dokazoval, že pod jeho dozorem psán není. Pochybovati o tom mám právo, protože vím, jak těžký jest takový důkaz, a prof. Kybal nemůže mých pochybností rozptýliti, pokud neprostudoval nových rukopisů. To je tak samozřejmé, že bych byl ani o tom „Studie a texty.“ (269) 19
Strana 270
nepsal, kdyby se byl prof. Kybal ve svém článku nepokoušel to zastříti. 2. Že rkp. víd. 3971 není na rkp. mus. přímo závislý, soudím z toho, co o poměru obou textů napsal prof. Kybal sám. 3. Napsal jsem, že z nedostatku kritického aparátu jsou v textu místa nesprávná i nesrozumitelná. Abych to dokázal, přirovnal jsem text Kybalův k víd. 4925 (jednomu z „balvanů“) a výsledek tu podávám, označuje rukopis ten V1. Prohlašuji však předem, že edici Kybalovu co do ryzosti textu stavím výše než jiné edice podobné a že ani těmito poznámkami nemíním snižovati edici, jejíž důležitost a záslužnost jest mi jasná. 71 místo mistificaci- onibus má býti iustificacionibus; 72 „pannus mulieris menstruate et extortis ac fermento se simulatis“ nedává smyslu — má býti, jak má V1: fermentose simulatis (fermentum = hypocrisis, tedy: hypocritice); 810 absci[n]dere jest n přidáno zbytečně: 913 a potom častěji incomponibilia někdy písaři píší, ale obyčejně má středověká latina incompossibilia (co není zároveň možno), jakž je v A i ed., Vi pak píše někdy incom- passibilia (co se spolu nesnáší); 1213 pauperibus pleb[ejis — e vloženo zbytečně — pauperes plebis jest obyčejný termin. Chybného čtení ed.: „et si cônvento iudicio utreque partes venerint“ přidržuje se Kybal proti správnému v A i V1: convente iudicio (iudicio convenire aliquem), jemuž také písař V1 neroz- uměl a proto opravil convente — querente. Po ut (199) má V1 dobře „irascatur“, nikoliv: „irascitur“; 207 jest i ve V1 „simul me" misto „simul mecum“; 2222 „rapiat de subiecto ipsi radios solis“ opravil Kybal nedobře, V1 má jako ed.: „rapiat desubtus ipsam“ (místo: ipsa — z pod ní), což dává dobrý smysl; 255 má býti rozděleno: „et amatore zelote talium omnium, communiter simplices sacerdotes“ místo: „et amatore, zelote talium omnium communiter, sacerdotes — zelotes má tu ráz přívlastky: horlivý (žárlivý) milovník, snad zeloto v ed. jest místo zeloso. Také v 259 má býti: „zelote vin- dice et oditore perfecto“ a vynecháno jest in; 2516 coarcetur nesprávně za coartetur, jakž má V1 i ed. Zbytečně jest v 274 přidáno [querere], věta jest závislá na ad; chybně 315 opraveno: „abstulit seipsum spiritum Jesu“ místo „spiritus“; 3131 ido- lotilis jest neslýchané, správně by bylo: ydolotitis, ale středo- věcí spisovatelé často používají formy: ydolaticis, což má i V1; 333 má zníti; „crucifixo primum et principaliter, scrip- (270) . 2
nepsal, kdyby se byl prof. Kybal ve svém článku nepokoušel to zastříti. 2. Že rkp. víd. 3971 není na rkp. mus. přímo závislý, soudím z toho, co o poměru obou textů napsal prof. Kybal sám. 3. Napsal jsem, že z nedostatku kritického aparátu jsou v textu místa nesprávná i nesrozumitelná. Abych to dokázal, přirovnal jsem text Kybalův k víd. 4925 (jednomu z „balvanů“) a výsledek tu podávám, označuje rukopis ten V1. Prohlašuji však předem, že edici Kybalovu co do ryzosti textu stavím výše než jiné edice podobné a že ani těmito poznámkami nemíním snižovati edici, jejíž důležitost a záslužnost jest mi jasná. 71 místo mistificaci- onibus má býti iustificacionibus; 72 „pannus mulieris menstruate et extortis ac fermento se simulatis“ nedává smyslu — má býti, jak má V1: fermentose simulatis (fermentum = hypocrisis, tedy: hypocritice); 810 absci[n]dere jest n přidáno zbytečně: 913 a potom častěji incomponibilia někdy písaři píší, ale obyčejně má středověká latina incompossibilia (co není zároveň možno), jakž je v A i ed., Vi pak píše někdy incom- passibilia (co se spolu nesnáší); 1213 pauperibus pleb[ejis — e vloženo zbytečně — pauperes plebis jest obyčejný termin. Chybného čtení ed.: „et si cônvento iudicio utreque partes venerint“ přidržuje se Kybal proti správnému v A i V1: convente iudicio (iudicio convenire aliquem), jemuž také písař V1 neroz- uměl a proto opravil convente — querente. Po ut (199) má V1 dobře „irascatur“, nikoliv: „irascitur“; 207 jest i ve V1 „simul me" misto „simul mecum“; 2222 „rapiat de subiecto ipsi radios solis“ opravil Kybal nedobře, V1 má jako ed.: „rapiat desubtus ipsam“ (místo: ipsa — z pod ní), což dává dobrý smysl; 255 má býti rozděleno: „et amatore zelote talium omnium, communiter simplices sacerdotes“ místo: „et amatore, zelote talium omnium communiter, sacerdotes — zelotes má tu ráz přívlastky: horlivý (žárlivý) milovník, snad zeloto v ed. jest místo zeloso. Také v 259 má býti: „zelote vin- dice et oditore perfecto“ a vynecháno jest in; 2516 coarcetur nesprávně za coartetur, jakž má V1 i ed. Zbytečně jest v 274 přidáno [querere], věta jest závislá na ad; chybně 315 opraveno: „abstulit seipsum spiritum Jesu“ místo „spiritus“; 3131 ido- lotilis jest neslýchané, správně by bylo: ydolotitis, ale středo- věcí spisovatelé často používají formy: ydolaticis, což má i V1; 333 má zníti; „crucifixo primum et principaliter, scrip- (270) . 2
Strana 271
tum est“, nikoliv: „crucifixo, primum et principaliter scriptum est“; 365 má i V1 „sed continue“ místo: „sicud continue“. Místo „infrontate“ (4022) má V1 dobře: infronite a 4024 má „antichristianeitas“ místo Kybalova: „antichristeitas“ 4111 za „reclinaret“ nemá býti čárka, rovněž 4213 za magnis“, 431 pak místo „vera et vivifica“ má býti: „viva et vivifica“; 467 à jinde psáno „spurticia" místo „spurcicia“; 4710 za: „qui autem querit gloriam“ nemá býti otazník, nýbrž etc. — text není úplný 507 má V1 jako A a ed. inquinare, jež se hodí do věty lépe než inquinari — ovšem mělo by pak býti „possunt“, jež má ed., ale i ve V1 jest „potest“. „Imitetur“ 543 jest i ve V1, asi místo „nunccietur“ 5425 má V1 jako A: „quomodo putas“ — jest začátek nové věty 614 má dobře ed.: „hyatus suos apperuit“ — „appetivit“ nedává smyslu — V1 píše appetuerunt; 6113 penetrabilibus se sice také vyskytuje, ale V1 má správně: penetralibus; 6115 za „Christus“ a 6124 za „maxime“ nemá býti čárka; 6426 má V jako ed.: „exercitata“ místo „exercita“; 6728 „inponderans nedává smyslu, V1 má „ponderans“ a in jest chybně připsáno, správně má ed.: „preponderans“. Textu 7323 již písaři nerozuměli — V1 má: „et illis ea magis herent“ a opravuje; „et illos eo magis honorant“ — má býti: „etillis eo magis herent“; 7627 za „humiliacione“ má býti čárka; 8017 místo „viloniam“ má Jakoubek „ironiam“; 8522 opravuje Kybal: „Quam iniuriam pati altur“ — V1 má: „hanc (také A) iniuriam, quam patitur“; 11329 resistentibus opravuje Vi na resi- stentes; 11412 jest všude „labiorum gracie“ a není třeba opra- vovati v graciam, ježto genitiv ten závisí na filius („speculans vel“ by mělo odpadnouti); 11421 ,sua' patří k „iniquitate“, ne k „ignorancia“; 11513 monentur = moventur; 11539 druhé for- titer = suaviter; 11911 má býti čárka až za inpudice; 11913 perinde, i když písaři tak píší, jest chybné — má byti proinde. Diccione 12929 opravil V1 dobře v dicione; 13516 concu- piscencis = concupiscenciis; 1389 heresfi]um vloženo i zbytečně; 14331 quodsi clavi compaginum sint probabiles et putridi atque molles — V1 compaginum opravil v compagum a místo molles má lépe mobiles (proti legittime confirmati), probabiles arci se nehodí také, ale V1 píše nejasně, snad debiles et putridi (proti integri); 15011 má V1 dobře cubilis místo cubiculis; 15829 s jinde subaudis psáno sice, ale má býti: subaudi; 15915 doplňuje V1 (271) 19*
tum est“, nikoliv: „crucifixo, primum et principaliter scriptum est“; 365 má i V1 „sed continue“ místo: „sicud continue“. Místo „infrontate“ (4022) má V1 dobře: infronite a 4024 má „antichristianeitas“ místo Kybalova: „antichristeitas“ 4111 za „reclinaret“ nemá býti čárka, rovněž 4213 za magnis“, 431 pak místo „vera et vivifica“ má býti: „viva et vivifica“; 467 à jinde psáno „spurticia" místo „spurcicia“; 4710 za: „qui autem querit gloriam“ nemá býti otazník, nýbrž etc. — text není úplný 507 má V1 jako A a ed. inquinare, jež se hodí do věty lépe než inquinari — ovšem mělo by pak býti „possunt“, jež má ed., ale i ve V1 jest „potest“. „Imitetur“ 543 jest i ve V1, asi místo „nunccietur“ 5425 má V1 jako A: „quomodo putas“ — jest začátek nové věty 614 má dobře ed.: „hyatus suos apperuit“ — „appetivit“ nedává smyslu — V1 píše appetuerunt; 6113 penetrabilibus se sice také vyskytuje, ale V1 má správně: penetralibus; 6115 za „Christus“ a 6124 za „maxime“ nemá býti čárka; 6426 má V jako ed.: „exercitata“ místo „exercita“; 6728 „inponderans nedává smyslu, V1 má „ponderans“ a in jest chybně připsáno, správně má ed.: „preponderans“. Textu 7323 již písaři nerozuměli — V1 má: „et illis ea magis herent“ a opravuje; „et illos eo magis honorant“ — má býti: „etillis eo magis herent“; 7627 za „humiliacione“ má býti čárka; 8017 místo „viloniam“ má Jakoubek „ironiam“; 8522 opravuje Kybal: „Quam iniuriam pati altur“ — V1 má: „hanc (také A) iniuriam, quam patitur“; 11329 resistentibus opravuje Vi na resi- stentes; 11412 jest všude „labiorum gracie“ a není třeba opra- vovati v graciam, ježto genitiv ten závisí na filius („speculans vel“ by mělo odpadnouti); 11421 ,sua' patří k „iniquitate“, ne k „ignorancia“; 11513 monentur = moventur; 11539 druhé for- titer = suaviter; 11911 má býti čárka až za inpudice; 11913 perinde, i když písaři tak píší, jest chybné — má byti proinde. Diccione 12929 opravil V1 dobře v dicione; 13516 concu- piscencis = concupiscenciis; 1389 heresfi]um vloženo i zbytečně; 14331 quodsi clavi compaginum sint probabiles et putridi atque molles — V1 compaginum opravil v compagum a místo molles má lépe mobiles (proti legittime confirmati), probabiles arci se nehodí také, ale V1 píše nejasně, snad debiles et putridi (proti integri); 15011 má V1 dobře cubilis místo cubiculis; 15829 s jinde subaudis psáno sice, ale má býti: subaudi; 15915 doplňuje V1 (271) 19*
Strana 272
správně: abhominacio in desolacionem, nikoliv, jak má Kybal: abhominacio desolacionis; 1727 „de sensione“ není nic, V1 má: defensione, má býti: de sessione; 17427 deterioruntur = dete- riorantur; 1767 vestitis = vestimentis; 1792 et, jež ed. mění v ut, ve Vi jest vyškrabáno; 19023 proprius = per prius; 19210 obsiderunt = obsederunt; 19211 denotando nedává smyslu; 1931 pro facto = profecto; 1934 piscatores — per piscatores; 1943 descripti = descripti [sumus]; 19429 copulavit et confir- mavit = copulant et confirmant; 1978 [in fide] V1 má. 20813 non regitur in iusticiam et virtutem má Vi jako ed.: non regitur in iusticia et virtute. Misto „quamquam“, jež 20933 Kybal přejímá z ed., má V1 jako A sed, místo sicut: sicut omnia [que] aguntur . . ita . .; 21014 quia quasi - A i Vi quia quod, má býti jen quia, druhé zbloudilo sem z postquam (V1 má jen post); 22013 voluptatis opravuje V1 dobře ve voluptas; 22622 inpudicicie — inpudice; 2272 secreto foramine má Vi též, ale mělo by býti: secretum foramen; 2277 nolentibus = volentibus; 23025 adorare[n]t, occidere[n]tur není třeba n doplňovati, V1 také nemá; 23027 emereft], vendereft] V1 doplňuje: emere, vendere possit; 23122 subdirigunt et opprimunt = subigunt et oppri- munt; 23413 et citati jest nevhodné; asi incitati (jsouce po- drážděni); 23711 transferunt = transferunt [se]; 23930 hec = hee; 23933 chybí výrok, V1 doplňuje nad textem: nichil prorsus est; 24117 [ducere] přidáno zbytečně; 24218 non vix má V1 též, snad: vel vix; 24224 possiderunt V1 opravil: possederunt; 24623 in incertum má V1 jako ed. lépe: in interitum; 2491 faustum V1 dobře opravuje ve fastum; 24921 malediccione obnoxia jest také ve V1, má býti: malediccioni obnoxia. Interpunkce 2528—9: „quid est abhominacio, quantum est, quod, quid nominis“ ruší smysl — má býti: quid est abhomi- nacio, quantum est quoad quid nominis; 25219 chybí výrok, V1 připisuje: sunt; 2532 má i V1 quantitatem místo quiddi- tatem; 25314 za „per omnia“ nemá býti tečka; 25613 blasphe- mamur opravuje Vi v blasphemamus; 25726 suscipi[almus vloženo a nesprávně, V1 má: suscepimus; 25729 redducimus, V1 reddundancius, má býti: reddimus; 25827 V1 doplňuje [sumus] in marg.; 2583° a 2594 5 jest také ve V1 porušeno; 25911—12 chybí výrok; 2615 „qui iam nos esse“ V1 opravuje qui v quem, tedy: quem iam nos nosse gloriamur; 26116 vel et terrena olim et dyabolica, Vi: vel et terrena, animali et dyabolica; 26126 nichil solide, Vi jako ed.: vel solide; secundum virtutem (272)
správně: abhominacio in desolacionem, nikoliv, jak má Kybal: abhominacio desolacionis; 1727 „de sensione“ není nic, V1 má: defensione, má býti: de sessione; 17427 deterioruntur = dete- riorantur; 1767 vestitis = vestimentis; 1792 et, jež ed. mění v ut, ve Vi jest vyškrabáno; 19023 proprius = per prius; 19210 obsiderunt = obsederunt; 19211 denotando nedává smyslu; 1931 pro facto = profecto; 1934 piscatores — per piscatores; 1943 descripti = descripti [sumus]; 19429 copulavit et confir- mavit = copulant et confirmant; 1978 [in fide] V1 má. 20813 non regitur in iusticiam et virtutem má Vi jako ed.: non regitur in iusticia et virtute. Misto „quamquam“, jež 20933 Kybal přejímá z ed., má V1 jako A sed, místo sicut: sicut omnia [que] aguntur . . ita . .; 21014 quia quasi - A i Vi quia quod, má býti jen quia, druhé zbloudilo sem z postquam (V1 má jen post); 22013 voluptatis opravuje V1 dobře ve voluptas; 22622 inpudicicie — inpudice; 2272 secreto foramine má Vi též, ale mělo by býti: secretum foramen; 2277 nolentibus = volentibus; 23025 adorare[n]t, occidere[n]tur není třeba n doplňovati, V1 také nemá; 23027 emereft], vendereft] V1 doplňuje: emere, vendere possit; 23122 subdirigunt et opprimunt = subigunt et oppri- munt; 23413 et citati jest nevhodné; asi incitati (jsouce po- drážděni); 23711 transferunt = transferunt [se]; 23930 hec = hee; 23933 chybí výrok, V1 doplňuje nad textem: nichil prorsus est; 24117 [ducere] přidáno zbytečně; 24218 non vix má V1 též, snad: vel vix; 24224 possiderunt V1 opravil: possederunt; 24623 in incertum má V1 jako ed. lépe: in interitum; 2491 faustum V1 dobře opravuje ve fastum; 24921 malediccione obnoxia jest také ve V1, má býti: malediccioni obnoxia. Interpunkce 2528—9: „quid est abhominacio, quantum est, quod, quid nominis“ ruší smysl — má býti: quid est abhomi- nacio, quantum est quoad quid nominis; 25219 chybí výrok, V1 připisuje: sunt; 2532 má i V1 quantitatem místo quiddi- tatem; 25314 za „per omnia“ nemá býti tečka; 25613 blasphe- mamur opravuje Vi v blasphemamus; 25726 suscipi[almus vloženo a nesprávně, V1 má: suscepimus; 25729 redducimus, V1 reddundancius, má býti: reddimus; 25827 V1 doplňuje [sumus] in marg.; 2583° a 2594 5 jest také ve V1 porušeno; 25911—12 chybí výrok; 2615 „qui iam nos esse“ V1 opravuje qui v quem, tedy: quem iam nos nosse gloriamur; 26116 vel et terrena olim et dyabolica, Vi: vel et terrena, animali et dyabolica; 26126 nichil solide, Vi jako ed.: vel solide; secundum virtutem (272)
Strana 273
= secundum veritatem; 26131 adhibemus = exhibemus; 2623 nesrozumitelné: „mittentes arcum retrorsum, convertimus alios, quos debueramus edificare .. resolvimus“ má býti; mittentes arcum retrorsum convertimur, alios quos debueramus edificare .. re- solvimus"; 26321 nephande, Vi = nephandis; misto „adinplere et [ad] alios portare“ má V1: adinplere alios et compotare; 2681 „ita quodsi“ jest nemožné; 27114 „cum racionem non habeat“ mění K s D1 V „cum [hoc]“, ale patrně jest non později přidané chybné 27119 in terris [se] = se in terris; 2724 ideo = in deo; 27230 [huius mundi] contemptores = contemptores mundi; 2745 „timeant deum [minus] mandato hominum“ — minus přidáno nesprávně (srv. 31924); 2748 dei tremendi preceptorum — V1: dei tremendorum preceptorum; 27410 cerimonie et obligaciones tales diverse et inscie = insane; 2752 communicare Vi opra- vuje v communicari; 2771 Vi jako ed.: in lectum místo: in locum; 2816 perficientes = proficientes; 28127 n. direccio[ne et doctrina iusticie publice in prelato et rectore [existente] — pří- davky jsou chybné, direccio a doctrina jsou nominativy, k nimž výrok jest: habent magnum questum et gloriam; 2822 [servate et] V1 také nemá; 2848 misit ei[u]s fortem = misit eis sortem; 28417 jest doplniti: [questum] reputantes pie- tatem; 28510 ut abbreviarentur dies illos = abbreviaret; 28519 [scissa est] není nutné, Vi také nemá. Chybný jest text 23814: et quatenus putamus, est ille talis contemptus — V1 má dobře: et quantus putas est iste talis contemptus; 28925 adorari má také V1 místo adorare; 29611 [et] přidáno zbytečně; 29019 plures vices = per plures vices; 29216 si [is ta formaret sathan operacione suum antichristum = si ita formaret sathan operacione sua antichristum. Co jest 29315n: fidei tam magnorum et multorum promisse? Místo [protestarent] 2955 asi: [facerent]; 2969 extra per pres- suram ubique a falsis christianis e[s]t intus maior = [est] extra pressura ubique a falsis christianis et intus maior; 29930 [ad] vanitatèm mundi abductam et captivaſta]m = vani- tate mundi abductam et captivam; 29932 infirmatum má i V1, ale jest chybné, má býti infirmitatum; 3015 coagulatur zbytečně změněno v congelatur; 30126 cito et incense = cito et intense; 30210 era[njt omnia videre — erat jest dobře (germa- nismus); 3105 ostentui habere = haberi; 31818 místo debet má Vi deberet; následující: „cum ergo oppositum ipsius, eciam est maximum" jest u V1: "cum ergo oppositum ipsius eciam est ma- (273)
= secundum veritatem; 26131 adhibemus = exhibemus; 2623 nesrozumitelné: „mittentes arcum retrorsum, convertimus alios, quos debueramus edificare .. resolvimus“ má býti; mittentes arcum retrorsum convertimur, alios quos debueramus edificare .. re- solvimus"; 26321 nephande, Vi = nephandis; misto „adinplere et [ad] alios portare“ má V1: adinplere alios et compotare; 2681 „ita quodsi“ jest nemožné; 27114 „cum racionem non habeat“ mění K s D1 V „cum [hoc]“, ale patrně jest non později přidané chybné 27119 in terris [se] = se in terris; 2724 ideo = in deo; 27230 [huius mundi] contemptores = contemptores mundi; 2745 „timeant deum [minus] mandato hominum“ — minus přidáno nesprávně (srv. 31924); 2748 dei tremendi preceptorum — V1: dei tremendorum preceptorum; 27410 cerimonie et obligaciones tales diverse et inscie = insane; 2752 communicare Vi opra- vuje v communicari; 2771 Vi jako ed.: in lectum místo: in locum; 2816 perficientes = proficientes; 28127 n. direccio[ne et doctrina iusticie publice in prelato et rectore [existente] — pří- davky jsou chybné, direccio a doctrina jsou nominativy, k nimž výrok jest: habent magnum questum et gloriam; 2822 [servate et] V1 také nemá; 2848 misit ei[u]s fortem = misit eis sortem; 28417 jest doplniti: [questum] reputantes pie- tatem; 28510 ut abbreviarentur dies illos = abbreviaret; 28519 [scissa est] není nutné, Vi také nemá. Chybný jest text 23814: et quatenus putamus, est ille talis contemptus — V1 má dobře: et quantus putas est iste talis contemptus; 28925 adorari má také V1 místo adorare; 29611 [et] přidáno zbytečně; 29019 plures vices = per plures vices; 29216 si [is ta formaret sathan operacione suum antichristum = si ita formaret sathan operacione sua antichristum. Co jest 29315n: fidei tam magnorum et multorum promisse? Místo [protestarent] 2955 asi: [facerent]; 2969 extra per pres- suram ubique a falsis christianis e[s]t intus maior = [est] extra pressura ubique a falsis christianis et intus maior; 29930 [ad] vanitatèm mundi abductam et captivaſta]m = vani- tate mundi abductam et captivam; 29932 infirmatum má i V1, ale jest chybné, má býti infirmitatum; 3015 coagulatur zbytečně změněno v congelatur; 30126 cito et incense = cito et intense; 30210 era[njt omnia videre — erat jest dobře (germa- nismus); 3105 ostentui habere = haberi; 31818 místo debet má Vi deberet; následující: „cum ergo oppositum ipsius, eciam est maximum" jest u V1: "cum ergo oppositum ipsius eciam est ma- (273)
Strana 274
ximum est“, tedy správně: „cum ergo oppositum eius est, eciam-maximum est“: Žádného smyslu není ve slovech 31919: (pueri a matribus) in federe contractentur — má býti: in femore nebo et fede contrectentur; 32320 [e] contrario doplněno nevhodně, místo [i. e.], ale ani toho není třeba, texť jest i tak jasný; 3263 descedent = discedent; 32617 [et] zbytečné; 3293135 nemá býti otazník; 3335 et iam] není třeba doplňovati; 33315 „pro nichili dúcere“ jest omyl písařův — buď nichili nebo pro nichilo; 3343 [ad eum] Vi také nemá; 33623 illud esse = illud [est] esse; 3475 místo „ulteriato“ má V1: „ultimato“, než ani pak není jasné; 3477 za „dictum est“ nemá býti čárka; 34722 není srozumitelné, asi: sed tamen hoc est depost fetantes; 34919 ponechal Kybal v textu „adorante“, ačkoli v poznámce sám praví, že „odo- rante“ v ed. je správné; 35215 tamquam mortuo nostro corde = tamquam mortuo a nostro corde; 35415 per se ven- dicavit = pro še vendicavit; 35416 simulando = similando; 36519 [ap]parent není třeba doplňovati; 3684 „et confitens, ubi- [cun]que est, cum hoc iniquus“ nedává smyslu — má býti: et confitens ubique, est cum hoc iniquus; 37116 „que se non esse viduam deplangere nescivit“ jest non chybné; 37230 „nomen agnomine“ není nic — má býti: „nomen ignominie“; 38623 scandalisat = scandalisatur; 38710 hoc = hic; 38713 et sive pauci sint electi secundum tenorem ewangelii. Sed multi solum vocati = etsi pauci sint electi ..., sed multi...; 3884 „sanguis iussus effundi“ není Mat. 23, 35, nýbrž Lev. 1, 5 a j.; 3887 i. e. se nehodi; 38813 edificant eadem, ipsi = edifican eadem ipsi, také 39012 za „ipsius“ a 39715 za „tutamen“ nemá býti čárka; 3933n. in commissum = incommissum; 3939 modo, quod dictum est = modo quo dictum est; 3975 [et comedetis je zbytečné, ale má-li se již doplniti, tedy [et comeditis]. 3 j (274)
ximum est“, tedy správně: „cum ergo oppositum eius est, eciam-maximum est“: Žádného smyslu není ve slovech 31919: (pueri a matribus) in federe contractentur — má býti: in femore nebo et fede contrectentur; 32320 [e] contrario doplněno nevhodně, místo [i. e.], ale ani toho není třeba, texť jest i tak jasný; 3263 descedent = discedent; 32617 [et] zbytečné; 3293135 nemá býti otazník; 3335 et iam] není třeba doplňovati; 33315 „pro nichili dúcere“ jest omyl písařův — buď nichili nebo pro nichilo; 3343 [ad eum] Vi také nemá; 33623 illud esse = illud [est] esse; 3475 místo „ulteriato“ má V1: „ultimato“, než ani pak není jasné; 3477 za „dictum est“ nemá býti čárka; 34722 není srozumitelné, asi: sed tamen hoc est depost fetantes; 34919 ponechal Kybal v textu „adorante“, ačkoli v poznámce sám praví, že „odo- rante“ v ed. je správné; 35215 tamquam mortuo nostro corde = tamquam mortuo a nostro corde; 35415 per se ven- dicavit = pro še vendicavit; 35416 simulando = similando; 36519 [ap]parent není třeba doplňovati; 3684 „et confitens, ubi- [cun]que est, cum hoc iniquus“ nedává smyslu — má býti: et confitens ubique, est cum hoc iniquus; 37116 „que se non esse viduam deplangere nescivit“ jest non chybné; 37230 „nomen agnomine“ není nic — má býti: „nomen ignominie“; 38623 scandalisat = scandalisatur; 38710 hoc = hic; 38713 et sive pauci sint electi secundum tenorem ewangelii. Sed multi solum vocati = etsi pauci sint electi ..., sed multi...; 3884 „sanguis iussus effundi“ není Mat. 23, 35, nýbrž Lev. 1, 5 a j.; 3887 i. e. se nehodi; 38813 edificant eadem, ipsi = edifican eadem ipsi, také 39012 za „ipsius“ a 39715 za „tutamen“ nemá býti čárka; 3933n. in commissum = incommissum; 3939 modo, quod dictum est = modo quo dictum est; 3975 [et comedetis je zbytečné, ale má-li se již doplniti, tedy [et comeditis]. 3 j (274)
Strana 275
Strana 276
Strana 277
ROČNÍK II. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJNÁM ČESKÝM. ČÍSLO 3. IX. Husův akt „Nullus est dominus ... " V minulém čísle Studií a textův ukázal jsem, že druhý akt na obranu Viklefa „Domini temporales“ složil Hus z výpisků z Viklefových traktátů „De civili dominio", „De ecclesia“, „De pau- pertate Christi“, „De officio regis“ a z kázání „Non simus concu- piscentes“, použiv také práce Jakoubkovy. V třetím aktu hájil Hus článků Viklefových: „Decimae sunt purae eleemosinae“ (18), „Nullus est dominus civilis, nullus est praelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali“ (15) a krátce „Quodsi episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat nec conficit nec baptisat“ (4). Druhý z těchto článků rozdělil si Hus na tři díly, z nichž první: „Nullus est dominus civilis, dum est in peccato mortali“ jest pro- myšlenkový a literární poměr Husův k Viklefovi zvláště důležitý. V jiných spisech Husových totiž, i když jsou velmi závislé na Viklefovi, na př. v traktátu „De ecclesia“, jest přece kus samostatné práce, české překlady (Výklad, O svatokupectví, Postilla nedělní) mají aspoň útočné přídavky a osobní reminiscence, v jiných dílech jest aspoň použito a zkompilováno více spisů Viklefových, zde však jest celý akt sestaven z jediného traktátu Vikle- fova tak, že až na několik citátů není Husovo skoro ani slovo. Jen některá kázání v Postille de sanctis mohou se tomuto aktu postaviti po bok. Větu, o niž běží, pronesl a odůvodnil Viklef v traktátu „De civili dominio“. Hus, chtěje této věty „Studie a texty.“ (277) 20
ROČNÍK II. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJNÁM ČESKÝM. ČÍSLO 3. IX. Husův akt „Nullus est dominus ... " V minulém čísle Studií a textův ukázal jsem, že druhý akt na obranu Viklefa „Domini temporales“ složil Hus z výpisků z Viklefových traktátů „De civili dominio", „De ecclesia“, „De pau- pertate Christi“, „De officio regis“ a z kázání „Non simus concu- piscentes“, použiv také práce Jakoubkovy. V třetím aktu hájil Hus článků Viklefových: „Decimae sunt purae eleemosinae“ (18), „Nullus est dominus civilis, nullus est praelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali“ (15) a krátce „Quodsi episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat nec conficit nec baptisat“ (4). Druhý z těchto článků rozdělil si Hus na tři díly, z nichž první: „Nullus est dominus civilis, dum est in peccato mortali“ jest pro- myšlenkový a literární poměr Husův k Viklefovi zvláště důležitý. V jiných spisech Husových totiž, i když jsou velmi závislé na Viklefovi, na př. v traktátu „De ecclesia“, jest přece kus samostatné práce, české překlady (Výklad, O svatokupectví, Postilla nedělní) mají aspoň útočné přídavky a osobní reminiscence, v jiných dílech jest aspoň použito a zkompilováno více spisů Viklefových, zde však jest celý akt sestaven z jediného traktátu Vikle- fova tak, že až na několik citátů není Husovo skoro ani slovo. Jen některá kázání v Postille de sanctis mohou se tomuto aktu postaviti po bok. Větu, o niž běží, pronesl a odůvodnil Viklef v traktátu „De civili dominio“. Hus, chtěje této věty „Studie a texty.“ (277) 20
Strana 278
häjiti, vzal do rukou traktátu Viklefova díl první) a sestavil z něho obranný akt následovně. Nejprve předeslal čtyři poznámky, z nichž první roze- znává trojí způsob, jímž někdo něco má (habicio), totiž přirozený, občanský a evangelický. To jest u Viklefa v kap. II. na str. 17: Hus - [Opp.128*] Pro primo notandum est, quod esse dominum presup- ponit habere. Et quamvis habere secundum Aristotelem et auctorem Sex principiorum multiplices sunt modi, tamen ad propositum tres modi habendi sufficiunt, sc. habi- cio naturalis, civilis et evangelica. Primo modo habendi habent pec- catores bona naturalia et tamen non simpliciter iuste, sed iniuste. Habicio vero civilis est modus ha- bendi, secundum quem potentatus seculi habent bona fortune aut for- tuita, et hoc dupliciter ad sensus equivocos, sc. vere et pretense. Sed tercio modo habendi, excellentis- simo possibili quoad genus, habent . solumexistentes in caritate vel gra- cia quicquid habent. Unde propter habicionem tam equivocam dicit salvator Mat. 18, Mar. 4 et Luc. 9: ,qui non habet, et quod habet aufe- retur ab eo*, ubi plane patet di- stinccio modo dicta. Unde quam equivoce diceretur Petrus, tyran- nice occupans dominium, ipsum habereincomparacioneadPaulum, qui iure hereditario habet suum, tam equivoce possident iustus et iniustus temporalia hic in vita. 1) Vydal Poole, Lond. 1885. Viklef : | Hic oportet distinguere de habi- cioneatque iusticia. Quamvisenim secundum Aristotelem et auctorem Sex principiorum multiplices sunt modi, tres tamen sufficiunt pro presenti, sc. habicio naturalis, ci- vilis ac evangelica, et media ha- bicio subdividitur ad sensus equi- vocos in habere verum et preten- sum... Primo modo habendi habent peccatores bona naturalia ettamen non iuste simpliciter (ut patet supe- rius) sed iniuste. Secundo modo secundum utrumque membrum : equivocum habent potentatus se- culi bona fortune aut fortuita. Sed tercio modo habendi, excellentissi- mo possibili quoad genus, habent Solum existentes in caritate vel gracia quidquid habent. Unde propter habicionem tam equivo- cam dicitur Luc. 19 ut supra,2 quod ,ab eo quinon habet, et quod habet auferetur^ per iustum, ubi plane patet distinccio modo dicta, Unde quam equivoce diceretur Petrus, tyrannice occupans dominium, ipsum habere per hoc, in compa- racione ad Paulum, qui iure he- reditario habet suum, tam equivo- ce possidentiustus et iniustus tem- poralia hic in via .. 2) Na str. 12, kde jest uveden i Mat. 13 a Mar. 4. (278)
häjiti, vzal do rukou traktátu Viklefova díl první) a sestavil z něho obranný akt následovně. Nejprve předeslal čtyři poznámky, z nichž první roze- znává trojí způsob, jímž někdo něco má (habicio), totiž přirozený, občanský a evangelický. To jest u Viklefa v kap. II. na str. 17: Hus - [Opp.128*] Pro primo notandum est, quod esse dominum presup- ponit habere. Et quamvis habere secundum Aristotelem et auctorem Sex principiorum multiplices sunt modi, tamen ad propositum tres modi habendi sufficiunt, sc. habi- cio naturalis, civilis et evangelica. Primo modo habendi habent pec- catores bona naturalia et tamen non simpliciter iuste, sed iniuste. Habicio vero civilis est modus ha- bendi, secundum quem potentatus seculi habent bona fortune aut for- tuita, et hoc dupliciter ad sensus equivocos, sc. vere et pretense. Sed tercio modo habendi, excellentis- simo possibili quoad genus, habent . solumexistentes in caritate vel gra- cia quicquid habent. Unde propter habicionem tam equivocam dicit salvator Mat. 18, Mar. 4 et Luc. 9: ,qui non habet, et quod habet aufe- retur ab eo*, ubi plane patet di- stinccio modo dicta. Unde quam equivoce diceretur Petrus, tyran- nice occupans dominium, ipsum habereincomparacioneadPaulum, qui iure hereditario habet suum, tam equivoce possident iustus et iniustus temporalia hic in vita. 1) Vydal Poole, Lond. 1885. Viklef : | Hic oportet distinguere de habi- cioneatque iusticia. Quamvisenim secundum Aristotelem et auctorem Sex principiorum multiplices sunt modi, tres tamen sufficiunt pro presenti, sc. habicio naturalis, ci- vilis ac evangelica, et media ha- bicio subdividitur ad sensus equi- vocos in habere verum et preten- sum... Primo modo habendi habent peccatores bona naturalia ettamen non iuste simpliciter (ut patet supe- rius) sed iniuste. Secundo modo secundum utrumque membrum : equivocum habent potentatus se- culi bona fortune aut fortuita. Sed tercio modo habendi, excellentissi- mo possibili quoad genus, habent Solum existentes in caritate vel gracia quidquid habent. Unde propter habicionem tam equivo- cam dicitur Luc. 19 ut supra,2 quod ,ab eo quinon habet, et quod habet auferetur^ per iustum, ubi plane patet distinccio modo dicta, Unde quam equivoce diceretur Petrus, tyrannice occupans dominium, ipsum habere per hoc, in compa- racione ad Paulum, qui iure he- reditario habet suum, tam equivo- ce possidentiustus et iniustus tem- poralia hic in via .. 2) Na str. 12, kde jest uveden i Mat. 13 a Mar. 4. (278)
Strana 279
Druhá poznámka týkáse trojího práva: božského, kano- nického a občanského. To 124 — 126): i Hus Secundo notandum, quod ali- quod est ius. divinum, aliquod est ius canonicum et aliquod iuscivile. Ius divinum est a solo deo institu- tum, per Christum verbo et opere explanatum, ut lex evangelica, [1285] Ius canonieum vocatur ius a prelato vel prelatis institutum et promulgatum ad rebelles sacris re- gulis coercendum., Et potest eciam intelligi ut communicans iuri evan- gelico, ut sunt articuli fidei in san- ctis synodis sive consiliis expla- nati. Sicut enim idem est homo in vestibus aut accidentibus noticiam inducentibus variatus, sic eadem est lex vel veritas evangelica in - evangelio implicita vel detecta et perecclesiam postmodum aliter sed non contrarie explanata, utpatet de fide quam credimus. Ius autem ci- vile est ius occasione peccati hu- manitus adinventum adiustifican- dum rempublicam coactive guoad bona corporis et fortune, sicut ius evangelicum rectificat guoad bona gracie. Et potest reduci ista divisio ad bimembrem, sic quod aliud est ius divinum, aliud ius humanum. Ius divinum est ius divinitus inspi- ratum, ius humanum est ius occa- sione peccati humanitus adinven- tum. Nec suntista membra in sua analogia ex opposito condistincta, cum omne verum ius sit divinum, sed inspiracionis, promulgacionis a) Poole: actibus. (279) jest vypsáno z Viklefa hl. XVIIL (str. Viklef . Ut autem ista rpateria sit clarior, Oportet ex dictis de iure trimem- brem divisionem excerpere, sc. quod aliquod est ius divinum, ali- quod est ius canonicum et aliquod ius [125] civile. Ius divinum est a so!o deo institutum, per Christum verbo et opere explanatum, ut lex evangelica. Ius canonicum vocatur ius a prelatis ecclesie institutum et promulgatum ad rebelles sacris re- gulis cohercendum. Et potest intel- ligi utincommuniícans iuri evange- lico, utsunttradiciones humanitus invente; vel ut communicans iuri evangelico, ut sunt articuli fidei in Sanctis synodis sive consiliis ex- planati, Sicut enim idem est homo in vestibus aut accidentibus? noti- ciam inducentibus variatus, sic ea- dem est lex vel veritas evangelica in evangelio inplicita vel detecta et perecclesiam postmodum aliter sed non contrarie explanata, ut patetde fide quam credimus ... Ius autem civile est ius occasione peccati hu- manitus adinventum ad iustifican- dum rempublicam coactive quoad bona corporis et fortune, sicut ius evangelicum rectificat quoad bona gracie... intoto sufficit ad proposi- tum bimembris, iuris divini sc. et , humani. lus divinum creatum estius divinitus inspiratum, ius humanum est ius occasione peccati humani- tus adinventum. Nec sunt ista 20*
Druhá poznámka týkáse trojího práva: božského, kano- nického a občanského. To 124 — 126): i Hus Secundo notandum, quod ali- quod est ius. divinum, aliquod est ius canonicum et aliquod iuscivile. Ius divinum est a solo deo institu- tum, per Christum verbo et opere explanatum, ut lex evangelica, [1285] Ius canonieum vocatur ius a prelato vel prelatis institutum et promulgatum ad rebelles sacris re- gulis coercendum., Et potest eciam intelligi ut communicans iuri evan- gelico, ut sunt articuli fidei in san- ctis synodis sive consiliis expla- nati. Sicut enim idem est homo in vestibus aut accidentibus noticiam inducentibus variatus, sic eadem est lex vel veritas evangelica in - evangelio implicita vel detecta et perecclesiam postmodum aliter sed non contrarie explanata, utpatet de fide quam credimus. Ius autem ci- vile est ius occasione peccati hu- manitus adinventum adiustifican- dum rempublicam coactive guoad bona corporis et fortune, sicut ius evangelicum rectificat guoad bona gracie. Et potest reduci ista divisio ad bimembrem, sic quod aliud est ius divinum, aliud ius humanum. Ius divinum est ius divinitus inspi- ratum, ius humanum est ius occa- sione peccati humanitus adinven- tum. Nec suntista membra in sua analogia ex opposito condistincta, cum omne verum ius sit divinum, sed inspiracionis, promulgacionis a) Poole: actibus. (279) jest vypsáno z Viklefa hl. XVIIL (str. Viklef . Ut autem ista rpateria sit clarior, Oportet ex dictis de iure trimem- brem divisionem excerpere, sc. quod aliquod est ius divinum, ali- quod est ius canonicum et aliquod ius [125] civile. Ius divinum est a so!o deo institutum, per Christum verbo et opere explanatum, ut lex evangelica. Ius canonicum vocatur ius a prelatis ecclesie institutum et promulgatum ad rebelles sacris re- gulis cohercendum. Et potest intel- ligi utincommuniícans iuri evange- lico, utsunttradiciones humanitus invente; vel ut communicans iuri evangelico, ut sunt articuli fidei in Sanctis synodis sive consiliis ex- planati, Sicut enim idem est homo in vestibus aut accidentibus? noti- ciam inducentibus variatus, sic ea- dem est lex vel veritas evangelica in evangelio inplicita vel detecta et perecclesiam postmodum aliter sed non contrarie explanata, ut patetde fide quam credimus ... Ius autem civile est ius occasione peccati hu- manitus adinventum ad iustifican- dum rempublicam coactive quoad bona corporis et fortune, sicut ius evangelicum rectificat quoad bona gracie... intoto sufficit ad proposi- tum bimembris, iuris divini sc. et , humani. lus divinum creatum estius divinitus inspiratum, ius humanum est ius occasione peccati humani- tus adinventum. Nec sunt ista 20*
Strana 280
et execucionis modus facit apud nos differenciam. Existis patet distinccio inter do- minium naturale et civile. Domini- um naturale est dominium divini- tus institutum, in primo titulo iu- sticie fundatum, quotlibet divites ex equo compaciens, sed aliena- cionem dominabilis servata iusti- cia non permittens. Dominium au- temcivile estdominium occasione peccati humanitus institutum, in- communicabile simul et ex equo multis? dominis, sed abdicabile servata iusticia, membra in sua a analogia ex oppo- sito condistincta,9 cum omne ve- rum ius sit eternum apud deum, sed promulgacionis et inspiracio- nis et execucionis modus facit apud nos differenciam. Ex istis incidenter patet divisio inter dominium naturale vel evan- gelicum et civile. Dominium qui- dem naturale est dominium divi- nitus institutum, in- primo titulo iusticie fundatum, quotlibet divites ex equo compaciens, sed aliena- [126]cionem dominanter (!) non permittens. Dominium autem civile | est dominium Occasione peccati humanitus institutum, incommuni- cabile singulis et ex equo multis dominis, sed abdicabile servata. iusticia. Poznámkou třetí: o činně a trpně spravedlivém vrà.í se Hus do Viklefovy kap. III. (str. . Hus "Tercio notandum, quod aliquid est iustum active et aliquid ab ex- trinseco vel passive, Primo. modo est solum iustum quicquid habet: in se virtutem? iusticie formaliter; ethoccontingitdupliciter: vel quod ista iusticia sit essencia iusti, quo modo solus deus potestesse iustus, vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter sunt creature racionabiles existentes in gracia solum iuste, Secundo modo quelibet creatura est iusta, cum ens, iustum et bonum simpliciter convertuntur. Iusticia autem natu- raliter et per se consequens crea- a) Poole: condicionata. — b) Opp: 17 n): Viklef Secunda distinc :io deiusticia est notanda. Aliquid enim est iustum active et aliquid ab extrinseco vel passive, Primo modo solum est ius- tum quidquid habet in se virtutem | iusticie [18] formaliter; et hoc con- tingit dupliciter: vel quod ista ius- ticia sit essencia iusti, quo modo solus deus potest esse iustus, vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter sunt creature racionabiles existentes in gracia solum iuste. Secundo modo est omnis creatura iusta, cum ens, iustum et bonum simpliciter con- vertuntur. [usticiaautem naturaliter c) Opp: justis. — in servitutem. (280)
et execucionis modus facit apud nos differenciam. Existis patet distinccio inter do- minium naturale et civile. Domini- um naturale est dominium divini- tus institutum, in primo titulo iu- sticie fundatum, quotlibet divites ex equo compaciens, sed aliena- cionem dominabilis servata iusti- cia non permittens. Dominium au- temcivile estdominium occasione peccati humanitus institutum, in- communicabile simul et ex equo multis? dominis, sed abdicabile servata iusticia, membra in sua a analogia ex oppo- sito condistincta,9 cum omne ve- rum ius sit eternum apud deum, sed promulgacionis et inspiracio- nis et execucionis modus facit apud nos differenciam. Ex istis incidenter patet divisio inter dominium naturale vel evan- gelicum et civile. Dominium qui- dem naturale est dominium divi- nitus institutum, in- primo titulo iusticie fundatum, quotlibet divites ex equo compaciens, sed aliena- [126]cionem dominanter (!) non permittens. Dominium autem civile | est dominium Occasione peccati humanitus institutum, incommuni- cabile singulis et ex equo multis dominis, sed abdicabile servata. iusticia. Poznámkou třetí: o činně a trpně spravedlivém vrà.í se Hus do Viklefovy kap. III. (str. . Hus "Tercio notandum, quod aliquid est iustum active et aliquid ab ex- trinseco vel passive, Primo. modo est solum iustum quicquid habet: in se virtutem? iusticie formaliter; ethoccontingitdupliciter: vel quod ista iusticia sit essencia iusti, quo modo solus deus potestesse iustus, vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter sunt creature racionabiles existentes in gracia solum iuste, Secundo modo quelibet creatura est iusta, cum ens, iustum et bonum simpliciter convertuntur. Iusticia autem natu- raliter et per se consequens crea- a) Poole: condicionata. — b) Opp: 17 n): Viklef Secunda distinc :io deiusticia est notanda. Aliquid enim est iustum active et aliquid ab extrinseco vel passive, Primo modo solum est ius- tum quidquid habet in se virtutem | iusticie [18] formaliter; et hoc con- tingit dupliciter: vel quod ista ius- ticia sit essencia iusti, quo modo solus deus potest esse iustus, vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et taliter sunt creature racionabiles existentes in gracia solum iuste. Secundo modo est omnis creatura iusta, cum ens, iustum et bonum simpliciter con- vertuntur. [usticiaautem naturaliter c) Opp: justis. — in servitutem. (280)
Strana 281
turam est bonitas, gua creatura conformatur voluntati primi prin- 'cipii. Et probaciones huius distinc- cionis triplicis propter dispendium — potest :lluà membrum distinccionis nunc obmitto. triplici racione ;.. * Ctvrtá poznámka o pansiví pojatém formálně alátkově není v „De civili dominio“. Definice panství formálního vyskytuje se tu sice také na str. 63: „descriptive dominium hominis sit habitudo, gua dominus denominatur suo prefici servienti,* ale neni vypsana odtud, et per se consequens creáturam est bonitas, qua creatura conformatur voluntati primi principii. Et fundàri nýbrž z ,De dominio divino* (Poole, Lond. 1890, str. 6): Hus Quarto notandum, quod domi- nium nunc accipitur formaliter, nunc causaliter vel materialiter pro subiecto vel fundamento vel ter- - mino, ad quem est formale domi- nium; ut vulgus vocat rem posses- sam dominium, dicens quod predia et cetere possessiones sunt posses- sori dominium. Sed in presenti debet esse locucio de dominio in- tellecto formaliter, quod est habi- tudo nature racionalis, secundum quam denom' natur suo prefici ser- vienti, quo modo dicitur homo ci- vilis dominus, dum bene vel male preficitur servienti. Vikief Scio tamen, quod dominium nunc accipitur formaliter, ut patet in descripcione dominii superius declarata, et nunc causaliter vel materialiter pro subiecto vel fun- damento vel termino, ad quem est formale dominium; ut vulgus vocat rem possessam dominium, dicens quod predia et cetere possessiones sunt possessori dominium. Sed . nostrum est loqui de dominio for- maliter intellecto. [ibid. 4] Domi- nium est habitudo nature raciona- lis, secundum quam denominatur suo prefici servienti. Supposice, jež u Husa následuje za poznámkami, jest za- čátek traktátu Viklefova ,De civili dominio*: "Hus Istis notatis sit supposicio ista: Nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad ali- quod donum dei. Et ne impediatur sentencie explanacio ex equivoca- cione vel ignorancia terminorüm, suppono quod ille? solum dicatur . habere simpliciter ius àà bonum 3) Druhá: quilibet existens in: gracia gratificante . . . bona dei. — b) Opp.: esse. Viklef Intendo itaque pro dicendis ostendere duas veritates, quibus utar tamquam principiis ad di- cenda: Prima, quod nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad donum dei...9 Sed ne in primo impediatur sentencie explanacio ex equivocacione vel in re habet omnia (281)
turam est bonitas, gua creatura conformatur voluntati primi prin- 'cipii. Et probaciones huius distinc- cionis triplicis propter dispendium — potest :lluà membrum distinccionis nunc obmitto. triplici racione ;.. * Ctvrtá poznámka o pansiví pojatém formálně alátkově není v „De civili dominio“. Definice panství formálního vyskytuje se tu sice také na str. 63: „descriptive dominium hominis sit habitudo, gua dominus denominatur suo prefici servienti,* ale neni vypsana odtud, et per se consequens creáturam est bonitas, qua creatura conformatur voluntati primi principii. Et fundàri nýbrž z ,De dominio divino* (Poole, Lond. 1890, str. 6): Hus Quarto notandum, quod domi- nium nunc accipitur formaliter, nunc causaliter vel materialiter pro subiecto vel fundamento vel ter- - mino, ad quem est formale domi- nium; ut vulgus vocat rem posses- sam dominium, dicens quod predia et cetere possessiones sunt posses- sori dominium. Sed in presenti debet esse locucio de dominio in- tellecto formaliter, quod est habi- tudo nature racionalis, secundum quam denom' natur suo prefici ser- vienti, quo modo dicitur homo ci- vilis dominus, dum bene vel male preficitur servienti. Vikief Scio tamen, quod dominium nunc accipitur formaliter, ut patet in descripcione dominii superius declarata, et nunc causaliter vel materialiter pro subiecto vel fun- damento vel termino, ad quem est formale dominium; ut vulgus vocat rem possessam dominium, dicens quod predia et cetere possessiones sunt possessori dominium. Sed . nostrum est loqui de dominio for- maliter intellecto. [ibid. 4] Domi- nium est habitudo nature raciona- lis, secundum quam denominatur suo prefici servienti. Supposice, jež u Husa následuje za poznámkami, jest za- čátek traktátu Viklefova ,De civili dominio*: "Hus Istis notatis sit supposicio ista: Nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad ali- quod donum dei. Et ne impediatur sentencie explanacio ex equivoca- cione vel ignorancia terminorüm, suppono quod ille? solum dicatur . habere simpliciter ius àà bonum 3) Druhá: quilibet existens in: gracia gratificante . . . bona dei. — b) Opp.: esse. Viklef Intendo itaque pro dicendis ostendere duas veritates, quibus utar tamquam principiis ad di- cenda: Prima, quod nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad donum dei...9 Sed ne in primo impediatur sentencie explanacio ex equivocacione vel in re habet omnia (281)
Strana 282
aliguod vel in illo, dum pureiuste, quod non tunc iniuste, ipsum pos- sidet sive habet; sic vid. si aliquis pro aliquo tempore iniuste occu- pat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. ignorancia terminorum, suppono quod ille solum dicatur habere simpliciter ius ad bonum aliquod vel in illo, dum pure iuste, quod non [2] tunc iniuste, ipsum pos- sidet sive habet; sic vid. si aliquis pro aliquo tempore iniuste quid- quam occupat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. První dva dükazy Husovy jsou doslovně přejaty ze začátku díla Viklefova (str, 2—6): Hus Istis notatis et presuppositis arguitur pro prima parte articuli. Primo sic: Omne ius humanum * , presupponit causaliteriusdivinum, ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum do- minium? quoad deum; sed quilibet existens in peccato mortali caret ut sic iusto dominio quoad deum — ergo et simpliciter iusto domi- nio. Sicut? enim in relativis tenet consequencia a quoad ad simplici- ter, ita tenet: Si aliquid sit iustum vel iniustum quoad deum, tunc simpliciter est tale, cum regula pri- ma non potest arbitrando deficere. [1294]Et quod quilibet existensin peccato mortali caret ut sic vero dominio, arguitur? sic: Omne bo- num, quod talis possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuslibet dominabilis vero dominio. Antece- dens probatur: Peccator solum illo modo quo est possidet; sed qualitercunque est, iniuste est — a) Opp.: ius divinum. — b) Opp. Viklef Quo supposito arguitur per ra- ciones... ad probandum questio- nem propositam. Primo sie: Omne ius humanum presupponit causaliter ius divi- num.... ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum dominium quoad deum; sed quilibet existens in peccato mortali caret ut sic iusto dominio quoad deum — ergo et simpliciter. iusto dominio. Sicut enim in rela- tivis9 tenet consequencia a quoad. ad simpliciter, ita tenet: Si aliquid sit iustum quoad deum, tunc sim- pliciter erit tale, cum regula prima non potest arbitrando deficere. Sed... quod quilibet existens in peccato mortali caret ut sic vero dominio quoad deum, argumenta- tur sic: Omne bonum, quod talis possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuscunque dominabilis vero dominio. Antecedens proba- tur: Peccator solum illo modo quo est possidet; sed qualitercunque : Sic, — €) Poole: relatis. — 6) Arguitur jest lepší než Poolovo stálé argumentatur. (282)
aliguod vel in illo, dum pureiuste, quod non tunc iniuste, ipsum pos- sidet sive habet; sic vid. si aliquis pro aliquo tempore iniuste occu- pat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. ignorancia terminorum, suppono quod ille solum dicatur habere simpliciter ius ad bonum aliquod vel in illo, dum pure iuste, quod non [2] tunc iniuste, ipsum pos- sidet sive habet; sic vid. si aliquis pro aliquo tempore iniuste quid- quam occupat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. První dva dükazy Husovy jsou doslovně přejaty ze začátku díla Viklefova (str, 2—6): Hus Istis notatis et presuppositis arguitur pro prima parte articuli. Primo sic: Omne ius humanum * , presupponit causaliteriusdivinum, ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum do- minium? quoad deum; sed quilibet existens in peccato mortali caret ut sic iusto dominio quoad deum — ergo et simpliciter iusto domi- nio. Sicut? enim in relativis tenet consequencia a quoad ad simplici- ter, ita tenet: Si aliquid sit iustum vel iniustum quoad deum, tunc simpliciter est tale, cum regula pri- ma non potest arbitrando deficere. [1294]Et quod quilibet existensin peccato mortali caret ut sic vero dominio, arguitur? sic: Omne bo- num, quod talis possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuslibet dominabilis vero dominio. Antece- dens probatur: Peccator solum illo modo quo est possidet; sed qualitercunque est, iniuste est — a) Opp.: ius divinum. — b) Opp. Viklef Quo supposito arguitur per ra- ciones... ad probandum questio- nem propositam. Primo sie: Omne ius humanum presupponit causaliter ius divi- num.... ergo omne dominium iustum ad homines presupponit iustum dominium quoad deum; sed quilibet existens in peccato mortali caret ut sic iusto dominio quoad deum — ergo et simpliciter. iusto dominio. Sicut enim in rela- tivis9 tenet consequencia a quoad. ad simpliciter, ita tenet: Si aliquid sit iustum quoad deum, tunc sim- pliciter erit tale, cum regula prima non potest arbitrando deficere. Sed... quod quilibet existens in peccato mortali caret ut sic vero dominio quoad deum, argumenta- tur sic: Omne bonum, quod talis possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuscunque dominabilis vero dominio. Antecedens proba- tur: Peccator solum illo modo quo est possidet; sed qualitercunque : Sic, — €) Poole: relatis. — 6) Arguitur jest lepší než Poolovo stálé argumentatur. (282)
Strana 283
ergo gualitercungue possidet, in- iusteďpossidet. Maior patet ex hoc, guod mortale peccatum cum in- ficit naturam, multo evidencius in- ficit omnem modum vel accidens eiusdem, utsi vita hominis sit in- iusta ita quod iniuste vivit, tunc quelibet operacio eius est iniusta, cum non aliter operatur quam vivit. Et cum vivere viventibus sit esse ex 2. De anima, patet [quod] sicut iniuste est et vivit, ita in- iuste est dominus et iniuste su- biacet cuilibet sibi inberenti acci- denli. : Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet metaphysico plenam fidem, cum sit conclusio primi philosophi Mat. O sic dicentis: ,Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; si autem ocu- lus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit." In quo verbo secundum. doctores sanctos est iste sensus: Si inten- cio sit recta, tota multitudo ope- rum consequencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tunc tota multitudo operum eciam bonorum de genere est iniusta. lusticia enim secundum Aristo- telem 5. Ethic. est virtutum pre- clarissima, lucens inter ceteras sicut hesperus inter astra. Cui sensui videtur Christus alludere, quando vocat totam multitudinem operum iustorum lucidam et totam multitudinem operum iniustorum tenebrosam. Et si ex isto infertur, est, iniuste est — ergo qualiter- cunque possidet, iniuste possidet. Maior patet ex hoc, quod mortale peccatum cum inficit naturam, multo evidencius inficit omnem modum vel accidens eiusdem, ut si vita hominis sit iniusta, ita quod iniuste vivit, tunc quelibet opera- cio eius est iniusta, cum non aliter operatur quam vivit. Et cum vi- vere viventibus sit esse ex 2. De anima, patet quod sicut iniuste est et vivit, ita iniuste est dominus et iniuste subiacet cuilibet signabili accidenti. Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet methaphysico plenam fidem, cum sit conclusio. primi philosophi Mat. 6 sic dicentis: ,Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; et si [3] ne- quam fuerit, et corpus tuum te- nebrosum erit.* Cum ergo se- cundum sanctos noscentes, quo- modo veritas modo suo intelligit per organa operaciones elicitas. ab eisdem, patet quod iste sit sensus: Si intencio sit recta, tota multitudo operum conse- quencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tota multitudo operum eciam bonorum de ge- nere est iniusta. Iusticia enim secundum Aristotelem 5. Ethic. est virtutum preclarissima, lucens inter ceteras sicut hesperus inter astra. Cui sensui videtur Christus alludere, quando vocat totam multitudinem operum iustorum a) Opp.: iniusta. — b) Poole: dicit. (283)
ergo gualitercungue possidet, in- iusteďpossidet. Maior patet ex hoc, guod mortale peccatum cum in- ficit naturam, multo evidencius in- ficit omnem modum vel accidens eiusdem, utsi vita hominis sit in- iusta ita quod iniuste vivit, tunc quelibet operacio eius est iniusta, cum non aliter operatur quam vivit. Et cum vivere viventibus sit esse ex 2. De anima, patet [quod] sicut iniuste est et vivit, ita in- iuste est dominus et iniuste su- biacet cuilibet sibi inberenti acci- denli. : Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet metaphysico plenam fidem, cum sit conclusio primi philosophi Mat. O sic dicentis: ,Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; si autem ocu- lus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit." In quo verbo secundum. doctores sanctos est iste sensus: Si inten- cio sit recta, tota multitudo ope- rum consequencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tunc tota multitudo operum eciam bonorum de genere est iniusta. lusticia enim secundum Aristo- telem 5. Ethic. est virtutum pre- clarissima, lucens inter ceteras sicut hesperus inter astra. Cui sensui videtur Christus alludere, quando vocat totam multitudinem operum iustorum lucidam et totam multitudinem operum iniustorum tenebrosam. Et si ex isto infertur, est, iniuste est — ergo qualiter- cunque possidet, iniuste possidet. Maior patet ex hoc, quod mortale peccatum cum inficit naturam, multo evidencius inficit omnem modum vel accidens eiusdem, ut si vita hominis sit iniusta, ita quod iniuste vivit, tunc quelibet opera- cio eius est iniusta, cum non aliter operatur quam vivit. Et cum vi- vere viventibus sit esse ex 2. De anima, patet quod sicut iniuste est et vivit, ita iniuste est dominus et iniuste subiacet cuilibet signabili accidenti. Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret tamen cuilibet methaphysico plenam fidem, cum sit conclusio. primi philosophi Mat. 6 sic dicentis: ,Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; et si [3] ne- quam fuerit, et corpus tuum te- nebrosum erit.* Cum ergo se- cundum sanctos noscentes, quo- modo veritas modo suo intelligit per organa operaciones elicitas. ab eisdem, patet quod iste sit sensus: Si intencio sit recta, tota multitudo operum conse- quencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tota multitudo operum eciam bonorum de ge- nere est iniusta. Iusticia enim secundum Aristotelem 5. Ethic. est virtutum preclarissima, lucens inter ceteras sicut hesperus inter astra. Cui sensui videtur Christus alludere, quando vocat totam multitudinem operum iustorum a) Opp.: iniusta. — b) Poole: dicit. (283)
Strana 284
guod peccator iniuste habet cor- pus et animam ac organa vel quodcunque bonum aliud natu- rale, patet quod valde bene con- cluditur.? Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet -animam et sic. vitam. Et aliter non tam crebro diceret veritas, que mentiri non poterit, quod „qui amat animam suam*, vo- lendo eam voluptuose contra iusticiam amare, „perdet eam*, ut dicitur Joh. 12; nemo autem perdit possessum vel habitum, nisi dum eius privatur iusticia — ergo dum privatur iusticia, perdit veraciter quicquid habet. Et inter alia hoc movet Augu- stinus super Joh. om. 1, quod „peccatum nichil est et nichil fiunt homines cum peccant.* Ne- mo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam nec aliquod bonum fortune nisi equi- voce, quia cum habet esse ex pura gracia, quod esse tenetur ex legenature continuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris, non manet creatura vel quicquam possidens nisi equivoce. Ergo quilibet homo existens in peccato mortali non est dominus civilis nisi equivoce vel pretense. Item arguitur sic: Si contingit iniustum simpliciter iuste tempo- ralibus .dominari, per idem con- tingeret iniustum pure iuste uti temporalibus, quorum non habet simpliciter iustum dominium. Con- sequencia patet ex hoc, quod 8) Opp.: excluditur. lucidam et totam mulütudinem iniustorum operum tenebrosam. Et si ex isto infertur, .quod pec- cator iniuste habet corpus et ani- mam ac organa vel quodcunque bonum aliud naturale, patet quod nimis bene concluditur. Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet animam et sic vitam. Et aliter non tam crebro diceret veritas, que mentiri non poterit, quod „qui amat animam suam^, volendo eam voluptuose contra. iusticiam amare, „perdet eam*, ut dicitur Joh. 12; nemo autem perdit possessum vel habitum, nisi dum eius privatur iusticia — ergo etc. Et inter alia hoc movet Augustinus super. Joh. om. 1, quod ,peccatum nichil est et nichil fiunt homines cum peccant*. Nemo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam nec aliquod bonum fortune nisi equivoce, quia cum habet esse ex pura gracia, quod esse tenetur ex lege nature con- tinuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris, non manet creatura vel quidquam possidens nisi equivoce. Secundo principaliter sic argu- mentatur: Si contingit iniustum simpliciter iuste temporalibus do- minati, per idem contingeret in- iustum pure iuste uti tempora- libus, quorum habet simpliciter iustum dominium. Consequencia (284)
guod peccator iniuste habet cor- pus et animam ac organa vel quodcunque bonum aliud natu- rale, patet quod valde bene con- cluditur.? Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet -animam et sic. vitam. Et aliter non tam crebro diceret veritas, que mentiri non poterit, quod „qui amat animam suam*, vo- lendo eam voluptuose contra iusticiam amare, „perdet eam*, ut dicitur Joh. 12; nemo autem perdit possessum vel habitum, nisi dum eius privatur iusticia — ergo dum privatur iusticia, perdit veraciter quicquid habet. Et inter alia hoc movet Augu- stinus super Joh. om. 1, quod „peccatum nichil est et nichil fiunt homines cum peccant.* Ne- mo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam nec aliquod bonum fortune nisi equi- voce, quia cum habet esse ex pura gracia, quod esse tenetur ex legenature continuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris, non manet creatura vel quicquam possidens nisi equivoce. Ergo quilibet homo existens in peccato mortali non est dominus civilis nisi equivoce vel pretense. Item arguitur sic: Si contingit iniustum simpliciter iuste tempo- ralibus .dominari, per idem con- tingeret iniustum pure iuste uti temporalibus, quorum non habet simpliciter iustum dominium. Con- sequencia patet ex hoc, quod 8) Opp.: excluditur. lucidam et totam mulütudinem iniustorum operum tenebrosam. Et si ex isto infertur, .quod pec- cator iniuste habet corpus et ani- mam ac organa vel quodcunque bonum aliud naturale, patet quod nimis bene concluditur. Nam si talis iniuste vivit, patet quod iniuste habet animam et sic vitam. Et aliter non tam crebro diceret veritas, que mentiri non poterit, quod „qui amat animam suam^, volendo eam voluptuose contra. iusticiam amare, „perdet eam*, ut dicitur Joh. 12; nemo autem perdit possessum vel habitum, nisi dum eius privatur iusticia — ergo etc. Et inter alia hoc movet Augustinus super. Joh. om. 1, quod ,peccatum nichil est et nichil fiunt homines cum peccant*. Nemo enim peccans mortaliter habet pro tunc corpus vel animam nec aliquod bonum fortune nisi equivoce, quia cum habet esse ex pura gracia, quod esse tenetur ex lege nature con- tinuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris, non manet creatura vel quidquam possidens nisi equivoce. Secundo principaliter sic argu- mentatur: Si contingit iniustum simpliciter iuste temporalibus do- minati, per idem contingeret in- iustum pure iuste uti tempora- libus, quorum habet simpliciter iustum dominium. Consequencia (284)
Strana 285
nemo habet liberum et pure iustum dominium, cui iuste debet negari quilibet ususfructus ; cui- libet enim iusto possessori licet legitime uti suis. Sed contra consequens datum sicarguitur: ,Sit? Petrus iniustus occupans temporalia, de quibus faciat elemosinam egentibus cum quibuscunque circumstanciis vo- lueris, ipso tamen Stante iniusto continue9 —. et patet quod si aliquis usus temporalium iniusti non foret iniustus, potissime foret talis, cum tale opus sit potissime bonum ex genere, quod nichil inficeret nisi iniusticia, qua dis- tribuens elemosinam sit iniustus ; quod si detur, per idem inficeret quodlibet aliud bonum opus, quia quodcunque dando concomitante iniusticia eque procedit. Detur ergo, quod Petrus iniustus non iniuste sed pure iuste distribuerit." Contra: Nullum opus extrinsecum est iustum simpliciter, nisi ut pro- cedit a virtute iusticie; sed distri- bucioni Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus in- iusticia repugnante — ergo distri- bucio data non est iusta simpli- citer Imo cum iusticia sit [1292] omnis virtus ex 5. Ethic., si iuste distribuit, tunc distribuit virtuose et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum — consequens contra philosophorum et theologorum? patet ex hoc, quod nemo habet liberum et purum iustum domi- nium, cui iuste debet negari qui- libet ususfructus; cuilibet enim? iusto [4] possessori licet legi- time uti suis. Sed contra consequens datum sic argumentatur : ,Sit9 Petrus iniustus occupans temporalia, de quibus faciat elemosinam egen- tibus cum quibuscunque circum- stanciis volueris,ipso tamen stante iniusto continue — et patet quod si aliquis usus temporalium in- iusti non foret iniustus, potissime foret talis, maxime cum opus sit bonum de genere, quod nichil inficeret nisi iniusticia, qua sc.9 distribuens est iniustus; quod si detur, per idem inficeret quod- libet aliud bonum opus, quia de quocunque dando comitante in- iusticia eque bene procedit. Detur ergo, quod Petrus iniustus non iniuste . . . sed pure iuste distri- buerit.* Contra: Nullum opus exirinsecum est iustum simpli- citer, nisi ut procedit a virtute iusticie; sed distribucioni Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus iniusticia re- pugnante ergo distribucio data non est iusta sinpliciter. Ymmo cum iusticia sit omnis virtus ex 9. Ethic., si iuste distri- buit, tunc distribuit virtuose et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum — consequens contra a) Poole: ergo. — b) Opp.: Et sic — ©) Poole: Ft sit. — 4) Opp.: con- tinet. — e) Poole: quasi. — 1) Opp.: phisicorum et ethicorum. i (285)
nemo habet liberum et pure iustum dominium, cui iuste debet negari quilibet ususfructus ; cui- libet enim iusto possessori licet legitime uti suis. Sed contra consequens datum sicarguitur: ,Sit? Petrus iniustus occupans temporalia, de quibus faciat elemosinam egentibus cum quibuscunque circumstanciis vo- lueris, ipso tamen Stante iniusto continue9 —. et patet quod si aliquis usus temporalium iniusti non foret iniustus, potissime foret talis, cum tale opus sit potissime bonum ex genere, quod nichil inficeret nisi iniusticia, qua dis- tribuens elemosinam sit iniustus ; quod si detur, per idem inficeret quodlibet aliud bonum opus, quia quodcunque dando concomitante iniusticia eque procedit. Detur ergo, quod Petrus iniustus non iniuste sed pure iuste distribuerit." Contra: Nullum opus extrinsecum est iustum simpliciter, nisi ut pro- cedit a virtute iusticie; sed distri- bucioni Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus in- iusticia repugnante — ergo distri- bucio data non est iusta simpli- citer Imo cum iusticia sit [1292] omnis virtus ex 5. Ethic., si iuste distribuit, tunc distribuit virtuose et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum — consequens contra philosophorum et theologorum? patet ex hoc, quod nemo habet liberum et purum iustum domi- nium, cui iuste debet negari qui- libet ususfructus; cuilibet enim? iusto [4] possessori licet legi- time uti suis. Sed contra consequens datum sic argumentatur : ,Sit9 Petrus iniustus occupans temporalia, de quibus faciat elemosinam egen- tibus cum quibuscunque circum- stanciis volueris,ipso tamen stante iniusto continue — et patet quod si aliquis usus temporalium in- iusti non foret iniustus, potissime foret talis, maxime cum opus sit bonum de genere, quod nichil inficeret nisi iniusticia, qua sc.9 distribuens est iniustus; quod si detur, per idem inficeret quod- libet aliud bonum opus, quia de quocunque dando comitante in- iusticia eque bene procedit. Detur ergo, quod Petrus iniustus non iniuste . . . sed pure iuste distri- buerit.* Contra: Nullum opus exirinsecum est iustum simpli- citer, nisi ut procedit a virtute iusticie; sed distribucioni Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus iniusticia re- pugnante ergo distribucio data non est iusta sinpliciter. Ymmo cum iusticia sit omnis virtus ex 9. Ethic., si iuste distri- buit, tunc distribuit virtuose et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad deum — consequens contra a) Poole: ergo. — b) Opp.: Et sic — ©) Poole: Ft sit. — 4) Opp.: con- tinet. — e) Poole: quasi. — 1) Opp.: phisicorum et ethicorum. i (285)
Strana 286
omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali operatur bonum opus de genere, sed non bene. Similiter deus requirit ab isto, sicut a quolibet viatore, quod nichil operetur nisi in gracia; iste autem operatur extra graciam, cum sit in pec- cato mortali, ut supponitur — - ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas exigit et? obligat Petrum ad aliter operandum sub pena gualibet, sed sub pena mor- talis peccati. Ex guo patet, guod si Petrus sit iniustus, quicquid - fecerit, sive dormiendo sive co- medendo sive quodcunque bonum de genere faciendo continue pec- cat. Nec hoc intelligenti vertitur in dubium, qui noscit, quomodo in- terior homo infectus peccato in- ficit totum residuum nature cor- poree et singulos actus suos; et per consequens cuicunque in- iustum est vivere, iniustum est - cuiquam dominari et sic nullus est dominus civilis existens in peccato mortali. Et si queritur testimonium quoad istam sentenciam, ecce conclusio apostoli L Cor. 13: ,Si distribuero in cibos paupe- rum omnes facultates meas et si tradidero corpus meum, ita ut ardeam, caritatem autem non ha- buero, nichil michi prodest" Et a) Opp.: exigita. — b) Poole: exigitur. philosophorum et theologorum omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali operatur bonum opus de genere, sed non bene. Similiter deus re- quirit ab isto, sicut a quolibet viatore, quod nichil operetur nisi in gracia; iste autem operatur exira graciam, cum Sit in pec- cato mortali, ut supponitur —. ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas operandi exigit et? obligat Petrum ad aliter ope- .randum sub pena qualibet, sed sub pena [5] mortalis peccati. Ex quo patet, quod si Petrus sit iniustus, quidquid fecerit, sive dormiendo sive comedendo sive quodcunque opus bonum de ge- nere faciendo continue peccat mortaliter. Nec hoc vertitur in dubium theologo, qui noscit, quomodo interior homo infectus peccato inficit totum residuum nature cor- poree et singulos actus suos; quemcunque autem iniustum est vivere, iniustum et cuiquam do- minari. Si queris testimonium scriptu- re quoad istam sentenciam, ecce conclusio conversionis apostoli I. Cor. 13: ,Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas etsi tradidero corpus meum, ita ut ardeam, caritatem au- tem non habuero, nichil michi: (286)
omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali operatur bonum opus de genere, sed non bene. Similiter deus requirit ab isto, sicut a quolibet viatore, quod nichil operetur nisi in gracia; iste autem operatur extra graciam, cum sit in pec- cato mortali, ut supponitur — - ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas exigit et? obligat Petrum ad aliter operandum sub pena gualibet, sed sub pena mor- talis peccati. Ex guo patet, guod si Petrus sit iniustus, quicquid - fecerit, sive dormiendo sive co- medendo sive quodcunque bonum de genere faciendo continue pec- cat. Nec hoc intelligenti vertitur in dubium, qui noscit, quomodo in- terior homo infectus peccato in- ficit totum residuum nature cor- poree et singulos actus suos; et per consequens cuicunque in- iustum est vivere, iniustum est - cuiquam dominari et sic nullus est dominus civilis existens in peccato mortali. Et si queritur testimonium quoad istam sentenciam, ecce conclusio apostoli L Cor. 13: ,Si distribuero in cibos paupe- rum omnes facultates meas et si tradidero corpus meum, ita ut ardeam, caritatem autem non ha- buero, nichil michi prodest" Et a) Opp.: exigita. — b) Poole: exigitur. philosophorum et theologorum omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortali operatur bonum opus de genere, sed non bene. Similiter deus re- quirit ab isto, sicut a quolibet viatore, quod nichil operetur nisi in gracia; iste autem operatur exira graciam, cum Sit in pec- cato mortali, ut supponitur —. ergo operatur aliter quam debet. Nec ista alietas operandi exigit et? obligat Petrum ad aliter ope- .randum sub pena qualibet, sed sub pena [5] mortalis peccati. Ex quo patet, quod si Petrus sit iniustus, quidquid fecerit, sive dormiendo sive comedendo sive quodcunque opus bonum de ge- nere faciendo continue peccat mortaliter. Nec hoc vertitur in dubium theologo, qui noscit, quomodo interior homo infectus peccato inficit totum residuum nature cor- poree et singulos actus suos; quemcunque autem iniustum est vivere, iniustum et cuiquam do- minari. Si queris testimonium scriptu- re quoad istam sentenciam, ecce conclusio conversionis apostoli I. Cor. 13: ,Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas etsi tradidero corpus meum, ita ut ardeam, caritatem au- tem non habuero, nichil michi: (286)
Strana 287
notum est cuique? noscenti ter- minos, quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alterum inesse homini et si unum inest, alterum deest et econtra, Et iterum fiotum est, si non sit possibile iniustum uti aliquo, nisi eo ipso iniuste utatur sed? pocius abutatur, per idem non est possibile iniustum .alicui dominati, nisi ut sic iniuste dominetur vel pocius tyranniset, cum iniuste occupat aliena. Ergo nullus est iuste dominus civilis, dum est in peccato mortali. Quodsi queritur sanctorum doc- torum testimonium, ecce magni Augustini sentencia ep. 37. ad Macedonium et habetur 14. qu. 4. c. Quid dicam, ubisic loquitur: ,Quid dicam de usuris... lam vero prudenter intueamur, quod scriptum estin prologo bibliothece: ,Fideli homini totus mundus di- viciarum est, infideli autem nec obulus, Nonne omnes, qui vi- dentur sibi gaudere conquisitis licite eisque uti nesciunt, aliena possidere convincimus ? Hoc certe alienum non est, quod iure pos- sidetur, hoc autem iure quod iuste et hoc iuste quod bene. Onine igitur, quod male possi- detur, alienum est; male autem possidet, qui male utitur. Iusti- ciam, inquam, nemo male habet et qui non dilexerit non habet. Pecunia vero et a malis male prodest." Et notum est cuicunque noscenti terminos, quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alte- rum inesse homini et si unum inest, alterum deesse, et econtra. > Et iterum notum est, si non sit possibile iniustum uti aliquo, nisi eo ipso iniuste utatur vel pocius abutatur, per idem non est pos- sibile iniustum alicui dominari, nisi ut sic iniuste dominetur vel pocius tiranniset, cum iniuste extorquet et occupat aliena. Quodsi queris sanctorum docto- rum testimonium, ecce magni Au- gustini sentencia. Epist. XXXVII. ad Macedonium de tyrannis plane docet istam sentenciam: ,ldeo*, inquit, „si prudenter intueamur quod scriptum est ,Fideli homini totus mundus diviciarum est, infideli autem [6] nec obulus', nonne omnes, qui sibi videntur gaudere licite conquisiüs eisque uti nesciunt, aliena possidere con- vincimus? Hoc enim certe ali- enum non est, quod iure possi- detur, hoc autem iure quod iuste et hoc iuste quod bene. ergo, quod male possidetur, ali- enum est; male autem possidet, qui male utitur. Iusticiam, in- quam9, nemo male habet et qui non dilexerit, non habet, Pecunia vero et a malis male habetur et a bonis tanto melius habetur, a) Opp.: cuiquam. — b) Snad: seu. — c) Poole: inquit. (287) Omne . '
notum est cuique? noscenti ter- minos, quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alterum inesse homini et si unum inest, alterum deest et econtra, Et iterum fiotum est, si non sit possibile iniustum uti aliquo, nisi eo ipso iniuste utatur sed? pocius abutatur, per idem non est possibile iniustum .alicui dominati, nisi ut sic iniuste dominetur vel pocius tyranniset, cum iniuste occupat aliena. Ergo nullus est iuste dominus civilis, dum est in peccato mortali. Quodsi queritur sanctorum doc- torum testimonium, ecce magni Augustini sentencia ep. 37. ad Macedonium et habetur 14. qu. 4. c. Quid dicam, ubisic loquitur: ,Quid dicam de usuris... lam vero prudenter intueamur, quod scriptum estin prologo bibliothece: ,Fideli homini totus mundus di- viciarum est, infideli autem nec obulus, Nonne omnes, qui vi- dentur sibi gaudere conquisitis licite eisque uti nesciunt, aliena possidere convincimus ? Hoc certe alienum non est, quod iure pos- sidetur, hoc autem iure quod iuste et hoc iuste quod bene. Onine igitur, quod male possi- detur, alienum est; male autem possidet, qui male utitur. Iusti- ciam, inquam, nemo male habet et qui non dilexerit non habet. Pecunia vero et a malis male prodest." Et notum est cuicunque noscenti terminos, quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita quod oportet alte- rum inesse homini et si unum inest, alterum deesse, et econtra. > Et iterum notum est, si non sit possibile iniustum uti aliquo, nisi eo ipso iniuste utatur vel pocius abutatur, per idem non est pos- sibile iniustum alicui dominari, nisi ut sic iniuste dominetur vel pocius tiranniset, cum iniuste extorquet et occupat aliena. Quodsi queris sanctorum docto- rum testimonium, ecce magni Au- gustini sentencia. Epist. XXXVII. ad Macedonium de tyrannis plane docet istam sentenciam: ,ldeo*, inquit, „si prudenter intueamur quod scriptum est ,Fideli homini totus mundus diviciarum est, infideli autem [6] nec obulus', nonne omnes, qui sibi videntur gaudere licite conquisiüs eisque uti nesciunt, aliena possidere con- vincimus? Hoc enim certe ali- enum non est, quod iure possi- detur, hoc autem iure quod iuste et hoc iuste quod bene. ergo, quod male possidetur, ali- enum est; male autem possidet, qui male utitur. Iusticiam, in- quam9, nemo male habet et qui non dilexerit, non habet, Pecunia vero et a malis male habetur et a bonis tanto melius habetur, a) Opp.: cuiquam. — b) Snad: seu. — c) Poole: inquit. (287) Omne . '
Strana 288
habetur et a bonis tanto melius habetur, quanto minus amatur. Hec Augustinus. quanto minus amatur.“ Hec Au- gustinus. V celé této části tedy práce Husova jest jen, že určil, v kterém kanonu jest výrok Augustinův, a že kanon vypsal celý. Třetího dů- kazu Viklefova Hus již nepřejal, vloživ místo něho tři další citáty: sv. Jeronyma, Chrysostoma a Anselma. Viklef luští dále vedlejší otázky a vrací se k thematu až v hl. V, řka: „Consequenter faciam alias tres raciones, que quietant aliquos ad probandum conclusionem primo propositam.“ První argument Viklefův: „Eo ipso quod quis est in mortali peccato, habet primam legem sibi contrariam, et eo ipso quod sic, non occupat nisi iniuste — ergo ...“ Hus vynechal, druhý však položil do aktu svého jako důkaz třetí: Hus [130 a] Arguitur autem adhuc probando, quod nullus homo est civilis dominus, dum est in pec- cato mortali, et hoc sic: De ra- cione domini ut huius est, quod suo preficiatur servienti; sed in- iustus ut sic noc preficitur tem- poralibus, sed eorum servituti subicitur, ut patet supra per Chrysostomum — ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descripcione dominii, cum aliter quelibet creatura indifferen- ter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc, quod omnis pec- cator criminosus voluntarie prefert in suo amore bono eterno bonum aliquod temporale et eo ipso quod sic, servit huiusmodi temporali, quia subicit se sibi secundum supremam potenciam sc. voliti- vam. Ex quo plane patet, cum bonum temporale ad tantum dam- pnificat abutentem et trahit eum Viklef [34] Item de racione domini ut huius est, quod suo prefici- atur servienti; sed iniustus ut sic non preficitur temporalibus, sed eorum servitutia) subicitur — ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descripcione dominii, cum aliter quelibet creatura in- differenter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc, quod omnis peccator voluntarie prefert in suo amore bono eterno bonum aliquod temporale et eo ipso quod sic, [35] servit huiusmodi temporali, quia subicit se se- cundum supremam potenciam sc. volitivam — ergo etc . . .b) Ex quo plane patet, cum bonum temporale ad tantum dampnificat abutentem et trahit ipsum se- cundum supremam potenciam ad gradum infimum, quod non pocius servit tunc homini, quam servus qui dominum suum pro- a) Poole: eius servienti. — b) Viklef se tu odvolává na Dekalog, kde to dokázal. (288)
habetur et a bonis tanto melius habetur, quanto minus amatur. Hec Augustinus. quanto minus amatur.“ Hec Au- gustinus. V celé této části tedy práce Husova jest jen, že určil, v kterém kanonu jest výrok Augustinův, a že kanon vypsal celý. Třetího dů- kazu Viklefova Hus již nepřejal, vloživ místo něho tři další citáty: sv. Jeronyma, Chrysostoma a Anselma. Viklef luští dále vedlejší otázky a vrací se k thematu až v hl. V, řka: „Consequenter faciam alias tres raciones, que quietant aliquos ad probandum conclusionem primo propositam.“ První argument Viklefův: „Eo ipso quod quis est in mortali peccato, habet primam legem sibi contrariam, et eo ipso quod sic, non occupat nisi iniuste — ergo ...“ Hus vynechal, druhý však položil do aktu svého jako důkaz třetí: Hus [130 a] Arguitur autem adhuc probando, quod nullus homo est civilis dominus, dum est in pec- cato mortali, et hoc sic: De ra- cione domini ut huius est, quod suo preficiatur servienti; sed in- iustus ut sic noc preficitur tem- poralibus, sed eorum servituti subicitur, ut patet supra per Chrysostomum — ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descripcione dominii, cum aliter quelibet creatura indifferen- ter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc, quod omnis pec- cator criminosus voluntarie prefert in suo amore bono eterno bonum aliquod temporale et eo ipso quod sic, servit huiusmodi temporali, quia subicit se sibi secundum supremam potenciam sc. voliti- vam. Ex quo plane patet, cum bonum temporale ad tantum dam- pnificat abutentem et trahit eum Viklef [34] Item de racione domini ut huius est, quod suo prefici- atur servienti; sed iniustus ut sic non preficitur temporalibus, sed eorum servitutia) subicitur — ergo non est dominus eorundem. Maior patet ex descripcione dominii, cum aliter quelibet creatura in- differenter dominaretur cuilibet. Et minor patet ex hoc, quod omnis peccator voluntarie prefert in suo amore bono eterno bonum aliquod temporale et eo ipso quod sic, [35] servit huiusmodi temporali, quia subicit se se- cundum supremam potenciam sc. volitivam — ergo etc . . .b) Ex quo plane patet, cum bonum temporale ad tantum dampnificat abutentem et trahit ipsum se- cundum supremam potenciam ad gradum infimum, quod non pocius servit tunc homini, quam servus qui dominum suum pro- a) Poole: eius servienti. — b) Viklef se tu odvolává na Dekalog, kde to dokázal. (288)
Strana 289
secundum supremam potenciam ad .gradum. infimum, quod non pocius tunc servit homini, quam servus qui dominum suum pro- sterneret et sic in lacum traheret per capillos. Et hinc vere dicunt sancti, quod quicquid homo magis dile- Xerit, id constituit deum suum i e. bonum, ad cuius cultum principaliter intuetur, et boc so- nat deus in: una significácione. Et patet, quam philosophice dicit supremus philosophus Mat. „Nemo potest servire* sc. uni- voce9 ,deo et mamone*. Et suus discipulus conqueritur ad Rom. 1, quod philosophi perversi a deo ad mundum ,servierunt pocius creature quam creatori." Et patet, quomodo intelligendi sunt docto- res, dicentes quod ydolatria consequitur ad omne peccatum; quia eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis sive dya- boli, prefert in sua affeccione bo- num temporale, cuius hábet si- mulacrum, cuius habet(!) fanta- siam, bono incommutabili, supra omnem fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustiaus in De veta religione. Unde patet, quod omnis existens in peccato mortali caret vero dominio cuiuscunque crea- ture. Confirmatur universaliter per hoc, quod „omnis qui facit pecca- 6: sterneret et in lacum traheret per capillos. Et hinc vere dicunt doctores, quod quidquid homo magis dile- xerit, illud constituit deum suum i. e9 bonum, ad cuius cultum principaliter intuetur, et hoc deus sonat in una significacione,P Et patet, quam philosophice dicit ille divinus philosophus, veritas in abstracto, Luc. XVI: ,Nemo potest^ univoce ,deo servire et mamone*, Et suus discipulus con- queritur Rom. 1, quod philosophi perversi a deo ad mundum ,servi- erunt pocius creature quam crea- tori.^ .. Patet eciam, quomodo intelligendi sunt doctores, dicen- tes quod ydolatria consequitur: &d omne peccatum; quia eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis sive dyaboli, prefert in sua affeccione bonum temporale, cuius habet simulacrum vel fantasiam, bonoincommutabili, supra omnam fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustinus De vera religione XIV. et Confessionibus similiter . . [36] Patet ergo, quod omnis iniustus caret vero dominio cuiuscunque creature... Confirmatur universaliter per hoc, quod ,omnis qui facit pec- tum, servus est peccati^ iuxta catum, servus esl peccati^ iuxta vocem veritatis.Joh. 8; sed omne vocem veritatis Joh. VIII; sed a) Poole: et. — b) Poole: dissonat in uno sermone. — ©) Opp.: unite. (289) N
secundum supremam potenciam ad .gradum. infimum, quod non pocius tunc servit homini, quam servus qui dominum suum pro- sterneret et sic in lacum traheret per capillos. Et hinc vere dicunt sancti, quod quicquid homo magis dile- Xerit, id constituit deum suum i e. bonum, ad cuius cultum principaliter intuetur, et boc so- nat deus in: una significácione. Et patet, quam philosophice dicit supremus philosophus Mat. „Nemo potest servire* sc. uni- voce9 ,deo et mamone*. Et suus discipulus conqueritur ad Rom. 1, quod philosophi perversi a deo ad mundum ,servierunt pocius creature quam creatori." Et patet, quomodo intelligendi sunt docto- res, dicentes quod ydolatria consequitur ad omne peccatum; quia eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis sive dya- boli, prefert in sua affeccione bo- num temporale, cuius hábet si- mulacrum, cuius habet(!) fanta- siam, bono incommutabili, supra omnem fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustiaus in De veta religione. Unde patet, quod omnis existens in peccato mortali caret vero dominio cuiuscunque crea- ture. Confirmatur universaliter per hoc, quod „omnis qui facit pecca- 6: sterneret et in lacum traheret per capillos. Et hinc vere dicunt doctores, quod quidquid homo magis dile- xerit, illud constituit deum suum i. e9 bonum, ad cuius cultum principaliter intuetur, et hoc deus sonat in una significacione,P Et patet, quam philosophice dicit ille divinus philosophus, veritas in abstracto, Luc. XVI: ,Nemo potest^ univoce ,deo servire et mamone*, Et suus discipulus con- queritur Rom. 1, quod philosophi perversi a deo ad mundum ,servi- erunt pocius creature quam crea- tori.^ .. Patet eciam, quomodo intelligendi sunt doctores, dicen- tes quod ydolatria consequitur: &d omne peccatum; quia eo ipso quod quis peccat peccato mundi, carnis sive dyaboli, prefert in sua affeccione bonum temporale, cuius habet simulacrum vel fantasiam, bonoincommutabili, supra omnam fantasiam intelligibili, ut ostendit Augustinus De vera religione XIV. et Confessionibus similiter . . [36] Patet ergo, quod omnis iniustus caret vero dominio cuiuscunque creature... Confirmatur universaliter per hoc, quod ,omnis qui facit pec- tum, servus est peccati^ iuxta catum, servus esl peccati^ iuxta vocem veritatis.Joh. 8; sed omne vocem veritatis Joh. VIII; sed a) Poole: et. — b) Poole: dissonat in uno sermone. — ©) Opp.: unite. (289) N
Strana 290
peccatum est inferius, guia minus ens quam aliqua creatura — ergo omnis peccator degradat se ad serviendum inferiori quam est aliqua creatura. Et cum dominus in quantum huiusmodi prefecci- onem significat, sequitur quod peccator ut huiusmodi nulli crea- ture proprie dominatur. Et patet responsio ad questionem politi- cam, qua queritur, quid requiritur ad hoc, quod quis sit dominus alicuius, cum existencia extre- morum non sufficit nec testium deposicio, qui possunt fallere, nec iudicis sentenciacio .. omne peccatum est inferius? quia minus ens quam aliquà creatura — ergo omnis peccator degra- datseadserviendum inferiori quam aliqua creatura. Et cum dominus in quantum huiusmodi prefec- cionem) significat, sequitur qiod peccator ut huiusmodi nulli crea- ture proprie dominatur... [37] Et patet responsio ad questionem politicam, qua queritur, quid re- quiritur ad hoc, quod quis sit dominus alicüius, cum existencia extrinsecorum non sufficit et iu- dicia et (ut probatum est cap. proximo) ritus et opiniones ho- minum non pertinent; V dalším shrnuje Hus krátce, co Viklef v předešlé kapitole na str. 25—31 obšírně dokazuje, že obyčejné tituly: svědectví svédkü (na str. 26 jest o Zuzaně), výrok soudcův, dědický postup atd. nestačí ke vzniku práva, není-li v podmětu práva stavu mi- losti posvécující, a konéí zase s Viklefem na str. 97: deo oportet et sufficit ad do- minium superaddere virtutem do- minativi, mediante qua serviat deo, et tunc indubie serviunt sibi inferiora. ideo oportet et sufficit extremis superaddere virtutem dominativi, mediante9. qua serviat deo, et tunc indubie serviunt sibi inferi- ora creata singula. Zmínka o právním titulu vede Husa, že se v následujících třech důkazech vrací k důvodům, jimiž Viklef podpírá zmíně- nou větu: . Hus [1309] Item quilibet usurpans sibi guod regi suo est proprium, est ut sic traditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli deo potest com- petere, est ut sic traditor dei sui. Hoc facit quilibet superbus et a) Poole: in servis. — b) Poole: Viklef [29] Et potest aliter confirmari tripliciter: Primo per hoc, quod quilibet usurpans sibi quod regi suo est proprium, ut sic est tra- ditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli deo potest competere, est ut sic perfeccionem. — ©) Poole: mediate. (290)
peccatum est inferius, guia minus ens quam aliqua creatura — ergo omnis peccator degradat se ad serviendum inferiori quam est aliqua creatura. Et cum dominus in quantum huiusmodi prefecci- onem significat, sequitur quod peccator ut huiusmodi nulli crea- ture proprie dominatur. Et patet responsio ad questionem politi- cam, qua queritur, quid requiritur ad hoc, quod quis sit dominus alicuius, cum existencia extre- morum non sufficit nec testium deposicio, qui possunt fallere, nec iudicis sentenciacio .. omne peccatum est inferius? quia minus ens quam aliquà creatura — ergo omnis peccator degra- datseadserviendum inferiori quam aliqua creatura. Et cum dominus in quantum huiusmodi prefec- cionem) significat, sequitur qiod peccator ut huiusmodi nulli crea- ture proprie dominatur... [37] Et patet responsio ad questionem politicam, qua queritur, quid re- quiritur ad hoc, quod quis sit dominus alicüius, cum existencia extrinsecorum non sufficit et iu- dicia et (ut probatum est cap. proximo) ritus et opiniones ho- minum non pertinent; V dalším shrnuje Hus krátce, co Viklef v předešlé kapitole na str. 25—31 obšírně dokazuje, že obyčejné tituly: svědectví svédkü (na str. 26 jest o Zuzaně), výrok soudcův, dědický postup atd. nestačí ke vzniku práva, není-li v podmětu práva stavu mi- losti posvécující, a konéí zase s Viklefem na str. 97: deo oportet et sufficit ad do- minium superaddere virtutem do- minativi, mediante qua serviat deo, et tunc indubie serviunt sibi inferiora. ideo oportet et sufficit extremis superaddere virtutem dominativi, mediante9. qua serviat deo, et tunc indubie serviunt sibi inferi- ora creata singula. Zmínka o právním titulu vede Husa, že se v následujících třech důkazech vrací k důvodům, jimiž Viklef podpírá zmíně- nou větu: . Hus [1309] Item quilibet usurpans sibi guod regi suo est proprium, est ut sic traditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli deo potest com- petere, est ut sic traditor dei sui. Hoc facit quilibet superbus et a) Poole: in servis. — b) Poole: Viklef [29] Et potest aliter confirmari tripliciter: Primo per hoc, quod quilibet usurpans sibi quod regi suo est proprium, ut sic est tra- ditor regis sui; ergo multo magis quilibet usurpans sibi quod soli deo potest competere, est ut sic perfeccionem. — ©) Poole: mediate. (290)
Strana 291
per conseguens guilibet peccans mortaliter — ergo omnis peccans mortaliter est traditor dei sui. Minor patet ex hoc, guod omnis superbus negat obedienciam deo suo; cum ergo soli deo potest competere dominium sine hoc quod sit superiori subiectus, se- quitur quod omnis superbus quan- tum in se*est usurpat regaliam, que soli deo potest competere. Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus ad Rom. 5, "ubi dicit peccatüm regnare; peccatum est servus subordinatus deo — ergo omnis superbus? dif- fidendo domino subicit se domino . directe opposito et per consequens non est iustum pro tunc, quod quicquam possideat iure dei, Exemplum patens est istud: Si enim quis servus regis terreni... inimico sui regis se ad servien- dum subicit, quomodo iure potest a rege stipendia recipere . Similiter quilibet iniuste oc- © cidens servum domini portantem eius ymaginem vel similitudinem et representantem personam do- mini in fungendo officio sibi cre- dito, forisfacit sive perdit eo facto dominium; sic est de quolibet peccatore post graciam — ergo secundum legem dei perdit do- minium, si quod babuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, a) Poole: regis sui vel dei sui. galiam. — c) Opp: sed nullum - traditor dei sui9 Hoc facit qui- libet superbus et per consequens quilibet peccans " mortaliter ergo omnis peccans mortaliter est traditor dei sui, Minor patet. ex hoc, quod omnis superbus negat obedienciam deo suo; cum ergo soli deo [30] potest competere dominium sine hoc quod sit superiori subiectus, se- quitur quod omnis superbus quan- tum in se est usurpat regalia), que soli deo possunt competere. Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus Rom. V, ubi dicit pec- catum regnare; sed nullum pec- catum est servus subordinatus deo — ergo omnis superbus dif- fidendo domino subicit se do- mino directe opposito et per consequens non est iustum pro tune, quod quidquam possideat iure dei.. Aliter enim deus sus- tentaret servum inimici et non suumQ ,,.. Similiter quilibet iniuste oc- cidens servum domini portantem eius similitatem et representantem personam domini in fungendo officio sic credito, forisfacit; sic est de quolibet peccante post graciam — ergo secundum legem dei perdit dominium, si quod . habuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, quod nimis realiter occidit se ipsum, eo quod pec- — b)I to je patrné chybné, místo: re- superbus qui. — 4d) To Hus ponékud rozvedl. (291)
per conseguens guilibet peccans mortaliter — ergo omnis peccans mortaliter est traditor dei sui. Minor patet ex hoc, guod omnis superbus negat obedienciam deo suo; cum ergo soli deo potest competere dominium sine hoc quod sit superiori subiectus, se- quitur quod omnis superbus quan- tum in se*est usurpat regaliam, que soli deo potest competere. Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus ad Rom. 5, "ubi dicit peccatüm regnare; peccatum est servus subordinatus deo — ergo omnis superbus? dif- fidendo domino subicit se domino . directe opposito et per consequens non est iustum pro tunc, quod quicquam possideat iure dei, Exemplum patens est istud: Si enim quis servus regis terreni... inimico sui regis se ad servien- dum subicit, quomodo iure potest a rege stipendia recipere . Similiter quilibet iniuste oc- © cidens servum domini portantem eius ymaginem vel similitudinem et representantem personam do- mini in fungendo officio sibi cre- dito, forisfacit sive perdit eo facto dominium; sic est de quolibet peccatore post graciam — ergo secundum legem dei perdit do- minium, si quod babuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, a) Poole: regis sui vel dei sui. galiam. — c) Opp: sed nullum - traditor dei sui9 Hoc facit qui- libet superbus et per consequens quilibet peccans " mortaliter ergo omnis peccans mortaliter est traditor dei sui, Minor patet. ex hoc, quod omnis superbus negat obedienciam deo suo; cum ergo soli deo [30] potest competere dominium sine hoc quod sit superiori subiectus, se- quitur quod omnis superbus quan- tum in se est usurpat regalia), que soli deo possunt competere. Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans, ut dicit apostolus Rom. V, ubi dicit pec- catum regnare; sed nullum pec- catum est servus subordinatus deo — ergo omnis superbus dif- fidendo domino subicit se do- mino directe opposito et per consequens non est iustum pro tune, quod quidquam possideat iure dei.. Aliter enim deus sus- tentaret servum inimici et non suumQ ,,.. Similiter quilibet iniuste oc- cidens servum domini portantem eius similitatem et representantem personam domini in fungendo officio sic credito, forisfacit; sic est de quolibet peccante post graciam — ergo secundum legem dei perdit dominium, si quod . habuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, quod nimis realiter occidit se ipsum, eo quod pec- — b)I to je patrné chybné, místo: re- superbus qui. — 4d) To Hus ponékud rozvedl. (291)
Strana 292
quod nimis realiter . occidit se- ipsum, eo quod peccatum separat deum ab anima, qui prius fuerat per graciam eius vita, et tunc fuit ad similitudinem dei sui, ad- herendo sibi per graciam et servi- endo sibi ministerio dignissimo. quoad genus. Unde notet homo causas in iure humano, quando quis foris- facit vel sit? puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad deum, ut committendo quantum in se est crimen lese maiestatis, conspiracionemn in mortem, degradacionem principis regumP) terre, in regalie usurpaci- one, iniustissima occisione9, enor- missima .fornicacione, et tocius reipublice iniuriacione et sic de aliis causis politicis in lege do- mini exemplatis. Sic enim Adam... catum separat deum ab anima, qui prius per graciam fuerat eius vita et tunc fuit ad similitudinem dei sui, adherendo sibi per gra- ciam et serviendo sibi ministerio dignissimo quoad genus — ergo etc. [31] Unde notet homo causas in iure humano, quando quis forisfacit vel sit puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad deum, ut committendo quantum in se est crimen lese regie maiestatis, conspiracionem in mortem, degradacionenl prin- cipis-regum terre in regalie usur- pacione, iniustissima - occisione, enormissima fornicacione et to- cius reipublice iniuriacione, et Sic de aliis causis. politicis in lege dei originaliter exemplatis. Piíklad o Adamovi vyhnaném pro hiích z panství rajského má Viklef na str. 38. Závér Husüv pak jest na str. 41 n.: Hus Et patet, quod omnis iniustus caret dominio. Primo ex hoc, quod modus dominacionis divine sit Sibi incompossibilis; secundo ex hoc, quod perdit graciam dei et per consequens dominium conse- quens ad graciam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit propter defectum — comparicionis per se vel procuratorem posses- sionem vel abud teneamentum, quanto magis vocatus secundum legem dei ad respondendum pro Viklef Et patet tercio, quod omnis iniustus caret dominio. Primo ex hoc, quod modus donacionis di- vine sit sibi incompossibilis ; se- cundo per hoc, quod perdit per iniusticiam graciam dei et per consequens dominium consequens ad graciam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit propter defectum comparicionis per se vel procuratorem terras et teni- menta, quanto [42] magis rite vocatus secundum legem dei ad a) Opp.: sic. — b) Opp.: regis. — €) Opp.: occasione. (292)
quod nimis realiter . occidit se- ipsum, eo quod peccatum separat deum ab anima, qui prius fuerat per graciam eius vita, et tunc fuit ad similitudinem dei sui, ad- herendo sibi per graciam et servi- endo sibi ministerio dignissimo. quoad genus. Unde notet homo causas in iure humano, quando quis foris- facit vel sit? puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad deum, ut committendo quantum in se est crimen lese maiestatis, conspiracionemn in mortem, degradacionem principis regumP) terre, in regalie usurpaci- one, iniustissima occisione9, enor- missima .fornicacione, et tocius reipublice iniuriacione et sic de aliis causis politicis in lege do- mini exemplatis. Sic enim Adam... catum separat deum ab anima, qui prius per graciam fuerat eius vita et tunc fuit ad similitudinem dei sui, adherendo sibi per gra- ciam et serviendo sibi ministerio dignissimo quoad genus — ergo etc. [31] Unde notet homo causas in iure humano, quando quis forisfacit vel sit puniendus ultimo supplicio: videbit quod peccator incidit in illas causas realius quoad deum, ut committendo quantum in se est crimen lese regie maiestatis, conspiracionem in mortem, degradacionenl prin- cipis-regum terre in regalie usur- pacione, iniustissima - occisione, enormissima fornicacione et to- cius reipublice iniuriacione, et Sic de aliis causis. politicis in lege dei originaliter exemplatis. Piíklad o Adamovi vyhnaném pro hiích z panství rajského má Viklef na str. 38. Závér Husüv pak jest na str. 41 n.: Hus Et patet, quod omnis iniustus caret dominio. Primo ex hoc, quod modus dominacionis divine sit Sibi incompossibilis; secundo ex hoc, quod perdit graciam dei et per consequens dominium conse- quens ad graciam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit propter defectum — comparicionis per se vel procuratorem posses- sionem vel abud teneamentum, quanto magis vocatus secundum legem dei ad respondendum pro Viklef Et patet tercio, quod omnis iniustus caret dominio. Primo ex hoc, quod modus donacionis di- vine sit sibi incompossibilis ; se- cundo per hoc, quod perdit per iniusticiam graciam dei et per consequens dominium consequens ad graciam. Si enim rite vocatus in lege humana perdit propter defectum comparicionis per se vel procuratorem terras et teni- menta, quanto [42] magis rite vocatus secundum legem dei ad a) Opp.: sic. — b) Opp.: regis. — €) Opp.: occasione. (292)
Strana 293
suo dominio et illegitime se ab- sentáns perderet suum domini- um? Revera tanto racionabilius, quanto deus verior dominus et preco vocans dignior, quia scri- piura sacra, imo vocans tota tri- nitas cum suis sanctis, nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est, quod vocat sub pena amissionis omnium bonorum quo- ad titulum gracie ad servicium continuum, Et alius modus quam gracie non plus sufficit fundare dominium in homine quam [in] bestia . . . .fundare respondendum pro suo dominio et illegitime se absentans pet- deret suum. dominium? Revera tanto racionabilius, . quanto deus verior dominus et preco vocaris dignior, cum sit trinitas cum suis sanctis, nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est, quod vo- cat sub pena amissionis omnium bonorum quoad titulum gracie ad servicium continuum. Et alius modus habendi non plus sufficit dominium . in homine quam in bestia. Na konci uvádí Hus obšírněji jakó příklad Saula, o němž má Viklef krátce na.str. 135, a vyrok Danielüv. — Husova práce v aktu , Nullus est dominus civilis" zálezí tedy jen v tom, že úvodní poznámky vybírá z různých míst Viklefova traktátu „De civili dominio“ I. (str. 17, 124—126, 17 n), mimo jednu, jez jest ze spisu ,De dominio divino*, Z ného pfejímá supposici (str. l n) a vypisuje důkazy (str. 2—6, 34—86, 25 nn., 837, 29—31, 98, 41 n.). Sám přidal jen několik citátů. Z té naprosté závislosti na Viklefovi jest zajisté patrno, 1. že tu nelze mluviti o vlastních myšlenkách nosti a 2. že Hus hájí článku Viklefova Husových ani o jeho uče- úplně ve Viklefově smyslu, . nikoli v nějakém smyslu dobrém. Nesouhlasí tedy s argumentací obmezení, jež připojuje Hus na konci: vedlivě občanským. pánem, pokud a není tu případna odpověď Husova, v Kostnici omlouvá 15. článek Viklefův: sensum verum, vid. quod nullus talis est cundum officium sit talis". s. mravnosti tak tésné, Ze pozb všelikého titulu panství; Že pak nemá před Bohem panství ho v křesťanství tak samozřejmá, „Nikdo není hodně a spra- jest ve hříchu smrtelném“ kterouž při prvním výslechu »ista proposicio habet digne, quamvis se- VZdyt dle Viklefa souvisí panství ude-li člověk mravnosti, pozbývá. ten, jenž jest ve hříchu smrtelném, dně čili záslužně, jest nauka. že by jí nebyl musil Viklef doka- zovati a hajiti dlouhymi filipikami. Také druhé dva body článku 15: „Nullus est prelatus; nullus est episcopus, dumest in * m: Hus však, ačkoliv citáty z Os. 8, Luk. u Viklefa podobný smysl; „Studie a texty.“ peccato mortali“ mají (293) 21
suo dominio et illegitime se ab- sentáns perderet suum domini- um? Revera tanto racionabilius, quanto deus verior dominus et preco vocans dignior, quia scri- piura sacra, imo vocans tota tri- nitas cum suis sanctis, nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est, quod vocat sub pena amissionis omnium bonorum quo- ad titulum gracie ad servicium continuum, Et alius modus quam gracie non plus sufficit fundare dominium in homine quam [in] bestia . . . .fundare respondendum pro suo dominio et illegitime se absentans pet- deret suum. dominium? Revera tanto racionabilius, . quanto deus verior dominus et preco vocaris dignior, cum sit trinitas cum suis sanctis, nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est, quod vo- cat sub pena amissionis omnium bonorum quoad titulum gracie ad servicium continuum. Et alius modus habendi non plus sufficit dominium . in homine quam in bestia. Na konci uvádí Hus obšírněji jakó příklad Saula, o němž má Viklef krátce na.str. 135, a vyrok Danielüv. — Husova práce v aktu , Nullus est dominus civilis" zálezí tedy jen v tom, že úvodní poznámky vybírá z různých míst Viklefova traktátu „De civili dominio“ I. (str. 17, 124—126, 17 n), mimo jednu, jez jest ze spisu ,De dominio divino*, Z ného pfejímá supposici (str. l n) a vypisuje důkazy (str. 2—6, 34—86, 25 nn., 837, 29—31, 98, 41 n.). Sám přidal jen několik citátů. Z té naprosté závislosti na Viklefovi jest zajisté patrno, 1. že tu nelze mluviti o vlastních myšlenkách nosti a 2. že Hus hájí článku Viklefova Husových ani o jeho uče- úplně ve Viklefově smyslu, . nikoli v nějakém smyslu dobrém. Nesouhlasí tedy s argumentací obmezení, jež připojuje Hus na konci: vedlivě občanským. pánem, pokud a není tu případna odpověď Husova, v Kostnici omlouvá 15. článek Viklefův: sensum verum, vid. quod nullus talis est cundum officium sit talis". s. mravnosti tak tésné, Ze pozb všelikého titulu panství; Že pak nemá před Bohem panství ho v křesťanství tak samozřejmá, „Nikdo není hodně a spra- jest ve hříchu smrtelném“ kterouž při prvním výslechu »ista proposicio habet digne, quamvis se- VZdyt dle Viklefa souvisí panství ude-li člověk mravnosti, pozbývá. ten, jenž jest ve hříchu smrtelném, dně čili záslužně, jest nauka. že by jí nebyl musil Viklef doka- zovati a hajiti dlouhymi filipikami. Také druhé dva body článku 15: „Nullus est prelatus; nullus est episcopus, dumest in * m: Hus však, ačkoliv citáty z Os. 8, Luk. u Viklefa podobný smysl; „Studie a texty.“ peccato mortali“ mají (293) 21
Strana 294
12, Apok. 3 v první části vybírá zase z traktátu Viklefova „De civili dominio“ I1) (str. 8, 80, 81), přece tu pracuje samostatněji, ve druhé části pak dlouhou řadu výroků svatých má z vlastní sbírky citátů, již si byl reformním bojem proti duchovenstvu na- shromáždil. Argumentace Husova má tu celkem ráz katolický, ale tendenčně vybrané citáty a ne dosti jasné poznámky Husovy činí ji podezřelou. Výroky: „Hle, dábel jest králem, knížetem a pánem, ale uchvácením, zneužíváním a dvojsmyslně, nikoliv však spra- vedlivě a v pravdě“, „biskup jest před očima Božíma zbaven kněžství, tedy biskup v pravdě před očima Božíma není knězem, ježto kněžství jest zbaven“, a podobné nutně budily i zde po- chybnosti o pravověrnosti Husově, zvláště když z Viklefa (De civili dom. I, 22) doslovně opsal, že kněží, biskupové a papežové, povstávajíce ze smrtelného hříchu, znovu nabývají své hodnosti.2) Pravíť: [93] Ex quibus verbis videtur [134a] Et potest iam patere ex dictis, ad quem sensum verum michi, quod sicut rex, princeps vel dominus pro tempore, quo est, quod nullus existens in pec- 1) Odtud jest celá část na fol. 132a: Hus Et patet, quomodo concordande sunt scripture sc. quod deus iustos reges, principes et dominos approbat, sed in- iustos non approbat quoad abusum vel secundum deficere ut ibi: „Ipsi regna- verunt et non ex me.“ Sed eciam ma- lorum regnum approbat quoad esse prin- cipem exterius positive et quoad esse secundum defectus, cuiusmodi est puni- cio vel profectus, non autem approbat quod aliquis tyranniset. Et hic est considerandum, quod abu- tentes bonis domini per peccatum exer- cent actus bonos de genere, sed malos moraliter circa illos, ut comedendo, se- dendo et distribuendo cum sibi simili- bus. Et substanciam omnium istorum actuum cum bonis que inde proveniunt vult et ordinat deus, sed non vult quod sapiendo abusum deficiant a virtute. Viklef [22] Et sic concordande sunt scri- pture Os. VIII: „Ipsi regnaverunt et non ex me“ supple (Poole: suppone) se- cundum illud deficere vel abusum et Job XXXIV dicitur quod deus „regnare facit ypocritam propter peccata populi“ approbando omne esse primum exte- rius positivi et omne esse secundum defectus, cuiusmodi est iusta punicio et profectus, non autem approbat, quod aliquis tyranniset. Et hic (Poole: hec) considera, quod abutentes bonis domini per peccatum exercent actus bonos de genere, sed malos moraliter circa illa, ut comedendo, se tegendo et distribuendo cum sibi similibus. Et substancias omnium isto- rum (Poole: iustorum) actuum cum bo- nis que inde proveniunt vult et ordi- nat deus, set non vult quod sapiendo abusum deficiatis(!) a virtute. 2) Tedy jí hříchem skutečně pozbyli, což Viklef na tom místě praví výslovně, ač nedůsledně dodává, že svátosti jimi udělované prospívaji církvi, ježto moc klíčů trvá se smrtelným hříchem, i když kněžství vyprchá. To jest jedna z četných kliček Viklefových, jichž myslící pravověrný theolog nemohl prostě opisovati. (294)
12, Apok. 3 v první části vybírá zase z traktátu Viklefova „De civili dominio“ I1) (str. 8, 80, 81), přece tu pracuje samostatněji, ve druhé části pak dlouhou řadu výroků svatých má z vlastní sbírky citátů, již si byl reformním bojem proti duchovenstvu na- shromáždil. Argumentace Husova má tu celkem ráz katolický, ale tendenčně vybrané citáty a ne dosti jasné poznámky Husovy činí ji podezřelou. Výroky: „Hle, dábel jest králem, knížetem a pánem, ale uchvácením, zneužíváním a dvojsmyslně, nikoliv však spra- vedlivě a v pravdě“, „biskup jest před očima Božíma zbaven kněžství, tedy biskup v pravdě před očima Božíma není knězem, ježto kněžství jest zbaven“, a podobné nutně budily i zde po- chybnosti o pravověrnosti Husově, zvláště když z Viklefa (De civili dom. I, 22) doslovně opsal, že kněží, biskupové a papežové, povstávajíce ze smrtelného hříchu, znovu nabývají své hodnosti.2) Pravíť: [93] Ex quibus verbis videtur [134a] Et potest iam patere ex dictis, ad quem sensum verum michi, quod sicut rex, princeps vel dominus pro tempore, quo est, quod nullus existens in pec- 1) Odtud jest celá část na fol. 132a: Hus Et patet, quomodo concordande sunt scripture sc. quod deus iustos reges, principes et dominos approbat, sed in- iustos non approbat quoad abusum vel secundum deficere ut ibi: „Ipsi regna- verunt et non ex me.“ Sed eciam ma- lorum regnum approbat quoad esse prin- cipem exterius positive et quoad esse secundum defectus, cuiusmodi est puni- cio vel profectus, non autem approbat quod aliquis tyranniset. Et hic est considerandum, quod abu- tentes bonis domini per peccatum exer- cent actus bonos de genere, sed malos moraliter circa illos, ut comedendo, se- dendo et distribuendo cum sibi simili- bus. Et substanciam omnium istorum actuum cum bonis que inde proveniunt vult et ordinat deus, sed non vult quod sapiendo abusum deficiant a virtute. Viklef [22] Et sic concordande sunt scri- pture Os. VIII: „Ipsi regnaverunt et non ex me“ supple (Poole: suppone) se- cundum illud deficere vel abusum et Job XXXIV dicitur quod deus „regnare facit ypocritam propter peccata populi“ approbando omne esse primum exte- rius positivi et omne esse secundum defectus, cuiusmodi est iusta punicio et profectus, non autem approbat, quod aliquis tyranniset. Et hic (Poole: hec) considera, quod abutentes bonis domini per peccatum exercent actus bonos de genere, sed malos moraliter circa illa, ut comedendo, se tegendo et distribuendo cum sibi similibus. Et substancias omnium isto- rum (Poole: iustorum) actuum cum bo- nis que inde proveniunt vult et ordi- nat deus, set non vult quod sapiendo abusum deficiatis(!) a virtute. 2) Tedy jí hříchem skutečně pozbyli, což Viklef na tom místě praví výslovně, ač nedůsledně dodává, že svátosti jimi udělované prospívaji církvi, ježto moc klíčů trvá se smrtelným hříchem, i když kněžství vyprchá. To jest jedna z četných kliček Viklefových, jichž myslící pravověrný theolog nemohl prostě opisovati. (294)
Strana 295
cato .mortali est civilis dominus, episcopus vel prelatus, quia mom vere, iuste, gratuite est talis, sed - nominetenus et satis equivoce, quia pro tunc ut supra dictum est, deus non approbat tale do- minium, dignitatem vel officium. ' "' dignitatem huiusmodi, Unde Augustinus omel. 6 (et habetur 2. quest. 7): „Non omnis qui dicit Pax vobiscum quasi co- lumba est audiendus. Córvi qui-' dem de morticinio pascuntur, hoc columba non habet, que de fru- gibus bene vivit^ "Unde sicut domini temporales stante appro- bacione in facie ecclesie, resur- gentés a mortali recuperant conse- quenter ad graciam civile domi- nium: sic sacerdotes, pape et episcopi, resurgentes ad graciam & mortali, recuperant ex gracia dei pristinam dignitatem et quid- quid fecerint, licet non sit eis meritorium vite eterne, dum illud faciendo peccant, tamen sacra que ministrant interim, cum non virtute propria sed dei hoc faciunt, satis rite prosunt ecclesie. Potestas enim clavium stans cum peccato mortali in illis remanet sacerdocio, ut dicit s. Remigius, exspirante. est in mortali, non sortitur no- men illius officii nisi nominetenus et satis equivoce, sic nec papá, episcopus, sacerdos vel clericüs, dum lapsus fuerit in "mortale: Patet sic: Deest cuicunque tali: pro tempore dignitas istius no- minis quoad deum, sed si habet Oportet quod a deo habeat — ergo deest. tali pro tunc dignitas simpliciter. Unde Augustinus omel VI: Non omnis qui dicit.Pax vo- biscum, quasi columba est audi- endus. Corvi quidem de morti- cinio pascuntur, hoc columba non habet, que de frugibus bene viviL^ Unde sicut domini tem- porales stante approbacione in facie ecclesie, resurgentes à mor- tali recuperant consequenter ad graciam civile dominium: sic sacerdotes, pape et episcopi, resurgentes ad graciam a mortali, recuperant ex gracia dei pristi- nam dignitatem et quidquid fe- cerint, licet non sit eis meritorium vite eterne, dum [94] illud faci- endo peccant' mortaliter, tamen sacra que ministrant interim, cum, non virtute propria sed dei hoc faciunt, satis rite prosunt ecclesie. . Potestas quidem clavium stans: cum peccato mortali in illis re- manet sacerdocio exspirante. TáZ nejasnost jest v. Husově krátké obraně Viklefova článku | 4.: „Jesli biskup nebo kněz ve smrtelném hříchu, ne- světí, nepředpostatňuje, neposvěcuje aniZ kití*. Ob- mezení Husovo: „hodně nesvětí. ..* jest katolicky správné, myslí-li se slovem „hodně“ tolik, jako „pro sebe záslužně“, Ale vý- roky svatých, jež zde Hus uvádí, jsou zase tak tendenčně vybrány, : (295) 21*
cato .mortali est civilis dominus, episcopus vel prelatus, quia mom vere, iuste, gratuite est talis, sed - nominetenus et satis equivoce, quia pro tunc ut supra dictum est, deus non approbat tale do- minium, dignitatem vel officium. ' "' dignitatem huiusmodi, Unde Augustinus omel. 6 (et habetur 2. quest. 7): „Non omnis qui dicit Pax vobiscum quasi co- lumba est audiendus. Córvi qui-' dem de morticinio pascuntur, hoc columba non habet, que de fru- gibus bene vivit^ "Unde sicut domini temporales stante appro- bacione in facie ecclesie, resur- gentés a mortali recuperant conse- quenter ad graciam civile domi- nium: sic sacerdotes, pape et episcopi, resurgentes ad graciam & mortali, recuperant ex gracia dei pristinam dignitatem et quid- quid fecerint, licet non sit eis meritorium vite eterne, dum illud faciendo peccant, tamen sacra que ministrant interim, cum non virtute propria sed dei hoc faciunt, satis rite prosunt ecclesie. Potestas enim clavium stans cum peccato mortali in illis remanet sacerdocio, ut dicit s. Remigius, exspirante. est in mortali, non sortitur no- men illius officii nisi nominetenus et satis equivoce, sic nec papá, episcopus, sacerdos vel clericüs, dum lapsus fuerit in "mortale: Patet sic: Deest cuicunque tali: pro tempore dignitas istius no- minis quoad deum, sed si habet Oportet quod a deo habeat — ergo deest. tali pro tunc dignitas simpliciter. Unde Augustinus omel VI: Non omnis qui dicit.Pax vo- biscum, quasi columba est audi- endus. Corvi quidem de morti- cinio pascuntur, hoc columba non habet, que de frugibus bene viviL^ Unde sicut domini tem- porales stante approbacione in facie ecclesie, resurgentes à mor- tali recuperant consequenter ad graciam civile dominium: sic sacerdotes, pape et episcopi, resurgentes ad graciam a mortali, recuperant ex gracia dei pristi- nam dignitatem et quidquid fe- cerint, licet non sit eis meritorium vite eterne, dum [94] illud faci- endo peccant' mortaliter, tamen sacra que ministrant interim, cum, non virtute propria sed dei hoc faciunt, satis rite prosunt ecclesie. . Potestas quidem clavium stans: cum peccato mortali in illis re- manet sacerdocio exspirante. TáZ nejasnost jest v. Husově krátké obraně Viklefova článku | 4.: „Jesli biskup nebo kněz ve smrtelném hříchu, ne- světí, nepředpostatňuje, neposvěcuje aniZ kití*. Ob- mezení Husovo: „hodně nesvětí. ..* jest katolicky správné, myslí-li se slovem „hodně“ tolik, jako „pro sebe záslužně“, Ale vý- roky svatých, jež zde Hus uvádí, jsou zase tak tendenčně vybrány, : (295) 21*
Strana 296
že se v posluchači budí pochybnosti o platnosti úkonů. Co jiného mohli rozuměti stoupenci i odpůrci Husovi slovy: „kdo Ducha sv. nemá, nemůže hříchův odpouštěti nebo zadržeti“, „La- komci nedávají odpuštění hříchů“, „Ti jen mají moc svazování a rozvazování jako svatí apoštolové, kdo jich příklady drží podobně s učením“, „Moci svazování a rozvazování se zbavuje, kdo jí užívá k svým rozkošem“, hlásal-li je Hus bez katolického výkladu? To tím více, že právě v otázce o svazování a rozvazování, o níž tu jediné mluví, Hus se dopouštěl theoreticky i prakticky různých bludů1), a v jeho okolí se hlásala a prováděla ona věta Viklefova bez obmezení. Tou nejasností, kterouž v Husově boji proti hříš- nému duchovenstvu shledáváme častěji, zavinil Hus, že se šířila bludná nauka a že byl z ní sám obecně viněn. Z obrany druhého a třetího bodu článku 15. a krátké odpo- vědi o článku 4. poznáváme, že kde Hus v polemikách uvádí řadu citátů za sebou, pracuje poměrně samostatně, maje pramenem sbírku reformních citátů, kterouž si utvořil asi sám ze spisů svatých Otců; kde však theologicky něco dokazuje, jest z pravidla závislý na Viklefovi. To potvrzuje obrana článku 18: „Desátky jsou pouhé almužny“. Začátek o almužně zpracoval tu Hus dle své Lektury na Sentence IV, 15 a dle spisku, jejž o almužně napsal; potom má citáty z Augustina a Chrysostoma, jež můžeme, stejně jako řadu citátů na konci, připsati jemu. Rozumová argu- mentace však v bodech 3—8 českého překladu (Flajšh. Spisy H. II, 311—313) spočívá na Viklefovi. Body 3—5 vypsal Hus z Vikle- fova kázání na epištolu „Videte quomodo caute ambu- letis“ (Loserth, W. Sermones III. 471—473), z části doslovně: Hus [127a] Hec proposicio,decime sunt pure elemosine' est in[de fini- ta, capiens pro multis suis particu- laribus veritatem. Certum quidem est, quod non est dampnabile sed summe catholicum, quod aliquid est deus et cum pro omnibus indi- viduis est falsum, est verum solum pro unico, quod superat omne ge- nus. Ergo a pari hec indefinita est Viklef [471]... quod decime sunt ele- mosine et quod parrochiani pos- sunt propter peccata suorum cu- ratorum eas detinere et ad libitum aliis conferre. Pro ista sentencia.. sophiste arguunt multis modis, probando quod sit indifinita, sa- piens pro multis suis partibus ve- ritatem. Certum quidem est, quod non est dampnabile sed summe 1) Tvrdil, že kněz jen ohlašuje odpuštění, rozhřešoval od reservátů, absolvoval exkommunikované. (296)
že se v posluchači budí pochybnosti o platnosti úkonů. Co jiného mohli rozuměti stoupenci i odpůrci Husovi slovy: „kdo Ducha sv. nemá, nemůže hříchův odpouštěti nebo zadržeti“, „La- komci nedávají odpuštění hříchů“, „Ti jen mají moc svazování a rozvazování jako svatí apoštolové, kdo jich příklady drží podobně s učením“, „Moci svazování a rozvazování se zbavuje, kdo jí užívá k svým rozkošem“, hlásal-li je Hus bez katolického výkladu? To tím více, že právě v otázce o svazování a rozvazování, o níž tu jediné mluví, Hus se dopouštěl theoreticky i prakticky různých bludů1), a v jeho okolí se hlásala a prováděla ona věta Viklefova bez obmezení. Tou nejasností, kterouž v Husově boji proti hříš- nému duchovenstvu shledáváme častěji, zavinil Hus, že se šířila bludná nauka a že byl z ní sám obecně viněn. Z obrany druhého a třetího bodu článku 15. a krátké odpo- vědi o článku 4. poznáváme, že kde Hus v polemikách uvádí řadu citátů za sebou, pracuje poměrně samostatně, maje pramenem sbírku reformních citátů, kterouž si utvořil asi sám ze spisů svatých Otců; kde však theologicky něco dokazuje, jest z pravidla závislý na Viklefovi. To potvrzuje obrana článku 18: „Desátky jsou pouhé almužny“. Začátek o almužně zpracoval tu Hus dle své Lektury na Sentence IV, 15 a dle spisku, jejž o almužně napsal; potom má citáty z Augustina a Chrysostoma, jež můžeme, stejně jako řadu citátů na konci, připsati jemu. Rozumová argu- mentace však v bodech 3—8 českého překladu (Flajšh. Spisy H. II, 311—313) spočívá na Viklefovi. Body 3—5 vypsal Hus z Vikle- fova kázání na epištolu „Videte quomodo caute ambu- letis“ (Loserth, W. Sermones III. 471—473), z části doslovně: Hus [127a] Hec proposicio,decime sunt pure elemosine' est in[de fini- ta, capiens pro multis suis particu- laribus veritatem. Certum quidem est, quod non est dampnabile sed summe catholicum, quod aliquid est deus et cum pro omnibus indi- viduis est falsum, est verum solum pro unico, quod superat omne ge- nus. Ergo a pari hec indefinita est Viklef [471]... quod decime sunt ele- mosine et quod parrochiani pos- sunt propter peccata suorum cu- ratorum eas detinere et ad libitum aliis conferre. Pro ista sentencia.. sophiste arguunt multis modis, probando quod sit indifinita, sa- piens pro multis suis partibus ve- ritatem. Certum quidem est, quod non est dampnabile sed summe 1) Tvrdil, že kněz jen ohlašuje odpuštění, rozhřešoval od reservátů, absolvoval exkommunikované. (296)
Strana 297
vera : Decime sunt pureelemosine. Nam arguitur sic : Iste decime Petri layci secundüm se totas donantur a rectore Paulo layco indigenti et hoc secundum sinceram intencio- nem — quomodo ergo non sunt pure elemosine, ymo puriores quam aliqua elemosina data a cle- rico fornicante? 'Totum antecedens Suppono tamquam possibille et ambiguum condempnatoribus, si sit verum. Item arguitur sic: Iste décirüe et omniá boriá fortune sunt pure elemosine quoad deum; cum otńnis homo, imperator vel róx; ćst men- dicus dei; ut sepe ássérit Augusti- nus, ét per corisequens si-fructu- ose áliquod tálé bonum á deo äc- cipit, ipsum ést pura elermosiná quoad deuin. Et nec negabit fidelis; quin sequatiir simpliciter ,hoc est pura elemosina quodd deum* ergo ,hoc est pura elerhosiria*. Item sic arguitur: Omnes deci- me sunt secundum se et quamli- bet sui partem elemosine, nec est aliqua racio contrária isti, qiiod surit elémosirié — ergo suńt pure elemosine. Néc eiii sunt alio modo riéc alia rácione quàárii élé- niosiné, si sint secundum se totás: elemosirie, cuir séquatur: ,si sunt alio modo vel aliter quári elemo- sine, turc sünt aliter quam alique catholicum, quod aliquis est deus, et tamén non pro omnibus indi- viduis est verum, sed solum pro unico, quod superat omne genus, [472] Arguunt autem sophiste sic: Iste decime Petri laici secundum se totas donantur a rectore Paulo laico indigenti et hoc secundum sinceram intencionem? — quomo- do ergo non [sunt] pure elemosine, | ymo puriores? quam aliqua? ele- mosina data fratri? 'T'otum ante- cendens suppono tamquam possi- bile et ambiguum istis satrapis, si sit verum. Secundo instant logici pér hoc, quod ille decimé et omnia bona fortüne surit pure elemosiné quoad deurti, cüm omnis homo vel rex est méndicus dei, ut sepe asserit Augüstinus, et per coiiséqueris si fructuosé aliquod talé bonum a mosina quoad deum — ergo hoc est pura elémosina: Tercio instant logici, quod omnes decime sunt secundum se et quamlibet eius partem elemo- sine, nec est dlia racione quam elerniosiná, si sint sécundum. se totas elémiosiné, tamén sequatur si surit álio modo vel alitér quam elemosine, nec fuhc sunt álitér quani illé ipse®%. a) Los.: intuicionem. —. b) Los: priores. — ©) Los.: alia. — d) Text Lo- serthův, neúplný a chybny, riutrio żde. upraviti dle téxtu Hiisova. (297)
vera : Decime sunt pureelemosine. Nam arguitur sic : Iste decime Petri layci secundüm se totas donantur a rectore Paulo layco indigenti et hoc secundum sinceram intencio- nem — quomodo ergo non sunt pure elemosine, ymo puriores quam aliqua elemosina data a cle- rico fornicante? 'Totum antecedens Suppono tamquam possibille et ambiguum condempnatoribus, si sit verum. Item arguitur sic: Iste décirüe et omniá boriá fortune sunt pure elemosine quoad deum; cum otńnis homo, imperator vel róx; ćst men- dicus dei; ut sepe ássérit Augusti- nus, ét per corisequens si-fructu- ose áliquod tálé bonum á deo äc- cipit, ipsum ést pura elermosiná quoad deuin. Et nec negabit fidelis; quin sequatiir simpliciter ,hoc est pura elemosina quodd deum* ergo ,hoc est pura elerhosiria*. Item sic arguitur: Omnes deci- me sunt secundum se et quamli- bet sui partem elemosine, nec est aliqua racio contrária isti, qiiod surit elémosirié — ergo suńt pure elemosine. Néc eiii sunt alio modo riéc alia rácione quàárii élé- niosiné, si sint secundum se totás: elemosirie, cuir séquatur: ,si sunt alio modo vel aliter quári elemo- sine, turc sünt aliter quam alique catholicum, quod aliquis est deus, et tamén non pro omnibus indi- viduis est verum, sed solum pro unico, quod superat omne genus, [472] Arguunt autem sophiste sic: Iste decime Petri laici secundum se totas donantur a rectore Paulo laico indigenti et hoc secundum sinceram intencionem? — quomo- do ergo non [sunt] pure elemosine, | ymo puriores? quam aliqua? ele- mosina data fratri? 'T'otum ante- cendens suppono tamquam possi- bile et ambiguum istis satrapis, si sit verum. Secundo instant logici pér hoc, quod ille decimé et omnia bona fortüne surit pure elemosiné quoad deurti, cüm omnis homo vel rex est méndicus dei, ut sepe asserit Augüstinus, et per coiiséqueris si fructuosé aliquod talé bonum a mosina quoad deum — ergo hoc est pura elémosina: Tercio instant logici, quod omnes decime sunt secundum se et quamlibet eius partem elemo- sine, nec est dlia racione quam elerniosiná, si sint sécundum. se totas elémiosiné, tamén sequatur si surit álio modo vel alitér quam elemosine, nec fuhc sunt álitér quani illé ipse®%. a) Los.: intuicionem. —. b) Los: priores. — ©) Los.: alia. — d) Text Lo- serthův, neúplný a chybny, riutrio żde. upraviti dle téxtu Hiisova. (297)
Strana 298
elemosine“ et cum ipse sunt aligue elemosine, seguiturguodsuntaliter quam ille ipse, quod est falsum. ' . Sed ascendento ultra limites lo- gice querendum esset, antequam ecclesia dotata fuerat vel?) alimenta et tegumenta apostolis donata fu- erunt pure elemosine vel obliga- cione humani debiti donabilia alia racione. Et cum non sit fingenda racio, quin erant pure elemosine,. sic et post, cum consuetudo eius- demrei secundum racionem omni- no consimilem non variat speciem racionis. Sic enim megdici possent vendicare ex consuetudine. ultra puritatem | elemosine temporalia, que mendicant. Nec excludit puri- tatem elemosine debitum quoad, : deum, quia omnis rite elemosinans debet sic recipere quoad deum et facitut debetut omnis elemosinans. Fundare humanum titulum pure ex continuacione. talis elemosine est omnino contrarium racioni elemo-. sine. Ergo perpetuo observant raci- onem [127?] puritatis elemosine, quam in principio habuerunt, cum condicionata ^ obligacio rion de- struit puritatem. ; Unde non videtur, quare negari . debet, quod decime sunt pure ele- | mosine, nisi ut superbi contra Chri- sti hufnilitatem mirabiliter. extollan- . tur. Vendicánt | enim ex titulo và-. cuitatis pró decimis taliter pláci- tari. Sic enim frater mendicus ex diuturna mendicacionis continu- acione secundum talem quantita- . Sed accedendo ultra limites so- phiste querendum est, antequam ecclesia dotata fuerat, utrum ali- menta et tegumenta donata apo- stolis fuerunt pure elemosine vel ex obligacione humani debiti.do-: nabilia alia racione. Et cum non sit fingenda racio, quin erant pure elemosine, sicut Christus pro se et suis apostolis acceperat, vide- .tur quod sicut ante introductam consuetudinem erant pure elemo- Sine, sic et post, cum consuetudo eiusdem. rei secundum racionem omnino consimilem non variat spe-. ciem racionis, Sic enim possent fratres vendicare ex consuetudine - ultra puritatem elemosine debitum quoad deum? et fundare huma-. num titulum pure ex continuacio- ne talis elemosine est omnino con-. trarium racioni elemosine. Ergo. perpetuo observat racionem puri- tatis elemosine, quam in principio, habuit, cum condicionata obliga- cio n non destruit puritatem, "Unde non video racionem, /qua-' re machinari (1) debet. ista veritas, nisi ut antichristus. contra. Christi sentenciam . diabolice ., dominetur. Vendicat enim ex titulo vacuitatis. pro decimis taliter placitari, sicut. frater vendicare possit ex diu-. turna „et corrupta continuacione secündum talem quantitatem vel ‘ &j Chybně, niísio uirum; — 9 .Losertháv. text. jest zase: neúplný: * e (298)
elemosine“ et cum ipse sunt aligue elemosine, seguiturguodsuntaliter quam ille ipse, quod est falsum. ' . Sed ascendento ultra limites lo- gice querendum esset, antequam ecclesia dotata fuerat vel?) alimenta et tegumenta apostolis donata fu- erunt pure elemosine vel obliga- cione humani debiti donabilia alia racione. Et cum non sit fingenda racio, quin erant pure elemosine,. sic et post, cum consuetudo eius- demrei secundum racionem omni- no consimilem non variat speciem racionis. Sic enim megdici possent vendicare ex consuetudine. ultra puritatem | elemosine temporalia, que mendicant. Nec excludit puri- tatem elemosine debitum quoad, : deum, quia omnis rite elemosinans debet sic recipere quoad deum et facitut debetut omnis elemosinans. Fundare humanum titulum pure ex continuacione. talis elemosine est omnino contrarium racioni elemo-. sine. Ergo perpetuo observant raci- onem [127?] puritatis elemosine, quam in principio habuerunt, cum condicionata ^ obligacio rion de- struit puritatem. ; Unde non videtur, quare negari . debet, quod decime sunt pure ele- | mosine, nisi ut superbi contra Chri- sti hufnilitatem mirabiliter. extollan- . tur. Vendicánt | enim ex titulo và-. cuitatis pró decimis taliter pláci- tari. Sic enim frater mendicus ex diuturna mendicacionis continu- acione secundum talem quantita- . Sed accedendo ultra limites so- phiste querendum est, antequam ecclesia dotata fuerat, utrum ali- menta et tegumenta donata apo- stolis fuerunt pure elemosine vel ex obligacione humani debiti.do-: nabilia alia racione. Et cum non sit fingenda racio, quin erant pure elemosine, sicut Christus pro se et suis apostolis acceperat, vide- .tur quod sicut ante introductam consuetudinem erant pure elemo- Sine, sic et post, cum consuetudo eiusdem. rei secundum racionem omnino consimilem non variat spe-. ciem racionis, Sic enim possent fratres vendicare ex consuetudine - ultra puritatem elemosine debitum quoad deum? et fundare huma-. num titulum pure ex continuacio- ne talis elemosine est omnino con-. trarium racioni elemosine. Ergo. perpetuo observat racionem puri- tatis elemosine, quam in principio, habuit, cum condicionata obliga- cio n non destruit puritatem, "Unde non video racionem, /qua-' re machinari (1) debet. ista veritas, nisi ut antichristus. contra. Christi sentenciam . diabolice ., dominetur. Vendicat enim ex titulo vacuitatis. pro decimis taliter placitari, sicut. frater vendicare possit ex diu-. turna „et corrupta continuacione secündum talem quantitatem vel ‘ &j Chybně, niísio uirum; — 9 .Losertháv. text. jest zase: neúplný: * e (298)
Strana 299
tem velcircumstanciam vendicaret. Sed non est color, si curatus per- ficit corporale ministerium,.quod debent propterea ex civili titulo decimas vendicare, tum quia tam ex parte decimantis quam ex parte plebani vel curati debet tale mini- sterium gratis dari et non ex com- mutacione civili, cum non exigitur sed pocius repugnat equivalencia talium mutatorum, cum eciam ne- mo gratis dat elemosinam aliquam, nisi expectet ex iure poli debitum recompense. circumstanciam mendicare, Sed. caute debet ecclesia. obstare prin- ciplis antichristi. Non enim color, si. prelatus vel. curatus perficit corpo [473] rale ministerium, quod debet propterea ex civili titulo di- vicias vendicare, tum quia ex parte, decimantis quam ex parte curati debet tale ministerium gratis dari et non ex commutacione civili, cum non exigitur sed pocius re- pugnat? equivalencia talium mu- tatorum, tum eciam quia nemo. gratis dat aliquam - elemosinam, nisi expectet ex iure poll debite recompensam. - Co následuje u Flajšh. jako bod 6. a 7., vypsal Hus z jiného traktátu Viklefova, jenž myšlenkově naň působil dříve a více než ostatní traktáty, literárně však poměrně zřídka jím byl používán, totiž ,De veritate sacrae Scripturae*, Tam pojednává Viklef v kap. XXV—XXVII (Buddensieg III, 1—140) obšírně o svém oblíbeném thematu, že páni světští mohou odníti světské statky- duchovním, a'praví l c. 16: ,Redeundo igitur satis est, quod licet laicis ex iudicio consciencie et scripture subtrahere:a notorie inimicis elemosinas, quas oportet eos dare pauperibus membris ecclesie. Ex istis quinto videtur posse formari racio, quod seculares domini tenentur subtrahere elemosinas suas a quibuscunque episcopis, religiosis „vel clericis possessionatis, posito guod sunt eis notorie criminosi.“ Ze tří důvodů, jež Viklef v dalším pro to uvádí, tvoří Hus dva: : Hus Item omnia bona temporalia, clero a laicis collata sub racione qua bona ecclesie, sunt conferen- cium élemosine. Probatur, omnia bona.illa sunt pauperum, vid. ex multis dictis, sanctorum et ex legibus. Sed. non fiebant bona pauperum, postquam erant a) Los.: repugnant. quia, - Viklef [16] Primo quod omnia bona, illis collata sub racione qua bona ecclesie, sunt conferencium ele- mosine. Pater ex hoc, quod omnia illa sunt bona pauperum, ut patet ex quotlibet legibus. Sed non fi- ebant bona pauperum, postquam erant mere secularia, nisi medi- (299) >
tem velcircumstanciam vendicaret. Sed non est color, si curatus per- ficit corporale ministerium,.quod debent propterea ex civili titulo decimas vendicare, tum quia tam ex parte decimantis quam ex parte plebani vel curati debet tale mini- sterium gratis dari et non ex com- mutacione civili, cum non exigitur sed pocius repugnat equivalencia talium mutatorum, cum eciam ne- mo gratis dat elemosinam aliquam, nisi expectet ex iure poli debitum recompense. circumstanciam mendicare, Sed. caute debet ecclesia. obstare prin- ciplis antichristi. Non enim color, si. prelatus vel. curatus perficit corpo [473] rale ministerium, quod debet propterea ex civili titulo di- vicias vendicare, tum quia ex parte, decimantis quam ex parte curati debet tale ministerium gratis dari et non ex commutacione civili, cum non exigitur sed pocius re- pugnat? equivalencia talium mu- tatorum, tum eciam quia nemo. gratis dat aliquam - elemosinam, nisi expectet ex iure poll debite recompensam. - Co následuje u Flajšh. jako bod 6. a 7., vypsal Hus z jiného traktátu Viklefova, jenž myšlenkově naň působil dříve a více než ostatní traktáty, literárně však poměrně zřídka jím byl používán, totiž ,De veritate sacrae Scripturae*, Tam pojednává Viklef v kap. XXV—XXVII (Buddensieg III, 1—140) obšírně o svém oblíbeném thematu, že páni světští mohou odníti světské statky- duchovním, a'praví l c. 16: ,Redeundo igitur satis est, quod licet laicis ex iudicio consciencie et scripture subtrahere:a notorie inimicis elemosinas, quas oportet eos dare pauperibus membris ecclesie. Ex istis quinto videtur posse formari racio, quod seculares domini tenentur subtrahere elemosinas suas a quibuscunque episcopis, religiosis „vel clericis possessionatis, posito guod sunt eis notorie criminosi.“ Ze tří důvodů, jež Viklef v dalším pro to uvádí, tvoří Hus dva: : Hus Item omnia bona temporalia, clero a laicis collata sub racione qua bona ecclesie, sunt conferen- cium élemosine. Probatur, omnia bona.illa sunt pauperum, vid. ex multis dictis, sanctorum et ex legibus. Sed. non fiebant bona pauperum, postquam erant a) Los.: repugnant. quia, - Viklef [16] Primo quod omnia bona, illis collata sub racione qua bona ecclesie, sunt conferencium ele- mosine. Pater ex hoc, quod omnia illa sunt bona pauperum, ut patet ex quotlibet legibus. Sed non fi- ebant bona pauperum, postquam erant mere secularia, nisi medi- (299) >
Strana 300
mere secularia, nisi. mediante o- pere misericordie fuerunt collata pauperibus, ergo pure elemosine. Cornsequencia tenet. ex diffinici- -one elemosine pure. | Item omne commutatum in u- sum vel dominium alterius vel commutacione civili vel ewange- lica est mutatum; sed boria ec- clesie sic mutantur — ergo altero istorum modorum?, Sed civilis commutacio non est fingibilis, quia nec empcione nec vendici- one nec alia civili commutacione; ‘ideo non superést nisi pura dona- cio in spe celestis premii, quod est mere et. sic pure elemosina. Et videtur sequi correlarie, quod omnes clerici capientes tales ele- mosinas nedum ad deum, ut om- nes homines, sed quoad bomines sunt mendici Non enim tam in- stanter expeterent elemosinas, nisi - talibus indigerent. Nec debemus ex hoc erubescere vel esse men- dici superbi, cum Christus quoad humanitatem factus est pro nobis Tendicus, quia egenciam suam dicens deo patri. Konečně bod 8. přejal Hus dominio“ II hl. XIV (Loserth Hus Item quando rex, princeps, mi- les, civis vel homo alius concedit clerico vel sacerdotibus pro sua periodo, hec concedit dei ecclesie et private persone in perpetuam: elemosinam, ut oret pro rege, pro ante opere misericordie . . et. per consequens ex diffinicione elemo- sine . . sequitur quod omnia talia bona ecclesie sunt elemosine cor- porales. [17] Item omne commutatum in usum vel dominium alterius vel commutacione civili vel ewange- : lica est mutatum; sed bona ecclesie sic mutantur —. igitur altero isto- rum modorum. Sed civilis commu- tacio non est fingibilis, [quia] nec empcione nec vendicione nec alia. civili commutacione, de quibus patet libro V. cap...; ideo non superest nisi pura dotacio in spe?) celestis premii, quod est mere elemosina .. [18] Ex quo videtur sequi correlarie, quod omnes cle-. rici nedum ad deum, ut omnes. homines, sed quoad homines sunt mendici. Non enim tam instanter expeterent elemosinas pauperum, nisi talibus indigerent. Nec debe- mus de hoc erubescere vel esse mendici superbi, cum Christus quoad humanitatem fàctus est pro nobis mendicus, quia egen- ciam suam dicens ad finem, quod a divitibus relevetur. z traktatu Viklefova „De civili III, 235): Viklef Nam quando rex vel dominus. | regni nostri concedit clerico sive cóllegio aliquod temporale pto: sua periodo, hoc concedit dei ec- clesie et persone private in per- petuam elemosinam, orando pro a) Opp.: ministrorum. — b) Vyd.: spem. (300)
mere secularia, nisi. mediante o- pere misericordie fuerunt collata pauperibus, ergo pure elemosine. Cornsequencia tenet. ex diffinici- -one elemosine pure. | Item omne commutatum in u- sum vel dominium alterius vel commutacione civili vel ewange- lica est mutatum; sed boria ec- clesie sic mutantur — ergo altero istorum modorum?, Sed civilis commutacio non est fingibilis, quia nec empcione nec vendici- one nec alia civili commutacione; ‘ideo non superést nisi pura dona- cio in spe celestis premii, quod est mere et. sic pure elemosina. Et videtur sequi correlarie, quod omnes clerici capientes tales ele- mosinas nedum ad deum, ut om- nes homines, sed quoad bomines sunt mendici Non enim tam in- stanter expeterent elemosinas, nisi - talibus indigerent. Nec debemus ex hoc erubescere vel esse men- dici superbi, cum Christus quoad humanitatem factus est pro nobis Tendicus, quia egenciam suam dicens deo patri. Konečně bod 8. přejal Hus dominio“ II hl. XIV (Loserth Hus Item quando rex, princeps, mi- les, civis vel homo alius concedit clerico vel sacerdotibus pro sua periodo, hec concedit dei ecclesie et private persone in perpetuam: elemosinam, ut oret pro rege, pro ante opere misericordie . . et. per consequens ex diffinicione elemo- sine . . sequitur quod omnia talia bona ecclesie sunt elemosine cor- porales. [17] Item omne commutatum in usum vel dominium alterius vel commutacione civili vel ewange- : lica est mutatum; sed bona ecclesie sic mutantur —. igitur altero isto- rum modorum. Sed civilis commu- tacio non est fingibilis, [quia] nec empcione nec vendicione nec alia. civili commutacione, de quibus patet libro V. cap...; ideo non superest nisi pura dotacio in spe?) celestis premii, quod est mere elemosina .. [18] Ex quo videtur sequi correlarie, quod omnes cle-. rici nedum ad deum, ut omnes. homines, sed quoad homines sunt mendici. Non enim tam instanter expeterent elemosinas pauperum, nisi talibus indigerent. Nec debe- mus de hoc erubescere vel esse mendici superbi, cum Christus quoad humanitatem fàctus est pro nobis mendicus, quia egen- ciam suam dicens ad finem, quod a divitibus relevetur. z traktatu Viklefova „De civili III, 235): Viklef Nam quando rex vel dominus. | regni nostri concedit clerico sive cóllegio aliquod temporale pto: sua periodo, hoc concedit dei ec- clesie et persone private in per- petuam elemosinam, orando pro a) Opp.: ministrorum. — b) Vyd.: spem. (300)
Strana 301
fundatore et suis progenitoribus. Sed ista donacio non sufficit in clericis fundare seculare domini- um — sequitur quod remanet in eis usus nudus vel usus secularis sine dominio seculari. Maior patet ex hoc, quia aliter non foret ele- mosina opus misericordie. rege et regno, pro fundatore et suis progenitoribus. Sed ista ac- quisicio non sufficit fundare in clericis civile dominium; ergo cum non aliunde adquiritur eis civili- tas dominandi, sequitur quod re- manet in eis usus nudus vel usus civilis dominii sine civili dominio. Maior patet ex hoc, [quia] aliter non foret elemosina opus mise- ricordie. Tak hájí Hus 18. článku Viklefova jeho sofistickými důvody. A týž Hus, jenž větu Viklefovu tak rozhodně zastává, horše se na doktory, že i ji zavrhli, a jenž i druhou její část, že totiž věřící mají hříšným kněžím desátky odnímati, lidu vštěpuje, odpovídá v Kostnici při výslechu o tom článku: „Primam partem non audeo negare nec affirmare, secundam partem nego!“1) 1) Několik textů I, 61. (301)
fundatore et suis progenitoribus. Sed ista donacio non sufficit in clericis fundare seculare domini- um — sequitur quod remanet in eis usus nudus vel usus secularis sine dominio seculari. Maior patet ex hoc, quia aliter non foret ele- mosina opus misericordie. rege et regno, pro fundatore et suis progenitoribus. Sed ista ac- quisicio non sufficit fundare in clericis civile dominium; ergo cum non aliunde adquiritur eis civili- tas dominandi, sequitur quod re- manet in eis usus nudus vel usus civilis dominii sine civili dominio. Maior patet ex hoc, [quia] aliter non foret elemosina opus mise- ricordie. Tak hájí Hus 18. článku Viklefova jeho sofistickými důvody. A týž Hus, jenž větu Viklefovu tak rozhodně zastává, horše se na doktory, že i ji zavrhli, a jenž i druhou její část, že totiž věřící mají hříšným kněžím desátky odnímati, lidu vštěpuje, odpovídá v Kostnici při výslechu o tom článku: „Primam partem non audeo negare nec affirmare, secundam partem nego!“1) 1) Několik textů I, 61. (301)
Strana 302
X. Husův pomocník v evangeliu. II. Činnost Jakoubkova, jíž si zasloužil názvu „Husova pomocníka v evangeliu“, není tím, co bylo posud o něm řečenol), vyčerpána. Neslyšíme sice jeho jména při sporu o Viklefa před schůzí u Černé Růže, ale jeho viklefský traktát „O remanenci“, tak sebevědomě kacířský, byl mnohem upřímnější a působil v táboře Husově pro- nikavěji než Husův spis „Impugnantibus“. Že byl Jakoubek s Husem proti odsouzení článků Viklefových a že s ním pracoval o to, aby elastickou formulí „ve smyslech jich bludných“ odsouzení se stalo illusorním, rozumí se samo sebou. Lví podíl měl Jakoubek na disputaci s pařížským mistrem Jakubem z Nouviona. Jak bylo podotčeno, dala k ní Jakoub- kova kázání asi podnět, a v argumentaci slyšíme již pozdější vývody Jakoubkovy. Dokonalý janovista, jakým byl Jakoubek, nemohl se ubrániti stálému horování Matějovu o chudobě církve a musil s ním viděti v apoštolské prostotě duchovenstva zázračný prostředek na ozdravění církve. Ale při tom studoval i spisy Viklefovy, zvláště Dialog, kde myšlenku tu nalézal odůvodněnu z Písma — důvody ty uvádí také Nouvion v disputaci — a zostřenu ještě po- žádavkem, aby světská moc opravu provedla odnětím majetku církevního. Myšlenka Janovova a Viklefova spojila se v Jakoubkovi v celek a našla v něm rázného hlasatele, jehož sám vůdce strany Hus v tom, jako v mnohém jiném, následoval. Zatím se ozývala jen ve viklefském kruhu přátel Husových, brzo však i zjevně. Také nic neslyšeti o účasti Jakoubkově na boji o tři hlasy, na kvodlibetu Knínově a na sporu s arcibiskupem Zbyňkem, při čemž 1) Viz Studie a texty I. čís. 4. (302)
X. Husův pomocník v evangeliu. II. Činnost Jakoubkova, jíž si zasloužil názvu „Husova pomocníka v evangeliu“, není tím, co bylo posud o něm řečenol), vyčerpána. Neslyšíme sice jeho jména při sporu o Viklefa před schůzí u Černé Růže, ale jeho viklefský traktát „O remanenci“, tak sebevědomě kacířský, byl mnohem upřímnější a působil v táboře Husově pro- nikavěji než Husův spis „Impugnantibus“. Že byl Jakoubek s Husem proti odsouzení článků Viklefových a že s ním pracoval o to, aby elastickou formulí „ve smyslech jich bludných“ odsouzení se stalo illusorním, rozumí se samo sebou. Lví podíl měl Jakoubek na disputaci s pařížským mistrem Jakubem z Nouviona. Jak bylo podotčeno, dala k ní Jakoub- kova kázání asi podnět, a v argumentaci slyšíme již pozdější vývody Jakoubkovy. Dokonalý janovista, jakým byl Jakoubek, nemohl se ubrániti stálému horování Matějovu o chudobě církve a musil s ním viděti v apoštolské prostotě duchovenstva zázračný prostředek na ozdravění církve. Ale při tom studoval i spisy Viklefovy, zvláště Dialog, kde myšlenku tu nalézal odůvodněnu z Písma — důvody ty uvádí také Nouvion v disputaci — a zostřenu ještě po- žádavkem, aby světská moc opravu provedla odnětím majetku církevního. Myšlenka Janovova a Viklefova spojila se v Jakoubkovi v celek a našla v něm rázného hlasatele, jehož sám vůdce strany Hus v tom, jako v mnohém jiném, následoval. Zatím se ozývala jen ve viklefském kruhu přátel Husových, brzo však i zjevně. Také nic neslyšeti o účasti Jakoubkově na boji o tři hlasy, na kvodlibetu Knínově a na sporu s arcibiskupem Zbyňkem, při čemž 1) Viz Studie a texty I. čís. 4. (302)
Strana 303
král Václav již vystupuje násilně proti duchovenstvu; ale Jakoubka. nelze si tu mysliti než vedle Husa. Titul, jímž jej dle zpráv z Čech poctívá Wyche, nám to zaručuje, třeba pro to nemáme dokladů. Zjevně sdružena s Husem vidíme Jakoubka ponejprv v prvním turnaji viklefském. Dekret, jímž arcibiskup Zbyněk, prováděje bulu Alexandrovu, na synodě svatovítské (16. června) roku 1410 zavrhl a odsoudil k spálení 18 spisů Viklefových a pod trestem klatby zapověděl kázati v kaplích soukromých,1) způsobil v Praze. bouři. Universita, t. j. fakulta artistská, usnesla se již před syno- dou nesouhlasiti se spálením knih, poněvadž by to bylo na hanbu. university a poněvadž nelze v tak krátké době prozkoumati tak veliký počet knih,2) nyní pak, když nařízení přece bylo dáno, ozná- mila vyhláškou ze dne 21. června nesouhlas svůj veřejnosti. Ježto však Zbyněk přes to se chystal dekret provésti, obrátila se Husova strana na krále, jenž arcibiskupovi nařídil, aby s provedením po- sečkal až do příchodu markrabí moravského Jošta,3) od něhož jakožto muže učeného chtěl si patrně vyžádati úsudek o spisech Viklefových. Ale markrabí nepřicházel dlouho, proto Zbyněk nedal se déle zdržovati a poručil, aby 16. července knihy na nádvoří paláce arcibiskupského byly spáleny. Ježto pak zatím Hus a jeho druhové přes výslovný zákaz, obsažený v bule, podali proti dekretu Zbyňkovu dne 25. června odvolání k nově zvolenému papeži Ja- novi XXIII,4) pronesl na ně Zbyněk z Roudnice 18. července klatbu církevní.5) Postup Zbyňkův, právnicky odůvodněný, působil na podráž- děné mysli právě opačně, než zamýšlel Zbyněk. Chtěl, aby tím Viklef jasně byl prohlášen kacířem a stoupenci jeho v Čechách aby byli zastrašeni a od jeho spisův odvráceni — zatím však viklefský kruh se upevnil a přilnul k mistru evangelickému ještě těsněji, nehroze se ani odboje proti arcibiskupovi. Hanlivé písně proti Zbyňkovi a různé násilnosti byly na denním pořádku. V čelo odboje postavil se zjevně Hus, mluvě v kázáních betlemských ne- toliko proti dekretu arcibiskupovu, nýbrž i proti církevní autoritě. 1) Doc. 378—385. 2) Tak praví Hus v apelaci Doc. 393 n., datuje schůzi tu ná sobotu 14.. června; ale vyhláška universitní v Doc. 386 má správnější datum 15. června — konalať se slavná shromáždění universitní obyčejně v neděli. 3) Chron. univ. Prag. F R B V, 571. 4) Doc. 387—396. 5) Doc. 397—399. (303)
král Václav již vystupuje násilně proti duchovenstvu; ale Jakoubka. nelze si tu mysliti než vedle Husa. Titul, jímž jej dle zpráv z Čech poctívá Wyche, nám to zaručuje, třeba pro to nemáme dokladů. Zjevně sdružena s Husem vidíme Jakoubka ponejprv v prvním turnaji viklefském. Dekret, jímž arcibiskup Zbyněk, prováděje bulu Alexandrovu, na synodě svatovítské (16. června) roku 1410 zavrhl a odsoudil k spálení 18 spisů Viklefových a pod trestem klatby zapověděl kázati v kaplích soukromých,1) způsobil v Praze. bouři. Universita, t. j. fakulta artistská, usnesla se již před syno- dou nesouhlasiti se spálením knih, poněvadž by to bylo na hanbu. university a poněvadž nelze v tak krátké době prozkoumati tak veliký počet knih,2) nyní pak, když nařízení přece bylo dáno, ozná- mila vyhláškou ze dne 21. června nesouhlas svůj veřejnosti. Ježto však Zbyněk přes to se chystal dekret provésti, obrátila se Husova strana na krále, jenž arcibiskupovi nařídil, aby s provedením po- sečkal až do příchodu markrabí moravského Jošta,3) od něhož jakožto muže učeného chtěl si patrně vyžádati úsudek o spisech Viklefových. Ale markrabí nepřicházel dlouho, proto Zbyněk nedal se déle zdržovati a poručil, aby 16. července knihy na nádvoří paláce arcibiskupského byly spáleny. Ježto pak zatím Hus a jeho druhové přes výslovný zákaz, obsažený v bule, podali proti dekretu Zbyňkovu dne 25. června odvolání k nově zvolenému papeži Ja- novi XXIII,4) pronesl na ně Zbyněk z Roudnice 18. července klatbu církevní.5) Postup Zbyňkův, právnicky odůvodněný, působil na podráž- děné mysli právě opačně, než zamýšlel Zbyněk. Chtěl, aby tím Viklef jasně byl prohlášen kacířem a stoupenci jeho v Čechách aby byli zastrašeni a od jeho spisův odvráceni — zatím však viklefský kruh se upevnil a přilnul k mistru evangelickému ještě těsněji, nehroze se ani odboje proti arcibiskupovi. Hanlivé písně proti Zbyňkovi a různé násilnosti byly na denním pořádku. V čelo odboje postavil se zjevně Hus, mluvě v kázáních betlemských ne- toliko proti dekretu arcibiskupovu, nýbrž i proti církevní autoritě. 1) Doc. 378—385. 2) Tak praví Hus v apelaci Doc. 393 n., datuje schůzi tu ná sobotu 14.. června; ale vyhláška universitní v Doc. 386 má správnější datum 15. června — konalať se slavná shromáždění universitní obyčejně v neděli. 3) Chron. univ. Prag. F R B V, 571. 4) Doc. 387—396. 5) Doc. 397—399. (303)
Strana 304
Výroky jeho mají ráz úplně demagogický a byly právem hned oznámeny kurii a v procesu Kostnickém Husovi vytýkány. Pravilť: „Hle plní se proroctví Jakuba z Terama, že roku 1409 povstane muž, jenž bude pronásledovati evangelium, epištoly a víru Kristovu, totiž papež nedávno zesnulý, nevím, je-li v nebi či v pekle, jenž píše na oslích kůžích, aby arcibiskup spálil knihy Viklefovy, v nichž jest mnoho dobrého“ a dodal: „Hle odvolal jsem se proti rozkazům arcibiskupovým a nyní se odvolávám — chcete přece státi se mnou, k čemuž lid: „Chceme a stojíme.“ „Nuže vězte,“ pravil Hus dále, „že chci dále kázati, protože buď budu kázati, nebo budu vyhnán ze země nebo zemru v žaláři. Papežové zajisté mohou lháti a lhou, ale Bůh nelže: proto rozvažte, kdo chcete při mně státi, a nebojte se klatby, protože dle řádu a zvyku církevního jste se odvolali se mnou,“ dodávaje: „Věru, bylo by třeba, jako ve Starém zákoně nařízeno bylo Mojžíšem, aby každý, kdo chce hájiti zákona Božího, přepásal se mečem a byl připraven, tak abychom my se přepásali a hájili zákona Božího.“1) V kapli betlemské podněcoval tak Hus lid k odboji proti zápovědi kázání. Druhá část odboje, pro knihy Viklefovy, měla střed na universitě. Tam inscenoval Hus koncem července a počátkem srpna řadu přednášek na obranu některých spisů Vikle- fových, hlavně filosofických, jež prý byly odsouzeny neprávem. Žádný ze starších mistrů nešel tu s Husem. Ani Stanislav ze Znojma, jenž Viklefových traktátů „De universalibus“ a „De ideis“ tak vy- datně byl užíval a statečně hájil, ani Páleč. Pozorují, že tu nejde 1) Výroky ty jsou doslovně uvedeny v žalobě arcibiskupově, kterouž kar- dinál Odo celou vložil do buly odsuzující Husa (25. srpna 1410), v Doc. 404 n. V kázáních psaných, jež jsou z té doby částečně zachována (uveřejňuji je v přílohách životopisu Husova str. 127*—170*), výroků těch není, jakož vůbec latinsky psané koncepty Husovy nedávají dokonalého obrazu, co a jak Hus česky kázal. Tak passus o odvolání zní v konceptu: „quia nostri scribe hoc idem volunt, mandantes quod non predicetur in capellis, eciam apostolica auctoritate confir- matis, ideo ego, volens magis obedire deo quam hominibus et facto Christi conformari pocius quam ipsorum, ab huiusmodi mandato iniquo appello primo ad deum, cuius est principaliter dare auctoritatem predicandi, demum ad sedem apostolicam, in qua maior auctoritas quam in nostris prelatis debet rutilare“ (l. c. 159* n.). Nic více, zvláště nic proti Alexandrovi a žádné výzvy k lidu; jen k textu dekretu připojil Hus hněvivou poznámku, jež zase není v žalobě: pre- dicant ,Christi nomine invocato in virtute sancte obediencie man- damus'. Numquid in Christi nomine et virtute sancte obediencie debet predicacio prohiberi? Revera pocius deberent dicere: „Antichristi nomine invocato in virtute maledicte obediencie mandamus, ne verbum dei in capellis predicetur‘ (1. c. 163*). (304)
Výroky jeho mají ráz úplně demagogický a byly právem hned oznámeny kurii a v procesu Kostnickém Husovi vytýkány. Pravilť: „Hle plní se proroctví Jakuba z Terama, že roku 1409 povstane muž, jenž bude pronásledovati evangelium, epištoly a víru Kristovu, totiž papež nedávno zesnulý, nevím, je-li v nebi či v pekle, jenž píše na oslích kůžích, aby arcibiskup spálil knihy Viklefovy, v nichž jest mnoho dobrého“ a dodal: „Hle odvolal jsem se proti rozkazům arcibiskupovým a nyní se odvolávám — chcete přece státi se mnou, k čemuž lid: „Chceme a stojíme.“ „Nuže vězte,“ pravil Hus dále, „že chci dále kázati, protože buď budu kázati, nebo budu vyhnán ze země nebo zemru v žaláři. Papežové zajisté mohou lháti a lhou, ale Bůh nelže: proto rozvažte, kdo chcete při mně státi, a nebojte se klatby, protože dle řádu a zvyku církevního jste se odvolali se mnou,“ dodávaje: „Věru, bylo by třeba, jako ve Starém zákoně nařízeno bylo Mojžíšem, aby každý, kdo chce hájiti zákona Božího, přepásal se mečem a byl připraven, tak abychom my se přepásali a hájili zákona Božího.“1) V kapli betlemské podněcoval tak Hus lid k odboji proti zápovědi kázání. Druhá část odboje, pro knihy Viklefovy, měla střed na universitě. Tam inscenoval Hus koncem července a počátkem srpna řadu přednášek na obranu některých spisů Vikle- fových, hlavně filosofických, jež prý byly odsouzeny neprávem. Žádný ze starších mistrů nešel tu s Husem. Ani Stanislav ze Znojma, jenž Viklefových traktátů „De universalibus“ a „De ideis“ tak vy- datně byl užíval a statečně hájil, ani Páleč. Pozorují, že tu nejde 1) Výroky ty jsou doslovně uvedeny v žalobě arcibiskupově, kterouž kar- dinál Odo celou vložil do buly odsuzující Husa (25. srpna 1410), v Doc. 404 n. V kázáních psaných, jež jsou z té doby částečně zachována (uveřejňuji je v přílohách životopisu Husova str. 127*—170*), výroků těch není, jakož vůbec latinsky psané koncepty Husovy nedávají dokonalého obrazu, co a jak Hus česky kázal. Tak passus o odvolání zní v konceptu: „quia nostri scribe hoc idem volunt, mandantes quod non predicetur in capellis, eciam apostolica auctoritate confir- matis, ideo ego, volens magis obedire deo quam hominibus et facto Christi conformari pocius quam ipsorum, ab huiusmodi mandato iniquo appello primo ad deum, cuius est principaliter dare auctoritatem predicandi, demum ad sedem apostolicam, in qua maior auctoritas quam in nostris prelatis debet rutilare“ (l. c. 159* n.). Nic více, zvláště nic proti Alexandrovi a žádné výzvy k lidu; jen k textu dekretu připojil Hus hněvivou poznámku, jež zase není v žalobě: pre- dicant ,Christi nomine invocato in virtute sancte obediencie man- damus'. Numquid in Christi nomine et virtute sancte obediencie debet predicacio prohiberi? Revera pocius deberent dicere: „Antichristi nomine invocato in virtute maledicte obediencie mandamus, ne verbum dei in capellis predicetur‘ (1. c. 163*). (304)
Strana 305
o správnost nebo bludnost filosofických nauk, nýbrž o demonstraci proti církevní autoritě a že celé hnutí zabíhá tím na scestí odboje, na něž se nechtějí vydati. Tou dobou Stanislav a Páleč nepatří již ke straně viklefské, kterou vede Hus. První mluvil dne 27. července Hus, jakožto původce té myš- lenky, háje Viklefova traktátu „De trinitate“.1) Ujímá se cti nej- křesťanštějšího království českého, tvrdě, že pravý Čech nebyl nikdy shledán zatvrzelým kacířem. Nechce hájiti ničeho, co by bylo proti Písmu nebo jinak bludné, a chce se podrobiti každému, kdo by ho poučil o lepším buď z Písma nebo platným důvodem rozumovým.2) Potom vykládá krátce dle Viklefa tajemství nejsvětější Trojice a obrací se proti spálení knih Viklefových a zápovědi kázání, potíraje je týmiž důvody, jaké slyšíme v apelaci a jinde. Neustoupí ani z bázně před smrtí, jež by mu přinesla korunu mučednickou. Mladí mistři, Šimon z Tišnova, Jan z Jičína, Prokop z Plzně a Zdislav ze Zvířetic, jižto v obraně spisů Viklefo- vých se přidružili k Husovi, mluví v jeho smyslu. Obsahu traktátu, jehož hájí, dotýkají se jen stručně3), ironisují neb i silně útočí na dekret arcibiskupův, zdůrazňují pravdy obsažené ve spisech Vikle- fových a motiv vlastenecký, jenž měl Zbyňka odsouzení zdržeti.4) Zcela zvláštní však jest Jakoubkova obrana Viklefova De- kalogu, již měl dne 28. července. O obsahu traktátu nezmiňuje se vůbec, nýbrž praví, že odsouzením jeho odsouzena jest evan- gelická pravda, jíž křesťan až do smrti musí brániti, a proto musí býti opatřen zbraněmi duchovními, aby potřel obry stojící v čele církve a zničil antikrista a jeho stoupence. Pro svou přednášku volí si thema z evangelia předchozí ne- děle (X. po Trojici): „Videns Jesus civitatem, flevit super illam“. Jako plakal Kristus nad Jerusalemem, tak jest plakati vě- řícím nad zkázou církve. Zchladla v ní láska, kněží i lid za- pomněli pokorného, chudého a strastiplného života Kristova, dům Boží stal se domem obchodování a peleší lotrovskou. Vládnoucí svatokupectví působí v ní ohavnost zpuštění, mistři a 1) Opp. I, 105a—107b; část Höfler SS. II, 206. 2) Ta protestace není již katolická — vynechává úmyslně autoritu církve a stolice apoštolské. 3) Přednáška měla býti jen úvodem k disputaci o traktátu, k níž však nedošlo, protože nebylo opponentův; katolická strana demonstraci tu nechala. nepovšimnutu. 4) Řeči jejich uveřejnil Loserth, Hus u. Wiclif, str. 271—289, z Jičína. jen několik excerptů. (305)
o správnost nebo bludnost filosofických nauk, nýbrž o demonstraci proti církevní autoritě a že celé hnutí zabíhá tím na scestí odboje, na něž se nechtějí vydati. Tou dobou Stanislav a Páleč nepatří již ke straně viklefské, kterou vede Hus. První mluvil dne 27. července Hus, jakožto původce té myš- lenky, háje Viklefova traktátu „De trinitate“.1) Ujímá se cti nej- křesťanštějšího království českého, tvrdě, že pravý Čech nebyl nikdy shledán zatvrzelým kacířem. Nechce hájiti ničeho, co by bylo proti Písmu nebo jinak bludné, a chce se podrobiti každému, kdo by ho poučil o lepším buď z Písma nebo platným důvodem rozumovým.2) Potom vykládá krátce dle Viklefa tajemství nejsvětější Trojice a obrací se proti spálení knih Viklefových a zápovědi kázání, potíraje je týmiž důvody, jaké slyšíme v apelaci a jinde. Neustoupí ani z bázně před smrtí, jež by mu přinesla korunu mučednickou. Mladí mistři, Šimon z Tišnova, Jan z Jičína, Prokop z Plzně a Zdislav ze Zvířetic, jižto v obraně spisů Viklefo- vých se přidružili k Husovi, mluví v jeho smyslu. Obsahu traktátu, jehož hájí, dotýkají se jen stručně3), ironisují neb i silně útočí na dekret arcibiskupův, zdůrazňují pravdy obsažené ve spisech Vikle- fových a motiv vlastenecký, jenž měl Zbyňka odsouzení zdržeti.4) Zcela zvláštní však jest Jakoubkova obrana Viklefova De- kalogu, již měl dne 28. července. O obsahu traktátu nezmiňuje se vůbec, nýbrž praví, že odsouzením jeho odsouzena jest evan- gelická pravda, jíž křesťan až do smrti musí brániti, a proto musí býti opatřen zbraněmi duchovními, aby potřel obry stojící v čele církve a zničil antikrista a jeho stoupence. Pro svou přednášku volí si thema z evangelia předchozí ne- děle (X. po Trojici): „Videns Jesus civitatem, flevit super illam“. Jako plakal Kristus nad Jerusalemem, tak jest plakati vě- řícím nad zkázou církve. Zchladla v ní láska, kněží i lid za- pomněli pokorného, chudého a strastiplného života Kristova, dům Boží stal se domem obchodování a peleší lotrovskou. Vládnoucí svatokupectví působí v ní ohavnost zpuštění, mistři a 1) Opp. I, 105a—107b; část Höfler SS. II, 206. 2) Ta protestace není již katolická — vynechává úmyslně autoritu církve a stolice apoštolské. 3) Přednáška měla býti jen úvodem k disputaci o traktátu, k níž však nedošlo, protože nebylo opponentův; katolická strana demonstraci tu nechala. nepovšimnutu. 4) Řeči jejich uveřejnil Loserth, Hus u. Wiclif, str. 271—289, z Jičína. jen několik excerptů. (305)
Strana 306
doktoři schvalují shon po bohatství, pravdu pak života a učení Kristova a svatých apoštolů potírají a šlapou nohama.1) Odpovídaje pak na otázku, proč dopustil Bůh ta zla na církev, upozorňuje Jakoubek, že pravá církev, jež jest společ- nost svatých, není rozdělena, nýbrž církev antikristova, proti níž třeba bojovati zbraněmi duchovními, hlavně kázáním pros- tých a chudých kněží, jimž Bůh pravdu svou zjevuje.2) A nastává-li pronásledování, nechť se ho nelekají, nýbrž ozbrojí se trpělivostí a myšlenkou na odměnu věčnou. Nikdo nesmí se z bázně státi zrádcem pravdy, jež na konec jistě zvítězí. Řeč Jakoubkova jest pro pochopení hnutí českého z r. 1410 mnohem cennější než determinace ostatní.3) Husova kázání dogma- ticko-polemická o církvi a její moci ukazují, že Mistr utkvěl již na Viklefově praedestinaciánském pojmu církve a že se hnutí ocítá ve znamení rozkolu. Jakoubek pak staví tomu pojmu po bok Janovův pojem donatistický o církvi svatých, jež jest nepatrná počtem členů a pronásledována antikristem, ale konečně zvítězí, a doplňuje útočné myšlenky Viklefovy mysticismem Janovovým. Církev nynější jest úplně zkažená, vládne jí antikrist. Pravá církev musí proti ní bojovati zbraněmi duchovními a proná- sledování jejímu čeliti trpělivostí a smrtí. Kde tyto myšlenky zapustily pevně kořeny, tam vznikla ná- boženská sekta, pro niž není smíru s katolickou církví. A v o- kolí Husově se tento mysticismus, zbarvující se již apokalypticky, šíří. Hus není jeho vůdcem, ale perceptivní povaha jeho mu podléhá. I on vyzývá k boji duchovnímu,4) i v jeho ústech ozývá se již občas slovo „antikrist“. 1) Duchovenstvo apostrofuje tu Jakoubek: „O margarita aurea, quomodo in lutum proiecta es et in stercore iaces! Quomodo cecidisti de celesti conver- sacione quasi lucifer, qui mane oriebatur“! 2) Vyzývá je: „Ideo, o sacerdotes dei humiles et pauperes, qui diligitis Christi evangelium, per vicos et platheas, in domibus et cubilibus predicate evangelium omni creature contra falsos prophetas .. Ecce nunc tempus acceptabile, in quo sathanas solutus in suo antichristo cum milicia sua arma ubique terrarum per ecclesiam diffundit“. 3) Loserth ji příliš podceňuje, pravě 1. c. 271: „.. persönliche und sachliche Verhältnisse werden nicht berührt. Die ganze Art des Kampfes tritt in den beiden folgenden Traktaten (obraně Šimonově a Prokopově) viel lebendiger hervor“. Osobních narážek arci není a boj o spisy Viklefovy skoro mizí, ale po stránce věcné je to přímo vzácný dokument. 4) Tak vykládá v Kostnici svou výzvu, aby se každý opásal mečem, jak to přikázal Mojžíš. Sbor ho tu dobře upozorňuje, že příklad Mojžíšův nebyl zvolen vhodně (Doc. 281). (306)
doktoři schvalují shon po bohatství, pravdu pak života a učení Kristova a svatých apoštolů potírají a šlapou nohama.1) Odpovídaje pak na otázku, proč dopustil Bůh ta zla na církev, upozorňuje Jakoubek, že pravá církev, jež jest společ- nost svatých, není rozdělena, nýbrž církev antikristova, proti níž třeba bojovati zbraněmi duchovními, hlavně kázáním pros- tých a chudých kněží, jimž Bůh pravdu svou zjevuje.2) A nastává-li pronásledování, nechť se ho nelekají, nýbrž ozbrojí se trpělivostí a myšlenkou na odměnu věčnou. Nikdo nesmí se z bázně státi zrádcem pravdy, jež na konec jistě zvítězí. Řeč Jakoubkova jest pro pochopení hnutí českého z r. 1410 mnohem cennější než determinace ostatní.3) Husova kázání dogma- ticko-polemická o církvi a její moci ukazují, že Mistr utkvěl již na Viklefově praedestinaciánském pojmu církve a že se hnutí ocítá ve znamení rozkolu. Jakoubek pak staví tomu pojmu po bok Janovův pojem donatistický o církvi svatých, jež jest nepatrná počtem členů a pronásledována antikristem, ale konečně zvítězí, a doplňuje útočné myšlenky Viklefovy mysticismem Janovovým. Církev nynější jest úplně zkažená, vládne jí antikrist. Pravá církev musí proti ní bojovati zbraněmi duchovními a proná- sledování jejímu čeliti trpělivostí a smrtí. Kde tyto myšlenky zapustily pevně kořeny, tam vznikla ná- boženská sekta, pro niž není smíru s katolickou církví. A v o- kolí Husově se tento mysticismus, zbarvující se již apokalypticky, šíří. Hus není jeho vůdcem, ale perceptivní povaha jeho mu podléhá. I on vyzývá k boji duchovnímu,4) i v jeho ústech ozývá se již občas slovo „antikrist“. 1) Duchovenstvo apostrofuje tu Jakoubek: „O margarita aurea, quomodo in lutum proiecta es et in stercore iaces! Quomodo cecidisti de celesti conver- sacione quasi lucifer, qui mane oriebatur“! 2) Vyzývá je: „Ideo, o sacerdotes dei humiles et pauperes, qui diligitis Christi evangelium, per vicos et platheas, in domibus et cubilibus predicate evangelium omni creature contra falsos prophetas .. Ecce nunc tempus acceptabile, in quo sathanas solutus in suo antichristo cum milicia sua arma ubique terrarum per ecclesiam diffundit“. 3) Loserth ji příliš podceňuje, pravě 1. c. 271: „.. persönliche und sachliche Verhältnisse werden nicht berührt. Die ganze Art des Kampfes tritt in den beiden folgenden Traktaten (obraně Šimonově a Prokopově) viel lebendiger hervor“. Osobních narážek arci není a boj o spisy Viklefovy skoro mizí, ale po stránce věcné je to přímo vzácný dokument. 4) Tak vykládá v Kostnici svou výzvu, aby se každý opásal mečem, jak to přikázal Mojžíš. Sbor ho tu dobře upozorňuje, že příklad Mojžíšův nebyl zvolen vhodně (Doc. 281). (306)
Strana 307
Janovovy Regule nabývají prostřednictvím Jakoubkovým pro hnutí husovské vlivu velmi mohutného. Z nich vypsal Jakoubek stať o ohavnosti (Kybal IV, 267), pojem církve (tamže II, 158) a všecky užitky, jež plynou z rozkolu (II, 194 n.) snad i více, čeho nyní nelze určiti. Již roku 1410 není hnutí české ryze viklefské, nýbrž myšlenkově i literárně závislé na domácím reformátorovi Matěji z Janova. A Jakoubek ze Stříbra není již pou- hým pomocníkem Husovým, nýbrž spolutvůrcem jeho stavby, ba leckde tvůrcem, jemuž Hus jen pomáhá. Jakoubkova obrana Dekalogu jest v rkp. univ. pražské X E 24 na fol. 139b—133a1) a VIII G 34 fol. 58a—63a, v budyš. IV° 23 fol. 32b—37a a víd. dv. 4518 fol. 137b—141b Ve víd. rkp. není úvodu, nýbrž jen kázání „Videns Jesus..“; také nemá pro- testace, jež v praž. X E 24 a VIII G 34 jest až za textem. Loserth spojil ji s následující řečí Šimonovou (1. c. 271), což jest již proto nemožno, že Šimon má protestaci dále na str. 272;2) že pak protestace jest Jakoubkova, praví zřejmě rkp. budyšínský, nadpisuje: „Protestacio Mgri Jacobelli circa defensionem libri De- calogi“ 3) Více ještě než z obrany Dekalogu vysvítá vliv Jakoubkův a Janovův na opravné snahy české z Jakoubkovy determinace v kvodlibetu Husově na počátku ledna r. 1411. Když Štěpán z Pálče a Šimon z Tišnova, byvše před sv. Janem Křtitelem r. 1410 zvoleni za kvodlibetáře na rok následující, zdrá- hali se volbu přijati, nabídl se Hus dobrovolně k obtížnému tomu úkolu, maje na mysli dobro university, aby nebyla zbavena po- třebných cvičení, a obávaje se, že by Němci se chlubili, že bez nich ani kvodlibetální disputace nemohla býti konána.4) Rektor na- bídku Husovu přijal a ačkoliv byl potom (18. července) Hus od arcibiskupa vyobcován a koncem srpna od kardinála Kolonny osobně pohnán ke kurii pro podezření z kacířství, nebyl úkolu svého zbaven. Byla tedy disputace r. 1411 pohoršlivější než r. 1409. Tehdy ji řídil 1) Nadepsána: Incipit defensio libri Decalogi Mgri Joh. de Vicleph con- texta per rev. Mgrm Jacobum de Miza s. theol. baccal. 2) ideo publice protestor, quod non intendo in hoc actu nec in alio per me in futurum fiendo aliquam heresim defendere.. 3) Zde jest obrana Jakoubkova dopsána 27. srpna 1411. Dobře určil Truhlář v Katalogu (I, 601) při rkp. VIII G 34, pravě v nadpise: „Mgri Jacobi de Misa defensionis Decalogi J. Wiclif prooemium cum protestatione“, ale při X E 24 spojil protestaci dle Losertha s aktem Šimonovým (II, 81). 4) Srv. Studie a texty I, 8. (307)
Janovovy Regule nabývají prostřednictvím Jakoubkovým pro hnutí husovské vlivu velmi mohutného. Z nich vypsal Jakoubek stať o ohavnosti (Kybal IV, 267), pojem církve (tamže II, 158) a všecky užitky, jež plynou z rozkolu (II, 194 n.) snad i více, čeho nyní nelze určiti. Již roku 1410 není hnutí české ryze viklefské, nýbrž myšlenkově i literárně závislé na domácím reformátorovi Matěji z Janova. A Jakoubek ze Stříbra není již pou- hým pomocníkem Husovým, nýbrž spolutvůrcem jeho stavby, ba leckde tvůrcem, jemuž Hus jen pomáhá. Jakoubkova obrana Dekalogu jest v rkp. univ. pražské X E 24 na fol. 139b—133a1) a VIII G 34 fol. 58a—63a, v budyš. IV° 23 fol. 32b—37a a víd. dv. 4518 fol. 137b—141b Ve víd. rkp. není úvodu, nýbrž jen kázání „Videns Jesus..“; také nemá pro- testace, jež v praž. X E 24 a VIII G 34 jest až za textem. Loserth spojil ji s následující řečí Šimonovou (1. c. 271), což jest již proto nemožno, že Šimon má protestaci dále na str. 272;2) že pak protestace jest Jakoubkova, praví zřejmě rkp. budyšínský, nadpisuje: „Protestacio Mgri Jacobelli circa defensionem libri De- calogi“ 3) Více ještě než z obrany Dekalogu vysvítá vliv Jakoubkův a Janovův na opravné snahy české z Jakoubkovy determinace v kvodlibetu Husově na počátku ledna r. 1411. Když Štěpán z Pálče a Šimon z Tišnova, byvše před sv. Janem Křtitelem r. 1410 zvoleni za kvodlibetáře na rok následující, zdrá- hali se volbu přijati, nabídl se Hus dobrovolně k obtížnému tomu úkolu, maje na mysli dobro university, aby nebyla zbavena po- třebných cvičení, a obávaje se, že by Němci se chlubili, že bez nich ani kvodlibetální disputace nemohla býti konána.4) Rektor na- bídku Husovu přijal a ačkoliv byl potom (18. července) Hus od arcibiskupa vyobcován a koncem srpna od kardinála Kolonny osobně pohnán ke kurii pro podezření z kacířství, nebyl úkolu svého zbaven. Byla tedy disputace r. 1411 pohoršlivější než r. 1409. Tehdy ji řídil 1) Nadepsána: Incipit defensio libri Decalogi Mgri Joh. de Vicleph con- texta per rev. Mgrm Jacobum de Miza s. theol. baccal. 2) ideo publice protestor, quod non intendo in hoc actu nec in alio per me in futurum fiendo aliquam heresim defendere.. 3) Zde jest obrana Jakoubkova dopsána 27. srpna 1411. Dobře určil Truhlář v Katalogu (I, 601) při rkp. VIII G 34, pravě v nadpise: „Mgri Jacobi de Misa defensionis Decalogi J. Wiclif prooemium cum protestatione“, ale při X E 24 spojil protestaci dle Losertha s aktem Šimonovým (II, 81). 4) Srv. Studie a texty I, 8. (307)
Strana 308
Knín, jenž z podezření kacířství se očistil, tentokráte Hus, vy- obcovaný a citovaný k soudu papežskému. Husova kvestie hlavní „Utrum a primo ente intellectivo ..“1) byla ryze akademická a nemohla vzbuditi pozornosti účastníků. Něco sensačního však při kvodlibetu tak zvláštním musilo býti. To podal Jakoubek v determinaci: „Utrum potest summus princeps in execucione suimandati a minore principe impediri“.2) V otázce tají se narážka na Zbyňkovu zápověď kázání. Kristus přikazuje kázati, proto arcibiskup a papež nemohou v tom brániti. Ale o tom Jakoubek nemluví, nýbrž rozšiřuje thema tak, že z kvestie vzniká programová reformní řeč. Knížata pozemská, praví, jsou zřízena, aby v lidu budila úctu a lásku k nejvyššímu knížeti Ježíši Kristu; knížata duchovní mají bdíti nad plněním zákona Kristova a pánové světští mají hlavně zákon evangelický hájiti mocí. Vždyť jen nejvyšší kníže umí a může dáti zákon obecný, vhodný každému člověku, na každém místě, v každé době a za všech okolností, a zavázati k němu všecky bez rozdílu. Takových přikázání dal deset a v Novém zákoně shrnul je v jedno při- kázání lásky. Tento zákon Kristův, nejkratší a postačitelný, nejsnazší a nejdokonalejší, zákon dokonalé svobody, víže všecky a nikdo se nemůže vymlouvati, že by ho nemohl plniti. Různé zákony lidské, nauky a nálezky jsou zbytečné pověry a dílo lidí. Jenom ti, kteří plní zákon Kristův, jsou praví jeho učedníci, vskutku duchovní a synové Boží, kteří dovedou rozeznati, čeho třeba ke spáse, a dle toho jednati, lsti satanovy pak odhalovati a jich se vystříhati. Na věrném a spravedlivém knížeti pozemském tedy jest, aby vedl poddané především k plnění zákona knížete nejvyššího a učil je, aby činili veliký rozdíl mezi přikázáními lidskými a vznešeným zákonem Kristovým; neboť oproti zákonu lásky jsou jejich přikázání malé ceny a spíše jen rady než přikázání. Toho nedbajíce, moderní knížata kněžská vše přísně nařizují a hrozí klatbami, a duchovní i věřící lid výše cení různé předpisy a nálezky lidské než zákon Kristův a víče se jich bojí, hledaje v nich svou spravedlnost a spásu. Tyto nálezky lidské, ceremonie a tradice musí býti odstraněny nebo 1) Viz ji ve Studiích a textech I, 8—21. 2) Rok není sice v rukopisech udán, ale v praž. univ. X E 24 jest deter- minace označena jako kvodlibetální (Mgri Jacobi de Misa Determinacio in quodlibet) a svým ostnem proti arcibiskupovu zákazu kázání hodí se do roku 1411 nejlépe. (308)
Knín, jenž z podezření kacířství se očistil, tentokráte Hus, vy- obcovaný a citovaný k soudu papežskému. Husova kvestie hlavní „Utrum a primo ente intellectivo ..“1) byla ryze akademická a nemohla vzbuditi pozornosti účastníků. Něco sensačního však při kvodlibetu tak zvláštním musilo býti. To podal Jakoubek v determinaci: „Utrum potest summus princeps in execucione suimandati a minore principe impediri“.2) V otázce tají se narážka na Zbyňkovu zápověď kázání. Kristus přikazuje kázati, proto arcibiskup a papež nemohou v tom brániti. Ale o tom Jakoubek nemluví, nýbrž rozšiřuje thema tak, že z kvestie vzniká programová reformní řeč. Knížata pozemská, praví, jsou zřízena, aby v lidu budila úctu a lásku k nejvyššímu knížeti Ježíši Kristu; knížata duchovní mají bdíti nad plněním zákona Kristova a pánové světští mají hlavně zákon evangelický hájiti mocí. Vždyť jen nejvyšší kníže umí a může dáti zákon obecný, vhodný každému člověku, na každém místě, v každé době a za všech okolností, a zavázati k němu všecky bez rozdílu. Takových přikázání dal deset a v Novém zákoně shrnul je v jedno při- kázání lásky. Tento zákon Kristův, nejkratší a postačitelný, nejsnazší a nejdokonalejší, zákon dokonalé svobody, víže všecky a nikdo se nemůže vymlouvati, že by ho nemohl plniti. Různé zákony lidské, nauky a nálezky jsou zbytečné pověry a dílo lidí. Jenom ti, kteří plní zákon Kristův, jsou praví jeho učedníci, vskutku duchovní a synové Boží, kteří dovedou rozeznati, čeho třeba ke spáse, a dle toho jednati, lsti satanovy pak odhalovati a jich se vystříhati. Na věrném a spravedlivém knížeti pozemském tedy jest, aby vedl poddané především k plnění zákona knížete nejvyššího a učil je, aby činili veliký rozdíl mezi přikázáními lidskými a vznešeným zákonem Kristovým; neboť oproti zákonu lásky jsou jejich přikázání malé ceny a spíše jen rady než přikázání. Toho nedbajíce, moderní knížata kněžská vše přísně nařizují a hrozí klatbami, a duchovní i věřící lid výše cení různé předpisy a nálezky lidské než zákon Kristův a víče se jich bojí, hledaje v nich svou spravedlnost a spásu. Tyto nálezky lidské, ceremonie a tradice musí býti odstraněny nebo 1) Viz ji ve Studiích a textech I, 8—21. 2) Rok není sice v rukopisech udán, ale v praž. univ. X E 24 jest deter- minace označena jako kvodlibetální (Mgri Jacobi de Misa Determinacio in quodlibet) a svým ostnem proti arcibiskupovu zákazu kázání hodí se do roku 1411 nejlépe. (308)
Strana 309
aspoň částečně zmenšeny, aby vyvýšen byl jediný Pán a jeho zákon lásky. Ačkoliv tedy zákony lidských knížat nemohou brániti plnění zákona knížete nejvyššího, pokud jest v něm, přece mohou mu brániti, pokud jest v lidech. A brání mu skutečně, ježto od- vracejí pozornost věřících od zákona Božího a dávají jim příležitost k pokušením a přestupkům, leskem svým je oslňují nebo zase pro různé obtíže je popuzují k odporu proti lidským zákonům a pak i proti zákonu Božímu. Tak skvělá kázání, vyzdobená moud- rostí světskou, odvádějí od prostoty kříže Kristova; lascivní zpěv a hudba ničí ducha zbožnosti; denní odříkávání čet- ných žalmů v hodinkách a dlouhé modlitby překážejí vnitřně se zabývati Bohem a klaněti se mu v duchu a v pravdě. Rozmanité předpisy o dávkách církevních, pověreč- ných postech a řeholích, dekretálky o nabývání obročí a hodností, zákony o soudech a trestech jsou vypočteny na obdiv věřících a na získávání peněz. Nové ostatky, nejisté a smyšlené, a slavnosti jejich odvádějí lid od následo- vání Krista a plnění přikázání a zastiňují úctu ke svátosti oltářní. Rovněž sochy a obrazy ve chrámech, jimž se vzdává zvláštní úcta a připisuje moc zázračná, odvádějí od Boha a zmenšují vděč- nost k němu. A mnoho jiných jest pověrečných zvykův a obřadů pohanských v lidu, duchovenstvu a na universitách. Všecka tato ustanovení lidská nevíží křesťanův, leč pokud usnadňují plniti zákon Boží. Spravedliví, jsouce ve- deni Duchem svatým, jich nepotřebují, ba jsou jim škodliva, ježto obtěžují jejich svědomí a uvádějí je v otroctví nesnesitelné. Těmstačí zákon evangelický, v němž jsou svobodni svobodou Ducha svatého. Determinace Jakoubkova, zbavíme-li ji těžkopádného roucha scholastického, jest pěkný traktát „o zákonu Božím a nález- cích lidských“. Je v ní mnoho pravdy, jíž nikdo nemůže odpo- rovati a jež posluchače tehdejší i čtenáře nynější nutně získává. Zákon Boží stojí nekonečně vysoko nad zákony lidskými, tyto z onoho vyplývají a mají k jeho plnění vésti. To jest nesporné a je to učení všech katolických theologův. Ale v důsledcích, v prak- tických snahách opravných, Jakoubek přestřeluje. Ježto prý lidské nálezky odvádějí od Boha, bráníce plnění jeho přikázání, mají býti odstraněny. Než tak působí lidská ustanovení v jednotlivých pří- padech, u některých lidí, jejich vinou, nevědomostí nebo zlobou, nikoliv obecně a nutně. Je tedy třeba poučení a kázně, aby byly „Studie a texty.“ (309) 22
aspoň částečně zmenšeny, aby vyvýšen byl jediný Pán a jeho zákon lásky. Ačkoliv tedy zákony lidských knížat nemohou brániti plnění zákona knížete nejvyššího, pokud jest v něm, přece mohou mu brániti, pokud jest v lidech. A brání mu skutečně, ježto od- vracejí pozornost věřících od zákona Božího a dávají jim příležitost k pokušením a přestupkům, leskem svým je oslňují nebo zase pro různé obtíže je popuzují k odporu proti lidským zákonům a pak i proti zákonu Božímu. Tak skvělá kázání, vyzdobená moud- rostí světskou, odvádějí od prostoty kříže Kristova; lascivní zpěv a hudba ničí ducha zbožnosti; denní odříkávání čet- ných žalmů v hodinkách a dlouhé modlitby překážejí vnitřně se zabývati Bohem a klaněti se mu v duchu a v pravdě. Rozmanité předpisy o dávkách církevních, pověreč- ných postech a řeholích, dekretálky o nabývání obročí a hodností, zákony o soudech a trestech jsou vypočteny na obdiv věřících a na získávání peněz. Nové ostatky, nejisté a smyšlené, a slavnosti jejich odvádějí lid od následo- vání Krista a plnění přikázání a zastiňují úctu ke svátosti oltářní. Rovněž sochy a obrazy ve chrámech, jimž se vzdává zvláštní úcta a připisuje moc zázračná, odvádějí od Boha a zmenšují vděč- nost k němu. A mnoho jiných jest pověrečných zvykův a obřadů pohanských v lidu, duchovenstvu a na universitách. Všecka tato ustanovení lidská nevíží křesťanův, leč pokud usnadňují plniti zákon Boží. Spravedliví, jsouce ve- deni Duchem svatým, jich nepotřebují, ba jsou jim škodliva, ježto obtěžují jejich svědomí a uvádějí je v otroctví nesnesitelné. Těmstačí zákon evangelický, v němž jsou svobodni svobodou Ducha svatého. Determinace Jakoubkova, zbavíme-li ji těžkopádného roucha scholastického, jest pěkný traktát „o zákonu Božím a nález- cích lidských“. Je v ní mnoho pravdy, jíž nikdo nemůže odpo- rovati a jež posluchače tehdejší i čtenáře nynější nutně získává. Zákon Boží stojí nekonečně vysoko nad zákony lidskými, tyto z onoho vyplývají a mají k jeho plnění vésti. To jest nesporné a je to učení všech katolických theologův. Ale v důsledcích, v prak- tických snahách opravných, Jakoubek přestřeluje. Ježto prý lidské nálezky odvádějí od Boha, bráníce plnění jeho přikázání, mají býti odstraněny. Než tak působí lidská ustanovení v jednotlivých pří- padech, u některých lidí, jejich vinou, nevědomostí nebo zlobou, nikoliv obecně a nutně. Je tedy třeba poučení a kázně, aby byly „Studie a texty.“ (309) 22
Strana 310
tím, čím mají býti, totiž žebříkem k Bohu. „Tollatur abusus, maneat usus“ musí i tu býti heslem rozumného reformátora. Odstranění jich jest sice reforma pohodlná, ale v nazírání na církevní život bludná, nehistorická a v následcích škodlivá. . A pak: to rozlišení Jakoubkovo. Spravedlivým, to jest církvi svatých, o níž mluvil Jakoubek v obraně Dekalogu, po- stačuje zákon lásky, lidská zavedení jsou jim nepotřebna, ba přímo škodliva. Ničí jejich svobodu duchovní, vrhají je v otroctví. Tu se ozývá Joachimova církev sv. Ducha a slyšeti spiritualistický pro- gram Bratří svobodného ducha. Pak jest arci všeliký lidský zákon bezpředmětný a lidské vedení jest zbytečné zotročování! A nábo- ženský život jest vydán v šanc naprostému subjektivismu a anarchii. I „lex Scripturae“, na niž husitství klade takový důraz, byla by nepotřebnou. Jakoubkovy myšlenky uzrály v husitství ve skutky. Rozdíl zákona Božího a nálezků lidských měl potom v Jakoubkovi ne- unavného hlasatele — všecky jeho požadavky, i utrakvis- í“ mus, vyrostly z toho kořene. Z té školy byli „chudí a pokorní kněží, kteří v Ústí začali radikálně reformovati, z Jakoubko- vých myšlenek vypučel radikalismus táborský.1) Ale i spiritualistický program svobody ducha, jehož později ani u Ja- koubka nenalézáme, ozval se v chiliastických proudech zvučněji, než bylo Jakoubkovi milé. Není pochybnosti, že tu Jakoubek zašel daleko za Husa. Proti obřadům a tradicím mluvil sice i Hus příležitostně, ale káral jen zlořády nebo napodoboval Viklefa, jenž ve známé své kolísavosti brzo mluví radikálně, brzo zase hájí toho, co zamítal.2) Jakoubek měl jiného učitele. Byl jím zase Matěj z Janova, z jehož Regulí Jakoubek celou determinaci (mimo ně- kolik úvah školských) zkompiloval. První konkluse, její odůvodnění a důsledky jsou z Jano- vova traktátu „De antichristo“ (Kybal III, 139. 138 n. 140. 139 n. 140. 131 n.), jen cor. 3. a 5. jest vyňato z traktátu „De unitate et universitate ecclesiae“ čili „De ecclesia" (Kybal II, 257. 256). Důsledky druhé konkluse jsou opět z traktátu „De antichristo“ (Kybal III, 143 n. 144—146. 142n.). Třetí konklusi, jež má ráz více školský, pracuje Jakoubek sa- mostatněji, ale ve čtvrté konklusi, v níž jsou zmíněné reformní 1) Srv. „Obřady u Husa a husitův“ ve 2. čís. Studií a textů II. 2) Příbram potírá Tábory Viklefem! (310)
tím, čím mají býti, totiž žebříkem k Bohu. „Tollatur abusus, maneat usus“ musí i tu býti heslem rozumného reformátora. Odstranění jich jest sice reforma pohodlná, ale v nazírání na církevní život bludná, nehistorická a v následcích škodlivá. . A pak: to rozlišení Jakoubkovo. Spravedlivým, to jest církvi svatých, o níž mluvil Jakoubek v obraně Dekalogu, po- stačuje zákon lásky, lidská zavedení jsou jim nepotřebna, ba přímo škodliva. Ničí jejich svobodu duchovní, vrhají je v otroctví. Tu se ozývá Joachimova církev sv. Ducha a slyšeti spiritualistický pro- gram Bratří svobodného ducha. Pak jest arci všeliký lidský zákon bezpředmětný a lidské vedení jest zbytečné zotročování! A nábo- ženský život jest vydán v šanc naprostému subjektivismu a anarchii. I „lex Scripturae“, na niž husitství klade takový důraz, byla by nepotřebnou. Jakoubkovy myšlenky uzrály v husitství ve skutky. Rozdíl zákona Božího a nálezků lidských měl potom v Jakoubkovi ne- unavného hlasatele — všecky jeho požadavky, i utrakvis- í“ mus, vyrostly z toho kořene. Z té školy byli „chudí a pokorní kněží, kteří v Ústí začali radikálně reformovati, z Jakoubko- vých myšlenek vypučel radikalismus táborský.1) Ale i spiritualistický program svobody ducha, jehož později ani u Ja- koubka nenalézáme, ozval se v chiliastických proudech zvučněji, než bylo Jakoubkovi milé. Není pochybnosti, že tu Jakoubek zašel daleko za Husa. Proti obřadům a tradicím mluvil sice i Hus příležitostně, ale káral jen zlořády nebo napodoboval Viklefa, jenž ve známé své kolísavosti brzo mluví radikálně, brzo zase hájí toho, co zamítal.2) Jakoubek měl jiného učitele. Byl jím zase Matěj z Janova, z jehož Regulí Jakoubek celou determinaci (mimo ně- kolik úvah školských) zkompiloval. První konkluse, její odůvodnění a důsledky jsou z Jano- vova traktátu „De antichristo“ (Kybal III, 139. 138 n. 140. 139 n. 140. 131 n.), jen cor. 3. a 5. jest vyňato z traktátu „De unitate et universitate ecclesiae“ čili „De ecclesia" (Kybal II, 257. 256). Důsledky druhé konkluse jsou opět z traktátu „De antichristo“ (Kybal III, 143 n. 144—146. 142n.). Třetí konklusi, jež má ráz více školský, pracuje Jakoubek sa- mostatněji, ale ve čtvrté konklusi, v níž jsou zmíněné reformní 1) Srv. „Obřady u Husa a husitův“ ve 2. čís. Studií a textů II. 2) Příbram potírá Tábory Viklefem! (310)
Strana 311
myšlenky, ve druhém důkazu a důsledcích klade excerpty, z prvního traktátu Janovova (De discrecione spirituum et prophetarum secundum regulas V. T.) a z traktátu „De antichristo“, jež se tu zvláště pestře střídají (Kybal I, 45 n.; III, 122; I, 46; III, 122. 121 n.; I, 46—48; III, 127—129; I, 48 n.; III, 134—137), a koneč o svobodě ducha vypisuje doslovně z traktátu „Deecclesia“ (Kybal II, 257 n. 260 —263). Toto určení jest pro genesi husitství zvláště důležité. Vše, co bylo dříve řečeno o významu Jakoubkově pro vznik husitství, padá tedy na vrub Janovův. Jako vážil Hus z Viklefa, v nějž se pohřížil úplně, tak napájel se Jakoubek z Janova, ba závislost Jakoubkova na Janovovi, myšlenková a literární, jest větší než Husova na Viklefovi. Oba proudy myšlenkové působí ve vývoji husitství, za Husa i po Husovi, současně a souběžně, někdy se doplňujíce, ale zpravidla, ježto jsou si tolik podobny, vzájemně se prostupujíce. Že vliv Viklefův potom ve vnitřních dějinách husitství vystupuje více v popředí, jest zásluha energického Angličana Petra Payna, jenž Viklefovy myšlenky šířil a bránil, a vina Jana z Příbramě, kterýž, hledaje kořeny hnutí, domácí prvek, ač jej znal, pomíjel mlčením. Zavinil to také Jakoubek sám, ježto v roz- hodné chvíli, kdy radikální myšlenky se počínaly uváděti v život, dítek svých se zhrozil a otcovství své zapřel. Že však nemluvil pravdu, dokazují mu Táboři stále, a historikovi je to zjevno již ze čtyř artikulů pražských, jejichž hlavním tvůrcem byl přece Jakoubek, a především z ušlechtilé (třebas v provádění rozkol- nické a v odůvodnění kacířské) myšlenky utrakvistické, kterouž vytvořil Jakoubek ze spisů Janovových. V tom vykazuje domácí činitel obrovské plus nad vliv anglického mistra, z jehož traktátů vypučela zhoubná idea pikartská. Jakoubkova determinace jest v rkp. univ. pražské XE 24 na fol. 270b—280b a ve víd. dv. 4308 na fol. 96a —103b, odkud ji otiskuji. Jak se viklefské a janovovské vlivy v této době pronikají, toho nejlepším dokladem jest Jakoubek sám. Janov je mu nevyčerpa- telným zdrojem, to vidíme ve všech jeho pracích této doby. Ale obírá se i Viklefem. Hlavně Milíčova a Janovova myšlenka, že duchovenstvo má žíti jako Kristus, v tichosti, prostotě a chudobě, jež jsouc blízka jeho povaze, přesvědčovala Jakoubka úplně a měla v něm horlivého tlumočníka, sblížila jej s Viklefem, k němuž jej vedl již Stanislav a po něm Hus. U Viklefa zajisté nalézal, jak svrchu bylo řečeno, požadavek ten netoliko důrazně vyslovený, (311) 22*
myšlenky, ve druhém důkazu a důsledcích klade excerpty, z prvního traktátu Janovova (De discrecione spirituum et prophetarum secundum regulas V. T.) a z traktátu „De antichristo“, jež se tu zvláště pestře střídají (Kybal I, 45 n.; III, 122; I, 46; III, 122. 121 n.; I, 46—48; III, 127—129; I, 48 n.; III, 134—137), a koneč o svobodě ducha vypisuje doslovně z traktátu „Deecclesia“ (Kybal II, 257 n. 260 —263). Toto určení jest pro genesi husitství zvláště důležité. Vše, co bylo dříve řečeno o významu Jakoubkově pro vznik husitství, padá tedy na vrub Janovův. Jako vážil Hus z Viklefa, v nějž se pohřížil úplně, tak napájel se Jakoubek z Janova, ba závislost Jakoubkova na Janovovi, myšlenková a literární, jest větší než Husova na Viklefovi. Oba proudy myšlenkové působí ve vývoji husitství, za Husa i po Husovi, současně a souběžně, někdy se doplňujíce, ale zpravidla, ježto jsou si tolik podobny, vzájemně se prostupujíce. Že vliv Viklefův potom ve vnitřních dějinách husitství vystupuje více v popředí, jest zásluha energického Angličana Petra Payna, jenž Viklefovy myšlenky šířil a bránil, a vina Jana z Příbramě, kterýž, hledaje kořeny hnutí, domácí prvek, ač jej znal, pomíjel mlčením. Zavinil to také Jakoubek sám, ježto v roz- hodné chvíli, kdy radikální myšlenky se počínaly uváděti v život, dítek svých se zhrozil a otcovství své zapřel. Že však nemluvil pravdu, dokazují mu Táboři stále, a historikovi je to zjevno již ze čtyř artikulů pražských, jejichž hlavním tvůrcem byl přece Jakoubek, a především z ušlechtilé (třebas v provádění rozkol- nické a v odůvodnění kacířské) myšlenky utrakvistické, kterouž vytvořil Jakoubek ze spisů Janovových. V tom vykazuje domácí činitel obrovské plus nad vliv anglického mistra, z jehož traktátů vypučela zhoubná idea pikartská. Jakoubkova determinace jest v rkp. univ. pražské XE 24 na fol. 270b—280b a ve víd. dv. 4308 na fol. 96a —103b, odkud ji otiskuji. Jak se viklefské a janovovské vlivy v této době pronikají, toho nejlepším dokladem jest Jakoubek sám. Janov je mu nevyčerpa- telným zdrojem, to vidíme ve všech jeho pracích této doby. Ale obírá se i Viklefem. Hlavně Milíčova a Janovova myšlenka, že duchovenstvo má žíti jako Kristus, v tichosti, prostotě a chudobě, jež jsouc blízka jeho povaze, přesvědčovala Jakoubka úplně a měla v něm horlivého tlumočníka, sblížila jej s Viklefem, k němuž jej vedl již Stanislav a po něm Hus. U Viklefa zajisté nalézal, jak svrchu bylo řečeno, požadavek ten netoliko důrazně vyslovený, (311) 22*
Strana 312
nýbrž i odůvodněný z Písma a sv. Otců, a spolu tu měl naznačený způsob, jak opravu onu provésti. Světští páni, jichž prvním úkolem jest, aby hájili zákona Božího,1) mají povinnost chudobu církve obnoviti, nechce-li se pro ni rozhodnouti duchovenstvo samo. Toho, zdálo se, bylo by lze dosíci v Čechách, kde král Václav již r. 1409 sahal na majetek kněžský a Husovy strany horlivě se ujímal. Myšlenka ta, soukromými hovory již s dostátek propraco- vaná a v kázáních naznačovaná, dozrála konečně v Jakoubkovi četbou Viklefova traktátu „De officio regis“, tak že se rozhodl přednésti a odůvodniti ji veřejně na universitě. Stalo se to za prud- kých bojů Husových s arcibiskupem, někdy v první polovici r. 1411. Druhá tato reformní determinace Jakoubkova začíná se „Magne sanctitatis ille vir“2) a jest ve čtyřech rukopisech univ. pražské: V F 9 fol 5b —10b3), VI F. 18 fol. 107b — 116a, VII E 16 fol. 6a — 11b4), VIII F 2 fol. 106a —112b5). Vycházeje z výroku Pseudo-Chrysostomova, uzavírá Jakoubek, že duchovní, kteří proti ustanovení Kristovu světsky vládnou, odpadli od pravého náboženství, a že v nebezpečných dobách nynějších jest lepší a jistější říditi se radami a příkazy apo- štolův a proroků, než naukami a tradicemi moderními. Potom si klade thesi: „quod ad destruendumin ecclesia hereses et scismata clerus dimittat dominium seculare et mamonam iniquitatis“ a dokazuje ji výroky sv. Augustina Rehoře a Bernarda.“) Z toho vyplývá, že duchovní, kteří se nechtějí světského bohatství a panství vzdáti, jsou v nebezpečí věčného zavržení. Na doklad toho uvádí Jakoubek z Písma svatého Deut. 18, Num. 18, Ezech. 44, Přísl. 30 a I. Tim. 5. Tyto výroky 1) Srv. myšlenku tu v Jakoubkově determinaci a ve škotských listech, 1410 byly přineseny do Prahy. 2) K vůli stručnosti označuji ji prvním slovem „Magne“. 3) S nadpisem: „Dictum de ablacione iusta temporalium non necessari- orum a clero cesareo“. Za tím následují samé spisy Viklefovy, proto připsal mu zde Truhlář (Kat. I, 384) i tento traktát. 4) Nadepsána: „M. Jacobi de Misa Tractatus de auferendis temporalibus- et emendando clero in Bohemia“. Truhlář (Kat. I, 497) praví: „finis evulsus est“, ale lze čísti ještě „et ve“ a chybí jen: „nobis, si tacebimus“. 5) Se subskriptem: „Hec Mgr Jacobellus de Miza predicavit ad populum communem in ecclesia s. Michaelis Antique civ. Prag. a. d. 1407“. 6) Z tohoto vyvozuje: Ex quo videtur, quod apostolicus immediatus Christi vel Petri vicarius cum ceteris episcopis vel prelatis dimittant et resignent do- minia secularia cum mamona iniquitatis brachio seculari habentesque alimenta et vestitum cum moderamine, hiis contenti sint. jež r. (312)
nýbrž i odůvodněný z Písma a sv. Otců, a spolu tu měl naznačený způsob, jak opravu onu provésti. Světští páni, jichž prvním úkolem jest, aby hájili zákona Božího,1) mají povinnost chudobu církve obnoviti, nechce-li se pro ni rozhodnouti duchovenstvo samo. Toho, zdálo se, bylo by lze dosíci v Čechách, kde král Václav již r. 1409 sahal na majetek kněžský a Husovy strany horlivě se ujímal. Myšlenka ta, soukromými hovory již s dostátek propraco- vaná a v kázáních naznačovaná, dozrála konečně v Jakoubkovi četbou Viklefova traktátu „De officio regis“, tak že se rozhodl přednésti a odůvodniti ji veřejně na universitě. Stalo se to za prud- kých bojů Husových s arcibiskupem, někdy v první polovici r. 1411. Druhá tato reformní determinace Jakoubkova začíná se „Magne sanctitatis ille vir“2) a jest ve čtyřech rukopisech univ. pražské: V F 9 fol 5b —10b3), VI F. 18 fol. 107b — 116a, VII E 16 fol. 6a — 11b4), VIII F 2 fol. 106a —112b5). Vycházeje z výroku Pseudo-Chrysostomova, uzavírá Jakoubek, že duchovní, kteří proti ustanovení Kristovu světsky vládnou, odpadli od pravého náboženství, a že v nebezpečných dobách nynějších jest lepší a jistější říditi se radami a příkazy apo- štolův a proroků, než naukami a tradicemi moderními. Potom si klade thesi: „quod ad destruendumin ecclesia hereses et scismata clerus dimittat dominium seculare et mamonam iniquitatis“ a dokazuje ji výroky sv. Augustina Rehoře a Bernarda.“) Z toho vyplývá, že duchovní, kteří se nechtějí světského bohatství a panství vzdáti, jsou v nebezpečí věčného zavržení. Na doklad toho uvádí Jakoubek z Písma svatého Deut. 18, Num. 18, Ezech. 44, Přísl. 30 a I. Tim. 5. Tyto výroky 1) Srv. myšlenku tu v Jakoubkově determinaci a ve škotských listech, 1410 byly přineseny do Prahy. 2) K vůli stručnosti označuji ji prvním slovem „Magne“. 3) S nadpisem: „Dictum de ablacione iusta temporalium non necessari- orum a clero cesareo“. Za tím následují samé spisy Viklefovy, proto připsal mu zde Truhlář (Kat. I, 384) i tento traktát. 4) Nadepsána: „M. Jacobi de Misa Tractatus de auferendis temporalibus- et emendando clero in Bohemia“. Truhlář (Kat. I, 497) praví: „finis evulsus est“, ale lze čísti ještě „et ve“ a chybí jen: „nobis, si tacebimus“. 5) Se subskriptem: „Hec Mgr Jacobellus de Miza predicavit ad populum communem in ecclesia s. Michaelis Antique civ. Prag. a. d. 1407“. 6) Z tohoto vyvozuje: Ex quo videtur, quod apostolicus immediatus Christi vel Petri vicarius cum ceteris episcopis vel prelatis dimittant et resignent do- minia secularia cum mamona iniquitatis brachio seculari habentesque alimenta et vestitum cum moderamine, hiis contenti sint. jež r. (312)
Strana 313
tvoří pravidlo, jímž se řídila církev ve St. Z. a tudíž tím více se musí říditi v zákoně milosti. Odtud plyne pro Jakoubka druhá konkluse: Nechce-li se duchovenstvo dle toho pravidla bohatství svět- ského vzdáti, jest světská moc povinna mu je odníti a má, postarajíc se kněžím o nutný pokrm a oděv, ostatního užíti k obecnému dobru církve, aby tak duchovenstvo svobodněji ko- nalo povinnosti svého úřadu. To jest patrno z Mat. 5, kde káže Pán utíti pravici, pohoršuje-li člověka, ze šv. Ambrože, Augustina, Rehoře a Lva IV. a potvrzují to kanony. Lze to odůvodniti i rozumově. 1. Světské rámě zajisté má u svých poddaných trestati a napravovati urážky Bohu uči- něné; kněží a biskupové však jsou poddáni králi, proto má je král pro blaho říše napravovati. 2. Král má hájiti majetku chu- dých poddaných svých proti nepřátelům vnějším, tím více proti nepřátelům domácím; ale duchovní, zneužívající majetku, křivdí králi i chudým, jež o majetek připravují — proto má král pod- dané před nimi brániti, nutě duchovní k restituci. Kazatelé, kteří se bojí více Boha než lidí, musí tuto pravdu věřícím hlásati a povzbuzovati je, aby ji v duchu mírnosti a lásky provedli, ke cti Boží a k obnovení řádu církevního, Kristem usta- noveného. Neučiní-li tak, jsou zrádci pravdy, a běda jim, bu- dou-li mlčeti. Na tomto spise Jakoubkově nutno zase obdivovati smělost, s jakou pronáší myšlenky opravné, jež uznal správnými a účel- nými, ať se příčí sebe více názorům běžným a jeví se pravověr- nému katolíkovi sebe bludnějšími a podvratnějšími. Tak, jen tak lze ideál chudoby církve provésti — duchovenstvo se dobrovolně nevzdá majetku a panství světského. A přece to Kristus ustanovil a prakticky je to nutné, ježto majetek je břemenem, jež ztěžuje duchovní činnost kněží! Světské rámě tedy prospěje církvi, majetek-li odejme, a jest povinno to učiniti. Jakoubek neváhá to říci a hroziti věčnými tresty nejen těm, kteří se majetku ne- vzdají, nýbrž i těm, kteří jich k tomu nedonutí! Ta bezohledná smělost a přímost imponuje a jest v této době pro činnost Jakoubkovu příznačnou. Ale nevyplatila se Jakoub- kovi. Otevřeně hlásal remanenci, a bylo mu toho litovati, když s ní Táboři spojovali pikartství; zavrhoval nálezky lidské, ježto odvádějí od zákona Božího, a byl nucen jich později hájiti; zamítal majetek duchovenstva, a vzbudil tím takový odpor (313)
tvoří pravidlo, jímž se řídila církev ve St. Z. a tudíž tím více se musí říditi v zákoně milosti. Odtud plyne pro Jakoubka druhá konkluse: Nechce-li se duchovenstvo dle toho pravidla bohatství svět- ského vzdáti, jest světská moc povinna mu je odníti a má, postarajíc se kněžím o nutný pokrm a oděv, ostatního užíti k obecnému dobru církve, aby tak duchovenstvo svobodněji ko- nalo povinnosti svého úřadu. To jest patrno z Mat. 5, kde káže Pán utíti pravici, pohoršuje-li člověka, ze šv. Ambrože, Augustina, Rehoře a Lva IV. a potvrzují to kanony. Lze to odůvodniti i rozumově. 1. Světské rámě zajisté má u svých poddaných trestati a napravovati urážky Bohu uči- něné; kněží a biskupové však jsou poddáni králi, proto má je král pro blaho říše napravovati. 2. Král má hájiti majetku chu- dých poddaných svých proti nepřátelům vnějším, tím více proti nepřátelům domácím; ale duchovní, zneužívající majetku, křivdí králi i chudým, jež o majetek připravují — proto má král pod- dané před nimi brániti, nutě duchovní k restituci. Kazatelé, kteří se bojí více Boha než lidí, musí tuto pravdu věřícím hlásati a povzbuzovati je, aby ji v duchu mírnosti a lásky provedli, ke cti Boží a k obnovení řádu církevního, Kristem usta- noveného. Neučiní-li tak, jsou zrádci pravdy, a běda jim, bu- dou-li mlčeti. Na tomto spise Jakoubkově nutno zase obdivovati smělost, s jakou pronáší myšlenky opravné, jež uznal správnými a účel- nými, ať se příčí sebe více názorům běžným a jeví se pravověr- nému katolíkovi sebe bludnějšími a podvratnějšími. Tak, jen tak lze ideál chudoby církve provésti — duchovenstvo se dobrovolně nevzdá majetku a panství světského. A přece to Kristus ustanovil a prakticky je to nutné, ježto majetek je břemenem, jež ztěžuje duchovní činnost kněží! Světské rámě tedy prospěje církvi, majetek-li odejme, a jest povinno to učiniti. Jakoubek neváhá to říci a hroziti věčnými tresty nejen těm, kteří se majetku ne- vzdají, nýbrž i těm, kteří jich k tomu nedonutí! Ta bezohledná smělost a přímost imponuje a jest v této době pro činnost Jakoubkovu příznačnou. Ale nevyplatila se Jakoub- kovi. Otevřeně hlásal remanenci, a bylo mu toho litovati, když s ní Táboři spojovali pikartství; zavrhoval nálezky lidské, ježto odvádějí od zákona Božího, a byl nucen jich později hájiti; zamítal majetek duchovenstva, a vzbudil tím takový odpor (313)
Strana 314
ve straně husitské, jejíž kněží majetku chtěli nabýti, nikoliv se ho vzdáti, že pak mluvil o majetku zcela jinak. Pro světskou moc v Čechách byla ovšem slova Jakoubkova sladkou hudbou. Král Václav a jiní páni čeští ani dříve neměli majetek církevní za posvátný, nyní pak mohli jej odnímati ve slůžbě reformní snahy, plníce svou povinnost a pracujíce pro blaho církve a na prospěch kněží! Ký div, že si Václav brzo potom zahrál na reformátora a že „Voksa a Racek Kobyla sta korektory byla“! Církev ovšem a chudí neměli z toho, co bylo zkonfiskováno, nic! Nicméně Hus krále proto chválí a k další činnosti pobízí, volaje: „Exi in vias et compelle intrare“ a angličtí lollardi vidí v něm ideál krále křesťanského! Jakoubkův traktát „Magne“ jest prosáklý Viklefem. Jako sestavoval Jakoubek svá opravná kázání z excerptů z Regulí Jano- vových, tak sebral a sestavil zde výňatky z Viklefova traktátu „De officio regis“ (vyd. Pollard-Sayle, Lond. 1887.) Napřed jest úryvek ze str. 85 n., pak 60 n., 246 n., 134 n, 69 n. Tento bod artikulů pražských se tedy vyvíjí pod vlivem Viklefovým, třebas idea chudoby církve jest již u Milíče a Janova. Dokladem toho může býti i překlad Viklefova Dialogu. Chtěje opravný požadavek chudoby církve učiniti přístupným i lidu, oděl prostřed roku 14111) Jakoubek, snad na popud Husův, rouchem českým tento traktát mistra evangelického, jinak také zvaný „Spe- culum ecclesiae militantis“2). Doporučovala jej pěkná dialo- gická forma, jakož i výstižné zpracování látky a břitkost reformní. Pro vítězný postup viklefství v Čechách byl překlad Jakoubkův veli- kým činem. V popularisování myšlenek Viklefových byl předchůdcem Husova překladu, arci samostatnějšího, Viklefových traktátů „De man- datis“ a „De simonia“, v reformních snahách pak nejen vnášel v lid- radikální požadavek chudoby duchovenstva, odůvodněný jako v Mag- 1) K slovům: „Aniž málo kněží chudých móž tak velikú zlost zkaziti, jediné leč pán buoh skrze svěckú ruku .. zjedná, aby ta zlost tak rozmnožená byla zetřiena a z kořene zkažena“ dodává Jakoubek: „a již to sě počíná a dáliť buoh dokonáť“. V tom, tuším, jest narážka na reformování Václavovo r. 1411. Po- dobně praví Hus „Contra occultum adversarium“: „Ceperat autem illustrissimus princeps .. eandem exequi in sacerdotibus regulam“ (Opp. I., 138b). Srv. také „Exi in vias“. 2) Překlad hodil by se lépe do rámce literární činnosti Husovy než Jakoub- kovy, ale proti jasným slovům Chelčického: „četl sem písmo přěložené Mistra Jakuba z knih Wyklefových, ješto sú O nadání kněžském“ musí zmlknouti každá pochybnost. Chelčický byl asi dobře informován. Srv. Svoboda, Mistra Jakoub- ka ze Stříbra Překlad Viklefova Dialogu (Sbírka pramenů II, 7. Praha 1909). (314)
ve straně husitské, jejíž kněží majetku chtěli nabýti, nikoliv se ho vzdáti, že pak mluvil o majetku zcela jinak. Pro světskou moc v Čechách byla ovšem slova Jakoubkova sladkou hudbou. Král Václav a jiní páni čeští ani dříve neměli majetek církevní za posvátný, nyní pak mohli jej odnímati ve slůžbě reformní snahy, plníce svou povinnost a pracujíce pro blaho církve a na prospěch kněží! Ký div, že si Václav brzo potom zahrál na reformátora a že „Voksa a Racek Kobyla sta korektory byla“! Církev ovšem a chudí neměli z toho, co bylo zkonfiskováno, nic! Nicméně Hus krále proto chválí a k další činnosti pobízí, volaje: „Exi in vias et compelle intrare“ a angličtí lollardi vidí v něm ideál krále křesťanského! Jakoubkův traktát „Magne“ jest prosáklý Viklefem. Jako sestavoval Jakoubek svá opravná kázání z excerptů z Regulí Jano- vových, tak sebral a sestavil zde výňatky z Viklefova traktátu „De officio regis“ (vyd. Pollard-Sayle, Lond. 1887.) Napřed jest úryvek ze str. 85 n., pak 60 n., 246 n., 134 n, 69 n. Tento bod artikulů pražských se tedy vyvíjí pod vlivem Viklefovým, třebas idea chudoby církve jest již u Milíče a Janova. Dokladem toho může býti i překlad Viklefova Dialogu. Chtěje opravný požadavek chudoby církve učiniti přístupným i lidu, oděl prostřed roku 14111) Jakoubek, snad na popud Husův, rouchem českým tento traktát mistra evangelického, jinak také zvaný „Spe- culum ecclesiae militantis“2). Doporučovala jej pěkná dialo- gická forma, jakož i výstižné zpracování látky a břitkost reformní. Pro vítězný postup viklefství v Čechách byl překlad Jakoubkův veli- kým činem. V popularisování myšlenek Viklefových byl předchůdcem Husova překladu, arci samostatnějšího, Viklefových traktátů „De man- datis“ a „De simonia“, v reformních snahách pak nejen vnášel v lid- radikální požadavek chudoby duchovenstva, odůvodněný jako v Mag- 1) K slovům: „Aniž málo kněží chudých móž tak velikú zlost zkaziti, jediné leč pán buoh skrze svěckú ruku .. zjedná, aby ta zlost tak rozmnožená byla zetřiena a z kořene zkažena“ dodává Jakoubek: „a již to sě počíná a dáliť buoh dokonáť“. V tom, tuším, jest narážka na reformování Václavovo r. 1411. Po- dobně praví Hus „Contra occultum adversarium“: „Ceperat autem illustrissimus princeps .. eandem exequi in sacerdotibus regulam“ (Opp. I., 138b). Srv. také „Exi in vias“. 2) Překlad hodil by se lépe do rámce literární činnosti Husovy než Jakoub- kovy, ale proti jasným slovům Chelčického: „četl sem písmo přěložené Mistra Jakuba z knih Wyklefových, ješto sú O nadání kněžském“ musí zmlknouti každá pochybnost. Chelčický byl asi dobře informován. Srv. Svoboda, Mistra Jakoub- ka ze Stříbra Překlad Viklefova Dialogu (Sbírka pramenů II, 7. Praha 1909). (314)
Strana 315
ne (Num. 18, Deut. 18, Ezech. 44), nýbrž zpřítomňoval stále Husova kázání o církvi a její moci, ve formě horší, útočnější a bludnější, než v jaké ty myšlenky lid slyšel v Betlemě, a přispěl tím značně k vytvo- ření a upevnění proticírkevní a protipapežské nálady v Čechách. Jak lučavkovitě působily věty: „ten sbor sathanóv, dávno od Kristovy viery a od jeho zákonu poběhlý, nestydie sě antykrista najvětčieho, na svatém miestě apoštolském postaveného, zjevně za hlavu jmieti a všecko křěsťanstvo učiti, že by to byl najprvnější a najbližší ná- městek Kristóv a jeho apoštolóv; avšak zjevně to jest vědomá věc těm, ješto chtie právě znamenati, že jest životem svým Kristovi i jeho apośtolóm očitě protivný“ (1. c. 6), „jich nálezky, dekretály a jich epi- štoly, jim velmi vážné, zatměly jsú boží zákon, žeť naň nic nedbají (11), „kardinálové mohú býti dáblovi údové a od dábla mohú sobě zvoliti hlavu proti Kristovi, aby měl moc kaziti boží zákon a svá ustavenie velebiti; a ihned toho jistého voleného aby nazýval všichni otce najsvětějšíeho, toho, ježto jest najmocnější proti Kri- stovu řádu, ej toho mieti za prvnieho za pravého náměstka po Kristovi a to jako za vieru držěti, jest veliké kacieřstvie od dábla v cierkev svatú uvedeno“ atd. (20), „poněvadž to jméno ,papež“ nikdež v zákoně božiem nenie položeno, mním, že z toho pošlo jest nadánie ciesařského neřádného,... aby tomu biskupu římskému jiní biskupové všech zemí po křěsťanství byli poddáni; ale to jméno papež v zákoně božiem nikde sě nenalézá, i lépe by bylo cierkvi svaté, aby takového papeže ani takových kardinálóv, biskupóv i ji- ných prelátóv podle světa povýšených a nadaných nebylo; nebo svatý biskup najvětší duší věrných, pán Ježíš, skrze své věrné a pokorné a chudé kněžie mnoho lépe zpravil by svú cierkev bez těch papežóv, kardinálóv i jiných pyšných prelátóv“! (47 n.) Jak podvraceli nauku církevní Viklefovy nezřízené útoky na řehole, odpustky, tresty církevní! Jak otravoval lid se zálibou opakovaný název „antikrist“! Krátce: Překlad Viklefova Dialogu měl na pro- tihierarchickém smýšlení lidovém lví podíl. O Jakoubkův traktát „Magne“ rozpoutal se boj, jehož stopa jest zachována v dodavku, kterýž připojil Jakoubek ke svému spisu.1) Někteří uváděli proti němu sv. Ambrože,2) na doklad, že 1) Je v rkp. univ. praž. V F 9 fol. 10b — 13 a hned za textem „Magne" a pak teprve jest subskript: „Explicit dictum doctoris de ablacione iusta tempo- ralium non necessariorum a clero cesareo“. O sobě jest také v rkp. víd. dv. 4518 fol. 193b—194b s nadpisem: „Mgri Jacobelli de Mysa“. 2) Končí: „Unde per hanc auctoritatem b. Ambrosii nonnuli cecantur, qui putant ex hoc, quod brachium seculare nullam iurisdiccionen habeat super clerum eciam in nullo casu, sed errant tamquam ceci“. (315)
ne (Num. 18, Deut. 18, Ezech. 44), nýbrž zpřítomňoval stále Husova kázání o církvi a její moci, ve formě horší, útočnější a bludnější, než v jaké ty myšlenky lid slyšel v Betlemě, a přispěl tím značně k vytvo- ření a upevnění proticírkevní a protipapežské nálady v Čechách. Jak lučavkovitě působily věty: „ten sbor sathanóv, dávno od Kristovy viery a od jeho zákonu poběhlý, nestydie sě antykrista najvětčieho, na svatém miestě apoštolském postaveného, zjevně za hlavu jmieti a všecko křěsťanstvo učiti, že by to byl najprvnější a najbližší ná- městek Kristóv a jeho apoštolóv; avšak zjevně to jest vědomá věc těm, ješto chtie právě znamenati, že jest životem svým Kristovi i jeho apośtolóm očitě protivný“ (1. c. 6), „jich nálezky, dekretály a jich epi- štoly, jim velmi vážné, zatměly jsú boží zákon, žeť naň nic nedbají (11), „kardinálové mohú býti dáblovi údové a od dábla mohú sobě zvoliti hlavu proti Kristovi, aby měl moc kaziti boží zákon a svá ustavenie velebiti; a ihned toho jistého voleného aby nazýval všichni otce najsvětějšíeho, toho, ježto jest najmocnější proti Kri- stovu řádu, ej toho mieti za prvnieho za pravého náměstka po Kristovi a to jako za vieru držěti, jest veliké kacieřstvie od dábla v cierkev svatú uvedeno“ atd. (20), „poněvadž to jméno ,papež“ nikdež v zákoně božiem nenie položeno, mním, že z toho pošlo jest nadánie ciesařského neřádného,... aby tomu biskupu římskému jiní biskupové všech zemí po křěsťanství byli poddáni; ale to jméno papež v zákoně božiem nikde sě nenalézá, i lépe by bylo cierkvi svaté, aby takového papeže ani takových kardinálóv, biskupóv i ji- ných prelátóv podle světa povýšených a nadaných nebylo; nebo svatý biskup najvětší duší věrných, pán Ježíš, skrze své věrné a pokorné a chudé kněžie mnoho lépe zpravil by svú cierkev bez těch papežóv, kardinálóv i jiných pyšných prelátóv“! (47 n.) Jak podvraceli nauku církevní Viklefovy nezřízené útoky na řehole, odpustky, tresty církevní! Jak otravoval lid se zálibou opakovaný název „antikrist“! Krátce: Překlad Viklefova Dialogu měl na pro- tihierarchickém smýšlení lidovém lví podíl. O Jakoubkův traktát „Magne“ rozpoutal se boj, jehož stopa jest zachována v dodavku, kterýž připojil Jakoubek ke svému spisu.1) Někteří uváděli proti němu sv. Ambrože,2) na doklad, že 1) Je v rkp. univ. praž. V F 9 fol. 10b — 13 a hned za textem „Magne" a pak teprve jest subskript: „Explicit dictum doctoris de ablacione iusta tempo- ralium non necessariorum a clero cesareo“. O sobě jest také v rkp. víd. dv. 4518 fol. 193b—194b s nadpisem: „Mgri Jacobelli de Mysa“. 2) Končí: „Unde per hanc auctoritatem b. Ambrosii nonnuli cecantur, qui putant ex hoc, quod brachium seculare nullam iurisdiccionen habeat super clerum eciam in nullo casu, sed errant tamquam ceci“. (315)
Strana 316
kněží nejsou poddáni světské moci, a Jakoubek dokazuje jim citáty ze spisů téhož učitele církevního, že kněží mají platiti da ň vladaři, že co do světských statků jsou mu poddáni a mají ho poslouchati. Král má vhodné kněze na obročí církevní ustanovovati a věřící mohou se in causa fidei od biskupův a prelátův odvolati ke králi, jako se sv. Pavel odvolal k císaři.1) Měl-li pohanský císař pravo- moc na sv. Pavla, tím více ji mají křesťanští králové na biskupy a kněze, jež mají, jsou-li solí zkaženou, vyvrhovati ven, aby byli potupeni od lidí. Jeť povinností královou, aby hájil veškerého majetku v říši, spravedlivě soudě, nespravedlnost trestaje, bráně pokoje a nepra- vostným, ať jsou jakéhokoliv stavu, tedy i duchovním a prelátům, svět- ské statky odnímaje a k dobru celku jich užívaje. Ba, může k vůli pokoji a prospěchu říše i věci a poklady církevní a kostelní zabrati, jak učinil král Ezechiáš ve St. Z. Tak přejímá Jakoubek zásadu Viklefovu o naprosté superio- ritě světské moci nad církví. 1. Mgri Jacobi de Misa Defensio libri Decalogi Mgri Johannis Wiklef.2) 129b Inprimis protestor, quod nec iam nec in posterum intendo aliquid pertinaciter dicere vel defendere contra dei legem et fidem Jesu Christi, sed solum [intendo] dei honorem et edificacionem ecclesie. Et si aliquid erravero, peto veniam et submitto me cor- reccioni et informacioni cuiuscunque fidelisa), ne fidelibus sequela Jesu Christi et suórum apostolorum tamquam heresis abiciatur et conversio omnino ad seculum tamquam fides approbetur etc.b) Cum sentencia libri Decalogi Mgri Johannis Wykleph, in qua continetur veritas vite et doctrine ewangelice, sit condempnata 1) Hus na 12. čl. Viklefův „Prelatus excommunicans clericum, qui appella- vit ad regem et ad consilium regni, eo ipso traditor est regis et regni, odpově- děl v Kostnici: „Non tenui nec teneo nec credo esse verum (Několik textů I, 61). 2) Z rkp. univ. praž. X E 24 (A) col. s budyš. IVo 23 (B), praž. univ. VIII G 34 (C) a víd. dv. 4518 (D). a) Až sem B. b) A C mají protestaci za textem a Loserth (Hus u. Wiclif 271) ji otiskl jako protestaci Šimonovu. D nemá protestace ani následujícího úvodu. (316) . a
kněží nejsou poddáni světské moci, a Jakoubek dokazuje jim citáty ze spisů téhož učitele církevního, že kněží mají platiti da ň vladaři, že co do světských statků jsou mu poddáni a mají ho poslouchati. Král má vhodné kněze na obročí církevní ustanovovati a věřící mohou se in causa fidei od biskupův a prelátův odvolati ke králi, jako se sv. Pavel odvolal k císaři.1) Měl-li pohanský císař pravo- moc na sv. Pavla, tím více ji mají křesťanští králové na biskupy a kněze, jež mají, jsou-li solí zkaženou, vyvrhovati ven, aby byli potupeni od lidí. Jeť povinností královou, aby hájil veškerého majetku v říši, spravedlivě soudě, nespravedlnost trestaje, bráně pokoje a nepra- vostným, ať jsou jakéhokoliv stavu, tedy i duchovním a prelátům, svět- ské statky odnímaje a k dobru celku jich užívaje. Ba, může k vůli pokoji a prospěchu říše i věci a poklady církevní a kostelní zabrati, jak učinil král Ezechiáš ve St. Z. Tak přejímá Jakoubek zásadu Viklefovu o naprosté superio- ritě světské moci nad církví. 1. Mgri Jacobi de Misa Defensio libri Decalogi Mgri Johannis Wiklef.2) 129b Inprimis protestor, quod nec iam nec in posterum intendo aliquid pertinaciter dicere vel defendere contra dei legem et fidem Jesu Christi, sed solum [intendo] dei honorem et edificacionem ecclesie. Et si aliquid erravero, peto veniam et submitto me cor- reccioni et informacioni cuiuscunque fidelisa), ne fidelibus sequela Jesu Christi et suórum apostolorum tamquam heresis abiciatur et conversio omnino ad seculum tamquam fides approbetur etc.b) Cum sentencia libri Decalogi Mgri Johannis Wykleph, in qua continetur veritas vite et doctrine ewangelice, sit condempnata 1) Hus na 12. čl. Viklefův „Prelatus excommunicans clericum, qui appella- vit ad regem et ad consilium regni, eo ipso traditor est regis et regni, odpově- děl v Kostnici: „Non tenui nec teneo nec credo esse verum (Několik textů I, 61). 2) Z rkp. univ. praž. X E 24 (A) col. s budyš. IVo 23 (B), praž. univ. VIII G 34 (C) a víd. dv. 4518 (D). a) Až sem B. b) A C mají protestaci za textem a Loserth (Hus u. Wiclif 271) ji otiskl jako protestaci Šimonovu. D nemá protestace ani následujícího úvodu. (316) . a
Strana 317
velut heretica, quam veritatem dei mandatorum quilibet fidelis christicola tenetur defendere usque ad mortem: ideo certamen est nobis subire et colluctacio est nobis non adversus carnem et sanguinem gladio materiali, sed adversus principatus et potestates et rectores tenebrarum harum in ecclesiam introductosa) et adversus spiritualia nequicie in celestibus1) ecclesie. Nam contra hos secun- dum prophetam inebriatus est gladius domini.2) Pugnemus igitur non armis visibilibus sed invisibilibus in spirituali certamine. Quodsi vultis audire, Paulus, qui non solum magister gencium, sed et milicie huius magister est, quomodo pugnaverit prior, auditeb) quid ipse de se scribit3): „Non est“ inquit "colluctacio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequicie in celestibus“ Propterea et hanc pugnam spiritualem atque invisibilem pugnaturi spiritualia arma et invisibilia tela componite et induite vos lorica iusticie sive caritatis et galea salutis et assumite scutum fidei, in quo possitis omnia tela maligni spiritus extinguere, sed et gladium salutis accipite, quod est verbum deit); cum talibus armis dux noster dominus Jesus nos armavit et telis. Sequentes«) ducem nostrum non verebimur gigantes gu- bernacula ecclesie occupantes, sed calcabimus cervices eorum sicut serpentum et scorpionum. Ipse enim dicit hiis, qui eum fideliter secuntur5): „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtutem inimici." Vult enim semper Jesus res mirabiles facère, vult de infirmis et stultis vincere sapientes et potentes huius mundiô) velut gigantes nominatos.7) Pugnemus ergo in verbo domini contra adversarium antichristum et eius sequaces, eorum captivemus intel- lectum, qui diversa a Christod) senciunt, et perducamus eos ad obedienciam Christi. Sed heu pauci sunt, qui pugnare possunt et prelia ista conficere, qui possent resistere hiis, qui Christo contradicunt et suo ewangelio, qui sciant verba dei tractare. Beatie) sunt, qui pro populo dei pugnare possunt et defendere dei plebem et copiosa ab hostibus spolia reportare. Tales autem sunt solum viri virtutiss), 130 a 1) Ef. 6, 12. — 2) Is. 34, 5. — 3) 1. c. — 4) Ef. 6, 14—17. — 5) Luc. 10, 19. — 6) I. Kor. 1, 27. — 7) Baruch 3, 26. — 8) I. Mak. 5, 50 a j. 3) Potud otiskl Loserth 1. c. 271. — b) A: audi. — c) A: sequentem. — d) Rkpp.: antichristo. — e) A: sancti, in marg.: beati. (317)
velut heretica, quam veritatem dei mandatorum quilibet fidelis christicola tenetur defendere usque ad mortem: ideo certamen est nobis subire et colluctacio est nobis non adversus carnem et sanguinem gladio materiali, sed adversus principatus et potestates et rectores tenebrarum harum in ecclesiam introductosa) et adversus spiritualia nequicie in celestibus1) ecclesie. Nam contra hos secun- dum prophetam inebriatus est gladius domini.2) Pugnemus igitur non armis visibilibus sed invisibilibus in spirituali certamine. Quodsi vultis audire, Paulus, qui non solum magister gencium, sed et milicie huius magister est, quomodo pugnaverit prior, auditeb) quid ipse de se scribit3): „Non est“ inquit "colluctacio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequicie in celestibus“ Propterea et hanc pugnam spiritualem atque invisibilem pugnaturi spiritualia arma et invisibilia tela componite et induite vos lorica iusticie sive caritatis et galea salutis et assumite scutum fidei, in quo possitis omnia tela maligni spiritus extinguere, sed et gladium salutis accipite, quod est verbum deit); cum talibus armis dux noster dominus Jesus nos armavit et telis. Sequentes«) ducem nostrum non verebimur gigantes gu- bernacula ecclesie occupantes, sed calcabimus cervices eorum sicut serpentum et scorpionum. Ipse enim dicit hiis, qui eum fideliter secuntur5): „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtutem inimici." Vult enim semper Jesus res mirabiles facère, vult de infirmis et stultis vincere sapientes et potentes huius mundiô) velut gigantes nominatos.7) Pugnemus ergo in verbo domini contra adversarium antichristum et eius sequaces, eorum captivemus intel- lectum, qui diversa a Christod) senciunt, et perducamus eos ad obedienciam Christi. Sed heu pauci sunt, qui pugnare possunt et prelia ista conficere, qui possent resistere hiis, qui Christo contradicunt et suo ewangelio, qui sciant verba dei tractare. Beatie) sunt, qui pro populo dei pugnare possunt et defendere dei plebem et copiosa ab hostibus spolia reportare. Tales autem sunt solum viri virtutiss), 130 a 1) Ef. 6, 12. — 2) Is. 34, 5. — 3) 1. c. — 4) Ef. 6, 14—17. — 5) Luc. 10, 19. — 6) I. Kor. 1, 27. — 7) Baruch 3, 26. — 8) I. Mak. 5, 50 a j. 3) Potud otiskl Loserth 1. c. 271. — b) A: audi. — c) A: sequentem. — d) Rkpp.: antichristo. — e) A: sancti, in marg.: beati. (317)
Strana 318
qui ad bellum procedunt. Si quis autem pugnare non vult, iam nec militare. Si quis non vult habere certamen studiorum divinorum et abstinencie, hic non vult implere quod apostolus ait1): „Qui autem in agone contendit, ab omnibus se abstinet“. Quis nostrum tam paratus est, ut procedat ad bellum et contra adversarios dimicet, ut et ipse vir posset appellari virtutis? Sicut ergo continenciea) et abstinencie labor atque agonum certa- mina faciunt unumquemque virum virtutis appellari, ita econtrario remissa vita et negligens, tepidus amor ad Christum Jesum faciunt hominem effeminatum appellari et virum ignavie. Si ergo volumus viri virtutum appellari, induamur dominum Jesum Christum2), qui est dei virtus et dei sapiencia3), in omnibus iungamus nos domino, ita ut simus unus spiritus cum eo. Videns Jesus civitatem flevit super illam dicens: quia si cognovisses et tu etc. (Luc. 19). Venerandi patres, magistri et domini! Benignissimus ac summe sapiens dominus Jesus non solum communitatis Judeorum atque cleri eius, sed eciam in ecclesia novissimorum christianorum videns deteriora mala nobis ventura, quam evenerunt Judeis, et quod superhabundabit iniquitas et refrigescet caritas multorum4) in tantum, quod tantam incredulitatem universo humano generi futuram in nobisb) prospiciens dixit5): „Putasne veniens filius hominis inveniet fidem super terram“? — ideo amare flevit super eam et iustis- simus iudex iudicuturus nos iudicando deflet, admonet quoque nos, ut vere hec mala in nobis cognoscamus et ea defleamus, unde subdit: „si scires, et tu fleres“. Hec Origenes 16. q. 7.5) Quod advertens Crisostomus super ep. ad Hebr. in serm. 12. sic inquit7): „Etenim quando Jerusalem dominus vidit, lacrimatus est et traditorem intellexit turbatus, et quando Lazarum suscitaturus erat, ploravit, tu autem rides. Si propter aliorum peccata qui non dolet, accu- sacione dignus, in suis peccatis qui sine dolore est et ridet, quae) venia dignus est? Tempus est luctus et tribulacionis. Sub affliccione et servi- tute certaminum et sub sudoribus res agitur et tu rides! Non intueris, quomodo proinde increpata est Sara? non advertis Christum di- centem: Ve vobis qui ridetis, quoniam plangetis? Tu vero psallens quod dicis contempnis, non advertis scripturam dicentem: Ve 1) I. Kor. 9, 25. — 2) Řím. 13, 14. — 3) I. Kor. 1, 24. — 4) Mat. 24, 12. — 5) Luk. 18, 8. — 6) c. 9, citováno volně. — 7) Opp. vyd. Antv. N. T. tom. VI. p. 834. a) A: continens. — b) Rkpp.: in nos. — c) A: quasi. (318)
qui ad bellum procedunt. Si quis autem pugnare non vult, iam nec militare. Si quis non vult habere certamen studiorum divinorum et abstinencie, hic non vult implere quod apostolus ait1): „Qui autem in agone contendit, ab omnibus se abstinet“. Quis nostrum tam paratus est, ut procedat ad bellum et contra adversarios dimicet, ut et ipse vir posset appellari virtutis? Sicut ergo continenciea) et abstinencie labor atque agonum certa- mina faciunt unumquemque virum virtutis appellari, ita econtrario remissa vita et negligens, tepidus amor ad Christum Jesum faciunt hominem effeminatum appellari et virum ignavie. Si ergo volumus viri virtutum appellari, induamur dominum Jesum Christum2), qui est dei virtus et dei sapiencia3), in omnibus iungamus nos domino, ita ut simus unus spiritus cum eo. Videns Jesus civitatem flevit super illam dicens: quia si cognovisses et tu etc. (Luc. 19). Venerandi patres, magistri et domini! Benignissimus ac summe sapiens dominus Jesus non solum communitatis Judeorum atque cleri eius, sed eciam in ecclesia novissimorum christianorum videns deteriora mala nobis ventura, quam evenerunt Judeis, et quod superhabundabit iniquitas et refrigescet caritas multorum4) in tantum, quod tantam incredulitatem universo humano generi futuram in nobisb) prospiciens dixit5): „Putasne veniens filius hominis inveniet fidem super terram“? — ideo amare flevit super eam et iustis- simus iudex iudicuturus nos iudicando deflet, admonet quoque nos, ut vere hec mala in nobis cognoscamus et ea defleamus, unde subdit: „si scires, et tu fleres“. Hec Origenes 16. q. 7.5) Quod advertens Crisostomus super ep. ad Hebr. in serm. 12. sic inquit7): „Etenim quando Jerusalem dominus vidit, lacrimatus est et traditorem intellexit turbatus, et quando Lazarum suscitaturus erat, ploravit, tu autem rides. Si propter aliorum peccata qui non dolet, accu- sacione dignus, in suis peccatis qui sine dolore est et ridet, quae) venia dignus est? Tempus est luctus et tribulacionis. Sub affliccione et servi- tute certaminum et sub sudoribus res agitur et tu rides! Non intueris, quomodo proinde increpata est Sara? non advertis Christum di- centem: Ve vobis qui ridetis, quoniam plangetis? Tu vero psallens quod dicis contempnis, non advertis scripturam dicentem: Ve 1) I. Kor. 9, 25. — 2) Řím. 13, 14. — 3) I. Kor. 1, 24. — 4) Mat. 24, 12. — 5) Luk. 18, 8. — 6) c. 9, citováno volně. — 7) Opp. vyd. Antv. N. T. tom. VI. p. 834. a) A: continens. — b) Rkpp.: in nos. — c) A: quasi. (318)
Strana 319
contemptoribus, non contremiscis, non colligis temetipsum. Et in aulam quidem regiam intraturus et habitu et oculis et incessu et cunctis aliis te componis et ornas, et in aula regia ecclesie tali et tanta celesti tu rides et nescis eam esse tantam et talem, quia non vides angelos dei et deum in domo dei“. Hec Crisostomus. Presertim dolendum est nobis de refrigescencia cari- tatis. Nam ut Origenes omel. [IV] super Jer. ait1) : „Vere quippe si iudicemus fidem et veritatem non multitudinem, respiciamus voluntates hominum non congregacionem, videmus in tanto nu- mero ecclesiarum fidelem difficile inveniri. Tunc erant vere fideles, quando martirum victime feriebantur, quando cruentas exequias prosecuti tristes ad ecclesiam revertebantur et omnis erat multitudo lugencium, quando cathecumini in prima statim fide pro ferendo martirio ducebantur, quando muliercule et infirmus / sexus usque ad mortem manebat intrepidus. Tunc vere signa de celo, tunc fiebant portenta de terra, tunc erant pauci sed vere fideles, angustam et artam viam ingredientes, que ducit ad vitam. Nunc quando facti sumus nimis multi, quia difficile est esse multos bonos — neque enim mentitur Jesus dicens: Multi vocati, pauci vero electi — ex tantis christianam fidem pollicentibus pauci reperiuntur, qui ha- beant fidem et veritatem et beatitudine digni sint.“ Hec ille. 130b Defleamus ergo utique super tanta multitudine ecclesie dicte Jerusalem in scripturis, cuius olim vita et doctrina erat electa ut sol, pulcra ut luna, terribilis ut castrorum acies ordinata2), turris David mille clipeis communita,3) in qua 60 fortes ambiebant lectulum Salomonis4): nunc vero heu in hoc presenti evo, quoniam dies mali sunt5) in ecclesia, clerus cum residuo populo ad di- vicias, delicias, gloriam huius seculi se totum con- vertit, sic quoda) qui debent esse domus dei, facti sunt domus negociacionis et domus dei facta est spelunca latronum.5) Ploremus coram domino, quod clerici carnales et con- sequenter layci per eos seducti obliti sunt humilis, paupe- ris et penalis vite domini nostri Jesu Christi, sic ut iam domus dei sit nimis desertata et desolata, quia ab ea spiritus sanctus recessit, quia ipse effugit tale fictum et aufert se a cogi- tacione, que est sine intellectu7), sine quo clerus seculo deditus 1) Opp. vyd. Maur, tom. III. (Paříž 1740) str. 144. — 2) Cant. 6, 9. — 3) Cant. 4, 4. — 4) Cant. 3, 7. — 5) Ef. 5, 16. — 6) Jan 2, 16; Mat. 21, 13. — 7) Sap. 1, 5. a) A nemá. (319)
contemptoribus, non contremiscis, non colligis temetipsum. Et in aulam quidem regiam intraturus et habitu et oculis et incessu et cunctis aliis te componis et ornas, et in aula regia ecclesie tali et tanta celesti tu rides et nescis eam esse tantam et talem, quia non vides angelos dei et deum in domo dei“. Hec Crisostomus. Presertim dolendum est nobis de refrigescencia cari- tatis. Nam ut Origenes omel. [IV] super Jer. ait1) : „Vere quippe si iudicemus fidem et veritatem non multitudinem, respiciamus voluntates hominum non congregacionem, videmus in tanto nu- mero ecclesiarum fidelem difficile inveniri. Tunc erant vere fideles, quando martirum victime feriebantur, quando cruentas exequias prosecuti tristes ad ecclesiam revertebantur et omnis erat multitudo lugencium, quando cathecumini in prima statim fide pro ferendo martirio ducebantur, quando muliercule et infirmus / sexus usque ad mortem manebat intrepidus. Tunc vere signa de celo, tunc fiebant portenta de terra, tunc erant pauci sed vere fideles, angustam et artam viam ingredientes, que ducit ad vitam. Nunc quando facti sumus nimis multi, quia difficile est esse multos bonos — neque enim mentitur Jesus dicens: Multi vocati, pauci vero electi — ex tantis christianam fidem pollicentibus pauci reperiuntur, qui ha- beant fidem et veritatem et beatitudine digni sint.“ Hec ille. 130b Defleamus ergo utique super tanta multitudine ecclesie dicte Jerusalem in scripturis, cuius olim vita et doctrina erat electa ut sol, pulcra ut luna, terribilis ut castrorum acies ordinata2), turris David mille clipeis communita,3) in qua 60 fortes ambiebant lectulum Salomonis4): nunc vero heu in hoc presenti evo, quoniam dies mali sunt5) in ecclesia, clerus cum residuo populo ad di- vicias, delicias, gloriam huius seculi se totum con- vertit, sic quoda) qui debent esse domus dei, facti sunt domus negociacionis et domus dei facta est spelunca latronum.5) Ploremus coram domino, quod clerici carnales et con- sequenter layci per eos seducti obliti sunt humilis, paupe- ris et penalis vite domini nostri Jesu Christi, sic ut iam domus dei sit nimis desertata et desolata, quia ab ea spiritus sanctus recessit, quia ipse effugit tale fictum et aufert se a cogi- tacione, que est sine intellectu7), sine quo clerus seculo deditus 1) Opp. vyd. Maur, tom. III. (Paříž 1740) str. 144. — 2) Cant. 6, 9. — 3) Cant. 4, 4. — 4) Cant. 3, 7. — 5) Ef. 5, 16. — 6) Jan 2, 16; Mat. 21, 13. — 7) Sap. 1, 5. a) A nemá. (319)
Strana 320
una cum populo seducto facti sunt habitacio demoniorum!). Unde sine spiritu Jesu in eis omniaa) sunt desolata et nudata ab illis divinis ornamentis, que olim hec domus dei erat divinitus conse- cuta, cuncta ei heu sunt ablata ab ea ab intus2) et remansit de- formis, periit ab ea omnis decor3) et omnis custodia. Non iam in ea consciencie clauduntur, non servantur ingressus, sed patet omnibus malignis spiritibus4). Nulla inde turpis et feda cupiditas repellitur, sed quantumcunque spiritus inmundus et cum septem aliis nequioribus faciens novissima peiora prioribus5), nemo pro- hibet, nemo repellit, nemo se pro muro opponitô)! Nolite ergo eam vocare Noemi i. e. pulcra, sed vocate eam Mara, quia amaritudine plena est (Ruth 1)7. Ecce in pace amaritudo eius amarissimas)! Hec est hora et potestas tenebrarum9) et noctis, sicut scriptum est Ys. 6010): „Ecce tenebre operient terram et caligo populos". Et quod adhuc licet paucissimi remanebunt illuminati, subditur: „Super te autem orietur dominus et gloria eius in te videbitur“. In qua nocte valde diminute sunt veritates a filiis hominum1l) et in ipsa bestie pertransierunt12) domum dei et aper de silva ex- terminavit eam et singularis ferus depastus est eam13), licet quantum- cunque secundum extrinsecum apparatum splendide se ostenderet. Dan. XII4): „Impii in testamentum simulabunt et impie agent et non intelligent." Quis ergo non fleret fidelis matrem suam sic desolatam? Plane non est membrum verum ecclesie, qui non vere dolet in hiis malis in ecclesia dei, ymo non dolentes de hiis semoventur a beati- tudine patrie, Ez. 915): „Transi“ inquit „domus per mediam civi- tatem in medio Jerusalem et signa thau super frontes virorum gemencium et dolencium super cunctis abhominacionibus, que fiunt in medio eius. Et illis aliis dixit: transite per civitatem sequentes et percutite; non parcat oculus vester neque misereamini. Senem, adolescentulum et virginem, parvulum et mulieres interficite usque ad internecionem; omnem autem, super quem videritis thau, ne occidatis, et a sanctuario meo incipite“ (ibid.). Cum ergo sub tam gravissima pena obligamur deflere sum- mam habundanciam iniquitatis, ex profundo cordis ingemiscamus, 1) Apok. 18, 2. — 2) Z. 44, 14. — 3) Lament. 1, 6. — 4) Luk. 8, 2. — 5) Luk. 11, 26. — 6) Ez. 13, 5. — 7) v. 20. — s) Is. 38, 17. — 9) Luk. 22, 53. — 10) v. 2. — 11) Ž. 11, 2. — 12) Ž. 103, 20. — 13) Ž. 79, 14. — 14) v. 32. — 15) v. 4 nn. a) D: omnino. (320)
una cum populo seducto facti sunt habitacio demoniorum!). Unde sine spiritu Jesu in eis omniaa) sunt desolata et nudata ab illis divinis ornamentis, que olim hec domus dei erat divinitus conse- cuta, cuncta ei heu sunt ablata ab ea ab intus2) et remansit de- formis, periit ab ea omnis decor3) et omnis custodia. Non iam in ea consciencie clauduntur, non servantur ingressus, sed patet omnibus malignis spiritibus4). Nulla inde turpis et feda cupiditas repellitur, sed quantumcunque spiritus inmundus et cum septem aliis nequioribus faciens novissima peiora prioribus5), nemo pro- hibet, nemo repellit, nemo se pro muro opponitô)! Nolite ergo eam vocare Noemi i. e. pulcra, sed vocate eam Mara, quia amaritudine plena est (Ruth 1)7. Ecce in pace amaritudo eius amarissimas)! Hec est hora et potestas tenebrarum9) et noctis, sicut scriptum est Ys. 6010): „Ecce tenebre operient terram et caligo populos". Et quod adhuc licet paucissimi remanebunt illuminati, subditur: „Super te autem orietur dominus et gloria eius in te videbitur“. In qua nocte valde diminute sunt veritates a filiis hominum1l) et in ipsa bestie pertransierunt12) domum dei et aper de silva ex- terminavit eam et singularis ferus depastus est eam13), licet quantum- cunque secundum extrinsecum apparatum splendide se ostenderet. Dan. XII4): „Impii in testamentum simulabunt et impie agent et non intelligent." Quis ergo non fleret fidelis matrem suam sic desolatam? Plane non est membrum verum ecclesie, qui non vere dolet in hiis malis in ecclesia dei, ymo non dolentes de hiis semoventur a beati- tudine patrie, Ez. 915): „Transi“ inquit „domus per mediam civi- tatem in medio Jerusalem et signa thau super frontes virorum gemencium et dolencium super cunctis abhominacionibus, que fiunt in medio eius. Et illis aliis dixit: transite per civitatem sequentes et percutite; non parcat oculus vester neque misereamini. Senem, adolescentulum et virginem, parvulum et mulieres interficite usque ad internecionem; omnem autem, super quem videritis thau, ne occidatis, et a sanctuario meo incipite“ (ibid.). Cum ergo sub tam gravissima pena obligamur deflere sum- mam habundanciam iniquitatis, ex profundo cordis ingemiscamus, 1) Apok. 18, 2. — 2) Z. 44, 14. — 3) Lament. 1, 6. — 4) Luk. 8, 2. — 5) Luk. 11, 26. — 6) Ez. 13, 5. — 7) v. 20. — s) Is. 38, 17. — 9) Luk. 22, 53. — 10) v. 2. — 11) Ž. 11, 2. — 12) Ž. 103, 20. — 13) Ž. 79, 14. — 14) v. 32. — 15) v. 4 nn. a) D: omnino. (320)
Strana 321
quod in civitate regis magni nova Jerusalem a deo preparata et sicut / sponsa ornata viro suo1), que est templum sanctum dei et 131 locus eius sanctus, ut patet I. Cor. 32), in tali ergo loco, ymo in sanctuario dei et in altari, in excelso sc. statu ecclesie, est tanta symoniaca heresis et quod tantus et tam multus clerus tam scienter deliquit abeundo a sequela vera vite Christi et ad divicias, delicias et gloriam seculi tam publice in infinita multitudine et in magnis et famosis personis et doctis, in tantum ut iam inferiores non estiment hoc esse malum. Et hoc faciunt sine3) timore et verecundia et hoc eciam nimis seductorie et aperte, quasi deus hoc approbareta) et quasi hoc iam esset licitum et honestum et sic sine repre- hensione. O quam horrenda est hec abhominacio coram gloriosissimo domino rege Jesu! Si enim fetidissima sanies4) proicitur ad locum abiectum inter stercora, non est abhominacio; si vero hec sanies ponitur in sede alicuius hominis mundi odientis talem inmundiciam seu saniem inmundam, mox erit abhominacio; si vero ponetur in mediis epulis mense regie et in medio multorum potentum et nobilium, tunc multo plus horrenda erit hec abhominacio. Proporcionabiliter habundacia iniquitatis in clero cupido coloratissima in divinis et spiritualibus in domo dei in conspectu altissimi, qui est fons et origo omnis mundicie et puritatis, et de quanto dominus maior est ipse sc. deus, de tanto horrenda plus est tanta coram eo iniquitas. Quomodo queso fidelibus non est flendum, quod sapientes huius mundi, magistri et doctores, cum cognovissent deum, non sicut deum glorificaverunt neque gracias egerunt, sed evanuerunt iam in cogitacionibus suis et obscuratum est cor insipiens et di- centes se esse sapientes stulti facti sunt5), et quia non pro- baverunt deum habere in noticia, tradidit eos deus in sensum reprobum, ut faciant ea que non conveniuntô). Et veritatem vite et doctrine Christi et suorum apostolorum inpugnant et conculcant tamquam eis summe odibilem; a quibus?) omnis ars lucrandi di- vicias, beneficia et dignitates obtinendi atque defendendi est compo- sita et inventa, multiplicatab) nimium auctorisata contra summi dei ewangelium, accepta contra Christi legem et veritatem vite et doctrine 1) Apok. 21, 2. — 2) v. 17. — 3) Janov, Regulae (Kybal IV, 267). — 4) Janov IV, 267. (stercus). — 5) Řím, 1, 21 n. — 6) Řím. 1, 28.— 7) Janov IV, 139. a) Janov: acsi dominus Jesus id diligeret. — b) D: multiplica. (321)
quod in civitate regis magni nova Jerusalem a deo preparata et sicut / sponsa ornata viro suo1), que est templum sanctum dei et 131 locus eius sanctus, ut patet I. Cor. 32), in tali ergo loco, ymo in sanctuario dei et in altari, in excelso sc. statu ecclesie, est tanta symoniaca heresis et quod tantus et tam multus clerus tam scienter deliquit abeundo a sequela vera vite Christi et ad divicias, delicias et gloriam seculi tam publice in infinita multitudine et in magnis et famosis personis et doctis, in tantum ut iam inferiores non estiment hoc esse malum. Et hoc faciunt sine3) timore et verecundia et hoc eciam nimis seductorie et aperte, quasi deus hoc approbareta) et quasi hoc iam esset licitum et honestum et sic sine repre- hensione. O quam horrenda est hec abhominacio coram gloriosissimo domino rege Jesu! Si enim fetidissima sanies4) proicitur ad locum abiectum inter stercora, non est abhominacio; si vero hec sanies ponitur in sede alicuius hominis mundi odientis talem inmundiciam seu saniem inmundam, mox erit abhominacio; si vero ponetur in mediis epulis mense regie et in medio multorum potentum et nobilium, tunc multo plus horrenda erit hec abhominacio. Proporcionabiliter habundacia iniquitatis in clero cupido coloratissima in divinis et spiritualibus in domo dei in conspectu altissimi, qui est fons et origo omnis mundicie et puritatis, et de quanto dominus maior est ipse sc. deus, de tanto horrenda plus est tanta coram eo iniquitas. Quomodo queso fidelibus non est flendum, quod sapientes huius mundi, magistri et doctores, cum cognovissent deum, non sicut deum glorificaverunt neque gracias egerunt, sed evanuerunt iam in cogitacionibus suis et obscuratum est cor insipiens et di- centes se esse sapientes stulti facti sunt5), et quia non pro- baverunt deum habere in noticia, tradidit eos deus in sensum reprobum, ut faciant ea que non conveniuntô). Et veritatem vite et doctrine Christi et suorum apostolorum inpugnant et conculcant tamquam eis summe odibilem; a quibus?) omnis ars lucrandi di- vicias, beneficia et dignitates obtinendi atque defendendi est compo- sita et inventa, multiplicatab) nimium auctorisata contra summi dei ewangelium, accepta contra Christi legem et veritatem vite et doctrine 1) Apok. 21, 2. — 2) v. 17. — 3) Janov, Regulae (Kybal IV, 267). — 4) Janov IV, 267. (stercus). — 5) Řím, 1, 21 n. — 6) Řím. 1, 28.— 7) Janov IV, 139. a) Janov: acsi dominus Jesus id diligeret. — b) D: multiplica. (321)
Strana 322
b Christi et suorum apostolorum. Et illos, qui predicant pauperem Christum et crucifixum pro tutissimo et unico vero exemplari clero presertim ad imitandum iuxta illud Mat. 161) : Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me“, hos crudeliter persecuntur, de quibus dicit dominus2): „Hec facient vobis, quia non cognoverunt“ etc., et quod est magis malum, in hoc arbitrantur se prestare obsequium deo3). Et via Christi angusta iam nimis, in qua paucissimi ambulant4), hec reprobatur tam- quam antichristi, et via antichristi approbatur, acceptatur, auctorisa- tur tamquam via Christi. Revera multuma) iam ex solucione nimia sathane corda hominum altèrutrum dissenciunt et omnes in se divisi sunt et vacant toto tempore contencionibus et rixe, omnes et singuli status secularis et spiritualis impie contra se insurgunt! Ergo attendite et videte5) omnes desolacionem maximam et abhominacionem ecclesie coram deo, ubi non prostrata sit, et plangite eam omnes, vineam sc. domini Sabaoth pro uvis tribulos et spinas germinantems)! Omnis creatura contristetur de clero deo et angelis odibili, quia divinum sal olym sapientissimum iam infatuatum est, iam ab hominibus multo conculcatur7). O marga- ritha aurea, quomodo in lutum proiecta es et in stercore iaces! Quomodo cecidisti de celesti conversacione quasi lucifer, qui/ mane oriebaturs) ! Hec nos ad dolendum debent movere. Secundo dicendum est, quare tanta scismata et mala et tantam discrasiam fidelissimus sponsus dominus Jesus permittit in corpore mistico sue sponse tam di- lecte sc. ecclesie sancte. Ubi vigilanti animo est attendendum, quod ecclesia Christi non scinditur. Nam iuxta regulam domini Jesu cognoscendo a posteriori sc. a fructibus9) membra ecclesie et sic ecclesiam suam, tunc ecclesia1o) est congregacio sanctorum dei, qui vivunt et aguntur spiritu et vita Jesu Christi, cuius unitas est pulcherrima et delectabilis, quapropter est virgo et sponsa Jesu Christi. Hoc autemi1) corpus misticum est prorsus indivisibile, quoniam eius unitas est perpetua et inviolabilis, tota dependens ex unitate dei et domini Jesu Christi ac spiritus eius, dicente b. Johanne ewangelista I. Joh. 2 de antichristo et sic membris eius in preterito loquens de futuro more prophetarumi2): „Ex nobis“ inquit "prodierunt, sed 1) v. 24. — 2) Jan 16, 3. — 3) tamže v. 2. — 4) Mat. 7, 14. — 5) La- ment. 1, 12. — 6) 1s. 5, 1 nn; Gen. 3, 18. — 7) Mar. 9, 49; Mat. 5, 13. 8) Is. 14, 12. — 9) Mat. 7, 16. — 10) Janov II, 158. — 11) tamže před předchá- zejícím. — 12) v. 19 n. a) D: malum. (322)
b Christi et suorum apostolorum. Et illos, qui predicant pauperem Christum et crucifixum pro tutissimo et unico vero exemplari clero presertim ad imitandum iuxta illud Mat. 161) : Si quis vult venire post me, abneget semetipsum, tollat crucem suam et sequatur me“, hos crudeliter persecuntur, de quibus dicit dominus2): „Hec facient vobis, quia non cognoverunt“ etc., et quod est magis malum, in hoc arbitrantur se prestare obsequium deo3). Et via Christi angusta iam nimis, in qua paucissimi ambulant4), hec reprobatur tam- quam antichristi, et via antichristi approbatur, acceptatur, auctorisa- tur tamquam via Christi. Revera multuma) iam ex solucione nimia sathane corda hominum altèrutrum dissenciunt et omnes in se divisi sunt et vacant toto tempore contencionibus et rixe, omnes et singuli status secularis et spiritualis impie contra se insurgunt! Ergo attendite et videte5) omnes desolacionem maximam et abhominacionem ecclesie coram deo, ubi non prostrata sit, et plangite eam omnes, vineam sc. domini Sabaoth pro uvis tribulos et spinas germinantems)! Omnis creatura contristetur de clero deo et angelis odibili, quia divinum sal olym sapientissimum iam infatuatum est, iam ab hominibus multo conculcatur7). O marga- ritha aurea, quomodo in lutum proiecta es et in stercore iaces! Quomodo cecidisti de celesti conversacione quasi lucifer, qui/ mane oriebaturs) ! Hec nos ad dolendum debent movere. Secundo dicendum est, quare tanta scismata et mala et tantam discrasiam fidelissimus sponsus dominus Jesus permittit in corpore mistico sue sponse tam di- lecte sc. ecclesie sancte. Ubi vigilanti animo est attendendum, quod ecclesia Christi non scinditur. Nam iuxta regulam domini Jesu cognoscendo a posteriori sc. a fructibus9) membra ecclesie et sic ecclesiam suam, tunc ecclesia1o) est congregacio sanctorum dei, qui vivunt et aguntur spiritu et vita Jesu Christi, cuius unitas est pulcherrima et delectabilis, quapropter est virgo et sponsa Jesu Christi. Hoc autemi1) corpus misticum est prorsus indivisibile, quoniam eius unitas est perpetua et inviolabilis, tota dependens ex unitate dei et domini Jesu Christi ac spiritus eius, dicente b. Johanne ewangelista I. Joh. 2 de antichristo et sic membris eius in preterito loquens de futuro more prophetarumi2): „Ex nobis“ inquit "prodierunt, sed 1) v. 24. — 2) Jan 16, 3. — 3) tamže v. 2. — 4) Mat. 7, 14. — 5) La- ment. 1, 12. — 6) 1s. 5, 1 nn; Gen. 3, 18. — 7) Mar. 9, 49; Mat. 5, 13. 8) Is. 14, 12. — 9) Mat. 7, 16. — 10) Janov II, 158. — 11) tamže před předchá- zejícím. — 12) v. 19 n. a) D: malum. (322)
Strana 323
non erant ex nobis, nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum, sed ut manifesti sint, quoniam non sunt omnes ex nobis; sed vos unccionem habetis a sancto“ etc. Ex quo patet, quod solum habentes permanenter Christum sunt membra Christi et sic ecclesia sua. Et quemadmodum1) in- possibile est Christum dividi vel dirimere in eo unitatem, ita inpossi- bile est dividi corpus eius, quod est ecclesia sanctorum, contra quam porte inferi non possunt prevalere2). Et sic capit Augustinus de doctr. christ. Corpus3) autem antichristi per tale scisma scinditur et est divisum iam et conturbatum, quod erat compactum nimis. Et quod necesse erat4) divisionem regnorum et sacerdocii propter eius abhominaciones innumerabiles et quod hec divisio foret notoria toti orbi terrarum, Augustinus5) 3. lib. de doctr. christ. cap. 32 postquam ostendit, quod corpus Christi et caput eius sint una per- sona, increpat Ticonium in secunda sua regula, qua vocat corpus Christi bipertitum: „Non“ inquit „ita debuit appellare. Non enim corpus domini est, quod cum illo non erit in eternum. Sed dicendum fuit de corpore domini vero atque permixto aut vero atque si- mulato". Et infra: „Verum6) ex tunc ypocrite non cum illo esse di- cendi sunt, quamvis in eius esse videantur ecclesia.“ Hec ille. Prima utilitas7), quod malum dudum intestinum ecclesie sic prodiit in publicum et cognitum et est propositum ad penitendum iuxta illud Psalmi: „Prodiit ex adipe iniquitas eorum, transierunt in affectum cordis“ Secundo, quod illi qui iniqua in domo dei agebant et nichilo- minus in ore suo complacebant, accipientes gloriam et honorem ab ecclesia, quasi opera iustorum perfecissent, ita sunt divisi notorie in malum suum set confusij ab ecclesia universa. Tercio ut per hoc corpus peccati et corpus antichristi, quod usque tunc erat nimis compactum et fortiter sibi adherens in magnum malum dei electis, sic esset divisum et debilitatum, quatenus sic pre- paretur via regibus ab ortu solis sive viris ewangelicis. Quarto ut hii, qui nondum noverant magna mala, que fiebant in Jerusalem nec ingemiscebant super hiis, credebant omnia bene stare, ex quo tantum opera seculi et dies vite huius prospere ageban- 1) Janov II, 158. — 2) Mat. 16, 18. — 3) Janov II, 158 před předchá- zejícím. — 4) Janov II, 193 n. — 5) Viklef De ecclesia (Los. 4). — 6) Viklef De ecclesia 74. — 7) Janov II, 194 n. (323)
non erant ex nobis, nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum, sed ut manifesti sint, quoniam non sunt omnes ex nobis; sed vos unccionem habetis a sancto“ etc. Ex quo patet, quod solum habentes permanenter Christum sunt membra Christi et sic ecclesia sua. Et quemadmodum1) in- possibile est Christum dividi vel dirimere in eo unitatem, ita inpossi- bile est dividi corpus eius, quod est ecclesia sanctorum, contra quam porte inferi non possunt prevalere2). Et sic capit Augustinus de doctr. christ. Corpus3) autem antichristi per tale scisma scinditur et est divisum iam et conturbatum, quod erat compactum nimis. Et quod necesse erat4) divisionem regnorum et sacerdocii propter eius abhominaciones innumerabiles et quod hec divisio foret notoria toti orbi terrarum, Augustinus5) 3. lib. de doctr. christ. cap. 32 postquam ostendit, quod corpus Christi et caput eius sint una per- sona, increpat Ticonium in secunda sua regula, qua vocat corpus Christi bipertitum: „Non“ inquit „ita debuit appellare. Non enim corpus domini est, quod cum illo non erit in eternum. Sed dicendum fuit de corpore domini vero atque permixto aut vero atque si- mulato". Et infra: „Verum6) ex tunc ypocrite non cum illo esse di- cendi sunt, quamvis in eius esse videantur ecclesia.“ Hec ille. Prima utilitas7), quod malum dudum intestinum ecclesie sic prodiit in publicum et cognitum et est propositum ad penitendum iuxta illud Psalmi: „Prodiit ex adipe iniquitas eorum, transierunt in affectum cordis“ Secundo, quod illi qui iniqua in domo dei agebant et nichilo- minus in ore suo complacebant, accipientes gloriam et honorem ab ecclesia, quasi opera iustorum perfecissent, ita sunt divisi notorie in malum suum set confusij ab ecclesia universa. Tercio ut per hoc corpus peccati et corpus antichristi, quod usque tunc erat nimis compactum et fortiter sibi adherens in magnum malum dei electis, sic esset divisum et debilitatum, quatenus sic pre- paretur via regibus ab ortu solis sive viris ewangelicis. Quarto ut hii, qui nondum noverant magna mala, que fiebant in Jerusalem nec ingemiscebant super hiis, credebant omnia bene stare, ex quo tantum opera seculi et dies vite huius prospere ageban- 1) Janov II, 158. — 2) Mat. 16, 18. — 3) Janov II, 158 před předchá- zejícím. — 4) Janov II, 193 n. — 5) Viklef De ecclesia (Los. 4). — 6) Viklef De ecclesia 74. — 7) Janov II, 194 n. (323)
Strana 324
132a tur: saltem sic per hec scismata cognoscant mala in ecclesia et in- gemiscant et curent pro ecclesia exorare. Quinto ut illi, qui erant usque tunc sopiti et dormientes neque curantes neque scientes tempora ecclesie previdere et precavere sanctis dei a malis imminentibus, saltem evigilent et prospiciant tempus iam dudum instare periculosum et tempus pessimi antichristi. Sexto ut divina ulcio veniat in eos, qui ingratia) sunt de do- mino suo Jesu Christo, et mittantur in errorem secundum aposto- lum 2. ad Thes. 2: „Eo1 quod caritatem veritatis non receperuntb) ut salvi fierent, ideo mittet illis deus operacionem erroris, ut cre- dant mendacio". Septimo ut tempus tribulacionis electorum per hoc cicius a- brevietur. Octavo ut per hoc redempcio ecclesie acceleretur. Nono ut sancti dei per hoc probentur et quasi aurum in fornace ab iniquis secernantur. Decimo ut sancti dei accelerent et expediant se de hoc mundo. Undecimo ut carnales christiani, qui carnem et brachium po- nebant humanum suam fiduciam et mirabantur personas hominum, obliti Jesu crucifixi, recipiant cicius suam malediccionem et confun- dantur manifeste in diis suis, in quibus habebant fiduciam. Duodecimo ut preparetur via domino Jesu cicius ad suam di- lectam et unicam ecclesiam reformandam et renovandam. Tredecimo ut scripture implerentur legis et prophetarum, que hec limpide per multa previderunt et predixerunt. Quarto decimo ut illa cupidi cleri meretrix magna fornicaria superba nimis et clamosa, que de aureo poculo dudum inebrians populos quiescebat in pace et sedebat, eciam turbaretur et relinque- retur desolata impeditaque suas fornicaciones tandem exercere, qua- tenus virgo venustissima et nupta agni inclita et formosa de celo veniens suum haberet progressum liberioreme) et liberius resurgat ad sua incrementa et presidia, confusa sic et dilacerata sua emula et inimica, de qua Apok. 171): „Decem cornua, que vidisti in bestia, hii odient fornicariam et desolatam facient illam et nudam et carnem eius manducabunt et ipsam igni concremabunt. Deus enim 1) v. 16—18. a) Janov: ut sic ulciscantur illi, qui usquemodo fuerunt ingrati. b) Janov: voluntarie repulerunt et neglexerunt. c) Kyb al: magis compeditum. (324)
132a tur: saltem sic per hec scismata cognoscant mala in ecclesia et in- gemiscant et curent pro ecclesia exorare. Quinto ut illi, qui erant usque tunc sopiti et dormientes neque curantes neque scientes tempora ecclesie previdere et precavere sanctis dei a malis imminentibus, saltem evigilent et prospiciant tempus iam dudum instare periculosum et tempus pessimi antichristi. Sexto ut divina ulcio veniat in eos, qui ingratia) sunt de do- mino suo Jesu Christo, et mittantur in errorem secundum aposto- lum 2. ad Thes. 2: „Eo1 quod caritatem veritatis non receperuntb) ut salvi fierent, ideo mittet illis deus operacionem erroris, ut cre- dant mendacio". Septimo ut tempus tribulacionis electorum per hoc cicius a- brevietur. Octavo ut per hoc redempcio ecclesie acceleretur. Nono ut sancti dei per hoc probentur et quasi aurum in fornace ab iniquis secernantur. Decimo ut sancti dei accelerent et expediant se de hoc mundo. Undecimo ut carnales christiani, qui carnem et brachium po- nebant humanum suam fiduciam et mirabantur personas hominum, obliti Jesu crucifixi, recipiant cicius suam malediccionem et confun- dantur manifeste in diis suis, in quibus habebant fiduciam. Duodecimo ut preparetur via domino Jesu cicius ad suam di- lectam et unicam ecclesiam reformandam et renovandam. Tredecimo ut scripture implerentur legis et prophetarum, que hec limpide per multa previderunt et predixerunt. Quarto decimo ut illa cupidi cleri meretrix magna fornicaria superba nimis et clamosa, que de aureo poculo dudum inebrians populos quiescebat in pace et sedebat, eciam turbaretur et relinque- retur desolata impeditaque suas fornicaciones tandem exercere, qua- tenus virgo venustissima et nupta agni inclita et formosa de celo veniens suum haberet progressum liberioreme) et liberius resurgat ad sua incrementa et presidia, confusa sic et dilacerata sua emula et inimica, de qua Apok. 171): „Decem cornua, que vidisti in bestia, hii odient fornicariam et desolatam facient illam et nudam et carnem eius manducabunt et ipsam igni concremabunt. Deus enim 1) v. 16—18. a) Janov: ut sic ulciscantur illi, qui usquemodo fuerunt ingrati. b) Janov: voluntarie repulerunt et neglexerunt. c) Kyb al: magis compeditum. (324)
Strana 325
dedit in corda eorum, ut faciant quod placitum est illi, ut dent regnum suum bestie, donec consummentur verba dei. Et mulier, quam vidisti, est civitas magna, que habet regnum super reges terre". Doleamus ergo omnes et singuli de tanta dei iniuria, dolentes inpugnemus ac destruamus in nobis primum et post in aliis legem peccati et antichristi contrariam observancie legis Christi usque ad mortem ex fide caritatis, quam tenemur domino Jesu Christo. Certamen ergo instat nobis non armis carnalibus sed spiri- tualibus et ut dicit magister milicie nostrel), „non est nobis colluc- tacio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates“ in dei ecclesiam introductos et „adversus rectores te- nebrarum harum“, qui in ecclesia occupant fere omnia regimina et gubernant universa. Vere namque iam est illa potestas et hora te- nebrarum2). Propterea magister milicie ille sc. Paulus pugnaturus hanc spiritualem pugnam spiritualia arma et invisibilia tela nobis componit, dicens ad Eph. 63) : „State succincti lumbos vestros in veritate et induti loricam iusticie et calceati pedes in preparacione ewangelii pacis, in omnibus sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere, et galeam salutis assumite et gladium spiritus, quod est verbum dei.“ Oracio et lacrime sunt arma, quibus armatus securus potest dicere4) : „Si consistant ad- versum me castra, non timebit cor meum“. Istud bellum iam continue nobis instat, propter quod necesse est nos semper hiis armis armatos stare. „State“ inquit „succincti lumbos vestros in veritate" vite, quia voluptas et cupiditas illusio est et falsitas, non veritas; et lorica iusticie et caritatis nos cir- cumdari oportet et scuto fidei contra domesticos inimicos fidei et crucis Christi, in quorum cordibus inportunitas contra dominum Jesum pauperem crucifixum nimis invaluit./ Sed volentes habere cer- tamen divinorum studiorum volentesque preliari prelia domini memo- remura) illud apostolicum I. Cor. 95) : „Omnis qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet“ et pensemus quod magnitudo fidei, conti- nencia et abstinencia voluptatis ab omni indecenti consensu et servitute peccati et labor ac agonum certamina faciunt viros vir- tutis et victorie, sicut econtrario remissa vita et tepiditas fidei et amoris ac spei faciunt nos effeminatos et viros ignavie. 132b 1) Ef. 6, 12. — 2) Luk. 22, 53.— 3) v. 14—17. — 4) Ž. 26, 3. — 5) v. 25. a) A: memorantes. „Studie a texty.“ (325) 23
dedit in corda eorum, ut faciant quod placitum est illi, ut dent regnum suum bestie, donec consummentur verba dei. Et mulier, quam vidisti, est civitas magna, que habet regnum super reges terre". Doleamus ergo omnes et singuli de tanta dei iniuria, dolentes inpugnemus ac destruamus in nobis primum et post in aliis legem peccati et antichristi contrariam observancie legis Christi usque ad mortem ex fide caritatis, quam tenemur domino Jesu Christo. Certamen ergo instat nobis non armis carnalibus sed spiri- tualibus et ut dicit magister milicie nostrel), „non est nobis colluc- tacio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates“ in dei ecclesiam introductos et „adversus rectores te- nebrarum harum“, qui in ecclesia occupant fere omnia regimina et gubernant universa. Vere namque iam est illa potestas et hora te- nebrarum2). Propterea magister milicie ille sc. Paulus pugnaturus hanc spiritualem pugnam spiritualia arma et invisibilia tela nobis componit, dicens ad Eph. 63) : „State succincti lumbos vestros in veritate et induti loricam iusticie et calceati pedes in preparacione ewangelii pacis, in omnibus sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere, et galeam salutis assumite et gladium spiritus, quod est verbum dei.“ Oracio et lacrime sunt arma, quibus armatus securus potest dicere4) : „Si consistant ad- versum me castra, non timebit cor meum“. Istud bellum iam continue nobis instat, propter quod necesse est nos semper hiis armis armatos stare. „State“ inquit „succincti lumbos vestros in veritate" vite, quia voluptas et cupiditas illusio est et falsitas, non veritas; et lorica iusticie et caritatis nos cir- cumdari oportet et scuto fidei contra domesticos inimicos fidei et crucis Christi, in quorum cordibus inportunitas contra dominum Jesum pauperem crucifixum nimis invaluit./ Sed volentes habere cer- tamen divinorum studiorum volentesque preliari prelia domini memo- remura) illud apostolicum I. Cor. 95) : „Omnis qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet“ et pensemus quod magnitudo fidei, conti- nencia et abstinencia voluptatis ab omni indecenti consensu et servitute peccati et labor ac agonum certamina faciunt viros vir- tutis et victorie, sicut econtrario remissa vita et tepiditas fidei et amoris ac spei faciunt nos effeminatos et viros ignavie. 132b 1) Ef. 6, 12. — 2) Luk. 22, 53.— 3) v. 14—17. — 4) Ž. 26, 3. — 5) v. 25. a) A: memorantes. „Studie a texty.“ (325) 23
Strana 326
* Sed heu plures nostrum sunt remissi et effeminati, quos do- minus Jesus velut alter. Gedeon abicit tamquam inhabiles ad prelia dominil), et paucissimi, ut supra dixi, viri ad bella dei doctissimi.2) Ubi sunt illi, qui in veritate et intrepide auderent dicere cum b. Johanne Crisostomo, qui eciam a clero magnam persecucionem passus est, super ep. ad Hebr. 5. serm.3) : „Cum tanta“ inquit "ala- critate proprium sanguinem effundamus pro Christo, cum quanta aquam quis effundit. Etenim aqua est sanguis circumfusus corpori et cum tanta facilitate carnem spoliare debemus, cum quanta vesti- menta“. Altum michi misero et fragili hoc verbum videtur, michi apud me inpossibile, nichilominus tamen apud deum valde possibile. Quantum ergo est in nobis, desperemus, quantum vero ad dei pos- sibilitatem, valde confidamus. Credenti enim omnia sunt possibilia4) Ymo de quanto aliqui ad dei miliciam cognoscunt se esse plus inpotentes, infirmiores et quoad mundum stulciores et contempti- biliores, de tanto magis deus eligit sibi tales ad sua prelia5). Vult enim semper dominus Jesus res mirabiles facere in parvulis et hu- milibus, vult de infirmis et stultis vincere sapientes et potentes huius mundi. Nam quicunque in Christo parvulus credit in eum, non solum faciet illa que ipse facit, sed maiora horum inquit faciet, ut patet Joh. 146). Vere enim maius michi videtur, si homo in carne positus, fragilis et caducus, fide tantum Christi et verbo eius ornatus superet potentes et sapientes huius mundi et demonum legiones, quamvis ipse sit qui vincit in nobis, plus tamen esse dicit quod per nos vincit, quam quod per se vincit. Tantum est, ut armis spiritualibus Christi semper simus armati et conversacio nostra in celis sit7), omnis motus et actus nostri, omnis cogitacio et sermo celestis sit, et preliemur prelia domini, licet simus inpotentes, fragiles, stulti, contemptibiles, quia „ques) stulta sunt mundi eligit deus, ut confundat sapientes, et infirma mundi eligit deus, ut confundat forcia, et igno- bilia mundi et contemptibilia eligit deus et ea que non sunt, ut ea que sunt destrueret, ut non glorietur omnis caro in conspectu eius (I. Cor. 1). Audiant hoc humiles, pauperes sacerdotes, mundo stulti et contemptibiles, confortentur in domino9) omnes, qui conformes estis ymagini filii dei1o), qui sc. imitamini dominum Jesum Christum, et ut simus viri virtutum, induamur dominum Jesum Christum, qui est dei virtus et dei sapienciai1), et in omnibus iungamus nos domino, 1) Soudc. 7; 5. — 2) Cant. 3, 8. — 3) Opp. výd. uv. N. T. VI col. 747. — 4) Mar. 9, 22. — 5) I. Kor. 1, 27 n. — 6) v. 12. — 7) Filip. 3, 20. — 8) I. Kor. 1, 27—29. — 9) Ef. 6, 10. — 10) Řím. 8, 29. — 11) I. Kor. 1, 24. (326)
* Sed heu plures nostrum sunt remissi et effeminati, quos do- minus Jesus velut alter. Gedeon abicit tamquam inhabiles ad prelia dominil), et paucissimi, ut supra dixi, viri ad bella dei doctissimi.2) Ubi sunt illi, qui in veritate et intrepide auderent dicere cum b. Johanne Crisostomo, qui eciam a clero magnam persecucionem passus est, super ep. ad Hebr. 5. serm.3) : „Cum tanta“ inquit "ala- critate proprium sanguinem effundamus pro Christo, cum quanta aquam quis effundit. Etenim aqua est sanguis circumfusus corpori et cum tanta facilitate carnem spoliare debemus, cum quanta vesti- menta“. Altum michi misero et fragili hoc verbum videtur, michi apud me inpossibile, nichilominus tamen apud deum valde possibile. Quantum ergo est in nobis, desperemus, quantum vero ad dei pos- sibilitatem, valde confidamus. Credenti enim omnia sunt possibilia4) Ymo de quanto aliqui ad dei miliciam cognoscunt se esse plus inpotentes, infirmiores et quoad mundum stulciores et contempti- biliores, de tanto magis deus eligit sibi tales ad sua prelia5). Vult enim semper dominus Jesus res mirabiles facere in parvulis et hu- milibus, vult de infirmis et stultis vincere sapientes et potentes huius mundi. Nam quicunque in Christo parvulus credit in eum, non solum faciet illa que ipse facit, sed maiora horum inquit faciet, ut patet Joh. 146). Vere enim maius michi videtur, si homo in carne positus, fragilis et caducus, fide tantum Christi et verbo eius ornatus superet potentes et sapientes huius mundi et demonum legiones, quamvis ipse sit qui vincit in nobis, plus tamen esse dicit quod per nos vincit, quam quod per se vincit. Tantum est, ut armis spiritualibus Christi semper simus armati et conversacio nostra in celis sit7), omnis motus et actus nostri, omnis cogitacio et sermo celestis sit, et preliemur prelia domini, licet simus inpotentes, fragiles, stulti, contemptibiles, quia „ques) stulta sunt mundi eligit deus, ut confundat sapientes, et infirma mundi eligit deus, ut confundat forcia, et igno- bilia mundi et contemptibilia eligit deus et ea que non sunt, ut ea que sunt destrueret, ut non glorietur omnis caro in conspectu eius (I. Cor. 1). Audiant hoc humiles, pauperes sacerdotes, mundo stulti et contemptibiles, confortentur in domino9) omnes, qui conformes estis ymagini filii dei1o), qui sc. imitamini dominum Jesum Christum, et ut simus viri virtutum, induamur dominum Jesum Christum, qui est dei virtus et dei sapienciai1), et in omnibus iungamus nos domino, 1) Soudc. 7; 5. — 2) Cant. 3, 8. — 3) Opp. výd. uv. N. T. VI col. 747. — 4) Mar. 9, 22. — 5) I. Kor. 1, 27 n. — 6) v. 12. — 7) Filip. 3, 20. — 8) I. Kor. 1, 27—29. — 9) Ef. 6, 10. — 10) Řím. 8, 29. — 11) I. Kor. 1, 24. (326)
Strana 327
ut simus unus spiritus cum eo1), ut sic dominus per sua vasa fictilia2) et lutea et fragilia perdat sapienciam sapientum et prudenciam pru- dencium reprobet3). Unde ob superbiam et ypocrisim sapientibus et prudentibus huius seculi projectis dominus suam salutem parvulis sacerdotibus et quibusdam aliis de plebe habundacius revelat et ministrat. Ideo, o sacerdotes / dei humiles et pauperes, qui diligitis Christi 133a ewangelium, per vicos et platheas, in domibus et cubilibus predicate ewangelium omni creature4) contra falsos prophetas, qui ab intra sunt lupi rapaces et ab extra in vestimentis ovium veniunt et se- ducunt multos5). Predicate fidelibus, ut attendant sibi a fermento phariseorum, quod est ypocrisisô), et que in tenebris audistis, in angulis in lumine dicite, et quod in aure in cubilibus audistis, pre- dicate in tectis7). Ne tèrreamur ab hiis, qui occidunt corpus, post hec non habent quid faciant, sed timeamus illum, qui postquam occiderit tacentem veritatem culpabili timore et terrore dyaboli, habet potestatem mittendi in jehennams). Eya ergo, omnes fideles et Christi milites, ecce nunc tempus acceptabile9), in quo sathanas solutus in suo antichristo cum sua milicia sua arma ubique terrarum per ecclesiam diffundit! Et rèx regum promisit suis et sue ecclesie, quod eis assistere vult omni- bus diebus usque ad consummacionem seculi10). Et in ista causa ewangelisandi verbum dei decertarunt Johannes Baptista et cuncti martires et sancti, scientes quod super omnia vincit veritas.11) 1 Acuamus ergo rumpheam verbi dei! Melius est nobis mori pro salute fratrum quam videre tot mala et non oppugnare. Et si persecucio imminet, cum oracione humili armemus pectus cum pa- ciencia, memores celestium premiorum. Expectat enim nos angelorum corus et virtutum celestium pia erga nos pendet expectació, quomodo et quando de hoc redeamus prelio et quid unusquisque reportet spoliorum, intuentur curiosius et solicicius scrutantur, quis nostrum mistici auri hinc amplius ferat, quis eciam argenti pondus illic ex- hibeat, quisve vivos lapides deferat preciosos 2) ; requirunt eciam, si quis es deferat, ferrum aut plumbum, sed et vas ligneum si aliquis forte aut fictile aut aliquid huiusmodi magne domus13) usibus ne- cessarium. In magna enim domo non sunt tantummodo vasa aurea ** 1) I. Kor. 6, 17. — 2) II. Tim, 2., 20. — 3) I. Kor. 1, 19. — 4) Mar. 16, 15. 5) Mat. 7, 15; 24, 11. — 6) Luk. 12, 1. — 7) Mat. 10, 27. — s) Mat. 10, 28. 9) II. Kor. 6, 2. — 10) Mat. 28, 20. — 11) III. Esdr. 3, 12 — 12) I. Kor. 3, 12. — — 13) II. Tim 2, 20. (327) 23*
ut simus unus spiritus cum eo1), ut sic dominus per sua vasa fictilia2) et lutea et fragilia perdat sapienciam sapientum et prudenciam pru- dencium reprobet3). Unde ob superbiam et ypocrisim sapientibus et prudentibus huius seculi projectis dominus suam salutem parvulis sacerdotibus et quibusdam aliis de plebe habundacius revelat et ministrat. Ideo, o sacerdotes / dei humiles et pauperes, qui diligitis Christi 133a ewangelium, per vicos et platheas, in domibus et cubilibus predicate ewangelium omni creature4) contra falsos prophetas, qui ab intra sunt lupi rapaces et ab extra in vestimentis ovium veniunt et se- ducunt multos5). Predicate fidelibus, ut attendant sibi a fermento phariseorum, quod est ypocrisisô), et que in tenebris audistis, in angulis in lumine dicite, et quod in aure in cubilibus audistis, pre- dicate in tectis7). Ne tèrreamur ab hiis, qui occidunt corpus, post hec non habent quid faciant, sed timeamus illum, qui postquam occiderit tacentem veritatem culpabili timore et terrore dyaboli, habet potestatem mittendi in jehennams). Eya ergo, omnes fideles et Christi milites, ecce nunc tempus acceptabile9), in quo sathanas solutus in suo antichristo cum sua milicia sua arma ubique terrarum per ecclesiam diffundit! Et rèx regum promisit suis et sue ecclesie, quod eis assistere vult omni- bus diebus usque ad consummacionem seculi10). Et in ista causa ewangelisandi verbum dei decertarunt Johannes Baptista et cuncti martires et sancti, scientes quod super omnia vincit veritas.11) 1 Acuamus ergo rumpheam verbi dei! Melius est nobis mori pro salute fratrum quam videre tot mala et non oppugnare. Et si persecucio imminet, cum oracione humili armemus pectus cum pa- ciencia, memores celestium premiorum. Expectat enim nos angelorum corus et virtutum celestium pia erga nos pendet expectació, quomodo et quando de hoc redeamus prelio et quid unusquisque reportet spoliorum, intuentur curiosius et solicicius scrutantur, quis nostrum mistici auri hinc amplius ferat, quis eciam argenti pondus illic ex- hibeat, quisve vivos lapides deferat preciosos 2) ; requirunt eciam, si quis es deferat, ferrum aut plumbum, sed et vas ligneum si aliquis forte aut fictile aut aliquid huiusmodi magne domus13) usibus ne- cessarium. In magna enim domo non sunt tantummodo vasa aurea ** 1) I. Kor. 6, 17. — 2) II. Tim, 2., 20. — 3) I. Kor. 1, 19. — 4) Mar. 16, 15. 5) Mat. 7, 15; 24, 11. — 6) Luk. 12, 1. — 7) Mat. 10, 27. — s) Mat. 10, 28. 9) II. Kor. 6, 2. — 10) Mat. 28, 20. — 11) III. Esdr. 3, 12 — 12) I. Kor. 3, 12. — — 13) II. Tim 2, 20. (327) 23*
Strana 328
. et argentea, sed et lignea et fictilia et secundum hoc unicuique mansio deputatur. Qui vero invenientur tepidi et remissi in suis officiis in hoc tempore acceptabili1), ex vecordia timoris non oppo- nentes se adversus malignantes2) pro observancia legis Christi, condempnabuntur tamquam proditores veritatis magis quam Sca- rioth, ut dicit Crisostomus om. 25 Operis inperfecti et ponitur in decretis XI. q. 3 Non licet 3). Scarioth quidem abscondite prodidit ve- ritatem nondum glorificatam post pauca carismata, sed qui ex cul- pabili timore tacent ad multorum perdicionem post eius glorificaci- onem et post ewangelii publicacionem et tot carismatum et exem- plorum salutarium accepcionem et multo magis qui conculcant et condempnant. Quis hec audiens non invitetur ad miliciam dei, quis non armetur pugnare pro fide et lege Christi.! Revera fides modica ut granum sinapis4) non torpentes de omissione huiusmodi resolveret in lacrimas pro omissis et ad virilem satisfaccionem genua debilia roboraret5) ! Ergo ne terreamur de pugne periculo, sed letemur de victorie triumpho in Christo Jesu domino nostro! 2. Mgri Jacobi de Misa Determinatio in quodlibet.9) 270b Utrum potest summus princeps in execucione sui man- dati a minore principe impediri. Arguitur sic: quod summus princeps a miserrimo servo in execucione mandati impeditur — ergo questio vera. Consequencia nota est, antecedens probatur: Summus princeps mandavit omne peccatum fugere et hoc servus miserrimus impedit peccans, igitur antecedens verum. In oppositum sic: Summus princeps habet voluntatem omnino inmobilem et inmutabilem, igitur non potest in sua voluntate im- pediri. Consequencia nota est, quia alias posset mutari. Sed assum- ptum patet per Philosophum I. Celi, VIII. Phis. et 12. Methaph., igitur questio hec relinquitur dubiosa ad partes suas alterutras. 1) II. Kor. 6, 2. — 2) Ž. 93, 16. — 3) Není „Non licet“ (c. 71), nýbrž „Nolite timere“ (c. 86). — 4) Mat. 17. 20; Luk. 17, 6. — 5) Is. 36. 3. — 6) Z-rkp. univ. praž. X E 24 (A) col. s víd. dv. 4308 (B). (328)
. et argentea, sed et lignea et fictilia et secundum hoc unicuique mansio deputatur. Qui vero invenientur tepidi et remissi in suis officiis in hoc tempore acceptabili1), ex vecordia timoris non oppo- nentes se adversus malignantes2) pro observancia legis Christi, condempnabuntur tamquam proditores veritatis magis quam Sca- rioth, ut dicit Crisostomus om. 25 Operis inperfecti et ponitur in decretis XI. q. 3 Non licet 3). Scarioth quidem abscondite prodidit ve- ritatem nondum glorificatam post pauca carismata, sed qui ex cul- pabili timore tacent ad multorum perdicionem post eius glorificaci- onem et post ewangelii publicacionem et tot carismatum et exem- plorum salutarium accepcionem et multo magis qui conculcant et condempnant. Quis hec audiens non invitetur ad miliciam dei, quis non armetur pugnare pro fide et lege Christi.! Revera fides modica ut granum sinapis4) non torpentes de omissione huiusmodi resolveret in lacrimas pro omissis et ad virilem satisfaccionem genua debilia roboraret5) ! Ergo ne terreamur de pugne periculo, sed letemur de victorie triumpho in Christo Jesu domino nostro! 2. Mgri Jacobi de Misa Determinatio in quodlibet.9) 270b Utrum potest summus princeps in execucione sui man- dati a minore principe impediri. Arguitur sic: quod summus princeps a miserrimo servo in execucione mandati impeditur — ergo questio vera. Consequencia nota est, antecedens probatur: Summus princeps mandavit omne peccatum fugere et hoc servus miserrimus impedit peccans, igitur antecedens verum. In oppositum sic: Summus princeps habet voluntatem omnino inmobilem et inmutabilem, igitur non potest in sua voluntate im- pediri. Consequencia nota est, quia alias posset mutari. Sed assum- ptum patet per Philosophum I. Celi, VIII. Phis. et 12. Methaph., igitur questio hec relinquitur dubiosa ad partes suas alterutras. 1) II. Kor. 6, 2. — 2) Ž. 93, 16. — 3) Není „Non licet“ (c. 71), nýbrž „Nolite timere“ (c. 86). — 4) Mat. 17. 20; Luk. 17, 6. — 5) Is. 36. 3. — 6) Z-rkp. univ. praž. X E 24 (A) col. s víd. dv. 4308 (B). (328)
Strana 329
Circa questionem est primo notandum. Quia in ea fit mencio de summo principe et minore principe, ergo noto primo secundum b. Dionysium De div. ñominibusl): Summus princeps est dominator universorum superpotens, supersapiens, superbonus, supermisericors et superiustus et sic de aliis attributis notantibus superexcessum eius super omnes creaturas. Nam secundum Diony- sium in divinis equipollet super et non, quia tantum valet dicere superbonum i. e. non bonum, quia per super fit remocio et per non fit negacio bonitatis nobis operabilis. Omnibus presens et intimus, omnibus communicabilis et unicuique tribuens quod suum est, qui racione sue potencie omnibus digne imperat, racione sapiencie cuncta prudenter ordinat, racione sue bonitatis cuncta in esse con- servat et velut amabilis et cunctis desiderabilis omnia ad se con- vertit, faciem sive affectum omnis creature ad se aspicere faciendo, a quo omnia velut a principio exeunt et ad eum omnia velut ad finem redeunt etc. 271a Princeps minor est princeps creatus, habens potestatem principandi sibi concessum a priori summo principe. Et tales sunt principes inter angelos sive inter homines, visibiles sive invisibiles. De principibus angelorum nunc supersedeo, ne materiam protraham in longum. Sed de principibus visibilibus minoribus inter homines constitutisa) et christianos est notandum, quod quidam talium sunt boni et iusti. Boni principes minores sunt, qui habent potesta- tem et iurisdiccionem super populum alicuius ordinis, status vel condicionis a summo principe concessam vel datam, qui secundum convenientem ordinacionem sui principatus populum subiectum de- ducunt et convertunt secum ad summum principem et secundum singulorum capacitatem ipsi deo summo principi eum conformant sive assimilant. Ad quodb) requiritur dei illuminacio et amor fidelis et sponsalis ad deum summume) principem, ut hiis habitis nec per servitutem peccato se subiciant nec per timorem alicui tiranidi vecorditer consenciant, sed semper ad divinam libertatem se erigant. Et patet, quod principatus ecclesiasticus fundatur precipue in virtutum gradibus et non nature neque in generis nobilitate, eo quod qui in vita Christod) est conformior et ceteris inferior, hic est vel debet esse aliis superior et princeps ecclesiasticus aliorum iuxta illud Mat. XX2): "Scitis quia principes 1) Opp. vyd. Antv. (1634) I, 438 nn. — 2) v. 25—27. a) A: constitutos. — b) A: quos. — c) Rkpp.: suum. — d) A: Christi. (329)
Circa questionem est primo notandum. Quia in ea fit mencio de summo principe et minore principe, ergo noto primo secundum b. Dionysium De div. ñominibusl): Summus princeps est dominator universorum superpotens, supersapiens, superbonus, supermisericors et superiustus et sic de aliis attributis notantibus superexcessum eius super omnes creaturas. Nam secundum Diony- sium in divinis equipollet super et non, quia tantum valet dicere superbonum i. e. non bonum, quia per super fit remocio et per non fit negacio bonitatis nobis operabilis. Omnibus presens et intimus, omnibus communicabilis et unicuique tribuens quod suum est, qui racione sue potencie omnibus digne imperat, racione sapiencie cuncta prudenter ordinat, racione sue bonitatis cuncta in esse con- servat et velut amabilis et cunctis desiderabilis omnia ad se con- vertit, faciem sive affectum omnis creature ad se aspicere faciendo, a quo omnia velut a principio exeunt et ad eum omnia velut ad finem redeunt etc. 271a Princeps minor est princeps creatus, habens potestatem principandi sibi concessum a priori summo principe. Et tales sunt principes inter angelos sive inter homines, visibiles sive invisibiles. De principibus angelorum nunc supersedeo, ne materiam protraham in longum. Sed de principibus visibilibus minoribus inter homines constitutisa) et christianos est notandum, quod quidam talium sunt boni et iusti. Boni principes minores sunt, qui habent potesta- tem et iurisdiccionem super populum alicuius ordinis, status vel condicionis a summo principe concessam vel datam, qui secundum convenientem ordinacionem sui principatus populum subiectum de- ducunt et convertunt secum ad summum principem et secundum singulorum capacitatem ipsi deo summo principi eum conformant sive assimilant. Ad quodb) requiritur dei illuminacio et amor fidelis et sponsalis ad deum summume) principem, ut hiis habitis nec per servitutem peccato se subiciant nec per timorem alicui tiranidi vecorditer consenciant, sed semper ad divinam libertatem se erigant. Et patet, quod principatus ecclesiasticus fundatur precipue in virtutum gradibus et non nature neque in generis nobilitate, eo quod qui in vita Christod) est conformior et ceteris inferior, hic est vel debet esse aliis superior et princeps ecclesiasticus aliorum iuxta illud Mat. XX2): "Scitis quia principes 1) Opp. vyd. Antv. (1634) I, 438 nn. — 2) v. 25—27. a) A: constitutos. — b) A: quos. — c) Rkpp.: suum. — d) A: Christi. (329)
Strana 330
T gencium dominantur eorum et qui maiores sunt, potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos, sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister, et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus" i. e. quod talis princeps ecclesiasticus habeat se pari modo cum minoribus, ut non ipse sed Christus Jesus sit dominus et quod non intendat, quod sibi timor, amor et reverencia sed magis summo principi Christo Jesu impendatur. Et talium principum bonorum inter christianos quidam sunt seculares, seculariter sive civiliter dominantes, alii sunt eccle- siastici, spiritualiter omnia sive ewangelice possidentes et guber- nantes. Officium dominorum temporalium et regum precipue est le- gem ewangelicam potestative defendere. Princeps dicitur quasi pri- mum caput et princeps designat ordinem et dignitatem et secundum Papiam princeps dictus est, eo quod primus capiat substanciam, 271b locum vel dignitatem. Ex quibus potest correlarie sequi, quod in veritate ad hoc solum sunt positi principes minores post summum principem in populo christiano, ut promoveant in populo non seipsos sed amorem et timorem summi principis domini Jesu Christi. Et ideo quicunque princeps, ecclesiasticus sive secularis, illud exequitur et omnem suum principatum sive dominium dat, offert et convertit ad summum principem Christum et in veritate cognoscit, quod quidquid sortitur laudis vel glorie a suis subditis, hoc solum habet omnino a summo principe Christo et in nomine suo, qui subdit populum suum sibi et sub eo et non nomini suo quidquam attribuit, sed summum principem Christum glorificat tota die et ad hoc ipsum suos populos fideliter dirigit et hortatur, ut maxime et solus princeps summus ecclesie olym crucifixus ametur et timeatur, qui proprie et essenci- aliter est rex regum et dominus dominancium:1) hic quicunque est talis beatus est in facto suo et fidelis suo superiori et summo principi. Mali principes alii sunt seculares tiranni, abutentes pote- state seculari principatus publice et manifeste vel occulte. Mali autem principes ecclesiastici, qui potestate spirituali a domino con- cessa et officio eorum abutuntur et omnem scripturam dignitatem et omnia carismata ad salutem hominum concessa ad sua lucra convertunt. Qui sunt fraudulenter vite et doctrine Christi contrarii in malicia cooperti in toto vel in parte, in fide reprobi2), abeuntes post divicias, delicias et gloriam seculi. 1) Apok. 19, 16. — 2) II. Tim. 3, 8. (330)
T gencium dominantur eorum et qui maiores sunt, potestatem exercent in eos. Non ita erit inter vos, sed quicunque voluerit inter vos maior fieri, sit vester minister, et qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus" i. e. quod talis princeps ecclesiasticus habeat se pari modo cum minoribus, ut non ipse sed Christus Jesus sit dominus et quod non intendat, quod sibi timor, amor et reverencia sed magis summo principi Christo Jesu impendatur. Et talium principum bonorum inter christianos quidam sunt seculares, seculariter sive civiliter dominantes, alii sunt eccle- siastici, spiritualiter omnia sive ewangelice possidentes et guber- nantes. Officium dominorum temporalium et regum precipue est le- gem ewangelicam potestative defendere. Princeps dicitur quasi pri- mum caput et princeps designat ordinem et dignitatem et secundum Papiam princeps dictus est, eo quod primus capiat substanciam, 271b locum vel dignitatem. Ex quibus potest correlarie sequi, quod in veritate ad hoc solum sunt positi principes minores post summum principem in populo christiano, ut promoveant in populo non seipsos sed amorem et timorem summi principis domini Jesu Christi. Et ideo quicunque princeps, ecclesiasticus sive secularis, illud exequitur et omnem suum principatum sive dominium dat, offert et convertit ad summum principem Christum et in veritate cognoscit, quod quidquid sortitur laudis vel glorie a suis subditis, hoc solum habet omnino a summo principe Christo et in nomine suo, qui subdit populum suum sibi et sub eo et non nomini suo quidquam attribuit, sed summum principem Christum glorificat tota die et ad hoc ipsum suos populos fideliter dirigit et hortatur, ut maxime et solus princeps summus ecclesie olym crucifixus ametur et timeatur, qui proprie et essenci- aliter est rex regum et dominus dominancium:1) hic quicunque est talis beatus est in facto suo et fidelis suo superiori et summo principi. Mali principes alii sunt seculares tiranni, abutentes pote- state seculari principatus publice et manifeste vel occulte. Mali autem principes ecclesiastici, qui potestate spirituali a domino con- cessa et officio eorum abutuntur et omnem scripturam dignitatem et omnia carismata ad salutem hominum concessa ad sua lucra convertunt. Qui sunt fraudulenter vite et doctrine Christi contrarii in malicia cooperti in toto vel in parte, in fide reprobi2), abeuntes post divicias, delicias et gloriam seculi. 1) Apok. 19, 16. — 2) II. Tim. 3, 8. (330)
Strana 331
Et sicut dictum est de summo principe et principe minore multiplici, sic proporcionabiliter dicendum est de multiplici man- dato et de vita et doctrina, bono vel malo talium principum. Mandatum autem dei, presertim in proposito morale, in quo homo bene placet deo, est universaliter volicio dei directiva cre- ature racionalis, obligans eam ad habendum se sicut debet erga deum summum principem. Et quia talis volicio est veritas, sc. deum velle etc., ideo dicit Ps.1): „Omnia mandata tua veritas." Presupponendo tamquam per se notam questionem „si est“ de summo principe et eius mandato, circa hoc2) pono primam conclusionem: Solus primus princeps suo spiritu scit2) et potest statuere et statuit atque imperat manda- tum/ commune, aptum omni homini in omni loco et in omni hora, sine ulla excepcione cuiuscunque contingencie vel occasionis, ad quod singulos obligat indispensabiliter. 272 Probatur. Nullus)) hominum potest ponere vel adinvenire legem omni homini, statui et condicioni congruentem, nisi spiritus dei, qui scit et continet omnia estque semper et ubique presens omnibus ho- minibus, dehinc spiritus hominis qui in ipso est, qui solus cum spi- ritu Jesu scit, quid est in homine, I. Cor. 2: „Spiritus omnia scrutatur, eciam profunda dei. Quis enim hominum scit que sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est? Ita et que dei sunt nemo cognovit nisi spiritus dei". Solum igitur spiritus hominis, qui semper et ubique est in homine, pensans ubique hominem et vires et neces- sitates ipsius atque totum [in circuitu, scit et potest congruam legem et aptam ponere homini et confirmare] Tum 2. quia*) solus scit, quid est in quolibet homine et quid expedit communiter omni homini aut quid aut quanta potest omnis homo in omni loco et momento, iuxta illud Prov. 17: „Omnes vie hominis patent oculis eius, spirituum ponderator est dominus — igitur conclusio vera. Corr. 1. Nullus5) hominum alius potest vel scit congruam legem et aptam ponere homini et confirmare mandatum sive regulam con- dere, quod esset ita universaliter contemperatum omni homini et omni statui et condicioni hominum congruens, in omni loco et in omni tempore sine excepcione conservandum, vel quod prius in mandato dei non includatur. Patet, quia omnis homo alius a summo principe 1) Ž. 118, 86. — 2) Janov Regule, vyd. Kybalova III, 139. — 3) Janov III, 138 n. — 4) Janov III, 139. — 5) Jano v III. 140. (331)
Et sicut dictum est de summo principe et principe minore multiplici, sic proporcionabiliter dicendum est de multiplici man- dato et de vita et doctrina, bono vel malo talium principum. Mandatum autem dei, presertim in proposito morale, in quo homo bene placet deo, est universaliter volicio dei directiva cre- ature racionalis, obligans eam ad habendum se sicut debet erga deum summum principem. Et quia talis volicio est veritas, sc. deum velle etc., ideo dicit Ps.1): „Omnia mandata tua veritas." Presupponendo tamquam per se notam questionem „si est“ de summo principe et eius mandato, circa hoc2) pono primam conclusionem: Solus primus princeps suo spiritu scit2) et potest statuere et statuit atque imperat manda- tum/ commune, aptum omni homini in omni loco et in omni hora, sine ulla excepcione cuiuscunque contingencie vel occasionis, ad quod singulos obligat indispensabiliter. 272 Probatur. Nullus)) hominum potest ponere vel adinvenire legem omni homini, statui et condicioni congruentem, nisi spiritus dei, qui scit et continet omnia estque semper et ubique presens omnibus ho- minibus, dehinc spiritus hominis qui in ipso est, qui solus cum spi- ritu Jesu scit, quid est in homine, I. Cor. 2: „Spiritus omnia scrutatur, eciam profunda dei. Quis enim hominum scit que sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est? Ita et que dei sunt nemo cognovit nisi spiritus dei". Solum igitur spiritus hominis, qui semper et ubique est in homine, pensans ubique hominem et vires et neces- sitates ipsius atque totum [in circuitu, scit et potest congruam legem et aptam ponere homini et confirmare] Tum 2. quia*) solus scit, quid est in quolibet homine et quid expedit communiter omni homini aut quid aut quanta potest omnis homo in omni loco et momento, iuxta illud Prov. 17: „Omnes vie hominis patent oculis eius, spirituum ponderator est dominus — igitur conclusio vera. Corr. 1. Nullus5) hominum alius potest vel scit congruam legem et aptam ponere homini et confirmare mandatum sive regulam con- dere, quod esset ita universaliter contemperatum omni homini et omni statui et condicioni hominum congruens, in omni loco et in omni tempore sine excepcione conservandum, vel quod prius in mandato dei non includatur. Patet, quia omnis homo alius a summo principe 1) Ž. 118, 86. — 2) Janov Regule, vyd. Kybalova III, 139. — 3) Janov III, 138 n. — 4) Janov III, 139. — 5) Jano v III. 140. (331)
Strana 332
Christo est caro et non spiritus, qui non potest scire, quid est in quolibet homine et quid cuilibet communiter expediat vel quantum potest omnis homo. Dicit enim apostolus I. ad Cor. 2: "Quis enim scit hominem“ etc. 272b Corr. 2. Quamvis plura sunt mandata sc. decem summi prin- cipis, quel) sine excepcione et omni dispensacione sunt apta omni homini, ad que omnis homo sine ulla dispensacione obligatur in omni loco per totam vitam, impressa cuilibet intellectui eciam grossissimo. ipse tamen summus princeps per suam infinitam sapienciam omnia sua mandata in unicum mandatum abreviavit, iuxta illud propheti- cum: „Verbum abreviatum faciet dominus super terram", et illud est caritas dei et proximi, quod summus princeps tradidit in ewangeliis dicens :2) „Hec mando vobis, ut diligatis invicem“ et alibi: „Hoc est preceptum meum, ut diligatis invicem,/ sicut ego dilexi vos". Et re- petitor suus apostolus ad Rom. 13 dicit: „Nichil alterutrum debeatis, nisi ut invicem diligatis, quoniam qui diligit, legem implevit; nam plenitudo legis est dileccio". Corr. 3. Illi,3) qui habundant lege hac et mandato ewangelii Jesu Christi ducuntur, sufficit eis valde eadem lex ewangelica utilis et compendiosa et ea que sunt tradita ab ewangelistis et beatis apostolis virisque ceteris apostolicis cum gracia et unccione intima, que docet eos de omnibus. Et talis nimia multiplicitas est eis nimis onerosa, sc. mandatorum et doctrinarum hominum, et offensiva, redigens ipsos ad servitutem inportabilem. Corr. 4. Hoc mandatum summi principis est regula4) communis et brevissima, una omnium christianorum, facillima, sufficientissimaa), indispensabilis, perfecta et infallibilis, et ipsa est lex perfecte liber- tatis. Patet, quia ipse solus et nemo alius scit melius et utilius et compendiosius ponere mandatum omni homini, ut dicit conclusio. Corr. 5. Mandatum summi principis est regula5) christiano populo tradita ab unico, solo, optimo et perfecto magistro legislatore sufficientissima, perfectissima et ubique et ad omnia, conveniens pro- prie et adequate omnibus hominibus simul et cuilibet singilatim, omni communitati hominum et cuilibet seorsum; et est superfluitas nimia varia et multa regularum parcialium et nimietas mandatorum homi- num, doctrinarum et adinvencionum, quorum sunt immensi libri et precii 1) Janov III, 139 n. — 2) Jan 15, 17. — 3) Janov II, 257. — 4) Ja- nov III. 140. — 5) Janov II, 256 n. a) Janov: brevis, facilis, sufficiens. (332)
Christo est caro et non spiritus, qui non potest scire, quid est in quolibet homine et quid cuilibet communiter expediat vel quantum potest omnis homo. Dicit enim apostolus I. ad Cor. 2: "Quis enim scit hominem“ etc. 272b Corr. 2. Quamvis plura sunt mandata sc. decem summi prin- cipis, quel) sine excepcione et omni dispensacione sunt apta omni homini, ad que omnis homo sine ulla dispensacione obligatur in omni loco per totam vitam, impressa cuilibet intellectui eciam grossissimo. ipse tamen summus princeps per suam infinitam sapienciam omnia sua mandata in unicum mandatum abreviavit, iuxta illud propheti- cum: „Verbum abreviatum faciet dominus super terram", et illud est caritas dei et proximi, quod summus princeps tradidit in ewangeliis dicens :2) „Hec mando vobis, ut diligatis invicem“ et alibi: „Hoc est preceptum meum, ut diligatis invicem,/ sicut ego dilexi vos". Et re- petitor suus apostolus ad Rom. 13 dicit: „Nichil alterutrum debeatis, nisi ut invicem diligatis, quoniam qui diligit, legem implevit; nam plenitudo legis est dileccio". Corr. 3. Illi,3) qui habundant lege hac et mandato ewangelii Jesu Christi ducuntur, sufficit eis valde eadem lex ewangelica utilis et compendiosa et ea que sunt tradita ab ewangelistis et beatis apostolis virisque ceteris apostolicis cum gracia et unccione intima, que docet eos de omnibus. Et talis nimia multiplicitas est eis nimis onerosa, sc. mandatorum et doctrinarum hominum, et offensiva, redigens ipsos ad servitutem inportabilem. Corr. 4. Hoc mandatum summi principis est regula4) communis et brevissima, una omnium christianorum, facillima, sufficientissimaa), indispensabilis, perfecta et infallibilis, et ipsa est lex perfecte liber- tatis. Patet, quia ipse solus et nemo alius scit melius et utilius et compendiosius ponere mandatum omni homini, ut dicit conclusio. Corr. 5. Mandatum summi principis est regula5) christiano populo tradita ab unico, solo, optimo et perfecto magistro legislatore sufficientissima, perfectissima et ubique et ad omnia, conveniens pro- prie et adequate omnibus hominibus simul et cuilibet singilatim, omni communitati hominum et cuilibet seorsum; et est superfluitas nimia varia et multa regularum parcialium et nimietas mandatorum homi- num, doctrinarum et adinvencionum, quorum sunt immensi libri et precii 1) Janov III, 139 n. — 2) Jan 15, 17. — 3) Janov II, 257. — 4) Ja- nov III. 140. — 5) Janov II, 256 n. a) Janov: brevis, facilis, sufficiens. (332)
Strana 333
maximi sunt de ipsis conditia), quos homo non facile per studium incorporare nec comparare neque perlegere potest. Deut. 41): „Hec nostra sapiencia et intellectus coram populis, ut audientes universi precepta dicant: En populus sapiens et intelligens, gens magna: nec est alia nacio tam grandis, que habeat deos appropinquantes sibi, sicut deus noster adest cunctis obsecracionibus nostris“. Corr. 6. Nemo potest se digne excusare, ut non subsit dei mandato, vel racionabiliter allegare2) se esse gravatum per multitu- dinem mandatorum dei et contra ea remurmurare, eo quod omnia sunt unum mandatum. Corr. 7. Omnes alie tradiciones et mandata hominum multi- farie et superflue ac inepte non mandata sed supersticiones debent appellari et opera hominum. Corr. 8. Solum hii tales, qui permanent in observancia huius unici verbi et mandati sunt3) veri discipuli summi magistri et filii summi patris et veri servi liberi summi principis. Patet/ ex quid nominis discipuli iuxta illud Joh. 8: „Si vos in sermone meo man- seritis, vere discipuli mei eritis et cognoscetis veritatem et veritas li- berabit vos". 273a Corr. 9. Quia mandatum tale non solum est spirituale, sed spiritus, eo quod est a summo principe, qui est spiritus increatus, iuxta illud Joh. VI4) : „Verba, que locutus sum vobis, sunt spiritus et vita“ — et ergo omnes, qui diriguntur mandato summi principis, spiritu dei aguntur et sunt spirituales et filii dei, iuxta illud ad Rom. VIII: „Qui?) spiritu dei aguntur, hii sunt filii dei". Corr. 10. Omnis talis discipulus, qui doceturs) et dirigitur mandato summi principis, est beatus iuxta illud Ps.: „Beatus, quem tu erudieris domine et de lege tua docueris eum“, quia alii mendaces filii hominum „narraverunt michi fabulaciones, sed non ut lex tua." Corr. 11. Hoc mandatum spirituale est unccio illa spiritualis et mentalis, de qua scriptum est I. Joh.5) : „Hec scripsi vobis de his, qui seducunt vos; et vos unccionem quam accepistis ab eo, maneat in vobis, et non necesse habetis, ut aliquis doceat vos, sed sicut unc- cio eius docet vos de omnibus“. 1) v. 6 n. — 2) Janov III, 140. — 3) Janov III, 131. — 4) v. 64. — 5) Janov III, 131 n. a) Janov: quorum tanta est multiplicitas et multitudo, quod inmensi libri et precii maximi sint de ipsis conditi et repleti. (333)
maximi sunt de ipsis conditia), quos homo non facile per studium incorporare nec comparare neque perlegere potest. Deut. 41): „Hec nostra sapiencia et intellectus coram populis, ut audientes universi precepta dicant: En populus sapiens et intelligens, gens magna: nec est alia nacio tam grandis, que habeat deos appropinquantes sibi, sicut deus noster adest cunctis obsecracionibus nostris“. Corr. 6. Nemo potest se digne excusare, ut non subsit dei mandato, vel racionabiliter allegare2) se esse gravatum per multitu- dinem mandatorum dei et contra ea remurmurare, eo quod omnia sunt unum mandatum. Corr. 7. Omnes alie tradiciones et mandata hominum multi- farie et superflue ac inepte non mandata sed supersticiones debent appellari et opera hominum. Corr. 8. Solum hii tales, qui permanent in observancia huius unici verbi et mandati sunt3) veri discipuli summi magistri et filii summi patris et veri servi liberi summi principis. Patet/ ex quid nominis discipuli iuxta illud Joh. 8: „Si vos in sermone meo man- seritis, vere discipuli mei eritis et cognoscetis veritatem et veritas li- berabit vos". 273a Corr. 9. Quia mandatum tale non solum est spirituale, sed spiritus, eo quod est a summo principe, qui est spiritus increatus, iuxta illud Joh. VI4) : „Verba, que locutus sum vobis, sunt spiritus et vita“ — et ergo omnes, qui diriguntur mandato summi principis, spiritu dei aguntur et sunt spirituales et filii dei, iuxta illud ad Rom. VIII: „Qui?) spiritu dei aguntur, hii sunt filii dei". Corr. 10. Omnis talis discipulus, qui doceturs) et dirigitur mandato summi principis, est beatus iuxta illud Ps.: „Beatus, quem tu erudieris domine et de lege tua docueris eum“, quia alii mendaces filii hominum „narraverunt michi fabulaciones, sed non ut lex tua." Corr. 11. Hoc mandatum spirituale est unccio illa spiritualis et mentalis, de qua scriptum est I. Joh.5) : „Hec scripsi vobis de his, qui seducunt vos; et vos unccionem quam accepistis ab eo, maneat in vobis, et non necesse habetis, ut aliquis doceat vos, sed sicut unc- cio eius docet vos de omnibus“. 1) v. 6 n. — 2) Janov III, 140. — 3) Janov III, 131. — 4) v. 64. — 5) Janov III, 131 n. a) Janov: quorum tanta est multiplicitas et multitudo, quod inmensi libri et precii maximi sint de ipsis conditi et repleti. (333)
Strana 334
Corr. 12. Fideles1) discipuli et filii summi principis valent omnia diiudicare, sc. necessaria ad salutem, facta sive facienda secundum legem mandati scriptam in cordibus eorum, et secundum ea digne ambulant, scientes evitare opera dyaboli et membrorum eius, et sciunt diiudicare2) subtilissimas ficciones sathane et filium perdicionis revelare, existentes prudentes sicut serpentes. Patet ex precedenti cor- relario, quia unccio docet eos de omnibus dicente Psalmista ad idem3) : "Super senes intellexi, quia mandata tua quesivi“ Corr. 13. Quod talis populus in observancia spiritualis man- dati permanens erga suum principem est vere sapiens1) et tam grandis, cui sic adest talis et tantus summus princeps cum tanta plenitudine et continue dominus deus eius, qui dignatur ipsemet omnium semper iter dirigere et singulorum magister esse et doctor indefessus, qui sunt docibiles dei. Patet ex supra dictis. 273b 2. conclusio. Omnis princeps. minor fidelis et iu- stus a summo principe constitutus debet subditos primo et principaliter inducere ad observanciam veri et unici et summi mandati summi principis. Patet conclusio per illud Mat. ult., ubi summus princeps precipit suis minoribus principibus dicens4): „Euntes docete omnes gentes, bap- tizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos servare/ omnia, quecunque mandavi vobis". Et patet hoc ex quid nominis veri et fidelis minoris principis, quia alias non esset fidelis. Corr. 1. Minor princeps fidelis in docendo subditos in com- paracione ad summum principem docentem suum populum habet se sicut finitum ad infinitum, sicut creatura ad creatorem, sicut David adaptans materiam et conceptum domus domini filio suo Salomoni, sicut discipulus pictoris adhuc rudis, qui solum aptat cum ascia materiam ligni et lapidis ad extra inperfecte effigians formam hominis ruditer, donec magister veniens opus inchoatum perficit et decorat. Ita Moyses et prophete solum adaptaverunt po- pulum quasi materiam ad formam divine similitudinis postea per Christum introducendam, quia Moyses et prophete forinsecus et ruditer quodammodo prefiguraverunt populum, quem postea sum- mus princeps intrinsecus vivificavit et reformavit, iuxta illud Joh. 15): „Lex per Moysen data est, gracia et veritas per Jesum Christum 1) Janov III, 132. — 2) Janov III, 131 (denudare). — 3) Ž. 118, 100. — 4) Mat. 28, 19 n. — 5) v. 17. (334)
Corr. 12. Fideles1) discipuli et filii summi principis valent omnia diiudicare, sc. necessaria ad salutem, facta sive facienda secundum legem mandati scriptam in cordibus eorum, et secundum ea digne ambulant, scientes evitare opera dyaboli et membrorum eius, et sciunt diiudicare2) subtilissimas ficciones sathane et filium perdicionis revelare, existentes prudentes sicut serpentes. Patet ex precedenti cor- relario, quia unccio docet eos de omnibus dicente Psalmista ad idem3) : "Super senes intellexi, quia mandata tua quesivi“ Corr. 13. Quod talis populus in observancia spiritualis man- dati permanens erga suum principem est vere sapiens1) et tam grandis, cui sic adest talis et tantus summus princeps cum tanta plenitudine et continue dominus deus eius, qui dignatur ipsemet omnium semper iter dirigere et singulorum magister esse et doctor indefessus, qui sunt docibiles dei. Patet ex supra dictis. 273b 2. conclusio. Omnis princeps. minor fidelis et iu- stus a summo principe constitutus debet subditos primo et principaliter inducere ad observanciam veri et unici et summi mandati summi principis. Patet conclusio per illud Mat. ult., ubi summus princeps precipit suis minoribus principibus dicens4): „Euntes docete omnes gentes, bap- tizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos servare/ omnia, quecunque mandavi vobis". Et patet hoc ex quid nominis veri et fidelis minoris principis, quia alias non esset fidelis. Corr. 1. Minor princeps fidelis in docendo subditos in com- paracione ad summum principem docentem suum populum habet se sicut finitum ad infinitum, sicut creatura ad creatorem, sicut David adaptans materiam et conceptum domus domini filio suo Salomoni, sicut discipulus pictoris adhuc rudis, qui solum aptat cum ascia materiam ligni et lapidis ad extra inperfecte effigians formam hominis ruditer, donec magister veniens opus inchoatum perficit et decorat. Ita Moyses et prophete solum adaptaverunt po- pulum quasi materiam ad formam divine similitudinis postea per Christum introducendam, quia Moyses et prophete forinsecus et ruditer quodammodo prefiguraverunt populum, quem postea sum- mus princeps intrinsecus vivificavit et reformavit, iuxta illud Joh. 15): „Lex per Moysen data est, gracia et veritas per Jesum Christum 1) Janov III, 132. — 2) Janov III, 131 (denudare). — 3) Ž. 118, 100. — 4) Mat. 28, 19 n. — 5) v. 17. (334)
Strana 335
facta est“. Sic Johannes Baptista adaptavit populum domino Jesu Christo foris aqua baptisando, relinquens residuum principali summo suo principi, sc. baptiste in spiritu. Non enim ipse vel quicunque alius purus homo poterat ad hoc, quia caro erat et non spiritus, homo tantum et non deus, eciam non potuit amplius facere quam homo, sed Christus deus et homo summus princeps non in tabulis lapideis sicut Moyses sed per se legem vitalem et igneam inscripsit et inscribit in cordibus hominum, ad quod nullo modo homines possunt attingere. Corr. 2. Sicut minor princeps et quantumcunque iustus in comparacione ad summum principem est modice reputacionis, ymmo quasi nichil: sic mandata humana minorum principum appropriate eciam racionabilia, inducencia ad observanciam dei mandatorum, debent esse modicel) reputacionis ad mandatum caritatis sive ad tre- menda summi principis precepta usque ad unguem adimplenda. Patet ex supra dictis. Corr. 3. Viri ecclesiastici et fideles Christi sacerdotes, ymmo et ipsi minores principes debent docere populum et communitatem christianam ponere2) magnam differenciam inter precepta sua propria humana et tremendissimum mandatum summi principis, ut sc. populo non inponatur necessitas principalis obligandi nisi ad verba et pre- cepta summi principisa) Jesu Christi. Dicit enim/ Augustinus De verbis domini super Joh. serm. 83): „Dimitte deo quod dei est, agnosce homo quod homo es. Ignoras dei iusticiam et tuam vis constituere? Iustificare vis? Sufficit tibi, ut mecum iustificeris“ Alia vero omnia opera hominum, verba vel precepta minorum prin- cipum non precepta sed consilia esse censentur et ita populo decla- rentur, ut sic mandata hominum prout mandata hominum venerentur suo modo et precepta summi principis dei in sua dignitate tremenda quemadmodum precepta dei conformiter adorentur et impleantur, iuxta illud Ps.: „Tu mandasti mandata tua custodiri nimis“ et iterum: „Mandasti testimonia tua et veritatem tuam nimis". Quod fidelis Paulus, unus de principibus precipuis minoribus, in se monstravit futuris principibus in exemplum. Nam magnam differenciam ponens inter suas doctrinas et verba Jesu Christi dicit I. Cor. 7: „Dico autem innuptis et viduis: Bonum est illis, si sic permaneant sicut et ego" et paulo post: „Hiis autem, qui matrimonio iuncti sunt, precipio 274a 1) Janov III, 143 n. — 2) Janov III, 144—146. — 3) Migne P. L. 35 nenalézám. a) Janov: Jesu crucifixi. (335)
facta est“. Sic Johannes Baptista adaptavit populum domino Jesu Christo foris aqua baptisando, relinquens residuum principali summo suo principi, sc. baptiste in spiritu. Non enim ipse vel quicunque alius purus homo poterat ad hoc, quia caro erat et non spiritus, homo tantum et non deus, eciam non potuit amplius facere quam homo, sed Christus deus et homo summus princeps non in tabulis lapideis sicut Moyses sed per se legem vitalem et igneam inscripsit et inscribit in cordibus hominum, ad quod nullo modo homines possunt attingere. Corr. 2. Sicut minor princeps et quantumcunque iustus in comparacione ad summum principem est modice reputacionis, ymmo quasi nichil: sic mandata humana minorum principum appropriate eciam racionabilia, inducencia ad observanciam dei mandatorum, debent esse modicel) reputacionis ad mandatum caritatis sive ad tre- menda summi principis precepta usque ad unguem adimplenda. Patet ex supra dictis. Corr. 3. Viri ecclesiastici et fideles Christi sacerdotes, ymmo et ipsi minores principes debent docere populum et communitatem christianam ponere2) magnam differenciam inter precepta sua propria humana et tremendissimum mandatum summi principis, ut sc. populo non inponatur necessitas principalis obligandi nisi ad verba et pre- cepta summi principisa) Jesu Christi. Dicit enim/ Augustinus De verbis domini super Joh. serm. 83): „Dimitte deo quod dei est, agnosce homo quod homo es. Ignoras dei iusticiam et tuam vis constituere? Iustificare vis? Sufficit tibi, ut mecum iustificeris“ Alia vero omnia opera hominum, verba vel precepta minorum prin- cipum non precepta sed consilia esse censentur et ita populo decla- rentur, ut sic mandata hominum prout mandata hominum venerentur suo modo et precepta summi principis dei in sua dignitate tremenda quemadmodum precepta dei conformiter adorentur et impleantur, iuxta illud Ps.: „Tu mandasti mandata tua custodiri nimis“ et iterum: „Mandasti testimonia tua et veritatem tuam nimis". Quod fidelis Paulus, unus de principibus precipuis minoribus, in se monstravit futuris principibus in exemplum. Nam magnam differenciam ponens inter suas doctrinas et verba Jesu Christi dicit I. Cor. 7: „Dico autem innuptis et viduis: Bonum est illis, si sic permaneant sicut et ego" et paulo post: „Hiis autem, qui matrimonio iuncti sunt, precipio 274a 1) Janov III, 143 n. — 2) Janov III, 144—146. — 3) Migne P. L. 35 nenalézám. a) Janov: Jesu crucifixi. (335)
Strana 336
274b non ego sed dominus, uxorem a viro non discedere; quodsi discesserit, manere innuptam aut viro reconciliari, et vir uxorem non dimittat. Nam ceteris ego dico non dominus: Si quis frater uxorem habet in- fidelem et hec consentit habitare cum illo, non dimittat illam". Ecce quomodo cum magna distinccione loquitur apostolus po- pulis et cum moderamine, ne inponat alicui necessitatem et timorem alibi, nisi ad precepta et verba Jesu Christi, ne iniciat occasionem sathane circumveniendi et involvendi consciencias subditorum, ne in vulgi opinione precepta dei tremendi equare constitucionibus et man- datis hominum videatur, in quibus cerimoniis non est salus, nisi in quantum suffragantur ad mandata dei adinplenda. Nam quod deus efficit et spiritus eius, efficit eciam homo et eius sollicitudo, quia cooperator debet esse homo. Et nisi homo faceret unionem vel de- strueret eam in populo, non diceret apostolus: „Solliciti servare uni- tatem“. Unde infra apostolus dicit: „De virginibus non habeo precep- tum, consilium autem do tamquam misericordiam consecutus a domino, ut sim fidelis. Existimo ergo hoc bonum esse propter instantem neces- sitatem, quoniam bonum estI homini sic esse“. Et post addit: „Puto autem, quod et ego spiritum dei habeam.“. Ecce quam cum timore apostolus sentenciama) suam producat in medium et temperate! Videant igitur, quantum distant ab ipso moderni principes sacerdotum, in quorum ore non resonat aliud nisi „stricte precipimus et mandamus" et iterum: „Quodsi quis paginam hanc et alia huiusmodi talia violaverit, sciat se omnipotentis dei et sanctorum Petri et Pauli indignacionem incursurum“ et „nos eum ex nunc prout ex tunc et ex tunc prout ex nunc excommunicamus et anathematisamus in hiis scriptis". De preceptis autem tremendissimis summi principis Jesu Christi et ipsorum transgressione terrorem po- pulo non incuciuntb) neque magnam racionem. Et puto, quod hec privata opera hominum, cerimonie et tradici- ones funditus destruentur et cessabunt et exaltabitur dominus solus et unicum verbum eius manebit in eternum. Et tempus illud iam instat, in quo evacuabuntur talia, iuxta illud Mat. XV: „Omnis plantacio, quam non plantavit pater meus, eradicabitur. Sinite illos, qui ceci sunt et duces cecorum." Hec1) autem dicensd) non est propositi mei destruere obedienciam subditorum vel infirmare aut cassare ea, que sunt virtutum Jesu Christi 1) Janov III, 142. a) Janov: intencionem. — b) Janov: faciunt. — c) Janov: Cum au- tem hec scribo. (336)
274b non ego sed dominus, uxorem a viro non discedere; quodsi discesserit, manere innuptam aut viro reconciliari, et vir uxorem non dimittat. Nam ceteris ego dico non dominus: Si quis frater uxorem habet in- fidelem et hec consentit habitare cum illo, non dimittat illam". Ecce quomodo cum magna distinccione loquitur apostolus po- pulis et cum moderamine, ne inponat alicui necessitatem et timorem alibi, nisi ad precepta et verba Jesu Christi, ne iniciat occasionem sathane circumveniendi et involvendi consciencias subditorum, ne in vulgi opinione precepta dei tremendi equare constitucionibus et man- datis hominum videatur, in quibus cerimoniis non est salus, nisi in quantum suffragantur ad mandata dei adinplenda. Nam quod deus efficit et spiritus eius, efficit eciam homo et eius sollicitudo, quia cooperator debet esse homo. Et nisi homo faceret unionem vel de- strueret eam in populo, non diceret apostolus: „Solliciti servare uni- tatem“. Unde infra apostolus dicit: „De virginibus non habeo precep- tum, consilium autem do tamquam misericordiam consecutus a domino, ut sim fidelis. Existimo ergo hoc bonum esse propter instantem neces- sitatem, quoniam bonum estI homini sic esse“. Et post addit: „Puto autem, quod et ego spiritum dei habeam.“. Ecce quam cum timore apostolus sentenciama) suam producat in medium et temperate! Videant igitur, quantum distant ab ipso moderni principes sacerdotum, in quorum ore non resonat aliud nisi „stricte precipimus et mandamus" et iterum: „Quodsi quis paginam hanc et alia huiusmodi talia violaverit, sciat se omnipotentis dei et sanctorum Petri et Pauli indignacionem incursurum“ et „nos eum ex nunc prout ex tunc et ex tunc prout ex nunc excommunicamus et anathematisamus in hiis scriptis". De preceptis autem tremendissimis summi principis Jesu Christi et ipsorum transgressione terrorem po- pulo non incuciuntb) neque magnam racionem. Et puto, quod hec privata opera hominum, cerimonie et tradici- ones funditus destruentur et cessabunt et exaltabitur dominus solus et unicum verbum eius manebit in eternum. Et tempus illud iam instat, in quo evacuabuntur talia, iuxta illud Mat. XV: „Omnis plantacio, quam non plantavit pater meus, eradicabitur. Sinite illos, qui ceci sunt et duces cecorum." Hec1) autem dicensd) non est propositi mei destruere obedienciam subditorum vel infirmare aut cassare ea, que sunt virtutum Jesu Christi 1) Janov III, 142. a) Janov: intencionem. — b) Janov: faciunt. — c) Janov: Cum au- tem hec scribo. (336)
Strana 337
et ipsius preceptorum aminicula in dei ecclesia atque sacramentorum promotiva. Neque eciam inpugno per ista que sunt a spiritu sancto per suos statuta utilia, quoniam dominus dicit de talibus: „Omnia que dicunt vobis facite" et infra: „Hec oportuit facere et illa non obmittere". Ideo quidquid fecerunt sancti, intendentes communem pro- fectum tocius ecclesie, hoc est tenendum et est plantacio ex deo et spiritu eius; sed quidquid pro seipsis invenerunt et fecerunt et ad communitatem induxerunt, quod non confert ad pulcram simili- tudinem ecclesie, sed detrahit, non est ex deo. Sed hec1) dicens amnoneo, ne principes sacerdotum et pastores opprimant subdole populum et ne a veritate eos avertant et ad fa- bulas convertant. Nam considero, quod clerici communiter et layci minus sciunt et observant precepta summi tremendi principis quam mandata et tradiciones hominum; que magis timent et ponderant huiusmodi adinvenciones quam veritatem et caritatem proximorum et quod in talibus observandis totam constituunt suam iusticiam et sa- lutem, non habita Jesu noticia et caritate. Ad quos dicit summus princeps Ys. XXIX: „Eo quod appropinquat populus iste michi ore suo et labiis suis glorificat me, cor autem eorum longe est a me et timuerunt me mandato et doctrinis hominum". Quod Christus replicans in casu simili Mat. XV dicit. „Frustra colunt me, docentes mandata et doctrinas hominum“. Qui dyabolus scit abducere consciencias a Christo in oblivionem et eas vulnerare. Ergo hominum tradiciones et obligaciones saltem debent esse diminute et remisse quoad aliquid ipsarum et solum caritas et mandata summi principis debent esse populis tremenda et ad unguem adimplenda.a) 2 Ulterius ad conclusionem terciam probandam suppono, quod quamvis mandatum possit accipi nunc pro debito quod mandatur, aliquando pro eius explecione, aliquando pro actu mandantis, ali- quando aggregative: tamen in proposito mandatum dei habet duplex esse, sc. esse increatum in summo principe et esse creatum extra summum principem, proporcionaliter sicut est duplex gracia et volicio divina, sc. creata et increata. Mandatum secundum illud esse increatum, quod habet in summo principe, est eternum et in scripturis dicitur vetus; secundum vero esse creatum dicitur esse factum et novum. Patet ista suppo- sicio primo per illud Ps.2): „Fidelia omnia mandata eius, confir- 1) Janov III, 143 — začátek volněji. — 2) Ž. 110, 8. a) A má za tím znovu dva odstavce, jež jsou již na str. 335 n. 337)
et ipsius preceptorum aminicula in dei ecclesia atque sacramentorum promotiva. Neque eciam inpugno per ista que sunt a spiritu sancto per suos statuta utilia, quoniam dominus dicit de talibus: „Omnia que dicunt vobis facite" et infra: „Hec oportuit facere et illa non obmittere". Ideo quidquid fecerunt sancti, intendentes communem pro- fectum tocius ecclesie, hoc est tenendum et est plantacio ex deo et spiritu eius; sed quidquid pro seipsis invenerunt et fecerunt et ad communitatem induxerunt, quod non confert ad pulcram simili- tudinem ecclesie, sed detrahit, non est ex deo. Sed hec1) dicens amnoneo, ne principes sacerdotum et pastores opprimant subdole populum et ne a veritate eos avertant et ad fa- bulas convertant. Nam considero, quod clerici communiter et layci minus sciunt et observant precepta summi tremendi principis quam mandata et tradiciones hominum; que magis timent et ponderant huiusmodi adinvenciones quam veritatem et caritatem proximorum et quod in talibus observandis totam constituunt suam iusticiam et sa- lutem, non habita Jesu noticia et caritate. Ad quos dicit summus princeps Ys. XXIX: „Eo quod appropinquat populus iste michi ore suo et labiis suis glorificat me, cor autem eorum longe est a me et timuerunt me mandato et doctrinis hominum". Quod Christus replicans in casu simili Mat. XV dicit. „Frustra colunt me, docentes mandata et doctrinas hominum“. Qui dyabolus scit abducere consciencias a Christo in oblivionem et eas vulnerare. Ergo hominum tradiciones et obligaciones saltem debent esse diminute et remisse quoad aliquid ipsarum et solum caritas et mandata summi principis debent esse populis tremenda et ad unguem adimplenda.a) 2 Ulterius ad conclusionem terciam probandam suppono, quod quamvis mandatum possit accipi nunc pro debito quod mandatur, aliquando pro eius explecione, aliquando pro actu mandantis, ali- quando aggregative: tamen in proposito mandatum dei habet duplex esse, sc. esse increatum in summo principe et esse creatum extra summum principem, proporcionaliter sicut est duplex gracia et volicio divina, sc. creata et increata. Mandatum secundum illud esse increatum, quod habet in summo principe, est eternum et in scripturis dicitur vetus; secundum vero esse creatum dicitur esse factum et novum. Patet ista suppo- sicio primo per illud Ps.2): „Fidelia omnia mandata eius, confir- 1) Janov III, 143 — začátek volněji. — 2) Ž. 110, 8. a) A má za tím znovu dva odstavce, jež jsou již na str. 335 n. 337)
Strana 338
mata in seculum seculi" sc. quoad primum esse éorum, „facta in veritate et equitate“ quoad secundum esse. I. Joh. 2 diciturl): „Ka- rissimi non mandatum novum scribo vobis“ sc. quoad secundum esse, „sed mandatum vetus“ supple quoad primum esse mandatum eternum in deo; sed Joh. 13 dicit dominus2): „Mandatum novum do vobis", supple quoad secundum esse mandati et quoad maiorem renovacionem et vite novitatem, exemplacionem et practicacionem. Mandatum quoad esse primum increatum est volicio divina increata condicionata vel est racio directiva condicionata, qua vult, quod iste peccator diligeret deum, si ad hoc voluntarium consensum prebeat talis peccator et si ei non obesset eius defectus voluntarius ; quodsi voluntarie non conformabit se volicioni divine, quod tunc pro isto iuste punietur. Vel mandatum illud secundum esse incre- atum est hominem debere diligere deum vel deum esse diligendum ab homine. Et illa veritas eterna est equitas sive iusticia, ad quam homines obligantur sub pena, et secundum eam se racionabiliter gubernare quoad esse secundum est gracia creata in quolibet iusto. Et tunc ponitur conclusio. Concl. 3. Non potest esse, quod aliter mandatum summi principis secundum eius esse increatum im- pediatur a minori principe, nisi false et pretense, sic quod verius ipsemet princeps minor in volendo impedire mandatum dei nocet sibi ipsi. Probatur: quia mandatum tale est firmum et inmobile secundum esse huiusmodi et est ipse summus princeps, cuius tam constantem firmitatem in suo proposito et decreto eterno inimpedibili nemo potest impedire. Potest autem pretense et inpossibiliter ac estimative velle impedire hoc mandatum iusticie quoad illud esse, quod non est vere impe- dire ipsum mandatum quoad hoc, sed verius hoc esset talem prin- cipem minorem seipsum impedire, eo quod tunc eo amplius deficit a debito iusticie et plus inperficitur et elongatur a suo unico et proprio bono, de quanto pretendit sic velle impedire. Igitur con- clusio vera. Et ista conclusio videtur esse de intencione b. Dionisii De divinis nom. cap. de oracione3), ubi ponitur exemplum, quod si quis in mari existens et in navi stans inpingat petram, nichil proficiet, quia petra stat inmobilis, et quanto plus inpingit, tanto plus in mari resilit. Navis est mala hominis voluntas sive cupiditas et radix 1) v. 7. — 2) v. 34. — 2) Opp. vyd. uv. I, str. 537. (338) —
mata in seculum seculi" sc. quoad primum esse éorum, „facta in veritate et equitate“ quoad secundum esse. I. Joh. 2 diciturl): „Ka- rissimi non mandatum novum scribo vobis“ sc. quoad secundum esse, „sed mandatum vetus“ supple quoad primum esse mandatum eternum in deo; sed Joh. 13 dicit dominus2): „Mandatum novum do vobis", supple quoad secundum esse mandati et quoad maiorem renovacionem et vite novitatem, exemplacionem et practicacionem. Mandatum quoad esse primum increatum est volicio divina increata condicionata vel est racio directiva condicionata, qua vult, quod iste peccator diligeret deum, si ad hoc voluntarium consensum prebeat talis peccator et si ei non obesset eius defectus voluntarius ; quodsi voluntarie non conformabit se volicioni divine, quod tunc pro isto iuste punietur. Vel mandatum illud secundum esse incre- atum est hominem debere diligere deum vel deum esse diligendum ab homine. Et illa veritas eterna est equitas sive iusticia, ad quam homines obligantur sub pena, et secundum eam se racionabiliter gubernare quoad esse secundum est gracia creata in quolibet iusto. Et tunc ponitur conclusio. Concl. 3. Non potest esse, quod aliter mandatum summi principis secundum eius esse increatum im- pediatur a minori principe, nisi false et pretense, sic quod verius ipsemet princeps minor in volendo impedire mandatum dei nocet sibi ipsi. Probatur: quia mandatum tale est firmum et inmobile secundum esse huiusmodi et est ipse summus princeps, cuius tam constantem firmitatem in suo proposito et decreto eterno inimpedibili nemo potest impedire. Potest autem pretense et inpossibiliter ac estimative velle impedire hoc mandatum iusticie quoad illud esse, quod non est vere impe- dire ipsum mandatum quoad hoc, sed verius hoc esset talem prin- cipem minorem seipsum impedire, eo quod tunc eo amplius deficit a debito iusticie et plus inperficitur et elongatur a suo unico et proprio bono, de quanto pretendit sic velle impedire. Igitur con- clusio vera. Et ista conclusio videtur esse de intencione b. Dionisii De divinis nom. cap. de oracione3), ubi ponitur exemplum, quod si quis in mari existens et in navi stans inpingat petram, nichil proficiet, quia petra stat inmobilis, et quanto plus inpingit, tanto plus in mari resilit. Navis est mala hominis voluntas sive cupiditas et radix 1) v. 7. — 2) v. 34. — 2) Opp. vyd. uv. I, str. 537. (338) —
Strana 339
omnium malorum et valde instabilis; petra autem est dei virtus et dei sapiencia, iusticia et veritas et Christus et potestas inmo- bilis, contra quam quanto plus nostra mala voluntas inpingit propter presumpcionem, tanto plus ab illa decidit per excecacionem et in- duracionem. Hine Ys. XIV dicitur1): „Dominus exercituum decrevit et quis poterit infirmare?" Corr. 1. Tale mandatum dei secundum illud esse increatum est, quod deus vellet, quod iste diligeret deum, vel quod deus vult, quod deus est diligendus ab isto, vel quod deus vult, quod iste diligat, si non ponat [per] voluntarium defectum obicem vel si dabit consensum; quodsi voluntarie dissentiret, tunc pro isto vult eum deus puniri. Corr. 2. Mandatum summi principis quoad illud esse in execucione sui non potest impediri. Patet, quia execucio eius fit 275 per voluntatem dei beneplaciti/ et condicionatam, quandocunque fit execucio. Talis autem voluntas non potest impediri, ut dicit conclusio — igitur. 3. corr. Non potest summus princeps in execucione sui man- dati eterni vel sub racione eterna, qua est in ipso, impediri. 4. corr. Omnis malus, impediens pretense et inpossibiliter mandatum summi principis quoad illud primum esse eius, odit iusticiam et veritatem ac vitam anime sue et per consequens odit bonum anime sue et ita odit animam suam. e 5. corr. Omnis talis iniquus diligit iniusticiam et iniquitatem. Patet, quia ex quo omnis talis non conformat se cum summo prin- cipe in volendo et diligendo iusticiam, tunc est contra summum principem in volendo et diligendo contrarium sc. iniusticiam et iniquitatem, iuxta illud ewangelii Luc. XI2) : "Qui non est mecum, contra me est. Corr. 6. Sicut summus princeps in suo mandato quoad esse increatum illius mandati non aliter nisi pretense et inpossibiliter et estimative ab iniquo principe potest impediri: sic eciam suo modo summus princeps non aliter nisi pretense et estimative ac inpossibiliter offenditur et a gloria sua spoliatur, contempnitur et blasphematur et sic de aliis attributis; verius autem talis in sic inpossibiliter volendo seipsum offendit et blasphemat, a vera gloria spoliat et honore. 1) v. 27. — 2) v. 23. (339)
omnium malorum et valde instabilis; petra autem est dei virtus et dei sapiencia, iusticia et veritas et Christus et potestas inmo- bilis, contra quam quanto plus nostra mala voluntas inpingit propter presumpcionem, tanto plus ab illa decidit per excecacionem et in- duracionem. Hine Ys. XIV dicitur1): „Dominus exercituum decrevit et quis poterit infirmare?" Corr. 1. Tale mandatum dei secundum illud esse increatum est, quod deus vellet, quod iste diligeret deum, vel quod deus vult, quod deus est diligendus ab isto, vel quod deus vult, quod iste diligat, si non ponat [per] voluntarium defectum obicem vel si dabit consensum; quodsi voluntarie dissentiret, tunc pro isto vult eum deus puniri. Corr. 2. Mandatum summi principis quoad illud esse in execucione sui non potest impediri. Patet, quia execucio eius fit 275 per voluntatem dei beneplaciti/ et condicionatam, quandocunque fit execucio. Talis autem voluntas non potest impediri, ut dicit conclusio — igitur. 3. corr. Non potest summus princeps in execucione sui man- dati eterni vel sub racione eterna, qua est in ipso, impediri. 4. corr. Omnis malus, impediens pretense et inpossibiliter mandatum summi principis quoad illud primum esse eius, odit iusticiam et veritatem ac vitam anime sue et per consequens odit bonum anime sue et ita odit animam suam. e 5. corr. Omnis talis iniquus diligit iniusticiam et iniquitatem. Patet, quia ex quo omnis talis non conformat se cum summo prin- cipe in volendo et diligendo iusticiam, tunc est contra summum principem in volendo et diligendo contrarium sc. iniusticiam et iniquitatem, iuxta illud ewangelii Luc. XI2) : "Qui non est mecum, contra me est. Corr. 6. Sicut summus princeps in suo mandato quoad esse increatum illius mandati non aliter nisi pretense et inpossibiliter et estimative ab iniquo principe potest impediri: sic eciam suo modo summus princeps non aliter nisi pretense et estimative ac inpossibiliter offenditur et a gloria sua spoliatur, contempnitur et blasphematur et sic de aliis attributis; verius autem talis in sic inpossibiliter volendo seipsum offendit et blasphemat, a vera gloria spoliat et honore. 1) v. 27. — 2) v. 23. (339)
Strana 340
Concl. 4. Quamvis non potest esse, quod iustus minor prin- ceps impediat mandatum summi principis quoad esse eius secundum, sc. esse gracie create, tamen potest esse, quod minor princeps ecclesiasticus vel alius impediat mandâtum summi principis quoad esse eius illud, sc. gracie create. Pro prima parte patet, quia ne- cesse est fidelem minorem principem secundum convenientem ordi- nacionem sui principatus populum subditum ad summum principem convertere et eos secundum eorum singulorum capacitatem sibi conformare et assimilare, alias non esset fidelis princeps, ut patet ex predictis — ergo quoad primam partem est vera. 2763 Sed quoad secundam partem probatur tam ex parte summi principis et sui mandati quoad illud esse gracie creatum, quam ex parte iniqui principis minoris quoad summum principem et eius mandatum gracie create. Probatur primo supponendo, quod sicut ex unitate maxima, que est et fuit inter hominem et deum in eadem persona, consurgit ydiomatum communicacio i. e. denominacio, que solum uni est propria, ex tali unione communicatur alteri et econ- verso. Et sic notificari potest communicacio ydiomatum: Est pro- prietatum diversarum naturarum eidem supposito attribucio. Et quia sicut in quolibet homine est illa unio personalis spiritus incorporei cum corpore, ex hoc in eo consurgit communicacio ydiomatum, quod sc. sit intellectivus et corporeus. Sic in quolibet / iusto et fideli christiano homo interior per esse secundum mandati, sc. per esse gracie create gratum facientis, unitur cum deo summo principe Christo Jesu in tantum, ut unus spiritus fiat cum eo, secundum Augustinum una persona, et ideo propter unitatem Christi Jesu per esse gracie cum spiritu hominis vel cum sua ecclesia fiunt communicaciones ydiomatum i. e. attribuciones mutue denomina- cionum talium sc. denominantis et denominati, sic quod attributa appropriate uni predicantur de altero et econverso. Sic intelligitur illud Act. 91): „Saule, Saule, quid me persequeris?“ et illud Mat. 252): „Esurivi et dedistis michi manducare, sitivi et dedistis michi bibere" et infra: „Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni ex hiis fratribus meis minimis, michi fecistis". Ad quem sensum secundum Aristotelem 9. Ethic. amicus est alter ipse. Tunc ex hoc probatur conclusio sic: Summus princeps do- minus Jesus per esse mandati extrinsecum, sc. per esse gracie çreate, unitur cum homine interiori sibi fideli, sicut cum ecclesia sua sponsa, in tantum quod fit una persona — ergo per suppo- 1) v. 35. — 2) v. 40. (340)
Concl. 4. Quamvis non potest esse, quod iustus minor prin- ceps impediat mandatum summi principis quoad esse eius secundum, sc. esse gracie create, tamen potest esse, quod minor princeps ecclesiasticus vel alius impediat mandâtum summi principis quoad esse eius illud, sc. gracie create. Pro prima parte patet, quia ne- cesse est fidelem minorem principem secundum convenientem ordi- nacionem sui principatus populum subditum ad summum principem convertere et eos secundum eorum singulorum capacitatem sibi conformare et assimilare, alias non esset fidelis princeps, ut patet ex predictis — ergo quoad primam partem est vera. 2763 Sed quoad secundam partem probatur tam ex parte summi principis et sui mandati quoad illud esse gracie creatum, quam ex parte iniqui principis minoris quoad summum principem et eius mandatum gracie create. Probatur primo supponendo, quod sicut ex unitate maxima, que est et fuit inter hominem et deum in eadem persona, consurgit ydiomatum communicacio i. e. denominacio, que solum uni est propria, ex tali unione communicatur alteri et econ- verso. Et sic notificari potest communicacio ydiomatum: Est pro- prietatum diversarum naturarum eidem supposito attribucio. Et quia sicut in quolibet homine est illa unio personalis spiritus incorporei cum corpore, ex hoc in eo consurgit communicacio ydiomatum, quod sc. sit intellectivus et corporeus. Sic in quolibet / iusto et fideli christiano homo interior per esse secundum mandati, sc. per esse gracie create gratum facientis, unitur cum deo summo principe Christo Jesu in tantum, ut unus spiritus fiat cum eo, secundum Augustinum una persona, et ideo propter unitatem Christi Jesu per esse gracie cum spiritu hominis vel cum sua ecclesia fiunt communicaciones ydiomatum i. e. attribuciones mutue denomina- cionum talium sc. denominantis et denominati, sic quod attributa appropriate uni predicantur de altero et econverso. Sic intelligitur illud Act. 91): „Saule, Saule, quid me persequeris?“ et illud Mat. 252): „Esurivi et dedistis michi manducare, sitivi et dedistis michi bibere" et infra: „Amen dico vobis, quamdiu fecistis uni ex hiis fratribus meis minimis, michi fecistis". Ad quem sensum secundum Aristotelem 9. Ethic. amicus est alter ipse. Tunc ex hoc probatur conclusio sic: Summus princeps do- minus Jesus per esse mandati extrinsecum, sc. per esse gracie çreate, unitur cum homine interiori sibi fideli, sicut cum ecclesia sua sponsa, in tantum quod fit una persona — ergo per suppo- 1) v. 35. — 2) v. 40. (340)
Strana 341
situm predicata unius illorum predicabuntur de altero illorum et econverso quoad aliquid. Ergo dum ecclesia vel fidelis anima in quibusdam suis membris in execucione mandati summi principis multum impeditur, tunc summus princeps secundum racionem ex- trinsecam mandati sui, qua est unitus cum ecclesia, impeditur, quia est quodammodo sua sponsa et idem spiritus cum ea secun- dum esse gracie — ergo minor princeps in seipso vel in aliis summum principem in execucione sui mandati quoad esse gracie creatum in iustis et sanctis potest impedire — ergo conclusio vera. Secundo potest probari eadem conclusio ex parte iniqui prin- cipis minoris in ecclesia constituti et hoc sic: quia excessival) mul- titudo mandatorum, tradicionum, doctrinarum principum inferiorum in ecclesia nocet et impedit execucioni dei mandatorum — igitur conclusio vera. Antecedens videtur patere, tum primo quia nimia pluralitas eorum occupat animos hominum in tantum, quod minus sunt solliciti ad verba et mandáta summi principisa) iuxta illud vul- gare proverbium: „Pluribus intentus minor est ad singula sensus" tum 2. quia quanto plures adinvenciones in populo cumulantur, tanto plures occasiones transgressionis mandatorum dei adaugentur; tum 3. quia maior occasio datur dyabolo et via ad temptandum homines simplices et infirmos, propter quod apostolus dicit II. Cor. 2: „Ideo scripsi vobis, ut cognoscam experimentum vestrum, an in omnibus obedientes sitis. Cui autem donastis, et ego. Nam et ego donavi“ et sequitur: „ut non circumveniamur a sathana, non enim ignoramus cogitaciones eius" sc. qui nititur multiplicare offendicula in Israel, iuxta illud ad Rom. V: „Lex subintravit, ut habundaret delictum. 277a Tum 4. quia novis doctrinis venientibus ac recentibus tradicio- nibus et mandatis in populo forcius et notabilius commovent talia et inmutant animos plebeios in tantum, ut graviora precepta legis di- vine, sc. misericordiam et iudicium, tamquam antiquata et nimis communia plurimum obmittantur et negligantur, eo quod huiusmodi2) tradiciones et exercicia corporalia sunt vicina sensibus et principes seculi sunt splendide apparentes, tremendi ac honorandi, precepta autem divina sunt spiritualia et summus princepsb) ipsorum agitator vere est absconditus — ideo magis movent multitudinem hominum mandata principum visibilium quam dei invisibilis propter continuatam presen- ciam legislatorum. Et ita dicitur Deut. 32: "Novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres eorum. Deum, qui te genuit, dereliquisti 1) Janov I, 45 n. — 2) Janov III, 122. a) Janov: precepta divina et sacramenta. — b) Janov: deus. „Studie a texty.“ (341) 24
situm predicata unius illorum predicabuntur de altero illorum et econverso quoad aliquid. Ergo dum ecclesia vel fidelis anima in quibusdam suis membris in execucione mandati summi principis multum impeditur, tunc summus princeps secundum racionem ex- trinsecam mandati sui, qua est unitus cum ecclesia, impeditur, quia est quodammodo sua sponsa et idem spiritus cum ea secun- dum esse gracie — ergo minor princeps in seipso vel in aliis summum principem in execucione sui mandati quoad esse gracie creatum in iustis et sanctis potest impedire — ergo conclusio vera. Secundo potest probari eadem conclusio ex parte iniqui prin- cipis minoris in ecclesia constituti et hoc sic: quia excessival) mul- titudo mandatorum, tradicionum, doctrinarum principum inferiorum in ecclesia nocet et impedit execucioni dei mandatorum — igitur conclusio vera. Antecedens videtur patere, tum primo quia nimia pluralitas eorum occupat animos hominum in tantum, quod minus sunt solliciti ad verba et mandáta summi principisa) iuxta illud vul- gare proverbium: „Pluribus intentus minor est ad singula sensus" tum 2. quia quanto plures adinvenciones in populo cumulantur, tanto plures occasiones transgressionis mandatorum dei adaugentur; tum 3. quia maior occasio datur dyabolo et via ad temptandum homines simplices et infirmos, propter quod apostolus dicit II. Cor. 2: „Ideo scripsi vobis, ut cognoscam experimentum vestrum, an in omnibus obedientes sitis. Cui autem donastis, et ego. Nam et ego donavi“ et sequitur: „ut non circumveniamur a sathana, non enim ignoramus cogitaciones eius" sc. qui nititur multiplicare offendicula in Israel, iuxta illud ad Rom. V: „Lex subintravit, ut habundaret delictum. 277a Tum 4. quia novis doctrinis venientibus ac recentibus tradicio- nibus et mandatis in populo forcius et notabilius commovent talia et inmutant animos plebeios in tantum, ut graviora precepta legis di- vine, sc. misericordiam et iudicium, tamquam antiquata et nimis communia plurimum obmittantur et negligantur, eo quod huiusmodi2) tradiciones et exercicia corporalia sunt vicina sensibus et principes seculi sunt splendide apparentes, tremendi ac honorandi, precepta autem divina sunt spiritualia et summus princepsb) ipsorum agitator vere est absconditus — ideo magis movent multitudinem hominum mandata principum visibilium quam dei invisibilis propter continuatam presen- ciam legislatorum. Et ita dicitur Deut. 32: "Novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres eorum. Deum, qui te genuit, dereliquisti 1) Janov I, 45 n. — 2) Janov III, 122. a) Janov: precepta divina et sacramenta. — b) Janov: deus. „Studie a texty.“ (341) 24
Strana 342
et oblitus es domini creatoris tui“ et Mat. 23: „Ve vobis, scribe et pharisei ypocrite, qui decimatis mentam et anetum et ciminum et re- liquistis que graviora sunt legis, iudicium, misericordiam et fidem.“ Tum 5. quial) in exerciciis talium adinvencionum corporalium clerici cupidi et populi mundiales iustificaciones suas constituerunt et ad dei iusticiam et misericordiam i. e. ad sequelam Christi et eius ignominiose crucis minime festinare sathagunt vel in sola ignominia crucis gloriari; et sic suam volentes constituere iusticiam iusticie dei non sunt subiecti, que est salus2) animarum. Et firmiter constituunt sibi in consciencia posse per talia visibilia iustificari, quamvis non habito mandato caritatis summi principisa), et sic inducunt populum in multam dyaboli temptacionem aperiuntque sibi multam viam ad vulnerandum cor et conscienciam eorum, eo quod talia hominum multiplicia mandata3) multum involvant consciencias et inducunt per- plexitatem in cordibus christianis et obligant ad culpas et faciunt hesitacionem et sollicitudinem distrahentem ac vulnerantem; non con- descendentes infirmitati et inpericie eorum et cottidiane transgressioni porundem, quoniam quanto plura statuta, tanto maior transgressio et temptacio crebrior et potencior. Nam per hoc coguntur homines mur- murare et contempnere non solum tradiciones suorum superiorum, sed et dei precepta, sicut olym filii Israel murmurabant contra prin- cipem pharaonem, dum ab eo sic opprimebanturb), et tunc homines ex hoc minus timent set sathagunt implere dei precepta sola obligancia let/ necessaria ad salutem. Igitur conclusio vera. 277 Corr. 1. Subsumendo tamquam inferius sub suo superiori, [pa- tet] quod eadem racione exquisita*) verba et composita ad laudandum et delectandum I audientes in sermone, que abducunt a delectacione salubri divina et simplici veritate, sunt impeditiva mandati summi principis quoad esse eius secundum et execucionem eius. Pari racione multa*) et nimis diu continuata sapiencia huius mundi philosophorum et logicorum, que abducunt a simplicitatec) do- mini Jesu Christi, maxime tunc, cum fit in predicacione ad ostenta- cionem vel ad aures pruriendum. Maxime enim est curaô) dyabolo inducere christianos in oblivionem unici et summi principis ad eva- cuandum crucem Christi. Hoc autem presertim perficit sub specie boni et recte racionis. Nam talia sunt arma congruentissima suis 1) Janov I, 46. — 2) Janov III, 122. — 3) Janov III, 121 n. — 4) Ja- nov I, 46. — 5) Janov I, 47. — 6) Janov III, 124. n. a) Janov: non habita caritate Jesu Christi. — b) Janov cituje Ex. 5. — c) Janov: a simplicitate crucis. (342)
et oblitus es domini creatoris tui“ et Mat. 23: „Ve vobis, scribe et pharisei ypocrite, qui decimatis mentam et anetum et ciminum et re- liquistis que graviora sunt legis, iudicium, misericordiam et fidem.“ Tum 5. quial) in exerciciis talium adinvencionum corporalium clerici cupidi et populi mundiales iustificaciones suas constituerunt et ad dei iusticiam et misericordiam i. e. ad sequelam Christi et eius ignominiose crucis minime festinare sathagunt vel in sola ignominia crucis gloriari; et sic suam volentes constituere iusticiam iusticie dei non sunt subiecti, que est salus2) animarum. Et firmiter constituunt sibi in consciencia posse per talia visibilia iustificari, quamvis non habito mandato caritatis summi principisa), et sic inducunt populum in multam dyaboli temptacionem aperiuntque sibi multam viam ad vulnerandum cor et conscienciam eorum, eo quod talia hominum multiplicia mandata3) multum involvant consciencias et inducunt per- plexitatem in cordibus christianis et obligant ad culpas et faciunt hesitacionem et sollicitudinem distrahentem ac vulnerantem; non con- descendentes infirmitati et inpericie eorum et cottidiane transgressioni porundem, quoniam quanto plura statuta, tanto maior transgressio et temptacio crebrior et potencior. Nam per hoc coguntur homines mur- murare et contempnere non solum tradiciones suorum superiorum, sed et dei precepta, sicut olym filii Israel murmurabant contra prin- cipem pharaonem, dum ab eo sic opprimebanturb), et tunc homines ex hoc minus timent set sathagunt implere dei precepta sola obligancia let/ necessaria ad salutem. Igitur conclusio vera. 277 Corr. 1. Subsumendo tamquam inferius sub suo superiori, [pa- tet] quod eadem racione exquisita*) verba et composita ad laudandum et delectandum I audientes in sermone, que abducunt a delectacione salubri divina et simplici veritate, sunt impeditiva mandati summi principis quoad esse eius secundum et execucionem eius. Pari racione multa*) et nimis diu continuata sapiencia huius mundi philosophorum et logicorum, que abducunt a simplicitatec) do- mini Jesu Christi, maxime tunc, cum fit in predicacione ad ostenta- cionem vel ad aures pruriendum. Maxime enim est curaô) dyabolo inducere christianos in oblivionem unici et summi principis ad eva- cuandum crucem Christi. Hoc autem presertim perficit sub specie boni et recte racionis. Nam talia sunt arma congruentissima suis 1) Janov I, 46. — 2) Janov III, 122. — 3) Janov III, 121 n. — 4) Ja- nov I, 46. — 5) Janov I, 47. — 6) Janov III, 124. n. a) Janov: non habita caritate Jesu Christi. — b) Janov cituje Ex. 5. — c) Janov: a simplicitate crucis. (342)
Strana 343
fraudibus et decepcioni et quanto coloracius et subtilius decipit, tanto efficacius nocet. Ideo dicitur se et suos transfigurare in angelum lucis. Ideo prudens et fidelis apostolusa) neque sapienciam mundanam neque verba philosophie volebat multiplicare Corintis, ut non, inquit, evacuetur crux Christi, et ad Col. 2 dicit1) : „Videte, ne quis vos seducat per philosophiam et inanem fallaciam“. Ignominia namque crucis Christi, quia in se est despecta, ymo stulticia et scandalum huic mundo et contraria cuilibet iudicio carnis iuxta illud Ps.: „Vermis sum et non homo, obprobrium et abieccio plebis". Corr. 3. Pari racione voces2) lascive carnalium clericorum in dei ecclesia per studium hominum sive per virtutem musice artis propter questum vel laudem humanam dulcorate, que valde rapiunt vi sua corda simplicium ad extra et abducunt a delectacione interiori in domino et extinguunt spiritum devocionis — hec enim eciam im- pediunt meritoriam execucionem mandati summi principis. Corr. 4. quoad eius secundam probacionem in mandato suo quoad esse gracie creatum summus princeps non solum impediri, sed nasci, vivificari, flere, transfigi, mori, resurgere dicitur, dum homo interior spiritualiter nascitur vel moritur vel quomodolibet aliter dicitur se habere iuxta illud Mat. 23.3) : „Jerusalem, quociens volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti“, quia Christus voluit secundum voluntatem creatam sue anime apostolorum, prophetarum congregare filios Je- rusalem spiritualis, et tamen noluerunt. Corr. 5. Eadem racione occupacio4) fastidiosa exterior corpo- ralis circa nimiam multitudinem psalmorum omni die complendorum et circa multiloquium in orando ex voluntate humana plus quam ex dei proveniens, dum hec fiunt sine attencione et cum pena super- biente vel murmurante; quia per talia huiusmodi nec satisfaccio potest esse pro peccatis, sed labor eorum et explecio exterior corporalis in tantum quandoque hominem prepedit et abducit et conatus eius ter- minat, quod hiis occupatus deo suo digne vacare non potest et in intimis impeditur valde et negligitur. Sed tales nimium ad hanc corporalem exercitacionem effusi neque discunt / neque curant amplius, ut sciant umquam in spiritu et veritate deum patrem adorare, quod tamen deus requirit principaliter ab homine in oracione et hoc de- mandat. Hinc est, quod dicitur Mat. XV: „Irritum fecistis mandatum 278a 1) v. 8. — 2) Janov I, 47. — 3) v. 37. — 4) Janov I, 47. a) Janov: prudens architectus. (343) 24*)
fraudibus et decepcioni et quanto coloracius et subtilius decipit, tanto efficacius nocet. Ideo dicitur se et suos transfigurare in angelum lucis. Ideo prudens et fidelis apostolusa) neque sapienciam mundanam neque verba philosophie volebat multiplicare Corintis, ut non, inquit, evacuetur crux Christi, et ad Col. 2 dicit1) : „Videte, ne quis vos seducat per philosophiam et inanem fallaciam“. Ignominia namque crucis Christi, quia in se est despecta, ymo stulticia et scandalum huic mundo et contraria cuilibet iudicio carnis iuxta illud Ps.: „Vermis sum et non homo, obprobrium et abieccio plebis". Corr. 3. Pari racione voces2) lascive carnalium clericorum in dei ecclesia per studium hominum sive per virtutem musice artis propter questum vel laudem humanam dulcorate, que valde rapiunt vi sua corda simplicium ad extra et abducunt a delectacione interiori in domino et extinguunt spiritum devocionis — hec enim eciam im- pediunt meritoriam execucionem mandati summi principis. Corr. 4. quoad eius secundam probacionem in mandato suo quoad esse gracie creatum summus princeps non solum impediri, sed nasci, vivificari, flere, transfigi, mori, resurgere dicitur, dum homo interior spiritualiter nascitur vel moritur vel quomodolibet aliter dicitur se habere iuxta illud Mat. 23.3) : „Jerusalem, quociens volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti“, quia Christus voluit secundum voluntatem creatam sue anime apostolorum, prophetarum congregare filios Je- rusalem spiritualis, et tamen noluerunt. Corr. 5. Eadem racione occupacio4) fastidiosa exterior corpo- ralis circa nimiam multitudinem psalmorum omni die complendorum et circa multiloquium in orando ex voluntate humana plus quam ex dei proveniens, dum hec fiunt sine attencione et cum pena super- biente vel murmurante; quia per talia huiusmodi nec satisfaccio potest esse pro peccatis, sed labor eorum et explecio exterior corporalis in tantum quandoque hominem prepedit et abducit et conatus eius ter- minat, quod hiis occupatus deo suo digne vacare non potest et in intimis impeditur valde et negligitur. Sed tales nimium ad hanc corporalem exercitacionem effusi neque discunt / neque curant amplius, ut sciant umquam in spiritu et veritate deum patrem adorare, quod tamen deus requirit principaliter ab homine in oracione et hoc de- mandat. Hinc est, quod dicitur Mat. XV: „Irritum fecistis mandatum 278a 1) v. 8. — 2) Janov I, 47. — 3) v. 37. — 4) Janov I, 47. a) Janov: prudens architectus. (343) 24*)
Strana 344
dei propter tradiciones vestras", et quod hoc fit propter multiloquium statutum orandi, dicitur infra: „Ypocrite, bene prophetavit de vobis Ysaias propheta dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Sine causa autem colunt me, docentes doctri- nas et mandata hominum.“ Corr. 6. Occupaciol) circa servicia corporalia et intencione ceca propter deum non utilia, que tamen ex corde superiorum carnalium principuma) prodeunt aut ab astucia sathane per suos ypocritas in angelos lucis transformatos ad negligendum et ad impediendum uti- liora et viciniora exercicia salutis, que sunt plantata per Christum Jesum et per legem suamb) roborata, sive talis occupacio sit circa stultas oblaciones superfluase) sive circa quedam supersticiosa ieiunia adinventa sive circa observaciones kalendarum, dierum vel horarum vel habituum exteriorum sive aliquarum religionum infundabilium, abducencium a Christi religione, sive sit multa paparum, episco- porum vel eorum decretalium sive ars lucrandi et promovendi ad beneficia, gradus, dignitates et honores, que sunt valde multa in christiano populo per quosdam supersticiosos homines introducta preter statuta racionabilia et laudabilia sancte ecclesied), sed erroribus fad- mixtal et perversa credulitatee); contra que fidelissime et attente am- monet nos apostolus ad Col. 2 dicens: „Nemo vos seducat, volens in humilitate et religione angelorum, que non vidit, ambulans, frustra inflatus sensu carnis sue et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum dei. Si autem mortui estis cum Christo ab elemantis huius mundi“, i. e. a corporalibus speciebus et exerciciis, „quid adhuc tamquam viventes in mundo decernitis"? Nam zelatores2) humanarum adinvencionum et doctrinarum ingentif) ingenio naturali curant subtilia texere talia, que ab hominihus admirentur, ut per ea aprecientur in mundo, neglecta penitencia et spiritu Jesu Christi, contenti extrinseco religionis apparatu. Ad quos dicitur Ys. 29: „Ve qui profundi estis corde, ut a domino abscondatis consilium“ et infra: „Ve filii deser- tores, dicit dominus, ut faceretis consilium, et non ex me, et ordi- remini telam, et non per spiritum meum, ut adderetis peccatum super peccatum" sc. multiplicando populo mandata districta et statuta. Et subditur: „Qui peccare faciebant populum in verbo“ — nam pensant et compensant singula verba in suis litibus, libellis, privilegiis et de- 1) Janov I, 47 n. — 2) Janov III, 127—129 (zkráceno). a) Janov: ex corde inpertorum hominum. — b) Janov: per scripturas. — c) Janov: circa stultas victimas. — d) Janov: preter statuta a sancta ec- clesia catholica. — e) Rkpp.: crudelitate. — f) Janov: quia vigent ingenio. (344)
dei propter tradiciones vestras", et quod hoc fit propter multiloquium statutum orandi, dicitur infra: „Ypocrite, bene prophetavit de vobis Ysaias propheta dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Sine causa autem colunt me, docentes doctri- nas et mandata hominum.“ Corr. 6. Occupaciol) circa servicia corporalia et intencione ceca propter deum non utilia, que tamen ex corde superiorum carnalium principuma) prodeunt aut ab astucia sathane per suos ypocritas in angelos lucis transformatos ad negligendum et ad impediendum uti- liora et viciniora exercicia salutis, que sunt plantata per Christum Jesum et per legem suamb) roborata, sive talis occupacio sit circa stultas oblaciones superfluase) sive circa quedam supersticiosa ieiunia adinventa sive circa observaciones kalendarum, dierum vel horarum vel habituum exteriorum sive aliquarum religionum infundabilium, abducencium a Christi religione, sive sit multa paparum, episco- porum vel eorum decretalium sive ars lucrandi et promovendi ad beneficia, gradus, dignitates et honores, que sunt valde multa in christiano populo per quosdam supersticiosos homines introducta preter statuta racionabilia et laudabilia sancte ecclesied), sed erroribus fad- mixtal et perversa credulitatee); contra que fidelissime et attente am- monet nos apostolus ad Col. 2 dicens: „Nemo vos seducat, volens in humilitate et religione angelorum, que non vidit, ambulans, frustra inflatus sensu carnis sue et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum dei. Si autem mortui estis cum Christo ab elemantis huius mundi“, i. e. a corporalibus speciebus et exerciciis, „quid adhuc tamquam viventes in mundo decernitis"? Nam zelatores2) humanarum adinvencionum et doctrinarum ingentif) ingenio naturali curant subtilia texere talia, que ab hominihus admirentur, ut per ea aprecientur in mundo, neglecta penitencia et spiritu Jesu Christi, contenti extrinseco religionis apparatu. Ad quos dicitur Ys. 29: „Ve qui profundi estis corde, ut a domino abscondatis consilium“ et infra: „Ve filii deser- tores, dicit dominus, ut faceretis consilium, et non ex me, et ordi- remini telam, et non per spiritum meum, ut adderetis peccatum super peccatum" sc. multiplicando populo mandata districta et statuta. Et subditur: „Qui peccare faciebant populum in verbo“ — nam pensant et compensant singula verba in suis litibus, libellis, privilegiis et de- 1) Janov I, 47 n. — 2) Janov III, 127—129 (zkráceno). a) Janov: ex corde inpertorum hominum. — b) Janov: per scripturas. — c) Janov: circa stultas victimas. — d) Janov: preter statuta a sancta ec- clesia catholica. — e) Rkpp.: crudelitate. — f) Janov: quia vigent ingenio. (344)
Strana 345
cretis, ut possent/ capere hominem in verbo, unde victoriam litigii 278 adimplerent. Et sequitur ibidem: „Arguentem in porta“ sc. predica- torem „suhplantabant et declinaverunt frustra a iusto". Hinc est, quod sancta lex et mandata summi principis, que est beatal) theologia, que sola potest salvare animas fidelium, a ta- libus patitur contemptum et fabulas eam consueverunt vocare et con- tenciose superefferunt sancte theologiaea) suas leges et doctrinas et plurimus populus, clerici et studentes dimisso studio vere theologie properant ad ea, que sunt lucrosa, et convolant ad honores asse- quendos, credentes quod in omnibus talia magis sunt utilia et ad ecclesias gubernandas et salvandas, quam sit verbum Jesu crucifixi. Nam multi sunt libri referti talibus cerimoniis et adinvencionibus de magnis sumptibus, ad quos pauperes non suppetunt comparandos, et tamen obligant eos sub culpa mortali et si non tenent, puniunt eosby Ecce quanta perplexitas est in illis! De talibus enim scribitur Jer. 22): „Duo mala fecit populus meus: me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, que con- tinere non valent aquas." Corr. 7. Predicacio3) recencium reliquiarum sanctorum incerta et conficta vel solemnitas earundem in dei populo supra modum et plus quam oportet celebrata et racione vane glorie vel avaricie diffa- mata, que subtiliter alliciunt carnalem populum, qui leviter in talibus ponit suam gloriam et iustificacionem, neglecta vita sancta et Christi sequela) et eius preceptis, et sic occupantur et dividuntur per multa et non digne respiciunt ad Christum summum principemd), unicam suam salutem, totaliter et omnino, neque reverentur in tantum corpus et sanguinem ipsius presens, habentes multa talia pre oculis in templo dei, que propter celebritatem et famam ipsorum equiparant in ora- cionee) et adoracione divino et tremendo sacramento, in quo tamen est omnis plenitudo divinitatis corporaliter, cui precipuus respectus et cultus deberet adhiberi, iuxta illud Ys: „Gloriam meam alteri non dabo.“ Per ista ergo principes minores impediunt valde sum- mum principem in execucione sui mandati. Corr. 8. Statue4) sive ymagines in templis, quibus per errorem sive per incertam conficcionem vel forte delusionem aliqua maior 1) Janov III, 129. — 2) v. 13. — 3) Janov I, 48 n. — 4) Janov 1, 49. a) Janov: scripture. — b) Konec poněkud zpracován. — c) Janov: sacramentis. — d) Janov: ad Christum Jesum crucifixum. — e) Kybal: ho- noracione. (345)
cretis, ut possent/ capere hominem in verbo, unde victoriam litigii 278 adimplerent. Et sequitur ibidem: „Arguentem in porta“ sc. predica- torem „suhplantabant et declinaverunt frustra a iusto". Hinc est, quod sancta lex et mandata summi principis, que est beatal) theologia, que sola potest salvare animas fidelium, a ta- libus patitur contemptum et fabulas eam consueverunt vocare et con- tenciose superefferunt sancte theologiaea) suas leges et doctrinas et plurimus populus, clerici et studentes dimisso studio vere theologie properant ad ea, que sunt lucrosa, et convolant ad honores asse- quendos, credentes quod in omnibus talia magis sunt utilia et ad ecclesias gubernandas et salvandas, quam sit verbum Jesu crucifixi. Nam multi sunt libri referti talibus cerimoniis et adinvencionibus de magnis sumptibus, ad quos pauperes non suppetunt comparandos, et tamen obligant eos sub culpa mortali et si non tenent, puniunt eosby Ecce quanta perplexitas est in illis! De talibus enim scribitur Jer. 22): „Duo mala fecit populus meus: me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, que con- tinere non valent aquas." Corr. 7. Predicacio3) recencium reliquiarum sanctorum incerta et conficta vel solemnitas earundem in dei populo supra modum et plus quam oportet celebrata et racione vane glorie vel avaricie diffa- mata, que subtiliter alliciunt carnalem populum, qui leviter in talibus ponit suam gloriam et iustificacionem, neglecta vita sancta et Christi sequela) et eius preceptis, et sic occupantur et dividuntur per multa et non digne respiciunt ad Christum summum principemd), unicam suam salutem, totaliter et omnino, neque reverentur in tantum corpus et sanguinem ipsius presens, habentes multa talia pre oculis in templo dei, que propter celebritatem et famam ipsorum equiparant in ora- cionee) et adoracione divino et tremendo sacramento, in quo tamen est omnis plenitudo divinitatis corporaliter, cui precipuus respectus et cultus deberet adhiberi, iuxta illud Ys: „Gloriam meam alteri non dabo.“ Per ista ergo principes minores impediunt valde sum- mum principem in execucione sui mandati. Corr. 8. Statue4) sive ymagines in templis, quibus per errorem sive per incertam conficcionem vel forte delusionem aliqua maior 1) Janov III, 129. — 2) v. 13. — 3) Janov I, 48 n. — 4) Janov 1, 49. a) Janov: scripture. — b) Konec poněkud zpracován. — c) Janov: sacramentis. — d) Janov: ad Christum Jesum crucifixum. — e) Kybal: ho- noracione. (345)
Strana 346
279a reverencia vel honor a vulgaribus exhibetur quam ceteris, vel quod tales ymagines vel alia quecunque introducta signa et prodigia fa- cere fabulantur aut racione eorum fieri predicantur, nulla habita, si verum quod dicitur, probacione; et tunc populi rudes ad talia proni sunt sequenda corporalia et recencia, que multum mirantur et magni- ficant, per que subtiliter subtrahuntur a veritate minusque sunt grati de beneficiis Christi summi principisa), de quibus scriptum est II. ad Thym. 4: „Ad sua desideria sibi coacervabunt magistros prurientes auribus et a veritate quidem auditum avertent, ad faſbulas autem convertentur.“ Et alia multa possent hic inferri de supersticiosis consuetudinibus in vulgo, in clero, in universitatibus, sc. ritibus gentilium introductis, qui impediunt mandatum summi principis, que causa brevitatis obmitto. Corr. 9. Questio ut proponitur est vera. Unde Augustinus ad inquisiciones Januarii loquens de multitudine tradicionum ecclesiel): „Ipsam“ inquit „religionem nostram, quam dominus noster Jesus Christus in paucissimis sacra- mentorum celebracionibus voluit esse liberam, quidam serviliter premunt oneribus, adeo quod tolerabilior sit condicio Judeorum, que non humanis presumpcionibus sed divinis subicitur institutis. Hec ille. Nulla ergo statuta humana debent obligare christianos, nisi de quanto facilitant ad observanciam mandatorum, nec aliter te- nemur ea cognoscere vel servare. Sed caveat inobediens man- datis honestis, ne ex inobediencia ponat offendiculum regule cari- tatis. Caritas enim paciens est et omnia sustinet2). Ideo debet se christianus conformare usui ecclesie approbate, cum sit raciona- bilis, facilitans ad observanciam caritatis, item si multitudo manda- torum hominum non impediret sed promoveret ad mandatum dei observandum. Contra: Nec iniquis nec iustis prodest, sed plus nocet, igitur etc. Antecedens probatur: quia non iniquis3) prodest, quia malicia hominum effrenata, que semper festinat esse supra pondus, nume- rum et mensuram, nec pacietur se contineri per precepta et tradici- 1) Migne P. L. 33 col. 221 n. — 2) I. Kor. 13, 4. 7. — 3) Janov III, 134 -137 (poněkud kráceno). a) Janov; minusque sunt grati Jesu Christo, unico et fideli suo salvatori. (346)
279a reverencia vel honor a vulgaribus exhibetur quam ceteris, vel quod tales ymagines vel alia quecunque introducta signa et prodigia fa- cere fabulantur aut racione eorum fieri predicantur, nulla habita, si verum quod dicitur, probacione; et tunc populi rudes ad talia proni sunt sequenda corporalia et recencia, que multum mirantur et magni- ficant, per que subtiliter subtrahuntur a veritate minusque sunt grati de beneficiis Christi summi principisa), de quibus scriptum est II. ad Thym. 4: „Ad sua desideria sibi coacervabunt magistros prurientes auribus et a veritate quidem auditum avertent, ad faſbulas autem convertentur.“ Et alia multa possent hic inferri de supersticiosis consuetudinibus in vulgo, in clero, in universitatibus, sc. ritibus gentilium introductis, qui impediunt mandatum summi principis, que causa brevitatis obmitto. Corr. 9. Questio ut proponitur est vera. Unde Augustinus ad inquisiciones Januarii loquens de multitudine tradicionum ecclesiel): „Ipsam“ inquit „religionem nostram, quam dominus noster Jesus Christus in paucissimis sacra- mentorum celebracionibus voluit esse liberam, quidam serviliter premunt oneribus, adeo quod tolerabilior sit condicio Judeorum, que non humanis presumpcionibus sed divinis subicitur institutis. Hec ille. Nulla ergo statuta humana debent obligare christianos, nisi de quanto facilitant ad observanciam mandatorum, nec aliter te- nemur ea cognoscere vel servare. Sed caveat inobediens man- datis honestis, ne ex inobediencia ponat offendiculum regule cari- tatis. Caritas enim paciens est et omnia sustinet2). Ideo debet se christianus conformare usui ecclesie approbate, cum sit raciona- bilis, facilitans ad observanciam caritatis, item si multitudo manda- torum hominum non impediret sed promoveret ad mandatum dei observandum. Contra: Nec iniquis nec iustis prodest, sed plus nocet, igitur etc. Antecedens probatur: quia non iniquis3) prodest, quia malicia hominum effrenata, que semper festinat esse supra pondus, nume- rum et mensuram, nec pacietur se contineri per precepta et tradici- 1) Migne P. L. 33 col. 221 n. — 2) I. Kor. 13, 4. 7. — 3) Janov III, 134 -137 (poněkud kráceno). a) Janov; minusque sunt grati Jesu Christo, unico et fideli suo salvatori. (346)
Strana 347
ones hominum, cum alias precepta dei contempnat. Semper namque supergreditur, semper supereffluit et quanto magis obicem adinvenit, tanto cum maiori conatu superbia et contemptu transgreditur. Ergo precepta et tradiciones multe hominum in Christi ecclesia non ex- pedit multiplicare; nam inde dyabolus magnam potestatem accipit eosdem ad maiores reatus inducendi, tum quia accipit occasionem ipsos temptandi per amplius, tum quia valde conscienciam involvit et peccata iniquorum aggravat et a penitencia deterret, tum quia alias prava voluntas iniquorum et propria in tantum est libera cre- ata, que nisi sponte a nullo potest subiugari aut coherceri, sed quia in sordibus est, acceptis huiusmodi mandatis et adinvencionibus hu- manis sordescet adhuc. Si vero sunt iusti et acti spiritu summi principis, tunc mani- feste hii non indigent mandatis et tradicionibus humanis, presertim plurificatis ab hominibus. Tum quia ducit eos et docet spiritus dei, iuxta illud Ps.: „Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam et iterum: „Iustum deduxit dominus per vias rectas"; tum quia vo- luntarie et dulciter virtutem et veritatem dei iustus operatur, tamquam bona/ arbor per se fructus bonos deducens, deo desuper dante in- crementa, iuxta illud ad Gal. 5: „Fructus autem spiritus caritas, gaudium, pax, paciencia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansue- tudo, fides, modestia, continencia, castitas“ et sequitur ad proposi- tum: „adversus huiusmodi non est lex“ i. e. ista non debent ulla lege impediri vel prohiberi etc.; tum quia sunt materia sathane ad inducendum ipsos ad hesitaciones et perplexitates et murmura in animo; tum quia hii tales per spiritum Jesu inhabitantem existentes liberi, per multitudinem tradicionum ut plurimum coartantur eciam ab operibus virtuosis, sicut Christus Jesus a perficiendo sanitates impediebatur propter observacionem sabbati a Judeis et Judei ab ope- ribus misericordie, ut patuit in eo, quod crudeliter murmurabant contra apostolos, ob necessitatem confricantes spicas et manducantes die sabbati. Quibus dictum est a domino: „Euntes discite, quid est. Misericordiam volo et non sacrificium“ ed iterum: „Quare vos trans- gredimini mandata dei propter tradiciones vestras?“ Sic plurimum hodie contingit: Misericordiam enim et iudicium et mutuam dilecci- onem non implent propter tradiciones superiorum, quibus sunt infe- riores alligati. Et homo particeps spiritu captivatur per talia in servitutem, non audens uti libertate spiritus sancti, et in contagiosam perplexitatem cogitur subire, per que consciencia nimis angustatur et vulneratur, cum tamen scriptum sit 2. Cor. 3: „Ubi spiritus, ibi libertas“ et iterum: „Nos in libertatem vocati sumus." 279b (347)
ones hominum, cum alias precepta dei contempnat. Semper namque supergreditur, semper supereffluit et quanto magis obicem adinvenit, tanto cum maiori conatu superbia et contemptu transgreditur. Ergo precepta et tradiciones multe hominum in Christi ecclesia non ex- pedit multiplicare; nam inde dyabolus magnam potestatem accipit eosdem ad maiores reatus inducendi, tum quia accipit occasionem ipsos temptandi per amplius, tum quia valde conscienciam involvit et peccata iniquorum aggravat et a penitencia deterret, tum quia alias prava voluntas iniquorum et propria in tantum est libera cre- ata, que nisi sponte a nullo potest subiugari aut coherceri, sed quia in sordibus est, acceptis huiusmodi mandatis et adinvencionibus hu- manis sordescet adhuc. Si vero sunt iusti et acti spiritu summi principis, tunc mani- feste hii non indigent mandatis et tradicionibus humanis, presertim plurificatis ab hominibus. Tum quia ducit eos et docet spiritus dei, iuxta illud Ps.: „Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam et iterum: „Iustum deduxit dominus per vias rectas"; tum quia vo- luntarie et dulciter virtutem et veritatem dei iustus operatur, tamquam bona/ arbor per se fructus bonos deducens, deo desuper dante in- crementa, iuxta illud ad Gal. 5: „Fructus autem spiritus caritas, gaudium, pax, paciencia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansue- tudo, fides, modestia, continencia, castitas“ et sequitur ad proposi- tum: „adversus huiusmodi non est lex“ i. e. ista non debent ulla lege impediri vel prohiberi etc.; tum quia sunt materia sathane ad inducendum ipsos ad hesitaciones et perplexitates et murmura in animo; tum quia hii tales per spiritum Jesu inhabitantem existentes liberi, per multitudinem tradicionum ut plurimum coartantur eciam ab operibus virtuosis, sicut Christus Jesus a perficiendo sanitates impediebatur propter observacionem sabbati a Judeis et Judei ab ope- ribus misericordie, ut patuit in eo, quod crudeliter murmurabant contra apostolos, ob necessitatem confricantes spicas et manducantes die sabbati. Quibus dictum est a domino: „Euntes discite, quid est. Misericordiam volo et non sacrificium“ ed iterum: „Quare vos trans- gredimini mandata dei propter tradiciones vestras?“ Sic plurimum hodie contingit: Misericordiam enim et iudicium et mutuam dilecci- onem non implent propter tradiciones superiorum, quibus sunt infe- riores alligati. Et homo particeps spiritu captivatur per talia in servitutem, non audens uti libertate spiritus sancti, et in contagiosam perplexitatem cogitur subire, per que consciencia nimis angustatur et vulneratur, cum tamen scriptum sit 2. Cor. 3: „Ubi spiritus, ibi libertas“ et iterum: „Nos in libertatem vocati sumus." 279b (347)
Strana 348
Ergo videtur ex predictis concludi, quod illil), qui habundant lege ewangelii Jesu Christi et spiritu Jesu ducuntur, sufficit eis valde eadem lex ewangelica utilis et compendiosa et illa, que sunt tradita ab ewangelistis et beatis apostolis virisque ceteris apostolicis, cum gracia et unccione intima, que docet eos de omnibus. Nimia autem multiplicitas doctrinarum, adinvencionum et mandatorum hominum est eisdem nimis onerosa et offensiva, redigens ipsos in servitutem inportabilem et laborem conscienciarum inexplicabilem, multiplicans insuper in eis circumvenciones et obvoluciones sathane aut prebens ad ea dyabolo multam occasionem et amminicula ad temptandum. Et ergo non video, quid prodest illa multiplicitas nimia mandatorum et doctrinarum hominum sanctis christianis stante in suo vigore pre- fata unica regula spiritus sancti inmediata usquequaque eisdem suf- ficiente et perfecta. 280 a Illi autem, qui sunt indigni christiani, transgressores ex animo perfecte legis ewangelice carentesque spiritu Jesu Christi, existentes carnales et facti reprobi circa fidem: tales in nullo utuntur sibi in bonum illa multiplicitate/ doctrinarum et mandatorum hominum, sed magis sunt eis ad subversionem ampliorem et dampnacionem ciciorem, quoniam sathan astutissimus magis ipsos tales urita), for- cius obligat et amplius reos constituit penis yehenne obnoxios. Propter2) quod omnem varietatem et multiplicitatem diversam, derogantem unico et brevi mandato suo Christus voluit extirpare a sua ecclesia. Unde variis cerimoniis Veteris [Legis] et iudicialibus abscisis simul omnibus reliquit solum precepta dei moralia et illa eciam tantum in unicum preceptum coartavit dicens: „Hoc est pre- ceptum meum, ut diligatis invicem“, iterum post pauca: „Hoc mando vobis, ut diligatis invicem.“ Multipharia sacrificia legis Moysi tulit dominus Jesus de medio et pro eis constituit solum unicum sacrificium breve supersubstanciale et superceleste, i. e. suum corpus et sangui- nem preciosum ymolandum, quod faceret unitatem in membris ecclesie et ad unum dei caritatis preceptum induceretb). Hinc est, quod et apostoli Christi Jesu postea nulla statuta inposuerunt sive tradiderunt preter illud unicum dominicum sc. di- leccionem dei et proximi, quod unum tantum conati sunt firmare in populis et nulla alia commendare vel dilatare. Quodsi qua pauca expresserunt, illa fecerunt succincte et breviter, parcentes in hoc gregi 1) Janov II, 257 n — 2) Janov II, 230—263. a) Janov: irretit. — b) Janov: in dei ecclesia et conservare universita- tem sacrosanctam. (348)
Ergo videtur ex predictis concludi, quod illil), qui habundant lege ewangelii Jesu Christi et spiritu Jesu ducuntur, sufficit eis valde eadem lex ewangelica utilis et compendiosa et illa, que sunt tradita ab ewangelistis et beatis apostolis virisque ceteris apostolicis, cum gracia et unccione intima, que docet eos de omnibus. Nimia autem multiplicitas doctrinarum, adinvencionum et mandatorum hominum est eisdem nimis onerosa et offensiva, redigens ipsos in servitutem inportabilem et laborem conscienciarum inexplicabilem, multiplicans insuper in eis circumvenciones et obvoluciones sathane aut prebens ad ea dyabolo multam occasionem et amminicula ad temptandum. Et ergo non video, quid prodest illa multiplicitas nimia mandatorum et doctrinarum hominum sanctis christianis stante in suo vigore pre- fata unica regula spiritus sancti inmediata usquequaque eisdem suf- ficiente et perfecta. 280 a Illi autem, qui sunt indigni christiani, transgressores ex animo perfecte legis ewangelice carentesque spiritu Jesu Christi, existentes carnales et facti reprobi circa fidem: tales in nullo utuntur sibi in bonum illa multiplicitate/ doctrinarum et mandatorum hominum, sed magis sunt eis ad subversionem ampliorem et dampnacionem ciciorem, quoniam sathan astutissimus magis ipsos tales urita), for- cius obligat et amplius reos constituit penis yehenne obnoxios. Propter2) quod omnem varietatem et multiplicitatem diversam, derogantem unico et brevi mandato suo Christus voluit extirpare a sua ecclesia. Unde variis cerimoniis Veteris [Legis] et iudicialibus abscisis simul omnibus reliquit solum precepta dei moralia et illa eciam tantum in unicum preceptum coartavit dicens: „Hoc est pre- ceptum meum, ut diligatis invicem“, iterum post pauca: „Hoc mando vobis, ut diligatis invicem.“ Multipharia sacrificia legis Moysi tulit dominus Jesus de medio et pro eis constituit solum unicum sacrificium breve supersubstanciale et superceleste, i. e. suum corpus et sangui- nem preciosum ymolandum, quod faceret unitatem in membris ecclesie et ad unum dei caritatis preceptum induceretb). Hinc est, quod et apostoli Christi Jesu postea nulla statuta inposuerunt sive tradiderunt preter illud unicum dominicum sc. di- leccionem dei et proximi, quod unum tantum conati sunt firmare in populis et nulla alia commendare vel dilatare. Quodsi qua pauca expresserunt, illa fecerunt succincte et breviter, parcentes in hoc gregi 1) Janov II, 257 n — 2) Janov II, 230—263. a) Janov: irretit. — b) Janov: in dei ecclesia et conservare universita- tem sacrosanctam. (348)
Strana 349
fratrum simplicium et infirmorum et agentes caute contra dyabolum accusatorem fratrum sollicitum valde et indefessum gerentesque vis- cera misericordie in familia Jesu, imitando in hoc. suum magistrum et legislatorem unicum fidelem, prudentem, scientem necessitatem et infirmitatem hominum, qui suos asseclas per multitudinem precepto- rum et doctrinarum gravare omnino non voluit, sed hoc facientes manifeste confutavit dicens: „Alligant onera gravia et inportabilia, in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere.“ Unde dominus Jesus non dedit ullam legem suis posteris scriptam, cum tamen potuisset hoc fecisse in vita sua multis modis, sed solum dedit spiritum suum bonum in corda credencium pro omni lege viva et perfecta et pro communi regula vite cuiuslibet sufficienti. Ideo apo- stoli nolentes gravare populos credentes in Jesum variis doctrinis et adinvencionibus et preceptis, pauca scripserunt, pauciora mandave- runt, paucissima statutis firmaverunt, inconcusse scientes, quod lex spiritus sancti est sufficiens, qui docet omnem veritatem intime, in- mediate, semper et ubique atque ad omnia omnem hominem credentem non ficte Christum Jesum, et scientes quod unccio illa vel scriptura in corde docet de omnibus necessariis. Patet autem hoc Act. XV, quomodo dulcissimi patres apostoli Christi suos conchristianos volue- runt esse multum liberos et non obligatos ad multa manere volue- runt. Nam cum quidam conversi ex Israel inponere quedam V. T. precepta super christianos voluissent et iterum multiplicitatem per Christum evacuatam revocare, gravando liberrimum populum christi anum, mox b. Petrus in consilio apostolorum omnium et ex consensu omnium fidelium iussu spiritus sancti surrexit dicens: „Quid tem- ptatis dominum inponere iugum super cervicem discipulorum, quod neque nos neque patres nostri portare potuimus? Sed per graciam domini nostri Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et illi.“ Et infra s. Jacobus: „Ego“ inquit „iudico non inquietari, qui ex gentibus convertuntur ad deum, sed scribere ad eos, ut abstineant se a contaminacionibus simulacrorum et fornicacione et suffocatis et sanguine" et infra: „Visum est enim spiritui sancto et nobis, nichil ultra inponere vobis oneris, quam hec necessaria, ut abstineatis vos ab ymolatis simulacrorum et sanguine et suffocato et fornicacione, a quibus custodientes vos bene agetis. Valete. Ecce quomodo magni apostoli noluerant excogitare multiplici- tatem preceptorum et statutorum set/ ceremoniarum inponereque suis filiis liberis nec ausi fuerunt addere ad legem spiritus sancti scriptam in cordibus fidelium, sed ista paucula, que hic exprimuntur, voluerunt divulgare, condescendentes infirmitati fratrum, per hoc compescentes eorum murmura. 280b (349)
fratrum simplicium et infirmorum et agentes caute contra dyabolum accusatorem fratrum sollicitum valde et indefessum gerentesque vis- cera misericordie in familia Jesu, imitando in hoc. suum magistrum et legislatorem unicum fidelem, prudentem, scientem necessitatem et infirmitatem hominum, qui suos asseclas per multitudinem precepto- rum et doctrinarum gravare omnino non voluit, sed hoc facientes manifeste confutavit dicens: „Alligant onera gravia et inportabilia, in humeros hominum, digito autem suo nolunt ea movere.“ Unde dominus Jesus non dedit ullam legem suis posteris scriptam, cum tamen potuisset hoc fecisse in vita sua multis modis, sed solum dedit spiritum suum bonum in corda credencium pro omni lege viva et perfecta et pro communi regula vite cuiuslibet sufficienti. Ideo apo- stoli nolentes gravare populos credentes in Jesum variis doctrinis et adinvencionibus et preceptis, pauca scripserunt, pauciora mandave- runt, paucissima statutis firmaverunt, inconcusse scientes, quod lex spiritus sancti est sufficiens, qui docet omnem veritatem intime, in- mediate, semper et ubique atque ad omnia omnem hominem credentem non ficte Christum Jesum, et scientes quod unccio illa vel scriptura in corde docet de omnibus necessariis. Patet autem hoc Act. XV, quomodo dulcissimi patres apostoli Christi suos conchristianos volue- runt esse multum liberos et non obligatos ad multa manere volue- runt. Nam cum quidam conversi ex Israel inponere quedam V. T. precepta super christianos voluissent et iterum multiplicitatem per Christum evacuatam revocare, gravando liberrimum populum christi anum, mox b. Petrus in consilio apostolorum omnium et ex consensu omnium fidelium iussu spiritus sancti surrexit dicens: „Quid tem- ptatis dominum inponere iugum super cervicem discipulorum, quod neque nos neque patres nostri portare potuimus? Sed per graciam domini nostri Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et illi.“ Et infra s. Jacobus: „Ego“ inquit „iudico non inquietari, qui ex gentibus convertuntur ad deum, sed scribere ad eos, ut abstineant se a contaminacionibus simulacrorum et fornicacione et suffocatis et sanguine" et infra: „Visum est enim spiritui sancto et nobis, nichil ultra inponere vobis oneris, quam hec necessaria, ut abstineatis vos ab ymolatis simulacrorum et sanguine et suffocato et fornicacione, a quibus custodientes vos bene agetis. Valete. Ecce quomodo magni apostoli noluerant excogitare multiplici- tatem preceptorum et statutorum set/ ceremoniarum inponereque suis filiis liberis nec ausi fuerunt addere ad legem spiritus sancti scriptam in cordibus fidelium, sed ista paucula, que hic exprimuntur, voluerunt divulgare, condescendentes infirmitati fratrum, per hoc compescentes eorum murmura. 280b (349)
Strana 350
Ideo alia omnis plantacio èradicabiturl) et abrevia- bitur iterum verbum super terram.2) Nam lex spiritus sancti et ewan- gelium expressatum omnino sufficiunt pastoribus ad direccionem legittimam omnem communitatem populorum et quemlibet hominem singulariter de communitate, ad omnem questionem et ad omnem causam in foro consciencie et in foro iudicii discuciendam, addita supradictis scriptura V. et N. T.3) 1) Mat. 15, 13. — 2) Řím. 9, 28. — 3) Traktát „Magne“ jsem nucen od- ložiti do 4. čís., protože nyní si nelze opatřiti rukopisy potřebné ke kritickému vydání. (350)
Ideo alia omnis plantacio èradicabiturl) et abrevia- bitur iterum verbum super terram.2) Nam lex spiritus sancti et ewan- gelium expressatum omnino sufficiunt pastoribus ad direccionem legittimam omnem communitatem populorum et quemlibet hominem singulariter de communitate, ad omnem questionem et ad omnem causam in foro consciencie et in foro iudicii discuciendam, addita supradictis scriptura V. et N. T.3) 1) Mat. 15, 13. — 2) Řím. 9, 28. — 3) Traktát „Magne“ jsem nucen od- ložiti do 4. čís., protože nyní si nelze opatřiti rukopisy potřebné ke kritickému vydání. (350)
Strana 351
XI. Kritické otázky. 1. Kdy vznikl traktát Husův „Contra occultum adversarium"? Traktát „Contra occultum adversarium“ (Opp. 1, 135a — 143b) nebo „Contra Mauricium monachum“ nadepsaný má v Opp. na konci datum „in die s. Scholastice (10. února) 1411“, proto bývá kladen do února 1411. Ale to datum jest subskript, v němž udává písař, kdy dopsal traktát. Nanejvýš bychom tu měli hranici, před níž traktát vznikl — ale uvidíme, že ani to není správné. K určení data pomáhá thema kázání, pro které Mařík Rvačka položil svůj lístek Husovi na kazatelnu. Z obsahu, jejž udává Hus, jest patrno, že to bylo kázání o slovech evangelia „Videns Je- sus civitatem, flevit super eam“, kteréžto evangelium jest nyní na neděli IX. po sv. Duchu, v Husových postilách pak jest na neděli X. po sv. Trojici. Tedy hned po této neděli napsal Hus traktát „Contra occultum adversarium“. Ale kterého roku? Máme-li datum v Opp. za správné, bylo by to r. 1410 nebo dříve. Rok 1410 jest nemožný, protože v traktátu se mluví o interdiktu tak, že jest vidno, že tehdy, kdy Hus psal, byl v Praze inter- dikt. Zbýval by tedy jen rok 1409. Toho roku na ned. X. po sv. Trojici (13. srpna) byl ještě v Praze interdikt — Zbyněk jej vyhlásil počátkem července a zrušen byl teprve, když Zbyněk při- stoupil k obedienci Alexandrově (2. září) — a Hus měl skutečně na zmíněnou neděli podobné kázání (v rkp. univ. praž. III B 3. fol. 117a—121a). Nebylo by tedy překážky datovati traktát „Contra occultum adversarium": brzo po 13. srpnu 1409. Ale přihlédneme-li k obsahu blíže, shledáme to pravdě nepodob- ným. Slova Husova: „Ceperat autem illustrissimus princeps et domi- nus dom. Wenceslaus Romanorum et Bohemie rex semper Augustus (351)
XI. Kritické otázky. 1. Kdy vznikl traktát Husův „Contra occultum adversarium"? Traktát „Contra occultum adversarium“ (Opp. 1, 135a — 143b) nebo „Contra Mauricium monachum“ nadepsaný má v Opp. na konci datum „in die s. Scholastice (10. února) 1411“, proto bývá kladen do února 1411. Ale to datum jest subskript, v němž udává písař, kdy dopsal traktát. Nanejvýš bychom tu měli hranici, před níž traktát vznikl — ale uvidíme, že ani to není správné. K určení data pomáhá thema kázání, pro které Mařík Rvačka položil svůj lístek Husovi na kazatelnu. Z obsahu, jejž udává Hus, jest patrno, že to bylo kázání o slovech evangelia „Videns Je- sus civitatem, flevit super eam“, kteréžto evangelium jest nyní na neděli IX. po sv. Duchu, v Husových postilách pak jest na neděli X. po sv. Trojici. Tedy hned po této neděli napsal Hus traktát „Contra occultum adversarium“. Ale kterého roku? Máme-li datum v Opp. za správné, bylo by to r. 1410 nebo dříve. Rok 1410 jest nemožný, protože v traktátu se mluví o interdiktu tak, že jest vidno, že tehdy, kdy Hus psal, byl v Praze inter- dikt. Zbýval by tedy jen rok 1409. Toho roku na ned. X. po sv. Trojici (13. srpna) byl ještě v Praze interdikt — Zbyněk jej vyhlásil počátkem července a zrušen byl teprve, když Zbyněk při- stoupil k obedienci Alexandrově (2. září) — a Hus měl skutečně na zmíněnou neděli podobné kázání (v rkp. univ. praž. III B 3. fol. 117a—121a). Nebylo by tedy překážky datovati traktát „Contra occultum adversarium": brzo po 13. srpnu 1409. Ale přihlédneme-li k obsahu blíže, shledáme to pravdě nepodob- ným. Slova Husova: „Ceperat autem illustrissimus princeps et domi- nus dom. Wenceslaus Romanorum et Bohemie rex semper Augustus (351)
Strana 352
eandem exequi [in] sacerdotibus regulam, precipiens voce preconica, ut unusquisque sacerdos, diaconus et sic de ceteris ministris in suo ordine deserviret fideliter deo suo, libertansque sic facientem et pre- cipiens punire excedentem“ (Opp. 138b) dala by se sice také vyložiti o roce 1409, neboť již tehdy Václav poroučel sloužiti proti interdiktu, ale co praví Hus na str. 140b: „Ut v. gr. mandat episcopus, ut tene- atur interdictum generaliter per Pragam et circumquaque per duo miliaria, ex eo quod census quibusdam sacerdotibus ares- tentur, et clericus nolens cessare a laude dei iudicans interdictum irracionabile, appellat et peragit divina et tunc dicitur prophanare“ vedou zcela jasně k r. 1411. Toho roku exkom- munikoval Zbyněk dne 2. května purkmistry a konšely pražské, jakož i Racka Kobylu a Voksu z Valdštejna, že zabrali platy a majetek prelátů, kanovníků a kněží kostela Pražského a jiných chrámů (Doc. 429—432), a když klatby nedbali, vyřkl po Božím těle (asi hned v pátek, 12. června) na Prahu interdikt. Proti tomu podali někteří apelaci a sloužili dále, Páleč pak ve svém dobrém zdání je omlouvá skoro týmiž slovy jako Hus v traktátu: „nul- lus officiancium profanavit, sed sub appellacione sancta et iusta racionabiliter celebravit“ (Doc. 433). A smírčí soud udává jako příčinu sporu mezi arcibiskupem a Pra- žany, že Pražané na kněze sahají a „úroky jich jim pobrali (Doc. 438; latinský překlad 440 má míti „census sibi ademisse“ nikoliv „beneficia“). Zde jest podobnost s Husovými výroky v trak- tátu „Contra occultum adversarium“ nepochybna. Ještě více se podobá zmíněný úryvek traktátu Husovu kázáni „Exi in vias“, jež měl Hus hned po vyhlášení interdiktu, 14. června. Tam praví: „Ex iam dictis patet, quod rex noster Wen- ceslaus compellendo sacerdotes ad predicandum et officiandum per arestacionem censuum, exercet a deo sibi concessam po- testatem; secundo patet, quod archiepiscopus ponens interdictum in tota Praga et per duo miliaria propter arestacionem huiusmodi, potestati dei resistit“ (Opp. II, 38b) a dále: „Et iam maledicunt, excommunicant, cessant a divinis.. Si enim exemplum autoris sui respicerent, non murmurarent multum de arestacione censuum, non dico ablacione.. Ecce ista si nos sacerdotes pen- saremus, non statim propter iniquum mamona cessaremus a divino ministerio, non interdictum poneremus nec ad interdictum machi- natum adverteremus tam de facili“ (ibid. 39a). Jak patrno, uvádi se „arestacio censuum“ jako hlavní důvod při interdiktu r. 1411, což velí položiti traktát Husův „Contra occultum adversarium“ do tohoto roku. (352)
eandem exequi [in] sacerdotibus regulam, precipiens voce preconica, ut unusquisque sacerdos, diaconus et sic de ceteris ministris in suo ordine deserviret fideliter deo suo, libertansque sic facientem et pre- cipiens punire excedentem“ (Opp. 138b) dala by se sice také vyložiti o roce 1409, neboť již tehdy Václav poroučel sloužiti proti interdiktu, ale co praví Hus na str. 140b: „Ut v. gr. mandat episcopus, ut tene- atur interdictum generaliter per Pragam et circumquaque per duo miliaria, ex eo quod census quibusdam sacerdotibus ares- tentur, et clericus nolens cessare a laude dei iudicans interdictum irracionabile, appellat et peragit divina et tunc dicitur prophanare“ vedou zcela jasně k r. 1411. Toho roku exkom- munikoval Zbyněk dne 2. května purkmistry a konšely pražské, jakož i Racka Kobylu a Voksu z Valdštejna, že zabrali platy a majetek prelátů, kanovníků a kněží kostela Pražského a jiných chrámů (Doc. 429—432), a když klatby nedbali, vyřkl po Božím těle (asi hned v pátek, 12. června) na Prahu interdikt. Proti tomu podali někteří apelaci a sloužili dále, Páleč pak ve svém dobrém zdání je omlouvá skoro týmiž slovy jako Hus v traktátu: „nul- lus officiancium profanavit, sed sub appellacione sancta et iusta racionabiliter celebravit“ (Doc. 433). A smírčí soud udává jako příčinu sporu mezi arcibiskupem a Pra- žany, že Pražané na kněze sahají a „úroky jich jim pobrali (Doc. 438; latinský překlad 440 má míti „census sibi ademisse“ nikoliv „beneficia“). Zde jest podobnost s Husovými výroky v trak- tátu „Contra occultum adversarium“ nepochybna. Ještě více se podobá zmíněný úryvek traktátu Husovu kázáni „Exi in vias“, jež měl Hus hned po vyhlášení interdiktu, 14. června. Tam praví: „Ex iam dictis patet, quod rex noster Wen- ceslaus compellendo sacerdotes ad predicandum et officiandum per arestacionem censuum, exercet a deo sibi concessam po- testatem; secundo patet, quod archiepiscopus ponens interdictum in tota Praga et per duo miliaria propter arestacionem huiusmodi, potestati dei resistit“ (Opp. II, 38b) a dále: „Et iam maledicunt, excommunicant, cessant a divinis.. Si enim exemplum autoris sui respicerent, non murmurarent multum de arestacione censuum, non dico ablacione.. Ecce ista si nos sacerdotes pen- saremus, non statim propter iniquum mamona cessaremus a divino ministerio, non interdictum poneremus nec ad interdictum machi- natum adverteremus tam de facili“ (ibid. 39a). Jak patrno, uvádi se „arestacio censuum“ jako hlavní důvod při interdiktu r. 1411, což velí položiti traktát Husův „Contra occultum adversarium“ do tohoto roku. (352)
Strana 353
Lze pro to najíti ještě jeden důvod. Touže dobou jako Mařík útočil na Husa pro ono kázání Mistr Hašekl) a ten vytýká mu mimo jiné: „Item tu Hus excommunicacionem non ad- vertisti nec episcopi necpape“. Klatba papežská (Kolon- nova) byla dána teprve v únoru 1411 a v Praze vyhlašována v březnu. Není tedy kázání Husovo, jehož se týká traktát, ani z r. 1409 ani 1410, nýbrž až z r. 1411 a traktát byl napsán nedlouho po 16. srpnu 1411.2) Interdikt tehdy ještě trval, neboť ač smírčí soud učinil rozhodnutí již 6. července, arcibiskup Zbyněk interdiktu nezrušil a počátkem září odešel z Prahy do Uher. 2. Kdy napsal Hus traktát „De arguendo clero“? Traktát „De arguendo clero“, jenž v rukopisech není datován, vložil Flajšhans do roku 1408, protože se toho roku v prvních žalobách činí Husovi výtka, že mluví pobuřlivě proti duchovenstvu, a Hus se proti tomu hájí. Ale důvod Flajšhansův jest slabý; neboť proti duchovenstvu mluvil Hus stále a výtky po- dobné odmítal často, vnitřní pak souvislosti s obranou na první žaloby není nikde pozorovati. V těch se Husovi vytýkají pouze pohoršlivá a nenávistná kázání, jež rozdírají zbožné mysli, vyhla- zují lásku a kněžstvo uvádějí v nenávist lidu. O tom se Hus v traktátu „De arguendo clero“ nezmiňuje, nýbrž uvádí výroky protivníků, ať již z nějakého listu nebo z kázání nebo ze soukrom- ných rozmluv, že mluviti proti duchovenstvu jest „os in celum ponere, clero detrahere, ipsum confundere, populum scandalisare, clerum odiosum p pulo reddere, ad tollendum bona clericorum temporalia seculare brachium excitare“ a polemisuje proti těm, kteří ho přirovnávají k Chamovi, jenž odkryl hanbu otce svého (Opp. I, 151b—153b). Nicméně nelze popříti, že takové výtky mohly býti činěny již r. 1408. Ale v traktátu jsou věci, jež nemohly býti napsány toho roku. Tak hned na začátku: „Antichristus nollet hoc et ipse erit maximus prelatus, quia extollens se supra omne quod dicitur deus aut quod colitur, ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam ipse sit deus.. summo prelato sedenti in loco sancto 1) Několik textů I, 12—14. 2) Rok 1411 v subskriptu jest asi chybně čtené 1415 nebo 1417. (353)
Lze pro to najíti ještě jeden důvod. Touže dobou jako Mařík útočil na Husa pro ono kázání Mistr Hašekl) a ten vytýká mu mimo jiné: „Item tu Hus excommunicacionem non ad- vertisti nec episcopi necpape“. Klatba papežská (Kolon- nova) byla dána teprve v únoru 1411 a v Praze vyhlašována v březnu. Není tedy kázání Husovo, jehož se týká traktát, ani z r. 1409 ani 1410, nýbrž až z r. 1411 a traktát byl napsán nedlouho po 16. srpnu 1411.2) Interdikt tehdy ještě trval, neboť ač smírčí soud učinil rozhodnutí již 6. července, arcibiskup Zbyněk interdiktu nezrušil a počátkem září odešel z Prahy do Uher. 2. Kdy napsal Hus traktát „De arguendo clero“? Traktát „De arguendo clero“, jenž v rukopisech není datován, vložil Flajšhans do roku 1408, protože se toho roku v prvních žalobách činí Husovi výtka, že mluví pobuřlivě proti duchovenstvu, a Hus se proti tomu hájí. Ale důvod Flajšhansův jest slabý; neboť proti duchovenstvu mluvil Hus stále a výtky po- dobné odmítal často, vnitřní pak souvislosti s obranou na první žaloby není nikde pozorovati. V těch se Husovi vytýkají pouze pohoršlivá a nenávistná kázání, jež rozdírají zbožné mysli, vyhla- zují lásku a kněžstvo uvádějí v nenávist lidu. O tom se Hus v traktátu „De arguendo clero“ nezmiňuje, nýbrž uvádí výroky protivníků, ať již z nějakého listu nebo z kázání nebo ze soukrom- ných rozmluv, že mluviti proti duchovenstvu jest „os in celum ponere, clero detrahere, ipsum confundere, populum scandalisare, clerum odiosum p pulo reddere, ad tollendum bona clericorum temporalia seculare brachium excitare“ a polemisuje proti těm, kteří ho přirovnávají k Chamovi, jenž odkryl hanbu otce svého (Opp. I, 151b—153b). Nicméně nelze popříti, že takové výtky mohly býti činěny již r. 1408. Ale v traktátu jsou věci, jež nemohly býti napsány toho roku. Tak hned na začátku: „Antichristus nollet hoc et ipse erit maximus prelatus, quia extollens se supra omne quod dicitur deus aut quod colitur, ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam ipse sit deus.. summo prelato sedenti in loco sancto 1) Několik textů I, 12—14. 2) Rok 1411 v subskriptu jest asi chybně čtené 1415 nebo 1417. (353)
Strana 354
tamquam Christi vicario in omnibus est parendum" (149a) jest příliš nezabaleně řečeno o papeži a předpokládá Jakoubkovu definici antikrista v kvodlibetu r. 1412. Potom: „Item stat unum cetum clericorum in heresim incidere et illam defensare pertinaciter — item clerus publice et singulariter alii clero imponit manifesta crimina in ap- pellacionibus“ (149b) — to jest již rozlišení duchovenstva Kristova (evangelického) a antikristova z doby sporů odpustkových. Zvláště o apelacích, Husem zde zmíněných, v nichž by se zjevné zločiny připisovaly druhému duchovenstvu, roku 1408 nevíme nic. Roku 1412 však doktoři bohosloví apelovali do Říma proti usnesení, jímž strana Husova prohlásila dne 17. července na schůzi universitní, že nesouhlasí s odsouzením článků Viklefových a s dekrety schůze radniční.1) V té apelaci a snad i ve druhé, podané asi po Husově hájen článků Viklefových,2) vylíčili doktoři provinění Husova z poslední doby, mezi jiným také, jak neuctivě a pobuřlivě mluví Hus proti apo- štolské stolici, proti církevním představeným a kněžím. Není pochybnosti, že ty žaloby diktoval profesorům bohosloví také poněkud vlastní zájem. Od té chvíle totiž, co se postavili veřejně proti Husovi, bylo jim pociťovati ostří jeho jazyka a vliv jeho slova v Betlemě. Jejich jednání v záležitosti buly odpustkové bylo s ka- zatelny kritisováno, odsouzení článků Viklefových na radnici na- zýváno nespravedlivým a nemoudrým, doktorům podkládány nej- nižší motivy: činí prý to ze strachu před rozkazem královým, aby se zavděčili prelátům, jsou obhájci svatokupců a nemravů, lezou jako raci nazpátek atd. Zvláště Stanislav a Páleč byli tak soustavně tupeni a ostouzeni s kazatelny betlemské, protože nesou- hlasili s podvratnou taktikou Husovou. Výtky, jež se proto činí Husovi, jsou leckdy podobny těm větám, proti kterým se hájí Hus v traktátu „De arguendo clero“, zvláště „verenda patris de- tegere“ opakuje se častěji. Tak píše Broda Contra obiectus Hussonitarum: „Husonite .. dicentes eum (Stanislaum) et concu- binarios ac avaros esse pestiferos, maxime regnum et regem infa- mant. Sed maledictus Cham, qui verenda patris sui detexit" 1) Připomíná to Páleč v kázání proti dvěma článkům Viklefovým „Si spiritu vivimus“ (příl. Hlídky 1911 str. 73): „omnes et singuli professores sacre theologie huius universitatis cum maiori et saniori parte magistrorum seniorum pretense conclusioni minime assenserunt, ymmo ab illo gravamine et pluribus aliis ad sedem apostolicam appellaverunt". 2) Nápadný jest plural: in appellacionibus. Snad je v tom zahrnuta druhá žaloba na Husa (Doc. 460 n.) (354) 3*
tamquam Christi vicario in omnibus est parendum" (149a) jest příliš nezabaleně řečeno o papeži a předpokládá Jakoubkovu definici antikrista v kvodlibetu r. 1412. Potom: „Item stat unum cetum clericorum in heresim incidere et illam defensare pertinaciter — item clerus publice et singulariter alii clero imponit manifesta crimina in ap- pellacionibus“ (149b) — to jest již rozlišení duchovenstva Kristova (evangelického) a antikristova z doby sporů odpustkových. Zvláště o apelacích, Husem zde zmíněných, v nichž by se zjevné zločiny připisovaly druhému duchovenstvu, roku 1408 nevíme nic. Roku 1412 však doktoři bohosloví apelovali do Říma proti usnesení, jímž strana Husova prohlásila dne 17. července na schůzi universitní, že nesouhlasí s odsouzením článků Viklefových a s dekrety schůze radniční.1) V té apelaci a snad i ve druhé, podané asi po Husově hájen článků Viklefových,2) vylíčili doktoři provinění Husova z poslední doby, mezi jiným také, jak neuctivě a pobuřlivě mluví Hus proti apo- štolské stolici, proti církevním představeným a kněžím. Není pochybnosti, že ty žaloby diktoval profesorům bohosloví také poněkud vlastní zájem. Od té chvíle totiž, co se postavili veřejně proti Husovi, bylo jim pociťovati ostří jeho jazyka a vliv jeho slova v Betlemě. Jejich jednání v záležitosti buly odpustkové bylo s ka- zatelny kritisováno, odsouzení článků Viklefových na radnici na- zýváno nespravedlivým a nemoudrým, doktorům podkládány nej- nižší motivy: činí prý to ze strachu před rozkazem královým, aby se zavděčili prelátům, jsou obhájci svatokupců a nemravů, lezou jako raci nazpátek atd. Zvláště Stanislav a Páleč byli tak soustavně tupeni a ostouzeni s kazatelny betlemské, protože nesou- hlasili s podvratnou taktikou Husovou. Výtky, jež se proto činí Husovi, jsou leckdy podobny těm větám, proti kterým se hájí Hus v traktátu „De arguendo clero“, zvláště „verenda patris de- tegere“ opakuje se častěji. Tak píše Broda Contra obiectus Hussonitarum: „Husonite .. dicentes eum (Stanislaum) et concu- binarios ac avaros esse pestiferos, maxime regnum et regem infa- mant. Sed maledictus Cham, qui verenda patris sui detexit" 1) Připomíná to Páleč v kázání proti dvěma článkům Viklefovým „Si spiritu vivimus“ (příl. Hlídky 1911 str. 73): „omnes et singuli professores sacre theologie huius universitatis cum maiori et saniori parte magistrorum seniorum pretense conclusioni minime assenserunt, ymmo ab illo gravamine et pluribus aliis ad sedem apostolicam appellaverunt". 2) Nápadný jest plural: in appellacionibus. Snad je v tom zahrnuta druhá žaloba na Husa (Doc. 460 n.) (354) 3*
Strana 355
(Loserth Archiv 75 str. 342). A Stanislav v Alma et venerabilis dí: „. . in multa procacia studuit (Hus) cum maledicto filio Noe, puta Cham, patrum spiritualium: pape, cardinalium, episcoporum et aliorum prelatorum verenda detegere in sermonibus ad sim- plicem populum, multum in cordibus multorum prelaciam eccle- siasticam vilificando et eam in populis derisioni expo- nendo“ a dále: "sed quia ille clerus veluti medius filius maledic- tus .. verenda patris detexit, ecclesiasticum statum derisioni, odio et spolio potencie et populo seculari exposuit“ (ibid. 391). Vše, co tu bylo řečeno, nutí položiti traktát „De arguendo clero“ až do půtek Husových se Stanisla- vem a Pálčem. Pro bližší určení však není pevného podkladu. Broda a Stanislav píší sice uvedené výtky teprve po jednání o smír r. 1413, ale proto není potřebí sestupovati s traktátem tak daleko. Výtky ony ozývaly se v téže formě již dříve a byly snad i v ape- lacích, jež, jak z traktátu lze souditi, nedávno teprve předcházely, takže bychom traktát „De arguendo clero“ mohli s velkou pravděpodobností vložiti na počátek září r. 1412. 3. K pramenům Husova Výkladu. Že Hus, spisuje výklad desatera a páteře, měl před sebou Viklefův Dekalog, jejž většinou prostě překládal, přidávaje pouze někde své výklady, osobní reminiscence a útoky, ukázal jsem ve Studiích a textech I. čís. 2. Spolu však bylo mi konstatovati, že celé traktáty ve Výkladu nemají předlohou Dekalog Viklefův, nýbrž jsou buď původní prací Husovou, nebo mají přamen jiný. V kapi- tolách „o bojování“ (XLVI—XLIX), pro historii husitství zvláště důležitých, určil jsem tehdy šestnáct podmínek lásky v hl. XLVI jako předklad z Viklefova spisku „De fide catholica“. Nyní podařilo se mně nalézti pramen vývodův Husových, jež v hl. XLVI předcházejí před podmínkami lásky, a od- povědí jeho na důvod první, druhý a šestý v hl. XLVII. Pramenem tím jest Viklefovo kázání na epištolu IV. ned. po Zjevení Páně „Nolite prudentes esse apud vosmetipsos (Loserth, W. Sermones III, 97—105), odkud část opsal Hus také ve své determinaci proti kruciatě Janově. (355)
(Loserth Archiv 75 str. 342). A Stanislav v Alma et venerabilis dí: „. . in multa procacia studuit (Hus) cum maledicto filio Noe, puta Cham, patrum spiritualium: pape, cardinalium, episcoporum et aliorum prelatorum verenda detegere in sermonibus ad sim- plicem populum, multum in cordibus multorum prelaciam eccle- siasticam vilificando et eam in populis derisioni expo- nendo“ a dále: "sed quia ille clerus veluti medius filius maledic- tus .. verenda patris detexit, ecclesiasticum statum derisioni, odio et spolio potencie et populo seculari exposuit“ (ibid. 391). Vše, co tu bylo řečeno, nutí položiti traktát „De arguendo clero“ až do půtek Husových se Stanisla- vem a Pálčem. Pro bližší určení však není pevného podkladu. Broda a Stanislav píší sice uvedené výtky teprve po jednání o smír r. 1413, ale proto není potřebí sestupovati s traktátem tak daleko. Výtky ony ozývaly se v téže formě již dříve a byly snad i v ape- lacích, jež, jak z traktátu lze souditi, nedávno teprve předcházely, takže bychom traktát „De arguendo clero“ mohli s velkou pravděpodobností vložiti na počátek září r. 1412. 3. K pramenům Husova Výkladu. Že Hus, spisuje výklad desatera a páteře, měl před sebou Viklefův Dekalog, jejž většinou prostě překládal, přidávaje pouze někde své výklady, osobní reminiscence a útoky, ukázal jsem ve Studiích a textech I. čís. 2. Spolu však bylo mi konstatovati, že celé traktáty ve Výkladu nemají předlohou Dekalog Viklefův, nýbrž jsou buď původní prací Husovou, nebo mají přamen jiný. V kapi- tolách „o bojování“ (XLVI—XLIX), pro historii husitství zvláště důležitých, určil jsem tehdy šestnáct podmínek lásky v hl. XLVI jako předklad z Viklefova spisku „De fide catholica“. Nyní podařilo se mně nalézti pramen vývodův Husových, jež v hl. XLVI předcházejí před podmínkami lásky, a od- povědí jeho na důvod první, druhý a šestý v hl. XLVII. Pramenem tím jest Viklefovo kázání na epištolu IV. ned. po Zjevení Páně „Nolite prudentes esse apud vosmetipsos (Loserth, W. Sermones III, 97—105), odkud část opsal Hus také ve své determinaci proti kruciatě Janově. (355)
Strana 356
‘ Hus (Erb. I, 160] Proti. této feči. mnozi jsû, fküc, Ze by nesluSalo kfestanu bojovati, by to mělo tak býti. Druhé, že by zahynulo krá- lovstvie a úřad rytieřský a. tak všechno panovánie, a to jest proti pismu. A třetie, Ze by nadarmo bóh dal moc člověku, jíž sě móž brániti svému nepřieteli, když by té moci nepoZíval...!) Tuto zdá mi sé, Ze sluSie stavu svétskému brániti sá a tak bojo- vati; ale bojovánie to jest velmé nejisté a téZké, neb musie v tom bojovník pilně patfiti, pro kterü - příčinu, kterým řádem a pro který konec chce bojovati. Pro příčinu: aby bylo pro obranu viery a pravdy a ne pro zbožie tohoto.. světa, pro. chvdlu a' pro pyśni pomstu. Kterým řádem: aby z lásky a z skrovnosti pokorně najprve , táhl k miru býti ; nepřietele, ' moż-li a když sezná, Że nikoli nemóż ho navésti, tehdy má hle- děti, móz-li kterým zbožím, bez. krve -lidské prolitie, ułożiti, aby . z milosti ulożil. Pakli i tak nemóż, tehdy má lásku zméfiti, aby sdm nejsa nepřietelem božím pro hřiech smrtedlný, v lásce bojuje miloval ty lidi neb toho člověka, s nimiž " neb s nímž bojuje, a aby vždy hotov byl boje nechati, když by nepřietel chtěl k pravdě pfistüpiti, - fensive pugnare cum .trahente ad concordiam, Viklef - [100] -Sed contra istud instant plurimi, quod non licet christiano et specialiter pape pugnare, quod est contra fidem iam currentem. - Item tunc periret regnum et mili- tum officium et per consequens totum brachium seculare, quod est - expresse contra scripturamsacram. | Item .. superflue deus et natura : tribuerent vim talem (se ipsum . corporaliter defendendi) homini-* bus, nisi possent secundum talem vim finem exequi in effectu. [1011 Ad primum videtur michi, quod licet brachio seculati de- hostibus : invadentibus; sed ars ista est periculosa atque difficilis, quia oportet ad causam, ad formam,, ad finem attendere Ad causam, ut sit pro defensione fidei, non pro stercore temporalium ; ad mo- dum, i. e.ut sit cum moderacio- ne, pugnando primo cum racione si po- test fieri, Sed inpossibilitante ho- mine. ad istud, oportet. finem, qui est caritas, modum agendi et paciendi discrecius mensurare, sic vid. quod pugnans caritative - diligat hominem, quem impugnat, et semper sit paratus istam viam dimittere, dum hostis vult viam. racionis accipere. Via tamen se- curior foret pugnaré spiritualiter, non cum gladio aerem verberando, sed deum orando, sic in tractu . hostes ad concordiam obsecrando 1) Hus přidává tři jiné důvody. > (356)
‘ Hus (Erb. I, 160] Proti. této feči. mnozi jsû, fküc, Ze by nesluSalo kfestanu bojovati, by to mělo tak býti. Druhé, že by zahynulo krá- lovstvie a úřad rytieřský a. tak všechno panovánie, a to jest proti pismu. A třetie, Ze by nadarmo bóh dal moc člověku, jíž sě móž brániti svému nepřieteli, když by té moci nepoZíval...!) Tuto zdá mi sé, Ze sluSie stavu svétskému brániti sá a tak bojo- vati; ale bojovánie to jest velmé nejisté a téZké, neb musie v tom bojovník pilně patfiti, pro kterü - příčinu, kterým řádem a pro který konec chce bojovati. Pro příčinu: aby bylo pro obranu viery a pravdy a ne pro zbožie tohoto.. světa, pro. chvdlu a' pro pyśni pomstu. Kterým řádem: aby z lásky a z skrovnosti pokorně najprve , táhl k miru býti ; nepřietele, ' moż-li a když sezná, Że nikoli nemóż ho navésti, tehdy má hle- děti, móz-li kterým zbožím, bez. krve -lidské prolitie, ułożiti, aby . z milosti ulożil. Pakli i tak nemóż, tehdy má lásku zméfiti, aby sdm nejsa nepřietelem božím pro hřiech smrtedlný, v lásce bojuje miloval ty lidi neb toho člověka, s nimiž " neb s nímž bojuje, a aby vždy hotov byl boje nechati, když by nepřietel chtěl k pravdě pfistüpiti, - fensive pugnare cum .trahente ad concordiam, Viklef - [100] -Sed contra istud instant plurimi, quod non licet christiano et specialiter pape pugnare, quod est contra fidem iam currentem. - Item tunc periret regnum et mili- tum officium et per consequens totum brachium seculare, quod est - expresse contra scripturamsacram. | Item .. superflue deus et natura : tribuerent vim talem (se ipsum . corporaliter defendendi) homini-* bus, nisi possent secundum talem vim finem exequi in effectu. [1011 Ad primum videtur michi, quod licet brachio seculati de- hostibus : invadentibus; sed ars ista est periculosa atque difficilis, quia oportet ad causam, ad formam,, ad finem attendere Ad causam, ut sit pro defensione fidei, non pro stercore temporalium ; ad mo- dum, i. e.ut sit cum moderacio- ne, pugnando primo cum racione si po- test fieri, Sed inpossibilitante ho- mine. ad istud, oportet. finem, qui est caritas, modum agendi et paciendi discrecius mensurare, sic vid. quod pugnans caritative - diligat hominem, quem impugnat, et semper sit paratus istam viam dimittere, dum hostis vult viam. racionis accipere. Via tamen se- curior foret pugnaré spiritualiter, non cum gladio aerem verberando, sed deum orando, sic in tractu . hostes ad concordiam obsecrando 1) Hus přidává tři jiné důvody. > (356)
Strana 357
Avšak jistějšie cesta byla by bo- jovati duchovně, ne mečem že- leznym vietr bíti, ale bohu sé modliti a nepfâtely k smlüvé na- pominati a bylo-li by potfebie, samému, aby tjiní nezhynuli, smrt trpěti [161].. A k tomu vzní ono slovo sv. Pavla: „Nebrańte sami sebe najmilejśi!* et in illa reputata vecordia mor- tem si oporteat paciendo. Ef istam viam videtur Paulus innue- re, quando dicit: ,Non vos de- fendentes karissimi“. | Pak má Hus po kratké vložce 16 podmínek lásky a teprve v kap. XLVII odpovídá s Viklefem na uvedené námitky, jež roz- mnoZil na Śest : [164] Tu vëz, Ze to menie pravda, rozuméjic tak, aby ni- žádnému křesťanu neslušelo bo- jovati; neb jiZ řečeno jest, že slušie člověku světskému řádem bojovati. Druhý dóvod jest.. Přím toho, ale pójčím toho, že by vyšlo ztoho, aby králové, kniežata, páni, rytieři a panoše, jenž obecně bo- jují zle, proti lásce, z lakomstvie, z pýchy, z pravé příčiny bojovali by, z rozumu, proti hřiechu, dáblu, svétu a félu a proti domácím Skódcem cierkvi svaté. Neb boží ukazuje zákon, aby láska od sebe počala a tak od domácích ne- přátelóv prve, než by v cizie královstvie sáhla.. A mnie druzí, by nebyl úřad rytieřský než me- Gem železným. bojovati, jehož buoh uchovaj; neb by to [165] bylo, tehdy by stav rytieřský a vanošský velmě byl nejistý a velmě nedokonalý v cierkvi svaté. Však „králi, kniežata, páni, vytieři i pa- Hose mají, Jako i jiní lidé, přiká- .zdnie desatero božie plniti a mi- losrdenstvie sedmero duchovnie „„Studie a texty.“ tissimus, (357) Et patet solucio ad primum, quod negandum est assumptum, extendendo nomen christiani ad quemcunque qui se putat christia- nuni; nam secularis sed non cle- ricus pugnat licite. [102] Ad secundum dicitur, quod non est color in conse- quencia, sed bene sequitur ex isto cum veris, quod reges et milites, qui jam pugnant illicite, quia contra caritatem, pugnarent per racionem contra suos dome- sticos inimicos ecclesie, Lex enim caritatis. sentenciat, quod prius incipiat caritas ab istis domesti- cis quam a regnis vel personis exteris . . Absit fidelem credere, "quod non .sit militum officium nisi cum gladio sic pugnare, quia tunc esset status inperfec- quo deo in ecelesia serviretur. Debent autem milites servire deo faciendo utrümque septenarium operum. misericordie et secundum periculosissimum opus militum modo quo dictum est inimicos Christi et ecclesie expugnare. Unde Luce II. legitur, 25
Avšak jistějšie cesta byla by bo- jovati duchovně, ne mečem že- leznym vietr bíti, ale bohu sé modliti a nepfâtely k smlüvé na- pominati a bylo-li by potfebie, samému, aby tjiní nezhynuli, smrt trpěti [161].. A k tomu vzní ono slovo sv. Pavla: „Nebrańte sami sebe najmilejśi!* et in illa reputata vecordia mor- tem si oporteat paciendo. Ef istam viam videtur Paulus innue- re, quando dicit: ,Non vos de- fendentes karissimi“. | Pak má Hus po kratké vložce 16 podmínek lásky a teprve v kap. XLVII odpovídá s Viklefem na uvedené námitky, jež roz- mnoZil na Śest : [164] Tu vëz, Ze to menie pravda, rozuméjic tak, aby ni- žádnému křesťanu neslušelo bo- jovati; neb jiZ řečeno jest, že slušie člověku světskému řádem bojovati. Druhý dóvod jest.. Přím toho, ale pójčím toho, že by vyšlo ztoho, aby králové, kniežata, páni, rytieři a panoše, jenž obecně bo- jují zle, proti lásce, z lakomstvie, z pýchy, z pravé příčiny bojovali by, z rozumu, proti hřiechu, dáblu, svétu a félu a proti domácím Skódcem cierkvi svaté. Neb boží ukazuje zákon, aby láska od sebe počala a tak od domácích ne- přátelóv prve, než by v cizie královstvie sáhla.. A mnie druzí, by nebyl úřad rytieřský než me- Gem železným. bojovati, jehož buoh uchovaj; neb by to [165] bylo, tehdy by stav rytieřský a vanošský velmě byl nejistý a velmě nedokonalý v cierkvi svaté. Však „králi, kniežata, páni, vytieři i pa- Hose mají, Jako i jiní lidé, přiká- .zdnie desatero božie plniti a mi- losrdenstvie sedmero duchovnie „„Studie a texty.“ tissimus, (357) Et patet solucio ad primum, quod negandum est assumptum, extendendo nomen christiani ad quemcunque qui se putat christia- nuni; nam secularis sed non cle- ricus pugnat licite. [102] Ad secundum dicitur, quod non est color in conse- quencia, sed bene sequitur ex isto cum veris, quod reges et milites, qui jam pugnant illicite, quia contra caritatem, pugnarent per racionem contra suos dome- sticos inimicos ecclesie, Lex enim caritatis. sentenciat, quod prius incipiat caritas ab istis domesti- cis quam a regnis vel personis exteris . . Absit fidelem credere, "quod non .sit militum officium nisi cum gladio sic pugnare, quia tunc esset status inperfec- quo deo in ecelesia serviretur. Debent autem milites servire deo faciendo utrümque septenarium operum. misericordie et secundum periculosissimum opus militum modo quo dictum est inimicos Christi et ecclesie expugnare. Unde Luce II. legitur, 25
Strana 358
a sedmero tělesné; jakož bok bližním ukázati a: Ciniti. A to drżiece jsú praví boží. ry+- pójčí, Ней: ale bojovati jest velmé ne- jistý skutek rytiefsky. Protoż ' kdyZ sv. Jan Krstitel kazal; jakoZ píše sv. Lukáš, že přišli sú k němu: kterak by Ginili,. rytiefi, tieZíce, aby královstvie nebeského zaslü- žili; odpověděl jim řka: „Ni- žádného neutiskujte ani: ho ha- nějte a dosti mějte na svých: platech neb mzdách“. Aj:teď:ry- tiefi mají ot ducha svatého usta- ven svój zvláští zákon, v němž. najprve brání jim duch boží u- tisknutie a chromenie neb s4hnu- tie proti lásce, k kterémužto u- tisknutí jsú páni, rytieři a panoše: hotovější. Druhé brání jim.haněnie: a tak popuzenie k válkám: aneb k "boji, neb ač haněnie jest velmě' zlé, v$ak pdni, rytiefi a panoše jsú k němu hotovi, jakož ukazují: to svými listy. Třčtie přikazuje jim, aby pokorně v lásce ne- reptali -pro. mnohost zbożie tě- lesného, chtiec byti nad jiné o- déni a okráSleni. A tak zjevně ukazuje jim duch sv., že jeho: úřad stojí zvláště na službě božie: bez, boje tělesného . quomodo milites venerant ad Baptistam querentes, quid ipsi facerent merendo beatitudinem, et respondit: ,Neminem concu- ciatis neque calumpniam faciatis et contenti estote stipendiis ve- stris.^ ,Ubi patet luce clarius quod' preco Christi et. organum spiritus sancti primo prohibet oppressionem vel invasionem ex- tra. caritatem, ad quod sunt mi- lites proniores; secundo quod non excitent ad pugnas, quod : licet sit minus 9 malum, tamen ad illud sunt milites nimis proni; et tercio quod quiete in caritate non remurmurént pro copia tem- poralium, ut solempnius sint or- nati, Übi^ manifeste patet, quod: militum. officium stat principaliter in predicto servicio dei suspensa pugna qualibet corporali. Düvod 3—5 odmítá Hus samostatné, pii 6. jest závislý z po- čátku na „De fide catholica“, petom však překládá -Zase ze zmí- něného kázání: [167] A zvláště aby sě zle ne- hněval na své protivníky, ale dal' miesto hněvu, jakož die sv. Pavel... Ten dává miesto hněvu, kterýž. a) Hus &е lépe:: nimis. quod. quilibet. christianus daret locum ire; ille autem dat locum ire, qui propter iniuriam ‘dei = in. caritate irascitur et propter (358)
a sedmero tělesné; jakož bok bližním ukázati a: Ciniti. A to drżiece jsú praví boží. ry+- pójčí, Ней: ale bojovati jest velmé ne- jistý skutek rytiefsky. Protoż ' kdyZ sv. Jan Krstitel kazal; jakoZ píše sv. Lukáš, že přišli sú k němu: kterak by Ginili,. rytiefi, tieZíce, aby královstvie nebeského zaslü- žili; odpověděl jim řka: „Ni- žádného neutiskujte ani: ho ha- nějte a dosti mějte na svých: platech neb mzdách“. Aj:teď:ry- tiefi mají ot ducha svatého usta- ven svój zvláští zákon, v němž. najprve brání jim duch boží u- tisknutie a chromenie neb s4hnu- tie proti lásce, k kterémužto u- tisknutí jsú páni, rytieři a panoše: hotovější. Druhé brání jim.haněnie: a tak popuzenie k válkám: aneb k "boji, neb ač haněnie jest velmě' zlé, v$ak pdni, rytiefi a panoše jsú k němu hotovi, jakož ukazují: to svými listy. Třčtie přikazuje jim, aby pokorně v lásce ne- reptali -pro. mnohost zbożie tě- lesného, chtiec byti nad jiné o- déni a okráSleni. A tak zjevně ukazuje jim duch sv., že jeho: úřad stojí zvláště na službě božie: bez, boje tělesného . quomodo milites venerant ad Baptistam querentes, quid ipsi facerent merendo beatitudinem, et respondit: ,Neminem concu- ciatis neque calumpniam faciatis et contenti estote stipendiis ve- stris.^ ,Ubi patet luce clarius quod' preco Christi et. organum spiritus sancti primo prohibet oppressionem vel invasionem ex- tra. caritatem, ad quod sunt mi- lites proniores; secundo quod non excitent ad pugnas, quod : licet sit minus 9 malum, tamen ad illud sunt milites nimis proni; et tercio quod quiete in caritate non remurmurént pro copia tem- poralium, ut solempnius sint or- nati, Übi^ manifeste patet, quod: militum. officium stat principaliter in predicto servicio dei suspensa pugna qualibet corporali. Düvod 3—5 odmítá Hus samostatné, pii 6. jest závislý z po- čátku na „De fide catholica“, petom však překládá -Zase ze zmí- něného kázání: [167] A zvláště aby sě zle ne- hněval na své protivníky, ale dal' miesto hněvu, jakož die sv. Pavel... Ten dává miesto hněvu, kterýž. a) Hus &е lépe:: nimis. quod. quilibet. christianus daret locum ire; ille autem dat locum ire, qui propter iniuriam ‘dei = in. caritate irascitur et propter (358)
Strana 359
pro křivdu, jenž sě bohu děje, v lásce sé hnévá; ale pro čest svü a křivdu svůú, aby jie pomstil, nehnévá sé, ale vyhoní taky hnév z sebe a pudí od sebe jako jed. A. ten dává miesto hněvu božie- mu a odpůúzié hněv ďáblóv. Neb jakož buoh, Mojžieš a Fines a jiní sluhi božie hněvali sú sč dobře. Protoż ten ryďieř neb jiný svět- Sky, fo věz nekněz, jdi v boj tě- lestný, kterýž umie v skutku tak hněv rozcediti; hněv dobrý od hněvu zlého; umie tak rozcediti, alebrž miesí jeden s druhým, ten ovšem zdrž sě od boje tělestného. A ještě má věděti pravý. cedič hněvu, aby nikakéž nebyl v duši zamücen hněvem, jedné plně a čistě k po- mstě božie křivdy a k užitku té osoby, jenž křiva jest, a k užitku Obcé; à také aby nemienil v tom chvály své aneb užitka tělestného svćho, jakoż mienie pohfiechov obecne bojovníci. Protož dřéve řečeno, že sv. Pavel přivodí pís- mo, že die bóh: „Mně pomsta a já odplatím“. A to die bóh proto, že těžko jest přieliš v boji ne- hnévati sé pro svü pomstu; neb těžko jest trpěti rány, jimiž krev z hlavy skáče, a v ten čas ne- požádati své pomsty. ale ten, který ne- - appetitum. honorem proprium aut iniuriam propriam vindicandam non iras- citur, sed expellit talem iracun- diam ut venenum. [Ille autem dat locum vere ire et excludit iram diaboli. Sicut enim virtuose ira- tus est dominus, sic Moyses et. alii servi eius . . Ille ergo secularis aggrediatur bellum corporeum, qui scit co- lare hanc virtuosam iram per se ab alia viciosa, et ille qui nescit nisi illas confundere, omnino abs- tineat a bello huiusmodi . corpo- rali Sed sciat rectus colator, quod non irascatur nisi pure ad vindicandum dei iniuriam et ad utilitatem persone iniuriantis at- que ecclesie .. nec intendat ho- norem vel lucrum proprium, ut. faciunt communiter bellatores. Ideo [104] confirmat apostolus suam sentenciam per dictum Deut. XXXII: ,Michi vindicta. et ego retribuam^. Nam inpossibile vel nimis difficile est pugnantem, concussum vel lesum non irasci alteri propter vindicte proprie. 4. Jest Husova Dcerka dílo původní? Dcerka jest z nejpěknějších spisüv Husovych. Mistr chce- v něm podati ženám při Betlemě motivy a prostředky náboZensko- mravního života a rozvrhuje k tomu (359) cíli v úvodu látku dosti / 25*
pro křivdu, jenž sě bohu děje, v lásce sé hnévá; ale pro čest svü a křivdu svůú, aby jie pomstil, nehnévá sé, ale vyhoní taky hnév z sebe a pudí od sebe jako jed. A. ten dává miesto hněvu božie- mu a odpůúzié hněv ďáblóv. Neb jakož buoh, Mojžieš a Fines a jiní sluhi božie hněvali sú sč dobře. Protoż ten ryďieř neb jiný svět- Sky, fo věz nekněz, jdi v boj tě- lestný, kterýž umie v skutku tak hněv rozcediti; hněv dobrý od hněvu zlého; umie tak rozcediti, alebrž miesí jeden s druhým, ten ovšem zdrž sě od boje tělestného. A ještě má věděti pravý. cedič hněvu, aby nikakéž nebyl v duši zamücen hněvem, jedné plně a čistě k po- mstě božie křivdy a k užitku té osoby, jenž křiva jest, a k užitku Obcé; à také aby nemienil v tom chvály své aneb užitka tělestného svćho, jakoż mienie pohfiechov obecne bojovníci. Protož dřéve řečeno, že sv. Pavel přivodí pís- mo, že die bóh: „Mně pomsta a já odplatím“. A to die bóh proto, že těžko jest přieliš v boji ne- hnévati sé pro svü pomstu; neb těžko jest trpěti rány, jimiž krev z hlavy skáče, a v ten čas ne- požádati své pomsty. ale ten, který ne- - appetitum. honorem proprium aut iniuriam propriam vindicandam non iras- citur, sed expellit talem iracun- diam ut venenum. [Ille autem dat locum vere ire et excludit iram diaboli. Sicut enim virtuose ira- tus est dominus, sic Moyses et. alii servi eius . . Ille ergo secularis aggrediatur bellum corporeum, qui scit co- lare hanc virtuosam iram per se ab alia viciosa, et ille qui nescit nisi illas confundere, omnino abs- tineat a bello huiusmodi . corpo- rali Sed sciat rectus colator, quod non irascatur nisi pure ad vindicandum dei iniuriam et ad utilitatem persone iniuriantis at- que ecclesie .. nec intendat ho- norem vel lucrum proprium, ut. faciunt communiter bellatores. Ideo [104] confirmat apostolus suam sentenciam per dictum Deut. XXXII: ,Michi vindicta. et ego retribuam^. Nam inpossibile vel nimis difficile est pugnantem, concussum vel lesum non irasci alteri propter vindicte proprie. 4. Jest Husova Dcerka dílo původní? Dcerka jest z nejpěknějších spisüv Husovych. Mistr chce- v něm podati ženám při Betlemě motivy a prostředky náboZensko- mravního života a rozvrhuje k tomu (359) cíli v úvodu látku dosti / 25*
Strana 360
správně a výstižně v deset bodů: 1. poznati důstojnost lid- skou, jež záleží v podobnosti s Bohem, 2. poznati své svědomí, 3. poznati bídu nynějšího života, 4. pokušení a 5. tři nepřátele spásy; 6. káti se ze hříchův, 7. vážiti si důsto- jenství duše,1)8. pilně hleděti k budoucímu soudu a trestu a 9. k blaženosti věčné, 10. Boha nade vše milovati. Bod poslední jest souhrn a vrchol nábožensko-mravního života a body předchozí jsou cesty k němu. Zpracování jest meditativní a podání látky jest vpravdě kněžské, otcovsky něžné, řečnickými apostrofami působivé a cit jímající. K reformním útokům neposky- tuje účel spisu příležitosti, jen ve 2. kap. jsou dva dosti nevinné šlehy2) a v kap. 9. jest církev definována „sbor všech vyvolených božích“ (Erb. III, 126). Nezodpověděna jest posud otázka o pramenech tohoto spisu. Než, je vůbec třeba hledati zde prameny? Vzdělaný kněz přece dovede prosté ty myšlenky náboženské podati samostatně a obratný kazatel je hračkou oděje v rouchò tak líbivé. Mimo to spekulace o Trojici, úvahy o bídě lidského života, pokušení, pokání, blaže- nosti jsou Husem v kázáních i jinak zpracovány nesčetněkráte — proč by tedy Hus, žije v zimě 1413/14 jako poustevník na Kozím, nebyl mohl, pohříživ se trochu v sebe, napsati Dcerku beze všech pramenův? O možnosti toho nebude nikdo, přečte-li si Dcerku, pochybovati; ale po zkušenostech, jež máme s Výkladem a Postilou, nelze tvrditi, že tomu skutečně tak, leč by se po bedlivém pá- trání žádný pramen nenašel. A nelze upříti, že ani pak soud ne- bude zcela jistý, nýbrž, ježto spočívá jen na negativním podkladě, pouze více nebo méně pravděpodobný. Pro jednu kapitolu Dcerky podařilo se mi pramen Husův nalézti; je to zase Viklef, z jehož kázání na pondělí velikonoční (Loserth, W. Sermones IV, 66—74) Hus čtvrtou kapitolu „o pokušení“ z velké části pře- ložil. Přirovnejme jen: Hus Viklef [112] .. poznaj zdejšího světa [68] Congruum est de tempta- pokušenie. A věz najprve, že jest cionibus parum loqui. Est autem 1) To arci je totožné s bodem prvním. 2) Erb. III. 108: „Ó co jest zlořečených v tom svědomí mnoho kněží, jenž smilstvie, lakomstvie a svatokupectvie svého za hřiech smrtedlný nepoklá- dají!“ a 109: A v tom Kristově zlořečení jsú všickni nynie ti, kteříž málo vážie přestúpenie zákona božieho a svá ustavenie a přikázánie mnoho vážie, jakož činie papeži, biskupové a jiní preláti a zákonníci.“ (360)
správně a výstižně v deset bodů: 1. poznati důstojnost lid- skou, jež záleží v podobnosti s Bohem, 2. poznati své svědomí, 3. poznati bídu nynějšího života, 4. pokušení a 5. tři nepřátele spásy; 6. káti se ze hříchův, 7. vážiti si důsto- jenství duše,1)8. pilně hleděti k budoucímu soudu a trestu a 9. k blaženosti věčné, 10. Boha nade vše milovati. Bod poslední jest souhrn a vrchol nábožensko-mravního života a body předchozí jsou cesty k němu. Zpracování jest meditativní a podání látky jest vpravdě kněžské, otcovsky něžné, řečnickými apostrofami působivé a cit jímající. K reformním útokům neposky- tuje účel spisu příležitosti, jen ve 2. kap. jsou dva dosti nevinné šlehy2) a v kap. 9. jest církev definována „sbor všech vyvolených božích“ (Erb. III, 126). Nezodpověděna jest posud otázka o pramenech tohoto spisu. Než, je vůbec třeba hledati zde prameny? Vzdělaný kněz přece dovede prosté ty myšlenky náboženské podati samostatně a obratný kazatel je hračkou oděje v rouchò tak líbivé. Mimo to spekulace o Trojici, úvahy o bídě lidského života, pokušení, pokání, blaže- nosti jsou Husem v kázáních i jinak zpracovány nesčetněkráte — proč by tedy Hus, žije v zimě 1413/14 jako poustevník na Kozím, nebyl mohl, pohříživ se trochu v sebe, napsati Dcerku beze všech pramenův? O možnosti toho nebude nikdo, přečte-li si Dcerku, pochybovati; ale po zkušenostech, jež máme s Výkladem a Postilou, nelze tvrditi, že tomu skutečně tak, leč by se po bedlivém pá- trání žádný pramen nenašel. A nelze upříti, že ani pak soud ne- bude zcela jistý, nýbrž, ježto spočívá jen na negativním podkladě, pouze více nebo méně pravděpodobný. Pro jednu kapitolu Dcerky podařilo se mi pramen Husův nalézti; je to zase Viklef, z jehož kázání na pondělí velikonoční (Loserth, W. Sermones IV, 66—74) Hus čtvrtou kapitolu „o pokušení“ z velké části pře- ložil. Přirovnejme jen: Hus Viklef [112] .. poznaj zdejšího světa [68] Congruum est de tempta- pokušenie. A věz najprve, že jest cionibus parum loqui. Est autem 1) To arci je totožné s bodem prvním. 2) Erb. III. 108: „Ó co jest zlořečených v tom svědomí mnoho kněží, jenž smilstvie, lakomstvie a svatokupectvie svého za hřiech smrtedlný nepoklá- dají!“ a 109: A v tom Kristově zlořečení jsú všickni nynie ti, kteříž málo vážie přestúpenie zákona božieho a svá ustavenie a přikázánie mnoho vážie, jakož činie papeži, biskupové a jiní preláti a zákonníci.“ (360)
Strana 361
pokušenie jedno, jímž kto pokú- Šie jiného, a druhé, jímž kto po- kúšien bývá. Neb pokúšie bóh, pokúšie člověk a pokúšie däbel; bóh vždy pokúšie dobře, neb když pokúšie, tehdy pokúšie spra- vedlivě; člověk někdy pokúšie dobié & nékdy také zle, ale ďábel vždy zle. Ale když člověk vezme sobě příčinu od kterékolivěk věci, jenž nenie rozumna, aby zevnitř byl pokúšen, ten sám sebe po- küSie aneb dábel ho pokü&ie skrze tu věc, ale ta věc ho ne- poküSie).. neb kaZdá taká věc nerozumná nic jiného nečiní, než což jí bóh v její přirození roz- kázal. Dále věz, že bóh svého syna vyvoleného meb.dcerky své vyvo- lené poküSie k zaslüZent?.. ale dübel ten pokúšie k zatracení a člověk někdy k hřiechu. Ale dáb- lovo pokušenie jest vždy zlé a najhoršie, protož toho. sě má člo- věk najviece varovati. A tu Véz, že člověk nemá pokušenie s stra- ny těla.. ale s strany dušě; neb kdy tělo jest bez dušě, tak právě ho. ďábel málo pokúší, jako ho- vada nebo kamene?).. A tak ač člověk od které věci čitedlné, jako od té, již móž viděti neb vidí, má některak počátek pokušenie, od čichu, tak že čije viděním neb slyšením, povoněním, oku- šením neb dotčením, avšak nikdy temptacio activa actus temptantis et temptacio [69] passiva passio, qua formaliter quis temptatur, Et distinguitur Secundum variacio- nem .muliiplicem temptatoris,, ut deus, homo et dyabolus Sepe temptant. Deus autem semper bene, quia iuste; homo autem nunc bene nunc male, sed dya- bolus semper male. Quando autem homo capit occasionem a quo- cunque non racionali, uf de viciis vel creatura aliqua, ut intrinsecus sit temptatus, ille pocius se ip. sum temptat sive dyabolus, quam res illa naturalis, que pure facit quod incumbit suo -officio na- 'turali. \ Supponamus ergo, quod deus quandoque suum predestinatum filium temptat ad meritum et quandoque prescitum ad dampna- cionem... videndum ‘est de tem- ptacione dyaboli, qua plurimi sunt hodie vexati, Et supponendum est, quod homo temptatur secundum animam, cum non vacante cogni- tiva virtute in homine non plus temptaretut a dyabolo quam bestia sive lapis. Unde licet homo temptetur iniciative ab obiecto corporeo secundum potenciam sensitivam, nunquam tamen tem- ptatur nisi finaliter in racionabili potencia, ut voluntate, racione, irascibili vel concupiscibili sit temptatus .. Et cum potencia vo- 1) Hus to objasňuje jablkem Eviným. . ?) „A o tom sem psal mnoho jinde“ — totiž ve Výkladu na páteř. 3) Hus objasňuje dítětem a bláznem. | (361)
pokušenie jedno, jímž kto pokú- Šie jiného, a druhé, jímž kto po- kúšien bývá. Neb pokúšie bóh, pokúšie člověk a pokúšie däbel; bóh vždy pokúšie dobře, neb když pokúšie, tehdy pokúšie spra- vedlivě; člověk někdy pokúšie dobié & nékdy také zle, ale ďábel vždy zle. Ale když člověk vezme sobě příčinu od kterékolivěk věci, jenž nenie rozumna, aby zevnitř byl pokúšen, ten sám sebe po- küSie aneb dábel ho pokü&ie skrze tu věc, ale ta věc ho ne- poküSie).. neb kaZdá taká věc nerozumná nic jiného nečiní, než což jí bóh v její přirození roz- kázal. Dále věz, že bóh svého syna vyvoleného meb.dcerky své vyvo- lené poküSie k zaslüZent?.. ale dübel ten pokúšie k zatracení a člověk někdy k hřiechu. Ale dáb- lovo pokušenie jest vždy zlé a najhoršie, protož toho. sě má člo- věk najviece varovati. A tu Véz, že člověk nemá pokušenie s stra- ny těla.. ale s strany dušě; neb kdy tělo jest bez dušě, tak právě ho. ďábel málo pokúší, jako ho- vada nebo kamene?).. A tak ač člověk od které věci čitedlné, jako od té, již móž viděti neb vidí, má některak počátek pokušenie, od čichu, tak že čije viděním neb slyšením, povoněním, oku- šením neb dotčením, avšak nikdy temptacio activa actus temptantis et temptacio [69] passiva passio, qua formaliter quis temptatur, Et distinguitur Secundum variacio- nem .muliiplicem temptatoris,, ut deus, homo et dyabolus Sepe temptant. Deus autem semper bene, quia iuste; homo autem nunc bene nunc male, sed dya- bolus semper male. Quando autem homo capit occasionem a quo- cunque non racionali, uf de viciis vel creatura aliqua, ut intrinsecus sit temptatus, ille pocius se ip. sum temptat sive dyabolus, quam res illa naturalis, que pure facit quod incumbit suo -officio na- 'turali. \ Supponamus ergo, quod deus quandoque suum predestinatum filium temptat ad meritum et quandoque prescitum ad dampna- cionem... videndum ‘est de tem- ptacione dyaboli, qua plurimi sunt hodie vexati, Et supponendum est, quod homo temptatur secundum animam, cum non vacante cogni- tiva virtute in homine non plus temptaretut a dyabolo quam bestia sive lapis. Unde licet homo temptetur iniciative ab obiecto corporeo secundum potenciam sensitivam, nunquam tamen tem- ptatur nisi finaliter in racionabili potencia, ut voluntate, racione, irascibili vel concupiscibili sit temptatus .. Et cum potencia vo- 1) Hus to objasňuje jablkem Eviným. . ?) „A o tom sem psal mnoho jinde“ — totiž ve Výkladu na páteř. 3) Hus objasňuje dítětem a bláznem. | (361)
Strana 362
konečně nemá pokušenie, jedné ač v rozumu, u vóli neb v žá- dosti duše bude pokúšen. A že v člověku vóle jest moc naj- vyśsie, tak Ze jest svobodná .-. litiva sit suprema in homine, in : qua finaliter sunt merita vel pec- cata, ; Myšlenku, že každý hřích má hnízdo ve vůli a že bez svolení není hříchu, objasňuje Hus několika citáty, jež jsou také ve Vykladu na šestou prosbu páteře (Erb. I. 346 n.), a pokračuje pak s Viklelem: [113] A má věděti člověk, že dábel z pýchy své má žádost, aby člověka pokúšel konečně u vóli, to jest aby člověk k hřiechu přivolil a zvláště aby zúfal.. A móż byti v tom pokušení tento příklad, že jakož dva člověky sědáta o vítězstvie, až sě jeden druhému dá, též ďábel tepe sé s vólí člověka dotud, až ji od dobrého odrazí a ke zlému při- tiehne, a dotud člověka dusí, až sě přizná, že konečně nechce sě hřiechóv káti, neb die: „Čerte, jižť sě dávám“, a v tu dobu již čert má za to, že již jest ten člověk jeho usědanec. A má dábel z svého přirozenie a z dávného zvykánie a nauče- nie mnoho vtipóv a chytrostí, jimiž lidí pokůúšie a svodí je a přémáhá. Protož jednoho člověka jedniem a druhého jiným hřie- chem pokúšie, jakož sé domnievá po příchylnosti a po znameních, kterým by člověka pokúšeje zkla- mal. A toho jest dóvod ve čtení, jenž ukazuje, že pána Ježíše po- kusil jest trojím obyčejem .. aj, poňavadž o najvyššieho pokusil sě rozličnými obyčeji, ovšem též činí i na jiných lidech mertších. oportet supponere, guod dyabo- lus ex sua superbia intendit temptare hominem finaliter in potencia volitiva .'. nititur fina- liter hominem temptare ut de- Speret . . Unde quidam in isto : duello viatoris [70] atque dyaboli ymeaginantur, quod dum potencia viantis volitiva sit a rectitudine obliquata, dyabolus super caput suum erectus captivacione misera premit ipsum et modo certancium expetit, quod verbum finalis in- penitencie fatens prodat, et tunc primo reputat hominem esse fina- liter superatum. - Habet autem dyabolus subtili- tatem naturalis ingenii et expe- rimentum noticie diuturpe, per que media hominem superabit. Unde unum temptat uno genere et alterum altero, secundum quod coniecturaverit pocius vincere hunc quem temptat. Et potest convinci ista nairacio ex fide evangelii Mat. IV, ubi legitur dyabolum temptasse Christum tripliciter; multo magis ergo ho- . minem inferiorem, quem credit pocius superare. Et eadem eciam est evidencia de . temptacione (362)
konečně nemá pokušenie, jedné ač v rozumu, u vóli neb v žá- dosti duše bude pokúšen. A že v člověku vóle jest moc naj- vyśsie, tak Ze jest svobodná .-. litiva sit suprema in homine, in : qua finaliter sunt merita vel pec- cata, ; Myšlenku, že každý hřích má hnízdo ve vůli a že bez svolení není hříchu, objasňuje Hus několika citáty, jež jsou také ve Vykladu na šestou prosbu páteře (Erb. I. 346 n.), a pokračuje pak s Viklelem: [113] A má věděti člověk, že dábel z pýchy své má žádost, aby člověka pokúšel konečně u vóli, to jest aby člověk k hřiechu přivolil a zvláště aby zúfal.. A móż byti v tom pokušení tento příklad, že jakož dva člověky sědáta o vítězstvie, až sě jeden druhému dá, též ďábel tepe sé s vólí člověka dotud, až ji od dobrého odrazí a ke zlému při- tiehne, a dotud člověka dusí, až sě přizná, že konečně nechce sě hřiechóv káti, neb die: „Čerte, jižť sě dávám“, a v tu dobu již čert má za to, že již jest ten člověk jeho usědanec. A má dábel z svého přirozenie a z dávného zvykánie a nauče- nie mnoho vtipóv a chytrostí, jimiž lidí pokůúšie a svodí je a přémáhá. Protož jednoho člověka jedniem a druhého jiným hřie- chem pokúšie, jakož sé domnievá po příchylnosti a po znameních, kterým by člověka pokúšeje zkla- mal. A toho jest dóvod ve čtení, jenž ukazuje, že pána Ježíše po- kusil jest trojím obyčejem .. aj, poňavadž o najvyššieho pokusil sě rozličnými obyčeji, ovšem též činí i na jiných lidech mertších. oportet supponere, guod dyabo- lus ex sua superbia intendit temptare hominem finaliter in potencia volitiva .'. nititur fina- liter hominem temptare ut de- Speret . . Unde quidam in isto : duello viatoris [70] atque dyaboli ymeaginantur, quod dum potencia viantis volitiva sit a rectitudine obliquata, dyabolus super caput suum erectus captivacione misera premit ipsum et modo certancium expetit, quod verbum finalis in- penitencie fatens prodat, et tunc primo reputat hominem esse fina- liter superatum. - Habet autem dyabolus subtili- tatem naturalis ingenii et expe- rimentum noticie diuturpe, per que media hominem superabit. Unde unum temptat uno genere et alterum altero, secundum quod coniecturaverit pocius vincere hunc quem temptat. Et potest convinci ista nairacio ex fide evangelii Mat. IV, ubi legitur dyabolum temptasse Christum tripliciter; multo magis ergo ho- . minem inferiorem, quem credit pocius superare. Et eadem eciam est evidencia de . temptacione (362)
Strana 363
A týž jest dóvod o Evě prvé ženě a o svatém Job a o jiných .. „ Protož prelétév a kniežat veli- kých viece jest pilen, [114] aby je svedl s boZie césty; protoz také naejviece jest pilen muZóv svatých a zvláště těch, kteříž slovem božím v cierkvi svaté pro- spievají, neb ti najviece rušie jemu královstvie. prime femine, de temptacione beati Job atque similium. Et ex eodem convincitur, quod dyabo- lus prelatos ecclesie et magna- tes attencius superat quam sub- iectos, quia ubi plus nocere pot- erit sua temptacio, diligencius ibi iemptat; et hinc pocius viros Sanctos et specialiter edificantes ecclesiam temptat callidius ex invidia supradicta. Příklad e Kristu a ženě Pilátové přidal Hus ze svého, následující první důvod dďáblův však preloZil zase z Viklefa : Dále věz, jakož jsem řekl, Ze dábel najwiece stoje o tio, aby člověk konečně hřiechóv sč ne- kál, má své dóvody: Prvý tento, že namietá člověku řka, že bóh ho předvěděl k .zatracení .a což bóh přčdvěděl, aby sč stalo, to musí sě státi!) — což tehdy platno jest, aby hledal spasenie? De temptacione autem finali, sc. peccato finalis inpenitencie, Studiosius est cavendum. Et pri- mo de evideneiis dyaboli, quas facit homini ad hunc finem: pri- mo per hoc, quod .. dyabolus suggerit homini, quod a domino ‚est prescitus et cum omnia que evenient de necessitate evenient, patet quod necessario est dam- ipnandus. Z dalších pěti düvodü má Viklef pouze první o něco dále ostatní čtyři jsou Husovy. Viklef hned odpovídá na dáblüv düvod o pfedzvédéní, coZ Hus celé piejímá, [115] Aby člověk uměl ďáblu, k jeho dóvodóm odpověděti, musí znamenati prvé, aby svého života přirozenie znamenal: neb.člověka nezpósobilého v přirození brzy dábel zklamá.. ProtoZ Ze omladné Zeny v své bolesti a po porozenie dietéte. mají veliké pokuëenie protož i těm ženám, i tesklivÿm à bâznivÿm .. dobré jest člověku, někde poněkud vykládaje: Pro solucione fallacie dyaboli in hac parte notandum est, quod tria sunt necessaria viatoti : prime quod rectificetur in na- turdlibus, cum indispositum in complexione [71] exhinc dyabo- lus facilius sibi temptat. Patet de muliere in mola matricis commu- niter laborante, de maniaco, . . de habundantibus melancolia . . 1) Opatrně mění tak Hus větu Viklefovu, jeZ jest i mezi censurovanÿmi. (363)
A týž jest dóvod o Evě prvé ženě a o svatém Job a o jiných .. „ Protož prelétév a kniežat veli- kých viece jest pilen, [114] aby je svedl s boZie césty; protoz také naejviece jest pilen muZóv svatých a zvláště těch, kteříž slovem božím v cierkvi svaté pro- spievají, neb ti najviece rušie jemu královstvie. prime femine, de temptacione beati Job atque similium. Et ex eodem convincitur, quod dyabo- lus prelatos ecclesie et magna- tes attencius superat quam sub- iectos, quia ubi plus nocere pot- erit sua temptacio, diligencius ibi iemptat; et hinc pocius viros Sanctos et specialiter edificantes ecclesiam temptat callidius ex invidia supradicta. Příklad e Kristu a ženě Pilátové přidal Hus ze svého, následující první důvod dďáblův však preloZil zase z Viklefa : Dále věz, jakož jsem řekl, Ze dábel najwiece stoje o tio, aby člověk konečně hřiechóv sč ne- kál, má své dóvody: Prvý tento, že namietá člověku řka, že bóh ho předvěděl k .zatracení .a což bóh přčdvěděl, aby sč stalo, to musí sě státi!) — což tehdy platno jest, aby hledal spasenie? De temptacione autem finali, sc. peccato finalis inpenitencie, Studiosius est cavendum. Et pri- mo de evideneiis dyaboli, quas facit homini ad hunc finem: pri- mo per hoc, quod .. dyabolus suggerit homini, quod a domino ‚est prescitus et cum omnia que evenient de necessitate evenient, patet quod necessario est dam- ipnandus. Z dalších pěti düvodü má Viklef pouze první o něco dále ostatní čtyři jsou Husovy. Viklef hned odpovídá na dáblüv düvod o pfedzvédéní, coZ Hus celé piejímá, [115] Aby člověk uměl ďáblu, k jeho dóvodóm odpověděti, musí znamenati prvé, aby svého života přirozenie znamenal: neb.člověka nezpósobilého v přirození brzy dábel zklamá.. ProtoZ Ze omladné Zeny v své bolesti a po porozenie dietéte. mají veliké pokuëenie protož i těm ženám, i tesklivÿm à bâznivÿm .. dobré jest člověku, někde poněkud vykládaje: Pro solucione fallacie dyaboli in hac parte notandum est, quod tria sunt necessaria viatoti : prime quod rectificetur in na- turdlibus, cum indispositum in complexione [71] exhinc dyabo- lus facilius sibi temptat. Patet de muliere in mola matricis commu- niter laborante, de maniaco, . . de habundantibus melancolia . . 1) Opatrně mění tak Hus větu Viklefovu, jeZ jest i mezi censurovanÿmi. (363)
Strana 364
aby sě varoval temnosti, samoty i těch neduhóv. i Druhé aby mohl člověk státi nepfémoZen od dábla, jest jemu potiébie, aby vérá, nadějí a láskú byl osviecen; neb k prémoZenie ďábla jest velmě člověku užitečné, aby -z božie milosti byl písmem osviecen, jímž by sě bránil dáblu, jakož i Kristus bránil sě jeho tro- " jému pokušení a pfémohl ho pis- mem, jakož ukazuje ve čtení sv. Matěj O | Třetie příprava proti ďáblu jest, aby člověk byl pilen ustavičně. služby božie, jednak sč modle, jednak umie-li psdti píše, jednak o ném pozpévuje, jednak obcuje ve- sele s lidmi rozumnými, jenž boha milují, a zvláště aby sám nebýval mnoho sükromné v féch vécech, jenž nejsá mnoho potřebné k spa- sení, neb samého člověka nalezna ďábel, rád ho láká pilně. A tak nalez Evu samu, i zlákal ji, i pána Ježíše také v samotě pokúščl. Tyto tři věci když člověk bude mieti, s boží pomocí, již on hotov jest dáti i jeho angelé, když jedné člověk sám sě přihotoví, přémóž ďábla i jeho dóvody. A jakoż die sv. Pavel, Ze bôh nepřčpůúštie člověka pokúšeti nad jeho moc, aniž móž to býti, by bóh tak mi-. lostivy a spravedlivy pfepustil na 1) Viklef dodává: sanctitatem*. „sicut communiter faciunt religiosi stolidi, qui Unde cavendum est, ne homo ex. culpabili defectu 'regiminis incidat in hos morbos . . .» ‘Secunda disposicio perne- cessaria ad obviandum in istis dyabolo est, quod homo sit virtu- tibus theologicis, h. e. fide, spe et caritate stabiliter illustratus, quia nichil plus valet in ista materia ad dyabolum '.convincendum, quam quod homo ex dei gracia fide scripture sacre solide sit imbutus .. Unde Mat. IV de Christo legitur, quod dyabolum ex triplici scripture testimonio * convicebat . . Ettercia.disposicio est, quod homo in iugi dei ministerio per- severet, nunc orando nunc scri- bendo vel sfudendo et omnino communicando cum sanctis SCio- lis, ne homo ex solitario studio in materia et forma inufili pro- fundatus capciose temptacioni dyaboli sit aptatus. Sic enim temptavit Evam solitariam atque Christum ., Istis disposicionibus habitis pa- tet, quod facile est fideli omnia argumenta huius sophiste dissol- vere. Et quantum ad assistens adiutorium patet, quod nisi homo . ponat obicem, habet deum et suo$ angelós paratissimos adiutores; et secundum fidem apostoli I Cor. 10 deus non,permittit nec stat simulant. (364)
aby sě varoval temnosti, samoty i těch neduhóv. i Druhé aby mohl člověk státi nepfémoZen od dábla, jest jemu potiébie, aby vérá, nadějí a láskú byl osviecen; neb k prémoZenie ďábla jest velmě člověku užitečné, aby -z božie milosti byl písmem osviecen, jímž by sě bránil dáblu, jakož i Kristus bránil sě jeho tro- " jému pokušení a pfémohl ho pis- mem, jakož ukazuje ve čtení sv. Matěj O | Třetie příprava proti ďáblu jest, aby člověk byl pilen ustavičně. služby božie, jednak sč modle, jednak umie-li psdti píše, jednak o ném pozpévuje, jednak obcuje ve- sele s lidmi rozumnými, jenž boha milují, a zvláště aby sám nebýval mnoho sükromné v féch vécech, jenž nejsá mnoho potřebné k spa- sení, neb samého člověka nalezna ďábel, rád ho láká pilně. A tak nalez Evu samu, i zlákal ji, i pána Ježíše také v samotě pokúščl. Tyto tři věci když člověk bude mieti, s boží pomocí, již on hotov jest dáti i jeho angelé, když jedné člověk sám sě přihotoví, přémóž ďábla i jeho dóvody. A jakoż die sv. Pavel, Ze bôh nepřčpůúštie člověka pokúšeti nad jeho moc, aniž móž to býti, by bóh tak mi-. lostivy a spravedlivy pfepustil na 1) Viklef dodává: sanctitatem*. „sicut communiter faciunt religiosi stolidi, qui Unde cavendum est, ne homo ex. culpabili defectu 'regiminis incidat in hos morbos . . .» ‘Secunda disposicio perne- cessaria ad obviandum in istis dyabolo est, quod homo sit virtu- tibus theologicis, h. e. fide, spe et caritate stabiliter illustratus, quia nichil plus valet in ista materia ad dyabolum '.convincendum, quam quod homo ex dei gracia fide scripture sacre solide sit imbutus .. Unde Mat. IV de Christo legitur, quod dyabolum ex triplici scripture testimonio * convicebat . . Ettercia.disposicio est, quod homo in iugi dei ministerio per- severet, nunc orando nunc scri- bendo vel sfudendo et omnino communicando cum sanctis SCio- lis, ne homo ex solitario studio in materia et forma inufili pro- fundatus capciose temptacioni dyaboli sit aptatus. Sic enim temptavit Evam solitariam atque Christum ., Istis disposicionibus habitis pa- tet, quod facile est fideli omnia argumenta huius sophiste dissol- vere. Et quantum ad assistens adiutorium patet, quod nisi homo . ponat obicem, habet deum et suo$ angelós paratissimos adiutores; et secundum fidem apostoli I Cor. 10 deus non,permittit nec stat simulant. (364)
Strana 365
člověka přěs jeho moc ďáblu, po- kušenie, ale milosrdný spasitel činí z pokušenie prospěch, když jedné člověk nezatvrdí sebe tem- ností hřiechóv. ; ProtoZ stojme v svétlosti very, lásky a .boZie milosti, a odpo- vézme ďáblu k jeho dóvodóm .. [116] Däble, vieme, že jsi lhář a sv lží mnohé si zklamal, protož lžeš, bych já byl přědvěděn k za- tracení ; však si ty nebyl v radě boží aniž vieš jeho tajemstvie, ja- kož nevieš i dne súdného a jiných budücích věcí a písma božieho nemáš, jímž by mi mohl dovésti, bych já byl přčdvěděn. Viklef má nyní druhý dúvod ďáblúv, dříve, sestavuje šest klamú ďáblových: [114] Druhy dóvod dáblóv jest 'Z těžkosti hřiecha, jehož sč člo- věk dopustil, a dovodí takto: Po- ňavadž bóh nemóž své spraved- livosti opustiti a božie spraved- livost chce tomu, aby ty pro mnoho menší hřiech byl zatracen, nežs jej učinil, protož musíš: ty zatracen býti. V odpovědi ná ten důvod cum sua iusticia, quod;homo tem- ptetur supra id quod potest, sed facit cum temptacione proventum, dum .tamen homo non prius se obscuraverit peccatorum tenebra. [72] Stemus ergo in luce cari- tatis et gracie et videamus, quem. colorem habet predictum argu- mentum dyaboli Cum enim sci-- mus, quod sit pronus ad homi- nibus menciendum, quis fidelis. crederet, quod a domino ad dam- pnacionem perpetuam sit presci- tus? Quid ergo moveret fidelem ad non asserendum audacter dy- &bolo, quod in boc presumpcione: . dyabolica est mentitus? Nonne dicit Jesus:noster, quod talia se- creta futura sicut adventus diei iudicii sunt a sanctis angelis . , ignorata... Ostendat ergo in verbo dei verbum, quod loquitur, et tunc credam ... | jejž Hus přeložil již Secundo arguit dyabolus ho- minem ex peccatorum gravedine, que commisit: Deus (inguit) non potest iusticiam suam deserere, sed iusticia dei requirit, quod pro [73] peccato quod commisisti et . longe minori perpetuo sis dam- pnatus ergo necessario es dampnandus. nepřidržuje se již Hus předlohy, leč že Viklefovo: „Multi enim leguntur in scriptura dampnati, sicut Caym, Saul et ceteri, gui minus peccasti“ a odpověď: „ex fide finaliter inpenitens . et.. deliguerant quam tu, qui crebrius Scripture nemo dampnabitur nisi . Istud peccatum est infinitum gra- vius quam peccatum aliquod finaliter penitentis* reprodukuje Hus :: (365)
člověka přěs jeho moc ďáblu, po- kušenie, ale milosrdný spasitel činí z pokušenie prospěch, když jedné člověk nezatvrdí sebe tem- ností hřiechóv. ; ProtoZ stojme v svétlosti very, lásky a .boZie milosti, a odpo- vézme ďáblu k jeho dóvodóm .. [116] Däble, vieme, že jsi lhář a sv lží mnohé si zklamal, protož lžeš, bych já byl přědvěděn k za- tracení ; však si ty nebyl v radě boží aniž vieš jeho tajemstvie, ja- kož nevieš i dne súdného a jiných budücích věcí a písma božieho nemáš, jímž by mi mohl dovésti, bych já byl přčdvěděn. Viklef má nyní druhý dúvod ďáblúv, dříve, sestavuje šest klamú ďáblových: [114] Druhy dóvod dáblóv jest 'Z těžkosti hřiecha, jehož sč člo- věk dopustil, a dovodí takto: Po- ňavadž bóh nemóž své spraved- livosti opustiti a božie spraved- livost chce tomu, aby ty pro mnoho menší hřiech byl zatracen, nežs jej učinil, protož musíš: ty zatracen býti. V odpovědi ná ten důvod cum sua iusticia, quod;homo tem- ptetur supra id quod potest, sed facit cum temptacione proventum, dum .tamen homo non prius se obscuraverit peccatorum tenebra. [72] Stemus ergo in luce cari- tatis et gracie et videamus, quem. colorem habet predictum argu- mentum dyaboli Cum enim sci-- mus, quod sit pronus ad homi- nibus menciendum, quis fidelis. crederet, quod a domino ad dam- pnacionem perpetuam sit presci- tus? Quid ergo moveret fidelem ad non asserendum audacter dy- &bolo, quod in boc presumpcione: . dyabolica est mentitus? Nonne dicit Jesus:noster, quod talia se- creta futura sicut adventus diei iudicii sunt a sanctis angelis . , ignorata... Ostendat ergo in verbo dei verbum, quod loquitur, et tunc credam ... | jejž Hus přeložil již Secundo arguit dyabolus ho- minem ex peccatorum gravedine, que commisit: Deus (inguit) non potest iusticiam suam deserere, sed iusticia dei requirit, quod pro [73] peccato quod commisisti et . longe minori perpetuo sis dam- pnatus ergo necessario es dampnandus. nepřidržuje se již Hus předlohy, leč že Viklefovo: „Multi enim leguntur in scriptura dampnati, sicut Caym, Saul et ceteri, gui minus peccasti“ a odpověď: „ex fide finaliter inpenitens . et.. deliguerant quam tu, qui crebrius Scripture nemo dampnabitur nisi . Istud peccatum est infinitum gra- vius quam peccatum aliquod finaliter penitentis* reprodukuje Hus :: (365)
Strana 366
-„ .. Kain a Saul vedle písma sú zatraceni, jenž sú méně hřěšili než ty ..“, „oni sú shřěšili hřiechem nekánie konečnieho .. a ten hřiech jest věčší než jiní všichni hřiechové“. Další odpovědi na čtyři klamy ďáblovy, tak pěkně rhetoricky zpracované, jsou Husovy. Z toho poznatku lze učiniti především závěr negativní: Co má Flajšhans o pramenech Dcerky v „Lit. činnosti M. J. Husi“ str. 29, není správné. Flajšhans tuší jako vzor nějaký traktát latinský, jehož prý hojně jest užito. Ale takového traktátu neznáme a z toho, co víme nyní o prameni čtvrté kapi- toly, můžeme souditi, že Hus takového traktátu neužil. Pramenem jest dle Flajšhanse Výklad a jsou prý i reminiscence na Vý- klad kanonik. K tomu vede Flajšhanse 4. kap., kde se Hus dovolává Výkladu páteře a kde, jako ve Výkladu kanonik, po- jednává o pokušení. Než právě ta kapitola má, jak jsme viděli, pramenem Viklefa a nikoli Husovy Výklady. Positivně lze říci: Základní myšlenka Dcerky jest původně Husova; čtvrtá kapitola jest z větší části přeložena z Viklefa, pro ostatní kapitoly však nepoda- řilo se mi po bedlivém zkumu nalézti předlohy u Viklefa a na někoho jiného po zňámých zkušenostech těžko mysliti — jsou tedy pravděpodobně zpracovány samostatně. 5. Knížky proti knězi kuchmistrovi. Také v tomto traktátu zdálo by se zbytečným ohlížeti se po pramenech. Jakýsi kněz správce kuchyně u pana Ctibora řekl, že jest Hus horší než který dábel,1) a Hus mu na to dokazuje pat- nácti argumenty z Písma, že není horší než dábel. K malicherné té polemice, jíž se nelze neusmáti, nepotřebuje, kdo poněkud zná Písmo, žádného pramene. Další „Nesuďte a nebudete souzeni“ a pak omluvy, proč neposlechl půhonu, jsou u Husa „loca trita“ jež dovedl napsati každou chvíli bez pramene. Jen to, co má Flajš- hans (Spisy H. V, 67—69) jako kap. V, může vzbuditi pochybnost. 1) Tu větu Hus sám vyprovokoval. Mluvě proti interdiktu, jenž jest vy- hlašován pro něho, aby nesvedl bližních, tvrdí, že by musil být interdikt všude, protože všude svádějí dáblové věřící lid. A Broda, Beneš i kněz kuchmistr od- povídají, že pro dábly se nevyhlašuje interdikt — kacíř jest v tom vzhledu horší než ďábel, což se arci nemíní co do mravnosti. (366)
-„ .. Kain a Saul vedle písma sú zatraceni, jenž sú méně hřěšili než ty ..“, „oni sú shřěšili hřiechem nekánie konečnieho .. a ten hřiech jest věčší než jiní všichni hřiechové“. Další odpovědi na čtyři klamy ďáblovy, tak pěkně rhetoricky zpracované, jsou Husovy. Z toho poznatku lze učiniti především závěr negativní: Co má Flajšhans o pramenech Dcerky v „Lit. činnosti M. J. Husi“ str. 29, není správné. Flajšhans tuší jako vzor nějaký traktát latinský, jehož prý hojně jest užito. Ale takového traktátu neznáme a z toho, co víme nyní o prameni čtvrté kapi- toly, můžeme souditi, že Hus takového traktátu neužil. Pramenem jest dle Flajšhanse Výklad a jsou prý i reminiscence na Vý- klad kanonik. K tomu vede Flajšhanse 4. kap., kde se Hus dovolává Výkladu páteře a kde, jako ve Výkladu kanonik, po- jednává o pokušení. Než právě ta kapitola má, jak jsme viděli, pramenem Viklefa a nikoli Husovy Výklady. Positivně lze říci: Základní myšlenka Dcerky jest původně Husova; čtvrtá kapitola jest z větší části přeložena z Viklefa, pro ostatní kapitoly však nepoda- řilo se mi po bedlivém zkumu nalézti předlohy u Viklefa a na někoho jiného po zňámých zkušenostech těžko mysliti — jsou tedy pravděpodobně zpracovány samostatně. 5. Knížky proti knězi kuchmistrovi. Také v tomto traktátu zdálo by se zbytečným ohlížeti se po pramenech. Jakýsi kněz správce kuchyně u pana Ctibora řekl, že jest Hus horší než který dábel,1) a Hus mu na to dokazuje pat- nácti argumenty z Písma, že není horší než dábel. K malicherné té polemice, jíž se nelze neusmáti, nepotřebuje, kdo poněkud zná Písmo, žádného pramene. Další „Nesuďte a nebudete souzeni“ a pak omluvy, proč neposlechl půhonu, jsou u Husa „loca trita“ jež dovedl napsati každou chvíli bez pramene. Jen to, co má Flajš- hans (Spisy H. V, 67—69) jako kap. V, může vzbuditi pochybnost. 1) Tu větu Hus sám vyprovokoval. Mluvě proti interdiktu, jenž jest vy- hlašován pro něho, aby nesvedl bližních, tvrdí, že by musil být interdikt všude, protože všude svádějí dáblové věřící lid. A Broda, Beneš i kněz kuchmistr od- povídají, že pro dábly se nevyhlašuje interdikt — kacíř jest v tom vzhledu horší než ďábel, což se arci nemíní co do mravnosti. (366)
Strana 367
Důkazy, že kněží nemají světsky panovati, viklefský ráz klefova spisu -clusiones“ 48—50) : Hus - . [Erb. III, 249] A pon&vadZz vla- :daf krále :světského, kdyby za „peníze královy měl vésti úředníky a dělníky na dielo najlepší svého , krále a pak obrátil by od toho najpilnéjsieho diela a najuzitecnéj- Sieho k svému požitku a k škodě království a k zmaření pokladu svého krále ty dělníky, byl by „jistě zrádce, protivník a nevěrný sluha svého krále: ovšem věčší zrádce, protivník a nevěrný sluha velikého krále Krista jest knieze neb pán světský ten, kterýž ode- „jme kněze od péče a od služby božie a od péče. duší, jenž jsú královstvie jeho, pro něž se jest yn boZí vtéli a obavnü smrtí umiel.. [250] A na této feti sv. Pavia založena jsu ustavenie kněžská, v nichž takto stojí psá- no: „Apoštolská ustavenie jsú, „jenž řkú: Nižádný, jenž bohu ry- tieřuje, neplete se v práce světské, aby se mohl líbiti tomu atd. Protož kněžie neb buďte bez poručenstvie -domóv neb poručníci bez úřadu kněžského“ .. Potom dále die u- stavenie: „Kněžie jediné k oltáři -a k obětem slúžiti mají a pros- bami a modlitbami mají se zane- prázdniti.“ Opět die papež Euge- nius v třetích knihách ustavení kněžských, přikazuje jim takto: „kněžím svým a žákóm (jáhnóm) mají zřetelně a jsou skutečně z části pfeloZeny z Vi. De paupertate Christi“ čili Z konkluse 21, a 22; (Loserth, W, Opera minora »99 con- Viklef [43] Si ergo ballivus domini temporalis conduceret ex thesauro domini sui operarios ad operan- dum precipuum opus suum et Tévocaret eos ab opere domini &d opus proprium in magnum domini sui dispendium et deper- dicionem regni et thesauri sui pre- cipui: nonne foret proditor do- mini sui manifestus? Multo evi- dencius et gravius sic foret de quocunque domino seculari sub- trahente cultu divino et cura animarum, que sunt regnum eius, pro quibus Christus incarnatus voluit se ip- sum morti tradere, Unde quotli- bet sunt leges facto tali contrarie, ut XXL g. 3 Credo canon sic loquitur: ,Apostolorum , Statuta sunt que dicunt: Nemo militans deo implicat se negociis secula- ribus; proinde aut clerici sint sine actoribus domorum aut actores sine officio clericorum*. Et se- quitur: ,Clerici nonnisi altari et sacrificiis deservire et precibus at- que oracionibus vacare debent* . . Iterum III. Decretalium in fine sic precipit papa Eugenius: ,Sacer- dotibus et.clericis tuis denuncies publice, [49] ne ministri laicorum fiant nec in rebus eorum procu- ratores existant; quod si postmo- dum facere presumant ,et occasi- . (367) sacerdotem Christi a . \
Důkazy, že kněží nemají světsky panovati, viklefský ráz klefova spisu -clusiones“ 48—50) : Hus - . [Erb. III, 249] A pon&vadZz vla- :daf krále :světského, kdyby za „peníze královy měl vésti úředníky a dělníky na dielo najlepší svého , krále a pak obrátil by od toho najpilnéjsieho diela a najuzitecnéj- Sieho k svému požitku a k škodě království a k zmaření pokladu svého krále ty dělníky, byl by „jistě zrádce, protivník a nevěrný sluha svého krále: ovšem věčší zrádce, protivník a nevěrný sluha velikého krále Krista jest knieze neb pán světský ten, kterýž ode- „jme kněze od péče a od služby božie a od péče. duší, jenž jsú královstvie jeho, pro něž se jest yn boZí vtéli a obavnü smrtí umiel.. [250] A na této feti sv. Pavia založena jsu ustavenie kněžská, v nichž takto stojí psá- no: „Apoštolská ustavenie jsú, „jenž řkú: Nižádný, jenž bohu ry- tieřuje, neplete se v práce světské, aby se mohl líbiti tomu atd. Protož kněžie neb buďte bez poručenstvie -domóv neb poručníci bez úřadu kněžského“ .. Potom dále die u- stavenie: „Kněžie jediné k oltáři -a k obětem slúžiti mají a pros- bami a modlitbami mají se zane- prázdniti.“ Opět die papež Euge- nius v třetích knihách ustavení kněžských, přikazuje jim takto: „kněžím svým a žákóm (jáhnóm) mají zřetelně a jsou skutečně z části pfeloZeny z Vi. De paupertate Christi“ čili Z konkluse 21, a 22; (Loserth, W, Opera minora »99 con- Viklef [43] Si ergo ballivus domini temporalis conduceret ex thesauro domini sui operarios ad operan- dum precipuum opus suum et Tévocaret eos ab opere domini &d opus proprium in magnum domini sui dispendium et deper- dicionem regni et thesauri sui pre- cipui: nonne foret proditor do- mini sui manifestus? Multo evi- dencius et gravius sic foret de quocunque domino seculari sub- trahente cultu divino et cura animarum, que sunt regnum eius, pro quibus Christus incarnatus voluit se ip- sum morti tradere, Unde quotli- bet sunt leges facto tali contrarie, ut XXL g. 3 Credo canon sic loquitur: ,Apostolorum , Statuta sunt que dicunt: Nemo militans deo implicat se negociis secula- ribus; proinde aut clerici sint sine actoribus domorum aut actores sine officio clericorum*. Et se- quitur: ,Clerici nonnisi altari et sacrificiis deservire et precibus at- que oracionibus vacare debent* . . Iterum III. Decretalium in fine sic precipit papa Eugenius: ,Sacer- dotibus et.clericis tuis denuncies publice, [49] ne ministri laicorum fiant nec in rebus eorum procu- ratores existant; quod si postmo- dum facere presumant ,et occasi- . (367) sacerdotem Christi a . \
Strana 368
pověz zjevně, ať laikóm nejsú sluhy ani v jich věcech úředníci neb vladaři. Pakli by směli potom to učiniti, že by pro penieze slú- žili, tehdy nehodné jest, aby od kostela pomoc měli, od nichž v křesťanství vyšlo jest pohoršenie. one illius administracionis propter pecuniariam causam deprehen- dantur in fraude, indignum est eis ab ecclesia subveniri, per quos constat in ecclesia scandalum generari“. Následující citáty z kan. 29. a 30. XI, 1. má Viklef v konklusi 22., Hus pouze z kan. 29. vypsal o větu více. 50] Unde XI. q. 1. dicitur: „Te A opět psáno jest v ustavení.. quidem oportet irreprehensibiliter jenž takto die: „Jistě ty musíš vivere et summo studio niti, ut býti živ tak, aby nebyl hoden omnes vite huius occupaciones trestánie, a velmi pilen máš býti, abicias". Et sequitur in alio ca- aby všecka [251] zaneprázněnie pitulo: „Impietatis crimen est tibi tohoto světa zavrhl“... A potom o Clemens neglectis verbi dei die: „Hřiech nevěry jest tobě, o Klimente, zmeškati pilnost slova studiis sollicitudines seculares božieho a světské přijieti péče“. suscipere“. Také druhý důvod jest, tuším, z Viklefa, ale v knihách, kde Viklef jedná o té otázce, ho nenalézám. Tolik však jest jisto, že pramenem Knížek není spis O šesti bludích ani Postila,1) jakož také tento traktát nemůže být nazván pramenem k „Ordo processus“ 1) Flajšhans, Lit. čin. 41. (368)
pověz zjevně, ať laikóm nejsú sluhy ani v jich věcech úředníci neb vladaři. Pakli by směli potom to učiniti, že by pro penieze slú- žili, tehdy nehodné jest, aby od kostela pomoc měli, od nichž v křesťanství vyšlo jest pohoršenie. one illius administracionis propter pecuniariam causam deprehen- dantur in fraude, indignum est eis ab ecclesia subveniri, per quos constat in ecclesia scandalum generari“. Následující citáty z kan. 29. a 30. XI, 1. má Viklef v konklusi 22., Hus pouze z kan. 29. vypsal o větu více. 50] Unde XI. q. 1. dicitur: „Te A opět psáno jest v ustavení.. quidem oportet irreprehensibiliter jenž takto die: „Jistě ty musíš vivere et summo studio niti, ut býti živ tak, aby nebyl hoden omnes vite huius occupaciones trestánie, a velmi pilen máš býti, abicias". Et sequitur in alio ca- aby všecka [251] zaneprázněnie pitulo: „Impietatis crimen est tibi tohoto světa zavrhl“... A potom o Clemens neglectis verbi dei die: „Hřiech nevěry jest tobě, o Klimente, zmeškati pilnost slova studiis sollicitudines seculares božieho a světské přijieti péče“. suscipere“. Také druhý důvod jest, tuším, z Viklefa, ale v knihách, kde Viklef jedná o té otázce, ho nenalézám. Tolik však jest jisto, že pramenem Knížek není spis O šesti bludích ani Postila,1) jakož také tento traktát nemůže být nazván pramenem k „Ordo processus“ 1) Flajšhans, Lit. čin. 41. (368)
Strana 369
XII. Stanislavovy incepce a Chvála theologie. Z učitelův universitních měl největší vliv na Husa Mistr Stanislav ze Znojma. Bystrý filosof oslnil duchaplnými vý- klady a smělými myšlenkami mladého artistu a získal v něm zcela oddaného žáka a věrného stoupence. On to byl, jenž seznámil Husa s Viklefem, nejprve s myšlenkami a spisy jeho filosofic- kými, na nichž vybudoval oba své traktáty „De universalibus“ potom i s theologickými. Již roku 1398 opisuje si Hus Viklefovy traktáty filosofické a přednáší patrně podle nich, v bojích pak o Viklefův realismus stojí věrně po boku Stanislavově proti ně- meckým mistrům. Ještě v polemice r. 1413 připomíná Stanislavovi a Pálčovi, jak neohroženě bránili realismu Viklefova před desíti lety. Že i v theologických naukách byl Stanislav viklefistou, vidno z jeho remanenčního traktátu „De corpore Christi“, jenž jest ovo- cem studia Viklefových traktátů „De eucharistia“, „De apostasia" a Trialogu,1) a z listu k Hübnerovi, v němž část jest vypsána z Viklefova „De simonia“. Lépe ještě by to snad vysvitlo ze Sta- nislavovy Lektury na Sentence. Vímeť z Husa, že již v ní hájil Stanislav Viklefovy nauky o svátosti oltářní,2) a můžeme tušiti, že se v ní i jinak obrážel Viklef. Ale Stanislavova Lektura jest bohužel posud nezvěstna. Přes úsilné pátrání nepodařilo se mi objeviti leč nepatrné zlomky z ní, totiž „principia“ a některé kvestie. Středověký theolog začínal čtení o Písmě sv. a o každé knize Sentencí promluvou na totéž thema, jež si obyčejně vybral z první 1) Srv. moje „Eucharistické traktáty Stanislava ze Znojma“ Brno 1906. 2) Contra Stanislaum, Opp. I, 288à (369)
XII. Stanislavovy incepce a Chvála theologie. Z učitelův universitních měl největší vliv na Husa Mistr Stanislav ze Znojma. Bystrý filosof oslnil duchaplnými vý- klady a smělými myšlenkami mladého artistu a získal v něm zcela oddaného žáka a věrného stoupence. On to byl, jenž seznámil Husa s Viklefem, nejprve s myšlenkami a spisy jeho filosofic- kými, na nichž vybudoval oba své traktáty „De universalibus“ potom i s theologickými. Již roku 1398 opisuje si Hus Viklefovy traktáty filosofické a přednáší patrně podle nich, v bojích pak o Viklefův realismus stojí věrně po boku Stanislavově proti ně- meckým mistrům. Ještě v polemice r. 1413 připomíná Stanislavovi a Pálčovi, jak neohroženě bránili realismu Viklefova před desíti lety. Že i v theologických naukách byl Stanislav viklefistou, vidno z jeho remanenčního traktátu „De corpore Christi“, jenž jest ovo- cem studia Viklefových traktátů „De eucharistia“, „De apostasia" a Trialogu,1) a z listu k Hübnerovi, v němž část jest vypsána z Viklefova „De simonia“. Lépe ještě by to snad vysvitlo ze Sta- nislavovy Lektury na Sentence. Vímeť z Husa, že již v ní hájil Stanislav Viklefovy nauky o svátosti oltářní,2) a můžeme tušiti, že se v ní i jinak obrážel Viklef. Ale Stanislavova Lektura jest bohužel posud nezvěstna. Přes úsilné pátrání nepodařilo se mi objeviti leč nepatrné zlomky z ní, totiž „principia“ a některé kvestie. Středověký theolog začínal čtení o Písmě sv. a o každé knize Sentencí promluvou na totéž thema, jež si obyčejně vybral z první 1) Srv. moje „Eucharistické traktáty Stanislava ze Znojma“ Brno 1906. 2) Contra Stanislaum, Opp. I, 288à (369)
Strana 370
knihy Písma, kterou vykládal. Tak mluvil Hus o slovech sv. Jakuba: „Si quis vestrum indiget sapientia..“ Na totéž thema pak měl kandidát při své promoci na doktora bohosloví řeč na oslavu Písma sv. a bohovědy, v rukopisech často nadepsanou „laus theolo- giae“ nebo „recommendatio theologiae“. Tuto rekommen- daci Stanislavovu nalezl jsem se jménem autorovým v rukopise university krakovské č. 1700 na fol. 24a—27a1). Thema jeji jest z Isaiáše 1, 17: „Discite bene facere“, a autor praví sám na počátku, že o témže thematě mluvil na začátku Kursu a Sentencí. 2) A tato principia na čtyři knihy Sentencí s thematem „Discite bene facere" našel jsem v rkp. univ. praž. V H 27 na fol. 149b —162 b3) Není tedy pochybnosti, že jsou to principia Stanislavova; neboť nehledíc ani k tomu, že obsah a sloh jsou s rekommen- dací podobny a že hlavní obsah rukopisu je Stanislavův traktát „De peccato et gratia“, jest nahodilá shoda thematu jistě vyloučena. Promluvy Stanislavovy zasluhují pozornosti. Je v nich viděti i hloubku myslícího ducha, jenž se nespokojí obyčejným kázáním, jako Hus ve svých principiích, nýbrž hledá originální theologickou myšlenku a podává ji duchaplně a povzbudivě. Všecko stvoření, praví v první předmluvě, vychází z Boha — Stanislav mluví bez bázně o „emanaci“, — aby člověk jím byl veden k Bohu, aby bylo člověku žebříkem k Bohu. Jest pak ten žebřík trojí stvoření nerozumné, tvorstvo rozumné a svaté Písmo. A nemá člověka vésti jen k theoretickému poznání Boha, nýbrž k praktic- kému plnění jeho vůle, k mravnému životu. To jest svatá věda, jež se liší od vědy pozemské tím, že vede k nebesům. 1) S nadpisem: „Recommendacio theologie Mgri Stanislai Zneuma. Z cenných kusů tohoto rukopisu uveřejnil jsem již synodální kázání litomyšlské a řeč při exequiích Puchníkových. Ze Stanislavových věcí je tu ještě kvestie „Utrum diligere deum inter omnes actus puri hominis viatoris sit accio facilior, liberior et nobilior (5b—9b) a kázání na I. Quadr. „Ductus est Jesus in desertum“ (17b—19b). Mimo to jest na fol. 26a—31a rekommendace theologie Mistra Štěpána ze Seče „Ad lumen eius ambulemus in tenebris“ a 34a—35b kvestie Pálčova in aula: Utrum ad hoc, quod operacio sit bona moraliter, fides recta intencione ordinans in finem ultimum requiratur“. Kvestie z Tomáše Akvinského jsou na fol. 330a dopsány r. 1404 rukou Petra z Břeště. Na konci je Jana Holešovského „Largum sero“ (337a—353b), Innocencovo "De miseria conditionis humane“ (354a—384a) a Marienverde- rova Expositio symboli ap. (385a—508a). 2) Assumo verba, quibus in principiis meis Cursus et Sentenciarum usus sum. 3) Recte: 149b—153b; v rkp. jest za 150 foliováno hned 160. Truhlá v Katalogu I, 418 udává obsah „f. 144a—170a anepigr. Quaestiones theologicae“ (370)
knihy Písma, kterou vykládal. Tak mluvil Hus o slovech sv. Jakuba: „Si quis vestrum indiget sapientia..“ Na totéž thema pak měl kandidát při své promoci na doktora bohosloví řeč na oslavu Písma sv. a bohovědy, v rukopisech často nadepsanou „laus theolo- giae“ nebo „recommendatio theologiae“. Tuto rekommen- daci Stanislavovu nalezl jsem se jménem autorovým v rukopise university krakovské č. 1700 na fol. 24a—27a1). Thema jeji jest z Isaiáše 1, 17: „Discite bene facere“, a autor praví sám na počátku, že o témže thematě mluvil na začátku Kursu a Sentencí. 2) A tato principia na čtyři knihy Sentencí s thematem „Discite bene facere" našel jsem v rkp. univ. praž. V H 27 na fol. 149b —162 b3) Není tedy pochybnosti, že jsou to principia Stanislavova; neboť nehledíc ani k tomu, že obsah a sloh jsou s rekommen- dací podobny a že hlavní obsah rukopisu je Stanislavův traktát „De peccato et gratia“, jest nahodilá shoda thematu jistě vyloučena. Promluvy Stanislavovy zasluhují pozornosti. Je v nich viděti i hloubku myslícího ducha, jenž se nespokojí obyčejným kázáním, jako Hus ve svých principiích, nýbrž hledá originální theologickou myšlenku a podává ji duchaplně a povzbudivě. Všecko stvoření, praví v první předmluvě, vychází z Boha — Stanislav mluví bez bázně o „emanaci“, — aby člověk jím byl veden k Bohu, aby bylo člověku žebříkem k Bohu. Jest pak ten žebřík trojí stvoření nerozumné, tvorstvo rozumné a svaté Písmo. A nemá člověka vésti jen k theoretickému poznání Boha, nýbrž k praktic- kému plnění jeho vůle, k mravnému životu. To jest svatá věda, jež se liší od vědy pozemské tím, že vede k nebesům. 1) S nadpisem: „Recommendacio theologie Mgri Stanislai Zneuma. Z cenných kusů tohoto rukopisu uveřejnil jsem již synodální kázání litomyšlské a řeč při exequiích Puchníkových. Ze Stanislavových věcí je tu ještě kvestie „Utrum diligere deum inter omnes actus puri hominis viatoris sit accio facilior, liberior et nobilior (5b—9b) a kázání na I. Quadr. „Ductus est Jesus in desertum“ (17b—19b). Mimo to jest na fol. 26a—31a rekommendace theologie Mistra Štěpána ze Seče „Ad lumen eius ambulemus in tenebris“ a 34a—35b kvestie Pálčova in aula: Utrum ad hoc, quod operacio sit bona moraliter, fides recta intencione ordinans in finem ultimum requiratur“. Kvestie z Tomáše Akvinského jsou na fol. 330a dopsány r. 1404 rukou Petra z Břeště. Na konci je Jana Holešovského „Largum sero“ (337a—353b), Innocencovo "De miseria conditionis humane“ (354a—384a) a Marienverde- rova Expositio symboli ap. (385a—508a). 2) Assumo verba, quibus in principiis meis Cursus et Sentenciarum usus sum. 3) Recte: 149b—153b; v rkp. jest za 150 foliováno hned 160. Truhlá v Katalogu I, 418 udává obsah „f. 144a—170a anepigr. Quaestiones theologicae“ (370)
Strana 371
V druhé incepci opakuje tutéž myšlenku a udav čtyři pří- činy stvoření, o němž jedná druhá kniha Lombardova, vybízí, aby posluchači, uvažujíce o hříchu prvotním a jeho trestu, po- vzbudili se k pokání. V třetí promluvě staví před oči nejdokonalejší vzor dob- rého života, Krista, napomínaje, aby ho následovali, přijímajíce vírou tajemství vtělení, jehož nelze rozumem vystihnouti. V principiu čtvrtém konečně shrnuje obsah čtvrté knihy Lombardovy v pěkný obraz o proudu duchovních vod, roz- děleném v sedm ramen — svátostí, a zve, by se jimi poslu- chači napájeli. To praktické morální zladění theologie, v nejdokonalejším slova smyslu reformní, jest základním akkordem theologické práce- Stanislavovy. Veliké jeho spisy „De peccato et gratia“, „De- vera felicitate“ a „Super Pater noster“ jsou jím prostou- peny. — Týž duch vane ovšem i z promoční řeči jeho. Písmo v plném smyslu slova jest Kristus sám, kniha života. K jeho- chvále málo činí prázdná slova, jest třeba skutků, následování Krista. K tomu ovšem jest potřebí, aby člověk byl zanícen láskou, povznesen Boží milostí. Jen takový chválí Písmo důstojně, jen ta- kový dobře je vykládá a jen takovému dostane se za to odměny věčné. Ke chvále Písma jako pravd napsaných dokazuje pak Stanislav jeho pravdivost a vznešenost, sílu a účinnost, výši a hloubku, užitečnost a plodnost. V té řeči můžeme obdivovati Stanislavovo nadšení pro Písmo- a praktickou úctu Krista, ale lze tu také pozorovati jeho závislost na Viklefovi, s jehož myšlenkami v traktátu „De veritate sacrae scripturae“ jest značná podobnost. Viklef rozeznává ve zmíněném spise v hl. VI (Buddensieg I, 107 nn.) paterý pojem Písma sv. První Písmo jest „liber vite“, o němž je řeč v Apok. 20 n., druhé jsou pravdy zapsané v té knize života dle jich „esse intelligibile“, třetí pravdy zapsané v knize života „secundum existenciam vel effectum“, čtvrté tyže pravdy zapsané v lidské duši a páté napsané v kodexích (108 n.). První Písmo jest nejvlastnější a nejsvětější; je to „liber liberrimus“ (111), Kristus sám, Slovo Boží. To dovozuje Viklef z chybně pojaté věty, Jan 10, 35: „Non potest solvi scriptura, quem pater sanctificavit et misit in hunc mundum“, vztahuje relativní větu ke slovu „scri- (3ZI)
V druhé incepci opakuje tutéž myšlenku a udav čtyři pří- činy stvoření, o němž jedná druhá kniha Lombardova, vybízí, aby posluchači, uvažujíce o hříchu prvotním a jeho trestu, po- vzbudili se k pokání. V třetí promluvě staví před oči nejdokonalejší vzor dob- rého života, Krista, napomínaje, aby ho následovali, přijímajíce vírou tajemství vtělení, jehož nelze rozumem vystihnouti. V principiu čtvrtém konečně shrnuje obsah čtvrté knihy Lombardovy v pěkný obraz o proudu duchovních vod, roz- děleném v sedm ramen — svátostí, a zve, by se jimi poslu- chači napájeli. To praktické morální zladění theologie, v nejdokonalejším slova smyslu reformní, jest základním akkordem theologické práce- Stanislavovy. Veliké jeho spisy „De peccato et gratia“, „De- vera felicitate“ a „Super Pater noster“ jsou jím prostou- peny. — Týž duch vane ovšem i z promoční řeči jeho. Písmo v plném smyslu slova jest Kristus sám, kniha života. K jeho- chvále málo činí prázdná slova, jest třeba skutků, následování Krista. K tomu ovšem jest potřebí, aby člověk byl zanícen láskou, povznesen Boží milostí. Jen takový chválí Písmo důstojně, jen ta- kový dobře je vykládá a jen takovému dostane se za to odměny věčné. Ke chvále Písma jako pravd napsaných dokazuje pak Stanislav jeho pravdivost a vznešenost, sílu a účinnost, výši a hloubku, užitečnost a plodnost. V té řeči můžeme obdivovati Stanislavovo nadšení pro Písmo- a praktickou úctu Krista, ale lze tu také pozorovati jeho závislost na Viklefovi, s jehož myšlenkami v traktátu „De veritate sacrae scripturae“ jest značná podobnost. Viklef rozeznává ve zmíněném spise v hl. VI (Buddensieg I, 107 nn.) paterý pojem Písma sv. První Písmo jest „liber vite“, o němž je řeč v Apok. 20 n., druhé jsou pravdy zapsané v té knize života dle jich „esse intelligibile“, třetí pravdy zapsané v knize života „secundum existenciam vel effectum“, čtvrté tyže pravdy zapsané v lidské duši a páté napsané v kodexích (108 n.). První Písmo jest nejvlastnější a nejsvětější; je to „liber liberrimus“ (111), Kristus sám, Slovo Boží. To dovozuje Viklef z chybně pojaté věty, Jan 10, 35: „Non potest solvi scriptura, quem pater sanctificavit et misit in hunc mundum“, vztahuje relativní větu ke slovu „scri- (3ZI)
Strana 372
ptura“.1) Stanislav zpracoval ovšem myšlenku samostatně, ale přejal ji z Viklefa a i řadu citátů svých našel u něho. Tak výrok Augus- tinův z listů k Volusianovi má Viklef na m. uv. 118, spis „De vera innocentia“ cituje na str. 119, „tria sata fermentata in panem unum“ má na str. 144, ač v jiném kontextu, Augustinova slova na Gen. ad lit. uvádí na str. 192.2) Je tu tedy, podobně jako v traktátu „De corpore Christi“, patrný ohlas z Viklefa, třebas z něho není vypisováno doslovně. Ale v jiných spisech dovedl i Stanislav přejímati celé partie z Viklefa doslovně. Principia jsou novou pomůckou k hledání Stanislavovy Lek- tury na Sentence a novou pobídkou k němu. Ty ukázky z díla Stanislavova stupňují přání míti je celé a moci z něho posouditi vývoj muže tak význačného, jakým jest Stanislav, a jeho poměr k Husovi. Vždyť z té školy Hus vyšel, z toho zdroje vážil lásku k Písmu a mravně-reformní nadšení. Zatím lze jen souditi, že byl Hus Stanislavem veden na traktát Viklefův „De veritate sa- crae scripturae“, jenž z jeho výkladu kanonik jasně vyznívá. Mimo principia nalézáme ve zmíněném pražském rukopise ještě některé části Lektury Stanislavovy. Za čtvrtým principiem jest na fol. 162b—165a kvestie „Utrum quodlibet VII sacramentorum Nove Legis sit naturaliter res sensibilis gracie collativa“. To jest úvodní kvestie ze Stanislavova výkladu IV. knihy Lombardovy; byloť zvykem k promluvě připojovati přesně vypra- covanou determinaci některé otázky z obsahu knihy a po- lemiku s konkurrenty. Stanislav v ní dovozuje obvyklým způsobem scholastickým postačitelnost a potřebnost sedmi svátostí. Také čtyři kvestie, jež jsou v rukopise mezi Stanislavovým traktátem „De peccato et gratia“ a jeho principii mají úplně ráz jeho práce a lze tudíž míti za to, že jsou vypsány z Lektury. Jsou to: „Utrum omne peccatum sit directe contra preceptum dei“ (fol. 144ab), „Utrum possibile est creaturam racionalem ad tantum obstinari in gravibus peccatis, quod fiat inpotens ad faciendum, quod sibi attinet pro- gracia dei consequenda“ (fol. 146b—147b), „Utrum bona opera mor- tificata per culpam postea per penitenciam reviviscant“ (fol. 147b —148b) 1) „Non potest solvi scriptura“ vztahuje se k předchozímu „Dii estis vos“ a relativní věta jest předmět k následujícímu. Podobně nauka o ideách spo- čívá na chybně rozdělené větě: „quod factum est, in ipso vita erat“. 2) Slovněji užil Viklefa někdo ze školy Stanislavovy, jenž, mluvě při po- dobné příležitosti na thema „Annunciamus vobis vitam eternam“, opsal ve druhé části úplně „pateré brnění“, jež má míti dobrý vykladatel Písma (rkp. univ. praž. X E 24 fol. 284ab = De veritate s. scripture 1. c. 168—172). (372)
ptura“.1) Stanislav zpracoval ovšem myšlenku samostatně, ale přejal ji z Viklefa a i řadu citátů svých našel u něho. Tak výrok Augus- tinův z listů k Volusianovi má Viklef na m. uv. 118, spis „De vera innocentia“ cituje na str. 119, „tria sata fermentata in panem unum“ má na str. 144, ač v jiném kontextu, Augustinova slova na Gen. ad lit. uvádí na str. 192.2) Je tu tedy, podobně jako v traktátu „De corpore Christi“, patrný ohlas z Viklefa, třebas z něho není vypisováno doslovně. Ale v jiných spisech dovedl i Stanislav přejímati celé partie z Viklefa doslovně. Principia jsou novou pomůckou k hledání Stanislavovy Lek- tury na Sentence a novou pobídkou k němu. Ty ukázky z díla Stanislavova stupňují přání míti je celé a moci z něho posouditi vývoj muže tak význačného, jakým jest Stanislav, a jeho poměr k Husovi. Vždyť z té školy Hus vyšel, z toho zdroje vážil lásku k Písmu a mravně-reformní nadšení. Zatím lze jen souditi, že byl Hus Stanislavem veden na traktát Viklefův „De veritate sa- crae scripturae“, jenž z jeho výkladu kanonik jasně vyznívá. Mimo principia nalézáme ve zmíněném pražském rukopise ještě některé části Lektury Stanislavovy. Za čtvrtým principiem jest na fol. 162b—165a kvestie „Utrum quodlibet VII sacramentorum Nove Legis sit naturaliter res sensibilis gracie collativa“. To jest úvodní kvestie ze Stanislavova výkladu IV. knihy Lombardovy; byloť zvykem k promluvě připojovati přesně vypra- covanou determinaci některé otázky z obsahu knihy a po- lemiku s konkurrenty. Stanislav v ní dovozuje obvyklým způsobem scholastickým postačitelnost a potřebnost sedmi svátostí. Také čtyři kvestie, jež jsou v rukopise mezi Stanislavovým traktátem „De peccato et gratia“ a jeho principii mají úplně ráz jeho práce a lze tudíž míti za to, že jsou vypsány z Lektury. Jsou to: „Utrum omne peccatum sit directe contra preceptum dei“ (fol. 144ab), „Utrum possibile est creaturam racionalem ad tantum obstinari in gravibus peccatis, quod fiat inpotens ad faciendum, quod sibi attinet pro- gracia dei consequenda“ (fol. 146b—147b), „Utrum bona opera mor- tificata per culpam postea per penitenciam reviviscant“ (fol. 147b —148b) 1) „Non potest solvi scriptura“ vztahuje se k předchozímu „Dii estis vos“ a relativní věta jest předmět k následujícímu. Podobně nauka o ideách spo- čívá na chybně rozdělené větě: „quod factum est, in ipso vita erat“. 2) Slovněji užil Viklefa někdo ze školy Stanislavovy, jenž, mluvě při po- dobné příležitosti na thema „Annunciamus vobis vitam eternam“, opsal ve druhé části úplně „pateré brnění“, jež má míti dobrý vykladatel Písma (rkp. univ. praž. X E 24 fol. 284ab = De veritate s. scripture 1. c. 168—172). (372)
Strana 373
sà „Utrum felicitas formaliter plene sacians hominem sit bonitas acci- dentalis eiusdem“ (fol. 148b — 149b). Neznáme ještě Stanislavovy úvodní promluvy na thema „Dis- cite bene facere“ při kursu, ba nevíme ani, které knihy Písma vykládal. Je-li dle zvyku thema vybráno z knihy, o níž začíná kandidát přednášeti, vykládal Stanislav ze Starého Zákona pro- roka Isaiáše; jistě však z Nového Zákona vykládal list Pav- lův k Římanům. To nám praví víd. rkp. dv. 4483, jenž nám zachoval tolik vzácných věcí z konce XIV. a počátku XV. století. Tam na fol. 249ab jsou vypsány dva úryvky výkladu Řím. 1, 9 „sine intermissione memoriam vestri facio in oracionibus meis“ nadepsané „Lectura Mgri Stanislay de Snoyma“, a na konci: „Hec Mgr Stanislaus in sua Lectura super ad Romanos“. Stanislav jedná tu o modlitbě a kázání jakožto hlavních povinnostech kněžských, doporučuje vřele k něž- ské hodinky!) a káraje nedbalce ostře slovy: „Sed heu illud opus nostrum, quod ceteris debet esse preciosius, purius et accepcius deo, falsificamus multipliciter corrumpendo. De- beremus utique comburi eternaliter, sicut et alii artificia sua falsificantes comburuntur temporaliter, et cetera dic de hoc. Také toto dílo Stanislavovo, jež dle úryvku bylo vyzdobeno četnými citáty ze sv. Augustina a mělo ušlechtilou reformní ten- denci ohledně duchovenstva, jest dosud nezvěstné. V lekturách na list k Římanům, do nichž jsem nahlédl, místa toho není. 1. Mgri Stanislai de Znoyma Principia in IV libros Sententiarum. Z rkp. univ. praž. V H 27. a) In librum I. Discite bene facere, sic consulit, hortatur et precipit eximius 149b ille propheta et magister veritatis, vir sanctus Ysaias libro suo cаp. 1.2) 1) Ideo exemplo apostoli sacerdotis, qui semper oravit sine intermissione, h. e. secundum glosam et doctores horis constitutis die et nocte, non intermis- sis illis institutis oracionibus temporalibus, debemus et nos oraciones c a- nonicas septemplices persolvere fideliter et devote. 2) v. 17. „Studie a texty.“ /373) 26
sà „Utrum felicitas formaliter plene sacians hominem sit bonitas acci- dentalis eiusdem“ (fol. 148b — 149b). Neznáme ještě Stanislavovy úvodní promluvy na thema „Dis- cite bene facere“ při kursu, ba nevíme ani, které knihy Písma vykládal. Je-li dle zvyku thema vybráno z knihy, o níž začíná kandidát přednášeti, vykládal Stanislav ze Starého Zákona pro- roka Isaiáše; jistě však z Nového Zákona vykládal list Pav- lův k Římanům. To nám praví víd. rkp. dv. 4483, jenž nám zachoval tolik vzácných věcí z konce XIV. a počátku XV. století. Tam na fol. 249ab jsou vypsány dva úryvky výkladu Řím. 1, 9 „sine intermissione memoriam vestri facio in oracionibus meis“ nadepsané „Lectura Mgri Stanislay de Snoyma“, a na konci: „Hec Mgr Stanislaus in sua Lectura super ad Romanos“. Stanislav jedná tu o modlitbě a kázání jakožto hlavních povinnostech kněžských, doporučuje vřele k něž- ské hodinky!) a káraje nedbalce ostře slovy: „Sed heu illud opus nostrum, quod ceteris debet esse preciosius, purius et accepcius deo, falsificamus multipliciter corrumpendo. De- beremus utique comburi eternaliter, sicut et alii artificia sua falsificantes comburuntur temporaliter, et cetera dic de hoc. Také toto dílo Stanislavovo, jež dle úryvku bylo vyzdobeno četnými citáty ze sv. Augustina a mělo ušlechtilou reformní ten- denci ohledně duchovenstva, jest dosud nezvěstné. V lekturách na list k Římanům, do nichž jsem nahlédl, místa toho není. 1. Mgri Stanislai de Znoyma Principia in IV libros Sententiarum. Z rkp. univ. praž. V H 27. a) In librum I. Discite bene facere, sic consulit, hortatur et precipit eximius 149b ille propheta et magister veritatis, vir sanctus Ysaias libro suo cаp. 1.2) 1) Ideo exemplo apostoli sacerdotis, qui semper oravit sine intermissione, h. e. secundum glosam et doctores horis constitutis die et nocte, non intermis- sis illis institutis oracionibus temporalibus, debemus et nos oraciones c a- nonicas septemplices persolvere fideliter et devote. 2) v. 17. „Studie a texty.“ /373) 26
Strana 374
Fons tocius ab intra et ab extra emanacionis per plenitudinem 150 filio et / spiritui sancto communicata ab eterno sua bonitate, vo- lens tandem post infinita secula temporalium seculorum eciam suea) bonitatis creaturas esse participes, ecce ordinatissimam creatu- rarum universitatem ex tempore creavit et instituit, exorsus a summo- creato per media progrediens usque ad infima. Et quare sic, nisi ut totalis creaturarum series ex prima luce quasi pirammis a puncto luminoso aut quasi numerorum ordo ex unitate procedens esset utriqui creature racionali, sc. angelice et humane, quedam scala ascendendi et perveniendi ad creatorem suum per inquisicionem et cognicionem veritatis? Angelis quidem a priori per cognicionem vespertinam seu per cognicionem rerum in proprio genere, quod idem est; hominibus quoque per studiosam inquisicionem veritatis a posteriori ex infimis inchoatam rebus sensibilibus, quia ut patet in principio libri Phis. in processu cognoscitivo veritatis innata est nobis mortalibus via procedendi ab effectibus nobis nocioribus ad causas occulciores, angeli vero quoad cognicionem eorum vespertinam econverso procedunt inchoando vel acquirendo cogni- cionem rerum in proprio genere, que vespertina vocatur respectu alterius, quam habent in verbo, que matutina dicitur. Patet igitur modus progressionis et emanacionis creaturarum a primo principio quasi in forma cuiusdam scale demisseb) a summo usque in deorsuml), ut mortales studio veritatis sollicite per ipsam gradatim quererent suum creatorem et tandem invenirent in summi- tate tocius latitudinis creaturarum, per quods) creatura a deo egressa per modum reciprocacionis reverteretur in eundem, ut verum foret illud Apok. 12) : Ego sum a et o, principium et finis atque verifica- returd) illud Prov. 63): Universa propter semetipsum operatus est dominus et iterum Ps. 354): Egrediebatur foras sc. creatura et loquebatur in idipsum sc. manifestando per speciem et magnitudi- dinem deum, a quo processit, sicut patet Sap. 135): A magnitudine enim speciei et creature cognoscitive poterit horum creator videri. Si enim philosophi tantum potuerunt scire, ut possent estimare seculum, quomodo huius dominum facilius non invenerunt, presertim quia, ut ait venerabilis Hugo lib. De sacramentis parte III. in princ. dicens sic:6) Noticiam suam ab homine temperavit, ut sicut quid a) Rkp.: ad esse sue. — b) Rkp.: dimisse. — c) Rkp.: ut quod. — d) Rkp.: verificatur. 1) Gen. 28, 12. — 2) v. 8: — 3) Přísl. 16, 4.. — 4) Ž. 40, 7 n. — 5) v. 5. 9. — 6) Migne P. L. 176 col. 217. (374)
Fons tocius ab intra et ab extra emanacionis per plenitudinem 150 filio et / spiritui sancto communicata ab eterno sua bonitate, vo- lens tandem post infinita secula temporalium seculorum eciam suea) bonitatis creaturas esse participes, ecce ordinatissimam creatu- rarum universitatem ex tempore creavit et instituit, exorsus a summo- creato per media progrediens usque ad infima. Et quare sic, nisi ut totalis creaturarum series ex prima luce quasi pirammis a puncto luminoso aut quasi numerorum ordo ex unitate procedens esset utriqui creature racionali, sc. angelice et humane, quedam scala ascendendi et perveniendi ad creatorem suum per inquisicionem et cognicionem veritatis? Angelis quidem a priori per cognicionem vespertinam seu per cognicionem rerum in proprio genere, quod idem est; hominibus quoque per studiosam inquisicionem veritatis a posteriori ex infimis inchoatam rebus sensibilibus, quia ut patet in principio libri Phis. in processu cognoscitivo veritatis innata est nobis mortalibus via procedendi ab effectibus nobis nocioribus ad causas occulciores, angeli vero quoad cognicionem eorum vespertinam econverso procedunt inchoando vel acquirendo cogni- cionem rerum in proprio genere, que vespertina vocatur respectu alterius, quam habent in verbo, que matutina dicitur. Patet igitur modus progressionis et emanacionis creaturarum a primo principio quasi in forma cuiusdam scale demisseb) a summo usque in deorsuml), ut mortales studio veritatis sollicite per ipsam gradatim quererent suum creatorem et tandem invenirent in summi- tate tocius latitudinis creaturarum, per quods) creatura a deo egressa per modum reciprocacionis reverteretur in eundem, ut verum foret illud Apok. 12) : Ego sum a et o, principium et finis atque verifica- returd) illud Prov. 63): Universa propter semetipsum operatus est dominus et iterum Ps. 354): Egrediebatur foras sc. creatura et loquebatur in idipsum sc. manifestando per speciem et magnitudi- dinem deum, a quo processit, sicut patet Sap. 135): A magnitudine enim speciei et creature cognoscitive poterit horum creator videri. Si enim philosophi tantum potuerunt scire, ut possent estimare seculum, quomodo huius dominum facilius non invenerunt, presertim quia, ut ait venerabilis Hugo lib. De sacramentis parte III. in princ. dicens sic:6) Noticiam suam ab homine temperavit, ut sicut quid a) Rkp.: ad esse sue. — b) Rkp.: dimisse. — c) Rkp.: ut quod. — d) Rkp.: verificatur. 1) Gen. 28, 12. — 2) v. 8: — 3) Přísl. 16, 4.. — 4) Ž. 40, 7 n. — 5) v. 5. 9. — 6) Migne P. L. 176 col. 217. (374)
Strana 375
esset, nunquam poterat totum comprehendi, sic quia esset, nun- quam poterat prorsus ignorari. Omnes enim homines naturaliter scire desiderant (I. Methaph.) et maxime summum in entibus iuxta illud vulgatum proverbium b. Augustini lib. I. Conf. dicentis1): Domine, quia creasti nos ad te, inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. Cum dominus creavit mundum et tradidit ipsum disputacioni hominum (Eccl. 3)2), plures hominum ab inicio propter ammirari de mundo et de appa- rentibus in ipso studiosi facti sunt. Inceperunt ergo tales variis et multiplicibus consideracionibus deum, quem perdiderant, querere discuciendo, perscrutando et interrogando universam creaturam de eo. Nec deus scalam ascendendi in ipsis hominibus mortalibus aut non disponendo aut non exhibendo denegat, sed secundum distinc- cionem eorum, que deo conveniunt, huiusmodi scalas adaptavit. Quedam enim sunt deo et omnibus creaturis communia, ut entitas, unitas, bonitas; quedam sibi et creaturis racionabilibus, sicut sa- piencia, iusticia, prudencia; quedam vero sibi ipsi sunt propria, ut esse deum trinum, omnipotentem, creatorem, reparatorem etc. Pro istis ergo de deo secundum ordinem cognoscendis pro- posita fuit et est triplex scala parcialis: prima est tota creatura irracionalis, secunda creatura racionalis, tercia scriptura divinalis. De prima et secunda habetur ad Rom. 1 et Sap. 13, de tercia [II. Tim. 3]. In primis duabus scalis humanus intellectus ascendendo solum pervenire potuit ad condiciones deo et creature communesa) et easdem debiliter et tenuiter cognovit; ideo opus erat tercia scala sc. divinali scriptura, que intellectum alcius elevaret ad cognos- cendum singulares et proprias dei condiciones, nulli creature com- municabiles. 150b. Has vias et ascensus perveniendi ad cognicionem dei simul complectens, b. Augustinus II. de Trin. cap. 1. sic dicit3): Non ero segnis ad inquirendam scienciam dei sive per scripturam eius sive per creaturam, que utraque ad hec nobis proponitur intuenda, ut ipse queratur, ipse diligatur, qui et illam inspiravit et istam creavit. Juxta quod dictum b. Augustini non nobis dubium esse debet, quodb) omne studium humanum atque sciendi et co- gnoscendi scrutinium ad hunc finem tendere debet, 1) Migne P. L. 32 col. 661. — 2) Eccl. 3, 11. — 3) Migne P. L. 41 col. 845. a) Rkp.: nemá. — b) Rkp. nemá. (375) 26*
esset, nunquam poterat totum comprehendi, sic quia esset, nun- quam poterat prorsus ignorari. Omnes enim homines naturaliter scire desiderant (I. Methaph.) et maxime summum in entibus iuxta illud vulgatum proverbium b. Augustini lib. I. Conf. dicentis1): Domine, quia creasti nos ad te, inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. Cum dominus creavit mundum et tradidit ipsum disputacioni hominum (Eccl. 3)2), plures hominum ab inicio propter ammirari de mundo et de appa- rentibus in ipso studiosi facti sunt. Inceperunt ergo tales variis et multiplicibus consideracionibus deum, quem perdiderant, querere discuciendo, perscrutando et interrogando universam creaturam de eo. Nec deus scalam ascendendi in ipsis hominibus mortalibus aut non disponendo aut non exhibendo denegat, sed secundum distinc- cionem eorum, que deo conveniunt, huiusmodi scalas adaptavit. Quedam enim sunt deo et omnibus creaturis communia, ut entitas, unitas, bonitas; quedam sibi et creaturis racionabilibus, sicut sa- piencia, iusticia, prudencia; quedam vero sibi ipsi sunt propria, ut esse deum trinum, omnipotentem, creatorem, reparatorem etc. Pro istis ergo de deo secundum ordinem cognoscendis pro- posita fuit et est triplex scala parcialis: prima est tota creatura irracionalis, secunda creatura racionalis, tercia scriptura divinalis. De prima et secunda habetur ad Rom. 1 et Sap. 13, de tercia [II. Tim. 3]. In primis duabus scalis humanus intellectus ascendendo solum pervenire potuit ad condiciones deo et creature communesa) et easdem debiliter et tenuiter cognovit; ideo opus erat tercia scala sc. divinali scriptura, que intellectum alcius elevaret ad cognos- cendum singulares et proprias dei condiciones, nulli creature com- municabiles. 150b. Has vias et ascensus perveniendi ad cognicionem dei simul complectens, b. Augustinus II. de Trin. cap. 1. sic dicit3): Non ero segnis ad inquirendam scienciam dei sive per scripturam eius sive per creaturam, que utraque ad hec nobis proponitur intuenda, ut ipse queratur, ipse diligatur, qui et illam inspiravit et istam creavit. Juxta quod dictum b. Augustini non nobis dubium esse debet, quodb) omne studium humanum atque sciendi et co- gnoscendi scrutinium ad hunc finem tendere debet, 1) Migne P. L. 32 col. 661. — 2) Eccl. 3, 11. — 3) Migne P. L. 41 col. 845. a) Rkp.: nemá. — b) Rkp. nemá. (375) 26*
Strana 376
ut deus vere cognoscatur, perfecte diligatur, rect e colatur et plene sibi obediatur. Ad hoc enim creatura racionalis facta est, ut in hiis deo placeat, ut patet II. Sent. Do- minus enim de celo prospexit super filios hominum, ut videat, si est intelligens aut requirens deum1) (Ps. 46). Non dixit propheta: si est potens in statu, si est fulgens ornatu, si est excedens honore, si prevalens corpore, si possidens divicias, si est habens delicias, sed dixit: ut videat, si est intelligens. Non qualiacunque, sed pre- cipue sacras scripturas et secundum earum intelligenciam requirens deum per cognicionem rectam, per veram dileccionem, per debitam glorificacionem, per devotam invocacionem et perfectam conversa- cionem. Et propter hoc ad innuendum, quod non est standum in intelligencia nec in studio solum laborandum, ut sciamus, subiunxit propheta sumpto aut pro et: et requirens deum, supple: dictis modis. Intellectus enim est bonus facientibus eum (Ps. 14)2) et econ- verso3): Servus sciens voluntatem domini sui set non faciens) vapu- labit plagis multis. Ideo discite bene facere. Quid? Certe bene facere obiective voluntatem dei. Illud enim debet esse mea arduissima res. Nam revera sic bene faciens pro unico instanti voluntatem dei sui, uni- versis bonis creatis incomparabiliter prestanciorem, ex parte illa plus facit, quam si ex alia parte omnes creaturas racionales de maxima miseria perpetua, si esset perpetua possibile, suo modo redimeret et in iocundissimo statu eis cogitabili eternaliter collo- caret. Et ita de universis bonis create nature. Nam ista omnia bona velut nichilum ad voluntatem dei quamlibet comparata apparebunt. Quodsi tam magnum est instantanee bene facere voluntatem dei, quis perpetuum bene facere voluntatem dei sufficiet estimare ! Incessanter ergo nobis requirendum esset, ut misericorditer deus perpetuam et incessantem graciam sic bene faciendi nobis infun- deret, quemadmodum longe maius, substanciam vid. intellectualem perpetuam, de mera gracia nobis donavit. Ubi vero inquam sciencia nobis formaliter communicabili hec gracia bene faciendi, ut in ea, que nobis deprompsit per mi- nistrum suum fidelem hoc verbum bonum discite bene facere? Que eciam in plateis clamitat: Venite filii, audite me, auscultate sermo- nes meos et ad eloquia mea inclinate aures vestras4); scribite illa in thabulis cordis vestri5), non effluant ab oculis vestris6), quia de 1) Ž. 13, 2; 52, 3. — 2) Ž. 110, 10. — 3) Luk. 12, 47 (volně). — 4) Přísl. 4, 20. — 5) Přísl. 3, 3. — 6) Přísl. 3, 21. (376)
ut deus vere cognoscatur, perfecte diligatur, rect e colatur et plene sibi obediatur. Ad hoc enim creatura racionalis facta est, ut in hiis deo placeat, ut patet II. Sent. Do- minus enim de celo prospexit super filios hominum, ut videat, si est intelligens aut requirens deum1) (Ps. 46). Non dixit propheta: si est potens in statu, si est fulgens ornatu, si est excedens honore, si prevalens corpore, si possidens divicias, si est habens delicias, sed dixit: ut videat, si est intelligens. Non qualiacunque, sed pre- cipue sacras scripturas et secundum earum intelligenciam requirens deum per cognicionem rectam, per veram dileccionem, per debitam glorificacionem, per devotam invocacionem et perfectam conversa- cionem. Et propter hoc ad innuendum, quod non est standum in intelligencia nec in studio solum laborandum, ut sciamus, subiunxit propheta sumpto aut pro et: et requirens deum, supple: dictis modis. Intellectus enim est bonus facientibus eum (Ps. 14)2) et econ- verso3): Servus sciens voluntatem domini sui set non faciens) vapu- labit plagis multis. Ideo discite bene facere. Quid? Certe bene facere obiective voluntatem dei. Illud enim debet esse mea arduissima res. Nam revera sic bene faciens pro unico instanti voluntatem dei sui, uni- versis bonis creatis incomparabiliter prestanciorem, ex parte illa plus facit, quam si ex alia parte omnes creaturas racionales de maxima miseria perpetua, si esset perpetua possibile, suo modo redimeret et in iocundissimo statu eis cogitabili eternaliter collo- caret. Et ita de universis bonis create nature. Nam ista omnia bona velut nichilum ad voluntatem dei quamlibet comparata apparebunt. Quodsi tam magnum est instantanee bene facere voluntatem dei, quis perpetuum bene facere voluntatem dei sufficiet estimare ! Incessanter ergo nobis requirendum esset, ut misericorditer deus perpetuam et incessantem graciam sic bene faciendi nobis infun- deret, quemadmodum longe maius, substanciam vid. intellectualem perpetuam, de mera gracia nobis donavit. Ubi vero inquam sciencia nobis formaliter communicabili hec gracia bene faciendi, ut in ea, que nobis deprompsit per mi- nistrum suum fidelem hoc verbum bonum discite bene facere? Que eciam in plateis clamitat: Venite filii, audite me, auscultate sermo- nes meos et ad eloquia mea inclinate aures vestras4); scribite illa in thabulis cordis vestri5), non effluant ab oculis vestris6), quia de 1) Ž. 13, 2; 52, 3. — 2) Ž. 110, 10. — 3) Luk. 12, 47 (volně). — 4) Přísl. 4, 20. — 5) Přísl. 3, 3. — 6) Přísl. 3, 21. (376)
Strana 377
rebus magnis locutura sum et aperientur labia mea, detestabuntur impium1) (Prov. 8). Hec est illa sacra sciencia, que talem habet ad scienciam solarema) differenciam, ut quod ista suos discipulos facit humiles et devotos, illa suos vanos et elatos; ista facit suos pauperes spi- ritu, illa suos insaciabiles appetitu; ista facit contemptores mundi, illa facit amatores seculi; ista carnem crucifigit et spiritum erigit, illa nutrit carnem et spiritum deprimit; ista reddit suos macilentos et pallidos, illa reddit suos crassos et humidos; ista ad interiora tendit, illa ad exteriora se extendit. Et quid plura? Ista trahit sursum, illa trahit deorsum./ Et causa est, quia unumquodque trahit versus suum principium vel originem — ista autem est a sursum et illa a deorsum. Unde Joh. 32): Qui de terra est, de terra loquitur, qui de celo venit, super omnes est. Ipse enim est via, ve- ritas et vita et sic supremum exemplar bene vivendi, qui exemplo suo nos fideliter docuit dicens3): Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Jugum enim meum suave est et onus leve. 151a Quid enim suavius formaliter homini eciam mortali, si bene sapiat, quam placenter deo omni et tota virtute suaviter redolere? Quid denique levius quam voluntarie bene velle? Bene diligere vero quid nisi voluntarie. bene velle est? Diligendo autem domi- num deum suum ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente et ex omnibus viribus nostris et proximum nostrum sicut nosmetipsos, adimplebimus omnem legem et prophetas, totum utrumque testa- mentum et omnia per sanctos vel venerabiles sacre scripture va- lentesb) tractatores supererogata. In hiis autem est sacra theologia, in qua plenitudo veritatis continetur, quia nisi quis veritatem fecerit, non potest venire ad lucem inaccessibilem, inveniendo requiem anime sue. Debemus ergo hanc sanctam scienciam veritatis tocius summa et tota nostra diligencia amplecti, non solum ut sciamus, sed ut veritatem faciendo boni fiamus. Sic quidem boni in pulcritudine pacis, in requie opulenta, ubi omne malum culpe et totum malum pene a deo remotum est, ut nec eciam minimum illorum cogitabile quovis modo ibi reperiri posset. Quod nobis ex labore in scriptura sacra fideli et fideliter perseveranti concedat, qui est trinus unus deus per omnia secula gloriosus Amen. 1) Přísl. 8, 6 n. — 2) v. 31. — 3) Mat. 11, 29 n. a) Od solum = pozemská. — b) Rkp.: vates. (377)
rebus magnis locutura sum et aperientur labia mea, detestabuntur impium1) (Prov. 8). Hec est illa sacra sciencia, que talem habet ad scienciam solarema) differenciam, ut quod ista suos discipulos facit humiles et devotos, illa suos vanos et elatos; ista facit suos pauperes spi- ritu, illa suos insaciabiles appetitu; ista facit contemptores mundi, illa facit amatores seculi; ista carnem crucifigit et spiritum erigit, illa nutrit carnem et spiritum deprimit; ista reddit suos macilentos et pallidos, illa reddit suos crassos et humidos; ista ad interiora tendit, illa ad exteriora se extendit. Et quid plura? Ista trahit sursum, illa trahit deorsum./ Et causa est, quia unumquodque trahit versus suum principium vel originem — ista autem est a sursum et illa a deorsum. Unde Joh. 32): Qui de terra est, de terra loquitur, qui de celo venit, super omnes est. Ipse enim est via, ve- ritas et vita et sic supremum exemplar bene vivendi, qui exemplo suo nos fideliter docuit dicens3): Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Jugum enim meum suave est et onus leve. 151a Quid enim suavius formaliter homini eciam mortali, si bene sapiat, quam placenter deo omni et tota virtute suaviter redolere? Quid denique levius quam voluntarie bene velle? Bene diligere vero quid nisi voluntarie. bene velle est? Diligendo autem domi- num deum suum ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente et ex omnibus viribus nostris et proximum nostrum sicut nosmetipsos, adimplebimus omnem legem et prophetas, totum utrumque testa- mentum et omnia per sanctos vel venerabiles sacre scripture va- lentesb) tractatores supererogata. In hiis autem est sacra theologia, in qua plenitudo veritatis continetur, quia nisi quis veritatem fecerit, non potest venire ad lucem inaccessibilem, inveniendo requiem anime sue. Debemus ergo hanc sanctam scienciam veritatis tocius summa et tota nostra diligencia amplecti, non solum ut sciamus, sed ut veritatem faciendo boni fiamus. Sic quidem boni in pulcritudine pacis, in requie opulenta, ubi omne malum culpe et totum malum pene a deo remotum est, ut nec eciam minimum illorum cogitabile quovis modo ibi reperiri posset. Quod nobis ex labore in scriptura sacra fideli et fideliter perseveranti concedat, qui est trinus unus deus per omnia secula gloriosus Amen. 1) Přísl. 8, 6 n. — 2) v. 31. — 3) Mat. 11, 29 n. a) Od solum = pozemská. — b) Rkp.: vates. (377)
Strana 378
b) In librum II. Discite bene facere. Cum omnia in sacra scriptura ad nostram doctrinam scripta sunt,1) singulariter tamen universitatis creaturarum a deo mere liberalis et graciosa produccio ad nostram doctrinam inscripta est, ut nos legentes et ut fieri potest, intelligentes, quo- modo deus omnia bene fecit, discamus et sic facere. Unde merito vere sacra, amabilis et commendabilis nimisa) debet esse nobis illa scriptura, in qua preclara exemplaria nostre artis bene faciendi compendiose, subtiliter, sufficienter, aperte et occulte et generaliter, sicut expedicius nobis fieri potest, sic indubie sunt depicta. Sunt enim nobis ad intelligendum ea que facta sunt sic descripta, ut per ea, ut dicit apostolus, invisibilia dei sc. spiritualia, patrem et filium et spiritum sanctum, cognoscamus2); eciam invisibilia, invisibiles sc. rerum factibilium raciones. Et quare? Nisi ut hiis cognitis quantum possumus timeamus, diligamus, audiamus, laudemus et honoremus deum nostrum; propter seipsum enim ad hoc operatus est nos dominus.3) Unde ulterius cum opus suum commendet opificem, profecto a magnitudine speciei et creature cognoscibiliter poterit horum creator videri (Sap. 13)4), quod omnipotens est nomen eius (Ex. 15)5), presertim quia nemo dat quod non habet, sed nullus ignorat, quod omnia hec manus domini fecerit (Job 12)°). Quorum universalis produccio est instar aque a deo, qui est fons vite, emanacio. Ecce, inquit Ysaias7), gentes quasi stille et sequitur post: reputate sunt et quasi momentum stathere levate sunt in excelsum. Et videtes), quis creavit hec? Qui educit in numero eorum miliciam et omnes ex nomine vocat pro multitudine virtutis eius neque unum reliquum est (Ys. 40). De quibus late tangitur et traditur in II. libro Sent. Unde ibi discite bene facere. 151b Debemus caus as eiusdem libri velut nostra exemplaria pre- cipue intendentes inquirere./ Ibi enim leticia domini in operibus suis iuxta illud Ps.9): Letabitur dominus in operibus suis causa finalis intelligatur. Propter hoc enim finaliter, ut letaretur do- minus in operibus suis, ipsa operatus est. Dominus vero, cui no- men omnipotens, ipso dicente10) : Ego dominus faciens omnia (Ys. 45), universalis causa efficiens intelligatur. Eius vero artis cause 1) Řím. 15, 4. — 2) Řím 1, 20. — 3) Přísl. 16, 4. — 4) v. 5. — 5) v. 5. — 6) v. 9. — 7) Is. 40, 15. — 8) ibid. v. 26. — 9) Ž. 103, 31. — 10) Is. 45, 7. a) Psáno: mens. (378)
b) In librum II. Discite bene facere. Cum omnia in sacra scriptura ad nostram doctrinam scripta sunt,1) singulariter tamen universitatis creaturarum a deo mere liberalis et graciosa produccio ad nostram doctrinam inscripta est, ut nos legentes et ut fieri potest, intelligentes, quo- modo deus omnia bene fecit, discamus et sic facere. Unde merito vere sacra, amabilis et commendabilis nimisa) debet esse nobis illa scriptura, in qua preclara exemplaria nostre artis bene faciendi compendiose, subtiliter, sufficienter, aperte et occulte et generaliter, sicut expedicius nobis fieri potest, sic indubie sunt depicta. Sunt enim nobis ad intelligendum ea que facta sunt sic descripta, ut per ea, ut dicit apostolus, invisibilia dei sc. spiritualia, patrem et filium et spiritum sanctum, cognoscamus2); eciam invisibilia, invisibiles sc. rerum factibilium raciones. Et quare? Nisi ut hiis cognitis quantum possumus timeamus, diligamus, audiamus, laudemus et honoremus deum nostrum; propter seipsum enim ad hoc operatus est nos dominus.3) Unde ulterius cum opus suum commendet opificem, profecto a magnitudine speciei et creature cognoscibiliter poterit horum creator videri (Sap. 13)4), quod omnipotens est nomen eius (Ex. 15)5), presertim quia nemo dat quod non habet, sed nullus ignorat, quod omnia hec manus domini fecerit (Job 12)°). Quorum universalis produccio est instar aque a deo, qui est fons vite, emanacio. Ecce, inquit Ysaias7), gentes quasi stille et sequitur post: reputate sunt et quasi momentum stathere levate sunt in excelsum. Et videtes), quis creavit hec? Qui educit in numero eorum miliciam et omnes ex nomine vocat pro multitudine virtutis eius neque unum reliquum est (Ys. 40). De quibus late tangitur et traditur in II. libro Sent. Unde ibi discite bene facere. 151b Debemus caus as eiusdem libri velut nostra exemplaria pre- cipue intendentes inquirere./ Ibi enim leticia domini in operibus suis iuxta illud Ps.9): Letabitur dominus in operibus suis causa finalis intelligatur. Propter hoc enim finaliter, ut letaretur do- minus in operibus suis, ipsa operatus est. Dominus vero, cui no- men omnipotens, ipso dicente10) : Ego dominus faciens omnia (Ys. 45), universalis causa efficiens intelligatur. Eius vero artis cause 1) Řím. 15, 4. — 2) Řím 1, 20. — 3) Přísl. 16, 4. — 4) v. 5. — 5) v. 5. — 6) v. 9. — 7) Is. 40, 15. — 8) ibid. v. 26. — 9) Ž. 103, 31. — 10) Is. 45, 7. a) Psáno: mens. (378)
Strana 379
exemplares, secundum quas creaturas performat et in species suas distinguit, simul omnes una causa formalis veraciter cense- antur. Nuda autem rerum et informis essencia causa materi- alis diiudicetur. Et quamquam ex illis et secundum illas causas duplex cre- acioa) rerum in esse nature et gracie inveniatur, tamen eam crea- cionem in esse gracie hic amplectentes, cum in hac et non in creacioneb) in esse nature et] glorie domini cooperatores esse possumus: advertendum nobis est, quod omnipotens creaturam racionalem reliquit in manu consilii suil), ubi non solum ab esse cum ceteris, sed eciam ab°) aliquem esse posset in progressu defluere, nulla divinitus accedente violencia, de cuius nedum ca- duca labilitate in presenti libro agitur, verum eciam casus utriusque nature, angelice et humane, describitur. De quibus singillatim do- minus per Ysaiam loquitur. De apostatis angelis inquit2): Ponam flumina in insulas et de lapsis hominibus subdit: et stagna are- faciam (Ys. 43). Ecce casus duplex, unus reparabilis, alius non possibilis reformari! Propter quod Psalmista ait ad dominum de hominibus lapsis et penitentibus3): Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum domine et de iniquis spiritibus subiungit: Erubescant et conturbentur in seculum seculi et confundantur et pe- reant. Et de utrisque concludit: ut cognoscant, quia nomen tibi do- minus (Ps. 82). Sic enim consuevit pena aperire oculos, quos culpa preclusit, ut dicit b. Gregorius de divite epulone.*) Debemus ergo nos sacram scripturam, que et in II. libro continetur Sentenciarum, studiose et gratanter amplecti et ibi legere et intelligere primo nostrum interitum et defluxum. Nam quemadmodum aqua de sui natura propter humiditatem est inter- minabilis in se, sed per aliud terminatur, sicut in II. de genera- cione et corrupcione dicit Philosophus, et prava voluntas a regula supreme iusticie peregrinando ad interitum defluxit, dicente domino Jer. 25): Me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt tibi cister- nas dissipatas, que continere non valent aquas, verumtamen do- minus, qui hiis opus habet (Mat. 21),6) propter reformandam recti- tudinem iusticie terminum huiusmodi aquis posuit, que non trans- gredientur neque convertentur operire terram (Ps. 103).7 Aquis autem perverse et obstinate voluntatis per prophetam ait: Hucusque ibis et in te confringentur fluctus tui.s) 1) Eccli. 15, 14. — 2) Is. 42, 15. — 3) Z. 82, 18 n. — 4) Migne P. L. 76 col. 1301 nn. — 5) v. 13. — 6) v. 3. — 7) v. 9. — 8) Zach. 10, 11. a) Rkp.: creatarum. — b) Rkp.: creacionem. — c) Rkp. nemá. (379)
exemplares, secundum quas creaturas performat et in species suas distinguit, simul omnes una causa formalis veraciter cense- antur. Nuda autem rerum et informis essencia causa materi- alis diiudicetur. Et quamquam ex illis et secundum illas causas duplex cre- acioa) rerum in esse nature et gracie inveniatur, tamen eam crea- cionem in esse gracie hic amplectentes, cum in hac et non in creacioneb) in esse nature et] glorie domini cooperatores esse possumus: advertendum nobis est, quod omnipotens creaturam racionalem reliquit in manu consilii suil), ubi non solum ab esse cum ceteris, sed eciam ab°) aliquem esse posset in progressu defluere, nulla divinitus accedente violencia, de cuius nedum ca- duca labilitate in presenti libro agitur, verum eciam casus utriusque nature, angelice et humane, describitur. De quibus singillatim do- minus per Ysaiam loquitur. De apostatis angelis inquit2): Ponam flumina in insulas et de lapsis hominibus subdit: et stagna are- faciam (Ys. 43). Ecce casus duplex, unus reparabilis, alius non possibilis reformari! Propter quod Psalmista ait ad dominum de hominibus lapsis et penitentibus3): Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum domine et de iniquis spiritibus subiungit: Erubescant et conturbentur in seculum seculi et confundantur et pe- reant. Et de utrisque concludit: ut cognoscant, quia nomen tibi do- minus (Ps. 82). Sic enim consuevit pena aperire oculos, quos culpa preclusit, ut dicit b. Gregorius de divite epulone.*) Debemus ergo nos sacram scripturam, que et in II. libro continetur Sentenciarum, studiose et gratanter amplecti et ibi legere et intelligere primo nostrum interitum et defluxum. Nam quemadmodum aqua de sui natura propter humiditatem est inter- minabilis in se, sed per aliud terminatur, sicut in II. de genera- cione et corrupcione dicit Philosophus, et prava voluntas a regula supreme iusticie peregrinando ad interitum defluxit, dicente domino Jer. 25): Me dereliquerunt fontem aque vive et foderunt tibi cister- nas dissipatas, que continere non valent aquas, verumtamen do- minus, qui hiis opus habet (Mat. 21),6) propter reformandam recti- tudinem iusticie terminum huiusmodi aquis posuit, que non trans- gredientur neque convertentur operire terram (Ps. 103).7 Aquis autem perverse et obstinate voluntatis per prophetam ait: Hucusque ibis et in te confringentur fluctus tui.s) 1) Eccli. 15, 14. — 2) Is. 42, 15. — 3) Z. 82, 18 n. — 4) Migne P. L. 76 col. 1301 nn. — 5) v. 13. — 6) v. 3. — 7) v. 9. — 8) Zach. 10, 11. a) Rkp.: creatarum. — b) Rkp.: creacionem. — c) Rkp. nemá. (379)
Strana 380
Debemus insuper ibi legere et intelligere, quod dominus ipse- est deus in celo sursum et in terra deorsuml) — de utroque Deut. 4 — obstinatos ad inferna prosternens, sicut patet de lapsu ma- lignorum spirituum, penitentes corrigens, sicut docet experimentum in expulsione humani generis in vallem huius miserie, ac utrosque ne tantum quantum libet potestatem [exerceant] vetans, quodque iustus ipse dominus iusticias dilexit2), ut -nunquam careant pena, qui nunquam volunt caruisse culpa, a quo domino cum corripimur, iudicamur, ne cum hoc mundo dampnemur (I. Cor. 11)3). 152 Hiis ergo cum causis prememoratis in sacra scriptura lectis bene et intellectis leviter demulceri poterimus ad conterendum cor et humiliandum, quod deus non despiciet4), sed creabit in nobis cor mundum et innovabit spiritum rectum in visceribus nostris5). Nec deerunt nobis proporcionales cause 4 creacionis, quemad- modum sunt apud deum. Nam dictum est leticiam dei esse causam finalem creacionis sui operis, quam et nos reportabimus, cum secundum multitudinem dolorum nostrorum I in corde nostro con- solaciones sue letificabunt animas nostrass). Causam efficientem in nostra voluntate habemus valde libere constitutam. Sufficit enim nobis pro causa nostra efficiente, quod velimus penitere. Causa formalis non deerit, cum voluerimus diligendo deum et propter deum penitere. Causa materialis est nostra mens racionalis, in qua est copiosa inopia, ita quod si propter defectum formositatis capacitatisque eiusdem res aliqua materia dici meretur, ubi amplior causa materialis invenitur? Hiis ergo causis pro creacione in esse gracie ad honorem dei et laudem sue scripture sancte in eadem comportatis secure discemus bene facere ex gracia pro gloria eterna consequenda, quas nobis dominus donet, qui vivit et regnat per omnia secula seculorum Amen. c) In librum III. Pro brevi recommendacione sacre scripture et presertim huius, que appropriate libro III. Sentenciarum Mgri Petri Lombardi inscri- bitur, occurrit michi thema pluries repetitum sc. Discite bene facere — sic scribitur Ys. 1. 1) Deut. 4, 39, — 2) Ž. 10, 8. — 3) v. 32. — 4) Ž. 50, 19. — 5) Ž..50, 12. — 6) Ž. 93, 19. (380)
Debemus insuper ibi legere et intelligere, quod dominus ipse- est deus in celo sursum et in terra deorsuml) — de utroque Deut. 4 — obstinatos ad inferna prosternens, sicut patet de lapsu ma- lignorum spirituum, penitentes corrigens, sicut docet experimentum in expulsione humani generis in vallem huius miserie, ac utrosque ne tantum quantum libet potestatem [exerceant] vetans, quodque iustus ipse dominus iusticias dilexit2), ut -nunquam careant pena, qui nunquam volunt caruisse culpa, a quo domino cum corripimur, iudicamur, ne cum hoc mundo dampnemur (I. Cor. 11)3). 152 Hiis ergo cum causis prememoratis in sacra scriptura lectis bene et intellectis leviter demulceri poterimus ad conterendum cor et humiliandum, quod deus non despiciet4), sed creabit in nobis cor mundum et innovabit spiritum rectum in visceribus nostris5). Nec deerunt nobis proporcionales cause 4 creacionis, quemad- modum sunt apud deum. Nam dictum est leticiam dei esse causam finalem creacionis sui operis, quam et nos reportabimus, cum secundum multitudinem dolorum nostrorum I in corde nostro con- solaciones sue letificabunt animas nostrass). Causam efficientem in nostra voluntate habemus valde libere constitutam. Sufficit enim nobis pro causa nostra efficiente, quod velimus penitere. Causa formalis non deerit, cum voluerimus diligendo deum et propter deum penitere. Causa materialis est nostra mens racionalis, in qua est copiosa inopia, ita quod si propter defectum formositatis capacitatisque eiusdem res aliqua materia dici meretur, ubi amplior causa materialis invenitur? Hiis ergo causis pro creacione in esse gracie ad honorem dei et laudem sue scripture sancte in eadem comportatis secure discemus bene facere ex gracia pro gloria eterna consequenda, quas nobis dominus donet, qui vivit et regnat per omnia secula seculorum Amen. c) In librum III. Pro brevi recommendacione sacre scripture et presertim huius, que appropriate libro III. Sentenciarum Mgri Petri Lombardi inscri- bitur, occurrit michi thema pluries repetitum sc. Discite bene facere — sic scribitur Ys. 1. 1) Deut. 4, 39, — 2) Ž. 10, 8. — 3) v. 32. — 4) Ž. 50, 19. — 5) Ž..50, 12. — 6) Ž. 93, 19. (380)
Strana 381
Reverendi patres, magistri et domini! Cum exemplar artis bene faciendi investigare sit discere bene facere, profecto qui hoc exemplar querit, mandatum et consilium salutis apud se adim- plebit. Nunc autem in III. libro Sentenciarum Christus deus homo, cuius omnis accio nostra est instruccio, supremum exemplar bene faciendi nobis querendum et inveniendum proponit, quia qui est plenus gracia et veritatel), nobis ibi dominus commendatur. Plenus inquam gracia unionis, plenus denique gracia beatea) fruicionis, plenus veritate sapiencie et discrecionis, plenus insuper veritate iudicii et iustificacionis. Hanc igitur in hiis utiliter querentes et salubriter invenientes dicuntur bene facere. Unde inerti ocio, summo mentis vicio, nunc in diebus salutis postposito hoc exemplar discendo discite bene fa- cere. Et quamvis illa alta et inenarrabilis atque insolubilis scriptura Christus ab omnibus tamen volentibus credi potest, unde quis ra- cionem vel exemplum incarnacionis valet investigare, sed pocius secundum b. Augustinum ad Volusianum2) demus deum aliquid posse, quod nos fateamurb) investigare non posse. In talibus enim rebus racio facti est potencia facientis. Si enim ille baptista dei, prophe- tarum eximius, qui et plus quam propheta dictus est, quo eciam maior inter natos mulierum teste domino non surrexit,3) hic inquam cum talis et tantus existeret, huius tam mirabiliter singularis u- nionis ac singulariter mirabilis unionis se dicebat indignum corre- giam huius calceamenti enodáre4) : quis ergo ligamentum huius scripture aperiet? Unde et Leo papa de benedicta verbi dei in- carnacione loquens in quodam sermone sic ait5): Excedit quidem dilectissimi et multum supereminet humani eloquii facultatem divini operis magnitudo, et inde oritur difficultas) fandi, unde adest racio non tacendi: quia in Jesu Christo filio dei non solum ad divinam essenciam, sed ad humanam spectat naturam, quod dictum est per prophetam: Generacionem eius quis enarrabit? Utramque naturam in unam convenisse personam nisi fides credat, raciod) non explicat. Et ideo nunquam deficit materia laudis, quia nunquam sufficit copia laudatoris. Ex quibus verbis huius doctoris patet, quod materia in- carnacionis de communi cursu in via perfecte intelligi non potest, quamvis salubriter sibi credi debeat et oportet. 1) Jan 1, 14. — 2) Migne P. L. 33 col. 519. — 3) Mat. 11, 9. 11. — 4) Jan 1, 27. — 5) Migne P. L. 54 col. 226. a) Rkp.: beatitudine. — b) Rkp.: fateor. — c) Rkp.: facultas. — d) Mig- ne: sermo. * (381) al
Reverendi patres, magistri et domini! Cum exemplar artis bene faciendi investigare sit discere bene facere, profecto qui hoc exemplar querit, mandatum et consilium salutis apud se adim- plebit. Nunc autem in III. libro Sentenciarum Christus deus homo, cuius omnis accio nostra est instruccio, supremum exemplar bene faciendi nobis querendum et inveniendum proponit, quia qui est plenus gracia et veritatel), nobis ibi dominus commendatur. Plenus inquam gracia unionis, plenus denique gracia beatea) fruicionis, plenus veritate sapiencie et discrecionis, plenus insuper veritate iudicii et iustificacionis. Hanc igitur in hiis utiliter querentes et salubriter invenientes dicuntur bene facere. Unde inerti ocio, summo mentis vicio, nunc in diebus salutis postposito hoc exemplar discendo discite bene fa- cere. Et quamvis illa alta et inenarrabilis atque insolubilis scriptura Christus ab omnibus tamen volentibus credi potest, unde quis ra- cionem vel exemplum incarnacionis valet investigare, sed pocius secundum b. Augustinum ad Volusianum2) demus deum aliquid posse, quod nos fateamurb) investigare non posse. In talibus enim rebus racio facti est potencia facientis. Si enim ille baptista dei, prophe- tarum eximius, qui et plus quam propheta dictus est, quo eciam maior inter natos mulierum teste domino non surrexit,3) hic inquam cum talis et tantus existeret, huius tam mirabiliter singularis u- nionis ac singulariter mirabilis unionis se dicebat indignum corre- giam huius calceamenti enodáre4) : quis ergo ligamentum huius scripture aperiet? Unde et Leo papa de benedicta verbi dei in- carnacione loquens in quodam sermone sic ait5): Excedit quidem dilectissimi et multum supereminet humani eloquii facultatem divini operis magnitudo, et inde oritur difficultas) fandi, unde adest racio non tacendi: quia in Jesu Christo filio dei non solum ad divinam essenciam, sed ad humanam spectat naturam, quod dictum est per prophetam: Generacionem eius quis enarrabit? Utramque naturam in unam convenisse personam nisi fides credat, raciod) non explicat. Et ideo nunquam deficit materia laudis, quia nunquam sufficit copia laudatoris. Ex quibus verbis huius doctoris patet, quod materia in- carnacionis de communi cursu in via perfecte intelligi non potest, quamvis salubriter sibi credi debeat et oportet. 1) Jan 1, 14. — 2) Migne P. L. 33 col. 519. — 3) Mat. 11, 9. 11. — 4) Jan 1, 27. — 5) Migne P. L. 54 col. 226. a) Rkp.: beatitudine. — b) Rkp.: fateor. — c) Rkp.: facultas. — d) Mig- ne: sermo. * (381) al
Strana 382
152b Quodsi quis forte obiciat: Omnes sancti in celo nedum quo- modolibet cognoscunt, sed et clare vident et distincte totam mate- riam incarnacionis et unionis personalis benedicte et per consequens deus facillime poterit suis sanctis viatoribus hic in via intelligen- ciam perfectam huius rei communicare, ymmo et reprobis/ non solum cruditatema) huius materie, sed et plurimam scienciam gratis admittere — quomodo ergo materia hec investigari non potest? [respondetur:] Investigari de viribus humane mentis res illa non potest, altitudo et profunditas, subtilitas et claritas istius misterii omnes vires mentis humane effugiunt, eo quod mens humana grossa et depressa, ebes et obscura, tante rei intelligende estb) disproporcionata. Verum uti quodammodo tactum est, quod mulier, sapiencia sc. increata, que secundum b. Bernhardum V. ad Eugenium papam1) illa tria sata de ewangelio Luc. 13 et Marc. 132) in panem unum bene fermentavit, ut nec divisione facta carnis et anime a carne vel anima verbum divideretur, illa eadem mulier mixturam horum in scriptura sacra sic temperavit, ut eam absconditam propter sui sibi evidenciam fidei alius ex permissione periculosius negat et discredit, alius dubitat, nec sibi nec eius contradictorio adhe- rendo, alius vero quod est opinari cum formidine adhèret eidem, alius vero sine formidine sibi inheret, absque hoc quod eam intue- atur vel sciat evidenter demonstrare. Et sicut quintus in patria clare sine nubilo intuetur eandem, sic contingit sextum in via ex illuminacione dei per fidem meritoriam mediam ad perfectam intelli- genciam pervenire, ymo foret septimum ex imparitate sua multi- mode sepe dicte materie scienciam detinere. Verumtamen quia iustus ex fide vivit (Rom. 1)3), fides autem secundum b. Augustinum est credere quod non vides, cre- dimus autem ut intelligamus, intelligimus ut videamus4): ideo pro- vide mulier prenominata bene providens communitati filiorum rudium et parvulorum, panem incarnacionis in cognicionem saluti necessa- riam in scriptura sacra, singulariter in III. libro Sentenciarum, fregit et administrat, ut recte credendo esset comedendus, eciam ad saturitatem copiosius inveniatur. Nos igitur, qui ad exhortacionem thematis debemus discere bene facere, queramus panem suavissimum, bene in se fermen- 1) Migne P. L. 182 col. 801. — 2) Je Luk. 13, 21 a Mat. 13, 33. — 3) v. 17. — 4) In Joh. tract. 40 (Migne P. L. 35 col. 1690). a) Rkp.: crudelitatem. — b) Rkp.: est mens. (382)
152b Quodsi quis forte obiciat: Omnes sancti in celo nedum quo- modolibet cognoscunt, sed et clare vident et distincte totam mate- riam incarnacionis et unionis personalis benedicte et per consequens deus facillime poterit suis sanctis viatoribus hic in via intelligen- ciam perfectam huius rei communicare, ymmo et reprobis/ non solum cruditatema) huius materie, sed et plurimam scienciam gratis admittere — quomodo ergo materia hec investigari non potest? [respondetur:] Investigari de viribus humane mentis res illa non potest, altitudo et profunditas, subtilitas et claritas istius misterii omnes vires mentis humane effugiunt, eo quod mens humana grossa et depressa, ebes et obscura, tante rei intelligende estb) disproporcionata. Verum uti quodammodo tactum est, quod mulier, sapiencia sc. increata, que secundum b. Bernhardum V. ad Eugenium papam1) illa tria sata de ewangelio Luc. 13 et Marc. 132) in panem unum bene fermentavit, ut nec divisione facta carnis et anime a carne vel anima verbum divideretur, illa eadem mulier mixturam horum in scriptura sacra sic temperavit, ut eam absconditam propter sui sibi evidenciam fidei alius ex permissione periculosius negat et discredit, alius dubitat, nec sibi nec eius contradictorio adhe- rendo, alius vero quod est opinari cum formidine adhèret eidem, alius vero sine formidine sibi inheret, absque hoc quod eam intue- atur vel sciat evidenter demonstrare. Et sicut quintus in patria clare sine nubilo intuetur eandem, sic contingit sextum in via ex illuminacione dei per fidem meritoriam mediam ad perfectam intelli- genciam pervenire, ymo foret septimum ex imparitate sua multi- mode sepe dicte materie scienciam detinere. Verumtamen quia iustus ex fide vivit (Rom. 1)3), fides autem secundum b. Augustinum est credere quod non vides, cre- dimus autem ut intelligamus, intelligimus ut videamus4): ideo pro- vide mulier prenominata bene providens communitati filiorum rudium et parvulorum, panem incarnacionis in cognicionem saluti necessa- riam in scriptura sacra, singulariter in III. libro Sentenciarum, fregit et administrat, ut recte credendo esset comedendus, eciam ad saturitatem copiosius inveniatur. Nos igitur, qui ad exhortacionem thematis debemus discere bene facere, queramus panem suavissimum, bene in se fermen- 1) Migne P. L. 182 col. 801. — 2) Je Luk. 13, 21 a Mat. 13, 33. — 3) v. 17. — 4) In Joh. tract. 40 (Migne P. L. 35 col. 1690). a) Rkp.: crudelitatem. — b) Rkp.: est mens. (382)
Strana 383
tatum, pleniter secundum materiam IIII Sentenciarum exhibitum, comedamus [que] ex eo saltem recte credendo. Et si nobis aliquid ultra erogatum fuerit, sugamus intelligendo, ut in fortitudine panis illius valeamus bene faciendo ambulare usque ad montem dominil), ad quem nos perducat ipse dominus in secula benedictus. d) In librum IV. Discite bene facere (Ys. 1). Reverendi patres, magistri et domini! Verbum ex corde domini per prophetam suum fidelissimum ad salutem humani generis nedum imperatorie, sed eciam consultorie et hortatorie eructatum2) [licet] semper et frequenter in principiis meis ad discendum ac docendum in sacra scriptura repecierim, unde ego cum aliis scripturam sacram fructuose ac utiliter attendissem: ve- rumtamen hucusque in me, et timeo quod similiter in aliis, non effecit, quod monuit et mandat. Non enim adhuc didicimus saltem male facere declinare, quantum magis [non] didicimus bene facere, graviter in hoc verbum saluberrimum offendendo! Ideo adhuc vobis repetendo dico: Discite bene facere. Sed in qua materia? Si enim materiam altissimam sancte trinitatis quoad primum librum cecati non recte perspeximus, si materiam occultissimam creacionis rerum annullati non bene cognovimus, si denique materiam redempcionis gratissimam quoad tercium librum ingrati despeximus: saltem adhuc revertamur ad cor et discamus bene facere in materia venerabili 7 sacra- mentorum nobis velut magis propinqua et congrua. Si enim terrena ista, que nobis deus direxit, sacramenta vid. non credimus, celestia in hiis / figurata quomodo credemus? (Joh. 33) Amplectamur ergo hanc venerabilem materiam sensibus nostris magis propinquam ac nobis sauciatis a deo graciose ordinatam, intelligamusque ipsam esse fluvium, super quem spiritus dei fe- rebatur*), quem et divina sapiencia in VII rivos parciales divisit. Quia sicut mundum illustrat VII planetis et in totum erudit VII liberalibus artibus et scienciis et affectum moraliter dirigit VII vir- tutibus, 4 moralibus et tribus theoloycis: sic eciam universalem ecclesie paradisum contra septemplicem peccatorum originem VII irrigat sacramentis aquarum. Unde proprie est iste fluvius in VII rivos divisus Ys. 115): Levabit dominus manum super fluvium in fortitudine spiritus sui et percuciet eum in VII rivis, ita ut pertrans- eant eum calceati, et erit via residuo populo meo. Ad literam, cum 153 1) III. Král. 19, 8. — 2) Ž. 44, 2. — 3) v. 12. — 4) Gen. 1, 2. — 5) v. 15 n. (383)
tatum, pleniter secundum materiam IIII Sentenciarum exhibitum, comedamus [que] ex eo saltem recte credendo. Et si nobis aliquid ultra erogatum fuerit, sugamus intelligendo, ut in fortitudine panis illius valeamus bene faciendo ambulare usque ad montem dominil), ad quem nos perducat ipse dominus in secula benedictus. d) In librum IV. Discite bene facere (Ys. 1). Reverendi patres, magistri et domini! Verbum ex corde domini per prophetam suum fidelissimum ad salutem humani generis nedum imperatorie, sed eciam consultorie et hortatorie eructatum2) [licet] semper et frequenter in principiis meis ad discendum ac docendum in sacra scriptura repecierim, unde ego cum aliis scripturam sacram fructuose ac utiliter attendissem: ve- rumtamen hucusque in me, et timeo quod similiter in aliis, non effecit, quod monuit et mandat. Non enim adhuc didicimus saltem male facere declinare, quantum magis [non] didicimus bene facere, graviter in hoc verbum saluberrimum offendendo! Ideo adhuc vobis repetendo dico: Discite bene facere. Sed in qua materia? Si enim materiam altissimam sancte trinitatis quoad primum librum cecati non recte perspeximus, si materiam occultissimam creacionis rerum annullati non bene cognovimus, si denique materiam redempcionis gratissimam quoad tercium librum ingrati despeximus: saltem adhuc revertamur ad cor et discamus bene facere in materia venerabili 7 sacra- mentorum nobis velut magis propinqua et congrua. Si enim terrena ista, que nobis deus direxit, sacramenta vid. non credimus, celestia in hiis / figurata quomodo credemus? (Joh. 33) Amplectamur ergo hanc venerabilem materiam sensibus nostris magis propinquam ac nobis sauciatis a deo graciose ordinatam, intelligamusque ipsam esse fluvium, super quem spiritus dei fe- rebatur*), quem et divina sapiencia in VII rivos parciales divisit. Quia sicut mundum illustrat VII planetis et in totum erudit VII liberalibus artibus et scienciis et affectum moraliter dirigit VII vir- tutibus, 4 moralibus et tribus theoloycis: sic eciam universalem ecclesie paradisum contra septemplicem peccatorum originem VII irrigat sacramentis aquarum. Unde proprie est iste fluvius in VII rivos divisus Ys. 115): Levabit dominus manum super fluvium in fortitudine spiritus sui et percuciet eum in VII rivis, ita ut pertrans- eant eum calceati, et erit via residuo populo meo. Ad literam, cum 153 1) III. Král. 19, 8. — 2) Ž. 44, 2. — 3) v. 12. — 4) Gen. 1, 2. — 5) v. 15 n. (383)
Strana 384
hoc Ysaias predicaret, nondum Nilus divisus erat, quem postea Allexander in VII rivos divisit. Antequam enim ab Allexandro di- videretur, immeabilis erat; cum autem Romani rivos ampliassent, pene exsiccatus, ut eum siccis pedibus pertransirent. Fluvius iste Nilus de paradiso fluens dei patris est. unigenitus filius, qui percussus in Parasceve VII dedit de se rivos effluentes, duos de manibus, duos de pedibus, duos de oculis, unum de latere, et ideo nunc calceati fide passionis trans- eunt per eum, qui est via, veritas et vita, ipse ostium, per quod si quis introierit, salvabitur et pascua inveniet. Vel fluvius iste, qui Nilus dicitur, est fluvius gracie gratum facientis, qui antequam divideretur per sacramentorum Nove Legis originem, sc. tempore legis nature et tempore legis mozaice, immeabilis erat, quia nullus ante Christi passionem per sacramentalia legis nature, sc. decimas et oblaciones, aut per sacramentaa) legalia ad gaudia eterne felicitatis [perveniebat], sed per ipsa sine gracia tamquam in fluvio immeabili mergebatur. Unde Ebr. IXI): Munera et hostie i. e. sacramenta legalia non possunt iuxta conscienciam facere per- fectum. Postea autem Christus hunc fluvium divisit, quando et per se et per operacionem spiritus sancti VII Nove Legis sacramenta distinxit, ita ut modo ipsum pertranseant absque submersione cum beatitudinis expectacione calceati sc. veri christiani per fidem pas- sionis et mortis Christi. Hee igitur sunt aque, que prius non potabiles et insipide erant tempore Legis Antique, suaves nunc facte2) per passionem Christi, que de latere eius profluentes universalem ecclesiam dulciter irrigarunt. Ex flatu igitur spiritus sancti in hoc IV. libro Sentenciarum quasi ex quodam rivo fluunt aque multiformis gracie. Hic namque fluunt aque baptismalis renovacionis, quibus fideles ab originali culpa mundantur, de qua Ez. 163): Lavi te aqua et sanguinem tuum mundavi ex te. Et de ista aqua tractat Mgr. a dist. 2. inclusive usque ad 7. exclusive. — Item fluit hic aqua spiritualis roboracionis, in qua fideles contra hostis iacula armantur, et hoc quantum ad sacramentum confirmacionis, de qua Ez. 474: Aque eius de sanctuario egredientur. Et de ista agitur in dist. 7. — Item hic fluit aqua spiritualis refeccionis, qua fideles dulciter cibantur, quantum ad sacramentum eucaristie; aqua penitencialis lamentacionis, qua post lapsum misericorditer 1) Žid. 9, 9. — 2) Ex 15, 23—25. — 3) v. 9. — 4) v. 1: aque egredie- bantur subter limen domus. a) Rkp.: sacramentalia. (384)
hoc Ysaias predicaret, nondum Nilus divisus erat, quem postea Allexander in VII rivos divisit. Antequam enim ab Allexandro di- videretur, immeabilis erat; cum autem Romani rivos ampliassent, pene exsiccatus, ut eum siccis pedibus pertransirent. Fluvius iste Nilus de paradiso fluens dei patris est. unigenitus filius, qui percussus in Parasceve VII dedit de se rivos effluentes, duos de manibus, duos de pedibus, duos de oculis, unum de latere, et ideo nunc calceati fide passionis trans- eunt per eum, qui est via, veritas et vita, ipse ostium, per quod si quis introierit, salvabitur et pascua inveniet. Vel fluvius iste, qui Nilus dicitur, est fluvius gracie gratum facientis, qui antequam divideretur per sacramentorum Nove Legis originem, sc. tempore legis nature et tempore legis mozaice, immeabilis erat, quia nullus ante Christi passionem per sacramentalia legis nature, sc. decimas et oblaciones, aut per sacramentaa) legalia ad gaudia eterne felicitatis [perveniebat], sed per ipsa sine gracia tamquam in fluvio immeabili mergebatur. Unde Ebr. IXI): Munera et hostie i. e. sacramenta legalia non possunt iuxta conscienciam facere per- fectum. Postea autem Christus hunc fluvium divisit, quando et per se et per operacionem spiritus sancti VII Nove Legis sacramenta distinxit, ita ut modo ipsum pertranseant absque submersione cum beatitudinis expectacione calceati sc. veri christiani per fidem pas- sionis et mortis Christi. Hee igitur sunt aque, que prius non potabiles et insipide erant tempore Legis Antique, suaves nunc facte2) per passionem Christi, que de latere eius profluentes universalem ecclesiam dulciter irrigarunt. Ex flatu igitur spiritus sancti in hoc IV. libro Sentenciarum quasi ex quodam rivo fluunt aque multiformis gracie. Hic namque fluunt aque baptismalis renovacionis, quibus fideles ab originali culpa mundantur, de qua Ez. 163): Lavi te aqua et sanguinem tuum mundavi ex te. Et de ista aqua tractat Mgr. a dist. 2. inclusive usque ad 7. exclusive. — Item fluit hic aqua spiritualis roboracionis, in qua fideles contra hostis iacula armantur, et hoc quantum ad sacramentum confirmacionis, de qua Ez. 474: Aque eius de sanctuario egredientur. Et de ista agitur in dist. 7. — Item hic fluit aqua spiritualis refeccionis, qua fideles dulciter cibantur, quantum ad sacramentum eucaristie; aqua penitencialis lamentacionis, qua post lapsum misericorditer 1) Žid. 9, 9. — 2) Ex 15, 23—25. — 3) v. 9. — 4) v. 1: aque egredie- bantur subter limen domus. a) Rkp.: sacramentalia. (384)
Strana 385
reformantur, quantum ad sacramentum penitencie;! aqua finalis 153b expiacionis, qua fideles morituri Christo commendantur, et hoc quantum ad sacramentum extreme unccionis; aqua cordialis devocionis, qua perfecti ad ministerium deo consecrantur, quan- tum ad sacramentum ordinis; aqua caste dileccionis, qua fideles contra estum libidinis decenter sociantur, quoad sacra- mentum matrimonii. Fluunt insuper hic aque mirabiles, quibus corpora humana conglutinantur; item fluunt hic aque terribiles, quibus in iudicio mali deputabuntur, de quibus Job 251): Ecce gigantes gemunt sub aquis et habitant cum eis ; et hic fluunt ultimo aque deside ra- biles, quibus electi beatifice ebriantur, de quibus in Ps.2): Inebri- abuntur ab ubertate domus tue, de torrente voluptatis tue potabis eos. Iste omnes aque per materiam IVi libri Sentenciarum copio- sius propinantur et effunduntur. Nos igitur iuxta hortacionem, monicionem, imperium et consilium thematis nostri discamus hic bene facere. Fetentes sordibus ad has aquas salutiferas properemus et mundabimur, terreni et arentes et irrigabimur, omnes denique sicientes accedamus et inebriabimur. Unde omnes qui siciunt veniant et hic bibant3) ac hauriant de fonte salvatoris4), de quo largifluea) non ad modum guttarum pluvialium, sed ad modum aquarum fluminalium in terram nostram totaliter a gracia aridam stagna aquarum5) largiflue profluxerunt. Et nequaquamb) tamquam mirum et invisum quid moveat tanta aquarum sacramentalium redundancia, quia hoc mare divine sapiencie magnum est et spa- ciosum,6) salutiferum ac omni suavitate repletum, ex quo omnia, per quod omnia et in quo omnia7) graciarum flumina effluunt, per- fluunt ac refluunt mirabiliter copiose, cui mari nos gloriose plene mundanti sit honor et gloria per omnia secula seculorum Amen. 2. Mgri Stanislai de Znoyma Recommendatio theologiae. Z rkp. univ. Jagel. v Krakově č. 1700. 24 In presenti actu primum deberem scripturam sacram verbis/ 24 aliquibus extollere et commendare; quia vero ipsa met uno modo 1) Job 26, 5. — 2) Ž. 35, 9. — 3) Is. 13, 3. — 4) Jan 7, 37. — 5) Ž. 106. 35 a j. — 6) Ž. 103, 25. — 7) Řím. 11, 36. a) Psáno: largissime, opr. in marg. — b) Rkp.: non quaquam. (385)
reformantur, quantum ad sacramentum penitencie;! aqua finalis 153b expiacionis, qua fideles morituri Christo commendantur, et hoc quantum ad sacramentum extreme unccionis; aqua cordialis devocionis, qua perfecti ad ministerium deo consecrantur, quan- tum ad sacramentum ordinis; aqua caste dileccionis, qua fideles contra estum libidinis decenter sociantur, quoad sacra- mentum matrimonii. Fluunt insuper hic aque mirabiles, quibus corpora humana conglutinantur; item fluunt hic aque terribiles, quibus in iudicio mali deputabuntur, de quibus Job 251): Ecce gigantes gemunt sub aquis et habitant cum eis ; et hic fluunt ultimo aque deside ra- biles, quibus electi beatifice ebriantur, de quibus in Ps.2): Inebri- abuntur ab ubertate domus tue, de torrente voluptatis tue potabis eos. Iste omnes aque per materiam IVi libri Sentenciarum copio- sius propinantur et effunduntur. Nos igitur iuxta hortacionem, monicionem, imperium et consilium thematis nostri discamus hic bene facere. Fetentes sordibus ad has aquas salutiferas properemus et mundabimur, terreni et arentes et irrigabimur, omnes denique sicientes accedamus et inebriabimur. Unde omnes qui siciunt veniant et hic bibant3) ac hauriant de fonte salvatoris4), de quo largifluea) non ad modum guttarum pluvialium, sed ad modum aquarum fluminalium in terram nostram totaliter a gracia aridam stagna aquarum5) largiflue profluxerunt. Et nequaquamb) tamquam mirum et invisum quid moveat tanta aquarum sacramentalium redundancia, quia hoc mare divine sapiencie magnum est et spa- ciosum,6) salutiferum ac omni suavitate repletum, ex quo omnia, per quod omnia et in quo omnia7) graciarum flumina effluunt, per- fluunt ac refluunt mirabiliter copiose, cui mari nos gloriose plene mundanti sit honor et gloria per omnia secula seculorum Amen. 2. Mgri Stanislai de Znoyma Recommendatio theologiae. Z rkp. univ. Jagel. v Krakově č. 1700. 24 In presenti actu primum deberem scripturam sacram verbis/ 24 aliquibus extollere et commendare; quia vero ipsa met uno modo 1) Job 26, 5. — 2) Ž. 35, 9. — 3) Is. 13, 3. — 4) Jan 7, 37. — 5) Ž. 106. 35 a j. — 6) Ž. 103, 25. — 7) Řím. 11, 36. a) Psáno: largissime, opr. in marg. — b) Rkp.: non quaquam. (385)
Strana 386
„ potissime videbitur esse verbum dei, quod erat in principio, per quod facta sunt omnia, quodque verbum caro factum est et habi- tavit in nobis, cuius vidimus gloriam, gloriam quasi unigeniti a patre, plenum gracie et veritatis (Joh. 1)1) : constat quod illa scrip- turam undique amplius sine modo laudat et commendat, quam omnis virtus finita quomodolibet possit comprehendere, quando et super celos extat gloria eius (Ps. 113).2) Quibus igitur verbis nostre- mentis nostreve vocis poterimus hanc tam inmense dignam tamque per se ipsam laudatam utcunque eciam recommendare? Si spacio- sum mare inbibere totamque terram in angustum spacium conca- vitatis nostri sthomachi traicere pro eodem momento sufficeremus, nec tamen hoc aliquid esse posset, ut scripturam illam collaudare possemus iuxta sùam plenitudinem, cum laudis eius plená est terra (Abak. III)3), ymmo et super hoc sapiencie eius non est numerus4) (Ps. 11). Et hoc quidem verum est, quod in summitate laudis huius scripture nequaquam nidificare possumus, cum excelsior celis sit (Job XI)5), in vestigiis autem pedum eiusdem laudis, que laus et ipsa scriptura sacra est et verbum caro factum, in vestigiis inquam illis Christum in via laboris, in humilitate et mititate sequendo ni- dum laudis scripture benedicte secure et salubriter ponere debemus, ipso salvatore dicentes) : Discite a me supple: ad laudem meam, quia mitis sum et humilis corde et invenietis requiem animabus ves- tris (Mat. XI). Propterea inpresenciarum pro materia vel pocius excitacione huius aliqualis laudis scripture venerabilis assumo verba, quibus in principiis meis Cursus et Sentenciarum usus sum: Discite bene facere (scribitur Ys. 1.). Reverendi patres, magistri et domini! Cum verba sine ope- ribus gratuitis teste b. Gregorio sunt velut folia inutilia sine fructu, econtra autem grata deo opera eciam sine verbis fructus eterne beatitudinis afferant absque caducis foliis, quia qui bona fecerint, procedent in resurreccionem vite (Joh. 5)7) ; cumque eciam bene factaa) deum delectent et honorent, verba vero inutilia defectu ca- ritatis viciata clemenciam eius offendantb), eo quod filius sapiens. letificat patrem, prudenter sc. operando, filius autem stultus, ina- niter aërem verberans, mesticia est matris sue (Prov. X)s) : quid amplius nobis ignaris in via laboris faciendum est, quam fut] di- 1) v. 2n. 14. — 2) Ž. 112, 4. — 3) v. 3. — 4) Ž. 146, 5. — 5) v. 8. — 6) Mat. 11, 29. — 7) v. 29. — 8) v. 1. a) Rkp.: beneficia. — b) Rkp.: offendunt. (386)
„ potissime videbitur esse verbum dei, quod erat in principio, per quod facta sunt omnia, quodque verbum caro factum est et habi- tavit in nobis, cuius vidimus gloriam, gloriam quasi unigeniti a patre, plenum gracie et veritatis (Joh. 1)1) : constat quod illa scrip- turam undique amplius sine modo laudat et commendat, quam omnis virtus finita quomodolibet possit comprehendere, quando et super celos extat gloria eius (Ps. 113).2) Quibus igitur verbis nostre- mentis nostreve vocis poterimus hanc tam inmense dignam tamque per se ipsam laudatam utcunque eciam recommendare? Si spacio- sum mare inbibere totamque terram in angustum spacium conca- vitatis nostri sthomachi traicere pro eodem momento sufficeremus, nec tamen hoc aliquid esse posset, ut scripturam illam collaudare possemus iuxta sùam plenitudinem, cum laudis eius plená est terra (Abak. III)3), ymmo et super hoc sapiencie eius non est numerus4) (Ps. 11). Et hoc quidem verum est, quod in summitate laudis huius scripture nequaquam nidificare possumus, cum excelsior celis sit (Job XI)5), in vestigiis autem pedum eiusdem laudis, que laus et ipsa scriptura sacra est et verbum caro factum, in vestigiis inquam illis Christum in via laboris, in humilitate et mititate sequendo ni- dum laudis scripture benedicte secure et salubriter ponere debemus, ipso salvatore dicentes) : Discite a me supple: ad laudem meam, quia mitis sum et humilis corde et invenietis requiem animabus ves- tris (Mat. XI). Propterea inpresenciarum pro materia vel pocius excitacione huius aliqualis laudis scripture venerabilis assumo verba, quibus in principiis meis Cursus et Sentenciarum usus sum: Discite bene facere (scribitur Ys. 1.). Reverendi patres, magistri et domini! Cum verba sine ope- ribus gratuitis teste b. Gregorio sunt velut folia inutilia sine fructu, econtra autem grata deo opera eciam sine verbis fructus eterne beatitudinis afferant absque caducis foliis, quia qui bona fecerint, procedent in resurreccionem vite (Joh. 5)7) ; cumque eciam bene factaa) deum delectent et honorent, verba vero inutilia defectu ca- ritatis viciata clemenciam eius offendantb), eo quod filius sapiens. letificat patrem, prudenter sc. operando, filius autem stultus, ina- niter aërem verberans, mesticia est matris sue (Prov. X)s) : quid amplius nobis ignaris in via laboris faciendum est, quam fut] di- 1) v. 2n. 14. — 2) Ž. 112, 4. — 3) v. 3. — 4) Ž. 146, 5. — 5) v. 8. — 6) Mat. 11, 29. — 7) v. 29. — 8) v. 1. a) Rkp.: beneficia. — b) Rkp.: offendunt. (386)
Strana 387
„ missis verbis laudacionis, a vera gracia vacuis, discamus bene fa- cère ad laudandum Christum, scripturam eximiam? Qui enim verbis virtutem Christi extollit, opere autem moribus eius contradicit, sic eum laudat et honorat, sicut si regem aliquis ore magnificans ma- nibus alapiset, cum- non / sit speciosa laus in ore peccatoris (Eccli. 15).1) Verum eciam nec potest verbum oris defectu karitatis depravatum in laudem scripture sacre veraciter personare, sed sicut viciatum et confractum esset,a) ita in auribus dei dissonat nimis displicenter (Mat. XII).2) Qui per karitatem non est cum deo, odi- biliter est contra eum, ut habetur in Num. et Luc. XI3): Qui non est mecum, adversum me est. 253 Sed neque potest homo in via laboris plus, melius et realius magnitudinem virtutis verbi dei dilucidare, quod est laudare scri- pturam sacram, quam faciendo opus virtutis gratuite, ubi in hoc universam facultatem nature create transcendit. Si enim tocius nature create naturalis potestas in unum conflata conveniret, non sufficeret minimum opus vite eterne efficere, cum oporteat hominem igne karitatis vel deitatis inmense isse ignitum ad hoc, quod sic meritorie et karitative operetur, si aliquando oportebit viatorem illo igne in via esse ignitum. Illud vero, quod homo sic amorose ignitur ad operandum karitative et bene faciendum, totam poten- ciam nature instituteb) excedit. Unde Joh. 1 et in II. can. eiusdem apostoli non ex virtute creata sed ex deo esse perhibetur, qui bene facit9). Sola enim deitas potest hominem in via vel in patria formaliter et active deificare et sic divinitus ignire ad bene faciendum. Nos in via merendi et laudandi constituti pro laude scripture sacratissime non studeamus verba oris defectu karitatis depravata depromere, sed discamus bene facere et tunc poterimus, sciemus et benivoli erimus dulces laudes eidem personare. Sed hic in questioneme) prius venit, si tamen scripture eius laudem querimus, [que] vere et potissime verbum dei est et dicitur, et esto quod sic, quo pacto pocius opere gratuito laudari habeat, cum tamen laus sit sermo elucidans magnitudinem virtutis, ut dicitur I. Rhetorice. Sed questio prima facilem videtur habere solucionem. Nam si scriptura est, quod scribitur vel quod scriptum est, sicut quod 1) v. 9. — 2) v. 34: quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? — 3) Mat. 12, 30; Luk. 11, 23. — 4) Jan 1, 13; II. Jan 9. „ . a) Psáno: est. — b) Rkp.: instincte vel institute. — c) Rkp.: questione. (3871
„ missis verbis laudacionis, a vera gracia vacuis, discamus bene fa- cère ad laudandum Christum, scripturam eximiam? Qui enim verbis virtutem Christi extollit, opere autem moribus eius contradicit, sic eum laudat et honorat, sicut si regem aliquis ore magnificans ma- nibus alapiset, cum- non / sit speciosa laus in ore peccatoris (Eccli. 15).1) Verum eciam nec potest verbum oris defectu karitatis depravatum in laudem scripture sacre veraciter personare, sed sicut viciatum et confractum esset,a) ita in auribus dei dissonat nimis displicenter (Mat. XII).2) Qui per karitatem non est cum deo, odi- biliter est contra eum, ut habetur in Num. et Luc. XI3): Qui non est mecum, adversum me est. 253 Sed neque potest homo in via laboris plus, melius et realius magnitudinem virtutis verbi dei dilucidare, quod est laudare scri- pturam sacram, quam faciendo opus virtutis gratuite, ubi in hoc universam facultatem nature create transcendit. Si enim tocius nature create naturalis potestas in unum conflata conveniret, non sufficeret minimum opus vite eterne efficere, cum oporteat hominem igne karitatis vel deitatis inmense isse ignitum ad hoc, quod sic meritorie et karitative operetur, si aliquando oportebit viatorem illo igne in via esse ignitum. Illud vero, quod homo sic amorose ignitur ad operandum karitative et bene faciendum, totam poten- ciam nature instituteb) excedit. Unde Joh. 1 et in II. can. eiusdem apostoli non ex virtute creata sed ex deo esse perhibetur, qui bene facit9). Sola enim deitas potest hominem in via vel in patria formaliter et active deificare et sic divinitus ignire ad bene faciendum. Nos in via merendi et laudandi constituti pro laude scripture sacratissime non studeamus verba oris defectu karitatis depravata depromere, sed discamus bene facere et tunc poterimus, sciemus et benivoli erimus dulces laudes eidem personare. Sed hic in questioneme) prius venit, si tamen scripture eius laudem querimus, [que] vere et potissime verbum dei est et dicitur, et esto quod sic, quo pacto pocius opere gratuito laudari habeat, cum tamen laus sit sermo elucidans magnitudinem virtutis, ut dicitur I. Rhetorice. Sed questio prima facilem videtur habere solucionem. Nam si scriptura est, quod scribitur vel quod scriptum est, sicut quod 1) v. 9. — 2) v. 34: quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? — 3) Mat. 12, 30; Luk. 11, 23. — 4) Jan 1, 13; II. Jan 9. „ . a) Psáno: est. — b) Rkp.: instincte vel institute. — c) Rkp.: questione. (3871
Strana 388
25% est creatum creatura est, et eadem aut pari vel maiori racione verbum dei in codice biblie scribitur, sicut et in ore vociferantis significatur, cum in codice legimus et inveniamus scriptum sicut et significatum, quia deus erat verbum et verbum caro factum est1), sicut scriptum et postea factum est Percuciam pastorem et disper- gentur oves gregis (Mat. 26)2) et in volumine libri Deut. maledicta scripta sunt, que super transgressores legis inducentur3) (Deut. 29): idcirco cum verbum dei appropriate sit veritas summa et sa- piencia et in ipsa omnis veritas formaliter reluceat, ipsum vere et potissime est scriptura sacra, nedum quia est res sacratissima temporaliter potissime tamen in codicibus biblie inscripta, sed eciam quia ipsum personaliter et appropriate est liber vite, qui / per eternam generacionem in mente divina scribitur, in quo libro omnis veritas distincte resplendet, qui denique liber ex tem- pore factus est mundo aptum et digito dei [scriptum] potissimum exemplar vivendi deo complacenter, ut inspiciamus et faciamus secundum exemplar illud, quod in monte nobis monstratum est (Ex. XXV)4). Et beatus ille professor sacre theologie, qui magi- straliter cum pietate scripturam hanc scit legere et intelligere spe- culative et practice et qui eciam auctoritative potest et scit sic eciam alios edocere erroresque quoslibet perniciosos contra ipsam vel circa ipsam versantes corrigere, evellere et exstirpare! Quo- contra infelix est, qui auctoritatem huius magistri in se detur- pando deficit et facit contrarie! Sed redeundo obstat iam premisse sentencie de scriptura, quod multitudo vel contextus veritatum explicite a spiritu sancto revelatarum et codici biblie ex inspiracione dei inscriptarum, ymmo et quod quelibet ill arum veritatum alio modo scriptura sacra dicatur, vel quod eciam incaustum cum suis lineamentis in membrana, illam multitudinem vel contextum illarum veritatum aut eciam unam quamlibet de illis primarie figurans et significans in codice biblie, scriptura sacra transumptive dicatur. Sicut enim illud verbum dei est verbum verborum, ita est scriptura scripturarum, cum sit liber scriptus intus et foris, habens in vestimento suo et in femorea) suo scriptum „rex regum et dominus dominancium“ (Apok. XIX)5). Secunde autem questionis solucio maiorem habet facilitatem. Nam cum querebatur, quo pacto scriptura illa benedicta opere gra- tuito pocius laudatur, facile respondetur secundum dicta superius, 1) Jan 1, 1. 14. — 2) v. 31. — 3) Deut. 28, 15—68. — 4) v. 40. — 5) v. 16. a) Rkp.: foramine. (388)
25% est creatum creatura est, et eadem aut pari vel maiori racione verbum dei in codice biblie scribitur, sicut et in ore vociferantis significatur, cum in codice legimus et inveniamus scriptum sicut et significatum, quia deus erat verbum et verbum caro factum est1), sicut scriptum et postea factum est Percuciam pastorem et disper- gentur oves gregis (Mat. 26)2) et in volumine libri Deut. maledicta scripta sunt, que super transgressores legis inducentur3) (Deut. 29): idcirco cum verbum dei appropriate sit veritas summa et sa- piencia et in ipsa omnis veritas formaliter reluceat, ipsum vere et potissime est scriptura sacra, nedum quia est res sacratissima temporaliter potissime tamen in codicibus biblie inscripta, sed eciam quia ipsum personaliter et appropriate est liber vite, qui / per eternam generacionem in mente divina scribitur, in quo libro omnis veritas distincte resplendet, qui denique liber ex tem- pore factus est mundo aptum et digito dei [scriptum] potissimum exemplar vivendi deo complacenter, ut inspiciamus et faciamus secundum exemplar illud, quod in monte nobis monstratum est (Ex. XXV)4). Et beatus ille professor sacre theologie, qui magi- straliter cum pietate scripturam hanc scit legere et intelligere spe- culative et practice et qui eciam auctoritative potest et scit sic eciam alios edocere erroresque quoslibet perniciosos contra ipsam vel circa ipsam versantes corrigere, evellere et exstirpare! Quo- contra infelix est, qui auctoritatem huius magistri in se detur- pando deficit et facit contrarie! Sed redeundo obstat iam premisse sentencie de scriptura, quod multitudo vel contextus veritatum explicite a spiritu sancto revelatarum et codici biblie ex inspiracione dei inscriptarum, ymmo et quod quelibet ill arum veritatum alio modo scriptura sacra dicatur, vel quod eciam incaustum cum suis lineamentis in membrana, illam multitudinem vel contextum illarum veritatum aut eciam unam quamlibet de illis primarie figurans et significans in codice biblie, scriptura sacra transumptive dicatur. Sicut enim illud verbum dei est verbum verborum, ita est scriptura scripturarum, cum sit liber scriptus intus et foris, habens in vestimento suo et in femorea) suo scriptum „rex regum et dominus dominancium“ (Apok. XIX)5). Secunde autem questionis solucio maiorem habet facilitatem. Nam cum querebatur, quo pacto scriptura illa benedicta opere gra- tuito pocius laudatur, facile respondetur secundum dicta superius, 1) Jan 1, 1. 14. — 2) v. 31. — 3) Deut. 28, 15—68. — 4) v. 40. — 5) v. 16. a) Rkp.: foramine. (388)
Strana 389
quod opus deo gratum propter sui dignitatem ostendit et dicit longe alcius et clarius magnitudinem virtutis dei, quam verbum oris sine admixtione karitatis possit facere. Nam scribitur Judic. 51): Nam qui diligunt deum, sicut sol in ortu suo splendet, ita rutilent, utique in laudem dei. Unde et Salomon famam vicit vir- tutibus (II. Par. 9)2). Quare si nescimus laudare deum complacenter, discamus in hac valle fatigacionis bene facere — indubitanter so- lum tunc sciemus scripturam, que verbum dei est, sibi grate collaudare. Talem autem laudem et non aliam dupliciter in beatitudine vult remunerare iuxta illud Mat. VII3) : Non omnis, qui dicit michi domine domine, intrabit in regnum celorum, sed qui facit voluntatem patris mei, qui in celis est, ipse intrabit in regnum celorum. Admi- randa bonitas scripture huius amabilis, que nos ut eam laudaremus, precipue creavit et instituit, iuxta illud Ps. ultimi4): Laudate eum secundum multitudinem magnitudinis. Populum5) enim istum formavi michi, laudem meam narrabit (Ys. 43). Et itaquea) non vult aliquam laudem suam a nobis acceptare nisi talis ad profectumb) et ad bonum virtutis nostrum cedat et in illo consistat, quia cum sit bonus deus, nostrorum bonorum non indiget (Ps. XV)6). Sed neque vult esse contenta, ut qualicunque veluti exiguo et parvo bono, fortune sc. vel nature, sed quod supereminenti bonitate per se ho- nestorum ad laudemI sui refulgeamus, et quanto in illo plus ha- bundaverimus, tanto in hoc amplius a nobis dignatur esse laudata. Et vere mira huius scripture circa nos pietatis dignacio?! Que vult supra modum nos sapienciam laudare et hoc nonnisi modo, quo deifice vivimus et honeste conversamur. Sed ne nobis in hac via laboris pigris et ignaris deficeret sufficiens incitamentum vel exemplar copiosum sic vivendi, sic conversandi sicque scrip- turam crebrius memoratam laudandi, ipsamet clamat voce valida: Discite bene facere ubi thema. Ipsa se ipsam constituit apertum et copiosum exemplar dicenss): Discite a me, quia mitis sum et hu- milis corde ubi supra. Quapropter in laudem huius scripture lau- dabilis discamus nunc et de presenti apprehendamus cum humili- tate et pietate bene facere, cum nesciat tarda molimina spiritus sancti gracia. Et quia nunc est tempus loquendi9) et magnalia scripture sancte verbotenus recitata sepius bene afficiunt, utiliter delectant 26a 1) v. 31. — 2) v. 6. — 3) v. 21. — 4) Ž. 150, 2. — 5) Is. 43, 21. — 6) v. 2. — 7) Z kantika Exultet. — 8) Mat. 11, 29. — 9) Eccl. 3, 7. a) Rkp.: illa que. — b) Psáno: perfectum. Studie a texty.“ (389) 27 f 3
quod opus deo gratum propter sui dignitatem ostendit et dicit longe alcius et clarius magnitudinem virtutis dei, quam verbum oris sine admixtione karitatis possit facere. Nam scribitur Judic. 51): Nam qui diligunt deum, sicut sol in ortu suo splendet, ita rutilent, utique in laudem dei. Unde et Salomon famam vicit vir- tutibus (II. Par. 9)2). Quare si nescimus laudare deum complacenter, discamus in hac valle fatigacionis bene facere — indubitanter so- lum tunc sciemus scripturam, que verbum dei est, sibi grate collaudare. Talem autem laudem et non aliam dupliciter in beatitudine vult remunerare iuxta illud Mat. VII3) : Non omnis, qui dicit michi domine domine, intrabit in regnum celorum, sed qui facit voluntatem patris mei, qui in celis est, ipse intrabit in regnum celorum. Admi- randa bonitas scripture huius amabilis, que nos ut eam laudaremus, precipue creavit et instituit, iuxta illud Ps. ultimi4): Laudate eum secundum multitudinem magnitudinis. Populum5) enim istum formavi michi, laudem meam narrabit (Ys. 43). Et itaquea) non vult aliquam laudem suam a nobis acceptare nisi talis ad profectumb) et ad bonum virtutis nostrum cedat et in illo consistat, quia cum sit bonus deus, nostrorum bonorum non indiget (Ps. XV)6). Sed neque vult esse contenta, ut qualicunque veluti exiguo et parvo bono, fortune sc. vel nature, sed quod supereminenti bonitate per se ho- nestorum ad laudemI sui refulgeamus, et quanto in illo plus ha- bundaverimus, tanto in hoc amplius a nobis dignatur esse laudata. Et vere mira huius scripture circa nos pietatis dignacio?! Que vult supra modum nos sapienciam laudare et hoc nonnisi modo, quo deifice vivimus et honeste conversamur. Sed ne nobis in hac via laboris pigris et ignaris deficeret sufficiens incitamentum vel exemplar copiosum sic vivendi, sic conversandi sicque scrip- turam crebrius memoratam laudandi, ipsamet clamat voce valida: Discite bene facere ubi thema. Ipsa se ipsam constituit apertum et copiosum exemplar dicenss): Discite a me, quia mitis sum et hu- milis corde ubi supra. Quapropter in laudem huius scripture lau- dabilis discamus nunc et de presenti apprehendamus cum humili- tate et pietate bene facere, cum nesciat tarda molimina spiritus sancti gracia. Et quia nunc est tempus loquendi9) et magnalia scripture sancte verbotenus recitata sepius bene afficiunt, utiliter delectant 26a 1) v. 31. — 2) v. 6. — 3) v. 21. — 4) Ž. 150, 2. — 5) Is. 43, 21. — 6) v. 2. — 7) Z kantika Exultet. — 8) Mat. 11, 29. — 9) Eccl. 3, 7. a) Rkp.: illa que. — b) Psáno: perfectum. Studie a texty.“ (389) 27 f 3
Strana 390
et laudem scripture efficaciter excitant, ubi ad opera manuum hu- militatis et pietatis graviter sumus remissi, necesse videtur ad presens aliqua autentica dicta de magnalibus scrip- ture divine humiliter cum pietate debere recitari. Et sive talia magnalia dicantur de scriptura, que verbum dei est, vel que est multitudo veritatum theologicarum explicite a spiritu sancto reve- latarum vel eciam que est una quecunque de illis, totum sonat in laudem dei et scripture sancte sue. Habet autem scriptura divina in magnalibus suis supra mo- dum veritatem et excellenciam, vigorem et efficaciam, altitudinis et profunditatis copiametutilitatis atque fructuositatis habundanciam. De primo scribitur Prov. 81): Melior est hec sapiencia et scriptura cunctis operibus preciosissimis et omne desiderabile ei non poterit comparari et Cant. 12): Meliora sunt ubera eius vino fra- granciaa) ungentis optimis. Ubera sunt duo testamenta de pectore Christi procedencia. Unde venerabilis-Hugo de archa Noe preci- ositatem denique eius commendans ita ait3): Scriptura sacra liber est vite; eius origo eterna, eius essencia incorruptibilis, eius cognicio vita, eius scriptura indelebilis, eius aspectus desiderabilis, eius doctrina facilis, eius sciencia dulcis, eius profunditas inscrutabilis, eius verba innumerabilia, unum tamen sunt omnia. Quomodo autem doctrina eius sit facilis et profun- ditas inscrutabilis, docet b. Gregorius in prologo super Job in hec verba4): Scriptura sacra fluvius altus et planus est, in quo et agnus ambulat et elephas natat, quia in uno eodemque sermone dum narrat gestum, prodit misterium; sic prudentes miste- riis exercet, sic eciam simplices superficie refovet, quia habet in pu- blico, unde parvulos nutriat, et in secreto habet, unde mentes subli- mium ammiracione suspendat. De vigore autem et efficacia eius potest sumi illud ad 26b Heb. IV5): Vivus est sermo dei, qui eius scriptura est,/ et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisi- onem anime ac spiritus, compagum quoque ac medullarum, et dis- cretor cogitacionum et intencionum cordis. Vigorem eciam et effica- 1) v. 11. — 2) v. 1 n. — 3) Migne P. L. 176 col. 643. — 4) Migne: P. L. 75 col. 515. — 5) v. 12. a) Rkp.: flagrancia. (390)
et laudem scripture efficaciter excitant, ubi ad opera manuum hu- militatis et pietatis graviter sumus remissi, necesse videtur ad presens aliqua autentica dicta de magnalibus scrip- ture divine humiliter cum pietate debere recitari. Et sive talia magnalia dicantur de scriptura, que verbum dei est, vel que est multitudo veritatum theologicarum explicite a spiritu sancto reve- latarum vel eciam que est una quecunque de illis, totum sonat in laudem dei et scripture sancte sue. Habet autem scriptura divina in magnalibus suis supra mo- dum veritatem et excellenciam, vigorem et efficaciam, altitudinis et profunditatis copiametutilitatis atque fructuositatis habundanciam. De primo scribitur Prov. 81): Melior est hec sapiencia et scriptura cunctis operibus preciosissimis et omne desiderabile ei non poterit comparari et Cant. 12): Meliora sunt ubera eius vino fra- granciaa) ungentis optimis. Ubera sunt duo testamenta de pectore Christi procedencia. Unde venerabilis-Hugo de archa Noe preci- ositatem denique eius commendans ita ait3): Scriptura sacra liber est vite; eius origo eterna, eius essencia incorruptibilis, eius cognicio vita, eius scriptura indelebilis, eius aspectus desiderabilis, eius doctrina facilis, eius sciencia dulcis, eius profunditas inscrutabilis, eius verba innumerabilia, unum tamen sunt omnia. Quomodo autem doctrina eius sit facilis et profun- ditas inscrutabilis, docet b. Gregorius in prologo super Job in hec verba4): Scriptura sacra fluvius altus et planus est, in quo et agnus ambulat et elephas natat, quia in uno eodemque sermone dum narrat gestum, prodit misterium; sic prudentes miste- riis exercet, sic eciam simplices superficie refovet, quia habet in pu- blico, unde parvulos nutriat, et in secreto habet, unde mentes subli- mium ammiracione suspendat. De vigore autem et efficacia eius potest sumi illud ad 26b Heb. IV5): Vivus est sermo dei, qui eius scriptura est,/ et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisi- onem anime ac spiritus, compagum quoque ac medullarum, et dis- cretor cogitacionum et intencionum cordis. Vigorem eciam et effica- 1) v. 11. — 2) v. 1 n. — 3) Migne P. L. 176 col. 643. — 4) Migne: P. L. 75 col. 515. — 5) v. 12. a) Rkp.: flagrancia. (390)
Strana 391
ciam eius testatur b. Augustinus super Gen. cap. 9 ita dicensl): Maior est huius scripture auctoritas quam omnis humani ingenii perspicacitas. Contra insidiosos errores deus ipsam voluit ponere firmamentum, quia nemo sobrius contra racionem et nemo christi- anus contra hanc scripturam. Testimonia enim eius credibilia facta sunt nimis (Ps. 92)2), quia ipsa est via, veritas et vita (Joh. 14)3) — via inquam non errans, veritas non fallens et vita indeficiens; via in exemplis, veritas in promissis et vita in premiis; via per quam itur, veritas cui creditur et vita que desideratur; via per quam venitur, ve- ritas ad quam venitur et vita in qua permanetur. Hec denique est lex immaculata convertens animas (Ps. 18)4), quod tractans Rychardus dicit in hec verba5) : Hec lex domini immaculata, hec testimonium domini fidele, hec timor domini sanctus, ignitum eloquium meditacioque suavis. Hec precepta suadet optima et premia pollicetur. Hec enim est, in qua sapiens sapiencia tua domine novita) opera tua et facit quod placitum est coram oculis tuis et quod rectum preceptis tuis. De te et sic de aliis eius magnalibus scribitur Eccl. 76): Alta est eius profunditas, quis investigabit eam? et nimirum, quia nimis profunde facte sunt cogitaciones sue (Ps. 91)7). Ipsa enim est mare magnum et spaciosums) et abissus multa9), ymmo inco- gnita et mari profundior via eius (Job XI)10) vel vix est, qui sciat viam eius et excogitet semitas illius (Baruch III)11). Propter quod b. Augustinus in ep. II. ad Volusianum ita dicebati2): Tanta est profunditas christianarum literarum, ut sib) in eis cottidie proficerem, si eas solas ab ineunti puericia usque ad decrepitam) senectutem maximo ocio, summo studio, meliori conarer adiscere ingenio, non tamen ad fundum latitudinisd) eiusdem valerem pervenire. Et sub- dit13): Latet altitudo sapiencie, ut annosissimis, acutissimis, flagrantis- simis cupiditate discendi hoc contingat, quod eadem scriptura quo- dam loco habet: Cum consummaverit homo, tunc incipiet. Et hoc est, quod ait spiritus domini Ps. dicens14): Sapiencie eius non est numerus. 1) Migne P. L. 34 col. 233 není. Viklef De veritate s. scripture (Bud- densieg I, 192) cituje první větu: II. super Gen. ad lit. 10, ale tam také není. Ani Buddensiegovi nepodařilo se nalézti (sedula leccione multorum defessus, invenire desperavi). 2) v. 5. — 3) v. 6. — 4) v. 8. 5) Ve spišech Richardových (Migne P. L. 196) není výkladu na Ž. 18. 6) v. 25: quis inveniet eam? — 7) v. 6. — 8) Ž. 103, 25. — 9) Ž. 77, 15. 20) v. 8 n.: profundior inferno, lacior mari. — 11) v. 31. — 12) Migné P. L. 33 col. 516. — 13) ibid. 517. — 14) Ž. 146, 5. a) Rkp.: que novit. — b) Migne nemá. — c) Rkp.: crepitam. — d) Rkp.: lassitudinis. U Migne poslední věta není. (391) 27*
ciam eius testatur b. Augustinus super Gen. cap. 9 ita dicensl): Maior est huius scripture auctoritas quam omnis humani ingenii perspicacitas. Contra insidiosos errores deus ipsam voluit ponere firmamentum, quia nemo sobrius contra racionem et nemo christi- anus contra hanc scripturam. Testimonia enim eius credibilia facta sunt nimis (Ps. 92)2), quia ipsa est via, veritas et vita (Joh. 14)3) — via inquam non errans, veritas non fallens et vita indeficiens; via in exemplis, veritas in promissis et vita in premiis; via per quam itur, veritas cui creditur et vita que desideratur; via per quam venitur, ve- ritas ad quam venitur et vita in qua permanetur. Hec denique est lex immaculata convertens animas (Ps. 18)4), quod tractans Rychardus dicit in hec verba5) : Hec lex domini immaculata, hec testimonium domini fidele, hec timor domini sanctus, ignitum eloquium meditacioque suavis. Hec precepta suadet optima et premia pollicetur. Hec enim est, in qua sapiens sapiencia tua domine novita) opera tua et facit quod placitum est coram oculis tuis et quod rectum preceptis tuis. De te et sic de aliis eius magnalibus scribitur Eccl. 76): Alta est eius profunditas, quis investigabit eam? et nimirum, quia nimis profunde facte sunt cogitaciones sue (Ps. 91)7). Ipsa enim est mare magnum et spaciosums) et abissus multa9), ymmo inco- gnita et mari profundior via eius (Job XI)10) vel vix est, qui sciat viam eius et excogitet semitas illius (Baruch III)11). Propter quod b. Augustinus in ep. II. ad Volusianum ita dicebati2): Tanta est profunditas christianarum literarum, ut sib) in eis cottidie proficerem, si eas solas ab ineunti puericia usque ad decrepitam) senectutem maximo ocio, summo studio, meliori conarer adiscere ingenio, non tamen ad fundum latitudinisd) eiusdem valerem pervenire. Et sub- dit13): Latet altitudo sapiencie, ut annosissimis, acutissimis, flagrantis- simis cupiditate discendi hoc contingat, quod eadem scriptura quo- dam loco habet: Cum consummaverit homo, tunc incipiet. Et hoc est, quod ait spiritus domini Ps. dicens14): Sapiencie eius non est numerus. 1) Migne P. L. 34 col. 233 není. Viklef De veritate s. scripture (Bud- densieg I, 192) cituje první větu: II. super Gen. ad lit. 10, ale tam také není. Ani Buddensiegovi nepodařilo se nalézti (sedula leccione multorum defessus, invenire desperavi). 2) v. 5. — 3) v. 6. — 4) v. 8. 5) Ve spišech Richardových (Migne P. L. 196) není výkladu na Ž. 18. 6) v. 25: quis inveniet eam? — 7) v. 6. — 8) Ž. 103, 25. — 9) Ž. 77, 15. 20) v. 8 n.: profundior inferno, lacior mari. — 11) v. 31. — 12) Migné P. L. 33 col. 516. — 13) ibid. 517. — 14) Ž. 146, 5. a) Rkp.: que novit. — b) Migne nemá. — c) Rkp.: crepitam. — d) Rkp.: lassitudinis. U Migne poslední věta není. (391) 27*
Strana 392
27a Causam autem et commodum profunditatis scripture sacre ostendit idem sanctus XI. de civ. dei cap. 19 sic inquiensl): Sermonis obscuritas sc. in scripturis sanctis ad hoc utilis est, quod plures sentencias veritatis parit et in lucem notum producit, dum alius sic eam alius sic intelligit. Et in libro de vera innocencia2): Bone sunt in scripturis sacris misteriorum profunditates, que ob hoc teguntur, ne I vilescant, ob hoc queruntur, ut exerceant, ob hoc aperiuntur, ut pascant. Habundanciam vero ubertatis et fructuosi- tatis scripture declarat apostolus II. Tim. 3, ubi sic inquit3) Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad argu- endum, ad corripiendum, ad erudiendum in iusticia, ut perfectus sit homo dei, ad omne opus bonum instructus. Ista est enim sicut cam- pus plenus frugibus, sicut arbor plena floribus, sicut hortus re- pletus fructibus, sicut pratum repletum graminibus, quia in ista arbore et in isto campo, in isto horto et prato inveniuntur flores bonorum exemplorum, fruges bonorum documentorum, herbe sa- lubrium preceptorum et fructus utilium premiorum. Unde b. Bern- hardus ad Eugenium papam de ea sic dicebat lib. 14): Scriptura sacra docet, quomodo homines debeant esse compositi quoad mores, parati quoad obedienciam, mansueti et subiecti quoad pacienciam et disciplinam katholicam, Ifirmij quoad fidem, concordes ad pacem, in iudicio recti, in consilio providi, in ſconversacionel discreti, in disposicione industrii, in agendo strenui, in loquendo modesti, in adversitate securi, in prosperitate devoti, in zelo sobrii, in miseri- cordia non remissi, in cura rei familiaris non anxii, aliene rei non cupidi, sue non prodigi, in omnibus circumspecti. Propterea omnes ad sacram scripturam venite et in ea discite, discite inquam bene facere, que fuerunt verba loco thematis preassumpta. Na - In quibus verbis duo breviter nobis precipiuntur: primum est in via laboris intellectum practicum habitu discipline induere, cum dicitur ,discite‘; secundum est voluntatem activam et totum hominem exercicio boni operis diligenter adornare, cum subditur,bene facere‘. Pro concordancia primi potest accipi, quod scribitur Eccli. XVII5): Audi me fili et disce disciplinam sensus et in verbis meis attende in corde tuo et dicam in equitate disciplinam, quam utique David suadet apprehendere Ps. 2 dicens6): Apprehen- dite disciplinam, ne quando irascatur dominus et pereatis de via iusta. 1) Migne P. L. 41 col. 332. — 2) Není mezi spisy Augustinovými. — 3) v. 16 n. — 4) U sv. Bernarda nenalézám. — 5) Eccli 16, 24 n. — 6) v. 12. (392)
27a Causam autem et commodum profunditatis scripture sacre ostendit idem sanctus XI. de civ. dei cap. 19 sic inquiensl): Sermonis obscuritas sc. in scripturis sanctis ad hoc utilis est, quod plures sentencias veritatis parit et in lucem notum producit, dum alius sic eam alius sic intelligit. Et in libro de vera innocencia2): Bone sunt in scripturis sacris misteriorum profunditates, que ob hoc teguntur, ne I vilescant, ob hoc queruntur, ut exerceant, ob hoc aperiuntur, ut pascant. Habundanciam vero ubertatis et fructuosi- tatis scripture declarat apostolus II. Tim. 3, ubi sic inquit3) Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad argu- endum, ad corripiendum, ad erudiendum in iusticia, ut perfectus sit homo dei, ad omne opus bonum instructus. Ista est enim sicut cam- pus plenus frugibus, sicut arbor plena floribus, sicut hortus re- pletus fructibus, sicut pratum repletum graminibus, quia in ista arbore et in isto campo, in isto horto et prato inveniuntur flores bonorum exemplorum, fruges bonorum documentorum, herbe sa- lubrium preceptorum et fructus utilium premiorum. Unde b. Bern- hardus ad Eugenium papam de ea sic dicebat lib. 14): Scriptura sacra docet, quomodo homines debeant esse compositi quoad mores, parati quoad obedienciam, mansueti et subiecti quoad pacienciam et disciplinam katholicam, Ifirmij quoad fidem, concordes ad pacem, in iudicio recti, in consilio providi, in ſconversacionel discreti, in disposicione industrii, in agendo strenui, in loquendo modesti, in adversitate securi, in prosperitate devoti, in zelo sobrii, in miseri- cordia non remissi, in cura rei familiaris non anxii, aliene rei non cupidi, sue non prodigi, in omnibus circumspecti. Propterea omnes ad sacram scripturam venite et in ea discite, discite inquam bene facere, que fuerunt verba loco thematis preassumpta. Na - In quibus verbis duo breviter nobis precipiuntur: primum est in via laboris intellectum practicum habitu discipline induere, cum dicitur ,discite‘; secundum est voluntatem activam et totum hominem exercicio boni operis diligenter adornare, cum subditur,bene facere‘. Pro concordancia primi potest accipi, quod scribitur Eccli. XVII5): Audi me fili et disce disciplinam sensus et in verbis meis attende in corde tuo et dicam in equitate disciplinam, quam utique David suadet apprehendere Ps. 2 dicens6): Apprehen- dite disciplinam, ne quando irascatur dominus et pereatis de via iusta. 1) Migne P. L. 41 col. 332. — 2) Není mezi spisy Augustinovými. — 3) v. 16 n. — 4) U sv. Bernarda nenalézám. — 5) Eccli 16, 24 n. — 6) v. 12. (392)
Strana 393
Pro concordancia secun di scribitur Eccl. 91): Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare et subditur racio pro utrisque preceptis: quia nec opus nec racio nec sciencia nec sapi- encia erunt apud inferos, quo tu properas, ideo ante mortem ope- rare iusticiam2) (Eccl. XIV) et erit opus iusticie tue pax et cultus iusticie silencium et securitas usque in sempiternum et sedebit po- pulus domini in pulcritudine pacis et in thabernaculis fiducie et in requie opulenta3) (Ys. XXII). Hanc autem pacem et hanc re- quiem nobis donare dignetur deus in secula seculorum Amen. 1) v. 10. — 2) Eeeli. 14, 17: ante obitum tuum . . — 3) Is. 32, 17 n. (393)
Pro concordancia secun di scribitur Eccl. 91): Quodcunque potest manus tua facere, instanter operare et subditur racio pro utrisque preceptis: quia nec opus nec racio nec sciencia nec sapi- encia erunt apud inferos, quo tu properas, ideo ante mortem ope- rare iusticiam2) (Eccl. XIV) et erit opus iusticie tue pax et cultus iusticie silencium et securitas usque in sempiternum et sedebit po- pulus domini in pulcritudine pacis et in thabernaculis fiducie et in requie opulenta3) (Ys. XXII). Hanc autem pacem et hanc re- quiem nobis donare dignetur deus in secula seculorum Amen. 1) v. 10. — 2) Eeeli. 14, 17: ante obitum tuum . . — 3) Is. 32, 17 n. (393)
Strana 394
XIII. Husův vývoj dle jeho postil. Pramenů pro posouzení vývoje Husova jest velmi málo. Historické zprávy si ho nevšímají, listy Husovy jsou skoro vesměs z doby, kdy vývoj již jest ukončen, spisů Husových před r. 1408 je také málo. Tím vítanějším musí nám tu býti pramen, posud téměř úplně zanedbávaný, ač jest nejvýš cenný, totiž postily Husovy. Nemyslím postilu českou ani tak řečenou betlemskou1), kterou z rkp. univ. praž. III B 20 připravuje Novotný k edici, nýbrž postily z doby vývoje Husova. O určení sbírek Husových kázání má nespornou zásluhu Flajšhans, jenž na tom poli dosud pracoval samojediný. Vydání Husovy sbírky „Sermones de sanctis“ (Spisy M. J. Husi, vydání akad. sv. VII. a VIII., Praha 1907 n.), ačkoli v něm nejsou určeny citáty a není vyšetřen poměr k Viklefovi, jest přece důležitým krokem k vydání všech postil Husových a úvod, v němž Flajš- hans doplnil a z části opravil svoje vývody v „Literární činnosti“, jest pevným základem, na němž určování materiálu rukopisného a vyhledávání nových sbírek Husových bude dále budovati. Pokud nejsou kázání Husova vydána, jest ovšem používání jich značně znesnadněno; ale i po vydání bude třeba v používání jich opatrnosti. U mnohých sbírek kázání Husových působí totiž datování veliké obtíže. Starší postily jsou sice jednolité, psané autorem pro vlastní praktickou potřebu, jako přípravou na kázání, ale pozdější jsou skutečné sbírky, v nichž Hus spojuje i kázáni z různých let a dává je opisovati žákům při Betlemě, netoliko pro sebe, nýbrž i pro přátele, takže bychom mohli říci, že je vydává. Při tom některá homilie, jež byla dříve neúplná, jen skizzována, 1) Ostatně název zcela nepřípadný — betlemských postil Husových máme více. (394)
XIII. Husův vývoj dle jeho postil. Pramenů pro posouzení vývoje Husova jest velmi málo. Historické zprávy si ho nevšímají, listy Husovy jsou skoro vesměs z doby, kdy vývoj již jest ukončen, spisů Husových před r. 1408 je také málo. Tím vítanějším musí nám tu býti pramen, posud téměř úplně zanedbávaný, ač jest nejvýš cenný, totiž postily Husovy. Nemyslím postilu českou ani tak řečenou betlemskou1), kterou z rkp. univ. praž. III B 20 připravuje Novotný k edici, nýbrž postily z doby vývoje Husova. O určení sbírek Husových kázání má nespornou zásluhu Flajšhans, jenž na tom poli dosud pracoval samojediný. Vydání Husovy sbírky „Sermones de sanctis“ (Spisy M. J. Husi, vydání akad. sv. VII. a VIII., Praha 1907 n.), ačkoli v něm nejsou určeny citáty a není vyšetřen poměr k Viklefovi, jest přece důležitým krokem k vydání všech postil Husových a úvod, v němž Flajš- hans doplnil a z části opravil svoje vývody v „Literární činnosti“, jest pevným základem, na němž určování materiálu rukopisného a vyhledávání nových sbírek Husových bude dále budovati. Pokud nejsou kázání Husova vydána, jest ovšem používání jich značně znesnadněno; ale i po vydání bude třeba v používání jich opatrnosti. U mnohých sbírek kázání Husových působí totiž datování veliké obtíže. Starší postily jsou sice jednolité, psané autorem pro vlastní praktickou potřebu, jako přípravou na kázání, ale pozdější jsou skutečné sbírky, v nichž Hus spojuje i kázáni z různých let a dává je opisovati žákům při Betlemě, netoliko pro sebe, nýbrž i pro přátele, takže bychom mohli říci, že je vydává. Při tom některá homilie, jež byla dříve neúplná, jen skizzována, 1) Ostatně název zcela nepřípadný — betlemských postil Husových máme více. (394)
Strana 395
jest nyní zcela vypracována, jiná pozměněna. Nelze vskutku, jak dobře praví Novotný (Č M M 1914 str. 446), vydávati sbírky jedné bez kritického prozkoumání druhých. Pro účel náš stačí, všimneme-li si tří postil Husových: pos- tily z r. 1401, postily z r. 1405 a postily z r. 1409. Byv vysvěcen na kněze asi 18. prosince r. 1400, přijal Hus místo kazatelské při kostele sv. Michala na Starém městě praž- ském.1) Z prvního roku jeho kazatelství byla jeho postila známa a ještě r. 1414 rozšířena mezi přáteli.2) Hledáme-li ji v zachova- ných sbírkách kázání, můžeme ji s velkou pravděpodobností určiti v rkp. kapit. praž. O 10 fol. 162b—217b3) a víd. dv. 4310, kdež jest nazvána „Puncta“. Že jest tato postila Husova, o tom není pochybnosti,4) a že jest nejstarší ze sbírek, jež známe, patrno z celého obsahu, zvláště přirovnáme-li jej k obsahu postily z r. 1405. Hus si tu shromažďuje a sestavuje látku pro kázání, roz- vrhuje každou myšlenku na několik bodů (proto „Puncta“),5) jež pak krátce rozvádí, citáty dokládá, a někdy vypracovává celé kázání. Uvádí výroky sv. Otcův a spisovatelů církevních: Origena, Augustina, Chrysostoma, Lva, Rehoře, Remigia, Haymona, Bedy, Bernarda, Petra Damianova, Alana; cituje však také klasiky Ovi- dia,°) Juvenala, Horáce, Katona, Seneku, Boëthia. Body disposice vypisuje asi z nějaké sbírky kázání, jíž neznáme, a citáty ze sbírky citátové, jakých středověk křesťanský měl hojnost. 1) První rok kazatelství Husova jest r. 1401 dle vlastního jeho výroku V "Saepius rogasti“; že pak kázal u sv. Michala, dosvědčuje Protiva (Doc. 175). 2) Na zmíněné svědectví Protivovo 1. c. odpovídá: „qui habent sermones meos de primo anno predicacionis mee“. 3) Flajšhans, V. Ak. 1902, str. 593 n., kdež jest popsána. 4) Ve víd. rkp. 4310 má subskript: Expliciunt Puncta Mgri Johannis Hus fer. VI. ante dom. „Oculi mei semper ad dominum“ anno ab incarn. dom. n. J. Ch. 1414. 5) Tato forma schematického rozvíhu látky jest v této sbírce velmi častá, na př.: Eramus infirmi medicus dyabolo despecti. pugil frater a deo aversi doctor infecti purificator- inmundi a deo elongati mediator 6) Metamorfosy, De remedio amoris, Fasti a hlavně apokryf „De vetula“. Christus factus est — noster (395)
jest nyní zcela vypracována, jiná pozměněna. Nelze vskutku, jak dobře praví Novotný (Č M M 1914 str. 446), vydávati sbírky jedné bez kritického prozkoumání druhých. Pro účel náš stačí, všimneme-li si tří postil Husových: pos- tily z r. 1401, postily z r. 1405 a postily z r. 1409. Byv vysvěcen na kněze asi 18. prosince r. 1400, přijal Hus místo kazatelské při kostele sv. Michala na Starém městě praž- ském.1) Z prvního roku jeho kazatelství byla jeho postila známa a ještě r. 1414 rozšířena mezi přáteli.2) Hledáme-li ji v zachova- ných sbírkách kázání, můžeme ji s velkou pravděpodobností určiti v rkp. kapit. praž. O 10 fol. 162b—217b3) a víd. dv. 4310, kdež jest nazvána „Puncta“. Že jest tato postila Husova, o tom není pochybnosti,4) a že jest nejstarší ze sbírek, jež známe, patrno z celého obsahu, zvláště přirovnáme-li jej k obsahu postily z r. 1405. Hus si tu shromažďuje a sestavuje látku pro kázání, roz- vrhuje každou myšlenku na několik bodů (proto „Puncta“),5) jež pak krátce rozvádí, citáty dokládá, a někdy vypracovává celé kázání. Uvádí výroky sv. Otcův a spisovatelů církevních: Origena, Augustina, Chrysostoma, Lva, Rehoře, Remigia, Haymona, Bedy, Bernarda, Petra Damianova, Alana; cituje však také klasiky Ovi- dia,°) Juvenala, Horáce, Katona, Seneku, Boëthia. Body disposice vypisuje asi z nějaké sbírky kázání, jíž neznáme, a citáty ze sbírky citátové, jakých středověk křesťanský měl hojnost. 1) První rok kazatelství Husova jest r. 1401 dle vlastního jeho výroku V "Saepius rogasti“; že pak kázal u sv. Michala, dosvědčuje Protiva (Doc. 175). 2) Na zmíněné svědectví Protivovo 1. c. odpovídá: „qui habent sermones meos de primo anno predicacionis mee“. 3) Flajšhans, V. Ak. 1902, str. 593 n., kdež jest popsána. 4) Ve víd. rkp. 4310 má subskript: Expliciunt Puncta Mgri Johannis Hus fer. VI. ante dom. „Oculi mei semper ad dominum“ anno ab incarn. dom. n. J. Ch. 1414. 5) Tato forma schematického rozvíhu látky jest v této sbírce velmi častá, na př.: Eramus infirmi medicus dyabolo despecti. pugil frater a deo aversi doctor infecti purificator- inmundi a deo elongati mediator 6) Metamorfosy, De remedio amoris, Fasti a hlavně apokryf „De vetula“. Christus factus est — noster (395)
Strana 396
Příznačný pro tuto postilu jest způsob, oživovati řeč příklady, bajkami a legendami. Aristotelovo „De animalibus“ a různé kro- niky jsou tu Husovi zdrojem. Takových kratších přirovnání i delších vypravování jest zde hojnost. Duchovním správcům dává se za vzor slepice, jež vidouc kuřata churavěti, sama churaví a mlá- ďata křídly svými chrání, a orlice, jež rozpíná křídla, aby na- učila mladé létati (víd. rkp. 4310 fol. 6b); děti přirovnávají se k měkkému vosku (16a), lenoši k želvě a k raku (55a), panny k lilii (104a), pyšní k netopýru (115b), světu oddaní k hochům, honícím se za motýlem (57a). Někdy je tu celá rozprava z říše živočišné (o křídlech ptačích 72b) s applikací morální a ovšem i nesprávné názory tehdejší vědy přírodní o ptáku fenixovi (68b) nebo o mláďatech havraních, živících se rosou nebeskou (78a). Četná jsou také vypravování apokryfní nebo anekdoty. Tak 7 jest celá legenda o Nathanaelovi, jenž jest ztotožněn se Ště- pánem, 26a historka o třech ženách, proč se nechtějí vdáti, 62b- o komsi, jenž se hájil proti vlku mečem, potom nabídl meč jinému, vlk však, poznav meč, napadl původního majitele a udávil jej. Ani podivným zázračným událostem nevyhýbá se Hus- v této sbírce: při narození Kristově objevila se tři slunce (odtud tři mše — 3b); v Římě spatřen byl obraz Panny kolem slunce a Augustus byl tím tak dojat, že jí obětoval a nechtěl dále býti nazýván bohem (4b); tři kapky spadly s nebe na oltář, kde se spojily v kapku jednu a utvořily krásný drahokam, jenž když byl položen na kříž, spadly s něho všecky drahokamy ostatní (633) atd. Nelze upříti, že tím řeč nabývá živosti, zajímavosti a názor- nosti. Středověký kazatel snad prostředků těch nadužíval na újmu Písma a patrologie, ale v zásadě byla věc ta dobrá. Janovovo a Viklefovo hřímání proti bajkám a historkám vedlo k purismu, jenž kazatele zbavoval důležité rhetorické pomůcky a nutil jej zájem posluchačů buditi jinak. V pozdějších kázáních Husových jsou proto následkem kázání Viklefových a zvláště jeho spisu „De ve- ritate sacrae scripturae“ taková místa řídká, ale Výklad a česká postila nedělní ukazují, že Hus, zříkaje se jich, zříkal se části své osobnosti. Řečnický spád kázání, jímž se řeči Husovy vyznamená- vají, a živý styk s posluchačstvem shledaváme také již v této postile často. „Ach běda,“ volá, „mnoho jest těch, kteří nechtějí povstati“ (17b), „ejhle, na východě má původ množství neřestí“ (18b), „ale běda, nenásleduje dav křesťanský“ (28a), „běda, člověk varuje se obtížiti hovado, aby nepadlo a nevaruje se obtí- (396)
Příznačný pro tuto postilu jest způsob, oživovati řeč příklady, bajkami a legendami. Aristotelovo „De animalibus“ a různé kro- niky jsou tu Husovi zdrojem. Takových kratších přirovnání i delších vypravování jest zde hojnost. Duchovním správcům dává se za vzor slepice, jež vidouc kuřata churavěti, sama churaví a mlá- ďata křídly svými chrání, a orlice, jež rozpíná křídla, aby na- učila mladé létati (víd. rkp. 4310 fol. 6b); děti přirovnávají se k měkkému vosku (16a), lenoši k želvě a k raku (55a), panny k lilii (104a), pyšní k netopýru (115b), světu oddaní k hochům, honícím se za motýlem (57a). Někdy je tu celá rozprava z říše živočišné (o křídlech ptačích 72b) s applikací morální a ovšem i nesprávné názory tehdejší vědy přírodní o ptáku fenixovi (68b) nebo o mláďatech havraních, živících se rosou nebeskou (78a). Četná jsou také vypravování apokryfní nebo anekdoty. Tak 7 jest celá legenda o Nathanaelovi, jenž jest ztotožněn se Ště- pánem, 26a historka o třech ženách, proč se nechtějí vdáti, 62b- o komsi, jenž se hájil proti vlku mečem, potom nabídl meč jinému, vlk však, poznav meč, napadl původního majitele a udávil jej. Ani podivným zázračným událostem nevyhýbá se Hus- v této sbírce: při narození Kristově objevila se tři slunce (odtud tři mše — 3b); v Římě spatřen byl obraz Panny kolem slunce a Augustus byl tím tak dojat, že jí obětoval a nechtěl dále býti nazýván bohem (4b); tři kapky spadly s nebe na oltář, kde se spojily v kapku jednu a utvořily krásný drahokam, jenž když byl položen na kříž, spadly s něho všecky drahokamy ostatní (633) atd. Nelze upříti, že tím řeč nabývá živosti, zajímavosti a názor- nosti. Středověký kazatel snad prostředků těch nadužíval na újmu Písma a patrologie, ale v zásadě byla věc ta dobrá. Janovovo a Viklefovo hřímání proti bajkám a historkám vedlo k purismu, jenž kazatele zbavoval důležité rhetorické pomůcky a nutil jej zájem posluchačů buditi jinak. V pozdějších kázáních Husových jsou proto následkem kázání Viklefových a zvláště jeho spisu „De ve- ritate sacrae scripturae“ taková místa řídká, ale Výklad a česká postila nedělní ukazují, že Hus, zříkaje se jich, zříkal se části své osobnosti. Řečnický spád kázání, jímž se řeči Husovy vyznamená- vají, a živý styk s posluchačstvem shledaváme také již v této postile často. „Ach běda,“ volá, „mnoho jest těch, kteří nechtějí povstati“ (17b), „ejhle, na východě má původ množství neřestí“ (18b), „ale běda, nenásleduje dav křesťanský“ (28a), „běda, člověk varuje se obtížiti hovado, aby nepadlo a nevaruje se obtí- (396)
Strana 397
„ 1 a — žiti sebe hříchy, aby nepadl do pekla“ (32b), „Ó, co jest nyní němých“ (43a), „víte tedy vy, křesťané, že po dvou dnech budou velikonoce; slavte je tedy, ne s knížaty židovskými, nýbrž s učed- níky Ježíšovými“ (47b), „v těch domech měl by býti pořádek, ale jest, běda, největší zmatek“ (53a), „hle, pětkrát plakal Pán a nikdy se nesmál“ (85a) atd. Také osobnost řečníkova vystupuje někdy v popředí; na př. mluvě o svatosti života, kterou má býti ozdoben kazatel, volá: „quam heu eg o non habeo“ (45b), nebo jednaje o tajemství nejsvětější Trojice, praví, že je lze podepříti rozumovými důvody, dodávaje: "quas dimitto magistris et studentibus“ (63a). Leckdy proplétá Hus svůj výklad písněmi církevními, zvláště o P. Marii a sv. Václavu (70a 83a 104b—106a), jakož jest jeho záliba ve verších i jinak patrna již v této postilel), a dává zaznívati i strunám vlasteneckým, volaje k sv. Václavu: „Bratří tvoji jsou vůbec všichni křesťané, zvláště pak všichni Slovani (tak v lat. textu) a zvláštněji všichni Češi“ (106a) a nazývaje sv. Ludmilu „mater nostra et matrona nostra“ (11 a). Obsahově jsou tato kázání prosté mravoučné výklady, v nichž není nic hodného pozornosti. Hus kárá hříchy, obecně i jednotlivé, útoče zvláště na smilstvo a nepoctivost, lichvu a čáry. Napomíná rodiče, aby děti trestali, ale jich netrýznili (16a) a vy- stříhali je zlých přiležitostí, zvláště krčem a tanečních zábav2) (21ab) a při vhodné příležitosti bičuje chyby různých stavů (95b 104b) K duchovenstvu zaujímá Hus hned s počátku stanovisko reformní. V homilii na úterý velikonoční ukazuje, že nevchází dveřmi ten pastýř, který úřadu dosahuje pýchou, pokrytstvím, svatokupectvím, lichocením, lstí nebo jinými nepravostmi, a popi- suje pastýře dobrého a špatného (61ab); jindy žádá Hus, aby ti, kteří mají jiné očišťovati, byli sami čisti (30a); stěžuje si, že ka- zatelé nejsou dobrými rozsévači slova Božího, poněvadž hledají zisk, marnou slávu, svatokupectví3), které Hus častěji zde kárád. Prelátům vytýká, že chtějí vládnouti, ač přece Pán neposlal apoštolův, aby panovali, nýbrž aby spasili duše (116a), a že svě- 1) Česká strofa na Alleluja, patrně předhusovská a interlineární překlad hymnu „Cum rex gloriae“ jest již zde (51a). 2) Proti pověře, o manželství a proti tanci mluví pak Hus stále. 3) Ale vlastním rozsévačem jest Kristus, kazatel jest pouze rozsívka; nezáleží na rozsívce, nýbrž na vzácnosti semene (36b 37a). 4) K slovům Jidášovým: „Quid vultis michi dare?“ dodává: „Ecce quam. leviter taxat rem infinite bonitatis! Nota de symoniacis .. . (48a) Srv. 57a. (397)
„ 1 a — žiti sebe hříchy, aby nepadl do pekla“ (32b), „Ó, co jest nyní němých“ (43a), „víte tedy vy, křesťané, že po dvou dnech budou velikonoce; slavte je tedy, ne s knížaty židovskými, nýbrž s učed- níky Ježíšovými“ (47b), „v těch domech měl by býti pořádek, ale jest, běda, největší zmatek“ (53a), „hle, pětkrát plakal Pán a nikdy se nesmál“ (85a) atd. Také osobnost řečníkova vystupuje někdy v popředí; na př. mluvě o svatosti života, kterou má býti ozdoben kazatel, volá: „quam heu eg o non habeo“ (45b), nebo jednaje o tajemství nejsvětější Trojice, praví, že je lze podepříti rozumovými důvody, dodávaje: "quas dimitto magistris et studentibus“ (63a). Leckdy proplétá Hus svůj výklad písněmi církevními, zvláště o P. Marii a sv. Václavu (70a 83a 104b—106a), jakož jest jeho záliba ve verších i jinak patrna již v této postilel), a dává zaznívati i strunám vlasteneckým, volaje k sv. Václavu: „Bratří tvoji jsou vůbec všichni křesťané, zvláště pak všichni Slovani (tak v lat. textu) a zvláštněji všichni Češi“ (106a) a nazývaje sv. Ludmilu „mater nostra et matrona nostra“ (11 a). Obsahově jsou tato kázání prosté mravoučné výklady, v nichž není nic hodného pozornosti. Hus kárá hříchy, obecně i jednotlivé, útoče zvláště na smilstvo a nepoctivost, lichvu a čáry. Napomíná rodiče, aby děti trestali, ale jich netrýznili (16a) a vy- stříhali je zlých přiležitostí, zvláště krčem a tanečních zábav2) (21ab) a při vhodné příležitosti bičuje chyby různých stavů (95b 104b) K duchovenstvu zaujímá Hus hned s počátku stanovisko reformní. V homilii na úterý velikonoční ukazuje, že nevchází dveřmi ten pastýř, který úřadu dosahuje pýchou, pokrytstvím, svatokupectvím, lichocením, lstí nebo jinými nepravostmi, a popi- suje pastýře dobrého a špatného (61ab); jindy žádá Hus, aby ti, kteří mají jiné očišťovati, byli sami čisti (30a); stěžuje si, že ka- zatelé nejsou dobrými rozsévači slova Božího, poněvadž hledají zisk, marnou slávu, svatokupectví3), které Hus častěji zde kárád. Prelátům vytýká, že chtějí vládnouti, ač přece Pán neposlal apoštolův, aby panovali, nýbrž aby spasili duše (116a), a že svě- 1) Česká strofa na Alleluja, patrně předhusovská a interlineární překlad hymnu „Cum rex gloriae“ jest již zde (51a). 2) Proti pověře, o manželství a proti tanci mluví pak Hus stále. 3) Ale vlastním rozsévačem jest Kristus, kazatel jest pouze rozsívka; nezáleží na rozsívce, nýbrž na vzácnosti semene (36b 37a). 4) K slovům Jidášovým: „Quid vultis michi dare?“ dodává: „Ecce quam. leviter taxat rem infinite bonitatis! Nota de symoniacis .. . (48a) Srv. 57a. (397)
Strana 398
řují kázání vikářům (62b). Náboženství Kristovo, praví, jest umrtveno falešnými kněžími (35b), ježto pastýři proměnili se ve vlky (1a). Tedy hned na počátku své kazatelské činnosti mluvil Hus proti chybám kněží před prostým věřícím lidem. Jeť proniknut vě- domím o vznešeném úkolu kněžském a jest přesvědčen, že nic nepoškozuje náboženský život tolik, jako hříchy kněží. K tomu, aby je káral veřejně, pudí jej jeho povaha, jež nedovoluje k chy- bám mlčeti, a kazatelská tradice v Čechách, kde již od Wald- hausera se stalo zvykem mluviti proti hříchům kněžským s ka- zatelny. Vede jej k tomu také četba Viklefových kázání, jež jednou již výslovně citujel), ač jich v této postile vydatněji ne- používá. Celkem však jsou tyto části nepříliš četné a velmi umír- něné. Hus raději ukazuje positivně, jaký má býti duchovní, než by útočil, a mluví o duchovních obecně, nedotýkaje se biskupů, papeže nebo zřízení církevního. Po stránce věroučné jeví se nám Hus v této postile úplně pravověrným katolickým knězem. Prostě přednáší na- uku katolickou a vysvětluje ji, nepronášeje nikde pochybností. Jaký rozdíl jest mezi učením Husovým o církvi, o primátu, o moci církevní zde vysloveným a později hlásaným! Církev bojující má členy dobré a zlé, jež od sebe oddělí andělé v den soudný (75b) — později je to jen a jen společnost praedestinovaných2). Petr jest „vertex ecclesiae“ (8a) a církev jest lodička Petrova (33b) — později to prvenství Hus všemožně odmítá. Hříšníky odkazuje na kněze „propter clavium ipsis prelatis commendacionem“ (99b) — později moc klíčův omezuje na pouhé ohlašování, že hříš- níku je odpuštěno od Boha. V nauce o nejsv. Trojici žádá prostou víru3) — později hájí spekulace. O svátosti oltářní prohlašuje rázně: „realiter et non figurative“ (64b), od čehož arci ne- ustoupil až do smrti, ale kéž by byl tak rázně odmítl později i remanenci Viklefovu! Tak nám ukazuje první postila Husa jako kazatele, horlícího pro křesťanskou mravnost v lidu i duchovenstvu, jako mravního reformátora, jímž má býti a jest každý dobrý kazatel cír- 1) 28b: „Hec Joh. Wy., sicut scis.“ Srv. Loserth, Wikl. Serm. I., str. 43 n. 2) Ale i ta formule zde klidně vyslovena (48b). 3) . . . non est curiose inquirenda . . quia periculosum, maxime si homo vellet finaliter scrutari, ymmo vanum esset et dignum confusione esset, quia homo tolleret sic fidem (63a). (398)
řují kázání vikářům (62b). Náboženství Kristovo, praví, jest umrtveno falešnými kněžími (35b), ježto pastýři proměnili se ve vlky (1a). Tedy hned na počátku své kazatelské činnosti mluvil Hus proti chybám kněží před prostým věřícím lidem. Jeť proniknut vě- domím o vznešeném úkolu kněžském a jest přesvědčen, že nic nepoškozuje náboženský život tolik, jako hříchy kněží. K tomu, aby je káral veřejně, pudí jej jeho povaha, jež nedovoluje k chy- bám mlčeti, a kazatelská tradice v Čechách, kde již od Wald- hausera se stalo zvykem mluviti proti hříchům kněžským s ka- zatelny. Vede jej k tomu také četba Viklefových kázání, jež jednou již výslovně citujel), ač jich v této postile vydatněji ne- používá. Celkem však jsou tyto části nepříliš četné a velmi umír- něné. Hus raději ukazuje positivně, jaký má býti duchovní, než by útočil, a mluví o duchovních obecně, nedotýkaje se biskupů, papeže nebo zřízení církevního. Po stránce věroučné jeví se nám Hus v této postile úplně pravověrným katolickým knězem. Prostě přednáší na- uku katolickou a vysvětluje ji, nepronášeje nikde pochybností. Jaký rozdíl jest mezi učením Husovým o církvi, o primátu, o moci církevní zde vysloveným a později hlásaným! Církev bojující má členy dobré a zlé, jež od sebe oddělí andělé v den soudný (75b) — později je to jen a jen společnost praedestinovaných2). Petr jest „vertex ecclesiae“ (8a) a církev jest lodička Petrova (33b) — později to prvenství Hus všemožně odmítá. Hříšníky odkazuje na kněze „propter clavium ipsis prelatis commendacionem“ (99b) — později moc klíčův omezuje na pouhé ohlašování, že hříš- níku je odpuštěno od Boha. V nauce o nejsv. Trojici žádá prostou víru3) — později hájí spekulace. O svátosti oltářní prohlašuje rázně: „realiter et non figurative“ (64b), od čehož arci ne- ustoupil až do smrti, ale kéž by byl tak rázně odmítl později i remanenci Viklefovu! Tak nám ukazuje první postila Husa jako kazatele, horlícího pro křesťanskou mravnost v lidu i duchovenstvu, jako mravního reformátora, jímž má býti a jest každý dobrý kazatel cír- 1) 28b: „Hec Joh. Wy., sicut scis.“ Srv. Loserth, Wikl. Serm. I., str. 43 n. 2) Ale i ta formule zde klidně vyslovena (48b). 3) . . . non est curiose inquirenda . . quia periculosum, maxime si homo vellet finaliter scrutari, ymmo vanum esset et dignum confusione esset, quia homo tolleret sic fidem (63a). (398)
Strana 399
s kevní, dogmaticky zcela pravověrného, bez všelikých reformních plánů církevních, s malým náběhem k útočnému vystupování proti duchovním. Z Viklefa zná nedělní postilu jeho, ale neřídí se jí. Do následujících tří let neize bezpečně vročiti žádné známé postily Husovy. Do roku 1403 sice hlásí se jasně homilie na sv. Kateřinu v latinské Postile sváteční a snad i jiné homilie v ni jsou z toho roku, ale s jistotou toho nelze určiti, ježto postila tato jest sbírka různých kázání z více let. Ale samo kázání na sv. Kateřinu není pro vývoj Husův bez ceny. V něm totiž Hus již celé části vypisuje z Viklefova „Opus evangelicum“1) a Viklefa jmenuje „doctor evangelicus“. Máme tu tedy druhý viklefský pramen Husův. Kazatelská činnost vedla Husa na kázání Viklefova a jeho „Opus evangelicum“, jež se tehdy dostalo do Čech, bylo mu jako pramen velmi vítáno, ježto vy- kládá text Písma sv. dlouhými citáty z Augustina, Pseudo-Chry- sostoma a Jeronyma, a nahražovalo tak Husovi spisy těchto sv. Otců. Že při tom Hus podléhal i útočným výkladům Viklefovým, jest zcela pochopitelné a dalo by se doložiti mnoha příklady, kdyby bylo lze jednotlivé homilie časově určiti. Takto však nutno se spokojiti cenným poznatkem, že Hus již r. 1403 některé ho- milie vypisuje z Viklefa, k němuž již tolik lne, že ho nazývá „doktorem evangelickým". Druhá postila, jež má jednotný ráz a časově se dá téměř s jistotou určiti, jest „Ad te levavi .. Nota tria“. Vykládá evan- gelia a epištoly nedělní celého církevního roku a jest v rkp. univ. praž. III A 6 fol. 146a — 184b až po III. ned. po sv. Trojici, III „F 16 až po XXII. ned. po sv. Trojici, V H 13 fol. 1—31, IV B 2 fol. 98a—198b, olom. kapit. 123 celá a dle Flajšhanse v praž. kapit. F 302). Že autorem jejím jest Hus, lze souditi již z obsahu, výslovně však to dosvědčuje rkp. univ. praž. X H 13 a dva úryvky v rkp. téže knih. VIII G 33. Tam jest totiž na fol. 2202 fragment o pate- rém pláči Páně s nadpisem: „Fletus domini de collectis Mgri-Johannis“, jenž jest v Husově homilii na „Cum appro- pinquasset Jesus" v této postile (III F 16 fol. 118b), a na fol. 221a o šesteré opatrnostl v řeči (krátce také ve víd. dv. 4550 1) Loserth v Mitth. J Ö G 1908 str. 673 nn. 2) Viz Flajšhansův úvod k Sermones de sanctis. (399)
s kevní, dogmaticky zcela pravověrného, bez všelikých reformních plánů církevních, s malým náběhem k útočnému vystupování proti duchovním. Z Viklefa zná nedělní postilu jeho, ale neřídí se jí. Do následujících tří let neize bezpečně vročiti žádné známé postily Husovy. Do roku 1403 sice hlásí se jasně homilie na sv. Kateřinu v latinské Postile sváteční a snad i jiné homilie v ni jsou z toho roku, ale s jistotou toho nelze určiti, ježto postila tato jest sbírka různých kázání z více let. Ale samo kázání na sv. Kateřinu není pro vývoj Husův bez ceny. V něm totiž Hus již celé části vypisuje z Viklefova „Opus evangelicum“1) a Viklefa jmenuje „doctor evangelicus“. Máme tu tedy druhý viklefský pramen Husův. Kazatelská činnost vedla Husa na kázání Viklefova a jeho „Opus evangelicum“, jež se tehdy dostalo do Čech, bylo mu jako pramen velmi vítáno, ježto vy- kládá text Písma sv. dlouhými citáty z Augustina, Pseudo-Chry- sostoma a Jeronyma, a nahražovalo tak Husovi spisy těchto sv. Otců. Že při tom Hus podléhal i útočným výkladům Viklefovým, jest zcela pochopitelné a dalo by se doložiti mnoha příklady, kdyby bylo lze jednotlivé homilie časově určiti. Takto však nutno se spokojiti cenným poznatkem, že Hus již r. 1403 některé ho- milie vypisuje z Viklefa, k němuž již tolik lne, že ho nazývá „doktorem evangelickým". Druhá postila, jež má jednotný ráz a časově se dá téměř s jistotou určiti, jest „Ad te levavi .. Nota tria“. Vykládá evan- gelia a epištoly nedělní celého církevního roku a jest v rkp. univ. praž. III A 6 fol. 146a — 184b až po III. ned. po sv. Trojici, III „F 16 až po XXII. ned. po sv. Trojici, V H 13 fol. 1—31, IV B 2 fol. 98a—198b, olom. kapit. 123 celá a dle Flajšhanse v praž. kapit. F 302). Že autorem jejím jest Hus, lze souditi již z obsahu, výslovně však to dosvědčuje rkp. univ. praž. X H 13 a dva úryvky v rkp. téže knih. VIII G 33. Tam jest totiž na fol. 2202 fragment o pate- rém pláči Páně s nadpisem: „Fletus domini de collectis Mgri-Johannis“, jenž jest v Husově homilii na „Cum appro- pinquasset Jesus" v této postile (III F 16 fol. 118b), a na fol. 221a o šesteré opatrnostl v řeči (krátce také ve víd. dv. 4550 1) Loserth v Mitth. J Ö G 1908 str. 673 nn. 2) Viz Flajšhansův úvod k Sermones de sanctis. (399)
Strana 400
fol. 227b) s nadpisem: „De locucione Mgri Hus"1), což jest v naší postile ve výkladu epištoly na ned. Sexagesima (ibid. fol. 26a). Dobu vzniku této postily lze poznati z obsahu. Hus se v ní totiž častěji obrací proti domnělým zázrakům a poutem vilsnackým, káraje, že chtějí věřící viděti tělesným zrakem krev Páně, místo aby duchem se povznesli ke krvi Páně, jež jest v nebesích, a vírou ke krvi Kristově ve svátosti oltářní, a vybí- zeje, aby praví učedníci Kristovi proti takovým svedeným křesťa- nům vystupovali. Tak na IV. ned. po velikonocích, mluvě o Kristu, jenž odešel k Otci, praví: „Et istam veritatem si cecus populus, querens sanguinem Christi visibiliter nunc in terra videre, perpen- deret, non tam stolide seductus verbis et signis mendacibus ad pre- tensum et false vocatum sanguinem anhelaret, sed magis elevaret mentem ad sanguinem in Christi corpore regnante et fidem dirigeret ad sanguinem in sacramento venerabili meritorie latitantem“ (rkp. IIIF 16 fol. 58b). A na ned. XX. po sv. Trojici: „Unde primo debent pre- dicantes invehere contra querentes miracula in sanguine domini et in visione in hostia sui corporis sensuali ... Veri Christi discipuli, videntes Christum in spiritu, debent illos increpare, quatenus con- tenti de fide ewangelii exspectent in spiritu humili revelacionem do- mini Jesu Christi, qui ubique est presens ut deus et sedens ad dex- teram patris ut homo, corpus suum et sanguinem dans in hostia invisibiliter manducandum et bibendum usque ad consummacionem seculi exclusive. Quare o veri Christi discipuli nolite signa querere, sicut generacio prava et adultera, quam reprehendit dominus (ibid. 163b). V té výzvě ke kazatelům, aby pověrečné ty směry po- tírali, lze viděti narážku na Zbyňkův zákaz poutí vilsnac- kých a jeho nařízení, aby kazatelé mluvili proti nim. Vznikla tedy tato kázání r. 1405. Ráz jejich jest ovšem zase moralistní. Hus kárá při každé vhodné příležitosti chyby věřících a napomíná k nápravě, žádaje k ní mimo lítost zpovědi2). Důrazně mluví prcti tanci, líče, jak při něm hřeší jednotlivé smysly, a jak Bůh trestá ty, kdož se prohřešují tancem; horlitel pro zákon Boží musí proto tanec potírati a světská moc jest povinna jej zamezovati3). Vývody tyto 1) Slovo Hus jest vyškrabáno. 2) Signat hominem, qui habet motum compunccionis, sed venire negligit. ad actum confessionis (ibid. 48b). 3) ibid. 11lab. (400)
fol. 227b) s nadpisem: „De locucione Mgri Hus"1), což jest v naší postile ve výkladu epištoly na ned. Sexagesima (ibid. fol. 26a). Dobu vzniku této postily lze poznati z obsahu. Hus se v ní totiž častěji obrací proti domnělým zázrakům a poutem vilsnackým, káraje, že chtějí věřící viděti tělesným zrakem krev Páně, místo aby duchem se povznesli ke krvi Páně, jež jest v nebesích, a vírou ke krvi Kristově ve svátosti oltářní, a vybí- zeje, aby praví učedníci Kristovi proti takovým svedeným křesťa- nům vystupovali. Tak na IV. ned. po velikonocích, mluvě o Kristu, jenž odešel k Otci, praví: „Et istam veritatem si cecus populus, querens sanguinem Christi visibiliter nunc in terra videre, perpen- deret, non tam stolide seductus verbis et signis mendacibus ad pre- tensum et false vocatum sanguinem anhelaret, sed magis elevaret mentem ad sanguinem in Christi corpore regnante et fidem dirigeret ad sanguinem in sacramento venerabili meritorie latitantem“ (rkp. IIIF 16 fol. 58b). A na ned. XX. po sv. Trojici: „Unde primo debent pre- dicantes invehere contra querentes miracula in sanguine domini et in visione in hostia sui corporis sensuali ... Veri Christi discipuli, videntes Christum in spiritu, debent illos increpare, quatenus con- tenti de fide ewangelii exspectent in spiritu humili revelacionem do- mini Jesu Christi, qui ubique est presens ut deus et sedens ad dex- teram patris ut homo, corpus suum et sanguinem dans in hostia invisibiliter manducandum et bibendum usque ad consummacionem seculi exclusive. Quare o veri Christi discipuli nolite signa querere, sicut generacio prava et adultera, quam reprehendit dominus (ibid. 163b). V té výzvě ke kazatelům, aby pověrečné ty směry po- tírali, lze viděti narážku na Zbyňkův zákaz poutí vilsnac- kých a jeho nařízení, aby kazatelé mluvili proti nim. Vznikla tedy tato kázání r. 1405. Ráz jejich jest ovšem zase moralistní. Hus kárá při každé vhodné příležitosti chyby věřících a napomíná k nápravě, žádaje k ní mimo lítost zpovědi2). Důrazně mluví prcti tanci, líče, jak při něm hřeší jednotlivé smysly, a jak Bůh trestá ty, kdož se prohřešují tancem; horlitel pro zákon Boží musí proto tanec potírati a světská moc jest povinna jej zamezovati3). Vývody tyto 1) Slovo Hus jest vyškrabáno. 2) Signat hominem, qui habet motum compunccionis, sed venire negligit. ad actum confessionis (ibid. 48b). 3) ibid. 11lab. (400)
Strana 401
jsou značně podobny traktátu „De chorea“, jejž jsem otiskl ve Studiích a textech I, 429—435. Častěji a mnohem ostřeji než v postile první útočí zde Hus na duchovní. Mají býti dokonalejší než kněží St. Z., protože se obírají tělem a krví Páněl), zatím však mnozí pracují více pro zisk než pro spásu duší, mají více obročí, prodávají svátosti a jinak hledí nasytiti svou lakotu2) — jsou nájemníci, nikoli praví pastýři. Mnozí hledají v duchovním stavu jen své povýšení), káží bajky a věci zábavné místo slova Božího4), hlásají falešné odpustky ostatky, vidění a zázraky5), odírajíce, stejně jako to činí vrchnosti světské, taxami, odúmrtmi a jinými způsoby věřící lid5). Někdy 1) Ex quo patet, quod ministri ewangelii debent esse castiores . . humi- liores .. pauperiores .. ad mortem pro lege proniores .. ad legem promul- gandam affecciores .. in lege constanciores.. Nam qui sic ministraverit, hic magnus in regno celorum erit (ibid. 124a). 2) Tak na thema „Nemo potest duobus dominis servire“ praví: „Sic hodie derident clerici, qui suam non possunt saciare avariciam, ex qua plura occupant beneficia, alii in effectu, quidam in affectu, alii vendentes sacramenta, alii spo- liantes populum per mendacia, per ypocrisim et ludicra .. (135b). Et ista debent pensare principaliter in ecclesia laborantes, sacramenta ministrantes, vigi- lias cantantes, missantes, ex pacto pro pecuniis orantes aut ex intencione propter pecunias se devotos exhibentes. quia si magis in intencione est lucrum quam regnum dei in sic operantibus, tunc sine dubio vilius ponunt regnum dei quam lucrum (137a). 3) Spiritus vanitatis ad cor dicit: Ascende ad prelacionem, quia sufficiens es, optime ministrabis, digne reges, profectum ecclesie facies, compesces malos, proteges bonos, pauperes nutries et animam salvabis — ecce rana pulcre coaxat, sed latet anguis in herba (109b). 4) To vytýká Hus v této postile častěji. Tak 66b: „predicate ewangelium, non versucias contrarias scripture philosophorum, non fabulas, ludicra aut men- dacia ficcionesque proprias“; a opět: 68a, 94a, 120a: „Iste namque est ordo predicacionis, ut predicator predicet ewangelium, non ludicra, non fabulas, non spolii mendacia“. 5) Has condiciones heu non observamus nos presertim predicatores, alii falsas indulgencias et reliquias pro decipiendo populo, alii visiones et miracula fabricantes, velut pseudoapostoli magnificantes eciam vitam propriam (26a) . . presbyteri, qui propter replendam crumenam fabricant reliquias et rubricant hostiam (32a. Srv. Husův spisek „De sanguine Christi“). 6) Neque circumveniat proximum — per rapinam, oppressionem et exacci- onem proximum spoliando, quod respicit principaliter dominos, qui suos pau- peres exaccionibus aggravant, taxas, devoluciones et quam plurima alia confingentes (34a). In quo videtur nostros phariseos excellere, qui rapinam viduarum per devoluciones approbant, propter sacramenta spoliant, per ludicra et mendacia panem diripiunt egencium et patrimonium Christi disper- gunt illicite et consumunt, iniusticiam quam ipsi faciunt non considerant et si leviter tacti fuerint, clamoribus celos pulsant et de adulterio, quo ad proximorum uxores hinniunt, quod Jeremias dixerit, volo silencio pertransire (122a). (401)
jsou značně podobny traktátu „De chorea“, jejž jsem otiskl ve Studiích a textech I, 429—435. Častěji a mnohem ostřeji než v postile první útočí zde Hus na duchovní. Mají býti dokonalejší než kněží St. Z., protože se obírají tělem a krví Páněl), zatím však mnozí pracují více pro zisk než pro spásu duší, mají více obročí, prodávají svátosti a jinak hledí nasytiti svou lakotu2) — jsou nájemníci, nikoli praví pastýři. Mnozí hledají v duchovním stavu jen své povýšení), káží bajky a věci zábavné místo slova Božího4), hlásají falešné odpustky ostatky, vidění a zázraky5), odírajíce, stejně jako to činí vrchnosti světské, taxami, odúmrtmi a jinými způsoby věřící lid5). Někdy 1) Ex quo patet, quod ministri ewangelii debent esse castiores . . humi- liores .. pauperiores .. ad mortem pro lege proniores .. ad legem promul- gandam affecciores .. in lege constanciores.. Nam qui sic ministraverit, hic magnus in regno celorum erit (ibid. 124a). 2) Tak na thema „Nemo potest duobus dominis servire“ praví: „Sic hodie derident clerici, qui suam non possunt saciare avariciam, ex qua plura occupant beneficia, alii in effectu, quidam in affectu, alii vendentes sacramenta, alii spo- liantes populum per mendacia, per ypocrisim et ludicra .. (135b). Et ista debent pensare principaliter in ecclesia laborantes, sacramenta ministrantes, vigi- lias cantantes, missantes, ex pacto pro pecuniis orantes aut ex intencione propter pecunias se devotos exhibentes. quia si magis in intencione est lucrum quam regnum dei in sic operantibus, tunc sine dubio vilius ponunt regnum dei quam lucrum (137a). 3) Spiritus vanitatis ad cor dicit: Ascende ad prelacionem, quia sufficiens es, optime ministrabis, digne reges, profectum ecclesie facies, compesces malos, proteges bonos, pauperes nutries et animam salvabis — ecce rana pulcre coaxat, sed latet anguis in herba (109b). 4) To vytýká Hus v této postile častěji. Tak 66b: „predicate ewangelium, non versucias contrarias scripture philosophorum, non fabulas, ludicra aut men- dacia ficcionesque proprias“; a opět: 68a, 94a, 120a: „Iste namque est ordo predicacionis, ut predicator predicet ewangelium, non ludicra, non fabulas, non spolii mendacia“. 5) Has condiciones heu non observamus nos presertim predicatores, alii falsas indulgencias et reliquias pro decipiendo populo, alii visiones et miracula fabricantes, velut pseudoapostoli magnificantes eciam vitam propriam (26a) . . presbyteri, qui propter replendam crumenam fabricant reliquias et rubricant hostiam (32a. Srv. Husův spisek „De sanguine Christi“). 6) Neque circumveniat proximum — per rapinam, oppressionem et exacci- onem proximum spoliando, quod respicit principaliter dominos, qui suos pau- peres exaccionibus aggravant, taxas, devoluciones et quam plurima alia confingentes (34a). In quo videtur nostros phariseos excellere, qui rapinam viduarum per devoluciones approbant, propter sacramenta spoliant, per ludicra et mendacia panem diripiunt egencium et patrimonium Christi disper- gunt illicite et consumunt, iniusticiam quam ipsi faciunt non considerant et si leviter tacti fuerint, clamoribus celos pulsant et de adulterio, quo ad proximorum uxores hinniunt, quod Jeremias dixerit, volo silencio pertransire (122a). (401)
Strana 402
jsou tyto výtky Husovy vskutku dojemné; tak když, mluvě o evan- geliu „Recumbentibus undecim“, volá: „O Christe, si nunc ad re- cumbentes in mensa, presertim clericos, descenderes quam putas incredulitatem et duriciam cordis invenires! Forte aliquem aut heu quemlibet, qui manducat panem tuum et magnificat super te sub- plantacionem; quomodo? evertens humilitatem, opprimens castitatem, gulam fovens, avariciam colligens, et reliqua tue domine que sunt cognita maiestati“1) (65b). Z toho jest patrno, že Hus již opravné snahy omezuje víc a více na duchovenstvo a hledí program svůj uskutečňo- vati s kazatelny betlemské. Toho kazateli nikdo nepochválí. Kázání má přec účelem, nábožensky poučiti, povznésti a napraviti poslu- chače, a Husa poslouchá v Betlemě prostý lid pražský. Při kázá- ních synodálních a různých mších universitních bylo příležitosti dost, promluviti kněžím do duše, a vliv, jaký měl Hus u arcibi- skupa, poskytoval mu možnost působiti přímo na nápravu ducho- venstva; v Betlemě měl slova Písma applikovati na přítomný vě- řící lid a napomínati jej, aby se řídil žákonem Páně a život svůj napravil, nikoliv při každé příležitosti nešetrně kritisovati své spo- lubratry, jež napravovati nemůže přece býti úkolem a právem obecného lidu. Výsledkem této činnosti nemohla býti náprava du- chovních, nýbrž jen úpadek vážnosti duchovního stavu a odpor, ba nenávist věřících proti němu, zvláště když Hus, jak to již bývá u mravokárců, vidí zkaženost ve všem a kde jí nevidí, tuší po- krytectví, a ještě více, když „dobrý“ a „zlý“ nepojímá se ve smyslu mravním, nýbrž, jak to bylo brzo v Praze, ve smyslu pří- slušenství neb odporu k „zákonu Božímu“ a k Husovi. Pak se kazatelny zneužívá k egoistickým zájmům vlastním a k boji pro vlastní stranu. Uznati však dlužno, že útoky Husovy na duchovenstvo v těchto kázáních jsou celkem ještě umírněné a že se mluví pouze o duchovních vůbec, nikoliv o představených cír- kevních. Jednou sice, mluvě o brnění duchovním, naráží Hus na 1) Pěkně napomíná tamže 66a: „Clerice, audis verba, pensa documenta. Prius Jesus apparuit, post incredulitatem et duriciam cordis exprobravit, demum cum ipsis comedit et ultimo ire et predicare ewangelium precepit, ut te doceat sacerdocii ordinem mensurare. Vide ergo, ut primo Christus Jesus tibi per inspi- racionem appareat, ut dumtaxat propter eius laudem, tuam salutem et profectum ecclesie te mens ad sacerdocium dirigat et perducat, ut tuam incredulitatem et duriciam cordis a te removeat et tunc demum tecum manducet. et postremo ad predicandum ewangelium populo ire precipiat. Tunc enim ewan— gelium domini meritorie cum apostolis predicabis. (402)
jsou tyto výtky Husovy vskutku dojemné; tak když, mluvě o evan- geliu „Recumbentibus undecim“, volá: „O Christe, si nunc ad re- cumbentes in mensa, presertim clericos, descenderes quam putas incredulitatem et duriciam cordis invenires! Forte aliquem aut heu quemlibet, qui manducat panem tuum et magnificat super te sub- plantacionem; quomodo? evertens humilitatem, opprimens castitatem, gulam fovens, avariciam colligens, et reliqua tue domine que sunt cognita maiestati“1) (65b). Z toho jest patrno, že Hus již opravné snahy omezuje víc a více na duchovenstvo a hledí program svůj uskutečňo- vati s kazatelny betlemské. Toho kazateli nikdo nepochválí. Kázání má přec účelem, nábožensky poučiti, povznésti a napraviti poslu- chače, a Husa poslouchá v Betlemě prostý lid pražský. Při kázá- ních synodálních a různých mších universitních bylo příležitosti dost, promluviti kněžím do duše, a vliv, jaký měl Hus u arcibi- skupa, poskytoval mu možnost působiti přímo na nápravu ducho- venstva; v Betlemě měl slova Písma applikovati na přítomný vě- řící lid a napomínati jej, aby se řídil žákonem Páně a život svůj napravil, nikoliv při každé příležitosti nešetrně kritisovati své spo- lubratry, jež napravovati nemůže přece býti úkolem a právem obecného lidu. Výsledkem této činnosti nemohla býti náprava du- chovních, nýbrž jen úpadek vážnosti duchovního stavu a odpor, ba nenávist věřících proti němu, zvláště když Hus, jak to již bývá u mravokárců, vidí zkaženost ve všem a kde jí nevidí, tuší po- krytectví, a ještě více, když „dobrý“ a „zlý“ nepojímá se ve smyslu mravním, nýbrž, jak to bylo brzo v Praze, ve smyslu pří- slušenství neb odporu k „zákonu Božímu“ a k Husovi. Pak se kazatelny zneužívá k egoistickým zájmům vlastním a k boji pro vlastní stranu. Uznati však dlužno, že útoky Husovy na duchovenstvo v těchto kázáních jsou celkem ještě umírněné a že se mluví pouze o duchovních vůbec, nikoliv o představených cír- kevních. Jednou sice, mluvě o brnění duchovním, naráží Hus na 1) Pěkně napomíná tamže 66a: „Clerice, audis verba, pensa documenta. Prius Jesus apparuit, post incredulitatem et duriciam cordis exprobravit, demum cum ipsis comedit et ultimo ire et predicare ewangelium precepit, ut te doceat sacerdocii ordinem mensurare. Vide ergo, ut primo Christus Jesus tibi per inspi- racionem appareat, ut dumtaxat propter eius laudem, tuam salutem et profectum ecclesie te mens ad sacerdocium dirigat et perducat, ut tuam incredulitatem et duriciam cordis a te removeat et tunc demum tecum manducet. et postremo ad predicandum ewangelium populo ire precipiat. Tunc enim ewan— gelium domini meritorie cum apostolis predicabis. (402)
Strana 403
papeže, pravě: „Illo ergo gladio pugnet papa et sui clerici“. (126ab), ale přímých útoků tu není. Také v ohledu věroučném nelze tu nic vytýkati1), ale vliv Viklefův působí již silněji než v prvních kázáních, třebas ho Hus výslovně nejmenuje. Polemiku Viklefovu proti řeholníkům při- pomíná nám Hus, stavěje soukromé řehole proti řeholi Kristově, jež jest nejlepší, protože nejkratší, nejlehčí a nejjistější2), zamítaje v kázáních bajky a lži a užívaje Viklefových terminů „zelotes legis gracie“, „etas ultima seculi“, „leges antichristi“3) Mimo to jest pozorovati vliv Viklefova Dekalogu a jeho kázání, ač pramenem postily Viklefa zváti nelze. Třetí postila, zachovaná v četných rukopisech4), jest z r. 409. Tam ji vročiti nutí slova Husova na Zelený čtvrtek: „Contra aliquos, qui indiscrecius facere statuerunt, quod eis non prodest. Nam ostendendum est eis, quod non sunt habituri partem cum domino Jesu, dum presumptuosum decretum observant, eciamsi iureiurando ex multo impetu illud firmaverunt“. To je patrná narážka na pří- sežnou úmluvu Němců odejíti raději z Prahy, než by povolili 1) Dosud připisuje kněžím moc odpouštěti hříchy: „Christus dedit suam potenciam sacerdotibus remittendi et sic precepit peccatoribus, ut eos consulerent. Sed ad ostendendum, quod ipse authonomastice absolvit, facit, ut dum irent, antequam sacerdotes attingerent, sint mundati“; ale opposiční nauka pozdější již nabývá v něm půdy, neboť vytýká, že říkají: „quod sine absolu- cione eorum non potest quis absolvi a peccato“ (131b). 2) Religiosum dicit absolute propter excellenciam religionis Christi, nostri abbatis et prioris primi, cuius religio est optima, quia brevissima, levissima at certissima, optime ab ipsa dei sapiencia instituta .. de privatis religi- onibus, in quibus sunt multi effreni, quid tunc erit (60b). Tamže nazývá ře- holníky pokrytci a vytýká: „religiosi visitant divites viduas, ut sugant bursas“ a 123b: "Quid ad hec dicis pharisee, quid respondes monache, qui oraci- onem brevem hominis spernis, tuam longam sed inutilem magnificas? Revera si hanc Christi sentenciam consideras, illam oracionem plus quam tuam ponde- rabis. Quid ergo vendis nisi oracionem, qua superbis, quid oracionem tuam laudas, quam laude propria maculas? Vere si omnes pharisei moderni duos ascendentes prius quam Christus docuerat vidissent, Christo contrarie for- sitan iudicassent. Sed iam distant pharisei, sacerdotes, fratres et monachi, quia plus publicani quam pharisei oracio domino est accepta." 3) Nam correspondenter ad etatem ultimam seculi debemus gravi- tatem servare in moribus, ut de quanto accedimus ad finem propinquius, de tanto minus secularia curemus et forcius dyaboli et antichristi legibus resistamus (112b). 4) Srv. Flajšhans úvod k Postille de sanctis str. VI. (403)
papeže, pravě: „Illo ergo gladio pugnet papa et sui clerici“. (126ab), ale přímých útoků tu není. Také v ohledu věroučném nelze tu nic vytýkati1), ale vliv Viklefův působí již silněji než v prvních kázáních, třebas ho Hus výslovně nejmenuje. Polemiku Viklefovu proti řeholníkům při- pomíná nám Hus, stavěje soukromé řehole proti řeholi Kristově, jež jest nejlepší, protože nejkratší, nejlehčí a nejjistější2), zamítaje v kázáních bajky a lži a užívaje Viklefových terminů „zelotes legis gracie“, „etas ultima seculi“, „leges antichristi“3) Mimo to jest pozorovati vliv Viklefova Dekalogu a jeho kázání, ač pramenem postily Viklefa zváti nelze. Třetí postila, zachovaná v četných rukopisech4), jest z r. 409. Tam ji vročiti nutí slova Husova na Zelený čtvrtek: „Contra aliquos, qui indiscrecius facere statuerunt, quod eis non prodest. Nam ostendendum est eis, quod non sunt habituri partem cum domino Jesu, dum presumptuosum decretum observant, eciamsi iureiurando ex multo impetu illud firmaverunt“. To je patrná narážka na pří- sežnou úmluvu Němců odejíti raději z Prahy, než by povolili 1) Dosud připisuje kněžím moc odpouštěti hříchy: „Christus dedit suam potenciam sacerdotibus remittendi et sic precepit peccatoribus, ut eos consulerent. Sed ad ostendendum, quod ipse authonomastice absolvit, facit, ut dum irent, antequam sacerdotes attingerent, sint mundati“; ale opposiční nauka pozdější již nabývá v něm půdy, neboť vytýká, že říkají: „quod sine absolu- cione eorum non potest quis absolvi a peccato“ (131b). 2) Religiosum dicit absolute propter excellenciam religionis Christi, nostri abbatis et prioris primi, cuius religio est optima, quia brevissima, levissima at certissima, optime ab ipsa dei sapiencia instituta .. de privatis religi- onibus, in quibus sunt multi effreni, quid tunc erit (60b). Tamže nazývá ře- holníky pokrytci a vytýká: „religiosi visitant divites viduas, ut sugant bursas“ a 123b: "Quid ad hec dicis pharisee, quid respondes monache, qui oraci- onem brevem hominis spernis, tuam longam sed inutilem magnificas? Revera si hanc Christi sentenciam consideras, illam oracionem plus quam tuam ponde- rabis. Quid ergo vendis nisi oracionem, qua superbis, quid oracionem tuam laudas, quam laude propria maculas? Vere si omnes pharisei moderni duos ascendentes prius quam Christus docuerat vidissent, Christo contrarie for- sitan iudicassent. Sed iam distant pharisei, sacerdotes, fratres et monachi, quia plus publicani quam pharisei oracio domino est accepta." 3) Nam correspondenter ad etatem ultimam seculi debemus gravi- tatem servare in moribus, ut de quanto accedimus ad finem propinquius, de tanto minus secularia curemus et forcius dyaboli et antichristi legibus resistamus (112b). 4) Srv. Flajšhans úvod k Postille de sanctis str. VI. (403)
Strana 404
Čechům tři hlasy — kázání tedy bylo konáno ještě před odcho- dem jichl), a postila je hlavním obsahem z toho roku. Ale jak ji dnes máme zachovánu, je to sbírka, do níž vložena jsou i ká- zání z let pozdějších, což však přesně určiti bude snad lze teprve po dokonalém srovnání rukopisného materiálu; pro náš účel ne- záleží na tom mnoho. K této práci užil jsem pro první část postily rukopisu univ. pražské I C 27, jejž označuji v dalším písmenou A, pro druhou část pak rukopisu téže knihovny III B 3, označeného zde literou B2). Postila tato jest prostoupena útoky na duchovenstvo. Klerus jest vinen, že pokleslo náboženství3). Představení církevní ustanovují kněze neschopné, podobné slepému v evangeliu (A 209b), kteří povinností úřadu svého neplní, vymlouvajíce se, že mají náměstníka. Hus jim tu připomíná slova sv. Bernarda: „Kdo si v čírkvi ustanovuje náměstníka v práci, bude míti ná- městníka i v obdržení odměny“ (A 71b). Duchovní jsou zaslepeni ctižádostí, poskvrněni pýchou, lakotou a smilstvím. „A pohříchu, volá Hus, „služba naše nyní nejvíce pro lakotu jest v pohaně (A 89a) a opět: „Ach běda, přeběda, nám kněžím, jak těžkého žernovu osličího jsme hodni pro pohoršení lakoty, pýchy a smil- stva!“ (A 217b) Zvláště kárá Hus svatokupectví. „Lodička církve,“ praví, „již téměř celá je zatopena vlnami svatokupeckého kacířství“ (A 61b). „Evangelium praví: Darmo jste vzali, darmo dejte — tomu znamení odpírá téměř všechen klerus; evangelium dí: Nemůžete sloužiti Bohu a mamoně — tomu odpírají skoro všichni“ (A 33a). „O kolik Škariotských z kollejí, ustanovených ne od Krista, nýbrž od mamonu, pukne jako Jidáš, že se dali na cestu jeho a Jezi!" (B 176b) Ty, kteří mají více obročí, odkazuje na sv. Pavla: „péči mám o všecky církve“, volaje k nim ironicky: „Z toho plyne, že měl apoštol více beneficií kurátních; libo-li, nechť se o to opírají 1) Zelený čtvrtek byl r. 1409 4. dubna, Němci odešli 16. května. 2) V rkp. A jsou homilie na evangelia a epištoly nedělní od začátku cír- kevního roku až po ned. VI. post Pent., v rkp. B od velikonoc do konce roku. Homilie, jež jsou v obou rukopisech, jsou celkem shodné, jenom některé má B až na konci. V rkp. univ. praž. III A 6, jejž jsem přirovnával, je postila tato celá, ale po sv. Trojici nemá výkladů na epištoly, jen tu a tam glosy a liší se i jinak. 3) Propter scelera christianorum et presertim propter errorem cleri nomen dei in gentibus blasphematur (A 10b). (404)
Čechům tři hlasy — kázání tedy bylo konáno ještě před odcho- dem jichl), a postila je hlavním obsahem z toho roku. Ale jak ji dnes máme zachovánu, je to sbírka, do níž vložena jsou i ká- zání z let pozdějších, což však přesně určiti bude snad lze teprve po dokonalém srovnání rukopisného materiálu; pro náš účel ne- záleží na tom mnoho. K této práci užil jsem pro první část postily rukopisu univ. pražské I C 27, jejž označuji v dalším písmenou A, pro druhou část pak rukopisu téže knihovny III B 3, označeného zde literou B2). Postila tato jest prostoupena útoky na duchovenstvo. Klerus jest vinen, že pokleslo náboženství3). Představení církevní ustanovují kněze neschopné, podobné slepému v evangeliu (A 209b), kteří povinností úřadu svého neplní, vymlouvajíce se, že mají náměstníka. Hus jim tu připomíná slova sv. Bernarda: „Kdo si v čírkvi ustanovuje náměstníka v práci, bude míti ná- městníka i v obdržení odměny“ (A 71b). Duchovní jsou zaslepeni ctižádostí, poskvrněni pýchou, lakotou a smilstvím. „A pohříchu, volá Hus, „služba naše nyní nejvíce pro lakotu jest v pohaně (A 89a) a opět: „Ach běda, přeběda, nám kněžím, jak těžkého žernovu osličího jsme hodni pro pohoršení lakoty, pýchy a smil- stva!“ (A 217b) Zvláště kárá Hus svatokupectví. „Lodička církve,“ praví, „již téměř celá je zatopena vlnami svatokupeckého kacířství“ (A 61b). „Evangelium praví: Darmo jste vzali, darmo dejte — tomu znamení odpírá téměř všechen klerus; evangelium dí: Nemůžete sloužiti Bohu a mamoně — tomu odpírají skoro všichni“ (A 33a). „O kolik Škariotských z kollejí, ustanovených ne od Krista, nýbrž od mamonu, pukne jako Jidáš, že se dali na cestu jeho a Jezi!" (B 176b) Ty, kteří mají více obročí, odkazuje na sv. Pavla: „péči mám o všecky církve“, volaje k nim ironicky: „Z toho plyne, že měl apoštol více beneficií kurátních; libo-li, nechť se o to opírají 1) Zelený čtvrtek byl r. 1409 4. dubna, Němci odešli 16. května. 2) V rkp. A jsou homilie na evangelia a epištoly nedělní od začátku cír- kevního roku až po ned. VI. post Pent., v rkp. B od velikonoc do konce roku. Homilie, jež jsou v obou rukopisech, jsou celkem shodné, jenom některé má B až na konci. V rkp. univ. praž. III A 6, jejž jsem přirovnával, je postila tato celá, ale po sv. Trojici nemá výkladů na epištoly, jen tu a tam glosy a liší se i jinak. 3) Propter scelera christianorum et presertim propter errorem cleri nomen dei in gentibus blasphematur (A 10b). (404)
Strana 405
„h * . 4 - lakotní kněží a nechť vezmou napřed na sebe útrapy pro slovo evangelia“ (A 77b). Důrazně polemisuje tu Hus proti kterémusi řeholníkovi, jenž tvrdil v kázání, že kněz smí míti deset i více obročí, a jenž sám měl dvě obročí vzdálená od sebe na 50 mil1). Příčinou všeho zla jest bohatství; pokud církev neměla tak velikého majetku, oplývala ctnostmi, nyní pak oplývá hříchy2), neboť pro statky pozemské připodobňuje se kněžstvo ve všem světu. Pěkně řečnicky tu dí Hus: „Čtěme tedy v zákoně prstem Božím psaném, vejde-li bohatý klerik snadno do království Bo- žího? A jest patrno, že spíše velbloud s hrbem projde uchem jehly Vizme, poroučí-li zákon kleru panovati? A vidíme, že králové po- hanů panují nad nimi, klerici ne tak. Ctěme, mají-li klerici míti bohatství? A bodá zákon v srdce řka: Nechtějte míti zlata a stříbra nezapovídá tedy jen míti bohatství, nýbrž toužiti po něm, ježto přikazuje dí ,nechtějte“. Vizme, mají-li duchovní býti měkkým rou- chem oděni a purpurovým? A čteme, že bohatý duchovní odíval se purpurem a byssem a byl pohřben v pekle“ (B 113a). Četnější jsou také útoky na řeholníky. S Viklefem vy- slovuje se Hus proti řeholím vůbec, protože řehole soukromá, Františkova nebo jiného světce, nepřidává nic potřebného k nej- důstojnější řeholi Kristově3), vytýká, že někteří vstupují do řeholí pro dobré bydlo4), že řeholníci zápisy, bratrstvy a jinými způsoby po P a 1) Revera nunc fascinavit simplices quidam falsitatis doctor, pu- blice in ambone asserens, quod uni persone decem vel plura beneficia tenere sit licitum, et sic per fermentum, quod dyabolus more suo fermentavit, totam massam predicacionis sanctorum corrupit. — Et preser- tim iste doctor mendaci, qui a paupertatis religione apostotavit facto et verbo, cum tamen de essencia sit sue religionis, ut nichil prorsus possideat, sicut sin- guli religiosiarche privatorum ordinum profitentur .. ipse autem e contra- rio facto est dives seculi, 400 (?) marcas argenti annuatim possidens et duo beneficia per quinquaginta miliaria distancia et amplius occupans, quorum utrumque requirit residenciam personalem“ (B 181ab). Který řeholník by to byl, nelze se ze známých pramenův ani do- hadovati. 2) A 72ab: Quamdiu vinea non habundavit tantis possessionibus, habun- davit continue virtutibus, sed inpinguata diviciis habundat nunc proch dolor in delictis. Unde quidam: Religio dat opes, paupertas religionem, divicie veniunt religiosusque fugit. 3) B 59b. Podobně A 48b: „caritas fraternitatis principalissime fundata in religione Christi, in qua necessarium est omnes salvandos finaliter permanere, singulis fraternitatibus tamquam depost fetantibus circumscriptis“. 4) Sed aliquis efficitur monachus, ut que non habuit in mundo, possideat in claustro (A 67a). „Studie a texty.“ (405) 28
„h * . 4 - lakotní kněží a nechť vezmou napřed na sebe útrapy pro slovo evangelia“ (A 77b). Důrazně polemisuje tu Hus proti kterémusi řeholníkovi, jenž tvrdil v kázání, že kněz smí míti deset i více obročí, a jenž sám měl dvě obročí vzdálená od sebe na 50 mil1). Příčinou všeho zla jest bohatství; pokud církev neměla tak velikého majetku, oplývala ctnostmi, nyní pak oplývá hříchy2), neboť pro statky pozemské připodobňuje se kněžstvo ve všem světu. Pěkně řečnicky tu dí Hus: „Čtěme tedy v zákoně prstem Božím psaném, vejde-li bohatý klerik snadno do království Bo- žího? A jest patrno, že spíše velbloud s hrbem projde uchem jehly Vizme, poroučí-li zákon kleru panovati? A vidíme, že králové po- hanů panují nad nimi, klerici ne tak. Ctěme, mají-li klerici míti bohatství? A bodá zákon v srdce řka: Nechtějte míti zlata a stříbra nezapovídá tedy jen míti bohatství, nýbrž toužiti po něm, ježto přikazuje dí ,nechtějte“. Vizme, mají-li duchovní býti měkkým rou- chem oděni a purpurovým? A čteme, že bohatý duchovní odíval se purpurem a byssem a byl pohřben v pekle“ (B 113a). Četnější jsou také útoky na řeholníky. S Viklefem vy- slovuje se Hus proti řeholím vůbec, protože řehole soukromá, Františkova nebo jiného světce, nepřidává nic potřebného k nej- důstojnější řeholi Kristově3), vytýká, že někteří vstupují do řeholí pro dobré bydlo4), že řeholníci zápisy, bratrstvy a jinými způsoby po P a 1) Revera nunc fascinavit simplices quidam falsitatis doctor, pu- blice in ambone asserens, quod uni persone decem vel plura beneficia tenere sit licitum, et sic per fermentum, quod dyabolus more suo fermentavit, totam massam predicacionis sanctorum corrupit. — Et preser- tim iste doctor mendaci, qui a paupertatis religione apostotavit facto et verbo, cum tamen de essencia sit sue religionis, ut nichil prorsus possideat, sicut sin- guli religiosiarche privatorum ordinum profitentur .. ipse autem e contra- rio facto est dives seculi, 400 (?) marcas argenti annuatim possidens et duo beneficia per quinquaginta miliaria distancia et amplius occupans, quorum utrumque requirit residenciam personalem“ (B 181ab). Který řeholník by to byl, nelze se ze známých pramenův ani do- hadovati. 2) A 72ab: Quamdiu vinea non habundavit tantis possessionibus, habun- davit continue virtutibus, sed inpinguata diviciis habundat nunc proch dolor in delictis. Unde quidam: Religio dat opes, paupertas religionem, divicie veniunt religiosusque fugit. 3) B 59b. Podobně A 48b: „caritas fraternitatis principalissime fundata in religione Christi, in qua necessarium est omnes salvandos finaliter permanere, singulis fraternitatibus tamquam depost fetantibus circumscriptis“. 4) Sed aliquis efficitur monachus, ut que non habuit in mundo, possideat in claustro (A 67a). „Studie a texty.“ (405) 28
Strana 406
loví majetek věřícíchl), a všeobecně útočí na řeholníky pražské2). Zcela bezohledně a nezřízeně útočně mluví Hus o papeži a prelátech. Římský papež prý jest tak zatvrzelý v pýše, že kdyby Kristus přišel v podobě, v níž dlel na zemi, papež by nedovolil, aby si Kristus sedl vedle něho (B 170a). Projevem pýchy je, že se papež má za nejdůstojnějšího člověka na zemi, že se dává nazývati „nejsvětější“ a že jest pokládán za nej- moudřejšího, anoť se o něm praví, že má všecka práva ukryta ve schránce prsou svých. Jak zcela nepodoben je tu sv. Janu Křtiteli, jenž se nazývá hlasem volajícího na poušti! Jak se liší od sv. Petra, jenž vyznává, že jest hříšníkem! Je-li však „slu- žebníkem služebníků Božích“, jak se pokorně jmenuje v bullách, nechť si neosobuje vlády nad celým světem3). A pompa 1) Opprimendo proximum illaqueando debitis per usuras vel mercancias malas et consilia, ut faciunt eciam clerici fratres monachi per literas intitulaci- onis et sic de aliis circumvencionibus, quas spissim diabolus presertim in cle- ricis seminavit (A 95b). 2) Nelze tedy tvrditi, že Hus na rozdíl od Viklefa nezavrhoval řeholí. Fanatickými, stále opakovanými útoky Viklefovými dal se i Hus str- hnouti a nejen že na řeholníky útočil pro jejich chyby, nýbrž i potíral s Vikle- fem i stav řeholní jako takový. Lze tak souditi již z rozmluvy Jakuba z Nou- viona s husity v Praze r. 1408 a je to patrno i z Husových kázání. Srv. mimo uvedené na př. A 168a, kde mluví o slovech Písma: „Judei viri religiosi“ a ironicky podotýká: „Isti religiosi fuerunt scribe et pharisei, qui Christum occi- derunt, sicut nunc sunt in Praga religiosi, qui sunt Christo multipliciter contrarii, ymmo sunt Judei religiosi, habent enim religionem, quam Christus reliquit, sicut alii habent religiones, quas Christus non consti- tuit. O quot sunt religiosi tales in Praga culpabiliter se habentes!“ 3) Patet in papa, qui non dedignatur se fateri mundo dignissimum, ceteris sanctissim um necnon scientissimum, ex quo in sui pectoris archano sive scrinio omnia iura habet fundamentaliter subinclusa. Si autem non sic est, neget se esse dignissimum et sanctissimum et scientissimum, ut fecit Johannes, et credimus ei. Sed non faciet negativam, quamvis se verbaliter humillimum et infimum, quin servum servorum dei affirmative in bullis mortuis confi- tetur. Sed dicat voce et facto realiter adulanti dicentique ,pater sanctissime': Cur me appellas sanctissimum? Non sum, sed sum vox longe Johanne debilior in deserto .. Quod si fecerit, non se universalem dominum iuxta suos discipulos nominabit. Sed quis est hic post millenarium domini et cre- dimus, quia est imitator veridicus Baptiste atque domini Jesu Christi (A 11b). Petrus .. se non ab errore eximit, sed se nominare voluit peccatorem, licet non patrem beatissimum, verbotenus omnium servo- rum dei servum et habentem super universo orbe secula- riter potestatem (A 144a). Hoc nunc papa cum suis complicibus non curaret, quia si posset, totum mundum civiliter possideret, per illud mandatum domini Mat. X: Nolite possidere aurum (B 174a). (406)
loví majetek věřícíchl), a všeobecně útočí na řeholníky pražské2). Zcela bezohledně a nezřízeně útočně mluví Hus o papeži a prelátech. Římský papež prý jest tak zatvrzelý v pýše, že kdyby Kristus přišel v podobě, v níž dlel na zemi, papež by nedovolil, aby si Kristus sedl vedle něho (B 170a). Projevem pýchy je, že se papež má za nejdůstojnějšího člověka na zemi, že se dává nazývati „nejsvětější“ a že jest pokládán za nej- moudřejšího, anoť se o něm praví, že má všecka práva ukryta ve schránce prsou svých. Jak zcela nepodoben je tu sv. Janu Křtiteli, jenž se nazývá hlasem volajícího na poušti! Jak se liší od sv. Petra, jenž vyznává, že jest hříšníkem! Je-li však „slu- žebníkem služebníků Božích“, jak se pokorně jmenuje v bullách, nechť si neosobuje vlády nad celým světem3). A pompa 1) Opprimendo proximum illaqueando debitis per usuras vel mercancias malas et consilia, ut faciunt eciam clerici fratres monachi per literas intitulaci- onis et sic de aliis circumvencionibus, quas spissim diabolus presertim in cle- ricis seminavit (A 95b). 2) Nelze tedy tvrditi, že Hus na rozdíl od Viklefa nezavrhoval řeholí. Fanatickými, stále opakovanými útoky Viklefovými dal se i Hus str- hnouti a nejen že na řeholníky útočil pro jejich chyby, nýbrž i potíral s Vikle- fem i stav řeholní jako takový. Lze tak souditi již z rozmluvy Jakuba z Nou- viona s husity v Praze r. 1408 a je to patrno i z Husových kázání. Srv. mimo uvedené na př. A 168a, kde mluví o slovech Písma: „Judei viri religiosi“ a ironicky podotýká: „Isti religiosi fuerunt scribe et pharisei, qui Christum occi- derunt, sicut nunc sunt in Praga religiosi, qui sunt Christo multipliciter contrarii, ymmo sunt Judei religiosi, habent enim religionem, quam Christus reliquit, sicut alii habent religiones, quas Christus non consti- tuit. O quot sunt religiosi tales in Praga culpabiliter se habentes!“ 3) Patet in papa, qui non dedignatur se fateri mundo dignissimum, ceteris sanctissim um necnon scientissimum, ex quo in sui pectoris archano sive scrinio omnia iura habet fundamentaliter subinclusa. Si autem non sic est, neget se esse dignissimum et sanctissimum et scientissimum, ut fecit Johannes, et credimus ei. Sed non faciet negativam, quamvis se verbaliter humillimum et infimum, quin servum servorum dei affirmative in bullis mortuis confi- tetur. Sed dicat voce et facto realiter adulanti dicentique ,pater sanctissime': Cur me appellas sanctissimum? Non sum, sed sum vox longe Johanne debilior in deserto .. Quod si fecerit, non se universalem dominum iuxta suos discipulos nominabit. Sed quis est hic post millenarium domini et cre- dimus, quia est imitator veridicus Baptiste atque domini Jesu Christi (A 11b). Petrus .. se non ab errore eximit, sed se nominare voluit peccatorem, licet non patrem beatissimum, verbotenus omnium servo- rum dei servum et habentem super universo orbe secula- riter potestatem (A 144a). Hoc nunc papa cum suis complicibus non curaret, quia si posset, totum mundum civiliter possideret, per illud mandatum domini Mat. X: Nolite possidere aurum (B 174a). (406)
Strana 407
dvora papežského a prelátů není také dle evangelia, jež vypra- vuje, že Kristus vjížděl do Jerusalema pokorně na oslátku1). Lakota a hřích ovládly apoštolskou stolici. Vykládaje slova Písma (Luk. 5, 3); „rogavit eum (Petrum) a terra reducere pusillum“, oslovuje Hus sv. Petra: „O Petre, tuos nunc interroga vicarios, si a terra pusillum reduxerunt, qui contradictorie relictis omnibus Christi et tuis operibus amplexati sunt stercora, oculos avaricie in terram pre mundialibus diligencius statuentes. Ipsi enim habundantes in seculo obtinuerunt divicias et dormientes in peccato nichii boni operis inveniunt in operibus suis“ (A 212b). A dále ke slovům Kristovým „Duc in altum et laxate recia“ podotýká: „Sed iam vicarius Petri in altum duxit, quia beneficia ad ma- ximum taxavit laxavitque recia avaricie nimis late, dum per singulas sibi provincias subditas direxit suos satellites pauperum in capturam2). O execrabilis laxacio, Petri laxacioni contraria, que nichil capis virtutis, sed omnia vicia colligis“! Zvláště svatokupectví hubí církev3) a pokrytectví ji zaplavilo. Lidská přikázání a tradice cení se v ní vysoko, zákon Boží pak se zanedbává; malé hříchy podřízených trestají se přísně, velké viny představených zůstávají nepovšimnuty. Je to následek pýchy a lakoty prelátů, v nichž jest duch antikristův4). 1) ad confutandam prelatorum et magnatorum pompositatem, qui faciunt contra illud Deut. 17: „Cum fuerit rex constitutus, non multiplicabit sibi equos." Si non licet hoc regi, ergo magis nec clerico. Si non de hereditatibus propriis, multo minus de rebus ecclesiasticis et patrimonio crucifixi .. Et nescio, quomodo papa cum ceteris equisedis legit hoc ewangelium et collec- tam, que ante introitum templi in die Palmarum post processionem legitur (A 3a) 2) Tato slova těžko vyložiti jinak, než jako narážku na hlásání odpustků r. 1412. Kázání by tedy bylo teprve z toho roku. 3) Non ergo arguat satrapa pape, quod non licet contra pape simoniam et superbiam murmurare, ymo ardenter loqui (B 112b). In quo libro inscribuntur pape decimas ex nulla causa et episcopi vendicantes, quo bernarii et spoliatores? Revera scribuntur in memoria dei ad vindictam inferendam et delentur de libro vite, ne cum iustis eternaliter inscribantur (A 14b). 4) Umbra alia est negocium ambulans in tenebris, quod est y pocrisis, per quam proch dolor maior pars ecclesie eclipsatur, et hoc propter interveni- entem umbram terre i. e. avariciam, quam nunc sectantes sunt penitus ecli- psati (A 5b). Nunc quidam imitantur Luciperum, qui superbiendo superiori- tatem querunt, ut seculi domini et prelati .. quidam prefigurant antichristum, ut ypocrite et falsi religiosi, illi namque sunt precursores antichristi (A 11a). Herodes .. significat antichristum, qui in membris iam suis glo- (407) 28*
dvora papežského a prelátů není také dle evangelia, jež vypra- vuje, že Kristus vjížděl do Jerusalema pokorně na oslátku1). Lakota a hřích ovládly apoštolskou stolici. Vykládaje slova Písma (Luk. 5, 3); „rogavit eum (Petrum) a terra reducere pusillum“, oslovuje Hus sv. Petra: „O Petre, tuos nunc interroga vicarios, si a terra pusillum reduxerunt, qui contradictorie relictis omnibus Christi et tuis operibus amplexati sunt stercora, oculos avaricie in terram pre mundialibus diligencius statuentes. Ipsi enim habundantes in seculo obtinuerunt divicias et dormientes in peccato nichii boni operis inveniunt in operibus suis“ (A 212b). A dále ke slovům Kristovým „Duc in altum et laxate recia“ podotýká: „Sed iam vicarius Petri in altum duxit, quia beneficia ad ma- ximum taxavit laxavitque recia avaricie nimis late, dum per singulas sibi provincias subditas direxit suos satellites pauperum in capturam2). O execrabilis laxacio, Petri laxacioni contraria, que nichil capis virtutis, sed omnia vicia colligis“! Zvláště svatokupectví hubí církev3) a pokrytectví ji zaplavilo. Lidská přikázání a tradice cení se v ní vysoko, zákon Boží pak se zanedbává; malé hříchy podřízených trestají se přísně, velké viny představených zůstávají nepovšimnuty. Je to následek pýchy a lakoty prelátů, v nichž jest duch antikristův4). 1) ad confutandam prelatorum et magnatorum pompositatem, qui faciunt contra illud Deut. 17: „Cum fuerit rex constitutus, non multiplicabit sibi equos." Si non licet hoc regi, ergo magis nec clerico. Si non de hereditatibus propriis, multo minus de rebus ecclesiasticis et patrimonio crucifixi .. Et nescio, quomodo papa cum ceteris equisedis legit hoc ewangelium et collec- tam, que ante introitum templi in die Palmarum post processionem legitur (A 3a) 2) Tato slova těžko vyložiti jinak, než jako narážku na hlásání odpustků r. 1412. Kázání by tedy bylo teprve z toho roku. 3) Non ergo arguat satrapa pape, quod non licet contra pape simoniam et superbiam murmurare, ymo ardenter loqui (B 112b). In quo libro inscribuntur pape decimas ex nulla causa et episcopi vendicantes, quo bernarii et spoliatores? Revera scribuntur in memoria dei ad vindictam inferendam et delentur de libro vite, ne cum iustis eternaliter inscribantur (A 14b). 4) Umbra alia est negocium ambulans in tenebris, quod est y pocrisis, per quam proch dolor maior pars ecclesie eclipsatur, et hoc propter interveni- entem umbram terre i. e. avariciam, quam nunc sectantes sunt penitus ecli- psati (A 5b). Nunc quidam imitantur Luciperum, qui superbiendo superiori- tatem querunt, ut seculi domini et prelati .. quidam prefigurant antichristum, ut ypocrite et falsi religiosi, illi namque sunt precursores antichristi (A 11a). Herodes .. significat antichristum, qui in membris iam suis glo- (407) 28*
Strana 408
Také po stránce věroučné jest pozorovati proti pře- dešlé postile veliký pokrok. Hlavní nauky Husovy jsou tu v zá-- rodku již obsaženy. Církev katolická jest mu „congre- gacio omnium predestinatorum“ a církev bojující „con- gregacio omnium viancium predestinatorum“ (A 182b) ač ani nyní nepojímá tak církve výlučně, ježto, mluvě o hostině, praví, že v církvi bojující jsou dobří a zlí (B 183b). Jedinou hlavou církve bojující i vítězné jest Kristusl). Žádný tvor nemůže dáti Ducha sv., tedy ani biskupové při svěcení kněží ani du- chovní při zpovědi nedávají Ducha sv.2). Ale nepraví tu ještě, že kněží pouze ohlašují penitentovi, že mu odpouští Bůh, nýbrž po- vzbuzuje ke zpovědi, horší se však opět na ty, kteří z pýchy nad kněžskou mocí nechtějí připustiti, že by bez jejich roz- hřešení mohl někdo býti zproštěn hříchu (B 151b). Rovněž kárá, že kněží, protože proměňují chléb v tělo Páně, jsou nazýváni tvůrci svého stvořitele (B 87b). Několikráte mluví Hus od- mítavě o obřadech a znameních, v nichž někteří hledají spásu místo v zákoně Kristově3). Nejvíce však horlí Hus proti moci církevní. O odpust- cích vyslovuje s Viklefem pochybnosti, jež podvracují samu jejich podstatu. Píše na slova Kristova: „Kterým odpustíte hříchy, od- pouštějí se jim': „Zde vymýšlejí kněží mnoho o odpouštění trestu a viny přisvojováním utrpení Kristova, ale já v pravdě nedovedu toho rozhodnouti, nýbrž stačí mi, že komu Kristus zasloužil blaženost, ten ji má, a koho osvobodí od trestu, on ví. Neboť ne- následuje: Papež praví, že ti mají odpuštění trestu a viny, tedy riando occidit filios ecclesie per superbiam prelacionis, affectum ava- ricie, gloriose ypocrisis (A 31a). Cecitas autem phariseica, que in pre- latis nostris eciam habundat, est quod minuta peccata ut festucam preponderant et considerant in subiectis, sed manifesta peccata et gravia ut trabem non con- siderant in seipsis .. . omnes tales sunt abiecti ypocrite (A 210a). 1) Unum ovile . . in presenti ecclesia militans et post iudicium finale triumphans et in utraque est tantum unus et verus pastor Christus (A 147a). 2) Nulli creature pure potest competere dare spiritum s.. quod non multi sed stolidi magnificantes sed verius deprimentes potestatem sacerdocii asserere non verentur .. Istud scripsi lacius, quia sepe audivi sacerdotes asserere, quod episcopi in collacione ordinum darent spiritum s. et in absolucionibus peccatorum (A 166ab). Ale Hus tu zapomíná, co jindy přiznává sám, že udělujíce svátosti, dávají Ducha sv. ministerialiter. 3) Ut faciunt privilegiati cerimoniis adinventis (A 46a). Sicut locio spiritualis plus pensatur incomparabiliter quam extrinseca, sic communio cor- poris Jesu Christi; sed proch dolor istud cum signis humanitus inventis de- sponsati non advertunt (A 120b). (408)
Také po stránce věroučné jest pozorovati proti pře- dešlé postile veliký pokrok. Hlavní nauky Husovy jsou tu v zá-- rodku již obsaženy. Církev katolická jest mu „congre- gacio omnium predestinatorum“ a církev bojující „con- gregacio omnium viancium predestinatorum“ (A 182b) ač ani nyní nepojímá tak církve výlučně, ježto, mluvě o hostině, praví, že v církvi bojující jsou dobří a zlí (B 183b). Jedinou hlavou církve bojující i vítězné jest Kristusl). Žádný tvor nemůže dáti Ducha sv., tedy ani biskupové při svěcení kněží ani du- chovní při zpovědi nedávají Ducha sv.2). Ale nepraví tu ještě, že kněží pouze ohlašují penitentovi, že mu odpouští Bůh, nýbrž po- vzbuzuje ke zpovědi, horší se však opět na ty, kteří z pýchy nad kněžskou mocí nechtějí připustiti, že by bez jejich roz- hřešení mohl někdo býti zproštěn hříchu (B 151b). Rovněž kárá, že kněží, protože proměňují chléb v tělo Páně, jsou nazýváni tvůrci svého stvořitele (B 87b). Několikráte mluví Hus od- mítavě o obřadech a znameních, v nichž někteří hledají spásu místo v zákoně Kristově3). Nejvíce však horlí Hus proti moci církevní. O odpust- cích vyslovuje s Viklefem pochybnosti, jež podvracují samu jejich podstatu. Píše na slova Kristova: „Kterým odpustíte hříchy, od- pouštějí se jim': „Zde vymýšlejí kněží mnoho o odpouštění trestu a viny přisvojováním utrpení Kristova, ale já v pravdě nedovedu toho rozhodnouti, nýbrž stačí mi, že komu Kristus zasloužil blaženost, ten ji má, a koho osvobodí od trestu, on ví. Neboť ne- následuje: Papež praví, že ti mají odpuštění trestu a viny, tedy riando occidit filios ecclesie per superbiam prelacionis, affectum ava- ricie, gloriose ypocrisis (A 31a). Cecitas autem phariseica, que in pre- latis nostris eciam habundat, est quod minuta peccata ut festucam preponderant et considerant in subiectis, sed manifesta peccata et gravia ut trabem non con- siderant in seipsis .. . omnes tales sunt abiecti ypocrite (A 210a). 1) Unum ovile . . in presenti ecclesia militans et post iudicium finale triumphans et in utraque est tantum unus et verus pastor Christus (A 147a). 2) Nulli creature pure potest competere dare spiritum s.. quod non multi sed stolidi magnificantes sed verius deprimentes potestatem sacerdocii asserere non verentur .. Istud scripsi lacius, quia sepe audivi sacerdotes asserere, quod episcopi in collacione ordinum darent spiritum s. et in absolucionibus peccatorum (A 166ab). Ale Hus tu zapomíná, co jindy přiznává sám, že udělujíce svátosti, dávají Ducha sv. ministerialiter. 3) Ut faciunt privilegiati cerimoniis adinventis (A 46a). Sicut locio spiritualis plus pensatur incomparabiliter quam extrinseca, sic communio cor- poris Jesu Christi; sed proch dolor istud cum signis humanitus inventis de- sponsati non advertunt (A 120b). (408)
Strana 409
tomu tak jest; ježto papež neví, zasloužil-li jim Kristuš blaženost, jako neví, jsou-li predestinováni, a tak neví, jsou-li schopni. Proto dává odpustky pod podmínkou, totiž vyzpovídají-li se a budou míti lítost, a tak budou-li opravdu kající. A dobrá je to podmínka, jako i tato: Bůh-li vás zbaví trestu a viny, pak i já vás zbavím, ačkoli papež nevěda spoutává někoho proti Bohu, mysle, že jest spravedlivě spoutáván. Tudíž jako neví o sobě, je-li v milosti, bez zvláštního zjevení, tak o žádném jiném pozemšťanu, ježto k vůli zásluze jsou pozemšťanům takové věci skryty“ (A 139b). Z toho by ovšem plynulo, že se ne- mají odpustky udělovati vůbec. Prelátům vytýká Hus, že chtějí, aby se jich poslouchalo ve všemi), a že zapovídají kázati, což přece Kristus kněžím uložil jako hlavní povinnost2). Tak praví: „Ipsi qui vocantur christi- ani Christum persecuntur in suis membris, qui resistunt veritati et extinguere volunt predicacionem“ (A 41b) a opět: „Si hoc sano animo facerent, profecto non tam avide perplexi invidia, ut faciunt, predicacionem ewangelii prohiberent“ (A 214a) a nazývá hřích ten větším než sodomský: „Si Sodo- mite propter perdicionem seminis generativi filiorum carnalium dampnantur, quid erit illis, qui sem en verbi deiimpediunt“? (A 81b). Poněvadž o zápovědi kázati v soukromých kaplích se Hus nezmiňuje, mluvě jen všeobecně o zbraňování kázati, lze tyto výroky dobře pochopiti v roce 1409 jako výkřiky hněvu Hu- sova, jemuž již suspensí r. 1408 a biskupskou klatbou v postě r. 1409 bylo zapovídáno kázati. Také o trestech církevních mluví Hus podobně, jako později hlavně v traktátu „De sex erroribus“, jejž v této postile a v Lektuře vidíme vznikati. Horliteli pro dobro nemůže nic uškoditi, leč si napřed sám uškodí těžkým hříchem; neboť Kristus blahořečí těm, kteří protivenství trpí pro spravedlnost (B 87a). A nikdo nesmí ze strachu před někým odepříti křest nebo poučení ke spáse duše tomu, kdo se chce dáti pokřtíti nebo káti (A 174b). Nesprávně učí Hus, že hříšníku dobré skutky nic neprospí- 1) Subditi estote . . hoc prelati discoli allegant, quod in omnibus est eis obediendum, quod si est verum, Christus non est deus (A 148b). 2) Actus precipuus apostolorum domini consequens implecionem decalogi est populo verbum domini predicare. Talis enim est ecclesie utilissimus, ut ex opere Jesu Christi et precepto et omnium apostolorum vocibus satis claret. (B 172b). (409)
tomu tak jest; ježto papež neví, zasloužil-li jim Kristuš blaženost, jako neví, jsou-li predestinováni, a tak neví, jsou-li schopni. Proto dává odpustky pod podmínkou, totiž vyzpovídají-li se a budou míti lítost, a tak budou-li opravdu kající. A dobrá je to podmínka, jako i tato: Bůh-li vás zbaví trestu a viny, pak i já vás zbavím, ačkoli papež nevěda spoutává někoho proti Bohu, mysle, že jest spravedlivě spoutáván. Tudíž jako neví o sobě, je-li v milosti, bez zvláštního zjevení, tak o žádném jiném pozemšťanu, ježto k vůli zásluze jsou pozemšťanům takové věci skryty“ (A 139b). Z toho by ovšem plynulo, že se ne- mají odpustky udělovati vůbec. Prelátům vytýká Hus, že chtějí, aby se jich poslouchalo ve všemi), a že zapovídají kázati, což přece Kristus kněžím uložil jako hlavní povinnost2). Tak praví: „Ipsi qui vocantur christi- ani Christum persecuntur in suis membris, qui resistunt veritati et extinguere volunt predicacionem“ (A 41b) a opět: „Si hoc sano animo facerent, profecto non tam avide perplexi invidia, ut faciunt, predicacionem ewangelii prohiberent“ (A 214a) a nazývá hřích ten větším než sodomský: „Si Sodo- mite propter perdicionem seminis generativi filiorum carnalium dampnantur, quid erit illis, qui sem en verbi deiimpediunt“? (A 81b). Poněvadž o zápovědi kázati v soukromých kaplích se Hus nezmiňuje, mluvě jen všeobecně o zbraňování kázati, lze tyto výroky dobře pochopiti v roce 1409 jako výkřiky hněvu Hu- sova, jemuž již suspensí r. 1408 a biskupskou klatbou v postě r. 1409 bylo zapovídáno kázati. Také o trestech církevních mluví Hus podobně, jako později hlavně v traktátu „De sex erroribus“, jejž v této postile a v Lektuře vidíme vznikati. Horliteli pro dobro nemůže nic uškoditi, leč si napřed sám uškodí těžkým hříchem; neboť Kristus blahořečí těm, kteří protivenství trpí pro spravedlnost (B 87a). A nikdo nesmí ze strachu před někým odepříti křest nebo poučení ke spáse duše tomu, kdo se chce dáti pokřtíti nebo káti (A 174b). Nesprávně učí Hus, že hříšníku dobré skutky nic neprospí- 1) Subditi estote . . hoc prelati discoli allegant, quod in omnibus est eis obediendum, quod si est verum, Christus non est deus (A 148b). 2) Actus precipuus apostolorum domini consequens implecionem decalogi est populo verbum domini predicare. Talis enim est ecclesie utilissimus, ut ex opere Jesu Christi et precepto et omnium apostolorum vocibus satis claret. (B 172b). (409)
Strana 410
„ vají a předurčeným, že prospívají i hříchyl), pro kteroužto nauku jej a některé jeho druhy Mistr Hübner vinil z kacířství, ale později to odvolal2). Opravné snahy své opírá Hus o moc světskou. Král a knížata jsou povinni vyháněti svatokupce z chrámu a trestati hříchy kněžstva3). Tato postila jest již značně závislá na Viklefovi; zvláště ve druhé části jsou celé partie, někdy skoro celé výklady vypsány z Viklefovy postily na epištoly. Obraz, jehož nabýváme o Husovi z postily nedělní, potvrzuje a doplňuje jeho postila postní čili Quadragesimale, t. j. výklad epištol a evangelií na všecky všední dny čtyřicetidenního postu. Tato postila tvoří s postilou nedělní právě uvedenou jakýsi celek, jakž patrno z toho, že v ní Hus sám na postilu nedělní odkazuje4), jakož i z toho, že v některých rukopisech jsou výklady na postní neděle doplněny z postily nedělní. Lze ji tedy také po- ložiti do r. 1409, což potvrzuje i Protiva, jenž jedno kázání zde obsažené (praedicatores sunt boves) klade výslovně do r. 1409 (Doc. 176). Ale i zde připojena později na konci homilie na Ze- lený čtvrtek, jež jest z r. 1410, a v některých rukopisech i výklad pašijí na Veliký pátek. V těchto kázáních vystupuje Hus zvláště důrazně proti sva- tokupectví. Svatokupectví jest nejnebezpečnější kacířství5), proto 1) Hic obiciunt predicantes, quod illa valeant sine caritate ad quatuor, sc. ad temporalium multiplicacionem, faciliorem conversionem, ad dyabolice po testatis refrenacionem et ad pene eterne minucionem, quamvis isti palpitent sicut ceci de coloribus. Conceditur eis, quod ista ymmo peccata iustis finaliter pro- derunt sed occasionaliter ad beatitudinem consequendam (A 85a). 2) „Plus nobis Thome infidelitas profuit .. Istud non legerat forte Mgr. Huebner, qui quosdam ex nobis de heresi infamaverat, quod pre- dicatum fuisset peccata prodesse. Ecce hic expresse ponitur, quod infidelitas Thome nobis plus profuit quam discipulorum credencium fides. Sed parcendum est sibi, quia postea publice emendavit“ (A 140 a). O této theolo- gické půtce Husově s Hübnerem, jež byla patrně krátce před odchodem Němců z Prahy, není nám jinak nic známo. 3) Kázání na X. ned. po Trojici „Videns Jesus civitatem, flevit super eam“. O to kázání měl Hus spor s Maříkem r. 1411 a dle traktátu Husova „Contra occultum adversarium“ je skoro totožné s naším B 117a — 121b. Myslím, že je Hus r. 1411 při podobné příležitosti opakoval; ale nelze také vyloučiti, že jest do sbírky později vloženo. 4) De isto in ewangelio ,Esto michi“ (441b), kde skutečně o tom jedná. 5) symoniaca heresis ultra ceteras hereses exaltatur (fol. 852a rkp. univ. praž. I C 12, jehož tu používám). (410)
„ vají a předurčeným, že prospívají i hříchyl), pro kteroužto nauku jej a některé jeho druhy Mistr Hübner vinil z kacířství, ale později to odvolal2). Opravné snahy své opírá Hus o moc světskou. Král a knížata jsou povinni vyháněti svatokupce z chrámu a trestati hříchy kněžstva3). Tato postila jest již značně závislá na Viklefovi; zvláště ve druhé části jsou celé partie, někdy skoro celé výklady vypsány z Viklefovy postily na epištoly. Obraz, jehož nabýváme o Husovi z postily nedělní, potvrzuje a doplňuje jeho postila postní čili Quadragesimale, t. j. výklad epištol a evangelií na všecky všední dny čtyřicetidenního postu. Tato postila tvoří s postilou nedělní právě uvedenou jakýsi celek, jakž patrno z toho, že v ní Hus sám na postilu nedělní odkazuje4), jakož i z toho, že v některých rukopisech jsou výklady na postní neděle doplněny z postily nedělní. Lze ji tedy také po- ložiti do r. 1409, což potvrzuje i Protiva, jenž jedno kázání zde obsažené (praedicatores sunt boves) klade výslovně do r. 1409 (Doc. 176). Ale i zde připojena později na konci homilie na Ze- lený čtvrtek, jež jest z r. 1410, a v některých rukopisech i výklad pašijí na Veliký pátek. V těchto kázáních vystupuje Hus zvláště důrazně proti sva- tokupectví. Svatokupectví jest nejnebezpečnější kacířství5), proto 1) Hic obiciunt predicantes, quod illa valeant sine caritate ad quatuor, sc. ad temporalium multiplicacionem, faciliorem conversionem, ad dyabolice po testatis refrenacionem et ad pene eterne minucionem, quamvis isti palpitent sicut ceci de coloribus. Conceditur eis, quod ista ymmo peccata iustis finaliter pro- derunt sed occasionaliter ad beatitudinem consequendam (A 85a). 2) „Plus nobis Thome infidelitas profuit .. Istud non legerat forte Mgr. Huebner, qui quosdam ex nobis de heresi infamaverat, quod pre- dicatum fuisset peccata prodesse. Ecce hic expresse ponitur, quod infidelitas Thome nobis plus profuit quam discipulorum credencium fides. Sed parcendum est sibi, quia postea publice emendavit“ (A 140 a). O této theolo- gické půtce Husově s Hübnerem, jež byla patrně krátce před odchodem Němců z Prahy, není nám jinak nic známo. 3) Kázání na X. ned. po Trojici „Videns Jesus civitatem, flevit super eam“. O to kázání měl Hus spor s Maříkem r. 1411 a dle traktátu Husova „Contra occultum adversarium“ je skoro totožné s naším B 117a — 121b. Myslím, že je Hus r. 1411 při podobné příležitosti opakoval; ale nelze také vyloučiti, že jest do sbírky později vloženo. 4) De isto in ewangelio ,Esto michi“ (441b), kde skutečně o tom jedná. 5) symoniaca heresis ultra ceteras hereses exaltatur (fol. 852a rkp. univ. praž. I C 12, jehož tu používám). (410)
Strana 411
vyhnal Kristus dvakráte svatokupce z chrámu, naznačuje, že budou takoví vyhnáni z chrámu církve bojující a nebudou-li činiti po- kání, i z chrámu církve vítězné. Ale dnes se svatokupectví v církvi tak rozšířilo, že kdyby chtěl Kristus všecky svatokupce od prv- ního velekněze až do posledního kněze z církve vyhnati, sotva by v ní kdo zůstali). Svatokupci jsou i ti, kteří za svátosti žádají poplatky po jich udělení (841b). Život kněží neshoduje se s ideálem chudoby a mravnosti, jejž slovem i skutkem hlásal Kristus. V pátek po III. ned. postní volá Hus: „Zdaž kněží, kteří mají býti následovníky Kristovými, pracují jako Kristus, jenž praví skrze proroka: »Chud jsem já a v pracích od mladosti své“? Pracují ovšem v rozkoši tělesné, opil- ství a smilstvu, ale nepracují o spáse duší jako Kristus“ (732a) a v sobotu před nedělí smrtnou praví: „Zákonníci a fariseové a kněží slovem sice předstírají pokoru, ale žádostí těla svého honí se za důstojnostmi; slovem naznačují následování Boha, skutkem však sledují rozkoš tělesnou; soudí, že má člověk svůj majetek rozdíleti chudým, a sami vše cizí jakýmkoliv způsobem uchvacují; soudí jiné v pokání a sami si dle těla život ulehčují“ (1042a). Tak všeobecně a nespravedlivě snižuje Hus duchovenstvo a když se toto ohrazuje proti tomu, horší se na ně Hus, řka „Klerus jest více kárati než obecný lid, protože pohříchu četněj- šími hříchy jest zraněn, kdežto přece nejvíce jest zavázán k plnění zákona Páně; však odporuje kárání ve veřejném kázání, tvrdě, že nemá býti kárán před lidem, nýbrž jen od představených smí býti trestán“ (61lab). A o prelátech praví: „Divím se prelátům, že, kdyby byli zraněni tělesně, rádi by od kohokoliv hned přijali lék, ale zraněni jsouce duchovně, lékem od podřízených pohrdají jako jedem .. Proto směle pravím takovým, že jsou netoliko hříšníci, nýbrž stopa hříchů (66lab). Kazatelům staví před oči jich úkol, přirovnávaje je k volům a holubicím2); ale nynější kazatelé životem potírají svá slova, 1) Et revera si dominus nunc omnes symoniacos eiceret et kathedras eorum subverteret a primo pontifice nunc in kathedra presidente cum ce- teris et specialiter cum duodecim pedibus magis claudicantibus (t. j. kardinály), in sua ecclesia nescio quis remaneret (202a). 2) Bos enim triturat et arat et currum trahit. Et hoc ad predicatores pertinet, primo ut vomere (radliczy) verbi dei scindant corda hominum dura, secundo ut triturent in agro ecclesie granum virtutis discernentes a palea peccati (vulgariter: druhe yako woly tra obile na poli odluczugi zrno od plew) (411)
vyhnal Kristus dvakráte svatokupce z chrámu, naznačuje, že budou takoví vyhnáni z chrámu církve bojující a nebudou-li činiti po- kání, i z chrámu církve vítězné. Ale dnes se svatokupectví v církvi tak rozšířilo, že kdyby chtěl Kristus všecky svatokupce od prv- ního velekněze až do posledního kněze z církve vyhnati, sotva by v ní kdo zůstali). Svatokupci jsou i ti, kteří za svátosti žádají poplatky po jich udělení (841b). Život kněží neshoduje se s ideálem chudoby a mravnosti, jejž slovem i skutkem hlásal Kristus. V pátek po III. ned. postní volá Hus: „Zdaž kněží, kteří mají býti následovníky Kristovými, pracují jako Kristus, jenž praví skrze proroka: »Chud jsem já a v pracích od mladosti své“? Pracují ovšem v rozkoši tělesné, opil- ství a smilstvu, ale nepracují o spáse duší jako Kristus“ (732a) a v sobotu před nedělí smrtnou praví: „Zákonníci a fariseové a kněží slovem sice předstírají pokoru, ale žádostí těla svého honí se za důstojnostmi; slovem naznačují následování Boha, skutkem však sledují rozkoš tělesnou; soudí, že má člověk svůj majetek rozdíleti chudým, a sami vše cizí jakýmkoliv způsobem uchvacují; soudí jiné v pokání a sami si dle těla život ulehčují“ (1042a). Tak všeobecně a nespravedlivě snižuje Hus duchovenstvo a když se toto ohrazuje proti tomu, horší se na ně Hus, řka „Klerus jest více kárati než obecný lid, protože pohříchu četněj- šími hříchy jest zraněn, kdežto přece nejvíce jest zavázán k plnění zákona Páně; však odporuje kárání ve veřejném kázání, tvrdě, že nemá býti kárán před lidem, nýbrž jen od představených smí býti trestán“ (61lab). A o prelátech praví: „Divím se prelátům, že, kdyby byli zraněni tělesně, rádi by od kohokoliv hned přijali lék, ale zraněni jsouce duchovně, lékem od podřízených pohrdají jako jedem .. Proto směle pravím takovým, že jsou netoliko hříšníci, nýbrž stopa hříchů (66lab). Kazatelům staví před oči jich úkol, přirovnávaje je k volům a holubicím2); ale nynější kazatelé životem potírají svá slova, 1) Et revera si dominus nunc omnes symoniacos eiceret et kathedras eorum subverteret a primo pontifice nunc in kathedra presidente cum ce- teris et specialiter cum duodecim pedibus magis claudicantibus (t. j. kardinály), in sua ecclesia nescio quis remaneret (202a). 2) Bos enim triturat et arat et currum trahit. Et hoc ad predicatores pertinet, primo ut vomere (radliczy) verbi dei scindant corda hominum dura, secundo ut triturent in agro ecclesie granum virtutis discernentes a palea peccati (vulgariter: druhe yako woly tra obile na poli odluczugi zrno od plew) (411)
Strana 412
opouštějíce Písmo uchylují se k bajkáml) a proto nevyhovují svému- úkolu2). Ostré výtky činí Hus papeži a prelátům. Na nynějších velekněžích není prý žádné jiskřičky svatosti, ač klamně se nazývají nejsvětějšími (1232b). Papež uděluje za peníze milosti3), a povoluje odpustky, o nichž není řeči v Písmě4). Papež a preláti vykonávají světskou vládu v církvi, kterouž zapovídá Písmo. Vykládaje slova Kristova ,Principes gencium do- minantur eorum“, praví Hus: „Tu jest věděti, že veškera řádná vláda musí býti založena na ctnosti, jíž-li nemá, neslove vlastně vládou, nýbrž tyranstvím aneb lotrovstvím . . II. Pet. 2 se praví: Nepanujte v kleru. Ale proti tomu jest Žalm: „Ustanovíš je kní- žaty nad veškerou zemí, a pak: Papež jest pánem celého světa. Tu pravím, že pán nezapovídá vlády v církvi, nýbrž panování a povýšenost, jakou mají knížata světská. Připouštím tedy, že apo- štolové byli a jsou slavnými knížaty, ale ne světskými pány, jako nyní preláti panující, protože by jinak byli žili proti evan- geliu. Ale naši preláti neostýchají se tak žíti a proto, tak-li žijíce následují vůdce Krista, beze vší pochybnosti musí býti pohřbeni v pekle“ (452a). Nesprávné jest, co tvrdí právníci, že papež může všecky iuxta illud: �Si separaveris preciosum a vili (vulgariter: odluczyss drahu wyecz od mrzke) quasi os meum eris'; tercio ut trahant currum qui est ecclesia" (842b). Sic predicator ydoneus, predicans aliis penitenciam, (sicut columba) felle caret malicie, iuxta fluenta manet sacre sciencie, rostro non ledit per de- traccionem, corde gemit per compunccionem, gradatim volat per caritatem, pullos multiplicat per doctrinam, grana meliora eligit quia sacram scripturam paleis fabularum dimissis, alis virtutum se defendit contra temptacionem, in oculis sc. interioribus habet pulcritudinem per divinorum contemplacionem, in plumis ve- nustatem et varietatem per honestatem et morum composicionem, in petris i. e. plagis Christi nidificat per mortis meditacionem, accipitrem i. e. diabolum cog- noscit per umbram i. e. suam suggestionem“ (1071a). 1) confunduntur fabularii et ceteri, qui dimittentes manna sacre scripture cepis [et] peponibus fabularum (delectantur] (222a). 2) Item nota, quod predicatores nubibus comparantur, quia doctrinis pluunt, minis tonant, miraculis coruscant, quamvis forte moderni non (351b). 3) Dicit se prestare scolaribus gracias, dum pro beneficiis habundanter hauserit pecunias (851a). 4) Quodcunque solveris .. nichil de purgatorio et tamen papa dicit ad hoc se habere potestatem, quod si voluerit, potest suis indulgenciis de- bellare (652a). (412)
opouštějíce Písmo uchylují se k bajkáml) a proto nevyhovují svému- úkolu2). Ostré výtky činí Hus papeži a prelátům. Na nynějších velekněžích není prý žádné jiskřičky svatosti, ač klamně se nazývají nejsvětějšími (1232b). Papež uděluje za peníze milosti3), a povoluje odpustky, o nichž není řeči v Písmě4). Papež a preláti vykonávají světskou vládu v církvi, kterouž zapovídá Písmo. Vykládaje slova Kristova ,Principes gencium do- minantur eorum“, praví Hus: „Tu jest věděti, že veškera řádná vláda musí býti založena na ctnosti, jíž-li nemá, neslove vlastně vládou, nýbrž tyranstvím aneb lotrovstvím . . II. Pet. 2 se praví: Nepanujte v kleru. Ale proti tomu jest Žalm: „Ustanovíš je kní- žaty nad veškerou zemí, a pak: Papež jest pánem celého světa. Tu pravím, že pán nezapovídá vlády v církvi, nýbrž panování a povýšenost, jakou mají knížata světská. Připouštím tedy, že apo- štolové byli a jsou slavnými knížaty, ale ne světskými pány, jako nyní preláti panující, protože by jinak byli žili proti evan- geliu. Ale naši preláti neostýchají se tak žíti a proto, tak-li žijíce následují vůdce Krista, beze vší pochybnosti musí býti pohřbeni v pekle“ (452a). Nesprávné jest, co tvrdí právníci, že papež může všecky iuxta illud: �Si separaveris preciosum a vili (vulgariter: odluczyss drahu wyecz od mrzke) quasi os meum eris'; tercio ut trahant currum qui est ecclesia" (842b). Sic predicator ydoneus, predicans aliis penitenciam, (sicut columba) felle caret malicie, iuxta fluenta manet sacre sciencie, rostro non ledit per de- traccionem, corde gemit per compunccionem, gradatim volat per caritatem, pullos multiplicat per doctrinam, grana meliora eligit quia sacram scripturam paleis fabularum dimissis, alis virtutum se defendit contra temptacionem, in oculis sc. interioribus habet pulcritudinem per divinorum contemplacionem, in plumis ve- nustatem et varietatem per honestatem et morum composicionem, in petris i. e. plagis Christi nidificat per mortis meditacionem, accipitrem i. e. diabolum cog- noscit per umbram i. e. suam suggestionem“ (1071a). 1) confunduntur fabularii et ceteri, qui dimittentes manna sacre scripture cepis [et] peponibus fabularum (delectantur] (222a). 2) Item nota, quod predicatores nubibus comparantur, quia doctrinis pluunt, minis tonant, miraculis coruscant, quamvis forte moderni non (351b). 3) Dicit se prestare scolaribus gracias, dum pro beneficiis habundanter hauserit pecunias (851a). 4) Quodcunque solveris .. nichil de purgatorio et tamen papa dicit ad hoc se habere potestatem, quod si voluerit, potest suis indulgenciis de- bellare (652a). (412)
Strana 413
věci světské i duchovní, svázati nebo rozvázatil), a neprávem vy- vyšují preláti své tradice a zákony nad zákon Kristův2), ukládajíce břemena, jichž sami nechtějí ani prstem se dotknouti3). Jsou zá- konníci a fariseové, ba horší fariseů, protože žádají, aby se jich naprosto poslouchalo, přikazujíce pod trestem klatby, jímž stíhají učedníky Kristovy4). Ale pravý žák Kristův má sice býti poddán všelikému stvoření (412a 651a), nesmí však poslouchati přelátů ve zlém, protože tu sluší více poslouchati Boha než lidí. A trestů ať se nebojí; vždyť jako byl klat Kristus a apoštolové, že kárali chyby fariseů, tak musí klatby snášeti jejich učedníci, protože mluví proti pýše a svatokupeckému kacířství prelátův5). O věcech dogmatických Hus v Quadragesimale nemluví mnoho, ale církev je mu zase společnost předřízených a její jedi- 1) Hus užívá té příležitosti zase k ironickému výpadu na preláty, pravě: „Quodcunque ligaveris — secundum iuristas: i. e. sive temporalia sive spiri- tualia. Sed aperiat iurista oculum dextrum et videat, quod salvator hic loquitur de peccato, propter quod debet corripi frater et religari, quod tamen minime advertitur, sed animus prelatorum ad temporalia maxime inclinatur. Pensent quod discipulis precepit Joh. XI: Solvite eum, qui mortuus est in peccatis, et sinite abire. Non dixit: Solvite saccum et recipite pecunias et mittite vacuum abire. Sed ubi est stabularius, cui dominus Luc. X commisit vulneratum, ut curam illius haberet et exponeret pro eo non tantum vires, sed et pecunias pro- prias? Forte mutatus est stabularius in aularium. Non enim stabularii sed aularii satagunt esse prelati“ (652a). 2) Srv. Studie a texty II, 132 n. 3) Sic est nunc in nostris archisinagogis, qui dilatant verbis legem, multa disputantes et spinas acutas inpingentes in sermonibus, quomodo lex dei debeat observari, sed in caritate non cupiunt minima adimplere, cum disputacio et locucio sit solum accessoria, finis autem caritas, quem relinquunt (421b). 4) Numquid nostri prelati sunt scribe et pharisei a summo pha- riseo inchoantes? Numquid sedent in kathedra Christi vel extollunt se super illud quod dicitur deus? Et patet per ipsorum opera, quod sunt phari- seis incomparabiliter deteriores, qui mandant excommunicantes et nichil boni faciunt, superaddunt onera populo legi Christi contraria, non humiliter sed ultra omnes filios seculi et in omni pompa dyabolica se ornantes (411b). 5) Ecce Christus excommunicatur ab ecclesia malignancium, qualiter omnes eius discipuli excommunicati sunt, ymmo ipse cum omnibus apostolis .. Et revera sic veri discipuli Jesu ab ecelesia cleri cesarii excom- municantur, specialiter illi, qui contra blasphemiam, superbiam et symoniacam heresim ipsorum veritatem domini profitentur. Sed gaudeant discipuli! (932a) Ex quo elicio, quod si omnes homines perhibe- rent testimonium, quod sim hereticus vel aliter reus, et solus deus de me per- hiberet testimonium, quod sim iustus, pro uno stercore omnium illorum vellem testimonium formidare, cum sit falsum, contradicens optime et infinite veritati (1032b). (4 13)
věci světské i duchovní, svázati nebo rozvázatil), a neprávem vy- vyšují preláti své tradice a zákony nad zákon Kristův2), ukládajíce břemena, jichž sami nechtějí ani prstem se dotknouti3). Jsou zá- konníci a fariseové, ba horší fariseů, protože žádají, aby se jich naprosto poslouchalo, přikazujíce pod trestem klatby, jímž stíhají učedníky Kristovy4). Ale pravý žák Kristův má sice býti poddán všelikému stvoření (412a 651a), nesmí však poslouchati přelátů ve zlém, protože tu sluší více poslouchati Boha než lidí. A trestů ať se nebojí; vždyť jako byl klat Kristus a apoštolové, že kárali chyby fariseů, tak musí klatby snášeti jejich učedníci, protože mluví proti pýše a svatokupeckému kacířství prelátův5). O věcech dogmatických Hus v Quadragesimale nemluví mnoho, ale církev je mu zase společnost předřízených a její jedi- 1) Hus užívá té příležitosti zase k ironickému výpadu na preláty, pravě: „Quodcunque ligaveris — secundum iuristas: i. e. sive temporalia sive spiri- tualia. Sed aperiat iurista oculum dextrum et videat, quod salvator hic loquitur de peccato, propter quod debet corripi frater et religari, quod tamen minime advertitur, sed animus prelatorum ad temporalia maxime inclinatur. Pensent quod discipulis precepit Joh. XI: Solvite eum, qui mortuus est in peccatis, et sinite abire. Non dixit: Solvite saccum et recipite pecunias et mittite vacuum abire. Sed ubi est stabularius, cui dominus Luc. X commisit vulneratum, ut curam illius haberet et exponeret pro eo non tantum vires, sed et pecunias pro- prias? Forte mutatus est stabularius in aularium. Non enim stabularii sed aularii satagunt esse prelati“ (652a). 2) Srv. Studie a texty II, 132 n. 3) Sic est nunc in nostris archisinagogis, qui dilatant verbis legem, multa disputantes et spinas acutas inpingentes in sermonibus, quomodo lex dei debeat observari, sed in caritate non cupiunt minima adimplere, cum disputacio et locucio sit solum accessoria, finis autem caritas, quem relinquunt (421b). 4) Numquid nostri prelati sunt scribe et pharisei a summo pha- riseo inchoantes? Numquid sedent in kathedra Christi vel extollunt se super illud quod dicitur deus? Et patet per ipsorum opera, quod sunt phari- seis incomparabiliter deteriores, qui mandant excommunicantes et nichil boni faciunt, superaddunt onera populo legi Christi contraria, non humiliter sed ultra omnes filios seculi et in omni pompa dyabolica se ornantes (411b). 5) Ecce Christus excommunicatur ab ecclesia malignancium, qualiter omnes eius discipuli excommunicati sunt, ymmo ipse cum omnibus apostolis .. Et revera sic veri discipuli Jesu ab ecelesia cleri cesarii excom- municantur, specialiter illi, qui contra blasphemiam, superbiam et symoniacam heresim ipsorum veritatem domini profitentur. Sed gaudeant discipuli! (932a) Ex quo elicio, quod si omnes homines perhibe- rent testimonium, quod sim hereticus vel aliter reus, et solus deus de me per- hiberet testimonium, quod sim iustus, pro uno stercore omnium illorum vellem testimonium formidare, cum sit falsum, contradicens optime et infinite veritati (1032b). (4 13)
Strana 414
nou hlavou a veleknězem jest Kristus (1232a), jenž jediný může uzdraviti z hříchu (322a). Tak shledáváme v postilách Husových tři stupně jeho vývoje. V první postile pozorujeme Husa jako pravověrného ka- tolického kněze, horujícího pro mravní a náboženské po- vznesení lidu a nápravu kněžstva; ve druhé vidíme, jak ještě bez deviací věroučných program svůj omezuje více na reformu duchovenstva, jehož vady nebratrsky kárá před obecným lidem v Betlemě, šetře však ještě představených církevních; ve třetí po- stile konečně a v Quadragesimale má na mysli hlavně nápravu církve a proto útočí bezohledně na chyby prelátův i samého pa- peže, přijímaje již Viklefovu nauku o církvi a její moci. Úkol kazatelský v Betlemě sám sebou a neblahé tehdejší poměry cír- kevní vedly jej ke stupňování opravných snah, studium Viklefo- vých spisův otevíralo mu oči a bylo mu popudem vnitřním, spor o Viklefa pak a srážka s arcibiskupem byly popudem vnějším, aby se dal v boj za domnělou pravdu zákona Božího. (414)
nou hlavou a veleknězem jest Kristus (1232a), jenž jediný může uzdraviti z hříchu (322a). Tak shledáváme v postilách Husových tři stupně jeho vývoje. V první postile pozorujeme Husa jako pravověrného ka- tolického kněze, horujícího pro mravní a náboženské po- vznesení lidu a nápravu kněžstva; ve druhé vidíme, jak ještě bez deviací věroučných program svůj omezuje více na reformu duchovenstva, jehož vady nebratrsky kárá před obecným lidem v Betlemě, šetře však ještě představených církevních; ve třetí po- stile konečně a v Quadragesimale má na mysli hlavně nápravu církve a proto útočí bezohledně na chyby prelátův i samého pa- peže, přijímaje již Viklefovu nauku o církvi a její moci. Úkol kazatelský v Betlemě sám sebou a neblahé tehdejší poměry cír- kevní vedly jej ke stupňování opravných snah, studium Viklefo- vých spisův otevíralo mu oči a bylo mu popudem vnitřním, spor o Viklefa pak a srážka s arcibiskupem byly popudem vnějším, aby se dal v boj za domnělou pravdu zákona Božího. (414)
Strana 415
ROČNÍK II. ČÍSLO 4. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. XIV. Husův Výklad víry. Z velkého Výkladu Husova jest posud co do pramenů ne- prozkoumán Výklad víry. Myslíme-li ex communiter contingen- tibus na Viklefa, ohlížíme se v jeho spisech marně po nějakém obšírnějším výkladu víry. Začátek spisu „De fide catholica“ odů- vodňoval by sice domněnku, že Viklef napsal něco podobného, ale ani v seznamech jeho spisův, ani v našich rukopisech není takového traktátu. V Dekalogu pak, jejž zpracoval Hus ve Výkladu desatera a páteře, nejedná Viklef o symbolu. Nicméně má i Husův Vý- klad víry pramenem Viklefa. Na stopu vede tu menší Výklad víry. Ten nepodává, jak tomu jest v menším Výkladu desatera a páteře, nového vysvětlení apoštolského vyznání víry, nýbrž skoro doslovně vybírá vysvětlující věty z Výkladu většího, tak že jest takřka kostrou většího Výkladu. A tento menší Vý- klad jest, jak vidno z následujícího, téměř doslovný překlad stručného výkladu Viklefova v kázání na evange- lium XII. ned. po Trojici „Bene omnia fecit“ (Loserth, W. Sermones I, 291—297): Hus Viklef [44] věřím, že počat jest mocí [294] conceptus est de spiritu ducha svatého pro lásku věčnú, sancto, quia caritate eterna, quam kterúž má k člověku, kterážto habet ad hominem, que spiritui „Studie a texty.“ (415) 29
ROČNÍK II. ČÍSLO 4. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. XIV. Husův Výklad víry. Z velkého Výkladu Husova jest posud co do pramenů ne- prozkoumán Výklad víry. Myslíme-li ex communiter contingen- tibus na Viklefa, ohlížíme se v jeho spisech marně po nějakém obšírnějším výkladu víry. Začátek spisu „De fide catholica“ odů- vodňoval by sice domněnku, že Viklef napsal něco podobného, ale ani v seznamech jeho spisův, ani v našich rukopisech není takového traktátu. V Dekalogu pak, jejž zpracoval Hus ve Výkladu desatera a páteře, nejedná Viklef o symbolu. Nicméně má i Husův Vý- klad víry pramenem Viklefa. Na stopu vede tu menší Výklad víry. Ten nepodává, jak tomu jest v menším Výkladu desatera a páteře, nového vysvětlení apoštolského vyznání víry, nýbrž skoro doslovně vybírá vysvětlující věty z Výkladu většího, tak že jest takřka kostrou většího Výkladu. A tento menší Vý- klad jest, jak vidno z následujícího, téměř doslovný překlad stručného výkladu Viklefova v kázání na evange- lium XII. ned. po Trojici „Bene omnia fecit“ (Loserth, W. Sermones I, 291—297): Hus Viklef [44] věřím, že počat jest mocí [294] conceptus est de spiritu ducha svatého pro lásku věčnú, sancto, quia caritate eterna, quam kterúž má k člověku, kterážto habet ad hominem, que spiritui „Studie a texty.“ (415) 29
Strana 416
láska zvláště příslušie svafému duchu, k dokonání člověctvie Je- žíše Krista. Narodil sé z Marie panny, roz-' uměj časně . . po slovách panny Marie, když jest řčkla angelu: Staň mi sě vedlé slova tvého- Trpěl pod Pontskym Pilátem, bydliv v nüzi a zstrasti vieèe nez dvě a třidcieti let, potom ukřižo- ván a tak bolestí velikú vedle těla a smrtí ohavnú umřčl jest a byl jest mrtev . . [45] neb duše jeho byla jest kromě těla po smrti; pohi¢ben byl vedle těla, jenž jest nehnilo ani smrdélo, netoliko pro “mast, jíž bylo zmazáno, ale Ze bylo jest tak od svaté trojice u- süzeno, čas, než jest z sstupil do pekel Pak v ten mrtvych vstal, . du&í svü a.své vyvolené z moci » "ďábelské mocně vyňal a kdež jest ráčil, tu jim přiebytek blá- Zeny dal. . Pak třétí deň z mrtvých vstal, duši v télo navrátiv, tak Ze prvy deň šest hodin od pohřčbu až © do puolnoci ležal, druhý den svatü sobotu cely a třětí den vstál ležev šest hodin, a tak šest a 'tfidcieti hodin jednak v hrobu leZal; ale tu pomni, aby počítal den přirozený, jenž drží hodin čtřmezicietma. |- Potom po čtyřidcieti dnech, ukázav sě často učedlníkóm a sancto attribuitur, fit ad perfec-. cionem hominis. incarnati. - . ipsum esse natum tempora- liter. ex Maria virgine, . .. pro in- stanti quo b. Virgo Gabrieli re- spondens summa humilitate . . .. post viacionem plus quam triginta duorum annorum sit pas- ' sus sub Poncio Pilato .. secun- dum dolorem maximum et pe- nam despectissimam fuit crucifi- xus..fuit vere mortuus ' anima separata a corpore. . Sepultus: est, quia secundum „corpus, ut dicit ewangelium, nec corpus suum corruptum est, nec solum propter ungentum quo un- ctum est, sed quia a trinitate Sic, diffinitum est. „in sancto triduo. descendit ad inferha, quia secundum ani- mam .. et predestinatos suos de manu dyaboli potenter eripuit et ubi Sibi placuit beatificavit. [295] tercio die resurtexit a mortuis anima sua reunita cüm corpore et intelligendo partes diei, quod de prima die habuit sex horas a sepultura sua usque ad medium noctis, secundum diem sc. sabbatum sanctum .habebat integrum et tercio die dominico habuit circiter sex horas — et Sic circiter triginta sex horas iacuit in sepulcro. - . post quadraginta dies .. in. - multis argumentis apparens apo- (416) |
láska zvláště příslušie svafému duchu, k dokonání člověctvie Je- žíše Krista. Narodil sé z Marie panny, roz-' uměj časně . . po slovách panny Marie, když jest řčkla angelu: Staň mi sě vedlé slova tvého- Trpěl pod Pontskym Pilátem, bydliv v nüzi a zstrasti vieèe nez dvě a třidcieti let, potom ukřižo- ván a tak bolestí velikú vedle těla a smrtí ohavnú umřčl jest a byl jest mrtev . . [45] neb duše jeho byla jest kromě těla po smrti; pohi¢ben byl vedle těla, jenž jest nehnilo ani smrdélo, netoliko pro “mast, jíž bylo zmazáno, ale Ze bylo jest tak od svaté trojice u- süzeno, čas, než jest z sstupil do pekel Pak v ten mrtvych vstal, . du&í svü a.své vyvolené z moci » "ďábelské mocně vyňal a kdež jest ráčil, tu jim přiebytek blá- Zeny dal. . Pak třétí deň z mrtvých vstal, duši v télo navrátiv, tak Ze prvy deň šest hodin od pohřčbu až © do puolnoci ležal, druhý den svatü sobotu cely a třětí den vstál ležev šest hodin, a tak šest a 'tfidcieti hodin jednak v hrobu leZal; ale tu pomni, aby počítal den přirozený, jenž drží hodin čtřmezicietma. |- Potom po čtyřidcieti dnech, ukázav sě často učedlníkóm a sancto attribuitur, fit ad perfec-. cionem hominis. incarnati. - . ipsum esse natum tempora- liter. ex Maria virgine, . .. pro in- stanti quo b. Virgo Gabrieli re- spondens summa humilitate . . .. post viacionem plus quam triginta duorum annorum sit pas- ' sus sub Poncio Pilato .. secun- dum dolorem maximum et pe- nam despectissimam fuit crucifi- xus..fuit vere mortuus ' anima separata a corpore. . Sepultus: est, quia secundum „corpus, ut dicit ewangelium, nec corpus suum corruptum est, nec solum propter ungentum quo un- ctum est, sed quia a trinitate Sic, diffinitum est. „in sancto triduo. descendit ad inferha, quia secundum ani- mam .. et predestinatos suos de manu dyaboli potenter eripuit et ubi Sibi placuit beatificavit. [295] tercio die resurtexit a mortuis anima sua reunita cüm corpore et intelligendo partes diei, quod de prima die habuit sex horas a sepultura sua usque ad medium noctis, secundum diem sc. sabbatum sanctum .habebat integrum et tercio die dominico habuit circiter sex horas — et Sic circiter triginta sex horas iacuit in sepulcro. - . post quadraginta dies .. in. - multis argumentis apparens apo- (416) |
Strana 417
učiv je a tresktav z nevěry, vstú- pil v nebe neb na nebesa tělesně, i sedí na pravici boha otcě t, j. nade všechna stvofenie -blaho- slaví sé v najlepsiech daïiech bo- Zich.. neb. ani otec ani duch svatý .má zpósob tělestný, poňa- VadZ jediné syn vtělil sč, kte- rýmž tělesenstvím menší jest všie trojice svaté. Potom odtud přijde tělestně v deň súdný, aby súdil živé t. j. svaté k věčnému životu i mrtvé t. j. zlořečené k věčnému zatra- cení; neb odtud přijde súdit ži- vých t. j. těch, jenž nynie jsü . Zivi, i mrtvych t j. téch, ; jenž: sú zemřeli, . véfím, tfetie. osoba, rovná otci i synu úplně. A to'pomni, Zet viera tato praví,-aby věřil v boha otce i v syna i v ducha svatého, ale ne- praví, aby. věřil v početie Kri- stovo :neb v umučenie .'. a tak věř ty kusy, ale ne v ty. +. věřiž, že jest jedna cierkev svátá obecná t; j. jeden zbor neb hluk všech vyvolených a že ten zbor jest chot Kristova, kterüZ jest z věčné lásky trojice svatá Kristu otdala. Svatých obcovánié t. j. obecné požívánie pomocí a lásky, tak že všichni: světí, jenž zde putují .. i s oněmi v nebesiech is > témi, jenž sú v očistci. Odpuštěnie hřiechóv, věř, že mocí zaslúženie Kristova té cier- kvi svaté konečně budú 'hřieši Corpore. Ze duch svaty dest stolis et aliis, ascendit in celum . sedet ad dexteram dei patris h. e. beatificatur in pocio- ribus donis dei. Natura’ enim di- vina “nec pater nec spiritus s. ca- pit limitacionem corporalem, cum solus filius secundum humani- tatem incarnatur, qua tota trini- tate secundum deitatem | mino- ratur. ..in die iudicii finalis est ven- turus . . iudicaturus tam salvan- dos quam dampnandos .. ven- turus est iudicaturus vivos abhinc . usque ad diem iudicii et mortuos ante hec tempora . . Spiritum sanctum esse ter- ciam personam increatam equal lem per omnia patri et filio. Et sic commune symbolum signan- ter explicat, quomodo solum in trinitatem est credendum, alios autem - articulos credimus, . non in illos, cum a deitate loquendo formaliter distinguantur. . quod sit unà sancta ecclesia sponsa Christi, quam ex caritáte perpetua spiritus sanctus [296] proprietate quadam amotis sed tota trinitas Christo copulavit, . quod illa sancta ecclesia secundum illas tres partes, sc. peregrinanvem, dormientem etreg- nantem, habet communioneni iu- vaminis et amoris, . quod virtute meritorum Chri- sti omnia peccata ecclesie reg- nantis sunt purgata. = fdfI7) 29*
učiv je a tresktav z nevěry, vstú- pil v nebe neb na nebesa tělesně, i sedí na pravici boha otcě t, j. nade všechna stvofenie -blaho- slaví sé v najlepsiech daïiech bo- Zich.. neb. ani otec ani duch svatý .má zpósob tělestný, poňa- VadZ jediné syn vtělil sč, kte- rýmž tělesenstvím menší jest všie trojice svaté. Potom odtud přijde tělestně v deň súdný, aby súdil živé t. j. svaté k věčnému životu i mrtvé t. j. zlořečené k věčnému zatra- cení; neb odtud přijde súdit ži- vých t. j. těch, jenž nynie jsü . Zivi, i mrtvych t j. téch, ; jenž: sú zemřeli, . véfím, tfetie. osoba, rovná otci i synu úplně. A to'pomni, Zet viera tato praví,-aby věřil v boha otce i v syna i v ducha svatého, ale ne- praví, aby. věřil v početie Kri- stovo :neb v umučenie .'. a tak věř ty kusy, ale ne v ty. +. věřiž, že jest jedna cierkev svátá obecná t; j. jeden zbor neb hluk všech vyvolených a že ten zbor jest chot Kristova, kterüZ jest z věčné lásky trojice svatá Kristu otdala. Svatých obcovánié t. j. obecné požívánie pomocí a lásky, tak že všichni: světí, jenž zde putují .. i s oněmi v nebesiech is > témi, jenž sú v očistci. Odpuštěnie hřiechóv, věř, že mocí zaslúženie Kristova té cier- kvi svaté konečně budú 'hřieši Corpore. Ze duch svaty dest stolis et aliis, ascendit in celum . sedet ad dexteram dei patris h. e. beatificatur in pocio- ribus donis dei. Natura’ enim di- vina “nec pater nec spiritus s. ca- pit limitacionem corporalem, cum solus filius secundum humani- tatem incarnatur, qua tota trini- tate secundum deitatem | mino- ratur. ..in die iudicii finalis est ven- turus . . iudicaturus tam salvan- dos quam dampnandos .. ven- turus est iudicaturus vivos abhinc . usque ad diem iudicii et mortuos ante hec tempora . . Spiritum sanctum esse ter- ciam personam increatam equal lem per omnia patri et filio. Et sic commune symbolum signan- ter explicat, quomodo solum in trinitatem est credendum, alios autem - articulos credimus, . non in illos, cum a deitate loquendo formaliter distinguantur. . quod sit unà sancta ecclesia sponsa Christi, quam ex caritáte perpetua spiritus sanctus [296] proprietate quadam amotis sed tota trinitas Christo copulavit, . quod illa sancta ecclesia secundum illas tres partes, sc. peregrinanvem, dormientem etreg- nantem, habet communioneni iu- vaminis et amoris, . quod virtute meritorum Chri- sti omnia peccata ecclesie reg- nantis sunt purgata. = fdfI7) 29*
Strana 418
☞7- odpuštěni a že svatým, [46] jenž jsú v nebeském království, již jsú všichni odpuštěni. Těla vzkřiešenie, věř, že všichni kteříž sú ještě z mrtvých ne- vstali, že vstanú a vezmú od- platu, každý vedle svého za- slúženie. A věčný život, věřiž, že všichni světí věčně budú živi v blaho- slavenství s trojicí svatú a s an- gely svatými v radosti nesmierné. . . quod tam salvandi quam dampnandi resurgent in corpore et anima reunitis et percipient premium vel penam, ut hic in suo exitu meruerunt. .. quod salvandi eternaliter a parte post vivent in beatitudine cum trinitate, cum Christi huma- nitate et angelis beatis in gaudio infinito. Sed difficultates istius materie Jiných vtipóv a těžkosti člověk relinquo scolasticis, credens quod sprostný nemóž-li stihnúti, měj ista sentencia vulgo sufficiat .. na těchto kusiech dosti, polože Et sic cum sit impossibile sine sobě, že bez viery nelzě sě líbiti fide placere deo vel peccare sine bohu ani lzě shřešiti bez nevěry perfidia omnemque hominem ne- a že musí každý člověk neb cesse sit salvari vel dampnari, spasen býti neb zatracen. Protož oportet omnem hominem esse musí každý člověk býti neb žá- kem božím aneb dáblovým; a scolarem dei sive dyaboli. Ille autem est scolaris dei, qui dili- ten jest žák boží, kterýž slyší- slovo božie a skutkem plní, a ten genter mente audit et perficit ver- bum Christi; ille autem est sco- jest žák dáblóv, kterýž neslyší laris dyaboli, qui vel est surdus slova božieho, pakli slyší, ale vel obaudiens fidem Christi. skutkem neplní a tak nevěří. Jak patrno, není na menším Výkladu víry mnoho samostatné práce Husovy — je to jen nepatrně pozměněný překlad výkladu Viklefova. A tento překlad jest, jakž bylo řečeno, kostrou a tudíž hlavním pramenem velkého Výkladu. V kázání Viklefově arci našel Hus jen o málo více, než přeložil v menším výkladu, i bylo mu doplňovati odjinud nebo z vlastního. V kapitole I. uvedené citáty ze sv. Pavla (Corde creditur. Fides ex auditu..) má také Viklef ve zmíněném kázání l. c. 293. Co v druhé kap. praví Hus o dvanácti článcích, jež složili apoštolové, a o čtrnácti článcích, z nichž sedm se týká božství a sedm člověčenství Kristova, jest doslovně přeloženo z „Com- pendia theologicae veritatis“ Hugona Strassburského1), 1) Při spisech Bonaventurových sv. VII, Řím 1596 str. 805ab. (418)
☞7- odpuštěni a že svatým, [46] jenž jsú v nebeském království, již jsú všichni odpuštěni. Těla vzkřiešenie, věř, že všichni kteříž sú ještě z mrtvých ne- vstali, že vstanú a vezmú od- platu, každý vedle svého za- slúženie. A věčný život, věřiž, že všichni světí věčně budú živi v blaho- slavenství s trojicí svatú a s an- gely svatými v radosti nesmierné. . . quod tam salvandi quam dampnandi resurgent in corpore et anima reunitis et percipient premium vel penam, ut hic in suo exitu meruerunt. .. quod salvandi eternaliter a parte post vivent in beatitudine cum trinitate, cum Christi huma- nitate et angelis beatis in gaudio infinito. Sed difficultates istius materie Jiných vtipóv a těžkosti člověk relinquo scolasticis, credens quod sprostný nemóž-li stihnúti, měj ista sentencia vulgo sufficiat .. na těchto kusiech dosti, polože Et sic cum sit impossibile sine sobě, že bez viery nelzě sě líbiti fide placere deo vel peccare sine bohu ani lzě shřešiti bez nevěry perfidia omnemque hominem ne- a že musí každý člověk neb cesse sit salvari vel dampnari, spasen býti neb zatracen. Protož oportet omnem hominem esse musí každý člověk býti neb žá- kem božím aneb dáblovým; a scolarem dei sive dyaboli. Ille autem est scolaris dei, qui dili- ten jest žák boží, kterýž slyší- slovo božie a skutkem plní, a ten genter mente audit et perficit ver- bum Christi; ille autem est sco- jest žák dáblóv, kterýž neslyší laris dyaboli, qui vel est surdus slova božieho, pakli slyší, ale vel obaudiens fidem Christi. skutkem neplní a tak nevěří. Jak patrno, není na menším Výkladu víry mnoho samostatné práce Husovy — je to jen nepatrně pozměněný překlad výkladu Viklefova. A tento překlad jest, jakž bylo řečeno, kostrou a tudíž hlavním pramenem velkého Výkladu. V kázání Viklefově arci našel Hus jen o málo více, než přeložil v menším výkladu, i bylo mu doplňovati odjinud nebo z vlastního. V kapitole I. uvedené citáty ze sv. Pavla (Corde creditur. Fides ex auditu..) má také Viklef ve zmíněném kázání l. c. 293. Co v druhé kap. praví Hus o dvanácti článcích, jež složili apoštolové, a o čtrnácti článcích, z nichž sedm se týká božství a sedm člověčenství Kristova, jest doslovně přeloženo z „Com- pendia theologicae veritatis“ Hugona Strassburského1), 1) Při spisech Bonaventurových sv. VII, Řím 1596 str. 805ab. (418)
Strana 419
jehož. ту y “Lektute Hus používal. ) ` Viklef na | m. uv. rozeznává dvacet článků víry. | В "Odkud jest o pojmu vírý v hl. Ш, nenalézám, leć snad poslední definice „viera jest zpósob, jiemž- rozum hotov jest věřiti pravdé boZie* jest pfeklad Viklefova: ,fides.. habitus, quo fidelis: inclinatur pro tempore ad credendum actualiter illüd quod debet“ (L.c. 296). Trojí víra, o níž mluví Hus na počátku kap. IV, jest u všech scholastiků; Viklef na m, uv. praví krátce: ,Est autem-- triplex fides secundum distinccionem communem, creditur, ut veritas ..,. fides qua creditur, ut ‘actus. ., aut tercio fides per quam creditur, ut habitus . ,* (296 n.) Ze jest víra o věcech minulých, přítomných i: budoucích, di Compendium 804a:. „fides sua luce .et virtute manifestans ea que non apparent, tam preterita quam presencia quam eciam futura.* Tři stupně víry v kap.-V. jsou Z Viklefova: Dialogu (Pol lard-Sayle 28):. . | sc. fides qué. [6] Tu véz, že věřenie má tři. Prvý jest s pochybová- nim mysl pfichyliti k některému stupně: praveni; druhý stupeň věřenie jest bez pochybovánie ale toliko .z domnievanie: mysl pfichyliti 'k pravení; třetí stupeň jest mysl pfichyliti ‘ jakZto k praveni néb k pravdé, jiZ buoh, jenZ-jést prvé . pravda, praví neb ukazuje, bez dóvodu od člověka nalezeného ... Druhým|stupněm věřím hamfeštóm a papežským listóm . . . tiétím stupném věřím písmu ' svatému, neb to ukazuje jistě pravdu, za níž každý křčsťah má na smrt vydati hotově život svój. A ten třětí: stupeň viery slove jedna- viera obecná . . . Rozdíl mezi věřiti Boha, Bohu a v Boha, Est iuter crédere 'equivocum ad cum hesitacione date senten- cie adherere, vel sine hesitacione, , opinative tamen, adherere date 'sentencie, vel tercio adherere sen- 'tencie tàmquam fidei, que dicatur & veritate prima, cum tamen ali- unde non demonstretur. Et sic, loquimur de fide catholica, quam: necesse est opinionem transcen- dere, cum facit certitudinem in- fallibilem, pro qua fidelis debet .mortis periculo exponere vitam suam. Et sic opinative Potest. honio credere bullis papalibus . . jejž má Hus na "© zadatku hlavy VI, jest dle sv. Augustina opit u v$ech scholastików a má jej takć :Viklet v kazśni uv. 294. Hus k němu připojuje v hl. f Srv. Studie a texty IL, 128—130. (#9) -
jehož. ту y “Lektute Hus používal. ) ` Viklef na | m. uv. rozeznává dvacet článků víry. | В "Odkud jest o pojmu vírý v hl. Ш, nenalézám, leć snad poslední definice „viera jest zpósob, jiemž- rozum hotov jest věřiti pravdé boZie* jest pfeklad Viklefova: ,fides.. habitus, quo fidelis: inclinatur pro tempore ad credendum actualiter illüd quod debet“ (L.c. 296). Trojí víra, o níž mluví Hus na počátku kap. IV, jest u všech scholastiků; Viklef na m, uv. praví krátce: ,Est autem-- triplex fides secundum distinccionem communem, creditur, ut veritas ..,. fides qua creditur, ut ‘actus. ., aut tercio fides per quam creditur, ut habitus . ,* (296 n.) Ze jest víra o věcech minulých, přítomných i: budoucích, di Compendium 804a:. „fides sua luce .et virtute manifestans ea que non apparent, tam preterita quam presencia quam eciam futura.* Tři stupně víry v kap.-V. jsou Z Viklefova: Dialogu (Pol lard-Sayle 28):. . | sc. fides qué. [6] Tu véz, že věřenie má tři. Prvý jest s pochybová- nim mysl pfichyliti k některému stupně: praveni; druhý stupeň věřenie jest bez pochybovánie ale toliko .z domnievanie: mysl pfichyliti 'k pravení; třetí stupeň jest mysl pfichyliti ‘ jakZto k praveni néb k pravdé, jiZ buoh, jenZ-jést prvé . pravda, praví neb ukazuje, bez dóvodu od člověka nalezeného ... Druhým|stupněm věřím hamfeštóm a papežským listóm . . . tiétím stupném věřím písmu ' svatému, neb to ukazuje jistě pravdu, za níž každý křčsťah má na smrt vydati hotově život svój. A ten třětí: stupeň viery slove jedna- viera obecná . . . Rozdíl mezi věřiti Boha, Bohu a v Boha, Est iuter crédere 'equivocum ad cum hesitacione date senten- cie adherere, vel sine hesitacione, , opinative tamen, adherere date 'sentencie, vel tercio adherere sen- 'tencie tàmquam fidei, que dicatur & veritate prima, cum tamen ali- unde non demonstretur. Et sic, loquimur de fide catholica, quam: necesse est opinionem transcen- dere, cum facit certitudinem in- fallibilem, pro qua fidelis debet .mortis periculo exponere vitam suam. Et sic opinative Potest. honio credere bullis papalibus . . jejž má Hus na "© zadatku hlavy VI, jest dle sv. Augustina opit u v$ech scholastików a má jej takć :Viklet v kazśni uv. 294. Hus k němu připojuje v hl. f Srv. Studie a texty IL, 128—130. (#9) -
Strana 420
Vi a Vil polemickou partii, že nemá se věřiti v papeže ani v P. Marii; připravuje tak pro „Sest bludú“ paragraf „De credere“. Divno, že kap. VIII. o užitku víry není z Compendia. V kap. kázání: | E Hus [11] Věziž, že musí každý člo- věk byti-neb žákem božím neb - ďáblovým; a počátek neb abeceda, od nież v školách boží a ďáblově musie počieti se učiti, jest vierà neb nevěra; a najprvnie litera neb čtena v srdci jest véfiti, Ze trom. jicé nestvořená jest, [12] jenž jest .otec i syn i duch svatý, jeden buoh, jeden byt, jedna podstata, tři osoby věčné, všemohúcie, ne- něsmierné . . avšak ne třie bohové ani třie věční .. buoh.. i Jak rozuměti údům Božím, o tom mluvi Hus dle sv: Augu-- však jediný IX. jest“ začátek přeložen z Viklefova zmíněného. Viklef | [293] Omnem enim hominem oportet esse scolarem dei sive: dyaboli, et rudimentum vel alpha- betum, a quo oportet in utraque : scola incipere, est fides vel inu“! fidelitas. Prima autem litera éordi est . trinitátém ine. propinquior creatam esse, sc. patrem: ét-fi- lium et spiritum sanctum, quo- rum singulus .est ille deus, ista. essencia, substancia vel natura. Et sic sunt [tres] peřsone omni- potentes, eterne, inmense . . nón tamen dicuntur tres eterni, non multi dii. i quia stina častěji. Uvahou o stvoření jest zase již připraven paragraf , De . . Crearé* pro ,Sest blüdü^. První čtyři citáty jsou do něho pojaty. Z Viklefova kázání jest věta: „skrze nebe a zemi rozumie se všechno stvořenie“ (sic per celum et terram notatur universitás creata — Vikl. 294) | -Původní jest asi kap. X.- V kap. XI. jsou z Viklefa věty, jež přeložil Hus ve Vykladu_ menším, poněkud úplněji : | [15] z ducha svatého; neb po- čal sě pro věčnú lásku, kterúž má k člověku, kterážto láska du- chu svatému zvláště sě připisuje neb přidává .. [16] A proto narodil sč časně : z Marie .panny vzem bez muž- ského sěmene sňatku, to. věz tu věc, z niež ihned, když jest po- [294] conceptus est de spiritu . sancto, quia caritate eterna, quam habet ad hominem, que spiritui , Sancto attribuitur , , natum temporaliter ex Maria virgine, cum de illa, assumpsit materiam sine virili semine pro instanti, quo b. Virgo Gabrieli (420).
Vi a Vil polemickou partii, že nemá se věřiti v papeže ani v P. Marii; připravuje tak pro „Sest bludú“ paragraf „De credere“. Divno, že kap. VIII. o užitku víry není z Compendia. V kap. kázání: | E Hus [11] Věziž, že musí každý člo- věk byti-neb žákem božím neb - ďáblovým; a počátek neb abeceda, od nież v školách boží a ďáblově musie počieti se učiti, jest vierà neb nevěra; a najprvnie litera neb čtena v srdci jest véfiti, Ze trom. jicé nestvořená jest, [12] jenž jest .otec i syn i duch svatý, jeden buoh, jeden byt, jedna podstata, tři osoby věčné, všemohúcie, ne- něsmierné . . avšak ne třie bohové ani třie věční .. buoh.. i Jak rozuměti údům Božím, o tom mluvi Hus dle sv: Augu-- však jediný IX. jest“ začátek přeložen z Viklefova zmíněného. Viklef | [293] Omnem enim hominem oportet esse scolarem dei sive: dyaboli, et rudimentum vel alpha- betum, a quo oportet in utraque : scola incipere, est fides vel inu“! fidelitas. Prima autem litera éordi est . trinitátém ine. propinquior creatam esse, sc. patrem: ét-fi- lium et spiritum sanctum, quo- rum singulus .est ille deus, ista. essencia, substancia vel natura. Et sic sunt [tres] peřsone omni- potentes, eterne, inmense . . nón tamen dicuntur tres eterni, non multi dii. i quia stina častěji. Uvahou o stvoření jest zase již připraven paragraf , De . . Crearé* pro ,Sest blüdü^. První čtyři citáty jsou do něho pojaty. Z Viklefova kázání jest věta: „skrze nebe a zemi rozumie se všechno stvořenie“ (sic per celum et terram notatur universitás creata — Vikl. 294) | -Původní jest asi kap. X.- V kap. XI. jsou z Viklefa věty, jež přeložil Hus ve Vykladu_ menším, poněkud úplněji : | [15] z ducha svatého; neb po- čal sě pro věčnú lásku, kterúž má k člověku, kterážto láska du- chu svatému zvláště sě připisuje neb přidává .. [16] A proto narodil sč časně : z Marie .panny vzem bez muž- ského sěmene sňatku, to. věz tu věc, z niež ihned, když jest po- [294] conceptus est de spiritu . sancto, quia caritate eterna, quam habet ad hominem, que spiritui , Sancto attribuitur , , natum temporaliter ex Maria virgine, cum de illa, assumpsit materiam sine virili semine pro instanti, quo b. Virgo Gabrieli (420).
Strana 421
korně přivolila, učiněn jest člo- věkem .. a tak prve urodil sš v životě a potom řádným obyčejem Casu urodil sé z života panny Marie... | responden$ sümma humilitate fe- minina submisit se deo. Exhinc. enim factus est homo, limatus N et natus in utero et post in pro- cessu competentis temporis natus ex utero. UC Také ve XII. kap. jsou z Viklefa jen věty, přeložené již ve Výkladu menším: ^. Trpév mnohé strasti let. viec než tfidcieti, pristúpil dobrovolné k utrpění pod [17] Pontským Pi- látem . . ukřižován u veliké hanbě i v bolesti .. Pak umiév právé na těle, když duše .byla odlü- čena těla, pohřčben jest tělestně; jehož tělo nehnilo jest, netoliko pro mast, jíž bylo zmazáno, ale že tak od: svaté trojice bylo jest ustaveno. | | | ) V hl. XIII. jest z Viklefova neb. v svatý čas tří dnóv .. du- chem sstúpil a své vyvolené z moci ďábelské vysvobodil a kdež jest ráčil, tu jest jim oslavny ži- vot .. dal. post viacionem plus quam tri- ginta duorum annorum sit passus sub Poncio Pilato . . secundum dolorem maximum et penam de- spectissimam fuit crucifixus . fuit vere mortuus anima separata & corpore . . sepultus est, quia secundum corpus, nec 'corpus suum corruptum est nec solum propter ungentum quo unctum est, sed quia a trinitate sic dif- finitum est. o kázání začátek: in sancto triduo descendit ad in- ferna, quia secundum animam . . et predestinatos suos de manu dyaboli potenter eripuit et ubi sibi placuit beatificavit. Další o čtverém pekle jest volně přeloženo z Compen- dia I c, 7954: v ; Hus | | [17] Čtyři pekla byla sú přěd Kristovým sstúpením: Jedno za- tracencóv .. a v tom jsü. tem- ností i k nevidění boha i k nej- mění milosti), a v tom jsú čite- dlné muky?) ., Druhé peklo jest, dobře opisuje. Compendium infernus . . quadrupliciter distin- guitur. Unus est infernus dampna- torum, in quo est pena sensus et dampni, ac tenebre interiores et exteriores i. e. absencia gra- cie.. Super hunc est limbus 3) Theologické terminy: ,tenebre interiores, exteriores", Hus dle smyslu b) Tak pfekládá ,pena sensus"; ,pena damni* vynechává — jednak jest téZko pfeloZiti, jednak je totožné s „temnostmi k nevidční boha“. (421): 9
korně přivolila, učiněn jest člo- věkem .. a tak prve urodil sš v životě a potom řádným obyčejem Casu urodil sé z života panny Marie... | responden$ sümma humilitate fe- minina submisit se deo. Exhinc. enim factus est homo, limatus N et natus in utero et post in pro- cessu competentis temporis natus ex utero. UC Také ve XII. kap. jsou z Viklefa jen věty, přeložené již ve Výkladu menším: ^. Trpév mnohé strasti let. viec než tfidcieti, pristúpil dobrovolné k utrpění pod [17] Pontským Pi- látem . . ukřižován u veliké hanbě i v bolesti .. Pak umiév právé na těle, když duše .byla odlü- čena těla, pohřčben jest tělestně; jehož tělo nehnilo jest, netoliko pro mast, jíž bylo zmazáno, ale že tak od: svaté trojice bylo jest ustaveno. | | | ) V hl. XIII. jest z Viklefova neb. v svatý čas tří dnóv .. du- chem sstúpil a své vyvolené z moci ďábelské vysvobodil a kdež jest ráčil, tu jest jim oslavny ži- vot .. dal. post viacionem plus quam tri- ginta duorum annorum sit passus sub Poncio Pilato . . secundum dolorem maximum et penam de- spectissimam fuit crucifixus . fuit vere mortuus anima separata & corpore . . sepultus est, quia secundum corpus, nec 'corpus suum corruptum est nec solum propter ungentum quo unctum est, sed quia a trinitate sic dif- finitum est. o kázání začátek: in sancto triduo descendit ad in- ferna, quia secundum animam . . et predestinatos suos de manu dyaboli potenter eripuit et ubi sibi placuit beatificavit. Další o čtverém pekle jest volně přeloženo z Compen- dia I c, 7954: v ; Hus | | [17] Čtyři pekla byla sú přěd Kristovým sstúpením: Jedno za- tracencóv .. a v tom jsü. tem- ností i k nevidění boha i k nej- mění milosti), a v tom jsú čite- dlné muky?) ., Druhé peklo jest, dobře opisuje. Compendium infernus . . quadrupliciter distin- guitur. Unus est infernus dampna- torum, in quo est pena sensus et dampni, ac tenebre interiores et exteriores i. e. absencia gra- cie.. Super hunc est limbus 3) Theologické terminy: ,tenebre interiores, exteriores", Hus dle smyslu b) Tak pfekládá ,pena sensus"; ,pena damni* vynechává — jednak jest téZko pfeloZiti, jednak je totožné s „temnostmi k nevidční boha“. (421): 9
Strana 422
. v némZ. jsü temnosti i k nevidéní. boha i k nejméní milosti, ale v tom nejsú čitédlné muky: a to jest miesto dietek nekrsténych a v Starém Zákoně neobřezaných. Tretie peklo jest, v němž jsú tem- nosti k nevidění.boha, ale nejsú k nejmění milosti, a to slove očis- tec; v tom trpie dušě těchto sva- tých, kteříž mrú,.ne dostiučiniece za hřiechy .. . Otvrté peklo jest, v němž [18] jest temnost k ne- vidění boha, ale ne k nejmění milosti božie, a v němž nebyla čitedlná muka; a to peklo slulo limbus t. j. zavfenie? svatych otcóv. A v to Kristus Sstüpil i a. z ného svaté vyvedl. puerorum, ubi.:est pena 'dampni. et non Sensus, et sunt ibi .te- nebre exteriores et interiores. Supra hunc locum est purgato- rius, in quo est pena sensus. et dampni ad tempus et sunt ibi tenebre exteriores et .non inte- riores . Supremus locus inter. hec est limbus. sanctorum patrum, ubi fuit pena dampni et non sensus et fuerunt ibi tenebre ex-- terioreś et non tenebre priva- cionis gracie. Ad hunc locum Christus descendit ac suos inde liberavit . „o „V kap. XIV. jest na začátku z Viklefa totéž, co ve Vyk adu menším: . Hus _ : [18] Kristus třětí den vstal z mrtvých, tak že duši v télo na- A vstal tr8ti den / vrátiv obZil.. . — rozumój, "že prvého dne t. j. pátka mál jest Sest hodin od po- hfébu svého aZ do puolnoci mél jest cély a tiíétí den, v ne- děli, měl jest. jednak, šest hodin, a tak „šest a třidcěti hodin ležal V hrobě mrtev. _ . Ostatek neni ani u Viklefa tomu v.hl. XV [19]: po étytidcéti dnech“ po svém VzkfieSeni ukazav s6 svym apostolóm a jiným věrným v mnohych.: dówodech: 'á) Erben: zaviZenie, . , ad druhý; den, to věz svatú sobotu, .- vstúpil | Viklef [295] Christus tercio die resur- rexit a mortuis anima sua reunita . cum ccrpore et intelligendo partes dieiquod de prima die habuit sex , horas a sepultura sua usque medium noctis, secundum diem sc. sanctum | sabbatum ha- bebat integrum et tercio. die do- : minico habuit circiter sex horas, - et sic circiter. triginta. Sex horas . . iacuit im sepulcro. ' ani-v Compendiu. Podobně jest post quadraginta dies | póśt ref surréccionem: in multis argümen- ^ tis apparens apostolis. et aliis ascendit in^ celum | corpore . . - (422).
. v némZ. jsü temnosti i k nevidéní. boha i k nejméní milosti, ale v tom nejsú čitédlné muky: a to jest miesto dietek nekrsténych a v Starém Zákoně neobřezaných. Tretie peklo jest, v němž jsú tem- nosti k nevidění.boha, ale nejsú k nejmění milosti, a to slove očis- tec; v tom trpie dušě těchto sva- tých, kteříž mrú,.ne dostiučiniece za hřiechy .. . Otvrté peklo jest, v němž [18] jest temnost k ne- vidění boha, ale ne k nejmění milosti božie, a v němž nebyla čitedlná muka; a to peklo slulo limbus t. j. zavfenie? svatych otcóv. A v to Kristus Sstüpil i a. z ného svaté vyvedl. puerorum, ubi.:est pena 'dampni. et non Sensus, et sunt ibi .te- nebre exteriores et interiores. Supra hunc locum est purgato- rius, in quo est pena sensus. et dampni ad tempus et sunt ibi tenebre exteriores et .non inte- riores . Supremus locus inter. hec est limbus. sanctorum patrum, ubi fuit pena dampni et non sensus et fuerunt ibi tenebre ex-- terioreś et non tenebre priva- cionis gracie. Ad hunc locum Christus descendit ac suos inde liberavit . „o „V kap. XIV. jest na začátku z Viklefa totéž, co ve Vyk adu menším: . Hus _ : [18] Kristus třětí den vstal z mrtvých, tak že duši v télo na- A vstal tr8ti den / vrátiv obZil.. . — rozumój, "že prvého dne t. j. pátka mál jest Sest hodin od po- hfébu svého aZ do puolnoci mél jest cély a tiíétí den, v ne- děli, měl jest. jednak, šest hodin, a tak „šest a třidcěti hodin ležal V hrobě mrtev. _ . Ostatek neni ani u Viklefa tomu v.hl. XV [19]: po étytidcéti dnech“ po svém VzkfieSeni ukazav s6 svym apostolóm a jiným věrným v mnohych.: dówodech: 'á) Erben: zaviZenie, . , ad druhý; den, to věz svatú sobotu, .- vstúpil | Viklef [295] Christus tercio die resur- rexit a mortuis anima sua reunita . cum ccrpore et intelligendo partes dieiquod de prima die habuit sex , horas a sepultura sua usque medium noctis, secundum diem sc. sanctum | sabbatum ha- bebat integrum et tercio. die do- : minico habuit circiter sex horas, - et sic circiter. triginta. Sex horas . . iacuit im sepulcro. ' ani-v Compendiu. Podobně jest post quadraginta dies | póśt ref surréccionem: in multis argümen- ^ tis apparens apostolis. et aliis ascendit in^ celum | corpore . . - (422).
Strana 423
mocně: tělestně v nebe“ neb na nebesa, až do pokojného miesta, tu kdež sě jeho milosti zalíbilo ; .. přebývá na pravicí t. j. v nej- .vétSie radosti boha . .. V kap. XVI. kladu. - [20]“ Věřiž, že v deň súdňý posledni přijde tělestně .. v tu stranu povětřie i.zemé, kteráZ sé jemu bude libiti, a bude süditi i spasence i zatracence, tak jakoZ jest sám pravil ve čtení sv. Ma-. túše . usque: ad celum quietum. ubi'sibi' placuerit penetrante . . :sedet-.ad' dexteram dei patris * ^. .&^ beati ficatur in pocioribus: donis dei přeložil Uplngji, co přejal již do menšího Výš“ quod in' die iudicii finalis est, venturus hümanitus in illam par- tem aéris, que sibi placuerit, et iudicaturus tam salvandos quam. dampnandos secundum formam illam, quam, ewangelium, Mat. XXV limitat. K tomu však přibral odtud ještě následující: Jsú také jiní rozumové dost - podobní: Prvý, že přijde südit živých, tociž těch, jenž od této ' chvile Żivi budu do südného.dne, - a mttvých, tociž zemřčlých přěd túto, chvílí. Druhý rozum, že přijde ^ südit Zivych, tociZ téch, ktefí budú živi v ten čásek, v který on přijde, a mrtvých, jenž | ale všichni sú přčd těmi zemřčli; piéd sádem zemrú a z mrtvých vstanü. Vysv&tliv. to ponékud obšírněji, Sed sunt alii duo sensus visi: probabiles: primo quod venturus est iudicare vivos abhinc usque ad diem iudicii et mortuos ante: hec tempora; secundo quod ven- turus est judicare vivos pro me- ditullió temporis sui adventus et mortuos ante illud; sed illi ante.. iudicium ' erunt, mortui et resur- gent. přeložil Hus v následujícím tři úryvky z Compendia, jež zase rozvedl: Hus, [21] o súdném dni, kterak bu- de hrozný; neb nad nami bude súdcě hrozný, hněviv zlym, pod námi hrozné peklo, hořície ohněm věčným, na pravici všichni: hřie- chové Zalujíce, na levici dábluov mnoZstvie do pekla táhnúce, z zadu svět hořící, s přědu angelé do pekla pudiece, vnitf.svédomie. Tu vstand | préhrozng küsavé. Compendium | [838%] ' Ultimum iudicium est: horribile ex omni parte, quia supra erit iudex austerus ét irà-. tus, subtus patens infernus, in-: tus consciencia remordens; extra ' mundus ardens, a dextris peccata accusancia, a sinistris demonia terrencia, circa boni angel in inferna propellentes ; ibidem om- hes -sancti iudicis sentenciam. (423)
mocně: tělestně v nebe“ neb na nebesa, až do pokojného miesta, tu kdež sě jeho milosti zalíbilo ; .. přebývá na pravicí t. j. v nej- .vétSie radosti boha . .. V kap. XVI. kladu. - [20]“ Věřiž, že v deň súdňý posledni přijde tělestně .. v tu stranu povětřie i.zemé, kteráZ sé jemu bude libiti, a bude süditi i spasence i zatracence, tak jakoZ jest sám pravil ve čtení sv. Ma-. túše . usque: ad celum quietum. ubi'sibi' placuerit penetrante . . :sedet-.ad' dexteram dei patris * ^. .&^ beati ficatur in pocioribus: donis dei přeložil Uplngji, co přejal již do menšího Výš“ quod in' die iudicii finalis est, venturus hümanitus in illam par- tem aéris, que sibi placuerit, et iudicaturus tam salvandos quam. dampnandos secundum formam illam, quam, ewangelium, Mat. XXV limitat. K tomu však přibral odtud ještě následující: Jsú také jiní rozumové dost - podobní: Prvý, že přijde südit živých, tociž těch, jenž od této ' chvile Żivi budu do südného.dne, - a mttvých, tociž zemřčlých přěd túto, chvílí. Druhý rozum, že přijde ^ südit Zivych, tociZ téch, ktefí budú živi v ten čásek, v který on přijde, a mrtvých, jenž | ale všichni sú přčd těmi zemřčli; piéd sádem zemrú a z mrtvých vstanü. Vysv&tliv. to ponékud obšírněji, Sed sunt alii duo sensus visi: probabiles: primo quod venturus est iudicare vivos abhinc usque ad diem iudicii et mortuos ante: hec tempora; secundo quod ven- turus est judicare vivos pro me- ditullió temporis sui adventus et mortuos ante illud; sed illi ante.. iudicium ' erunt, mortui et resur- gent. přeložil Hus v následujícím tři úryvky z Compendia, jež zase rozvedl: Hus, [21] o súdném dni, kterak bu- de hrozný; neb nad nami bude súdcě hrozný, hněviv zlym, pod námi hrozné peklo, hořície ohněm věčným, na pravici všichni: hřie- chové Zalujíce, na levici dábluov mnoZstvie do pekla táhnúce, z zadu svět hořící, s přědu angelé do pekla pudiece, vnitf.svédomie. Tu vstand | préhrozng küsavé. Compendium | [838%] ' Ultimum iudicium est: horribile ex omni parte, quia supra erit iudex austerus ét irà-. tus, subtus patens infernus, in-: tus consciencia remordens; extra ' mundus ardens, a dextris peccata accusancia, a sinistris demonia terrencia, circa boni angel in inferna propellentes ; ibidem om- hes -sancti iudicis sentenciam. (423)
Strana 424
všichni světí, súdu spravedlivého. vynešenie potvrzujice, a všichni. zlí j dobří mé hřiechy i všech ji- ných všechný znajíce. [22] Jděte zlořečení .. To hroz- né súdu vydánie sedm má sváz- kóv. Prvy jest hrozné odehnánie, neb die: oteidéte ; od boha odlúčenie, neb die: ote mne; tì ětí zloř ečenstvie, neb die: zlóřečení; neb' die: Sesty muky piihotovánie, die: pfihotován jest; sedmý sva- zek dáblóm věčné přitovařišenie, - -neb die: ďáblu i angelóm - jeho. Poďte požehnaní .. súzenie jest také sedm svazkóv. Prvý jest milostivé povolánie, tu: poďte, druhý božie požehná- nie, tu : poZehnaní ; tfétí milovánie, tu: otcé mého ; étvrty odplacenie, tu: vezměte; dánie, tu: královstvie; šestý: oslav- . nosti pfipravenie, tu: pfipraveno jest; sedmý věčné vy- volenie, když die: od počátka světa.) | druhý svazek čtvrtý trpké mučenie, v oheň, pátý zúťánie k vysvobozéní, neb die: v věčný; neb © V tom při- * pátý královstvie: jenž vám -predestinacio, approban[839 *Jtes et onines mali cum bonis peccata dampnatorum cognoscentes, : (8395) sentenčia cohtra 'malos continet. in ipsa sex?) clausulas, Primo. a deo separacionem, cum. dicitur: ite; secundo maledic- cionem, ibi: maledicti; tercio in- carceracionem, per. hanc prepo- siciofiem jin' designatam ; quarto - pene acerbitatem, .ibi: ignem; quinto liberacionis desperacionem, ibi: etérnum; sexto demónum associacionem, ibi : qui paratus est dyabolo et angelis eius. Sentencia pro bonis continet septem clausulas: Prima est ama- : bilis *vocacio, ibi: venite; se- cunda divina benediccio, ibi: benedicti; tercia paterna dileccio, ibi : patris mei; quarta est re- muneracionis’ retribucio, ibi: per- cipite ; quinta est regni assigna- Cio, ibi: regnum; sexta est glorie preparacio, ibi: quod vobis pa- ratum est; septima est eterna ibi: ab origine mundi. | Pěkný populární vyklad o Duchu sv. v hl. XVII. je, tuším, původní. Za to v hl. XVIII. Hus, uku o církvi, načrtávaje krátce dle Viklefa na- kterouž již od r. 1410 měl připravenu, překládá z Viklefových traktátů „De fide catholica* a „De ecclesia“, Začátek je z traktatu Opera minora 98): „De fide catholica* (Loserth, W. a) Hus měl ve svém exempláři nebo dobře opravil v sed mt. b) Erben: povolenie. c) Výklad Husův: „t. j. od boha, jenž jest počátek všeho světa: odpo“ uje kontextu a není ovšem V. Compendiu, i (424)
všichni světí, súdu spravedlivého. vynešenie potvrzujice, a všichni. zlí j dobří mé hřiechy i všech ji- ných všechný znajíce. [22] Jděte zlořečení .. To hroz- né súdu vydánie sedm má sváz- kóv. Prvy jest hrozné odehnánie, neb die: oteidéte ; od boha odlúčenie, neb die: ote mne; tì ětí zloř ečenstvie, neb die: zlóřečení; neb' die: Sesty muky piihotovánie, die: pfihotován jest; sedmý sva- zek dáblóm věčné přitovařišenie, - -neb die: ďáblu i angelóm - jeho. Poďte požehnaní .. súzenie jest také sedm svazkóv. Prvý jest milostivé povolánie, tu: poďte, druhý božie požehná- nie, tu : poZehnaní ; tfétí milovánie, tu: otcé mého ; étvrty odplacenie, tu: vezměte; dánie, tu: královstvie; šestý: oslav- . nosti pfipravenie, tu: pfipraveno jest; sedmý věčné vy- volenie, když die: od počátka světa.) | druhý svazek čtvrtý trpké mučenie, v oheň, pátý zúťánie k vysvobozéní, neb die: v věčný; neb © V tom při- * pátý královstvie: jenž vám -predestinacio, approban[839 *Jtes et onines mali cum bonis peccata dampnatorum cognoscentes, : (8395) sentenčia cohtra 'malos continet. in ipsa sex?) clausulas, Primo. a deo separacionem, cum. dicitur: ite; secundo maledic- cionem, ibi: maledicti; tercio in- carceracionem, per. hanc prepo- siciofiem jin' designatam ; quarto - pene acerbitatem, .ibi: ignem; quinto liberacionis desperacionem, ibi: etérnum; sexto demónum associacionem, ibi : qui paratus est dyabolo et angelis eius. Sentencia pro bonis continet septem clausulas: Prima est ama- : bilis *vocacio, ibi: venite; se- cunda divina benediccio, ibi: benedicti; tercia paterna dileccio, ibi : patris mei; quarta est re- muneracionis’ retribucio, ibi: per- cipite ; quinta est regni assigna- Cio, ibi: regnum; sexta est glorie preparacio, ibi: quod vobis pa- ratum est; septima est eterna ibi: ab origine mundi. | Pěkný populární vyklad o Duchu sv. v hl. XVII. je, tuším, původní. Za to v hl. XVIII. Hus, uku o církvi, načrtávaje krátce dle Viklefa na- kterouž již od r. 1410 měl připravenu, překládá z Viklefových traktátů „De fide catholica* a „De ecclesia“, Začátek je z traktatu Opera minora 98): „De fide catholica* (Loserth, W. a) Hus měl ve svém exempláři nebo dobře opravil v sed mt. b) Erben: povolenie. c) Výklad Husův: „t. j. od boha, jenž jest počátek všeho světa: odpo“ uje kontextu a není ovšem V. Compendiu, i (424)
Strana 425
Hus a. [24] Každý křesťan má věřiti cierkev svatú obecnú; dóvod jest, že každý má milovati Krista, choté té cierkve, i cierkev jeho chot. A že nemiluje matky du- chovnie, jedné ač ji věrú zná, protož má ji věrú poznati. Neb z přikázánie z prvého druhé dcky zavázáni jsme pod zasliżenim + blahoslavenstvie otc a matku, ale zvláště Krista a jeho choť cierkev svatü ctíti, - ‘cessitas, Viklef ' S quilibet catholicus fideliter de- bet credere ecclesiam Sanctam. catholicam. Patet fidei huius ne-. cum quilibet debet diligere Christum sponsum illius ecclesie et ipsam ecclesiam spon- sam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualém, nisi saltem ipsam per fidem cognoverit: ergo debet ipsam per fidem cognoscere; Nam ex primo mandato secunde tabule obligamur sub obtentu premii celestis patrem et matrem sed Christum specialiter ac suam ecclesiam honorare, - (| Dále pokračuje Hus s traktátem Viklefovým „De eccles ia“ (Loserth 1): Neb Kristus jest otec náš a cierkev svatá jest najvyššie mat- ka :našč. A toho otcé'a tu matku najprve máme cctiti, neb v nûzi musíme a máme toho otcě a matky té naučení a pomoci vo- lati a tresktanie : od nich mile pfijieti A když právě a plně ty rodiče uctíme, tehdy plně zákon - křesťanský zachováme, a kterak daleko jich neuctíme, tak daleko pfikázánie boZieho nezachováme ; neb nelzé jest kiéstanu shié&iti, jedné al tomu otci a té materi chvály neb poctivosti umenší. \ Christus enim ex fide est pater noster et dicta ecclesia sponsá sua est autonomastice mater no- stra. Illos autem parentes debe- mus primo, omnium honorare, quia recognoscendo nos ín ne- cessitatis articulo oportet eorum informacionem, castigacionem et suffragium invocare. Illis autem cultis ad plenum servatur plene christiana religio et de quanto deest éorum honoracio, deest preceptorum servacio, cum non sit possibile christianum delin- - quere, nisi de quanto subtrahit vel [2] minuit honorem vel mi- nisterium debitum istis parentibus, Potom jest zase část z „De fide catholicą*: A že nebrzo kto bude ctíti matky své, jedné až ji n&kterak pozna, Sed quomodo honoramus ma- trem, quam non . cognoscimus? 2) Tak překládá Hus ,autonomastice*. (423)
Hus a. [24] Každý křesťan má věřiti cierkev svatú obecnú; dóvod jest, že každý má milovati Krista, choté té cierkve, i cierkev jeho chot. A že nemiluje matky du- chovnie, jedné ač ji věrú zná, protož má ji věrú poznati. Neb z přikázánie z prvého druhé dcky zavázáni jsme pod zasliżenim + blahoslavenstvie otc a matku, ale zvláště Krista a jeho choť cierkev svatü ctíti, - ‘cessitas, Viklef ' S quilibet catholicus fideliter de- bet credere ecclesiam Sanctam. catholicam. Patet fidei huius ne-. cum quilibet debet diligere Christum sponsum illius ecclesie et ipsam ecclesiam spon- sam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualém, nisi saltem ipsam per fidem cognoverit: ergo debet ipsam per fidem cognoscere; Nam ex primo mandato secunde tabule obligamur sub obtentu premii celestis patrem et matrem sed Christum specialiter ac suam ecclesiam honorare, - (| Dále pokračuje Hus s traktátem Viklefovým „De eccles ia“ (Loserth 1): Neb Kristus jest otec náš a cierkev svatá jest najvyššie mat- ka :našč. A toho otcé'a tu matku najprve máme cctiti, neb v nûzi musíme a máme toho otcě a matky té naučení a pomoci vo- lati a tresktanie : od nich mile pfijieti A když právě a plně ty rodiče uctíme, tehdy plně zákon - křesťanský zachováme, a kterak daleko jich neuctíme, tak daleko pfikázánie boZieho nezachováme ; neb nelzé jest kiéstanu shié&iti, jedné al tomu otci a té materi chvály neb poctivosti umenší. \ Christus enim ex fide est pater noster et dicta ecclesia sponsá sua est autonomastice mater no- stra. Illos autem parentes debe- mus primo, omnium honorare, quia recognoscendo nos ín ne- cessitatis articulo oportet eorum informacionem, castigacionem et suffragium invocare. Illis autem cultis ad plenum servatur plene christiana religio et de quanto deest éorum honoracio, deest preceptorum servacio, cum non sit possibile christianum delin- - quere, nisi de quanto subtrahit vel [2] minuit honorem vel mi- nisterium debitum istis parentibus, Potom jest zase část z „De fide catholicą*: A že nebrzo kto bude ctíti matky své, jedné až ji n&kterak pozna, Sed quomodo honoramus ma- trem, quam non . cognoscimus? 2) Tak překládá Hus ,autonomastice*. (423)
Strana 426
protož veliké jest potřčbie, cierkev svati-z'viery “nékterak jiz-po- znati;:neb neznánie cierkvi:svaté činí ve HKdu :mnoho'.bludóv. : Oportet ergo 6x "fide cogňosceré istam matrem. Tnfidelitas. ergo: in ista ‘materia nimis perturbat. ec- clesiam. „Následující výklad. pojmu církve jest Husův, až definicí církve угас! сё К traktátu „De ecclesi а“: x [25]: 'cierkev' Svatá obecna jest - zbor.v&éch vyvolených, jenż sloye, choť. Kristova, o niez v piesniech Salomünovych: jest psáno písmo a onaż die: „IF 'že“ já jsem jako choť, okrásil mě korunú“, Ta takć 'chot silna ' Zeha, o nieZ v Piisloviech Šalomúnový ch, také slöve chrám, dóm, město, krá- lovstvie božie, Jerusalem, matka naSé.a:télo skryté Kristovo. :/ Tat jest cierkev svatá obecná, již .křésťané „vyznávají ihned po vier. v. ducha. Svatého, . pro. tri. věci: gustina jest. najvyśśie, stvofenie, protóZ . ihned jest polożena u. vieře :po. tr ‘ojici.: svaté nestvoiené; druhé že. milostí „ducha svatého Kristovi v. manželství. jest oddana; a.třštie protože trojicé svátá v ní jako v domu neb y „chrámu svém přčbývá..“ „топа“. „Prvé že vedle svatého Aú-. věčném . e. congregacione: emnium Illa -àutem est. de gua est pro- cessus Cantici cant, de qua lo-, quitur scriptura Is, 41: .„Tam-' quam sponsam decoravit mě co- Hec eciam est mulier fór- tis, de qua [3] Prov. 31 et cor- pus Christi misticum .. ista est Jerusalem, mater nostra, tem- [2] .. predestinatorum. sponsa. Christi, 'plumr domini, regnum célorum et civitas regis magni . . «Hec est - sancta ecclesia catholica, quam confitentur christiani, immediate post fidem. in. spiritum 'S. propter tria: Primo, quia secundum, Au-, gustinum est summa creatura; ideo immediate ponitur post tri-. . nitatem incréatam ;- secundo quia; amore.spiritus. sancti Christo in; matrimonio perpetuo . copulatur, . et, tercio quia, posita trinitate. oportet . ipsám. habere. templum : vel domum, quam inhabitet, | Ze jest. tato církev trojdílná, praví Vikleftaké v ,De ecclesia ` 8, ale Hus.to přejímá s výkladem z „De fide. catholica“ -99: ‚Ta také :cierkev :svata dóli -sć na tři stránky: Jedna strana cier- : kev svítězilá, jenž jsú světí v ne+ beském království; druhá strana neb částka jest nebo slove cier- kex -rytěřícé' a ta jest všichni vy- voléní zde bydlící; třětie' stránka a) Erben: zda. ‘pars Et illa est tripartita: una 'est triumphans, sicut Christus caput universalis ecclesie et beati alii. Secunda pars huius matris est militans ecclesia, ut predestinati hic in corpore viantés, et. tercia 'ecclesie est predestinati- (428)
protož veliké jest potřčbie, cierkev svati-z'viery “nékterak jiz-po- znati;:neb neznánie cierkvi:svaté činí ve HKdu :mnoho'.bludóv. : Oportet ergo 6x "fide cogňosceré istam matrem. Tnfidelitas. ergo: in ista ‘materia nimis perturbat. ec- clesiam. „Následující výklad. pojmu církve jest Husův, až definicí církve угас! сё К traktátu „De ecclesi а“: x [25]: 'cierkev' Svatá obecna jest - zbor.v&éch vyvolených, jenż sloye, choť. Kristova, o niez v piesniech Salomünovych: jest psáno písmo a onaż die: „IF 'že“ já jsem jako choť, okrásil mě korunú“, Ta takć 'chot silna ' Zeha, o nieZ v Piisloviech Šalomúnový ch, také slöve chrám, dóm, město, krá- lovstvie božie, Jerusalem, matka naSé.a:télo skryté Kristovo. :/ Tat jest cierkev svatá obecná, již .křésťané „vyznávají ihned po vier. v. ducha. Svatého, . pro. tri. věci: gustina jest. najvyśśie, stvofenie, protóZ . ihned jest polożena u. vieře :po. tr ‘ojici.: svaté nestvoiené; druhé že. milostí „ducha svatého Kristovi v. manželství. jest oddana; a.třštie protože trojicé svátá v ní jako v domu neb y „chrámu svém přčbývá..“ „топа“. „Prvé že vedle svatého Aú-. věčném . e. congregacione: emnium Illa -àutem est. de gua est pro- cessus Cantici cant, de qua lo-, quitur scriptura Is, 41: .„Tam-' quam sponsam decoravit mě co- Hec eciam est mulier fór- tis, de qua [3] Prov. 31 et cor- pus Christi misticum .. ista est Jerusalem, mater nostra, tem- [2] .. predestinatorum. sponsa. Christi, 'plumr domini, regnum célorum et civitas regis magni . . «Hec est - sancta ecclesia catholica, quam confitentur christiani, immediate post fidem. in. spiritum 'S. propter tria: Primo, quia secundum, Au-, gustinum est summa creatura; ideo immediate ponitur post tri-. . nitatem incréatam ;- secundo quia; amore.spiritus. sancti Christo in; matrimonio perpetuo . copulatur, . et, tercio quia, posita trinitate. oportet . ipsám. habere. templum : vel domum, quam inhabitet, | Ze jest. tato církev trojdílná, praví Vikleftaké v ,De ecclesia ` 8, ale Hus.to přejímá s výkladem z „De fide. catholica“ -99: ‚Ta také :cierkev :svata dóli -sć na tři stránky: Jedna strana cier- : kev svítězilá, jenž jsú světí v ne+ beském království; druhá strana neb částka jest nebo slove cier- kex -rytěřícé' a ta jest všichni vy- voléní zde bydlící; třětie' stránka a) Erben: zda. ‘pars Et illa est tripartita: una 'est triumphans, sicut Christus caput universalis ecclesie et beati alii. Secunda pars huius matris est militans ecclesia, ut predestinati hic in corpore viantés, et. tercia 'ecclesie est predestinati- (428)
Strana 427
slove cierkev spajících a ta jest mortui in purgatorio dormientes. všichni vyvolení v očistci trpějící. Že hlavou církve jest jediné Kristus, opakuje Viklef stále (De eccl. 7); o poutu, jež spojuje údy církve mluví v traktátu „D e ecclesia“ 4 n.: [26] a každý ten úd jest láskú Caritas autem, que nunquam své mateři a každému bratru excidit, estvinculum [5] continuans jako živú žilú přivázán, kterážto membra illius corporis ; foret ergo žíla sě nepřetrhne, jakož die sv. contra racionem, vel quod spon- Pavel, že láska nevypadne. Pro- sus in persona propria vel quod tož bylo by proti rozumu, aby alius ex permissione sua lania- ženich neb kto jiný z jeho přě- ret sponsam suam .. cum Jer. puštěnie roztrhl věčně neb od 31 sibi dicitur: „In caritate per- něho odlúčil jeho choť .. o niež petua dilexi te“. Ista igitur et die: V láscě věčné miloval sem non lapides est mater nostra per tě. Protož tato cierkev jest matka orbem terrarum confitens caput naše v světě . . ne kamenie ani suum . . ipsa est omnes prede- dřievie krásně ztesané . . ale stinati presentes, preteriti et všichni vyvolení nynější, dřievní futuri. i budúci jsú cierkev svatá obecná. Tak předkládá Hus v českém rouše stručně bludnou nauku Viklefovu, kterou již r. 1410 v kázáních „Ite et vos in vineam meam“ a Tu es Petrus“ s kazatelny betlémské byl hlasal, a dobře odkazuje na konci kapitoly na svůj traktát „De ecclesia“, jejž asi již připravuje. V hlavě XIX. jsou z Viklefova kázáni dvě věty, pojaté také do Výkladu menšího: [27 A tak již móžeš rozuměti, quod illa sancta ecclesia secun- že cierkev svatá vedle těch tří dum illas tres partes, sc. peregri- svých stránek, tociž vedle stránky nantem, dormientem et regnan- vítězné, rytěřície a spajície, má tem habet communionem iuva- obcovánie pomoci a milovánie.. minis et amoris. že zaslúžením Ježíše Krista . . quod virtute meritorum Chri- všichni hřiechové cierkve svaté, sti omnia peccata ecclesie reg- jenž jest v nebesích, jsú od- nantis sunt purgata puštěni .. Jinak Hus zde a v kap. následující zpracovává nauku o od- puštění hříchů, kterou také již v kázánich dogmatických r. 1410 byl kázal a s níž se v traktátu „De sex erroribus“ v paragrafu „De remittere“ setkáváme znovu. (427)
slove cierkev spajících a ta jest mortui in purgatorio dormientes. všichni vyvolení v očistci trpějící. Že hlavou církve jest jediné Kristus, opakuje Viklef stále (De eccl. 7); o poutu, jež spojuje údy církve mluví v traktátu „D e ecclesia“ 4 n.: [26] a každý ten úd jest láskú Caritas autem, que nunquam své mateři a každému bratru excidit, estvinculum [5] continuans jako živú žilú přivázán, kterážto membra illius corporis ; foret ergo žíla sě nepřetrhne, jakož die sv. contra racionem, vel quod spon- Pavel, že láska nevypadne. Pro- sus in persona propria vel quod tož bylo by proti rozumu, aby alius ex permissione sua lania- ženich neb kto jiný z jeho přě- ret sponsam suam .. cum Jer. puštěnie roztrhl věčně neb od 31 sibi dicitur: „In caritate per- něho odlúčil jeho choť .. o niež petua dilexi te“. Ista igitur et die: V láscě věčné miloval sem non lapides est mater nostra per tě. Protož tato cierkev jest matka orbem terrarum confitens caput naše v světě . . ne kamenie ani suum . . ipsa est omnes prede- dřievie krásně ztesané . . ale stinati presentes, preteriti et všichni vyvolení nynější, dřievní futuri. i budúci jsú cierkev svatá obecná. Tak předkládá Hus v českém rouše stručně bludnou nauku Viklefovu, kterou již r. 1410 v kázáních „Ite et vos in vineam meam“ a Tu es Petrus“ s kazatelny betlémské byl hlasal, a dobře odkazuje na konci kapitoly na svůj traktát „De ecclesia“, jejž asi již připravuje. V hlavě XIX. jsou z Viklefova kázáni dvě věty, pojaté také do Výkladu menšího: [27 A tak již móžeš rozuměti, quod illa sancta ecclesia secun- že cierkev svatá vedle těch tří dum illas tres partes, sc. peregri- svých stránek, tociž vedle stránky nantem, dormientem et regnan- vítězné, rytěřície a spajície, má tem habet communionem iuva- obcovánie pomoci a milovánie.. minis et amoris. že zaslúžením Ježíše Krista . . quod virtute meritorum Chri- všichni hřiechové cierkve svaté, sti omnia peccata ecclesie reg- jenž jest v nebesích, jsú od- nantis sunt purgata puštěni .. Jinak Hus zde a v kap. následující zpracovává nauku o od- puštění hříchů, kterou také již v kázánich dogmatických r. 1410 byl kázal a s níž se v traktátu „De sex erroribus“ v paragrafu „De remittere“ setkáváme znovu. (427)
Strana 428
V kap. XXI. jsou opět na začátku dvě věty z kázání Vikle- fova, ale další o zmrtvýchvstání v hlavě této a následující a o užitku víry ve vzkříšení v hl. XXIII, jakož i životě věčném v hl. XXIV, kde jest delší citát z Augustina1) a kde se Hus dovolává „Provázku“ (str. 42), není ani u Viklefa ani v Compendiu. Měl-li Hus nějaký jiný pramen (hlavně pro kap. XXIII), nelze zatím určiti. Tak se jeví Husův Výklad víry prací poměrně samostatnou, jež obšírněji rozvádí výklad Viklefův, v menším Výkladě téměř doslovně přeložený, a doplňuje jej z Compendia a z Viklefova Dialogu a v partii o církvi z Viklefova „De ec- clesia“ a „De fide catholica". 1) Část je také v Compendiu. (428)
V kap. XXI. jsou opět na začátku dvě věty z kázání Vikle- fova, ale další o zmrtvýchvstání v hlavě této a následující a o užitku víry ve vzkříšení v hl. XXIII, jakož i životě věčném v hl. XXIV, kde jest delší citát z Augustina1) a kde se Hus dovolává „Provázku“ (str. 42), není ani u Viklefa ani v Compendiu. Měl-li Hus nějaký jiný pramen (hlavně pro kap. XXIII), nelze zatím určiti. Tak se jeví Husův Výklad víry prací poměrně samostatnou, jež obšírněji rozvádí výklad Viklefův, v menším Výkladě téměř doslovně přeložený, a doplňuje jej z Compendia a z Viklefova Dialogu a v partii o církvi z Viklefova „De ec- clesia“ a „De fide catholica". 1) Část je také v Compendiu. (428)
Strana 429
. XV. Drobné texty. 1. Husova posice „Utrum in transsubstanciacione . . “ Mezi kvestiemi, jež z Husovy Lektury na Sentence bývají vypisovány o sobě, vyskytuje se tato první kvestie z dist. 11. in IV. (vyd. Flajšh. 571—574). Obírá se větou, že kněz nemůže býti nazýván stvořitelem těla Páně a že tudíž není důstoj- nější Panny Marie, což Hus v kázáních a polemikách opakuje stále a v kapitole „De creare“ píše i na stěny betlemské. O tom předmětu měl Hus již někdy dříve školskou posici, z níž pak vypracovanou kvestii přejal do Lektury. To jest vidno z rkp. univ. pražské XI D 9, kde na fol. 65a—66b jest celá naše kvestie a za ní slova Husova: „Et hec pro presenti sufficiant. Veritatem tamen istius questionis ad declaracionem magistrorum, si quid hic per me minus lbene) positum extat sique necesse fuerit sufficiencius deducere, promtus sum ipsorum..“ Věta jest neúplná a nebylo jí ve skutečnosti asi Husem použito. Hus zakončil posici slovy, jež hned následují: ... Domini et patres reverendi! Posicionem huius questionis non per me fundatam, non per me structam, sed ex sanctorum doctorum dictis magistrotumque meorum reverendorum collectis intellectam, verum sed per me inabilem et tamquam nullum extensam, non ad deroga- cionem, non ad suspensionem aliqüorum, quod absit, offerens expono sic per presentem posicionis declaracionem me a sentencia illorum, qui dicunt, quod sacerdos creat corpus Christi, et qui astruünt, quod sacerdos sit dignior matre Christi, tataliter eximendo, ymmo fortiter contra talia instando. Et si quis quida) huic posicioni velit a) Rkp.: quidquid. (429)
. XV. Drobné texty. 1. Husova posice „Utrum in transsubstanciacione . . “ Mezi kvestiemi, jež z Husovy Lektury na Sentence bývají vypisovány o sobě, vyskytuje se tato první kvestie z dist. 11. in IV. (vyd. Flajšh. 571—574). Obírá se větou, že kněz nemůže býti nazýván stvořitelem těla Páně a že tudíž není důstoj- nější Panny Marie, což Hus v kázáních a polemikách opakuje stále a v kapitole „De creare“ píše i na stěny betlemské. O tom předmětu měl Hus již někdy dříve školskou posici, z níž pak vypracovanou kvestii přejal do Lektury. To jest vidno z rkp. univ. pražské XI D 9, kde na fol. 65a—66b jest celá naše kvestie a za ní slova Husova: „Et hec pro presenti sufficiant. Veritatem tamen istius questionis ad declaracionem magistrorum, si quid hic per me minus lbene) positum extat sique necesse fuerit sufficiencius deducere, promtus sum ipsorum..“ Věta jest neúplná a nebylo jí ve skutečnosti asi Husem použito. Hus zakončil posici slovy, jež hned následují: ... Domini et patres reverendi! Posicionem huius questionis non per me fundatam, non per me structam, sed ex sanctorum doctorum dictis magistrotumque meorum reverendorum collectis intellectam, verum sed per me inabilem et tamquam nullum extensam, non ad deroga- cionem, non ad suspensionem aliqüorum, quod absit, offerens expono sic per presentem posicionis declaracionem me a sentencia illorum, qui dicunt, quod sacerdos creat corpus Christi, et qui astruünt, quod sacerdos sit dignior matre Christi, tataliter eximendo, ymmo fortiter contra talia instando. Et si quis quida) huic posicioni velit a) Rkp.: quidquid. (429)
Strana 430
asserere contrarium, ad evocacionem magistrorum prèsto paratum mea) cum omni humilitate presupposita in karitate Christi invenietb) Amen. Et sic est finis huius. Z uctivosti, s jakou tu mluví Hus o svých učitelích, nabízeje se na jejich rozkaz posice proti námitkám hájiti, jest patrno, že je to školská posice bakalářova, Husem přednesená asi r. 1406—1407 na fakultě theologické. Je to doklad reformního rázu spekulace o svátosti oltářní ještě před Impugnantibus. A jako z tohoto traktátu přejal Hus celé kapitoly do Lektury, tak pojal tam doslovně i naši posici. 2. Návod k dokonalosti. V rkp. dvorní knihovny vídeňské č. 4557 jest mezi mnohými kusy Husovými řada českých textů, jichž s bezpečnosti sice Husovi nelze přičísti, ale jež vyplynüly, ne-li z jeho péra, přece z jeho ducha. Sem patří hlavně na fol. 223a—224a kus na- depsaný „Řeč k životu dokonalému“. Je to napomenutí ně- jaké bekyni, v němž nelze neznamenati značné myšlenkové po- dobnosti s Husovou Dcerkou. Doporoučí se jí zpytováni svědomí, rozumná poslušnost, trpělivost, slušné chování, ochotné posluhování nemocným a sebepoznání. Srdečná exhorta tato za- sluhuje, aby byla otištěna. . . 223a Řeč k životu dokonalému. 5 Chceš-li býti dokonalá), toto právě zachovaj: vdy měj před očima tvýma skutky a činy své zlé a jiných dobré, neviz dobrého tvého ani zlého cizieho, varuj se družic zlých, málo mluv a mnoho se modl, když myslíš, což najlépe móžeš o bohu mysliž, ale o sobě což najhóře. Neroď súditi nižádného mluviec neb mysléc, ale raděj si sama sě suď. Cožkoli uslyšíš neb uzříš od jiných, vdy obrať v dobré a když chceš mluviti, rozmysl se co máš řéci a tak mluvieci málo shřěšíš. Každý den buď tobě jako poslední, na každú noc rozvrzd), cos zlého ve dne udělala neb sě dopustila. A umučenie vždy božie měj na paměti své. Pamatuj, kterak mnoho dobrého od Boha jsi přijala a kterak málo jsi jemu za to slúžila. a) Rkp.: meque. — b) Rkp.: inveniat. — c) Rkp.: dokonalý, opr. v do- konalá. — d) Tak psáno místo rozvaž. (430)
asserere contrarium, ad evocacionem magistrorum prèsto paratum mea) cum omni humilitate presupposita in karitate Christi invenietb) Amen. Et sic est finis huius. Z uctivosti, s jakou tu mluví Hus o svých učitelích, nabízeje se na jejich rozkaz posice proti námitkám hájiti, jest patrno, že je to školská posice bakalářova, Husem přednesená asi r. 1406—1407 na fakultě theologické. Je to doklad reformního rázu spekulace o svátosti oltářní ještě před Impugnantibus. A jako z tohoto traktátu přejal Hus celé kapitoly do Lektury, tak pojal tam doslovně i naši posici. 2. Návod k dokonalosti. V rkp. dvorní knihovny vídeňské č. 4557 jest mezi mnohými kusy Husovými řada českých textů, jichž s bezpečnosti sice Husovi nelze přičísti, ale jež vyplynüly, ne-li z jeho péra, přece z jeho ducha. Sem patří hlavně na fol. 223a—224a kus na- depsaný „Řeč k životu dokonalému“. Je to napomenutí ně- jaké bekyni, v němž nelze neznamenati značné myšlenkové po- dobnosti s Husovou Dcerkou. Doporoučí se jí zpytováni svědomí, rozumná poslušnost, trpělivost, slušné chování, ochotné posluhování nemocným a sebepoznání. Srdečná exhorta tato za- sluhuje, aby byla otištěna. . . 223a Řeč k životu dokonalému. 5 Chceš-li býti dokonalá), toto právě zachovaj: vdy měj před očima tvýma skutky a činy své zlé a jiných dobré, neviz dobrého tvého ani zlého cizieho, varuj se družic zlých, málo mluv a mnoho se modl, když myslíš, což najlépe móžeš o bohu mysliž, ale o sobě což najhóře. Neroď súditi nižádného mluviec neb mysléc, ale raděj si sama sě suď. Cožkoli uslyšíš neb uzříš od jiných, vdy obrať v dobré a když chceš mluviti, rozmysl se co máš řéci a tak mluvieci málo shřěšíš. Každý den buď tobě jako poslední, na každú noc rozvrzd), cos zlého ve dne udělala neb sě dopustila. A umučenie vždy božie měj na paměti své. Pamatuj, kterak mnoho dobrého od Boha jsi přijala a kterak málo jsi jemu za to slúžila. a) Rkp.: meque. — b) Rkp.: inveniat. — c) Rkp.: dokonalý, opr. v do- konalá. — d) Tak psáno místo rozvaž. (430)
Strana 431
Ve všem slušném, což tobě přikazují vyšší neb starší tvojia), buď poslušna. Buď pilna a stój/ snažně o to, aby v láscě, v pokoře 223b a v trpělivosti ostala. Varuj se zlostí všelikých a ode všech ne- slušností tělo své zdaluj. Všelikaká tresktánie, napomínánie, že- shránie vyšších a starších svých s trpělivostí a vesele přijímaj.1) Ode všeho falšě, pokrytstvie a dvú řečí a ode všelikakého zlého do- mnievánie vystřiehaj se. Když budeš v kostele u oltářě neb kdež- koli, poctivě jdi 1 kleč a stuoj modléci se pokorně a nábožně. Řádně se ve všech věcech zpravuj, aby nebyla na pohoršenie, ale na příklad mnohým; ač jsi duchovnie, každé poslúženie, kteréž móžeš učiniti, učiň a v nižádném sebe nevynímaj a najvíce při nemocných a neduživých. V kterémkoli stavu neb řádu budeš, pa- matuj, co jsi byla a co budeš. Neboť na počátku byla jsi hlína šerednáb), nynie si pytel smradu a nečistoty plný a potom v čas budúcí budeš dána črvóm za pokrm.4 Proto kdyby tebe bylo otázáno, odkud jsi, co neseš a kam jdeš, s pravým právem měla by odpověděti: Z země jsem, zemi nosím a zasě do země jdu. A tak právě by odpověděla, neb die Jeremiáš v kap. XX2): „Země, země, země, slyš slovo božie“. Znamenaj: die třikrát země, jakoby chtěl řéci: Ty člověče, jenž jsi z země a nosíš zemi a zasě do země sě navracuješ, slyš slovo božie a poznaj sě. Neb pravé po- znánie činí hřiechóv odpuštěnie a do věčného života přivodí. Čehož dopomož nám pán buoh milostivý Amen. Dokonala se jest řeč k životu dokonalému. 224a 3. O slově Božím. Zcela v duchu Husově jest psán krátký výklad na Jere- miáše 23, 14—32, jenž jest v témže rkp. víd. 4557 na fol. 229a až 231b. Text, zdá se, je tu při opisování poněkud přehozen. Za- čátek „Božie slova jsú jako kladivo ..“ (229ab) patří až na konec3) a citáty následující ze sv. Rehoře, Augustina, Isidora a Rehoře, jednající o kněžích, kteří nekáží, nesouvisí přímo s řečí. Řeč začíná překladem zmíněného místa Jeremiášova, jež vykládá o falešných prorocích křesťanských, t. j. kazatelích, kteří lid nekárají, jen když jim platí, a ukazuje, že slovo Boží jest jako oheň a jako kla- 1) Srv. Husova Výkladu hl. LXVII nadepsanou: „Tresktánie přijmi rád.“ — 2) Jer. 22, 29. — 3) Za tou částí je 1/4 strany prázdné. a) Psáno: tvoj. — b) Psáno: šeradná. Studie a texty (431). 30
Ve všem slušném, což tobě přikazují vyšší neb starší tvojia), buď poslušna. Buď pilna a stój/ snažně o to, aby v láscě, v pokoře 223b a v trpělivosti ostala. Varuj se zlostí všelikých a ode všech ne- slušností tělo své zdaluj. Všelikaká tresktánie, napomínánie, že- shránie vyšších a starších svých s trpělivostí a vesele přijímaj.1) Ode všeho falšě, pokrytstvie a dvú řečí a ode všelikakého zlého do- mnievánie vystřiehaj se. Když budeš v kostele u oltářě neb kdež- koli, poctivě jdi 1 kleč a stuoj modléci se pokorně a nábožně. Řádně se ve všech věcech zpravuj, aby nebyla na pohoršenie, ale na příklad mnohým; ač jsi duchovnie, každé poslúženie, kteréž móžeš učiniti, učiň a v nižádném sebe nevynímaj a najvíce při nemocných a neduživých. V kterémkoli stavu neb řádu budeš, pa- matuj, co jsi byla a co budeš. Neboť na počátku byla jsi hlína šerednáb), nynie si pytel smradu a nečistoty plný a potom v čas budúcí budeš dána črvóm za pokrm.4 Proto kdyby tebe bylo otázáno, odkud jsi, co neseš a kam jdeš, s pravým právem měla by odpověděti: Z země jsem, zemi nosím a zasě do země jdu. A tak právě by odpověděla, neb die Jeremiáš v kap. XX2): „Země, země, země, slyš slovo božie“. Znamenaj: die třikrát země, jakoby chtěl řéci: Ty člověče, jenž jsi z země a nosíš zemi a zasě do země sě navracuješ, slyš slovo božie a poznaj sě. Neb pravé po- znánie činí hřiechóv odpuštěnie a do věčného života přivodí. Čehož dopomož nám pán buoh milostivý Amen. Dokonala se jest řeč k životu dokonalému. 224a 3. O slově Božím. Zcela v duchu Husově jest psán krátký výklad na Jere- miáše 23, 14—32, jenž jest v témže rkp. víd. 4557 na fol. 229a až 231b. Text, zdá se, je tu při opisování poněkud přehozen. Za- čátek „Božie slova jsú jako kladivo ..“ (229ab) patří až na konec3) a citáty následující ze sv. Rehoře, Augustina, Isidora a Rehoře, jednající o kněžích, kteří nekáží, nesouvisí přímo s řečí. Řeč začíná překladem zmíněného místa Jeremiášova, jež vykládá o falešných prorocích křesťanských, t. j. kazatelích, kteří lid nekárají, jen když jim platí, a ukazuje, že slovo Boží jest jako oheň a jako kla- 1) Srv. Husova Výkladu hl. LXVII nadepsanou: „Tresktánie přijmi rád.“ — 2) Jer. 22, 29. — 3) Za tou částí je 1/4 strany prázdné. a) Psáno: tvoj. — b) Psáno: šeradná. Studie a texty (431). 30
Strana 432
divo. Při tom útočí na odpustky za peníze, jež odvádějí věřící od pravé kajícnosti. S vývody Husovými je tu opět mnoho po- dobného. 230ab Řeč o slově Božím. 231 a Jer. 23: Na prorociech Jerusalemských viděl jsem podobenstvie cizoložstva . . . jenž sú nic neprospěli tomu lidu, die pán. Tak plně stojí řeč v Jeremiášově písmě a přivedl jsem ji proto, aby lépe srozuměl, ktož čísti bude, že brání pán bóh hrozně prorokóm t. j. kazatelóm lží a nejistých věcí lidu/ praviti, k lidem dě: Neroďte slyšeti. A praví, kterak od prorokóv Jerusalemských t. j. od kazatelóv křesťanských — neb Jerusalem znamená v jed- nom smyslu sbor křesťanský — vyšla poskvrna na každú zemi, protože klamají lid, praviece, že ti jenž sě bohu posmievají, t. j. jenž smrtedlně hřešie a boha pánem svým a otcem nazývají a chodí v zlosti srdce, že jich nic zlého nepotká, když jedné jim dadie. A tak je klamají a svodie, ale slov božích, jenž su při- kázánie božie, a rad božích lidu nepravie, aby odvedli je od zlosti. a od zlých myšlení. 231b Potom die bóhl): Ktož má mú řeč, prav mú řeč právě t. j. nic marného nevměsuje, neb co jest plevám do pšenice t. j. básniem a řečem, jenž upřiemo nevedú od hřiechu a nevedú upřiemo- k spasení a k bohu, co těm plevám k pšenici, to věz k božiemu. slovu, jenž krmí duši, jako pšenice krmí tělo? A ynhed die pán2): I zdaliť slova má nejsú oheň? Neb člo- věka v milosti božie zapalují, jako oheň dřievie zapaluje. I koho- nemá zapáliti v milosti to slovo božie3): Vy moji přietelé jste, když učiníte, co vám přikazuji; již nenazovu vás, by byli mé sluhy, ale že jste moji přietelé? Opět ono slovo4): Kdež sem já, tu i sluha mój bude i ono5): Já vám připravuji, jakož připravil mi otec, abyste sediece jedli a pili v' králevství otcě mého./ Opět ono9): Blaženi jste, když vám budú láti lidé a řkú všelikaké zlé proti vám lživě pro jméno mé; radujte sě a veselte sě, neb odplata vašě veliká jest v nebesiech. Opět ono slovo?): Věru pravi vám, že vy, kteříž ste šli po mně, v zmrtvýchvstánie, to věz když z mrtvých všichni vstanú, když sedne syn člověka na stolici králevstvie svého, sednete i vy na dvanádcti stoliciech, súdiece dvanádete pokolení Israhelských. Opět ono slovo kterak nezapálí v milosti, jakoby již je věrní slyšěti 1) v. 28. — 2) v. 29 — 3) Jan 15, 13.. — 4) Jan 12, 26. — 5). Luk. 22, 29 n. — 6) Mat. 5, 11 n. — 7) Mat. 19, 28. (432)
divo. Při tom útočí na odpustky za peníze, jež odvádějí věřící od pravé kajícnosti. S vývody Husovými je tu opět mnoho po- dobného. 230ab Řeč o slově Božím. 231 a Jer. 23: Na prorociech Jerusalemských viděl jsem podobenstvie cizoložstva . . . jenž sú nic neprospěli tomu lidu, die pán. Tak plně stojí řeč v Jeremiášově písmě a přivedl jsem ji proto, aby lépe srozuměl, ktož čísti bude, že brání pán bóh hrozně prorokóm t. j. kazatelóm lží a nejistých věcí lidu/ praviti, k lidem dě: Neroďte slyšeti. A praví, kterak od prorokóv Jerusalemských t. j. od kazatelóv křesťanských — neb Jerusalem znamená v jed- nom smyslu sbor křesťanský — vyšla poskvrna na každú zemi, protože klamají lid, praviece, že ti jenž sě bohu posmievají, t. j. jenž smrtedlně hřešie a boha pánem svým a otcem nazývají a chodí v zlosti srdce, že jich nic zlého nepotká, když jedné jim dadie. A tak je klamají a svodie, ale slov božích, jenž su při- kázánie božie, a rad božích lidu nepravie, aby odvedli je od zlosti. a od zlých myšlení. 231b Potom die bóhl): Ktož má mú řeč, prav mú řeč právě t. j. nic marného nevměsuje, neb co jest plevám do pšenice t. j. básniem a řečem, jenž upřiemo nevedú od hřiechu a nevedú upřiemo- k spasení a k bohu, co těm plevám k pšenici, to věz k božiemu. slovu, jenž krmí duši, jako pšenice krmí tělo? A ynhed die pán2): I zdaliť slova má nejsú oheň? Neb člo- věka v milosti božie zapalují, jako oheň dřievie zapaluje. I koho- nemá zapáliti v milosti to slovo božie3): Vy moji přietelé jste, když učiníte, co vám přikazuji; již nenazovu vás, by byli mé sluhy, ale že jste moji přietelé? Opět ono slovo4): Kdež sem já, tu i sluha mój bude i ono5): Já vám připravuji, jakož připravil mi otec, abyste sediece jedli a pili v' králevství otcě mého./ Opět ono9): Blaženi jste, když vám budú láti lidé a řkú všelikaké zlé proti vám lživě pro jméno mé; radujte sě a veselte sě, neb odplata vašě veliká jest v nebesiech. Opět ono slovo?): Věru pravi vám, že vy, kteříž ste šli po mně, v zmrtvýchvstánie, to věz když z mrtvých všichni vstanú, když sedne syn člověka na stolici králevstvie svého, sednete i vy na dvanádcti stoliciech, súdiece dvanádete pokolení Israhelských. Opět ono slovo kterak nezapálí v milosti, jakoby již je věrní slyšěti 1) v. 28. — 2) v. 29 — 3) Jan 15, 13.. — 4) Jan 12, 26. — 5). Luk. 22, 29 n. — 6) Mat. 5, 11 n. — 7) Mat. 19, 28. (432)
Strana 433
- n. mělil): Pojďte požehnaní otce mého, přijměte králevstvie? A co jiných jest božích slov, jenž jako oheň palivo, tak ta božie slova srdce v žádosti zapalují. Jsú také božie slova I jako kladivo, jenž tvrdé kameny tluče, 229 a neb tvrdá srdce v hřiešiech zatvrzená rozbíjie. Věru je tvrdé srdce, kterého nerozrazí to slovo božie2): Učiní-li hřiešný pokánie ze všech hřiechov neb zlostí svých, kteréž jest učinil, a bude ostřie- hati mých všech přikázání, na všecky zlosti jeho, kteréž jest učinil, já se nerozpomenu. Tvrdé srdce, jehož neobměkčí to slovo3): Ač mátie zapomene svého dietěte, ale já tebe nezapomenu. A tvrdé srdce, jako die sv. Rehoř, kteréž sě nehne k hlasu syna božieho, k němuž sě skálé pukalo, země sě třásla, slunce sě zatmělo a hro- bové sě otvierali4). A těžké ono slovo, těžšie než které kladivo ani který oškrd5): Jděte zlořečení do věčného ohně, jenž připraven jest dáblu a sluhám jeho. Ha, by kazatelé kázali ta slova božie a že ktož sú dobře živi, ti budú spaseni, a kteří zle, ti budú zatraceni, a že každý vezme odplatu svú vedle skutkóv, tehdy obrátil [by] bóh lid od zlé cěsty a od myšlení jich najhorších. Ale žea) lží slibujíce králevstvie nebeské a vysvobozenie ode všech hřiechóv i ode všech muk, protož hřiešní úfajíce tomu hřiechóv sě ne- varují a kterých sú sě dopustili, neprávě sě kají. Protož hrozí pán bóh i těm prorokóm i lidu skrze Ysaiáše řka6): Budú kteříž blažie lid tento svodiece i ti, kteréž oni blažie, zatraceni a opět die?): Lid mój draci lúpili/ sú a ženy jsú nad nimi panovali. Lide mój, kteříž tě blaženým nazývají, ti tě zklamávají a cěstu chodóv tvých rušie. Věru tuto pán bóh jiné odpustky praví a dává než oni, kteříž lid lúpie lžemi a nad nimiž ženy panují, berúce penieze od nich zasmilstvie, kteréž oni vykupčie na obraziech neb na odpustciech. Tiť jsú, o nichž Kristus prorokuje řkas): Mnozí falešní prorokové vstanú a svedú mnohé. 229b 4. Zpráva ze sněmu Kostnického. O událostech na sněmu Kostnickém byli v Čechách stále zpravováni; straně Husově psali Jan z Reinsteina řečený Kardinál, 1) Mat. 25, 34. — 2) Ezech. 18, 21 n. — 3) Is. 49, 15. — 4) Mat. 27, 51 n. — 5) Mat. 25, 41. — 6) Is. 9, 16. — 7) Is. 3, 12. — 8) Mat. 24, 11. a) Rkp.: zlé. (433) 30*
- n. mělil): Pojďte požehnaní otce mého, přijměte králevstvie? A co jiných jest božích slov, jenž jako oheň palivo, tak ta božie slova srdce v žádosti zapalují. Jsú také božie slova I jako kladivo, jenž tvrdé kameny tluče, 229 a neb tvrdá srdce v hřiešiech zatvrzená rozbíjie. Věru je tvrdé srdce, kterého nerozrazí to slovo božie2): Učiní-li hřiešný pokánie ze všech hřiechov neb zlostí svých, kteréž jest učinil, a bude ostřie- hati mých všech přikázání, na všecky zlosti jeho, kteréž jest učinil, já se nerozpomenu. Tvrdé srdce, jehož neobměkčí to slovo3): Ač mátie zapomene svého dietěte, ale já tebe nezapomenu. A tvrdé srdce, jako die sv. Rehoř, kteréž sě nehne k hlasu syna božieho, k němuž sě skálé pukalo, země sě třásla, slunce sě zatmělo a hro- bové sě otvierali4). A těžké ono slovo, těžšie než které kladivo ani který oškrd5): Jděte zlořečení do věčného ohně, jenž připraven jest dáblu a sluhám jeho. Ha, by kazatelé kázali ta slova božie a že ktož sú dobře živi, ti budú spaseni, a kteří zle, ti budú zatraceni, a že každý vezme odplatu svú vedle skutkóv, tehdy obrátil [by] bóh lid od zlé cěsty a od myšlení jich najhorších. Ale žea) lží slibujíce králevstvie nebeské a vysvobozenie ode všech hřiechóv i ode všech muk, protož hřiešní úfajíce tomu hřiechóv sě ne- varují a kterých sú sě dopustili, neprávě sě kají. Protož hrozí pán bóh i těm prorokóm i lidu skrze Ysaiáše řka6): Budú kteříž blažie lid tento svodiece i ti, kteréž oni blažie, zatraceni a opět die?): Lid mój draci lúpili/ sú a ženy jsú nad nimi panovali. Lide mój, kteříž tě blaženým nazývají, ti tě zklamávají a cěstu chodóv tvých rušie. Věru tuto pán bóh jiné odpustky praví a dává než oni, kteříž lid lúpie lžemi a nad nimiž ženy panují, berúce penieze od nich zasmilstvie, kteréž oni vykupčie na obraziech neb na odpustciech. Tiť jsú, o nichž Kristus prorokuje řkas): Mnozí falešní prorokové vstanú a svedú mnohé. 229b 4. Zpráva ze sněmu Kostnického. O událostech na sněmu Kostnickém byli v Čechách stále zpravováni; straně Husově psali Jan z Reinsteina řečený Kardinál, 1) Mat. 25, 34. — 2) Ezech. 18, 21 n. — 3) Is. 49, 15. — 4) Mat. 27, 51 n. — 5) Mat. 25, 41. — 6) Is. 9, 16. — 7) Is. 3, 12. — 8) Mat. 24, 11. a) Rkp.: zlé. (433) 30*
Strana 434
Petr z Mladenovic a hlavně Hus sám, straně katolické, především kapitule pražské, dodával zprávy Kuneš ze Zvole, Náz a snad i Páleč. Palacký otiskl v Dokumentech českou zprávu kteréhosi doktora z 9. března 1415 (Doc. 538), relaci Anonymovu ze 2. dubna (Doc. 541—543), dvě zprávy Kunšovy kapitule, z 19. dubna 1415 (Doc. 545 n.) a z 2. května (Doc. 546 n.), pak čísi obšírnou zprávu o odsouzení Husově ze 7. července (Doc. 559—561), zprávy ze září a října 1415 (Doc. 601 n.), relaci o událostech v r. 1416 (Doc. 622—624), o volbě papeže Martina V (Doc. 665 až 668) a dvě zprávy z r. 1418 (Doc. 675—677). Tři z těch zpráv, jež Palacký uveřejnil z rkp. musejního IV D 12, jsou také v rukopisech kláštera Vyšebrodského, a to zpráva doktorova Doc. 538 v rkp. č. 83 fol. 46, zpráva z 25. ledna 1418 „cum iuramento Sigismundi“ (Doc. 675 n.) tamtéž a následující „per Woytiechonem“ (Doc. 676 n.) v rkp. č. 87 fol. 22b. Mimo to však jest v rukopise téže knihovny č. 63 na předním přídeští česká relace, poslaná do Čech po Nanebevstoupení Páně (9. května), pojednávající hlavně o útěku papeže Jana XXIII a tudíž podobná relacím Kunšovým. Otiskuji ji ze zmíněného rukopisu. Noviny z slavného sboru obecného z města Constancie. Při sboru byli sú kniežat pravých světských osmmezcietma, hrabí pravých přirozených sto a dvadcieti, pánóv korúhevných a rytieřóv a panoší bez čísla. Papež Jan, s nímžto bylo kardinálóv šest a třidcieti, patriarchóv tré, arcibiskupóv bylo šestmezcietma, biskupóv bylo sto a pět a třidcieti, doktoróva) v práviech a mistróv bylo tři sta a dvadcieti, opatóv klášterných z rozličného králov- stvie bylo dvě stě XVII. Obecných učených lidí bylo bez čísla. Papež Jan ve čtvrtek před květnú nedělíl) v noci z Constancie s kniežetem rakúským odjev, utekl do Schaffhúsu a potom odtad na jiná miesta čtrkrát. Papež sě měl postaviti v pondělí po Božiem vstúpení v Kon- stancí, jakož k tomu dni byl pohnán před konsilium. Ten sě ne- postavil a protož otvolán nazajtřie ote všeho úřadu. Když papež Jan byl pohnán, dána mu byla viná, že zrušitel přísahy, ukame- 1) Dle Anonyma Doc. 541 „dominica Judica“: 17. března. Toto by bylo 21. března. a) Rkp. zase biskupóv. (434) ** I
Petr z Mladenovic a hlavně Hus sám, straně katolické, především kapitule pražské, dodával zprávy Kuneš ze Zvole, Náz a snad i Páleč. Palacký otiskl v Dokumentech českou zprávu kteréhosi doktora z 9. března 1415 (Doc. 538), relaci Anonymovu ze 2. dubna (Doc. 541—543), dvě zprávy Kunšovy kapitule, z 19. dubna 1415 (Doc. 545 n.) a z 2. května (Doc. 546 n.), pak čísi obšírnou zprávu o odsouzení Husově ze 7. července (Doc. 559—561), zprávy ze září a října 1415 (Doc. 601 n.), relaci o událostech v r. 1416 (Doc. 622—624), o volbě papeže Martina V (Doc. 665 až 668) a dvě zprávy z r. 1418 (Doc. 675—677). Tři z těch zpráv, jež Palacký uveřejnil z rkp. musejního IV D 12, jsou také v rukopisech kláštera Vyšebrodského, a to zpráva doktorova Doc. 538 v rkp. č. 83 fol. 46, zpráva z 25. ledna 1418 „cum iuramento Sigismundi“ (Doc. 675 n.) tamtéž a následující „per Woytiechonem“ (Doc. 676 n.) v rkp. č. 87 fol. 22b. Mimo to však jest v rukopise téže knihovny č. 63 na předním přídeští česká relace, poslaná do Čech po Nanebevstoupení Páně (9. května), pojednávající hlavně o útěku papeže Jana XXIII a tudíž podobná relacím Kunšovým. Otiskuji ji ze zmíněného rukopisu. Noviny z slavného sboru obecného z města Constancie. Při sboru byli sú kniežat pravých světských osmmezcietma, hrabí pravých přirozených sto a dvadcieti, pánóv korúhevných a rytieřóv a panoší bez čísla. Papež Jan, s nímžto bylo kardinálóv šest a třidcieti, patriarchóv tré, arcibiskupóv bylo šestmezcietma, biskupóv bylo sto a pět a třidcieti, doktoróva) v práviech a mistróv bylo tři sta a dvadcieti, opatóv klášterných z rozličného králov- stvie bylo dvě stě XVII. Obecných učených lidí bylo bez čísla. Papež Jan ve čtvrtek před květnú nedělíl) v noci z Constancie s kniežetem rakúským odjev, utekl do Schaffhúsu a potom odtad na jiná miesta čtrkrát. Papež sě měl postaviti v pondělí po Božiem vstúpení v Kon- stancí, jakož k tomu dni byl pohnán před konsilium. Ten sě ne- postavil a protož otvolán nazajtřie ote všeho úřadu. Když papež Jan byl pohnán, dána mu byla viná, že zrušitel přísahy, ukame- 1) Dle Anonyma Doc. 541 „dominica Judica“: 17. března. Toto by bylo 21. března. a) Rkp. zase biskupóv. (434) ** I
Strana 435
nitel viery křěsťanské, povolitel v zlosti cierkve, svatokupec, ná- silník, zlý příkladník, domníváním kacieř a rozličných příčin, pro něžto s dóstojenstvie by ssazen býti jměl. Rakúský Frydrych dal sě na milost králi v neděli před Vstú- pením božím se vším což kde jmá v Švábiecha), v Sasiech, na Rýně, v Břiskau, v hrabství ježto slove Tirol, panstvie ježto slove Ecz, hrabstvie ježto slove Intal, se všemi horamib) i doly, tak aby všichni jeho vlastní úředníci všeho jeho panstvie jemu) jeho úřady vzdali a s tiem králi k jeho rukama slíbili jemu znova přísahali a on knieže od krále otjeti nemá, leč sě to stane. Všechna miesta Fridrichova kniežete dobyli sú Sveicerové sd) jedné strany a král s svými římskými miesty s druhé strany a ještě dobývají ani král chce, by odlehli, leč to učiní knieže, což učiniti jmá a což jest sě zapsal, jakož toho jest těžký dosti zápis. Král jmá na každý den vyjeti do Argunie a tu ostatnie pa- peže sjednati, aby jeden byl, anebo král chce o to umřieti. A v královstvie Napulské má vsaditi krále Logiešě starého krále, ježto někdy odtad byl vyhnán od tohoto, ježto letos v Na- puli králem byl a umřěl. Consilium v Konstancí jmá sě nerozdělovati ani rozjiéti, až sě král vrátí z Argunnie, sjednaje dva papežě. 5. Donace Konstantinova. Apokryfní donace Konstantinova, již měli za pravou katoličtí doktoři i odpůrcové církve, byla Viklefovi a Husovi nejsilnější zbraní proti papežství. Teprve z ní prý vzniklo papežství co do vyvýšenosti nad ostatní biskupy a co do světského jeho postavení a moci. Tehdy „vlit jest jed v církev Boží“, tehdý začala zkáza církve. A kanonické právo, v němž v c. 13. a 14. dist. 96 donace jest obsažena, jest té zkázy stálým zdrojem,1) a kanonisté, zákony církevní v tom smyslu vykládající a bránící, jsou jí oporou. Odtud hněv všech reformatorů viklefských proti právníkům. Nejlépe to viděti z traktátu Mikuláše Drážďanského „Cortina“ čili „Tabulae veteris et novi coloris", kde staví Mikuláš proti 1) Srv. Viklef De ecclesia, Los. 361, a Hus Contra Stanislaum cap. II. a) Rkp.: vel. — b) Psáno: sem ssemy. — c) Rkp.: a jemu. — d) Rkp.: v. (435)
nitel viery křěsťanské, povolitel v zlosti cierkve, svatokupec, ná- silník, zlý příkladník, domníváním kacieř a rozličných příčin, pro něžto s dóstojenstvie by ssazen býti jměl. Rakúský Frydrych dal sě na milost králi v neděli před Vstú- pením božím se vším což kde jmá v Švábiecha), v Sasiech, na Rýně, v Břiskau, v hrabství ježto slove Tirol, panstvie ježto slove Ecz, hrabstvie ježto slove Intal, se všemi horamib) i doly, tak aby všichni jeho vlastní úředníci všeho jeho panstvie jemu) jeho úřady vzdali a s tiem králi k jeho rukama slíbili jemu znova přísahali a on knieže od krále otjeti nemá, leč sě to stane. Všechna miesta Fridrichova kniežete dobyli sú Sveicerové sd) jedné strany a král s svými římskými miesty s druhé strany a ještě dobývají ani král chce, by odlehli, leč to učiní knieže, což učiniti jmá a což jest sě zapsal, jakož toho jest těžký dosti zápis. Král jmá na každý den vyjeti do Argunie a tu ostatnie pa- peže sjednati, aby jeden byl, anebo král chce o to umřieti. A v královstvie Napulské má vsaditi krále Logiešě starého krále, ježto někdy odtad byl vyhnán od tohoto, ježto letos v Na- puli králem byl a umřěl. Consilium v Konstancí jmá sě nerozdělovati ani rozjiéti, až sě král vrátí z Argunnie, sjednaje dva papežě. 5. Donace Konstantinova. Apokryfní donace Konstantinova, již měli za pravou katoličtí doktoři i odpůrcové církve, byla Viklefovi a Husovi nejsilnější zbraní proti papežství. Teprve z ní prý vzniklo papežství co do vyvýšenosti nad ostatní biskupy a co do světského jeho postavení a moci. Tehdy „vlit jest jed v církev Boží“, tehdý začala zkáza církve. A kanonické právo, v němž v c. 13. a 14. dist. 96 donace jest obsažena, jest té zkázy stálým zdrojem,1) a kanonisté, zákony církevní v tom smyslu vykládající a bránící, jsou jí oporou. Odtud hněv všech reformatorů viklefských proti právníkům. Nejlépe to viděti z traktátu Mikuláše Drážďanského „Cortina“ čili „Tabulae veteris et novi coloris", kde staví Mikuláš proti 1) Srv. Viklef De ecclesia, Los. 361, a Hus Contra Stanislaum cap. II. a) Rkp.: vel. — b) Psáno: sem ssemy. — c) Rkp.: a jemu. — d) Rkp.: v. (435)
Strana 436
sv. a sedmi ctnostem z osmera blahoslavenství. Takové pa- rallelismy, nabízející se samy sebou, byly velmi oblíbeny. I. Hus ve velkém výkladu upozorňuje dle Viklefa u jednotlivých proseb, který dar Ducha sv. jim „příleží“ a v poslední kapitole překládá z téže předlohy, jak sedm proseb ukazuje tři ctnosti božské a čtyři mravníl), a jak jest proti sedmi hlavním hříchům. Ale autor tu Husa nepoužívá, nýbrž vykládá každou prosbu dvojako, druhý výklad zpravidla opisuje z menšího výkladu Husova, a paralle- lismy připojuje jen latinsky. Ctvrtou prosbu pracuje samostatně. Uveřejňuji oba výklady ze zmíněných rukopisův, označuje, co jest převzato z Husa, kursivou. Výklad na Otče náš. Z rkp. univ. praž. V A 23. 195b Modlitba ot najvýbornějšího, ot najlepšieho mistra k našemu ke všemu dobrému vydaná jest tato a): Otče náš, jenž si v ne- besiech a dále. Kterúžto modlitbu milostivý otec vydal jest svým synóm a přikázal jim řiekati řka2): „Takto sě budete modliti: Otče náš, jenž si v nebesiech“ a tak do koncě. Těmi slovy „Otče náš, jenž si v nebesiech“ učí milý mistr a otec, abychom sě tišě a pokorně a mile ukázali přěd svým otcem, když chceme ho prositi; neb mají3) nuzní a chudí obyčej a dítky také, že chtiece sobě oni hospodyb) a tito otce svého milost, jiež žá- dají, přichýliti, že dóstojenstvie napřed jmenují, aby tak pána svého neb otcě ukojili a sobě ochotna učinili, a tak přidúce pokořie sě a někteří padnú na koleně a řkú poctivě: Hospodo našě milostivá a dietky řkú: Tatíku neb otče milý. Protož učě nás milostivý spa- sitel klaněti sě a modliti pokorně a mile Trojici«) svaté, dává nám naučenie, abychom též učinili, když die: Riekajte ,Otče náš, jenž si v nebestech'. Otče, v těž věříme, náš, v těž úfáme, jenž si v ne- besiech, k toběž láskú vzhóru tiehneme. A tak položil milý otec v těch sloviech vieru, naději a lásku, neb ty tři ctnosti bohu činie modlitbu vzácnu. 1) Tuto myšlenku podal Hus někde latinsky; aspoň v rkp. kapit. knih. pražské C 103 jest na fol. 109b: „Notandum, quod in predictis 7 peticionibus possunt 7 virtutes intelligi“ a na konci je „Hec Mgr. J. Hus“. Místo je sice výkladu podobné, ale není to překlad. 2) Mat. 6, 9. — 3) Následující jest z velkého výkladu kap. 87 (Erb. I, 315.) a) Rkp.: toto. — b) Rkp.: hospodu. — c) Rkp.: trojice. (440)
sv. a sedmi ctnostem z osmera blahoslavenství. Takové pa- rallelismy, nabízející se samy sebou, byly velmi oblíbeny. I. Hus ve velkém výkladu upozorňuje dle Viklefa u jednotlivých proseb, který dar Ducha sv. jim „příleží“ a v poslední kapitole překládá z téže předlohy, jak sedm proseb ukazuje tři ctnosti božské a čtyři mravníl), a jak jest proti sedmi hlavním hříchům. Ale autor tu Husa nepoužívá, nýbrž vykládá každou prosbu dvojako, druhý výklad zpravidla opisuje z menšího výkladu Husova, a paralle- lismy připojuje jen latinsky. Ctvrtou prosbu pracuje samostatně. Uveřejňuji oba výklady ze zmíněných rukopisův, označuje, co jest převzato z Husa, kursivou. Výklad na Otče náš. Z rkp. univ. praž. V A 23. 195b Modlitba ot najvýbornějšího, ot najlepšieho mistra k našemu ke všemu dobrému vydaná jest tato a): Otče náš, jenž si v ne- besiech a dále. Kterúžto modlitbu milostivý otec vydal jest svým synóm a přikázal jim řiekati řka2): „Takto sě budete modliti: Otče náš, jenž si v nebesiech“ a tak do koncě. Těmi slovy „Otče náš, jenž si v nebesiech“ učí milý mistr a otec, abychom sě tišě a pokorně a mile ukázali přěd svým otcem, když chceme ho prositi; neb mají3) nuzní a chudí obyčej a dítky také, že chtiece sobě oni hospodyb) a tito otce svého milost, jiež žá- dají, přichýliti, že dóstojenstvie napřed jmenují, aby tak pána svého neb otcě ukojili a sobě ochotna učinili, a tak přidúce pokořie sě a někteří padnú na koleně a řkú poctivě: Hospodo našě milostivá a dietky řkú: Tatíku neb otče milý. Protož učě nás milostivý spa- sitel klaněti sě a modliti pokorně a mile Trojici«) svaté, dává nám naučenie, abychom též učinili, když die: Riekajte ,Otče náš, jenž si v nebestech'. Otče, v těž věříme, náš, v těž úfáme, jenž si v ne- besiech, k toběž láskú vzhóru tiehneme. A tak položil milý otec v těch sloviech vieru, naději a lásku, neb ty tři ctnosti bohu činie modlitbu vzácnu. 1) Tuto myšlenku podal Hus někde latinsky; aspoň v rkp. kapit. knih. pražské C 103 jest na fol. 109b: „Notandum, quod in predictis 7 peticionibus possunt 7 virtutes intelligi“ a na konci je „Hec Mgr. J. Hus“. Místo je sice výkladu podobné, ale není to překlad. 2) Mat. 6, 9. — 3) Následující jest z velkého výkladu kap. 87 (Erb. I, 315.) a) Rkp.: toto. — b) Rkp.: hospodu. — c) Rkp.: trojice. (440)
Strana 437
Také že otec, dlužni jsme jemu srdečným milováním, a že náš a ne mój toliko, dlužni jsme jemu všichni bázní, a že jest v nebe- siech v tak krásné a vysoké sieni, dlužni sme jemu poctivostí. Pro- tož milujme ho a bojme sě jeho a ctěmea) ho, řiekajíc jemu mile, báznivě a poctivě: „Otče náš, jenž si v nebesiech“. Otče náš, Ijenž syny 1) svéb) stvořil, ot hřiecha vykápil, od moci dábelské, ot zatracenie věčného vysvobodil. Otče mocný2) nade všechny jiné, otče sladký v milování, otče bohatý v dědictví?), otče milosrdný kc) vykúpení, otče múdrýd) k vystřežení, otče vždy hotový ku slyšení nás.) všěch spolu, kteříž budeme na věky s tobú. Náš, ať by bohatí chudými nepýchali, ačť ciesařové, papeži,e) králi, kniežata, páni, biskupi, tě za otce mají. Jenž si v nebesiech, abychom znali, že si ty pán i otec nade všemi pány i otci zemskými, jenž si v nebesiech s sva- tými v radosti a v zemi s dobrými syny svými svú milostí a všudy jsi svým bytem, mocí, dobrotú i múdrostí. Osvěť sě jméno tvé, tak abychom v tě právě věřili, úfali a tě z plného srdcě milovali a tak svati jsúc, dóstojně tvé jméno menovali i chválili, myslíce neb řiekajíce: Mocný buch, věčný buch, milosrdný buch, otec náš, jenž svat jest u věčnosti a nás činí svaty a chce abychom byli světí, řka:5) „Svati buďte, neb já jsem svatý“ Svati, totiž ot hřiechu čisti, neb to jest bohu i rozumnému stvo- ření svatu býti konečně nižádného hřiechu v sobě nemieti a dobré milovati. Přid královstvie tvé t. j. ať sě po tvé vóli naplní počet svatých, jenž někteří jsú a konečně všichni spolu budú královstvie tvé, at z mrtvých vstanúce s tebú kralují. A přid královstvie tvé, at my zemrúce královstvie mámy tvé, o němž ty dieš, že v súdný den die syn člověka vyvoleným:) Poďte požehnaní otce mého, přijměte královstvie, jenž jest vám ustavenog) přd světa ustavením“. Buď vóla tvá jako v nebi i v zemi, abychom s tvú vólí my sě sjednali jako světí v nebesiech, abychom hřiechu nevolili a což ty volíš, to ať volíme. Chléb náš vezdajšíh) daj nám dnes. Chléb tělesné po- třeby, chléb svatého naučení slova božieho, chléb těla svého svatého, 196a 1) Z menšího výkladu, Erb. I, 357. — 2) Z velkého výkladu, Erb. I, 318. — 3) Z krátkého výkladu. — 4) Vše další z menšího výkladu. — 5) Lev. 11, 44. — 6) Mat. 25, 34. a) Psáno: cztyeyme. — b) Patrně: jenž si ny stvořil. — c) Rkp. nemá. d) Hus: umělý. — e) Psáno: papaži. f) Rkp. in marg. rubr.: Prvá prosba, pak: druhá prosba, a potom nad- pisy v textu: třetie, čtvrtá, pátá, šestá, sědmá. g) In marg.: neb připravené. — h) Rkp.: vesdajší. (441)
Také že otec, dlužni jsme jemu srdečným milováním, a že náš a ne mój toliko, dlužni jsme jemu všichni bázní, a že jest v nebe- siech v tak krásné a vysoké sieni, dlužni sme jemu poctivostí. Pro- tož milujme ho a bojme sě jeho a ctěmea) ho, řiekajíc jemu mile, báznivě a poctivě: „Otče náš, jenž si v nebesiech“. Otče náš, Ijenž syny 1) svéb) stvořil, ot hřiecha vykápil, od moci dábelské, ot zatracenie věčného vysvobodil. Otče mocný2) nade všechny jiné, otče sladký v milování, otče bohatý v dědictví?), otče milosrdný kc) vykúpení, otče múdrýd) k vystřežení, otče vždy hotový ku slyšení nás.) všěch spolu, kteříž budeme na věky s tobú. Náš, ať by bohatí chudými nepýchali, ačť ciesařové, papeži,e) králi, kniežata, páni, biskupi, tě za otce mají. Jenž si v nebesiech, abychom znali, že si ty pán i otec nade všemi pány i otci zemskými, jenž si v nebesiech s sva- tými v radosti a v zemi s dobrými syny svými svú milostí a všudy jsi svým bytem, mocí, dobrotú i múdrostí. Osvěť sě jméno tvé, tak abychom v tě právě věřili, úfali a tě z plného srdcě milovali a tak svati jsúc, dóstojně tvé jméno menovali i chválili, myslíce neb řiekajíce: Mocný buch, věčný buch, milosrdný buch, otec náš, jenž svat jest u věčnosti a nás činí svaty a chce abychom byli světí, řka:5) „Svati buďte, neb já jsem svatý“ Svati, totiž ot hřiechu čisti, neb to jest bohu i rozumnému stvo- ření svatu býti konečně nižádného hřiechu v sobě nemieti a dobré milovati. Přid královstvie tvé t. j. ať sě po tvé vóli naplní počet svatých, jenž někteří jsú a konečně všichni spolu budú královstvie tvé, at z mrtvých vstanúce s tebú kralují. A přid královstvie tvé, at my zemrúce královstvie mámy tvé, o němž ty dieš, že v súdný den die syn člověka vyvoleným:) Poďte požehnaní otce mého, přijměte královstvie, jenž jest vám ustavenog) přd světa ustavením“. Buď vóla tvá jako v nebi i v zemi, abychom s tvú vólí my sě sjednali jako světí v nebesiech, abychom hřiechu nevolili a což ty volíš, to ať volíme. Chléb náš vezdajšíh) daj nám dnes. Chléb tělesné po- třeby, chléb svatého naučení slova božieho, chléb těla svého svatého, 196a 1) Z menšího výkladu, Erb. I, 357. — 2) Z velkého výkladu, Erb. I, 318. — 3) Z krátkého výkladu. — 4) Vše další z menšího výkladu. — 5) Lev. 11, 44. — 6) Mat. 25, 34. a) Psáno: cztyeyme. — b) Patrně: jenž si ny stvořil. — c) Rkp. nemá. d) Hus: umělý. — e) Psáno: papaži. f) Rkp. in marg. rubr.: Prvá prosba, pak: druhá prosba, a potom nad- pisy v textu: třetie, čtvrtá, pátá, šestá, sědmá. g) In marg.: neb připravené. — h) Rkp.: vesdajší. (441)
Strana 438
chléb nasycenie věčného. Daj nám dnes t j. každý den, abychom silni jsúce proti dáblu a proti tělu a proti světu bojovali. Iotpust nám našě viny, jakož i my odpůščieme svým vinníkóm. Otpust nám všěm spolu, kteříž právě žádáme, našě viny, jenž jsú hřiechové naši i proviněnie za hřiechy. A otpust nám všěm všednie hřiechy, jimiž každý den sme vinni a hřěšíme. Jako i my otpúščieme svým vinníkóm — tu hněvný pomni, ať na sěa) sám zatracenie neuprosíšb); protož otpust právě málo, aby právě řiekal, a tak ať by buoh otpustil mnohoc). Neuvoď nás v pokušenie t. j. nepřěpúščej padnúti v zlém pokušení, jímž dábel a svět a tělo ot tvé svaté vóle lúčí, nedaj pad- núti v pokušení, když nám berú, nás hanějí, tepú, klnú neb mordují. Ale zbav ny ot zlého — zbav ot zlého všelikakého, jenž by nás potkati mohlo a zvlášče ot nekánie konečného, jenž jest přě- veliké zlé, a tak zbav ny ot zlého zatracenie věčného. Amen t. j. tak sěd) staň. Ktož jsa bez hřiecha smrtedlného tak v mysli rozkládaje tuto- Kristovu modlitbu řieká, ten sě právě modlí. Ale ktož přikázánie božieho neplní aneb řiekaje jinam myslí, ten sě nadarmo modlí; neb die milý spasitel:1) „Lid tento rty mě ctí, ale srdce jich daleko- jest ote mne, nadarmo mi sě modlí“. Výklad páteře. Z rkp. univ. praž. VII H 18. 37a Páteř, modlitba od samého boha složená, prosí za zbavenie sedm hřiechóv smrtedlných, za uprošenie sedm daróv ducha sva- tého a za obdrženie sedmero blahoslavenstvie. Jižto spasitel náš takto se modliti přikázal, řka: Otče náš, jenž s 2) náš stvořitel, od hřiechu i od věčného za- tračenie z moci dábelské vykupitel. Otče, jenž nás krmíš a k dě- dictví věčnému chováš; náš otče — všech spolu, jenž budeme na věky s tebú; náš, ať bohatí, urození a povýšení chudými nepýchámy. Jenž si v nebesiech, abychom znali, žes ty pán a otec najvyšší, neb jiní otcové sú nižší na zemi přebývající. V nebesiech si 1) Mat. 15, 8; Mat. 7, 6. — 2) Vše jest z Husova výkladu menšího. a) Rkp.: anasy. — b) Hus dále: a neselžeš a sám sebe neodsúdíš a hříchu sobě více nepřispoříš. — c) Hus dále: a aby mohl vesele řieci: Otpust nám.... — d) Rkp.: má sě dvakrát. (442)
chléb nasycenie věčného. Daj nám dnes t j. každý den, abychom silni jsúce proti dáblu a proti tělu a proti světu bojovali. Iotpust nám našě viny, jakož i my odpůščieme svým vinníkóm. Otpust nám všěm spolu, kteříž právě žádáme, našě viny, jenž jsú hřiechové naši i proviněnie za hřiechy. A otpust nám všěm všednie hřiechy, jimiž každý den sme vinni a hřěšíme. Jako i my otpúščieme svým vinníkóm — tu hněvný pomni, ať na sěa) sám zatracenie neuprosíšb); protož otpust právě málo, aby právě řiekal, a tak ať by buoh otpustil mnohoc). Neuvoď nás v pokušenie t. j. nepřěpúščej padnúti v zlém pokušení, jímž dábel a svět a tělo ot tvé svaté vóle lúčí, nedaj pad- núti v pokušení, když nám berú, nás hanějí, tepú, klnú neb mordují. Ale zbav ny ot zlého — zbav ot zlého všelikakého, jenž by nás potkati mohlo a zvlášče ot nekánie konečného, jenž jest přě- veliké zlé, a tak zbav ny ot zlého zatracenie věčného. Amen t. j. tak sěd) staň. Ktož jsa bez hřiecha smrtedlného tak v mysli rozkládaje tuto- Kristovu modlitbu řieká, ten sě právě modlí. Ale ktož přikázánie božieho neplní aneb řiekaje jinam myslí, ten sě nadarmo modlí; neb die milý spasitel:1) „Lid tento rty mě ctí, ale srdce jich daleko- jest ote mne, nadarmo mi sě modlí“. Výklad páteře. Z rkp. univ. praž. VII H 18. 37a Páteř, modlitba od samého boha složená, prosí za zbavenie sedm hřiechóv smrtedlných, za uprošenie sedm daróv ducha sva- tého a za obdrženie sedmero blahoslavenstvie. Jižto spasitel náš takto se modliti přikázal, řka: Otče náš, jenž s 2) náš stvořitel, od hřiechu i od věčného za- tračenie z moci dábelské vykupitel. Otče, jenž nás krmíš a k dě- dictví věčnému chováš; náš otče — všech spolu, jenž budeme na věky s tebú; náš, ať bohatí, urození a povýšení chudými nepýchámy. Jenž si v nebesiech, abychom znali, žes ty pán a otec najvyšší, neb jiní otcové sú nižší na zemi přebývající. V nebesiech si 1) Mat. 15, 8; Mat. 7, 6. — 2) Vše jest z Husova výkladu menšího. a) Rkp.: anasy. — b) Hus dále: a neselžeš a sám sebe neodsúdíš a hříchu sobě více nepřispoříš. — c) Hus dále: a aby mohl vesele řieci: Otpust nám.... — d) Rkp.: má sě dvakrát. (442)
Strana 439
Jsel svatými v radosti a v zemi sa) dobrými svú milostí a všady si svým bytem a svú múdrostí. Pak že v té modlitbě jest sedm proseb b), jenž prosie za zba- venie sedmi smrtedlných hřiechóv, jenž sú pýcha, lakomstvo, smil- stvo, hněv, obžerstvo, závist, lenost. A těmi sedmi prosbami upro- šeno bývá sedm daruov ducha svatého, jenž sú bázeň, dobrotivost, uměnie, statečnost, rada, rozum, múdrosť. Pak s sedmi dary ducha svatého svázáno jest sedm ctností osmera blahoslavenstvie, jimižto duše ctnostna učiněna bývá, totiž chudoba duchovnie neb pokora, tichost, lkánie na hřiechy, lačnost a žieznivost spravedlnosti, milo- srdenstvie, čistota srdce, pokojnost a trpělivost. I slušie tehda křes- tanóm pilně ty prosby vážiti. Prvnie jest prosba tato: Osvět se jméno tvé, totiž tvým svatým jménem nás hřiešné, jenž vždy hřešíme, rač hřiechóv zba- viti. Aneb takto: Osvět se jméno tvé, abychom v tě právě vě- řili, tvé jméno hodně menovali a chválili, řkúc: Mocný buch, věčný buch, milosrdný buch, otec náš, jenž svatý jest u věčnosti a nás činí svaté. Et per hanc primam petitionem removetur hoc vicium mortale sc. super- bia, que est singularis elacio mentis supra alios et datur hoc donum spiritus §. vid. timor, cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. paupertasspiritus sive humilitas, que meretur hanc beatitudinem sc. possessionem regni celorum, sicut ait salvator Mat. 5.: "Beati pauperes spiritu, ipsorum est enim regnum celorum." 37 Druhá prosba: Přiď tvé královstvie, totiž daj nám ten rozum, jímžto zčistíš srdce našec), abychom v něm tobě královstvie učinili, aby je navštievě v něm skrze milost kraloval a ny k krá- lovství věčnému přivedl. Aneb takto: Přid královstvie tvé, totiž ať se po tvé vuoli naplní počet svatých, jenž sú a budú krá- lovstvie tvé, ať z mrtvých vstanúce s tebú kralují. Ještě takto: Přid královstvie tvé, totiž ať my zemrúce a z mrtvých vstanúce máme královstvie tvé. Et per illam petitionem removetnr hoc vicium invidia, que est dolor aliene felicitatis, et datur hoc donum spiritus s. vid. pietas, cui annexa est hec virtus mansuetudo, que meretur hanc beatitudinem sc. possessionem terre vi- vencium, de qua salvator ait: "Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram“, de qua Ps.: Credo videre bona domini in terra vivencium“. Třetie prosba: Bud vuole tvá jako v nebi tak i v zemi, abychom s tvú vólí my se sjednali, jakožto světí v nebe- siech, abychom1) to nenáviděli, což ty nenávidíš, to milovali, což ty 1) Následující tři členy jsou z krátkého výkladu. a) Rkp.: z. — b) Píše: prozeb. — c) Rkp.: svá. (443)
Jsel svatými v radosti a v zemi sa) dobrými svú milostí a všady si svým bytem a svú múdrostí. Pak že v té modlitbě jest sedm proseb b), jenž prosie za zba- venie sedmi smrtedlných hřiechóv, jenž sú pýcha, lakomstvo, smil- stvo, hněv, obžerstvo, závist, lenost. A těmi sedmi prosbami upro- šeno bývá sedm daruov ducha svatého, jenž sú bázeň, dobrotivost, uměnie, statečnost, rada, rozum, múdrosť. Pak s sedmi dary ducha svatého svázáno jest sedm ctností osmera blahoslavenstvie, jimižto duše ctnostna učiněna bývá, totiž chudoba duchovnie neb pokora, tichost, lkánie na hřiechy, lačnost a žieznivost spravedlnosti, milo- srdenstvie, čistota srdce, pokojnost a trpělivost. I slušie tehda křes- tanóm pilně ty prosby vážiti. Prvnie jest prosba tato: Osvět se jméno tvé, totiž tvým svatým jménem nás hřiešné, jenž vždy hřešíme, rač hřiechóv zba- viti. Aneb takto: Osvět se jméno tvé, abychom v tě právě vě- řili, tvé jméno hodně menovali a chválili, řkúc: Mocný buch, věčný buch, milosrdný buch, otec náš, jenž svatý jest u věčnosti a nás činí svaté. Et per hanc primam petitionem removetur hoc vicium mortale sc. super- bia, que est singularis elacio mentis supra alios et datur hoc donum spiritus §. vid. timor, cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. paupertasspiritus sive humilitas, que meretur hanc beatitudinem sc. possessionem regni celorum, sicut ait salvator Mat. 5.: "Beati pauperes spiritu, ipsorum est enim regnum celorum." 37 Druhá prosba: Přiď tvé královstvie, totiž daj nám ten rozum, jímžto zčistíš srdce našec), abychom v něm tobě královstvie učinili, aby je navštievě v něm skrze milost kraloval a ny k krá- lovství věčnému přivedl. Aneb takto: Přid královstvie tvé, totiž ať se po tvé vuoli naplní počet svatých, jenž sú a budú krá- lovstvie tvé, ať z mrtvých vstanúce s tebú kralují. Ještě takto: Přid královstvie tvé, totiž ať my zemrúce a z mrtvých vstanúce máme královstvie tvé. Et per illam petitionem removetnr hoc vicium invidia, que est dolor aliene felicitatis, et datur hoc donum spiritus s. vid. pietas, cui annexa est hec virtus mansuetudo, que meretur hanc beatitudinem sc. possessionem terre vi- vencium, de qua salvator ait: "Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram“, de qua Ps.: Credo videre bona domini in terra vivencium“. Třetie prosba: Bud vuole tvá jako v nebi tak i v zemi, abychom s tvú vólí my se sjednali, jakožto světí v nebe- siech, abychom1) to nenáviděli, což ty nenávidíš, to milovali, což ty 1) Následující tři členy jsou z krátkého výkladu. a) Rkp.: z. — b) Píše: prozeb. — c) Rkp.: svá. (443)
Strana 440
miluješ, to činili, což ty přikazuješ, abychom 1) hřiechu nevolili, ale to, což ty volíš, ať my také volíme. 38 a Et per illam peticionem removetur hoc vicium ira, que non permittit ho- minem facere id, quod deus vult, unde Katho: „Impedit ira animum“, etc. Et datur hoc donum spiritus s. vid. sciencia, que facit hominem cognoscere seipsum et non sinit hominem conversari in qualibet pravitate et perversitate; cui annexa est hec virtus bea/ titudinis sc. luctus propeccatis, que meretur hanc beatitudinem sc. consolacionem eternam, secundum quod ait salvator: „Beati qui lugent... Ctvrtá prosba jest: Chléb nás vezdajší daj nám dnes: daj nám chléb prvý svého svatého těla, jenž jest chléb živý nebeský, andělský k spasení přijímati. Daj nám chléb druhý, totižto své svaté slovo k našemu polepšení slyšeti. Daj nám třetí chléb, totižto plakánie a pokánie svatého za hřiechy činěné. Daj nám čtvrtý chléb tělestné potřeby ze tvýcha) rukú bráti a jej s velikú sielú jiesti. Daj nám pátý chléb, totižto nasycenie věčné a nebeské slávy. Tohoto patera chleba žádáme a žádati máme od Boha na každý den. O prvniem die spasitel Joh. 62): „Jáť jsem chléb živý, jenž sem s nebe sstúpil; ktož z něho jiesti bude, živ bude na věky.“ O druhém die David3), že chléb totiž slova božieho srdce člověčieho posílí, totiž ve všem dobrém, a ve čtení Mat. 44): „Ne v samém chlebě živ jest člověk, ale ve všelikém slově, jenž po- chodí z úst božích“. O třetiem chlebě die prorok David5): „Na- krmíš nás chlebem slzí“. O čtvrtém chlebě řekl jest pán buoh k Adamovi Gen. 35): „V potu tváři své krmiti se budeš chlebem svým“. O pátém die čtenie Luk. 147: „Blahoslavený člověk, kterýž jiesti bude chléb v království nebeském“ a David v Žaltáři dies): „Nakrmen budu, když se zjeví chvála tvá“ Et per hanc peticionem removetur hoc vicium accidia, qne est fasti- dium (mrzkost) divini verbi a jiného všelikého skutku spasitedlného, et datur hoc donum fortitudo (statečnost), cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. misericordia, que meretur hanc beatitudinem vid. misericordiam eternam, ut ait salvator: „Beati misericordes . . 38b Pátá prosba: I odpust nám naše viny, jako i my odpůštieme našim vinníkóm, totiž daj i nám milost, aby- chom těm, jenž sú nad námi hřešili, své rozhněvánie odpustili, aby ty milý pane pro to milosrdenstvie nám naše hřiechy odpustil. Aneb takto: Odpust nám všem spolu, kteříž žádáme, naše viny, 1) Dále zase z výkladu menšího. — 2) v. 51 n. — 3) Ž. 103, 15. — 4) v. 4. — 5) Ž. 79, 6. — 6) v. 19. — 7) v. 15. — s) Ž. 16, 15. a) Rkp.: živých. (444)
miluješ, to činili, což ty přikazuješ, abychom 1) hřiechu nevolili, ale to, což ty volíš, ať my také volíme. 38 a Et per illam peticionem removetur hoc vicium ira, que non permittit ho- minem facere id, quod deus vult, unde Katho: „Impedit ira animum“, etc. Et datur hoc donum spiritus s. vid. sciencia, que facit hominem cognoscere seipsum et non sinit hominem conversari in qualibet pravitate et perversitate; cui annexa est hec virtus bea/ titudinis sc. luctus propeccatis, que meretur hanc beatitudinem sc. consolacionem eternam, secundum quod ait salvator: „Beati qui lugent... Ctvrtá prosba jest: Chléb nás vezdajší daj nám dnes: daj nám chléb prvý svého svatého těla, jenž jest chléb živý nebeský, andělský k spasení přijímati. Daj nám chléb druhý, totižto své svaté slovo k našemu polepšení slyšeti. Daj nám třetí chléb, totižto plakánie a pokánie svatého za hřiechy činěné. Daj nám čtvrtý chléb tělestné potřeby ze tvýcha) rukú bráti a jej s velikú sielú jiesti. Daj nám pátý chléb, totižto nasycenie věčné a nebeské slávy. Tohoto patera chleba žádáme a žádati máme od Boha na každý den. O prvniem die spasitel Joh. 62): „Jáť jsem chléb živý, jenž sem s nebe sstúpil; ktož z něho jiesti bude, živ bude na věky.“ O druhém die David3), že chléb totiž slova božieho srdce člověčieho posílí, totiž ve všem dobrém, a ve čtení Mat. 44): „Ne v samém chlebě živ jest člověk, ale ve všelikém slově, jenž po- chodí z úst božích“. O třetiem chlebě die prorok David5): „Na- krmíš nás chlebem slzí“. O čtvrtém chlebě řekl jest pán buoh k Adamovi Gen. 35): „V potu tváři své krmiti se budeš chlebem svým“. O pátém die čtenie Luk. 147: „Blahoslavený člověk, kterýž jiesti bude chléb v království nebeském“ a David v Žaltáři dies): „Nakrmen budu, když se zjeví chvála tvá“ Et per hanc peticionem removetur hoc vicium accidia, qne est fasti- dium (mrzkost) divini verbi a jiného všelikého skutku spasitedlného, et datur hoc donum fortitudo (statečnost), cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. misericordia, que meretur hanc beatitudinem vid. misericordiam eternam, ut ait salvator: „Beati misericordes . . 38b Pátá prosba: I odpust nám naše viny, jako i my odpůštieme našim vinníkóm, totiž daj i nám milost, aby- chom těm, jenž sú nad námi hřešili, své rozhněvánie odpustili, aby ty milý pane pro to milosrdenstvie nám naše hřiechy odpustil. Aneb takto: Odpust nám všem spolu, kteříž žádáme, naše viny, 1) Dále zase z výkladu menšího. — 2) v. 51 n. — 3) Ž. 103, 15. — 4) v. 4. — 5) Ž. 79, 6. — 6) v. 19. — 7) v. 15. — s) Ž. 16, 15. a) Rkp.: živých. (444)
Strana 441
jenž sú proviněnie za hřiechy, a odpust nám všednie hřiechy, jimiž každý den hřešíme. Jako i my odpúštieme našim vinníkóm — tu hněvivý pomni, ata) na se sám neuprosíšb) zatracenie věčného, vy- střihaj se, aťa) neselžeš a sám sebe neodsúdíš. Protož odpust málo, ať buoh odpustí mnoho, aby mohl vesele řécic): „Odpust nám naše viny“ Et per istam peticionem removetur hoc vicium avaricia et datur hoc donum spiritus s. consilium et consilium dei est: „Date et dabitur vobis, dimittite et dimittetur vobis“. Cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. mise- ricordiad), que meretur hanc beatitudinem vid misericordiam eternam, ut ait salvator: "Beati misericordes .. Sestá prosba: I neuvodiž nás v pokušenie t. j. ne- přepúštěj padnúti ve zlé pokušenie, jímž dábel svět a tělo naše nás od tvé vuole lúčí; nedaj padnúti v těžké pokušenie, kdyžť nám berú, nás hanějí, tepú, klnú, mordují pro tvú svatú pravdu. Aneb takto: I neuvod nás v pokušenie, totiž nepřepúštěj, ať by ny po- kušenie přemohlo a skrze zlá myšlenie i jich kochánie v povolenie hřiechóv smrtedlných ny přivedloe). Et per istam peticionem removetur hoc vicium gula et datur hoc do- num spiritus s. vid. intellectus, per quem possimus resistere temptacioni gule; cui annexa est hec virtus sc. mundicia cordis, que meretur hanc beatitudinem sc. visionem eternam, ut ait salvator: „Beati mundo corde...“ Sedmá prosba: Ale zbav ny od zlého, to věz I všelika- 39a kého zlého, jenž by nás potkati mohlo; od zlého, to věz světa lži- vého?), od zlého všelikého hřiechu smrtedlného a zvláště od zlého od konečného nekánie a tak od věčného pekelného zatracenie. Amen, totiž buď nám tak, zač tvé milosti prosíme. Et per hanc peticionem vid. Sed libera .. removetur hoc vicium luxu- ria, que est coinquinacio mentis et corporis, et datur hoc donum sc. sapi- encia, que est sapor interni boni, cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. pax seu pacificacio, que meretur hanc beatitudinem sc. filiacionem dei, ut ait salvator: „Beati pacifici ..“ Sed quia nichil valent ista omnia supra dicta ha- bere, nisi habeamus pacienciam, ideoque dominus adiungens octavam beatitu- dinem dicit: „Beati qui persecucionem ..“ Paciencia est aliena mala tolerare equanimiter et sine ullo dolore morderi. a) Rkp.: a. — b) Rkp.: neuprosie se. — c) Rkp.: veselé řeči. — d) Tak! podruhé. — e) Rkp.: nepřivedlo. — f) Rkp.: hřivého. (445)
jenž sú proviněnie za hřiechy, a odpust nám všednie hřiechy, jimiž každý den hřešíme. Jako i my odpúštieme našim vinníkóm — tu hněvivý pomni, ata) na se sám neuprosíšb) zatracenie věčného, vy- střihaj se, aťa) neselžeš a sám sebe neodsúdíš. Protož odpust málo, ať buoh odpustí mnoho, aby mohl vesele řécic): „Odpust nám naše viny“ Et per istam peticionem removetur hoc vicium avaricia et datur hoc donum spiritus s. consilium et consilium dei est: „Date et dabitur vobis, dimittite et dimittetur vobis“. Cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. mise- ricordiad), que meretur hanc beatitudinem vid misericordiam eternam, ut ait salvator: "Beati misericordes .. Sestá prosba: I neuvodiž nás v pokušenie t. j. ne- přepúštěj padnúti ve zlé pokušenie, jímž dábel svět a tělo naše nás od tvé vuole lúčí; nedaj padnúti v těžké pokušenie, kdyžť nám berú, nás hanějí, tepú, klnú, mordují pro tvú svatú pravdu. Aneb takto: I neuvod nás v pokušenie, totiž nepřepúštěj, ať by ny po- kušenie přemohlo a skrze zlá myšlenie i jich kochánie v povolenie hřiechóv smrtedlných ny přivedloe). Et per istam peticionem removetur hoc vicium gula et datur hoc do- num spiritus s. vid. intellectus, per quem possimus resistere temptacioni gule; cui annexa est hec virtus sc. mundicia cordis, que meretur hanc beatitudinem sc. visionem eternam, ut ait salvator: „Beati mundo corde...“ Sedmá prosba: Ale zbav ny od zlého, to věz I všelika- 39a kého zlého, jenž by nás potkati mohlo; od zlého, to věz světa lži- vého?), od zlého všelikého hřiechu smrtedlného a zvláště od zlého od konečného nekánie a tak od věčného pekelného zatracenie. Amen, totiž buď nám tak, zač tvé milosti prosíme. Et per hanc peticionem vid. Sed libera .. removetur hoc vicium luxu- ria, que est coinquinacio mentis et corporis, et datur hoc donum sc. sapi- encia, que est sapor interni boni, cui annexa est hec virtus beatitudinis sc. pax seu pacificacio, que meretur hanc beatitudinem sc. filiacionem dei, ut ait salvator: „Beati pacifici ..“ Sed quia nichil valent ista omnia supra dicta ha- bere, nisi habeamus pacienciam, ideoque dominus adiungens octavam beatitu- dinem dicit: „Beati qui persecucionem ..“ Paciencia est aliena mala tolerare equanimiter et sine ullo dolore morderi. a) Rkp.: a. — b) Rkp.: neuprosie se. — c) Rkp.: veselé řeči. — d) Tak! podruhé. — e) Rkp.: nepřivedlo. — f) Rkp.: hřivého. (445)
Strana 442
výrokům kanonistů výroky Písma, potíraje tak přítomný stav církve!). Dokument podobné tendence jest v rkp. kapitul. knih. pražské D 50 na fol. 266b—267b2), obírající se výlučně donaci Konstantinovou. Autor vypisuje z c. 14. dist. 96 nejmarkantnější věty a staví proti nim výroky Písma, aby ukázal, jak konstan- tinské papežství odporuje biblickému Kristu. Podobnost s Mikulá- šovou „Cortinou“, někde až překvapující, nedovoluje pochybovati, že spis má původ v jeho škole. Dotacio Constantini. Constantinus. 1. Et sicut imperialis milicia extat decorata, ita et clerum sancte romane ecclesie adornari decernimus. 2. Et ut amplissime decus pon- tificale profulgeat, decernimus et hoc, ut clerici eiusdem sancte romane ecclesie manipulis et lin- teaminibus i. e. candidissimo co- lore decoratos equos equitent. 3. Et beato Silvestro et omni- bus successoribus eius pontifi- cibus qui usque in finem mundi in sede b. Petri erunt sessuri, de presenti contradimus palacium Lateranense, 4. deinde dyadema vid. coro- nam capitis nostri. Contra 1. Reges gencium dominantur eorum (Mat. 20)3) 2. Christus semel asinum equi- tavité) et suis discipulis dixit5): Euntes in mundum predicate ewangelium etc. neque duas tu- nicas. Item epulo, qui indueba- tur purpura et bysso et sepultus est in inferno (Luc. 16)6) 3. Mat.7): Filius hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Mar. 168): Ubi vis paremus tibi comedere pascha? 4. Joh. 189): Exivit Jesus de pretorio portans coronam. Item suos coronavit apostolos et mar- tires, Petrum cruce, Paulum et sic de aliis. 5. simulque frigium i. e. ve- 5. Mat. 2710): Velabant faciem stem candido nitore splendidam eius. 1) Srv. mou studii „Mikuláš z Drážďan“ str. 9—11. — 2) Podlaha Soupis I, 354. — 3) v. 25. — 4) Mat. 21, 2 nn. — 5) Mat. 10, 7. 10. — 6) v. 22. — 7) Mat. 8, 20. — 8) Mar. 14, 13. — 9) Jan 19, 5. — 10) Mat. 14, 65. (436)
výrokům kanonistů výroky Písma, potíraje tak přítomný stav církve!). Dokument podobné tendence jest v rkp. kapitul. knih. pražské D 50 na fol. 266b—267b2), obírající se výlučně donaci Konstantinovou. Autor vypisuje z c. 14. dist. 96 nejmarkantnější věty a staví proti nim výroky Písma, aby ukázal, jak konstan- tinské papežství odporuje biblickému Kristu. Podobnost s Mikulá- šovou „Cortinou“, někde až překvapující, nedovoluje pochybovati, že spis má původ v jeho škole. Dotacio Constantini. Constantinus. 1. Et sicut imperialis milicia extat decorata, ita et clerum sancte romane ecclesie adornari decernimus. 2. Et ut amplissime decus pon- tificale profulgeat, decernimus et hoc, ut clerici eiusdem sancte romane ecclesie manipulis et lin- teaminibus i. e. candidissimo co- lore decoratos equos equitent. 3. Et beato Silvestro et omni- bus successoribus eius pontifi- cibus qui usque in finem mundi in sede b. Petri erunt sessuri, de presenti contradimus palacium Lateranense, 4. deinde dyadema vid. coro- nam capitis nostri. Contra 1. Reges gencium dominantur eorum (Mat. 20)3) 2. Christus semel asinum equi- tavité) et suis discipulis dixit5): Euntes in mundum predicate ewangelium etc. neque duas tu- nicas. Item epulo, qui indueba- tur purpura et bysso et sepultus est in inferno (Luc. 16)6) 3. Mat.7): Filius hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Mar. 168): Ubi vis paremus tibi comedere pascha? 4. Joh. 189): Exivit Jesus de pretorio portans coronam. Item suos coronavit apostolos et mar- tires, Petrum cruce, Paulum et sic de aliis. 5. simulque frigium i. e. ve- 5. Mat. 2710): Velabant faciem stem candido nitore splendidam eius. 1) Srv. mou studii „Mikuláš z Drážďan“ str. 9—11. — 2) Podlaha Soupis I, 354. — 3) v. 25. — 4) Mat. 21, 2 nn. — 5) Mat. 10, 7. 10. — 6) v. 22. — 7) Mat. 8, 20. — 8) Mar. 14, 13. — 9) Jan 19, 5. — 10) Mat. 14, 65. (436)
Strana 443
eius sacratissimo vertici manibus nostris inposuimus — a k tomu take czepczek stkwuczy byelosty lesknucy 6. necnon superhumerale vid. lorum, quod imperiale circum- dare assolet collum — y take mahrdlek genz obgyma czyesar- ske ramye 6. Et ligatum adduxerunt etc. tradiderunt eum Poncio Pylato presidil). 7. verum eciam clamidem pur- puream atque tunicam cocci- neam et omnia imperialia indu- menta 7. Exuerunt eum vestimentis suis2). 8. conferentes eciam et impe- rialia sceptra simulque cuncta signa atque banda et diversa ornamenta imperialia et omnem processionem imperialis culminis et gloriam potestatis nostre 8. Accipientes arundinem per- cuciebant caput eius et genu flexo illudebant ei: Ave rex Ju- deorum et moventes capita sua dicebant: Alios salvos fecit, sei- psum etc2). 9. Et sicut nostram terre- nam potenciam sic eius sacro- sanctam romanam ecclesiam de- crevimus veneranter honorari et amplius quam nostrum imperium 9. Mar. 204): Qui maior est vestrum . . 10. Atque decernentes sancivi- mus, ut principatum teneat tam super quatuor precipuas sedes, Alexandrinam, Antiochenam, Hie- rosolymitanam, Constantinopoli- tanam, quam eciam super omnes in universo orbe terrarum dei ecclesias 11. Et pontifex, qui pro tem- pore ipsius sacrosancte romane ecclesie extiterit, celsior et prin- ceps cunctis sacerdotibus tocius mundi existat 10. Mat. ult.5): Euntes docete gentes, non principare. 11. Filius hominis non venit ministrari, sed ministrares). 1) Mat. 27, 2. — 2) Mat. 27, 28. — 3) Mat. 27, 30. 29. 40. — 4) Luk. 22, 26. — 5) Mat. 28, 19. — 6) Mat. 20, 28. (437) .
eius sacratissimo vertici manibus nostris inposuimus — a k tomu take czepczek stkwuczy byelosty lesknucy 6. necnon superhumerale vid. lorum, quod imperiale circum- dare assolet collum — y take mahrdlek genz obgyma czyesar- ske ramye 6. Et ligatum adduxerunt etc. tradiderunt eum Poncio Pylato presidil). 7. verum eciam clamidem pur- puream atque tunicam cocci- neam et omnia imperialia indu- menta 7. Exuerunt eum vestimentis suis2). 8. conferentes eciam et impe- rialia sceptra simulque cuncta signa atque banda et diversa ornamenta imperialia et omnem processionem imperialis culminis et gloriam potestatis nostre 8. Accipientes arundinem per- cuciebant caput eius et genu flexo illudebant ei: Ave rex Ju- deorum et moventes capita sua dicebant: Alios salvos fecit, sei- psum etc2). 9. Et sicut nostram terre- nam potenciam sic eius sacro- sanctam romanam ecclesiam de- crevimus veneranter honorari et amplius quam nostrum imperium 9. Mar. 204): Qui maior est vestrum . . 10. Atque decernentes sancivi- mus, ut principatum teneat tam super quatuor precipuas sedes, Alexandrinam, Antiochenam, Hie- rosolymitanam, Constantinopoli- tanam, quam eciam super omnes in universo orbe terrarum dei ecclesias 11. Et pontifex, qui pro tem- pore ipsius sacrosancte romane ecclesie extiterit, celsior et prin- ceps cunctis sacerdotibus tocius mundi existat 10. Mat. ult.5): Euntes docete gentes, non principare. 11. Filius hominis non venit ministrari, sed ministrares). 1) Mat. 27, 2. — 2) Mat. 27, 28. — 3) Mat. 27, 30. 29. 40. — 4) Luk. 22, 26. — 5) Mat. 28, 19. — 6) Mat. 20, 28. (437) .
Strana 444
12. Ecclesiis beatorum aposto- lorum Petri et Pauli possessionum predia contulimus et rebus di- versis eas ditavimus 13. Et ei sc. Silvestro . . sibi 13. Et baiulans crucem (Joh.)2). officium exhibendum Unde ut pontificalis apex . . . . Africa, Ytalia etc. 12. Ecce nos reliquimus omnia (Mat. 19)1) 6. Výklady modlitby Páně. Aby obsahu plná modlitba Páně nebyla věřícími odříkávána. jen ústy, nýbrž vycházela ze srdce, vykládali ji kněží vždy s ka- zatelny. Arnošt z Pardubic dal k tomu kněžím návod Sum- mulí Tomáše Irského, kterouž připojil k dekretům své synody provinciální, a že se tak pilně dálo před Husem, dokazuje mimo výklad Štítného řada českých výkladů předhusových, o nichž hodlám pojednati jindy. U Husa nenajdeme nikde v kázáních výkladu Otčenáše ani Vyznání víry nebo Desatera, jež tvořily hlavní obsah katechetic- kého poučování. Bránila mu v tom homiletická forma výkladů, spiatých úplně s předepsanými perikopami, od níž se Hus v lido- vých kázáních nikdy neodchyluje. Nedostatek tohoto druhu kázání dobře pocitoval již Viklef, jenž proto v homiliích na nedělní evangelia, vyloživ text perikopy, přidával soustavně výklady zmí- něných formulí. A divno, že Hus, jenž se přece tolik obíral spisy Viklefovými, v této dobré věci ho nenásledoval. Jakmile však Hus začal psáti pro poučení věřících, hleděl jim nejprve podati dů- kladný výklad víry, Desatera a Otčenáše. Velký výklad Otčenáše přeložil Hus, jako výklad Desatera, z většího dílu z Dekalogu Viklefova. Pro lidi prosté při- pojil menší výklad“3), jenž krátce podává myšlenku každé prosby tak, aby si ji věřící snadno mohli pamatovati. Pramenem byl mu tu jeden z krátkých latinských výkladů Otčenáše, jakých v rukopisech na konci XIV. stol. nacházíme hojně. Je v rkp. kapit. knih. pražské B 48/2 za fol. 228b 229a. Srv. na př.: „pater, qui nos creasti, qui per baptismum genuisti, qui nutris, qui con- servas et custodis, qui nos redemisti et hereditatem celestis patrie 1) v. 27. — 2) Jan 19, 17. — 3) Erben I, 357 n. (4381
12. Ecclesiis beatorum aposto- lorum Petri et Pauli possessionum predia contulimus et rebus di- versis eas ditavimus 13. Et ei sc. Silvestro . . sibi 13. Et baiulans crucem (Joh.)2). officium exhibendum Unde ut pontificalis apex . . . . Africa, Ytalia etc. 12. Ecce nos reliquimus omnia (Mat. 19)1) 6. Výklady modlitby Páně. Aby obsahu plná modlitba Páně nebyla věřícími odříkávána. jen ústy, nýbrž vycházela ze srdce, vykládali ji kněží vždy s ka- zatelny. Arnošt z Pardubic dal k tomu kněžím návod Sum- mulí Tomáše Irského, kterouž připojil k dekretům své synody provinciální, a že se tak pilně dálo před Husem, dokazuje mimo výklad Štítného řada českých výkladů předhusových, o nichž hodlám pojednati jindy. U Husa nenajdeme nikde v kázáních výkladu Otčenáše ani Vyznání víry nebo Desatera, jež tvořily hlavní obsah katechetic- kého poučování. Bránila mu v tom homiletická forma výkladů, spiatých úplně s předepsanými perikopami, od níž se Hus v lido- vých kázáních nikdy neodchyluje. Nedostatek tohoto druhu kázání dobře pocitoval již Viklef, jenž proto v homiliích na nedělní evangelia, vyloživ text perikopy, přidával soustavně výklady zmí- něných formulí. A divno, že Hus, jenž se přece tolik obíral spisy Viklefovými, v této dobré věci ho nenásledoval. Jakmile však Hus začal psáti pro poučení věřících, hleděl jim nejprve podati dů- kladný výklad víry, Desatera a Otčenáše. Velký výklad Otčenáše přeložil Hus, jako výklad Desatera, z většího dílu z Dekalogu Viklefova. Pro lidi prosté při- pojil menší výklad“3), jenž krátce podává myšlenku každé prosby tak, aby si ji věřící snadno mohli pamatovati. Pramenem byl mu tu jeden z krátkých latinských výkladů Otčenáše, jakých v rukopisech na konci XIV. stol. nacházíme hojně. Je v rkp. kapit. knih. pražské B 48/2 za fol. 228b 229a. Srv. na př.: „pater, qui nos creasti, qui per baptismum genuisti, qui nutris, qui con- servas et custodis, qui nos redemisti et hereditatem celestis patrie 1) v. 27. — 2) Jan 19, 17. — 3) Erben I, 357 n. (4381
Strana 445
nobis preparasti; noster, non meus tantum, ut non superbiant potentes, sed recognoscant se humiliter esse filios eiusdem patris cum pauperibus et abiectis. Qui es in celis cum sanctis per gloriam, in terra cum bonis per graciam, in inferno cum dam- pnatis per penam et qui es ubique per potenciam et prèsenciam, sed specialiter es in celis, ut cognoscamus te patrem super omnes alios patres et ad te super omnia tendamus spiritu omni hora. Sanctificetur nomen tuum sc. in nobis per fidem, spem et caritatem, ut sancte cogitemus, nominemus et honoremus nomen tuum, quod in se est eternaliter sanctum. Adveniat regnum tuum i. e. compleatur numerus tuorum electorum, qui sunt specialiter regnum tuum, in quo gloriose regnabis in perpe- tuum: vel adveniat .. sc. quod nos intremus in regnum tuum“ atd. Mimo to napsal Hus krátký výklad Otčenášel), v němž, schematicky trojdílně myšlenku každé prosby objasňuje. Jak byly oblíbeny takové schematické výklady, patrno z rkp. víd. 4550 fol. 368b 369a a 4511 na zadním přídeští, kde modlitba Páně vy- ložena čtyřdílně, na př. pater noster — privilegio condi- cionis, beneficio recreacionis, misterio pietatis, testimonio superne hereditatis; qui es in celis — per illuminantem graciam, per gubernantem potenciam, per diligentem misericordiam, per suble- vantem gloriam; .. fiat voluntas tua — cordis simplicitate, corporis castitate, oris veritate, operis sanctitate“ atd. Snadno pochopíme, že těch krátkých výkladů Husových bylo hojně užíváno. Doporučovala je nejen autorita Mistrova, nýbrž i praktičnost jejich. V rukopisech univ. pražské nalézám dva české výklady Otčenáše z doby krátce po Husovi, jež jen poněkud zpracovávají menší výklad Husův a poněkud jsou ohla- sem velkého i krátkého jeho výkladu. Je to v rkp. V A 23 fol. 195b—196a traktát „Modlitba ot najvýbornějšího“ a v VII H 18 fol. 37a—39a traktát „Páteř, modlitba od samého boha složená“ První traktát přejímá úvod o oslovení „Otče náš“ z vel- kého výkladu kap. 87, výklad jednotlivých proseb pak vypisuje z výkladu menšího, jen málo přidávaje; na konci pak připojuje husovskou myšlenku, že modlitba ve hříchu nic neprospívá. Druhý traktát chce ukázati, jak sedm proseb Otčenáše odpovídá sedmi hlavním hříchům, sedmi darům Ducha. 1) Srv. Několik textů II, 36 a Studie a texty I, 249 nn. (439)
nobis preparasti; noster, non meus tantum, ut non superbiant potentes, sed recognoscant se humiliter esse filios eiusdem patris cum pauperibus et abiectis. Qui es in celis cum sanctis per gloriam, in terra cum bonis per graciam, in inferno cum dam- pnatis per penam et qui es ubique per potenciam et prèsenciam, sed specialiter es in celis, ut cognoscamus te patrem super omnes alios patres et ad te super omnia tendamus spiritu omni hora. Sanctificetur nomen tuum sc. in nobis per fidem, spem et caritatem, ut sancte cogitemus, nominemus et honoremus nomen tuum, quod in se est eternaliter sanctum. Adveniat regnum tuum i. e. compleatur numerus tuorum electorum, qui sunt specialiter regnum tuum, in quo gloriose regnabis in perpe- tuum: vel adveniat .. sc. quod nos intremus in regnum tuum“ atd. Mimo to napsal Hus krátký výklad Otčenášel), v němž, schematicky trojdílně myšlenku každé prosby objasňuje. Jak byly oblíbeny takové schematické výklady, patrno z rkp. víd. 4550 fol. 368b 369a a 4511 na zadním přídeští, kde modlitba Páně vy- ložena čtyřdílně, na př. pater noster — privilegio condi- cionis, beneficio recreacionis, misterio pietatis, testimonio superne hereditatis; qui es in celis — per illuminantem graciam, per gubernantem potenciam, per diligentem misericordiam, per suble- vantem gloriam; .. fiat voluntas tua — cordis simplicitate, corporis castitate, oris veritate, operis sanctitate“ atd. Snadno pochopíme, že těch krátkých výkladů Husových bylo hojně užíváno. Doporučovala je nejen autorita Mistrova, nýbrž i praktičnost jejich. V rukopisech univ. pražské nalézám dva české výklady Otčenáše z doby krátce po Husovi, jež jen poněkud zpracovávají menší výklad Husův a poněkud jsou ohla- sem velkého i krátkého jeho výkladu. Je to v rkp. V A 23 fol. 195b—196a traktát „Modlitba ot najvýbornějšího“ a v VII H 18 fol. 37a—39a traktát „Páteř, modlitba od samého boha složená“ První traktát přejímá úvod o oslovení „Otče náš“ z vel- kého výkladu kap. 87, výklad jednotlivých proseb pak vypisuje z výkladu menšího, jen málo přidávaje; na konci pak připojuje husovskou myšlenku, že modlitba ve hříchu nic neprospívá. Druhý traktát chce ukázati, jak sedm proseb Otčenáše odpovídá sedmi hlavním hříchům, sedmi darům Ducha. 1) Srv. Několik textů II, 36 a Studie a texty I, 249 nn. (439)
Strana 446
XVI. Husův pomocník v evangeliu. III. K oběma revolučně opravným determinacím, jež měl Jakoubek r. 1411, totiž „Utrum potest summus princeps" a „Magne sancti- tatis ille vir“, druží se důstojně kázání, které konal téhož roku při mši universitní na den sv. Maří Magdaleny (22. července). Za thema zvolil si slova evangelia „Ecce mulier, quae erat in civitate peccatrix“ a přednesl o něm řeč, jež připomíná silou vý- razů proroky starozákonní a Zjevení Janovo a útočností přímo ohromuje. Žena hříšná jest duchovenstvo tělesné, žádostivé a od ducha Kristova opuštěné. Jako totiž kněze svaté na- zývá Písmo muži, protože ctností vynikali nad jiné, silou1) je překonávali a v muže nejdokonalejšího Krista byli oděni, tak lze duchovenstvo vlastností opačných nazvati ženou, ježto nemá v sobě nic mužného, nýbrž v jednání svém jest úplně zženštilé. To jest kněžstvo tělesné, preláti hříšní a lakotní, falešní ře- holníci, moudří tohoto světa a všichni zákonníci a fariseové kvasem pokrytství nakažení. A ženou hříšnou, nevěstkou, jmenuje se toto kněžstvo z trojí příčiny. Předně proto, že více miluje svět než Krista, více si v něm libuje a jím se honosí, což jest duchovní smilstvo, duchovní cizoložství. Duše lidská zajisté má zcela při- lnouti ke Kristu, zapříti se, vzíti kříž a jíti za Kristem, ženichem svým, má sobě se nelíbiti, sebe nenáviděti a ve vědomí hříšnosti studem se zardívati nad sebou. Zatím však tělesné duchovenstvo, jakž ukazuje denní zkušenost, má zalíbení v sobě samém a v tom, 1) Latinské vir spojeno s virtus a vires — nelze napodobiti. (446)
XVI. Husův pomocník v evangeliu. III. K oběma revolučně opravným determinacím, jež měl Jakoubek r. 1411, totiž „Utrum potest summus princeps" a „Magne sancti- tatis ille vir“, druží se důstojně kázání, které konal téhož roku při mši universitní na den sv. Maří Magdaleny (22. července). Za thema zvolil si slova evangelia „Ecce mulier, quae erat in civitate peccatrix“ a přednesl o něm řeč, jež připomíná silou vý- razů proroky starozákonní a Zjevení Janovo a útočností přímo ohromuje. Žena hříšná jest duchovenstvo tělesné, žádostivé a od ducha Kristova opuštěné. Jako totiž kněze svaté na- zývá Písmo muži, protože ctností vynikali nad jiné, silou1) je překonávali a v muže nejdokonalejšího Krista byli oděni, tak lze duchovenstvo vlastností opačných nazvati ženou, ježto nemá v sobě nic mužného, nýbrž v jednání svém jest úplně zženštilé. To jest kněžstvo tělesné, preláti hříšní a lakotní, falešní ře- holníci, moudří tohoto světa a všichni zákonníci a fariseové kvasem pokrytství nakažení. A ženou hříšnou, nevěstkou, jmenuje se toto kněžstvo z trojí příčiny. Předně proto, že více miluje svět než Krista, více si v něm libuje a jím se honosí, což jest duchovní smilstvo, duchovní cizoložství. Duše lidská zajisté má zcela při- lnouti ke Kristu, zapříti se, vzíti kříž a jíti za Kristem, ženichem svým, má sobě se nelíbiti, sebe nenáviděti a ve vědomí hříšnosti studem se zardívati nad sebou. Zatím však tělesné duchovenstvo, jakž ukazuje denní zkušenost, má zalíbení v sobě samém a v tom, 1) Latinské vir spojeno s virtus a vires — nelze napodobiti. (446)
Strana 447
což světa jest, ve své moudrosti, učenosti a spravedlnosti, opouští spanilého, ženicha svého, ba staví se pyšně proti němu, kochá se a smilní duchovně se světem a poskvrňuje se i všemi druhy smilstva tělesného. Druhá příčina, proč lze duchovenstvo žádostivé nazvati ženou hříšnou, jest, že žádostivost tak jímá, hanobí a polupuje člověka v ohledu duchovním, jako smilstvo v ohledu tělesném. Tak láká a poutá všecky zdánlivá švatost kněžstva, tak olupuje kleriky o ducha Božího lesklý a pohodlný život světský ve cti, bohatství a poslušnosti věřících a strhuje s sebou všecky ve vír nenasytné žádostivosti. Tito duchovní ne- hledají, jako spravedliví a pokorní kněží Páně, slávy Kristovy a spásy duší, nýbrž svou rozkoš, bohatství, přátele a čest, a proto jest vše, co činí, modlitba, mše i kázání, jalové a neplodné. Po třetí jmenuje se tělesné duchovenstvo nevěstkou, protože se v nezkrotné žádostivosti své stále nabízí ke smilnění se světem. Jsouc změkčilé a nestálé, žije ve stálých sporech, hledá svatost v dlouhých modlitbách, v říkání hodinek, hlučném zpěvu bez zbož- nosti a ducha Božího, v lesklých slavnostech, v disputacích a řečích. Moudrost a učenost, jíž se chlubí, jest bez lásky, jest po- hanská, neposvěcená Duchem svatým; chybí jí základ moudrosti pravé, pokora. Zaujímajíce první místa v církvi, lákají takoví du- chovní jiné k následování, aby žili bez práce a utrpení, v hod- nostech a nadbytku, tak zženštile jako oni. A jako apokalyptická nevěstka sedí na šelmě, jež ji konečně pohltí, tak opírá se žádostivé kněžstvo o množství tělesných křes- ťanů, nad nimiž vládne a jichž neodvažuje se dotknouti, aby se neobrátili proti němu. Ale nechť nevěstka lichoti šelmě jakkoli a jedná s ní sebe opatrněji, aby jí nepopudila, šelma obrátí se ko- nečně přece svým zvířecím, tyranským způsobem proti ní a zhubí ji, jakož proti ní již začala zuřiti. Tělesné duchovenstvo jest „ecelesia malignantium“, je duchovní Jezabel a ohavnost zpuštění na místě svatém. Není zajisté větší ohavnosti, než když hřích se vnáší do svatyně, až k oltáři Páně, kryje se učeností a zdánlivou svatostí a páše se od přemnohých veřejně a beze studu, tak že ho věřící nemají za hřích, jako by jej Bůh sám schvaloval. Proto jest církev zbavena veškeré ozdoby, jíž se kdysi stkvěla, a dábelství nejhorší má k ní volný přístup; neboť není nikoho, kdo by se jí ujal a před zlou žádostivostí ji bránil. Studie a texty.“ 1447) 31
což světa jest, ve své moudrosti, učenosti a spravedlnosti, opouští spanilého, ženicha svého, ba staví se pyšně proti němu, kochá se a smilní duchovně se světem a poskvrňuje se i všemi druhy smilstva tělesného. Druhá příčina, proč lze duchovenstvo žádostivé nazvati ženou hříšnou, jest, že žádostivost tak jímá, hanobí a polupuje člověka v ohledu duchovním, jako smilstvo v ohledu tělesném. Tak láká a poutá všecky zdánlivá švatost kněžstva, tak olupuje kleriky o ducha Božího lesklý a pohodlný život světský ve cti, bohatství a poslušnosti věřících a strhuje s sebou všecky ve vír nenasytné žádostivosti. Tito duchovní ne- hledají, jako spravedliví a pokorní kněží Páně, slávy Kristovy a spásy duší, nýbrž svou rozkoš, bohatství, přátele a čest, a proto jest vše, co činí, modlitba, mše i kázání, jalové a neplodné. Po třetí jmenuje se tělesné duchovenstvo nevěstkou, protože se v nezkrotné žádostivosti své stále nabízí ke smilnění se světem. Jsouc změkčilé a nestálé, žije ve stálých sporech, hledá svatost v dlouhých modlitbách, v říkání hodinek, hlučném zpěvu bez zbož- nosti a ducha Božího, v lesklých slavnostech, v disputacích a řečích. Moudrost a učenost, jíž se chlubí, jest bez lásky, jest po- hanská, neposvěcená Duchem svatým; chybí jí základ moudrosti pravé, pokora. Zaujímajíce první místa v církvi, lákají takoví du- chovní jiné k následování, aby žili bez práce a utrpení, v hod- nostech a nadbytku, tak zženštile jako oni. A jako apokalyptická nevěstka sedí na šelmě, jež ji konečně pohltí, tak opírá se žádostivé kněžstvo o množství tělesných křes- ťanů, nad nimiž vládne a jichž neodvažuje se dotknouti, aby se neobrátili proti němu. Ale nechť nevěstka lichoti šelmě jakkoli a jedná s ní sebe opatrněji, aby jí nepopudila, šelma obrátí se ko- nečně přece svým zvířecím, tyranským způsobem proti ní a zhubí ji, jakož proti ní již začala zuřiti. Tělesné duchovenstvo jest „ecelesia malignantium“, je duchovní Jezabel a ohavnost zpuštění na místě svatém. Není zajisté větší ohavnosti, než když hřích se vnáší do svatyně, až k oltáři Páně, kryje se učeností a zdánlivou svatostí a páše se od přemnohých veřejně a beze studu, tak že ho věřící nemají za hřích, jako by jej Bůh sám schvaloval. Proto jest církev zbavena veškeré ozdoby, jíž se kdysi stkvěla, a dábelství nejhorší má k ní volný přístup; neboť není nikoho, kdo by se jí ujal a před zlou žádostivostí ji bránil. Studie a texty.“ 1447) 31
Strana 448
Nechť tedy hříšnice ve městě Božím, žádostivé duchovenstvo; s Magdalenou se obrátí. slzami lítosti se obmyje a vyprošuje si odpuštění od Krista. Všichni spravedliví ať se za ně modlí, aby se vrátilo k dřívější své důstojnosti, ne světské, nýbrž nadpřirozené. Kázání toto, nalézající se ve dvou rukopisech víd. knih. dv., totiž v 3930 fol. 202la —208la1) a 4518 fol. 118a—124a, má myš- lenkově velikou podobnost s kázáním „Hec omnia tibi dabo“ z roku. předešlého a mohlo by, jako ono, býti nadepsáno: Contra clerum cupidum. Kritika stavu duchovenstva jest v obou stejně- silná, stejně zdrcující, zde však potud silnější, že jest oděna v roucho myšlenky o duchovním smilstvu, obvyklé u proroků stározákonních a v Apokalypsi. Tímto apokalypticko—prorockým rázem druží se kázání „Ecce mulier“ k Jakoubkově obraně Viklefova Dekalogu a rozvíjejíc a zdůvodňujíc hlouběji nářky tam vyslovené o úpadku církve, způsobeném kněžími Kristu protivnými, připravuje definici o mystickém antikristu. l - Nauka o antikristu nikoliv reálním, nýbrž duchovním, vniká již před tím do hnutí českého dvojím proudem. Viklefův spis „De Christo et suo adversario antichristo“ vypočítává dvanáct. věcí, v nichž jest papež protivný Kristu2), a ve velkých traktátech svých, útoče na papeže, kněžstvo císařské a řeholníky, opakuje Viklef stále slovo „antikrist“ o papeži a jeho kněžstvu. Není tedy divu, že i v ústech Husových, jistě vlivem studia spisů Vik- lefových, častěji se ozve to slovo v témže smyslu. Současně šíří tuto ideu valdstvi, jež bylo plno záští proti papežství a kato- lickému duchovenstvu. Mikuláš z Drážďan, nasáklý naukami valdskými, napsal asi r. 1410 traktát, zvaný „Cortina“ neb „Ta- bulae veteris et novi coloris“, jenž prostými antithesami- působí silněji, než útoky Vikléfovy.3) Staví proti sobě Krista a pa- peže, výroky Písma a kanonistů, naznačuje tím, jak jsou papež a moderní duchovenstvo Kristu na odpor. A „obrazy“ ty působily tak pronikavě, že se později znázorňují i graficky. K těmto dvěma proudům připojuje Jakoubek třetí: vliv Matěje z Janova. Co vyslovil Mikuláš tak lapidárně, co vnu- cuje Viklef častými invektivami, to nalézá Jakoubek ve „svém 1) Zde Jakoubkovi připsáno: „Sermo Mgri Jacobi de Miza.“ 2) Buddensieg, Wiclifs Streitschriften, str. 679—692. V Opus evange- licum III (Loserth 133 n.) jest jiných osm bodů a tytéž jsou v „Šuper Matth. cap. XXIV (Loserth W. Opera minora 360 n.) 3) Srv. mou studii „Mikuláš z Drážďan“ str. 8—14. (448/
Nechť tedy hříšnice ve městě Božím, žádostivé duchovenstvo; s Magdalenou se obrátí. slzami lítosti se obmyje a vyprošuje si odpuštění od Krista. Všichni spravedliví ať se za ně modlí, aby se vrátilo k dřívější své důstojnosti, ne světské, nýbrž nadpřirozené. Kázání toto, nalézající se ve dvou rukopisech víd. knih. dv., totiž v 3930 fol. 202la —208la1) a 4518 fol. 118a—124a, má myš- lenkově velikou podobnost s kázáním „Hec omnia tibi dabo“ z roku. předešlého a mohlo by, jako ono, býti nadepsáno: Contra clerum cupidum. Kritika stavu duchovenstva jest v obou stejně- silná, stejně zdrcující, zde však potud silnější, že jest oděna v roucho myšlenky o duchovním smilstvu, obvyklé u proroků stározákonních a v Apokalypsi. Tímto apokalypticko—prorockým rázem druží se kázání „Ecce mulier“ k Jakoubkově obraně Viklefova Dekalogu a rozvíjejíc a zdůvodňujíc hlouběji nářky tam vyslovené o úpadku církve, způsobeném kněžími Kristu protivnými, připravuje definici o mystickém antikristu. l - Nauka o antikristu nikoliv reálním, nýbrž duchovním, vniká již před tím do hnutí českého dvojím proudem. Viklefův spis „De Christo et suo adversario antichristo“ vypočítává dvanáct. věcí, v nichž jest papež protivný Kristu2), a ve velkých traktátech svých, útoče na papeže, kněžstvo císařské a řeholníky, opakuje Viklef stále slovo „antikrist“ o papeži a jeho kněžstvu. Není tedy divu, že i v ústech Husových, jistě vlivem studia spisů Vik- lefových, častěji se ozve to slovo v témže smyslu. Současně šíří tuto ideu valdstvi, jež bylo plno záští proti papežství a kato- lickému duchovenstvu. Mikuláš z Drážďan, nasáklý naukami valdskými, napsal asi r. 1410 traktát, zvaný „Cortina“ neb „Ta- bulae veteris et novi coloris“, jenž prostými antithesami- působí silněji, než útoky Vikléfovy.3) Staví proti sobě Krista a pa- peže, výroky Písma a kanonistů, naznačuje tím, jak jsou papež a moderní duchovenstvo Kristu na odpor. A „obrazy“ ty působily tak pronikavě, že se později znázorňují i graficky. K těmto dvěma proudům připojuje Jakoubek třetí: vliv Matěje z Janova. Co vyslovil Mikuláš tak lapidárně, co vnu- cuje Viklef častými invektivami, to nalézá Jakoubek ve „svém 1) Zde Jakoubkovi připsáno: „Sermo Mgri Jacobi de Miza.“ 2) Buddensieg, Wiclifs Streitschriften, str. 679—692. V Opus evange- licum III (Loserth 133 n.) jest jiných osm bodů a tytéž jsou v „Šuper Matth. cap. XXIV (Loserth W. Opera minora 360 n.) 3) Srv. mou studii „Mikuláš z Drážďan“ str. 8—14. (448/
Strana 449
autoru, hlavně v jeho knihách „De antichristo“ a „De abo- minatione“, tak důkladně odůvodněno a obšírně vypracováno, že netřeba než vývody jeho vybrati a uvésti je ve formu poněkud přehlednější. Práci tu Jakoubek vykonal a stal se tak vůdcem myš- lenky, jež jest v celém hnutí nejradikálnější a nejnebezpečnější. Prudce útočná kázání, o nichž byla posud řeč, připravují de- finici, jež porůznu, hlavně v obraně Viklefova Dekalogu, již dosti jasně prosvítá. Že hlavní obsah těch kázání jest z Janova, bylo dříve ukázáno. Také kázání „Ecce mulier“ není než kompilace z Janova, a to ze zmíněných dvou traktátů jeho. Napřed je část ze IV (vydání Kybalova) str. 195 n., pak 247 n., potom vložen úryvek ze III, 51. Ve druhém bodě jsou spojeny výpisky ze IV, 54—56. 375—377, třetí je téměř celý ze III, 180. 99—101. V rekapitulaci je první bod sestaven ze III, 181 n. a IV, 193. 234 n., ve druhém jsou části z IV, 265—267. 219, ve třetím ze IV, 194 a 75 n. Jakoubkova majetku zbývá pak velice málo a tu jest ještě pochybnost, nejsou-li ty partie ze ztraceného druhého trak- tátu druhé knihy Janovovy. Kázání „Ecce mulier“ není ovšem v rukopisech datováno; ale myšlenkový vývoj sotva dovoluje vložiti je jinam než do roku 1411. Roku 1410 byla by příliš nápadna stejnost obsahu s kázá- ním „Hec omnia tibi dabo“ a po definici antikrista se již nehodí. Ten rok doporučuje ostatně i narážka Jakoubkova, že světská moc již začala proti žádostivému kněžstvu vystupovati, což se sotva může týkati jiného než událostí z r. 1411. Překvapuje arci, že Jakoubek nazývá šelmou krále Václava a pány, jež přece ne- dávno posicí „Magne“ sám pobízel k reformování; ale jednak jest v apokalyptickém tom obraze důraz na nevěstce, nikoliv na šelměl), jednak jest celý obraz převzat z Janova. 1. Mgri Jacobi de Misa De paupertate cleri. Z rkp. univ. praž. VIII F 2 (A) col. s rkpp. téže knih. V F 9 (B), VI F 18 (Č) a VII E 6 (D) Magne sanctitatis ille vir et ecclesie fidelis edificator Johannes 106a Crisostomus, in hoc novissimo tempore clerum a statu suea) reli- 1) U Viklefa a Husa jest šelmou míněn papež. a) C: a suo statu. (449) 31*
autoru, hlavně v jeho knihách „De antichristo“ a „De abo- minatione“, tak důkladně odůvodněno a obšírně vypracováno, že netřeba než vývody jeho vybrati a uvésti je ve formu poněkud přehlednější. Práci tu Jakoubek vykonal a stal se tak vůdcem myš- lenky, jež jest v celém hnutí nejradikálnější a nejnebezpečnější. Prudce útočná kázání, o nichž byla posud řeč, připravují de- finici, jež porůznu, hlavně v obraně Viklefova Dekalogu, již dosti jasně prosvítá. Že hlavní obsah těch kázání jest z Janova, bylo dříve ukázáno. Také kázání „Ecce mulier“ není než kompilace z Janova, a to ze zmíněných dvou traktátů jeho. Napřed je část ze IV (vydání Kybalova) str. 195 n., pak 247 n., potom vložen úryvek ze III, 51. Ve druhém bodě jsou spojeny výpisky ze IV, 54—56. 375—377, třetí je téměř celý ze III, 180. 99—101. V rekapitulaci je první bod sestaven ze III, 181 n. a IV, 193. 234 n., ve druhém jsou části z IV, 265—267. 219, ve třetím ze IV, 194 a 75 n. Jakoubkova majetku zbývá pak velice málo a tu jest ještě pochybnost, nejsou-li ty partie ze ztraceného druhého trak- tátu druhé knihy Janovovy. Kázání „Ecce mulier“ není ovšem v rukopisech datováno; ale myšlenkový vývoj sotva dovoluje vložiti je jinam než do roku 1411. Roku 1410 byla by příliš nápadna stejnost obsahu s kázá- ním „Hec omnia tibi dabo“ a po definici antikrista se již nehodí. Ten rok doporučuje ostatně i narážka Jakoubkova, že světská moc již začala proti žádostivému kněžstvu vystupovati, což se sotva může týkati jiného než událostí z r. 1411. Překvapuje arci, že Jakoubek nazývá šelmou krále Václava a pány, jež přece ne- dávno posicí „Magne“ sám pobízel k reformování; ale jednak jest v apokalyptickém tom obraze důraz na nevěstce, nikoliv na šelměl), jednak jest celý obraz převzat z Janova. 1. Mgri Jacobi de Misa De paupertate cleri. Z rkp. univ. praž. VIII F 2 (A) col. s rkpp. téže knih. V F 9 (B), VI F 18 (Č) a VII E 6 (D) Magne sanctitatis ille vir et ecclesie fidelis edificator Johannes 106a Crisostomus, in hoc novissimo tempore clerum a statu suea) reli- 1) U Viklefa a Husa jest šelmou míněn papež. a) C: a suo statu. (449) 31*
Strana 450
gionis excidere spiritu dei solerter perpendens, scribit ad nostram doctrinam vigilanter et perpetue memorandum omel. 1. Operis imperfecti, exponens ad sensum misticum illud Math. 1 ,Salomon autem genuit Roboam', inquit:1) „Salomon interpretatur pacificus, quoniam omnibus in circuitu gentibus pacificatis et tributa red- dentibus pacificum habuit regnum,2) ita ut et templum deo edificaret, utens eciam ministerio gencium. Quoniam in figura fuit nostri pa- cifici Christi, qui confugientibus ad se per fidem universis gentibus et bonorum operum spiritualia tributaa) solventibus pacificum habuit regnum, ita ut ex vivis lapidibus non solum Judeis sed eciam ex gentibus vivum templum deo edificaretb) viventi. Roboam autem interpretatur ,in multitudine populi'. Estimo, quod pater quideme) eius sicut omnium regum patres ex bono proposito ei nomen im- posuit Roboam, dei autèm providencia sicut et omnium regum no- mina secundum actus eorum proprio dispensavit nomined), sive in bono sive in malo. Salomon ergo cum haberet regnum valde multiplicatum merito patris sui David et suise), quia dilexerat eum deus inprimis, natume) sibi in tempore illo filium appellavit Roboam i. e. in multitudine populi, quasi factum in multitudine populi, ut secundum statum regni sui multiplicati") nominaretur filius eius; providencia autem dei, quia fuerat peccator futurus et discidium regni sui passurus, dispensavitg) ut dicerétur Roboam i. e. in mul- titudine populi, quoniam qui fith) in multitudine populi, facile se- dicionem populi patitur. Multitudo enim mater est sedicionis et con- tumacie, quia quidquid a multis peccatur, plerumque manet invin- dicabile, paucitas autem magistra est discipline. 106b Estimo quod Salomon et Roboam in misterio Christi fuerunt; quodsi in misterio Christi fuerunti), consequenter in misterio populi christiani. Nam cum christiani sint omnes corpus Christi, recte uni- versus populus / christianus accipiendus est Christus. Sic Salomon in misterio fuit populi christiani bene incipientis, Roboam autem in misterio populi iam male finientis. Nam sicut circa senectutem Salomone peccante excitavit dominus satan super eum et detrun- cavit ex parte modica regnum eius, in tempore autem Roboam 1) Opp. vyd. Antv. N. T. II, 5. 2) Celé má také Viklef De officio regis (Pollard-Sayle 258 n.), z počátku poněkud volněji. a) Rkpp. nemají. — b) A C D edificat. — c) BC estimo quidem quod pater. — d) B nomen. — e) B měl suis a opr. v suo; notum. — f) C multiplici. — 2) C desponsavit. — h) D fuit. — i) B vyn.: quodsi . . . fuerunt, C: quod est inisterio. i. (450)
gionis excidere spiritu dei solerter perpendens, scribit ad nostram doctrinam vigilanter et perpetue memorandum omel. 1. Operis imperfecti, exponens ad sensum misticum illud Math. 1 ,Salomon autem genuit Roboam', inquit:1) „Salomon interpretatur pacificus, quoniam omnibus in circuitu gentibus pacificatis et tributa red- dentibus pacificum habuit regnum,2) ita ut et templum deo edificaret, utens eciam ministerio gencium. Quoniam in figura fuit nostri pa- cifici Christi, qui confugientibus ad se per fidem universis gentibus et bonorum operum spiritualia tributaa) solventibus pacificum habuit regnum, ita ut ex vivis lapidibus non solum Judeis sed eciam ex gentibus vivum templum deo edificaretb) viventi. Roboam autem interpretatur ,in multitudine populi'. Estimo, quod pater quideme) eius sicut omnium regum patres ex bono proposito ei nomen im- posuit Roboam, dei autèm providencia sicut et omnium regum no- mina secundum actus eorum proprio dispensavit nomined), sive in bono sive in malo. Salomon ergo cum haberet regnum valde multiplicatum merito patris sui David et suise), quia dilexerat eum deus inprimis, natume) sibi in tempore illo filium appellavit Roboam i. e. in multitudine populi, quasi factum in multitudine populi, ut secundum statum regni sui multiplicati") nominaretur filius eius; providencia autem dei, quia fuerat peccator futurus et discidium regni sui passurus, dispensavitg) ut dicerétur Roboam i. e. in mul- titudine populi, quoniam qui fith) in multitudine populi, facile se- dicionem populi patitur. Multitudo enim mater est sedicionis et con- tumacie, quia quidquid a multis peccatur, plerumque manet invin- dicabile, paucitas autem magistra est discipline. 106b Estimo quod Salomon et Roboam in misterio Christi fuerunt; quodsi in misterio Christi fuerunti), consequenter in misterio populi christiani. Nam cum christiani sint omnes corpus Christi, recte uni- versus populus / christianus accipiendus est Christus. Sic Salomon in misterio fuit populi christiani bene incipientis, Roboam autem in misterio populi iam male finientis. Nam sicut circa senectutem Salomone peccante excitavit dominus satan super eum et detrun- cavit ex parte modica regnum eius, in tempore autem Roboam 1) Opp. vyd. Antv. N. T. II, 5. 2) Celé má také Viklef De officio regis (Pollard-Sayle 258 n.), z počátku poněkud volněji. a) Rkpp. nemají. — b) A C D edificat. — c) BC estimo quidem quod pater. — d) B nomen. — e) B měl suis a opr. v suo; notum. — f) C multiplici. — 2) C desponsavit. — h) D fuit. — i) B vyn.: quodsi . . . fuerunt, C: quod est inisterio. i. (450)
Strana 451
abicientis consilia seniorum et sequentis consilia iuvenum et coe- taneorum suorum ad plenum scissum est regnum, ita ut decem tribubus secedentibus et proprium sibi facientibus regem due tribus tantummodo remanerent sub Roboam: sic populus christianus in- primis bene agens prosperatus est sicut Salomon, procedente autem tempore cum cepisset delinquere populus christianus et amare que carnis sunt et mundi quasi filiama) pharaonis, quam dyabolus sub- ministrat princeps carnis et mundi ad temptacionem christianorum, excitavit deus super christianum populum spiritum scismatis. Et inprimis quidem debilitatus est christianus populus in quibusdam scismaticis, in novissimo autem populi christiani quasi in tempore Roboam habundante iniquitate et refrigescente caritate pleniusb) con- scissus est populus christianus, ita ut maxima pars christianorum divideretur in hereses et faceret sibi proprios episcopos quasi pro- prios reges, ut vix paucissimi christiani remanerent in ecclesia Christi sub Christo. Et sicut tunc Roboam abiciens consilia seni- orum et coetaneorum suorum sequens, occasionem prebuit disci- dionisc): sic et circa finem episcopi relinquentes consilia seniorum apostolorum et prophetarum, secundum quod consiliati fuerant episco- pos conversari debere vel episcopatum suum tractare, et secuti sunt consilia coetaneorum suorum iuvenum, consiliancium episcopum oportere divitemd) fieri, hospitalitatem et timorem abicere et talia quedam alloqui que moveant plausum, dederunt occasionem dya- bolo faciendarum precisionum, non attendentes que dominus dicit: ,Si autem ceperit dispensator dicere, quia dominus moram facit, et ceperit castigare pueros et ancillas et manducare et bibere cum ebriosis, veniet/ dominus eius in die qua nescit et hora quam ignorat et dividet eum‘, et iterum quod precepite) Petrus: ,Non ut dominantes, sed quasi episcopatum tenentes i. e. forma facti gregis', item Paulus: Novitates vocum devita i. e. novas tradiciones, ge- nerant enim lites et sermo eorum sicut cancer serpit', et iterum: Formam habe sanorum verborum, que a me audisti'. De qua prosperacione prima populi christiani propheta inquit in Psalmo: „Tunc locutus es in aspectu filiis tuis et dixisti' et cetera que secuntur; de adversitate autem novissima sic: ,Tu vero repulisti et pro nichilo deduxisti et distulisti Christum tuum‘. Et vide, quo- modo tunc in regno Jude quidam reges extiterunt peccatores, quidam autem mediocriter peccatores1), in regno autem Israhel nemo regum inventus est iustus: sic et in ecclesia Christi inveniuntur episcopi 107a a) B D similia que, A C také que. — b) AD per plenius. — c) B disci- dio illi. — d) D dimittere. — e) B C precipit, D preceperit. — f) D té věty nemá. (451)
abicientis consilia seniorum et sequentis consilia iuvenum et coe- taneorum suorum ad plenum scissum est regnum, ita ut decem tribubus secedentibus et proprium sibi facientibus regem due tribus tantummodo remanerent sub Roboam: sic populus christianus in- primis bene agens prosperatus est sicut Salomon, procedente autem tempore cum cepisset delinquere populus christianus et amare que carnis sunt et mundi quasi filiama) pharaonis, quam dyabolus sub- ministrat princeps carnis et mundi ad temptacionem christianorum, excitavit deus super christianum populum spiritum scismatis. Et inprimis quidem debilitatus est christianus populus in quibusdam scismaticis, in novissimo autem populi christiani quasi in tempore Roboam habundante iniquitate et refrigescente caritate pleniusb) con- scissus est populus christianus, ita ut maxima pars christianorum divideretur in hereses et faceret sibi proprios episcopos quasi pro- prios reges, ut vix paucissimi christiani remanerent in ecclesia Christi sub Christo. Et sicut tunc Roboam abiciens consilia seni- orum et coetaneorum suorum sequens, occasionem prebuit disci- dionisc): sic et circa finem episcopi relinquentes consilia seniorum apostolorum et prophetarum, secundum quod consiliati fuerant episco- pos conversari debere vel episcopatum suum tractare, et secuti sunt consilia coetaneorum suorum iuvenum, consiliancium episcopum oportere divitemd) fieri, hospitalitatem et timorem abicere et talia quedam alloqui que moveant plausum, dederunt occasionem dya- bolo faciendarum precisionum, non attendentes que dominus dicit: ,Si autem ceperit dispensator dicere, quia dominus moram facit, et ceperit castigare pueros et ancillas et manducare et bibere cum ebriosis, veniet/ dominus eius in die qua nescit et hora quam ignorat et dividet eum‘, et iterum quod precepite) Petrus: ,Non ut dominantes, sed quasi episcopatum tenentes i. e. forma facti gregis', item Paulus: Novitates vocum devita i. e. novas tradiciones, ge- nerant enim lites et sermo eorum sicut cancer serpit', et iterum: Formam habe sanorum verborum, que a me audisti'. De qua prosperacione prima populi christiani propheta inquit in Psalmo: „Tunc locutus es in aspectu filiis tuis et dixisti' et cetera que secuntur; de adversitate autem novissima sic: ,Tu vero repulisti et pro nichilo deduxisti et distulisti Christum tuum‘. Et vide, quo- modo tunc in regno Jude quidam reges extiterunt peccatores, quidam autem mediocriter peccatores1), in regno autem Israhel nemo regum inventus est iustus: sic et in ecclesia Christi inveniuntur episcopi 107a a) B D similia que, A C také que. — b) AD per plenius. — c) B disci- dio illi. — d) D dimittere. — e) B C precipit, D preceperit. — f) D té věty nemá. (451)
Strana 452
107b [boni] et peccatores, in heresibus autem nemo invenitur rectus omnino, sed omnes perversi, quia in auro quidem inveniuntur sordes, in sordibus autem non invenitur aurum“. Hec Crisostomus in dictis suis a deo et ecclesia s. approbatus. Ex cuius dictis 1. videtur patere, quod istis temporibus clerici dominantes contra dei ordinacionem antiquam Christi et suorum apostolorum, cupiditate temporalium, que est radix omnium ma- lorum, a vera sua religione apostotaverunt in hereses periculosas. Patet intuenti diligenter huius sancti supra dictaa). 2. patet ex eisdem dictis, quod istis temporibus periculosis melius et tucius ac securius est adherere firmiter consiliis, sentenciis et factis et vitis ac preceptis vel tradicionibus seniorum apostolo- rum et prophetarum, que sunt inmediatum post Christum funda- mentum, ut patet Eph. 5, ubi sic diciturl): „Superedificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo lapide angulari Christo Jesu, in quo omnis edificacio constructa crescit in templum sanctum“ etc., quam consiliis, tradicionibus, doctrinis vel preceptis, factis vel vitis iuvenum i. e. modernorum, quorum sermo secundum Crisostomum serpit ut cancer, a vera religione apostatice retrocedens. Quibus diligenter consideratis pro edificacione ecclesie Christi ac municione eiusdem contra sinagogam sathane ponatur ista fidelis conclusio: Quod ad destruendum in ecclesia hereses et scismata clerus dimittat dominium seculare et ma- monam iniquitatis, quibus secundum Crisostomum ubi supra quasi reges seculariter dominantur contra dei ordinacionemb), regum potestatem sibi usurpantes. Probatur, quia non contenti cum moderamine victus et amictus necessariis, de quibus paucis minimisque natura contenta est, contra regulam apostoli facillime declinant irreligiose a statu suo occa- sione affluencie temporalium, quo errore dato in principio eo fa- cilius abducuntur«) distancius in devium periculosum symoniacarum vel aliarum heresume. A qua quidem facilitate et proni- tate peccandi et deviandi liberarentur, ipsis ducen- tibus vitam pauperem voluntariama), qua resecarenture) superflua cum inordinataf sollicitudine ad necessaria. Nam non 1) Ef 2, 20 n.* a) B: supradicti, C měl supradictam a opr.: supradicti sentenciam. — b) C: ordinantur. — c) B C adducuntur, heresim. — d) C voluptariam. — e) BC resecantur. — f) C ordinata. (452) m„
107b [boni] et peccatores, in heresibus autem nemo invenitur rectus omnino, sed omnes perversi, quia in auro quidem inveniuntur sordes, in sordibus autem non invenitur aurum“. Hec Crisostomus in dictis suis a deo et ecclesia s. approbatus. Ex cuius dictis 1. videtur patere, quod istis temporibus clerici dominantes contra dei ordinacionem antiquam Christi et suorum apostolorum, cupiditate temporalium, que est radix omnium ma- lorum, a vera sua religione apostotaverunt in hereses periculosas. Patet intuenti diligenter huius sancti supra dictaa). 2. patet ex eisdem dictis, quod istis temporibus periculosis melius et tucius ac securius est adherere firmiter consiliis, sentenciis et factis et vitis ac preceptis vel tradicionibus seniorum apostolo- rum et prophetarum, que sunt inmediatum post Christum funda- mentum, ut patet Eph. 5, ubi sic diciturl): „Superedificati supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo lapide angulari Christo Jesu, in quo omnis edificacio constructa crescit in templum sanctum“ etc., quam consiliis, tradicionibus, doctrinis vel preceptis, factis vel vitis iuvenum i. e. modernorum, quorum sermo secundum Crisostomum serpit ut cancer, a vera religione apostatice retrocedens. Quibus diligenter consideratis pro edificacione ecclesie Christi ac municione eiusdem contra sinagogam sathane ponatur ista fidelis conclusio: Quod ad destruendum in ecclesia hereses et scismata clerus dimittat dominium seculare et ma- monam iniquitatis, quibus secundum Crisostomum ubi supra quasi reges seculariter dominantur contra dei ordinacionemb), regum potestatem sibi usurpantes. Probatur, quia non contenti cum moderamine victus et amictus necessariis, de quibus paucis minimisque natura contenta est, contra regulam apostoli facillime declinant irreligiose a statu suo occa- sione affluencie temporalium, quo errore dato in principio eo fa- cilius abducuntur«) distancius in devium periculosum symoniacarum vel aliarum heresume. A qua quidem facilitate et proni- tate peccandi et deviandi liberarentur, ipsis ducen- tibus vitam pauperem voluntariama), qua resecarenture) superflua cum inordinataf sollicitudine ad necessaria. Nam non 1) Ef 2, 20 n.* a) B: supradicti, C měl supradictam a opr.: supradicti sentenciam. — b) C: ordinantur. — c) B C adducuntur, heresim. — d) C voluptariam. — e) BC resecantur. — f) C ordinata. (452) m„
Strana 453
solum hominibus sed eciam demonibus constare credibile est, quod clerus abutitur bonorum seculi. Et licet hoc experimento didicimus generaliter, tamen probatur dicta conclusio primo per Augustinuml) in Questionibus V. et N. L. dicentem sic: „Post hanc vitam divites seculi egebunt, penitentes se pauperes non fuisse, ut patet de divite sepulto in inferno“, Item b. Gregorius 21. Mor.: „Quanto" inquit „iniustoa) temporalia bona sup- petunt, tanto eterna negantur. Vituli inquit qui mactandi sunt in libe- rioribus pastibusb) relinquuntur". Hinc est quod Christus dicit Luc. 8. Difficile est divitem intrare in regnum celorum. Ideo videtur, quod clerus debeat se exonerarec) precipue ab hiis difficultatibus inpedi- entibus iter ad celestia, quia secundum2) Gregorium nisi mens ab exterioribus desideriis se abscondat, interiora non penetrat neque ad contemplanda interna perducitur, nisi studiosed) ab hiis que exterius simplicant subtrahatur. Et patet veritas conclusionis. Item Bernhardus ad idem ad Eugenium papam lib. II3) : „Quid tibi“ inquit „dimisit sanctus apostolus? Quod habeo inquit, hoc tibi do. Quid? Illud unum scio. Non est aurum neque argen- tum, cum ipse dicat: Argentum et aurum non est michi. Si/ ali- quid de hiis te habere contingat, sed vere non pro libito sic eris utens illis quasi non utens“e). Et infra: „Sollicitudo circa hoc est peior et questus turpior. Esto4) ut alia racione hec tibi vendices, sed non apostolico iure. Nec enim ille dare tibi potuit, quod non habuit. Quod habuit", hoc tibi dedit: sollicitudinem sc. super ecclesias, nun- quam dominacionem. Audi ipsum: Non dominantes ait in clero, sed forma facti gregis. Et ne hoc dictum sola humilitate putes non eciam veritates), vox domini est in ewangelio: Reges gencium dominantur eorum etc. et addit: Vos autem non sic. Planum est, quod apostolis interdicitur dominatus. Et tu tibi audes usurpare aut tamquam do- minus apostolatum aut apostolicus dominatum. Planum est: ab utro- que prohiberis, si utrumque simul volueris, perdis utrumque. Alioquin te exceptum de illorum numero putes, de quibus deus sic conque- ritur: Ipsi regnaverunt sed non ex me, principes extiterunt sed non cognovi eos. Ecce iam si regnas sine deo, quid te iuvath). Habes gloriam, sed non apud deum. Ac si interdictum tenemus, audiamus edictum: Qui maior est inquit vestrum, fiat sicut minor et qui pre- 108 a 1) Viklef De officio regis 85. — 2) Viklef, De officio regis 86. — 3) Migne P. L. 182 col. 784. — 4) Má také Viklef De officio regis 36. a) B C iniuste. — b) C pascuis. — c) B exhonorare opr. v exhonerare. — d) D studiosa. — e) B nemá: illis quasi non utens. —f) C nemá. — g) C vi- rrilitate. — h) B tak dobře opr.; ostatní: regnant, bez quid, C iuvant. (453)
solum hominibus sed eciam demonibus constare credibile est, quod clerus abutitur bonorum seculi. Et licet hoc experimento didicimus generaliter, tamen probatur dicta conclusio primo per Augustinuml) in Questionibus V. et N. L. dicentem sic: „Post hanc vitam divites seculi egebunt, penitentes se pauperes non fuisse, ut patet de divite sepulto in inferno“, Item b. Gregorius 21. Mor.: „Quanto" inquit „iniustoa) temporalia bona sup- petunt, tanto eterna negantur. Vituli inquit qui mactandi sunt in libe- rioribus pastibusb) relinquuntur". Hinc est quod Christus dicit Luc. 8. Difficile est divitem intrare in regnum celorum. Ideo videtur, quod clerus debeat se exonerarec) precipue ab hiis difficultatibus inpedi- entibus iter ad celestia, quia secundum2) Gregorium nisi mens ab exterioribus desideriis se abscondat, interiora non penetrat neque ad contemplanda interna perducitur, nisi studiosed) ab hiis que exterius simplicant subtrahatur. Et patet veritas conclusionis. Item Bernhardus ad idem ad Eugenium papam lib. II3) : „Quid tibi“ inquit „dimisit sanctus apostolus? Quod habeo inquit, hoc tibi do. Quid? Illud unum scio. Non est aurum neque argen- tum, cum ipse dicat: Argentum et aurum non est michi. Si/ ali- quid de hiis te habere contingat, sed vere non pro libito sic eris utens illis quasi non utens“e). Et infra: „Sollicitudo circa hoc est peior et questus turpior. Esto4) ut alia racione hec tibi vendices, sed non apostolico iure. Nec enim ille dare tibi potuit, quod non habuit. Quod habuit", hoc tibi dedit: sollicitudinem sc. super ecclesias, nun- quam dominacionem. Audi ipsum: Non dominantes ait in clero, sed forma facti gregis. Et ne hoc dictum sola humilitate putes non eciam veritates), vox domini est in ewangelio: Reges gencium dominantur eorum etc. et addit: Vos autem non sic. Planum est, quod apostolis interdicitur dominatus. Et tu tibi audes usurpare aut tamquam do- minus apostolatum aut apostolicus dominatum. Planum est: ab utro- que prohiberis, si utrumque simul volueris, perdis utrumque. Alioquin te exceptum de illorum numero putes, de quibus deus sic conque- ritur: Ipsi regnaverunt sed non ex me, principes extiterunt sed non cognovi eos. Ecce iam si regnas sine deo, quid te iuvath). Habes gloriam, sed non apud deum. Ac si interdictum tenemus, audiamus edictum: Qui maior est inquit vestrum, fiat sicut minor et qui pre- 108 a 1) Viklef De officio regis 85. — 2) Viklef, De officio regis 86. — 3) Migne P. L. 182 col. 784. — 4) Má také Viklef De officio regis 36. a) B C iniuste. — b) C pascuis. — c) B exhonorare opr. v exhonerare. — d) D studiosa. — e) B nemá: illis quasi non utens. —f) C nemá. — g) C vi- rrilitate. — h) B tak dobře opr.; ostatní: regnant, bez quid, C iuvant. (453)
Strana 454
cessor est, sicut qui ministrat. Forma apostolica hec est: Domina- cio interdicitur, inducitur ministracio exemplo ipsius legislatoris qui securus sic adiunxit: Ego inquit in medio vestrum sum sicut quie ministrat“. Hec Bernardus. Ex quo videtura), qued apostolicus inmediatus Christi. vel Petri vicarius et sic cum ceteris episcopis vel. prelatis dimittant et resignentb) dominia secularia- cum mamona iniquitatis brachioc) seculari, habentes- que alimenta et vestitumd) cum moderamine hiis contenti sint, ut eo liberius officium sibi debitum exequantur, viventes de ewangelio docentesque verbo et opere seculares laicos, ut sint solum fideles dispensatores atque villici temporalium, membris ec- clesie singulis meritorie distribuendo, cum non sint tantume) ydonei quantum clerus ad meditandum legem domini neque ad attingen- dum tante culmen sanctitatis quante status cleri. v 108b Corr. Clericii) a statu suo sic prolapsi in domi- nia secularia ambiciose et symoniace et avare, no- lentes dimittere ac resignare modo supradicto do- minia mundialium diviciarum, sunt l in periculo- dampnacionis. Patet ex dictis supra Crisostomi et conclusione, quia sunt heresibus involuti. Et supradicta conclusio cum eius correlario probaturl) eciam ex multis locis legis domini, ex testimonio sc. librorum legalium, prophetalium et sapiencialiumg) s. scripture. Quoad libros legales patet Deut. 18. Postquam spiritus sanctus in proximo capitulo dedit legem pro regibus gubernandis, statim dat legem pro sacerdotibus: „Non“ inquit „habebunt sacerdotes et levite et omnes qui de eadem tribu sunt partem et hereditatem cum reliquo populo Israhel, quia sacrificia domini comedent et eius oblaciones et nichil aliud accipient de possessione fratrum suorum; dominus enim ipse est hereditas eorum, sicut locutus est illis". Et idem dicitur Num. 18. Quoad libros prophetales patet Ezech. 44, ubi dicitur: „Non erit sacerdotibus hereditas, ego hereditas eorum, et possessionem non dabitis eis in Israhel, ego enim possessio eorum“ etc. 1) Viklef De officio regis 60 m. a) C sequitur. — b) B C dimittat et resignet. — c) C cum brachio. d) D vestimentum. — e) B tam — quam. — f) C. cleri. — g) B D. sapientum, Pollard-Sayle : sapientum legis dei. (454) . 4 . S s
cessor est, sicut qui ministrat. Forma apostolica hec est: Domina- cio interdicitur, inducitur ministracio exemplo ipsius legislatoris qui securus sic adiunxit: Ego inquit in medio vestrum sum sicut quie ministrat“. Hec Bernardus. Ex quo videtura), qued apostolicus inmediatus Christi. vel Petri vicarius et sic cum ceteris episcopis vel. prelatis dimittant et resignentb) dominia secularia- cum mamona iniquitatis brachioc) seculari, habentes- que alimenta et vestitumd) cum moderamine hiis contenti sint, ut eo liberius officium sibi debitum exequantur, viventes de ewangelio docentesque verbo et opere seculares laicos, ut sint solum fideles dispensatores atque villici temporalium, membris ec- clesie singulis meritorie distribuendo, cum non sint tantume) ydonei quantum clerus ad meditandum legem domini neque ad attingen- dum tante culmen sanctitatis quante status cleri. v 108b Corr. Clericii) a statu suo sic prolapsi in domi- nia secularia ambiciose et symoniace et avare, no- lentes dimittere ac resignare modo supradicto do- minia mundialium diviciarum, sunt l in periculo- dampnacionis. Patet ex dictis supra Crisostomi et conclusione, quia sunt heresibus involuti. Et supradicta conclusio cum eius correlario probaturl) eciam ex multis locis legis domini, ex testimonio sc. librorum legalium, prophetalium et sapiencialiumg) s. scripture. Quoad libros legales patet Deut. 18. Postquam spiritus sanctus in proximo capitulo dedit legem pro regibus gubernandis, statim dat legem pro sacerdotibus: „Non“ inquit „habebunt sacerdotes et levite et omnes qui de eadem tribu sunt partem et hereditatem cum reliquo populo Israhel, quia sacrificia domini comedent et eius oblaciones et nichil aliud accipient de possessione fratrum suorum; dominus enim ipse est hereditas eorum, sicut locutus est illis". Et idem dicitur Num. 18. Quoad libros prophetales patet Ezech. 44, ubi dicitur: „Non erit sacerdotibus hereditas, ego hereditas eorum, et possessionem non dabitis eis in Israhel, ego enim possessio eorum“ etc. 1) Viklef De officio regis 60 m. a) C sequitur. — b) B C dimittat et resignet. — c) C cum brachio. d) D vestimentum. — e) B tam — quam. — f) C. cleri. — g) B D. sapientum, Pollard-Sayle : sapientum legis dei. (454) . 4 . S s
Strana 455
94 Et quoad libros sapienciales ecce Salomon, qui figuravit sacer- dotes in dedicacionea) templi et multis aliis, ut patet ex dictis b. Cri- sostomi, hic enim deum sic alloquitur: „Vanitatem et verba mendacia longe fac a me, mendicitàtem et divicias ne dederis michi, tribue tantum victui meo necessaria". Et apostolus Thim. 5: „Habentes alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus" etc. Et sic vixerunt sacerdotes et prophete secundum istas regulas sub regibus in V. T., sic Christus docuit verbo et opere episcopos et suos apostolos sive sacerdotes vivere, ut patet ex decursu ewangelii. Et idem dicit b. Ysiodorus, ut recitatur 21. dist. Cleros1), et b. Je- ronimus 12. q. 12) et Augustinus super illud Psalmi ,Si dormiatis inter medios cleros'3). etc. Et idem dicit De contemptu mundi. Quibus auctoritatibus visis et premissis formetur talis racio: Aliqua est regula in s. scriptura ad comproporcionandum tam nu- mero quam officio per totum christianismumb) clerum ad laycos; sed nulla, si non ista, sc. que est iam expressa per supradictas aucto- ritates. Nam ista regula direxit ecclesiam, quando fuit maiorc) affec- cio ecclesie ad terrena,I multo magis tempore gracie, quando debent 109as sacerdotes terrena despicere instar Christi, igitur etc. Ex quo sequitur conclusio 2. Conclusio secundad): Si clerus noluerite) de do- miniis secularibus secundum regulas supradictas cedere brachio seculari, tunc manus sinistra sive brachium seculare vel verius totum corpus misticum ec- clesie secundum istam manum debet et tenetur supra- dicta dominia statui cleri nimis contraria auferre a clero, tantum eis de necessariis victus et vestitus providendo, re- siduum vero pro communi utilitate ecclesie convertendo, ut clerus sic exoneratusf) liberius et conformius antique sanctorum ecclesie suum debite expleat officium. Probatur ista conclusio Mat. 5, ubi Christus deus et homo dans hanc auctoritatem sponse sue ecclesie dicit4): „Si dextera manus scandalizat te, proice eam abs te“ sc. per deposicionem, degradacionem vel temporalium abstraccionem. „Expedit enim“ in- quit "tibi, ut pereat unum membrorum tuorum quam totum corpus. 1) c. 1. — 2) c. 7. — 3) Migne P. L. 36 col. 824. — 4) Mat. 5, 29. a) C edificacione. — b) C christiani suum. — c) C fuit auctor maior. — d) B C nemá. — e) D voluerit. — f) C exhonoratus. (455)
94 Et quoad libros sapienciales ecce Salomon, qui figuravit sacer- dotes in dedicacionea) templi et multis aliis, ut patet ex dictis b. Cri- sostomi, hic enim deum sic alloquitur: „Vanitatem et verba mendacia longe fac a me, mendicitàtem et divicias ne dederis michi, tribue tantum victui meo necessaria". Et apostolus Thim. 5: „Habentes alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus" etc. Et sic vixerunt sacerdotes et prophete secundum istas regulas sub regibus in V. T., sic Christus docuit verbo et opere episcopos et suos apostolos sive sacerdotes vivere, ut patet ex decursu ewangelii. Et idem dicit b. Ysiodorus, ut recitatur 21. dist. Cleros1), et b. Je- ronimus 12. q. 12) et Augustinus super illud Psalmi ,Si dormiatis inter medios cleros'3). etc. Et idem dicit De contemptu mundi. Quibus auctoritatibus visis et premissis formetur talis racio: Aliqua est regula in s. scriptura ad comproporcionandum tam nu- mero quam officio per totum christianismumb) clerum ad laycos; sed nulla, si non ista, sc. que est iam expressa per supradictas aucto- ritates. Nam ista regula direxit ecclesiam, quando fuit maiorc) affec- cio ecclesie ad terrena,I multo magis tempore gracie, quando debent 109as sacerdotes terrena despicere instar Christi, igitur etc. Ex quo sequitur conclusio 2. Conclusio secundad): Si clerus noluerite) de do- miniis secularibus secundum regulas supradictas cedere brachio seculari, tunc manus sinistra sive brachium seculare vel verius totum corpus misticum ec- clesie secundum istam manum debet et tenetur supra- dicta dominia statui cleri nimis contraria auferre a clero, tantum eis de necessariis victus et vestitus providendo, re- siduum vero pro communi utilitate ecclesie convertendo, ut clerus sic exoneratusf) liberius et conformius antique sanctorum ecclesie suum debite expleat officium. Probatur ista conclusio Mat. 5, ubi Christus deus et homo dans hanc auctoritatem sponse sue ecclesie dicit4): „Si dextera manus scandalizat te, proice eam abs te“ sc. per deposicionem, degradacionem vel temporalium abstraccionem. „Expedit enim“ in- quit "tibi, ut pereat unum membrorum tuorum quam totum corpus. 1) c. 1. — 2) c. 7. — 3) Migne P. L. 36 col. 824. — 4) Mat. 5, 29. a) C edificacione. — b) C christiani suum. — c) C fuit auctor maior. — d) B C nemá. — e) D voluerit. — f) C exhonoratus. (455)
Strana 456
Z 109b eat in iehennam.“ Super quo dicit Crisostomus1): „Quoniam omnes unum sumus corpus et alter alterius membra, melius est, ut sine uno membro vel altero tali membro salvemur, quam ut volentes tales habere et ipsi pereamus cum eis.“ Hec ille. Si ergo ex lege nature corpus naturale secundum sinistram manum si potest in manu dextera infirma et languida abstergere venenum et saniem letalis vulneris, non negligit hoc, a multo forciori corpus misticum ecclesie secundum manum suam sinistram sive brachium seculare ex lege et regula Christi et caritatis et communionis membrorum ad invicem auferre debet saniem seculariter dominandi et venenum mamone aa) dextera clericorum ad profectum suia) tocius ac dei beneplacitum et honorem. Sed2) et tres doctores sancti, quos solempnisat ecclesia, sc. Ambrosius, Augustinus et Gregorius videntur alludere isti conclusi- oni. Primo patet ex testimonio Ambrosii in decretis 23. q. 8, ubi sanctus iste recitat imperatori licere omnia, ipsius esse universa sc. humanitus dominabilia. Item idem b. Ambrosius super Luc. 20 Reddite ergo ce- sari que sunt cesaris etc.3) : „Ymaginem“ inquit „cesaris non habet Christus, quia ymago dei est; ymaginem cesaris non habet Petrus, quia ipse dixit:/ Ecce reliquimus omnia et secuti sumus te; ymago cesaris non reperitur in Jacobo vel Johanne, quia filii tonitrui sunt; sed reperitur in mari, ubi dracones illi contritis capitibus et ipse draco maior comminutusb) datusque est in escam populis Ethiopum. Si ergo non habuit ymaginem cesaris, curc) dedit censum? Non de suo dedit, sed reddidit quod erat mundi“. Et subdit ad propo- situm: „Et tu si vis non esse obnoxius cesari, noli habere que mundi sunt. Si habes divicias, obnoxius es cesari. Si vis nichil regi terreno debere, relinque omnia et sequere Christum". Hec Ambrosius. Ideo non mirum, si dicit canon4) eiusdem sancti: „Si tributum petit imperator, non ei negamus. Agri ecclesie solvant tributum. Si agros desiderat imperator, potestatem habet vendicandid), tollat eos. Si libitum est imperatori, non dono, sed non negoe).“ „Magnum enim inquit est et spirituale documentum, quod christiani sublimioribus potestatibus docentur debere subiecti esse. Si enim filius dei censum solvit, quis tu tantus) es, qui non putas esse solvendum“? 1) Nenalézám. — 2) Viklef De officio regis 246. — 3) Migne P. L. 15 col. 1802. — 4) Viklef De officiio regis 139, (c. 27. 28. XI, 1. a) D nemá. — b) B communitus. — c) B opr. chybně v cum. — d) C ven- dendi. — e) B opr. chybně v negocio. — f) AD tantum, C tamen. (456)
Z 109b eat in iehennam.“ Super quo dicit Crisostomus1): „Quoniam omnes unum sumus corpus et alter alterius membra, melius est, ut sine uno membro vel altero tali membro salvemur, quam ut volentes tales habere et ipsi pereamus cum eis.“ Hec ille. Si ergo ex lege nature corpus naturale secundum sinistram manum si potest in manu dextera infirma et languida abstergere venenum et saniem letalis vulneris, non negligit hoc, a multo forciori corpus misticum ecclesie secundum manum suam sinistram sive brachium seculare ex lege et regula Christi et caritatis et communionis membrorum ad invicem auferre debet saniem seculariter dominandi et venenum mamone aa) dextera clericorum ad profectum suia) tocius ac dei beneplacitum et honorem. Sed2) et tres doctores sancti, quos solempnisat ecclesia, sc. Ambrosius, Augustinus et Gregorius videntur alludere isti conclusi- oni. Primo patet ex testimonio Ambrosii in decretis 23. q. 8, ubi sanctus iste recitat imperatori licere omnia, ipsius esse universa sc. humanitus dominabilia. Item idem b. Ambrosius super Luc. 20 Reddite ergo ce- sari que sunt cesaris etc.3) : „Ymaginem“ inquit „cesaris non habet Christus, quia ymago dei est; ymaginem cesaris non habet Petrus, quia ipse dixit:/ Ecce reliquimus omnia et secuti sumus te; ymago cesaris non reperitur in Jacobo vel Johanne, quia filii tonitrui sunt; sed reperitur in mari, ubi dracones illi contritis capitibus et ipse draco maior comminutusb) datusque est in escam populis Ethiopum. Si ergo non habuit ymaginem cesaris, curc) dedit censum? Non de suo dedit, sed reddidit quod erat mundi“. Et subdit ad propo- situm: „Et tu si vis non esse obnoxius cesari, noli habere que mundi sunt. Si habes divicias, obnoxius es cesari. Si vis nichil regi terreno debere, relinque omnia et sequere Christum". Hec Ambrosius. Ideo non mirum, si dicit canon4) eiusdem sancti: „Si tributum petit imperator, non ei negamus. Agri ecclesie solvant tributum. Si agros desiderat imperator, potestatem habet vendicandid), tollat eos. Si libitum est imperatori, non dono, sed non negoe).“ „Magnum enim inquit est et spirituale documentum, quod christiani sublimioribus potestatibus docentur debere subiecti esse. Si enim filius dei censum solvit, quis tu tantus) es, qui non putas esse solvendum“? 1) Nenalézám. — 2) Viklef De officio regis 246. — 3) Migne P. L. 15 col. 1802. — 4) Viklef De officiio regis 139, (c. 27. 28. XI, 1. a) D nemá. — b) B communitus. — c) B opr. chybně v cum. — d) C ven- dendi. — e) B opr. chybně v negocio. — f) AD tantum, C tamen. (456)
Strana 457
Cum ergo iuxta dicta huius sancti clerici habentes temporalia sint subiecti iurisdiccioni brachii secularis, patet quod clerici no- torie offendentes in legem domini, profectum meritorium regnorum in ecclesia ex cupiditate temporalium negligentes, debent per suos reges quoad hoc superiores corrigi per subtraccionem temporalium. Nam brachium seculare non solum in subditis debet corrigere iniu- rias et dampna appropriate hominum, sed maxime racionabiliter debet ulcisci iniurias dei, ut dicit canon Cipriani et Augustini De duodecim abusionibus cap. 91): „Justicia“ inquit „regis est ne- minem iniuste per potenciam opprimere, sine accepcione perso- narum inter virum et proximum iuste iudicare, advenis et pupillis et viduis defensor esse, cohibere2) furta, adulteria punire, iniquos non exaltare, inpudicos et hystriones non nutrire, impios de terra per- dere, patricidas et periurantes sive prave viventes vivere non sinere" et cetera que secuntur. 110 a Et posset sub alia forma sic argui: Ex predictis omnis3) rex dominatur super toto regno suo; omnis clericus regis, episcopus vel sacerdos regni cum tota possessione sua est pars regni, quia se- cundum Ambrosium ut supra subditus dominio regis, et ergo rex vel imperator dominatur super omnibus istis; nam regnum quod- cunque regis in sancta ecclesia pro sui indigencia requirit clerum tamquam sui precipuam partem et per consequens debet stare iusto iudicio sui regis vel imperatoris. Quodsi sic fieret, spirituales pre- positi efficaciusa) docerent subditos obedire virtuose deo et regibus, sicut olym, in quo precipue stat regni prosperitas, quia tunc totum corpus ecclesie foret virtuose subditum divino regimini et rex et regnumb) mutuo se iuvarent; ymmo cum nulla nocet adversitas, si nulla dominetur iniquitas, patet quod curatis ecclesiasticis perficien- tibus ex integro pastorale officium regnum procederet prospere quoad deum: ymmo cum infinitumc) melius sit personam habundare vir- tutibus quam temporalibus, patet quod infinitumd) melior est prudens prefeccioe), quoad virtutes pastorum secundum regulas legis dei, quam est secularis prefeccio1) quoad corporalias) secundum regulas legis humane. In hoc enim stat dignitas sacerdotis, non autem in seculariter dominando. 1) Migne P. L. 40 col. 1085. —2) Má také Viklef De officio regis 134. 3) Viklef De officio regis 66 n. a) efficiamus. — b) B rex regum. — c) A in infinitum. — d) C in infi- nitum. — e) B C perfecte, Viklef: prefeccio quoad regulam legis dei. — f) B C perfeccio. — g) B C temporalia. (457)
Cum ergo iuxta dicta huius sancti clerici habentes temporalia sint subiecti iurisdiccioni brachii secularis, patet quod clerici no- torie offendentes in legem domini, profectum meritorium regnorum in ecclesia ex cupiditate temporalium negligentes, debent per suos reges quoad hoc superiores corrigi per subtraccionem temporalium. Nam brachium seculare non solum in subditis debet corrigere iniu- rias et dampna appropriate hominum, sed maxime racionabiliter debet ulcisci iniurias dei, ut dicit canon Cipriani et Augustini De duodecim abusionibus cap. 91): „Justicia“ inquit „regis est ne- minem iniuste per potenciam opprimere, sine accepcione perso- narum inter virum et proximum iuste iudicare, advenis et pupillis et viduis defensor esse, cohibere2) furta, adulteria punire, iniquos non exaltare, inpudicos et hystriones non nutrire, impios de terra per- dere, patricidas et periurantes sive prave viventes vivere non sinere" et cetera que secuntur. 110 a Et posset sub alia forma sic argui: Ex predictis omnis3) rex dominatur super toto regno suo; omnis clericus regis, episcopus vel sacerdos regni cum tota possessione sua est pars regni, quia se- cundum Ambrosium ut supra subditus dominio regis, et ergo rex vel imperator dominatur super omnibus istis; nam regnum quod- cunque regis in sancta ecclesia pro sui indigencia requirit clerum tamquam sui precipuam partem et per consequens debet stare iusto iudicio sui regis vel imperatoris. Quodsi sic fieret, spirituales pre- positi efficaciusa) docerent subditos obedire virtuose deo et regibus, sicut olym, in quo precipue stat regni prosperitas, quia tunc totum corpus ecclesie foret virtuose subditum divino regimini et rex et regnumb) mutuo se iuvarent; ymmo cum nulla nocet adversitas, si nulla dominetur iniquitas, patet quod curatis ecclesiasticis perficien- tibus ex integro pastorale officium regnum procederet prospere quoad deum: ymmo cum infinitumc) melius sit personam habundare vir- tutibus quam temporalibus, patet quod infinitumd) melior est prudens prefeccioe), quoad virtutes pastorum secundum regulas legis dei, quam est secularis prefeccio1) quoad corporalias) secundum regulas legis humane. In hoc enim stat dignitas sacerdotis, non autem in seculariter dominando. 1) Migne P. L. 40 col. 1085. —2) Má také Viklef De officio regis 134. 3) Viklef De officio regis 66 n. a) efficiamus. — b) B rex regum. — c) A in infinitum. — d) C in infi- nitum. — e) B C perfecte, Viklef: prefeccio quoad regulam legis dei. — f) B C perfeccio. — g) B C temporalia. (457)
Strana 458
Secundum1) testimonium est Augustini positum 8. dist. Quo iure, ubi dicit, quod nichil possidetur hic titulo iuris humani nisi auctoritate imperiali vel regia. Cum ergo clerus impediatur per temporalia in suo officio, ut suppono, a brachio secu- lari cece dotante, patet quod brachium seculare, quod sic pericu- lose oneravit a) clerum, per exoneracionem temporalium potest eum meritotie et auctoritative ab hoc periculoso lapsu iuvare tamquam sibi subditum et ad edificacionem tocius eccleste. 110b Tercium2) testimonium est b. Gregorii in Registro lib. 3. versus finem, ubi sic loquitur de Mauricio Augusto ordinante sacramb) legem de clericis, quod non intendant secularibus negociis, ad hoc inquit Gregorius: „Potestas super omnes homines pietati dominorum me- orum celitus data est, ut qui bona/ appetunt adiuventur, ut celorum via largius pateat, ut terrenum regnum celesti regno famuletur.“ Ecce dominacio principum temporalium super omnes conversantes et per consequens super clerum suum et omnia bona sua in tantum, quod imperator condidit leges sacras, pro clero suo, ut hic recitat Grego- rius de Mauricio. Decretum eciam 24. q. 3 de illicita excom. allegat legem sacram c) conditam a Justiniano. Non videtur ergo racio, quare imperator hodie tantum dominium non habeatd) sicut tempore istorum sanctorum hoc approbancium, cum tunc reccius et expedicius quam modo militavit ecclesia. Ex quibus videtur sequi conclusio secunda supradicta. Item Augustinus3) ep. 32 ad Bonifacium: „Quis“ inquit „so- brius nostris dicat regibus: Nolite curare in regno vestro, a quo te- neatur vel oppugnetur ecclesia domini nostri; non ad vos pertineat, quis velit esse, sive religiosus sive sacrilegus. Quibus dici potest: Nonne ad nos pertinet in regno nostro, quis velit esse pudicus, quis inpudicus“? Hec Augustinus, quasi dicerete) : in hoc stat principaliter regimen regni vestri. Item Gregorius in Registro lib. II. cap. 9 regine Francie scri- bens dicit: „Cum scriptum sit: Justicia elevat gentem, miseros autem facit peccatum, item regnum stabile creditur, cum culpa que cognos- citur cicius emendatur, ideo cum causa ruine populi sunt sacerdotes mali — quis enim pro peccatis populi intercessor se obiciat, si sa- cerdos qui exorare debuerat graviora committat? — ac in partibus 1) Viklef De officio regis 246 n. — 2) Viklef De officio regis 247. — 3) Viklef De officio regis 134 n. a) A onerat, B cece oneravit. — b) B sanctam. — c) B sanctam. — d) B habebat. — e) B C quod, Pollard-Sayle: quod dicit. (458)
Secundum1) testimonium est Augustini positum 8. dist. Quo iure, ubi dicit, quod nichil possidetur hic titulo iuris humani nisi auctoritate imperiali vel regia. Cum ergo clerus impediatur per temporalia in suo officio, ut suppono, a brachio secu- lari cece dotante, patet quod brachium seculare, quod sic pericu- lose oneravit a) clerum, per exoneracionem temporalium potest eum meritotie et auctoritative ab hoc periculoso lapsu iuvare tamquam sibi subditum et ad edificacionem tocius eccleste. 110b Tercium2) testimonium est b. Gregorii in Registro lib. 3. versus finem, ubi sic loquitur de Mauricio Augusto ordinante sacramb) legem de clericis, quod non intendant secularibus negociis, ad hoc inquit Gregorius: „Potestas super omnes homines pietati dominorum me- orum celitus data est, ut qui bona/ appetunt adiuventur, ut celorum via largius pateat, ut terrenum regnum celesti regno famuletur.“ Ecce dominacio principum temporalium super omnes conversantes et per consequens super clerum suum et omnia bona sua in tantum, quod imperator condidit leges sacras, pro clero suo, ut hic recitat Grego- rius de Mauricio. Decretum eciam 24. q. 3 de illicita excom. allegat legem sacram c) conditam a Justiniano. Non videtur ergo racio, quare imperator hodie tantum dominium non habeatd) sicut tempore istorum sanctorum hoc approbancium, cum tunc reccius et expedicius quam modo militavit ecclesia. Ex quibus videtur sequi conclusio secunda supradicta. Item Augustinus3) ep. 32 ad Bonifacium: „Quis“ inquit „so- brius nostris dicat regibus: Nolite curare in regno vestro, a quo te- neatur vel oppugnetur ecclesia domini nostri; non ad vos pertineat, quis velit esse, sive religiosus sive sacrilegus. Quibus dici potest: Nonne ad nos pertinet in regno nostro, quis velit esse pudicus, quis inpudicus“? Hec Augustinus, quasi dicerete) : in hoc stat principaliter regimen regni vestri. Item Gregorius in Registro lib. II. cap. 9 regine Francie scri- bens dicit: „Cum scriptum sit: Justicia elevat gentem, miseros autem facit peccatum, item regnum stabile creditur, cum culpa que cognos- citur cicius emendatur, ideo cum causa ruine populi sunt sacerdotes mali — quis enim pro peccatis populi intercessor se obiciat, si sa- cerdos qui exorare debuerat graviora committat? — ac in partibus 1) Viklef De officio regis 246 n. — 2) Viklef De officio regis 247. — 3) Viklef De officio regis 134 n. a) A onerat, B cece oneravit. — b) B sanctam. — c) B sanctam. — d) B habebat. — e) B C quod, Pollard-Sayle: quod dicit. (458)
Strana 459
* vestris sacerdotes inpudice et nequiter conversantur, ad hec ulciscenda debemus ardenter consurgere, ne paucorum facinus sit multorum per- dicio“. Et sequitur: „Personam si precipis cum nostre auctoritatis assensu transmittimus, que una vum aliis sacerdotibus hec et subti- liter querere et secundum deum debeat emendare. Nec sunt dissimu- landa que dicimüs, quia qui emendare potest et negligit, participem se proculdubio delicti constituit. Providete ergo anime vestre, provi- dete nepotibus vestris, quos cupitis regnare feliciter, providete provin- ciis et priusquam creator omnium nostrum animam suam ad feriendum excuciat, de correccione huius sceleris studiosissime cogitate". Hec Gregorius. 111 a Ex quibus auctoritatibus videtur sequi sentenciaa) supradicta. Et fortel) exhinc reges iure dicti sunt pontifices, ut patet 21. dist. Clericos, 16. dist. de capitulis. Et ideo Augustinus2) 23. q. 7 Si de rebus: „Quid" inquit „indignum, si ea que tenebant heretici secun- dum domini voluntatem katholici tenent, cum ad omnes iniquos illa vox domini valet Mat. 21 : Auferetur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti iusticiam eius? An frustra scriptum est Sap. sc. 1I. Labores impiorum iusti edent? Propterea magis mirari debetis, quod adhuc tenetis aliquid quam quod aliquid amisistis.“ Et quia iuxta supradicta secundum Crisostomum sunt multe hereses periculose cum lepra symoniaca in clero, ideo videtur sequi, quod a clero tempo- ralia et secularia dominia sunt auferenda. Et quantum ad obiectum, quib) posset obici de concupiscencia rei aliene, dicit ibi Augustinus, quod ista evidencia septem naciones, que male utebantur terra promissionis et expulse sunt potestate di- vina, possent obicere dei populô occupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum secundum verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christic) ecclesie de concupiscencia alieni. Sed responsio Augustini est: „Non ideo inquit concupiscimus aliena, quia illius imperio cuius sunt omnia facta sunt nostra". Ideo ipsi concupiscunt culpabiliter aliena, cum omnino non debetur nisi vere Christi ecclesie, cuius sunt omnia secundum apostolum ad Cor. Ideo subdit Augustinus3): „Hiis ergo auctoritatibus liquide monstratur, quod ea que ab hereticis male possidentur a catholicis iuste aufe- rantur". Unde Augustinus ibid. q. 7 subdit, ne dubitetur, cuius 1) Viklef De officio regis 135. — 2) Viklef De officio regis 124n. — 3) Není již výrok Augustinův, nýbrž dictam Grat. za c. 4. a) C conclusio. — b) B opr. v quod. — c) B C ipsi. (459)
* vestris sacerdotes inpudice et nequiter conversantur, ad hec ulciscenda debemus ardenter consurgere, ne paucorum facinus sit multorum per- dicio“. Et sequitur: „Personam si precipis cum nostre auctoritatis assensu transmittimus, que una vum aliis sacerdotibus hec et subti- liter querere et secundum deum debeat emendare. Nec sunt dissimu- landa que dicimüs, quia qui emendare potest et negligit, participem se proculdubio delicti constituit. Providete ergo anime vestre, provi- dete nepotibus vestris, quos cupitis regnare feliciter, providete provin- ciis et priusquam creator omnium nostrum animam suam ad feriendum excuciat, de correccione huius sceleris studiosissime cogitate". Hec Gregorius. 111 a Ex quibus auctoritatibus videtur sequi sentenciaa) supradicta. Et fortel) exhinc reges iure dicti sunt pontifices, ut patet 21. dist. Clericos, 16. dist. de capitulis. Et ideo Augustinus2) 23. q. 7 Si de rebus: „Quid" inquit „indignum, si ea que tenebant heretici secun- dum domini voluntatem katholici tenent, cum ad omnes iniquos illa vox domini valet Mat. 21 : Auferetur a vobis regnum dei et dabitur genti facienti iusticiam eius? An frustra scriptum est Sap. sc. 1I. Labores impiorum iusti edent? Propterea magis mirari debetis, quod adhuc tenetis aliquid quam quod aliquid amisistis.“ Et quia iuxta supradicta secundum Crisostomum sunt multe hereses periculose cum lepra symoniaca in clero, ideo videtur sequi, quod a clero tempo- ralia et secularia dominia sunt auferenda. Et quantum ad obiectum, quib) posset obici de concupiscencia rei aliene, dicit ibi Augustinus, quod ista evidencia septem naciones, que male utebantur terra promissionis et expulse sunt potestate di- vina, possent obicere dei populô occupanti, et ipsi Judei, a quibus ablatum est regnum secundum verbum domini et datum genti facienti iusticiam, possent obicere Christic) ecclesie de concupiscencia alieni. Sed responsio Augustini est: „Non ideo inquit concupiscimus aliena, quia illius imperio cuius sunt omnia facta sunt nostra". Ideo ipsi concupiscunt culpabiliter aliena, cum omnino non debetur nisi vere Christi ecclesie, cuius sunt omnia secundum apostolum ad Cor. Ideo subdit Augustinus3): „Hiis ergo auctoritatibus liquide monstratur, quod ea que ab hereticis male possidentur a catholicis iuste aufe- rantur". Unde Augustinus ibid. q. 7 subdit, ne dubitetur, cuius 1) Viklef De officio regis 135. — 2) Viklef De officio regis 124n. — 3) Není již výrok Augustinův, nýbrž dictam Grat. za c. 4. a) C conclusio. — b) B opr. v quod. — c) B C ipsi. (459)
Strana 460
„“ 111b auctoritate hec fieri debeant1): „Quicunque Donatiste heretici false res appellatis vestras, quas nec iuste possidetis sed secundum legem terrenorum regum amittere iussi estis". Si ergo clerus foret ita in- fatuatum sal, ut evanesceret, utique secundum Christi sentenciam ad nichilum valet, nisi ut conculcetur ab hominibus2) christifidelibus universis dei urgente eos ad hoc caritate ad restaurandum eos ad statum debitum per subtraccionem elemosinarum et precipue cen- suum et dominii secularis. Nam si homo sane mentis potest vio- lenter eripere gladium de manibus frenetici,/ ne seipsum occidat, tenetur ad hoc, quod si non facit, peccat; similiter si servus potest, infirmum dominum iacentem in letargia excitare de sompno peri- culoso ad mortem, tenetur ad hoc ut fidelis medicus: quanto magis quilibet fidelis laycusa) vel militaris vel rex, licet sit inferioris con- dicionis quam prepositus spiritualis, sc. papa vel episcopus vel alius, tenetur quantum potest pro sancta unione et edificacione sue matris violenter eripere clero frenetice tirannisanti gladium coacti- vum brachio seculari appropriatum sive dominium seculare atque divicias mundanas, ne frenetice ac stulte primo seipsumb) occidat spiritualiter et dampnabiliter et consequenter residuum ecclesie; ut eciam per hoc excitetur a periculoso sompno letargico peccati et postpositis secularibus negociis custodiat vigilias noctis super gregem suum, ymo Christi. Item decretum3) 18. dist. dicit: „Si episcopus metropolitanus ad comprovinciales episcopos epistolas direxerit, in quibus eos aute) ad consecracionem summi pontificis aut ad synodum invitet, postpositis omnibus exceptad) gravi infirmitate corporis aut precepcione regia ad constitutam diem adesse non differant". Ecce quod deus infirmitateme), inducendo et rex precipiendo possunt resistere mandato eciam papali quoad suos subditos in causis precipuis, quia aliter posset papa sub- trahere personas et thezaurum1) a regnis ad eorum consumpcionem sine regis potencia resistendi. Ideo necessarium est regi ex divina auctoritate concessa, quod sedeat in solio iudicii et dissipet omne malum intuitu suo (Prov. 24)4) in regno suo, cuius pars est clerus. Item Leo5) papa VI, ut patet dist. 10, facit obedienciam impera- tori dicens: „De capitulis vel preceptis imperialibus vestris vestro- rumque pontificum predecessorum irrefragabiliter custodiendis con- 1) c. 1. Quicunque (Vikl.: Quicunque Donatistis hereticis, Jakoubek u- pravil jako začátek výroku). — 2) Mat. 5, 13. — 3) Viklef De officio regis 105. — 4) Přísl. 20, 8. — 5) Viklef De officio regis 70. a) B quilibet laycus, C christianus. — b) B per ipsum. — c) B C usque. — d) D excepti. — e) D in infirmitatem. — f) B C ad thezaurum. (460)
„“ 111b auctoritate hec fieri debeant1): „Quicunque Donatiste heretici false res appellatis vestras, quas nec iuste possidetis sed secundum legem terrenorum regum amittere iussi estis". Si ergo clerus foret ita in- fatuatum sal, ut evanesceret, utique secundum Christi sentenciam ad nichilum valet, nisi ut conculcetur ab hominibus2) christifidelibus universis dei urgente eos ad hoc caritate ad restaurandum eos ad statum debitum per subtraccionem elemosinarum et precipue cen- suum et dominii secularis. Nam si homo sane mentis potest vio- lenter eripere gladium de manibus frenetici,/ ne seipsum occidat, tenetur ad hoc, quod si non facit, peccat; similiter si servus potest, infirmum dominum iacentem in letargia excitare de sompno peri- culoso ad mortem, tenetur ad hoc ut fidelis medicus: quanto magis quilibet fidelis laycusa) vel militaris vel rex, licet sit inferioris con- dicionis quam prepositus spiritualis, sc. papa vel episcopus vel alius, tenetur quantum potest pro sancta unione et edificacione sue matris violenter eripere clero frenetice tirannisanti gladium coacti- vum brachio seculari appropriatum sive dominium seculare atque divicias mundanas, ne frenetice ac stulte primo seipsumb) occidat spiritualiter et dampnabiliter et consequenter residuum ecclesie; ut eciam per hoc excitetur a periculoso sompno letargico peccati et postpositis secularibus negociis custodiat vigilias noctis super gregem suum, ymo Christi. Item decretum3) 18. dist. dicit: „Si episcopus metropolitanus ad comprovinciales episcopos epistolas direxerit, in quibus eos aute) ad consecracionem summi pontificis aut ad synodum invitet, postpositis omnibus exceptad) gravi infirmitate corporis aut precepcione regia ad constitutam diem adesse non differant". Ecce quod deus infirmitateme), inducendo et rex precipiendo possunt resistere mandato eciam papali quoad suos subditos in causis precipuis, quia aliter posset papa sub- trahere personas et thezaurum1) a regnis ad eorum consumpcionem sine regis potencia resistendi. Ideo necessarium est regi ex divina auctoritate concessa, quod sedeat in solio iudicii et dissipet omne malum intuitu suo (Prov. 24)4) in regno suo, cuius pars est clerus. Item Leo5) papa VI, ut patet dist. 10, facit obedienciam impera- tori dicens: „De capitulis vel preceptis imperialibus vestris vestro- rumque pontificum predecessorum irrefragabiliter custodiendis con- 1) c. 1. Quicunque (Vikl.: Quicunque Donatistis hereticis, Jakoubek u- pravil jako začátek výroku). — 2) Mat. 5, 13. — 3) Viklef De officio regis 105. — 4) Přísl. 20, 8. — 5) Viklef De officio regis 70. a) B quilibet laycus, C christianus. — b) B per ipsum. — c) B C usque. — d) D excepti. — e) D in infirmitatem. — f) B C ad thezaurum. (460)
Strana 461
servandisa) quanto magis valuimus et valemus Christo propicio et nunc et in evum nos conservaturos modis omnibus profitemur; et si fortasse aliquis aliter vobis dixerit vel dicturus fuerit, sciatis eum pro certo mendacem". Devotus papa vocans imperatores quodammodo pontifices non veretur se subicere eius iurisdiccioni et correccioni! Nec offendit glosa, que dicit istum papam ex magna humilitateb) sic fuisse locutum, quia tunc ex magna virtute atque iusticia sic loque- batur ut debuit, cum debet esse/ humillimus, et per consequens pape sequentes cum debent esse tam humiles et ex ampliori accepci- one beneficii plus subiecti, non debent condere leges istisd) contrarias, presertim cum addat iste sanctus papa in fine hanc legem esse servandam nunc et in evum. Unde idem1) Leo papa subicit se corri- gendum a Ludvico Augusto, ut scribitur 2. q. 7 sub hiis verbis: „Nos si incompetenter aliquid egimus et in subditis iustee) legis tra- mitem non servamus, vestro ac vestrorum missorumf) cuncta volumus emendare iudicio.“ Quare ergo non emendaretur clerus regis Bohemie2) vel clerus romanus iuxta regis vel cesaris iudicium, supposito sicut verisimile est quod clerus in preceps ducat populum suum contra tramites8) legis dei? Et subdit ibidem Leo papa3): „Si nos qui aliena debemus corrigere peccata peiora committimus, certe non veritatis discipline sed quod dolentes dicimus erimus pre ceteris erroris ma- gistri" et per consequens tamquam membra dyaboli et maximos reg- norum perturbatoresh) oportet reges corripere per subtraccionem tem- poralium et regna sua de talibus expurgare. Item4) rex tenetur defendere pauperes suos laycos subditos ab eorum iniuriis quoad substanciam, eciam extero invadente, ergo malto magis ab inimico domestico; sed tales curati per abusum tempora- lium nedum iniuriantur regi et regno, sed pauperibus, quos spoliant bonis suis — ergo rex debet in hoc eos defendere. Et non restat defensio, nisi secuta fuerit restitucio, ergo rex debet secundum leges suas facere restitucionem fieri laycis suis iniuriatis. 112 2 Ergo cum ista sentencia sit katholica et veridica,— omnibus fidelibus necessario cognoscenda ad utili- tatem ecclesie ac eius edificacionem, videtur quod sa- 1) Viklef De officio regis tamže mezi předchozím kanonem a „Nec offen- dit glosa“. — 2) Viklef ovšem: Anglie. —3) Viklef De officio regis 71. — 4) Viklef De officio regis 69 n. a) A C custodiendum conservandum, D custodiendis conservandum. b) V D čtyři další řádky vytrženy. — c) B C debuit. — d) B concedere leges istas, C také istas. — e) Rkpp.: subditis iniuste . . — f) Rkpp.: iussorum.— — g) B tota tramites. — h) Rkpp.: maximas regnorum perturbaciones. — (461)
servandisa) quanto magis valuimus et valemus Christo propicio et nunc et in evum nos conservaturos modis omnibus profitemur; et si fortasse aliquis aliter vobis dixerit vel dicturus fuerit, sciatis eum pro certo mendacem". Devotus papa vocans imperatores quodammodo pontifices non veretur se subicere eius iurisdiccioni et correccioni! Nec offendit glosa, que dicit istum papam ex magna humilitateb) sic fuisse locutum, quia tunc ex magna virtute atque iusticia sic loque- batur ut debuit, cum debet esse/ humillimus, et per consequens pape sequentes cum debent esse tam humiles et ex ampliori accepci- one beneficii plus subiecti, non debent condere leges istisd) contrarias, presertim cum addat iste sanctus papa in fine hanc legem esse servandam nunc et in evum. Unde idem1) Leo papa subicit se corri- gendum a Ludvico Augusto, ut scribitur 2. q. 7 sub hiis verbis: „Nos si incompetenter aliquid egimus et in subditis iustee) legis tra- mitem non servamus, vestro ac vestrorum missorumf) cuncta volumus emendare iudicio.“ Quare ergo non emendaretur clerus regis Bohemie2) vel clerus romanus iuxta regis vel cesaris iudicium, supposito sicut verisimile est quod clerus in preceps ducat populum suum contra tramites8) legis dei? Et subdit ibidem Leo papa3): „Si nos qui aliena debemus corrigere peccata peiora committimus, certe non veritatis discipline sed quod dolentes dicimus erimus pre ceteris erroris ma- gistri" et per consequens tamquam membra dyaboli et maximos reg- norum perturbatoresh) oportet reges corripere per subtraccionem tem- poralium et regna sua de talibus expurgare. Item4) rex tenetur defendere pauperes suos laycos subditos ab eorum iniuriis quoad substanciam, eciam extero invadente, ergo malto magis ab inimico domestico; sed tales curati per abusum tempora- lium nedum iniuriantur regi et regno, sed pauperibus, quos spoliant bonis suis — ergo rex debet in hoc eos defendere. Et non restat defensio, nisi secuta fuerit restitucio, ergo rex debet secundum leges suas facere restitucionem fieri laycis suis iniuriatis. 112 2 Ergo cum ista sentencia sit katholica et veridica,— omnibus fidelibus necessario cognoscenda ad utili- tatem ecclesie ac eius edificacionem, videtur quod sa- 1) Viklef De officio regis tamže mezi předchozím kanonem a „Nec offen- dit glosa“. — 2) Viklef ovšem: Anglie. —3) Viklef De officio regis 71. — 4) Viklef De officio regis 69 n. a) A C custodiendum conservandum, D custodiendis conservandum. b) V D čtyři další řádky vytrženy. — c) B C debuit. — d) B concedere leges istas, C také istas. — e) Rkpp.: subditis iniuste . . — f) Rkpp.: iussorum.— — g) B tota tramites. — h) Rkpp.: maximas regnorum perturbaciones. — (461)
Strana 462
a „ cerdotes et predicatores, timentes plus deum quam homines odientesque avariciam profectumque animarum summe propter deum desiderantes, supradictam sentenciam catholicam in scripturis scru- tantes, debent generaliter et private christifidelibus predicare, pro loco et tempore opportunis consulendo fide- libusa), ut hec exequantur in spiritu lenitatis et cari- tative, ad honorem dei et pro Christi ecclesie ordinacione debita instauranda, retrahendo eos ab execucione tyrannica et crudeli. Et foret supererogans elemosina sacerdotibus devotis, ut hec populo prudenter intimarentb), postpositis terroribus') mundanis. Nam Christus assisteret talibus suis fidelibus amatoribus veritatis omnibus diebus usque ad consummacionem seculi. Quodsi secus fecerimus, erimus proditores veritatis et ve nobisd), si tacebimuse). 2. Mgri Jacobi de Misa Sermo ad clerum. Z rkpp. víd. knih. dv. 4518 (A) a 3930 (B). * 18 a Ecce mulier, que erat in civitate peccatrix, ut cognovit quod Jesus accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti. Luc. VII. Cogitante me, quid liceret et expediret loqui in medio docte multitudinis cleri quidve talium audiencium qualitati esset utile atque valens, dixi in corde meo: Quid ego predicabo, quid cla- mabo omni adulacionis postposito blandimento? Interim occurrit michi dictum Apostoli 2. Thim.f) 41): „Argue“, inquit, „obsecra, increpa in omni paciencia et doctrina, insta oportune, importune. Venit énim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus, 1) v. 2—5 a) B christifidelibus. — b) B intrarent, opr.: nuncciarent. — c) B C erro- ribus. — d) B C nemá nobis. e) Za tím A jinou rukou: Hec Mgr. Jacobellus de Miza predicavit ad populum communem in ecclesia sancti Michaelis Antique civitatis Pragensis de anno domini MCCCCVII. Týž patrně subskript jest v D vytržen. V B rubrikator, jenž píše in marg. glossy udávající obsah, podpisuje: Explicit dictum doctoris de ablacione iusta temporalium non necessariorum a clero cesareo. f) A: Cor., v B opraveno. (462)
a „ cerdotes et predicatores, timentes plus deum quam homines odientesque avariciam profectumque animarum summe propter deum desiderantes, supradictam sentenciam catholicam in scripturis scru- tantes, debent generaliter et private christifidelibus predicare, pro loco et tempore opportunis consulendo fide- libusa), ut hec exequantur in spiritu lenitatis et cari- tative, ad honorem dei et pro Christi ecclesie ordinacione debita instauranda, retrahendo eos ab execucione tyrannica et crudeli. Et foret supererogans elemosina sacerdotibus devotis, ut hec populo prudenter intimarentb), postpositis terroribus') mundanis. Nam Christus assisteret talibus suis fidelibus amatoribus veritatis omnibus diebus usque ad consummacionem seculi. Quodsi secus fecerimus, erimus proditores veritatis et ve nobisd), si tacebimuse). 2. Mgri Jacobi de Misa Sermo ad clerum. Z rkpp. víd. knih. dv. 4518 (A) a 3930 (B). * 18 a Ecce mulier, que erat in civitate peccatrix, ut cognovit quod Jesus accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti. Luc. VII. Cogitante me, quid liceret et expediret loqui in medio docte multitudinis cleri quidve talium audiencium qualitati esset utile atque valens, dixi in corde meo: Quid ego predicabo, quid cla- mabo omni adulacionis postposito blandimento? Interim occurrit michi dictum Apostoli 2. Thim.f) 41): „Argue“, inquit, „obsecra, increpa in omni paciencia et doctrina, insta oportune, importune. Venit énim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus, 1) v. 2—5 a) B christifidelibus. — b) B intrarent, opr.: nuncciarent. — c) B C erro- ribus. — d) B C nemá nobis. e) Za tím A jinou rukou: Hec Mgr. Jacobellus de Miza predicavit ad populum communem in ecclesia sancti Michaelis Antique civitatis Pragensis de anno domini MCCCCVII. Týž patrně subskript jest v D vytržen. V B rubrikator, jenž píše in marg. glossy udávající obsah, podpisuje: Explicit dictum doctoris de ablacione iusta temporalium non necessariorum a clero cesareo. f) A: Cor., v B opraveno. (462)
Strana 463
** quod et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas conver- tentur. Tu vero vigila, in omnibus labora, opus fac ewangeliste, ministerium tuum imple". Hoc autem opus ewangeliste et ministerium descendit desur- sum a patrel) simplicissimum et splendidissimum lumen generante et per ipsum in nobis omnia graciarum lumina producente, propter quod ipsum paternum lumen verbum caro factum2) castissimis ora- cionibus invocemus, ut per hec verba scripturea) in themate proposita illuminativa et sursum activa ab inferioribus nos suscitet ad sui desiderium et cognicionem et per mentis abstraccionem nos a no- bismet ipsis avertat et ad suum convertat vivificativum amorem, quoniam ab ipso exeunt omnia sicut a principio et ad eum rede- unt singula velut ad finem. Quod ut fiducialius impetremus, ad matrem illius paterni luminis recurramusb) eamque reverenter sa- lutemus dicentes archangelicum illud Ave Maria gracia plena. V. p. et M. d. Prout dicere ceperam, volens loqui iuxta qua- litatem audiencium non de fornicariis mulieribus corporalis / lu- 118 xurie nec personis laycalibus publicanis iam absentibus intendo facere mencionem principaliter, sed magis ad propositum et prin- cipalius predicta verba converto inflexibili iudicio veritatis ad cle- rum carnalem mundi cupidum et a spiritu dei de- sertatum. Ubi inprimis vigilanter solerti animo est pensandum, quod nomen mulieris obmissis aliis significacionibus secundum unam famosam accepcionem sonat3) in vicium et perversitatem, ita quod non ab ordine nature vel virtutis, sed ab iniquitate et destitucione virilitatis nomen est sumptum. Ex quo patet, quod sicut olym secundum ordinem et veritatem scripture sacerdotes sancti dicti sunt viri in populo, ut de pluribus scripture locis illud relucet, tum quia habundancius ceteris virtute erant ex alto induti, tum quia viribus et virtute animi ceteris omnibus prevalebant, tum quia induebant mente virum dominum Jesum Christum1) iuxta illud Rom. 135): Induimini dominum Jesum Christum, ergoc) cumb) ita secundum veritatem et vir- tutem atque ordinem debeant hec inesse sacerdotibus et clericis, propter que viri esse a domino sunt recensiti: ita revera cum hec talia vi- rilia ad observanciam legis Christi inveniuntur in ipsis clericis et sa- cerdotibus destituta oppositaque eorum in eis viciose a sathana intro- 1) Jak. 1, 17. — 2) Jan 1, 14. — 3) Matěj z Janova, Regulae (Kybal IV, 195). — 4) Z pěti důvodů Janovových vybral Jakoubek jen tři. — 5) v. 14. 6) Janov IV, 195 n. a) A scripta, B scripte. — b) B humiliter recurramus. — c) B: Et ergo. „Studie a texty.“ (463) 32
** quod et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas conver- tentur. Tu vero vigila, in omnibus labora, opus fac ewangeliste, ministerium tuum imple". Hoc autem opus ewangeliste et ministerium descendit desur- sum a patrel) simplicissimum et splendidissimum lumen generante et per ipsum in nobis omnia graciarum lumina producente, propter quod ipsum paternum lumen verbum caro factum2) castissimis ora- cionibus invocemus, ut per hec verba scripturea) in themate proposita illuminativa et sursum activa ab inferioribus nos suscitet ad sui desiderium et cognicionem et per mentis abstraccionem nos a no- bismet ipsis avertat et ad suum convertat vivificativum amorem, quoniam ab ipso exeunt omnia sicut a principio et ad eum rede- unt singula velut ad finem. Quod ut fiducialius impetremus, ad matrem illius paterni luminis recurramusb) eamque reverenter sa- lutemus dicentes archangelicum illud Ave Maria gracia plena. V. p. et M. d. Prout dicere ceperam, volens loqui iuxta qua- litatem audiencium non de fornicariis mulieribus corporalis / lu- 118 xurie nec personis laycalibus publicanis iam absentibus intendo facere mencionem principaliter, sed magis ad propositum et prin- cipalius predicta verba converto inflexibili iudicio veritatis ad cle- rum carnalem mundi cupidum et a spiritu dei de- sertatum. Ubi inprimis vigilanter solerti animo est pensandum, quod nomen mulieris obmissis aliis significacionibus secundum unam famosam accepcionem sonat3) in vicium et perversitatem, ita quod non ab ordine nature vel virtutis, sed ab iniquitate et destitucione virilitatis nomen est sumptum. Ex quo patet, quod sicut olym secundum ordinem et veritatem scripture sacerdotes sancti dicti sunt viri in populo, ut de pluribus scripture locis illud relucet, tum quia habundancius ceteris virtute erant ex alto induti, tum quia viribus et virtute animi ceteris omnibus prevalebant, tum quia induebant mente virum dominum Jesum Christum1) iuxta illud Rom. 135): Induimini dominum Jesum Christum, ergoc) cumb) ita secundum veritatem et vir- tutem atque ordinem debeant hec inesse sacerdotibus et clericis, propter que viri esse a domino sunt recensiti: ita revera cum hec talia vi- rilia ad observanciam legis Christi inveniuntur in ipsis clericis et sa- cerdotibus destituta oppositaque eorum in eis viciose a sathana intro- 1) Jak. 1, 17. — 2) Jan 1, 14. — 3) Matěj z Janova, Regulae (Kybal IV, 195). — 4) Z pěti důvodů Janovových vybral Jakoubek jen tři. — 5) v. 14. 6) Janov IV, 195 n. a) A scripta, B scripte. — b) B humiliter recurramus. — c) B: Et ergo. „Studie a texty.“ (463) 32
Strana 464
ducta, merito non nomine viri bonoa) sed opposito nomine mulieris sunt designandi, per illam regulam topicam: Sicut propositum in pro- posito, sic oppositum in opposito. Et ne hoc videar ex propriis infundabiliter michi fingereb), au- diamus de hoc illum magnum theologum Origenem omel. 8 super illud Lev. 12, ubi dictum est, quod die octavo circumcidetur infan- tulus masculus, non sic autem feminal): „In septimana“ inquit „di- erum consumatus") est mundus, in quo donec sumus in carned) po- siti ad liquidum puri esse non possumus, nisi octava venerit dies i. e. nisi futurie) seculi tempus affuerit. In quo tamen die qui mas- culus est et viriliter egerit, statim in ipso adventu futuri seculi purgatur et munda efficitur mater, que genuit eum, purgatam namque viciis carnem ex resurreccione recipiet. Non autem ita femina i. e. ille, qui nichil in se habuerit virile adversus peccatum, sed re- missus et effeminatus fuerit in actibus suis, ut peccatum eius tale sit, quod non remittatur nec in presenti seculo nec in futuro“. Hec Origenes. Ex quibus verbis constat liquide, quod quicunque et maxime clerus non habet quidquam in se virile adversus peccatum existens- que omnino remissus et effeminatus in actibus suis mulieris nomine designatur. Dimitto Ambrosium super illud Luc. 21 ,Ve pregnantibus et nutrientibus in illis diebus', ubi loquitur ad hunc sensum de mulieribus parturientibus iniusticiam et parientibus iniquitatem2). Di- mitto b. Gregorium 28. Mor. super illud Job. 38.: ,Precingere quasi vir lumbos tuos, surge et loquere‘3). Dimitto verba illorum sancto- rum causa brevitatis nec sollicitor multum hic sanctorum verba in forma adducere, ne confundam michi memoriam, sed conceptam materiam prosequar fundatam in scriptura non in sublimitate sed in simplicitate sermonis, ne forte crux Christi evacuetur4). 119a Per clerum car/nalem autem in proposito debet intelligi omnis sacerdos carnalis prelatus iniquus et avarus, falsi religiosi et pseudofratres, docti et sapientes huius mundi omnesque scribe et pha- risei fermento ypocrisis corrupti. Dico ergo, quod clerus carnalis secundum carnalem colliga- cionem multorum membrorum consolidatus, denudatus a spiritu dei, 1) Opp. vyd. Maur. tom. II (Paříž 1733) str. 230b. — 2) Migne P. L. 15 col. 1809 nn. — 3) Migne P. L. 76 col. 445 nn. — 4) I. Kor. 1, 17. a) Rkp.: in bono. — b) Oba rukopisy mají místo michi fingere — infingere. — c) A consumendus; B consumandus. — d) A carne. — e) Rkpp.: futurum. (464)
ducta, merito non nomine viri bonoa) sed opposito nomine mulieris sunt designandi, per illam regulam topicam: Sicut propositum in pro- posito, sic oppositum in opposito. Et ne hoc videar ex propriis infundabiliter michi fingereb), au- diamus de hoc illum magnum theologum Origenem omel. 8 super illud Lev. 12, ubi dictum est, quod die octavo circumcidetur infan- tulus masculus, non sic autem feminal): „In septimana“ inquit „di- erum consumatus") est mundus, in quo donec sumus in carned) po- siti ad liquidum puri esse non possumus, nisi octava venerit dies i. e. nisi futurie) seculi tempus affuerit. In quo tamen die qui mas- culus est et viriliter egerit, statim in ipso adventu futuri seculi purgatur et munda efficitur mater, que genuit eum, purgatam namque viciis carnem ex resurreccione recipiet. Non autem ita femina i. e. ille, qui nichil in se habuerit virile adversus peccatum, sed re- missus et effeminatus fuerit in actibus suis, ut peccatum eius tale sit, quod non remittatur nec in presenti seculo nec in futuro“. Hec Origenes. Ex quibus verbis constat liquide, quod quicunque et maxime clerus non habet quidquam in se virile adversus peccatum existens- que omnino remissus et effeminatus in actibus suis mulieris nomine designatur. Dimitto Ambrosium super illud Luc. 21 ,Ve pregnantibus et nutrientibus in illis diebus', ubi loquitur ad hunc sensum de mulieribus parturientibus iniusticiam et parientibus iniquitatem2). Di- mitto b. Gregorium 28. Mor. super illud Job. 38.: ,Precingere quasi vir lumbos tuos, surge et loquere‘3). Dimitto verba illorum sancto- rum causa brevitatis nec sollicitor multum hic sanctorum verba in forma adducere, ne confundam michi memoriam, sed conceptam materiam prosequar fundatam in scriptura non in sublimitate sed in simplicitate sermonis, ne forte crux Christi evacuetur4). 119a Per clerum car/nalem autem in proposito debet intelligi omnis sacerdos carnalis prelatus iniquus et avarus, falsi religiosi et pseudofratres, docti et sapientes huius mundi omnesque scribe et pha- risei fermento ypocrisis corrupti. Dico ergo, quod clerus carnalis secundum carnalem colliga- cionem multorum membrorum consolidatus, denudatus a spiritu dei, 1) Opp. vyd. Maur. tom. II (Paříž 1733) str. 230b. — 2) Migne P. L. 15 col. 1809 nn. — 3) Migne P. L. 76 col. 445 nn. — 4) I. Kor. 1, 17. a) Rkp.: in bono. — b) Oba rukopisy mají místo michi fingere — infingere. — c) A consumendus; B consumandus. — d) A carne. — e) Rkpp.: futurum. (464)
Strana 465
est mulier in civitate peccatrix triplici ex causa: Primo quia talis clerus delectatur et gloriatur voluntate magis in alio facto velut plus amato quam in Christo; secundo quia sicut nichil abhomi- nabilius in humanis captivans et destituens carne fornicarie meretricis, ita nichil abhominabilius in spiritualibus et divinis coram Christo Jesu captivans et destituens quam cupido in clero1); tercio quia talis clerus propter suam concupiscenciam infrenatam se vexantem in- portune et inpudice ingerit se ad fornicandum cum pluribus in mundo. Dixi primo, quod clerus carnalis a spiritu dei desolatus est mulier in civitate peccatrix ideo, quia gloriatur et delectatur voluntate in alio facto velut plus amato quam in Christo. Argumentum enim est bonum: Ista carnalis cleri generacio in civitate ecclesie plus gloriatur et delectatur in aliquo alio facto velut plus amato quam in Christo — ergo hec generacio muliebris est prava et adultera et per consequens in civitate peccatrix. Tenet argumentum, quia omnis2) delectacio et gloriacio voluntaria christiani et multo magis cleri alibi velut in plus amato quam in Christo est fornicacio anime peccatricis, que debet in omnibus se ipsam abnegare et tollere crucem suam et sequi Christum Jesum suum sponsum, que eciam debet odire seipsam et in omnibus sibi ipsi displicere, quatenus sic in veritate possit unico Christo Jesu complacere. Non enim in iniquitatibus et peccatis conceptus et natus3), vulneratus et funditus infectus éxistensque ex se universa vanitas potest divine veritati et iusticie complacere vel admitti ad gaudium spiritus cum Christo, nisi sibi ipsi vehementer displiceat et quod do- leat amare, quod talis effectus est, dedignans pro éo continue se ipsum. Et quanto plus appropinquat lumini veritatis, tanto is qui peccatum continet semper in radice, tanto se magis ac magis habet detestari et erubescere deum propicium sibi peccatori.4) Ideo fornicacio est omni christiano et precipue clero omnis de- liberata complacencia vel delectacio in se ipso, in suis iustificacionibus coram hominibus sive in sua sapiencia vel doctrina vel in hiis que mundi sunt, que ex dileccione et gaudio Christi Jesu et eius spiritu non procedit vel que mox non inducit inmediate et racionabiliter ad aliquid in deo delectandum et gloriandum. A qua fornicacione nemo facile potest absolvi, nisi pauperculus constans et contritus tremensque 1) Srv. Janova (Kybal IV. 51). — 2) Janov IV, 247 n. — 3) Ž. 50, 7; Jan 9, 34. 4) Janov: necesse habet magis ac magis sibi ipsi non placere, sed hu- miliari, timere et amare deum tam propicium peccatori. (465) 322
est mulier in civitate peccatrix triplici ex causa: Primo quia talis clerus delectatur et gloriatur voluntate magis in alio facto velut plus amato quam in Christo; secundo quia sicut nichil abhomi- nabilius in humanis captivans et destituens carne fornicarie meretricis, ita nichil abhominabilius in spiritualibus et divinis coram Christo Jesu captivans et destituens quam cupido in clero1); tercio quia talis clerus propter suam concupiscenciam infrenatam se vexantem in- portune et inpudice ingerit se ad fornicandum cum pluribus in mundo. Dixi primo, quod clerus carnalis a spiritu dei desolatus est mulier in civitate peccatrix ideo, quia gloriatur et delectatur voluntate in alio facto velut plus amato quam in Christo. Argumentum enim est bonum: Ista carnalis cleri generacio in civitate ecclesie plus gloriatur et delectatur in aliquo alio facto velut plus amato quam in Christo — ergo hec generacio muliebris est prava et adultera et per consequens in civitate peccatrix. Tenet argumentum, quia omnis2) delectacio et gloriacio voluntaria christiani et multo magis cleri alibi velut in plus amato quam in Christo est fornicacio anime peccatricis, que debet in omnibus se ipsam abnegare et tollere crucem suam et sequi Christum Jesum suum sponsum, que eciam debet odire seipsam et in omnibus sibi ipsi displicere, quatenus sic in veritate possit unico Christo Jesu complacere. Non enim in iniquitatibus et peccatis conceptus et natus3), vulneratus et funditus infectus éxistensque ex se universa vanitas potest divine veritati et iusticie complacere vel admitti ad gaudium spiritus cum Christo, nisi sibi ipsi vehementer displiceat et quod do- leat amare, quod talis effectus est, dedignans pro éo continue se ipsum. Et quanto plus appropinquat lumini veritatis, tanto is qui peccatum continet semper in radice, tanto se magis ac magis habet detestari et erubescere deum propicium sibi peccatori.4) Ideo fornicacio est omni christiano et precipue clero omnis de- liberata complacencia vel delectacio in se ipso, in suis iustificacionibus coram hominibus sive in sua sapiencia vel doctrina vel in hiis que mundi sunt, que ex dileccione et gaudio Christi Jesu et eius spiritu non procedit vel que mox non inducit inmediate et racionabiliter ad aliquid in deo delectandum et gloriandum. A qua fornicacione nemo facile potest absolvi, nisi pauperculus constans et contritus tremensque 1) Srv. Janova (Kybal IV. 51). — 2) Janov IV, 247 n. — 3) Ž. 50, 7; Jan 9, 34. 4) Janov: necesse habet magis ac magis sibi ipsi non placere, sed hu- miliari, timere et amare deum tam propicium peccatori. (465) 322
Strana 466
119b sermones dei sui, qui in omnibus que agit, eciam bonis et pro deo, displicet sibia) quantum est ex se et cum omnia fecerit, servum se esse inutilem in veritate recognoscit, quod non conceditur nisi filiis dei, qui spiritu dei aguntur.1) Quod autem clerus carnalis a spiritu dei desolatus magis de- lectatur et gloriatur in alio huius mundi/ velut plus amato quam in Christo, veritas huius assumpti patet fideliter consideranti ex cottidiano experimento, eo quod clerus huiusmodi carnalis festinat gaudenter huic nequam seculo conformari, suam constituentes iusti- ciam in ea delectantur et gloriantur et in hiis que mundi sunt, et iusticie dei non sunt subiecti, ut dicitur Rom. 42), plus quam Christo per imitacionem et ignominiam crucis eius. Ideo clerus talis, qui ex interpretacione sui nominis deberet esse sors et funiculus here- ditatis Christi, qui deberet constituere velut sponsa electa et com- ponere stabiles delicias cum suo speciosissimo sponso, ipso dicente Prov. 83): „Delicie mee esse cum filiis hominum“, qui deberet cum eo gaudere et delectari et in eo solo gloriari ipso dicente4): „Ego veni, ut gaudium meum sit in vobis et gaudium vestrum impleatur“: is clerus abiit retrorsum, contra suum dominum et sponsum con- suevit insanire, superbire et varie pollui, cum hiis quoque que in mundo sunt fornicatur et delectatur, reliquit ducem pubertatis sue et velut fornicaria oblita pacti dei sui5). Patet quod est mulier in civitate peccatrix. Taceo autem de corporali fornicacione, que non in paucis sed innumerabilibus sacerdotibus et prelatis carnalibus et falsis religiosis et pseudofratribus obtinuit principatum, doctis pariter et indoctis, quia a5) voluptate et desideriis suis, a crapula et ebrietate et ocio vehementer captivati, quadam necessitate consuetudinis impelluntur ad fornica- ciones, stupra, adulteria et peccata ignominie, per hoc autem primam fidem facientes irritam") in consecracione sacerdotalis ordinis accep- tam. Inde multiplicantur concubinarii et concubine et focarie, adulteri, lenones sine verecundia. Et sic illud iam regale sacerdocium, in quo olym fornicacionem et inmundiciam nec nominari licebats), iam est abhominacio in templo dei. Et sic patet veritas de hoc principali. Dixi secundo, quod clerus carnalis mundo dedi- tus est mulier in civitate peccatrix — racio, quia sicut nichi19) abhominabilius in humanisb) captivans et de- 1) Řím, 8, 14. — 2) Řím. 10, 3. — 3) v. 31. — 4) Jan 15, 11. — 5) Přísl. 2, 16—18, u Janova III, 179. — 6) Janov III, 51. — 7) I. Tim. 5, 12. — 8) Ef. 5, 3. — 9) Janov IV, 51. a) B sibi ipsi. — b) A inhumanius. (466)
119b sermones dei sui, qui in omnibus que agit, eciam bonis et pro deo, displicet sibia) quantum est ex se et cum omnia fecerit, servum se esse inutilem in veritate recognoscit, quod non conceditur nisi filiis dei, qui spiritu dei aguntur.1) Quod autem clerus carnalis a spiritu dei desolatus magis de- lectatur et gloriatur in alio huius mundi/ velut plus amato quam in Christo, veritas huius assumpti patet fideliter consideranti ex cottidiano experimento, eo quod clerus huiusmodi carnalis festinat gaudenter huic nequam seculo conformari, suam constituentes iusti- ciam in ea delectantur et gloriantur et in hiis que mundi sunt, et iusticie dei non sunt subiecti, ut dicitur Rom. 42), plus quam Christo per imitacionem et ignominiam crucis eius. Ideo clerus talis, qui ex interpretacione sui nominis deberet esse sors et funiculus here- ditatis Christi, qui deberet constituere velut sponsa electa et com- ponere stabiles delicias cum suo speciosissimo sponso, ipso dicente Prov. 83): „Delicie mee esse cum filiis hominum“, qui deberet cum eo gaudere et delectari et in eo solo gloriari ipso dicente4): „Ego veni, ut gaudium meum sit in vobis et gaudium vestrum impleatur“: is clerus abiit retrorsum, contra suum dominum et sponsum con- suevit insanire, superbire et varie pollui, cum hiis quoque que in mundo sunt fornicatur et delectatur, reliquit ducem pubertatis sue et velut fornicaria oblita pacti dei sui5). Patet quod est mulier in civitate peccatrix. Taceo autem de corporali fornicacione, que non in paucis sed innumerabilibus sacerdotibus et prelatis carnalibus et falsis religiosis et pseudofratribus obtinuit principatum, doctis pariter et indoctis, quia a5) voluptate et desideriis suis, a crapula et ebrietate et ocio vehementer captivati, quadam necessitate consuetudinis impelluntur ad fornica- ciones, stupra, adulteria et peccata ignominie, per hoc autem primam fidem facientes irritam") in consecracione sacerdotalis ordinis accep- tam. Inde multiplicantur concubinarii et concubine et focarie, adulteri, lenones sine verecundia. Et sic illud iam regale sacerdocium, in quo olym fornicacionem et inmundiciam nec nominari licebats), iam est abhominacio in templo dei. Et sic patet veritas de hoc principali. Dixi secundo, quod clerus carnalis mundo dedi- tus est mulier in civitate peccatrix — racio, quia sicut nichi19) abhominabilius in humanisb) captivans et de- 1) Řím, 8, 14. — 2) Řím. 10, 3. — 3) v. 31. — 4) Jan 15, 11. — 5) Přísl. 2, 16—18, u Janova III, 179. — 6) Janov III, 51. — 7) I. Tim. 5, 12. — 8) Ef. 5, 3. — 9) Janov IV, 51. a) B sibi ipsi. — b) A inhumanius. (466)
Strana 467
stituens carne fornicarie meretricis: ita in spiritu- alibus et divinis nichil abhominabilius captivans et destituens quam cupido in clero. Nullumi) enim peccatum reddit hominem ita sensibiliter fedum et abhominabilem, quemadmodum fornicacio. Omne enim peccatum secundum apostolum I. Cor. VI extra corpus est, qui autem fornicatur, in corpus suum proprium peccat. Nullum eciam peccatum ita captivat hominem et absorbet in profundum cecitatis, bestialitatis, impudicicie et racionem impugnata) velut fornicacio. Quod maxime est videre in illis, qui illi vicio sunt dediti, sive sint mascalini sive feminini sexusb), quos hoc peccatum fornicacionis a summa honestate et pudicicia deducit ad summam in- pudiciciam et manifestam brutalem conversacioneme), in tantum quod nature humane non solum sit odibile facered, sed est eciam abho- minabile videre, audire et loquie). Propter quod dicit apostolus Eph. 5: „Fornicacio et omnis inmundicia nec moninetur in vobis“. Sic revera generacione hac prava carnalis cleri propter eius detestabilem cupiditatem nichil abhominabilius2) in/ spiritualibus et 120 divinis coram Jesu Christó nichilque efficacius in mundo et vali- dius ad capiendum et captivandum magnos et magnas quam splendors) omnis species virtutum, omnis apparencia sanctitatis in clero, vestis velut vestis ovina promittens pietatem. Denique nichil ita destituit, prostituit atque desertat fortes dei viros a spiritu dei, nichilque eos reddit ita1) muliebres et effeminatos ad spiritualia incrementa quam splendida et iocunda, pacifica carnalis vita in clero prosperacioque seculi cum omni honore et gloria et habundancia diviciarum cum omni applausu populi et obediencia adornata, que incitat fortiter et delectat et allicit vehementer, ut nisi assit spirituss) fortitudinis et sapiencie dei, non est qui non coinquinetur, non est qui non polluatur et velut alter Sampson a septemplicih) dei dono non decalvetur quasi per speciem splendidam Dalile i) mulieris, cuius est magna cupiditas et insaciabilis velut infernus crescens in infinitum, iuxta illud Prov. 3: „Tria sunt insaciabilia, quartum quod nunquam dicit sufficit: infernus, os vulve et terra que non saciatur aqua, ignis vero nunquam dicit sufficit“ Et hic est ignis alienus, quem filii Aaron efferunt et ignis egrediens devorat eos et occidit, ut dicitur Lev. 104). Hic est ignis cupiditatis, 1) Janov IV, 54. — 2) Janov podobně ibid. 55. — 3) Janov IV, 55 n. — 4) v. 1 n. a) Janov lépe: racioni violenter repugnat. — b) Janov: et presentim in mulieribus fornicariis. — c) Kybal: in brutum conversionem. — d) Oba ru- kopisy: facile. — e) Janov: turpe visu, auditu et dictu. — if) A nichilque ita reddit eos. — g) Janov: spiritus Jesu. — h) Janov: septiformi. — i) Oba rukopisy: Dalide. (467
stituens carne fornicarie meretricis: ita in spiritu- alibus et divinis nichil abhominabilius captivans et destituens quam cupido in clero. Nullumi) enim peccatum reddit hominem ita sensibiliter fedum et abhominabilem, quemadmodum fornicacio. Omne enim peccatum secundum apostolum I. Cor. VI extra corpus est, qui autem fornicatur, in corpus suum proprium peccat. Nullum eciam peccatum ita captivat hominem et absorbet in profundum cecitatis, bestialitatis, impudicicie et racionem impugnata) velut fornicacio. Quod maxime est videre in illis, qui illi vicio sunt dediti, sive sint mascalini sive feminini sexusb), quos hoc peccatum fornicacionis a summa honestate et pudicicia deducit ad summam in- pudiciciam et manifestam brutalem conversacioneme), in tantum quod nature humane non solum sit odibile facered, sed est eciam abho- minabile videre, audire et loquie). Propter quod dicit apostolus Eph. 5: „Fornicacio et omnis inmundicia nec moninetur in vobis“. Sic revera generacione hac prava carnalis cleri propter eius detestabilem cupiditatem nichil abhominabilius2) in/ spiritualibus et 120 divinis coram Jesu Christó nichilque efficacius in mundo et vali- dius ad capiendum et captivandum magnos et magnas quam splendors) omnis species virtutum, omnis apparencia sanctitatis in clero, vestis velut vestis ovina promittens pietatem. Denique nichil ita destituit, prostituit atque desertat fortes dei viros a spiritu dei, nichilque eos reddit ita1) muliebres et effeminatos ad spiritualia incrementa quam splendida et iocunda, pacifica carnalis vita in clero prosperacioque seculi cum omni honore et gloria et habundancia diviciarum cum omni applausu populi et obediencia adornata, que incitat fortiter et delectat et allicit vehementer, ut nisi assit spirituss) fortitudinis et sapiencie dei, non est qui non coinquinetur, non est qui non polluatur et velut alter Sampson a septemplicih) dei dono non decalvetur quasi per speciem splendidam Dalile i) mulieris, cuius est magna cupiditas et insaciabilis velut infernus crescens in infinitum, iuxta illud Prov. 3: „Tria sunt insaciabilia, quartum quod nunquam dicit sufficit: infernus, os vulve et terra que non saciatur aqua, ignis vero nunquam dicit sufficit“ Et hic est ignis alienus, quem filii Aaron efferunt et ignis egrediens devorat eos et occidit, ut dicitur Lev. 104). Hic est ignis cupiditatis, 1) Janov IV, 54. — 2) Janov podobně ibid. 55. — 3) Janov IV, 55 n. — 4) v. 1 n. a) Janov lépe: racioni violenter repugnat. — b) Janov: et presentim in mulieribus fornicariis. — c) Kybal: in brutum conversionem. — d) Oba ru- kopisy: facile. — e) Janov: turpe visu, auditu et dictu. — if) A nichilque ita reddit eos. — g) Janov: spiritus Jesu. — h) Janov: septiformi. — i) Oba rukopisy: Dalide. (467
Strana 468
120 b quo carnalis clerus inardescit ad divicias, delicias et honores, que quia diligunt inquirunt diligenter et multum in eis fructum faciunt, et illa eis multiplicantur aliosque transeuntes per viam et sibi con- versantes parvulos sensu ad similem conversacionem verbo et exemplo perducunta), sed stabiles filios dei propter sui sterilitatem in bono per ewangelium in Christo gignere nesciunt. Et hoc est indicium manifestumb), per quod carnales sacer- dotes moderni differunt a sanctis olym sacerdotibus. Optima enim est differencia inter bonos et sanctos sacerdotes et sacerdotes car- nales cupidos, quia iustil) sacerdotes et humiles) non querentes que sua sunt sed que Jesu Christi in omnibus suis et singulis exerciciis solum et maxime intendunt saluti animarum, ut in Christo Jesu multum fructum afferant permanentem iuxta illud Joh. 15: „Ego posui vos, ut eatis et fructum afferatis et fructus vester maneat“ et paulo ante: „Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum multum". Ideo tales boni et humiles fiuntd) in omnibus plebibus valde utiles et fructuosi sicut lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Sed clerici carnales2) seculo dediti non querunt convertere peccatores ad veram Christi sequelam, sed solum suam delectacionem et sua libita3) ad instar meretricis curat(!) explere, ex hiis continuandis multiplicat sibi divicias, honores et amicos se- culi et ut dicitur Joh. 4, omne sublime videt4). Vere inquam clerus carnalis omne sublime, gloriosum, splendidum et quod altum est in seculo, videt delectabiliter et approbat nichil dicendo esse simplex pauperem, despectum ac ignominiam crucis/ Christi. Ideo quidquid faciunt, sive predicent sive psallant, cantent missas frequenter et multi- pliciter, omnia sunt sterilia, omnia fermentata5), quia conclusit deus vulvam eorum quoad spiritualia incrementa, licet sint valde fructi- feri ad spinas diviciarum et tribulos germinandum. Ideo nichil ab- hominabilius cupido clero instar fornicarie mulieris, et per con- sequens clerus talis est mulier in civitate peccatrix. Hoc de secundo principali. Dixi tercio, quod clerus carnalis et effeminatus est mulier in civitate peccatrix ideo, quia propter suam concupiscenciam infrenatam se vexantem in- portune et inpudice instar meretricis se ingerit ad 1) Janov IV, 375. — 2) Janov ibid. podobně: amici mundi huius, me- retrices sacerdotes . . . — 3) Janov IV, 376. — 4) Janov IV, 377. — 5) Ja- nov IV, 376. a) A producunt. — b) A vyn.: est indicium manif. sacerdotes. — d) Janov: efficiuntur, Kybal: afficiuntur. — c) Janov: sancti (468) n—
120 b quo carnalis clerus inardescit ad divicias, delicias et honores, que quia diligunt inquirunt diligenter et multum in eis fructum faciunt, et illa eis multiplicantur aliosque transeuntes per viam et sibi con- versantes parvulos sensu ad similem conversacionem verbo et exemplo perducunta), sed stabiles filios dei propter sui sterilitatem in bono per ewangelium in Christo gignere nesciunt. Et hoc est indicium manifestumb), per quod carnales sacer- dotes moderni differunt a sanctis olym sacerdotibus. Optima enim est differencia inter bonos et sanctos sacerdotes et sacerdotes car- nales cupidos, quia iustil) sacerdotes et humiles) non querentes que sua sunt sed que Jesu Christi in omnibus suis et singulis exerciciis solum et maxime intendunt saluti animarum, ut in Christo Jesu multum fructum afferant permanentem iuxta illud Joh. 15: „Ego posui vos, ut eatis et fructum afferatis et fructus vester maneat“ et paulo ante: „Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum multum". Ideo tales boni et humiles fiuntd) in omnibus plebibus valde utiles et fructuosi sicut lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Sed clerici carnales2) seculo dediti non querunt convertere peccatores ad veram Christi sequelam, sed solum suam delectacionem et sua libita3) ad instar meretricis curat(!) explere, ex hiis continuandis multiplicat sibi divicias, honores et amicos se- culi et ut dicitur Joh. 4, omne sublime videt4). Vere inquam clerus carnalis omne sublime, gloriosum, splendidum et quod altum est in seculo, videt delectabiliter et approbat nichil dicendo esse simplex pauperem, despectum ac ignominiam crucis/ Christi. Ideo quidquid faciunt, sive predicent sive psallant, cantent missas frequenter et multi- pliciter, omnia sunt sterilia, omnia fermentata5), quia conclusit deus vulvam eorum quoad spiritualia incrementa, licet sint valde fructi- feri ad spinas diviciarum et tribulos germinandum. Ideo nichil ab- hominabilius cupido clero instar fornicarie mulieris, et per con- sequens clerus talis est mulier in civitate peccatrix. Hoc de secundo principali. Dixi tercio, quod clerus carnalis et effeminatus est mulier in civitate peccatrix ideo, quia propter suam concupiscenciam infrenatam se vexantem in- portune et inpudice instar meretricis se ingerit ad 1) Janov IV, 375. — 2) Janov ibid. podobně: amici mundi huius, me- retrices sacerdotes . . . — 3) Janov IV, 376. — 4) Janov IV, 377. — 5) Ja- nov IV, 376. a) A producunt. — b) A vyn.: est indicium manif. sacerdotes. — d) Janov: efficiuntur, Kybal: afficiuntur. — c) Janov: sancti (468) n—
Strana 469
fornicandum cum pluribus in mundo, quod bene osten- ditur sub nomine mulieris Prov. 71): „Vecordi“, inquit scriptura, „iuveni transeuntia) iuxta angulum et prope viam illius mulieris advesperascente die in noctis tenebris et caligine, ecce mulier oc- currit illi ornatu meretricio preparata ad capiendas animas, garrula et vaga, quietis impaciens nec valens in domo consistere pedibus suis; nunc foris nunc in platheis nunc iuxta angulos insidians ap- prehensumque deosculatur iuvenem et procaci vultu blanditur dicens: Victimas pro salute devovib).“ Sane hec mulier in civitate peccatrix occurrit iuveni vecordi transeunti iuxta angulum et prope viam domus eius, prope viam inquam latam illius mulieris et iuxta an- gulum duarum viarum vel plathearum, sc. inter viam latam, que ducit ad perdicionem, et inter viam artam, que ducit ad vitam, et pauci per eam vadunt2), quia apparet dura iuxta illud Ps.3): „Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras". Ergo tali sic vecordi, qui nec est frigidus in lata via peccatorum nec calidus in arta via electorum sed tepidus4) valde, qui trahitur nunc pro ista nunc pro illa parte, huic inquam talic) occurrit mulier ornatu meretricio, quia specie virtutum et apparencia sanctitatis cooperta, ab altitudine sa- thane5) preparata ad capiendas animas; que est garrula, quia garrulose et inportune zelo sue occulte libidinis suadet parvulis mala bona esse et bona mala, promittens false multa bona in se- culo in longum durabilia, quasi perpetua cum malorum inpunitate. Ipsa est eciam vaga, quia sua libidine per diversa vagatur, omnia volens comprehendere, singula concupiscens; sed quia in nullo per- sistere potest, nullibi saciari, ideo additur de ea: quietis inpa- ciens nec valens in domo sua consistere pedibus, nunc foris nunc in platheis nunc iuxta angulos insi- dians et iuvenem apprehensum deosculatur, quia blan- ditur voluptate, diviciis et gloria et honore et procaci vultu dicit: Victimas pro salute devovi i. e. persuadet vecordi, quod/ 121 a totum quod hic false promittit sint festa prosperitatis perpetua et non aliud nisi semper agi solempnitatem. Et conformiter ad hoc dicitur postea Prov. 9: „Mulier“6) inquit „stulta et clamosa plenaque illecebris et nichil omnino sciens sedet in foribus domus sue super sellam in excelso urbis loco, ut vocaret transeuntes viam pergentes in itinere suo: Quis est parvulus, declinet 1) v. 7—14. Z tohoto citátu jest u Janova IV, 47. 75. jen část, ale patrně jest z něho celé. — 2) Janov III, 180. — 3) Ž. 16, 4.— 4) Apok. 3, 15 n. — 5) Apok. 2, 24. — 6) Janov III, 99 n. a) Rkpp.: inveni transeuntem. — b) A donavi. — c) B et tali. (469)
fornicandum cum pluribus in mundo, quod bene osten- ditur sub nomine mulieris Prov. 71): „Vecordi“, inquit scriptura, „iuveni transeuntia) iuxta angulum et prope viam illius mulieris advesperascente die in noctis tenebris et caligine, ecce mulier oc- currit illi ornatu meretricio preparata ad capiendas animas, garrula et vaga, quietis impaciens nec valens in domo consistere pedibus suis; nunc foris nunc in platheis nunc iuxta angulos insidians ap- prehensumque deosculatur iuvenem et procaci vultu blanditur dicens: Victimas pro salute devovib).“ Sane hec mulier in civitate peccatrix occurrit iuveni vecordi transeunti iuxta angulum et prope viam domus eius, prope viam inquam latam illius mulieris et iuxta an- gulum duarum viarum vel plathearum, sc. inter viam latam, que ducit ad perdicionem, et inter viam artam, que ducit ad vitam, et pauci per eam vadunt2), quia apparet dura iuxta illud Ps.3): „Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras". Ergo tali sic vecordi, qui nec est frigidus in lata via peccatorum nec calidus in arta via electorum sed tepidus4) valde, qui trahitur nunc pro ista nunc pro illa parte, huic inquam talic) occurrit mulier ornatu meretricio, quia specie virtutum et apparencia sanctitatis cooperta, ab altitudine sa- thane5) preparata ad capiendas animas; que est garrula, quia garrulose et inportune zelo sue occulte libidinis suadet parvulis mala bona esse et bona mala, promittens false multa bona in se- culo in longum durabilia, quasi perpetua cum malorum inpunitate. Ipsa est eciam vaga, quia sua libidine per diversa vagatur, omnia volens comprehendere, singula concupiscens; sed quia in nullo per- sistere potest, nullibi saciari, ideo additur de ea: quietis inpa- ciens nec valens in domo sua consistere pedibus, nunc foris nunc in platheis nunc iuxta angulos insi- dians et iuvenem apprehensum deosculatur, quia blan- ditur voluptate, diviciis et gloria et honore et procaci vultu dicit: Victimas pro salute devovi i. e. persuadet vecordi, quod/ 121 a totum quod hic false promittit sint festa prosperitatis perpetua et non aliud nisi semper agi solempnitatem. Et conformiter ad hoc dicitur postea Prov. 9: „Mulier“6) inquit „stulta et clamosa plenaque illecebris et nichil omnino sciens sedet in foribus domus sue super sellam in excelso urbis loco, ut vocaret transeuntes viam pergentes in itinere suo: Quis est parvulus, declinet 1) v. 7—14. Z tohoto citátu jest u Janova IV, 47. 75. jen část, ale patrně jest z něho celé. — 2) Janov III, 180. — 3) Ž. 16, 4.— 4) Apok. 3, 15 n. — 5) Apok. 2, 24. — 6) Janov III, 99 n. a) Rkpp.: inveni transeuntem. — b) A donavi. — c) B et tali. (469)
Strana 470
121b ad me et vecordi locuta est: Aque furtive dulciores sunt et panis abs- conditus suavior". Clerus inquam carnalis est mulier, quia mollis et inconstans, pavidus et prorsus effeminatus iuxta illud Is. 3: „Dabo pueros principes eorum et effeminati dominabuntur eis" et paulo postl): „Populum meum exactores sui expoliaverunt et mulieres dominate sunt eius". Hec autem mulier est stulta, quia ipsi sunt ille stultorum infinitus numerus, qui colligitur ex fatuis virginibus, que exeuntes obviam sponso et sponse non sumpserunt oleum secum in lampadibus; nimis profecto sunt stulti carnales clerici, quia credunt se multa bona fecisse vel esse sibi et aliis valde utiles, quid magnia) de se senci- entes et tamen Jesu Christi karitatem non habentes. Est eciam hec mulier clamosa, eo quod eius membra clamant contra se valde crudeliter et rixose contendentes et tamquam rabidi canes se in- vicem mordentes ab invicem consumuntur. Esteciam clamosab), quia sermo multus apud eos est, fructus nullus; plus quam de factorest, famant suam sanctitatem et clamant in suis contenciosis disputacio- nibus, preliorum- opinionibus et sermocinacionibus, in suis longis ora- cionibus cum multiloquiis et longis horis et cantu multo et forti sine devocione et spiritu dei in suis solempnitatibus clamant „domine, do- mine“, sed cor eorum longe est a Christoc), clamant ore ad Jesum „domine, domine“, sed tota die eum factis negant. Hec mulier est plena illecebris, quia carnalis clerus in omnibus sua polluta desi- deria exequitur. Hii sunt in epulis suis macule convivantes sine ti- more, pascentes semet ipsos. Dicitur eciam de ea, quod sit nichil omnino sciens, quia licet multi clericorum et sacerdotum talium multa perlegisse, multad) se didicisse glorientur ete) multa scire, quia tamen totum hoc est culpabile et sine karitate sideo propter hoc nichil om- nino sciunt — non enim sciunt sciencia sanctorum dominum Jesum 1) et sciencia karitatis — si enim sciunt quidquam, tunc hoc sciunt humano modo et gentili aquisito ab hominibus, non vero christiano, non per doctrinam unccionis, de qua 1. Joh. 2: „Unecio docebit vos de om- nibus"; non enim sciunt per internas desursum illuminaciones. Quia ergo ille modus sciendi est deturpatus nichileitate peccati, ideo di- citur quod talis mulier est nichil omnino sciens, propter quod di- citur 1. Cor. 82): „Si quis existimat se scire aliquid, nondum cog- novit, quemadmodum oporteat eum scire". Et eciam, I quia solum loqui sed facere bene nesciunt3), exce- cavit enim eos malicia eorum4), ideo ceci sunt et duces cecorum5), 1) Is. 3, 12. — 2) Janov má o něco dříve za „sine karitate“. — 3) J a- nov ibid. — 4) Sap. 3, 21. — 5) Mat. 15, 14. a) B magnum. — b) A clamorosa. — c) B, Kyb.: Christo Jesu. — d) A u e) A vynech. — f) B Jesum Christum. (470)
121b ad me et vecordi locuta est: Aque furtive dulciores sunt et panis abs- conditus suavior". Clerus inquam carnalis est mulier, quia mollis et inconstans, pavidus et prorsus effeminatus iuxta illud Is. 3: „Dabo pueros principes eorum et effeminati dominabuntur eis" et paulo postl): „Populum meum exactores sui expoliaverunt et mulieres dominate sunt eius". Hec autem mulier est stulta, quia ipsi sunt ille stultorum infinitus numerus, qui colligitur ex fatuis virginibus, que exeuntes obviam sponso et sponse non sumpserunt oleum secum in lampadibus; nimis profecto sunt stulti carnales clerici, quia credunt se multa bona fecisse vel esse sibi et aliis valde utiles, quid magnia) de se senci- entes et tamen Jesu Christi karitatem non habentes. Est eciam hec mulier clamosa, eo quod eius membra clamant contra se valde crudeliter et rixose contendentes et tamquam rabidi canes se in- vicem mordentes ab invicem consumuntur. Esteciam clamosab), quia sermo multus apud eos est, fructus nullus; plus quam de factorest, famant suam sanctitatem et clamant in suis contenciosis disputacio- nibus, preliorum- opinionibus et sermocinacionibus, in suis longis ora- cionibus cum multiloquiis et longis horis et cantu multo et forti sine devocione et spiritu dei in suis solempnitatibus clamant „domine, do- mine“, sed cor eorum longe est a Christoc), clamant ore ad Jesum „domine, domine“, sed tota die eum factis negant. Hec mulier est plena illecebris, quia carnalis clerus in omnibus sua polluta desi- deria exequitur. Hii sunt in epulis suis macule convivantes sine ti- more, pascentes semet ipsos. Dicitur eciam de ea, quod sit nichil omnino sciens, quia licet multi clericorum et sacerdotum talium multa perlegisse, multad) se didicisse glorientur ete) multa scire, quia tamen totum hoc est culpabile et sine karitate sideo propter hoc nichil om- nino sciunt — non enim sciunt sciencia sanctorum dominum Jesum 1) et sciencia karitatis — si enim sciunt quidquam, tunc hoc sciunt humano modo et gentili aquisito ab hominibus, non vero christiano, non per doctrinam unccionis, de qua 1. Joh. 2: „Unecio docebit vos de om- nibus"; non enim sciunt per internas desursum illuminaciones. Quia ergo ille modus sciendi est deturpatus nichileitate peccati, ideo di- citur quod talis mulier est nichil omnino sciens, propter quod di- citur 1. Cor. 82): „Si quis existimat se scire aliquid, nondum cog- novit, quemadmodum oporteat eum scire". Et eciam, I quia solum loqui sed facere bene nesciunt3), exce- cavit enim eos malicia eorum4), ideo ceci sunt et duces cecorum5), 1) Is. 3, 12. — 2) Janov má o něco dříve za „sine karitate“. — 3) J a- nov ibid. — 4) Sap. 3, 21. — 5) Mat. 15, 14. a) B magnum. — b) A clamorosa. — c) B, Kyb.: Christo Jesu. — d) A u e) A vynech. — f) B Jesum Christum. (470)
Strana 471
"* v quia cum agnovissent deum, non sicut deum glorificaverunt aut gracias egerunt, sed evanuerunt in cogitacionibus suis et obscuratum est cor insipiens eorum; dicentes enim sea) sapientes stulti facti sunt1), quia defecerunt in humilitate, que est fundamentum sapi- encie, et in sensum reprobum traditi sunt.2) Mulier autem hec sedet3) in foribus domus sue, quia queruntb) que sua sunt et non que Jesu Christi et aquisita quiete possident suaviter [quasi] vellent quietari. Hoc enim est in foribus domus sue sedere sc. circa sua sollicitari super omnia et in eis velle pro- posse dulciter quietari. Super sellam i. e. kathedram Moysi, in offi- cio ecclesiastico, de quo Mat. 23: Super cathedram Moysic) sederunt scribe et pharisei; in excelso urbis loco, quia ambiunt et obtinent dig- nitates in ecclesia et amant primas kathedras in synagogis et primos recubitus in cenis et vocari ab hominibus rabi. Et sequitur: ut vo- caret parvulos: non suos sed alienos allicit blande et furatur hono- rabili et electe sponse filios et de ipsorum sibi impensa reverencia et obediencia gloriatur, ut similiter pompa et avaricia seculi imbu- antur. Et vecordi loquitur, invitat verbo et exemplo persuadet dicens: Aque furtive sunt dulciores, aque i. e. delicie et supiencia carnis et huius seculi, vere enim hee sunt aque fluidissime et nimis cito transitorie et hee aque sunt furtive, quia prohibite quoad ipsarum polluentem vanitatem i. e. a Christi ewangelio et sanctis patribus; et quia eciam in tenebris peccati a christianis hauriuntur; merito dicuntur aque furtive dulciores aut persuadentur a muliebre clero effeminato, quia sunt carni consentanee et huic mundo conformes, ne adversa et persecucionem pacianturd). Dulciores eciam apparent, quia prohibite, nitimur enim in vetita, cupimus magis quandoque negata, et eciam quia per operacionem sathane ille aque nobis inficiuntur et dulcoranture) Panis i. e. victus et amictus in pace huius vite; absconditus dicitur, quia sub apparencia et specie religionis latet, ubi questus pietas pu- tatur. Hic ergo panis absconditus dicitur esse suavior, quia sine sol- licitudine et labore et in habundancia et securitate f). Ideo clerus car- nalis eum appreciat, hunc appetit et in eo super omnia delectatur. Ideo per hoc clerus carnalis inportune inpudice ad fornicandum cum pluribus [incitatur]. Scrutamini scripturas4) et cui magisg) possunt adaptari quam effeminato clero? Propter quod merito dicitur mu- lier que erat in civitate peccatrix. 1) Řím. 1, 21 n. — 2) Řím. 1, 28. — 3) Janov IV, 100 n. — 4) Jan 5, 39. a) B se esse. — b) A querit. — c) A vynech. in officio... Moysi — d) B non paciantur. — e) Janov: per operacionem demoniorum nimis dulcorate. f) A saturitate. — 8) B magis proprie. (471)
"* v quia cum agnovissent deum, non sicut deum glorificaverunt aut gracias egerunt, sed evanuerunt in cogitacionibus suis et obscuratum est cor insipiens eorum; dicentes enim sea) sapientes stulti facti sunt1), quia defecerunt in humilitate, que est fundamentum sapi- encie, et in sensum reprobum traditi sunt.2) Mulier autem hec sedet3) in foribus domus sue, quia queruntb) que sua sunt et non que Jesu Christi et aquisita quiete possident suaviter [quasi] vellent quietari. Hoc enim est in foribus domus sue sedere sc. circa sua sollicitari super omnia et in eis velle pro- posse dulciter quietari. Super sellam i. e. kathedram Moysi, in offi- cio ecclesiastico, de quo Mat. 23: Super cathedram Moysic) sederunt scribe et pharisei; in excelso urbis loco, quia ambiunt et obtinent dig- nitates in ecclesia et amant primas kathedras in synagogis et primos recubitus in cenis et vocari ab hominibus rabi. Et sequitur: ut vo- caret parvulos: non suos sed alienos allicit blande et furatur hono- rabili et electe sponse filios et de ipsorum sibi impensa reverencia et obediencia gloriatur, ut similiter pompa et avaricia seculi imbu- antur. Et vecordi loquitur, invitat verbo et exemplo persuadet dicens: Aque furtive sunt dulciores, aque i. e. delicie et supiencia carnis et huius seculi, vere enim hee sunt aque fluidissime et nimis cito transitorie et hee aque sunt furtive, quia prohibite quoad ipsarum polluentem vanitatem i. e. a Christi ewangelio et sanctis patribus; et quia eciam in tenebris peccati a christianis hauriuntur; merito dicuntur aque furtive dulciores aut persuadentur a muliebre clero effeminato, quia sunt carni consentanee et huic mundo conformes, ne adversa et persecucionem pacianturd). Dulciores eciam apparent, quia prohibite, nitimur enim in vetita, cupimus magis quandoque negata, et eciam quia per operacionem sathane ille aque nobis inficiuntur et dulcoranture) Panis i. e. victus et amictus in pace huius vite; absconditus dicitur, quia sub apparencia et specie religionis latet, ubi questus pietas pu- tatur. Hic ergo panis absconditus dicitur esse suavior, quia sine sol- licitudine et labore et in habundancia et securitate f). Ideo clerus car- nalis eum appreciat, hunc appetit et in eo super omnia delectatur. Ideo per hoc clerus carnalis inportune inpudice ad fornicandum cum pluribus [incitatur]. Scrutamini scripturas4) et cui magisg) possunt adaptari quam effeminato clero? Propter quod merito dicitur mu- lier que erat in civitate peccatrix. 1) Řím. 1, 21 n. — 2) Řím. 1, 28. — 3) Janov IV, 100 n. — 4) Jan 5, 39. a) B se esse. — b) A querit. — c) A vynech. in officio... Moysi — d) B non paciantur. — e) Janov: per operacionem demoniorum nimis dulcorate. f) A saturitate. — 8) B magis proprie. (471)
Strana 472
122a Contra cuius mulieris astuta blandimenta noster spiritualis Salomon consuluit dicensa) " Fili mi, custodi sermones meos et pre- cepta recondas, serva mandata mea et vives et legem meam quasi pupillam oculi, liga eam in digitis tuis et scribe eam/ in tabula cordis tui. Dic sapiencie ,soror mea es' et prudenciam vocavi amicam meam“ 1), et sequitur paulo post: "ut custodiat a muliere extranea et aliena“2); 1. Joh. 22): „Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis“ etc. In quibus verbis tria tanguntur: Primo enim tangitur nobis de hac muliere stupenda admiracio, ibi: Ecce mulier; secundo tangitur eiusdem mulieris horrenda desolacionis abhominacio, ibi: in civitate peccatrix; tercio occasione iam dictorum ostenditur sibi via penitendi et exemplarisb) ad suum sponsum legittimum conversio, per hoc quod quedam mulier in civitate peccatrix, ut cognovit quod accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti etc. Dico ergo primo, quod in verbis propositis tangitur nobis de hac muliere stupenda admiracio, cum dicitur: Ecce mulier. Nam si vigilanter consideramus hanc mulierem4) omnem iniquitatem et crudelitatemc) facere mirabiliter sub specie pietatis, nimis seductorie et operte, in tantum ut se ipsam non estimet male facere, sed in male faciendo arbitretur se obsequium prestare deo, plane ista sunt digna stupenda amiracione. De hac mirabatur sapiens Eccli. previdens in spiritu dicens 37: „O presumpcio nequissima, unde creata es coo- perire tibi aridam maliciam et dolositatem“, de qua eciam veritas prima mirabatur Luc. 9 dicens: „O generacio prava et adultera us- quequo paciar vos, quamdiu ero vobiscum“? Unde et b. Johannes ewangelista miratus est Apok. 175), cum vidisset in spiritu hanc mulierem sedentem super bestiam coccineam plenam nominibus blas- phemie, habentem capita septem et cornua decem et mulier erat circum- data purpura et coccino et inaurata auro et lapide precioso et mar- garitis, habens poculum aureum in manu sua plenum abhominaci- one et inmundicia fornicacionis eius et in fronte nomen scriptum mi- sterium Babilon, magna mater fornicacionum terre. Et sequitur: „Et miratus sum“, inquit, „cum vidissem illam, admiracione magna“. Quid est bestia tam numerose cornuta et capitata nisi crudelis multitudo carnalium nominetenus christianas) ex divitibus potentibus 1) Přísl. 7, 1—4. — 2) v. 5. — s) v. 19. — 4) Janov III, 181 n. — 5) Ja- nov IV, 193. — 6) Janov (Kybal IV, 203 nn.) jinak. a) B consulens dicit. — b) A ex amoris. — c) A jen iniquitatem. (472)
122a Contra cuius mulieris astuta blandimenta noster spiritualis Salomon consuluit dicensa) " Fili mi, custodi sermones meos et pre- cepta recondas, serva mandata mea et vives et legem meam quasi pupillam oculi, liga eam in digitis tuis et scribe eam/ in tabula cordis tui. Dic sapiencie ,soror mea es' et prudenciam vocavi amicam meam“ 1), et sequitur paulo post: "ut custodiat a muliere extranea et aliena“2); 1. Joh. 22): „Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis“ etc. In quibus verbis tria tanguntur: Primo enim tangitur nobis de hac muliere stupenda admiracio, ibi: Ecce mulier; secundo tangitur eiusdem mulieris horrenda desolacionis abhominacio, ibi: in civitate peccatrix; tercio occasione iam dictorum ostenditur sibi via penitendi et exemplarisb) ad suum sponsum legittimum conversio, per hoc quod quedam mulier in civitate peccatrix, ut cognovit quod accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti etc. Dico ergo primo, quod in verbis propositis tangitur nobis de hac muliere stupenda admiracio, cum dicitur: Ecce mulier. Nam si vigilanter consideramus hanc mulierem4) omnem iniquitatem et crudelitatemc) facere mirabiliter sub specie pietatis, nimis seductorie et operte, in tantum ut se ipsam non estimet male facere, sed in male faciendo arbitretur se obsequium prestare deo, plane ista sunt digna stupenda amiracione. De hac mirabatur sapiens Eccli. previdens in spiritu dicens 37: „O presumpcio nequissima, unde creata es coo- perire tibi aridam maliciam et dolositatem“, de qua eciam veritas prima mirabatur Luc. 9 dicens: „O generacio prava et adultera us- quequo paciar vos, quamdiu ero vobiscum“? Unde et b. Johannes ewangelista miratus est Apok. 175), cum vidisset in spiritu hanc mulierem sedentem super bestiam coccineam plenam nominibus blas- phemie, habentem capita septem et cornua decem et mulier erat circum- data purpura et coccino et inaurata auro et lapide precioso et mar- garitis, habens poculum aureum in manu sua plenum abhominaci- one et inmundicia fornicacionis eius et in fronte nomen scriptum mi- sterium Babilon, magna mater fornicacionum terre. Et sequitur: „Et miratus sum“, inquit, „cum vidissem illam, admiracione magna“. Quid est bestia tam numerose cornuta et capitata nisi crudelis multitudo carnalium nominetenus christianas) ex divitibus potentibus 1) Přísl. 7, 1—4. — 2) v. 5. — s) v. 19. — 4) Janov III, 181 n. — 5) Ja- nov IV, 193. — 6) Janov (Kybal IV, 203 nn.) jinak. a) B consulens dicit. — b) A ex amoris. — c) A jen iniquitatem. (472)
Strana 473
et subditis multiplicata, bestialem vitam vivere assueta, in suis mo- tibus et actibus bestialibus septemplici spiritu capitali et nequiori iam dudum usitata et occupata multorumque regnorum potestatibus velut quibusdam cornibus communita? Et merito talis multitudo carnalis christiana bestie comparatur, quia homo cum in honore esset, comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis.1) Super quam bestiam hec mulier in civitate peccatrix residet sc. dominacione auctoritatis, potestate et iurisdiccione. Sedet inquam suaviter quiescens in deliciis, credens inpunitatem peccatorum et bestie nimium applaudendo. Non enim audet bestiam pungere sa- lubribus correpcionibus,/ non enim audent carnales clerici salubriter corrigere principes potentes et divites huius seculi ob cupidinem temporalium, quia mulieres sunt. Timent enim commovere bestiam ad iracundiam contra se, ne forte2) discerpantur ab ea vel ne forte inpediantur in suis fornicacionibus. Blandiatur tamen meretrix hed bestie quantumcunque velit, caveat sibi omni cautela, ne irritet contra se bestiama), cui incumbit quiete fornicando: evitare tamen nequaquam poterit, quin bestia contra meretricem inseviat) modo suo bestiali et tirannico et suis quibusdam cornibus contra eam deseviat et irascatur". Ymmo si vultis capere, iam dudum cepit insanire et se- vire contra eam, pro eo quod bestia laborat in sudore vultus sui aquirens panem, portando pondus diei et estus pro aquirendis victualibus suisque capitibus et cornibus educandis, mulier autem quiescit dulciter in deliciis et fornicacionibus suis ociosae). Ideo bestia affecta per laborem sevit contra mulierem delicatam super se quies- centem, ut impleatur quod prophetatum est Apok. 17: „Aquas, quas vidisti, in quibus meretrix sedet, populi multi sunt et reges et lingwe, et decem cornua, que vidisti, decem reges sunt. Hii odient fornicariam et desolatam facient illam et nudam et carnes eius manducabunt et ipsam igni cremabunt. Deus enim dedit in corda eorum, ut faciant quod illi placitum est, ut dent regnum suum bestie, donec consum- mentur verba dei. Et mulier, quam vidisti, est civitas magna“ sc. ec- clesia malignancium clericorum, „que habet regnum super reges terre. Et hec est illa spiritualis Jesabel3), contra quam prophetatum est Apok. 2, cui datum est tempus penitendi et non vult penitere a forni- cacione sua. Ideo dicit dominus de ea: „Ecce ego mitto eam in lectum et qui mechatur cum ea, erit in tribulacione magna, nisi penitenciam 122b ) Ž. 48, 13. — 2) Janov IV, 234 n. — 3) U Janova častěji (Kybal IV, 31 n. 172. 246). a) Janov: commoveri contra se bestiam. — b) Kybal: insaniat. — c) Poněkud zpracováno. (473)
et subditis multiplicata, bestialem vitam vivere assueta, in suis mo- tibus et actibus bestialibus septemplici spiritu capitali et nequiori iam dudum usitata et occupata multorumque regnorum potestatibus velut quibusdam cornibus communita? Et merito talis multitudo carnalis christiana bestie comparatur, quia homo cum in honore esset, comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis.1) Super quam bestiam hec mulier in civitate peccatrix residet sc. dominacione auctoritatis, potestate et iurisdiccione. Sedet inquam suaviter quiescens in deliciis, credens inpunitatem peccatorum et bestie nimium applaudendo. Non enim audet bestiam pungere sa- lubribus correpcionibus,/ non enim audent carnales clerici salubriter corrigere principes potentes et divites huius seculi ob cupidinem temporalium, quia mulieres sunt. Timent enim commovere bestiam ad iracundiam contra se, ne forte2) discerpantur ab ea vel ne forte inpediantur in suis fornicacionibus. Blandiatur tamen meretrix hed bestie quantumcunque velit, caveat sibi omni cautela, ne irritet contra se bestiama), cui incumbit quiete fornicando: evitare tamen nequaquam poterit, quin bestia contra meretricem inseviat) modo suo bestiali et tirannico et suis quibusdam cornibus contra eam deseviat et irascatur". Ymmo si vultis capere, iam dudum cepit insanire et se- vire contra eam, pro eo quod bestia laborat in sudore vultus sui aquirens panem, portando pondus diei et estus pro aquirendis victualibus suisque capitibus et cornibus educandis, mulier autem quiescit dulciter in deliciis et fornicacionibus suis ociosae). Ideo bestia affecta per laborem sevit contra mulierem delicatam super se quies- centem, ut impleatur quod prophetatum est Apok. 17: „Aquas, quas vidisti, in quibus meretrix sedet, populi multi sunt et reges et lingwe, et decem cornua, que vidisti, decem reges sunt. Hii odient fornicariam et desolatam facient illam et nudam et carnes eius manducabunt et ipsam igni cremabunt. Deus enim dedit in corda eorum, ut faciant quod illi placitum est, ut dent regnum suum bestie, donec consum- mentur verba dei. Et mulier, quam vidisti, est civitas magna“ sc. ec- clesia malignancium clericorum, „que habet regnum super reges terre. Et hec est illa spiritualis Jesabel3), contra quam prophetatum est Apok. 2, cui datum est tempus penitendi et non vult penitere a forni- cacione sua. Ideo dicit dominus de ea: „Ecce ego mitto eam in lectum et qui mechatur cum ea, erit in tribulacione magna, nisi penitenciam 122b ) Ž. 48, 13. — 2) Janov IV, 234 n. — 3) U Janova častěji (Kybal IV, 31 n. 172. 246). a) Janov: commoveri contra se bestiam. — b) Kybal: insaniat. — c) Poněkud zpracováno. (473)
Strana 474
123a egerit ab operibus suis, et filios eius interficiam in mortem, et scient omnes ecclesie, quia ego sum scrutans renes et corda et dabo uni- cuique secundum opera eius". Et Jesabel calcabitur ab equis et un- gulis equorum, ut patet 4. Reg. 9. cap., quia est sal infatuatum ad nichilum valens, nisi ut eiciatur foras et conculcetur1) etc. Dixi secundo, quod in verbis propositis tangitur huius peccatricis horrenda abhominacionis desolacio, quia est in civitate peccatrix, in civitate regis magni et in civitate sancta Jerusalem nova a deo preparata sicut sponsa ornata viro suo2). Et patet Apok. 21. Que est templum sanctum dei et locus sanctus 1. Cor. 33): „Templum dei sanctum, quod estis vos“. In tali ergo dei templo et loco sancto ymmo in sanctuario dei et in dei altari in excelso statu sc. cleri esse tam grandem peccatricem habundantem in malicia scienter et publice in multis et infinitis suis membris, in magnis et famosis et doctis, in tantum ut inferiores non estiment hoc esse malum, ideo et hec peccatrix non curat de hiis malis erubescere : nonne horrenda est hec desolacionis abhominacio coram agno inmaculato Jesu Christo increpante et dicente Jer. 34): „Frons meretricis facta est tibi, noluisti erubescere“. Quia superhabundavit in ea iniquitas5) sine reprehensiones) et vindicta, sine/ timore et vere- cundia, quasi hoc deus approbareta) et quasi hoc esset iam sibib) lici- tum et honestum et ) quasi deus non esset. O quam graviter abhominatur hec dominus! Si enim aliquid turpe ponitur in suo loco apto, ut stercus7) in cloaca, nulla vel mo- dica est abhominacio. Si vero stercus fetidum ponitur in sede alicuius mundi, odientis inmundiciam corporalem, mox erit abhominacio. Si vero ponitur in medio multorum potentum et nobilium, erit maior abhominacio. Si vero ponitur in mediis epulis mense regie et splendide, erit adhuc maior, vel in ciphod) aureo inmersum electo potui coram frequencia militari in suum contemptum, maxima esset in mundo ab- hominacio. Proporcionaliter tam grandem hec peccatrix facit abho- minacionem horrendam in divinis et spiritualibus in domo dei in conspectu castissimi sponsi, qui est fons et origo omnis mundicie et puritatis. Ymmo tanto maiorem ipsa facit in tali loco sancto ab- hominacionem, quanto maior deus quam ſhomo] et res spiritualis quam corporalis et res divine meliores quam humane, perpetue plus digne quam temporales. Multo enim plus rex glorie dei filius existens — 1) Mat. 5, 13. — 2) Apok. 21, 2. — 3) v. 17. — 4) v. 3. — 5) Mat. 24, 12. 6) Janov IV, 267. — 7) Janov IV, 265. a) Janov: acsi dominus Jesus id diligeret. — b) B nemá, A ibi. — c) B vel. — d) Janov: cratere. (474)
123a egerit ab operibus suis, et filios eius interficiam in mortem, et scient omnes ecclesie, quia ego sum scrutans renes et corda et dabo uni- cuique secundum opera eius". Et Jesabel calcabitur ab equis et un- gulis equorum, ut patet 4. Reg. 9. cap., quia est sal infatuatum ad nichilum valens, nisi ut eiciatur foras et conculcetur1) etc. Dixi secundo, quod in verbis propositis tangitur huius peccatricis horrenda abhominacionis desolacio, quia est in civitate peccatrix, in civitate regis magni et in civitate sancta Jerusalem nova a deo preparata sicut sponsa ornata viro suo2). Et patet Apok. 21. Que est templum sanctum dei et locus sanctus 1. Cor. 33): „Templum dei sanctum, quod estis vos“. In tali ergo dei templo et loco sancto ymmo in sanctuario dei et in dei altari in excelso statu sc. cleri esse tam grandem peccatricem habundantem in malicia scienter et publice in multis et infinitis suis membris, in magnis et famosis et doctis, in tantum ut inferiores non estiment hoc esse malum, ideo et hec peccatrix non curat de hiis malis erubescere : nonne horrenda est hec desolacionis abhominacio coram agno inmaculato Jesu Christo increpante et dicente Jer. 34): „Frons meretricis facta est tibi, noluisti erubescere“. Quia superhabundavit in ea iniquitas5) sine reprehensiones) et vindicta, sine/ timore et vere- cundia, quasi hoc deus approbareta) et quasi hoc esset iam sibib) lici- tum et honestum et ) quasi deus non esset. O quam graviter abhominatur hec dominus! Si enim aliquid turpe ponitur in suo loco apto, ut stercus7) in cloaca, nulla vel mo- dica est abhominacio. Si vero stercus fetidum ponitur in sede alicuius mundi, odientis inmundiciam corporalem, mox erit abhominacio. Si vero ponitur in medio multorum potentum et nobilium, erit maior abhominacio. Si vero ponitur in mediis epulis mense regie et splendide, erit adhuc maior, vel in ciphod) aureo inmersum electo potui coram frequencia militari in suum contemptum, maxima esset in mundo ab- hominacio. Proporcionaliter tam grandem hec peccatrix facit abho- minacionem horrendam in divinis et spiritualibus in domo dei in conspectu castissimi sponsi, qui est fons et origo omnis mundicie et puritatis. Ymmo tanto maiorem ipsa facit in tali loco sancto ab- hominacionem, quanto maior deus quam ſhomo] et res spiritualis quam corporalis et res divine meliores quam humane, perpetue plus digne quam temporales. Multo enim plus rex glorie dei filius existens — 1) Mat. 5, 13. — 2) Apok. 21, 2. — 3) v. 17. — 4) v. 3. — 5) Mat. 24, 12. 6) Janov IV, 267. — 7) Janov IV, 265. a) Janov: acsi dominus Jesus id diligeret. — b) B nemá, A ibi. — c) B vel. — d) Janov: cratere. (474)
Strana 475
hic in domo usque ad consummacionem seculi tam fedam habun- danciam iniquitatis quam aliquis mundanus princeps fetidissimum stercus potest abhorrere. Iterum cuml) iniquus latro, fur rapax, impius in carcere clauditur in vinculis, ne amplius valeat male operari, bene est et laudabile est. Sed si impius fur et latro ponitur ad solium et dignitatem regalem sua desperacione perseverante corona splendida decoratus in medio bonorum et honorabilium ſvirorum]: sic in spiritualibus et divinis clerus carnalis effeminatus habundans iniquitate, dum sortitur locum, gloriam et honorem iustorum et sanctorum, tamquam fur et latro contra dei voluntatem approbantem iuxta illud Joh. 102): „Omnes quotquot venerunt fures sunt et latrones“, plane horrenda est hec desolacionis3) abhominacio, quia per hoc domus dei desertatur, quia spiritus sanctus effugit tale fictum et transfert se a talia) cogitacione, que est sine intellectu, spiritu autem dei recedente domus dei facta est domus negociacionis et domus oracionis facta est spelunca latro- num et habitacio demonum. Ideo sine spiritu dei omnia sunt deso- lata et denudata ab illis divinis ornamentis, que olym domus dei erat divinitus consecuta; cuncta sunt ablata ab ea et remansit de- formis, periit ab ea omnis decor et omnis custodia. Non iam in ea ostium clauditur, non servatur ingressus, sed patet omnibus malignis spiritibus ad corruptelam festinantibus; nulla inde turpis et feda cupiditas repellitur, sed si quantumcunque spiritus nequiort) venerit vel suum iniquum membrum, nemo prohibet, nemo propellit, nemo se pro muro opponit5). Ideo iam aper de silva exterminavit eam et singularis ferus depastus est eamô). O quanta putas est hec abhominacio desolacionis in templo dei constituta, que dicta est a Daniele propheta cap. 11, contra quam salvator premuniens suos electos dicit Mat. 247): „Cum ergo videritis/ abhominacionem desolacionis, que dicta est a Daniele pro- pheta stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed forte non est qui intelligat, quia moram faciente sponso dormitaverunt omnes et dormierunts), quia altitudo sathane9) hec operatur, ut videntes non videant et audientes atque legentes non intelligant, ne forte convertantur et sanentur a domino.10) Dixi tercio, quod in verbis propositis ostenditur huic pec- catrici via vere penitendi et ex amoreb) ad suum sponsum conversio 123b 1) Janov IV, 266, poněkud volněji. — 2) v. 8. — 3) Janov IV, 219. — 4) Mat. 12, 45. — 5) Ez. 13, 5. — 6) Ž. 79, 14. — 8) v. 15. — 7) Mat. 25, 5. — 9) Apok. 2, 24. — 10) Is. 6, 10; Sk. ap. 28, 25. a) B nemá. — b) B et exemplaris. (475)
hic in domo usque ad consummacionem seculi tam fedam habun- danciam iniquitatis quam aliquis mundanus princeps fetidissimum stercus potest abhorrere. Iterum cuml) iniquus latro, fur rapax, impius in carcere clauditur in vinculis, ne amplius valeat male operari, bene est et laudabile est. Sed si impius fur et latro ponitur ad solium et dignitatem regalem sua desperacione perseverante corona splendida decoratus in medio bonorum et honorabilium ſvirorum]: sic in spiritualibus et divinis clerus carnalis effeminatus habundans iniquitate, dum sortitur locum, gloriam et honorem iustorum et sanctorum, tamquam fur et latro contra dei voluntatem approbantem iuxta illud Joh. 102): „Omnes quotquot venerunt fures sunt et latrones“, plane horrenda est hec desolacionis3) abhominacio, quia per hoc domus dei desertatur, quia spiritus sanctus effugit tale fictum et transfert se a talia) cogitacione, que est sine intellectu, spiritu autem dei recedente domus dei facta est domus negociacionis et domus oracionis facta est spelunca latro- num et habitacio demonum. Ideo sine spiritu dei omnia sunt deso- lata et denudata ab illis divinis ornamentis, que olym domus dei erat divinitus consecuta; cuncta sunt ablata ab ea et remansit de- formis, periit ab ea omnis decor et omnis custodia. Non iam in ea ostium clauditur, non servatur ingressus, sed patet omnibus malignis spiritibus ad corruptelam festinantibus; nulla inde turpis et feda cupiditas repellitur, sed si quantumcunque spiritus nequiort) venerit vel suum iniquum membrum, nemo prohibet, nemo propellit, nemo se pro muro opponit5). Ideo iam aper de silva exterminavit eam et singularis ferus depastus est eamô). O quanta putas est hec abhominacio desolacionis in templo dei constituta, que dicta est a Daniele propheta cap. 11, contra quam salvator premuniens suos electos dicit Mat. 247): „Cum ergo videritis/ abhominacionem desolacionis, que dicta est a Daniele pro- pheta stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed forte non est qui intelligat, quia moram faciente sponso dormitaverunt omnes et dormierunts), quia altitudo sathane9) hec operatur, ut videntes non videant et audientes atque legentes non intelligant, ne forte convertantur et sanentur a domino.10) Dixi tercio, quod in verbis propositis ostenditur huic pec- catrici via vere penitendi et ex amoreb) ad suum sponsum conversio 123b 1) Janov IV, 266, poněkud volněji. — 2) v. 8. — 3) Janov IV, 219. — 4) Mat. 12, 45. — 5) Ez. 13, 5. — 6) Ž. 79, 14. — 8) v. 15. — 7) Mat. 25, 5. — 9) Apok. 2, 24. — 10) Is. 6, 10; Sk. ap. 28, 25. a) B nemá. — b) B et exemplaris. (475)
Strana 476
per hoc, quod quedam mulier in civitate peccatrix, ut cognovit quod Jesus accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti. Ideo queso ne irascaris michi; propter hoc enim tuas fornicaciones ubi- cunque cepi detegere, o mulier in civitate peccatrix, ut te cognos- cendo erubescas et convertaris ad tuum sponsum legittimum, be- nignum, misericordem et placabilem super malicia1) tua. Fidelis est sermo et omni accepcione dignus2), quia Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere3), quorum ego primus sum. Venit inquam salvare et revocare te dominus Jer. 34): „Re- vertere adversatrix Israhel et non avertam faciem meam a vobis, quia sanctus ego sum, dicit dominus et non irascora) in perpetuum. Tamen scito iniquitatem tuam, quia in dominum tuum prevaricata es et dispersisti vias tuas alienis sub omni ligno frondoso et vocem meam non audisti, dicitb dominus omnipotens“. „Vivo ego“, dicit dominus Ezech. 165), „quia non fecit Sodoma soror tua et ipsa et filius eius sicut fecisti et tu et filie tuec) et Samaria dimidium pec- catorum tuorum non peccavit et vicisti eas sceleribus tuis et iusti- ficasti sorores tuas in omnibus operacionibus tuis, quas operata es. Ergo et tu porta confusionem tuam“. Scito ergo, o peccatrix, quam levis6) mens in te est, cogitacio vaga, inconstancia animi, amor delectabilis vite, sequela vane laudis et honoris, mollicies victus et vestitus, splendor et preciositas eorundem, cura carnis et ornamentorum carnalium, verecundia in bonis, inpu- dicicia in delectabilibus, pusillanimitas in accionibus, timor a facie hominum, terror coram tirannis, facilis omissio veritatis, in omnibus excusacio a peccatis et pro illis multiplex allegacio, optata despon- sacio cum propria infirmitate, ne quid solidum virtutis apprehen- damus, alleviacio nimia omnium malorum quantumcunque graviumd), amor terrenorum, iactancia diviciarum et titulorum insignium, ne- gleccio celestium, incuria eternorum, continua inquisicio eorum, que nostris sensibus et comodise) alludunt et eorum, que seculi pacem et amiciciam copulant et confirmant. Et breviter si fideliter inspexe- rimus, nonnisi molle, inconstans et femineum in clero carnalif) invenitur. O quam?) proprie ista verba me miserum et mei similes car- nales clericos respiciunt et concernunt! Ideo ut dicitur Jer. 6s): „Ac- cingere cilicio, conspergere! cinére o peccatrix, luctum unigeniti 124a 1) Ex. 32, 12. — 2) I. Tim. 4, 9. — 3) Luk. 9, 56. — 4) v. 12 n. — 5) v. 48. 51 n. — 6) Janov IV, 194. — 7) Janov IV, 75 n. — 8) v. 26. a) B irascar. — b) B ait. — c) A vynech.: et filie tue. — d) Janov: omnium nostrorum defectuum. — e) Janov: que nostris votis alludunt, que nostros sensus delectant. — f) Janov: in animis. (476)
per hoc, quod quedam mulier in civitate peccatrix, ut cognovit quod Jesus accubuisset in domo pharisei, attulit alabastrum ungenti. Ideo queso ne irascaris michi; propter hoc enim tuas fornicaciones ubi- cunque cepi detegere, o mulier in civitate peccatrix, ut te cognos- cendo erubescas et convertaris ad tuum sponsum legittimum, be- nignum, misericordem et placabilem super malicia1) tua. Fidelis est sermo et omni accepcione dignus2), quia Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere3), quorum ego primus sum. Venit inquam salvare et revocare te dominus Jer. 34): „Re- vertere adversatrix Israhel et non avertam faciem meam a vobis, quia sanctus ego sum, dicit dominus et non irascora) in perpetuum. Tamen scito iniquitatem tuam, quia in dominum tuum prevaricata es et dispersisti vias tuas alienis sub omni ligno frondoso et vocem meam non audisti, dicitb dominus omnipotens“. „Vivo ego“, dicit dominus Ezech. 165), „quia non fecit Sodoma soror tua et ipsa et filius eius sicut fecisti et tu et filie tuec) et Samaria dimidium pec- catorum tuorum non peccavit et vicisti eas sceleribus tuis et iusti- ficasti sorores tuas in omnibus operacionibus tuis, quas operata es. Ergo et tu porta confusionem tuam“. Scito ergo, o peccatrix, quam levis6) mens in te est, cogitacio vaga, inconstancia animi, amor delectabilis vite, sequela vane laudis et honoris, mollicies victus et vestitus, splendor et preciositas eorundem, cura carnis et ornamentorum carnalium, verecundia in bonis, inpu- dicicia in delectabilibus, pusillanimitas in accionibus, timor a facie hominum, terror coram tirannis, facilis omissio veritatis, in omnibus excusacio a peccatis et pro illis multiplex allegacio, optata despon- sacio cum propria infirmitate, ne quid solidum virtutis apprehen- damus, alleviacio nimia omnium malorum quantumcunque graviumd), amor terrenorum, iactancia diviciarum et titulorum insignium, ne- gleccio celestium, incuria eternorum, continua inquisicio eorum, que nostris sensibus et comodise) alludunt et eorum, que seculi pacem et amiciciam copulant et confirmant. Et breviter si fideliter inspexe- rimus, nonnisi molle, inconstans et femineum in clero carnalif) invenitur. O quam?) proprie ista verba me miserum et mei similes car- nales clericos respiciunt et concernunt! Ideo ut dicitur Jer. 6s): „Ac- cingere cilicio, conspergere! cinére o peccatrix, luctum unigeniti 124a 1) Ex. 32, 12. — 2) I. Tim. 4, 9. — 3) Luk. 9, 56. — 4) v. 12 n. — 5) v. 48. 51 n. — 6) Janov IV, 194. — 7) Janov IV, 75 n. — 8) v. 26. a) B irascar. — b) B ait. — c) A vynech.: et filie tue. — d) Janov: omnium nostrorum defectuum. — e) Janov: que nostris votis alludunt, que nostros sensus delectant. — f) Janov: in animis. (476)
Strana 477
ac tibi, planctum amarum“, remove a te circumstancias peccandi, abrenunccia secundum ewangelicam doctrinam diviciis, deliciis et glorie seculi, secundum vaticinium Is. 231): „sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita, bene cane, frequenta canticum“ sc. lugubre, quoniam propter multitudinem et magnitudinem forni- cacionum tuarum repleta es despeccione2). Revertere ergo addens dolorem cordis super dolorem parturientis. Revertere per appropin- quacionema) cordialem et unionem viscerosam indissolubilem ad Christum, signatam in humili pedum osculo. Revertere per tran- quillam et saporosam in Christo condelectacionem, designatam in ungento alabastri. Et ut sorciatur hec peccatrix in sua conversione finem hunc intentum, interim omnes sancti et electi intercedant pro- hac peccatrice, adiuvent eam lacrimis et precibus, et omnes qui timetis deum orate pro ea. Omnis creatura contristetur et compa- ciatur ei, omnis homo plangat et secundum vaticinium Is. angeli pacis defleant eam amare3). Attendite omnes et videte, ubi non prostrata sit! O quomodo cecidit lucifer de celo, qui mane orie- batur4)! Quomodo divinum sal infatuatum est et iacet in stercore conculcatums)! Omnes ergo iusti in conspectu dei, qui compassi- onem karitativam habetis, sine intermissione orate pro ea mente et spiritu, si forte revertatur ad antiquam non seculi sed supermundanam sui dignitatem per gloriosum sponsum dominum Jesum, cui est honor et gloria et imperium in secula seculorum Amen. 1) v. 16. — 2) Ž. 122, 3. — 3) Is. 33, 7. — 4) Is. 14, 12. — 5) Mat. 5, 13. a) A appropiacionem. (477)
ac tibi, planctum amarum“, remove a te circumstancias peccandi, abrenunccia secundum ewangelicam doctrinam diviciis, deliciis et glorie seculi, secundum vaticinium Is. 231): „sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita, bene cane, frequenta canticum“ sc. lugubre, quoniam propter multitudinem et magnitudinem forni- cacionum tuarum repleta es despeccione2). Revertere ergo addens dolorem cordis super dolorem parturientis. Revertere per appropin- quacionema) cordialem et unionem viscerosam indissolubilem ad Christum, signatam in humili pedum osculo. Revertere per tran- quillam et saporosam in Christo condelectacionem, designatam in ungento alabastri. Et ut sorciatur hec peccatrix in sua conversione finem hunc intentum, interim omnes sancti et electi intercedant pro- hac peccatrice, adiuvent eam lacrimis et precibus, et omnes qui timetis deum orate pro ea. Omnis creatura contristetur et compa- ciatur ei, omnis homo plangat et secundum vaticinium Is. angeli pacis defleant eam amare3). Attendite omnes et videte, ubi non prostrata sit! O quomodo cecidit lucifer de celo, qui mane orie- batur4)! Quomodo divinum sal infatuatum est et iacet in stercore conculcatums)! Omnes ergo iusti in conspectu dei, qui compassi- onem karitativam habetis, sine intermissione orate pro ea mente et spiritu, si forte revertatur ad antiquam non seculi sed supermundanam sui dignitatem per gloriosum sponsum dominum Jesum, cui est honor et gloria et imperium in secula seculorum Amen. 1) v. 16. — 2) Ž. 122, 3. — 3) Is. 33, 7. — 4) Is. 14, 12. — 5) Mat. 5, 13. a) A appropiacionem. (477)
Strana 478
XVII. Husův traktát „De ecclesia“. Třicet let uplynulo od doby, co Loserth, vydávaje Viklefův traktát „De ecclesia“, určil, že stejnojmenný spis Husův jest na Vikle- fově slovně závislý a že i jiné spisy Husovy mají pramenem Viklefa1). Z toho, co tehdy Loserth uveřejnil, neplynul arci smělý závěr, jejž Loserth učinil;2) neboť jenom nepatrná část Husova traktátu byla jím redukována na Viklefa a mimo Viklefovo „De ecclesia“ bylo použito jen několika drobných spisů Viklefových a uvedeny z nich jen malé úryvky, jichž shoda s Husovými výroký nebyla vždy nepochybna. Loserth sice vývody své doplňoval, označuje v edici „De ecclesia“, co odtud vypsal Hus, a upozorňuje hlavně při vydání traktátu „De potestate papae“, jak vydatným byl pro Husa pra- menem; ale nesnažil se určiti všecka místa a jindy, jakž jsem po- dotkl již při aktu Husově „Domini temporales“, nevšímal si Husa ani tehdy, kdy sám vydával Viklefa. Proto není možno ani dnes z prací Loserthových učiniti si jasný obraz o poměru Husova hlav- ního spisu „De ecclesia“ k Viklefovi, ač to vzhledem na význam, jaký má ten traktát v osudech Husových, jest nejvýš důležité. Pro- zkoumal jsem tedy závislost zmíněného spisu Husova na Viklefovi znovu a zde podávám výsledky. Začátek spisu Husova jest ve Viklefově traktátu „De fide catholica“ (Loserth, W. Opera min. 98): Viklef Hus [196b] Cum quilibet viator debet . . quilibet debet diligere Chri- fideliter credere ecclesiam sanctam stum sponsum illius ecclesie et 1) Hus und Wiclif, Zur Genesis der husitischen Lehre, Prag u. Leipzig 1884. 2) „Dass Husens Traktat von der Kirche in seinen dogmatischen Theilen kaum eine Zeile enthält, die nicht aus Wiclif stammt.. .“ (1. c. 141). (478)
XVII. Husův traktát „De ecclesia“. Třicet let uplynulo od doby, co Loserth, vydávaje Viklefův traktát „De ecclesia“, určil, že stejnojmenný spis Husův jest na Vikle- fově slovně závislý a že i jiné spisy Husovy mají pramenem Viklefa1). Z toho, co tehdy Loserth uveřejnil, neplynul arci smělý závěr, jejž Loserth učinil;2) neboť jenom nepatrná část Husova traktátu byla jím redukována na Viklefa a mimo Viklefovo „De ecclesia“ bylo použito jen několika drobných spisů Viklefových a uvedeny z nich jen malé úryvky, jichž shoda s Husovými výroký nebyla vždy nepochybna. Loserth sice vývody své doplňoval, označuje v edici „De ecclesia“, co odtud vypsal Hus, a upozorňuje hlavně při vydání traktátu „De potestate papae“, jak vydatným byl pro Husa pra- menem; ale nesnažil se určiti všecka místa a jindy, jakž jsem po- dotkl již při aktu Husově „Domini temporales“, nevšímal si Husa ani tehdy, kdy sám vydával Viklefa. Proto není možno ani dnes z prací Loserthových učiniti si jasný obraz o poměru Husova hlav- ního spisu „De ecclesia“ k Viklefovi, ač to vzhledem na význam, jaký má ten traktát v osudech Husových, jest nejvýš důležité. Pro- zkoumal jsem tedy závislost zmíněného spisu Husova na Viklefovi znovu a zde podávám výsledky. Začátek spisu Husova jest ve Viklefově traktátu „De fide catholica“ (Loserth, W. Opera min. 98): Viklef Hus [196b] Cum quilibet viator debet . . quilibet debet diligere Chri- fideliter credere ecclesiam sanctam stum sponsum illius ecclesie et 1) Hus und Wiclif, Zur Genesis der husitischen Lehre, Prag u. Leipzig 1884. 2) „Dass Husens Traktat von der Kirche in seinen dogmatischen Theilen kaum eine Zeile enthält, die nicht aus Wiclif stammt.. .“ (1. c. 141). (478)
Strana 479
catholicam, sicut debet diligere Jesum Christum dominum spon- sum illius ecclesie et ipsam eccle- siam sponsam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualem, nisi ipsam saltem per fidem co- gnoverit — ergo debet ipsam per fidem cognoscere et sic ipsam ut matrem precipuam honorare. ipsam ecclesiam sponsam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualem, nisi saltem ipsam per fidem cognoverit — ergo debet ipsam per fidem cognoscere . et matrem . . honorare.1) Druhý odstavec jest z traktátu „De civili dominio“ I (Poole 287): Pro eius ergo aliquali noticia est notandum, quod ecclesia pri- mo significat domum dei factam ad hoc, ut in ea populus excolat deum suum, ut I. Cor. 11: „Num- quid domos non habetis ad man- ducandum et bibendum? aut eccle- siam dei contempnitis"? Secundo ecclesia significat ministros ad illam domum dei pertinentes .. Dicitur autem ecclesia primo modo domus principaliter depu- tata multitudini hominum, ut ex- tollat deum suum ..et sic loqui- tur apostolus I. Cor. 11: „Num- quid non domos habetis ad man- ducandum? aut ecclesiam dei con- tempnitis?“.. Secundo modo acci- pitur ecclesia methaphorice pro contentis, sive sint ministri inibi spiritualiter ministrantes . . Následujícího rozlišeni církve ovcí a církve kozlů nena- lezám u Viklefa. Teprve definice církve jakožto společnosti všech předzřízených, jest ve spisech Viklefových stále.2) Následující citát z Augustina nalézá se celý v De ecclesia 82, jakž určil již Lo- serth, jenž také upozornil, že attributy svaté církve, již vyznávají křesťané po víře v Ducha sv. (197a), jest tamže str. 2—3. Že však nemají křesťané věřiti v církev, jest thema v posledních letech u Husa velmi oblíbené (De credere) a nejspíš jeho majetek3). Z ci- tátů, jež dále (197b) uvádí, jest Ambrožovo „Tebe vyznává“ v De ecclesia 88, Jeronymovo „Církev Kristova“. tamže, a Ef. 5 v De ecclesia 80, ostatní jsou asi z Husovy sbírky citátův. V kapitole II. určil Loserth správně velikou závislost na Viklefově „De ecclesia“. První odstavec (198a) jest na str. 7 n., 1) Srv. Vikl. De ecclesia 1. 158. 2) De ecclesia 2; De civ. dom. I, 288; De fide cath. 99. 3) Ale i zde spočívá Hus na Viklefovi, z jehož „Questio ad fratres de sacramento altaris“ příslušná místa vypisuje do své „Elucidatio fidei“. Srv- Loserth, Hus u. Wiclif 220. „Studie a texty.“ (479) 33
catholicam, sicut debet diligere Jesum Christum dominum spon- sum illius ecclesie et ipsam eccle- siam sponsam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualem, nisi ipsam saltem per fidem co- gnoverit — ergo debet ipsam per fidem cognoscere et sic ipsam ut matrem precipuam honorare. ipsam ecclesiam sponsam suam; sed non diligit ipsam matrem spiritualem, nisi saltem ipsam per fidem cognoverit — ergo debet ipsam per fidem cognoscere . et matrem . . honorare.1) Druhý odstavec jest z traktátu „De civili dominio“ I (Poole 287): Pro eius ergo aliquali noticia est notandum, quod ecclesia pri- mo significat domum dei factam ad hoc, ut in ea populus excolat deum suum, ut I. Cor. 11: „Num- quid domos non habetis ad man- ducandum et bibendum? aut eccle- siam dei contempnitis"? Secundo ecclesia significat ministros ad illam domum dei pertinentes .. Dicitur autem ecclesia primo modo domus principaliter depu- tata multitudini hominum, ut ex- tollat deum suum ..et sic loqui- tur apostolus I. Cor. 11: „Num- quid non domos habetis ad man- ducandum? aut ecclesiam dei con- tempnitis?“.. Secundo modo acci- pitur ecclesia methaphorice pro contentis, sive sint ministri inibi spiritualiter ministrantes . . Následujícího rozlišeni církve ovcí a církve kozlů nena- lezám u Viklefa. Teprve definice církve jakožto společnosti všech předzřízených, jest ve spisech Viklefových stále.2) Následující citát z Augustina nalézá se celý v De ecclesia 82, jakž určil již Lo- serth, jenž také upozornil, že attributy svaté církve, již vyznávají křesťané po víře v Ducha sv. (197a), jest tamže str. 2—3. Že však nemají křesťané věřiti v církev, jest thema v posledních letech u Husa velmi oblíbené (De credere) a nejspíš jeho majetek3). Z ci- tátů, jež dále (197b) uvádí, jest Ambrožovo „Tebe vyznává“ v De ecclesia 88, Jeronymovo „Církev Kristova“. tamže, a Ef. 5 v De ecclesia 80, ostatní jsou asi z Husovy sbírky citátův. V kapitole II. určil Loserth správně velikou závislost na Viklefově „De ecclesia“. První odstavec (198a) jest na str. 7 n., 1) Srv. Vikl. De ecclesia 1. 158. 2) De ecclesia 2; De civ. dom. I, 288; De fide cath. 99. 3) Ale i zde spočívá Hus na Viklefovi, z jehož „Questio ad fratres de sacramento altaris“ příslušná místa vypisuje do své „Elucidatio fidei“. Srv- Loserth, Hus u. Wiclif 220. „Studie a texty.“ (479) 33
Strana 480
u w Hus jen definici trojí církve šířeji rozvádí, druhý odstavec jest na str. 8 doslovně, třetí na str. 117 a 124; pro poslední dva odstavce nevidím předlohy u Viklefa. Ve III. hlavě námitky proti církvi předzřízených jsou Husovy, ale i další úvahy o těle a hlavě a o shodnosti a rozdílnosti těla tajemného a lidského nepodařilo se mi zjistiti ve Viklefovi; o roz- dílnosti mluví sice také Viklef v „De civili dominio“ I. 383, ale jen druhý bod jest stejný. Že v odstavci o Kristu-hlavě jest volná závislost na Viklefově traktátu „De Christo et suo adver- sario antichristo“ (Buddensieg 663) a že v následující po- známce o členech církve (199b) jsou první tři řádky v „De fide catholica“ 99 a ostatek v „De ecclesia“ 62, určil zase již Lo- serth; Hus tu přidal jen výroky Pavlovy k Římanům; rovněž že poznámka o čtverém vztahu lidí k církvi (199b n.) jest v „De ecclesia“ 89 a další věta na str. 76. Citáty, jež následují, jsou Husovy. Dlouhý úryvek o předzřízení a přítomné milosti (200a n.), z něhož vybral Páleč tři bludy (7. 5. a 6. ze 42) jest vyňat z „De fide catholica“ 114 (Loserth), Hus opět připojil čitáty. V kap. IV. víme z Losertha, že první odstavec (200b) jest zkompilován z „De ecclesia“ 17 (mimo tři vložené výroky); druhý odstavec však jest z „De civili dominio I, 368 n.: Hus 1201 a] Unde dupliciter potest intelligi caput ecclesie, vel inter- num vel externum: internum, ut capitalis persona eiusdem eccle- sie, et hoc dupliciter, vel quod presideat quoad bona corporalia eiusdem ecclesie vel quoad bona spiritualia in regendo. Caput ex- ternum est persona presidens sub- ditis sue nature, sed extra eorum numerum, que dum influendo re- git eos, dicitur illis caput. Et sic Christus est caput extrinse- cum cuiuscunque ecclesie parti- cularis et universalis secundum divinitatem et est caput intrin- secum universalis ecclesie secun- Viklef Unde dupliciter potest intelligi caput ecclesie, vel intrinsecum vel extrinsecum: intrinsecum, ut capitalis persona eiusdem eccle- sie, et hoc dupliciter, vel quod presideat quoad bona corporalia eiusdem ecclesie vel quoad bona spiritualia in regendo. Caput ex- trinsecum est persona presidens subditis sue nature, sed extra eorum numeruma), que dum in- fluendo regit eos, dicitur illis caput. Et sic Christus est caput intrinsecum unius persone vene- rabilissime create, que est univer- [369]sitas predestinatorum. Illa inquam est homo, qui descendit „ „ " a) Poole: naturam. (480/. a 1 R„ = 1.1
u w Hus jen definici trojí církve šířeji rozvádí, druhý odstavec jest na str. 8 doslovně, třetí na str. 117 a 124; pro poslední dva odstavce nevidím předlohy u Viklefa. Ve III. hlavě námitky proti církvi předzřízených jsou Husovy, ale i další úvahy o těle a hlavě a o shodnosti a rozdílnosti těla tajemného a lidského nepodařilo se mi zjistiti ve Viklefovi; o roz- dílnosti mluví sice také Viklef v „De civili dominio“ I. 383, ale jen druhý bod jest stejný. Že v odstavci o Kristu-hlavě jest volná závislost na Viklefově traktátu „De Christo et suo adver- sario antichristo“ (Buddensieg 663) a že v následující po- známce o členech církve (199b) jsou první tři řádky v „De fide catholica“ 99 a ostatek v „De ecclesia“ 62, určil zase již Lo- serth; Hus tu přidal jen výroky Pavlovy k Římanům; rovněž že poznámka o čtverém vztahu lidí k církvi (199b n.) jest v „De ecclesia“ 89 a další věta na str. 76. Citáty, jež následují, jsou Husovy. Dlouhý úryvek o předzřízení a přítomné milosti (200a n.), z něhož vybral Páleč tři bludy (7. 5. a 6. ze 42) jest vyňat z „De fide catholica“ 114 (Loserth), Hus opět připojil čitáty. V kap. IV. víme z Losertha, že první odstavec (200b) jest zkompilován z „De ecclesia“ 17 (mimo tři vložené výroky); druhý odstavec však jest z „De civili dominio I, 368 n.: Hus 1201 a] Unde dupliciter potest intelligi caput ecclesie, vel inter- num vel externum: internum, ut capitalis persona eiusdem eccle- sie, et hoc dupliciter, vel quod presideat quoad bona corporalia eiusdem ecclesie vel quoad bona spiritualia in regendo. Caput ex- ternum est persona presidens sub- ditis sue nature, sed extra eorum numerum, que dum influendo re- git eos, dicitur illis caput. Et sic Christus est caput extrinse- cum cuiuscunque ecclesie parti- cularis et universalis secundum divinitatem et est caput intrin- secum universalis ecclesie secun- Viklef Unde dupliciter potest intelligi caput ecclesie, vel intrinsecum vel extrinsecum: intrinsecum, ut capitalis persona eiusdem eccle- sie, et hoc dupliciter, vel quod presideat quoad bona corporalia eiusdem ecclesie vel quoad bona spiritualia in regendo. Caput ex- trinsecum est persona presidens subditis sue nature, sed extra eorum numeruma), que dum in- fluendo regit eos, dicitur illis caput. Et sic Christus est caput intrinsecum unius persone vene- rabilissime create, que est univer- [369]sitas predestinatorum. Illa inquam est homo, qui descendit „ „ " a) Poole: naturam. (480/. a 1 R„ = 1.1
Strana 481
dum humanitatem et ille due na- ture, divinitas et humanitas, sunt unus Christus, qui est caput uni- cum sponse sue universalis eccle- sie, que est predestinatorum uni- versitas. Illa enim est homo, qui descendit de celo et ascendit in celum, ut dicitur Joh. 3, non secundum se totam sed secun- dum caput, cuius descensus non fuit localis mocio, sed incarnacio vel inanicio, et ascensus fuit lo- calis mocio, qua partes illas cor- poris secum trahit. de celo et ascendit in celum, ut dicitur Joh. 13, non secundum se totum sed secundum caput; cuius descensus non fuit localis mocio sed incarnacio vel inani- cio et ascensus fuit localis mocio, qua partes alias corporis secum trahit. O třech hlavách je v De ecclesia 22 (Los.), věta pak: „Chri- stus . . fuit secundum divinitatem caput ecclesie extrinsecum usque ad incarnacionem, ab incarnacione vero est caput ecclesie intrin- secum secundum humanitatem“ je tamže 127 ve formě: „Christus ante incarnacionem fuit capût sponse sue intrinsecum“. Z citátů, jež přidává Hus, jest Jer. 31 v De eccl. 5. Že další tři odstavce (201b), vypsal Hus z „De ecclesia“ 83. 79. 80., jest opět známo již z uve- deného autora. Z připojených výroků Augustinových jest jeho výrok proti Tichoniovi u Viklefa často1). Dlouhá stať o předzříze- ných a předzvěděných, kde uveden Pseudo-Chrysostom a Písmo (202a), jest vypsána z „De ecclesia“ 74 n. (Los.), námitka pak (202b) jest poněkud zkompilována z „De fide cath.“ 115 n.2), citáty jsou opět přidány. V kap. V. začátek a dlouhé výroky Rehořovy a Augustinovy marně hledám u Viklefa, jenom „Recurrat“ (204a) jest v De eccl. 89 a slova „signo sensibili insignitus .. cum diabolus Scarioth non obstante Christi eleccione cum carismatibus temporaneis sibi datis cum probabiliori reputacione populi“ v „De fide cath.“ 99. Za odstavcem „Ex quo patet ...“ (204b), jejž Loserth dobře určil V „De ecclesia“ 84 n., je část vypsána z Defide catholica 98 n: Hus Viklef [204b] Sed obicitur contra ista Prima expresse heretica dicit, primo per hoc, quod quicunque quod quicunque clericus cara- clericus charactere vel signo sen- ctere vel signo insignitus sensi- 1) De eccl. 3 n., 74; De fide cath. 109. 2) Zde na to Loserth neupozorňuje. (481) 33*
dum humanitatem et ille due na- ture, divinitas et humanitas, sunt unus Christus, qui est caput uni- cum sponse sue universalis eccle- sie, que est predestinatorum uni- versitas. Illa enim est homo, qui descendit de celo et ascendit in celum, ut dicitur Joh. 3, non secundum se totam sed secun- dum caput, cuius descensus non fuit localis mocio, sed incarnacio vel inanicio, et ascensus fuit lo- calis mocio, qua partes illas cor- poris secum trahit. de celo et ascendit in celum, ut dicitur Joh. 13, non secundum se totum sed secundum caput; cuius descensus non fuit localis mocio sed incarnacio vel inani- cio et ascensus fuit localis mocio, qua partes alias corporis secum trahit. O třech hlavách je v De ecclesia 22 (Los.), věta pak: „Chri- stus . . fuit secundum divinitatem caput ecclesie extrinsecum usque ad incarnacionem, ab incarnacione vero est caput ecclesie intrin- secum secundum humanitatem“ je tamže 127 ve formě: „Christus ante incarnacionem fuit capût sponse sue intrinsecum“. Z citátů, jež přidává Hus, jest Jer. 31 v De eccl. 5. Že další tři odstavce (201b), vypsal Hus z „De ecclesia“ 83. 79. 80., jest opět známo již z uve- deného autora. Z připojených výroků Augustinových jest jeho výrok proti Tichoniovi u Viklefa často1). Dlouhá stať o předzříze- ných a předzvěděných, kde uveden Pseudo-Chrysostom a Písmo (202a), jest vypsána z „De ecclesia“ 74 n. (Los.), námitka pak (202b) jest poněkud zkompilována z „De fide cath.“ 115 n.2), citáty jsou opět přidány. V kap. V. začátek a dlouhé výroky Rehořovy a Augustinovy marně hledám u Viklefa, jenom „Recurrat“ (204a) jest v De eccl. 89 a slova „signo sensibili insignitus .. cum diabolus Scarioth non obstante Christi eleccione cum carismatibus temporaneis sibi datis cum probabiliori reputacione populi“ v „De fide cath.“ 99. Za odstavcem „Ex quo patet ...“ (204b), jejž Loserth dobře určil V „De ecclesia“ 84 n., je část vypsána z Defide catholica 98 n: Hus Viklef [204b] Sed obicitur contra ista Prima expresse heretica dicit, primo per hoc, quod quicunque quod quicunque clericus cara- clericus charactere vel signo sen- ctere vel signo insignitus sensi- 1) De eccl. 3 n., 74; De fide cath. 109. 2) Zde na to Loserth neupozorňuje. (481) 33*
Strana 482
sibili per prelatum reputacione ecclesie insignitus est pars sancte matris ecclesie et solum multi- tudo talium clericorum est eccle- sia autonomastice dicta, quam debemus specialiter honorare, quia aliter sequitur, non cognoscerent matrem suam, imo ipsa incognita non solverent sibi debitum corporale, ut obla- ciones et decimas, et sequeretur nimis magna confusio in ecclesia militante. Také druhá část odpovědi, lefa nalézti, traktátu 99 n. Nam oportet nos ex fide: co- f£noscere matrem nostram, sicut triumphantem ecclesiam, Chri- stum, matrem suam' ac suos apo- - stolos cum beatis angelis et mul- tis sanctis cognoscimus ex fide, viantes autem atque dormientes satis confuse cognoscimus et in- perfecte, cum autem venerit, quod perfectum est, evacuabitur quod. ex parte est, quia in patria clare intuebimur matrem nostram cum singulis membris eius. Nec mur- muret fidelis, sed congaudeat ve- Titati, quod sancta mater ecclesia Sit sibi tantum incognita hic in via, quia super isto stat meritum .fidei christiane. Nam secundum apostolum Hebr. 11 fides est substancia rerum sperandarum, argumentum non apparencium h. .€. non sensibiliter nobis appa- rencium hic in via, Racionem au- tem predestinacionis vel caritatis, Que non excidit, que est vestis quod christiani: bili per prelatum in reputacione ecclesie est pars sancte matris ecclesie et solum multitudo ta- lium clericorum est ecclesia auto- nomatice dicta, quam debemus Specialiter honorare; aliter, in- quiunt heretici, non cognosceret matrem suam nec [99] ipsa in- cognita solveret sibi debitum cor- porale et sequeretur nimis magna confusio in ecclesia militante. jejíž první části nemohu u Vik- ač jest jistě také odtud, je vypsána z jmenovaného . oportet nos viantes ex fide cogn Goscere matrem nostram, si- cut triumphantem ecclesiam, ut Christum, matrem suam ac suos apostolos cum: beatis angelis cognoscimus ex fide, dormientes ac viantes satis confuse ac in- perfecte ex fide cognoscimus, cum autem venerit quod perfe- ctum est, evacuabitur quod ex parte est, quia in patria, ubi clare intuebimur cunctos fidei nostre articulos, perfecte et dis- tincte cognoscemus matrem no- Stram cum singulis suis membris . [100] Nec remurmuret fidelis, sed congaudeat veritati, quod sancta mater ecclesia sit sibi tantum incognita hic in via, quia super isto stat meritum fidei christiane, cum secundum apostolum ad Heb, 11, fides. est substancia rerum sperandarum, argumentum non apparencium h. e. non sen- sibiliter nobis hic apparencium, (482)
sibili per prelatum reputacione ecclesie insignitus est pars sancte matris ecclesie et solum multi- tudo talium clericorum est eccle- sia autonomastice dicta, quam debemus specialiter honorare, quia aliter sequitur, non cognoscerent matrem suam, imo ipsa incognita non solverent sibi debitum corporale, ut obla- ciones et decimas, et sequeretur nimis magna confusio in ecclesia militante. Také druhá část odpovědi, lefa nalézti, traktátu 99 n. Nam oportet nos ex fide: co- f£noscere matrem nostram, sicut triumphantem ecclesiam, Chri- stum, matrem suam' ac suos apo- - stolos cum beatis angelis et mul- tis sanctis cognoscimus ex fide, viantes autem atque dormientes satis confuse cognoscimus et in- perfecte, cum autem venerit, quod perfectum est, evacuabitur quod. ex parte est, quia in patria clare intuebimur matrem nostram cum singulis membris eius. Nec mur- muret fidelis, sed congaudeat ve- Titati, quod sancta mater ecclesia Sit sibi tantum incognita hic in via, quia super isto stat meritum .fidei christiane. Nam secundum apostolum Hebr. 11 fides est substancia rerum sperandarum, argumentum non apparencium h. .€. non sensibiliter nobis appa- rencium hic in via, Racionem au- tem predestinacionis vel caritatis, Que non excidit, que est vestis quod christiani: bili per prelatum in reputacione ecclesie est pars sancte matris ecclesie et solum multitudo ta- lium clericorum est ecclesia auto- nomatice dicta, quam debemus Specialiter honorare; aliter, in- quiunt heretici, non cognosceret matrem suam nec [99] ipsa in- cognita solveret sibi debitum cor- porale et sequeretur nimis magna confusio in ecclesia militante. jejíž první části nemohu u Vik- ač jest jistě také odtud, je vypsána z jmenovaného . oportet nos viantes ex fide cogn Goscere matrem nostram, si- cut triumphantem ecclesiam, ut Christum, matrem suam ac suos apostolos cum: beatis angelis cognoscimus ex fide, dormientes ac viantes satis confuse ac in- perfecte ex fide cognoscimus, cum autem venerit quod perfe- ctum est, evacuabitur quod ex parte est, quia in patria, ubi clare intuebimur cunctos fidei nostre articulos, perfecte et dis- tincte cognoscemus matrem no- Stram cum singulis suis membris . [100] Nec remurmuret fidelis, sed congaudeat veritati, quod sancta mater ecclesia sit sibi tantum incognita hic in via, quia super isto stat meritum fidei christiane, cum secundum apostolum ad Heb, 11, fides. est substancia rerum sperandarum, argumentum non apparencium h. e. non sen- sibiliter nobis hic apparencium, (482)
Strana 483
nupcialis, distinguens membrum ecclesie a membro diaboli, non hic sensibiliter intuemur; nam secundum Augustinum actus fidei est credere quod non vides. in via. Racionem autem predesti- nacionis vel caritatis, que non excidit, que est vestis nupcialis, distinguens membrum Christi a membro diaboli, non hic sensi- biliter intuemur, unde secundum Augustinum actus fidei est cre- dere quod non vides. Následující námitku (205a) určil Loserth v „De ecclesia“ 43 n. a poslední v „De fide catholica“ 113. Citáty z Augustina jsou opět přidány Husem. Že téměř celá kap. VI. (205ab) jest z Viklefova traktátu „De ecclesia“, upozornil zase Loserth. Výrok Rehořův jest na str. 104, další na str. 102—104, námitka ze sv. Tomáše na str. 57 a věta „Non repugnat ergo equivocando vocare corpus diaboli eccle- siam Christi“ na str. 58. K tomu, co nalezl Loserth z kap. VII. u Viklefa (De ecclesia 49, o něco dále 86—88, pak úryvek 16. 15 n.), nemohu nic přidati. V hlavě VIII. určil Loserth několik vět o víře na začátku kapitoly u Viklefa v De ecclesia 42 a na konci úryvek z Di- alogu (Pollard-Sayle 23 n). Ale také ostatní jest většinou z Vik- lefa, jsouc vypsáno z Trialogu, což jest tím cennější, že jest to jediné místo, na němž se mi podařilo bezpečně zjistiti literární závislost Husovu na zmíněném traktátu Viklefově. Odtud je věta (208b): „Sciendum, quod duplex est fides, una informis, cum cre- “. dunt demones et contremiscunt, alia est fides caritate formata" (Trial. Lechler 133), druhá poznámka však jest z Compendia Hugona Strassburského (Opp. Bonaventurae VII, str. 804b): Hus Item notandum, ex quo fides est de non apparentibus ad sen- sum sed de occultis, et oculta difficile est credere, ideo ut ali- quid vere credatur, sunt duo fidei necessaria: primum est veritas que mentem illuminat, secundum est auctoritas, que mentem firmat. Compendium Cum fides sit de non apparen- tibus et difficile sit occulta cre- dere; duo autem sunt necessaria ad hoc, ut firmiter credatur: pri- mum est illustracio veritatis ani- mam elevans, secundum rectifi- catio auctoritatis animam firmans. Co však následuje o vlastnostech víry, jejích nedostatcích a poměru jejím k naději, jest celé z Trialogu, jen někdy poně- kud vykládáno, někdy kráceno: (483)
nupcialis, distinguens membrum ecclesie a membro diaboli, non hic sensibiliter intuemur; nam secundum Augustinum actus fidei est credere quod non vides. in via. Racionem autem predesti- nacionis vel caritatis, que non excidit, que est vestis nupcialis, distinguens membrum Christi a membro diaboli, non hic sensi- biliter intuemur, unde secundum Augustinum actus fidei est cre- dere quod non vides. Následující námitku (205a) určil Loserth v „De ecclesia“ 43 n. a poslední v „De fide catholica“ 113. Citáty z Augustina jsou opět přidány Husem. Že téměř celá kap. VI. (205ab) jest z Viklefova traktátu „De ecclesia“, upozornil zase Loserth. Výrok Rehořův jest na str. 104, další na str. 102—104, námitka ze sv. Tomáše na str. 57 a věta „Non repugnat ergo equivocando vocare corpus diaboli eccle- siam Christi“ na str. 58. K tomu, co nalezl Loserth z kap. VII. u Viklefa (De ecclesia 49, o něco dále 86—88, pak úryvek 16. 15 n.), nemohu nic přidati. V hlavě VIII. určil Loserth několik vět o víře na začátku kapitoly u Viklefa v De ecclesia 42 a na konci úryvek z Di- alogu (Pollard-Sayle 23 n). Ale také ostatní jest většinou z Vik- lefa, jsouc vypsáno z Trialogu, což jest tím cennější, že jest to jediné místo, na němž se mi podařilo bezpečně zjistiti literární závislost Husovu na zmíněném traktátu Viklefově. Odtud je věta (208b): „Sciendum, quod duplex est fides, una informis, cum cre- “. dunt demones et contremiscunt, alia est fides caritate formata" (Trial. Lechler 133), druhá poznámka však jest z Compendia Hugona Strassburského (Opp. Bonaventurae VII, str. 804b): Hus Item notandum, ex quo fides est de non apparentibus ad sen- sum sed de occultis, et oculta difficile est credere, ideo ut ali- quid vere credatur, sunt duo fidei necessaria: primum est veritas que mentem illuminat, secundum est auctoritas, que mentem firmat. Compendium Cum fides sit de non apparen- tibus et difficile sit occulta cre- dere; duo autem sunt necessaria ad hoc, ut firmiter credatur: pri- mum est illustracio veritatis ani- mam elevans, secundum rectifi- catio auctoritatis animam firmans. Co však následuje o vlastnostech víry, jejích nedostatcích a poměru jejím k naději, jest celé z Trialogu, jen někdy poně- kud vykládáno, někdy kráceno: (483)
Strana 484
Hus ]208»] Ex isto habetur una proprietas fidei, quod ipsa -est solum de veritate exclusa falsi- .tate, quam veritatem fidelis debet usque ad mortem defendere. Se-. cunda proprietas fidei est, quod citra demonstracionem, et sensi- bilem?) noticiam fidelibus sit ob- scura, cum illud quod videmus ad oculum, non dicimür credere, et sancti culos, quos nos obscure cogno- Scimus, non dicuntur ipsos cre- dere sed videre. Sed? loco fidei habent claram visionem et loco . Spei habent perpetuam fruicio- nem. Tercia proprietas fidei est, qui clare vident arti- s quod est fundamentum viatori ' veniendi ad quietam habicionem9 credendorum ; ideo dicit aposto- lus ad Heb. 11, quod fides est substancia i. e. fundamentum spe- randarum rerum, argumentum non apparencium sc. ad sensum. Nam Speramus nostram beatitudinem, sed non videmus illam oculis carnalibus. Et quia sine. fide im- possibile est placere deo (Heb. 11), ideo oportet quod omnis sal- vandus primo omnium sit fidelis. Fidelis autem est, qui habet fidem & deo infusam sine aliqua trepi- dacione sibi contraria, que sit sue fidei commixta. Omnes autem criminosi secundum presentem iniusticiam sunt infideles, cum in- possibile est quemquam peccare mortaliter, nisi de quanto in fide 2) Opp. Viklef [134] Prima ergo proprietas; que fidem consequitur, est quod 'sit solum de veritate falsitate exclusa, quam veritatem debet fidelis usque ad mortem ‘defen- dere ... Secunda proprietas fidei est, quod citra demonstracionem et sensibilem noticiam fidelibus sit obscura, cum illud quod vi- demus ad oculum, dicimur non credere, et sancti qui clare vident articulos, quos nos obscure co- gnoscimus, non dicuntur eos cre- dere sed videre. Unde. secundum apostolum caritas manet tam in via quam in patria, sed loco fidei habent beati claram visionem et loco spei perpetuam fruicionem. Tercia fidei proprietas est, quod est basis vel substancia viatori veniendi ad quietam habicionem credendorum; ideo dicit aposto- lus, quod fides est substancia re- rum sperandarum, argumentum non apparencium ... Nec video, quomodo viator posset in statu ‘illo peregrinandi proficere ad be- atitudinem promerendam, nisi pri- mo omnium sit fidelis. Fidelis autem est, qui habet fidem [135] a deo infusam sine aliqua tre- pidacione fidei contraria, que sue fidei sit commixta. Omnes autem presciti et criminosi secundum pre- sentem iniusticiam sunt eciam in- . fideles, cum impossibile sit quem- quam peccare, nisi de quanto? in fide, deficiat. Quia si penam čiou chybně: specialem. — b) Tak! asi vynecháno, co jest . 4 Viklefa, — c) Opp. chybné: habitacionem. — d) Lechler: tanto. (484)
Hus ]208»] Ex isto habetur una proprietas fidei, quod ipsa -est solum de veritate exclusa falsi- .tate, quam veritatem fidelis debet usque ad mortem defendere. Se-. cunda proprietas fidei est, quod citra demonstracionem, et sensi- bilem?) noticiam fidelibus sit ob- scura, cum illud quod videmus ad oculum, non dicimür credere, et sancti culos, quos nos obscure cogno- Scimus, non dicuntur ipsos cre- dere sed videre. Sed? loco fidei habent claram visionem et loco . Spei habent perpetuam fruicio- nem. Tercia proprietas fidei est, qui clare vident arti- s quod est fundamentum viatori ' veniendi ad quietam habicionem9 credendorum ; ideo dicit aposto- lus ad Heb. 11, quod fides est substancia i. e. fundamentum spe- randarum rerum, argumentum non apparencium sc. ad sensum. Nam Speramus nostram beatitudinem, sed non videmus illam oculis carnalibus. Et quia sine. fide im- possibile est placere deo (Heb. 11), ideo oportet quod omnis sal- vandus primo omnium sit fidelis. Fidelis autem est, qui habet fidem & deo infusam sine aliqua trepi- dacione sibi contraria, que sit sue fidei commixta. Omnes autem criminosi secundum presentem iniusticiam sunt infideles, cum in- possibile est quemquam peccare mortaliter, nisi de quanto in fide 2) Opp. Viklef [134] Prima ergo proprietas; que fidem consequitur, est quod 'sit solum de veritate falsitate exclusa, quam veritatem debet fidelis usque ad mortem ‘defen- dere ... Secunda proprietas fidei est, quod citra demonstracionem et sensibilem noticiam fidelibus sit obscura, cum illud quod vi- demus ad oculum, dicimur non credere, et sancti qui clare vident articulos, quos nos obscure co- gnoscimus, non dicuntur eos cre- dere sed videre. Unde. secundum apostolum caritas manet tam in via quam in patria, sed loco fidei habent beati claram visionem et loco spei perpetuam fruicionem. Tercia fidei proprietas est, quod est basis vel substancia viatori veniendi ad quietam habicionem credendorum; ideo dicit aposto- lus, quod fides est substancia re- rum sperandarum, argumentum non apparencium ... Nec video, quomodo viator posset in statu ‘illo peregrinandi proficere ad be- atitudinem promerendam, nisi pri- mo omnium sit fidelis. Fidelis autem est, qui habet fidem [135] a deo infusam sine aliqua tre- pidacione fidei contraria, que sue fidei sit commixta. Omnes autem presciti et criminosi secundum pre- sentem iniusticiam sunt eciam in- . fideles, cum impossibile sit quem- quam peccare, nisi de quanto? in fide, deficiat. Quia si penam čiou chybně: specialem. — b) Tak! asi vynecháno, co jest . 4 Viklefa, — c) Opp. chybné: habitacionem. — d) Lechler: tanto. (484)
Strana 485
deficit. . Quia si penam infligen- dam sje peécantibus cogitaret et - plene crederet et haberet fidem divine noticie, quomodo clare co- ;gnoscit omnia. et adest presens Sic peccantibus, tunc indubie non 'Sic peccaret, Potest autem aliquis tripliciter in fide deficere. Primo modo in infirmitate et illo modo deficit, qui in credendo titubat et non usque ad mortem pro defensione ' fidei perseverat. Secundo medo in fide deficit, qui multa credenda firmiter [2094] credit et in multis credendis tamquam in foramini- bus vacuis in fide deficit, et sic habet scutum fidei foraminosum. "Jercio modo in fide deficit ali- quis in applicacione illius scuti, .'et hoc isto modo quod habet firmum habitum credendorum, ab actu tamen operis meritorii pro- pter vitam inordinatam deficit . . Et pensandum, quod fides dif- fert a spe. Primo in hoc quod spes est solum de futuro premio obtinendo, fides autem est de . preterito . . de presenti ., de fu- turo . . Secundo spes non attin- git ad fidei noticiam de illo quod sperat, sed quietatur in actu quo- dam medio inter dubietatem et credulitatem. Unde multa sunt proponenda fidelibus, que semota distincciorie nec debent dubitare, concedere vel negare, sed spe- vare ... Tercio in hoc quod.spes infligendam sic peccantibus plene crederet et haberet fidem divine noticie, quomodo clare cognoscit omnia, cum aliis veritatibus cre- dendis, non tunc indubie sic pec- caret, ldeo apostolus vocat inter sex spirituales armaturas virtutem. istam scutum fidei. Que vit- tus tribus modis potest deficere: primo modo in infirmitáte, se- cundo in porositate et tercio módo perversa applicacione. Primo mo- do in fide deficiunt, qui in cre- dendo titubant et non usque ad mortem pro defensione fidei per- severant. Secundo modo in fide deficiunt, qui multa credenda fir- miter credunt, et in multis cre- dendis tamquam in foraminibus vacuis a fide deficiunt. "Tercio modo supposito quod quis ha- beat firmum habitum credendo- rum, ab actu tamen operis me- ritorii propter vitam inordinatam deficiat . . Spes in multis a fide differt. Pri- mo in hoc quod spes solum est . de futuro premio obtinendo, fides autem est de veritate quantum- libet variata, Secundo spes non attingit ad demonstracionem vel fidei noticiam de sperato, sed quietatur in [136] quodam actu medio inter dubitacionem et cre- dulitatem .. Tercio in hoc quod spes non ‘est nisi de bono pa- trie possibili sic speranti, fides autem est tam de bono quam de malo credenti pertinente ... Et (485)
deficit. . Quia si penam infligen- dam sje peécantibus cogitaret et - plene crederet et haberet fidem divine noticie, quomodo clare co- ;gnoscit omnia. et adest presens Sic peccantibus, tunc indubie non 'Sic peccaret, Potest autem aliquis tripliciter in fide deficere. Primo modo in infirmitate et illo modo deficit, qui in credendo titubat et non usque ad mortem pro defensione ' fidei perseverat. Secundo medo in fide deficit, qui multa credenda firmiter [2094] credit et in multis credendis tamquam in foramini- bus vacuis in fide deficit, et sic habet scutum fidei foraminosum. "Jercio modo in fide deficit ali- quis in applicacione illius scuti, .'et hoc isto modo quod habet firmum habitum credendorum, ab actu tamen operis meritorii pro- pter vitam inordinatam deficit . . Et pensandum, quod fides dif- fert a spe. Primo in hoc quod spes est solum de futuro premio obtinendo, fides autem est de . preterito . . de presenti ., de fu- turo . . Secundo spes non attin- git ad fidei noticiam de illo quod sperat, sed quietatur in actu quo- dam medio inter dubietatem et credulitatem. Unde multa sunt proponenda fidelibus, que semota distincciorie nec debent dubitare, concedere vel negare, sed spe- vare ... Tercio in hoc quod.spes infligendam sic peccantibus plene crederet et haberet fidem divine noticie, quomodo clare cognoscit omnia, cum aliis veritatibus cre- dendis, non tunc indubie sic pec- caret, ldeo apostolus vocat inter sex spirituales armaturas virtutem. istam scutum fidei. Que vit- tus tribus modis potest deficere: primo modo in infirmitáte, se- cundo in porositate et tercio módo perversa applicacione. Primo mo- do in fide deficiunt, qui in cre- dendo titubant et non usque ad mortem pro defensione fidei per- severant. Secundo modo in fide deficiunt, qui multa credenda fir- miter credunt, et in multis cre- dendis tamquam in foraminibus vacuis a fide deficiunt. "Tercio modo supposito quod quis ha- beat firmum habitum credendo- rum, ab actu tamen operis me- ritorii propter vitam inordinatam deficiat . . Spes in multis a fide differt. Pri- mo in hoc quod spes solum est . de futuro premio obtinendo, fides autem est de veritate quantum- libet variata, Secundo spes non attingit ad demonstracionem vel fidei noticiam de sperato, sed quietatur in [136] quodam actu medio inter dubitacionem et cre- dulitatem .. Tercio in hoc quod spes non ‘est nisi de bono pa- trie possibili sic speranti, fides autem est tam de bono quam de malo credenti pertinente ... Et (485)
Strana 486
est solum de bono presente po- sibili sic speranti, fides autem est tam de malo quam de bono.. patet quod multa sunt propo- nenda fidelibus, que distinccione semota nec debent dubitare, con- cedere nec negare, .. debet spe- rare . . Stať o základu — Kristu v kap. IX. jest v první polovici pracována samostatně; jsou to skoro samé citáty, z nichž jen výklad Augustinův (13. homilie) nalézám v „De potestate pa- pae“ 48. Ve druhé polovici však Hus zase vydatně váží z mistra evangelického. Nejprve jest excerpt z Viklefova polemického trak- tátu „Responsiones ad argumenta cuiusdam emuli ve- ritatis“1) (Loserth, W. Opera min. 268 n.): Hus [211a] Conceditur autem, quod Petrus a petra ecclesie, quod est Christus, habuit humilitatem, pau- pertatem et fidei firmitatem et consequenter beatitudinem. Sed quod ex isto verbo ewangelii „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam‘ Christus inten- derit super personam Petri edi- ficare totam ecclesiam militan- tem, fides ewangelii cum expo- sicione Augustini et racio contra- dicunt. Nam super petram, que est Christus, a qua Petrus accepit firmitatem, fuit Christus edifica- turus ecclesiam, [211b] cum Chri- stus sit caput et fundamentum tocius ecclesie, sed non Petrus. Viklef Conceditur igitur, quod Petrus- a petra ecclesie, que est Christus, habuit humilitatem, paupertatem et fidei firmitatem. Scio tamen, quod heretici possunt tam sinistre intelligere verbum hoc ewangeli- licum ,Super hanc petram edi- ficabo ecclesiam meam', quod Christus per hoc intenderat, quod super personam Petri edi- ficaret totam ecclesiam militan- tem. Sed fides ewangelii cum exposicione Augustini et racio contradicunt. Nam super [269 petram, que est Christus, a qua Petrus accepit firmitatem, fuit Christus edificaturus suam eccle- siam, cum Christus sit caput et fundamentum tocius ecclesie, sed. non Petrus . . Námitky proti tomu vypsal Hus z traktátu „De potestate- papae“ 54 n.2), a při poslední vrátil se k „Responsiones“, kde praví Viklef: „Et sic fingunt quidam ex patre mendacii, quod Petrus fuit caput ecclesie et quod Cephas interpretatur caput“. Proč Kristus ustanovil Petra vůdcem (211b—212b), to opisuje Hus z „De 1) Toto místo určil Loserth Hus u. Wiclif 237. 2) Toto Loserth ve vyd. nepoznamenal, ale srv. úvod XLIV. (486)
est solum de bono presente po- sibili sic speranti, fides autem est tam de malo quam de bono.. patet quod multa sunt propo- nenda fidelibus, que distinccione semota nec debent dubitare, con- cedere nec negare, .. debet spe- rare . . Stať o základu — Kristu v kap. IX. jest v první polovici pracována samostatně; jsou to skoro samé citáty, z nichž jen výklad Augustinův (13. homilie) nalézám v „De potestate pa- pae“ 48. Ve druhé polovici však Hus zase vydatně váží z mistra evangelického. Nejprve jest excerpt z Viklefova polemického trak- tátu „Responsiones ad argumenta cuiusdam emuli ve- ritatis“1) (Loserth, W. Opera min. 268 n.): Hus [211a] Conceditur autem, quod Petrus a petra ecclesie, quod est Christus, habuit humilitatem, pau- pertatem et fidei firmitatem et consequenter beatitudinem. Sed quod ex isto verbo ewangelii „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam‘ Christus inten- derit super personam Petri edi- ficare totam ecclesiam militan- tem, fides ewangelii cum expo- sicione Augustini et racio contra- dicunt. Nam super petram, que est Christus, a qua Petrus accepit firmitatem, fuit Christus edifica- turus ecclesiam, [211b] cum Chri- stus sit caput et fundamentum tocius ecclesie, sed non Petrus. Viklef Conceditur igitur, quod Petrus- a petra ecclesie, que est Christus, habuit humilitatem, paupertatem et fidei firmitatem. Scio tamen, quod heretici possunt tam sinistre intelligere verbum hoc ewangeli- licum ,Super hanc petram edi- ficabo ecclesiam meam', quod Christus per hoc intenderat, quod super personam Petri edi- ficaret totam ecclesiam militan- tem. Sed fides ewangelii cum exposicione Augustini et racio contradicunt. Nam super [269 petram, que est Christus, a qua Petrus accepit firmitatem, fuit Christus edificaturus suam eccle- siam, cum Christus sit caput et fundamentum tocius ecclesie, sed. non Petrus . . Námitky proti tomu vypsal Hus z traktátu „De potestate- papae“ 54 n.2), a při poslední vrátil se k „Responsiones“, kde praví Viklef: „Et sic fingunt quidam ex patre mendacii, quod Petrus fuit caput ecclesie et quod Cephas interpretatur caput“. Proč Kristus ustanovil Petra vůdcem (211b—212b), to opisuje Hus z „De 1) Toto místo určil Loserth Hus u. Wiclif 237. 2) Toto Loserth ve vyd. nepoznamenal, ale srv. úvod XLIV. (486)
Strana 487
potestate papae“ 55—957 napřed doslovně, potom 58—60 a 60 n. excerpuje?; mezi to vložený Jeronymův výklad slova Cephas je v Responsiones 269. V následujícím jest Bernardův výrok v „De- potestatepapae*.86 n, a úryvek, opakovaný později v hl. XIV, je v témže traktátu 63, ale ostatních citátův Husových.-není u Viklefa. . V hlavě X, jednající o moci církevní, jest první část (213 * až 21442) doslovně vypsána z Viklefova traktátu „De potestate papae“ str. 10—12, 8 n., 15 n., 16 n., potom jest odstaveček z Responsiones ad argumenta emuli“ (I. c. 262 n): . Hus [214^] Unde cum Christus di- xit Petro: ,Tibi dabo claves regni celorum: i. e. potestatem ligandi . solvendique peccata, in persona Petri dixit toti ecclesie militanti, non quod quelibet persona illius ecclesie indifferenter habeat illas claves, sed quod tota illa eccle- . sia secundum singulas eius par- tes ad hoc habiles habeat illas claves. Ille autem claves nón sunt . materiales, sed spiritualis potestas et noticia sciencie ewangelice. Et propter istam potestatem et no- ticiam creditur, quod Christus pluraliter nominat ipsas claves. Viklef Et quantum ad istud , Tibi dabo - claves regni celorum', patet quod in persona Petri fuit dictum toti ecclesie militanti, non quod que- libet persona illus ecclesie in- differenter habeat illas claves,. [268] sed quod tota illa ecclesia . secundum singulas eius partes ad hoc habiles habeat illas cla- ves. Ille autem claves.non sunt materialia ligandi vel solvendi corpus aliquod, sed spiritualis . potestas et noticia sciencie ewan- 'gelice. Et propter istam pote- statem atque noticiam creditur, quod Christus pluraliter nominat . ipsas claves. Co následuje, opsal Hus z traktátu ,De civili do minio* I (Poole 282): Hus Et notandum, quod licet sola trinitas habet huismodi potesta- . tem autenticam principalem, sola Christi humanitas habet potesta- lem huiusmodi subautenticam ab intrinseco principalem, cum Chri- stus sit simul deus et homo, tà- men prelati ecclesie habent sibi ' Viklef Licet autem sola trinitas in-- creata habet huiusmodi potesta- tem autenticam principalem, sola. Christi humanitas habet potesta- tem huiusmodi subautenticam ab: intrinseco personalem, cum simul Sit deus et homo, tamen prelati ecclesie habent sibi commissam. 1) Srv. Loserth úvod vyd. XLV; ale z Viklefa je více.. (487)
potestate papae“ 55—957 napřed doslovně, potom 58—60 a 60 n. excerpuje?; mezi to vložený Jeronymův výklad slova Cephas je v Responsiones 269. V následujícím jest Bernardův výrok v „De- potestatepapae*.86 n, a úryvek, opakovaný později v hl. XIV, je v témže traktátu 63, ale ostatních citátův Husových.-není u Viklefa. . V hlavě X, jednající o moci církevní, jest první část (213 * až 21442) doslovně vypsána z Viklefova traktátu „De potestate papae“ str. 10—12, 8 n., 15 n., 16 n., potom jest odstaveček z Responsiones ad argumenta emuli“ (I. c. 262 n): . Hus [214^] Unde cum Christus di- xit Petro: ,Tibi dabo claves regni celorum: i. e. potestatem ligandi . solvendique peccata, in persona Petri dixit toti ecclesie militanti, non quod quelibet persona illius ecclesie indifferenter habeat illas claves, sed quod tota illa eccle- . sia secundum singulas eius par- tes ad hoc habiles habeat illas claves. Ille autem claves nón sunt . materiales, sed spiritualis potestas et noticia sciencie ewangelice. Et propter istam potestatem et no- ticiam creditur, quod Christus pluraliter nominat ipsas claves. Viklef Et quantum ad istud , Tibi dabo - claves regni celorum', patet quod in persona Petri fuit dictum toti ecclesie militanti, non quod que- libet persona illus ecclesie in- differenter habeat illas claves,. [268] sed quod tota illa ecclesia . secundum singulas eius partes ad hoc habiles habeat illas cla- ves. Ille autem claves.non sunt materialia ligandi vel solvendi corpus aliquod, sed spiritualis . potestas et noticia sciencie ewan- 'gelice. Et propter istam pote- statem atque noticiam creditur, quod Christus pluraliter nominat . ipsas claves. Co následuje, opsal Hus z traktátu ,De civili do minio* I (Poole 282): Hus Et notandum, quod licet sola trinitas habet huismodi potesta- . tem autenticam principalem, sola Christi humanitas habet potesta- lem huiusmodi subautenticam ab intrinseco principalem, cum Chri- stus sit simul deus et homo, tà- men prelati ecclesie habent sibi ' Viklef Licet autem sola trinitas in-- creata habet huiusmodi potesta- tem autenticam principalem, sola. Christi humanitas habet potesta- tem huiusmodi subautenticam ab: intrinseco personalem, cum simul Sit deus et homo, tamen prelati ecclesie habent sibi commissam. 1) Srv. Loserth úvod vyd. XLV; ale z Viklefa je více.. (487)
Strana 488
«commissam potestatem instrumen- talem sive ministerialem, que est potestas iudiciària consistens prin- -Cipaliter in duobus, sc. in pote- 'state arbitrarie cognoscendi [et] in potestate iudicialiter. iudicandi. Et prior istarum iu foro peniten- .cie vocatur clavis consciencie racione dispositiva ad secundam principaliorem, cum nemo habeat potestatem diffinitive sentenciandi, "nisi prius habeat potestátem co- .gnoscendi in causa, qua dicitur arbitrarie sentenciare. Unde pri- ma clavis non est actus vel ha- bitus sciendi, sed potestas sic .antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacerdota- lis instrumentaliter aperiendi ho- mini ostium, quod est Christus, vel claudendi a subdito dictum regnum est clavis ecclesie data Petro et aliis, ut mE Mat. 18. -et Joh. 20 . potestatem instrumentalem, que est potestas iudiciaria. consistens principaliter in duobus, sc. in. potestate arbitrarie cognoscendi et in potestate incidentaliter iu- dicandi. Et prior istarum vocatur in foro penitencie clavis consci- encie et est dispositiva ad secun- dam principaliorem, cum nemo habet potestatem diffinitive sen- tenciandi, nisi prius habeat po- testatem cognoscendi in causa, qua dicitur arbitrari sentenciam.: Unde prior clavis non est áctus vel habitus sciendi, sed potestas sic. antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacerdotalis instrumentaliter hominibus ape- riendi-ostiüm, quod est Christus, vel claudendi a subdito est cla- vis ecclesie data Petro et aliis, ut patet Mat. 18 et Joh. 20. Další jest u Viklefa v témže traktátu již na str. 281: Et ista verba ex defectu intel- ligencieterrent multos christianos, "ut timéant serviliter, et alii deci- piuntur in eis, presumentes de plenitudine potestatis. Ideo suppo- nendum est primo, auod dictum salvatoris est necessarium de vir- "tute sermonis, eo quod non est possibile sacerdotem quidquam : -solvere vel ligare, nisi illa solu- cio velligacio sit in celis, nedum in celesti corpore, quod continet -orbem sublunarium et omnia que in illo sunt, sed in approbacione divina et nature angelice, que -sunt celi. Precipue dicitur, quod istud verbum ex defectu intelligencie terret serviliter multos simplices christianos et alios decipit pre- sumentes de plenitudine potesta- tis. Ideo supponendum est primo, quod dictum salvatoris sit neces- sarium de virtute sermonis, eo quod non est possibile sacerdo- tem vel laicum quidquam solvere vel ligare, nisi illa solucio vel liga- ' cio sit in celis, nedum in celesti corpore, quod continet orbem sub- lunarium et omnia que in illo sunt, sed in approbacione divina et nature angelice, que sunt celi. (488)
«commissam potestatem instrumen- talem sive ministerialem, que est potestas iudiciària consistens prin- -Cipaliter in duobus, sc. in pote- 'state arbitrarie cognoscendi [et] in potestate iudicialiter. iudicandi. Et prior istarum iu foro peniten- .cie vocatur clavis consciencie racione dispositiva ad secundam principaliorem, cum nemo habeat potestatem diffinitive sentenciandi, "nisi prius habeat potestátem co- .gnoscendi in causa, qua dicitur arbitrarie sentenciare. Unde pri- ma clavis non est actus vel ha- bitus sciendi, sed potestas sic .antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacerdota- lis instrumentaliter aperiendi ho- mini ostium, quod est Christus, vel claudendi a subdito dictum regnum est clavis ecclesie data Petro et aliis, ut mE Mat. 18. -et Joh. 20 . potestatem instrumentalem, que est potestas iudiciaria. consistens principaliter in duobus, sc. in. potestate arbitrarie cognoscendi et in potestate incidentaliter iu- dicandi. Et prior istarum vocatur in foro penitencie clavis consci- encie et est dispositiva ad secun- dam principaliorem, cum nemo habet potestatem diffinitive sen- tenciandi, nisi prius habeat po- testatem cognoscendi in causa, qua dicitur arbitrari sentenciam.: Unde prior clavis non est áctus vel habitus sciendi, sed potestas sic. antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacerdotalis instrumentaliter hominibus ape- riendi-ostiüm, quod est Christus, vel claudendi a subdito est cla- vis ecclesie data Petro et aliis, ut patet Mat. 18 et Joh. 20. Další jest u Viklefa v témže traktátu již na str. 281: Et ista verba ex defectu intel- ligencieterrent multos christianos, "ut timéant serviliter, et alii deci- piuntur in eis, presumentes de plenitudine potestatis. Ideo suppo- nendum est primo, auod dictum salvatoris est necessarium de vir- "tute sermonis, eo quod non est possibile sacerdotem quidquam : -solvere vel ligare, nisi illa solu- cio velligacio sit in celis, nedum in celesti corpore, quod continet -orbem sublunarium et omnia que in illo sunt, sed in approbacione divina et nature angelice, que -sunt celi. Precipue dicitur, quod istud verbum ex defectu intelligencie terret serviliter multos simplices christianos et alios decipit pre- sumentes de plenitudine potesta- tis. Ideo supponendum est primo, quod dictum salvatoris sit neces- sarium de virtute sermonis, eo quod non est possibile sacerdo- tem vel laicum quidquam solvere vel ligare, nisi illa solucio vel liga- ' cio sit in celis, nedum in celesti corpore, quod continet orbem sub- lunarium et omnia que in illo sunt, sed in approbacione divina et nature angelice, que sunt celi. (488)
Strana 489
V dalším jest odstavec o činném odpouštění hříchův u. Vik- defa ,De potestate papae* Hus [214^] Et par estracio de activa remissione peccatorum. Undé sin- .gulariter dixit Baptista de Christo Joh. 1: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Super quo dicit Augustinus super Joh.. om. 4: ,Nemo sibi arroget et :dicat, quod ipse auferat peccata mundi. Jam attendite, super.quos «superbos intendebat digitum Jo- hannes. Nondum erant heretici et iam ostendebantur, contra illos clamabat a fluvio*. Unde sepe imposuerunt Judei Christo blas- phemiam ex hoc, quod estiman- tes ipsum esse purum hominem, -sed hoc false, dicebant ipsum non posse simpliciter peccata dimit- tere, quia non dimitütur peccatum simpliciter nisi ex hoc, quod offensa in deum laxatur. Sed quis -dimittit iniuriam, nisi vel factam 'sibi vel suo subdito? Deus enim dando potestatem huiusmodi, prius ante- .dimitteret suam iniuriam, quam vicarius suus dimitteret. Potom pracuje Hus, pokud 27 n. Viklef Et conformis est consideracio de absolucione .. unde singula- riter dixit Baptista de Christo, ut legitur Joh. 1: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Super quo dicit Augustinus om. 4: ,Nemo sibi arroget et dicat, quod ipse aufert peccata [28] mundi. Jam attendite, contra quos superbos intendebat digitum ' Johannes. Nondum erant nati he- retici et iam ostendebantur, con- tra illos clamabat a fluvio*. Unde sepe imposuerunt Judei Christo blasphemiam ex hoc, quod pec-. cata dimisit simpliciter, quia non: dimittitur peccatum simpliciter nisi ex hoc, quod cffensa in deum laxatur. Sed quis dimittit iniuriam, nisi vel factam sibi vel suo sub- dito? Deus enim dandc homini potestatem: Huiusmodi, prius di- mitteret suam iniuriam, antequam vicarius suus dimitteret. vidím, samostatnéji, hojně pou- Zívaje Richarda a S. Victore, pouze dva odstavce jsou zase z ,De.. civili dominio* I: [2154] Unde ^oportet fidelem -cavere ab isto dicto: Si papa vel alius pretenditse quovis signo solvere vel ligare, tunc, eo ipso solvitur vel ligatur ; nam hoc con- -cedens habet consequenter con- cedere papam esse impeccabilem -et sic deum, aliter [215*] enim 4posset errare et facere difformiter [283] non est possibile, si papa vel alius pretendit se quovis signo solvere vel ligare, tunc eo ipso solvitur; nam hoc.concedens de- bet consequenter concedere pa- pam esse inpeccabilem et sic de- um, aliter enim posset errare et facere difformiter clavi Christi. Et constat, quod quam inpossi- (489)
V dalším jest odstavec o činném odpouštění hříchův u. Vik- defa ,De potestate papae* Hus [214^] Et par estracio de activa remissione peccatorum. Undé sin- .gulariter dixit Baptista de Christo Joh. 1: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Super quo dicit Augustinus super Joh.. om. 4: ,Nemo sibi arroget et :dicat, quod ipse auferat peccata mundi. Jam attendite, super.quos «superbos intendebat digitum Jo- hannes. Nondum erant heretici et iam ostendebantur, contra illos clamabat a fluvio*. Unde sepe imposuerunt Judei Christo blas- phemiam ex hoc, quod estiman- tes ipsum esse purum hominem, -sed hoc false, dicebant ipsum non posse simpliciter peccata dimit- tere, quia non dimitütur peccatum simpliciter nisi ex hoc, quod offensa in deum laxatur. Sed quis -dimittit iniuriam, nisi vel factam 'sibi vel suo subdito? Deus enim dando potestatem huiusmodi, prius ante- .dimitteret suam iniuriam, quam vicarius suus dimitteret. Potom pracuje Hus, pokud 27 n. Viklef Et conformis est consideracio de absolucione .. unde singula- riter dixit Baptista de Christo, ut legitur Joh. 1: Ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Super quo dicit Augustinus om. 4: ,Nemo sibi arroget et dicat, quod ipse aufert peccata [28] mundi. Jam attendite, contra quos superbos intendebat digitum ' Johannes. Nondum erant nati he- retici et iam ostendebantur, con- tra illos clamabat a fluvio*. Unde sepe imposuerunt Judei Christo blasphemiam ex hoc, quod pec-. cata dimisit simpliciter, quia non: dimittitur peccatum simpliciter nisi ex hoc, quod cffensa in deum laxatur. Sed quis dimittit iniuriam, nisi vel factam sibi vel suo sub- dito? Deus enim dandc homini potestatem: Huiusmodi, prius di- mitteret suam iniuriam, antequam vicarius suus dimitteret. vidím, samostatnéji, hojně pou- Zívaje Richarda a S. Victore, pouze dva odstavce jsou zase z ,De.. civili dominio* I: [2154] Unde ^oportet fidelem -cavere ab isto dicto: Si papa vel alius pretenditse quovis signo solvere vel ligare, tunc, eo ipso solvitur vel ligatur ; nam hoc con- -cedens habet consequenter con- cedere papam esse impeccabilem -et sic deum, aliter [215*] enim 4posset errare et facere difformiter [283] non est possibile, si papa vel alius pretendit se quovis signo solvere vel ligare, tunc eo ipso solvitur; nam hoc.concedens de- bet consequenter concedere pa- pam esse inpeccabilem et sic de- um, aliter enim posset errare et facere difformiter clavi Christi. Et constat, quod quam inpossi- (489)
Strana 490
clavi Christ. Et constat, quod quam impossibile est figura cla- vis aperire deficiente substancia, tam impossibile est Christi vica- rium aperire vel claudere, nisi de 'quanto conformatur -clavi Christi prius aperienti vel claudenti, Si: "cut enim Christus, primogenitus ex multis fratribus et primicie dormiencium, primo penetravit regnum, sic solus ille potuit ca- pitaliter promereri regnum spiri- tuale, universaliter clausum a pre- varicacione primorum parentum usque ad ipsum. Et sic in quali- bet apercione vel clausione parti- culari quoad patriam est dicendum. [216%] Cavere ergo debet Chri- Sti discipulus a fallacia antichristi, . dum sic arguitur: Quodcunque vicarius Christi ligaverit super terram, erit ligatum et. in celis, sed hunc fidelem laicum nolen- tern sibi dare pro absolucione pe- cuniam, ligat supra terram, ergo ligatur in celis . . . In illis enim argumentis minor peccat in ma- teria; nisi enim dictus fidelis in minori se ipsum ligaverit mala voluntate .. Et si obicitur, quod christianus debet dubitare, quando sacerdos rite ligat vel solvit et quando non, dicitur quod oppo- situm sequitur, cum credere de- bemus, quod: solum tunc ligat vel solvit, quando ministrat se- cundum regulas legis Christi, et. quando exorbitat, tunc pretendit se ligare vel solvere, sed non facit. bile est figuram clavis aperire, deficiente subtracta substancia,. tam inpossibile est Christi vica- rium vel prelatum aperire vel - claudere, nisi de quanto confor- matur clavi.Christi prius apeti- enti vel.claudenti; aliter enim esset alter deus deo nostro contrarius.. Sicut ergo Christus; primogenitus ex multis fratribus et primicie dormiéncium, penetravit regnum,. sic solus ille potuit, capitaliter promereri regnum spirituale, uni- versaliter clausum a prevaricaci- one primorum parentum usque: ad ipsum. Et sic in qualibet aper- cione vel clausione particulari. est dicendum. [284]. Cavere ergo debet, ne palliet nidum sophisticum et ex- hinc deficiat in minori huius argu- cie: Quodcunque vicarius Christi ligaverit super terram, erit liga- tum et in celis; sed hunc fide- lem laicum, nolentem sibi dare: pecuniam, ligát super terram — , ergó ligatur in celo. Minor enim . peccat in materia, nisi datus fi- delis prius se ipsum ligaverit.. Et si ex isto invehitur, quod christianus aebet dubitare, quando sacerdos rite ligat vel solvit et quando non, dicatur quod oppo- situm sequitur, cum credere de- bemus, quod solum tunc ligat vel solvit, quando ministrat confor- miter ad regulas legis Christi, et de quanto exorbitat, pretendit se- ligare vel solvere, sed non facit. ' (490)
clavi Christ. Et constat, quod quam impossibile est figura cla- vis aperire deficiente substancia, tam impossibile est Christi vica- rium aperire vel claudere, nisi de 'quanto conformatur -clavi Christi prius aperienti vel claudenti, Si: "cut enim Christus, primogenitus ex multis fratribus et primicie dormiencium, primo penetravit regnum, sic solus ille potuit ca- pitaliter promereri regnum spiri- tuale, universaliter clausum a pre- varicacione primorum parentum usque ad ipsum. Et sic in quali- bet apercione vel clausione parti- culari quoad patriam est dicendum. [216%] Cavere ergo debet Chri- Sti discipulus a fallacia antichristi, . dum sic arguitur: Quodcunque vicarius Christi ligaverit super terram, erit ligatum et. in celis, sed hunc fidelem laicum nolen- tern sibi dare pro absolucione pe- cuniam, ligat supra terram, ergo ligatur in celis . . . In illis enim argumentis minor peccat in ma- teria; nisi enim dictus fidelis in minori se ipsum ligaverit mala voluntate .. Et si obicitur, quod christianus debet dubitare, quando sacerdos rite ligat vel solvit et quando non, dicitur quod oppo- situm sequitur, cum credere de- bemus, quod: solum tunc ligat vel solvit, quando ministrat se- cundum regulas legis Christi, et. quando exorbitat, tunc pretendit se ligare vel solvere, sed non facit. bile est figuram clavis aperire, deficiente subtracta substancia,. tam inpossibile est Christi vica- rium vel prelatum aperire vel - claudere, nisi de quanto confor- matur clavi.Christi prius apeti- enti vel.claudenti; aliter enim esset alter deus deo nostro contrarius.. Sicut ergo Christus; primogenitus ex multis fratribus et primicie dormiéncium, penetravit regnum,. sic solus ille potuit, capitaliter promereri regnum spirituale, uni- versaliter clausum a prevaricaci- one primorum parentum usque: ad ipsum. Et sic in qualibet aper- cione vel clausione particulari. est dicendum. [284]. Cavere ergo debet, ne palliet nidum sophisticum et ex- hinc deficiat in minori huius argu- cie: Quodcunque vicarius Christi ligaverit super terram, erit liga- tum et in celis; sed hunc fide- lem laicum, nolentem sibi dare: pecuniam, ligát super terram — , ergó ligatur in celo. Minor enim . peccat in materia, nisi datus fi- delis prius se ipsum ligaverit.. Et si ex isto invehitur, quod christianus aebet dubitare, quando sacerdos rite ligat vel solvit et quando non, dicatur quod oppo- situm sequitur, cum credere de- bemus, quod solum tunc ligat vel solvit, quando ministrat confor- miter ad regulas legis Christi, et de quanto exorbitat, pretendit se- ligare vel solvere, sed non facit. ' (490)
Strana 491
Na konci kapitoly (217a) jest věta: „Unde stultum foret cre- dere, quod apostoli nullum donum spirituale a Christo receperunt, nisi quod fuerat a Petro ad ipsos simpliciter derivatum“ z „Res- ponsiones ad argumenta emuli“ 269, kde Viklef praví: „videtur stultum contendere ... quod apostoli nullum donum spi- rituale a Christo receperant, nisi quod fuerat a Petro ad ipsos singulariter derivatum“, a v odstavci před tím jest úryvek z „De civili dominio I, 284 n., zajímavý tím, že tu Hus větu Vikle- fovu o stejné moci všech kněží mění ve větu o stejné moci apoštolův: Viklef Hoc ergo catholice credi debet, quod quilibet sacerdos rite ordi- natus habet potestatem sufficien- 285 tem quelibet sacramenta con- ferendi et per consequéns vere contritum a peccato quolibet ab- solvendi. Nec aliter papa potest absolvere ; nam quantum ad po- testatem ordinis omnes sacerdo- tes sunt pares, licet potestas in- ferioris racionabiliter sit ligata. Hus .. quod catholice credi debet, quod quilibet sacerdos Christi rite ordinatus habet potestatem sufficientem quelibet sacramenta sibi pertinencia conferendi et per consequens vere contritum a pec- cato absolvendi, licet huiusmodi potestas quoad execucionem in multis racionabiliter est ligata.. Quomodo autem ista potestas fuit par in apostolis.. V hlavě XI. neshledávám větší literární závislosti na Viklefovi jenom o moci předstírané (2 řádky 217b) je z „De potestate papae 5 a o šelmě jedná Viklef tamže 143 n., ale Hus odtud nevypisuje. Druhý díl Husova traktátu, počínajíc od kap. XII., jest vlastně polemika proti radě doktorův a proto samostatnější. Před- mět jest dán dokumentem, proti němuž se polemisuje, a forma jest viklefská sic, ale často snad bez závislosti literární. Zde totiž možno vskutku předpokládati, že Hus mluví leckde slovy Viklefovými, ne- maje žádného spisu Viklefova před sebou. Zná dokonale příslušné traktáty Viklefovy, myšlenkami jeho jest úplně proniknut, a psal i hovořil o tom předmětu tak často, že mu není nouze o viklef- skou argumentaci. Ale nesmíme zapomínati, že je to pouhý před- poklad, jenž přejde ve vědeckou jistotu teprve, když po dokonalém prozkoumání poměru Husových vývodů k Viklefovi se shledá, že není literární závislosti. A to dokázati není v těch okolnostech snadno. Kritik, třebas znal obrovskou literární práci Viklefovu sebe lépe, nemůže ručiti, že není někde celý úryvek doslovně opsán z Viklefa, ač se mu nepodařilo jej zjistiti. Proto i analyse, již dále podávám, nechce býti soudem definitivním, nýbrž jen pomůckou, aby edici traktátu bylo slovo definitivní usnadněno. (491)
Na konci kapitoly (217a) jest věta: „Unde stultum foret cre- dere, quod apostoli nullum donum spirituale a Christo receperunt, nisi quod fuerat a Petro ad ipsos simpliciter derivatum“ z „Res- ponsiones ad argumenta emuli“ 269, kde Viklef praví: „videtur stultum contendere ... quod apostoli nullum donum spi- rituale a Christo receperant, nisi quod fuerat a Petro ad ipsos singulariter derivatum“, a v odstavci před tím jest úryvek z „De civili dominio I, 284 n., zajímavý tím, že tu Hus větu Vikle- fovu o stejné moci všech kněží mění ve větu o stejné moci apoštolův: Viklef Hoc ergo catholice credi debet, quod quilibet sacerdos rite ordi- natus habet potestatem sufficien- 285 tem quelibet sacramenta con- ferendi et per consequéns vere contritum a peccato quolibet ab- solvendi. Nec aliter papa potest absolvere ; nam quantum ad po- testatem ordinis omnes sacerdo- tes sunt pares, licet potestas in- ferioris racionabiliter sit ligata. Hus .. quod catholice credi debet, quod quilibet sacerdos Christi rite ordinatus habet potestatem sufficientem quelibet sacramenta sibi pertinencia conferendi et per consequens vere contritum a pec- cato absolvendi, licet huiusmodi potestas quoad execucionem in multis racionabiliter est ligata.. Quomodo autem ista potestas fuit par in apostolis.. V hlavě XI. neshledávám větší literární závislosti na Viklefovi jenom o moci předstírané (2 řádky 217b) je z „De potestate papae 5 a o šelmě jedná Viklef tamže 143 n., ale Hus odtud nevypisuje. Druhý díl Husova traktátu, počínajíc od kap. XII., jest vlastně polemika proti radě doktorův a proto samostatnější. Před- mět jest dán dokumentem, proti němuž se polemisuje, a forma jest viklefská sic, ale často snad bez závislosti literární. Zde totiž možno vskutku předpokládati, že Hus mluví leckde slovy Viklefovými, ne- maje žádného spisu Viklefova před sebou. Zná dokonale příslušné traktáty Viklefovy, myšlenkami jeho jest úplně proniknut, a psal i hovořil o tom předmětu tak často, že mu není nouze o viklef- skou argumentaci. Ale nesmíme zapomínati, že je to pouhý před- poklad, jenž přejde ve vědeckou jistotu teprve, když po dokonalém prozkoumání poměru Husových vývodů k Viklefovi se shledá, že není literární závislosti. A to dokázati není v těch okolnostech snadno. Kritik, třebas znal obrovskou literární práci Viklefovu sebe lépe, nemůže ručiti, že není někde celý úryvek doslovně opsán z Viklefa, ač se mu nepodařilo jej zjistiti. Proto i analyse, již dále podávám, nechce býti soudem definitivním, nýbrž jen pomůckou, aby edici traktátu bylo slovo definitivní usnadněno. (491)
Strana 492
V hl. XII. jest na začátku (218b) závěr Husův vyňat z trak- tátu Viklefova „De ecclesia“ 141) a citáty z dist. 92. a 99. jsou- u Viklefa „De potestate papae“ 301. V kap. XIII. jest za prvním odstavcem v Opp. vynechán vý- klad o původu slova „papa“2), jejž Hus vypsal ze spisu „De po- testate papae“ 165, odkud (166) je také první věta následujícího odstavce. Co uvádí dále Hus z Higdena o papežce Anežce (220a), má Viklef tamže 309, o papežích kacířích pak 199. Jak vzrostla moc papežská (220b), jest v témže spise Viklefově 215 a vypra- vování Higdenovo tamže 177 n. V dalším nalézám jen větu „nullus sine revelacione assereret racionabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesie particularis sancte“ (221a) u Viklefa „De ec- clesia“ 5 ve formě: „Sicut igitur homo sine speciali revelatione non assereret sine formidine se esse predestinatum, sic nec asse- reret se esse membrum et per consequens non caput illius eccle- sie“ a několik řádků v následujícím odstavci tamže 37: Item non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particularis ecclesie sancte, nisi deus eum predestinaverit. Patet, quia aliter oporteret christianam fidem falli et christianum fateri mendacium.. unde possunt fideles concipere, quod sicut non est de substancia fidei catholice credere explicite, quod iste Liberius, Johannes, Bo- nifacius, Clemens vel Urbanus sit predestinatus vel membrum sancte matris ecclesie iuxta sen- tenciam dictam superius, [221b3 sic non est de necessitate salu- tis omnium christianorum secum conversancium, ut explicite cre- dant ipsum esse caput cuiuslibet ecclesie, nisi facta et vita ewan- gelica evidencius moveant ad cre- dendum. Nec oportet credere vel impli- cite, quod iste quicunque Roma- nus pontifex sit caput cuiuscum- que particularis ecclesie, nisi deus ipsum predestinaverit, quia aliter oporteret fidem catholicam esse falsam et christianum fateri men- dacium. Et ita sicut non est de substancia fidei credere explicite, quod iste Bonifacius, Clemens vel Urbanus sit predestinatus vel membrum sancte matris ecclesie, sic nec est de necessitate salutis omnium christianorum secum con- versancium, ut explicite credant ipsum esse caput cuiusquam ec- clesie, nisi facta et vita ewan- gelica evidencius moveant ad cre- dendum. 1) Loserth, Hus u. Wiclif 186. 2) Páleč „De ecclesia“ jej celý uvádí. (492)
V hl. XII. jest na začátku (218b) závěr Husův vyňat z trak- tátu Viklefova „De ecclesia“ 141) a citáty z dist. 92. a 99. jsou- u Viklefa „De potestate papae“ 301. V kap. XIII. jest za prvním odstavcem v Opp. vynechán vý- klad o původu slova „papa“2), jejž Hus vypsal ze spisu „De po- testate papae“ 165, odkud (166) je také první věta následujícího odstavce. Co uvádí dále Hus z Higdena o papežce Anežce (220a), má Viklef tamže 309, o papežích kacířích pak 199. Jak vzrostla moc papežská (220b), jest v témže spise Viklefově 215 a vypra- vování Higdenovo tamže 177 n. V dalším nalézám jen větu „nullus sine revelacione assereret racionabiliter de se vel de alio, quod esset caput ecclesie particularis sancte“ (221a) u Viklefa „De ec- clesia“ 5 ve formě: „Sicut igitur homo sine speciali revelatione non assereret sine formidine se esse predestinatum, sic nec asse- reret se esse membrum et per consequens non caput illius eccle- sie“ a několik řádků v následujícím odstavci tamže 37: Item non oportet credere, quod iste quicunque romanus pontifex sit caput cuiuscunque particularis ecclesie sancte, nisi deus eum predestinaverit. Patet, quia aliter oporteret christianam fidem falli et christianum fateri mendacium.. unde possunt fideles concipere, quod sicut non est de substancia fidei catholice credere explicite, quod iste Liberius, Johannes, Bo- nifacius, Clemens vel Urbanus sit predestinatus vel membrum sancte matris ecclesie iuxta sen- tenciam dictam superius, [221b3 sic non est de necessitate salu- tis omnium christianorum secum conversancium, ut explicite cre- dant ipsum esse caput cuiuslibet ecclesie, nisi facta et vita ewan- gelica evidencius moveant ad cre- dendum. Nec oportet credere vel impli- cite, quod iste quicunque Roma- nus pontifex sit caput cuiuscum- que particularis ecclesie, nisi deus ipsum predestinaverit, quia aliter oporteret fidem catholicam esse falsam et christianum fateri men- dacium. Et ita sicut non est de substancia fidei credere explicite, quod iste Bonifacius, Clemens vel Urbanus sit predestinatus vel membrum sancte matris ecclesie, sic nec est de necessitate salutis omnium christianorum secum con- versancium, ut explicite credant ipsum esse caput cuiusquam ec- clesie, nisi facta et vita ewan- gelica evidencius moveant ad cre- dendum. 1) Loserth, Hus u. Wiclif 186. 2) Páleč „De ecclesia“ jej celý uvádí. (492)
Strana 493
Delší úryvek, jenž hned za tím následuje, určil již LoserthY v témže traktátu Viklefově 18, ale již 4 řádky před tím, co uvádí. Loserth, jsou odtud. V kap. XIV. zjistil Loserth několik fádkü ve 4. odstavci (2222) u Viklefa v traktátu „De Christo et suo adversario- antichristo* (Buddens. 664), ale hned za tím jest několik řádků. z traktátu „De ecclesia“ 37: .. cum sufficiat fideli christiano cum fide formata et perseverancia pro fide articuli de ecclesia cre- dere catholica, quod sit una uni- versitas fidelium predestinatorum, salvanda virtute meriti Christi... licet non explicite descenderit ad aliquem eius vicarium. Et satis est sibi pro fide arti- culi de ecclesia catholica, ut cre- dat fide formata, quod sit una. universitas fidelium praedestina- torum, salvanda virtute meriti Christi, licet non expressius et: particularius descenderit ad ali- quem eius vicarium. V následujícím odstavci (2225) pak jest üryvek z traktátu De potestate papae^ 63:- oportet quod immediacius illi, cuius vicem gerit, in operibus conformetur, nam alias potestas in eo frustratur. Tunc ex illo for- matur argumentum : Illius est ho- mo vicarius, cuius vicém gerit et & quo procuratoriam potestatem legitime accipit; sed nemo vere gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela est pertinen- cior nec aliter a deo recipit pro- curatoriam potestatem — igitur ad id officium vicarium requiri- tur et morum conformitas et in- stituentis auctoritas. oportet quod Petri archivica-- rius dé. propinquiori sequatur Christum et per consequens Pe-- trum in moribus. Item illius est. homo vicarius, cuius vicem gerit et a quo procuratoriam potesta- tem legitime accepit; sed. nemo- gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum, in moribus, cum“ nulla alia sequela sit pertinens nec aliter recipit a deo procura-- toriam potestatem —- igitur ad illud officium vicarium requiritur: et morum conformitas et insti-- tuentis auctoritas. Mimo to však část, že z pýchy papeZovy jest patrno, jak špatným jest náměstkem Kristovým (22349), vypsal Hus z traktátu. Viklefova, jehož jinak zřídka užívá slovně, totiž mia“); 1) Hus n. Wiclif. 187. 2) Dziewicki, Lond. 1893. (493), „De blasphe-- /
Delší úryvek, jenž hned za tím následuje, určil již LoserthY v témže traktátu Viklefově 18, ale již 4 řádky před tím, co uvádí. Loserth, jsou odtud. V kap. XIV. zjistil Loserth několik fádkü ve 4. odstavci (2222) u Viklefa v traktátu „De Christo et suo adversario- antichristo* (Buddens. 664), ale hned za tím jest několik řádků. z traktátu „De ecclesia“ 37: .. cum sufficiat fideli christiano cum fide formata et perseverancia pro fide articuli de ecclesia cre- dere catholica, quod sit una uni- versitas fidelium predestinatorum, salvanda virtute meriti Christi... licet non explicite descenderit ad aliquem eius vicarium. Et satis est sibi pro fide arti- culi de ecclesia catholica, ut cre- dat fide formata, quod sit una. universitas fidelium praedestina- torum, salvanda virtute meriti Christi, licet non expressius et: particularius descenderit ad ali- quem eius vicarium. V následujícím odstavci (2225) pak jest üryvek z traktátu De potestate papae^ 63:- oportet quod immediacius illi, cuius vicem gerit, in operibus conformetur, nam alias potestas in eo frustratur. Tunc ex illo for- matur argumentum : Illius est ho- mo vicarius, cuius vicém gerit et & quo procuratoriam potestatem legitime accipit; sed nemo vere gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela est pertinen- cior nec aliter a deo recipit pro- curatoriam potestatem — igitur ad id officium vicarium requiri- tur et morum conformitas et in- stituentis auctoritas. oportet quod Petri archivica-- rius dé. propinquiori sequatur Christum et per consequens Pe-- trum in moribus. Item illius est. homo vicarius, cuius vicem gerit et a quo procuratoriam potesta- tem legitime accepit; sed. nemo- gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum, in moribus, cum“ nulla alia sequela sit pertinens nec aliter recipit a deo procura-- toriam potestatem —- igitur ad illud officium vicarium requiritur: et morum conformitas et insti-- tuentis auctoritas. Mimo to však část, že z pýchy papeZovy jest patrno, jak špatným jest náměstkem Kristovým (22349), vypsal Hus z traktátu. Viklefova, jehož jinak zřídka užívá slovně, totiž mia“); 1) Hus n. Wiclif. 187. 2) Dziewicki, Lond. 1893. (493), „De blasphe-- /
Strana 494
Hus i ..in quo rogo sunt vicarii apo- -stolorum? Numquid in hoc quod.. valde mane accedunt ad pape presenciam in apparatu superbis- "simo cum sumptuosa equitatus familia, non propter loci distan- ciam vel difficultatem itineris, sed .Ad ostendendam magnificenciam suam mundo et contràrietatem "Christo cum suis apostolis, qui pedestres in habitu humili circu- ierunt civitates, villas et castella. ewangelisando regnüm dei? Num- quid eciam in hoc, ..quod visi- tantibus exteris papam iniungunt, quod ipso sedente in altum in ornatu splendido eciam üsque ad pedes imo ultra sedem extenso .quod flexis genibus humiliter pe- tant pedum oscula beatorum, -quasi ipsius patris pape sanctitas usque ad plantam pedis ebulliret? Sed numquid ab illis pedibus in- firmi accipiunt sanitatem? Chri- stus enim pertulit sed non pre- sumpsit pedes suos osculari a femina, ut patet Luce 7, quia . devota contricio et pedum Christi h. e. pauperum curacio et locio delent crimina viatoris. [223^] Neutri vero parti illud osculum proficit ad salutem. Nam osculans ex culpanda avaricia vel timore .àut adulacione vel ceca deceptus devocione omnino culpabitur.. in osculato vero papa est om- nino .culpabile, quia non potest .equari Christo, ut tantam digni- tatem recipiat. Ouodsi, sed non -cito, parificatur apostolis, non ex- cedat honores huiusmodi ultra . Viklef , [4] Unde cardinales.. docen- tur valde mane accedere ad su- am (pape) presenciam cum nu- merosa, sumptuosa et monstruosa familia equitatus, non propter loci distanciam vel difficultatem iti- neris, sed ad ostendendam mag- nificenciam suam mundo et con- trarietatem suam ad Christum cum suis apostolis. Exteris vero visitantibus bunc patrem iniun- gitur, quod ipso sedente in altum in ornatu splendido eciam usque ad pedes cum genuflexione pe- tant humiliter pedum oscula béa- torum... et per consequens bea- titudo sua non ebullit ad pedem Vel ad talum.. Perante autem Christus pertulit sed non presum- psit pedes suos cum lacrimis osculari a femina, ut patet Luce 7, quia devota contricio et parcium Christi corporalis taccio delent crimina viatoris. Ideo ante mor- tem viando propter multiplicem sanitatem voluit tangi à feminis .. sed cum deficit ista causa in papa, non subest racio, quare sic ex- tollitur super Christum. [5] Os- culum pedum pape caret omni- moda racione, cum neutri parti proficit ad salutem; nam oscu- lans ex culpanda avaricia [6] vel ex devocione blasfema omnino. culpabitur.. In osculato est om- nino culpabile, quia nón potest parificari Christo, ut tantam, di- gnitatem recipiat. Quodsi parifi- catur apostolis, non excedat ho- nores huiusmodi ultra quam illi susceperant ad augmentum sui (494)
Hus i ..in quo rogo sunt vicarii apo- -stolorum? Numquid in hoc quod.. valde mane accedunt ad pape presenciam in apparatu superbis- "simo cum sumptuosa equitatus familia, non propter loci distan- ciam vel difficultatem itineris, sed .Ad ostendendam magnificenciam suam mundo et contràrietatem "Christo cum suis apostolis, qui pedestres in habitu humili circu- ierunt civitates, villas et castella. ewangelisando regnüm dei? Num- quid eciam in hoc, ..quod visi- tantibus exteris papam iniungunt, quod ipso sedente in altum in ornatu splendido eciam üsque ad pedes imo ultra sedem extenso .quod flexis genibus humiliter pe- tant pedum oscula beatorum, -quasi ipsius patris pape sanctitas usque ad plantam pedis ebulliret? Sed numquid ab illis pedibus in- firmi accipiunt sanitatem? Chri- stus enim pertulit sed non pre- sumpsit pedes suos osculari a femina, ut patet Luce 7, quia . devota contricio et pedum Christi h. e. pauperum curacio et locio delent crimina viatoris. [223^] Neutri vero parti illud osculum proficit ad salutem. Nam osculans ex culpanda avaricia vel timore .àut adulacione vel ceca deceptus devocione omnino culpabitur.. in osculato vero papa est om- nino .culpabile, quia non potest .equari Christo, ut tantam digni- tatem recipiat. Ouodsi, sed non -cito, parificatur apostolis, non ex- cedat honores huiusmodi ultra . Viklef , [4] Unde cardinales.. docen- tur valde mane accedere ad su- am (pape) presenciam cum nu- merosa, sumptuosa et monstruosa familia equitatus, non propter loci distanciam vel difficultatem iti- neris, sed ad ostendendam mag- nificenciam suam mundo et con- trarietatem suam ad Christum cum suis apostolis. Exteris vero visitantibus bunc patrem iniun- gitur, quod ipso sedente in altum in ornatu splendido eciam usque ad pedes cum genuflexione pe- tant humiliter pedum oscula béa- torum... et per consequens bea- titudo sua non ebullit ad pedem Vel ad talum.. Perante autem Christus pertulit sed non presum- psit pedes suos cum lacrimis osculari a femina, ut patet Luce 7, quia devota contricio et parcium Christi corporalis taccio delent crimina viatoris. Ideo ante mor- tem viando propter multiplicem sanitatem voluit tangi à feminis .. sed cum deficit ista causa in papa, non subest racio, quare sic ex- tollitur super Christum. [5] Os- culum pedum pape caret omni- moda racione, cum neutri parti proficit ad salutem; nam oscu- lans ex culpanda avaricia [6] vel ex devocione blasfema omnino. culpabitur.. In osculato est om- nino culpabile, quia nón potest parificari Christo, ut tantam, di- gnitatem recipiat. Quodsi parifi- catur apostolis, non excedat ho- nores huiusmodi ultra quam illi susceperant ad augmentum sui (494)
Strana 495
* „guam illi susceperant ad augmen- |" tum sui meriti ex confessione -simili ad utiitatem populi ho- norantis, Ideo illi, instar Christi «ceperunt bene facere, dignifican- „tes se per opera et non per pas- siva oscula quoad deum; .danos enim honores .et hinc. genuflexiones coram se hominibus prohibebant. Habebant enim in memoria Christi verbum Luce 14: ,Cum vocatus fueris .ad nupcias, non discumbas in primo loco, ne forte honoracior te invitatus sit ab illo et veniens ^is, qui te et illum invitavit, dicat: Amice, da huic locum, et tunc inciples cum rubore locum no- vissimum tenere." Constat autem -ex dictis sanctorum, quod Chri- Stus loquitur de vocacione, de mun- locacione et de cenacione spiri-. .tuali, non corporali, cum per nu- pcias intelligitur sponsacio Christi .€t ecclesie, que perpetuitate com- plebitur in cena novissima. Ad has quidem nupcias multi sunt vocati, pauci vero electi, ut loqui- tur Christus Mat. 22. llle autem .recumbit in 4oco novissimo, qui pie putat se minimum electorum, sicut apostolus Christi, qui vidit arcana, que non licet homini loqui, reputavit se minimum apo- stolorum, Si ergo papa reputat se patrem sanctissimum... quo- modo non presumgtive eligit pri- mum locum? . Vicarius Jesu Christi, qui noiuit osculari feminam pedes , Suos post resurreccionem inmor- "tales indubie et beatos, ut tollat „ „Studie a texty.“ respuerant meriti ex confessione humili et ad utilitatem populi honorantis. Ideo illi instar Christi ceperunt bene facere, dignificantes se per Opera quoad deum, et mundanos honores respuerunt ;. Nam Luce 14 mandavit Christus: ,Cum vo- catus fueris ad nupcias, non dis- cumbas in primo loco, ne forte honoracior te sit invitatus ab i'1o et veniens is, qui te et illum in- vitavit, dicat tibi: da huic locum, et tunc incipies cum rubore no- vissimum locum tenere.^ Constat autem ex fide et testimonio san- ctorum, quod Christus loquitur de vocacione, de locacione et de .cenacione spirituali, non corpo- rali.. Ideo per nupcias intelli- .gitur sponsacio Christi et eccle- sie, que perpetuitate complebitur in cena novissima. Ad has qui- dem nupcias muli sunt vocati, pauci vero electi, ut loquitur Christus Mat. 22. ..]Ille autem discumbit in loco novissimo, qui pie reputat se minimum electo- rum.. [7] quia Paulus, qui vidit archana, reputavit se apostolorum minimum .. Si ergo papa reputat se patrem sanctissimum,quomodo [non] presumptive eligit locum primum ?' [4] Christus enim noluit femi- nam osculari pedes sugs post resurreccionem inmortales indubie et beatos, ut tollat presumpcio- (495) (8
* „guam illi susceperant ad augmen- |" tum sui meriti ex confessione -simili ad utiitatem populi ho- norantis, Ideo illi, instar Christi «ceperunt bene facere, dignifican- „tes se per opera et non per pas- siva oscula quoad deum; .danos enim honores .et hinc. genuflexiones coram se hominibus prohibebant. Habebant enim in memoria Christi verbum Luce 14: ,Cum vocatus fueris .ad nupcias, non discumbas in primo loco, ne forte honoracior te invitatus sit ab illo et veniens ^is, qui te et illum invitavit, dicat: Amice, da huic locum, et tunc inciples cum rubore locum no- vissimum tenere." Constat autem -ex dictis sanctorum, quod Chri- Stus loquitur de vocacione, de mun- locacione et de cenacione spiri-. .tuali, non corporali, cum per nu- pcias intelligitur sponsacio Christi .€t ecclesie, que perpetuitate com- plebitur in cena novissima. Ad has quidem nupcias multi sunt vocati, pauci vero electi, ut loqui- tur Christus Mat. 22. llle autem .recumbit in 4oco novissimo, qui pie putat se minimum electorum, sicut apostolus Christi, qui vidit arcana, que non licet homini loqui, reputavit se minimum apo- stolorum, Si ergo papa reputat se patrem sanctissimum... quo- modo non presumgtive eligit pri- mum locum? . Vicarius Jesu Christi, qui noiuit osculari feminam pedes , Suos post resurreccionem inmor- "tales indubie et beatos, ut tollat „ „Studie a texty.“ respuerant meriti ex confessione humili et ad utilitatem populi honorantis. Ideo illi instar Christi ceperunt bene facere, dignificantes se per Opera quoad deum, et mundanos honores respuerunt ;. Nam Luce 14 mandavit Christus: ,Cum vo- catus fueris ad nupcias, non dis- cumbas in primo loco, ne forte honoracior te sit invitatus ab i'1o et veniens is, qui te et illum in- vitavit, dicat tibi: da huic locum, et tunc incipies cum rubore no- vissimum locum tenere.^ Constat autem ex fide et testimonio san- ctorum, quod Christus loquitur de vocacione, de locacione et de .cenacione spirituali, non corpo- rali.. Ideo per nupcias intelli- .gitur sponsacio Christi et eccle- sie, que perpetuitate complebitur in cena novissima. Ad has qui- dem nupcias muli sunt vocati, pauci vero electi, ut loquitur Christus Mat. 22. ..]Ille autem discumbit in loco novissimo, qui pie reputat se minimum electo- rum.. [7] quia Paulus, qui vidit archana, reputavit se apostolorum minimum .. Si ergo papa reputat se patrem sanctissimum,quomodo [non] presumptive eligit locum primum ?' [4] Christus enim noluit femi- nam osculari pedes sugs post resurreccionem inmortales indubie et beatos, ut tollat presumpcio- (495) (8
Strana 496
nem blasfemam a ministris false- presumpcionem blasphemam a fingentibus se esse Christi vica- miseris interdum false fingentibus se esse Christi vicarios. Pedes rios. Pedes autem cum Christo- autem Christi et cum Christo accedencium ad gloriam sunt beati et non esca vermium, mem- ascendencium sunt beati et non esca vermium, membrum putri- brum putridum et fetens sudor affeccionum membri diaboli. dum et fetens sudor affeccionum mundanarum. V hlavě XV. jsou čtyři delší úryvky z Viklefova spisu „De potestate papae“: na začátku „Qui scandalizaverit“ — „scan- dalum toti populo christiano (224a) na str. 151 n.1) a na konci (226b) o kněžstvu Kristově a antikristově na str. 3322), mimo to- však také, čehož neurčil Loserth, citát z dist. 98 na str. 232 a ná- mitka, že papež má ustanovení od Krista, na str. 228—230 a 232: Hus [225a] Sed obicitur contra istud : Nam papa institucionem talem habet a domino, ut dicit decre- tum dist. 22. Sacrosancta, ubi Anacletus papa sic loquitur: „Sa- crosancta romana ecclesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum obtinuit.“ Ex quo se- quitur, quod non ab imperatore vel homine, sed immediate a deo papa est sic excellens constitu- tus. Et idem 2. patet ex submis- sione regnorum et 3. ex testimo- nio doctorum de potestate pape loquencium. Viklef Sed secundo arguitur, quod papa habet potestatem talem a domino, ut-dicit decretum XXII. dist. Sacrosancta, ubi Anacletus papa sic loquitur: „Sacrosancta romana ecclesia non ab aposto- lis sed ab ipso domino primatum obtinuit.“ Ex quo sequitur, quod non ab imperatore vel homine, sed immediate a deo papa habet excellentissimam dignitatem. Et idem confirmatur secundo ex sub- missione regnorum et tercio ex testimonio doctorum de potestate pape absolvendi a pena et a cul- pa scribencium. Ad primum debet supponi, quod ille papa intellexit per sa- crosanctam romanam ecclesiam non basilicam lapideam vel ligne- am, sed sanctos Petrum et Pau- lum et ceteros, qui inhabitave- runt illum locum. Ideo in eodem Quantum ad primam partem huius argucie debet supponi, quod iste papa intellexit per sacrosan- ctam romanam ecclesiam non ba- silicam vel mixtum putridum, sed sanctos Petrum et Paulum et ceteros, qui inhabitaverunt illum 1) Loserth v ed. 2) Loserth. v úvodě XLVI n. a v ed. (496)
nem blasfemam a ministris false- presumpcionem blasphemam a fingentibus se esse Christi vica- miseris interdum false fingentibus se esse Christi vicarios. Pedes rios. Pedes autem cum Christo- autem Christi et cum Christo accedencium ad gloriam sunt beati et non esca vermium, mem- ascendencium sunt beati et non esca vermium, membrum putri- brum putridum et fetens sudor affeccionum membri diaboli. dum et fetens sudor affeccionum mundanarum. V hlavě XV. jsou čtyři delší úryvky z Viklefova spisu „De potestate papae“: na začátku „Qui scandalizaverit“ — „scan- dalum toti populo christiano (224a) na str. 151 n.1) a na konci (226b) o kněžstvu Kristově a antikristově na str. 3322), mimo to- však také, čehož neurčil Loserth, citát z dist. 98 na str. 232 a ná- mitka, že papež má ustanovení od Krista, na str. 228—230 a 232: Hus [225a] Sed obicitur contra istud : Nam papa institucionem talem habet a domino, ut dicit decre- tum dist. 22. Sacrosancta, ubi Anacletus papa sic loquitur: „Sa- crosancta romana ecclesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum obtinuit.“ Ex quo se- quitur, quod non ab imperatore vel homine, sed immediate a deo papa est sic excellens constitu- tus. Et idem 2. patet ex submis- sione regnorum et 3. ex testimo- nio doctorum de potestate pape loquencium. Viklef Sed secundo arguitur, quod papa habet potestatem talem a domino, ut-dicit decretum XXII. dist. Sacrosancta, ubi Anacletus papa sic loquitur: „Sacrosancta romana ecclesia non ab aposto- lis sed ab ipso domino primatum obtinuit.“ Ex quo sequitur, quod non ab imperatore vel homine, sed immediate a deo papa habet excellentissimam dignitatem. Et idem confirmatur secundo ex sub- missione regnorum et tercio ex testimonio doctorum de potestate pape absolvendi a pena et a cul- pa scribencium. Ad primum debet supponi, quod ille papa intellexit per sa- crosanctam romanam ecclesiam non basilicam lapideam vel ligne- am, sed sanctos Petrum et Pau- lum et ceteros, qui inhabitave- runt illum locum. Ideo in eodem Quantum ad primam partem huius argucie debet supponi, quod iste papa intellexit per sacrosan- ctam romanam ecclesiam non ba- silicam vel mixtum putridum, sed sanctos Petrum et Paulum et ceteros, qui inhabitaverunt illum 1) Loserth v ed. 2) Loserth. v úvodě XLVI n. a v ed. (496)
Strana 497
decreto dicit, guod Petrus et Pau- lus erant socii in urbe romana, unde signanter dicitur, quod pri- matum obtinuit. i x Debet suppont secundo, quod loquitur de primatu hominum quoad deum ex primicia virtu- tum et edificacionis ecclesie et non de primatu diviciarum tem- poralium vel glórie humane, quem primatum Christi apostoli respu- erunt, Et patet, quam invalida est ar- gucia: Romana ecclesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum : obtinuit, igitur omnis romanus pontifex debet mundana gloria precellere .vel seculariter dominari. Quin pocius ex decreto sequitur, quod romanus pontifex tenetur servire illi populo, non sibi dominando vel ipsum suspen- dendo, sed pro ipso efficaciter exorando, ut allegat decretum Paulum fecisse Rom. 1: ,Licet, inquit, pro omnibus apud "domi- num omnium sanctorum effunda- tur oracio, hiis tamen vérbis Pau- lus beatissimus Romanis proprio cirographo pollicetur dicens : Te- sus enim michi est deus, cui seivio in spiritu meo, in ewan- gelio filii eius, quod sine inter- missione memoriam vestri facio semper in oracionibus meis.* , Ex isto decreto videtur, quod papa Anacletus noluit asserere, quod ipse debuit super omnes alios dominari civiliter vel pri- matum habere quoad dominium super omnes alias personas eccle- (497) locum. Ideo in eodem decreto dicit, quod Petrus et Paulus erant. socii in urbe romana, unde si- gnanter dicitur quod primatum obtinuit. i n i Debet supponi secundo, quod loquitur de primatu hominum quoad deum ex primicia virtu- tum et edificacionis ecclesie et non [229] de primatu diviciarum temporalium vel glorie . . apo- stoli timuerunt impetrare sibi redditus de bonis pauperum. Et ex istis patet tercio, quam nuda foret argucia:. Romana ec- clesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum obtnuit, igitut omnis romanus pontifex. vel alius debet in gloria mundana. precellere vel seculariter dominari. Quin pocius ex decreto sequitur, quod romanus pontifex tenetur servire illi populo, non illi do- minando vel ipsum suspendendo, sed pro illo efficaciter exorando, ut allegat Paulum fecisse Rom. 1: ,Licet, inquit, pro omnibus. apud dominum omnium sancto- rum effundatur oracio, hiis ta- men verbis Paulus beatissimus Romanis proprio cyrographo pol- licetur dicens: Testis enim michi est deus, cui servio in spiritu meo, in ewangelio filii eius, quod: sine intermissione memoriam ve- stri facio semper in oracionibus meis." Ex isto decreto videtur, quod papa Anacletus noluit asse- rere, quod ipse debuit super omnes alios dominari civiliter vel pri- matum habere quoad deum su- per omnes alias personas eccle- 34*
decreto dicit, guod Petrus et Pau- lus erant socii in urbe romana, unde signanter dicitur, quod pri- matum obtinuit. i x Debet suppont secundo, quod loquitur de primatu hominum quoad deum ex primicia virtu- tum et edificacionis ecclesie et non de primatu diviciarum tem- poralium vel glórie humane, quem primatum Christi apostoli respu- erunt, Et patet, quam invalida est ar- gucia: Romana ecclesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum : obtinuit, igitur omnis romanus pontifex debet mundana gloria precellere .vel seculariter dominari. Quin pocius ex decreto sequitur, quod romanus pontifex tenetur servire illi populo, non sibi dominando vel ipsum suspen- dendo, sed pro ipso efficaciter exorando, ut allegat decretum Paulum fecisse Rom. 1: ,Licet, inquit, pro omnibus apud "domi- num omnium sanctorum effunda- tur oracio, hiis tamen vérbis Pau- lus beatissimus Romanis proprio cirographo pollicetur dicens : Te- sus enim michi est deus, cui seivio in spiritu meo, in ewan- gelio filii eius, quod sine inter- missione memoriam vestri facio semper in oracionibus meis.* , Ex isto decreto videtur, quod papa Anacletus noluit asserere, quod ipse debuit super omnes alios dominari civiliter vel pri- matum habere quoad dominium super omnes alias personas eccle- (497) locum. Ideo in eodem decreto dicit, quod Petrus et Paulus erant. socii in urbe romana, unde si- gnanter dicitur quod primatum obtinuit. i n i Debet supponi secundo, quod loquitur de primatu hominum quoad deum ex primicia virtu- tum et edificacionis ecclesie et non [229] de primatu diviciarum temporalium vel glorie . . apo- stoli timuerunt impetrare sibi redditus de bonis pauperum. Et ex istis patet tercio, quam nuda foret argucia:. Romana ec- clesia non ab apostolis sed ab ipso domino primatum obtnuit, igitut omnis romanus pontifex. vel alius debet in gloria mundana. precellere vel seculariter dominari. Quin pocius ex decreto sequitur, quod romanus pontifex tenetur servire illi populo, non illi do- minando vel ipsum suspendendo, sed pro illo efficaciter exorando, ut allegat Paulum fecisse Rom. 1: ,Licet, inquit, pro omnibus. apud dominum omnium sancto- rum effundatur oracio, hiis ta- men verbis Paulus beatissimus Romanis proprio cyrographo pol- licetur dicens: Testis enim michi est deus, cui servio in spiritu meo, in ewangelio filii eius, quod: sine intermissione memoriam ve- stri facio semper in oracionibus meis." Ex isto decreto videtur, quod papa Anacletus noluit asse- rere, quod ipse debuit super omnes alios dominari civiliter vel pri- matum habere quoad deum su- per omnes alias personas eccle- 34*
Strana 498
sie militantis, guia sic guerendo gloriam propriam, ut dicitur Joh. .9, haberet signum evidentissi- mum antichristi. Imo Bonifacius VIIL in. sua extrav. Unam san- ctam non audebat illud expresse asserere, quia tunc solus perhi- beret testimonium, quod esset homo sanctissimus, et tunc pos- sent sibi tam fideles quam infi- deles pertinenter obicere :. Tu de te ipso testimonium perhibes, te- stimonium tuum non est verum. Unde in istam- perplexitatem ex dotacione et exaltacione ce-- saris involvuntur romani ponti- fices, quod imperatore querente ab eis, si ipsi in potestate, in primatu, in dignitate quoad do- minium excedunt omnes morta- les iam viventes, oportet ipsos illud concedere, quia aliter, ut inquiunt, nemo debet credere, quod sunt pape. Petrus autem et Paulus illud. de se non concede- rent, quia non habebant potesta- tem datam sibi a cesare, Ideo Paulus vere et humiliter de se confessus fuit I. Cor. ,Ego, inquit, sum minimus apostolorum, qui non sum dignus vocati apo-, stolus.^ Quare igitur non sic profiteretur romanus pontifex, si imperialis dignitas non obstaret? Verum ergo concluditur, quod a -deo immediate et non ab homine non deo sive a puro homine papa habet excellenciam dignitatis, sed oportet quod mereatur ilam di- gnitatem humiliter sine pompa. sie militantis, quia sic querendo gloriam propriam, ut dicitur Joh. V, haberet signum evidentissimum antichristi. Ymo Bonifacius VIII. in sua extrav, Unam sanctam non audebat expresse illud asserere, quia tam fideles quam infideles pertinenter sibi obicerent: Tu de te ipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Unde in istam perplexitatem ex dotacione et exaltacione ce- saris involvuntur romani ponti- fices, quod im[250]peratore que- rente ab eis, si ipsi in potestate, dignitate vel primatu quoad deum excedunt omnes mortales alios iam viventes, oportet ipsos illud concedere, quia aliter, ut ingui- - unt, eme debet credere, quod sunt pape. Et cum a deo non habent illam preeminenciam, ut patet ex dictis, nec b. Petrus illud concederet, patet eis con- cedendum, quod hoc babent a cesare. Nam b. Paulus Petri so- cius confessus fuit fideliter I. Cor. XV: ,Ego, inquit, sum minimus apostolorum, qui non: sum dignus vocari apostolus. Quare igitur sic non profiteretur romanus pon- tifex, si imperialis dignitas non ob- staret? , . . Et sic verum con- cluditur, quod a deo immediate et non a natura humana papa habet excellenciam dignitatis, sed oportet quod mereatur illam ex- cellenciam dignitatis humiliter si- ne pompa. (498)
sie militantis, guia sic guerendo gloriam propriam, ut dicitur Joh. .9, haberet signum evidentissi- mum antichristi. Imo Bonifacius VIIL in. sua extrav. Unam san- ctam non audebat illud expresse asserere, quia tunc solus perhi- beret testimonium, quod esset homo sanctissimus, et tunc pos- sent sibi tam fideles quam infi- deles pertinenter obicere :. Tu de te ipso testimonium perhibes, te- stimonium tuum non est verum. Unde in istam- perplexitatem ex dotacione et exaltacione ce-- saris involvuntur romani ponti- fices, quod imperatore querente ab eis, si ipsi in potestate, in primatu, in dignitate quoad do- minium excedunt omnes morta- les iam viventes, oportet ipsos illud concedere, quia aliter, ut inquiunt, nemo debet credere, quod sunt pape. Petrus autem et Paulus illud. de se non concede- rent, quia non habebant potesta- tem datam sibi a cesare, Ideo Paulus vere et humiliter de se confessus fuit I. Cor. ,Ego, inquit, sum minimus apostolorum, qui non sum dignus vocati apo-, stolus.^ Quare igitur non sic profiteretur romanus pontifex, si imperialis dignitas non obstaret? Verum ergo concluditur, quod a -deo immediate et non ab homine non deo sive a puro homine papa habet excellenciam dignitatis, sed oportet quod mereatur ilam di- gnitatem humiliter sine pompa. sie militantis, quia sic querendo gloriam propriam, ut dicitur Joh. V, haberet signum evidentissimum antichristi. Ymo Bonifacius VIII. in sua extrav, Unam sanctam non audebat expresse illud asserere, quia tam fideles quam infideles pertinenter sibi obicerent: Tu de te ipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Unde in istam perplexitatem ex dotacione et exaltacione ce- saris involvuntur romani ponti- fices, quod im[250]peratore que- rente ab eis, si ipsi in potestate, dignitate vel primatu quoad deum excedunt omnes mortales alios iam viventes, oportet ipsos illud concedere, quia aliter, ut ingui- - unt, eme debet credere, quod sunt pape. Et cum a deo non habent illam preeminenciam, ut patet ex dictis, nec b. Petrus illud concederet, patet eis con- cedendum, quod hoc babent a cesare. Nam b. Paulus Petri so- cius confessus fuit fideliter I. Cor. XV: ,Ego, inquit, sum minimus apostolorum, qui non: sum dignus vocari apostolus. Quare igitur sic non profiteretur romanus pon- tifex, si imperialis dignitas non ob- staret? , . . Et sic verum con- cluditur, quod a deo immediate et non a natura humana papa habet excellenciam dignitatis, sed oportet quod mereatur illam ex- cellenciam dignitatis humiliter si- ne pompa. (498)
Strana 499
Odpověď na druhou námitku jest u Viklefa slovně jiná, ale“ na třetí odpovídá Hus zase s Viklefem, třebas poněkud volněji: [225%] Ad tercium de testimo- . nio doctorum dicitur . ..nec de- bet credi talibus, nisi de quanto sua dicta fundaverint in scriptura. [231] Quantum ad terciam par- tem, patet, quod doctoribus istis non debet credi nisi ut testibus vel autoribus, in quibus Christus loquitur, probantibus suam sen- tenciam racione. Hlava XVI. má v první polovici osobní polemiku Husovu proti doktorům -a je tudíž samostatná; 've druhé polovině však je celá kronikářská stať o papežích vypsána z „De potestate papae^ str. 181—184, jakž poznamenal Loserth, ale také část bezprostředně předcházející jest z téhož traktátu, čehož.si Loserth nevšiml : | Hus [2292] Tunc ad b. Jeronymi dictum . . dicitur quod reputative locutus est, sicut eciam sancti re- putative loquuntür de prelatis, quando vident eos declinantes a Christi vestigiis, dicentes quod sunt dampnandi vel membra. dy- aboli .. ex operibus apostolicis Damasi pape..[229"]utrumautem habuit revelacionem Jerosymus de predestinacione huius pape et iusticia suorum operum, ignora- tur.. Et patet, quomodo intelli- genda est condicionalis Jeronymi, quod si illa. sua confessio con- firmatur illius pape iudicio, qui- cunque inpugnare voluerit, foret hereticus. Reputative enim vel? ex revelacione vel ex certitudine fidei, quam exposuit, ita dixit et asseruit, quod ille papa non con- firmaret nisi verum . . Sed de- mentis foret credere, quod hoc a) Opp : nichil. . Viklef [251] B. autem Jeronymus re- putative locutus est . . ex apo- stolicis: operibus huius pape, si- cut sancti reputative loquuntur quando vident prelatos declinan- tes a Christi vestigiis, dicentes quod sunt dampnandi vel mem- bra dyaboli . . Utrum autem b. Jeronymus habuit revelacionem de predestinacione huius pape et iusticia suorum operum, ignora- tur . . Et patet, quomodo intelli- genda est ‘condicionalis Jero- nymi, quod si illa sua confessio confirmatur illius pape iudicio, quicunque inpugnare voluerit, foret hereticus. Reputative enim vel ex revelacione asseruit, quod ille papa non confirmaret aliud nisi verum. . Sed dementis foret credere, quod hoc debet trahi in -consequenciam de quocunque ro- mano pontifice, quia certum est, — (499)
Odpověď na druhou námitku jest u Viklefa slovně jiná, ale“ na třetí odpovídá Hus zase s Viklefem, třebas poněkud volněji: [225%] Ad tercium de testimo- . nio doctorum dicitur . ..nec de- bet credi talibus, nisi de quanto sua dicta fundaverint in scriptura. [231] Quantum ad terciam par- tem, patet, quod doctoribus istis non debet credi nisi ut testibus vel autoribus, in quibus Christus loquitur, probantibus suam sen- tenciam racione. Hlava XVI. má v první polovici osobní polemiku Husovu proti doktorům -a je tudíž samostatná; 've druhé polovině však je celá kronikářská stať o papežích vypsána z „De potestate papae^ str. 181—184, jakž poznamenal Loserth, ale také část bezprostředně předcházející jest z téhož traktátu, čehož.si Loserth nevšiml : | Hus [2292] Tunc ad b. Jeronymi dictum . . dicitur quod reputative locutus est, sicut eciam sancti re- putative loquuntür de prelatis, quando vident eos declinantes a Christi vestigiis, dicentes quod sunt dampnandi vel membra. dy- aboli .. ex operibus apostolicis Damasi pape..[229"]utrumautem habuit revelacionem Jerosymus de predestinacione huius pape et iusticia suorum operum, ignora- tur.. Et patet, quomodo intelli- genda est condicionalis Jeronymi, quod si illa. sua confessio con- firmatur illius pape iudicio, qui- cunque inpugnare voluerit, foret hereticus. Reputative enim vel? ex revelacione vel ex certitudine fidei, quam exposuit, ita dixit et asseruit, quod ille papa non con- firmaret nisi verum . . Sed de- mentis foret credere, quod hoc a) Opp : nichil. . Viklef [251] B. autem Jeronymus re- putative locutus est . . ex apo- stolicis: operibus huius pape, si- cut sancti reputative loquuntur quando vident prelatos declinan- tes a Christi vestigiis, dicentes quod sunt dampnandi vel mem- bra dyaboli . . Utrum autem b. Jeronymus habuit revelacionem de predestinacione huius pape et iusticia suorum operum, ignora- tur . . Et patet, quomodo intelli- genda est ‘condicionalis Jero- nymi, quod si illa sua confessio confirmatur illius pape iudicio, quicunque inpugnare voluerit, foret hereticus. Reputative enim vel ex revelacione asseruit, quod ille papa non confirmaret aliud nisi verum. . Sed dementis foret credere, quod hoc debet trahi in -consequenciam de quocunque ro- mano pontifice, quia certum est, — (499)
Strana 500
deberet trahi in Consequenciam de quocunque romano pontifice, quia certum est, quod multi eo- fim ratificarunt errores et bere- ses, quia fuerunt heretici. Unde dist. 23. In nomine domini nar- rat textus, quomodo papa con- queritur, quod crebris tunsioni- bus simoniace heresis sedes illa sepius est percussa, ideo volendo providere de remedio in futurum, decrevit quod mortuo papa car- dinales,, religiosi, clerici et laici conveniant ad eligendum unum papam. idoneum de illius ecclesie gremio vel alterius, ubi magis fuerit idoneus, salvo semper pri- vilegio imperatoris Henrici, quod in eleccione pape habeat cum heredibus interesse. Electus au- tem tamquam verus papa habe- bit ante consecracionem suam instar b. Gregorii [230?] potesta- tem disponendi de bonis ecclesie. Et quemcunque, qui hunc otdi- nem impedierit, anathematisat tamquam pessimum antichristum. Ubi glosa ordinaria dicit, quod hic tangitur latenter quod legitur in. cronicis, quomodo Benedictus, qui successit Stephano, eiectus est de pontificatu et Johannes Sabinensis épiscopus factus est papa, pro pecunia, cui impositum est nomen Silvester. Sed inde eiectus et restitutus Benedictus, qui iterum ,est eiectus 'et datus est papatus Johanni archipresbi- tero ante Portam Latinam, cui impositum est nomen Gregorius; et hic ab Henrico imperatore est deiectus et ultra montes transla- / quod multi eorum quantum in eis fuit ratificarunt multas here- ses propter lucrum .'. [252] ut . patet XXIIL dist. In nomine do- mini, ubi textus narrat, quomodo papa conqueritur, quod crebris , tunsionibus symoniace heresis illa sedes sepius est percussa, ideo volendo providere de remedio in futurum, decrevit quod mortuo papa cardinales, religiosi, clerici et layci conveniant ad eligen- dum unum papam idoneum de: ilius ecclesie gremio vel alterius, ubi magis fuerit idoneus, salvo semper privilegio imperatoris Hen- rici, quod in eleccione pape ha-- beat cum, suis heredibus inter- esse. Electus autem tamquam verus papa habebit ante conse- cracionem suam instar b. Gre- gorii potestatem disponendi papa- liter de bonis ecclesie. Et quem- cunque, qui ordinem eligendi im- pedierit, anathematizat tamquam pessimum anticbristum. Glossa autem ordinaria dicit, quod hic tangitur latenter quod legitur in cronicis, quomodo Benedictus, qui successit Stephano, eiectus est de pontificatu et Johannes Sabinensis episcopus factus est ^ papa pro pecunia, cui impositum est ngmen [253] Silvester. Sed iste deiectus est et restitutus Be- nedictus, qui iterum est eiectus et datus est. papatus Johanni archipresbitero ante Portam La- . tinam; et hic ab imperatore Hen- rico est deiectus et ultra montes translatus. Et hoc totum uno anno factum est et propter hoc (500)
deberet trahi in Consequenciam de quocunque romano pontifice, quia certum est, quod multi eo- fim ratificarunt errores et bere- ses, quia fuerunt heretici. Unde dist. 23. In nomine domini nar- rat textus, quomodo papa con- queritur, quod crebris tunsioni- bus simoniace heresis sedes illa sepius est percussa, ideo volendo providere de remedio in futurum, decrevit quod mortuo papa car- dinales,, religiosi, clerici et laici conveniant ad eligendum unum papam. idoneum de illius ecclesie gremio vel alterius, ubi magis fuerit idoneus, salvo semper pri- vilegio imperatoris Henrici, quod in eleccione pape habeat cum heredibus interesse. Electus au- tem tamquam verus papa habe- bit ante consecracionem suam instar b. Gregorii [230?] potesta- tem disponendi de bonis ecclesie. Et quemcunque, qui hunc otdi- nem impedierit, anathematisat tamquam pessimum antichristum. Ubi glosa ordinaria dicit, quod hic tangitur latenter quod legitur in. cronicis, quomodo Benedictus, qui successit Stephano, eiectus est de pontificatu et Johannes Sabinensis épiscopus factus est papa, pro pecunia, cui impositum est nomen Silvester. Sed inde eiectus et restitutus Benedictus, qui iterum ,est eiectus 'et datus est papatus Johanni archipresbi- tero ante Portam Latinam, cui impositum est nomen Gregorius; et hic ab Henrico imperatore est deiectus et ultra montes transla- / quod multi eorum quantum in eis fuit ratificarunt multas here- ses propter lucrum .'. [252] ut . patet XXIIL dist. In nomine do- mini, ubi textus narrat, quomodo papa conqueritur, quod crebris , tunsionibus symoniace heresis illa sedes sepius est percussa, ideo volendo providere de remedio in futurum, decrevit quod mortuo papa cardinales, religiosi, clerici et layci conveniant ad eligen- dum unum papam idoneum de: ilius ecclesie gremio vel alterius, ubi magis fuerit idoneus, salvo semper privilegio imperatoris Hen- rici, quod in eleccione pape ha-- beat cum, suis heredibus inter- esse. Electus autem tamquam verus papa habebit ante conse- cracionem suam instar b. Gre- gorii potestatem disponendi papa- liter de bonis ecclesie. Et quem- cunque, qui ordinem eligendi im- pedierit, anathematizat tamquam pessimum anticbristum. Glossa autem ordinaria dicit, quod hic tangitur latenter quod legitur in cronicis, quomodo Benedictus, qui successit Stephano, eiectus est de pontificatu et Johannes Sabinensis episcopus factus est ^ papa pro pecunia, cui impositum est ngmen [253] Silvester. Sed iste deiectus est et restitutus Be- nedictus, qui iterum est eiectus et datus est. papatus Johanni archipresbitero ante Portam La- . tinam; et hic ab imperatore Hen- rico est deiectus et ultra montes translatus. Et hoc totum uno anno factum est et propter hoc (500)
Strana 501
«us. Et hoc totum uno anno fa- -ctum est et propter hoc datum "fuit hoc, privilegium Henrico. Hec -glosa decreti. Jak patrno, datum fuit hoc privilegium Hen- rico. Hec glosa decreti. má Hus všecky ty historické vědomosti o pape- žích z Viklefa. Ale fake před tím silná úvahá o „ohavn o sti Zzpu&téni* 21 n., (Opp. 2 Tune videtur abhominacio de- 'solacionis virtutum Christi stare jin loco sancto, in quo non de- bet stare, ut dicit Cbristus Mat. -24. Unde si fideles anime vide- .rent utrobique statum spiritua- lem ecclesie, quomodo solebat in -eo presidere unus paterfamilias, -qui graciose acceptaret invitando, pasceret refovendo atque defen- deret adiuvando quoscunque suos domesticos, modo autem in ea- "dem domo invenirent presidere "unum omnino condicionis oppo- site, non mirum si plurimi deso- lentur. Ut si itinerans solebat? .hospitari cum uno”) patrefamilias magnifice largitatis, pietatis, tra- ctabilitatis et omnino virtuose con- versacionis et post inveniat mon- -struosam beluam, que in hospi- 'tes famelice, subdole crudeliter, .arroganter et proditorie tyranni- .zet, itinerans intrans in. domum videndo talem sedere in cathedra pii patrisfamilias, miraretur, tur- baretur et desolaretur non modi- «cum in aspectu: sic potest con- -cipi abhominacio desolacionis uxta illud Zach. 11 a) Opp.: polebat. b) Opp.: vero. 202) je z „De potestate papae* což Loserthem rovněž neurčeno: ' str. Mat. 24: ,Cum igitur videritis abhominacionem* . . Revera quod auctoritate et imperio cesaris vel "falsa eleccione cardinalium con- stituatur summus Christi vicarius, est abhominacio in abstracto, et si fideles anime viderent clare utrobique statum spiritualem ec- clesie, quomodo solebat in ea presidere unus paterfamilias, qui graciose acceptaret invitando, pasceret refovendo atque defen- ' deret [222] adiuvando. quoscun- que suos domesticos, modo au- tem invenirent in eadem domo ecclesie presidere unum blasfe« mum ypocritam omnino condici- onis opposite, non mirum si plu- ripi desolentur. Ut si itinerans solebat hospitari cum uno patre- familias magnifice largitatis et post inveniat monstruosam be- luam, que in hospites famelice, Subdole et proditorie tyrannizet, intrans . domum videndo "talem sedere in cathedra pii patris fa- -milias, desolaretur noa. modicum in aspectu: sic igitur ego intel- ligo abhominaeionem desolacionis prophetatam et ewangelizatam . . (501)
«us. Et hoc totum uno anno fa- -ctum est et propter hoc datum "fuit hoc, privilegium Henrico. Hec -glosa decreti. Jak patrno, datum fuit hoc privilegium Hen- rico. Hec glosa decreti. má Hus všecky ty historické vědomosti o pape- žích z Viklefa. Ale fake před tím silná úvahá o „ohavn o sti Zzpu&téni* 21 n., (Opp. 2 Tune videtur abhominacio de- 'solacionis virtutum Christi stare jin loco sancto, in quo non de- bet stare, ut dicit Cbristus Mat. -24. Unde si fideles anime vide- .rent utrobique statum spiritua- lem ecclesie, quomodo solebat in -eo presidere unus paterfamilias, -qui graciose acceptaret invitando, pasceret refovendo atque defen- deret adiuvando quoscunque suos domesticos, modo autem in ea- "dem domo invenirent presidere "unum omnino condicionis oppo- site, non mirum si plurimi deso- lentur. Ut si itinerans solebat? .hospitari cum uno”) patrefamilias magnifice largitatis, pietatis, tra- ctabilitatis et omnino virtuose con- versacionis et post inveniat mon- -struosam beluam, que in hospi- 'tes famelice, subdole crudeliter, .arroganter et proditorie tyranni- .zet, itinerans intrans in. domum videndo talem sedere in cathedra pii patrisfamilias, miraretur, tur- baretur et desolaretur non modi- «cum in aspectu: sic potest con- -cipi abhominacio desolacionis uxta illud Zach. 11 a) Opp.: polebat. b) Opp.: vero. 202) je z „De potestate papae* což Loserthem rovněž neurčeno: ' str. Mat. 24: ,Cum igitur videritis abhominacionem* . . Revera quod auctoritate et imperio cesaris vel "falsa eleccione cardinalium con- stituatur summus Christi vicarius, est abhominacio in abstracto, et si fideles anime viderent clare utrobique statum spiritualem ec- clesie, quomodo solebat in ea presidere unus paterfamilias, qui graciose acceptaret invitando, pasceret refovendo atque defen- ' deret [222] adiuvando. quoscun- que suos domesticos, modo au- tem invenirent in eadem domo ecclesie presidere unum blasfe« mum ypocritam omnino condici- onis opposite, non mirum si plu- ripi desolentur. Ut si itinerans solebat hospitari cum uno patre- familias magnifice largitatis et post inveniat monstruosam be- luam, que in hospites famelice, Subdole et proditorie tyrannizet, intrans . domum videndo "talem sedere in cathedra pii patris fa- -milias, desolaretur noa. modicum in aspectu: sic igitur ego intel- ligo abhominaeionem desolacionis prophetatam et ewangelizatam . . (501)
Strana 502
X Ve zbývajících kapitolách jest zvláště obtížné ur&iti prameny- Husový. O poslušnosti a trestech církevních, o nichž se tu jedná, mluví Viklef v nejrůznějších spisech, což znesnadňuje ztotožnění; Hus pak mluvil a psal o.,týchž předmětech stále, měl tudíž látku. připravenu a nepotřeboval pramenů. Přece však najdeme i tu. celou. „, řadu doslovně vypsaných úryvkův, a to většinou z jiných traktátů. Viklefových, než dosud. | Pozornosti jest hodno, že začátek hlavy XVII, jediné to místo,. na němž Hus udává jaksi program své strany, jest převzat z Viklefa. Hus jej vypsal z „Responsiones ad.44 conclu- siones* (Loserth, W> Opera minora 248 n.): Hus [2314] nostre parüs non est intencio seducere populum a vera obediencia, sed quod populus sit unus a lege Christi concorditer regulatus. Secundo intencio par- tis nostre est, quod constitu- ciones antichristiane non infa- tuent aut dividant populum a Christo, sed quod regnet sincere lex Christi cum consuetudine po- puli ex lege domini approbata. Et tercio intencio nostre partis est, quod clerus vivat sincere secun- dum: ewangelium: Jesu Christi, pompa, avaricia et luxuria poster- gatis. Et quarto optat et predi- cat nostra pars, quod militans ecclesia sincere secundum partes, quas ordinavit dominus, sit com- mixta, sc. ex sacerdotibus Christi pure legem suam servantibus, ex. mundo nobilibus ad observanci- am ordinacionis Christi compel- lentibus et ex vulgaribus utrique istarum parcium secundum legem Christi ministrantibus. Viklef. Consistit autem sentencia huius partis in quatuor . . dicit primo et excitat, quod populus sit unus. a lege Christi concorditer regu- látus. [249]. Dicit secundo et ex- citat, quod dominium. seculare sit: integrum: et attineat. brachio se-- culari inpermixte.. Dicit: tercio .et: optat, quod leges: antichristive non. infatuent aut. dividant po- pulum: a. Christo; sed. quod re- gnet sincere lex. Christi cum con- suetudine populi ex. lege .domini approbata, Et: dicit quarto ac optat, quod:militans ecclesia sin- cere secundum illas partes, quas- ordinavit dominus, sit commixta, sc. ex. sacerdotibus Christi pure legemsuam servantibus, ex mundi nobilibus ad. observanciam ordi- nacionis Christi compellentibus et. ex. vulgaribus utrique istarum par- cium secundum. legem. Christi mi- nistrantibus. / Hus tedy pouze druhy bod programu Viklefova, o: majetku,. vynechal a vložil zaň reformu duchovenstva. Karakteristické.! (502)
X Ve zbývajících kapitolách jest zvláště obtížné ur&iti prameny- Husový. O poslušnosti a trestech církevních, o nichž se tu jedná, mluví Viklef v nejrůznějších spisech, což znesnadňuje ztotožnění; Hus pak mluvil a psal o.,týchž předmětech stále, měl tudíž látku. připravenu a nepotřeboval pramenů. Přece však najdeme i tu. celou. „, řadu doslovně vypsaných úryvkův, a to většinou z jiných traktátů. Viklefových, než dosud. | Pozornosti jest hodno, že začátek hlavy XVII, jediné to místo,. na němž Hus udává jaksi program své strany, jest převzat z Viklefa. Hus jej vypsal z „Responsiones ad.44 conclu- siones* (Loserth, W> Opera minora 248 n.): Hus [2314] nostre parüs non est intencio seducere populum a vera obediencia, sed quod populus sit unus a lege Christi concorditer regulatus. Secundo intencio par- tis nostre est, quod constitu- ciones antichristiane non infa- tuent aut dividant populum a Christo, sed quod regnet sincere lex Christi cum consuetudine po- puli ex lege domini approbata. Et tercio intencio nostre partis est, quod clerus vivat sincere secun- dum: ewangelium: Jesu Christi, pompa, avaricia et luxuria poster- gatis. Et quarto optat et predi- cat nostra pars, quod militans ecclesia sincere secundum partes, quas ordinavit dominus, sit com- mixta, sc. ex sacerdotibus Christi pure legem suam servantibus, ex. mundo nobilibus ad observanci- am ordinacionis Christi compel- lentibus et ex vulgaribus utrique istarum parcium secundum legem Christi ministrantibus. Viklef. Consistit autem sentencia huius partis in quatuor . . dicit primo et excitat, quod populus sit unus. a lege Christi concorditer regu- látus. [249]. Dicit secundo et ex- citat, quod dominium. seculare sit: integrum: et attineat. brachio se-- culari inpermixte.. Dicit: tercio .et: optat, quod leges: antichristive non. infatuent aut. dividant po- pulum: a. Christo; sed. quod re- gnet sincere lex. Christi cum con- suetudine populi ex. lege .domini approbata, Et: dicit quarto ac optat, quod:militans ecclesia sin- cere secundum illas partes, quas- ordinavit dominus, sit commixta, sc. ex. sacerdotibus Christi pure legemsuam servantibus, ex mundi nobilibus ad. observanciam ordi- nacionis Christi compellentibus et. ex. vulgaribus utrique istarum par- cium secundum. legem. Christi mi- nistrantibus. / Hus tedy pouze druhy bod programu Viklefova, o: majetku,. vynechal a vložil zaň reformu duchovenstva. Karakteristické.! (502)
Strana 503
V theoretickych úvahách o poslušnosti jest kus z Vikle- *“ fova kázání na li. ned. po Zjev. (Loserth W., Serm. I. 69): . Hus [231^] Nec omnis obediencia est ad arbitrium superioris, cum Christus, ut dicitur Luc. IL, fuit subditus suis parentibus; et cer- tum est, quod sicut inter natos muliérum non surrexit maior Jo- hanne Baptista, sie Christus. in- finitum fuit maior quam Joseph vel Maria. Cum ergo Christus nichil fecit nisi ut debuit, patet quod maior debet esse minori subditus sive obediens. Quidquid enim fons religionis docuerit, ut ' principalissimus, est tenendum. Unde Christus, qui fuit duplicis nature, fuit dupliciter obediens. Definice poslušnosti na fol. Viklef Circa hoc ewangelium dubita- tur, utrum secundum legem ewan- gelii maior debet obedire minori. Christus fuit subditus suis pa- rentibus, ut patet hic Luc. Il ; certum est, quod sicut inter na-. - tos mulierum non surrexit maior Johanne Baptista, sic Christus. fuit infinitum maior quam Joseph- et Maria. Cum ergo Christus ni- chil fecit nisi ut debuit, patet quod maior debet esse minori subditus sive obediens. Quidquid enim fons religionis docuerit, . ut. principium est tenendum . . Chri- stus autem sicut est nature du- plicis, sic fuit dupliciter summe: obediens. 2324 je z Viklefova spisu „De: civili dominio* III (Loserth 39): Obediencia est actus voluntatis creature racionalis, quo volunta- rie et discrete 'submittit se suo - . preposito, [39] dicitur quod obediencia est. actus voluntatis creature racio- nalis, quo voluntarie [40] et dis- crete submittit se suo preposito .. Co'u Husa následuje, má Viklef před předcházejícím: et sonat in bonum, sicut ino- bedire in malum; utrumque ta- men dicit racionalem creaturam pro subiecto? et secundo dicit pro fundamento accionem, passi- onem, silencium vel aliud huius-- modi, super quo cadit precepcio. Unde: sicut omne peccàtum est inobediencia vel ipsam concomi- tans, omnis enim virtuosus obe- E Los.: obaudire. — b) Opp.: et sonat in bonum, sicut ino- bedire? sonat in malum; utrum-- que tamen dicit creaturam pro subiecto et tercio dicit pro fun- damento accionem, passionem, silencium vel aliquid huiusmodi, super quo cadit precepcio. Unde sicut omne peccatum est inobe-- ,diencia vel ipsam concomitans, omnis enim virtuosus obedit deo,. subieccione. (503)
V theoretickych úvahách o poslušnosti jest kus z Vikle- *“ fova kázání na li. ned. po Zjev. (Loserth W., Serm. I. 69): . Hus [231^] Nec omnis obediencia est ad arbitrium superioris, cum Christus, ut dicitur Luc. IL, fuit subditus suis parentibus; et cer- tum est, quod sicut inter natos muliérum non surrexit maior Jo- hanne Baptista, sie Christus. in- finitum fuit maior quam Joseph vel Maria. Cum ergo Christus nichil fecit nisi ut debuit, patet quod maior debet esse minori subditus sive obediens. Quidquid enim fons religionis docuerit, ut ' principalissimus, est tenendum. Unde Christus, qui fuit duplicis nature, fuit dupliciter obediens. Definice poslušnosti na fol. Viklef Circa hoc ewangelium dubita- tur, utrum secundum legem ewan- gelii maior debet obedire minori. Christus fuit subditus suis pa- rentibus, ut patet hic Luc. Il ; certum est, quod sicut inter na-. - tos mulierum non surrexit maior Johanne Baptista, sic Christus. fuit infinitum maior quam Joseph- et Maria. Cum ergo Christus ni- chil fecit nisi ut debuit, patet quod maior debet esse minori subditus sive obediens. Quidquid enim fons religionis docuerit, . ut. principium est tenendum . . Chri- stus autem sicut est nature du- plicis, sic fuit dupliciter summe: obediens. 2324 je z Viklefova spisu „De: civili dominio* III (Loserth 39): Obediencia est actus voluntatis creature racionalis, quo volunta- rie et discrete 'submittit se suo - . preposito, [39] dicitur quod obediencia est. actus voluntatis creature racio- nalis, quo voluntarie [40] et dis- crete submittit se suo preposito .. Co'u Husa následuje, má Viklef před předcházejícím: et sonat in bonum, sicut ino- bedire in malum; utrumque ta- men dicit racionalem creaturam pro subiecto? et secundo dicit pro fundamento accionem, passi- onem, silencium vel aliud huius-- modi, super quo cadit precepcio. Unde: sicut omne peccàtum est inobediencia vel ipsam concomi- tans, omnis enim virtuosus obe- E Los.: obaudire. — b) Opp.: et sonat in bonum, sicut ino- bedire? sonat in malum; utrum-- que tamen dicit creaturam pro subiecto et tercio dicit pro fun- damento accionem, passionem, silencium vel aliquid huiusmodi, super quo cadit precepcio. Unde sicut omne peccatum est inobe-- ,diencia vel ipsam concomitans, omnis enim virtuosus obedit deo,. subieccione. (503)
Strana 504
«dit deo, sic omnis peccator est . deo inobediens. Est autem obe- diencia in racione et voluntate .. effectus autem eius sunt in cete- 'ris potenciis et exterius in effectu. sic?) omnis peccator est deo in- obediens. Unde omnis obedien- cia est in racione et voluntate, effectus autem eius sunt in ce- teris potenciis et exterius in effectu. Také věta Husova, že ďábel přemlouval Krista a Kristus vůli jeho naplnil, jež jest 27. článek ze 42, je z tobo spisu .Viklefova, jenž na str. 40 praví: „Christus obedivit . . dyabolo.“ 5 td Dlouhá úvaha na konci kapitoly o rozdílu mezi přikázáním a radou evangelickou jest doslovně opsána z „De civili domi- " nio* II (Loserth Il, 161 n): Hus [2325] Et quia obediencia est - Circa precepta et consilia, ideo "notanda est differencia inter pre- -ceptum .et consilium ewangeli- cum, prout ex opposito distin- . guuntur. Preceptum enim est do- ctrina dei generalis, omnem ho- minem. semper obligans sub pena peccati mortalis, eo ipso quo "unquam ab eo lapsus fuerit. Unde ' beati, qui pro tempore vite pre- varicati sunt, pro eodem tempore peccaverunt mortaliter, sicut dam- ..pnati ex prevaricacione continua . peccant continue in inferno. Con- silium autem est doctrina dei Specialis, solum obligans sub pena venialis pro tempore huius ' vite. Ideo dicunt doctores, quod - preceptum est inperfectorum, ob- ligans eos sub racione qua servi sunt; consilium autem est per- "fectorum, quod eciam supra ob- ligat, subintellige generaliter et semper sub pena peccati mortalis, : sed ad. declinandam peccati oc- 3) Los.: sicut. Viklef 'Tercio notanda est differencia inter preceptum et consilium e- vangelicum, prout ex opposito distinguuntur.. Preceptum enim est doctrina dei generalis, om- nem hominem semper obligans sub pena peccati mortalis, eo ipso quo unquam ab eo lapsus fuit. Unde beati, qui pro tempore Vie prevaricati sunt, pro eodem tempore peccant mortaliter, sicut dampnati ex prevaricacione con- tinua peccant continue in inferno. Consilium autem est doctrina dei specialis, solum obligans sub pena venialis pro tempore hüius vie. Ideo dicunt doctores, quod pre- ceptum est inperfectorum, eos obligans sub racione qua servi; consilium autem est perfectorum, quod eos supra obligat, subin- tellige generaliter et semper, sub pena peccati mortalis, sed ad declinandum occasionem peccati eis consulit ut amicis. Unde si sanctus ex ingratitudine dei occa-^ (504)
«dit deo, sic omnis peccator est . deo inobediens. Est autem obe- diencia in racione et voluntate .. effectus autem eius sunt in cete- 'ris potenciis et exterius in effectu. sic?) omnis peccator est deo in- obediens. Unde omnis obedien- cia est in racione et voluntate, effectus autem eius sunt in ce- teris potenciis et exterius in effectu. Také věta Husova, že ďábel přemlouval Krista a Kristus vůli jeho naplnil, jež jest 27. článek ze 42, je z tobo spisu .Viklefova, jenž na str. 40 praví: „Christus obedivit . . dyabolo.“ 5 td Dlouhá úvaha na konci kapitoly o rozdílu mezi přikázáním a radou evangelickou jest doslovně opsána z „De civili domi- " nio* II (Loserth Il, 161 n): Hus [2325] Et quia obediencia est - Circa precepta et consilia, ideo "notanda est differencia inter pre- -ceptum .et consilium ewangeli- cum, prout ex opposito distin- . guuntur. Preceptum enim est do- ctrina dei generalis, omnem ho- minem. semper obligans sub pena peccati mortalis, eo ipso quo "unquam ab eo lapsus fuerit. Unde ' beati, qui pro tempore vite pre- varicati sunt, pro eodem tempore peccaverunt mortaliter, sicut dam- ..pnati ex prevaricacione continua . peccant continue in inferno. Con- silium autem est doctrina dei Specialis, solum obligans sub pena venialis pro tempore huius ' vite. Ideo dicunt doctores, quod - preceptum est inperfectorum, ob- ligans eos sub racione qua servi sunt; consilium autem est per- "fectorum, quod eciam supra ob- ligat, subintellige generaliter et semper sub pena peccati mortalis, : sed ad. declinandam peccati oc- 3) Los.: sicut. Viklef 'Tercio notanda est differencia inter preceptum et consilium e- vangelicum, prout ex opposito distinguuntur.. Preceptum enim est doctrina dei generalis, om- nem hominem semper obligans sub pena peccati mortalis, eo ipso quo unquam ab eo lapsus fuit. Unde beati, qui pro tempore Vie prevaricati sunt, pro eodem tempore peccant mortaliter, sicut dampnati ex prevaricacione con- tinua peccant continue in inferno. Consilium autem est doctrina dei specialis, solum obligans sub pena venialis pro tempore hüius vie. Ideo dicunt doctores, quod pre- ceptum est inperfectorum, eos obligans sub racione qua servi; consilium autem est perfectorum, quod eos supra obligat, subin- tellige generaliter et semper, sub pena peccati mortalis, sed ad declinandum occasionem peccati eis consulit ut amicis. Unde si sanctus ex ingratitudine dei occa-^ (504)
Strana 505
l -casionem consulit eis ut amicis. Undesi sanctus ex magnitudine? -divini occasione consilii inciderit in mortale, hoc est ex prevari- 'cacione primi mandati et non ex non observancia divini consilii, In patria vero, ubi non est pe- 'riculum vel oecasio peccandi, non .est consilium ita dictum. Nam in patria non est voluntaria pauper- tas ut sapit egenciam, quam "Christus consulit Mat. 19: ,Si vis perfectus esse, vade et vende -omnia que habes; secunda? est -obediencia preposito coactivo, de quá Lue. 9: ,Si quis vult venire post me, abneget semetipsum“ taniquam discipulus carissimus ; nec reluciacio castitatis, de qua Mat. 19: ,Sunt eunuchi, qui se 'castraverurit propter regnum ce- - lorum* ; nec effectualis retribucio adversantibus, de qua Mat. 5: » Benefacite his, qui oderunt.vos“ ; nec concuciencium violenter hu- -milis paciencia, de qua Mat. 5: „Si guis te percusserit in dex- -teram maxil[233*]am, prebe ei et alteram“ ; nec supererogacio operum misericordie, de qua Luc. '6: „Omni petenti te tribue“ ; nec verborum ac iuramenti compes- cencia, de qua Mat. 12: ,De ornni verbo ocioso, quod locuti fuerint homines, reddent racionem in die iudicii“, Mat. 5: „Dico vobis.omnino non iurare*; nec a) Snad: magnitudine temptacionis. — b) Opp.: sione consilii inciderit in mortale, hoc est ex prevaricacióne primi mandati et non eX: non obser- vancia divini consilii. In patria vero, ubi non est periculum vel Occasio peccandi, non est con- silium ita dictum. Nam in patria non est voluntaria paupertas ut sapit egenciam, quam Christus consulit Mat. 19: ,Si vis per- fectus esse, vade et vende omnia "que habes*; nec obediencia pre- q p posito coactivo, de quo Luc. 9: »9i quis vult venire post me“ semper? tamquam discipulus me- us carissimus, ,abneget semetip- sum^; nec reluctacio castitatis, de qua Mat. 19: , Sunt eunuchi, qui se castraverunt propter re- gnum [162] celorum*; nec effe- ctualis retribucio adversantibus, de qua Mat. 59: „Si quis te per- cusserit in dexteram maxillam, prebe ei et alteram* ; nec super- erogacio operum misericordie, de qua Luc. 6: ,Omni petenti te tribue*; nec verborum aut iura- menti compescencia, de qua: „Ex omni verbo ocioso, quod locuti fuerint homines; reddent racio- nem deo in die .iudicii* et Mat. 5: „Dico vobis omnino non iu- rare“ ;, nec occasio peccandi: „Si oculus vel pes tuus vel ma- nus scandalisat te, erue eum et proice abs te"; nec -moderacio operacionis, ne ex defectu sim- nec, — ©) Mělo by býti: nec, nebo: secundo non est. — d) Místo: sc. nebo supple. e) V textu Loserthově je zde vynechán řádek, jejž nutno dopluiti z Husa. .Loserth má rad pouze 11.. (505)
l -casionem consulit eis ut amicis. Undesi sanctus ex magnitudine? -divini occasione consilii inciderit in mortale, hoc est ex prevari- 'cacione primi mandati et non ex non observancia divini consilii, In patria vero, ubi non est pe- 'riculum vel oecasio peccandi, non .est consilium ita dictum. Nam in patria non est voluntaria pauper- tas ut sapit egenciam, quam "Christus consulit Mat. 19: ,Si vis perfectus esse, vade et vende -omnia que habes; secunda? est -obediencia preposito coactivo, de quá Lue. 9: ,Si quis vult venire post me, abneget semetipsum“ taniquam discipulus carissimus ; nec reluciacio castitatis, de qua Mat. 19: ,Sunt eunuchi, qui se 'castraverurit propter regnum ce- - lorum* ; nec effectualis retribucio adversantibus, de qua Mat. 5: » Benefacite his, qui oderunt.vos“ ; nec concuciencium violenter hu- -milis paciencia, de qua Mat. 5: „Si guis te percusserit in dex- -teram maxil[233*]am, prebe ei et alteram“ ; nec supererogacio operum misericordie, de qua Luc. '6: „Omni petenti te tribue“ ; nec verborum ac iuramenti compes- cencia, de qua Mat. 12: ,De ornni verbo ocioso, quod locuti fuerint homines, reddent racionem in die iudicii“, Mat. 5: „Dico vobis.omnino non iurare*; nec a) Snad: magnitudine temptacionis. — b) Opp.: sione consilii inciderit in mortale, hoc est ex prevaricacióne primi mandati et non eX: non obser- vancia divini consilii. In patria vero, ubi non est periculum vel Occasio peccandi, non est con- silium ita dictum. Nam in patria non est voluntaria paupertas ut sapit egenciam, quam Christus consulit Mat. 19: ,Si vis per- fectus esse, vade et vende omnia "que habes*; nec obediencia pre- q p posito coactivo, de quo Luc. 9: »9i quis vult venire post me“ semper? tamquam discipulus me- us carissimus, ,abneget semetip- sum^; nec reluctacio castitatis, de qua Mat. 19: , Sunt eunuchi, qui se castraverunt propter re- gnum [162] celorum*; nec effe- ctualis retribucio adversantibus, de qua Mat. 59: „Si quis te per- cusserit in dexteram maxillam, prebe ei et alteram* ; nec super- erogacio operum misericordie, de qua Luc. 6: ,Omni petenti te tribue*; nec verborum aut iura- menti compescencia, de qua: „Ex omni verbo ocioso, quod locuti fuerint homines; reddent racio- nem deo in die .iudicii* et Mat. 5: „Dico vobis omnino non iu- rare“ ;, nec occasio peccandi: „Si oculus vel pes tuus vel ma- nus scandalisat te, erue eum et proice abs te"; nec -moderacio operacionis, ne ex defectu sim- nec, — ©) Mělo by býti: nec, nebo: secundo non est. — d) Místo: sc. nebo supple. e) V textu Loserthově je zde vynechán řádek, jejž nutno dopluiti z Husa. .Loserth má rad pouze 11.. (505)
Strana 506
$ | Occasio peccandi, de qua Mat. 6: | ,5i oculus tuus vel pes tuus vel manus scandalizat te, erue eum et abscinde et proice abs te*; nec moderacio operacionis, ne ex defectu simplicis intencionis in- cidamus in ypocrisim, de qua Mat. 6: Attendite vobis, ne ius- ticiam vestram faciatis coram ho- minibus^; nec exemplans confor- mitas operis ad sermonem, de qua Mat. 23 dicitur, quod pha- risei dicunt et non faciunt, ideo consulit ypocrite: „primo eice trabem de oculo tuo* (Luc. 6); nec secularis solicitudo suffocans verbum, de qua Mat. 6: „Nolite soliciti esse dicentes: Quid man- ducabimus* etc.; nec fraterna correpcio, de qua Mat. 18: „Si ' peccaverit frater tuus in te, vade, corripe eum inter te et ipsum solum. | Omnia ista duodecim consilia in forma sua primaria non habe- bunt esse in effectu , necessario, - séd in sensu et forma secundaria observabuntur sicüt mandata e- terna, sed 1n via sunt ad vitam saluberrima. Et utinam clerici et specialiter religiosi: appreciantes consilia hominum et omnes alii innitentes humano consilio ad ista consilia medici celestis atten- derent, quia indubie sunt à pec- catis possibilibus preservativa, a commissis purgativa et adepte sanitatis conservativa. Ideo omnes viantes obligantur ad ista consilia vel eorum aliqua, plicis intencionis incidamus in. ypocrisim de qua Mat. 6: „Atten- dite, ne iusticiam vestram faciatis coram .hominibus^; nec .exem- plans conformitas operis ad ser- .monem, de qua Mat. 23 dicitur, quod pharisei dicunt et non fa- ciunt, ideo consulit ypocrite primo- eicere trabem de oculo suo ; nec secularis solicitudo suffocans ve- rum, de qua ut in principio huius. exponitur ; nec fraterna correpcio, de qua Mat. 18, ut exponitur ter- cio huius capitulo. Omnia ista duodecim consilia in forma sua primaria non ba- bebunt effectum in patria, sed in fructu et sensu secundario ob- servabuntur sicut mandata eterna, sed in via sunt ad litteram salu- . berrima, Et utinam nostri religiosi tantum appreciantes consilia ho- minum et nostri magnates in- euntes humana consilia ad ista consilia medici celestis attende- rent, quia indubie sunt a pec- catis possibilibus preservativa, peccatorum in quibus lapsum est purgativa, et sanitatis adepte con- servativa. Ideo omnes viantes obligantur: ad ista consilia vel eorum aliqua,. (506)
$ | Occasio peccandi, de qua Mat. 6: | ,5i oculus tuus vel pes tuus vel manus scandalizat te, erue eum et abscinde et proice abs te*; nec moderacio operacionis, ne ex defectu simplicis intencionis in- cidamus in ypocrisim, de qua Mat. 6: Attendite vobis, ne ius- ticiam vestram faciatis coram ho- minibus^; nec exemplans confor- mitas operis ad sermonem, de qua Mat. 23 dicitur, quod pha- risei dicunt et non faciunt, ideo consulit ypocrite: „primo eice trabem de oculo tuo* (Luc. 6); nec secularis solicitudo suffocans verbum, de qua Mat. 6: „Nolite soliciti esse dicentes: Quid man- ducabimus* etc.; nec fraterna correpcio, de qua Mat. 18: „Si ' peccaverit frater tuus in te, vade, corripe eum inter te et ipsum solum. | Omnia ista duodecim consilia in forma sua primaria non habe- bunt esse in effectu , necessario, - séd in sensu et forma secundaria observabuntur sicüt mandata e- terna, sed 1n via sunt ad vitam saluberrima. Et utinam clerici et specialiter religiosi: appreciantes consilia hominum et omnes alii innitentes humano consilio ad ista consilia medici celestis atten- derent, quia indubie sunt à pec- catis possibilibus preservativa, a commissis purgativa et adepte sanitatis conservativa. Ideo omnes viantes obligantur ad ista consilia vel eorum aliqua, plicis intencionis incidamus in. ypocrisim de qua Mat. 6: „Atten- dite, ne iusticiam vestram faciatis coram .hominibus^; nec .exem- plans conformitas operis ad ser- .monem, de qua Mat. 23 dicitur, quod pharisei dicunt et non fa- ciunt, ideo consulit ypocrite primo- eicere trabem de oculo suo ; nec secularis solicitudo suffocans ve- rum, de qua ut in principio huius. exponitur ; nec fraterna correpcio, de qua Mat. 18, ut exponitur ter- cio huius capitulo. Omnia ista duodecim consilia in forma sua primaria non ba- bebunt effectum in patria, sed in fructu et sensu secundario ob- servabuntur sicut mandata eterna, sed in via sunt ad litteram salu- . berrima, Et utinam nostri religiosi tantum appreciantes consilia ho- minum et nostri magnates in- euntes humana consilia ad ista consilia medici celestis attende- rent, quia indubie sunt a pec- catis possibilibus preservativa, peccatorum in quibus lapsum est purgativa, et sanitatis adepte con- servativa. Ideo omnes viantes obligantur: ad ista consilia vel eorum aliqua,. (506)
Strana 507
ad minimum?) sub pena peccati venialis; ad quod iudicandum erit discretus sibi ipsi iudex optimus, videndo quomodob) ex defectu observancie alicuius istorum in- ciderit in peccatum, quod non facit cito nisi ex contemptu di- vini consilii. minimum sub pena peccati ve- nialis; ad quod iudicandum erit discretus sibi ipsi iudex optimus. videndo quomodoc) ex defectu observancie alicuius istorum in- ciditur in peccatum, quod non facit de possibili nisi ex contem- ptu divini consilii. Co následuje o trojí poslušnosti, převzal Hus, jako již dříve do kázání „Fratres obedite prepositis“, z traktátu Viklefova „De officio regis“ (Pollard-Sayle 102) : Hus Adhuc notandum, quod triplex est obediencia humana, sc. spi- ritualis, secularis et ecclesiastica. Spiritualis, que est pure secun- dum legem déi debita, sub quali vixerunt Christus et apostoli et debent vivere singuli christiani; obediencia secularis est obedien- cia debita secundum leges civi- les; obediencia ecclesiastica est obediencia secundum adinvenci- ones sacerdotum ecclesie preter expressam auctoritatem scripture. Viklef Pro ista materia oportet notare, quod triplex est obediencia hu- mana, sc. spiritualis, secularis et ecclesiastica. Spiritualem voco obedienciam, que est pure secun- dum legem dei debita, sub quali obediencia vixerunt Christus et apostoli et debent vivere singuli christiani; obediencia secularis est obediencia debita secundum leges civiles; et obediencia eccle- siastica est obediencia debita se- cundum adinvenciones sacerdo- tum ecclesie preter auctoritatem expressam scripture. V dlouhé kap. XVIII. lze poměrně málo redukovati na Viklefa. Teprve Husova definice „stolice apoštolské“ jest z jeho traktátu „De civili dominio“ I, 390 n.: Hus [235a] Ex iam dictis patet, quod cathedra Moysi vel sedes apo- stolica est auctoritas docendi le- gem dei vel genus sanctorum paparum vel episcoporum sibi succeden 235b]eium, quod genus providet ut sentit ad honorem Viklef Patet secundo, quod sedes a- postolica, cui Lincolniensis se meminit obedire, est genus san- ctorum paparum sibi succeden- cium, quod providet ut sentit ad honorem dei prestancius, [391 ecclesie sancte utilius et presi- a) Opp.: ad invicem. — b) Opp.: quando videndo — c) Los.: quando. (507)
ad minimum?) sub pena peccati venialis; ad quod iudicandum erit discretus sibi ipsi iudex optimus, videndo quomodob) ex defectu observancie alicuius istorum in- ciderit in peccatum, quod non facit cito nisi ex contemptu di- vini consilii. minimum sub pena peccati ve- nialis; ad quod iudicandum erit discretus sibi ipsi iudex optimus. videndo quomodoc) ex defectu observancie alicuius istorum in- ciditur in peccatum, quod non facit de possibili nisi ex contem- ptu divini consilii. Co následuje o trojí poslušnosti, převzal Hus, jako již dříve do kázání „Fratres obedite prepositis“, z traktátu Viklefova „De officio regis“ (Pollard-Sayle 102) : Hus Adhuc notandum, quod triplex est obediencia humana, sc. spi- ritualis, secularis et ecclesiastica. Spiritualis, que est pure secun- dum legem déi debita, sub quali vixerunt Christus et apostoli et debent vivere singuli christiani; obediencia secularis est obedien- cia debita secundum leges civi- les; obediencia ecclesiastica est obediencia secundum adinvenci- ones sacerdotum ecclesie preter expressam auctoritatem scripture. Viklef Pro ista materia oportet notare, quod triplex est obediencia hu- mana, sc. spiritualis, secularis et ecclesiastica. Spiritualem voco obedienciam, que est pure secun- dum legem dei debita, sub quali obediencia vixerunt Christus et apostoli et debent vivere singuli christiani; obediencia secularis est obediencia debita secundum leges civiles; et obediencia eccle- siastica est obediencia debita se- cundum adinvenciones sacerdo- tum ecclesie preter auctoritatem expressam scripture. V dlouhé kap. XVIII. lze poměrně málo redukovati na Viklefa. Teprve Husova definice „stolice apoštolské“ jest z jeho traktátu „De civili dominio“ I, 390 n.: Hus [235a] Ex iam dictis patet, quod cathedra Moysi vel sedes apo- stolica est auctoritas docendi le- gem dei vel genus sanctorum paparum vel episcoporum sibi succeden 235b]eium, quod genus providet ut sentit ad honorem Viklef Patet secundo, quod sedes a- postolica, cui Lincolniensis se meminit obedire, est genus san- ctorum paparum sibi succeden- cium, quod providet ut sentit ad honorem dei prestancius, [391 ecclesie sancte utilius et presi- a) Opp.: ad invicem. — b) Opp.: quando videndo — c) Los.: quando. (507)
Strana 508
dei prestancius et ecclesie utilius et presidenti ac subiecto salubrius, non preficiendo indignum, non - postponendo plus habilem nec inexaminate limitando 'cuiquam officium ecclesiasticum propter? questum, sanguinem vel affecci- onem aliquam personalem pri- . vatam. denti ac subdito salubrius, non. preficiendo indignum, non post- ponendo plus habilem nec inex- aminate? limitando cuiquam offi. cium ecclesiasticum propter que- stum, sanguinem vel affeccionem. aliquam? personalem. V následujícím Hus poněkud pozměnil a doplnil výrok Vik-- leüv v ,De ordine christiano* 138: Pensare ergo debet fidelis Chri- sti discipulus, quando a papa mandatum emanat, utrum est . . habens fundamentum in lege Chri- sti et illo cognito debet reveren- ter et humiliter mandato huius- modi obedire. Si autem cognos- cat veraciter, quod pape obviat mandato vel consi- lio Christi . . tunc debet audac- ter resistere . . Citáty z Linkolnského (Grossetesta), jez tu Hus uvadi mandatum Si enim papa”. mandat quid- quid fieri, vel est fundandum in lege domini quod sic fiat vel non;. si sic, illud est faciendum pro- pter reverenciam Jesu Christi . .. Si autem prelatus precipiat quod lex domini-non precipit, . . obe-- diendum est mandatis illius pre- positi resistendo. [2365], . jsou všečky prfejaty z Viklefova ,De civili dominio“ I ; první | jest na str. 384 n., druhý na str. 389 a třetí na str. 388 n. Z téhož. pramene jsou ještě dva úryvky: [236%] Et patet, quod papa po- test errare et eo gravius, quo in casu possibili peccatum suum mul- . tiplicaretur copiosius, intensius et insuperabilius, ut ait Bern- hardus lib. L ad Eugenium pa- pam; copiosius, si per totum chri- stianismum; intensius, si circa bonorum spiritualium subtracci- onem®, concernencium curam animarum; et insuperabilius, si nemo audet ei contradicere, tum [a) Poole: examinante. — b) Opp.: per. — ©) Los.: multipliciter. — e) Opp.: subtraccioni. [390] Ex quibuś manifeste pa- tet, quod papa potest errare et eo péccare gravius, quo in casu possibili peccatum suum multi- plicatur? copiosius, intensíus et insuperabilius, ut docet Bern- hardus I. libró ad Eugenium;. copiosius, si per totum christi- ánismunv; intensius, si circa bonorum spiritualium? subtrac- cionem, concernencium curam. animarum; et insuperabilius, si aliam. — d) Poole: — 1) Poole: circa temporalium. (508)
dei prestancius et ecclesie utilius et presidenti ac subiecto salubrius, non preficiendo indignum, non - postponendo plus habilem nec inexaminate limitando 'cuiquam officium ecclesiasticum propter? questum, sanguinem vel affecci- onem aliquam personalem pri- . vatam. denti ac subdito salubrius, non. preficiendo indignum, non post- ponendo plus habilem nec inex- aminate? limitando cuiquam offi. cium ecclesiasticum propter que- stum, sanguinem vel affeccionem. aliquam? personalem. V následujícím Hus poněkud pozměnil a doplnil výrok Vik-- leüv v ,De ordine christiano* 138: Pensare ergo debet fidelis Chri- sti discipulus, quando a papa mandatum emanat, utrum est . . habens fundamentum in lege Chri- sti et illo cognito debet reveren- ter et humiliter mandato huius- modi obedire. Si autem cognos- cat veraciter, quod pape obviat mandato vel consi- lio Christi . . tunc debet audac- ter resistere . . Citáty z Linkolnského (Grossetesta), jez tu Hus uvadi mandatum Si enim papa”. mandat quid- quid fieri, vel est fundandum in lege domini quod sic fiat vel non;. si sic, illud est faciendum pro- pter reverenciam Jesu Christi . .. Si autem prelatus precipiat quod lex domini-non precipit, . . obe-- diendum est mandatis illius pre- positi resistendo. [2365], . jsou všečky prfejaty z Viklefova ,De civili dominio“ I ; první | jest na str. 384 n., druhý na str. 389 a třetí na str. 388 n. Z téhož. pramene jsou ještě dva úryvky: [236%] Et patet, quod papa po- test errare et eo gravius, quo in casu possibili peccatum suum mul- . tiplicaretur copiosius, intensius et insuperabilius, ut ait Bern- hardus lib. L ad Eugenium pa- pam; copiosius, si per totum chri- stianismum; intensius, si circa bonorum spiritualium subtracci- onem®, concernencium curam animarum; et insuperabilius, si nemo audet ei contradicere, tum [a) Poole: examinante. — b) Opp.: per. — ©) Los.: multipliciter. — e) Opp.: subtraccioni. [390] Ex quibuś manifeste pa- tet, quod papa potest errare et eo péccare gravius, quo in casu possibili peccatum suum multi- plicatur? copiosius, intensíus et insuperabilius, ut docet Bern- hardus I. libró ad Eugenium;. copiosius, si per totum christi- ánismunv; intensius, si circa bonorum spiritualium? subtrac- cionem, concernencium curam. animarum; et insuperabilius, si aliam. — d) Poole: — 1) Poole: circa temporalium. (508)
Strana 509
propter confederationem cum bra- chio seculari, tum. propter palli- atas censuras in filios obedien- cie fulminatas, tum propter pro- mociones et dignitates ecclesias- ticas, quas providet suis compli- cibus. Unde sicut .status papalis proficiens ecclesie plus meretur, sic status papalis perversus in illo homine, qui statu abutitur, plus ecclesiam inficiens amplius demeretur. - — Signum autem defectus pape est, si postposita lege dei et de- votis ewangelii professionibusP) tradicionibus attendit humanis, de quo Bernhardus Eugenium argue- bat. Secundum signum est, si papa et ecclesiastici prepositi derelin- quentes conversacionem Christi sint mundo seculariter implicati. Tercium signum est, si merca- tores seculi in ministerio Christi preficiat et studeat precipue ad vitam secularem continuandum pauperes ecclesias aggravari. [236°] Ex his habetur, quod devianti pape rebellare est Chri- Sto domino obedire, quod potis- sime provenit in provisionibus, que affeccionem sapiunt perso- nalem. nemo audet ei contradicere, qui- - dam? propter confederacionem cám brachio seculari, quidam. pro, pter paliatas censuras in filios obediencie fulminatas, et quidam propter promociones ac digni-- tates ecclesiasticas, quas pro- videt suis complicibus. Sicut enim .. status papalis proficiens ecclesie : plus meretur, sic status papalis .. perversus plus ecclesiam infici- ens' amplius demeretur. [991] Signum autem defectus . pape est, si ipse cum sede apo- stolica tradicionibus hominum- attendens, professores huius scri- pture ac eius studium in se'et.. prepositis: eius subditis parvipen- dit. Secundum signum est, quod papa et ecclesiastici prepositi de-- relinquentes conversacionem Chri- - Sti sint mundo seculariter inpli- cati. Et tercium signum est, si mercatores seculi in ministerio Christi preficiantur et studeant . precipue ad vitam secularem con- tinuandum pauperes ecclesie de- multare. | [392] Obedire ergo sedi apo- - Stolice est romane ecclesie devi- anti de possibili rebellare, quod potissime contingit in provisio- - nibus, que affeccionem sapiunt personalem. Mimo toto důkladné využitkování Viklefova ,D e civili do-- minio* 1, 388—392 nalézám v hl. XVIII. jen krátkou zmínku . Higdenovu o Grossetestovi vypsänu z „De potestate pa-- pae* 190. . | 2) Poole: quid. — b) Místo: professoribus (509)
propter confederationem cum bra- chio seculari, tum. propter palli- atas censuras in filios obedien- cie fulminatas, tum propter pro- mociones et dignitates ecclesias- ticas, quas providet suis compli- cibus. Unde sicut .status papalis proficiens ecclesie plus meretur, sic status papalis perversus in illo homine, qui statu abutitur, plus ecclesiam inficiens amplius demeretur. - — Signum autem defectus pape est, si postposita lege dei et de- votis ewangelii professionibusP) tradicionibus attendit humanis, de quo Bernhardus Eugenium argue- bat. Secundum signum est, si papa et ecclesiastici prepositi derelin- quentes conversacionem Christi sint mundo seculariter implicati. Tercium signum est, si merca- tores seculi in ministerio Christi preficiat et studeat precipue ad vitam secularem continuandum pauperes ecclesias aggravari. [236°] Ex his habetur, quod devianti pape rebellare est Chri- Sto domino obedire, quod potis- sime provenit in provisionibus, que affeccionem sapiunt perso- nalem. nemo audet ei contradicere, qui- - dam? propter confederacionem cám brachio seculari, quidam. pro, pter paliatas censuras in filios obediencie fulminatas, et quidam propter promociones ac digni-- tates ecclesiasticas, quas pro- videt suis complicibus. Sicut enim .. status papalis proficiens ecclesie : plus meretur, sic status papalis .. perversus plus ecclesiam infici- ens' amplius demeretur. [991] Signum autem defectus . pape est, si ipse cum sede apo- stolica tradicionibus hominum- attendens, professores huius scri- pture ac eius studium in se'et.. prepositis: eius subditis parvipen- dit. Secundum signum est, quod papa et ecclesiastici prepositi de-- relinquentes conversacionem Chri- - Sti sint mundo seculariter inpli- cati. Et tercium signum est, si mercatores seculi in ministerio Christi preficiantur et studeant . precipue ad vitam secularem con- tinuandum pauperes ecclesie de- multare. | [392] Obedire ergo sedi apo- - Stolice est romane ecclesie devi- anti de possibili rebellare, quod potissime contingit in provisio- - nibus, que affeccionem sapiunt personalem. Mimo toto důkladné využitkování Viklefova ,D e civili do-- minio* 1, 388—392 nalézám v hl. XVIII. jen krátkou zmínku . Higdenovu o Grossetestovi vypsänu z „De potestate pa-- pae* 190. . | 2) Poole: quid. — b) Místo: professoribus (509)
Strana 510
Také v kap. XIX. jest Husovi hlavním zdrojem traktát „De .civili dominio*. Odtud, z Ш. dílu, jest poznámká | o skutcích „stř edních : [2384] Notandum eciam, guod ad sensum loguencium circa ac- tus humanos guoddam opuš vo- - catur neutrum apud eos, quod de sua primaria intencioneé nec ' dicit?) bonum moris vel malum : vicii, ut edificare Veltexere; opera autem dicuntur bona ve] mala de genere, que dicunt substanci- am vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen impli- . cant circumstancias per se statu- entes naturas talium |. actuum in genere virtuüs vel vicii, ut dare elemosynam et occidere hominem. Utrumque enim istorum potest :tam bene quam male fieri secun- dum diversitatem cause vel in- tencionem operantis. Nam dare . elemosynam pro vana gloria est malum, sicut occidere hominem auctoritate dei, ne inficiat eccle - siam, est bonum. Aliqua autem sunt opera aggregata, que dicunt? . simpliciter bonum vel.malum mo- raliter, ut mechari et furari quoad vicium et caritative diligere deum . et proximum quoad virtutem. Z I. » - dělení skutků lidských: Hus [238%] Ulterius notandum, quod divisio immediata humanorum o- perum est, quod vel sunt virtu- . osa Vel viciosa. Patet, quia si . homo est viciosus et agit quid- а) Opp : dicitur. — b) Opp.: dicuntur. dílu téhož „De civili dominio* N [42] Notandum, quod opus ne- utrum vocatur apud eos, quod de sua primaria intencione nec dicit bonum moris vel malum vicii, ut edificare vel texere; opera autem dicuntur bona vel mala de genere, que dicunt sub- stanciam vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen inplicant circumstancias per .se statuentes naturas talium actuum in genere virtutis vel vicii, ut dare elemosinam .vel occidere hominem. Utrumque enim isto- „rum potest tam bene quam male fieri secundum diversitatem cau- se vel intencionis operantis. Nam dare elemosinam pro vana glo- ria est malum, sicut occidere "hominem auctoritate dei, ne in- ficiat ecclesiam, est bonum. Ali- qua autem opera sunt aggregata, . que dicunt simpliciter bonum vel malum moraliter, ut mechari et furari quoad vicium et caritative diligere deum et proximum quoad virtutem. jest ávaha o roz- Viklef [379] Similiter cum divisio immediata humanorum operum sit, quod vel sunt virtuosa vel viciosa, sequitur quod si homo hic viciosus agit quidquam, tunc (510)
Také v kap. XIX. jest Husovi hlavním zdrojem traktát „De .civili dominio*. Odtud, z Ш. dílu, jest poznámká | o skutcích „stř edních : [2384] Notandum eciam, guod ad sensum loguencium circa ac- tus humanos guoddam opuš vo- - catur neutrum apud eos, quod de sua primaria intencioneé nec ' dicit?) bonum moris vel malum : vicii, ut edificare Veltexere; opera autem dicuntur bona ve] mala de genere, que dicunt substanci- am vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen impli- . cant circumstancias per se statu- entes naturas talium |. actuum in genere virtuüs vel vicii, ut dare elemosynam et occidere hominem. Utrumque enim istorum potest :tam bene quam male fieri secun- dum diversitatem cause vel in- tencionem operantis. Nam dare . elemosynam pro vana gloria est malum, sicut occidere hominem auctoritate dei, ne inficiat eccle - siam, est bonum. Aliqua autem sunt opera aggregata, que dicunt? . simpliciter bonum vel.malum mo- raliter, ut mechari et furari quoad vicium et caritative diligere deum . et proximum quoad virtutem. Z I. » - dělení skutků lidských: Hus [238%] Ulterius notandum, quod divisio immediata humanorum o- perum est, quod vel sunt virtu- . osa Vel viciosa. Patet, quia si . homo est viciosus et agit quid- а) Opp : dicitur. — b) Opp.: dicuntur. dílu téhož „De civili dominio* N [42] Notandum, quod opus ne- utrum vocatur apud eos, quod de sua primaria intencione nec dicit bonum moris vel malum vicii, ut edificare vel texere; opera autem dicuntur bona vel mala de genere, que dicunt sub- stanciam vel naturam operis boni vel mali moraliter, non tamen inplicant circumstancias per .se statuentes naturas talium actuum in genere virtutis vel vicii, ut dare elemosinam .vel occidere hominem. Utrumque enim isto- „rum potest tam bene quam male fieri secundum diversitatem cau- se vel intencionis operantis. Nam dare elemosinam pro vana glo- ria est malum, sicut occidere "hominem auctoritate dei, ne in- ficiat ecclesiam, est bonum. Ali- qua autem opera sunt aggregata, . que dicunt simpliciter bonum vel malum moraliter, ut mechari et furari quoad vicium et caritative diligere deum et proximum quoad virtutem. jest ávaha o roz- Viklef [379] Similiter cum divisio immediata humanorum operum sit, quod vel sunt virtuosa vel viciosa, sequitur quod si homo hic viciosus agit quidquam, tunc (510)
Strana 511
quam, tunc agit viciose, et si est vvirtuosus et agit quidquam, tunc agit virtuose, quia sicut vicium, quod crimen dicitur sive mortale peccatum, inficit universaliter ac- tus hominis, sic virtus vivificat omnes actus hominis virtuosi in tantum, quod existens in gracia dicitur mereri et orare dormiendo et quelibet operando, ut dicunt doctores sancti .. Unde genci- um doctor apostolus Paulus pre- cipit ita dicens: „Omnia in glo- riam dei facite“ . . unde totus modus vivendi caritativia) est virtuosus et totus modus vivendi hominis preter caritatem est vici- osus. Ex quo patet, quod sicut nemo potest esse neuter quoad virtutem vel vicium, .. sic nulla conversacio hominis potest esse neutra. In virtuosis ergo obedi- endum est preposito, in viciosis autem preceptis audacter resi- stendum. Hned za tím položil Hus úryvek z polemického traktátu Vik- lefova „De ordine christiano“ (Loserth, W. Opera min. 138 n.): Istis notatis et cap. 17. de obediencia cavere debet quilibet christifidelis, ne credat, quod si romanus pontifex vel prelatus quidquam precipit, quod illud sit ut dei mandatum faciendum, acsi ille prelatus errare non posset, ut nec Christus Jesus. Secundo teneat de preceptis in lege domini, quomodo aliqua pre- cipiuntur nobis confuse et aliqua agit viciose, quia sicut vicium inficit universaliter actus subiecti, sic virtus vivificat, in tantum quod existens in gracia dicitur mereri et orare dormiendo et quomodolibet operando. Aliter enim non ponerent philosophi eutrapeliam virtutem moralem nec apostolus I. Cor. 10 preciperet „Omnia in gloriam dei facite“ Totus ergo modus vivendi cari- tativi est virtuosus. Ex quo pa- tet, quod sicut nemo potest esse neuter quoad virtutem et vicium, sic nulla conversacio hominis potest esse neutra. In virtuosis igitur obediendum est preposito et in viciosis preceptis resi- stendum. Et caveat fidelis ab erroribus in hac parte, quod non credat, quod si papa vel prelatus priva- tus quicquid precepit, illud-est ex dei obediencia faciend um, acsi ille prelatus peccare non poterit ut nec Christus. Secundo teneat de preceptis in lege domini, quomodo aliqua pre- cipiuntur nobis confuse et aliqua a) Opp.: caritative. -„Studie a texty (511) 35
quam, tunc agit viciose, et si est vvirtuosus et agit quidquam, tunc agit virtuose, quia sicut vicium, quod crimen dicitur sive mortale peccatum, inficit universaliter ac- tus hominis, sic virtus vivificat omnes actus hominis virtuosi in tantum, quod existens in gracia dicitur mereri et orare dormiendo et quelibet operando, ut dicunt doctores sancti .. Unde genci- um doctor apostolus Paulus pre- cipit ita dicens: „Omnia in glo- riam dei facite“ . . unde totus modus vivendi caritativia) est virtuosus et totus modus vivendi hominis preter caritatem est vici- osus. Ex quo patet, quod sicut nemo potest esse neuter quoad virtutem vel vicium, .. sic nulla conversacio hominis potest esse neutra. In virtuosis ergo obedi- endum est preposito, in viciosis autem preceptis audacter resi- stendum. Hned za tím položil Hus úryvek z polemického traktátu Vik- lefova „De ordine christiano“ (Loserth, W. Opera min. 138 n.): Istis notatis et cap. 17. de obediencia cavere debet quilibet christifidelis, ne credat, quod si romanus pontifex vel prelatus quidquam precipit, quod illud sit ut dei mandatum faciendum, acsi ille prelatus errare non posset, ut nec Christus Jesus. Secundo teneat de preceptis in lege domini, quomodo aliqua pre- cipiuntur nobis confuse et aliqua agit viciose, quia sicut vicium inficit universaliter actus subiecti, sic virtus vivificat, in tantum quod existens in gracia dicitur mereri et orare dormiendo et quomodolibet operando. Aliter enim non ponerent philosophi eutrapeliam virtutem moralem nec apostolus I. Cor. 10 preciperet „Omnia in gloriam dei facite“ Totus ergo modus vivendi cari- tativi est virtuosus. Ex quo pa- tet, quod sicut nemo potest esse neuter quoad virtutem et vicium, sic nulla conversacio hominis potest esse neutra. In virtuosis igitur obediendum est preposito et in viciosis preceptis resi- stendum. Et caveat fidelis ab erroribus in hac parte, quod non credat, quod si papa vel prelatus priva- tus quicquid precepit, illud-est ex dei obediencia faciend um, acsi ille prelatus peccare non poterit ut nec Christus. Secundo teneat de preceptis in lege domini, quomodo aliqua pre- cipiuntur nobis confuse et aliqua a) Opp.: caritative. -„Studie a texty (511) 35
Strana 512
distincte. Confuse precipiuntur, .quecunque continue meritorie de- bemus facere, modo quo b. Au- gustinus dicit, quod continetur omnis veritas in scriptura. Opus autem preceptum, ad quod non est racio vel ecclesie Christi utilitas, non continetur explicite velimplicite in scriptura ; et illud, sive a papa sive a prelato alio pre- ceptum fuerit, non tenetur subdi- tus facere, ne in libertatem legis domini per illud offendatur, cum debemus ut fidem? accipere, quod deus nichil nobis precipit facere, nisi quod sit nobis meritoriuri et racionabile et per consequens pro- ficuum ad salutem. V dalším jsou opět dva úryvky z Ш dílu* De dominio“: ‚ [239%] patet, quod nulli prelato post sanctos ápostolos obedire tenemur, mandata . . Unde examinare debet discretus subditus preceptum: pre- positi, quando videtur declinare a lege Christi vel sua regula; non enim quilibet prepositus est incor- rigibilis. nisi de quanto precipit - vel consulit Christi consilia vel. distiacte. Confuse precipiuntur: quecunque, que meritorie. debe-. mus facere, modo quo Augusti- nus dicit quod continetur omnis veritas in scriptura. Opus autem» preceptum, ad quod non est ra- cio vel ecclesie Christi utilitas, non continetur [139] implicite vel. explicite in scriptura; et illud, - sive a papa sive a prelato pre-- ceptum fuerit, non debet fieri, ne- in libertatem: legis domini offen- datur, cum de5emus "ut fidem accipere, quod deus. nichil nobis. precipit facere, nisi quod foret nobis meritorium et racionabile.. civili [44] Ideo.certum videtur, quod. non est obediendum contra Chri- sti mandatum sive consilium ; nec: fundari potest, quod obediendum. sit quibuscunque prepositis quid- quid preceperint, sed precipue de- © quanto preceperint legem Chtisti.. Unde examinare debet subditus discretus preceptum prepositi, quando videtur declinare a lege- Christi vel sua regula, quia aliter foret quilibet prepositus incorri- gibilis. Za tím vkládá Hus tii vyroky Písma à del&í citát z Bernarda | a pak pokraéuje s Viklefem: Unde ipse Bernhardus ponit in sermone de ádventu domini quin- que condiciones rectificantes obe- 3) Opp.: fidele. Et iste videtur michi sensus. b. Bernhardi in sermone de ad- ventu, ubi ponit quinque condici-- (512)
distincte. Confuse precipiuntur, .quecunque continue meritorie de- bemus facere, modo quo b. Au- gustinus dicit, quod continetur omnis veritas in scriptura. Opus autem preceptum, ad quod non est racio vel ecclesie Christi utilitas, non continetur explicite velimplicite in scriptura ; et illud, sive a papa sive a prelato alio pre- ceptum fuerit, non tenetur subdi- tus facere, ne in libertatem legis domini per illud offendatur, cum debemus ut fidem? accipere, quod deus nichil nobis precipit facere, nisi quod sit nobis meritoriuri et racionabile et per consequens pro- ficuum ad salutem. V dalším jsou opět dva úryvky z Ш dílu* De dominio“: ‚ [239%] patet, quod nulli prelato post sanctos ápostolos obedire tenemur, mandata . . Unde examinare debet discretus subditus preceptum: pre- positi, quando videtur declinare a lege Christi vel sua regula; non enim quilibet prepositus est incor- rigibilis. nisi de quanto precipit - vel consulit Christi consilia vel. distiacte. Confuse precipiuntur: quecunque, que meritorie. debe-. mus facere, modo quo Augusti- nus dicit quod continetur omnis veritas in scriptura. Opus autem» preceptum, ad quod non est ra- cio vel ecclesie Christi utilitas, non continetur [139] implicite vel. explicite in scriptura; et illud, - sive a papa sive a prelato pre-- ceptum fuerit, non debet fieri, ne- in libertatem: legis domini offen- datur, cum de5emus "ut fidem accipere, quod deus. nichil nobis. precipit facere, nisi quod foret nobis meritorium et racionabile.. civili [44] Ideo.certum videtur, quod. non est obediendum contra Chri- sti mandatum sive consilium ; nec: fundari potest, quod obediendum. sit quibuscunque prepositis quid- quid preceperint, sed precipue de- © quanto preceperint legem Chtisti.. Unde examinare debet subditus discretus preceptum prepositi, quando videtur declinare a lege- Christi vel sua regula, quia aliter foret quilibet prepositus incorri- gibilis. Za tím vkládá Hus tii vyroky Písma à del&í citát z Bernarda | a pak pokraéuje s Viklefem: Unde ipse Bernhardus ponit in sermone de ádventu domini quin- que condiciones rectificantes obe- 3) Opp.: fidele. Et iste videtur michi sensus. b. Bernhardi in sermone de ad- ventu, ubi ponit quinque condici-- (512)
Strana 513
dienciam : prima, cum opus est sanctum, quia non est obédiendum contra deum; secunda, cum est voluntarium; tercia, cum est pu- rum secundum intencionem san- ctam iuxta doctrinam salvatoris Mat. 6: ,Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lu- cidum erit* ; quarta, cum est dis- cretum, cum nimietas vel defectus inficiat; et quinta, cum sit firmum usque ad finem debitum [239^] perseverans, Ex quo patet, quod subditus considerans indiscretum mandatum prepositi, quod est no- tum vel debet esse notum vergere ad detrimentum ecclesie distra- hendo a cultu dei et profectu sa- lutis animarum, debet illi preposito resistere. Nam talis resistencia est vera obediencia, nedum deo facta: quoad legem fraterne correpcio-* nis, sed eciam ipsi preposito, quia nullus prepositus quidquam debet precipere nisi bonum. Cum ergo subditus ex obediencia obligatur ad bonum in genere a preposito, sequitur quod obedit sibi sic re- sistendo sicut debet. ones rectificantes obedienciam : ‘prima, cum opus est rectum, quia non est obediendum contra deum: secunda, cum est voluntarium, quia quod est ex nécessitate, non est meritorium; tercium, cum est purum secundum intencionem sanctam iuxta doctrinam salva- toris Mat. VI: ,Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit^; quarta cum est discretum, cum nimietas vel de- fectus inficiat, et quinta, cum est firmum, usque ad finem debitum perseverans, Sed que discrecio in : parendo precipienti quod est [45] - notum vel debet esse notum ver- gere ad detrimentum? ecclesie? .. quando sc. preceptunr .. distra- hendo a cultu dei non sonat in theosebiam, debent subditi uni- voce prelatis resistere, et talis resistencia est vera obediencia nedum deo quoad legem corre- pcionis fraterne, sed vocato pre- posito, quia nullus prepositus quidquam precipit, nisi bonum analogum precipiat, quia illud est quod omnia appetunt .. patet quod resistendo sibi prudenter humiliter obeditur . Na konci kapitoly, chtéje dokázati, Ze poddaní smějí souditř skutky svých představených, zabloudil Hus zase do jiného traktátu Viklefova, opsav celou konklusi 11. ze spisu ,De paupertate Christi“ čili . nora 18— 73): Hus [239°] Ex istis tamen veris ul- terius sequitur, quod licet clericis 8) Los.: terminum. ,99 conclusiones* (Loserth, W. Opera mi- Viklef , [30] Licet laicis spiritualiter subiectis suis prepositis de eoruin : (513) 35*
dienciam : prima, cum opus est sanctum, quia non est obédiendum contra deum; secunda, cum est voluntarium; tercia, cum est pu- rum secundum intencionem san- ctam iuxta doctrinam salvatoris Mat. 6: ,Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lu- cidum erit* ; quarta, cum est dis- cretum, cum nimietas vel defectus inficiat; et quinta, cum sit firmum usque ad finem debitum [239^] perseverans, Ex quo patet, quod subditus considerans indiscretum mandatum prepositi, quod est no- tum vel debet esse notum vergere ad detrimentum ecclesie distra- hendo a cultu dei et profectu sa- lutis animarum, debet illi preposito resistere. Nam talis resistencia est vera obediencia, nedum deo facta: quoad legem fraterne correpcio-* nis, sed eciam ipsi preposito, quia nullus prepositus quidquam debet precipere nisi bonum. Cum ergo subditus ex obediencia obligatur ad bonum in genere a preposito, sequitur quod obedit sibi sic re- sistendo sicut debet. ones rectificantes obedienciam : ‘prima, cum opus est rectum, quia non est obediendum contra deum: secunda, cum est voluntarium, quia quod est ex nécessitate, non est meritorium; tercium, cum est purum secundum intencionem sanctam iuxta doctrinam salva- toris Mat. VI: ,Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit^; quarta cum est discretum, cum nimietas vel de- fectus inficiat, et quinta, cum est firmum, usque ad finem debitum perseverans, Sed que discrecio in : parendo precipienti quod est [45] - notum vel debet esse notum ver- gere ad detrimentum? ecclesie? .. quando sc. preceptunr .. distra- hendo a cultu dei non sonat in theosebiam, debent subditi uni- voce prelatis resistere, et talis resistencia est vera obediencia nedum deo quoad legem corre- pcionis fraterne, sed vocato pre- posito, quia nullus prepositus quidquam precipit, nisi bonum analogum precipiat, quia illud est quod omnia appetunt .. patet quod resistendo sibi prudenter humiliter obeditur . Na konci kapitoly, chtéje dokázati, Ze poddaní smějí souditř skutky svých představených, zabloudil Hus zase do jiného traktátu Viklefova, opsav celou konklusi 11. ze spisu ,De paupertate Christi“ čili . nora 18— 73): Hus [239°] Ex istis tamen veris ul- terius sequitur, quod licet clericis 8) Los.: terminum. ,99 conclusiones* (Loserth, W. Opera mi- Viklef , [30] Licet laicis spiritualiter subiectis suis prepositis de eoruin : (513) 35*
Strana 514
\ subditis, imo et laicis, de suorum prepositorum operibus iudicare. Patet ex hoc, quod aliquod est iudicium discrete et abscondite . atbitracionis in foro consciencie et. aliud iudicium potestative iu- risdiccionis in foro ecclesie. Primo modo subditus debet principaliter Se ipsum iudicare iuxta illud I. Cor. 117,Si nosmetipsos iudica- remus, non utique iudicaremur“, "€t secundo debet iudicare omnia sibi consequenter ad salutem per- tinencia iuxta ilud L Cor. 2: ,Spiritualis autem homo iudicat omnia*. Oportet autem laicum sic iudicare opera sui prepositi, sicut apostolus iudicavit opera Petri corripiendo, Gal. 2: sem“ inquit ,quod non recte am- bularet ad veritatem ewangelii, dixi Cephe coram omnibus: Si, tu, cum Judeus sis, gentiliter vivis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaizare“ ? Secundo debet laicus iudicare prepositum ad fugiendum. Nam Mat. 7 dicit Christus: ,Attendi- te & falsis prophetis, qui veniunt » Cum vidis-- a ad vos in vestimentis ovium, in- - trinsecus autem sunt lupi rapa- Ces“, Tercio debet iudicare ad spi- ritualiter preficiendum et corpora- liter nutriendum vel aliter bene- faciendum. Aliter enim nunquam eligerentur a laicis clerici in cu- , Tatos, confessores vel elemosyna- rios, Sic? ergo licet divitibus hu- ?) Opp.: sicut. : corripiendo, operibus iudicare. Patet ‘ex hoc, quod aliquod est iudicium dis- crete et abscondite arbitracionis in foro consciencie et aliud iudi- cium potestative iurisdiccionis in foro.ecclesie. Primo modo debet subiectus iudicare primo se ipsum iuxta illud I. ad Cor, IX: „Si nosmetipsos iudicaremus, non u- tique iudicaremur“ et consequen- ter omnia sibi pertinencia ad sa- lutem iuxta illud L Cor. II: ,Spi- ritualis iudicat omnia^. Sic autem oportet [31] laicum iudicare, sicut apostolus iudicavit opera Petri ad Gal II: „Cum vidissem* inquit ,quod non recte ambulasset ad veritatem evangelii, dixi Cephe coram omnibus: Si tu, cum Judeus sis, gentiliter vi- vis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaisare* ? Secundo autem debet laicus iudicare perversum prepositum . ad fugiendum. Mat. VIL dicit Christus: ,Attendite a falsis pro- phetis, qui veniunt ad vos in ve- stimentis ovium, intrinsecus au- tem sunt lupi rapaces; a fructi- bus eorum cognoscetis eos“. - Sed tercio debet iudicare ad spiritualiter preficiendum et corpo- -raliter benefaciendum. Aliter au- tem nunquam eligerentur clerici à laicis in curátos, confessarios vel elemosinarios. Sic ergo licet divitibus huius seculi examinare (514)
\ subditis, imo et laicis, de suorum prepositorum operibus iudicare. Patet ex hoc, quod aliquod est iudicium discrete et abscondite . atbitracionis in foro consciencie et. aliud iudicium potestative iu- risdiccionis in foro ecclesie. Primo modo subditus debet principaliter Se ipsum iudicare iuxta illud I. Cor. 117,Si nosmetipsos iudica- remus, non utique iudicaremur“, "€t secundo debet iudicare omnia sibi consequenter ad salutem per- tinencia iuxta ilud L Cor. 2: ,Spiritualis autem homo iudicat omnia*. Oportet autem laicum sic iudicare opera sui prepositi, sicut apostolus iudicavit opera Petri corripiendo, Gal. 2: sem“ inquit ,quod non recte am- bularet ad veritatem ewangelii, dixi Cephe coram omnibus: Si, tu, cum Judeus sis, gentiliter vivis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaizare“ ? Secundo debet laicus iudicare prepositum ad fugiendum. Nam Mat. 7 dicit Christus: ,Attendi- te & falsis prophetis, qui veniunt » Cum vidis-- a ad vos in vestimentis ovium, in- - trinsecus autem sunt lupi rapa- Ces“, Tercio debet iudicare ad spi- ritualiter preficiendum et corpora- liter nutriendum vel aliter bene- faciendum. Aliter enim nunquam eligerentur a laicis clerici in cu- , Tatos, confessores vel elemosyna- rios, Sic? ergo licet divitibus hu- ?) Opp.: sicut. : corripiendo, operibus iudicare. Patet ‘ex hoc, quod aliquod est iudicium dis- crete et abscondite arbitracionis in foro consciencie et aliud iudi- cium potestative iurisdiccionis in foro.ecclesie. Primo modo debet subiectus iudicare primo se ipsum iuxta illud I. ad Cor, IX: „Si nosmetipsos iudicaremus, non u- tique iudicaremur“ et consequen- ter omnia sibi pertinencia ad sa- lutem iuxta illud L Cor. II: ,Spi- ritualis iudicat omnia^. Sic autem oportet [31] laicum iudicare, sicut apostolus iudicavit opera Petri ad Gal II: „Cum vidissem* inquit ,quod non recte ambulasset ad veritatem evangelii, dixi Cephe coram omnibus: Si tu, cum Judeus sis, gentiliter vi- vis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaisare* ? Secundo autem debet laicus iudicare perversum prepositum . ad fugiendum. Mat. VIL dicit Christus: ,Attendite a falsis pro- phetis, qui veniunt ad vos in ve- stimentis ovium, intrinsecus au- tem sunt lupi rapaces; a fructi- bus eorum cognoscetis eos“. - Sed tercio debet iudicare ad spiritualiter preficiendum et corpo- -raliter benefaciendum. Aliter au- tem nunquam eligerentur clerici à laicis in curátos, confessarios vel elemosinarios. Sic ergo licet divitibus huius seculi examinare (514)
Strana 515
ius seculi examinare diligenti iu- dicio, quibus prepositis, qualibus et qualiter ministrabunt elemo- synas, cavendo a lupis rapacibus, quod secundum apostolum Act. 20.et secundum Chrysostomum in Imperf. omel. 20 manifeste per hoc discernitur, quod plus que- runt subditorum pecunias quam salutem, | contra apostolum Il. Cor. 12: ,Non enim quero que vestra sunt sed vos*. Unde Act. 20 prophetice previdens tales pseudoapostolos sic affatur: „Ego scio quia intrabunt post disces- sionem meam in vos lupi rapa- ces, non parcentes [2404] gregi*. Et quia ista lupacitas manifeste cognoscitur per spoliacionem tem- poralium et infliccionem penarum ad ipsa temporalia copiosius ra- piendum, declarat seipsum ha- buisse modum oppositum: ,Ar- gentum" inquit .,et aurum aut vestem . nullius concupivi, sicut ipsi scitis, quoniam ad ea que michi opus erant et his qui me- cum sunt ministraverunt manus iste^. Debent ergo subditi pie in Christo viventes apostolorum vi- tam attendere et considerare, si ipsis conformiter vivunt eorum prepositi. Si enim in spirituali sunt ministerio desides, si sunt &d exigendum pecunias diligen- tes, ewangelicam veritatem asper- nantes et innitentes seculo, tunc ut Sic cognoscent ex opere, quia a religione Jesu Christi domini declinaverunt. Ergo o cordati amatoreslegis Christi, primo ope- ribus eorum credite, si vergunt diligenti iudicio, quibus pr epositis, qualibus et qualiter ministrabunt elemosinas, cavendo a lupis ra- pacibus, quod secundum aposto- lum Act II et secundum Chry- sostomum in Imperfecto omel. XX. manifeste per hoc discernitur, quod plus querunt subditorum pecunias quam salutem, quod est contra apostolum I Cor. XII: ,Non enim quero que vestra sunt, sed vos*. Unde Act. XX previ- dens Paulus prophetice tales pseudoapostolos sic affatur: , Ego scio quia intrabunt post disces- sionem meam in vos lupi rapaces non parcentes gregi. Et quia ista lupacitas manifeste cogno- scitur per spoliacionem tempo- ralium et infliccionem penarum ad ipsa temporalia copiosius ra- piendum, declarat seipsum ha- buisse modum oppositum: ,Ar- gentum^ inquit ,et aurum aut ve- stem nullius concupivi, sicut ipsi scitis, quoniam ad ea que opus mi- chi erant et hiis qui mecum sunt ministraverunt manus iste", Unde signum manifestissimum de pseu- dopreposito est, quod sit deses in ministerio spirituali, diligens ad exigendum pecunias [32] et innitendo seculo, abhorrens pe- nitencias et evangelicam pau- pertatem . , possunt perverti a religione Christi ad seculum . Primo ergo operibus eorum cre- dite, si vergunt ad seculum; se- cundo mandatis attendite, si sa- piunt avariciam vel seculi fastum : et tercio scripturam sacram con- sulite, si. precipiunt conformiter (515)
ius seculi examinare diligenti iu- dicio, quibus prepositis, qualibus et qualiter ministrabunt elemo- synas, cavendo a lupis rapacibus, quod secundum apostolum Act. 20.et secundum Chrysostomum in Imperf. omel. 20 manifeste per hoc discernitur, quod plus que- runt subditorum pecunias quam salutem, | contra apostolum Il. Cor. 12: ,Non enim quero que vestra sunt sed vos*. Unde Act. 20 prophetice previdens tales pseudoapostolos sic affatur: „Ego scio quia intrabunt post disces- sionem meam in vos lupi rapa- ces, non parcentes [2404] gregi*. Et quia ista lupacitas manifeste cognoscitur per spoliacionem tem- poralium et infliccionem penarum ad ipsa temporalia copiosius ra- piendum, declarat seipsum ha- buisse modum oppositum: ,Ar- gentum" inquit .,et aurum aut vestem . nullius concupivi, sicut ipsi scitis, quoniam ad ea que michi opus erant et his qui me- cum sunt ministraverunt manus iste^. Debent ergo subditi pie in Christo viventes apostolorum vi- tam attendere et considerare, si ipsis conformiter vivunt eorum prepositi. Si enim in spirituali sunt ministerio desides, si sunt &d exigendum pecunias diligen- tes, ewangelicam veritatem asper- nantes et innitentes seculo, tunc ut Sic cognoscent ex opere, quia a religione Jesu Christi domini declinaverunt. Ergo o cordati amatoreslegis Christi, primo ope- ribus eorum credite, si vergunt diligenti iudicio, quibus pr epositis, qualibus et qualiter ministrabunt elemosinas, cavendo a lupis ra- pacibus, quod secundum aposto- lum Act II et secundum Chry- sostomum in Imperfecto omel. XX. manifeste per hoc discernitur, quod plus querunt subditorum pecunias quam salutem, quod est contra apostolum I Cor. XII: ,Non enim quero que vestra sunt, sed vos*. Unde Act. XX previ- dens Paulus prophetice tales pseudoapostolos sic affatur: , Ego scio quia intrabunt post disces- sionem meam in vos lupi rapaces non parcentes gregi. Et quia ista lupacitas manifeste cogno- scitur per spoliacionem tempo- ralium et infliccionem penarum ad ipsa temporalia copiosius ra- piendum, declarat seipsum ha- buisse modum oppositum: ,Ar- gentum^ inquit ,et aurum aut ve- stem nullius concupivi, sicut ipsi scitis, quoniam ad ea que opus mi- chi erant et hiis qui mecum sunt ministraverunt manus iste", Unde signum manifestissimum de pseu- dopreposito est, quod sit deses in ministerio spirituali, diligens ad exigendum pecunias [32] et innitendo seculo, abhorrens pe- nitencias et evangelicam pau- pertatem . , possunt perverti a religione Christi ad seculum . Primo ergo operibus eorum cre- dite, si vergunt ad seculum; se- cundo mandatis attendite, si sa- piunt avariciam vel seculi fastum : et tercio scripturam sacram con- sulite, si. precipiunt conformiter (515)
Strana 516
ad seculum; secundo, mandatis attendite, si sapiunt avariciam vel seculi fastum ; tercio scriptu- ram Sacram cohsulite, si preci- piunt conformiter ad Christi con- silium, et secundum hoc credite eis vel discredite secundum eius oppositum. *Non autem dicant curati laicis: Quid vobis pertinet de vita vel operibus nostris dis- cernere? . , contra dicetur tali- bus a laicis pertinenter: Quid ad vos pertinet elemosynas no- stras recipere? V kapitole XX. jsou dva civili dominio* III, a to: [2519] Item. in actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium [et] oracio, que non sunt pura mala, non est parendum romane eccle- sie vel prelatis nisi in mensura librata racione. Patet, quia con- tingit subditum ad tantum con- tinuare oracionem atque ieiunium, quod deficiat; nocendo sibi atque ecclesie, sed hoc est fugiendum... [2522] Et hinc est, quod nulla Obediencia facta preposito pro- dest ad meritum, nisi de quanto inclinat ad obedienciam manda- torum et consiliorum domini Jesu Christi. Patet, quia obediencia Christo debita vel facta est per Se racio meriti, que ut crescit vel decrescit, sic et meritum. ^ Co dále vykládá Hus o slovech Viklef na str. 33 jen naznačuje, 3) Loserth: argumentum. ad Christi consilium, et secun- dum hoc credite eis vel discre- dite secundum eius Oppositum . . Non autem dicant curati laicis: Quid vobis pertinet de vita vel operibus nostris discernere ? cum econtra diceretur talibus a laicis pertinenter: Ouid ad vos perti- net elemosinas nostras recipere? krátké üryvky z Viklefova „De [43] Item in actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium et ora- cio, non est parendum preposito nisi in mensura librata racione , Et assumptum? patet, quod con- tingit subditum ad tantum con- tinuare oracionem atque ieiunium, quod deficiet, nocendo sibi atque ecclesie, ergo multo magis in actibus neutris. [32] Secunda conclusio : Nulla Obediencia facta preposito ip re- ligione privata prodest ad meri- tum obedienciarii, nisi de quanto inclinat ad principaliter obedi- endum Christo in observancia . mandatorum. Patet ex hoc, quod illa est per se racio meriti, que ut crescit.vel decrescit, sic et me- ritum. Samuelovych k Saulovi, Ika: „Sic ergo inteliigitur illud (516)
ad seculum; secundo, mandatis attendite, si sapiunt avariciam vel seculi fastum ; tercio scriptu- ram Sacram cohsulite, si preci- piunt conformiter ad Christi con- silium, et secundum hoc credite eis vel discredite secundum eius oppositum. *Non autem dicant curati laicis: Quid vobis pertinet de vita vel operibus nostris dis- cernere? . , contra dicetur tali- bus a laicis pertinenter: Quid ad vos pertinet elemosynas no- stras recipere? V kapitole XX. jsou dva civili dominio* III, a to: [2519] Item. in actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium [et] oracio, que non sunt pura mala, non est parendum romane eccle- sie vel prelatis nisi in mensura librata racione. Patet, quia con- tingit subditum ad tantum con- tinuare oracionem atque ieiunium, quod deficiat; nocendo sibi atque ecclesie, sed hoc est fugiendum... [2522] Et hinc est, quod nulla Obediencia facta preposito pro- dest ad meritum, nisi de quanto inclinat ad obedienciam manda- torum et consiliorum domini Jesu Christi. Patet, quia obediencia Christo debita vel facta est per Se racio meriti, que ut crescit vel decrescit, sic et meritum. ^ Co dále vykládá Hus o slovech Viklef na str. 33 jen naznačuje, 3) Loserth: argumentum. ad Christi consilium, et secun- dum hoc credite eis vel discre- dite secundum eius Oppositum . . Non autem dicant curati laicis: Quid vobis pertinet de vita vel operibus nostris discernere ? cum econtra diceretur talibus a laicis pertinenter: Ouid ad vos perti- net elemosinas nostras recipere? krátké üryvky z Viklefova „De [43] Item in actibus bonis de genere, ut sunt ieiunium et ora- cio, non est parendum preposito nisi in mensura librata racione , Et assumptum? patet, quod con- tingit subditum ad tantum con- tinuare oracionem atque ieiunium, quod deficiet, nocendo sibi atque ecclesie, ergo multo magis in actibus neutris. [32] Secunda conclusio : Nulla Obediencia facta preposito ip re- ligione privata prodest ad meri- tum obedienciarii, nisi de quanto inclinat ad principaliter obedi- endum Christo in observancia . mandatorum. Patet ex hoc, quod illa est per se racio meriti, que ut crescit.vel decrescit, sic et me- ritum. Samuelovych k Saulovi, Ika: „Sic ergo inteliigitur illud (516)
Strana 517
Hebr. 13: dixit Samuel: „Obedite prepositis vestris* „Melior est obediencia quam victima“, et illud L- Reg. 18 quod Na konci kapitoly jest zase krátký úryvek z 10. konkiuse traktatu „De paup ertate Christi“ [25029] Item nulli vero catho- lico debet verti in dubium, quin ‘homo in doctrina sufficiens sit obligacior ad docendum ignaros, ad consulendum ambiguis, ad ca- stigandum effrenes, ad remitten- dum iniuriantibus, quam [ad] ali- qua opera misericordie impem- dendum. Cum ergo sufficiens ad :ministrandum elemosynas corpo- rales teneatur ad illas sub pena .dampnacionis, ut patet Mat. 25, multo magis sufficiens ad elemo- synas spirituales. Ex isto patet, quod predicare sacerdoti et ele- -nosynam dare’ diviti non sunt opera media sed mandata. (Loserth 1 c. 29): Item nulli catholico verti debet in dubium, quin homo sufficiens sit obligacior ad docendum igna- ros, ad consulendum ambiguis, ad castigandum effrenes et re- mittendum iniuriantibus, quam ad aliqua misericordie opera corpo- 'ralia inpendendum. Cum ergo suf- ficiens ad ministrandum elemosi- nas corporales teneatur ad illas sub pena dampnacionis, ut patet Mat. 25, multo magis sufficiens ad elemosinas spirituales. V kapit. XXI pracuje Hus, jak se zdd, samostaingji, ale na konci vypsal čtyři úryvky z traktátu „De“ potestate papae“. Na první (Opp. 246% Vikl. (XLVI) i v textu, ostatnícb tří .str. 203 n.: Hus [2469] Patet per illam Christi Jesu regulam Mat. 18: ,Si pecca- verit frater tuus in te, cum inter te et ipsum solum*. .Nec obstat, quod exellencior vir- tute corripiat inferiorem in :mo- ribus, licet sit superior :ad sta- tum. Aliter enim periret lex 'Chri- . sti, que ordinat quemcunque chri- stianum prelatum, cum peccave- Tit, ab alio corrigendum. Lex enim ista dicit universaliter: „Si peccaverit in te frater tuus, cor- corripe. 883 n.) upozornil Loserth v úvodu však si nevšimli. Druhý jest na Viklef Sed quid obest huic, quod ex- cellencior virtute corripiat infé- riorem in moribus, licet sit su- perior quoad statum? Aliter enim periret lex Christi, que ordinat quemcunque christianum prela- tum peccabilem et cum pecca- verit, ab illo corrigendum, ut pa- tet Mat. XVIII, in tantum quod Si per inpossibile Christus .pec- caverit, foret ab ecclesia cotri- gendus. ,Cum enim sit frater noster (Heb. 2) et lex sua dicit (517)
Hebr. 13: dixit Samuel: „Obedite prepositis vestris* „Melior est obediencia quam victima“, et illud L- Reg. 18 quod Na konci kapitoly jest zase krátký úryvek z 10. konkiuse traktatu „De paup ertate Christi“ [25029] Item nulli vero catho- lico debet verti in dubium, quin ‘homo in doctrina sufficiens sit obligacior ad docendum ignaros, ad consulendum ambiguis, ad ca- stigandum effrenes, ad remitten- dum iniuriantibus, quam [ad] ali- qua opera misericordie impem- dendum. Cum ergo sufficiens ad :ministrandum elemosynas corpo- rales teneatur ad illas sub pena .dampnacionis, ut patet Mat. 25, multo magis sufficiens ad elemo- synas spirituales. Ex isto patet, quod predicare sacerdoti et ele- -nosynam dare’ diviti non sunt opera media sed mandata. (Loserth 1 c. 29): Item nulli catholico verti debet in dubium, quin homo sufficiens sit obligacior ad docendum igna- ros, ad consulendum ambiguis, ad castigandum effrenes et re- mittendum iniuriantibus, quam ad aliqua misericordie opera corpo- 'ralia inpendendum. Cum ergo suf- ficiens ad ministrandum elemosi- nas corporales teneatur ad illas sub pena dampnacionis, ut patet Mat. 25, multo magis sufficiens ad elemosinas spirituales. V kapit. XXI pracuje Hus, jak se zdd, samostaingji, ale na konci vypsal čtyři úryvky z traktátu „De“ potestate papae“. Na první (Opp. 246% Vikl. (XLVI) i v textu, ostatnícb tří .str. 203 n.: Hus [2469] Patet per illam Christi Jesu regulam Mat. 18: ,Si pecca- verit frater tuus in te, cum inter te et ipsum solum*. .Nec obstat, quod exellencior vir- tute corripiat inferiorem in :mo- ribus, licet sit superior :ad sta- tum. Aliter enim periret lex 'Chri- . sti, que ordinat quemcunque chri- stianum prelatum, cum peccave- Tit, ab alio corrigendum. Lex enim ista dicit universaliter: „Si peccaverit in te frater tuus, cor- corripe. 883 n.) upozornil Loserth v úvodu však si nevšimli. Druhý jest na Viklef Sed quid obest huic, quod ex- cellencior virtute corripiat infé- riorem in moribus, licet sit su- perior quoad statum? Aliter enim periret lex Christi, que ordinat quemcunque christianum prela- tum peccabilem et cum pecca- verit, ab illo corrigendum, ut pa- tet Mat. XVIII, in tantum quod Si per inpossibile Christus .pec- caverit, foret ab ecclesia cotri- gendus. ,Cum enim sit frater noster (Heb. 2) et lex sua dicit (517)
Strana 518
ripe eum“. Unde si per inpossi- bile Christus peccaverit, cum sit frater noster (ad Heb, 2), foret ab ecclesia corrigendus . . Patet ergo, uod omnis viatorpeccando debet corripi & confratre, Aliter "enim deficeret lex Christi, ordi- nando remedium contra macu-: lam sponse sue, cui apostolus contradicit Gal. 2, cum pro levi culpa in faciem restitit Petro pa- pe .. idéo perfidum est asserere, quod status superior non potest. - cOrripi à subdito inferiori in mo- ribus () . Sed obicitur contra ista per hoc, quod papa gerit vicem in terris domini Jesu Christi, sed - ipsum non licuit alicui corripere, ut patet Mat. 16, ubi propter correpcionem Christi Petrus vo- catur sathanas — igitur nec eius vicem gerentem licet corripere. Sed ista argucia nimis claudicat, cum oporteret dicere, quod omnis Christi [2672] vicarius sit inpec- cabilis sicut Christus. Sed bene sequitur, quod nec papa nec alius debet corripi vel corrigi, in quan- tum sequitur caput Christum. Následující námitka Husova | předchozím: Sed adhuc obicitur contra illud : Nam par in parem non habet imperium; cum igitur papa exce- dit omnem personam viantem et quilibet superior suum subditum, videtur quod non interest alicuius viantis papam nec aliquem sub- ditum corripere suum prelatum. Hic dicitur, quod antecedente exi- universaliter: ,Si peccaverit in: te frater tuus, corripe, eum*, pa- tet quod. omnis viator peccando: debet corripi a confratre. Aliter enim deficeret lex [264] Christi, -ordinando remedium contra ma- culam sponse sue, cui Paulus. contradicit Gal. II, cum pro levi culpa in faciem restitit Petro- pape; ideo nichil infidelius. quam negare, quod status superior et. inferior quoad mores potest cor- ripi à subiecto. [264] Ideo secundo arguitur per hoc, quod papa gerit in ter- ris vicem domini Jesu Christi, sed ipsum non licuit alicui cor- ripere, ut patet Mat. 16, ubi pro- pter correpcionem Christi Petrus Vocatur sathanas — igitur nec eius vicem. gerentem licet corri- pere. Sed ista argucia nimis clau-- dicat, cum oporteret dicere, quod omnis Christi vicarius sit impec-- cabilis sicut Christus ; et sic vere- concluditur, quod nec papa nec: alius debet. corripi vel corrigi, in quantum sequitur caput Christum.. jest u Viklefa již před úryvkem [262] Ad tantum enim insani-- unt pape cesarei, quod tenent. cum: suis satrapis quod papa non- debet corripi ab aliquo viatore.. Quod probatur tripliciter: Primo per hoc gentile principium: Par in parem non habet imperium ;: Cum igitur papa. excedit omnem personam viantem, videtur quod: (518)
ripe eum“. Unde si per inpossi- bile Christus peccaverit, cum sit frater noster (ad Heb, 2), foret ab ecclesia corrigendus . . Patet ergo, uod omnis viatorpeccando debet corripi & confratre, Aliter "enim deficeret lex Christi, ordi- nando remedium contra macu-: lam sponse sue, cui apostolus contradicit Gal. 2, cum pro levi culpa in faciem restitit Petro pa- pe .. idéo perfidum est asserere, quod status superior non potest. - cOrripi à subdito inferiori in mo- ribus () . Sed obicitur contra ista per hoc, quod papa gerit vicem in terris domini Jesu Christi, sed - ipsum non licuit alicui corripere, ut patet Mat. 16, ubi propter correpcionem Christi Petrus vo- catur sathanas — igitur nec eius vicem gerentem licet corripere. Sed ista argucia nimis claudicat, cum oporteret dicere, quod omnis Christi [2672] vicarius sit inpec- cabilis sicut Christus. Sed bene sequitur, quod nec papa nec alius debet corripi vel corrigi, in quan- tum sequitur caput Christum. Následující námitka Husova | předchozím: Sed adhuc obicitur contra illud : Nam par in parem non habet imperium; cum igitur papa exce- dit omnem personam viantem et quilibet superior suum subditum, videtur quod non interest alicuius viantis papam nec aliquem sub- ditum corripere suum prelatum. Hic dicitur, quod antecedente exi- universaliter: ,Si peccaverit in: te frater tuus, corripe, eum*, pa- tet quod. omnis viator peccando: debet corripi a confratre. Aliter enim deficeret lex [264] Christi, -ordinando remedium contra ma- culam sponse sue, cui Paulus. contradicit Gal. II, cum pro levi culpa in faciem restitit Petro- pape; ideo nichil infidelius. quam negare, quod status superior et. inferior quoad mores potest cor- ripi à subiecto. [264] Ideo secundo arguitur per hoc, quod papa gerit in ter- ris vicem domini Jesu Christi, sed ipsum non licuit alicui cor- ripere, ut patet Mat. 16, ubi pro- pter correpcionem Christi Petrus Vocatur sathanas — igitur nec eius vicem. gerentem licet corri- pere. Sed ista argucia nimis clau-- dicat, cum oporteret dicere, quod omnis Christi vicarius sit impec-- cabilis sicut Christus ; et sic vere- concluditur, quod nec papa nec: alius debet. corripi vel corrigi, in quantum sequitur caput Christum.. jest u Viklefa již před úryvkem [262] Ad tantum enim insani-- unt pape cesarei, quod tenent. cum: suis satrapis quod papa non- debet corripi ab aliquo viatore.. Quod probatur tripliciter: Primo per hoc gentile principium: Par in parem non habet imperium ;: Cum igitur papa. excedit omnem personam viantem, videtur quod: (518)
Strana 519
stente negato, cum necessario deus pater habet imperium in spiritum sanctum et tamen sunt. pares persone, non valet .con- sequencia. pater habet imperium in filium secundum :humanitatem assum- ptam et.tamen absolute necessa- rio sunt pares; ideo si nullus par in parem habet imperium, fides catholica calumpniam pate retur. Et iterum quoddam est im- perium vicarium, cuiusmodi est omne humanum imperium, quo- modo loquitur apostolus L Tim. 6: ,Divitibus huius seculi pre- cipe non sublime sapere* ; quod- dam autem imperium est ex se vel originaliter autenticum super quámlibet creaturam. Et patet, quam nuda sit illa argucia quoad " materiam et formam. Intelligit enim per hoc principium, quod par non habet imperium autori- tativum in suum parem sub ra- cione qua est par taliter impe- ranti. Sed quid obest, quod ex- cellencior virtute inferiorem cor- ripiat in moribus, licetsit superior quoad statum? Et? necessario deus non interest alicuius viantis pa- - pam corripere. Sed quantum ad illud patet, quod tam de[263] ficit in forma quam in materia ; . in forma, quia necesse est ante- cedens esse verum, cum neces- - Sario pater in spiritum sanctuni non habet imperium sed missi- onem et tamen necessario sunt pares. Iterum necessario impe- rium habet pater in filium secun- dum humanitatem assumptam et tamen absolute necessario sunt pares; ideo si nullus par in pa- rem habet imperium, periret fides catholica. Et iterum quoddam. est imperium vicarium, cuiusmodi est omne humanum imperium, quomodo loquitur apostolus l. Thym. 6: ,Divitibus huius seculi precipe non sublime sapere"* ;. quoddam autem imperium est per se vel originaliter autenticum super quamlibet creaturam. Et patet; quam nuda sit illa. argucia quoad materiam et formam. In- telligit enim per hoc principium, : quod par non habet imperium autoritativum in suum parem sub: racione qua par est taliter impe- ranti. Sed quid obest huic, quod excellencior virtute corripiat in- feriorem in moribus, licet sit su- " perior quoad statum? Třetí argument Husův jest také u Viklefa na místě třetím: Sed adhuc obicitur ex canone dist. 21. Nunc autem, ubi dicitur, quod nullus sanctorum episco- porum ausus estin Marcellinum a) Opp.: ex. [264] Sed tercio arguitur ex lege XXI. dist. Nunc autem di- vina, ubi dicitur, quod nullus: sanctorum episcoporum ausus. (519)
stente negato, cum necessario deus pater habet imperium in spiritum sanctum et tamen sunt. pares persone, non valet .con- sequencia. pater habet imperium in filium secundum :humanitatem assum- ptam et.tamen absolute necessa- rio sunt pares; ideo si nullus par in parem habet imperium, fides catholica calumpniam pate retur. Et iterum quoddam est im- perium vicarium, cuiusmodi est omne humanum imperium, quo- modo loquitur apostolus L Tim. 6: ,Divitibus huius seculi pre- cipe non sublime sapere* ; quod- dam autem imperium est ex se vel originaliter autenticum super quámlibet creaturam. Et patet, quam nuda sit illa argucia quoad " materiam et formam. Intelligit enim per hoc principium, quod par non habet imperium autori- tativum in suum parem sub ra- cione qua est par taliter impe- ranti. Sed quid obest, quod ex- cellencior virtute inferiorem cor- ripiat in moribus, licetsit superior quoad statum? Et? necessario deus non interest alicuius viantis pa- - pam corripere. Sed quantum ad illud patet, quod tam de[263] ficit in forma quam in materia ; . in forma, quia necesse est ante- cedens esse verum, cum neces- - Sario pater in spiritum sanctuni non habet imperium sed missi- onem et tamen necessario sunt pares. Iterum necessario impe- rium habet pater in filium secun- dum humanitatem assumptam et tamen absolute necessario sunt pares; ideo si nullus par in pa- rem habet imperium, periret fides catholica. Et iterum quoddam. est imperium vicarium, cuiusmodi est omne humanum imperium, quomodo loquitur apostolus l. Thym. 6: ,Divitibus huius seculi precipe non sublime sapere"* ;. quoddam autem imperium est per se vel originaliter autenticum super quamlibet creaturam. Et patet; quam nuda sit illa. argucia quoad materiam et formam. In- telligit enim per hoc principium, : quod par non habet imperium autoritativum in suum parem sub: racione qua par est taliter impe- ranti. Sed quid obest huic, quod excellencior virtute corripiat in- feriorem in moribus, licet sit su- " perior quoad statum? Třetí argument Husův jest také u Viklefa na místě třetím: Sed adhuc obicitur ex canone dist. 21. Nunc autem, ubi dicitur, quod nullus sanctorum episco- porum ausus estin Marcellinum a) Opp.: ex. [264] Sed tercio arguitur ex lege XXI. dist. Nunc autem di- vina, ubi dicitur, quod nullus: sanctorum episcoporum ausus. (519)
Strana 520
"papam proferre sentenciam, sed dixerunt: tuo ore iudica causam "tuam, non nostro iudicio subia- -cebis. Hic dicitur, quod istud dictum episcoporum non potest tollere legem dei, qua in Paulo corripuit papam Petrum. Secundo . dicitur, quod valde superfluum foret eos ipsum in tali casu cor- ripere, qui perceperunt ex eius contricione, quod fuit plene cor- reptus a domino. V kapitole XXII., jednající o klatbě, est in Marcellinum papam inferre sentenciam, sed dixerunt: tuo ore iudica causam tuam, non no- stro iudicio subiacebis. Sed con- stat, quod illud verbum episco- . porum non potest tollere legem . dei, qua in archiepiscopo Paulo corripuit papam Petrum . . [265] dicitur quod valde superflue foret eos ipsum in tali casu corripere, quia perceperunt ex eius contri- cione, quod fuit plene correptus a domino. nepozoruji literární závislosti na Viklefovi. Myšlenky podobné má sice Viklef v De. civili dominio I, 267 a jinde, ale Hus zpracoval je již v Lek- 'tufe na Sentence a potom častěji a měl determinaci Jesenicovu a. Epi'ngovu, jichž se tu dovolává, i mohl se snadno obejíti bez Viklefa. Zato v hlavě poslední jest první část (o suspensi) excer- pována ze dvou kázání Víklefových, epiśtolu ,Apparuit benignitas*^ totiZ z homilie na a na épistolu ,Quanto tempore heres* (L oserth, W. Sermones III, 44—46 a 90) : Hus [2502] Jam de suspensione est .dicendum. Ubi notandum, quod : suspendere in proposito est mini- sterium vel aliquod bonum pro crimine prohibere . . sicut deo est proprium per se primo hominem excommunicare, sic et suspen- dere. Unde inpossibile est, quod papa vel 'episcopus iusté sus- penderit aliquem nisi deus prius eum suspenderit . . . Unde dei suspensio activa extendit se ad sacerdotes, reges et quoscunque superstites, quos ab officio re- zmovet vel de vita subtrahit per vindictam .. Unde aliquos suspen- . Viklef Primo notandum est, quod deo est proprium per se primo suspen- dere quemlibet suspendendum.. ymmo. inpossibile est ipsum (pa- pam vel episcopum) quemquam iuste suspendere, nisi deus prius eum suspenderit Unde Os. IV scribitur de suspendendo presbytero: ,Quia tu scienciam repulisti, ideo te repellam, [45] ne sacerdocio fungaris michi*. Et ‚I. Reg. III legitur de gravi suspen- sione Hely et sui generis, eo quod filios suos indebite casti- gavit, Ymmo suspensio dei se ex- tendit ad reges et quoscunque (520)
"papam proferre sentenciam, sed dixerunt: tuo ore iudica causam "tuam, non nostro iudicio subia- -cebis. Hic dicitur, quod istud dictum episcoporum non potest tollere legem dei, qua in Paulo corripuit papam Petrum. Secundo . dicitur, quod valde superfluum foret eos ipsum in tali casu cor- ripere, qui perceperunt ex eius contricione, quod fuit plene cor- reptus a domino. V kapitole XXII., jednající o klatbě, est in Marcellinum papam inferre sentenciam, sed dixerunt: tuo ore iudica causam tuam, non no- stro iudicio subiacebis. Sed con- stat, quod illud verbum episco- . porum non potest tollere legem . dei, qua in archiepiscopo Paulo corripuit papam Petrum . . [265] dicitur quod valde superflue foret eos ipsum in tali casu corripere, quia perceperunt ex eius contri- cione, quod fuit plene correptus a domino. nepozoruji literární závislosti na Viklefovi. Myšlenky podobné má sice Viklef v De. civili dominio I, 267 a jinde, ale Hus zpracoval je již v Lek- 'tufe na Sentence a potom častěji a měl determinaci Jesenicovu a. Epi'ngovu, jichž se tu dovolává, i mohl se snadno obejíti bez Viklefa. Zato v hlavě poslední jest první část (o suspensi) excer- pována ze dvou kázání Víklefových, epiśtolu ,Apparuit benignitas*^ totiZ z homilie na a na épistolu ,Quanto tempore heres* (L oserth, W. Sermones III, 44—46 a 90) : Hus [2502] Jam de suspensione est .dicendum. Ubi notandum, quod : suspendere in proposito est mini- sterium vel aliquod bonum pro crimine prohibere . . sicut deo est proprium per se primo hominem excommunicare, sic et suspen- dere. Unde inpossibile est, quod papa vel 'episcopus iusté sus- penderit aliquem nisi deus prius eum suspenderit . . . Unde dei suspensio activa extendit se ad sacerdotes, reges et quoscunque superstites, quos ab officio re- zmovet vel de vita subtrahit per vindictam .. Unde aliquos suspen- . Viklef Primo notandum est, quod deo est proprium per se primo suspen- dere quemlibet suspendendum.. ymmo. inpossibile est ipsum (pa- pam vel episcopum) quemquam iuste suspendere, nisi deus prius eum suspenderit Unde Os. IV scribitur de suspendendo presbytero: ,Quia tu scienciam repulisti, ideo te repellam, [45] ne sacerdocio fungaris michi*. Et ‚I. Reg. III legitur de gravi suspen- sione Hely et sui generis, eo quod filios suos indebite casti- gavit, Ymmo suspensio dei se ex- tendit ad reges et quoscunque (520)
Strana 521
„dit a dignitate sacerdocii, ut Os. -4 scribitur: ,Quia tu scienciam 'repulisti, ideo te repellam, ne sa- cerdocio fungaris michi* . . Item L Reg. 2 legitur de gravi suspen- sione Heli.et sui generis, eo quod filios suos indebite castigavit . .- Item de suspensione regis legitur I Reg. 15 de Saul, qui ultra preceptum dei pepercit hostibus -dei sui: „Pro eo.quod abiecisti sermonem domini, abiecit te do- minus, ne sis rex*. Et patet, quo- modo variatur suspensio, quia aliqua est suspensio ab officio, aliqua a beneficio . . item alia -est suspensio de facto et aliqua ‚de iure cum aliis subdivisicni- bus. Suspensionem autem de iure, ut dictum est, oportet deum prin-' -cipaliter originare et regulare, sus- pensionem autem de facto quan- doque causat deus per ministros bonos, quandoque per ministros malos. Per se autem deus suspendit "quemlibet criminosum prelatum a suo officio vel ministerio, dum actualiter est in crimine. Quia eo facto quo incidit in peccatum mortale, peccat quidquit fecerit et per eonsequens prohibetur a deo, ne sic faciat, et per conse- quens suspenditur a deo ab illó -officio . [2509] Notet ergo fidelis in iam dicta suspensione ab officio superstites?), quos deus .de vita subtrahit per vindictam. Unde L Reg. XV legitur de Saul, quia impie pepercit hostibus dei sui: ,Pro eo quod abiecisti sermonem domini, abiecit te dominus, ne sis rex* ,. Est enim suspendere ministerium vel bonum aliquod pro crimine prohibere . . varia- tur et suspensio, ut alia est sus- -© pensio ab officio et alia a be- neficio.. alia autem est suspen- sio de facto et alia de iure cum alis subdivisionibus . . Suspen- sionem autem de iure oportet deum principaliter regulare atque incipere, suspensionem vero de facto quandoque causat deus jimmediate per se et quandoque cum hoc per ministros, tam per servos fideles quam eciam per tyrannos . . Videtur primo, quod deus quem- cunque preJatum vel viatorem sus$- pendit a suo officio vel ministerio, quando incidit in mortale. Patet ex hoc, quod eo ipso quo quis; irretitur mortali, peccat mortaliter quidquid in hoc fecerit. . sed cum deus nom approbat sed ve- tat, [46] ut aliquis peccet morta- liter, patet quod omne talis pre- lati ministerium a domino prohi-- betur et per consequens ipse a deo suspenditur . Notet ergo fidelis in exemplo : triplici supradicto, si prelati nostri a) Tak Viklef ve smyslu: představený, dle něho Hus. —- b) Opp.: morale. (521)
„dit a dignitate sacerdocii, ut Os. -4 scribitur: ,Quia tu scienciam 'repulisti, ideo te repellam, ne sa- cerdocio fungaris michi* . . Item L Reg. 2 legitur de gravi suspen- sione Heli.et sui generis, eo quod filios suos indebite castigavit . .- Item de suspensione regis legitur I Reg. 15 de Saul, qui ultra preceptum dei pepercit hostibus -dei sui: „Pro eo.quod abiecisti sermonem domini, abiecit te do- minus, ne sis rex*. Et patet, quo- modo variatur suspensio, quia aliqua est suspensio ab officio, aliqua a beneficio . . item alia -est suspensio de facto et aliqua ‚de iure cum aliis subdivisicni- bus. Suspensionem autem de iure, ut dictum est, oportet deum prin-' -cipaliter originare et regulare, sus- pensionem autem de facto quan- doque causat deus per ministros bonos, quandoque per ministros malos. Per se autem deus suspendit "quemlibet criminosum prelatum a suo officio vel ministerio, dum actualiter est in crimine. Quia eo facto quo incidit in peccatum mortale, peccat quidquit fecerit et per eonsequens prohibetur a deo, ne sic faciat, et per conse- quens suspenditur a deo ab illó -officio . [2509] Notet ergo fidelis in iam dicta suspensione ab officio superstites?), quos deus .de vita subtrahit per vindictam. Unde L Reg. XV legitur de Saul, quia impie pepercit hostibus dei sui: ,Pro eo quod abiecisti sermonem domini, abiecit te dominus, ne sis rex* ,. Est enim suspendere ministerium vel bonum aliquod pro crimine prohibere . . varia- tur et suspensio, ut alia est sus- -© pensio ab officio et alia a be- neficio.. alia autem est suspen- sio de facto et alia de iure cum alis subdivisionibus . . Suspen- sionem autem de iure oportet deum principaliter regulare atque incipere, suspensionem vero de facto quandoque causat deus jimmediate per se et quandoque cum hoc per ministros, tam per servos fideles quam eciam per tyrannos . . Videtur primo, quod deus quem- cunque preJatum vel viatorem sus$- pendit a suo officio vel ministerio, quando incidit in mortale. Patet ex hoc, quod eo ipso quo quis; irretitur mortali, peccat mortaliter quidquid in hoc fecerit. . sed cum deus nom approbat sed ve- tat, [46] ut aliquis peccet morta- liter, patet quod omne talis pre- lati ministerium a domino prohi-- betur et per consequens ipse a deo suspenditur . Notet ergo fidelis in exemplo : triplici supradicto, si prelati nostri a) Tak Viklef ve smyslu: představený, dle něho Hus. —- b) Opp.: morale. (521)
Strana 522
narracionis testamenti dei et ex triplici exemplo supradicto, si pre- lati nostri et clerici a domino sus- pendantur. Primo si repellant a Se sciencjam scripture et ewan- gelizacionem; tunc enim suspen- duntur à domino, ut in minori casu legitur Os. 4. Nam prelati nostri habent utrobique'maiorem materiam predicandi et formam &c causas alias?, propter quas plus predicarent quam sacerdo- tes in L, V., et minus exercent illud officium — ideo cum subsit maior racio et assit idem domi- nus, qui non potest de.maiori crimine vindictam finaliter sub- trahere sua exigente iusticia, patet quod prelati nostri, si qui sunt huiusmodi, gravius sunt suspensi, et eo iterum gravius, quo instare deberent pro lege Christi ferven- .cius temporibus antichristi. Quoad secundam suspensio- nem de Heli factam a domino, notet fidelis, si prelati nostri vel non puniunt vel culpabilius pu- niunt suos spirituales filios, quam filii naturales Heli sunt puniti per ipsum. Et quoad discernen- dum maioritatem illius culpe de- bet fidelis notare hec duo: primo quod prelatus plus obligatur spi- rituali filio quam secundum ra- cionem qua obligatur suo filio naturali, et secundo quod ma- . gis detestabilis est punicio pro + exhausta pecunia, qua peccatum venditur, quam est punicio re- missa ad vindicandum dei iniu- : aliquas. .ideo cum a domino suspendantur: primo- si repellant a se scienciam scri- pture et evangelizacionem; tunc: enim suspenduntur a domino, ut in minori casu legitur Os, IV. Nam prelati nostri habent utro-- bique maiorem materiam predi- candi et formam ac causas alias,. propter quas plus predicarent quam sacerdotes in L. V., et mi- nus exercent illud officium subsit maior racio et assit idem dominus, qui non po- test. de maiori crimine maiorem: vindictam subtrahere, patet quod prelati nostri, si qui sunt huius-- modi, gravius sunt suspensi. Quoad secundam suspensio- nem factam a domino, notet fi-. delis, si prelati nostri vel non puniunt vel culpabilius puniunt- suos spirituales filios, quam filii naturales Heli sunt puniti ' per ipsum. Et ad discernendum maio- ritatem illius culpe debet fidelis notare hec duo: primo quod pre-- latus plus obligatur spirituali filio. quam secundum racionem qua obligatur suo filio naturali, et. secundo quod magis detestabilis est punicio pro exhausta pecunia, quà peccatum venditur, quam est punicio remissa ad vindicandum: dei iniuriam pro naturali amore, (522)
narracionis testamenti dei et ex triplici exemplo supradicto, si pre- lati nostri et clerici a domino sus- pendantur. Primo si repellant a Se sciencjam scripture et ewan- gelizacionem; tunc enim suspen- duntur à domino, ut in minori casu legitur Os. 4. Nam prelati nostri habent utrobique'maiorem materiam predicandi et formam &c causas alias?, propter quas plus predicarent quam sacerdo- tes in L, V., et minus exercent illud officium — ideo cum subsit maior racio et assit idem domi- nus, qui non potest de.maiori crimine vindictam finaliter sub- trahere sua exigente iusticia, patet quod prelati nostri, si qui sunt huiusmodi, gravius sunt suspensi, et eo iterum gravius, quo instare deberent pro lege Christi ferven- .cius temporibus antichristi. Quoad secundam suspensio- nem de Heli factam a domino, notet fidelis, si prelati nostri vel non puniunt vel culpabilius pu- niunt suos spirituales filios, quam filii naturales Heli sunt puniti per ipsum. Et quoad discernen- dum maioritatem illius culpe de- bet fidelis notare hec duo: primo quod prelatus plus obligatur spi- rituali filio quam secundum ra- cionem qua obligatur suo filio naturali, et secundo quod ma- . gis detestabilis est punicio pro + exhausta pecunia, qua peccatum venditur, quam est punicio re- missa ad vindicandum dei iniu- : aliquas. .ideo cum a domino suspendantur: primo- si repellant a se scienciam scri- pture et evangelizacionem; tunc: enim suspenduntur a domino, ut in minori casu legitur Os, IV. Nam prelati nostri habent utro-- bique maiorem materiam predi- candi et formam ac causas alias,. propter quas plus predicarent quam sacerdotes in L. V., et mi- nus exercent illud officium subsit maior racio et assit idem dominus, qui non po- test. de maiori crimine maiorem: vindictam subtrahere, patet quod prelati nostri, si qui sunt huius-- modi, gravius sunt suspensi. Quoad secundam suspensio- nem factam a domino, notet fi-. delis, si prelati nostri vel non puniunt vel culpabilius puniunt- suos spirituales filios, quam filii naturales Heli sunt puniti ' per ipsum. Et ad discernendum maio- ritatem illius culpe debet fidelis notare hec duo: primo quod pre-- latus plus obligatur spirituali filio. quam secundum racionem qua obligatur suo filio naturali, et. secundo quod magis detestabilis est punicio pro exhausta pecunia, quà peccatum venditur, quam est punicio remissa ad vindicandum: dei iniuriam pro naturali amore, (522)
Strana 523
-fiam pro naturali amore, sicut Heli videtur suis filiis pepercisse. Quoad terciam suspensionem tam in prelatis quam regibus et .alis seculi principibus notet fi- delis, quod ipsi plus deferunt publicis inimicis domini propter privatum commodum, quam Saul detulit Amalech propter cupidi- nem suorum temporalium. Quodsi sic, non dubium quin idem deus, .qui non potest preterire eandem iusticiam, puniet gravius delin- quentes. Unde signum evidens est de pene gravitate, quod deus differt penam usque post mortem .et non eos punit aliter in hac vita, sed permittit eos vagari. in mundanis prosperitatibus tam- quam reprobos incorrectos. | sicut Heli videtur suis filiis pe- percisse. . Quoad terciara suspensionem, tam in prelatis quam in regibus notet fidelis, si ipsi plus dete- runt publicis inimicis domini pro- pter privatum commodum, quam Saul Amalechitis propter cupidi- nem suorum temporalium defe- rebat. Quodsi sic, non dubium quin idem dominus, qui non potest preterire eandem iusticiam, puniet gravius delinquentes. Unde signum evidens est de pene gra- "vedine, quod deus differt penam usque post mortem et non eos punit temporaliter in hac vita, sed permittit eos vagari in mun- danis prosperitatibus 'tamquam reprobos incorrectos. Z počátku tedy Hus myšlenky Viklefovy aspoň sestavuje a -citáty doplňuje, druhou část vývodů Viklefových však opisuje.do- slovně. Vloživ pak slova Páně z Num. 25 s výkladem Origenovým, opisuje zase doslovně útočnou partii z homilie pore heres*,kterouż Viklef sám spojuje s homilií Hus | | |2514] Vae ergo modernis prin- .cipibus spiritualibus et seculari- bus .. tales sine dubio a do- mino suspensi sunt ab officio. -Nam scribitur ex lege papali III. Decretalium De vita et hon. cler. cap. Fraternitati: ,Fraternitati tue.. perpetuo removere curetis." Unde quia non est defectus in- lege, sed in prepositis, qui eam praétizarent, ideo superius eodem Quanto tem- ,Apparuit“:) Viklef [59] . . si antichristus cum suis complicibus a Christo et suis le- gibus suspendatur. Etvidetur quod sic ex facto et lege papali, quam suppono satrapis esse iustam. Scribitur enim [60] III. Decretalium De vita et hon. clericorum: ,Fra- ternitati tue . . perpetuo remo- vere curetis.“ Unde quia-non est defectus in lege, sed in presup- positis prepositis, qui eam practi- 1) 'Quia ergo sermone VI.. huius dicłum est de suspensione facta per -deum, dubitandum est ulterius, si antichristus cum suis complicibus a Christo «et suis legibus suspendatur .. (Loserth, W. Sermones III, 59.) (523)
-fiam pro naturali amore, sicut Heli videtur suis filiis pepercisse. Quoad terciam suspensionem tam in prelatis quam regibus et .alis seculi principibus notet fi- delis, quod ipsi plus deferunt publicis inimicis domini propter privatum commodum, quam Saul detulit Amalech propter cupidi- nem suorum temporalium. Quodsi sic, non dubium quin idem deus, .qui non potest preterire eandem iusticiam, puniet gravius delin- quentes. Unde signum evidens est de pene gravitate, quod deus differt penam usque post mortem .et non eos punit aliter in hac vita, sed permittit eos vagari. in mundanis prosperitatibus tam- quam reprobos incorrectos. | sicut Heli videtur suis filiis pe- percisse. . Quoad terciara suspensionem, tam in prelatis quam in regibus notet fidelis, si ipsi plus dete- runt publicis inimicis domini pro- pter privatum commodum, quam Saul Amalechitis propter cupidi- nem suorum temporalium defe- rebat. Quodsi sic, non dubium quin idem dominus, qui non potest preterire eandem iusticiam, puniet gravius delinquentes. Unde signum evidens est de pene gra- "vedine, quod deus differt penam usque post mortem et non eos punit temporaliter in hac vita, sed permittit eos vagari in mun- danis prosperitatibus 'tamquam reprobos incorrectos. Z počátku tedy Hus myšlenky Viklefovy aspoň sestavuje a -citáty doplňuje, druhou část vývodů Viklefových však opisuje.do- slovně. Vloživ pak slova Páně z Num. 25 s výkladem Origenovým, opisuje zase doslovně útočnou partii z homilie pore heres*,kterouż Viklef sám spojuje s homilií Hus | | |2514] Vae ergo modernis prin- .cipibus spiritualibus et seculari- bus .. tales sine dubio a do- mino suspensi sunt ab officio. -Nam scribitur ex lege papali III. Decretalium De vita et hon. cler. cap. Fraternitati: ,Fraternitati tue.. perpetuo removere curetis." Unde quia non est defectus in- lege, sed in prepositis, qui eam praétizarent, ideo superius eodem Quanto tem- ,Apparuit“:) Viklef [59] . . si antichristus cum suis complicibus a Christo et suis le- gibus suspendatur. Etvidetur quod sic ex facto et lege papali, quam suppono satrapis esse iustam. Scribitur enim [60] III. Decretalium De vita et hon. clericorum: ,Fra- ternitati tue . . perpetuo remo- vere curetis.“ Unde quia-non est defectus in lege, sed in presup- positis prepositis, qui eam practi- 1) 'Quia ergo sermone VI.. huius dicłum est de suspensione facta per -deum, dubitandum est ulterius, si antichristus cum suis complicibus a Christo «et suis legibus suspendatur .. (Loserth, W. Sermones III, 59.) (523)
Strana 524
tit. dicit papa: „Prelatos vero, qui tales in suis iniquitatibus pre- sumpserintsustinere, maxime sub obtentu pecunie vel alterius com-- modi temporalis, pari subiacere volumus ulcioni.* Et dist, 83 sub auctoritate b.: Gregorii dicitur: „Si quis episcoporum fornicaci- oni clericorum consenserit prece vel precio, non impugnando auctoritate sui officii, debet sus- pendi a suo officio." Que suspen- sio secundum Archidiaconum de- , bet esse perpetua, equivalens de- posicioni, propter congregandi episcopos ad depo- nendum tales episcopos vel talem | episcopum, qui sic symoniace ven- dunt vel vendit iusticiam. Et quia metropolitanus, ut est romanus pontifex, posset esse segnis quoad SuoS cardinales in :execucione huius sancte institucionis, ideo tercio ordinaverunt leges aliud.. confusivum remedium”), sc. quod non audiatur missa sacerdotis ab illo, cui est :notorium sacer- dotem illum taliter fornicari, nec ministrentur ei bona ecclesie ad fovendum facinus. Nam 82. dist. Nullus sic loquitur Nicolaus papa: ,Nullus audiatmissam presbyteri, quem scit indubitanter concubi- nam alere* etc, Unde Alexander IL eadem dist. sic loquitur: ,Pre- cipiendo mandamus, ut nullus audiat missam presbyteri, quem Scit concubinam indubitanter ha- bere“ et sequitur : ,Unde etsancta synodus . . ab ecclesia suscipiat." a) Opp.: preconio. — b) Opp.: difficultatem _ / zarent, ideo superius eodem. tit.. dicit papa:, „Prełatos Vero, qui. tales in suis iniquitatibus pre-' sumpserint sustinere, maxime sub ' obtentu pecunie vel alterius com- modi temporalis, pari subiacere volumus ulcioni Et in Decreto. LXXXilL dist. sub auctoritate b. Gregorii sic dicitur: „Si quis episcoporum fornicacioni cleri- corum consenserit prece vel pre-- cio, non impugnando auctoritate sui offici, debet suspendi a suo officio.“ Que suspensio secundum. Archidiaconum debet esse per- petua, equivalens deposicioni,. propter difficultatem congregandi episcopos ad deponendum talem episcopum, qui' sic symoniace. vendit iusticiam, Et quie metro- politanus, eciam romanus ponti- - fex, posset esse segnis quoad Suos cardinales ^in" execucione- huius sentencie, ideo tercio ordi- narunt leges aliud .confusivum- remedium, sc. quod non audiatur - missa sacerdotis ab illo, cui est. notorium sacerdotem illum taliter fornicari, nec ministrentur sibi. bona ecclesie ad fomentum sui: facinoris. Nam XXXII. dist. Nul- lus sic loquitur Nicolaus papa :. ,Nullus^ inquit ,audiat missam presbyteri, quem scit indubitan- ter concubinam habere aut sub-. introductam mulierem.* Unde Ale- xander [L. eadem dist. sic loqui- tur: ,Precipiendo mandamus, ut. nullus [61] missam audiat pres-- byteri, quem scit:concubinam ha-- . ‘ad confusionum remedium. h (524)
tit. dicit papa: „Prelatos vero, qui tales in suis iniquitatibus pre- sumpserintsustinere, maxime sub obtentu pecunie vel alterius com-- modi temporalis, pari subiacere volumus ulcioni.* Et dist, 83 sub auctoritate b.: Gregorii dicitur: „Si quis episcoporum fornicaci- oni clericorum consenserit prece vel precio, non impugnando auctoritate sui officii, debet sus- pendi a suo officio." Que suspen- sio secundum Archidiaconum de- , bet esse perpetua, equivalens de- posicioni, propter congregandi episcopos ad depo- nendum tales episcopos vel talem | episcopum, qui sic symoniace ven- dunt vel vendit iusticiam. Et quia metropolitanus, ut est romanus pontifex, posset esse segnis quoad SuoS cardinales in :execucione huius sancte institucionis, ideo tercio ordinaverunt leges aliud.. confusivum remedium”), sc. quod non audiatur missa sacerdotis ab illo, cui est :notorium sacer- dotem illum taliter fornicari, nec ministrentur ei bona ecclesie ad fovendum facinus. Nam 82. dist. Nullus sic loquitur Nicolaus papa: ,Nullus audiatmissam presbyteri, quem scit indubitanter concubi- nam alere* etc, Unde Alexander IL eadem dist. sic loquitur: ,Pre- cipiendo mandamus, ut nullus audiat missam presbyteri, quem Scit concubinam indubitanter ha- bere“ et sequitur : ,Unde etsancta synodus . . ab ecclesia suscipiat." a) Opp.: preconio. — b) Opp.: difficultatem _ / zarent, ideo superius eodem. tit.. dicit papa:, „Prełatos Vero, qui. tales in suis iniquitatibus pre-' sumpserint sustinere, maxime sub ' obtentu pecunie vel alterius com- modi temporalis, pari subiacere volumus ulcioni Et in Decreto. LXXXilL dist. sub auctoritate b. Gregorii sic dicitur: „Si quis episcoporum fornicacioni cleri- corum consenserit prece vel pre-- cio, non impugnando auctoritate sui offici, debet suspendi a suo officio.“ Que suspensio secundum. Archidiaconum debet esse per- petua, equivalens deposicioni,. propter difficultatem congregandi episcopos ad deponendum talem episcopum, qui' sic symoniace. vendit iusticiam, Et quie metro- politanus, eciam romanus ponti- - fex, posset esse segnis quoad Suos cardinales ^in" execucione- huius sentencie, ideo tercio ordi- narunt leges aliud .confusivum- remedium, sc. quod non audiatur - missa sacerdotis ab illo, cui est. notorium sacerdotem illum taliter fornicari, nec ministrentur sibi. bona ecclesie ad fomentum sui: facinoris. Nam XXXII. dist. Nul- lus sic loquitur Nicolaus papa :. ,Nullus^ inquit ,audiat missam presbyteri, quem scit indubitan- ter concubinam habere aut sub-. introductam mulierem.* Unde Ale- xander [L. eadem dist. sic loqui- tur: ,Precipiendo mandamus, ut. nullus [61] missam audiat pres-- byteri, quem scit:concubinam ha-- . ‘ad confusionum remedium. h (524)
Strana 525
. Super quo dicit Archidiaconus, quod popülus debet subtrahere a tali decimas voluntarias, quia non datur beneficium nisi propter offi- cium. Et cum idem vel maius est iudicium de quacunque maiori spirituali fornicacione, videtur quod inferior debet suspendi a superiori prelato propter quod- cunque peccatum ,gravius spiri- tuale. Et cum sit certum, quod luciferina superbia in prelato, ne- gligencia ewangelizandi et ava- ricia Scariothis sint peccata gra- viora quam, carnalis -fornicacio, manifestum est quod supremus prelatus Christus Jesus, cui ista peccata graviora sunt summe nota, a suspensione non flectitur propter excusacionem aliquam: culpa dignam. [251*] Ex quibus cum queritur status ecclesie col- ligitur, quod à papa usque ad sacerdotem infimum rarus exclu- ' ditur pro dato tempore a suspen- sione, nisi ille, qui irreprehensi-- biliter sequitur. dominum Jesum Christum. «^ ^ - Na konci traktátu jest ještě bere indübitanter* et sequitur:: ,Unde et sancta synodus . . ab ecclesia recipiat. Super quo di- cit Archidiaconus, quod populus debet subtrahere a tali decimas- voluntarias, quia non beneficium nisi propter? ofücium ... Et cum | idem vel maius sit iudicium de- quacunque maiori fornicacione spirituali, videtur quod clericus . inferior debet suspendi a superi- ori prelato propter quodcunque - peccatum gravius spirituale. Et. cum sit certum, auod luciferina superbia in prelato, negligencia evangelizandi et avaricia Scari- othis sint peccata graviora quam:. fornicacio corporalis, manifestum est quod supremus prelatus, cui. ista peccata graviora sunt summe notoria, a suspensione non flec- . titur propter excusacionem ali- quam culpa dignam. Ex quibus cum cursu status ecclesie satis fideli colligitur, quod a papa usque ad sacerdotem infimum nullus excluditur a suspensione nisi forte : talis, qui irreprehensibiliter sequi- tur dominum Jesum Christum. . üryvek z Viklefova spisu ,De: potestate papae^, na n&jZ neupozornil Loserth : | [2544] Nam lib. VI. De const. datur pro regula, quod duobus super eadem provisione literas a papa habentibus una die, is cui papa canonicatum contuiit prefe- rendus est ei cui non dedit. ca- nonicatum, ignorante executore quis prius impetraverit; si autem a) Loserth: populo. contulit preferendus [344] patet quod in. legibus. humanis est fraudis et iniurie - plenitudo .. Nam lib. VÍ. De con- - stitucionibus datur regula, quod duobus super eadem provisione literas a papa habentibus una die, . is cui papa [345] canonicatum est. ei cui: (525)
. Super quo dicit Archidiaconus, quod popülus debet subtrahere a tali decimas voluntarias, quia non datur beneficium nisi propter offi- cium. Et cum idem vel maius est iudicium de quacunque maiori spirituali fornicacione, videtur quod inferior debet suspendi a superiori prelato propter quod- cunque peccatum ,gravius spiri- tuale. Et cum sit certum, quod luciferina superbia in prelato, ne- gligencia ewangelizandi et ava- ricia Scariothis sint peccata gra- viora quam, carnalis -fornicacio, manifestum est quod supremus prelatus Christus Jesus, cui ista peccata graviora sunt summe nota, a suspensione non flectitur propter excusacionem aliquam: culpa dignam. [251*] Ex quibus cum queritur status ecclesie col- ligitur, quod à papa usque ad sacerdotem infimum rarus exclu- ' ditur pro dato tempore a suspen- sione, nisi ille, qui irreprehensi-- biliter sequitur. dominum Jesum Christum. «^ ^ - Na konci traktátu jest ještě bere indübitanter* et sequitur:: ,Unde et sancta synodus . . ab ecclesia recipiat. Super quo di- cit Archidiaconus, quod populus debet subtrahere a tali decimas- voluntarias, quia non beneficium nisi propter? ofücium ... Et cum | idem vel maius sit iudicium de- quacunque maiori fornicacione spirituali, videtur quod clericus . inferior debet suspendi a superi- ori prelato propter quodcunque - peccatum gravius spirituale. Et. cum sit certum, auod luciferina superbia in prelato, negligencia evangelizandi et avaricia Scari- othis sint peccata graviora quam:. fornicacio corporalis, manifestum est quod supremus prelatus, cui. ista peccata graviora sunt summe notoria, a suspensione non flec- . titur propter excusacionem ali- quam culpa dignam. Ex quibus cum cursu status ecclesie satis fideli colligitur, quod a papa usque ad sacerdotem infimum nullus excluditur a suspensione nisi forte : talis, qui irreprehensibiliter sequi- tur dominum Jesum Christum. . üryvek z Viklefova spisu ,De: potestate papae^, na n&jZ neupozornil Loserth : | [2544] Nam lib. VI. De const. datur pro regula, quod duobus super eadem provisione literas a papa habentibus una die, is cui papa canonicatum contuiit prefe- rendus est ei cui non dedit. ca- nonicatum, ignorante executore quis prius impetraverit; si autem a) Loserth: populo. contulit preferendus [344] patet quod in. legibus. humanis est fraudis et iniurie - plenitudo .. Nam lib. VÍ. De con- - stitucionibus datur regula, quod duobus super eadem provisione literas a papa habentibus una die, . is cui papa [345] canonicatum est. ei cui: (525)
Strana 526
: sint pares in gracia quoad formam -styli papalis, is qui prius preSen- tavit erit pocior in prebenda; et tercio si equales fuerint in hiis tribus, tunc canonici, quibus spec- tat collacio, vel maior pars eorum e . clone vel ostensione iudicium. Ex quo sequitur, tenetur eligere, reliquo : carente fructu gracie, nisi ex tenore pa- palium literarum expresse appa- reat, quod papa utrique illorum: voluer it providere. lsta autem trimembris styli cu- rie maxima videtur esse princi- pium contra Christum, quia sup-' posito sicut in maiori parte, con- tingit, quod prepositus in cano- nicatu vel tempore in presenta- gracie vel tercio in capituli eleccione sit reli- quo quantumlibet indignior quoad deum, tunc ex ista styli. maxima debet iudicari contra Christum illa styli maxima est contra con- Scienciam et per consequens con- ‘tra Christum. Jak z toho rozboru patrno, nazvati plagiátem, quod . non dedit canonicatum, igno- rante executore quis prius impe- traverit; si autem sint pares im gracia quoad formam stili papa- lis, is qui prius presentavit erit pocior in prebenda; et tercio si . equales fuerint is hiis tribus, tunc canonici, quibus spectat collacio, vel maior pars eorum tenetur eligere, reliquo carente fructu gracie, nisi ex tenore papalium Litterarum expresze appareat, quod papa utrique illorum voluerit pro- videre. : Ista autem trimembris maxima videtur in toto esse principium contra Christum, quia supposito sicut ih , maiori parte contingit, . quod prepositus in canonicatu. vel tempore in presentacione vel ostensione gracie vel tercio in capituli eleccione sit reliquo quantumlibet indignior quoad deum, tunc ex ista maxima anti- christi debet iudicari contra Chri- stum iudicium. Ex quo manifeste sequitur, quod hoc antichristi porisma est iniquum contra iusti- ciam et per consequens contra Christum. | nelze Husův traktát „De ecclesia“ ačkoliv jest na Viklefovi tolik závislý. Hus .zajisté nevypisuje tu z jednoho nebo dvou traktátú Viklefových .(De ecclesia a De potestate papae), nýbrž výbral z literární čin- nosti Viklefovy vše, co se týká toho předmětu, a sestavil to v celek poměrně samostatný. Podává nejprve pojem církve jakožto sboru všech předurčených a hájí věty, že předzvědění nejsou údy „církve ; potom buduje nauku o moci církevní originálně — nezá- -visle na Viklefovi — na vété Kristové: „Ty jsi skála a na té skále a) Loserth: capitali. (526)
: sint pares in gracia quoad formam -styli papalis, is qui prius preSen- tavit erit pocior in prebenda; et tercio si equales fuerint in hiis tribus, tunc canonici, quibus spec- tat collacio, vel maior pars eorum e . clone vel ostensione iudicium. Ex quo sequitur, tenetur eligere, reliquo : carente fructu gracie, nisi ex tenore pa- palium literarum expresse appa- reat, quod papa utrique illorum: voluer it providere. lsta autem trimembris styli cu- rie maxima videtur esse princi- pium contra Christum, quia sup-' posito sicut in maiori parte, con- tingit, quod prepositus in cano- nicatu vel tempore in presenta- gracie vel tercio in capituli eleccione sit reli- quo quantumlibet indignior quoad deum, tunc ex ista styli. maxima debet iudicari contra Christum illa styli maxima est contra con- Scienciam et per consequens con- ‘tra Christum. Jak z toho rozboru patrno, nazvati plagiátem, quod . non dedit canonicatum, igno- rante executore quis prius impe- traverit; si autem sint pares im gracia quoad formam stili papa- lis, is qui prius presentavit erit pocior in prebenda; et tercio si . equales fuerint is hiis tribus, tunc canonici, quibus spectat collacio, vel maior pars eorum tenetur eligere, reliquo carente fructu gracie, nisi ex tenore papalium Litterarum expresze appareat, quod papa utrique illorum voluerit pro- videre. : Ista autem trimembris maxima videtur in toto esse principium contra Christum, quia supposito sicut ih , maiori parte contingit, . quod prepositus in canonicatu. vel tempore in presentacione vel ostensione gracie vel tercio in capituli eleccione sit reliquo quantumlibet indignior quoad deum, tunc ex ista maxima anti- christi debet iudicari contra Chri- stum iudicium. Ex quo manifeste sequitur, quod hoc antichristi porisma est iniquum contra iusti- ciam et per consequens contra Christum. | nelze Husův traktát „De ecclesia“ ačkoliv jest na Viklefovi tolik závislý. Hus .zajisté nevypisuje tu z jednoho nebo dvou traktátú Viklefových .(De ecclesia a De potestate papae), nýbrž výbral z literární čin- nosti Viklefovy vše, co se týká toho předmětu, a sestavil to v celek poměrně samostatný. Podává nejprve pojem církve jakožto sboru všech předurčených a hájí věty, že předzvědění nejsou údy „církve ; potom buduje nauku o moci církevní originálně — nezá- -visle na Viklefovi — na vété Kristové: „Ty jsi skála a na té skále a) Loserth: capitali. (526)
Strana 527
vzdělám církev svou a brány pekelné jí nepřemohou; tobě dám klíče království nebeského, cokoli svážeš na zemi, bude svázáno i na nebi . . .“ To je hlavní katolický důkaz primátu Petrova a papežoval), a Hus jej hledí viklefským výkladem podvrátiti. Skála jest Kristus, církev jest obecný sbor předzřízených, klíče a moc svazování a rozvazování jsou tím vymezeny. Důsledky, jež z toho plynou pro papežství a církevní správu, jsou tím sice implicite dány, ale Hus jich nezpracoval soustávně, nýbrž ve formě pole- miky proti radě doktorů ve druhém dílu traktátu a ve spisech „Proti Pálčovi“, „Proti Stanislavovi“ a „Proti osmi doktorům“ Tato původnost disposice spisu již vylučuje plagiatorskou závislost. Je pravda, Hus tu všude, i v soustavné části první i v polemické části druhé, operuje myšlenkami Viklefovými, jež v dlouhých úryvcích vypisuje z jeho traktátů, ale přejímá je z přerozmanitých traktátů Viktefových, nesleduje nikdy trvale jednoho spisu a nikdy v postupu Viklefově. Husův traktát „De ecclesia“ je tedy dosti obratná2) a samostatná kompilace ze spisů jednoho autora sice, jehož nad to Hus nikde nejmenuje, ale ze spisů, jež v tiskovém vydání mají třicet šest svazkův! A to je jistě literární práce, jíž nelze podceňovati. Na druhé straně však jest z rozboru zřejmo, že nelze obecně tvrditi, že Hus mluví slovy Viklefovými, snad ani nevěda, ačkoli v polemických částech někdy i to jest možno, ani že Hus slovy Viklefovými podává myšlenky své. Ty myšlenky právě má Hus od Viklefa. Jsou výsledkem Husova studia literárního díla Viklefova a ozývají se u Husa již dříve, roku 1410 pak vystupují již na veřejnost jako hotové přesvědčení Husovo. A když je chce Hus odůvodniti a sestaviti ve formu vědeckého spisu, vybíra i druhotné myšlenky, důvody a vysvětlivky, z Viklefa. Tak jest traktát „De ecclesia“ vedle posice Husovy proti kruciátě Janově a universitního aktu na obranu článku Viklefova „Domini temporales“ nejlepším důkazem, jak velice byl Hus viklefistou?). 1) Páleč později buduje na témže výroku Kristově svůj „Tractatus tri- partitus“ proti viklefistům a husitům! 2) Pravím: dosti obratná, neboť Hus leckdy opakuje, co byl již řekl, a nezřídka vypisuje z různých spisů Viklefových tutéž věc různě. 3) Pro odsouzení Husovo v Kostnici zasluhuje povšimnutí, že ze 42 článků dobrá polovice a ze 30 víc než polovice jest doslovně vypsána z Vik- lefa, ostatní pak podávají myšlenky Viklefovy dle smyslu. „Studie a texty.“ (527) 36
vzdělám církev svou a brány pekelné jí nepřemohou; tobě dám klíče království nebeského, cokoli svážeš na zemi, bude svázáno i na nebi . . .“ To je hlavní katolický důkaz primátu Petrova a papežoval), a Hus jej hledí viklefským výkladem podvrátiti. Skála jest Kristus, církev jest obecný sbor předzřízených, klíče a moc svazování a rozvazování jsou tím vymezeny. Důsledky, jež z toho plynou pro papežství a církevní správu, jsou tím sice implicite dány, ale Hus jich nezpracoval soustávně, nýbrž ve formě pole- miky proti radě doktorů ve druhém dílu traktátu a ve spisech „Proti Pálčovi“, „Proti Stanislavovi“ a „Proti osmi doktorům“ Tato původnost disposice spisu již vylučuje plagiatorskou závislost. Je pravda, Hus tu všude, i v soustavné části první i v polemické části druhé, operuje myšlenkami Viklefovými, jež v dlouhých úryvcích vypisuje z jeho traktátů, ale přejímá je z přerozmanitých traktátů Viktefových, nesleduje nikdy trvale jednoho spisu a nikdy v postupu Viklefově. Husův traktát „De ecclesia“ je tedy dosti obratná2) a samostatná kompilace ze spisů jednoho autora sice, jehož nad to Hus nikde nejmenuje, ale ze spisů, jež v tiskovém vydání mají třicet šest svazkův! A to je jistě literární práce, jíž nelze podceňovati. Na druhé straně však jest z rozboru zřejmo, že nelze obecně tvrditi, že Hus mluví slovy Viklefovými, snad ani nevěda, ačkoli v polemických částech někdy i to jest možno, ani že Hus slovy Viklefovými podává myšlenky své. Ty myšlenky právě má Hus od Viklefa. Jsou výsledkem Husova studia literárního díla Viklefova a ozývají se u Husa již dříve, roku 1410 pak vystupují již na veřejnost jako hotové přesvědčení Husovo. A když je chce Hus odůvodniti a sestaviti ve formu vědeckého spisu, vybíra i druhotné myšlenky, důvody a vysvětlivky, z Viklefa. Tak jest traktát „De ecclesia“ vedle posice Husovy proti kruciátě Janově a universitního aktu na obranu článku Viklefova „Domini temporales“ nejlepším důkazem, jak velice byl Hus viklefistou?). 1) Páleč později buduje na témže výroku Kristově svůj „Tractatus tri- partitus“ proti viklefistům a husitům! 2) Pravím: dosti obratná, neboť Hus leckdy opakuje, co byl již řekl, a nezřídka vypisuje z různých spisů Viklefových tutéž věc různě. 3) Pro odsouzení Husovo v Kostnici zasluhuje povšimnutí, že ze 42 článků dobrá polovice a ze 30 víc než polovice jest doslovně vypsána z Vik- lefa, ostatní pak podávají myšlenky Viklefovy dle smyslu. „Studie a texty.“ (527) 36
Strana 528
Literární a jiné zprávy. Kdy dokončil Hus českou postilu nedělní? Obyčejně se udává den 28. října 1413. Tak Tomek), VIček?%, Novotn y9) i Flaj$hans?. Patrné se nerozumáélo- slovüm Husovym, jenż że ji konci postilf vyslovné praví, SV. apostolôv Simona a , na dopsal „v den postný Judy“; tedy nikoliv v den sv, ' apostolüv (28. Tíjna), nybrZ v den postn y sv. apoStolüv, t. j. ve vigilii sv. Simona a Judy, nebot na vigilie byl püst. Postila bylá tedy dokončena dne 27. října. i Stať o boji v Husově Výkladu desatera má v hl. XLVI a XLVII De fide catholica*, pramenem jedno kázání V hl Viklefovo a traktát jeho XLVIII jsou sice některé vývody podobné Viklefovým, ale větší závislosti neznamenati, Za to podažilo se mi- určiti pramen kapitoly XLIX (Erben 1, 184—186). Je'to Viklefův traktát „De civili domi- nio* II (Loserth 272—274): | Hus a Ale snad dieš: Co má kněz učiniti: nepfieteli, kdyZ ho chce zabiti? Tu diem, že má utéci; pakli již konečně nemóž utéci, tehdy řku, že jest jedna Obrana světská a nejistá od [185] hřie- cha: brániti sé tak, aby nezabil; druhá obr&na : nepfietele zhroziti, drZeti neb povrci a vZdy lásku za- e ie Viklef Et si queratur, quid sacerdos faceret hosti volenti ipsum occi- dere, dicitur quod in casu aufu- geret et devento ad ultimum aufugii vel ipso in inpossibilitate ad evadendum per fugam vide- tur michi, quod triplex est me- dium: primum seculare et peri- culosum cum armis obsistere et .. I) Déjepis Prahy IIP str. 544 : , kterouZ dokonal na Kozím dne 28. fiina*. — 2) Dějiny české literatury I, str. Husi str. 92: „Tam 28. října t. apostolóv Simigná a Judy dokončil i svou Postillu.“ 20: „v Postille dokončené na Kozím 28. října 1413.“ r. V den postnÿ sv. — 3) Listy Husovy str. — 4) Lit. činnost M. J. 26, M. J. Hus str. 355 (,Postila, kterou mistr dopsal 28. října 1413*) a v Osvětě 1915 str. 332: „dokončená 28. října 1413“. - - (528)
Literární a jiné zprávy. Kdy dokončil Hus českou postilu nedělní? Obyčejně se udává den 28. října 1413. Tak Tomek), VIček?%, Novotn y9) i Flaj$hans?. Patrné se nerozumáélo- slovüm Husovym, jenż że ji konci postilf vyslovné praví, SV. apostolôv Simona a , na dopsal „v den postný Judy“; tedy nikoliv v den sv, ' apostolüv (28. Tíjna), nybrZ v den postn y sv. apoStolüv, t. j. ve vigilii sv. Simona a Judy, nebot na vigilie byl püst. Postila bylá tedy dokončena dne 27. října. i Stať o boji v Husově Výkladu desatera má v hl. XLVI a XLVII De fide catholica*, pramenem jedno kázání V hl Viklefovo a traktát jeho XLVIII jsou sice některé vývody podobné Viklefovým, ale větší závislosti neznamenati, Za to podažilo se mi- určiti pramen kapitoly XLIX (Erben 1, 184—186). Je'to Viklefův traktát „De civili domi- nio* II (Loserth 272—274): | Hus a Ale snad dieš: Co má kněz učiniti: nepfieteli, kdyZ ho chce zabiti? Tu diem, že má utéci; pakli již konečně nemóž utéci, tehdy řku, že jest jedna Obrana světská a nejistá od [185] hřie- cha: brániti sé tak, aby nezabil; druhá obr&na : nepfietele zhroziti, drZeti neb povrci a vZdy lásku za- e ie Viklef Et si queratur, quid sacerdos faceret hosti volenti ipsum occi- dere, dicitur quod in casu aufu- geret et devento ad ultimum aufugii vel ipso in inpossibilitate ad evadendum per fugam vide- tur michi, quod triplex est me- dium: primum seculare et peri- culosum cum armis obsistere et .. I) Déjepis Prahy IIP str. 544 : , kterouZ dokonal na Kozím dne 28. fiina*. — 2) Dějiny české literatury I, str. Husi str. 92: „Tam 28. října t. apostolóv Simigná a Judy dokončil i svou Postillu.“ 20: „v Postille dokončené na Kozím 28. října 1413.“ r. V den postnÿ sv. — 3) Listy Husovy str. — 4) Lit. činnost M. J. 26, M. J. Hus str. 355 (,Postila, kterou mistr dopsal 28. října 1413*) a v Osvětě 1915 str. 332: „dokončená 28. října 1413“. - - (528)
Strana 529
chovati ; třetie obrana najjistějšíe cum moderamine mutilando; se- od Krista ukázána jest: pěkně cundum medium hostem proster- mluviti jako on mluvil . . nere vel tenere cum observaáci- one caritatis fraterne; tercium vero securissimum | post verba prudenter mulcencia Za tím uvádí Hus příklad Kristův z evangelia — to jediné jest v kap. XLIX Husovo — a pokračuje pak s Viklefem, z počátku poněkud volněji, trpéti ; neb má viece milóvati duší nepřietele než své tělo a tak va- rovati sé jeho zabitie, aby nedal jemu příčiny na věčné zatrace- nie . . ; neb viem, Ze milým utrpěním získal bych tělu svému mučedlničí korunu, ukrotil bych hněv nepřátel . . a snad obZivil bych utrpením duši nepřietele, která by.. snad byla zatracena. A tak já polože život svój za něho, jehož bych, tak pokorně se postavě a trpě, učinil bych ho sobě přietelem, prospěl bych i. jemu i sobě i vší církvi svaté mučedlnictvím svatým. Neb ne- nie příčina slavnějšíe k mučedl- nictvu: svatému - než obrana zá- kona Kristova, aniž zákon jest piíslu$néj&i kfestanu na světě, "nežli pro Krista trp&ti protivnosti i smrt; neb to jest v .sobé holé "dobré, životem Kristovým nám“ ukázané, jakož nám je ukazuje, Ťka: Neroďte sč báti téch, jenž tělo zabíjejí. A k tomu popúzie nás sv. Pavel řka : Složiece každé břiemě a hřiech, jenž nás obklí- čil, skrzé trpčlivost bčžme k boji ukázanému nám — neb jistě mu- síme trpéti. -ProtoZ milujeme-li viece Krista neZ zboZie télestné, (529) potom doslovné; . & tak v lásce pokorné smrt, mam meam pro si oporteat servaudo caritatem bumiliter pati mortem . . [273] debeo enim plus diligere animam inimici quam corpus proprium et per consequens non.involvere me homicidio nec causare dam- " pnacionem in anima proximi pro corpore meo salvando. Nam ego acquirerem ex paciencia corpori meo repositam aureolam,' mitiga- rem iram hostis, ubi occisi anima dampnaretur, et sic ponendo ani- ipso,, quem ut sic facerem amicum, . proficereni utrique nóstrum et toti ecclesie per gloriosum martirium. - Non est, enim 'prestancior causa mar- tiri quam defensio legis Christi nec lex Christi viatori est perti- nencior quam pro Christo pati iniurias; Hoc enim est per se bonum, .quod 'Christus. summe exemplavit, ut pàátet Mát. X et notat apostolus Hebr. XII: De- ponentes inquit omne pondus et .cireumstans nos peccatum per. 'pacienciam curramus ad propo- situm nobis. certamen — . opor- tet enim omnino nos pati... Ideo si plus amamus Christum quam temporalia vel carnalia .gentis nostre, oportet ut maiorem dili- /genciam apponamus ad taliter 36*
chovati ; třetie obrana najjistějšíe cum moderamine mutilando; se- od Krista ukázána jest: pěkně cundum medium hostem proster- mluviti jako on mluvil . . nere vel tenere cum observaáci- one caritatis fraterne; tercium vero securissimum | post verba prudenter mulcencia Za tím uvádí Hus příklad Kristův z evangelia — to jediné jest v kap. XLIX Husovo — a pokračuje pak s Viklefem, z počátku poněkud volněji, trpéti ; neb má viece milóvati duší nepřietele než své tělo a tak va- rovati sé jeho zabitie, aby nedal jemu příčiny na věčné zatrace- nie . . ; neb viem, Ze milým utrpěním získal bych tělu svému mučedlničí korunu, ukrotil bych hněv nepřátel . . a snad obZivil bych utrpením duši nepřietele, která by.. snad byla zatracena. A tak já polože život svój za něho, jehož bych, tak pokorně se postavě a trpě, učinil bych ho sobě přietelem, prospěl bych i. jemu i sobě i vší církvi svaté mučedlnictvím svatým. Neb ne- nie příčina slavnějšíe k mučedl- nictvu: svatému - než obrana zá- kona Kristova, aniž zákon jest piíslu$néj&i kfestanu na světě, "nežli pro Krista trp&ti protivnosti i smrt; neb to jest v .sobé holé "dobré, životem Kristovým nám“ ukázané, jakož nám je ukazuje, Ťka: Neroďte sč báti téch, jenž tělo zabíjejí. A k tomu popúzie nás sv. Pavel řka : Složiece každé břiemě a hřiech, jenž nás obklí- čil, skrzé trpčlivost bčžme k boji ukázanému nám — neb jistě mu- síme trpéti. -ProtoZ milujeme-li viece Krista neZ zboZie télestné, (529) potom doslovné; . & tak v lásce pokorné smrt, mam meam pro si oporteat servaudo caritatem bumiliter pati mortem . . [273] debeo enim plus diligere animam inimici quam corpus proprium et per consequens non.involvere me homicidio nec causare dam- " pnacionem in anima proximi pro corpore meo salvando. Nam ego acquirerem ex paciencia corpori meo repositam aureolam,' mitiga- rem iram hostis, ubi occisi anima dampnaretur, et sic ponendo ani- ipso,, quem ut sic facerem amicum, . proficereni utrique nóstrum et toti ecclesie per gloriosum martirium. - Non est, enim 'prestancior causa mar- tiri quam defensio legis Christi nec lex Christi viatori est perti- nencior quam pro Christo pati iniurias; Hoc enim est per se bonum, .quod 'Christus. summe exemplavit, ut pàátet Mát. X et notat apostolus Hebr. XII: De- ponentes inquit omne pondus et .cireumstans nos peccatum per. 'pacienciam curramus ad propo- situm nobis. certamen — . opor- tet enim omnino nos pati... Ideo si plus amamus Christum quam temporalia vel carnalia .gentis nostre, oportet ut maiorem dili- /genciam apponamus ad taliter 36*
Strana 530
než přátely své a než jich tělo i :své, musieme velikú pilnost při- loZiti, abychom tak trpěli, a vét&i, než abychom tělestně proti nepřá- telóm bojovali; neb složiece žá- dost nezfiezenü zboZie a ptátel a bazeń tólestnu, jakožto břiemě, a vyplejice. hřiechy jiné, podstú- pili bychom tak mile trpiece slavné muéedlnictvo. Protoż sv. Pavel po dřevních slovách popú- zeje nás, dává smělost k tako- vému trpění příkladem póvoda zástupu křesťanského, řka: Hle- diece na stvořitele viery a doko-. navače Ježíše, jenž předlóživ so- : . bé radost, strpél jest aneb nesl jest kříž, hanbú pohrzev. ' protoZ die dále, že Ježíš na pra- vici boZí sedí. A že mohli by- - chom sobě smysliti a řéci, že nemóžem tak velikú lásků hofeti jako Kristus, protoż musieme opatrni byti a trpéti pro Krista lehčejie — protož dále, ihned die Pavel svatý: Rozpomínajte se na něho, jenž také strpěl jest od hřiešníkóv proti sobě protiven- stvie, aby nezuostávali imysly svými přestávajíce; neb ještě do krve netrpěli ste. Neb sami sebe otěžme, kterak my hodni jsńce smrti pro své hřiechy, milujeme ho, jenž bez hřiechu . . za ny hřiešné dobrovolně trpěl jest naj- - ohavnější a nejukrutnější smrt, a my.pak přikázanie jeho leh- kého, nám užitečného nedržíme, když pobieháme, ného trpéti . . hubené škody na biednóm zboží D A Że to utrpěnie nebylo bez odplaty,- nesmájíce pro. paciendum quam apponeremus © adhostes corporaliter invadendum ; nam deposita affeccione tempo- ralium, que sunt pondus, et ex- purgatis peccatis ceteris subiret sic paciens gloriosum martirium. Unde secundo nos animat apo- stolus ad talem pacienciam e- xemplo ducis exercitus: Aspici- entes inquit in auctorem fidei et ^consumatorem Jesum, qui pro- posito sibi gaudio sustinuit cru- cem confusione contempta, Nec fuit ista paciencia expers premii, cum subditur: atque in dextera dei sedet. Sed quia fingere pos-. sumus, quod non tanta caritate accendamur sicut Christus, ideo oportet nos inniti humane pru- dencie et pati pro Christo re- missius -- ideo subdit aposto- lus: Recogitate eum, qui talem sustinuit a peccatoribus adver- sus semetipsum contradiccionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes ; nondum enim usque ad sanguinem restitistis. Quo- modo. rogo nos digni pati mor- tem pro peccatis propriis dili- gimus eum, qui [274] sine pec- cato tanta passus est pro nobis, Servando eius mandata tam no- bis utilia, dum retrocedimus ca- dendo a paciencia prop: er pura temporalia . (530)
než přátely své a než jich tělo i :své, musieme velikú pilnost při- loZiti, abychom tak trpěli, a vét&i, než abychom tělestně proti nepřá- telóm bojovali; neb složiece žá- dost nezfiezenü zboZie a ptátel a bazeń tólestnu, jakožto břiemě, a vyplejice. hřiechy jiné, podstú- pili bychom tak mile trpiece slavné muéedlnictvo. Protoż sv. Pavel po dřevních slovách popú- zeje nás, dává smělost k tako- vému trpění příkladem póvoda zástupu křesťanského, řka: Hle- diece na stvořitele viery a doko-. navače Ježíše, jenž předlóživ so- : . bé radost, strpél jest aneb nesl jest kříž, hanbú pohrzev. ' protoZ die dále, že Ježíš na pra- vici boZí sedí. A že mohli by- - chom sobě smysliti a řéci, že nemóžem tak velikú lásků hofeti jako Kristus, protoż musieme opatrni byti a trpéti pro Krista lehčejie — protož dále, ihned die Pavel svatý: Rozpomínajte se na něho, jenž také strpěl jest od hřiešníkóv proti sobě protiven- stvie, aby nezuostávali imysly svými přestávajíce; neb ještě do krve netrpěli ste. Neb sami sebe otěžme, kterak my hodni jsńce smrti pro své hřiechy, milujeme ho, jenž bez hřiechu . . za ny hřiešné dobrovolně trpěl jest naj- - ohavnější a nejukrutnější smrt, a my.pak přikázanie jeho leh- kého, nám užitečného nedržíme, když pobieháme, ného trpéti . . hubené škody na biednóm zboží D A Że to utrpěnie nebylo bez odplaty,- nesmájíce pro. paciendum quam apponeremus © adhostes corporaliter invadendum ; nam deposita affeccione tempo- ralium, que sunt pondus, et ex- purgatis peccatis ceteris subiret sic paciens gloriosum martirium. Unde secundo nos animat apo- stolus ad talem pacienciam e- xemplo ducis exercitus: Aspici- entes inquit in auctorem fidei et ^consumatorem Jesum, qui pro- posito sibi gaudio sustinuit cru- cem confusione contempta, Nec fuit ista paciencia expers premii, cum subditur: atque in dextera dei sedet. Sed quia fingere pos-. sumus, quod non tanta caritate accendamur sicut Christus, ideo oportet nos inniti humane pru- dencie et pati pro Christo re- missius -- ideo subdit aposto- lus: Recogitate eum, qui talem sustinuit a peccatoribus adver- sus semetipsum contradiccionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes ; nondum enim usque ad sanguinem restitistis. Quo- modo. rogo nos digni pati mor- tem pro peccatis propriis dili- gimus eum, qui [274] sine pec- cato tanta passus est pro nobis, Servando eius mandata tam no- bis utilia, dum retrocedimus ca- dendo a paciencia prop: er pura temporalia . (530)
Strana 531
O rytieřové jeho, opustiec chlípnosti a utěšenie světa, pod- ložte hrdla svá zachování jeho : přikázání a braňte jeho zákona“ kázáním, opatrným hádáním, ti- chým a horlivým odpoviedáním aż do kive s nim prolitie, srdeć- né a srdnaté stojiece vedle ného, nebt jest fekl: KtoZ dostojí aZ do koncé, ten spasen bude.. Eya igitur, milites Christi, post-' positis temporalibus subicite colla vestra observancie legis sue et 'defendite eam predicando, dispu- tando et respondendo usque ad effusionem sanguinis concordi- ter et. cordate, cum ex fide 'quicunque. sic usque in finem vite perseveraverit, hic salvus, erit. Husova Lektura na Sentence má v Ill. a IV. knize úryvky z Viklefova Dekalogu a v III. knize jsou celé části vypsány z jeho traktatu „De benedicta incarnatione^, Nepov&imnuto posud zůstalo, že XVIII. distinkce IV. knihy jest větším dílem vy- .psána z traktátu evangelického doktora ,De civili dominio* I. Otázka o moci klíčů (Flajšh. str. 606 n,) jest u Viklefa na str. 282—285 (Poole). Hus přejal odtud úryvky také do traktátu „De ecclesia“ (srv. tohoto čísla str. 487 n. 489—491), ale v Lektuře jsou úplněji a v postupu Viklefové. Než také otázka o exko- munikaci jest excerpována z téhož dílu „zmíněného traktátu Viklefova, jak patrno z tohoto srovnání: Hus [610] Conclusio 1. Inpossibile est hominem iuste excommuni- cari, nisi excommunicetur primo et principaliter à seipso. Probatur conclusio: Nemo potest ledi vel peiorari, nisi peioretur principa- liter a seipso, ut dicit sanctum Os aureum; sed omnis excom- municacio .est magna lesio vel peioracio, cum secundum illam ponitur, excommunicatus extra .communionem fidelium — ergo nemo potest iuste excommunicari, nisi primo et principaliter excom- municetur a seipso. Ergo con- clusio vera. Ex isto primo sequitur, quod nemo debet cessare a laude Christi propter excommunicacionem ful- VikJef 274] Sed hic dicitur quoad primum, quod non est possibile hominem excommunicari, nisi ex- communicetur primo et principa- . liter a seipso. Demonstratur sic : Nemo potest ledi vel peiorari, nisi peioretur principaliter a se- ipso, ut dicit Crisostomus . . [275] sed omnis excommunicacio est magna peioracio, cum secundum illam | ponitur excommunicatus extra communionem fidelium ; ergo nemo potest excommunicari, nisi primo ét principaliter excom- municetur a seipso. Ex quo patet correlarie, quod nemo debet dimiffere correccio- nem ewangelicami propter timorem (531)
O rytieřové jeho, opustiec chlípnosti a utěšenie světa, pod- ložte hrdla svá zachování jeho : přikázání a braňte jeho zákona“ kázáním, opatrným hádáním, ti- chým a horlivým odpoviedáním aż do kive s nim prolitie, srdeć- né a srdnaté stojiece vedle ného, nebt jest fekl: KtoZ dostojí aZ do koncé, ten spasen bude.. Eya igitur, milites Christi, post-' positis temporalibus subicite colla vestra observancie legis sue et 'defendite eam predicando, dispu- tando et respondendo usque ad effusionem sanguinis concordi- ter et. cordate, cum ex fide 'quicunque. sic usque in finem vite perseveraverit, hic salvus, erit. Husova Lektura na Sentence má v Ill. a IV. knize úryvky z Viklefova Dekalogu a v III. knize jsou celé části vypsány z jeho traktatu „De benedicta incarnatione^, Nepov&imnuto posud zůstalo, že XVIII. distinkce IV. knihy jest větším dílem vy- .psána z traktátu evangelického doktora ,De civili dominio* I. Otázka o moci klíčů (Flajšh. str. 606 n,) jest u Viklefa na str. 282—285 (Poole). Hus přejal odtud úryvky také do traktátu „De ecclesia“ (srv. tohoto čísla str. 487 n. 489—491), ale v Lektuře jsou úplněji a v postupu Viklefové. Než také otázka o exko- munikaci jest excerpována z téhož dílu „zmíněného traktátu Viklefova, jak patrno z tohoto srovnání: Hus [610] Conclusio 1. Inpossibile est hominem iuste excommuni- cari, nisi excommunicetur primo et principaliter à seipso. Probatur conclusio: Nemo potest ledi vel peiorari, nisi peioretur principa- liter a seipso, ut dicit sanctum Os aureum; sed omnis excom- municacio .est magna lesio vel peioracio, cum secundum illam ponitur, excommunicatus extra .communionem fidelium — ergo nemo potest iuste excommunicari, nisi primo et principaliter excom- municetur a seipso. Ergo con- clusio vera. Ex isto primo sequitur, quod nemo debet cessare a laude Christi propter excommunicacionem ful- VikJef 274] Sed hic dicitur quoad primum, quod non est possibile hominem excommunicari, nisi ex- communicetur primo et principa- . liter a seipso. Demonstratur sic : Nemo potest ledi vel peiorari, nisi peioretur principaliter a se- ipso, ut dicit Crisostomus . . [275] sed omnis excommunicacio est magna peioracio, cum secundum illam | ponitur excommunicatus extra communionem fidelium ; ergo nemo potest excommunicari, nisi primo ét principaliter excom- municetur a seipso. Ex quo patet correlarie, quod nemo debet dimiffere correccio- nem ewangelicami propter timorem (531)
Strana 532
minandam. Patet, quia sicut mala non sunt facienda, ut bona eve- niant (Rom. 3), sic bona non sunt obmittenda, ut penalia caveantur : . sic enim salvator propter phariseorum excommuni- cacionem non pretermisit. laudem patris prosequi. Nam Joh. 9 scri- bitur: Jam enim conspiraverant Judei, ut si quis confiteretur eum Christum, extra synagogam fieret, .et. Joh. 12: EX principibus multi, . crediderunt in eum, phariseos non confitebantur, ut de synagoga non eicerentur; di- lexerunt enim gloriam ho 621] minum | magis quam gloriam dei.. sed propter . 2. conclusio. Nemo ad sui de- terioracionem — excommunicatur, suspenditur et aliis censuris eccle- Siasticis cruciatur, nisi principa- liter in causa dei, ut puta “si principaliter offendit deum, Patet €x hóc, quod non peccatur, nisi principaliter peccatum fuerit con- tra deum; sed non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterioracionem, nisi in causa dei — ergo conclusio vera. Poslední větu: communicacio non debet ferri má Viklef již na str, 275: non ligat simpliciter, iniusta - „Ex qua sequitur, pretense excommunicacionis ... Patet ex hoc, quod sicut mala non .sunt facienda, ut bona e- veniant (Rom. ll, sic bona non sunt ommittenda, ut penalia ca- veantur.. Christus enim propter pretensam | excommunicacionem vel scandalum auditorum non pretermisit predicare salutiferam veritatem. Nàm Joh. IX scribitur : Jam enim conspiraverant Judei, quod si quis confiteretur Christum, extra synagogam fieret, et Joh. XII: Ex principibus multi credi- derunt in eum, sed propter pha- riseos non confitebantur, ut de synagoga non -eicerentur; dile- xerunt enim gloriam hominum magis quam. gloriam dei.. [278] Secundo: sequitur, quod nemo ad sui deterioracionem ex- communicatur, -suspenditur vel aliis. censuris ecclesiasticis cru- ciatur, nisi principaliter in causa dei, ut puta si principaliter offen- derit contra deum. Patet ex hoc, quod non peccatur, nisi princi- paliter peccatum fuerit contra deum; sed non potest esse ex- communicacio nisi propter -pec- catum —- ergo non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterioracionem, nisi in causa dei... quod malediccio sive ex- nisi in adversarium legis Christi * „male diccio enim vel excommunicacio sed de quanto fertur in adversarium Christi legis*. Üsudek ti etí jest cely z Viklefa tamże 302—307: 8. conclusio, Nemo „debet ex- communicare ecclesiastica excom- Secundo probo, quod nemo de- bet excommunicare ecclesiastica - (532)
minandam. Patet, quia sicut mala non sunt facienda, ut bona eve- niant (Rom. 3), sic bona non sunt obmittenda, ut penalia caveantur : . sic enim salvator propter phariseorum excommuni- cacionem non pretermisit. laudem patris prosequi. Nam Joh. 9 scri- bitur: Jam enim conspiraverant Judei, ut si quis confiteretur eum Christum, extra synagogam fieret, .et. Joh. 12: EX principibus multi, . crediderunt in eum, phariseos non confitebantur, ut de synagoga non eicerentur; di- lexerunt enim gloriam ho 621] minum | magis quam gloriam dei.. sed propter . 2. conclusio. Nemo ad sui de- terioracionem — excommunicatur, suspenditur et aliis censuris eccle- Siasticis cruciatur, nisi principa- liter in causa dei, ut puta “si principaliter offendit deum, Patet €x hóc, quod non peccatur, nisi principaliter peccatum fuerit con- tra deum; sed non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterioracionem, nisi in causa dei — ergo conclusio vera. Poslední větu: communicacio non debet ferri má Viklef již na str, 275: non ligat simpliciter, iniusta - „Ex qua sequitur, pretense excommunicacionis ... Patet ex hoc, quod sicut mala non .sunt facienda, ut bona e- veniant (Rom. ll, sic bona non sunt ommittenda, ut penalia ca- veantur.. Christus enim propter pretensam | excommunicacionem vel scandalum auditorum non pretermisit predicare salutiferam veritatem. Nàm Joh. IX scribitur : Jam enim conspiraverant Judei, quod si quis confiteretur Christum, extra synagogam fieret, et Joh. XII: Ex principibus multi credi- derunt in eum, sed propter pha- riseos non confitebantur, ut de synagoga non -eicerentur; dile- xerunt enim gloriam hominum magis quam. gloriam dei.. [278] Secundo: sequitur, quod nemo ad sui deterioracionem ex- communicatur, -suspenditur vel aliis. censuris ecclesiasticis cru- ciatur, nisi principaliter in causa dei, ut puta si principaliter offen- derit contra deum. Patet ex hoc, quod non peccatur, nisi princi- paliter peccatum fuerit contra deum; sed non potest esse ex- communicacio nisi propter -pec- catum —- ergo non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterioracionem, nisi in causa dei... quod malediccio sive ex- nisi in adversarium legis Christi * „male diccio enim vel excommunicacio sed de quanto fertur in adversarium Christi legis*. Üsudek ti etí jest cely z Viklefa tamże 302—307: 8. conclusio, Nemo „debet ex- communicare ecclesiastica excom- Secundo probo, quod nemo de- bet excommunicare ecclesiastica - (532)
Strana 533
z - ffunicacione principaliter proptér pecuniam. Probatur sic: Nemo debet excommunicare nisi caritate fraterna ad excommunicati me- delam ; sed nemo excommunicans principaliter propter pecuniam ex- communicat ex huiusmodi cari- tate — ergo conclusio vera. Mi- nor .probatur per deducens ad inconveniens, dando Petrum, qui rite excommunicat , principaliter propter pecuniam. Contra : Petrus est in caritate fraterna ex posito, amans proximum et debitam sibi "pecuniam; sed contra legem ca- ritatis est plus amare pecuniam ' quam proximum, eo quoa quili- bet debet diligere proximum ut seipsum — ergo Petrus plus dili- git proximum, quem ęxcommuni- cat, quam pecuniam, que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati quam sołucionem sui debiti, et per consequens plus excommunicat pro salute proximi, quam plus appreciatur, quam pro pecunia vel lucro quolibet tem- porali. Examinemus ergo nosmet ipsos, si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observa mus. Item quilibet christianus ultor iniurie debet quoad dei iniuriam esse ultor sevissimus et quoad propriam iniuriam indultor mitis- simus, et per consequenS nemo debet excommunicare principali- ter propter.sibi debitum, sed ad dei iniuriam vindicandam. Assum- excoiimunicaciohe principaliter propter pecuniam .. Probatur sic: Nemo debet excommunicare nisi caritate: fraterna ad excommuni- cati medelam ; sed nemo excom- municans principaliter propter pe- .cuniam excommunicat ex huius- modi caritate — ergo conclusio. Minor probatür per deduccionem ad inconveniens, dando Petrum,^ qui rite excommunicat principa- liter propter pecuniam. Contra : Petrus est in caritate fraterna ex posito, amaus proximum et de- bitam sibi pecuniam ; sed contra legem caritatis est plus amare pecuniam quam proximum; eo quod quilibet debet diligere pro- " xXimünt ut seipsum —— ergo Petrus plus diligit proximum, quem ex- communicat, quam pecuniam, que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati quam so- lucionem [303] sui debiti, et per consequens principalius excom- ' municat pro. salute proximi, quam? plus appreciatur, quam pro pecunia vel lucro quolibet temporali, Examinemus ergo nos ' ipsos, si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observa- - MUS. Item quilibet christianus ultor iniurie debet quoad dei iniuriam esse ultor severissimus®) et. quoad propriam iniuriam indultor mitis- simus, et per consequens nemo debet excommunicare principali- ter propter sibi debitum, sed ad dei iniuriam vindicanáum. Argu- a) Poole: quoniam. — .b) Také rkp. Poolüv má: sevissimus. (533)
z - ffunicacione principaliter proptér pecuniam. Probatur sic: Nemo debet excommunicare nisi caritate fraterna ad excommunicati me- delam ; sed nemo excommunicans principaliter propter pecuniam ex- communicat ex huiusmodi cari- tate — ergo conclusio vera. Mi- nor .probatur per deducens ad inconveniens, dando Petrum, qui rite excommunicat , principaliter propter pecuniam. Contra : Petrus est in caritate fraterna ex posito, amans proximum et debitam sibi "pecuniam; sed contra legem ca- ritatis est plus amare pecuniam ' quam proximum, eo quoa quili- bet debet diligere proximum ut seipsum — ergo Petrus plus dili- git proximum, quem ęxcommuni- cat, quam pecuniam, que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati quam sołucionem sui debiti, et per consequens plus excommunicat pro salute proximi, quam plus appreciatur, quam pro pecunia vel lucro quolibet tem- porali. Examinemus ergo nosmet ipsos, si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observa mus. Item quilibet christianus ultor iniurie debet quoad dei iniuriam esse ultor sevissimus et quoad propriam iniuriam indultor mitis- simus, et per consequenS nemo debet excommunicare principali- ter propter.sibi debitum, sed ad dei iniuriam vindicandam. Assum- excoiimunicaciohe principaliter propter pecuniam .. Probatur sic: Nemo debet excommunicare nisi caritate: fraterna ad excommuni- cati medelam ; sed nemo excom- municans principaliter propter pe- .cuniam excommunicat ex huius- modi caritate — ergo conclusio. Minor probatür per deduccionem ad inconveniens, dando Petrum,^ qui rite excommunicat principa- liter propter pecuniam. Contra : Petrus est in caritate fraterna ex posito, amaus proximum et de- bitam sibi pecuniam ; sed contra legem caritatis est plus amare pecuniam quam proximum; eo quod quilibet debet diligere pro- " xXimünt ut seipsum —— ergo Petrus plus diligit proximum, quem ex- communicat, quam pecuniam, que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati quam so- lucionem [303] sui debiti, et per consequens principalius excom- ' municat pro. salute proximi, quam? plus appreciatur, quam pro pecunia vel lucro quolibet temporali, Examinemus ergo nos ' ipsos, si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observa- - MUS. Item quilibet christianus ultor iniurie debet quoad dei iniuriam esse ultor severissimus®) et. quoad propriam iniuriam indultor mitis- simus, et per consequens nemo debet excommunicare principali- ter propter sibi debitum, sed ad dei iniuriam vindicanáum. Argu- a) Poole: quoniam. — .b) Také rkp. Poolüv má: sevissimus. (533)
Strana 534
ptum primo? patet ex eo, quod sicut dei dileccio, ita vindicacio divine iniurie est.a quolibet pre- ferenda. Secundo patet ex pre- cepto salvatoris Mat. 18: Si peccaverit in te frater tuus, cor- ripe .. acuendoP usque ad ex- communicacionem, sc. vindicando dei iniuriam: sed iniuriam pro- priam precipitur Petro usque ad Septuagesies sepcies dimittere. Tercio patet ex facto Christi et " antecedenter ex facto Moysi in figura . .. fuit vir mitissimus, patet vindicta Ex. 32, ubi pro- pter adoracionem vituli 23 milia hominum interfecit. Et Christus in |612] causa dei phariseis acu- tissime restitit opere et sermone, ut patet Mat. 23, iniuriam autem sue humanitatis nedum pacienter sustinuit sed pro inferentibus exoravit; nam Luc. 23 scribitur: Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Ex isto patet, quod nemo de- bet excommunicare principaliter propter temporalia, cum non de- bet iuxta textum excommunicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glosa Johannis: Episcopus inquit non potest excommunicare aliquem pro iniuria sibi illata, ut hic et infra dicetur, nec potest esse iudex in causa propria, ut?) IV. q..8, quod intelligendum est potissime nemini licere excom- . a) Flajśhans: | eum. -— ©) Poole: (934) ,. Si peccaverit in te frater -corripe, Assumptum. Primo .. innuere, -— d) Flajshans: mentum primo patet ex eo, quod sicut dei dileccio ita vindicacio divine iniurie est a quolibet pre- ferenda. Secundo patet idem ex precepto salvatoris Mat. XVIII : fuus, acuendo usque ad ex, communicacionem.. sed vindi- cacioni proprie iniurie9 ibidern. Petro precipitur, quod iniuriam suam usque ad septuagesies sep- cies dimittat i. e. quocienscun- que frater in ipsum peccaverit . . [304] Tercio confirmatur idem ex facto Moysi et Christi.. Nam Ex. XXXII legitur Moysen pro ado- racione vituli 23 milia hominum occidisse et.. erat Moyses vir mitissimus .. Et sic Christus pha- riseis in causa dei acutissime restitit in opere et sermone, ut patet Mat, XXIII; iniuriam autem sue humanitatis nedum pacien- ter sustinuit, sed pro inferentibus exoravit; nam Luc. XXIII legitur : Pater, ignosce illis, quia nesciunt; quod. faciunt. [305] Ex istis patet, quod ne-- mo debet excommunicare princi- paliter pro temporalibus, cum non debet iuxta textum excommu- nicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glosa Johannis: Episcopus inquit non potest ex- communicare aliquem pro iniuria sibi illata, ut hic et infra ead. qu. De occidendis, nec potest esse iudex in causa sua, ut IV. q. 3, quod intelligendum est po- b) Flajšhans přidává zbytečné unde.-
ptum primo? patet ex eo, quod sicut dei dileccio, ita vindicacio divine iniurie est.a quolibet pre- ferenda. Secundo patet ex pre- cepto salvatoris Mat. 18: Si peccaverit in te frater tuus, cor- ripe .. acuendoP usque ad ex- communicacionem, sc. vindicando dei iniuriam: sed iniuriam pro- priam precipitur Petro usque ad Septuagesies sepcies dimittere. Tercio patet ex facto Christi et " antecedenter ex facto Moysi in figura . .. fuit vir mitissimus, patet vindicta Ex. 32, ubi pro- pter adoracionem vituli 23 milia hominum interfecit. Et Christus in |612] causa dei phariseis acu- tissime restitit opere et sermone, ut patet Mat. 23, iniuriam autem sue humanitatis nedum pacienter sustinuit sed pro inferentibus exoravit; nam Luc. 23 scribitur: Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Ex isto patet, quod nemo de- bet excommunicare principaliter propter temporalia, cum non de- bet iuxta textum excommunicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glosa Johannis: Episcopus inquit non potest excommunicare aliquem pro iniuria sibi illata, ut hic et infra dicetur, nec potest esse iudex in causa propria, ut?) IV. q..8, quod intelligendum est potissime nemini licere excom- . a) Flajśhans: | eum. -— ©) Poole: (934) ,. Si peccaverit in te frater -corripe, Assumptum. Primo .. innuere, -— d) Flajshans: mentum primo patet ex eo, quod sicut dei dileccio ita vindicacio divine iniurie est a quolibet pre- ferenda. Secundo patet idem ex precepto salvatoris Mat. XVIII : fuus, acuendo usque ad ex, communicacionem.. sed vindi- cacioni proprie iniurie9 ibidern. Petro precipitur, quod iniuriam suam usque ad septuagesies sep- cies dimittat i. e. quocienscun- que frater in ipsum peccaverit . . [304] Tercio confirmatur idem ex facto Moysi et Christi.. Nam Ex. XXXII legitur Moysen pro ado- racione vituli 23 milia hominum occidisse et.. erat Moyses vir mitissimus .. Et sic Christus pha- riseis in causa dei acutissime restitit in opere et sermone, ut patet Mat, XXIII; iniuriam autem sue humanitatis nedum pacien- ter sustinuit, sed pro inferentibus exoravit; nam Luc. XXIII legitur : Pater, ignosce illis, quia nesciunt; quod. faciunt. [305] Ex istis patet, quod ne-- mo debet excommunicare princi- paliter pro temporalibus, cum non debet iuxta textum excommu- nicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glosa Johannis: Episcopus inquit non potest ex- communicare aliquem pro iniuria sibi illata, ut hic et infra ead. qu. De occidendis, nec potest esse iudex in causa sua, ut IV. q. 3, quod intelligendum est po- b) Flajšhans přidává zbytečné unde.-
Strana 535
municare principaliter pro causa propria. Ex isto patet, quod notorium et grave delictum oportet esse, pro quo sit.excommunicacio in- ferenda. Unde.. Archidiaconus in VI. De excepc. cap. Pia? super verbo ,contumacie* declaret, quod maior excommunicacio propter solam contumaciam ést ferenda, et fundat hoc lege multiplici. Et quantum .ad omnes alias leges, que videntur dicere hominem de- bere excommunicari pro crimine adulterii, furti et huiusmodi, dicit | quod intelligunt ex tali crimine descendente. .Et illius sentencie dieit fuisse Hugwicium et Inno- cencium dicentem, quod pro solo crimine non est quis excommu- nicandus, si velit se corrigere. Et concordat cum sentencia salva- toris Mat. 18, ubi excommunica- cio est fundata; ubi oportet ter- nam correpcionem precedere et quarto stante contumacia exhinc excommunicacionem succedere... Et patet, cum quanto examine et quanta cautela procedendum est, antequam ad excommunica- cionem huiusmodi procedatur. Unde XI. q. 3 dicit ecclesia: Nemo. episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa a com- munione privet ecclesiastica. Ra- cio est, quia omnis iniuste cx- communicans nocet sibi ipsi, quia a) FlajShans: Paria. vatoris Mat. XVIII, tissime nemini licere excommu- nicare principaliter pro „causa - propria. . [906] Ex istis patet, quod no- tori ium et grave oportet esse pec- catum, pro, quo sit excommuni- cacio inferenda. Unde Archidia- conus in VI. De excepc. cap. Pia super verbo ,contumacie' declarat, quod maior excommunicacio pro- "pter solam contumaciam est fe- renda et fundat hoc lege multi- plici. Et quantum ad omnes alias leges, que videntur dicere ho- minem debere excommunicari pro crimine adulterii, furti vel huius- modi, dicit quod intelligunt ex tali crimine descendente. Et huius sentencie dicit fuisse Hugwicium et Innocencium dicentem: pro solo crimine non esi quis excommu- nicandus, si velit se corrigere. Et concordat cum sentencia sal- ubi excom- municacio est fundata; ubi patet, quod oportet triplicem correpci- onem precedere et quarto stante contumacia exhinc excommuni- cacionem succedere. [307] Et patet, cum quanto examine procedendum est, ante- quam ad excommunicacionem huiusmodi procedatur. Unde XL ' q. 3 dicit ecclesia: Nemo episco- . porum quemlibet sine certa et ma- nifesta peccati causa a commu- nione privet ecclesiastica. Et racio est, quia omnis iniuste excommu- nicans ut sic excommunicat seip- (535)
municare principaliter pro causa propria. Ex isto patet, quod notorium et grave delictum oportet esse, pro quo sit.excommunicacio in- ferenda. Unde.. Archidiaconus in VI. De excepc. cap. Pia? super verbo ,contumacie* declaret, quod maior excommunicacio propter solam contumaciam ést ferenda, et fundat hoc lege multiplici. Et quantum .ad omnes alias leges, que videntur dicere hominem de- bere excommunicari pro crimine adulterii, furti et huiusmodi, dicit | quod intelligunt ex tali crimine descendente. .Et illius sentencie dieit fuisse Hugwicium et Inno- cencium dicentem, quod pro solo crimine non est quis excommu- nicandus, si velit se corrigere. Et concordat cum sentencia salva- toris Mat. 18, ubi excommunica- cio est fundata; ubi oportet ter- nam correpcionem precedere et quarto stante contumacia exhinc excommunicacionem succedere... Et patet, cum quanto examine et quanta cautela procedendum est, antequam ad excommunica- cionem huiusmodi procedatur. Unde XI. q. 3 dicit ecclesia: Nemo. episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa a com- munione privet ecclesiastica. Ra- cio est, quia omnis iniuste cx- communicans nocet sibi ipsi, quia a) FlajShans: Paria. vatoris Mat. XVIII, tissime nemini licere excommu- nicare principaliter pro „causa - propria. . [906] Ex istis patet, quod no- tori ium et grave oportet esse pec- catum, pro, quo sit excommuni- cacio inferenda. Unde Archidia- conus in VI. De excepc. cap. Pia super verbo ,contumacie' declarat, quod maior excommunicacio pro- "pter solam contumaciam est fe- renda et fundat hoc lege multi- plici. Et quantum ad omnes alias leges, que videntur dicere ho- minem debere excommunicari pro crimine adulterii, furti vel huius- modi, dicit quod intelligunt ex tali crimine descendente. Et huius sentencie dicit fuisse Hugwicium et Innocencium dicentem: pro solo crimine non esi quis excommu- nicandus, si velit se corrigere. Et concordat cum sentencia sal- ubi excom- municacio est fundata; ubi patet, quod oportet triplicem correpci- onem precedere et quarto stante contumacia exhinc excommuni- cacionem succedere. [307] Et patet, cum quanto examine procedendum est, ante- quam ad excommunicacionem huiusmodi procedatur. Unde XL ' q. 3 dicit ecclesia: Nemo episco- . porum quemlibet sine certa et ma- nifesta peccati causa a commu- nione privet ecclesiastica. Et racio est, quia omnis iniuste excommu- nicans ut sic excommunicat seip- (535)
Strana 536
diffamans vel scandalisans proxi- mum ex invidia, irà vel vindicta propria graviter peccat. Unde XXIV. q. 2 Non in perpetuum dicit. Archidiaconus, quod qui subditos iniuste excommunicat, incurrit.sacrilegium, quia sacri- legium est violare sacrum; qui ergo iniuste excommunicat, violat sacrum... [613] Nec negatur, quin que- libet excommunicacio sit timenda, cum iniuste excommunicatus de- bet diligenter examinare seipsum iuxta scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi; se- cundo debet timere de iniuste ex- communicantis periculo et tercio de dampno fratrum, quod ex pro- hibicione sue communicancie e- veniret... | sum; patet, quia ut 'sic peccat mortaliter, diffamans vel scanda- lisans proximum ex invidia. [308] Unde XXIV. q. 2 Non in perpe- tuum dicit Archidiaconus, quod qui subditos iniuste excommuni- cat, incurrit sacrilegium, quia sa- crilegium .est violare sacramen- tum; qui ergo iniuste excommu- nicat, violat sacramentum ... Nec negatur, quin quelibet ex- communicacio sit timenda, cum iniuste excommunicatus debet di- ligenter examinare seipsum iuxta Scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi; debet se- cundo timere de iniuste excom- municantis' periculo et tercio de dampno sanctorum, quod ex prohibicione sue communicancie doctrine eveniet. (536)
diffamans vel scandalisans proxi- mum ex invidia, irà vel vindicta propria graviter peccat. Unde XXIV. q. 2 Non in perpetuum dicit. Archidiaconus, quod qui subditos iniuste excommunicat, incurrit.sacrilegium, quia sacri- legium est violare sacrum; qui ergo iniuste excommunicat, violat sacrum... [613] Nec negatur, quin que- libet excommunicacio sit timenda, cum iniuste excommunicatus de- bet diligenter examinare seipsum iuxta scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi; se- cundo debet timere de iniuste ex- communicantis periculo et tercio de dampno fratrum, quod ex pro- hibicione sue communicancie e- veniret... | sum; patet, quia ut 'sic peccat mortaliter, diffamans vel scanda- lisans proximum ex invidia. [308] Unde XXIV. q. 2 Non in perpe- tuum dicit Archidiaconus, quod qui subditos iniuste excommuni- cat, incurrit sacrilegium, quia sa- crilegium .est violare sacramen- tum; qui ergo iniuste excommu- nicat, violat sacramentum ... Nec negatur, quin quelibet ex- communicacio sit timenda, cum iniuste excommunicatus debet di- ligenter examinare seipsum iuxta Scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi; debet se- cundo timere de iniuste excom- municantis' periculo et tercio de dampno sanctorum, quod ex prohibicione sue communicancie doctrine eveniet. (536)
Strana 537
- Ia: Array
- I: Array
- 1: Array