z 545 stránek
Titul
Ia
Ib
Ic
Id
Obsah
Ie
If
Slovo úvodní
Ig
Ih
Literární a jiné zprávy
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
- s. VII: ...verum corpus Christi et similiter in calice sangwis domini nostri Jesu Christi. cum tamen sancta mater universalis ecclesia fideliter credit, quod ibi...
- s. XVIII: ...que quandoque fa- ciunt, 35237 debemus = dolemus, 35613 contrarie Jesu Christi — contrarie Jesu Christo, 36221 racioni = racione, 36725 peroraret =...
- s. XXVIII: ...scripsit dicens: Et ego Joh. Huss semper in spe servus Jesu Christi scripsi responsiones ad articulos, in eorum copia sto et in...
- s. 91: ...non accepit doctri- nam suam ab homine, sed per revelacionem Jesu Christi (Gal. 11). Nos autem labiles sumus in lingwa, quia hic...
- s. 117: ...prepositi, de quibus Paulus ap. dicit: sua querentes2) non que Jesu Christi. Quid est sua querentes? Non Christum gratis diligentes, non deum...
- s. 167: ...et de novitatibus nunc- cium per presentem. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum. Scriptum fer. IV. ante festum S. Mathei, apostoli...
- s. 167: ...Tristicia vestra vertetur in gaudium. Pati- mini enim pro nomine Jesu Christi et pro fide catholica, quod est multum laudabile, quia si...
- s. 168: ...ad tempus etc. Recommendo me oracionibus vestris. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum 1) nunc et in secula seculorum Amen. Scriptum...
- s. 202: ...ite- rum 2. Cor. 5: Deus pater do- mini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in secula, scit, quod non mencior. Et...
- s. 393: ...accipietis“. Et humilibus et pau- peribus sacerdotibus venientibus in nomine Jesu Christi, qui quo- dammodo sunt Christus, vix raro vel nunquam obediebatur...
- s. 395: ...miseram et dignam con- fusione non cognoscit; prodigab) est laudis Jesu Christi, quia deum non cognoscit neque timet, quia nimis conglobata et...
- s. 404: ...Et ita christianus tali operacione spiritus sancti erit ydoneus servus Jesu Christi, ex toto vid, evacuans propriam gloriam et in toto querens...
- s. 404: ...toto vid, evacuans propriam gloriam et in toto querens gloriam Jesu Christi. Et omnis christianus quanto magis recedit a gemitu cordis et...
- s. 413: ...conturbatus in tribulacione hac premaxima.*) Quoniam ecce quasi omnes amici Jesu Christi lingwa et sermone, sed de facto et vita omnes fere...
- s. 419: ...et clerici eth) sa- cerdotes huius mundi obliti de humilitate Jesu Christi vehementer sibi complacent i) et nimis gloriantur de splendore mundano...
- s. 420: ...sive secularium, quam habere graciam et suavem spiritum domini nostri Jesu Christi. Et inde fit, quod prompcius mandata et doctrinasb) talium suorum...
- s. 421: ...superbissimorum prelatorum sc. paparum, cardinalium") et ceterorum honorem domini nostri Jesu Christi transferamus ad ho- mines, sive dum paremus inter ipsoso) sive...
- s. 482: ...sempiternam. Et eadem est racio de bibicione sanguinis domini nostri Jesu Christi, unde sequitur: Similiter et calicem, postquam cenavit, dicens: Hic calix...
- s. 483: ...rem nudam sacramenti, que est corpus et sanguis domini nostri Jesu Christi; tercio sacramentum et rem sacramenti coniuctim, quod est sacramentum et...
- s. 483: ...rem sacramenti coniuctim, quod est sacramentum et corpus domini nostri Jesu Christi, que simul digne sumpta manducantem finaliter faciunt immortalem iuxta veritatis...
- s. 483: ...mus aut alia bestia nullum facit cor- pori domini nostri Jesu Christi detrimentum. Similiter ignis consu- mens sacramentum corporis Christi; nam impassibili...
- s. 484: ...patet, quod oportet quemlibet talem habere „conversacionem imitatoriam capitis sui Jesu Christi“. Hoc enim docet „apostolus I. Cor. 5, ubi dicit, quod...
- s. 484: ...est placere deo3 manducando et bibendo hoc sacramentum in memoriam Jesu Christi, cum ipse sit veritas odiens duplicitatem falsitatis. Ideo infidelis ut...
- s. 486: ...Hanc confessionem sue fidei de corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi, a Be- rengario Rome coram 113 episcopis factam, misit papa...
- s. 486: ...consecracionem esset panis iam consecratus, sed non corpus domini nostri Jesu Christi. Similiter quod vinum post consecracionem solummodo esset sacrum vinum et...
- s. 495: ...et sic de aliis, que solus non crearem nisi virtute Jesu Christi. — 7) kteru. — 8) sc. magne cene, ut statim post...
Název:
Studie a texty k životopisu Husovu ; Studie a texty k náboženským dějinám českým, č. 1
Autor:
Sedlák, Jan Nepomuk
Rok vydání:
1914
Místo vydání:
Olomouc
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
545
Obsah:
- Ia: Titul
- Ie: Obsah
- Ig: Slovo úvodní
- I: Literární a jiné zprávy
- 1: Edice
upravit
Strana Ia
STUDIE A TEXT K NÁBOŽENSKÝM DÉJINÁM CESKYM. Y REDAKTOR DR. JAN SEDLÁK, PROFESOR BOHOSLOVÍ V BRNĚ. Q ROČNÍK I.: DR. JAN SEDLÁK, STUDIE A TEXTY K ŽIVOTO- PÍSU HUSOVU. OLOMOUC 1914. TISKEM KNÍŽE-ARCIBISKUPSKÉ KNIH- A KAMENOTISKÁRNY V OLOMOUCI. — NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODĚJSKÉ V OLOMOUCI.
STUDIE A TEXT K NÁBOŽENSKÝM DÉJINÁM CESKYM. Y REDAKTOR DR. JAN SEDLÁK, PROFESOR BOHOSLOVÍ V BRNĚ. Q ROČNÍK I.: DR. JAN SEDLÁK, STUDIE A TEXTY K ŽIVOTO- PÍSU HUSOVU. OLOMOUC 1914. TISKEM KNÍŽE-ARCIBISKUPSKÉ KNIH- A KAMENOTISKÁRNY V OLOMOUCI. — NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODĚJSKÉ V OLOMOUCI.
Strana Ib
Strana Ic
Strana Id
Strana Ie
VW. Pramen Husova českého Výkladu . | IX. Husovy drobne spisy české . . . . .' . + Obsah ročníku I. "Slovo úvodní. 1 Husova disputace de quolibet. T ext: Questio principalis quodlibeti Mgri Johannis Hus . IL Pramen Husovy ,Expositio decalogi*. . II K dějinám českého viklefovství r. 141L a 1412 ' Texty: 1. ;Consilium Theodorici de Niem ad Wiklefistas ' reprimendos (6. Martii 1411) . 2. Quae dcta sint in synodo in praetorio Maioris civitatis. Pragensis die 16. Julii 1412 . 3. Epistola.cuiusdam e concilio. Romano ad Wence: slaum regem (31. Augusti 1412) '4. Propositio commissariorum in concilio Romano ' de processu contra Wikleř eiusgue asseclas susci- tando (Aug.(?) 4) JV. Vlivy valdské . . D Texty: l. De iuramento . . LL. 2. Nicolai de Drážďan De guadruplici missione | v. Husovy promluvy promoční Text: J. Hus, Recommendacio baccalarií Patris VI. Dioecesni synoda v Litomysli . . . : Text: Sermo sinodalis ad clerum Litomyśl . PS VII. Po stopách Husových odpůrců Texty: Epistolae exulum catholicorum :- I—VI Johannis de Inferno VII—XI Andreae de Broda XII — XIII Procopii de. Cladrub Texty: 1. Brevis expositio super Pater noster 2. Novem articuli aurei 3. Zpósoba smrti X. Pramen éeské Postilly Husovy XI. Nižší klerus v době Husově Text: De pluralitate beneficiorum . XII. Ke kritice Husova spisu „O svatokupectví“ Strana 1—7 8—21 23—31 33—45 45 - 55 55—65 65—68 68—74 75—85 - 86—94 .95—117 119—123 124—128 129—131 132 —140 141—148 149 - 163 163—166 167—169 . 170—247 . .249—258 | 253—254 255 256 257—282 288—291 ' 291—304 305—311
VW. Pramen Husova českého Výkladu . | IX. Husovy drobne spisy české . . . . .' . + Obsah ročníku I. "Slovo úvodní. 1 Husova disputace de quolibet. T ext: Questio principalis quodlibeti Mgri Johannis Hus . IL Pramen Husovy ,Expositio decalogi*. . II K dějinám českého viklefovství r. 141L a 1412 ' Texty: 1. ;Consilium Theodorici de Niem ad Wiklefistas ' reprimendos (6. Martii 1411) . 2. Quae dcta sint in synodo in praetorio Maioris civitatis. Pragensis die 16. Julii 1412 . 3. Epistola.cuiusdam e concilio. Romano ad Wence: slaum regem (31. Augusti 1412) '4. Propositio commissariorum in concilio Romano ' de processu contra Wikleř eiusgue asseclas susci- tando (Aug.(?) 4) JV. Vlivy valdské . . D Texty: l. De iuramento . . LL. 2. Nicolai de Drážďan De guadruplici missione | v. Husovy promluvy promoční Text: J. Hus, Recommendacio baccalarií Patris VI. Dioecesni synoda v Litomysli . . . : Text: Sermo sinodalis ad clerum Litomyśl . PS VII. Po stopách Husových odpůrců Texty: Epistolae exulum catholicorum :- I—VI Johannis de Inferno VII—XI Andreae de Broda XII — XIII Procopii de. Cladrub Texty: 1. Brevis expositio super Pater noster 2. Novem articuli aurei 3. Zpósoba smrti X. Pramen éeské Postilly Husovy XI. Nižší klerus v době Husově Text: De pluralitate beneficiorum . XII. Ke kritice Husova spisu „O svatokupectví“ Strana 1—7 8—21 23—31 33—45 45 - 55 55—65 65—68 68—74 75—85 - 86—94 .95—117 119—123 124—128 129—131 132 —140 141—148 149 - 163 163—166 167—169 . 170—247 . .249—258 | 253—254 255 256 257—282 288—291 ' 291—304 305—311
Strana If
XIII. Anonymův spis proti Husovu traktátu de „ecclesia“ 312—318 Text: Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra eius tractatum, quem „de ecclesia“ appellavit 319—348 XIV. Kostnický rozsudek nad Husem 349—352 Text: Sententia condemnationis Mgri Joh. Hus. . . 353—361 XV. Husův pomocník v evangeliu . . 362—377 Texty: Mgri Jacobi de Misa Sermones academici: 1. Beati pauperes spiritu . 377—392 . . . . . 2. Accipiebant spiritum sanctum . . . . . . 393—414 414—428 3. Hec omnia tibi dabo . . . . . . . . . XVI. Husův spis „De chorea“ 429—431 . . . . . . . . . Text: Mgri Joh. Hus De corea . . 431—435 . , . . . XVII. Pramen Husovy Lektury na III. knihu Sentencí . 436—459 XVIII. Učil Hus remanenci? 450—481 . Texty: Mgri Joh. Hus Sermones 1. Sermo in Coena dom. a. 1410 482—491 . 2. Homilia in die Corporis Christi a. 1410 . . . 491—497 3. Homilia in epist. Corporis Christi a. 1411 . . 497—501 4. Homilia in evang. Corporis Christi a. 1411 . 501—506 Literární a jiné zprávy: Regulae Veteris et Novi Testamenti. Statuty synodální z r. 1403 a 1404. — Jeronym Pražský a Boethius. — Tracta- tus causam Mgri Johannis Hus e parte catholica illustrantes. — Latinské spisy Husovy. — Glejt Husův. — Některé málo známé památky veršované českého života náboženského a kulturního XV—XVI stol. — Soutěž z na- dace Karlachovy. — K Dokumentům Husovým. — Králi slavný, Kriste dobrý. — Čtvrtý svazek Regulí Janovových. — Druhá synoda Zbyňkova. — Husova questie quodlibetální. — Husovské kodexy na Moravě. — Johannis Wiclif Opera minora. — Drag. Prohaska o Husově traktátu „O svatokupectví“. — Eloquenti viro. — K listům Husovým. — List Husův? — Datování listu Husova Bradáčkovi a Krumlovským. — Závislost české Postilly Husovy na postille Viklefově. — Na stopě autografu Husova. — K edici Regulí M. Matěje z Janova . . . . I.—XXXIII. D
XIII. Anonymův spis proti Husovu traktátu de „ecclesia“ 312—318 Text: Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra eius tractatum, quem „de ecclesia“ appellavit 319—348 XIV. Kostnický rozsudek nad Husem 349—352 Text: Sententia condemnationis Mgri Joh. Hus. . . 353—361 XV. Husův pomocník v evangeliu . . 362—377 Texty: Mgri Jacobi de Misa Sermones academici: 1. Beati pauperes spiritu . 377—392 . . . . . 2. Accipiebant spiritum sanctum . . . . . . 393—414 414—428 3. Hec omnia tibi dabo . . . . . . . . . XVI. Husův spis „De chorea“ 429—431 . . . . . . . . . Text: Mgri Joh. Hus De corea . . 431—435 . , . . . XVII. Pramen Husovy Lektury na III. knihu Sentencí . 436—459 XVIII. Učil Hus remanenci? 450—481 . Texty: Mgri Joh. Hus Sermones 1. Sermo in Coena dom. a. 1410 482—491 . 2. Homilia in die Corporis Christi a. 1410 . . . 491—497 3. Homilia in epist. Corporis Christi a. 1411 . . 497—501 4. Homilia in evang. Corporis Christi a. 1411 . 501—506 Literární a jiné zprávy: Regulae Veteris et Novi Testamenti. Statuty synodální z r. 1403 a 1404. — Jeronym Pražský a Boethius. — Tracta- tus causam Mgri Johannis Hus e parte catholica illustrantes. — Latinské spisy Husovy. — Glejt Husův. — Některé málo známé památky veršované českého života náboženského a kulturního XV—XVI stol. — Soutěž z na- dace Karlachovy. — K Dokumentům Husovým. — Králi slavný, Kriste dobrý. — Čtvrtý svazek Regulí Janovových. — Druhá synoda Zbyňkova. — Husova questie quodlibetální. — Husovské kodexy na Moravě. — Johannis Wiclif Opera minora. — Drag. Prohaska o Husově traktátu „O svatokupectví“. — Eloquenti viro. — K listům Husovým. — List Husův? — Datování listu Husova Bradáčkovi a Krumlovským. — Závislost české Postilly Husovy na postille Viklefově. — Na stopě autografu Husova. — K edici Regulí M. Matěje z Janova . . . . I.—XXXIII. D
Strana Ig
Slovo úvodní. Novému časopisu, jehož první číslo předkládáme veřejnosti, nutno předeslati několik slov na vysvětlenou. Náboženské a církevní poměry mají jak v dějinách národů vůbec, tak i v dějinách národa českého toliký a tak pronikavý význam, že zasluhují zvláštní pozornosti, jaké jim časopisy, zabývající se obecnými dějinami českými, nemohou věnovati. K práci pak badatelské o těchto otázkách jest třeba zvláštní způsobilosti. Nestačí jen znalost dějepisných disciplin pomoc- ných a moderní methody, vyškolenost v práci pramenné, bystrý zrak a soud kritický — to vše jest arci nutné — nýbrž jest třeba i jemného smyslu pro náboženství a vědění filosoficko-bohoslov- ného. Anaesthesie náboženská a ignorance ve věcech theologických kalí nutně správný úsudek. A pro náboženské a církevní dějiny české leží ještě pro dobu starší mnoho látky v rukopisech, pro dobu novější v archivali- ích a tiscích nevýdáno nebo aspoň nezpracováno, nevyužito a volá po pilné, soustavné práci. Z těch důvodů jevilo se nám již před deseti lety vhodným, ba potřebným vydávati časopis, jenž by se zabýval jen otázkami náboženských dějin českých, v němž by badatelé i historicko- vědecky i theologicky schopní ukládati mohli studie a uveřejňovati texty, toho oboru se týkající, a tak pomáhali sbírati stavební ka- meny ke stavbě nestranných, spravedlivých církevních dějin čes- kých. Otázka finanční znemožnila provedení úmyslu. Nyní však „Matice Cyrillo-Methodějská“, uznávajíc kulturní význam takového podniku, uvolila se v sezení 7. května 1913 přispívati na vydá- vání podobného časopisu ročně 3000 K, tak že myšlenku tu lze
Slovo úvodní. Novému časopisu, jehož první číslo předkládáme veřejnosti, nutno předeslati několik slov na vysvětlenou. Náboženské a církevní poměry mají jak v dějinách národů vůbec, tak i v dějinách národa českého toliký a tak pronikavý význam, že zasluhují zvláštní pozornosti, jaké jim časopisy, zabývající se obecnými dějinami českými, nemohou věnovati. K práci pak badatelské o těchto otázkách jest třeba zvláštní způsobilosti. Nestačí jen znalost dějepisných disciplin pomoc- ných a moderní methody, vyškolenost v práci pramenné, bystrý zrak a soud kritický — to vše jest arci nutné — nýbrž jest třeba i jemného smyslu pro náboženství a vědění filosoficko-bohoslov- ného. Anaesthesie náboženská a ignorance ve věcech theologických kalí nutně správný úsudek. A pro náboženské a církevní dějiny české leží ještě pro dobu starší mnoho látky v rukopisech, pro dobu novější v archivali- ích a tiscích nevýdáno nebo aspoň nezpracováno, nevyužito a volá po pilné, soustavné práci. Z těch důvodů jevilo se nám již před deseti lety vhodným, ba potřebným vydávati časopis, jenž by se zabýval jen otázkami náboženských dějin českých, v němž by badatelé i historicko- vědecky i theologicky schopní ukládati mohli studie a uveřejňovati texty, toho oboru se týkající, a tak pomáhali sbírati stavební ka- meny ke stavbě nestranných, spravedlivých církevních dějin čes- kých. Otázka finanční znemožnila provedení úmyslu. Nyní však „Matice Cyrillo-Methodějská“, uznávajíc kulturní význam takového podniku, uvolila se v sezení 7. května 1913 přispívati na vydá- vání podobného časopisu ročně 3000 K, tak že myšlenku tu lze
Strana Ih
provésti. Proč první ročník věnujeme studiím o době Husově, netřeba snad při aktuelnosti thematu vysvětlovati. Stojíme osobně na stanovisku čyrillo-methodějském, katolic- kém a národním, ale to nám nebude ve vědecké práci brániti, abychom nehleděli historické pravdě klidným a jasným zrakem ve tvář. Chceme bez předsudků hledati a bez výhrady přijati pravdu, jak mluví z pramenů. Jsmeť si vědomi, že pravda nemůže uško- diti katolické církvi, jejíž nejlepší obranou jest odhalení jejího bytí. A vede nás myšlenka Kristova: „Poznáte pravdu a pravda osvo- bodí vás“ (Jan 8, 32.). Bůh žehnej naší práci! Na přímluvu sv. Cyrilla a Methoděje. V Brně, v den sv. Václava 1913. Dr. JAN SEDLÁK, professor bohosloví.
provésti. Proč první ročník věnujeme studiím o době Husově, netřeba snad při aktuelnosti thematu vysvětlovati. Stojíme osobně na stanovisku čyrillo-methodějském, katolic- kém a národním, ale to nám nebude ve vědecké práci brániti, abychom nehleděli historické pravdě klidným a jasným zrakem ve tvář. Chceme bez předsudků hledati a bez výhrady přijati pravdu, jak mluví z pramenů. Jsmeť si vědomi, že pravda nemůže uško- diti katolické církvi, jejíž nejlepší obranou jest odhalení jejího bytí. A vede nás myšlenka Kristova: „Poznáte pravdu a pravda osvo- bodí vás“ (Jan 8, 32.). Bůh žehnej naší práci! Na přímluvu sv. Cyrilla a Methoděje. V Brně, v den sv. Václava 1913. Dr. JAN SEDLÁK, professor bohosloví.
Strana I
Literární a jiné zprávy. Regulae Veteris et Novi Testamenti. — Vydání velikého tohoto díla Matěje z Janova, pro porozumění době Husově i následující nejvýš důležitého, péčí Vlastimila Kybala čile po- kračuje. Vydán již pátý traktát třetí knihy, nadepsaný „De anti- christo“. Edice jest pečlivá, úprava a tisk elegantní. Jenom dlužno litovati, že pro edici tolik nákladnou nebyl napřed ruko- písný materiál shledán úplněji. Kybal zná 5 rukopisů, z nichž nejúplnější musejní má jen první čtyři knihy Regulí, víd. dv. 4747, dva kap. praž. a gersdorfský pouze některé knihy nebo jen ex- cerpty. Ušly mu tři veliké rukopisy: víd. dv. 3971, v Tabulae nadepsaný: Hus, De regulis V. et N. T., v němž jest kniha první celá, ze druhé první traktát a třetí celál); Mikulovský II. 196, v němž jest celá kniha první, ze druhé první díl neúplný a kniha čtvrtá, a konečně obrovský svazek kapitulní knihovny olo- můcké č. 211, v němž jest snad jediný úplný text Regulí (ale i zde bez druhého traktátu druhé knihy). Také jednotlivé traktáty Matějovy jsou v mnohých rukopisech, jichž Kybal nepřipomíná. Statuty synodální z r. 1403 a 1404. — V Časopise katol. duch. seš. 4. uveřejnil Dr. F. Stejskal dekrety první synody Zbyňkovy z rkp. univ. praž. V G 13. Dobře určuje, že druhá část 1) Toho rukopisu používal Jakoubek, jehož rukou jsou tu často po- známky a doplňky. (1)
Literární a jiné zprávy. Regulae Veteris et Novi Testamenti. — Vydání velikého tohoto díla Matěje z Janova, pro porozumění době Husově i následující nejvýš důležitého, péčí Vlastimila Kybala čile po- kračuje. Vydán již pátý traktát třetí knihy, nadepsaný „De anti- christo“. Edice jest pečlivá, úprava a tisk elegantní. Jenom dlužno litovati, že pro edici tolik nákladnou nebyl napřed ruko- písný materiál shledán úplněji. Kybal zná 5 rukopisů, z nichž nejúplnější musejní má jen první čtyři knihy Regulí, víd. dv. 4747, dva kap. praž. a gersdorfský pouze některé knihy nebo jen ex- cerpty. Ušly mu tři veliké rukopisy: víd. dv. 3971, v Tabulae nadepsaný: Hus, De regulis V. et N. T., v němž jest kniha první celá, ze druhé první traktát a třetí celál); Mikulovský II. 196, v němž jest celá kniha první, ze druhé první díl neúplný a kniha čtvrtá, a konečně obrovský svazek kapitulní knihovny olo- můcké č. 211, v němž jest snad jediný úplný text Regulí (ale i zde bez druhého traktátu druhé knihy). Také jednotlivé traktáty Matějovy jsou v mnohých rukopisech, jichž Kybal nepřipomíná. Statuty synodální z r. 1403 a 1404. — V Časopise katol. duch. seš. 4. uveřejnil Dr. F. Stejskal dekrety první synody Zbyňkovy z rkp. univ. praž. V G 13. Dobře určuje, že druhá část 1) Toho rukopisu používal Jakoubek, jehož rukou jsou tu často po- známky a doplňky. (1)
Strana II
zápisu rukopisného je z první synody; také synodální řeč „Vos testimonium“ mohla by býti Kolínova, ale s jistotou nelze určiti. V textu statut má při bodu 10. býti principaliter místo puni- entur, bod pak 12. ve znění Stejskalově nedává vůbec smyslu. Zákaz poutí naprostý těžko lze očekávati od synody a zákaz posměchu proti mnichům nelze z článku vyčísti. To celé spočívá na neporozumění rukopisu, jenž je tu arci nedosti jasně psán. Místo Stejskalova „ne rideant nec peregrinentur et ad primum circa gradum monachorum“ nutno čísti: „ne veniant nec peregrinentur ad pinum circa Gradum Monachorum“ — arcibiskup tu prostě zapovídá pouti k borovici u Mni- chova Hradiště, jako na druhé synodě pouti na Blaník. O zá- kazu tom zmiňuje se Hus ve spise „De sanguine Christi“. Fatální je, že Stejskal ze svého čtení činí dále závěry. Jeronym Pražský a Boethius. — Pod tím titulem uveřejnil ve Sborníku filologickém III (1912) Voborník článeček, jímž chce přispěti k oslavě Jeronymově. Je to pěkný doklad, jak oslava vypadati nemá. Z několika citátů Poggiových činí se závěry na vzdělání Jeronymovo a bombasticky vynáší se Jero- nym nad čelý kostnický sbor. „Dobře nalezený locus communis“ píše Voborník, „náleží k řečníkovým zásluhám a je k tomu potřebí vlohy. A zde také duševní příbuznosti, obdobného nazírání na svět a nálady. Pak už je to více než použitá myšlenka: jest to výraz hlubokého přesvědčení, jakého docházejí všichni mudrcové stejně, ač každý svou cestou. V řeči takto založené povznesl se Jeronym nad celý sbor sněmovní, pokud jej odsuzoval a povýšil svou časovou, kacířskou a českou při sám vědomě v obor dějů světových.“ Ale dále je to ještě pěknější. Voborník hledá u Boethia nejen Jeronymovo přirovnání sv. Trojice „k vodě, sněhu a ledu“ nýbrž i vzorec štítu, jímž Jeronym sv. Trojici znázorňoval. Té práce si mohl Voborník ušetřiti. Vzorec, jejž z Dialektiky Boethiovy uvedl, je zcela nevinný obrazec syllogistický a nemá se štítem žádné podobnosti. Štít Jeronymův jest v rukopisech často vyma- lován (víd. dv. 4515 fol. 194b, praž. kap. C 20 fol. 761b, praž. univ. IV A 1 fol. 152b a V E 28 fol. 130a), někdy i vysvětlen (praž. univ. V E 28 fol. 130b), nad to pak Höflerem v SS. III. uveřejněn. Jeronym jej jistě myslil dobře, ale v době, kdy haerese vznikaly jako houby po dešti, zdál se štít jeho víře nebezpečným. Neboť déšť, sníh a led (ne, jak praví Voborník, voda, sníh a led — jemu by se lépe zamlouvalo: pára, voda, led) jsou tři různé formy jedné a téže podstaty voda, kdežto božské osoby nejsou (II)
zápisu rukopisného je z první synody; také synodální řeč „Vos testimonium“ mohla by býti Kolínova, ale s jistotou nelze určiti. V textu statut má při bodu 10. býti principaliter místo puni- entur, bod pak 12. ve znění Stejskalově nedává vůbec smyslu. Zákaz poutí naprostý těžko lze očekávati od synody a zákaz posměchu proti mnichům nelze z článku vyčísti. To celé spočívá na neporozumění rukopisu, jenž je tu arci nedosti jasně psán. Místo Stejskalova „ne rideant nec peregrinentur et ad primum circa gradum monachorum“ nutno čísti: „ne veniant nec peregrinentur ad pinum circa Gradum Monachorum“ — arcibiskup tu prostě zapovídá pouti k borovici u Mni- chova Hradiště, jako na druhé synodě pouti na Blaník. O zá- kazu tom zmiňuje se Hus ve spise „De sanguine Christi“. Fatální je, že Stejskal ze svého čtení činí dále závěry. Jeronym Pražský a Boethius. — Pod tím titulem uveřejnil ve Sborníku filologickém III (1912) Voborník článeček, jímž chce přispěti k oslavě Jeronymově. Je to pěkný doklad, jak oslava vypadati nemá. Z několika citátů Poggiových činí se závěry na vzdělání Jeronymovo a bombasticky vynáší se Jero- nym nad čelý kostnický sbor. „Dobře nalezený locus communis“ píše Voborník, „náleží k řečníkovým zásluhám a je k tomu potřebí vlohy. A zde také duševní příbuznosti, obdobného nazírání na svět a nálady. Pak už je to více než použitá myšlenka: jest to výraz hlubokého přesvědčení, jakého docházejí všichni mudrcové stejně, ač každý svou cestou. V řeči takto založené povznesl se Jeronym nad celý sbor sněmovní, pokud jej odsuzoval a povýšil svou časovou, kacířskou a českou při sám vědomě v obor dějů světových.“ Ale dále je to ještě pěknější. Voborník hledá u Boethia nejen Jeronymovo přirovnání sv. Trojice „k vodě, sněhu a ledu“ nýbrž i vzorec štítu, jímž Jeronym sv. Trojici znázorňoval. Té práce si mohl Voborník ušetřiti. Vzorec, jejž z Dialektiky Boethiovy uvedl, je zcela nevinný obrazec syllogistický a nemá se štítem žádné podobnosti. Štít Jeronymův jest v rukopisech často vyma- lován (víd. dv. 4515 fol. 194b, praž. kap. C 20 fol. 761b, praž. univ. IV A 1 fol. 152b a V E 28 fol. 130a), někdy i vysvětlen (praž. univ. V E 28 fol. 130b), nad to pak Höflerem v SS. III. uveřejněn. Jeronym jej jistě myslil dobře, ale v době, kdy haerese vznikaly jako houby po dešti, zdál se štít jeho víře nebezpečným. Neboť déšť, sníh a led (ne, jak praví Voborník, voda, sníh a led — jemu by se lépe zamlouvalo: pára, voda, led) jsou tři různé formy jedné a téže podstaty voda, kdežto božské osoby nejsou (II)
Strana III
pouhé formy podstaty božské. To nutno uvážiti a pak si přečísti slova Voborníkova: „Odpůrci Jeronymovi sotva v tom mohli na- lézti nějakou dogmatickou nesprávnost, ale bylo jim to přese všecku názornost kresby nepřístupné, těžko postižitelné a zkrátka tuze filosofické.“ Arci, takovému Gersonovi, Petrovi z Ailly, Zabarellovi a jiným učencům sboru byly takové školácké analogie „nepřístupné, těžko postižitelné a zkrátka tuze filosofické“! Ubohý Jeronyme! Tractatus causam mgri Johannis Hus e parte catholica illustrantes. — S tímto názvem vydán v říjnu v Benediktin- ské knihtiskárně v Brně jako první svazek spis Jakuba z Nou- viona o rozmluvě s Husity v Praze r. 1408, ve druhém svazku budou traktáty a řeči proti Husovi vydané v příloze Hlídky r. 1911 a ve svazku třetím Pálčův Antihus, vždy s latinskou předmluvou Latinské spisy Husovy. — Co by bylo důstojnější literární oslavou Mistra Jana z Husince, než kdyby do r. 1915 byly bývaly vydány moderním způsobem latinské spisy Husovy? Zatím ve „Sbírce pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. stol.“ po třech malých spisech Husových „Expositio Decalogi“, „De cor- pore Christi“ a „De sanguine Christi“ vydána pouze Lektura na Sentence a Postilla de sanctis. Věru, málo za deset let! Badatelé budou asi dlouho ještě odkázáni na nedokonalé a zastaralé vydání Norimberské. Glejt Husův. — Otázka ochranného listu Husova, ač tolikrát již prozkoumána, nepozbývá posud pro badatele přitažlivosti. Za- bývají se jí znovu dvě rozpravy poslední doby. Dr. Fr. X. Kry- štůfek reprodukuje ve spisku „Hus a jeho ochranný list“ (ve sbírce „Husitství ve světle pravdy“ Praha 1913), v němž krátce podává život Husův od r. 1412 a pěkně odmítá Husovy útoky na duchovenstvo, Hefelův názor o glejtu Husově, jejž již v „Církev- ním dějepise“ byl předložil. Glejt byl obyčejný ochranný list, jenž platil na cestu do Kostnice a z Kostnice nazpět a nemohl vytrh- nouti Husa z pravomocnosti řádného soudce. Tak mu rozuměl sněm. tak Sigmund i česká šlechta, tak o něm mluvil napřed sám Hus a teprve když se viděl v nebezpečí smrti, počal do něho vkládati více. Jinak luští otázku mladý historik A. Hall v inaugurální dis- sertaci „Sigmund und Hus“ (Freiburg i. B. 1912). Odmítá názor Hefelův, jejž Berger a později K. Müller hleděli přesněji odů- (III)
pouhé formy podstaty božské. To nutno uvážiti a pak si přečísti slova Voborníkova: „Odpůrci Jeronymovi sotva v tom mohli na- lézti nějakou dogmatickou nesprávnost, ale bylo jim to přese všecku názornost kresby nepřístupné, těžko postižitelné a zkrátka tuze filosofické.“ Arci, takovému Gersonovi, Petrovi z Ailly, Zabarellovi a jiným učencům sboru byly takové školácké analogie „nepřístupné, těžko postižitelné a zkrátka tuze filosofické“! Ubohý Jeronyme! Tractatus causam mgri Johannis Hus e parte catholica illustrantes. — S tímto názvem vydán v říjnu v Benediktin- ské knihtiskárně v Brně jako první svazek spis Jakuba z Nou- viona o rozmluvě s Husity v Praze r. 1408, ve druhém svazku budou traktáty a řeči proti Husovi vydané v příloze Hlídky r. 1911 a ve svazku třetím Pálčův Antihus, vždy s latinskou předmluvou Latinské spisy Husovy. — Co by bylo důstojnější literární oslavou Mistra Jana z Husince, než kdyby do r. 1915 byly bývaly vydány moderním způsobem latinské spisy Husovy? Zatím ve „Sbírce pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. stol.“ po třech malých spisech Husových „Expositio Decalogi“, „De cor- pore Christi“ a „De sanguine Christi“ vydána pouze Lektura na Sentence a Postilla de sanctis. Věru, málo za deset let! Badatelé budou asi dlouho ještě odkázáni na nedokonalé a zastaralé vydání Norimberské. Glejt Husův. — Otázka ochranného listu Husova, ač tolikrát již prozkoumána, nepozbývá posud pro badatele přitažlivosti. Za- bývají se jí znovu dvě rozpravy poslední doby. Dr. Fr. X. Kry- štůfek reprodukuje ve spisku „Hus a jeho ochranný list“ (ve sbírce „Husitství ve světle pravdy“ Praha 1913), v němž krátce podává život Husův od r. 1412 a pěkně odmítá Husovy útoky na duchovenstvo, Hefelův názor o glejtu Husově, jejž již v „Církev- ním dějepise“ byl předložil. Glejt byl obyčejný ochranný list, jenž platil na cestu do Kostnice a z Kostnice nazpět a nemohl vytrh- nouti Husa z pravomocnosti řádného soudce. Tak mu rozuměl sněm. tak Sigmund i česká šlechta, tak o něm mluvil napřed sám Hus a teprve když se viděl v nebezpečí smrti, počal do něho vkládati více. Jinak luští otázku mladý historik A. Hall v inaugurální dis- sertaci „Sigmund und Hus“ (Freiburg i. B. 1912). Odmítá názor Hefelův, jejž Berger a později K. Müller hleděli přesněji odů- (III)
Strana IV
vodniti, rozlišujíce glejt pouze politický, jenž platil jen proti násilí, a soudní, jenž měl chrániti i před právem, a prohlašujíce glejt Husův za pouze politický, tak že nikoho nelze z porušení glejtu viniti, a sahá ke starší theorii, již hájí Uhlmann, Loserth a Lea, dle níž král Sigmund glejt porušil. Formou jest sice i dle Halla glejt Husův pouhý cestovní list průvodní, ale z právních názorů doby a ze soukromných úmluv mezi Sigmundem a Husem jest v něm více. Sigmund slíbil Husa chrániti proti přísným před pisům soudu inquisičního, to jest zabezpečil mu volný pobyt v Kostnici a veřejné slyšení, jakož i svobodný návrat, kdyby mu blud nebyl dokázán. Druhého se Husovi dostalo, třetí odpadlo, protože byl Husovi blud dokázán (Hall míní, že úsudek o tom si osoboval Sigmund sám; myslím spíše, že byl proň rozho- dujícím soud církevního sněmu po předcházejícím vyšetřování), v prvém bodě však byl glejt porušen uvězněním Husovým. Sněm prý (dle Halla) Sigmunda upokojil prohlášením, že kacíři netřeba slibu splniti. Bystrým jinak vývodům Hallovým lze v mnohém při- svědčiti, ale tento poslední bod jest nesprávný. Podobné prohlášení v processu Husově vydáno nebylo. A pouhé analogie tu nic ne- znamenají. Jak sněm Sigmunda upokojil, víme dobře z usnesení sněmovního, jež ovšem bylo vydáno teprve v září 1415, když Sigmundovi stále činěna výtka, že glejt porušil. (Hardt, Magnum conc. Const. IV 522). Sněm prohlašuje, že ochranný list, daný kacíři nebo podezřelému z kacířství, nemůže omeziti církevní pravo- moci ani brániti, aby se proti obviněnému nejednalo dle požadavků práva, a to i tenkráte, kdyby obviněný jenom pro onen ochranný list na soud se dostavil. Ten pak, kdo ochranný list vydal, nemá dalšího závazku, učinil-li jinak vše, co mohl, aby splnil svůj slib. Že toto bylo právní stanovisko sněmu proti Sigmundovi, patrno z výzvy jeho na Sigmunda koncem prosince 1414, aby dbal svobody otcův a aby pod záminkou ochranného listu nebránil při proti Husovi započaté. Slíbil-li tedy Sigmund Husovi naprosto, že zůstane v Kostnici na svobodě, i kdyby se proviňoval proti církevním předpisům (a takovým proviněním bylo sloužení mše sv., ježto byl Hus suspendován), slíbil příliš mnoho; a žádal-li od sněmu, aby tento slib jeho respektoval, podceňoval právní sebevědomí nej vyššího tribunalu církevního, před nímž konečně musil skloniti šíji. Že by byl Sigmund Husovi přislíbil návrat do Čech, i kdyby byl odsouzen, jest nemyslitelno. Sigmund si přece byl vědom, že na takovou ochranu kacíře jsou nejpřísnější církevní tresty! Úlevy mohl slíbiti, ale beztrestnost vinníkovi nikoli. A Hus sám nemohl toho žádati od Sigmunda. Vždyť by tím již u krále byl vzbudil (IV)
vodniti, rozlišujíce glejt pouze politický, jenž platil jen proti násilí, a soudní, jenž měl chrániti i před právem, a prohlašujíce glejt Husův za pouze politický, tak že nikoho nelze z porušení glejtu viniti, a sahá ke starší theorii, již hájí Uhlmann, Loserth a Lea, dle níž král Sigmund glejt porušil. Formou jest sice i dle Halla glejt Husův pouhý cestovní list průvodní, ale z právních názorů doby a ze soukromných úmluv mezi Sigmundem a Husem jest v něm více. Sigmund slíbil Husa chrániti proti přísným před pisům soudu inquisičního, to jest zabezpečil mu volný pobyt v Kostnici a veřejné slyšení, jakož i svobodný návrat, kdyby mu blud nebyl dokázán. Druhého se Husovi dostalo, třetí odpadlo, protože byl Husovi blud dokázán (Hall míní, že úsudek o tom si osoboval Sigmund sám; myslím spíše, že byl proň rozho- dujícím soud církevního sněmu po předcházejícím vyšetřování), v prvém bodě však byl glejt porušen uvězněním Husovým. Sněm prý (dle Halla) Sigmunda upokojil prohlášením, že kacíři netřeba slibu splniti. Bystrým jinak vývodům Hallovým lze v mnohém při- svědčiti, ale tento poslední bod jest nesprávný. Podobné prohlášení v processu Husově vydáno nebylo. A pouhé analogie tu nic ne- znamenají. Jak sněm Sigmunda upokojil, víme dobře z usnesení sněmovního, jež ovšem bylo vydáno teprve v září 1415, když Sigmundovi stále činěna výtka, že glejt porušil. (Hardt, Magnum conc. Const. IV 522). Sněm prohlašuje, že ochranný list, daný kacíři nebo podezřelému z kacířství, nemůže omeziti církevní pravo- moci ani brániti, aby se proti obviněnému nejednalo dle požadavků práva, a to i tenkráte, kdyby obviněný jenom pro onen ochranný list na soud se dostavil. Ten pak, kdo ochranný list vydal, nemá dalšího závazku, učinil-li jinak vše, co mohl, aby splnil svůj slib. Že toto bylo právní stanovisko sněmu proti Sigmundovi, patrno z výzvy jeho na Sigmunda koncem prosince 1414, aby dbal svobody otcův a aby pod záminkou ochranného listu nebránil při proti Husovi započaté. Slíbil-li tedy Sigmund Husovi naprosto, že zůstane v Kostnici na svobodě, i kdyby se proviňoval proti církevním předpisům (a takovým proviněním bylo sloužení mše sv., ježto byl Hus suspendován), slíbil příliš mnoho; a žádal-li od sněmu, aby tento slib jeho respektoval, podceňoval právní sebevědomí nej vyššího tribunalu církevního, před nímž konečně musil skloniti šíji. Že by byl Sigmund Husovi přislíbil návrat do Čech, i kdyby byl odsouzen, jest nemyslitelno. Sigmund si přece byl vědom, že na takovou ochranu kacíře jsou nejpřísnější církevní tresty! Úlevy mohl slíbiti, ale beztrestnost vinníkovi nikoli. A Hus sám nemohl toho žádati od Sigmunda. Vždyť by tím již u krále byl vzbudil (IV)
Strana V
pochybnosti o poctivosti svých úmyslů, dokázati, že není kacířem! Tvrdí-li to Hus později v listech, nelze tomu věřiti. Hall soudí, že podobné výroky Husovy nutno vůbec přijímati s opatrností: „Sein Temperament verleitet den Magister gern zu Ubertreibungen und Entstellungen (so wenn er behauptet, seine Richter an der Kurie hätten, durch seine Gegner bestochen, ihm das Recht ver- weigert), sein scholastischer Geist läßt ihn Gefallen finden an klein- lichen Spitzfindigkeiten und Sophismen, die mit einer hohen Auf- fassung der Wahrheit nicht vereinbar sind; er scheut auch vor direkt unwahren Behauptungen nicht zurück. So erklärt er in dem Abschiedsbrief an seine Freunde, daß er ohne sicheres Geleit die Reise nach Konstanz angetreten habe. Das ist zweifellos unrichtig Auch in anderen Fällen werden wir Husens Aufrichtigkeit in Zweifel ziehen, so wenn er durch zahlreiche Zeugen beschworene Artikel als unwahr hinstellt.“ (S. 36 f.) Některé málo známé památky veršované českého života náboženského a kulturního XV—XVI stol. — Ve „Sborníku historického kroužku“ Vlasti (1913 1—2 číslo) vydáno z pozůsta- losti Paterovy pod uvedeným titulem 5 veršovaných kusů, první „Vzývání Krista Pána“ z počátku 15. stol., druhý „Omnes attendite, animadvertite“ z doby krále Václava, ostatní (Píseň o mistru Sovkovi, Nuž vy ševci víry nové a Dieky vzdávám Hospodinu) z doby pozdější. Patera nasbíral v různých knihovnách mnoho podobných památek (tyto všecky jsou z kapit. knih. praž.), i jest si přáti, aby byly všecky vydány. Pro náboženské a kulturní dě- jiny mají nepopíratelnou cenu. Ale bylo by dobře, kdyby byly vydány v moderní transskripci a kriticky. Soutěž z nadace Karlachovy. — Professorský sbor c. k. české bohoslovecké fakulty v Praze vypisuje soutěž nadace Karla- chovy na rok 1913—14 o thematu: Dějiny kompaktát. Vy- žaduje se nejen pragmatická systemisace materiálu již známého, nýbrž též zpracování archiválních pramenů dosud nevydaných. Soutěže mohou se súčastniti všichni čeští kněží. Lhůta jest do 30. června 1914. (V)
pochybnosti o poctivosti svých úmyslů, dokázati, že není kacířem! Tvrdí-li to Hus později v listech, nelze tomu věřiti. Hall soudí, že podobné výroky Husovy nutno vůbec přijímati s opatrností: „Sein Temperament verleitet den Magister gern zu Ubertreibungen und Entstellungen (so wenn er behauptet, seine Richter an der Kurie hätten, durch seine Gegner bestochen, ihm das Recht ver- weigert), sein scholastischer Geist läßt ihn Gefallen finden an klein- lichen Spitzfindigkeiten und Sophismen, die mit einer hohen Auf- fassung der Wahrheit nicht vereinbar sind; er scheut auch vor direkt unwahren Behauptungen nicht zurück. So erklärt er in dem Abschiedsbrief an seine Freunde, daß er ohne sicheres Geleit die Reise nach Konstanz angetreten habe. Das ist zweifellos unrichtig Auch in anderen Fällen werden wir Husens Aufrichtigkeit in Zweifel ziehen, so wenn er durch zahlreiche Zeugen beschworene Artikel als unwahr hinstellt.“ (S. 36 f.) Některé málo známé památky veršované českého života náboženského a kulturního XV—XVI stol. — Ve „Sborníku historického kroužku“ Vlasti (1913 1—2 číslo) vydáno z pozůsta- losti Paterovy pod uvedeným titulem 5 veršovaných kusů, první „Vzývání Krista Pána“ z počátku 15. stol., druhý „Omnes attendite, animadvertite“ z doby krále Václava, ostatní (Píseň o mistru Sovkovi, Nuž vy ševci víry nové a Dieky vzdávám Hospodinu) z doby pozdější. Patera nasbíral v různých knihovnách mnoho podobných památek (tyto všecky jsou z kapit. knih. praž.), i jest si přáti, aby byly všecky vydány. Pro náboženské a kulturní dě- jiny mají nepopíratelnou cenu. Ale bylo by dobře, kdyby byly vydány v moderní transskripci a kriticky. Soutěž z nadace Karlachovy. — Professorský sbor c. k. české bohoslovecké fakulty v Praze vypisuje soutěž nadace Karla- chovy na rok 1913—14 o thematu: Dějiny kompaktát. Vy- žaduje se nejen pragmatická systemisace materiálu již známého, nýbrž též zpracování archiválních pramenů dosud nevydaných. Soutěže mohou se súčastniti všichni čeští kněží. Lhůta jest do 30. června 1914. (V)
Strana VI
Literární a jiné zprávy. K Dokumentům Husovým. — V loňské „Hlídce“ vydal jsem několik drobných příspěvků k životopisu Husovu, jež nyní vyšly jako separát s titulem „Několik textů z doby husitské. Řada třetí“ Je tam list Husův Kbelovi (z víd. dv. 4483), Husův krátký výklad víry (z víd. dv. 4550), Prohlášení mistrů bohosloví o Husově klatbě (z víd. dv. 4512), Kázání při exequiích Puchníkových (z krakov. 1700, z něhož v tomto čís. Studií uveřejňuji kázání při synodě Litomyšlské) a několik poznámek k Husovým Dokumentům. Jak odůvodněny byly tyto poznámky, jeví se mi čím dál více. Při- rovnal jsem na př. text appellace Husovy a druhů jeho proti spá- lení knih Viklefových, již Palacký v Doc. 387—396 otiskl prostě z Opp., s rukopisem Budyšínským VIIIO 7 fol. 100a—105b a shledal jsem řadu lepších čteníl) a mimo to, že v Opp. jest vy- nechán důležitý odstavec, v němž Hus viní z bludu arcibiskupa Zbyňka pro dekret o svátosti oltářní. Odstavec ten, jehož kontext appellace nutně žádá, má býti na str. 388 ř. 3. zd. za slovem „de- signatum“ a zní; 1) Na př. 388 ř. 8 appellacionum quo = appellacionis qua; veritas occul- tata = veritas concultata; clientum, villarum = clientum, provinciarum, dis- trictuam, civitatum, castrorum, oppidorum, villarum; 391 ř. 11. zd. obicienda = abicienda, omni veritate = omni virtute; 392 in spiritualibus officiis = in spiri- tualibus officiales; ut in premissis factum est = ut in premissis fatum est; phi- losophicos = philosophicales; 393 ř. 3. cum aliis scienciis quarum = cum aliis sanctis quorum; 11 ř. zd. non est quiens = non est conveniens; 5. ř. zd. plena congregacione = plenaria congregacione; 394 apostolorum Prage .. consisten- tes = apostolorum Pragen. consistentem; 395 ř. 3 quia omnia — qui omnia a j. (VII)
Literární a jiné zprávy. K Dokumentům Husovým. — V loňské „Hlídce“ vydal jsem několik drobných příspěvků k životopisu Husovu, jež nyní vyšly jako separát s titulem „Několik textů z doby husitské. Řada třetí“ Je tam list Husův Kbelovi (z víd. dv. 4483), Husův krátký výklad víry (z víd. dv. 4550), Prohlášení mistrů bohosloví o Husově klatbě (z víd. dv. 4512), Kázání při exequiích Puchníkových (z krakov. 1700, z něhož v tomto čís. Studií uveřejňuji kázání při synodě Litomyšlské) a několik poznámek k Husovým Dokumentům. Jak odůvodněny byly tyto poznámky, jeví se mi čím dál více. Při- rovnal jsem na př. text appellace Husovy a druhů jeho proti spá- lení knih Viklefových, již Palacký v Doc. 387—396 otiskl prostě z Opp., s rukopisem Budyšínským VIIIO 7 fol. 100a—105b a shledal jsem řadu lepších čteníl) a mimo to, že v Opp. jest vy- nechán důležitý odstavec, v němž Hus viní z bludu arcibiskupa Zbyňka pro dekret o svátosti oltářní. Odstavec ten, jehož kontext appellace nutně žádá, má býti na str. 388 ř. 3. zd. za slovem „de- signatum“ a zní; 1) Na př. 388 ř. 8 appellacionum quo = appellacionis qua; veritas occul- tata = veritas concultata; clientum, villarum = clientum, provinciarum, dis- trictuam, civitatum, castrorum, oppidorum, villarum; 391 ř. 11. zd. obicienda = abicienda, omni veritate = omni virtute; 392 in spiritualibus officiis = in spiri- tualibus officiales; ut in premissis factum est = ut in premissis fatum est; phi- losophicos = philosophicales; 393 ř. 3. cum aliis scienciis quarum = cum aliis sanctis quorum; 11 ř. zd. non est quiens = non est conveniens; 5. ř. zd. plena congregacione = plenaria congregacione; 394 apostolorum Prage .. consisten- tes = apostolorum Pragen. consistentem; 395 ř. 3 quia omnia — qui omnia a j. (VII)
Strana VII
Insuper ipse dominus Sbinco prefatus mandavit diligenter et sub pena excommunicacionis diserte predicare et omnibus christifidelibus sibi subiectis declarare, quod post prolacionem verborum a sacerdote in missa ipso facto et statim non manet nec est aliud nisi verum corpus Christi et similiter in calice sangwis domini nostri Jesu Christi. cum tamen sancta mater universalis ecclesia fideliter credit, quod ibi sit illa summa divina natura, vera anima Christi, ossa et sangwis sub utraque specie, que per substanciam sunt alia a corpore Christi et corpus a sangwine, tam in calice quam eciam sub specie panis. Místo to jest nejen proto důležité, že teprve s ním jest kontext uplný!), nýbrž i proto, že z něho poznáváme jasně, jak mínil Hus svou žalobu, že totiž z ní nelze nic odvozovati pro remanenční nauku Husovu. Dále vidíme z rukopisu, že první dva úryvky z dekretu Zbyň- kova v appellaci Husově neshodují se úplně s jeho zněním a že tudíž měly býti uveřejněny, jako jest uveřejněn třetí, a nemělo býti pouze na dekret odkázáno. Podávám je z rukopisu celé: Christi nomine invocato pro tribunali sedentes et ipsum deum solum pre oculis habentes per hanc nostram sentenciam diffinitivam pronuncciamus, decernimus et declaramus in hiis scriptis libros et tractatus Joh. Wy. infrascriptos vid. Dialogum, Trialogum, de incar- nacione verbi divini, de corpore Christi, de trinitate, de ideis, de materia et forma, de ypoteticis, de individuacione temporis, de probacione proposicionum, de universalibus, super ewangelia ser- mones per circulum anni, de dominio civili, Decalogum, de simonia, de attributis, cum manifeste in se heresim et errorem contineant, con- dempnandos fore et presentibus condempnamus et ut a fidelium oculis amoveri valeant, decernimus esse cremandos et ipsos, quantum in nobis est, a fidelium oculis per ignis voraginem amovemus sentenci- aliter in hiis scriptis etc. A druhý: Et infra: Cum autem ex nominibus prenominati Michael de Drnowicz, Petrus de Valencia, Johannes de Laynstein et ipsis adhe- rentes necnon mgr Marcus de Grecz Reg. universitatis studii Pra- gensis, procurator eorum expressus, prioribus processihus se oppo- suerunt et ad nos per sedem apostolicam remissi obedire hucusque non curaverunt neque libros seu dicta predicti-mgri Jo. Wy. in curia nostra reposuerunt: contra ipsos nominatim et ipsis adherentes in genere decernimus auctoritate apostolica procedendum. Quapropter eosdem Marcum, Michaelem, Petrum, Johannem et ipsis adherentes, 1) Byla snad ta nauka protestantským vydavatelům nepohodlná? (VIII) 92
Insuper ipse dominus Sbinco prefatus mandavit diligenter et sub pena excommunicacionis diserte predicare et omnibus christifidelibus sibi subiectis declarare, quod post prolacionem verborum a sacerdote in missa ipso facto et statim non manet nec est aliud nisi verum corpus Christi et similiter in calice sangwis domini nostri Jesu Christi. cum tamen sancta mater universalis ecclesia fideliter credit, quod ibi sit illa summa divina natura, vera anima Christi, ossa et sangwis sub utraque specie, que per substanciam sunt alia a corpore Christi et corpus a sangwine, tam in calice quam eciam sub specie panis. Místo to jest nejen proto důležité, že teprve s ním jest kontext uplný!), nýbrž i proto, že z něho poznáváme jasně, jak mínil Hus svou žalobu, že totiž z ní nelze nic odvozovati pro remanenční nauku Husovu. Dále vidíme z rukopisu, že první dva úryvky z dekretu Zbyň- kova v appellaci Husově neshodují se úplně s jeho zněním a že tudíž měly býti uveřejněny, jako jest uveřejněn třetí, a nemělo býti pouze na dekret odkázáno. Podávám je z rukopisu celé: Christi nomine invocato pro tribunali sedentes et ipsum deum solum pre oculis habentes per hanc nostram sentenciam diffinitivam pronuncciamus, decernimus et declaramus in hiis scriptis libros et tractatus Joh. Wy. infrascriptos vid. Dialogum, Trialogum, de incar- nacione verbi divini, de corpore Christi, de trinitate, de ideis, de materia et forma, de ypoteticis, de individuacione temporis, de probacione proposicionum, de universalibus, super ewangelia ser- mones per circulum anni, de dominio civili, Decalogum, de simonia, de attributis, cum manifeste in se heresim et errorem contineant, con- dempnandos fore et presentibus condempnamus et ut a fidelium oculis amoveri valeant, decernimus esse cremandos et ipsos, quantum in nobis est, a fidelium oculis per ignis voraginem amovemus sentenci- aliter in hiis scriptis etc. A druhý: Et infra: Cum autem ex nominibus prenominati Michael de Drnowicz, Petrus de Valencia, Johannes de Laynstein et ipsis adhe- rentes necnon mgr Marcus de Grecz Reg. universitatis studii Pra- gensis, procurator eorum expressus, prioribus processihus se oppo- suerunt et ad nos per sedem apostolicam remissi obedire hucusque non curaverunt neque libros seu dicta predicti-mgri Jo. Wy. in curia nostra reposuerunt: contra ipsos nominatim et ipsis adherentes in genere decernimus auctoritate apostolica procedendum. Quapropter eosdem Marcum, Michaelem, Petrum, Johannem et ipsis adherentes, 1) Byla snad ta nauka protestantským vydavatelům nepohodlná? (VIII) 92
Strana VIII
qui prefati Johannis Wy. libros seu dicta habent et in sua detinent potestate, primo secundo et tercio et peremptorie, communiter et di- visim ac eciam ex superhabundanti requirimus et monemus, quatenus infra sex dies a notificacione presencium se continuo et immediate sequentes libros et tractatus sepe nominati Jo. Wy. in curia nostra archiepiscopali in camera thesaurarii deponatis cum effectu. Králi slavný, Kriste dobrý. — Ve výroční zprávě c. k. státní české reálky v Táboře za školní rok 1912—1913 obírá se K. Anderle otázkou: Je-li Hus autorem písně „Králi slavný, Kriste dobrý“? Erben a Flajšhans ji Husovi připisují, Nejedlý upí- rá. Nyní nalezl Švehla ve zříceninách bývalého města Ustí Sezi- mova nádobu, na níž jest při horním okraji vryt krátký nápis la- tinský těžko čtitelný, na dolním pak jest začátek oné písněl). An- derle pak dle Švehly soudí, že je to památka na Husa, již si dal někdo, snad poslední farář ústský, zhotoviti, a tudíž že autorem písně jest Hus. Na doklad toho upozorňuje na podobnost někte- rých obratů v písni a v listě Husově pannám u Betlema. Z článku Anderlova plyne: Je-li nádobka z doby před r. 1419, může býti autorem písně Hus; a dal-li si nádobu někdo zhotoviti na památku na Husa (čehož arci úvaha Švehlova nemůže dokázati), jest pravděpodobně autorem Hus. Oporou pravděpodobnosti může býti i ta okolnost, že v rkp. Mikulov- ském II 24 fol. 189b jsou první dvě strofy této písně mezi čet- nými spisy Husovými.2) Tolik lze pak říci, že odmítavé stanovisko Nejedlého není správné. Ale podobnosti s listem Husovým nelze uváděti jako důkaz. To jest falešná stopa. Hus přece mluví jasně o písni pro nešpory panen svatých,3) kdežto naše píseň je leich na Vše Svaté a ne- může ani v mužích hnutí zlé ani v pannách pýchu neb pohoršení vzbuditi.4) 1) Ale sotva je tam „mne“, spíše „mie“ neb podobně se značkou zkrá- cení, místo Marie. Vůbec měl nápis horní i dolní býti ofotografován, aby jej bylo lze posouditi i palaeograficky. 2) Jsou tam Novem articuli aurei, De 6 erroribus, spisky kostnické, De 3 dubiis a j. 3) To by mohl býti překlad písně „Jesu, corona virginum“. 4) Nedorozuměním je, tvrdí-li Anderle, že Hus ještě na hranici zpíval píseň. Dí: „V okamžiku, kdy dým zahaluje hranici a plameny vysoko šlehají, proráží jimi dojemná píseň: Qui natus es ex Maria virgine“. Ale to není píseň, to jest úryvek z primy kněžských hodinek, z t. zv. Respensorium breve, jež o svátcích marianských a některých svátcích Páně zní: „Christe, fili dei vivi, miserere nobis. (Repetitur). Qui natus es de Maria virgine, miserere nobis. Glo- ria Patri et Filio et Spiritui sancto — Christe, fili dei vivi, miserere nobis“. (IX)
qui prefati Johannis Wy. libros seu dicta habent et in sua detinent potestate, primo secundo et tercio et peremptorie, communiter et di- visim ac eciam ex superhabundanti requirimus et monemus, quatenus infra sex dies a notificacione presencium se continuo et immediate sequentes libros et tractatus sepe nominati Jo. Wy. in curia nostra archiepiscopali in camera thesaurarii deponatis cum effectu. Králi slavný, Kriste dobrý. — Ve výroční zprávě c. k. státní české reálky v Táboře za školní rok 1912—1913 obírá se K. Anderle otázkou: Je-li Hus autorem písně „Králi slavný, Kriste dobrý“? Erben a Flajšhans ji Husovi připisují, Nejedlý upí- rá. Nyní nalezl Švehla ve zříceninách bývalého města Ustí Sezi- mova nádobu, na níž jest při horním okraji vryt krátký nápis la- tinský těžko čtitelný, na dolním pak jest začátek oné písněl). An- derle pak dle Švehly soudí, že je to památka na Husa, již si dal někdo, snad poslední farář ústský, zhotoviti, a tudíž že autorem písně jest Hus. Na doklad toho upozorňuje na podobnost někte- rých obratů v písni a v listě Husově pannám u Betlema. Z článku Anderlova plyne: Je-li nádobka z doby před r. 1419, může býti autorem písně Hus; a dal-li si nádobu někdo zhotoviti na památku na Husa (čehož arci úvaha Švehlova nemůže dokázati), jest pravděpodobně autorem Hus. Oporou pravděpodobnosti může býti i ta okolnost, že v rkp. Mikulov- ském II 24 fol. 189b jsou první dvě strofy této písně mezi čet- nými spisy Husovými.2) Tolik lze pak říci, že odmítavé stanovisko Nejedlého není správné. Ale podobnosti s listem Husovým nelze uváděti jako důkaz. To jest falešná stopa. Hus přece mluví jasně o písni pro nešpory panen svatých,3) kdežto naše píseň je leich na Vše Svaté a ne- může ani v mužích hnutí zlé ani v pannách pýchu neb pohoršení vzbuditi.4) 1) Ale sotva je tam „mne“, spíše „mie“ neb podobně se značkou zkrá- cení, místo Marie. Vůbec měl nápis horní i dolní býti ofotografován, aby jej bylo lze posouditi i palaeograficky. 2) Jsou tam Novem articuli aurei, De 6 erroribus, spisky kostnické, De 3 dubiis a j. 3) To by mohl býti překlad písně „Jesu, corona virginum“. 4) Nedorozuměním je, tvrdí-li Anderle, že Hus ještě na hranici zpíval píseň. Dí: „V okamžiku, kdy dým zahaluje hranici a plameny vysoko šlehají, proráží jimi dojemná píseň: Qui natus es ex Maria virgine“. Ale to není píseň, to jest úryvek z primy kněžských hodinek, z t. zv. Respensorium breve, jež o svátcích marianských a některých svátcích Páně zní: „Christe, fili dei vivi, miserere nobis. (Repetitur). Qui natus es de Maria virgine, miserere nobis. Glo- ria Patri et Filio et Spiritui sancto — Christe, fili dei vivi, miserere nobis“. (IX)
Strana IX
A dále: Ceský text písně jest jistě překladem písně latin- ské. Námitka Nejedlého, že starší text latinský jest ve formě modlitby, přece nic nedokazuje! Co na tom, v jaké formě je text psán? Že je to překlad, viděti ze jmenovaného rukopisu Mikulovského, kde jest napřed text latinský a za ním český, a pak hlavně z formy skladby. Latinská píseň totiž má celkem správ- ný dvoudvihový verš a pěkný rudimentární rým, čehož překladatel, ač se namáhal, nevystihl. Třetí však strofa písně jest původní, nikoliv interpolovaná. Není správno předpokládati utraquismus všude, kde je řeč o krvi Páně, nemluví-li se přímo o kalichu. O pití krve Páně zajisté mluví i církevní spisovatelé i Matěj z Ja- nova, ač neučili utraquismu. Vždyť krev Páně pijeme i pod způ- sobou chleba! Není tedy příčiny zde předpokládati interpolaci. Za to ostatní slohy české písně, jak ji máme v kancionálu Jistebnic- kém, jsou přidány. Ukazuje to prosaický obsah, připomínající úplně naučná říkání husitská, a neobratná forma. Kladu latinský text (dle Drevesa, Cantiones bohemicae, Leipzig 1886 S. 86) a český mikulovský vedle sebe ve formě leichu: Rex gloric, Christe pie, Dei patris1) genite, ſili Marie. Da opem miseris2) quos diligis, ut possint vivere absque carie.3) Lumen celicum,4) dona ecclesie, quam redemisti tuo sanguine, ut esset candida stola glorie sempiterne. Králi slavný, Kriste dobrý, Boha otce rozený, synu Marie. Daj pomoc nuzným, jež miluješ, ať by mohli živi býti bez poskvrny. Světlo nebeské, dávaj cierkvi svaté, již jsi vykúpil svú svatú krví, ať by byla přeskvúcie rúchem slavnosti ot věčnosti. I. I zpráva o smrti Husově praví, že Hus opakoval „Christe, fili dei vivi, miserere mei“. Ve formě mariánské pak říkal Hus responsorium, protože to byto v ok- távě Navštívení P. Marie. Snad se před tím modlil i krásné capitulum předchá- zející: „Regi saeculorum immortali et invisibili, soli deo honor et gloria in sac- cula saeculorum. Amen. Deo gratias. Nebo v duchu říkal následující veršík: Exsurge, Christe adiuva nos. Et libera nos propter nomen tuum. 1) Ne „matris“, jak má kanc. Jist. — 2) Nikoliv „universis“ („Jist.) 3) Jist. chybně: carcere. — 4) Dreves: celi clarum. (X)
A dále: Ceský text písně jest jistě překladem písně latin- ské. Námitka Nejedlého, že starší text latinský jest ve formě modlitby, přece nic nedokazuje! Co na tom, v jaké formě je text psán? Že je to překlad, viděti ze jmenovaného rukopisu Mikulovského, kde jest napřed text latinský a za ním český, a pak hlavně z formy skladby. Latinská píseň totiž má celkem správ- ný dvoudvihový verš a pěkný rudimentární rým, čehož překladatel, ač se namáhal, nevystihl. Třetí však strofa písně jest původní, nikoliv interpolovaná. Není správno předpokládati utraquismus všude, kde je řeč o krvi Páně, nemluví-li se přímo o kalichu. O pití krve Páně zajisté mluví i církevní spisovatelé i Matěj z Ja- nova, ač neučili utraquismu. Vždyť krev Páně pijeme i pod způ- sobou chleba! Není tedy příčiny zde předpokládati interpolaci. Za to ostatní slohy české písně, jak ji máme v kancionálu Jistebnic- kém, jsou přidány. Ukazuje to prosaický obsah, připomínající úplně naučná říkání husitská, a neobratná forma. Kladu latinský text (dle Drevesa, Cantiones bohemicae, Leipzig 1886 S. 86) a český mikulovský vedle sebe ve formě leichu: Rex gloric, Christe pie, Dei patris1) genite, ſili Marie. Da opem miseris2) quos diligis, ut possint vivere absque carie.3) Lumen celicum,4) dona ecclesie, quam redemisti tuo sanguine, ut esset candida stola glorie sempiterne. Králi slavný, Kriste dobrý, Boha otce rozený, synu Marie. Daj pomoc nuzným, jež miluješ, ať by mohli živi býti bez poskvrny. Světlo nebeské, dávaj cierkvi svaté, již jsi vykúpil svú svatú krví, ať by byla přeskvúcie rúchem slavnosti ot věčnosti. I. I zpráva o smrti Husově praví, že Hus opakoval „Christe, fili dei vivi, miserere mei“. Ve formě mariánské pak říkal Hus responsorium, protože to byto v ok- távě Navštívení P. Marie. Snad se před tím modlil i krásné capitulum předchá- zející: „Regi saeculorum immortali et invisibili, soli deo honor et gloria in sac- cula saeculorum. Amen. Deo gratias. Nebo v duchu říkal následující veršík: Exsurge, Christe adiuva nos. Et libera nos propter nomen tuum. 1) Ne „matris“, jak má kanc. Jist. — 2) Nikoliv „universis“ („Jist.) 3) Jist. chybně: carcere. — 4) Dreves: celi clarum. (X)
Strana X
III. O regina, celi via,1) virgo dei filia et puerpera,3) da nobis petentibus tuis precibus, ut simus cum civibus in celestibus, veram charitatem nos hic in via in te habentes, Maria pia, tandem manentes in patria in dei gloria.5) Et vos sancti apostoli, archangeli, angeli, cunctique sancti cibum (verum) celicum, corpus dominicum, sanguinem quoque verum, potum angelicum, quibus vos mistice pascit deus in celis, nobis prestate frui in terris, ut refecti in via ad vos conscendamus in gaudia. (Amen) O královno, nebe cesto,2) jenž Boha porodila, jsúc jeho dcera, daj nám prosícím svým modlením, bychom s svatými měštěny byli na nebi, pravú lásku spolu zde na cestě skrze tě, Maria, majíc, potom v svaté vlasti4) přebývajíc v božie chvále. A vy světí6) apoštolé, archandělé, andělé i všichni světi tělo Pána Ježíše, pokrm nebeský, také jeho krev svatú, nápoj andělský, jíž vás Pán Buoh pase duchovně na nebi, dajtež nám požívati také na zemi, abychom mohli dojíti, jsúc posilněni, do radosti. (Amen) II. Čtvrtý svazek Regulí Janovových. — Úprava svazku tohoto, jenž obsahuje šestý traktát třetí knihy Janovovy „De abominati- one“, jest zrovna tak pečlivá jako u předešlých. Chvály hodna jest snaha Kybalova určiti všecky citáty Janovovy, aspoň skriptu- ristické, ba i narážky na Písmo. Při způsobu Matějově mluviti zrovna slovy Písma není to práce snadná, i nelze se diviti, že tu 1) Dreves: domina — 2) Jist: nebeská 3) Rozumí se, že ne »puer parta“, jak má And. 4) Mikul.: lásce. — 5) Jist: celi cuaria. 6) Z Jist. (XI)
III. O regina, celi via,1) virgo dei filia et puerpera,3) da nobis petentibus tuis precibus, ut simus cum civibus in celestibus, veram charitatem nos hic in via in te habentes, Maria pia, tandem manentes in patria in dei gloria.5) Et vos sancti apostoli, archangeli, angeli, cunctique sancti cibum (verum) celicum, corpus dominicum, sanguinem quoque verum, potum angelicum, quibus vos mistice pascit deus in celis, nobis prestate frui in terris, ut refecti in via ad vos conscendamus in gaudia. (Amen) O královno, nebe cesto,2) jenž Boha porodila, jsúc jeho dcera, daj nám prosícím svým modlením, bychom s svatými měštěny byli na nebi, pravú lásku spolu zde na cestě skrze tě, Maria, majíc, potom v svaté vlasti4) přebývajíc v božie chvále. A vy světí6) apoštolé, archandělé, andělé i všichni světi tělo Pána Ježíše, pokrm nebeský, také jeho krev svatú, nápoj andělský, jíž vás Pán Buoh pase duchovně na nebi, dajtež nám požívati také na zemi, abychom mohli dojíti, jsúc posilněni, do radosti. (Amen) II. Čtvrtý svazek Regulí Janovových. — Úprava svazku tohoto, jenž obsahuje šestý traktát třetí knihy Janovovy „De abominati- one“, jest zrovna tak pečlivá jako u předešlých. Chvály hodna jest snaha Kybalova určiti všecky citáty Janovovy, aspoň skriptu- ristické, ba i narážky na Písmo. Při způsobu Matějově mluviti zrovna slovy Písma není to práce snadná, i nelze se diviti, že tu 1) Dreves: domina — 2) Jist: nebeská 3) Rozumí se, že ne »puer parta“, jak má And. 4) Mikul.: lásce. — 5) Jist: celi cuaria. 6) Z Jist. (XI)
Strana XI
a tam některý výrok neurčen. Na př. str. 15 ř. 17 „ad ventilandum“ jest Jer. 4, 11; str. 27 ř. 13 „habentes zelum non secundum scienciam, suam iusticiam volentes constituere“ je Řím. 10, 2; str. 38 ř. 8 „tempestas me demersit“ je Ž. 68, 3; str. 50 ř. 15 „nobis in ore nostro complacemus“ Ž. 48, 14; ř. 16, 17 „sermo fidelis et omni accepcione dignus“ I. Tim. 4, 9; str. 62 ř. 30 „quod digni habiti sunt“ Sk. 5, 41; str. 70 ř. 13 „transeuntes per viam“ Lam. 2, 15; str. 85 ř. 3 a jinde „mortuo a corde“ Ž. 30, 13; str. 85 ř. 30 „superbia ascendit semper“ není Is. 37, 29, nýbrž Ž. 73, 23 atd. Ale to je poměrně zřídka. Obtížnější bylo vydavateli, a při tomto svazku méně se mu povedlo než snad při dřívějších, nalézti správné čtení textu Matě- jova. Je to pochopitelno, povážíme-li, že neměl Kybal při edici jiného rukopisu než musejní, jehož nedostatky již při pátém traktátu byly patrny. Měl tedy bez apparátu kritického — neboť ed. nelze takovým zváti — vydávati text kriticky! Tak se stalo (při tom stavu věcí správně), že se Kybal zpravidla přidržel čtení A a odchylné ed. dal pod čáru, ač čtoucímu často čtení ed. se jeví správnějším. Proto také zůstala některá místa nesrozumitelná. Tomu všemu bylo se lze vyhnouti a cena edice stoupla by ne- smírně, kdyby bylo byvalo použito ještě jiných rukopisů: víd. dv. 3971 (jen po hl. 29), olomúckého kapit. a dvou rukopisů víd. dv., jež obsahují jen tento traktát, totiž 4528 a 4925 (Tabulae cod. nadpisují: Joh. Hus seu ut alii volunt (vel potius) Joh. Wiclei Tract. de abominatione.) Takto nelze bohužel vydání nazvati v plném slova smyslu kritickým. Druhá synoda Zbyňkova. — V seš. 7. a 8. Čas. kat. duch. 1913 uveřejnil Stejskal a pěknou předmluvou opatřil statuta druhé dioecesní synody Zbyňkovy o sv. Vítě r. 1404. Do textu statut však se vloudilo několik nedopatření: Ve čl. 1. ř. 7 není „et habere statuta“, nýbrž „et quidem statuta“; ve čl. 7 ř. 7. za „grossorum pragensium" vypadlo „pro fabrica ecclesie pragensis a věta „Decet pronuncciare circa tenorem predictorum“ sotva jest správná. Ve čl. 8. ř. 3 není „ut exposcenda“, nýbrž „nec expos- cenda“; ve čl. 10. místo „peticiones Pragensium“ četl bych raději „Pragenses“ a místo „fideles premoneantur“ jest, nemýlím-li se, „fideliter promoveant“ (ps. permoveant). Ve čl. 15. má býti „in- sistant“ místo „insistent“ a v 16. „ludant“ místo ludeant“. Ve čl. 19. není „in quo cuicunque insinuatur pena [e] transgressoribus; ergo quilibet unum sit circumspectus", nýbrž: „in quo quintuplex insinuatur pena transgressoribus, ergo quilibet vestrum sit cir- (XII)
a tam některý výrok neurčen. Na př. str. 15 ř. 17 „ad ventilandum“ jest Jer. 4, 11; str. 27 ř. 13 „habentes zelum non secundum scienciam, suam iusticiam volentes constituere“ je Řím. 10, 2; str. 38 ř. 8 „tempestas me demersit“ je Ž. 68, 3; str. 50 ř. 15 „nobis in ore nostro complacemus“ Ž. 48, 14; ř. 16, 17 „sermo fidelis et omni accepcione dignus“ I. Tim. 4, 9; str. 62 ř. 30 „quod digni habiti sunt“ Sk. 5, 41; str. 70 ř. 13 „transeuntes per viam“ Lam. 2, 15; str. 85 ř. 3 a jinde „mortuo a corde“ Ž. 30, 13; str. 85 ř. 30 „superbia ascendit semper“ není Is. 37, 29, nýbrž Ž. 73, 23 atd. Ale to je poměrně zřídka. Obtížnější bylo vydavateli, a při tomto svazku méně se mu povedlo než snad při dřívějších, nalézti správné čtení textu Matě- jova. Je to pochopitelno, povážíme-li, že neměl Kybal při edici jiného rukopisu než musejní, jehož nedostatky již při pátém traktátu byly patrny. Měl tedy bez apparátu kritického — neboť ed. nelze takovým zváti — vydávati text kriticky! Tak se stalo (při tom stavu věcí správně), že se Kybal zpravidla přidržel čtení A a odchylné ed. dal pod čáru, ač čtoucímu často čtení ed. se jeví správnějším. Proto také zůstala některá místa nesrozumitelná. Tomu všemu bylo se lze vyhnouti a cena edice stoupla by ne- smírně, kdyby bylo byvalo použito ještě jiných rukopisů: víd. dv. 3971 (jen po hl. 29), olomúckého kapit. a dvou rukopisů víd. dv., jež obsahují jen tento traktát, totiž 4528 a 4925 (Tabulae cod. nadpisují: Joh. Hus seu ut alii volunt (vel potius) Joh. Wiclei Tract. de abominatione.) Takto nelze bohužel vydání nazvati v plném slova smyslu kritickým. Druhá synoda Zbyňkova. — V seš. 7. a 8. Čas. kat. duch. 1913 uveřejnil Stejskal a pěknou předmluvou opatřil statuta druhé dioecesní synody Zbyňkovy o sv. Vítě r. 1404. Do textu statut však se vloudilo několik nedopatření: Ve čl. 1. ř. 7 není „et habere statuta“, nýbrž „et quidem statuta“; ve čl. 7 ř. 7. za „grossorum pragensium" vypadlo „pro fabrica ecclesie pragensis a věta „Decet pronuncciare circa tenorem predictorum“ sotva jest správná. Ve čl. 8. ř. 3 není „ut exposcenda“, nýbrž „nec expos- cenda“; ve čl. 10. místo „peticiones Pragensium“ četl bych raději „Pragenses“ a místo „fideles premoneantur“ jest, nemýlím-li se, „fideliter promoveant“ (ps. permoveant). Ve čl. 15. má býti „in- sistant“ místo „insistent“ a v 16. „ludant“ místo ludeant“. Ve čl. 19. není „in quo cuicunque insinuatur pena [e] transgressoribus; ergo quilibet unum sit circumspectus", nýbrž: „in quo quintuplex insinuatur pena transgressoribus, ergo quilibet vestrum sit cir- (XII)
Strana XII
cumspectus“. Ve čl. 24 ř. 4 je psáno »passionis Altissimi“, nikoli „Passionis altissime“ a „clero“, nikoli „clericis"; pochybné slovo tamtéž není „exstirpacione“ ani „posicione“, nýbrž nejspíš „po- tencie“. Že synodální řeč „Testimonium Christi confirmatum est je Stupnova, což prý Stejskalovi podařilo se přesněji zjistiti, nepodobá se. Stupnovo synodální kázání „Renovamini spiritu“ z r. 1406 známe, také jeho řeč ku kleru „Lex propter transgressores" a nemáme důvodu, abychom mu připsali „Testimonium“. Zůstane asi Brodovi neb Pálčovi. (XIII)
cumspectus“. Ve čl. 24 ř. 4 je psáno »passionis Altissimi“, nikoli „Passionis altissime“ a „clero“, nikoli „clericis"; pochybné slovo tamtéž není „exstirpacione“ ani „posicione“, nýbrž nejspíš „po- tencie“. Že synodální řeč „Testimonium Christi confirmatum est je Stupnova, což prý Stejskalovi podařilo se přesněji zjistiti, nepodobá se. Stupnovo synodální kázání „Renovamini spiritu“ z r. 1406 známe, také jeho řeč ku kleru „Lex propter transgressores" a nemáme důvodu, abychom mu připsali „Testimonium“. Zůstane asi Brodovi neb Pálčovi. (XIII)
Strana XIII
Literární a jiné zprávy. Husovu questii quodlibetální, již jsem v I. sešitě těchto Studií určil a uveřejnil z víd. rkp. dv. 4673 a jež bez úvodu a námitek jest také v praž. univ. X E 24, nalezl jsem nyní ještě ve víd. dv. 4296 fol. 25a—40b, bez úvodu sice, ale se všemi ná- mitkami. Tamže jest na fol. 50b—57a quodlibetální questie Knínova "Utrum summum bonum immutabile ...“ a 40b—47b jiná questie, patrně také principalis: Utrum deus, qui est principium et finis omnium, producens res ad extra immutabiliter, regat mundum optime et ad actum malum non concurrens permittat benivole fore malum. Kterého quodlibetáře jest, nevím. Husovské kodexy na Moravě. — Protože rukopisný materiál moravských sbírek není vydán, ba z větší části ani není prozkoumán, podávám tu seznam rukopisů moravských, v nichž jsou věci Husovy. V mor. arch. zemsk. jest v rkp. č. 112/III fol. 144b—175b O umučení Pána našeho Ježíše Krista Mistra Jana Husi; č. 339 (anepigr.) Gesta Christi psaná r. 1411; Cer. II 303 fol. 591a — 600b (anepigr.) Impugnantibus; Cer. II. 386 fol. 383— 390 (anepigr.) Utrum credendum est in sanctam ecclesiam (opis 19. stl.). Nejcennější však jest rkp. Cer. II 151, kde jsou tato díla Husova: fol. 185a—191a Mgri Joh. Hus Sermo Confirmate 191a—200a Mgri Joh. Hussynec Sermo Abiciamus 219b Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Diliges 206a — Mgri Joh. de Hussynecz Sermo State 233a 219b— Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Vos estis sal 243b 241a— 261b Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Ego sum pastor 256b— 268a Mgri Joh. Hus Sermo Spiritum nolite extinguere 263b— 268a—271b Mgri Joh. de Hussynecz De matrimonio 271b—281a Mgri Joh. de Husynecz Sermo Dixit Martha Ve farní knihovně u sv. Jakuba v Brně jsou v rkp. č. 82 dva výklady IV. knihy Sent., z nichž druhý jest Husův. (XIV)
Literární a jiné zprávy. Husovu questii quodlibetální, již jsem v I. sešitě těchto Studií určil a uveřejnil z víd. rkp. dv. 4673 a jež bez úvodu a námitek jest také v praž. univ. X E 24, nalezl jsem nyní ještě ve víd. dv. 4296 fol. 25a—40b, bez úvodu sice, ale se všemi ná- mitkami. Tamže jest na fol. 50b—57a quodlibetální questie Knínova "Utrum summum bonum immutabile ...“ a 40b—47b jiná questie, patrně také principalis: Utrum deus, qui est principium et finis omnium, producens res ad extra immutabiliter, regat mundum optime et ad actum malum non concurrens permittat benivole fore malum. Kterého quodlibetáře jest, nevím. Husovské kodexy na Moravě. — Protože rukopisný materiál moravských sbírek není vydán, ba z větší části ani není prozkoumán, podávám tu seznam rukopisů moravských, v nichž jsou věci Husovy. V mor. arch. zemsk. jest v rkp. č. 112/III fol. 144b—175b O umučení Pána našeho Ježíše Krista Mistra Jana Husi; č. 339 (anepigr.) Gesta Christi psaná r. 1411; Cer. II 303 fol. 591a — 600b (anepigr.) Impugnantibus; Cer. II. 386 fol. 383— 390 (anepigr.) Utrum credendum est in sanctam ecclesiam (opis 19. stl.). Nejcennější však jest rkp. Cer. II 151, kde jsou tato díla Husova: fol. 185a—191a Mgri Joh. Hus Sermo Confirmate 191a—200a Mgri Joh. Hussynec Sermo Abiciamus 219b Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Diliges 206a — Mgri Joh. de Hussynecz Sermo State 233a 219b— Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Vos estis sal 243b 241a— 261b Mgri Joh. de Hussynecz Sermo Ego sum pastor 256b— 268a Mgri Joh. Hus Sermo Spiritum nolite extinguere 263b— 268a—271b Mgri Joh. de Hussynecz De matrimonio 271b—281a Mgri Joh. de Husynecz Sermo Dixit Martha Ve farní knihovně u sv. Jakuba v Brně jsou v rkp. č. 82 dva výklady IV. knihy Sent., z nichž druhý jest Husův. (XIV)
Strana XIV
I 59 I 67 II 24 V klášterních knihovnách minoritské a augustiniánské v Brně jakož i v bohaté sbírce rajhradské nenalezl jsem žád- ného spisu Husova. Za to dietrichsteinská knihovna v Mikulově má kodexů husovských: řadu O hřiechu a překlad Aug. Contra divinatores (dle Bočka) I 6 245a—254b Sepius rogasti I 48 267a State succincti 255a — 281a De matrim. (Kostn.) 277a— 283a—284b De tribus hostibus hominis jest známý rukopis Husova českého Výkladu List pannám při Betlémě (dle Bočka) 32a—33b List Pražanům před odchodem do Kostnice 33b—34b Epistola de itinere Constantiam peracto. 86b—87a Novem articuli aurei 171a—182a De sex erroribus Králi slavný 189b 200a —201b De cognicione dei De matrim. (Kostn.) 201b—204a Sepius rogasti 204b—211а De mandatis dei et oracione dominica (neúpl.) 211b 290a—300a De tribus dubiis II 31 51a—59b Triplex funiculus II 113 celý kodex De ecclesia II 123 99b—103a Utrum aliqua pura creatura sit adoratione latrie adoranda. II 159 1551a—1691b Dcerka V cís. knih. v Olomouci jest cenný rukopis husovský č. 34, v němž jest: O braní odmrti 54b—56a Devět kusů zlatých 57b Krátký výklad páteře 58a Páteř zlých lidí 58b De elemosina 76a —80b 82b Improbacio bulle papalis 81a — Fragmenta sermonum 82b—84b Impugnatibus 118a— 123а Sermo State succincti 129a — 140a Sermo Diliges 140b—149b 155a —160a De arguendo clero 161a—171b Sex sermones a mimo to mnohé excerpty. (XV)
I 59 I 67 II 24 V klášterních knihovnách minoritské a augustiniánské v Brně jakož i v bohaté sbírce rajhradské nenalezl jsem žád- ného spisu Husova. Za to dietrichsteinská knihovna v Mikulově má kodexů husovských: řadu O hřiechu a překlad Aug. Contra divinatores (dle Bočka) I 6 245a—254b Sepius rogasti I 48 267a State succincti 255a — 281a De matrim. (Kostn.) 277a— 283a—284b De tribus hostibus hominis jest známý rukopis Husova českého Výkladu List pannám při Betlémě (dle Bočka) 32a—33b List Pražanům před odchodem do Kostnice 33b—34b Epistola de itinere Constantiam peracto. 86b—87a Novem articuli aurei 171a—182a De sex erroribus Králi slavný 189b 200a —201b De cognicione dei De matrim. (Kostn.) 201b—204a Sepius rogasti 204b—211а De mandatis dei et oracione dominica (neúpl.) 211b 290a—300a De tribus dubiis II 31 51a—59b Triplex funiculus II 113 celý kodex De ecclesia II 123 99b—103a Utrum aliqua pura creatura sit adoratione latrie adoranda. II 159 1551a—1691b Dcerka V cís. knih. v Olomouci jest cenný rukopis husovský č. 34, v němž jest: O braní odmrti 54b—56a Devět kusů zlatých 57b Krátký výklad páteře 58a Páteř zlých lidí 58b De elemosina 76a —80b 82b Improbacio bulle papalis 81a — Fragmenta sermonum 82b—84b Impugnatibus 118a— 123а Sermo State succincti 129a — 140a Sermo Diliges 140b—149b 155a —160a De arguendo clero 161a—171b Sex sermones a mimo to mnohé excerpty. (XV)
Strana XV
V kapitulní knihovně v Olomouci zjistil jsem tyto ruko- pisy s pracemi Husovými: 68 Passio secundum Johannem. Passio secundum 4 evangelistas. 122 Passio secundum 4 evangelistas. 123 Postilla a. 1405 In IV. Sent. (neúpl.) 157 Quadragesimale De sanctis (?) 235 De tribus dubiis. Johannis Wyclif Opera minora, vyd. J. Loserth v Lond. „Wyclif Society“, zřízená r. 1882 na pětistoletou 1913. — památku úmrtí Viklefova, vykonala dílo velmi záslužné. Za 32 let svého trvání vydala 33 svazků spisů anglického reformátora, k nimž se svazek nahoře uvedený řadí důstojně jako třicátýčtvrtý. Činnost spolku chýlí se nyní ke konci. Dle plánu z r. 1909 měl tento svazek vyjíti již r. 1910, po něm pak měl následovati r. 1911 Rogeri Dymokur Liber contra 12 errores et hereses Lollardorum a r. 1912 Viklefovy spisy „De mandatis“ a „De statu innocencie“ Budou-li tyto spisy ještě vydány, mohli bychom r. 1915 míti celého Viklefa k disposici. Než vlastně nikoliv celého. „Společnost Vikle- fova“ nevydala bohužel mistrových Universalií, za něž Dziewicki publikoval Stanislava, jakž jsem upozornil již ve II. čísle těchto Studií, a neuveřejnila traktátu „De trinitate“ a „Depastorali officio“, aniž co z akademické činnosti Viklefovy (mimo Logiku.) Tu zůstanou ještě mezery. A i toho, co je vydáno, nebude tak snadno někomu používati. V našich veřejných knihovnách totiž není nikde spisů Viklefových všech, snad jen ve Štyrském Hradci, kde je Loserth. A přece jsou to pro naše vnitřní dějiny XV. století pomůcky naprosto nezbytné! Mezi vydavateli ve Společnosti Viklefově má Loserth místo první. Quantitativně i qualitativně. Od něho jest 13 svazků: De ecclesia (1885), Sermones I (1886), Sermones II (1887), Sermones III (1888), Sermones IV (1889), De eucharistia (1892), Opus ewange- licum III (1895, 1896), De civili dominio II III IV (1900, 1902, 1904), De potestate pape (1908) a nyní Opera minora (1913). A edice jeho jsou relativně nejlepší — snad jen Buddensieg vyniká nad něj. Vskutku, dílo hodné úcty! Tímto svazkem doplňuje Loserth Buddensiegovu edici Viklefových spisů polemických. Původně chtěl vydati jen kratší spisy obsahu politického, o nichž také již pojednal ve Zprávách (XVI)
V kapitulní knihovně v Olomouci zjistil jsem tyto ruko- pisy s pracemi Husovými: 68 Passio secundum Johannem. Passio secundum 4 evangelistas. 122 Passio secundum 4 evangelistas. 123 Postilla a. 1405 In IV. Sent. (neúpl.) 157 Quadragesimale De sanctis (?) 235 De tribus dubiis. Johannis Wyclif Opera minora, vyd. J. Loserth v Lond. „Wyclif Society“, zřízená r. 1882 na pětistoletou 1913. — památku úmrtí Viklefova, vykonala dílo velmi záslužné. Za 32 let svého trvání vydala 33 svazků spisů anglického reformátora, k nimž se svazek nahoře uvedený řadí důstojně jako třicátýčtvrtý. Činnost spolku chýlí se nyní ke konci. Dle plánu z r. 1909 měl tento svazek vyjíti již r. 1910, po něm pak měl následovati r. 1911 Rogeri Dymokur Liber contra 12 errores et hereses Lollardorum a r. 1912 Viklefovy spisy „De mandatis“ a „De statu innocencie“ Budou-li tyto spisy ještě vydány, mohli bychom r. 1915 míti celého Viklefa k disposici. Než vlastně nikoliv celého. „Společnost Vikle- fova“ nevydala bohužel mistrových Universalií, za něž Dziewicki publikoval Stanislava, jakž jsem upozornil již ve II. čísle těchto Studií, a neuveřejnila traktátu „De trinitate“ a „Depastorali officio“, aniž co z akademické činnosti Viklefovy (mimo Logiku.) Tu zůstanou ještě mezery. A i toho, co je vydáno, nebude tak snadno někomu používati. V našich veřejných knihovnách totiž není nikde spisů Viklefových všech, snad jen ve Štyrském Hradci, kde je Loserth. A přece jsou to pro naše vnitřní dějiny XV. století pomůcky naprosto nezbytné! Mezi vydavateli ve Společnosti Viklefově má Loserth místo první. Quantitativně i qualitativně. Od něho jest 13 svazků: De ecclesia (1885), Sermones I (1886), Sermones II (1887), Sermones III (1888), Sermones IV (1889), De eucharistia (1892), Opus ewange- licum III (1895, 1896), De civili dominio II III IV (1900, 1902, 1904), De potestate pape (1908) a nyní Opera minora (1913). A edice jeho jsou relativně nejlepší — snad jen Buddensieg vyniká nad něj. Vskutku, dílo hodné úcty! Tímto svazkem doplňuje Loserth Buddensiegovu edici Viklefových spisů polemických. Původně chtěl vydati jen kratší spisy obsahu politického, o nichž také již pojednal ve Zprávách (XVI)
Strana XVI
víd. akad. 1912, potom však program svůj rozšířil. Podává 9 listů Viklefových a 18 traktátů, mezi nimiž vynikají Conclusiones XXXIII, Speculum saecularium dominorum, De fide catholica, Expositio Math. XXIII et XXIV a Responsiones ad argumenta Radulfi Strode, ad XLIV conclusiones, ad argumenta cuiusdam emuli veritatis, ad X questiones Richardi Strode. Neradi pohřešujeme „Responsiones de sacramento altaris“ a zbytečným se nám jeví otisk traktátu „De magisterio“, kdyžtě téměř celý jest v „Expositio Math. XXIII“. Materiál rukopisný shledán jest dosti úplně, ale morav- ské sbírky jsou úplně pominuty. A přece jest v kapit. knih. olom. č. 118 Speculum saecularium dominorum a De incarcerando fideles a v mikulov. II 44 De fide catholica. Text vydání jest celkem dobrý, než mimo chyby tiskové, jichž jest mnohem více, než uvedeno vzadu, jsou tu i nedopatření, jež ve vydání kritickém překvapují. Přirovnal jsem několik traktátů k pražskému rkp. univ. III G 11 a upozorňuji na některá správná čtení, jež určuji jednak dle rukopisu, jednak kritickou konjekturou: V Conclusiones XXXIII 242 poterit = potuit, 2829 di- mittet = dimitteret, 3416 de verbi significacione = de verborum significacione, 351 quomodocumque = quocunque, 4018 qui ergo gratis ministrat, tali frustra consumenti bona ecclesie jest chybně dána čárka, 416 super ecclesie curam = super ecclesia curam, 4419 perpetuendam = perpetuandam, 4723 concl. V. Si omnes prelati ecclesie cessant ab hoc peccato corripere = concl. V, si omnes prelati cessant ob hoc peccatum (neb: ab hoc peccatum) corripere, 4728 beneficiant = bene faciant, 4812 Probatur hoc: Proditorie = Probatur: Hoc proditorie, 5131 in textu beati Bernhardus sic scribitur = in textu Bernhardus sic scribit, 5311 sed dicit salvator (Mat. 15 scribitur) = sed Mat. 15 scribitur 5315 peioratus = peioratur, 5334 hinc opposita, = huic oppo- sita, 622 in speciem promocionis = in spem promocionis (král by si nenechal sloužiti pro naději povýšení), 6427 excipere obviam legi dei, G má obvianciam — tedy asi obedienciam, 6624 quia possunt = quin possunt, 7115 consones = consonas, 7315 má být jinak rozděleno. Ve Speculum saecularium dominorum 747 premit- tunt = promunt, 767 a deo et Christo, debeant = a deo, et Christo debeant, 7728 et qui volunt = et qui nolunt, 7737 sint = sunt, 7937n. má Loserth za porušený, ale dává dobrý smysl, 842 quo neque = quo usque, 849 in istaimn sentenciam; quod si = in istam sentenciam. Quodsi .., 8429 Et (XVII)
víd. akad. 1912, potom však program svůj rozšířil. Podává 9 listů Viklefových a 18 traktátů, mezi nimiž vynikají Conclusiones XXXIII, Speculum saecularium dominorum, De fide catholica, Expositio Math. XXIII et XXIV a Responsiones ad argumenta Radulfi Strode, ad XLIV conclusiones, ad argumenta cuiusdam emuli veritatis, ad X questiones Richardi Strode. Neradi pohřešujeme „Responsiones de sacramento altaris“ a zbytečným se nám jeví otisk traktátu „De magisterio“, kdyžtě téměř celý jest v „Expositio Math. XXIII“. Materiál rukopisný shledán jest dosti úplně, ale morav- ské sbírky jsou úplně pominuty. A přece jest v kapit. knih. olom. č. 118 Speculum saecularium dominorum a De incarcerando fideles a v mikulov. II 44 De fide catholica. Text vydání jest celkem dobrý, než mimo chyby tiskové, jichž jest mnohem více, než uvedeno vzadu, jsou tu i nedopatření, jež ve vydání kritickém překvapují. Přirovnal jsem několik traktátů k pražskému rkp. univ. III G 11 a upozorňuji na některá správná čtení, jež určuji jednak dle rukopisu, jednak kritickou konjekturou: V Conclusiones XXXIII 242 poterit = potuit, 2829 di- mittet = dimitteret, 3416 de verbi significacione = de verborum significacione, 351 quomodocumque = quocunque, 4018 qui ergo gratis ministrat, tali frustra consumenti bona ecclesie jest chybně dána čárka, 416 super ecclesie curam = super ecclesia curam, 4419 perpetuendam = perpetuandam, 4723 concl. V. Si omnes prelati ecclesie cessant ab hoc peccato corripere = concl. V, si omnes prelati cessant ob hoc peccatum (neb: ab hoc peccatum) corripere, 4728 beneficiant = bene faciant, 4812 Probatur hoc: Proditorie = Probatur: Hoc proditorie, 5131 in textu beati Bernhardus sic scribitur = in textu Bernhardus sic scribit, 5311 sed dicit salvator (Mat. 15 scribitur) = sed Mat. 15 scribitur 5315 peioratus = peioratur, 5334 hinc opposita, = huic oppo- sita, 622 in speciem promocionis = in spem promocionis (král by si nenechal sloužiti pro naději povýšení), 6427 excipere obviam legi dei, G má obvianciam — tedy asi obedienciam, 6624 quia possunt = quin possunt, 7115 consones = consonas, 7315 má být jinak rozděleno. Ve Speculum saecularium dominorum 747 premit- tunt = promunt, 767 a deo et Christo, debeant = a deo, et Christo debeant, 7728 et qui volunt = et qui nolunt, 7737 sint = sunt, 7937n. má Loserth za porušený, ale dává dobrý smysl, 842 quo neque = quo usque, 849 in istaimn sentenciam; quod si = in istam sentenciam. Quodsi .., 8429 Et (XVII)
Strana XVII
quantum ad intencionem fidelis, debet = Et quantum ad intencionem, fidelis debet, 8629 quia = quin, 878—10 je porušeno. V traktátu De fide catholica 1005n. sed quod tantum mají rkpp., ale nedává smyslu, snad: fit tantum (ježto pouze věčným předzřízením se děje, že úd církve jest určen k věčné blaženosti, kteréžto určení nepřísluší člověčenství Kristovu); 10013 res artificiales = res artificialis, 10232 Quis nisi simia = Quodsi simea, 10615 in periculo = in periculum, 1086 non dispen- = non desponsatur cum illis, 10818 homo di- satur cum illis ligit animum; et si parum peccat = homo diligit amicum, etsi parum peccat, 108,1 diligerent = diligent, 1099 n. licet populus vocet ipsum patrem beatissimum et populum move- rat nemůže býti správné, čti: licet papa vocet [se] ipsum patrem beatissimum et populum moveat, 10913 quin talis vocacio est sopita = quando .., 10926 ipsas affirmare con- trarias infideliter = ipsos contrarios infideliter affir- mare, 11028 in glosis dictorum decretorum = in glosis doc- torum decretorum. Tamže ř. 30 cap. Fundamenta militantis eccle jest cap. 17 in VI. I 6 a na ř. 31 et ibi in . . in Autis má býti et ibidem in antecedenti (totiž cap. 16 Cupientes). Na str. III ř. 12 nn. praví Loserth: hic aliquot verba desunt; text jest opravdu poněkud porušen, ale nic nechybí na konci, nýbrž první „per impossibile“ vniklo chybou písařovou do textu a nutno za ně dáti chybící verbum, asi: consentit. Následující pak věta není, jak Loserth naznačuje kursivním tiskem, onen „articulus“ nýbrž věta Viklefova. Místo tedy zní: Sed patet ex dictis, quod nedum militans ecclesia sed triumphans consentit isti articulo (totiž článku o církvi, nahoře Viklefem předlože- nému). Contrarius non debet audiri... Na str 111 ř. 25 neuter istorum paparum subditis = neutri istorum paparum sub- ditis, 11216 et alii = et aliis, 11414 v partii, kterou Hus přejal doslovně do traktátu De ecclesia, jsou v rkpp. nevhodná slova: Et videtur, quod nimis particulariter arguitur: peccatum .., za něž nutno čísti: Et videtur, quod minus pertinenter argu- itur; nam peccatum... Smysl jest: Námitka protivníků, že členem církve činí milost a tu může míti i předzvěděný, není vhodná, neboť členem církve činí předzřízení. Na str. 11721 nemá býti za „hic quero“ čárka, 11727 sic appropriate = fit appropri- ate, 11911 humiliter = humillimi, 11918 za ecclesie vypadlo ad edificacionem ecclesie, 12419 thaurisant je patrně (XVIII)
quantum ad intencionem fidelis, debet = Et quantum ad intencionem, fidelis debet, 8629 quia = quin, 878—10 je porušeno. V traktátu De fide catholica 1005n. sed quod tantum mají rkpp., ale nedává smyslu, snad: fit tantum (ježto pouze věčným předzřízením se děje, že úd církve jest určen k věčné blaženosti, kteréžto určení nepřísluší člověčenství Kristovu); 10013 res artificiales = res artificialis, 10232 Quis nisi simia = Quodsi simea, 10615 in periculo = in periculum, 1086 non dispen- = non desponsatur cum illis, 10818 homo di- satur cum illis ligit animum; et si parum peccat = homo diligit amicum, etsi parum peccat, 108,1 diligerent = diligent, 1099 n. licet populus vocet ipsum patrem beatissimum et populum move- rat nemůže býti správné, čti: licet papa vocet [se] ipsum patrem beatissimum et populum moveat, 10913 quin talis vocacio est sopita = quando .., 10926 ipsas affirmare con- trarias infideliter = ipsos contrarios infideliter affir- mare, 11028 in glosis dictorum decretorum = in glosis doc- torum decretorum. Tamže ř. 30 cap. Fundamenta militantis eccle jest cap. 17 in VI. I 6 a na ř. 31 et ibi in . . in Autis má býti et ibidem in antecedenti (totiž cap. 16 Cupientes). Na str. III ř. 12 nn. praví Loserth: hic aliquot verba desunt; text jest opravdu poněkud porušen, ale nic nechybí na konci, nýbrž první „per impossibile“ vniklo chybou písařovou do textu a nutno za ně dáti chybící verbum, asi: consentit. Následující pak věta není, jak Loserth naznačuje kursivním tiskem, onen „articulus“ nýbrž věta Viklefova. Místo tedy zní: Sed patet ex dictis, quod nedum militans ecclesia sed triumphans consentit isti articulo (totiž článku o církvi, nahoře Viklefem předlože- nému). Contrarius non debet audiri... Na str 111 ř. 25 neuter istorum paparum subditis = neutri istorum paparum sub- ditis, 11216 et alii = et aliis, 11414 v partii, kterou Hus přejal doslovně do traktátu De ecclesia, jsou v rkpp. nevhodná slova: Et videtur, quod nimis particulariter arguitur: peccatum .., za něž nutno čísti: Et videtur, quod minus pertinenter argu- itur; nam peccatum... Smysl jest: Námitka protivníků, že členem církve činí milost a tu může míti i předzvěděný, není vhodná, neboť členem církve činí předzřízení. Na str. 11721 nemá býti za „hic quero“ čárka, 11727 sic appropriate = fit appropri- ate, 11911 humiliter = humillimi, 11918 za ecclesie vypadlo ad edificacionem ecclesie, 12419 thaurisant je patrně (XVIII)
Strana XVIII
chyba tisková za thezaurisant, 1245 altilia .. granum frumenti pasca nedává smyslu, má býti: altilia.. granis (nebo grano, jak má C) frumenti pasta, 12724 applaudet = applauderet, exteras = exteros. Přirovnal jsem ještě k rukopisu Výklad na Mat. XXIII a XXIV a pomíjeje nesprávné interpunkce, jež se vyskytuje na některých místech, a méně významných nedopatření, opravuji jen: 31835 confitetur = conteritur, 3235 soldani = soldam, 32610 sufficientes = sufficienter, 3283 bassissive = bassissime, quin, 33029 delegit = detegit, 33128 scolastice = 32812 quia = scolastici, 33217 fratrum = furtum, 34310 modo quod = modo quo, 34815 quandoque faciunt = que quandoque fa- ciunt, 35237 debemus = dolemus, 35613 contrarie Jesu Christi — contrarie Jesu Christo, 36221 racioni = racione, 36725 peroraret = peioraret, 3681 desideret = derideret, 3756 divi- nitas vel humanitas Christus dicit = divinitus vel huma- nitus Christus dicit, 380,2 lecti = tecti. O Husově traktátu „O svatokupectví“ a jeho poměru k Viklefovi, o němž jsem se krátce zmínil ve 2. čísle Studií v úvodě článku „Pramen Husova českého Výkladu“, pojednává obšírněji Dr. Dragutin Prohaska v Čas. pro moderní filologii ročn. III. (1913) v seš. 1 3. Poměr Husův k Viklefovu „De simonia“ určuje tím, že podává napřed obsah obou spisů, na- značuje vždy, které myšlenky jsou Husem přejaty z Viklefa. Obraz, jejž si takto učiní čtenář o závislosti Husově na Viklefovi, nemůže býti přesný. Hus zajisté nepoužívá předlohy stejně, nýbrž přejímá někdy skutečně jen myšlenku, někdy i její zpracování, někdy pak překládá doslovně i celé části. Toho z pouhého obsahu nemůže čtenář poznati. Pak se mu ovšem může namluviti, že s Vikletem má Hus to společné, co musilo společné zůstati: definici, doklady z círk. literatury a sv. Písma, nařízení, jedním slovem fond theolo- gický, kdežto ve skutečnosti je Viklefův spis „De simonia“ před- lohou, kterou Hus překládal, přejímaje její disposici, hlavní myšlenky, citáty a namnoze překládaje doslovně. Práce Husova je, že opravné návrhy, jež má Viklef při každé části, dal až na konec a že vložil úvahu o svatokupectví mistrův a farářů, při čemž však použil, jak v III. článku tohoto čísla Studií ukazuji, Viklefova spisu „De- officio pastorali.“ Historické a osobní exkursy, jakož i útočné části, zde přirozeně četnější než ve Výkladu, jsou ovšem samostatné, a některé doklady z Písma a sv. Otců jsou přidány. Odkud má Hus tyto citáty, o tom nebude v pochybnosti, kdo zná jen poněkud Husovu tvorbu literární. Vždyť již v obou synodálních kázáních (XIX)
chyba tisková za thezaurisant, 1245 altilia .. granum frumenti pasca nedává smyslu, má býti: altilia.. granis (nebo grano, jak má C) frumenti pasta, 12724 applaudet = applauderet, exteras = exteros. Přirovnal jsem ještě k rukopisu Výklad na Mat. XXIII a XXIV a pomíjeje nesprávné interpunkce, jež se vyskytuje na některých místech, a méně významných nedopatření, opravuji jen: 31835 confitetur = conteritur, 3235 soldani = soldam, 32610 sufficientes = sufficienter, 3283 bassissive = bassissime, quin, 33029 delegit = detegit, 33128 scolastice = 32812 quia = scolastici, 33217 fratrum = furtum, 34310 modo quod = modo quo, 34815 quandoque faciunt = que quandoque fa- ciunt, 35237 debemus = dolemus, 35613 contrarie Jesu Christi — contrarie Jesu Christo, 36221 racioni = racione, 36725 peroraret = peioraret, 3681 desideret = derideret, 3756 divi- nitas vel humanitas Christus dicit = divinitus vel huma- nitus Christus dicit, 380,2 lecti = tecti. O Husově traktátu „O svatokupectví“ a jeho poměru k Viklefovi, o němž jsem se krátce zmínil ve 2. čísle Studií v úvodě článku „Pramen Husova českého Výkladu“, pojednává obšírněji Dr. Dragutin Prohaska v Čas. pro moderní filologii ročn. III. (1913) v seš. 1 3. Poměr Husův k Viklefovu „De simonia“ určuje tím, že podává napřed obsah obou spisů, na- značuje vždy, které myšlenky jsou Husem přejaty z Viklefa. Obraz, jejž si takto učiní čtenář o závislosti Husově na Viklefovi, nemůže býti přesný. Hus zajisté nepoužívá předlohy stejně, nýbrž přejímá někdy skutečně jen myšlenku, někdy i její zpracování, někdy pak překládá doslovně i celé části. Toho z pouhého obsahu nemůže čtenář poznati. Pak se mu ovšem může namluviti, že s Vikletem má Hus to společné, co musilo společné zůstati: definici, doklady z círk. literatury a sv. Písma, nařízení, jedním slovem fond theolo- gický, kdežto ve skutečnosti je Viklefův spis „De simonia“ před- lohou, kterou Hus překládal, přejímaje její disposici, hlavní myšlenky, citáty a namnoze překládaje doslovně. Práce Husova je, že opravné návrhy, jež má Viklef při každé části, dal až na konec a že vložil úvahu o svatokupectví mistrův a farářů, při čemž však použil, jak v III. článku tohoto čísla Studií ukazuji, Viklefova spisu „De- officio pastorali.“ Historické a osobní exkursy, jakož i útočné části, zde přirozeně četnější než ve Výkladu, jsou ovšem samostatné, a některé doklady z Písma a sv. Otců jsou přidány. Odkud má Hus tyto citáty, o tom nebude v pochybnosti, kdo zná jen poněkud Husovu tvorbu literární. Vždyť již v obou synodálních kázáních (XIX)
Strana XIX
jest leccos z toho, co nacházíme zde, v Odpovědi na prvé žaloby a r. 1409 v Lektuře (IV 25) slibuje již Hus o svatokupectví psáti, potom doplňuje k tomu materiál a ve spisech „De sex erroribus“ jej již sestavuje — má tedy jistě vše po ruce a ne- musí nic hledati. Co se tkne jiných spisů Viklefových, hledá Prohaska (str. 110 a 222) narážky na „De blasphemia“ „De potestate pape“, „De apostasia“, „De veritate sacre scripture a Trialog, ale doklady, jež uvádí, jsou zrovna naivní. O „nejsvě- tějším otci“ jedná Viklef častěji, hlas s nebe „Hodie effunditur.“ jest u něho často a že se v Trialogu zmiňuje Viklef o Hildegardě co z toho plyne? Vpravdě není ve spise „O svatokupectví“ použito než Viklefova „De simonia“, „De officio pasto rali“ a Dekalogu. Práce Prohaskova je tedy po této stránce z části neúplná a z části nesprávná. V jednotlivostech pak jest až lehkomyslně nedbalá. Obsah spisu Viklefova nevystihuje myšlenek mistrových a leckdy mu připisuje tvrzení, jichž není ve spise. Na př. v I. kap. věta: „Parisiensis praví, že haerese jest horší než simonie“ jest u Viklefa, jemuž jest simonie největším kacířstvím, nemožna. Viklef má, že simonie jest horší než sodomství. Věta: „Simonističtí kněží považují za pravého boha idol“ není u Viklefa, nýbrž: „kněží svatokupci obětují pravého boha modle.“ V kap. II. je dle Prohasky obyčejná definice svatokupectví Viklefovi „obšírná“ — nikoli, nýbrž nedosti přesná, a „při tom se slovo »zlovolný" nahrazuje slovem »chybující«“ — ne tak: Obyčejná definice svato- kupectví je „studiosa voluntas“ a Viklef chce přesněji „inor- dinata volicio“. „Zákony upravují postup způsobilých. Jsou jednotlivci jinak způsobilí, leč k úřadu se nehodí“ — to darmo hledáš u Viklefa; Viklef dí, že i jinak způsobilý, opatří-li si úřad svatokupecky, stává se nezpůsobilým. Věty: „Namítá se, že každá simonie jest reální skutek, tedy nikoli chtění, že jest haerese a proto nikoli čin z vůle“ jsou tak nesmyslny, že jich nemohl na- psati žádný theolog a nenapsal také Viklef. Rovněž další věty. V kap. III. věta: Zákon ... týká se těch, kteří církev o du- chovní poklady tím olupují, že se světsky obohacují“ dí pravý opak toho, co má Viklef: „kteří olupují chrám t. j. svou duši o ctnost dotací, „aby jejich jméno bylo stále jmenováno (pýchou)“. Klassická je věta: „Svatokupci měli někdy dobré úmysly, ale špatné výmluvy“ a dále: „Papež Lev III. (má být Innocenc III.) pokládá sebe za auktoritu“! Co si má člověk pomysliti, čte-li v obsahu kap. IV. větu: „Jedno pořekadlo praví: Dobrý jest kněz, (XX)
jest leccos z toho, co nacházíme zde, v Odpovědi na prvé žaloby a r. 1409 v Lektuře (IV 25) slibuje již Hus o svatokupectví psáti, potom doplňuje k tomu materiál a ve spisech „De sex erroribus“ jej již sestavuje — má tedy jistě vše po ruce a ne- musí nic hledati. Co se tkne jiných spisů Viklefových, hledá Prohaska (str. 110 a 222) narážky na „De blasphemia“ „De potestate pape“, „De apostasia“, „De veritate sacre scripture a Trialog, ale doklady, jež uvádí, jsou zrovna naivní. O „nejsvě- tějším otci“ jedná Viklef častěji, hlas s nebe „Hodie effunditur.“ jest u něho často a že se v Trialogu zmiňuje Viklef o Hildegardě co z toho plyne? Vpravdě není ve spise „O svatokupectví“ použito než Viklefova „De simonia“, „De officio pasto rali“ a Dekalogu. Práce Prohaskova je tedy po této stránce z části neúplná a z části nesprávná. V jednotlivostech pak jest až lehkomyslně nedbalá. Obsah spisu Viklefova nevystihuje myšlenek mistrových a leckdy mu připisuje tvrzení, jichž není ve spise. Na př. v I. kap. věta: „Parisiensis praví, že haerese jest horší než simonie“ jest u Viklefa, jemuž jest simonie největším kacířstvím, nemožna. Viklef má, že simonie jest horší než sodomství. Věta: „Simonističtí kněží považují za pravého boha idol“ není u Viklefa, nýbrž: „kněží svatokupci obětují pravého boha modle.“ V kap. II. je dle Prohasky obyčejná definice svatokupectví Viklefovi „obšírná“ — nikoli, nýbrž nedosti přesná, a „při tom se slovo »zlovolný" nahrazuje slovem »chybující«“ — ne tak: Obyčejná definice svato- kupectví je „studiosa voluntas“ a Viklef chce přesněji „inor- dinata volicio“. „Zákony upravují postup způsobilých. Jsou jednotlivci jinak způsobilí, leč k úřadu se nehodí“ — to darmo hledáš u Viklefa; Viklef dí, že i jinak způsobilý, opatří-li si úřad svatokupecky, stává se nezpůsobilým. Věty: „Namítá se, že každá simonie jest reální skutek, tedy nikoli chtění, že jest haerese a proto nikoli čin z vůle“ jsou tak nesmyslny, že jich nemohl na- psati žádný theolog a nenapsal také Viklef. Rovněž další věty. V kap. III. věta: Zákon ... týká se těch, kteří církev o du- chovní poklady tím olupují, že se světsky obohacují“ dí pravý opak toho, co má Viklef: „kteří olupují chrám t. j. svou duši o ctnost dotací, „aby jejich jméno bylo stále jmenováno (pýchou)“. Klassická je věta: „Svatokupci měli někdy dobré úmysly, ale špatné výmluvy“ a dále: „Papež Lev III. (má být Innocenc III.) pokládá sebe za auktoritu“! Co si má člověk pomysliti, čte-li v obsahu kap. IV. větu: „Jedno pořekadlo praví: Dobrý jest kněz, (XX)
Strana XX
který kapitule radil, že jest nejlépe, když se zvolí cizinec“ a vidí-li, že to má býti překlad Viklefova: „Glosa ordinaria . . . tenet ... quod sufficit in eleccione prelati, quod sit bonus, in casu quo sit de gremio, sed cum alienus eligitur, debet esse optimus“! Po- dobně čte-li nesrozumitelnou větu: „Druhy volby: souhlas s tím, co jest dobrého, podle předurčujících účelů s ohledem na naho- dilý skutek“ a ví-li, že ty dva druhy volby dle Viklefa jsou: 1) adhesio per se bono secundum proheresim 2) respectu boni per- accidens moraliter! Neuměl-li to Prohaska přeložit, proč neopsal pěkného překladu Husova: přichýlenie k dobré osobě z přirození žádosti a 2) jímž člověk přichýlen jest, aby lepší stranu volil? Není to také přesné, ale lze tomu aspoň rozuměti! A tak to jde dále. Viklef mluví o „conditio tacita“ a Pro- haska vykládá: Podmínky od papeže činěné se zatajují; Viklef mluví o světských lidech, kteří sžírají příjmy klášterů, a Pro- haska má: Mniši naplňují své domy světskostmi; Viklef dí, že se vymlouvají řeholníci, řkúce že jsú velmi chudi a že učiní ve- liký prospěch cierkvi svaté (Hus), a Prohaska: „Plané výmluvy že papež a církev jsou v nouzi, že majetek je prospěšný“ atd., atd. Zkrátka: obsah Viklefova spisu jest velice nedbalý a chybný. Prohaska si ostatně ani nedal tolik práce, aby Viklefa pročetl dů- kladně a podal obsah sám, nýbrž překládal jen anglické marginalie ve vydání Londýnském a kladl je prostě za sebou! Než ani obsah spisu Husova není bez chyb. Především jest nápadna snaha Prohaskova pokaziti pěknou češtinu Husovu. Husovo „blud držeti“ jest u Prohasky „bludařství udržovati“, Hu- sovo „varujme se“ jest „zdržujme se"; kde má Hus: „ač snad před lidmi stkví se jako svatý; a zase mnohý“, má Prohaska: „když před lidmi se staví svatým; proti tomu jsou tací“; Husovo: „Pro lepší poznání svatokupectví hodné jest ještě položiti, odkud se počalo“ změnil si Prohaska: „K lepšímu poznání simonie slušno přihlédnouti, odkud pochází“; Husovo: „a to ustavení vydal jest Alexander V“ je u Prohasky: „pochází od Alex. V.“; Husovo: „Nedám-li já peněz, ale dá jiný“ jest: „Nejsem-li to já, který platí, bude to jiný“ atd. Je to smutné: chválíme Husovu řeč a sloh a neučíme se od něho ničemu! Také věcně jest obsah nedokonalý a nezřídka i chybný. Kacířství nespočívá na třech sloupech, nýbrž má tři kmeny svatokupectví není pouhá výměna, nýbrž zvláště slove . . .; Martin, Jan a Stašek nebyli kněží. Nemluvíme o „mistru hluboké mysli“, nýbrž „hlubokých smysluov“. Nejasné je, že biskup musí (XXI)
který kapitule radil, že jest nejlépe, když se zvolí cizinec“ a vidí-li, že to má býti překlad Viklefova: „Glosa ordinaria . . . tenet ... quod sufficit in eleccione prelati, quod sit bonus, in casu quo sit de gremio, sed cum alienus eligitur, debet esse optimus“! Po- dobně čte-li nesrozumitelnou větu: „Druhy volby: souhlas s tím, co jest dobrého, podle předurčujících účelů s ohledem na naho- dilý skutek“ a ví-li, že ty dva druhy volby dle Viklefa jsou: 1) adhesio per se bono secundum proheresim 2) respectu boni per- accidens moraliter! Neuměl-li to Prohaska přeložit, proč neopsal pěkného překladu Husova: přichýlenie k dobré osobě z přirození žádosti a 2) jímž člověk přichýlen jest, aby lepší stranu volil? Není to také přesné, ale lze tomu aspoň rozuměti! A tak to jde dále. Viklef mluví o „conditio tacita“ a Pro- haska vykládá: Podmínky od papeže činěné se zatajují; Viklef mluví o světských lidech, kteří sžírají příjmy klášterů, a Pro- haska má: Mniši naplňují své domy světskostmi; Viklef dí, že se vymlouvají řeholníci, řkúce že jsú velmi chudi a že učiní ve- liký prospěch cierkvi svaté (Hus), a Prohaska: „Plané výmluvy že papež a církev jsou v nouzi, že majetek je prospěšný“ atd., atd. Zkrátka: obsah Viklefova spisu jest velice nedbalý a chybný. Prohaska si ostatně ani nedal tolik práce, aby Viklefa pročetl dů- kladně a podal obsah sám, nýbrž překládal jen anglické marginalie ve vydání Londýnském a kladl je prostě za sebou! Než ani obsah spisu Husova není bez chyb. Především jest nápadna snaha Prohaskova pokaziti pěknou češtinu Husovu. Husovo „blud držeti“ jest u Prohasky „bludařství udržovati“, Hu- sovo „varujme se“ jest „zdržujme se"; kde má Hus: „ač snad před lidmi stkví se jako svatý; a zase mnohý“, má Prohaska: „když před lidmi se staví svatým; proti tomu jsou tací“; Husovo: „Pro lepší poznání svatokupectví hodné jest ještě položiti, odkud se počalo“ změnil si Prohaska: „K lepšímu poznání simonie slušno přihlédnouti, odkud pochází“; Husovo: „a to ustavení vydal jest Alexander V“ je u Prohasky: „pochází od Alex. V.“; Husovo: „Nedám-li já peněz, ale dá jiný“ jest: „Nejsem-li to já, který platí, bude to jiný“ atd. Je to smutné: chválíme Husovu řeč a sloh a neučíme se od něho ničemu! Také věcně jest obsah nedokonalý a nezřídka i chybný. Kacířství nespočívá na třech sloupech, nýbrž má tři kmeny svatokupectví není pouhá výměna, nýbrž zvláště slove . . .; Martin, Jan a Stašek nebyli kněží. Nemluvíme o „mistru hluboké mysli“, nýbrž „hlubokých smysluov“. Nejasné je, že biskup musí (XXI)
Strana XXI
si i plášt zaplatiti“ (t. j. pallium) a pravou rozkoš působí histo- rikovi nový objev, že „Kbel a Malešic zaplatili sekretářské místo pro Puchníka!“ Papežovy herolty (to jsou práv- níci) mění Prohaska v papežské legáty. Strašně znějící věta v obsahu kap. V.: Biskup svatokupčí předně, když přejímaje svůj úřad (!), smlouvá se s ďáblem“, jest u Husa zcela krotká: „Prvé po vstúpení svatokupeckém opustí-li práci biskupskou“. V obsahu kap. VI. jest naprosto nesprávně: „Kláštery dostávají za odpust- kové peníze biskupské kápě“, neboť Hus vytýká, že dávají kláštery papeži peníze za odpustky a že penězi dobývají opa- tům inful jako biskupských. Také nepraví Hus, že praeláti rozhazují peníze přátel, nýbrž přátelům. Vrcholem povrchnosti Prohaskovy jest věta: Za druhé dopouští se simonie kněz, když . . . prodává požehnání biskupské . . „ holubice v kostele prodává, sv. olej předražuje a jako Jidáš třicet grošů za mši bere“. (str. 105) Hus nemluví o prodávání požehnání biskupského, nýbrž o poža- dování poplatku při absoluci s ohledem na poplatek, jejž musil zpovědník zaplatiti biskupovi od iurisdikčního listu; prodávání holubic jest u Husa obraz svatokupčení (Nov. v pozn. 158 upozorňuje správně na str. 17); předražování oleje jest po- žadování většího poplatku za olej svěcený než za obyčejný; při- rovnání pak-k Jidášovi v tom zkrácení se opravdu povedlo, ne- hledě ani k tomu, že Hus praví: 30 grošů za 30 mší, nikoliv za mši! A takových u Husa zcela jasných míst, jichž obsah Pro- haska udává nesprávně, jest celá řada. Ať se jen někdo pokusí čísti Husa a přirovná obsah Prohaskův. K dalším, poněkud školáckým vývodům podotýkám krátce: Viklefův argument na str. 108 jest nesrozumitelný — Viklef byl lepší logik. Co praví Prohaska na str. 109 o Husově mínění o antikristu není správné; že slovy „Ale kdy se ty řeči naplní“ za- číná mluviti Hus, jest zcela jasné. Že „nestoudné a přemrštěné požadavky papežovy samy sebou musí míti za následek jeho exkom- munikaci“, toho na str. 68 u Viklefa není, nýbrž že kacířstvím jest tvrditi, že papež skutečně svazuje neb rozvazuje, kdykoli předstírá, že svazuje neb rozvazuje. Ale to je zas ta neblahá anglická marginalie! Nauka Husova o majetku duchovenstva není dobře podána (str. 109 n.). Sermo generalis de heresi není De 4 sectis novellis, nýbrž konec De veritate sacre scripture. V kulturním klasobraní z Husa (str. 218) jsou některé věci, při nichž se nezdrží čtenář smíchu. Tak když Proháska praví, že dle Husa mniši v Čechách vařili čtyři druhy piva: staré, nové, husté a lehké. Jak pak asi vařili staré pivo? Hus přece praví, že (XXII)
si i plášt zaplatiti“ (t. j. pallium) a pravou rozkoš působí histo- rikovi nový objev, že „Kbel a Malešic zaplatili sekretářské místo pro Puchníka!“ Papežovy herolty (to jsou práv- níci) mění Prohaska v papežské legáty. Strašně znějící věta v obsahu kap. V.: Biskup svatokupčí předně, když přejímaje svůj úřad (!), smlouvá se s ďáblem“, jest u Husa zcela krotká: „Prvé po vstúpení svatokupeckém opustí-li práci biskupskou“. V obsahu kap. VI. jest naprosto nesprávně: „Kláštery dostávají za odpust- kové peníze biskupské kápě“, neboť Hus vytýká, že dávají kláštery papeži peníze za odpustky a že penězi dobývají opa- tům inful jako biskupských. Také nepraví Hus, že praeláti rozhazují peníze přátel, nýbrž přátelům. Vrcholem povrchnosti Prohaskovy jest věta: Za druhé dopouští se simonie kněz, když . . . prodává požehnání biskupské . . „ holubice v kostele prodává, sv. olej předražuje a jako Jidáš třicet grošů za mši bere“. (str. 105) Hus nemluví o prodávání požehnání biskupského, nýbrž o poža- dování poplatku při absoluci s ohledem na poplatek, jejž musil zpovědník zaplatiti biskupovi od iurisdikčního listu; prodávání holubic jest u Husa obraz svatokupčení (Nov. v pozn. 158 upozorňuje správně na str. 17); předražování oleje jest po- žadování většího poplatku za olej svěcený než za obyčejný; při- rovnání pak-k Jidášovi v tom zkrácení se opravdu povedlo, ne- hledě ani k tomu, že Hus praví: 30 grošů za 30 mší, nikoliv za mši! A takových u Husa zcela jasných míst, jichž obsah Pro- haska udává nesprávně, jest celá řada. Ať se jen někdo pokusí čísti Husa a přirovná obsah Prohaskův. K dalším, poněkud školáckým vývodům podotýkám krátce: Viklefův argument na str. 108 jest nesrozumitelný — Viklef byl lepší logik. Co praví Prohaska na str. 109 o Husově mínění o antikristu není správné; že slovy „Ale kdy se ty řeči naplní“ za- číná mluviti Hus, jest zcela jasné. Že „nestoudné a přemrštěné požadavky papežovy samy sebou musí míti za následek jeho exkom- munikaci“, toho na str. 68 u Viklefa není, nýbrž že kacířstvím jest tvrditi, že papež skutečně svazuje neb rozvazuje, kdykoli předstírá, že svazuje neb rozvazuje. Ale to je zas ta neblahá anglická marginalie! Nauka Husova o majetku duchovenstva není dobře podána (str. 109 n.). Sermo generalis de heresi není De 4 sectis novellis, nýbrž konec De veritate sacre scripture. V kulturním klasobraní z Husa (str. 218) jsou některé věci, při nichž se nezdrží čtenář smíchu. Tak když Proháska praví, že dle Husa mniši v Čechách vařili čtyři druhy piva: staré, nové, husté a lehké. Jak pak asi vařili staré pivo? Hus přece praví, že (XXII)
Strana XXII
mniši mají dva druhy piva: lepší (staré, husté) a horší (mladé, tenké). Mniši prý si drží všeliké krámy; Martin, Jan a Stašek prý byli odpraveni, když se vzpírali prodávati papež- ské odpustky; Kbel a Malešic prý zaplatili v Římě mnoho peněz, aby po smrti arcibiskupa Puchníka úřad nastoupili dříve, než k tomu došlo. Tato poslední věta stojí i obsahem i stylisací za přemyšlení, zvláště ježto v „nekulturní“ části za ty peníze koupili sekretářské místo pro Puchníka! Ctenář se pak již ani nebude diviti, když uslyší místo Husova: „spíše se most Pražský oboří, než takým během svatým v biskupství kto vstúpí“ tento „obsah“: „raději ať se zboří pražský most, než aby někdo nedovoleným způsobem nastoupil na pražské arcibiskupství“ a doví-li se dále o pražském arcibiskupovi Hynkovi. Není pravda, že také Viklef sestavil svůj spis z pramenů, jež cituje, a není také pravda, že „osobní motivy nehrají u Husa žádné úlohy“ a že „si Hus nehral nikdy na spisovatele“. Neobíral bych se článkem Prohaskovým, kdyby ho nebyl uveřejnil Časopis pro moderní filologii a kdyby ho v Českém Časopise historickém 1914 seš. 1 dva referenti, mezi nimi sám F. P. ve zprávě o II. seš. Studií, pochvalně nepřipomínali. Nelze přece doporučovati studie, která takovým způsobem vědeckou práci poličkuje. Eloquenti viro. — Ve článku „Počátkové kalicha“ v Časo- pise kat. duch. 1914 seš. 1. ukázal jsem, že původ listu „Elo- quenti viro" klásti jest na Moravu a že autorem listu jest asi Štěpán, převor kartouze dolanské. Že jej rukopisy připi- sují nejčastěji Pálčovi neb Brodovi, toho příčinou jest dvojí tvářnost listu. První totiž a třetí díl zdá se směřovati proti Husovi — a tu se hodí za autora nejlépe Páleč, druhá však část potírá přijímání pod obojí a čelí více proti Jakoubkovi — a tu jest nejvhodnějším autorem Broda. Jsou to pouhé dohady písařů, neznajících autora. Obsahová však a slohová podobnost spisu se Štěpánovým „Dialogus volatilis“ a údaje rkp. kapit. praž. D 62: doctoris cuiusdam de Moravia a A 41: Mgri Stanislai dicta (jehož list není) vedou na převora Dolan- ského. Štěpán začal psáti list ten proti Husovi asi ve druhé polovici r. 1414, kdy ještě Hus byl v Čechách, a pokračoval v témže duchu, i když Hus již byl v Kostnici, ba kdy snad již byl upálen. Neběží mu tak o osobu, jako o celý směr a vytýká, zvláště ve třetí části, i věci, jež se týkají někdy spíše stoupenců Husových než jeho samého. Do listu již hotového vložil druhou (XXIII)
mniši mají dva druhy piva: lepší (staré, husté) a horší (mladé, tenké). Mniši prý si drží všeliké krámy; Martin, Jan a Stašek prý byli odpraveni, když se vzpírali prodávati papež- ské odpustky; Kbel a Malešic prý zaplatili v Římě mnoho peněz, aby po smrti arcibiskupa Puchníka úřad nastoupili dříve, než k tomu došlo. Tato poslední věta stojí i obsahem i stylisací za přemyšlení, zvláště ježto v „nekulturní“ části za ty peníze koupili sekretářské místo pro Puchníka! Ctenář se pak již ani nebude diviti, když uslyší místo Husova: „spíše se most Pražský oboří, než takým během svatým v biskupství kto vstúpí“ tento „obsah“: „raději ať se zboří pražský most, než aby někdo nedovoleným způsobem nastoupil na pražské arcibiskupství“ a doví-li se dále o pražském arcibiskupovi Hynkovi. Není pravda, že také Viklef sestavil svůj spis z pramenů, jež cituje, a není také pravda, že „osobní motivy nehrají u Husa žádné úlohy“ a že „si Hus nehral nikdy na spisovatele“. Neobíral bych se článkem Prohaskovým, kdyby ho nebyl uveřejnil Časopis pro moderní filologii a kdyby ho v Českém Časopise historickém 1914 seš. 1 dva referenti, mezi nimi sám F. P. ve zprávě o II. seš. Studií, pochvalně nepřipomínali. Nelze přece doporučovati studie, která takovým způsobem vědeckou práci poličkuje. Eloquenti viro. — Ve článku „Počátkové kalicha“ v Časo- pise kat. duch. 1914 seš. 1. ukázal jsem, že původ listu „Elo- quenti viro" klásti jest na Moravu a že autorem listu jest asi Štěpán, převor kartouze dolanské. Že jej rukopisy připi- sují nejčastěji Pálčovi neb Brodovi, toho příčinou jest dvojí tvářnost listu. První totiž a třetí díl zdá se směřovati proti Husovi — a tu se hodí za autora nejlépe Páleč, druhá však část potírá přijímání pod obojí a čelí více proti Jakoubkovi — a tu jest nejvhodnějším autorem Broda. Jsou to pouhé dohady písařů, neznajících autora. Obsahová však a slohová podobnost spisu se Štěpánovým „Dialogus volatilis“ a údaje rkp. kapit. praž. D 62: doctoris cuiusdam de Moravia a A 41: Mgri Stanislai dicta (jehož list není) vedou na převora Dolan- ského. Štěpán začal psáti list ten proti Husovi asi ve druhé polovici r. 1414, kdy ještě Hus byl v Čechách, a pokračoval v témže duchu, i když Hus již byl v Kostnici, ba kdy snad již byl upálen. Neběží mu tak o osobu, jako o celý směr a vytýká, zvláště ve třetí části, i věci, jež se týkají někdy spíše stoupenců Husových než jeho samého. Do listu již hotového vložil druhou (XXIII)
Strana XXIII
část: proti přijímání pod obojí, již asi také sám napsal. Aspoň se vyskytuje samostatně jen v rkp. dolanském (Cer. II. 303 v zemsk. arch. mor.). Štěpán jej poslal hned jako celek kazateli betlemskému Havlíkovi, aby jej utvrdil v odporu proti novým směrům. Proto udávají rukopisy často jako adressáta Havlíka. Že však list jest namířen proti Husovi, ukazuje nejlépe jeho obsah: Autor začíná list velmi důrazně, poukazuje na osud Jidášův a uváděje slova spasitelova o něm pronesená: Lépe by mu bylo, kdyby se byl nenarodil člověk ten. Slyšel od známých adressá- tových a jeho stoupenců, že adressát přes časté výzvy neposlouchá představených duchovních a ruší tak přísahu, kterouž učinil při ordinaci1), i napomíná jej k poslušnosti, líče její užitečnost a škod- livost neposlušnosti. Žádá, aby se neohlížel na chválu lidskou: „Non te delectet multitudo turbarum te precedencium et sequen- cium plus quam obediencia dei et prelatorum tuorum, quia non omnes, qui te precedunt et qui te sequuntur et concomitantur, dixerunt vel iam dicunt: Benedictus qui venit in nomine domini, hosanna in excelsis, sed proch dolor multi dicunt et dixerunt: Male- dictus, qui venit in nomine dyaboli de abyssis, commovit populum per universam terram Bohemie. Et cum intrasti Pragam civitatem, commota est universa civitas dicens: Quis est hic? Et quidam dicebant: Hic est predicator vere fidei, alii autem dicebant: Non, sed seducit turbas. Et sic, frater mi dilecte, quamvis plures tibi blandiuntur, quorum voluntatem imples et qui ex tuis promocio- nibus temporalibus et momentaneis utuntur: diligenter tamen tibi prospice, ne aliquando tibi postea venenum infamie infundant acrius quam scorpio“ (col. 341) — tak důtklivě k němu mluví. Nechť neříká: „Sluší poslouchati více Boha než lidí“ — to je sice pravda, ale ke spasení třeba jest také býti členem katolické církve2), jejíž viditelnou hlavou jest papež; nutno tedy poslouchati papeže, biskupů a prelátů. Ať nenamítá, že preláti jsou svatokupci, pyšní, lakotní a smilní a proto že se jich nemá poslouchati. Dle Písma nutno poslouchati i zlých. Pro tu neposlušnost jest exkommuni- 1) „pervenit meam ad audienciam multorum ex relatu tibi notorum et te sequencium, quod timore dei et reverencia, doctrina et correccione tuorum prela- torum postpositis eis es inobediens, dum tamen non una vice sed pluribus fuisti requisitus ad eorum obedienciam per correccionem fraternam prelatorum“ (col. 340) — to je zřejmě psáno Husovi. 2) Popisuje její tělo, praví autor: oculi.. sunt predicatores veri, qui alios de via erroris ad lumen fidei et iusticie deducunt; utinam tu esses unus ex illis! (col. 342) (XXIV)
část: proti přijímání pod obojí, již asi také sám napsal. Aspoň se vyskytuje samostatně jen v rkp. dolanském (Cer. II. 303 v zemsk. arch. mor.). Štěpán jej poslal hned jako celek kazateli betlemskému Havlíkovi, aby jej utvrdil v odporu proti novým směrům. Proto udávají rukopisy často jako adressáta Havlíka. Že však list jest namířen proti Husovi, ukazuje nejlépe jeho obsah: Autor začíná list velmi důrazně, poukazuje na osud Jidášův a uváděje slova spasitelova o něm pronesená: Lépe by mu bylo, kdyby se byl nenarodil člověk ten. Slyšel od známých adressá- tových a jeho stoupenců, že adressát přes časté výzvy neposlouchá představených duchovních a ruší tak přísahu, kterouž učinil při ordinaci1), i napomíná jej k poslušnosti, líče její užitečnost a škod- livost neposlušnosti. Žádá, aby se neohlížel na chválu lidskou: „Non te delectet multitudo turbarum te precedencium et sequen- cium plus quam obediencia dei et prelatorum tuorum, quia non omnes, qui te precedunt et qui te sequuntur et concomitantur, dixerunt vel iam dicunt: Benedictus qui venit in nomine domini, hosanna in excelsis, sed proch dolor multi dicunt et dixerunt: Male- dictus, qui venit in nomine dyaboli de abyssis, commovit populum per universam terram Bohemie. Et cum intrasti Pragam civitatem, commota est universa civitas dicens: Quis est hic? Et quidam dicebant: Hic est predicator vere fidei, alii autem dicebant: Non, sed seducit turbas. Et sic, frater mi dilecte, quamvis plures tibi blandiuntur, quorum voluntatem imples et qui ex tuis promocio- nibus temporalibus et momentaneis utuntur: diligenter tamen tibi prospice, ne aliquando tibi postea venenum infamie infundant acrius quam scorpio“ (col. 341) — tak důtklivě k němu mluví. Nechť neříká: „Sluší poslouchati více Boha než lidí“ — to je sice pravda, ale ke spasení třeba jest také býti členem katolické církve2), jejíž viditelnou hlavou jest papež; nutno tedy poslouchati papeže, biskupů a prelátů. Ať nenamítá, že preláti jsou svatokupci, pyšní, lakotní a smilní a proto že se jich nemá poslouchati. Dle Písma nutno poslouchati i zlých. Pro tu neposlušnost jest exkommuni- 1) „pervenit meam ad audienciam multorum ex relatu tibi notorum et te sequencium, quod timore dei et reverencia, doctrina et correccione tuorum prela- torum postpositis eis es inobediens, dum tamen non una vice sed pluribus fuisti requisitus ad eorum obedienciam per correccionem fraternam prelatorum“ (col. 340) — to je zřejmě psáno Husovi. 2) Popisuje její tělo, praví autor: oculi.. sunt predicatores veri, qui alios de via erroris ad lumen fidei et iusticie deducunt; utinam tu esses unus ex illis! (col. 342) (XXIV)
Strana XXIV
kován od Boha a nic mu nepomůže tvrzení, že exkommunikace papežova a prelátů nic není. Chybně hlásá adressát se svými, že mají poslání od Krista, jenž řekl: „Jdouce do celého světa..“; to poslání Kri- stovo dává se habituálně knězi při svěcení, aktuálně však teprve místním biskupem. Kterak tedy se osmělil v různých kostelech kázati proti vůli farářů! Bludně také káže, že desátky nemají se dávati kněžím, kteří je zavedli z lakoty, a že jsou to pouhé almužny, jež pro hříchy kněží mohou světští páni odníti. Desátky přece jsou přiká- zány Písmem a nikdo světský nemá na ně práva. Rovněž proviněním proti zákonům církevním jest, že nedbal adressát interdiktu, káže a slouže mše sv. Tím svedl věřící k mnohým hříchům, osobuje si práva církevních představených. Nechť neříká: „Ego volo cum aliis in hoc facto michi adhe- rentibus clerum reducere ad tempus et statum apostolorum, ut nichil possideant et verbum dei liberius predi- cent et pompam, avariciam, luxuriam et alia peccata non admit- tant nec exerceant“1). Kdo mu dal k tomu moc? Stav církve přece jest dnes obecně lepší než církve prvotní, ježto postupem času řízením Ducha sv. zavedeno jest v ní, čeho apoštolové, hledící obrátiti pohany, nemohli dosíci. Ať jen hlásáním chudoby neza- hubí křesťanství v Čechách, jako se to stalo v Asii. Ale tím způ- sobem hledí sobě všichni bludaři získati stoupenců, nosíce na odiv svatost, bráníce se proti pravomoci církevní ochranou pánů světských, lákajíce k sobě prosté lidi novotami a písněmi a viníce ze všech nepravostí preláty, kteří jich nenásledují. Však ta chvála netrvá věčně.2) Bludně káže adressát, že se každý může zpovídati kde chce a komu chce, nedbaje farářů, kteří jsou snad svatokupci, pyšní, smilní a lakotní; a chybuje on a jeho stoupenci, že roz- hřešují i od případů reservovaných. Taková absoluce neplatí a věřící jsou podváděni! Kacířské jest jejich tvrzení, že papež neb biskup nemá větší moci než prostý kněz. Apoštolové byli sice vespolek bratří a sobě rovni láskou — a ta rovnost má býti i nyní mezi kněžími —, ale nikoli autoritou a mocí; neboť Petr byl hlavou a apoštolové představenými církve. Nemoudře vytýkají novotáři, že 1) Tak uvádí Štěpán Dolanský často slova Husova. 2) col. 355, další 356—378/9 jest o přijímání pod obojí. (XXV)
kován od Boha a nic mu nepomůže tvrzení, že exkommunikace papežova a prelátů nic není. Chybně hlásá adressát se svými, že mají poslání od Krista, jenž řekl: „Jdouce do celého světa..“; to poslání Kri- stovo dává se habituálně knězi při svěcení, aktuálně však teprve místním biskupem. Kterak tedy se osmělil v různých kostelech kázati proti vůli farářů! Bludně také káže, že desátky nemají se dávati kněžím, kteří je zavedli z lakoty, a že jsou to pouhé almužny, jež pro hříchy kněží mohou světští páni odníti. Desátky přece jsou přiká- zány Písmem a nikdo světský nemá na ně práva. Rovněž proviněním proti zákonům církevním jest, že nedbal adressát interdiktu, káže a slouže mše sv. Tím svedl věřící k mnohým hříchům, osobuje si práva církevních představených. Nechť neříká: „Ego volo cum aliis in hoc facto michi adhe- rentibus clerum reducere ad tempus et statum apostolorum, ut nichil possideant et verbum dei liberius predi- cent et pompam, avariciam, luxuriam et alia peccata non admit- tant nec exerceant“1). Kdo mu dal k tomu moc? Stav církve přece jest dnes obecně lepší než církve prvotní, ježto postupem času řízením Ducha sv. zavedeno jest v ní, čeho apoštolové, hledící obrátiti pohany, nemohli dosíci. Ať jen hlásáním chudoby neza- hubí křesťanství v Čechách, jako se to stalo v Asii. Ale tím způ- sobem hledí sobě všichni bludaři získati stoupenců, nosíce na odiv svatost, bráníce se proti pravomoci církevní ochranou pánů světských, lákajíce k sobě prosté lidi novotami a písněmi a viníce ze všech nepravostí preláty, kteří jich nenásledují. Však ta chvála netrvá věčně.2) Bludně káže adressát, že se každý může zpovídati kde chce a komu chce, nedbaje farářů, kteří jsou snad svatokupci, pyšní, smilní a lakotní; a chybuje on a jeho stoupenci, že roz- hřešují i od případů reservovaných. Taková absoluce neplatí a věřící jsou podváděni! Kacířské jest jejich tvrzení, že papež neb biskup nemá větší moci než prostý kněz. Apoštolové byli sice vespolek bratří a sobě rovni láskou — a ta rovnost má býti i nyní mezi kněžími —, ale nikoli autoritou a mocí; neboť Petr byl hlavou a apoštolové představenými církve. Nemoudře vytýkají novotáři, že 1) Tak uvádí Štěpán Dolanský často slova Husova. 2) col. 355, další 356—378/9 jest o přijímání pod obojí. (XXV)
Strana XXV
se papeži dává titul „nejsvětější“, a říkají, že se tedy nemáme za něho modliti;1) vždyť titul ten dává se důstojnosti, ne osobě! Chybuje také adressát, mluvě proti odpustkům, popuzuje rameno světské proti kněžím, kteří nechtějí sloužiti v době interdiktu,2) a káže věřícím „per angulos“ a uče je, aby nové, církví neschválené písně pěli venku a v hospodách. Namítá-li proti tomu: „Canones et statuta sunt humana tradicio, non est eis obediendum“, jedná proti Písmu a sv. Otcům. Nechť tedy se vrátí poslušně v lůno církve svaté. Ať nespo- léhá na světskou moc a na prostý lid, který ho následuje, nýbrž na Boha a shledá-li se vinným, prozkoumaje svědomí své, nechť se napraví. Říká v kázáních, že chce přijati poučení o lepším od kteréhokoli člověka3) — zde tedy má poučení, nechť tedy je přijme a nehněvá se na autora, jenž mu píše z bratrské lásky. — Z tohoto obsahu jest zajisté zřejmo, že list není psán ni- komu jinému než Husovi. Nauky zde vytýkané jsou jeho, někdy arci rozšířeny i na jeho okolí, slova uváděná jsou Husova, napo- mínání jsou zrovna bita na něho. List ten ovšem. Husa nikdy ne- došel, do Prahy se dostal již jako celek s polemikou o přijímání pod obojí, teprve po smrti Husově,4) ale v bojích proti husitství vůbec a utraquismu zvláště měl takový význam, jaký snad žádný spis té doby. Proto určení, že jest to původně dokument husov- ský a že vznikl v Dolanech, jest tím cennější. K listům Husovým. Mezi listy Husovými posud neurčenými uvádí Flajšhans v „Lit. činnost M. J. H.“ (str. 154) list v rkp. knihovny mnichovské 6721 a list v rkp. jagiel. knihovny v Krakově 327. Prohledl jsem jmenované kusy v rukopisech a shledal jsem, že ani jeden ani druhý není list Husův. List v rkp. mnich. (fol. 148b—149b) začíná se sice: „Clarissimo et doctissimo viro d. N. Jo. H.5) salutem,“ což asi vedlo na Husa, ale je to list nějakého humanisty, vyslovujícího radost nad tím, že 1) Tu je zachováno kus skutečnosti: „dicunt, quod in ecclesia non sit orandum pro papa nec petendum, quia sanctus, sed ipse pro nobis petat, quia sancti non indigent oracionibus nostris, sed nos indigemus oracionibus eorum“ (col. 382). 2) Srv. Husovo "Compelle intrare“ a „Contra occultum adversarium“. 3) To jsou slova Husem často opakovaná. 4) Štěpán Dolanský i v Medulla tritici píše proti Viklefovi, oslovuje jej jako živého, a odpovídá na možnou námitku: Quid prodest alloqui mortuos? 5) To možno spojiti: Joh. (XXVI) 8
se papeži dává titul „nejsvětější“, a říkají, že se tedy nemáme za něho modliti;1) vždyť titul ten dává se důstojnosti, ne osobě! Chybuje také adressát, mluvě proti odpustkům, popuzuje rameno světské proti kněžím, kteří nechtějí sloužiti v době interdiktu,2) a káže věřícím „per angulos“ a uče je, aby nové, církví neschválené písně pěli venku a v hospodách. Namítá-li proti tomu: „Canones et statuta sunt humana tradicio, non est eis obediendum“, jedná proti Písmu a sv. Otcům. Nechť tedy se vrátí poslušně v lůno církve svaté. Ať nespo- léhá na světskou moc a na prostý lid, který ho následuje, nýbrž na Boha a shledá-li se vinným, prozkoumaje svědomí své, nechť se napraví. Říká v kázáních, že chce přijati poučení o lepším od kteréhokoli člověka3) — zde tedy má poučení, nechť tedy je přijme a nehněvá se na autora, jenž mu píše z bratrské lásky. — Z tohoto obsahu jest zajisté zřejmo, že list není psán ni- komu jinému než Husovi. Nauky zde vytýkané jsou jeho, někdy arci rozšířeny i na jeho okolí, slova uváděná jsou Husova, napo- mínání jsou zrovna bita na něho. List ten ovšem. Husa nikdy ne- došel, do Prahy se dostal již jako celek s polemikou o přijímání pod obojí, teprve po smrti Husově,4) ale v bojích proti husitství vůbec a utraquismu zvláště měl takový význam, jaký snad žádný spis té doby. Proto určení, že jest to původně dokument husov- ský a že vznikl v Dolanech, jest tím cennější. K listům Husovým. Mezi listy Husovými posud neurčenými uvádí Flajšhans v „Lit. činnost M. J. H.“ (str. 154) list v rkp. knihovny mnichovské 6721 a list v rkp. jagiel. knihovny v Krakově 327. Prohledl jsem jmenované kusy v rukopisech a shledal jsem, že ani jeden ani druhý není list Husův. List v rkp. mnich. (fol. 148b—149b) začíná se sice: „Clarissimo et doctissimo viro d. N. Jo. H.5) salutem,“ což asi vedlo na Husa, ale je to list nějakého humanisty, vyslovujícího radost nad tím, že 1) Tu je zachováno kus skutečnosti: „dicunt, quod in ecclesia non sit orandum pro papa nec petendum, quia sanctus, sed ipse pro nobis petat, quia sancti non indigent oracionibus nostris, sed nos indigemus oracionibus eorum“ (col. 382). 2) Srv. Husovo "Compelle intrare“ a „Contra occultum adversarium“. 3) To jsou slova Husem často opakovaná. 4) Štěpán Dolanský i v Medulla tritici píše proti Viklefovi, oslovuje jej jako živého, a odpovídá na možnou námitku: Quid prodest alloqui mortuos? 5) To možno spojiti: Joh. (XXVI) 8
Strana XXVI
se dostal Mikuláš na universitu, kterouž z úpadku jejího povznese. Rukopis má samé listy Poggiovy, Aretinovy a jiných humanistů. V Krakov. pak rukopise 327 jsou dvě foliové strany (486 — 487) drobného textu úplně zamazány inkoustem a mají nadpis: Nota, hec questio ascribitur Mgro Johanni Hus. Není to tedy list, nýbrž questie, a sice, jak z některých slov na str. 486 čtitelných poznávám, questie „Utrum Christus omnem san- guinem...“, ovšem neúplná. — „Český Redakci došlo: „Vlast“, ročník XXX., čís. 6.—7., Praha. časopis historický“, roč. XX., seš. 1., Praha. — „Právník“, roč. 53., č. I.—VI., Praha. — „Přehled“, roč. XII., č. 19., Praha. — „Smetana“, roč. IV., č. 12, Praha. — „Náš domov“, roč. XIII., čís. 3., Brno. — „Česká kultura“, roč. II., č. 3., Praha. (XXVII)
se dostal Mikuláš na universitu, kterouž z úpadku jejího povznese. Rukopis má samé listy Poggiovy, Aretinovy a jiných humanistů. V Krakov. pak rukopise 327 jsou dvě foliové strany (486 — 487) drobného textu úplně zamazány inkoustem a mají nadpis: Nota, hec questio ascribitur Mgro Johanni Hus. Není to tedy list, nýbrž questie, a sice, jak z některých slov na str. 486 čtitelných poznávám, questie „Utrum Christus omnem san- guinem...“, ovšem neúplná. — „Český Redakci došlo: „Vlast“, ročník XXX., čís. 6.—7., Praha. časopis historický“, roč. XX., seš. 1., Praha. — „Právník“, roč. 53., č. I.—VI., Praha. — „Přehled“, roč. XII., č. 19., Praha. — „Smetana“, roč. IV., č. 12, Praha. — „Náš domov“, roč. XIII., čís. 3., Brno. — „Česká kultura“, roč. II., č. 3., Praha. (XXVII)
Strana XXVII
Literární a jiné zprávy. List Husův? — Ve víd. dv. rkp. 4550 jest na fol. 6a český úryvek, jenž by mohl vzbuditi pochybnost, není-li z nějakého nezná- mého českého listu Husova. Písař praví: „Hec Mgr Joh. Huss s. memorie solemnis predicator in quadam sua epistola: Ktož pokorně slyší, ten sě zlostně nevadí; kto múdře mluví, ten svárlivé přěmáhá; ktož užitečně mlčí, ten svědomie ne brzy urazí.“ V českých listech Husových fragment ten hledáme marně. Je to překlad z latinského jeho listu z vyhnanství r. 1414 (Doc. 51). Na fol. 5a téhož rkp. jest tento úryvek latinsky a připsán jest Rabanovi: „Rabanus. Tres puto esse gradus pacis: humiliter audire, sapienter loqui, optime (místo oportune) tacere. Qui humiliter audit, non contendit; qui sa- qui optime tacet, puritatem pienter loquitur, contendentem vincit; consciencie non offendit." Hus praví: „Qui enim humiliter audit, is maliciose non litigat; qui prudenter loquitur, litigiosum superat; qui utiliter silet, non cito conscienciam ledit. Datování listu Husova Bradáčkovi a Krumlovským (Doc. 16—18) působí nesnáze. V Doc. jest na konci datum: „fer. II. die Urbani Rogacionum“; pondělí křížových dnů však bylo na sv. Urbana (25. 5.) pouze r. 1405 a 1416. Ale r. 1405 jest vyloučen obsahem a r. 1416 jest nemožný, protože list je jistě Husův. Tato nesnáz však vzniká neúplností Dokumentů. Rukopis Budyšínský IVo 24, odkud Palacký převzal tento údaj, má za ním ještě P. M., to jest Petrus Mladenovic, jenž toho dne r. 1416 list opisoval. Pro datum listu z toho neplyne nic a lze jej tudíž dle obsahu klidně vložiti do r. 1411. (Srv. Novotný Listy Husovy str. 14 n.) Text Budyš, má tu zase několik lepších čtení než Doc.: str. 16 ř. 4. zd. de verbis dei = de verbis domini; str. 17 ř. 10: Be- nedictus = Bernhardus, ř. 22 dicit aliquod = dicit aliquid, ř. 8 zd.: dicat, quod maius est, Christo — má býti: dicat, quid (XXVIII)
Literární a jiné zprávy. List Husův? — Ve víd. dv. rkp. 4550 jest na fol. 6a český úryvek, jenž by mohl vzbuditi pochybnost, není-li z nějakého nezná- mého českého listu Husova. Písař praví: „Hec Mgr Joh. Huss s. memorie solemnis predicator in quadam sua epistola: Ktož pokorně slyší, ten sě zlostně nevadí; kto múdře mluví, ten svárlivé přěmáhá; ktož užitečně mlčí, ten svědomie ne brzy urazí.“ V českých listech Husových fragment ten hledáme marně. Je to překlad z latinského jeho listu z vyhnanství r. 1414 (Doc. 51). Na fol. 5a téhož rkp. jest tento úryvek latinsky a připsán jest Rabanovi: „Rabanus. Tres puto esse gradus pacis: humiliter audire, sapienter loqui, optime (místo oportune) tacere. Qui humiliter audit, non contendit; qui sa- qui optime tacet, puritatem pienter loquitur, contendentem vincit; consciencie non offendit." Hus praví: „Qui enim humiliter audit, is maliciose non litigat; qui prudenter loquitur, litigiosum superat; qui utiliter silet, non cito conscienciam ledit. Datování listu Husova Bradáčkovi a Krumlovským (Doc. 16—18) působí nesnáze. V Doc. jest na konci datum: „fer. II. die Urbani Rogacionum“; pondělí křížových dnů však bylo na sv. Urbana (25. 5.) pouze r. 1405 a 1416. Ale r. 1405 jest vyloučen obsahem a r. 1416 jest nemožný, protože list je jistě Husův. Tato nesnáz však vzniká neúplností Dokumentů. Rukopis Budyšínský IVo 24, odkud Palacký převzal tento údaj, má za ním ještě P. M., to jest Petrus Mladenovic, jenž toho dne r. 1416 list opisoval. Pro datum listu z toho neplyne nic a lze jej tudíž dle obsahu klidně vložiti do r. 1411. (Srv. Novotný Listy Husovy str. 14 n.) Text Budyš, má tu zase několik lepších čtení než Doc.: str. 16 ř. 4. zd. de verbis dei = de verbis domini; str. 17 ř. 10: Be- nedictus = Bernhardus, ř. 22 dicit aliquod = dicit aliquid, ř. 8 zd.: dicat, quod maius est, Christo — má býti: dicat, quid (XXVIII)
Strana XXVIII
maius est Christo; ř. 2 zd.: insinuetur = insinuent; str. 17 ř. 2: tyranni = trutanni; ř. 8: unde illud = unde illud Petri; ř. 10: sic non obediret = sic enim obediret. Závislost české Postilly Husovy na postille Viklefově konstatoval již Flajšhans v Osvětě 1900 str. 433—436; mně však běželo o to, aby byl položen pevný základ pro budoucí ba dání o literárních vztazích Husových k Viklefovi, a proto jsem v seš. 3. určil přesně, co jest doslovně z Viklefa do Postilly přele ženo. Na stopě autografu Husova. — Autografem Husovým jsou jistě opisy filosofických spisů Viklefových ve Stock- holmě z r. 1389, neboť tam se Hus sám podepsal. Mistr Jan z Příbramě měl autograf Husových posledních odpovědí Kostnických, neboť ve spise „De non remanencia“ praví proti Paynovi: „Item respondens ad articulos in carcere sibi oblatos prope diem mortis sue... Et nota, quod ibidem scripsit dicens: Et ego Joh. Huss semper in spe servus Jesu Christi scripsi responsiones ad articulos, in eorum copia sto et in ista iuxta meam conscienciam, de qua omnipotenti domino debeo reddere racionem. Hec ille propria manu in carcere, de qua manu eius ista eius responsa ego modo transcribo“ (kod. kapit. knih. praž. D 74 fol. 105ab) Kam se poděla ta památka po smrti Příbramově, nevíme. Jiný autograf měl autor kroniky, jež se nazývá „Chronicon antiqui collegiati Pragensis“. Byl to Husův spis, jímž doporučil z Kostnice přijímání pod obojí: „Utrum expedit...“ Ma- jitel přišel oň v bouřích, jež vznikly v Praze po stětí Jana Želiv- ského. Vypravuje sám o tom: „... collegia omnia devastaverunt et libros de librariis tulerunt diversos; michi eciam meos libros acceperunt, inter quos receptus est michi tractatus Mgri Joh. Hus propria manu ipsius scriptus Constancie in car- cere, quem edidit de communione utriusque speciei, in quo approbavit communionem utriusque speciei esse sanctam, catholicam et meritoriam diversis scripturis.“ (Höfler SS. I 86.) Autograf ten byl asi zničen jako jiné knihy. Na stopu ještě jiného autografu Husova vede rkp. Budyšín- ský IVO 24, kde na fol. 75a úvodem k Husovým traktátům Kost- nickým jest rubrika: „Tractatulos subsequentes, de quibus supra fit mencio, Mgr Joh. Hus compilavit in carceribus apud fraterculos Predicatores Constancie positus, nullum librum habens in suffragium, ad instantes preces custodum carceris predicti. De quibus custodibus ipse Mgr Joh. Hus in fine tractatulorum metrice aliasve facit menci- onem, et hoc anno dom. MCCCCXV in carnisprivio. Qui tractatuli (XXIX)
maius est Christo; ř. 2 zd.: insinuetur = insinuent; str. 17 ř. 2: tyranni = trutanni; ř. 8: unde illud = unde illud Petri; ř. 10: sic non obediret = sic enim obediret. Závislost české Postilly Husovy na postille Viklefově konstatoval již Flajšhans v Osvětě 1900 str. 433—436; mně však běželo o to, aby byl položen pevný základ pro budoucí ba dání o literárních vztazích Husových k Viklefovi, a proto jsem v seš. 3. určil přesně, co jest doslovně z Viklefa do Postilly přele ženo. Na stopě autografu Husova. — Autografem Husovým jsou jistě opisy filosofických spisů Viklefových ve Stock- holmě z r. 1389, neboť tam se Hus sám podepsal. Mistr Jan z Příbramě měl autograf Husových posledních odpovědí Kostnických, neboť ve spise „De non remanencia“ praví proti Paynovi: „Item respondens ad articulos in carcere sibi oblatos prope diem mortis sue... Et nota, quod ibidem scripsit dicens: Et ego Joh. Huss semper in spe servus Jesu Christi scripsi responsiones ad articulos, in eorum copia sto et in ista iuxta meam conscienciam, de qua omnipotenti domino debeo reddere racionem. Hec ille propria manu in carcere, de qua manu eius ista eius responsa ego modo transcribo“ (kod. kapit. knih. praž. D 74 fol. 105ab) Kam se poděla ta památka po smrti Příbramově, nevíme. Jiný autograf měl autor kroniky, jež se nazývá „Chronicon antiqui collegiati Pragensis“. Byl to Husův spis, jímž doporučil z Kostnice přijímání pod obojí: „Utrum expedit...“ Ma- jitel přišel oň v bouřích, jež vznikly v Praze po stětí Jana Želiv- ského. Vypravuje sám o tom: „... collegia omnia devastaverunt et libros de librariis tulerunt diversos; michi eciam meos libros acceperunt, inter quos receptus est michi tractatus Mgri Joh. Hus propria manu ipsius scriptus Constancie in car- cere, quem edidit de communione utriusque speciei, in quo approbavit communionem utriusque speciei esse sanctam, catholicam et meritoriam diversis scripturis.“ (Höfler SS. I 86.) Autograf ten byl asi zničen jako jiné knihy. Na stopu ještě jiného autografu Husova vede rkp. Budyšín- ský IVO 24, kde na fol. 75a úvodem k Husovým traktátům Kost- nickým jest rubrika: „Tractatulos subsequentes, de quibus supra fit mencio, Mgr Joh. Hus compilavit in carceribus apud fraterculos Predicatores Constancie positus, nullum librum habens in suffragium, ad instantes preces custodum carceris predicti. De quibus custodibus ipse Mgr Joh. Hus in fine tractatulorum metrice aliasve facit menci- onem, et hoc anno dom. MCCCCXV in carnisprivio. Qui tractatuli (XXIX)
Strana XXIX
= ex originali manus sue presentibus sunt copiati et unus de manu eius hic alligatus est in memoriam eius.“ Tím nemůže býti míněn tento kodex, neboť zde jest vše psáno jednou rukou. Opisoval tedy písař z kopie Mladenovi- covy, k níž byl přivázán autograf jednoho traktátu kostnického. Kdyby se tedy našel rukopis, kde by byly traktáty Kostnické a jeden z nich byl psán jinou rukou, mohlo by se souditi a dle jiných známek pak i dokázati, že je to Husův autograf. K edici Regulí M. Matěje z Janova. — Ve II. seš. Časopisu českého musea str. 141—143 odpovídá prof. Vlastimil Kybal na mou poznámku o jeho edici Regulí Matějových, uveřejněnou v Literárních zprávách I. sešitu Studií. Prý je má „noticka kusá a nepřesná sama v sobě a proto i závěr z ní činěný není správný.“ Není prý pravda, že zná Kybal „toliko 5 rukopisů díla Janovova, neboť každý prostým nahlédnutím do prvních 4 svazků edice . . může se přesvědčiti, že užil při nich neméně než 15 rukopisů.“ Ale já přece mluvím o ruko- pisech, v nichž jest dílo Matějovo, ne některý jen traktát, a takových celkových rukopisů nezná přece Kybal více než pět, ba, ježto kapit. D 55 a Gersdorfský mají pouze excerpty a jsou tudíž hodnoty podružné, zná vlastně Kybal rukopisy toliko tři, k nimž dodávám jiné tři: víd. dv. 3971, mikul. II 196 a olom. kapit. 211. Ta noticka není tedy ani kusá ani nepřesná sama v sobě. A závěr z ní činěný také není nesprávný, protože jsem z ní vůbec. žádného závěru neučinil, jak se každý prostým nahléd- nutím do I. sešitu Studií může přesvědčiti. Byl jsem si vědom, že tomu, kdo věci rozumí, má poznámka stačí, aby si učinil závěr sám. Poznamenal jsem pouze na konci, že „také jednotlivé traktáty Matějovy jsou v mnohých rukopisech, jichž Kybal nepřipomíná.“ Prof. Kybal mne potom požádal — „odvolávaje se na obvyklou courtoisii mezi vědci téhož oboru“ — abych mu oznámil signatury oněch rukopisů, a já jsem mu ochotně vyhověl a oznámil mu signatury devíti jiných rukopisů, z nichž některé mají arci jen excerpty,1) dva se týkají částí IV. knihy, posud netištěné,2) ale dva (víd. 4528 a 4925) obsahují celý traktát „De abominatione“ — jsou tedy hotové balvany. Nyní k nim mohu „dle svých poznámek přidati ještě mnichovské 8715, 8826 a 8846, kde jsou determi- nace o častém přijímání. Pro „kritické“ vydání mají i tyto rukopisy cenu a nelze jich odbýti tak pohrdlivě, jak to činí prof. Kybal. 1) Ale vždyť dva celkové rukopisy, jichž užívá prof. Kybal, jsou pouhé excerpty a v mikul. II 40 zabírají ty excerpty 130 listů! 2) To snad ceny jejich nezmenšuje! (XXX)
= ex originali manus sue presentibus sunt copiati et unus de manu eius hic alligatus est in memoriam eius.“ Tím nemůže býti míněn tento kodex, neboť zde jest vše psáno jednou rukou. Opisoval tedy písař z kopie Mladenovi- covy, k níž byl přivázán autograf jednoho traktátu kostnického. Kdyby se tedy našel rukopis, kde by byly traktáty Kostnické a jeden z nich byl psán jinou rukou, mohlo by se souditi a dle jiných známek pak i dokázati, že je to Husův autograf. K edici Regulí M. Matěje z Janova. — Ve II. seš. Časopisu českého musea str. 141—143 odpovídá prof. Vlastimil Kybal na mou poznámku o jeho edici Regulí Matějových, uveřejněnou v Literárních zprávách I. sešitu Studií. Prý je má „noticka kusá a nepřesná sama v sobě a proto i závěr z ní činěný není správný.“ Není prý pravda, že zná Kybal „toliko 5 rukopisů díla Janovova, neboť každý prostým nahlédnutím do prvních 4 svazků edice . . může se přesvědčiti, že užil při nich neméně než 15 rukopisů.“ Ale já přece mluvím o ruko- pisech, v nichž jest dílo Matějovo, ne některý jen traktát, a takových celkových rukopisů nezná přece Kybal více než pět, ba, ježto kapit. D 55 a Gersdorfský mají pouze excerpty a jsou tudíž hodnoty podružné, zná vlastně Kybal rukopisy toliko tři, k nimž dodávám jiné tři: víd. dv. 3971, mikul. II 196 a olom. kapit. 211. Ta noticka není tedy ani kusá ani nepřesná sama v sobě. A závěr z ní činěný také není nesprávný, protože jsem z ní vůbec. žádného závěru neučinil, jak se každý prostým nahléd- nutím do I. sešitu Studií může přesvědčiti. Byl jsem si vědom, že tomu, kdo věci rozumí, má poznámka stačí, aby si učinil závěr sám. Poznamenal jsem pouze na konci, že „také jednotlivé traktáty Matějovy jsou v mnohých rukopisech, jichž Kybal nepřipomíná.“ Prof. Kybal mne potom požádal — „odvolávaje se na obvyklou courtoisii mezi vědci téhož oboru“ — abych mu oznámil signatury oněch rukopisů, a já jsem mu ochotně vyhověl a oznámil mu signatury devíti jiných rukopisů, z nichž některé mají arci jen excerpty,1) dva se týkají částí IV. knihy, posud netištěné,2) ale dva (víd. 4528 a 4925) obsahují celý traktát „De abominatione“ — jsou tedy hotové balvany. Nyní k nim mohu „dle svých poznámek přidati ještě mnichovské 8715, 8826 a 8846, kde jsou determi- nace o častém přijímání. Pro „kritické“ vydání mají i tyto rukopisy cenu a nelze jich odbýti tak pohrdlivě, jak to činí prof. Kybal. 1) Ale vždyť dva celkové rukopisy, jichž užívá prof. Kybal, jsou pouhé excerpty a v mikul. II 40 zabírají ty excerpty 130 listů! 2) To snad ceny jejich nezmenšuje! (XXX)
Strana XXX
Ale prof. Kybal nejen rukopisy, jež jsem mu udal, odbývá: velkopansky, nýbrž odměňuje se i mně za mou „courtoisii mezi vědci téhož oboru obvyklou“ velmi pěkně. Nemá prý se „p. vyda- vatel (totiž já) spokojovati paušálním poukazem na „nové“ rukopisy, jež si vypsal z katalogů a jichž snad ani neviděl, neřku-li aby je srovnával s rukopisy ostatními.“ Nemohu než za tu poklonu po- děkovati. Nebylo by zajisté hanbou pro mne, kdybych ony rukopisy byl vypsal jen z katalogů a jich ani neviděl a nesrovnával s ruko- pisy ostatními. Bylo by to již důkazem, že jsem katalogy studoval a Janova v nich si všiml. Ode mne nebude nikdo žádati více, protože Regule přece nevydávám já, nýbrž profesor Kybal. A tomu by věru nebylo škodilo prostudovati poněkud katalogy. Aspoň vídeňské rukopisy, kde Tabulae codicum spis Janovův při- pisují Husovi neb Viklefovi, mohl tak nalézti hravě. Není však pravda, že jsem já „nové“ rukopisy vypsal jen z katalogů a ani jich snad neviděl. To není můj způsob práce. Z katalogu tištěného neb domácího si arci vypisuji, co jest neb jen může býti pro mne důležité, zvláště kde v domácím katalogu- jest, jak to obyčejně bývá, udání jen částečné neb všeobecné, ale pak prohlížím rukopisy, jež pro mne mohou míti cenu, jednotlivě a tvořím si z nich svůj katalog. Proto jsem také rkp. víd. 3971 objednal si do Brna,1) že jest v Tabulae připsán Husovi, proto jsem i rukopisy 4528 a 4925 vzal ve Vídni do ruky, ač jsem z inc. poznal, že je to Janov, proto jsem nahlédl i v Mikulově do rkp. II 196, ač jej domácí katalog Janovovi připisuje,2) a v Olomouci jsem prohlédl rkp. 211, nadepsaný v domácím katalogu „De discre- cione spirituum“, tuše, že je to traktát Matějův.3) Nejlepším důkazem, že mne na tento rukopis nevedl pouze katalog, jest, že ani Pa- terova „Bohemica v kapitulní knihovně v Olomouci“, jež nyní jsou vydávána v Časop. musea olom., tohoto rukopisu nemají! A Patera. přece katalogy studoval jinak než prof. Kybal! A katalog ho na Matěje nevedl! Excerpt jsem arci blíže neurčoval, ale mohl bych prof. Kybalovi dokázati, že jsem rukopisy vídeňské 4550 a 4940 a praž- ské V G 15 a XI D 9 nejen viděl, nýbrž i velmi důkladně probadal.4) 1) V noticce udal jsem jeho obsah i to, že „ho používal Jakoubek, jehož rukou jsou tu často poznámky a doplňky“ — kterak jsem ho tedy snad ani neviděl? Ostatně již r. 1890 upozornil Menčík v Sitz.-Ber. str. 325. že rkp. 3971 jest Janov. 2) V noticce své udal jsem zase jeho obsah, kterak tedy možno tvrditi, že jsem ho snad ani neviděl? 3) V noticce jsem poznamenal já, že ani tam není druhý traktát II. knihy! 4) Z rkp. víd. 4550 uveřejnil jsem Husův krátký výklad víry (Několik. textů III 15—18) a uvádím z něho varianty pro Husův krátký výklad páteře: (XXXI)
Ale prof. Kybal nejen rukopisy, jež jsem mu udal, odbývá: velkopansky, nýbrž odměňuje se i mně za mou „courtoisii mezi vědci téhož oboru obvyklou“ velmi pěkně. Nemá prý se „p. vyda- vatel (totiž já) spokojovati paušálním poukazem na „nové“ rukopisy, jež si vypsal z katalogů a jichž snad ani neviděl, neřku-li aby je srovnával s rukopisy ostatními.“ Nemohu než za tu poklonu po- děkovati. Nebylo by zajisté hanbou pro mne, kdybych ony rukopisy byl vypsal jen z katalogů a jich ani neviděl a nesrovnával s ruko- pisy ostatními. Bylo by to již důkazem, že jsem katalogy studoval a Janova v nich si všiml. Ode mne nebude nikdo žádati více, protože Regule přece nevydávám já, nýbrž profesor Kybal. A tomu by věru nebylo škodilo prostudovati poněkud katalogy. Aspoň vídeňské rukopisy, kde Tabulae codicum spis Janovův při- pisují Husovi neb Viklefovi, mohl tak nalézti hravě. Není však pravda, že jsem já „nové“ rukopisy vypsal jen z katalogů a ani jich snad neviděl. To není můj způsob práce. Z katalogu tištěného neb domácího si arci vypisuji, co jest neb jen může býti pro mne důležité, zvláště kde v domácím katalogu- jest, jak to obyčejně bývá, udání jen částečné neb všeobecné, ale pak prohlížím rukopisy, jež pro mne mohou míti cenu, jednotlivě a tvořím si z nich svůj katalog. Proto jsem také rkp. víd. 3971 objednal si do Brna,1) že jest v Tabulae připsán Husovi, proto jsem i rukopisy 4528 a 4925 vzal ve Vídni do ruky, ač jsem z inc. poznal, že je to Janov, proto jsem nahlédl i v Mikulově do rkp. II 196, ač jej domácí katalog Janovovi připisuje,2) a v Olomouci jsem prohlédl rkp. 211, nadepsaný v domácím katalogu „De discre- cione spirituum“, tuše, že je to traktát Matějův.3) Nejlepším důkazem, že mne na tento rukopis nevedl pouze katalog, jest, že ani Pa- terova „Bohemica v kapitulní knihovně v Olomouci“, jež nyní jsou vydávána v Časop. musea olom., tohoto rukopisu nemají! A Patera. přece katalogy studoval jinak než prof. Kybal! A katalog ho na Matěje nevedl! Excerpt jsem arci blíže neurčoval, ale mohl bych prof. Kybalovi dokázati, že jsem rukopisy vídeňské 4550 a 4940 a praž- ské V G 15 a XI D 9 nejen viděl, nýbrž i velmi důkladně probadal.4) 1) V noticce udal jsem jeho obsah i to, že „ho používal Jakoubek, jehož rukou jsou tu často poznámky a doplňky“ — kterak jsem ho tedy snad ani neviděl? Ostatně již r. 1890 upozornil Menčík v Sitz.-Ber. str. 325. že rkp. 3971 jest Janov. 2) V noticce své udal jsem zase jeho obsah, kterak tedy možno tvrditi, že jsem ho snad ani neviděl? 3) V noticce jsem poznamenal já, že ani tam není druhý traktát II. knihy! 4) Z rkp. víd. 4550 uveřejnil jsem Husův krátký výklad víry (Několik. textů III 15—18) a uvádím z něho varianty pro Husův krátký výklad páteře: (XXXI)
Strana XXXI
Jaký význam mají tyto rukopisy pro edici Regulí, o tom jsem v I. seš. Studií nemluvil. Jak dalece jich „ujití ohrozilo neb poškodilo Kybalovu edici posud neukončenou“, o tom rozhodnouti chtěl jsem ponechati profesoru Kybalovi samému. Ale totik musím nyní k vývodům p. prof. Kybala podotknouti: Že „pro znalce věci nemůže býti pochybnosti o tom, že každé ať jakékoliv nové rukopisy Regulí M. Matěje mohou míti oproti známým rukopisům základním cenu pouze relativní“, není správné. Nelze dokázati, že rkp. musejní byl psán „pod dozorem autorovým“, a přirov- nání k rkp. víd. 3971, jež prof. Kybal ve zmíněném článku čá- stečně provádí, ukazuje sice, že písař tohoto rukopisu byl někdy nepozorný, ale spolu že má některá lepší čtení, z nichž patrno, že není na rkp. musejním přímo závislý. Takové „difficulta- tibus“ místo musejního „facultatibus“, descendo“ místo „descendendo", „notat“, místo „vetat“, „tempore continencie" misto „tempore continue“, „secundum“ místo „sensibilitiva" nelze jen tak ignorovati. Není to jen „učenější ráz ediční“ a „luxus va- riant a poznámek o korekturách, rasurách a margináliích“1), nýbrž správný text Janovův! Tak apodikticky v otázce té rozhodnouti ve prospěch edice, jak to činí prof. Kybal, není tedy možno, zvláště když nevíme ještě, co nového přinese rukopis mikulov- ský a olomoucký2), budou-li objektivně kriticky prozkoumány. Avšak i kdyby přinesly jen některé opravy textu, jako víd. 3971, musí každý rozumný člověk (a tím více ovšem mikrolog a myo- pický filolog) litovati, že těch rukopisů nebylo použito, nikoliv jen pro osobu vydavatelovu, nýbrž pro sám text Janovův. (Studie I seš. 3), ve 4940 prostudoval jsem věci eucharistie se týkající a určil kázání Mikulášovo v ČKD; že jsem viděl praž. univ. XI D 9, může prof. Kybal poznati z Několika textů III str. 6 n. i z tohoto čísla Studií, a z V G 15 mohu mu posloužiti krátkým obsahem Regulí, jenž arci nepodává nic nového: „Tenor et distinccio libri egregii Mathie doctoris Parisiensis. Continet 5 libros parciales et intitulatur: De regulis V. et N. T., quoniam per eas et pro eis est ordinatus. In primo vero agitur de regulis 4 sumptis de V. T. a domino traditis solenniter suo populo pro discrecione spirituum variorum; et secundum hoc primus liber continet duos tractatus et VIII distincciones; secundus liber continet VIII re- gulas collectas de canone N. T.; tercius liber includit unicam celeberrimam regulam, que omnium aliarum est mater; in quarto libro agitur de crebra com- municacione altaris sacramenti in plebe christiana; in quinto libro agitur de ministris corporis et sanguinis Christi et dividitfur] in XII distincciones, que eciam in registro libri in principio cum suis materiis numerantur“ (fol. 157a). Neviděl jsem jich tedy? 1) To jest vůbec podivné nazírání na kritický aparát! 2) Prof. Kybal jich ještě neviděl, protože se ven nepůjčují vůbec, a přece již o nich pronáší soud. (XXXII)
Jaký význam mají tyto rukopisy pro edici Regulí, o tom jsem v I. seš. Studií nemluvil. Jak dalece jich „ujití ohrozilo neb poškodilo Kybalovu edici posud neukončenou“, o tom rozhodnouti chtěl jsem ponechati profesoru Kybalovi samému. Ale totik musím nyní k vývodům p. prof. Kybala podotknouti: Že „pro znalce věci nemůže býti pochybnosti o tom, že každé ať jakékoliv nové rukopisy Regulí M. Matěje mohou míti oproti známým rukopisům základním cenu pouze relativní“, není správné. Nelze dokázati, že rkp. musejní byl psán „pod dozorem autorovým“, a přirov- nání k rkp. víd. 3971, jež prof. Kybal ve zmíněném článku čá- stečně provádí, ukazuje sice, že písař tohoto rukopisu byl někdy nepozorný, ale spolu že má některá lepší čtení, z nichž patrno, že není na rkp. musejním přímo závislý. Takové „difficulta- tibus“ místo musejního „facultatibus“, descendo“ místo „descendendo", „notat“, místo „vetat“, „tempore continencie" misto „tempore continue“, „secundum“ místo „sensibilitiva" nelze jen tak ignorovati. Není to jen „učenější ráz ediční“ a „luxus va- riant a poznámek o korekturách, rasurách a margináliích“1), nýbrž správný text Janovův! Tak apodikticky v otázce té rozhodnouti ve prospěch edice, jak to činí prof. Kybal, není tedy možno, zvláště když nevíme ještě, co nového přinese rukopis mikulov- ský a olomoucký2), budou-li objektivně kriticky prozkoumány. Avšak i kdyby přinesly jen některé opravy textu, jako víd. 3971, musí každý rozumný člověk (a tím více ovšem mikrolog a myo- pický filolog) litovati, že těch rukopisů nebylo použito, nikoliv jen pro osobu vydavatelovu, nýbrž pro sám text Janovův. (Studie I seš. 3), ve 4940 prostudoval jsem věci eucharistie se týkající a určil kázání Mikulášovo v ČKD; že jsem viděl praž. univ. XI D 9, může prof. Kybal poznati z Několika textů III str. 6 n. i z tohoto čísla Studií, a z V G 15 mohu mu posloužiti krátkým obsahem Regulí, jenž arci nepodává nic nového: „Tenor et distinccio libri egregii Mathie doctoris Parisiensis. Continet 5 libros parciales et intitulatur: De regulis V. et N. T., quoniam per eas et pro eis est ordinatus. In primo vero agitur de regulis 4 sumptis de V. T. a domino traditis solenniter suo populo pro discrecione spirituum variorum; et secundum hoc primus liber continet duos tractatus et VIII distincciones; secundus liber continet VIII re- gulas collectas de canone N. T.; tercius liber includit unicam celeberrimam regulam, que omnium aliarum est mater; in quarto libro agitur de crebra com- municacione altaris sacramenti in plebe christiana; in quinto libro agitur de ministris corporis et sanguinis Christi et dividitfur] in XII distincciones, que eciam in registro libri in principio cum suis materiis numerantur“ (fol. 157a). Neviděl jsem jich tedy? 1) To jest vůbec podivné nazírání na kritický aparát! 2) Prof. Kybal jich ještě neviděl, protože se ven nepůjčují vůbec, a přece již o nich pronáší soud. (XXXII)
Strana XXXII
A hlavně pro „kritické“ vydání. Prof. Kybal sice ujišťuje, že jest text v jeho edici co nejpečlivěji zvážen, ale jak vážiti bez vah? Vydavatel Janova pak měl již při V. traktátu III. knihy pod rukama pouze rukopis musejní a excerpty gersdorfské a kapi- tulní, při VI. pak docela toliko rukopis musejní a ostatních čtyř rukopisů (při VI. trakt.) neměl. Potom jest arci ponecháno příliš široké pole dohadu, s nímž se editor smí spokojiti jen z nouze, není-li naprosto jiných pomůcek kritických. Přídavky v hranatých závorkách jsou toho nejlepším dokladem. Největší pečlivosti), kolikterá korektura a revise po stránce věcné a gramatické toho nespraví. Dodatečný „apparatus criticus“, jejž prof. Kybal slibuje, nezmění textu, nehledíc ani k tomu, že jest nepraktický a že by na př. i z Pezova vydání spisů Štěpána z Dolan mohl učiniti vy- dání dodatečně kritické. Při tomto stavu věcí arci nezbývá nic jiného. Tato všeobecná kritika jest, myslím, „otevřená, solidní a spra- vedlivá". 1) A té jsem prof. Kybalovi neupíral a neupírám. Že však zůstala ve III. svazku i místa nesrozumitelná, na tom trvám; detailní kritiky jsem nechtěl a nemaje při ruce rukopisu, ani nemohl psáti, ale až budu míti kdy, vyhovím p. vydavateli i v tom. Za těch 9 míst z Písma nebylo třeba ironických nej- uctivějších díků. Je to maličkost, jež nestojí za řeč, zvláště když jsem po té stránce přednost edice uznal, takže nelze očekávati, že bych na 85 stránkách našel míst tisíc. (XXXIII)
A hlavně pro „kritické“ vydání. Prof. Kybal sice ujišťuje, že jest text v jeho edici co nejpečlivěji zvážen, ale jak vážiti bez vah? Vydavatel Janova pak měl již při V. traktátu III. knihy pod rukama pouze rukopis musejní a excerpty gersdorfské a kapi- tulní, při VI. pak docela toliko rukopis musejní a ostatních čtyř rukopisů (při VI. trakt.) neměl. Potom jest arci ponecháno příliš široké pole dohadu, s nímž se editor smí spokojiti jen z nouze, není-li naprosto jiných pomůcek kritických. Přídavky v hranatých závorkách jsou toho nejlepším dokladem. Největší pečlivosti), kolikterá korektura a revise po stránce věcné a gramatické toho nespraví. Dodatečný „apparatus criticus“, jejž prof. Kybal slibuje, nezmění textu, nehledíc ani k tomu, že jest nepraktický a že by na př. i z Pezova vydání spisů Štěpána z Dolan mohl učiniti vy- dání dodatečně kritické. Při tomto stavu věcí arci nezbývá nic jiného. Tato všeobecná kritika jest, myslím, „otevřená, solidní a spra- vedlivá". 1) A té jsem prof. Kybalovi neupíral a neupírám. Že však zůstala ve III. svazku i místa nesrozumitelná, na tom trvám; detailní kritiky jsem nechtěl a nemaje při ruce rukopisu, ani nemohl psáti, ale až budu míti kdy, vyhovím p. vydavateli i v tom. Za těch 9 míst z Písma nebylo třeba ironických nej- uctivějších díků. Je to maličkost, jež nestojí za řeč, zvláště když jsem po té stránce přednost edice uznal, takže nelze očekávati, že bych na 85 stránkách našel míst tisíc. (XXXIII)
Strana XXXIII
Strana 1
8—n spaks aAv "u ROČNÍK I. ČÍSLO 1. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJNÁM ČESKÝM. I. Husova disputace de quolibet. Fakulta artistská při universitě pražské měla každého roku po- čátkem ledna parádní slavnost, tak zv. disputaci de quolibet. Všecka učenost tehdejší filosofie měla se tu zastkvíti, ukázati se měla bystrost ducha v námitkách a vyvrácení námitek, mladším měla se poskytnouti příležitost cvičiti se v duchovním šermu. Dne 3. ledna zahájil turnaj mistr, jenž slul quodlibetářem. Měl pro- mluvu (praefatio, exordium, inceptio), v níž obyčejně velebil sedmero svobodných uměnl) a předložil pak „quaestio principalis“, kterouž scholastickou formou determinoval. Potom činili mistři, kteří všichni byli povinni na disputaci míti podíl,2) námitky proti jednot- livým bodům jeho argumentace, a quodlibetář vyvracel jejich námitky. Pak následovaly questie jiných mistrů ze všech oborů filosofie a, kratší ovšem, námitky a odpovědi. Slavnost trvala až do svátku Zjevení Páně, po němž se konaly zkoušky mistrovské, někdy i déle. Hlavní osobou, jaksi duší celého quodlibeta byl quodli- betář. Nejen že sám hlavní thesi musil vypracovati a na množství námitek odpovídati; jeho úkolem bylo i vyhledati mezi 1) Někdy mluvil za něho starší mistr, na př. v quodlibetu Knínově r. 1409 Jeronym. 2) R. 1397 ustanoveno, že kdo si chce na sv. Jiljí vybrati řádnou lekturu, musí slíbiti, toho školního roku „in disputacione de quolibet in artibus respondere“ (Monum. univ. I. p. 222.), a nedlouho potom téhož roku rozhodnuto, že nemá býti volen za examinatora, kdo toho roku nebyl při disputaci (ibid. p. 325). „Studie a texty.“ (1)
8—n spaks aAv "u ROČNÍK I. ČÍSLO 1. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJNÁM ČESKÝM. I. Husova disputace de quolibet. Fakulta artistská při universitě pražské měla každého roku po- čátkem ledna parádní slavnost, tak zv. disputaci de quolibet. Všecka učenost tehdejší filosofie měla se tu zastkvíti, ukázati se měla bystrost ducha v námitkách a vyvrácení námitek, mladším měla se poskytnouti příležitost cvičiti se v duchovním šermu. Dne 3. ledna zahájil turnaj mistr, jenž slul quodlibetářem. Měl pro- mluvu (praefatio, exordium, inceptio), v níž obyčejně velebil sedmero svobodných uměnl) a předložil pak „quaestio principalis“, kterouž scholastickou formou determinoval. Potom činili mistři, kteří všichni byli povinni na disputaci míti podíl,2) námitky proti jednot- livým bodům jeho argumentace, a quodlibetář vyvracel jejich námitky. Pak následovaly questie jiných mistrů ze všech oborů filosofie a, kratší ovšem, námitky a odpovědi. Slavnost trvala až do svátku Zjevení Páně, po němž se konaly zkoušky mistrovské, někdy i déle. Hlavní osobou, jaksi duší celého quodlibeta byl quodli- betář. Nejen že sám hlavní thesi musil vypracovati a na množství námitek odpovídati; jeho úkolem bylo i vyhledati mezi 1) Někdy mluvil za něho starší mistr, na př. v quodlibetu Knínově r. 1409 Jeronym. 2) R. 1397 ustanoveno, že kdo si chce na sv. Jiljí vybrati řádnou lekturu, musí slíbiti, toho školního roku „in disputacione de quolibet in artibus respondere“ (Monum. univ. I. p. 222.), a nedlouho potom téhož roku rozhodnuto, že nemá býti volen za examinatora, kdo toho roku nebyl při disputaci (ibid. p. 325). „Studie a texty.“ (1)
Strana 2
mistry questionáře jiné, určiti jim neb smluviti s nimi themata a pak celou slavnost říditi.1) Nedivno tedy, že neměli mistři mnoho chuti podrobiti se takové námaze. Stanovy universitní nařizovaly napřed, aby v so- botu před sv. Janem Křtitelem ve shromáždění všech mistrů fakulty děkan určil, kdo je nejstarší mezi nimi, jenž posud neměl disputace a pokuty nezaplatil, a toho aby vyzval, by řídil příští disputaci. Kdyby se zdráhal, má zaplatiti 4 zl. fakultě a konati se má nové shromáždění, až se najde disputant.2) Mistru disputujícímu opatří se z peněz fakulty nový biret, rukavičky a pár bot černé barvy.3) Ježto však disputace zřídka se konala, dalo valné shro- máždění fakulty za dekanátu Bartinsteinova r. 1390 nové nařízení: Děkan nechť svolá mistry v sobotu 14 dní neb týden před sv. Janem a kdo se přihlásí dobrovolně, toho ať přijme za quodlibetáře. Nikdo-li se nepřihlásí, nechť příští sobotu mistři zvolí toho, kdo má disputovati. Odměnou dostane se mu mimo zmíněné dary ještě dvou kop grošů, nechtěl-li by však úkolu toho převzíti, zaplatí pokuty dvě kopy.4) A přes to kdykoli děkan fakulty v záznamech děkanských připomíná volbu quodlibetáře, vždy skoro podotýká, že se vymloúval. Tak hned při první zprávě roku 1394: zvolený mistr Mikuláš Majnuš z Javora se zdráhal, ale omluva jeho neuznána.5) Roku 1397 zvolený Jindřich ze Sv. Havla raději zaplatil pokutu,6) r. 1400 Štěpán z Kolína vyžádal si lhůtu na rozmyšlenou a teprve když děkan Krynemann naň doléhal, přijal řka: „Attentabo faciens secundum possibilitatem meam melius quod potero“.7) Poněvadž při quodlibetech vedle formových hraček a obsahově nezajímavých themat školských probíraly se otázky hýbající dobou, netoliko filosofické, nýbrž i theologické, a také filosofické namnoze s nátěrem theologickým, mělo by pro dějiny, zvláště za doby Husovy značnou cenu, kdyby bylo lze určiti, kdo kterého roku byl quodli- betářem, kteří mistři disputovali a o kterých otázkách. Zatím však děkani v záznamech svých na volbu quodlibetáře většinou zapomí- nají. Mimo zmíněné již uvádějí pouze pro rok 1396 Jindřicha 1) Questie bylo mu 3—4 dni před počátkem disputace předložiti fakultě pí- semně. (Monum. univ. l. 66.) 2) (ibid. I. 66.) 3) Náklad nesmí býti větší než 1/2 kopy (ibid. I. 64.) 4) (ibid. I. 102.) 5) (ibid. 292.) 6) (ibid. 326.) 7) (ibid. 351.) (2)
mistry questionáře jiné, určiti jim neb smluviti s nimi themata a pak celou slavnost říditi.1) Nedivno tedy, že neměli mistři mnoho chuti podrobiti se takové námaze. Stanovy universitní nařizovaly napřed, aby v so- botu před sv. Janem Křtitelem ve shromáždění všech mistrů fakulty děkan určil, kdo je nejstarší mezi nimi, jenž posud neměl disputace a pokuty nezaplatil, a toho aby vyzval, by řídil příští disputaci. Kdyby se zdráhal, má zaplatiti 4 zl. fakultě a konati se má nové shromáždění, až se najde disputant.2) Mistru disputujícímu opatří se z peněz fakulty nový biret, rukavičky a pár bot černé barvy.3) Ježto však disputace zřídka se konala, dalo valné shro- máždění fakulty za dekanátu Bartinsteinova r. 1390 nové nařízení: Děkan nechť svolá mistry v sobotu 14 dní neb týden před sv. Janem a kdo se přihlásí dobrovolně, toho ať přijme za quodlibetáře. Nikdo-li se nepřihlásí, nechť příští sobotu mistři zvolí toho, kdo má disputovati. Odměnou dostane se mu mimo zmíněné dary ještě dvou kop grošů, nechtěl-li by však úkolu toho převzíti, zaplatí pokuty dvě kopy.4) A přes to kdykoli děkan fakulty v záznamech děkanských připomíná volbu quodlibetáře, vždy skoro podotýká, že se vymloúval. Tak hned při první zprávě roku 1394: zvolený mistr Mikuláš Majnuš z Javora se zdráhal, ale omluva jeho neuznána.5) Roku 1397 zvolený Jindřich ze Sv. Havla raději zaplatil pokutu,6) r. 1400 Štěpán z Kolína vyžádal si lhůtu na rozmyšlenou a teprve když děkan Krynemann naň doléhal, přijal řka: „Attentabo faciens secundum possibilitatem meam melius quod potero“.7) Poněvadž při quodlibetech vedle formových hraček a obsahově nezajímavých themat školských probíraly se otázky hýbající dobou, netoliko filosofické, nýbrž i theologické, a také filosofické namnoze s nátěrem theologickým, mělo by pro dějiny, zvláště za doby Husovy značnou cenu, kdyby bylo lze určiti, kdo kterého roku byl quodli- betářem, kteří mistři disputovali a o kterých otázkách. Zatím však děkani v záznamech svých na volbu quodlibetáře většinou zapomí- nají. Mimo zmíněné již uvádějí pouze pro rok 1396 Jindřicha 1) Questie bylo mu 3—4 dni před počátkem disputace předložiti fakultě pí- semně. (Monum. univ. l. 66.) 2) (ibid. I. 66.) 3) Náklad nesmí býti větší než 1/2 kopy (ibid. I. 64.) 4) (ibid. I. 102.) 5) (ibid. 292.) 6) (ibid. 326.) 7) (ibid. 351.) (2)
Strana 3
z Homberga,1) pro rok 1404 Jana Hübnera a pro r. 1414 Šimona z Tišnova.2) Mimo to známe quodlibetáře z r. 1409. Byl jím mistr Matěj z Knína, zvolený po květnovém vyšetřování r. 1408 z opposice proti arcibiskupovi. Jeho quaestio principalis byla: Utrum summum bonum immutabile sit creator et conservator singulorum encium universi.3) Mimo- chodem jest v Monum. univ. (418) připomenut, ale z Jakoubkovy questie „de antichristo“ dobře znám quodlibetář z r. 1412: Michael Čížek z Malenic, jenž disputoval o thematě: Utrum deus... mundum sensibilem ex nichilo itemporaliter pro- ductum conservet, ne in nichilum redigatur.4) Víme také, že jednou byl quodlibetářem mistr Ondřej z Brodu a známe jeho incepci s nadšenou chválou Prahy a university5) i hlavní questii: Utrum summadei sapiencia, cuius legem participant omnia alia agencia, omnem veritatem possibilem distinctissime unico actu simplicissimo per eius puram essenciam in propria forma cognoscit. Ale roku nelze určiti. Nic nevíme o quodlibetu roku 1408, 1410 a 1413. R. 1413 disputace de quolibet asi nebylo, arcibiskup ji zakázal. Tak soudím z Jakoubkova kázání proti graduovaným „Qui non diligit me“, kde praví: „Unde impedicio necessarie disputationis de quolibet? Nonne a subtili subordinacione graduatorum?“6) 1) (ibid. 303.) 2) Historie této disputace je zvláště zajímava. Šimon byl zvolen na r. 1414 (ibid. 424), ale disputace neměl, a fakulta ustanovila 8/1 1414, že má disputace „ex causis“ — patrně pro poněry dobové — býti odložena na dobu pozdější a určila týden po sv. Jiří (ibid. 426). Ale Šinon nekonal ani tu disputace a byl proto r. 1414 znovu zvolen pro rok 1415 (ibid. 428); než ani tu disputace ne- bylo, a Šimon zvolen po třetí pro r. 1416, kterémužto rozhodnutí fakulty se po- drobil teprve 26. září (ibid. 434). R. 1416 pak konal disputaci (ibid. 437) o hlavním thematě: „Utrum pro reformanda in ecclesia Christi unione necesse est clerum àbrenuncciare omnibus, que possidet, in affectu et effectu et sequi Christum in ewangelica pauper- tate.“ (Praž. univ. III. G 8 má u této questie pod čarou: "Questio Mgri Symonis Tyssnow a. 1416 in quodlibetho.) 3) V praž. univ. X E 24 (350a — 354a) jest na konci: determinata a. 1409 a ve víd. dv. 4673 fol. 118a má nadpis: „Questio principalis in quo- dlibeto Mgri Patris. Je také v praž. univ. X H 17 (137a — 139a). 4) Není sice nikde připsána Čížkovi, ale v praž. univ. X E 24 (205a — 210a) má na konci: determinata est a. 1412 a tamtéž v IX F 7 jsou fol. 35a n. uvedeni všichni opponenti (35!) i jejich námitky. To jakož i pečlivá koncepce otázky ukazuje na otázku hlavní. 5) V praž. univ. X E 24 fol. 390a — 391a, odkudž část uveřejnil Höfler SS. II 155 a XIII F 16 fol. 98a — 99b. 6) Rkp. univ. praž. IV G 6 fol 33a. (3) 1 *
z Homberga,1) pro rok 1404 Jana Hübnera a pro r. 1414 Šimona z Tišnova.2) Mimo to známe quodlibetáře z r. 1409. Byl jím mistr Matěj z Knína, zvolený po květnovém vyšetřování r. 1408 z opposice proti arcibiskupovi. Jeho quaestio principalis byla: Utrum summum bonum immutabile sit creator et conservator singulorum encium universi.3) Mimo- chodem jest v Monum. univ. (418) připomenut, ale z Jakoubkovy questie „de antichristo“ dobře znám quodlibetář z r. 1412: Michael Čížek z Malenic, jenž disputoval o thematě: Utrum deus... mundum sensibilem ex nichilo itemporaliter pro- ductum conservet, ne in nichilum redigatur.4) Víme také, že jednou byl quodlibetářem mistr Ondřej z Brodu a známe jeho incepci s nadšenou chválou Prahy a university5) i hlavní questii: Utrum summadei sapiencia, cuius legem participant omnia alia agencia, omnem veritatem possibilem distinctissime unico actu simplicissimo per eius puram essenciam in propria forma cognoscit. Ale roku nelze určiti. Nic nevíme o quodlibetu roku 1408, 1410 a 1413. R. 1413 disputace de quolibet asi nebylo, arcibiskup ji zakázal. Tak soudím z Jakoubkova kázání proti graduovaným „Qui non diligit me“, kde praví: „Unde impedicio necessarie disputationis de quolibet? Nonne a subtili subordinacione graduatorum?“6) 1) (ibid. 303.) 2) Historie této disputace je zvláště zajímava. Šimon byl zvolen na r. 1414 (ibid. 424), ale disputace neměl, a fakulta ustanovila 8/1 1414, že má disputace „ex causis“ — patrně pro poněry dobové — býti odložena na dobu pozdější a určila týden po sv. Jiří (ibid. 426). Ale Šinon nekonal ani tu disputace a byl proto r. 1414 znovu zvolen pro rok 1415 (ibid. 428); než ani tu disputace ne- bylo, a Šimon zvolen po třetí pro r. 1416, kterémužto rozhodnutí fakulty se po- drobil teprve 26. září (ibid. 434). R. 1416 pak konal disputaci (ibid. 437) o hlavním thematě: „Utrum pro reformanda in ecclesia Christi unione necesse est clerum àbrenuncciare omnibus, que possidet, in affectu et effectu et sequi Christum in ewangelica pauper- tate.“ (Praž. univ. III. G 8 má u této questie pod čarou: "Questio Mgri Symonis Tyssnow a. 1416 in quodlibetho.) 3) V praž. univ. X E 24 (350a — 354a) jest na konci: determinata a. 1409 a ve víd. dv. 4673 fol. 118a má nadpis: „Questio principalis in quo- dlibeto Mgri Patris. Je také v praž. univ. X H 17 (137a — 139a). 4) Není sice nikde připsána Čížkovi, ale v praž. univ. X E 24 (205a — 210a) má na konci: determinata est a. 1412 a tamtéž v IX F 7 jsou fol. 35a n. uvedeni všichni opponenti (35!) i jejich námitky. To jakož i pečlivá koncepce otázky ukazuje na otázku hlavní. 5) V praž. univ. X E 24 fol. 390a — 391a, odkudž část uveřejnil Höfler SS. II 155 a XIII F 16 fol. 98a — 99b. 6) Rkp. univ. praž. IV G 6 fol 33a. (3) 1 *
Strana 4
. Nh „ Roku 1411 byl quodlibetářem mistr Jan Hus. Víme to ze- záznamů v Monum. univ. III. p. 41. Tam po vyříznutých 4 listech, z nichž bychom se asi dověděli mnohého cenného o Husovi, ná- sleduje zpráva o deputaci vyslané z valného shromáždění mistrů university k městské radě pražské, aby s ní jednala o výsadách university. Byli v ní rektor a 12 mistrů, mezi nimi z theologické fakulty děkan Hildessen, Petr a Stanislav ze Znojma, z medicinské Jan Šváb, z filosofické děkan Petr z Police. Návrh university před- nesl M. Jan z Husince, sv. theologie baccalarius for- matus, tehdy quodlibetář. Ježto Petr z Police byl děkanem artistů v zimním semestru 1410—1411,1) není pochybnosti, že běží. o quodlibet roku 1411. Ohlížíme-li se však po podrobnostech tohoto quodlibeta, nenalézáme nikde nic bližšího. Ani questie quodlibetální není posud známa. Flajšhans (M. Jan Hus str. 258) míní: „Hus přis ní užil asi některých kvestií z Lombarda roku 1409: snad také vykládal kvestii „utrum materia prima nunc sub una forma substan- ciali et nunc sub altera existens sit informis“, nebo některou jinou z četných nám zachovalých“. První se nepodobá: nemohl zajisté quodlibetář vystoupiti jen s nějakou rozšířenou questií z Lektury. Questie pak „Utrum materia prima . . . .“ nemá rázu otázky hlavní, ani v thematě ani ve zpracování. Zbývá tedy jen některá jiná z četných nám zachovaných. A ta právě nebyla známa. Mezeru tuto vyplňuje rukopis víd. dv. kn. 4673, kde jsou dle Tabulae codicum na fol. 108a—212 Exercitia scholastica in academia Pragensi celebrata. Na fol. 108a—114a jsou excerpty k 8 questiím, 114b—115b jest Posicio Mgri Gregorii de Praga in quodlibeto M. Huss: Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri, 115b—117b M. Policz Utrum omne contingens, quod eveniet, absolute necessario eveniet, 117b —118a M. Pauli de Praga Posicio: Utrum mundus architipus . . . . sit multitudo ydearum in mente divina eternaliter refulgens, 118a —120a Questio principalis in quodlibeto M. Patris, 120a—121b Utrum melius et racionabilius esset mundum sensibilem eternaliter existere . . . 129ab Utrum quelibet pars aucti augeatur, 130a—133a (Pálčova) Utrum universalia . . ., 133b—134a Utrum omnis veritas necessaria ex per se notis valeat demonstrari, 134a — 137 a Utrum simpliciter necessario multitudo ydearum prerequiritur ad multi- tudinem productorum, 137a—138b několik sofismat, 139a—140a Utrum ens transcendens sit univocum ad substanciam et accidens, 1) Monum. univ. I. 414 nn. (4)
. Nh „ Roku 1411 byl quodlibetářem mistr Jan Hus. Víme to ze- záznamů v Monum. univ. III. p. 41. Tam po vyříznutých 4 listech, z nichž bychom se asi dověděli mnohého cenného o Husovi, ná- sleduje zpráva o deputaci vyslané z valného shromáždění mistrů university k městské radě pražské, aby s ní jednala o výsadách university. Byli v ní rektor a 12 mistrů, mezi nimi z theologické fakulty děkan Hildessen, Petr a Stanislav ze Znojma, z medicinské Jan Šváb, z filosofické děkan Petr z Police. Návrh university před- nesl M. Jan z Husince, sv. theologie baccalarius for- matus, tehdy quodlibetář. Ježto Petr z Police byl děkanem artistů v zimním semestru 1410—1411,1) není pochybnosti, že běží. o quodlibet roku 1411. Ohlížíme-li se však po podrobnostech tohoto quodlibeta, nenalézáme nikde nic bližšího. Ani questie quodlibetální není posud známa. Flajšhans (M. Jan Hus str. 258) míní: „Hus přis ní užil asi některých kvestií z Lombarda roku 1409: snad také vykládal kvestii „utrum materia prima nunc sub una forma substan- ciali et nunc sub altera existens sit informis“, nebo některou jinou z četných nám zachovalých“. První se nepodobá: nemohl zajisté quodlibetář vystoupiti jen s nějakou rozšířenou questií z Lektury. Questie pak „Utrum materia prima . . . .“ nemá rázu otázky hlavní, ani v thematě ani ve zpracování. Zbývá tedy jen některá jiná z četných nám zachovaných. A ta právě nebyla známa. Mezeru tuto vyplňuje rukopis víd. dv. kn. 4673, kde jsou dle Tabulae codicum na fol. 108a—212 Exercitia scholastica in academia Pragensi celebrata. Na fol. 108a—114a jsou excerpty k 8 questiím, 114b—115b jest Posicio Mgri Gregorii de Praga in quodlibeto M. Huss: Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri, 115b—117b M. Policz Utrum omne contingens, quod eveniet, absolute necessario eveniet, 117b —118a M. Pauli de Praga Posicio: Utrum mundus architipus . . . . sit multitudo ydearum in mente divina eternaliter refulgens, 118a —120a Questio principalis in quodlibeto M. Patris, 120a—121b Utrum melius et racionabilius esset mundum sensibilem eternaliter existere . . . 129ab Utrum quelibet pars aucti augeatur, 130a—133a (Pálčova) Utrum universalia . . ., 133b—134a Utrum omnis veritas necessaria ex per se notis valeat demonstrari, 134a — 137 a Utrum simpliciter necessario multitudo ydearum prerequiritur ad multi- tudinem productorum, 137a—138b několik sofismat, 139a—140a Utrum ens transcendens sit univocum ad substanciam et accidens, 1) Monum. univ. I. 414 nn. (4)
Strana 5
1140b Sophisma: Genus generale est accidens ipsius nominis, 141a Utrum possibile est verbum absolvi a connotacione temporis, 141b Utrum materia prima sit ens in actu, 142a Sophisma: Aliquid est, igitur aliqua proposicio est, 142a—145b Utrum universalia preter operacionem intellectus creati realiter subsistant in propria forma, 145—146 notabilia, 147a Utrum materia prima habeat esse ab ope- tracione intellectus, 1475—148b Utrum homines in regionibus calidis habitantes sint longioris vite quam homines in regionibus frigidis habi- tantes, 148b—149b Sophisma: Possibile est inpossibile, 150a—151a Utrum immutabilis dei presciencia stare possit cum rerum ad autrumlibet mera contingencia, 151a—152b M. Cristanni: Utrum astronomus peritus ex coniunccionibus et motibus planetarum fortunium vel infortunium alicuius potest prenosticari, 152b—154b Utrum deus omnium prima veritas sit primum obiectum sacre theologie, 154b—155a M. S. Palecz: Utrum deus ... sit repletivé in quolibet situ, 155a—156a M. S. Palecz: Utrum omne dependens habeat esse eternum in prima causa, 156b—159a Questio astrono- micalis domini Sdeniconis: Utrum tantum septem sunt planete ..., 159b—165 vacat, 166a—185b Supposiciones per manus Blasii, filii Briccii de Roycha a. d. MCCCCXV., 186a—212 Exposicio libri suppo- sitionum, confusionum, sophismatum. Tam jest na fol. 122a praeface při quodlibetu, 122b—125b pak následuje questie s rubr. nadpisem: Questio principalis quodlibet Mgri Huss a za ní 125b—128b námitky proti ní. Tím jest Husova questie quodlibetální objevena a ztráta rukopisu univ. praž. N 10, v němž byla quodlibetální disputace Husoval), zase nahrazena. Hus začíná quodlibet vzýváním sv. Trojice a udává obecně účel disputací: 1. aby se rozmnožila sláva Boží, 2. aby pyšná a so- fistická nepravda byla potřena a 3. aby neznámá pravda byla objevena.2) Potom vysvětluje, proč se podjal toho těžkého úkolu. Pohnuly jej k tomu omluvy učitelů jeho Štěpána z Pálče a Šimona z Tišnova, kteří, byvše universitou zvoleni, nechtěli přijati, udávajíce důvody, kéž jen platné! „Proto“, dí Hus, „já, ač k tomu nejméně schopen, maje vždy upřímně péči, aby vznešená universita naše nedostatkem cvičení ve vědách nezjalověla a aby 1) Cf Loserth Mitth. des Inst. für öst. Gesch. XI. (1890) str. 310. 2) Fol. 122a. O něco dále ty důvody opakuje a dodává: „denique ut mea a venerabilibus mgris instruatur ignorancia ipsorumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur“. Tento passus jest také v kod. univ. praž. III E 7 na zadním přídeští s podpisem: Hec fidelis Boemus Mgr. Jo. Huss in sua protestacione. (Truhl. Katal. I. 192.) (5)
1140b Sophisma: Genus generale est accidens ipsius nominis, 141a Utrum possibile est verbum absolvi a connotacione temporis, 141b Utrum materia prima sit ens in actu, 142a Sophisma: Aliquid est, igitur aliqua proposicio est, 142a—145b Utrum universalia preter operacionem intellectus creati realiter subsistant in propria forma, 145—146 notabilia, 147a Utrum materia prima habeat esse ab ope- tracione intellectus, 1475—148b Utrum homines in regionibus calidis habitantes sint longioris vite quam homines in regionibus frigidis habi- tantes, 148b—149b Sophisma: Possibile est inpossibile, 150a—151a Utrum immutabilis dei presciencia stare possit cum rerum ad autrumlibet mera contingencia, 151a—152b M. Cristanni: Utrum astronomus peritus ex coniunccionibus et motibus planetarum fortunium vel infortunium alicuius potest prenosticari, 152b—154b Utrum deus omnium prima veritas sit primum obiectum sacre theologie, 154b—155a M. S. Palecz: Utrum deus ... sit repletivé in quolibet situ, 155a—156a M. S. Palecz: Utrum omne dependens habeat esse eternum in prima causa, 156b—159a Questio astrono- micalis domini Sdeniconis: Utrum tantum septem sunt planete ..., 159b—165 vacat, 166a—185b Supposiciones per manus Blasii, filii Briccii de Roycha a. d. MCCCCXV., 186a—212 Exposicio libri suppo- sitionum, confusionum, sophismatum. Tam jest na fol. 122a praeface při quodlibetu, 122b—125b pak následuje questie s rubr. nadpisem: Questio principalis quodlibet Mgri Huss a za ní 125b—128b námitky proti ní. Tím jest Husova questie quodlibetální objevena a ztráta rukopisu univ. praž. N 10, v němž byla quodlibetální disputace Husoval), zase nahrazena. Hus začíná quodlibet vzýváním sv. Trojice a udává obecně účel disputací: 1. aby se rozmnožila sláva Boží, 2. aby pyšná a so- fistická nepravda byla potřena a 3. aby neznámá pravda byla objevena.2) Potom vysvětluje, proč se podjal toho těžkého úkolu. Pohnuly jej k tomu omluvy učitelů jeho Štěpána z Pálče a Šimona z Tišnova, kteří, byvše universitou zvoleni, nechtěli přijati, udávajíce důvody, kéž jen platné! „Proto“, dí Hus, „já, ač k tomu nejméně schopen, maje vždy upřímně péči, aby vznešená universita naše nedostatkem cvičení ve vědách nezjalověla a aby 1) Cf Loserth Mitth. des Inst. für öst. Gesch. XI. (1890) str. 310. 2) Fol. 122a. O něco dále ty důvody opakuje a dodává: „denique ut mea a venerabilibus mgris instruatur ignorancia ipsorumque assit exercitacio, ne putrescat ingenium et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur“. Tento passus jest také v kod. univ. praž. III E 7 na zadním přídeští s podpisem: Hec fidelis Boemus Mgr. Jo. Huss in sua protestacione. (Truhl. Katal. I. 192.) (5)
Strana 6
. štěkajícím protivníkům nedala se příležitost k pomluvám, chtěli jsem raději práci s disputací quodlibetální spojenou na sebe vzíti“.1) I žádá mistry, aby jí věnovali pozornost, ježto každý z ní může míti užitek; vždyť se tu budou ozývati všecky vědy. Na konci dává dojemně primát nejdokonalejšímu filosofovi, Pánu našemu Ježíši Kristu, jehož nesmějí katolíci z disputace vylučovati. Neboť kdo by jej vylučoval, vylučoval by docela jistě pravdu, a tak by v celé disputaci nezůstala než sofistická nepravda. Tento úvod Husův jest zvláště cenný. Dovídáme se z něho za jakých okolností a z jakých důvodů se Hus disputace podjal. Ovšem není ani teď věc úplně jasna. Dála-li se volba quodlibetáře, jak stanovy určují, před sv. Janem Křtitelem, bylo to právě v době sporův o spálení knih Viklefových — i jest pochopitelno, že Páleč a Tišnov neměli chuti přijati tak nevděčný úkol. Ale jak dlouho mohlo jednání s nimi trvati? Snad byla i volba později. Kdy se Hus přihlásil? Na to nemáme odpovědi. Tolik však jest jisto, že Hus řídil disputaci jsa od arcibiskupa exkommunikován a osobně citován k zodpovídání do Říma. Mile dojímá v praefaci starostlivost o universitu a nadšení pro pravdu-Krista. Thema Husovy questie quodlibetální jest: Utrum a primo- ente intellectivo et immutabili, omnipotenti, omni- scienti dependeat optima disposicio universi“.2) Zpracování jest úplně scholastické. Uvádí nejprve důvody proti dvěma předpokladům a proti thesi, pak objasňuje otázku positivně. Poznamenává, co jest „ens“ a co „primum ens“, co „intellectivum“ a „immutabile“. Pak klade tři supposice, z nichž odvozuje tři závěry s korrelarii, čímž jest objasněn první předpoklad. Ve druhém artikulu rozebírá pojmy „omnipotens“ a „omnisciens“ a činí o nich zase supposice, konkluse a korrelaria, vysvětlující Boží všemohoucnost a vševědoucnost a objasňující tak druhý před- poklad. V třetím artikulu konečně dospívá ke questii samotné. Vysvět- luje, že v ní běží o odvislost podstatnou, o uspořádání věcné a bytné a dovozuje, že questie jest pravdiva. Vypracování jest neobyčejně pečlivé, přímo vzorné dle názorů tehdejších. Formou i obsahem. Mluví tu čelný mistr fakulty, jenž 1) Přihlásil se tedy dobrovolně. O své péči o blaho university píše 27. června 1415 z vězení mistrům: „ habentes mei memoriam, qualiter semper intendebam. profectum universitatis ad honorem dei perducere, qualiter dolebam super discor- diis vestris et excessibus, qualiter nationem nostram praeclaram volebam congre- gare in unum...“ (Doc. 142.) 2) Je také, bez praeface, beze jména autorova a bez námitek ve známém. sborníku questií univ. praž. X E 24 fol. 265a—270b. (6)
. štěkajícím protivníkům nedala se příležitost k pomluvám, chtěli jsem raději práci s disputací quodlibetální spojenou na sebe vzíti“.1) I žádá mistry, aby jí věnovali pozornost, ježto každý z ní může míti užitek; vždyť se tu budou ozývati všecky vědy. Na konci dává dojemně primát nejdokonalejšímu filosofovi, Pánu našemu Ježíši Kristu, jehož nesmějí katolíci z disputace vylučovati. Neboť kdo by jej vylučoval, vylučoval by docela jistě pravdu, a tak by v celé disputaci nezůstala než sofistická nepravda. Tento úvod Husův jest zvláště cenný. Dovídáme se z něho za jakých okolností a z jakých důvodů se Hus disputace podjal. Ovšem není ani teď věc úplně jasna. Dála-li se volba quodlibetáře, jak stanovy určují, před sv. Janem Křtitelem, bylo to právě v době sporův o spálení knih Viklefových — i jest pochopitelno, že Páleč a Tišnov neměli chuti přijati tak nevděčný úkol. Ale jak dlouho mohlo jednání s nimi trvati? Snad byla i volba později. Kdy se Hus přihlásil? Na to nemáme odpovědi. Tolik však jest jisto, že Hus řídil disputaci jsa od arcibiskupa exkommunikován a osobně citován k zodpovídání do Říma. Mile dojímá v praefaci starostlivost o universitu a nadšení pro pravdu-Krista. Thema Husovy questie quodlibetální jest: Utrum a primo- ente intellectivo et immutabili, omnipotenti, omni- scienti dependeat optima disposicio universi“.2) Zpracování jest úplně scholastické. Uvádí nejprve důvody proti dvěma předpokladům a proti thesi, pak objasňuje otázku positivně. Poznamenává, co jest „ens“ a co „primum ens“, co „intellectivum“ a „immutabile“. Pak klade tři supposice, z nichž odvozuje tři závěry s korrelarii, čímž jest objasněn první předpoklad. Ve druhém artikulu rozebírá pojmy „omnipotens“ a „omnisciens“ a činí o nich zase supposice, konkluse a korrelaria, vysvětlující Boží všemohoucnost a vševědoucnost a objasňující tak druhý před- poklad. V třetím artikulu konečně dospívá ke questii samotné. Vysvět- luje, že v ní běží o odvislost podstatnou, o uspořádání věcné a bytné a dovozuje, že questie jest pravdiva. Vypracování jest neobyčejně pečlivé, přímo vzorné dle názorů tehdejších. Formou i obsahem. Mluví tu čelný mistr fakulty, jenž 1) Přihlásil se tedy dobrovolně. O své péči o blaho university píše 27. června 1415 z vězení mistrům: „ habentes mei memoriam, qualiter semper intendebam. profectum universitatis ad honorem dei perducere, qualiter dolebam super discor- diis vestris et excessibus, qualiter nationem nostram praeclaram volebam congre- gare in unum...“ (Doc. 142.) 2) Je také, bez praeface, beze jména autorova a bez námitek ve známém. sborníku questií univ. praž. X E 24 fol. 265a—270b. (6)
Strana 7
byl rektorem „almae matris“. Každý posluchač to musil cítiti. Zvláště imponoval asi učený ráz zpracování thematu, jenž arci nám se jeví poněkud nuceným a umělkovým. Vyhledáváť quodlibetář schválně náměty z různých oborů svobodných umění a hovoří o nich s filosofickou vervou, ač přímo nesouvisí s otázkou. Zde, hlavně v první části, jest patrný vliv Stanislava ze Znojma. Důležito bylo by věděti, kdo při quodlibetu disputoval a o čem. Ale o té věci jsme zde v takové nejistotě jako při všech quodli- betech. Ve sbornících otázekl) vypisují písaři questie z různých quodlibet2) a mezi nimi i otázky z determinací bakalářských, zřídka jen jmenujíce autory a jenom výjimkou udávajíce rok. Tak můžeme s jistotou quodlibetu Knínovu přičísti pouze Jeronymovu questii o universaliích, quodlibetu Čížkovu Jakoubkovu posici o antichristu a Borotínovu questii „Utrum omne principium mathematice . . . .“3) a quodlibetu Husovu questii Rehořovu „Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri“. Jinak jsme odkázáni na dohady, jimž někdy může býti pomůckou obsah otázky, jenž však zřídka má narážky časové, z části snad také předpoklad, že si quodlibetář za spolupracovníky vybírá své přátele a že v opisech otázky sobě nejbližší jsou z téhož quodlibeta. Ale to vše jest dosti pochybné. Quodlibetu Husovu bych s ohledem na předcházející zákaz kázání a na poměr autorův k Husovi přiřkl Jakoubkovu questii: Utrum possit summus princeps in execucione sui mandati a minore principe impediri.4) V rukopise vídeňském následují za Husovou questií námitky proti ní (fol. 125b—128b). Jest jich celkem 24 a sledují Husovo rozdělení bod za bodem. Jsou úplně vypracovány, ve formě přesně scholastické, a nepodávají věcně nic zajímavého, leč že jedna z nich (16) dotýká se jsoucnosti antichrista. Podobá se, že Hus námitky vypracoval sám a přátelům je rozdal, odpovědi na ně si připraviv. 1) Rkp. praž. univ. V E 14, X E 24, X H 17, X H 18, víd. dv. 4673. Z praž. univ. V E 14 vydal Beer (Lond. 1891) 13 questií jako Viklefových — po stránce ediční hotová monstra. Ty jsou všecky pražské, po Viklefovi není ani stopy. 2) Domněnka Höflerova (Magister Joh. Hus, Prag 1864 str. 255 nn.), že 60 questií v ruk. X E 24 je většinou z quodlibeta Knínova, je naprosto nesprávná. 3) X H 18 94b — 101b. 4) V praž. univ. X E 24 fol. 270b: Mgri Jacobi de Miza Determinacio in quodlibet. (7)
byl rektorem „almae matris“. Každý posluchač to musil cítiti. Zvláště imponoval asi učený ráz zpracování thematu, jenž arci nám se jeví poněkud nuceným a umělkovým. Vyhledáváť quodlibetář schválně náměty z různých oborů svobodných umění a hovoří o nich s filosofickou vervou, ač přímo nesouvisí s otázkou. Zde, hlavně v první části, jest patrný vliv Stanislava ze Znojma. Důležito bylo by věděti, kdo při quodlibetu disputoval a o čem. Ale o té věci jsme zde v takové nejistotě jako při všech quodli- betech. Ve sbornících otázekl) vypisují písaři questie z různých quodlibet2) a mezi nimi i otázky z determinací bakalářských, zřídka jen jmenujíce autory a jenom výjimkou udávajíce rok. Tak můžeme s jistotou quodlibetu Knínovu přičísti pouze Jeronymovu questii o universaliích, quodlibetu Čížkovu Jakoubkovu posici o antichristu a Borotínovu questii „Utrum omne principium mathematice . . . .“3) a quodlibetu Husovu questii Rehořovu „Utrum homini in aliquo casu licitum sit mentiri“. Jinak jsme odkázáni na dohady, jimž někdy může býti pomůckou obsah otázky, jenž však zřídka má narážky časové, z části snad také předpoklad, že si quodlibetář za spolupracovníky vybírá své přátele a že v opisech otázky sobě nejbližší jsou z téhož quodlibeta. Ale to vše jest dosti pochybné. Quodlibetu Husovu bych s ohledem na předcházející zákaz kázání a na poměr autorův k Husovi přiřkl Jakoubkovu questii: Utrum possit summus princeps in execucione sui mandati a minore principe impediri.4) V rukopise vídeňském následují za Husovou questií námitky proti ní (fol. 125b—128b). Jest jich celkem 24 a sledují Husovo rozdělení bod za bodem. Jsou úplně vypracovány, ve formě přesně scholastické, a nepodávají věcně nic zajímavého, leč že jedna z nich (16) dotýká se jsoucnosti antichrista. Podobá se, že Hus námitky vypracoval sám a přátelům je rozdal, odpovědi na ně si připraviv. 1) Rkp. praž. univ. V E 14, X E 24, X H 17, X H 18, víd. dv. 4673. Z praž. univ. V E 14 vydal Beer (Lond. 1891) 13 questií jako Viklefových — po stránce ediční hotová monstra. Ty jsou všecky pražské, po Viklefovi není ani stopy. 2) Domněnka Höflerova (Magister Joh. Hus, Prag 1864 str. 255 nn.), že 60 questií v ruk. X E 24 je většinou z quodlibeta Knínova, je naprosto nesprávná. 3) X H 18 94b — 101b. 4) V praž. univ. X E 24 fol. 270b: Mgri Jacobi de Miza Determinacio in quodlibet. (7)
Strana 8
„ Questio principalis quodlibeti Mgri Johannis Hus. Pater et filius et spiritus sanctus,a) unus deus omnipotens, omnium rerum principium, in quo vivimus, movemur et sumus,1) sine quo nullum rite fundatur exordium, sine quo qui salutem vult habere et sine vera sapiencia estimat se prudentem posse fieri, non sanus sed eger est, non prudens sed stultus, in egritudine laborabit assidua et in cecitate noxia stultus permanebit continue, donec ad ipsum fontem sapiencie totis viribus se convertat.b) Nam sine eius potencia nichil potest humana incipere fragilitas, nichil sapere nichilque terminare utiliter, cum ipse sit principium et finis2) omnium, ex quo, per quem et in quo omnia procedunt, diriguntur et quiescunt, qui ubique videt, ubique est presens, omnia implet. Ad illum igitur confugio, ut dignaretur donare pro labore potenciam, pro investigatione veritatis sapienciam et pro meritoria comple- cione benivolenciam. Ad cuius laudem primarie ordinari debet nostra disputacio, in qua oportet disputantem et questionem queren- tem, ut hoc meritorie faciat, prospicere ad hec tria : Primo, ut gloria dei augmentetur; secundo, quod falsitas superba et sophistica destru- atur; tercio, ut ignota veritas detegatur. Ceterum oportet in disputa- cione cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam puerilem. Movit autem me ad disputacionem de quolibet, ut verum fatear, magistrorum meorum excusacio, sc. rev. mgri Stephani Palecz etrev. mgri Symonis de Thyss- now, qui vicissim per universitatem electi concorditer excusaciones posuerunt, utinam validas, laborem difficilem ne subirent. Ego autem, qui ad hoc sum minimus ydoneus, gerens curam cor- dialiter assiduam, ne alma nostra universitas sine exercicio in scienciis sterilesceret et ne emulis latrantibus detrahendi prestaretur occasio, laborem malui disputacionis de quolibet suscipere et ut ingenii parvitas impedimentis exagitata variis poterit efficere, magistrorum venerabilium excellencia ingenia ad claram dilucidacionem verita- tum absconditarum, utcunque dabitur, excitare. Ad hec quidem nostra, ut dixi, debet conari disputacio, ut gloria dei augmentetur, falsitas zophistica destruatur et ignota veritas 1) Act. 17, 28. 2) Аpос. 1, 8. a) Této praeface použil skoro doslovně Křišťán z Prachatic při promoci čtyř bakalářů r. 1415 (Kod. univ. praž. VIII E 5 fol. 14a) b) Tak! Anakoluth. (8)
„ Questio principalis quodlibeti Mgri Johannis Hus. Pater et filius et spiritus sanctus,a) unus deus omnipotens, omnium rerum principium, in quo vivimus, movemur et sumus,1) sine quo nullum rite fundatur exordium, sine quo qui salutem vult habere et sine vera sapiencia estimat se prudentem posse fieri, non sanus sed eger est, non prudens sed stultus, in egritudine laborabit assidua et in cecitate noxia stultus permanebit continue, donec ad ipsum fontem sapiencie totis viribus se convertat.b) Nam sine eius potencia nichil potest humana incipere fragilitas, nichil sapere nichilque terminare utiliter, cum ipse sit principium et finis2) omnium, ex quo, per quem et in quo omnia procedunt, diriguntur et quiescunt, qui ubique videt, ubique est presens, omnia implet. Ad illum igitur confugio, ut dignaretur donare pro labore potenciam, pro investigatione veritatis sapienciam et pro meritoria comple- cione benivolenciam. Ad cuius laudem primarie ordinari debet nostra disputacio, in qua oportet disputantem et questionem queren- tem, ut hoc meritorie faciat, prospicere ad hec tria : Primo, ut gloria dei augmentetur; secundo, quod falsitas superba et sophistica destru- atur; tercio, ut ignota veritas detegatur. Ceterum oportet in disputa- cione cavere rixandi libidinem et ostentacionem frivolam puerilem. Movit autem me ad disputacionem de quolibet, ut verum fatear, magistrorum meorum excusacio, sc. rev. mgri Stephani Palecz etrev. mgri Symonis de Thyss- now, qui vicissim per universitatem electi concorditer excusaciones posuerunt, utinam validas, laborem difficilem ne subirent. Ego autem, qui ad hoc sum minimus ydoneus, gerens curam cor- dialiter assiduam, ne alma nostra universitas sine exercicio in scienciis sterilesceret et ne emulis latrantibus detrahendi prestaretur occasio, laborem malui disputacionis de quolibet suscipere et ut ingenii parvitas impedimentis exagitata variis poterit efficere, magistrorum venerabilium excellencia ingenia ad claram dilucidacionem verita- tum absconditarum, utcunque dabitur, excitare. Ad hec quidem nostra, ut dixi, debet conari disputacio, ut gloria dei augmentetur, falsitas zophistica destruatur et ignota veritas 1) Act. 17, 28. 2) Аpос. 1, 8. a) Této praeface použil skoro doslovně Křišťán z Prachatic při promoci čtyř bakalářů r. 1415 (Kod. univ. praž. VIII E 5 fol. 14a) b) Tak! Anakoluth. (8)
Strana 9
"a detegatur, denique ut mea a venerabilibus magistris instruatur igno rancia et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur. Unde obsecro vos, prestantissimi magistri et domini, non dedignentur vestre prudencie in disputacionem presentem mentis oculum infigere, quia divino suffragante auxilio, etsi non ex parte querentis, tamen ex parte respondencium pabulum in eadem reperient, ex quo recreari aliqualiter poterunt. Nam non est mirandum secundum Senecam ep. 8. ex eadem materia quemque suis studiis apta colligere, cum in eodem prato querat bos herbam, canis leporem cyconiaque locustam. Sic quidem prosperante domino in nostra disputacione diligens auditor, magistrorum posiciones et responsiones colligens, indubitanter reperiet, quo suum saciet intellectum. Ibi enim invenietur Platonis probata deitas cum ydeis, Aristotelis sincera veritas in logicis argumentis, ibi parebunt Ewclidis theoremata, Mychali axiomata, Daretis aphorismata et Ypocratis scrutinia. Aderit eciam Ptholomei non latens gloria et legum pericia, nec se poterit abscondere arithmetice pro- porcio, musice consonancia, rethorice eloquencia et sermonis congruitas, quam edocet grammatica, nutrix sedula puerorum. Sed numquid moralis silebit sciencia, quam non dico Aristoteles gentilis tradidit vel Seneca, sed moralissimus et optimus philosophus dominus noster Jesus Christus, quem non licet catholicis a disputacione excludere. Nam qui ipsum excluderet, veritatem absque dubio exclu- deret et sic in tota disputacione falsitas sophistica remaneret. Unde istius magistri optimi innixus presidio in nomine bene- dicte et venerande trinitatis inchoans ab eo, qui est effectuum omnium principium, ex quo inchoatur omnis nostra accio et in quem tendere debet finaliter, propono questionem disputabilem sub hac verborum forma:a) Utrum a primo ente intellectivo et immutabili, omni- potenti, omniscienti dependeat optima disposicio universi. Et arguitur primo, suppositum primum esse fal sum. Nam nullum est primum ens, igitur primum suppositum falsum. Antecedens arguitur sic: Nullum est ultimum ens, igitur nec primum. Tenet consequencia, quia relativa seb) perempta peri- munt. Antecedens probatur: Nullum est precise medium ens, igitur 3) Nad následujícím textem má A rubr. nadpis: Questio principalis quodlibet mgri Huss. b) A per se. (9)
"a detegatur, denique ut mea a venerabilibus magistris instruatur igno rancia et scolarium ingenia ad studium diligencius inclinentur. Unde obsecro vos, prestantissimi magistri et domini, non dedignentur vestre prudencie in disputacionem presentem mentis oculum infigere, quia divino suffragante auxilio, etsi non ex parte querentis, tamen ex parte respondencium pabulum in eadem reperient, ex quo recreari aliqualiter poterunt. Nam non est mirandum secundum Senecam ep. 8. ex eadem materia quemque suis studiis apta colligere, cum in eodem prato querat bos herbam, canis leporem cyconiaque locustam. Sic quidem prosperante domino in nostra disputacione diligens auditor, magistrorum posiciones et responsiones colligens, indubitanter reperiet, quo suum saciet intellectum. Ibi enim invenietur Platonis probata deitas cum ydeis, Aristotelis sincera veritas in logicis argumentis, ibi parebunt Ewclidis theoremata, Mychali axiomata, Daretis aphorismata et Ypocratis scrutinia. Aderit eciam Ptholomei non latens gloria et legum pericia, nec se poterit abscondere arithmetice pro- porcio, musice consonancia, rethorice eloquencia et sermonis congruitas, quam edocet grammatica, nutrix sedula puerorum. Sed numquid moralis silebit sciencia, quam non dico Aristoteles gentilis tradidit vel Seneca, sed moralissimus et optimus philosophus dominus noster Jesus Christus, quem non licet catholicis a disputacione excludere. Nam qui ipsum excluderet, veritatem absque dubio exclu- deret et sic in tota disputacione falsitas sophistica remaneret. Unde istius magistri optimi innixus presidio in nomine bene- dicte et venerande trinitatis inchoans ab eo, qui est effectuum omnium principium, ex quo inchoatur omnis nostra accio et in quem tendere debet finaliter, propono questionem disputabilem sub hac verborum forma:a) Utrum a primo ente intellectivo et immutabili, omni- potenti, omniscienti dependeat optima disposicio universi. Et arguitur primo, suppositum primum esse fal sum. Nam nullum est primum ens, igitur primum suppositum falsum. Antecedens arguitur sic: Nullum est ultimum ens, igitur nec primum. Tenet consequencia, quia relativa seb) perempta peri- munt. Antecedens probatur: Nullum est precise medium ens, igitur 3) Nad následujícím textem má A rubr. nadpis: Questio principalis quodlibet mgri Huss. b) A per se. (9)
Strana 10
nec primum nec secundum nec ultimum. Consequencia est nota et antecedens ex eo evidet, quia quocunque dato pro medio dabitur aliud eque primo medium — igitur. Item contra secundum suppositum arguitur sic: Si primum ens est intellectivum et immutabile, omnisciens et omni- potens, tunc primum ens prius est intellectivum quam intelligit et per consequens est mutabile, non omnipotens nec omnisciens. Prima consequencia patet ex eo, quia disposicio habitualis debet prece- dere actum, ut patet in multis locis philosophie. Et secunda con- sequencia ex eo evidet, quod si aliquid prius habeat disposicionem habitualem quam actus illius habitualis disposicionis, tunc ipsum est mutabile et per consequens non omnipotens nec omnisciens. Contra quesitum arguitur sic: Non est dabilis optima disposicio universi, igitur questio quoad quesitum est falsa. Antece- dens probatur, quia quacunque data disposicione universi deus, cum sit infinite sapiencie, voluntatis et potencie, ipse scit et potest velle et producere meliorem disposicionem universi — igitur non est dabilis optima. Tenet consequencia, quia alias ad illam datam foret eius sapiencia, volicio et potencia terminata et sic non esset infinita, quod nimis confunderet ipsum deum. In oppositum tam quoad quesitum quam quoad supposita est concors philosophorum sentencia et doctrina, igitur questio vera. Notandum, quod questio duo presupponit et tercium querit. Presupponit primo esse primum ens intellectivum et immutabile secundo presupponit primum ens esse omnipotens et omnisciens, tercio querit, si a tali primo ente dependet optima disposicio universi Quoad primum suppositum noto, quod nomen entis dicit secundum grammaticos summe analoyce substanciam cum qualitate, sicut hoc verbum „est“ dicit analoyce actum rei cum tempore vel manencia aut duracione; ubi ipsa substancia nominalis cum qualitate suo nomine significatur per modum fontis stantis per qualitatem originantis, ipse autem actus verbalis cum suo tempore, duracione vel manencia significatur per modum rivi fluentis in suo- alveo, qui alveus est duracio vel manencia subita, successiva vel tota simul constans sine fine, ipsius actus. Racio autem preter iam dicta, cur nomen significat substanciam cum qualitate, verbum autem actum cum tempore et duracione subita vel successiva? Nichil enim est obiectum intellectus quomo- dolibet, nisi quomodolibet verum. Veritas autem est adequacio rei ad principia intelligibilis unionis, aliquorum in ipsa, estque eciam (10)
nec primum nec secundum nec ultimum. Consequencia est nota et antecedens ex eo evidet, quia quocunque dato pro medio dabitur aliud eque primo medium — igitur. Item contra secundum suppositum arguitur sic: Si primum ens est intellectivum et immutabile, omnisciens et omni- potens, tunc primum ens prius est intellectivum quam intelligit et per consequens est mutabile, non omnipotens nec omnisciens. Prima consequencia patet ex eo, quia disposicio habitualis debet prece- dere actum, ut patet in multis locis philosophie. Et secunda con- sequencia ex eo evidet, quod si aliquid prius habeat disposicionem habitualem quam actus illius habitualis disposicionis, tunc ipsum est mutabile et per consequens non omnipotens nec omnisciens. Contra quesitum arguitur sic: Non est dabilis optima disposicio universi, igitur questio quoad quesitum est falsa. Antece- dens probatur, quia quacunque data disposicione universi deus, cum sit infinite sapiencie, voluntatis et potencie, ipse scit et potest velle et producere meliorem disposicionem universi — igitur non est dabilis optima. Tenet consequencia, quia alias ad illam datam foret eius sapiencia, volicio et potencia terminata et sic non esset infinita, quod nimis confunderet ipsum deum. In oppositum tam quoad quesitum quam quoad supposita est concors philosophorum sentencia et doctrina, igitur questio vera. Notandum, quod questio duo presupponit et tercium querit. Presupponit primo esse primum ens intellectivum et immutabile secundo presupponit primum ens esse omnipotens et omnisciens, tercio querit, si a tali primo ente dependet optima disposicio universi Quoad primum suppositum noto, quod nomen entis dicit secundum grammaticos summe analoyce substanciam cum qualitate, sicut hoc verbum „est“ dicit analoyce actum rei cum tempore vel manencia aut duracione; ubi ipsa substancia nominalis cum qualitate suo nomine significatur per modum fontis stantis per qualitatem originantis, ipse autem actus verbalis cum suo tempore, duracione vel manencia significatur per modum rivi fluentis in suo- alveo, qui alveus est duracio vel manencia subita, successiva vel tota simul constans sine fine, ipsius actus. Racio autem preter iam dicta, cur nomen significat substanciam cum qualitate, verbum autem actum cum tempore et duracione subita vel successiva? Nichil enim est obiectum intellectus quomo- dolibet, nisi quomodolibet verum. Veritas autem est adequacio rei ad principia intelligibilis unionis, aliquorum in ipsa, estque eciam (10)
Strana 11
secundum hoc adequacio rei ad intellectum. Cum autem triplex. sit gradus veritatis: infimus, medius et supremus, quo aliquid. est quomodolibet obiectum intellectus, infimus quo aliquid est quodammodo obiectum intellectus quoad inchoacionem cognicionis, puta quoad apprehensionem obiecti ad cognoscendum ipsum non per se, sed cum altero — sic hoc verbum „est“, quod est radix omnium verborum, si ipsum purum dixeris, ipsum quidem nichil est, significat autem quandam composicionem, quam sine extremis non est cognoscere, ut dicitur I. Peri erm.;a) medius gradus veri- tatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad mediacionem cognicionis, puta quoad cognicionem simplicis noti- cie, non intuitive vel assertive vel assentive — sic duo nomina et eciam verba secundum se sumpta nomina existencia per se- significant aliquid (I. Peri erm.); summus gradus veritatis est, quod aliquid est verum obiectum intellectus quoad consummacionem cognicionis, puta quoad cognicionem perfectam intuitivam, asserti- vam et assensivam de re secundum substanciam cum qualitate et secundum actum cum tempore vel duracione.b) Respectu primi veri intellectus inchoat cognicionem, respectu me- dii mediat non finit cognicionem, respectu tercii consummat et perficit cognicionem. Unde philosophus III. Peri erm. formans enuncciaciones secundum sapienciam Grecorum sic enuncciat: Est homo iustus, non est homo iustus, ad innuendum, quod verbum importat verum infimi gradus veritatis quoad inchoacionem cognicionis, postea nomen importat verum medii gradus quoad mediacionem cognici- onis et dehine composicio ex hiis importat verum summi gradus quoad consummacionem cognicionis. Primum verum infimum est actus cum tempore et duracione per modum rivi fluentis in suo alveo. secundum verum est substancia cum qualitate per modum fontis stantis et originantis, tercium verum est unitum ex hiis. Et hec est una causa, quare nomine, verbo et composicione ex hiis utimur ad inchoacionem, mediacionem et consummacionem cognicionis secundum triplicem gradum veritatis in adequacione ad intellectum. Et licet ens in quantum ens sive secundum se sumptum. limitibus essencialibus diffiniri non potest, cum secundum analogiam supremam ambit omnia interminabiliter: potest tamen quomodolibet passionaliter diffiniri seu describi secundum suas tres per se passi- ones, primam, mediam et ultimam, dicendo sic: Ens est, quod est. a) Psáno: peryarm. b) Tak! Anakoluth. (1I)
secundum hoc adequacio rei ad intellectum. Cum autem triplex. sit gradus veritatis: infimus, medius et supremus, quo aliquid. est quomodolibet obiectum intellectus, infimus quo aliquid est quodammodo obiectum intellectus quoad inchoacionem cognicionis, puta quoad apprehensionem obiecti ad cognoscendum ipsum non per se, sed cum altero — sic hoc verbum „est“, quod est radix omnium verborum, si ipsum purum dixeris, ipsum quidem nichil est, significat autem quandam composicionem, quam sine extremis non est cognoscere, ut dicitur I. Peri erm.;a) medius gradus veri- tatis est, quo aliquid est verum obiectum intellectus quoad mediacionem cognicionis, puta quoad cognicionem simplicis noti- cie, non intuitive vel assertive vel assentive — sic duo nomina et eciam verba secundum se sumpta nomina existencia per se- significant aliquid (I. Peri erm.); summus gradus veritatis est, quod aliquid est verum obiectum intellectus quoad consummacionem cognicionis, puta quoad cognicionem perfectam intuitivam, asserti- vam et assensivam de re secundum substanciam cum qualitate et secundum actum cum tempore vel duracione.b) Respectu primi veri intellectus inchoat cognicionem, respectu me- dii mediat non finit cognicionem, respectu tercii consummat et perficit cognicionem. Unde philosophus III. Peri erm. formans enuncciaciones secundum sapienciam Grecorum sic enuncciat: Est homo iustus, non est homo iustus, ad innuendum, quod verbum importat verum infimi gradus veritatis quoad inchoacionem cognicionis, postea nomen importat verum medii gradus quoad mediacionem cognici- onis et dehine composicio ex hiis importat verum summi gradus quoad consummacionem cognicionis. Primum verum infimum est actus cum tempore et duracione per modum rivi fluentis in suo alveo. secundum verum est substancia cum qualitate per modum fontis stantis et originantis, tercium verum est unitum ex hiis. Et hec est una causa, quare nomine, verbo et composicione ex hiis utimur ad inchoacionem, mediacionem et consummacionem cognicionis secundum triplicem gradum veritatis in adequacione ad intellectum. Et licet ens in quantum ens sive secundum se sumptum. limitibus essencialibus diffiniri non potest, cum secundum analogiam supremam ambit omnia interminabiliter: potest tamen quomodolibet passionaliter diffiniri seu describi secundum suas tres per se passi- ones, primam, mediam et ultimam, dicendo sic: Ens est, quod est. a) Psáno: peryarm. b) Tak! Anakoluth. (1I)
Strana 12
unum, verum et bonum vel: Ens est, cui infest unitas, veritas et bonitas. Et tantum de illo, quod dicitur in questionis tytulo „ens“ sive accipiatur principaliter pro re obiective intellectum penitus terminante, sive pro signo vicario, quod loco rei accipitur in dispu- tacione. Secundo noto, quod primum ens positive exponendo dicitur, quod cuncta precederet et excederet secundum substanciam cum qualitate et secundum actum cum duracione, habens ante, supra et extra unitatem, veritatem et bonitatem. Ex quo patet, quod si aliquid est vere primum ens, ipsum secundum quod huiusmodi non potest esse quomodolibet pars universitatis encium, sicut simpliciter infinitum in eo quod sit infinitum non potest esse quomodolibet pars universitatis finitorum. Quomodocunque enim dicatur parcialitas vera, eo ipso qualemcunque imminucionem includit respectu tocius — igitur. Tercio noto, quod intellectivum dicitur uno modo, quod potencia remota, alio modo quod potencia propinqua et tercio modo quod potencia propinquissima, actui essencialiter condi- stincta, potest intelligere. Superexcellenter autem dicitur intellectivum, quod puro actu, excludente omnem potenciam actui condistinctam, intelligit et potest intelligere. Quarto noto, quod immutabile in proposito accipitur non principaliter pro negacione omnis mutabilitatis, sed pro positivo precipue, quod pocius per modum forme positive quam per nega- cionem omnem mutabilitatem excludit, ita quod negacio mutabilitatis non intelligatur in se ipsa, qua nobis dicitur immutabilis, sed intelligatur ut quoddam denominativum pure ab extrinseco circa rem ipsam longe et secundario positivum rei consequens. Et sicut magnitudo respectiva per opposicionem respectuum denominat angulum magnum, qui est omnino indivisibilis extensive in se: sic hic negacio mutabilitatis denominat pure positivum in se, quod potissime est et nullo modo penitus immutatur. Supposicio prima. Si est omnino simpliciter ens, ipsum est primum ens. Patet, quia si est ens omnino simpliciter, tunc ab ipso omnimoda paucitas, parvitas, parcialitas et excessio et inclusio passive dicta sunt penitus aliena et per consequens omnium rerum universitatem precedit simpliciter, penetrat et trans- cendit — igitur. Supposicio secunda. Esse intellectivum est eligibilius quam esse non intellectivum. Patet, quia omnes sapientes (12)
unum, verum et bonum vel: Ens est, cui infest unitas, veritas et bonitas. Et tantum de illo, quod dicitur in questionis tytulo „ens“ sive accipiatur principaliter pro re obiective intellectum penitus terminante, sive pro signo vicario, quod loco rei accipitur in dispu- tacione. Secundo noto, quod primum ens positive exponendo dicitur, quod cuncta precederet et excederet secundum substanciam cum qualitate et secundum actum cum duracione, habens ante, supra et extra unitatem, veritatem et bonitatem. Ex quo patet, quod si aliquid est vere primum ens, ipsum secundum quod huiusmodi non potest esse quomodolibet pars universitatis encium, sicut simpliciter infinitum in eo quod sit infinitum non potest esse quomodolibet pars universitatis finitorum. Quomodocunque enim dicatur parcialitas vera, eo ipso qualemcunque imminucionem includit respectu tocius — igitur. Tercio noto, quod intellectivum dicitur uno modo, quod potencia remota, alio modo quod potencia propinqua et tercio modo quod potencia propinquissima, actui essencialiter condi- stincta, potest intelligere. Superexcellenter autem dicitur intellectivum, quod puro actu, excludente omnem potenciam actui condistinctam, intelligit et potest intelligere. Quarto noto, quod immutabile in proposito accipitur non principaliter pro negacione omnis mutabilitatis, sed pro positivo precipue, quod pocius per modum forme positive quam per nega- cionem omnem mutabilitatem excludit, ita quod negacio mutabilitatis non intelligatur in se ipsa, qua nobis dicitur immutabilis, sed intelligatur ut quoddam denominativum pure ab extrinseco circa rem ipsam longe et secundario positivum rei consequens. Et sicut magnitudo respectiva per opposicionem respectuum denominat angulum magnum, qui est omnino indivisibilis extensive in se: sic hic negacio mutabilitatis denominat pure positivum in se, quod potissime est et nullo modo penitus immutatur. Supposicio prima. Si est omnino simpliciter ens, ipsum est primum ens. Patet, quia si est ens omnino simpliciter, tunc ab ipso omnimoda paucitas, parvitas, parcialitas et excessio et inclusio passive dicta sunt penitus aliena et per consequens omnium rerum universitatem precedit simpliciter, penetrat et trans- cendit — igitur. Supposicio secunda. Esse intellectivum est eligibilius quam esse non intellectivum. Patet, quia omnes sapientes (12)
Strana 13
plus affectant et laudant sapienter et intellectualiter vivere quam esse sine vita sapienti et intellectuali — igitur. Supposicio tercia. Si est aliquid secundum se et se- cundum omne sui immensum, ipsum non potest quo- modolibet ab aliquo vel ad aliquid vel secundum aliquid mutari. Nam sicut infinitum undique corporale non potest secundum se moveri localiter quorsumlibet, si esset, non solum quia ex impossibili sequitur quodlibet, sed quia oppositum consequentis cum antecedente manifestam includit repugnanciam: sic multo minus si aliquid secundum se et omne sui immensum fuerit, poterit quomodolibet immutari. Conclusio prima. Primum ens est. Probatur: Omnino simpliciter ens est, igitur primum ens est. Consequencia tenet per supposicionem primam. Antecedens probatur, quia totaliter secundum quid ens vel entitas est, ut patet de accidente. Lapis enim a sua albebine non est aliquod ens, quia nec lapis nec aliud ens a lapide, sed ab albedine est solum secundum quid et quodammodo ens, sc. aliquale album ens, nec albedo lapidis est cuiusquam plus entitas quam lapidis. Similiter est ens partim simpliciter et partim secundum quid, ut patet de substancia per se existente sine alio extrinseco ab eius natura, ipsam subiective sustentante, dependente tamen in existencia ab alio. Igitur est ens omnino simpliciter. Consequencia tenet, cum alias staret paucitas, parvitas et parcialitas, et omnimo- da et mediocris in entitate, sine correlativa omnimoda multitudine, magnitudine et totalitate. Corr. 1. Primum ens est ens magnum immen- surabile, ens multum innumerabile, ens totum inponde- rabile. Patet, quia cum primum ens in eo quod simpliciter ens et omnino sit simpliciter omnimode magnitudinis, multitudinis et tota- litatis in entitate et oppositum in adiecto est, quod aliqualis parvitas, paucitas, parcialitas, passiva excessio vel inclusio sit admixta in eodem, secundum quod est sic omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis — parvitas enim est per se materia mensurabilitatis, paucitas numerabilitatis et parcialitas ponderabilitatis et non sic magnitudo, multitudo et totalitas, cum secundum se parvum sit mensurabile, paucum numerabile, parciale ponderabile, et non sic secundum se magnum, multum et totum, cum eo ipso quod magnum est secundum se, omnino immensum esset, immensurabile, innu- merabile et inponderabile — igitur correlarium verum. Corr. 2. Primum ens est infinitum entitate. Patet, cum sit ens magnum, multum et totum in entitate, exclusa penitus (13)
plus affectant et laudant sapienter et intellectualiter vivere quam esse sine vita sapienti et intellectuali — igitur. Supposicio tercia. Si est aliquid secundum se et se- cundum omne sui immensum, ipsum non potest quo- modolibet ab aliquo vel ad aliquid vel secundum aliquid mutari. Nam sicut infinitum undique corporale non potest secundum se moveri localiter quorsumlibet, si esset, non solum quia ex impossibili sequitur quodlibet, sed quia oppositum consequentis cum antecedente manifestam includit repugnanciam: sic multo minus si aliquid secundum se et omne sui immensum fuerit, poterit quomodolibet immutari. Conclusio prima. Primum ens est. Probatur: Omnino simpliciter ens est, igitur primum ens est. Consequencia tenet per supposicionem primam. Antecedens probatur, quia totaliter secundum quid ens vel entitas est, ut patet de accidente. Lapis enim a sua albebine non est aliquod ens, quia nec lapis nec aliud ens a lapide, sed ab albedine est solum secundum quid et quodammodo ens, sc. aliquale album ens, nec albedo lapidis est cuiusquam plus entitas quam lapidis. Similiter est ens partim simpliciter et partim secundum quid, ut patet de substancia per se existente sine alio extrinseco ab eius natura, ipsam subiective sustentante, dependente tamen in existencia ab alio. Igitur est ens omnino simpliciter. Consequencia tenet, cum alias staret paucitas, parvitas et parcialitas, et omnimo- da et mediocris in entitate, sine correlativa omnimoda multitudine, magnitudine et totalitate. Corr. 1. Primum ens est ens magnum immen- surabile, ens multum innumerabile, ens totum inponde- rabile. Patet, quia cum primum ens in eo quod simpliciter ens et omnino sit simpliciter omnimode magnitudinis, multitudinis et tota- litatis in entitate et oppositum in adiecto est, quod aliqualis parvitas, paucitas, parcialitas, passiva excessio vel inclusio sit admixta in eodem, secundum quod est sic omnimode magnitudinis, multitudinis et totalitatis — parvitas enim est per se materia mensurabilitatis, paucitas numerabilitatis et parcialitas ponderabilitatis et non sic magnitudo, multitudo et totalitas, cum secundum se parvum sit mensurabile, paucum numerabile, parciale ponderabile, et non sic secundum se magnum, multum et totum, cum eo ipso quod magnum est secundum se, omnino immensum esset, immensurabile, innu- merabile et inponderabile — igitur correlarium verum. Corr. 2. Primum ens est infinitum entitate. Patet, cum sit ens magnum, multum et totum in entitate, exclusa penitus (13)
Strana 14
parvitate, paucitate, parcialitate, excessu, inclusione passive accep- tis, igitur est multum, magnum et totum sine fine — igitur cor- relarium verum. Corr. 3. Esse plura prima encia est impossibile. Patet, nam cum maior sit rerum ad invicem essencialis distancia et differencia, quam corporum ad invicem localis et situalis distan- cia, sed impossibile est esse duo infinita in extensione situali ad invicem situaliter et localiter distancia: igitur impossibile est esse duo prima encia, quorum quodlibet oporteret ad alterum finite substancialitatis differre et distare — igitur correlarium verum. Conclusio secunda. Primum ens est intellectivum. Probatur: Esse primi entis est esse nobilissimum, ut patet ex iam dictis; sed quia esse intellectivum est melius quam esse non intel- lectivum per secundam supposicionem: igitur primum ens est intel- lectivum. Consequencia tenet, alias esse ipsius primi entis, quod esset esse non intellectivum esset nobilius quam esse intellectivum igitur conclusio vera. — Corr. 1. Deusestimmense intellectivus. Patet, quia cum deus ex quid nominis sit optimum et sic primum ens, eius esse, cum sit immensum ex dictis et sit esse intellectivum, igitur est immensum esse intellectivum, magnum, multum, totum sine paucitate, parvitate, parcialitate — igitur correlarium verum. Corr. 2. Deus est purus et immensus actus intel- ligendi, excludens in natura sua divina omnem potenciam intelligendi, essencialiter actui condis- tinctam. Patet, quia alias non posset immense intelligere, nisi per immensum actum intelligendi, quem propter immensitatem oportebit esse primum ens, ut patet ex dictis. Quodsi esset potencia intelligendi ibi essencialiter actui condistincta, ipsa esset immensa et sic esset primum ens et per consequens essent plura prima, quod est impossibile — igitur correlarium verum. Corr. 3. Primum ens est visus intellectualis immense claritatis. Patet, quia non esset immense intelligere, nisi posset immense clare videre intellectualiter, quo visu dato ipse visus erit primum ens, ut patet ex dictis — igitur correlarium verum. Conclusio tercia. Primum ens est immutabile. Probatur: Primum ens est secundum se et secundum omne sui immensum, cum nichil sit sui, quod non sit primum ens immen- sum — igitur conclusio vera. Consequencia tenet per supposicionem terciam et antecedens patet ex dictis. (14)
parvitate, paucitate, parcialitate, excessu, inclusione passive accep- tis, igitur est multum, magnum et totum sine fine — igitur cor- relarium verum. Corr. 3. Esse plura prima encia est impossibile. Patet, nam cum maior sit rerum ad invicem essencialis distancia et differencia, quam corporum ad invicem localis et situalis distan- cia, sed impossibile est esse duo infinita in extensione situali ad invicem situaliter et localiter distancia: igitur impossibile est esse duo prima encia, quorum quodlibet oporteret ad alterum finite substancialitatis differre et distare — igitur correlarium verum. Conclusio secunda. Primum ens est intellectivum. Probatur: Esse primi entis est esse nobilissimum, ut patet ex iam dictis; sed quia esse intellectivum est melius quam esse non intel- lectivum per secundam supposicionem: igitur primum ens est intel- lectivum. Consequencia tenet, alias esse ipsius primi entis, quod esset esse non intellectivum esset nobilius quam esse intellectivum igitur conclusio vera. — Corr. 1. Deusestimmense intellectivus. Patet, quia cum deus ex quid nominis sit optimum et sic primum ens, eius esse, cum sit immensum ex dictis et sit esse intellectivum, igitur est immensum esse intellectivum, magnum, multum, totum sine paucitate, parvitate, parcialitate — igitur correlarium verum. Corr. 2. Deus est purus et immensus actus intel- ligendi, excludens in natura sua divina omnem potenciam intelligendi, essencialiter actui condis- tinctam. Patet, quia alias non posset immense intelligere, nisi per immensum actum intelligendi, quem propter immensitatem oportebit esse primum ens, ut patet ex dictis. Quodsi esset potencia intelligendi ibi essencialiter actui condistincta, ipsa esset immensa et sic esset primum ens et per consequens essent plura prima, quod est impossibile — igitur correlarium verum. Corr. 3. Primum ens est visus intellectualis immense claritatis. Patet, quia non esset immense intelligere, nisi posset immense clare videre intellectualiter, quo visu dato ipse visus erit primum ens, ut patet ex dictis — igitur correlarium verum. Conclusio tercia. Primum ens est immutabile. Probatur: Primum ens est secundum se et secundum omne sui immensum, cum nichil sit sui, quod non sit primum ens immen- sum — igitur conclusio vera. Consequencia tenet per supposicionem terciam et antecedens patet ex dictis. (14)
Strana 15
Corr. 1. Esse primi entis per modum positivi undique immensi excludit omnem mutabilitatem a natura eiusdem. Patet ex con- clusione et eius probacione et ex notabili quarto — igitur. Corr. 2. Deus est substancia potestatis, sapiencie et volun- tatis immutabilis. Patet, quia deus secundum omne sui est immuta- bilis; cum autem esse substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis [undique immense] sit melius quam esse non sic substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis undique immense — igitur correla- rium verum. Corr. 3. Non est inconveniens, deum sola potestate, sapiencia et voluntate eterna et immutabili facere novum temporalem effectum contingentem. Patet, quia si non, tunc non posset facere huiusmodi effectum et per consequens nec posset prevelle huiusmodi bonum effectum, quod est impossibile. Unde sicut eternitas dei ultra quam omnis sensus humanus potest capere, existit tota in particula temporis, sicut mensura mensurans in mensurato: sic eterna immutabilitas et necessaria potestas, sapiencia et voluntas secun- dum se ipsam existit in volito temporali, mutabili et contingenti, sicut causa efficiens in suo causato — igitur correlarium verum. Quantum ad secundum articulum noto, quod omnipo- tens quoad quid nominis dicitur, quod haberet essencialem poten- ciam, non parvam, paucam, parcialem quomodolibet, sed simpliciter magnam, multam, totam et universalem principiandi, faciendi et conservandi et ita de omnibus possibilibus modis potencialiter se habendi, in quibus imperfeccio simpliciter est exclusa. Secundo noto, quod omnisciens dicitur similiter, quod haberet scienciam simpliciter magnam, multam, totam et universa- lem, qua sciret omnia distincte secundum ipsorum propriam primam per se racionem. Et res, que non potest esse nisi limitati gradus essendi et sic nisi limitati gradus sciendi, non potest vere dici et esse sic omnisciens; sed sicuta) respectu illius, quod infinite est, ipsa esset secundum quid: sic respectu eius, quod esset simpliciter omnisciens, aut secundum quid esset sciens aut pocius nesciens etc. Supposicio prima. Primum ens est immense potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conser- vandi. Patet, quia esse potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conservandi est melius et dignius quam esse non huius- a) Písař vynechal. (15)
Corr. 1. Esse primi entis per modum positivi undique immensi excludit omnem mutabilitatem a natura eiusdem. Patet ex con- clusione et eius probacione et ex notabili quarto — igitur. Corr. 2. Deus est substancia potestatis, sapiencie et volun- tatis immutabilis. Patet, quia deus secundum omne sui est immuta- bilis; cum autem esse substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis [undique immense] sit melius quam esse non sic substanciam potestatis, sapiencie et voluntatis undique immense — igitur correla- rium verum. Corr. 3. Non est inconveniens, deum sola potestate, sapiencia et voluntate eterna et immutabili facere novum temporalem effectum contingentem. Patet, quia si non, tunc non posset facere huiusmodi effectum et per consequens nec posset prevelle huiusmodi bonum effectum, quod est impossibile. Unde sicut eternitas dei ultra quam omnis sensus humanus potest capere, existit tota in particula temporis, sicut mensura mensurans in mensurato: sic eterna immutabilitas et necessaria potestas, sapiencia et voluntas secun- dum se ipsam existit in volito temporali, mutabili et contingenti, sicut causa efficiens in suo causato — igitur correlarium verum. Quantum ad secundum articulum noto, quod omnipo- tens quoad quid nominis dicitur, quod haberet essencialem poten- ciam, non parvam, paucam, parcialem quomodolibet, sed simpliciter magnam, multam, totam et universalem principiandi, faciendi et conservandi et ita de omnibus possibilibus modis potencialiter se habendi, in quibus imperfeccio simpliciter est exclusa. Secundo noto, quod omnisciens dicitur similiter, quod haberet scienciam simpliciter magnam, multam, totam et universa- lem, qua sciret omnia distincte secundum ipsorum propriam primam per se racionem. Et res, que non potest esse nisi limitati gradus essendi et sic nisi limitati gradus sciendi, non potest vere dici et esse sic omnisciens; sed sicuta) respectu illius, quod infinite est, ipsa esset secundum quid: sic respectu eius, quod esset simpliciter omnisciens, aut secundum quid esset sciens aut pocius nesciens etc. Supposicio prima. Primum ens est immense potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conser- vandi. Patet, quia esse potencie essencialis principiandi, agendi, faciendi et conservandi est melius et dignius quam esse non huius- a) Písař vynechal. (15)
Strana 16
modi potencie, et per consequens primum ens est potencie essen- cialis principiandi, agendi et conservandi, et cum omne eius esse est immensum, igitur supposicio vera. Supposicio secunda. Primum ens habet scienciam infinitam. Patet, quia aut nichil scit, quod est nimis inconveniens, aut si aliquid seit, sciencia eius est immensa ex iam dictis — igitur supposicio vera. Conclusio prima. Primum ens est omnipotens. Pro- batur: Primum ens habet formaliter essencialem potenciam descrip- tam quoad quid nominis in primo notabili — igitur conclusio vèra. Et antecedens patet per supposicionem primam, cum deus sit im- mense potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et per consequens habet multam, magnam, totam et universalem po- tenciam sic universaliter se habendi — igitur conclusio vera. Corr. 1. Deus omnipotens quemlibet effectum potest fâcere sufficienter et totaliter ordine perfeccionis ante omnem secundam causam. Patet, cum ipse omnipotencia sua ad sufficienter et tota- liter faciendum antecedat omnem causam secundam longe maiori prioritate, quam sit prioritas temporalis. In tali igitur prioritate fa- ciendi se solo facit universaliter et totaliter, quod concedit secundas causas facere postea parcialiter, sicque quicquid potest cum causa secunda, potest se solo. Et patet veritas correlarii. Corr. 2. Deus omnipotens plures et maiores effectus potest facere, quam mens humana posset capere et investigare. Patet, quia quanto potencia est magis multa et magna, universalior et plenior efficiendi plures et varie maiores effectus, tanto plures potest efficere; sed dei omnipotencia essencialis est infinite multa, magna, universalis et plena efficiendi plures et varie magnos effectus. Patet, quod inevitabiliter plures et secundum quantaslibet essenciales distancias varie magnos effectus potest efficere, quam mens humana et ingenium posset capere et investigare. Corr. 3. Deus omnipotens potest producere primum et ma- ximum causatum dependens, quod nec est proprie finite bonitatis essencialis nec infinite. Patet, quia iuxta auctorem de causis propos. 4. primum creatum est esse sc. dependens secundum se sumptum communicabile essencialiter analogice omnibus dependentibus. Cum deus volebat, ut esset esse dependens eciam concrete secundum se sumptum, quod nec esset productum de divina substancia nec aliqua substancia alia ab illo: primum ideo, ne esset deus et indepen- dens, et secundum, ne in infinitum procederetur — ideo est a deo cau- (16)
modi potencie, et per consequens primum ens est potencie essen- cialis principiandi, agendi et conservandi, et cum omne eius esse est immensum, igitur supposicio vera. Supposicio secunda. Primum ens habet scienciam infinitam. Patet, quia aut nichil scit, quod est nimis inconveniens, aut si aliquid seit, sciencia eius est immensa ex iam dictis — igitur supposicio vera. Conclusio prima. Primum ens est omnipotens. Pro- batur: Primum ens habet formaliter essencialem potenciam descrip- tam quoad quid nominis in primo notabili — igitur conclusio vèra. Et antecedens patet per supposicionem primam, cum deus sit im- mense potencie essencialis principiandi, agendi et conservandi, et per consequens habet multam, magnam, totam et universalem po- tenciam sic universaliter se habendi — igitur conclusio vera. Corr. 1. Deus omnipotens quemlibet effectum potest fâcere sufficienter et totaliter ordine perfeccionis ante omnem secundam causam. Patet, cum ipse omnipotencia sua ad sufficienter et tota- liter faciendum antecedat omnem causam secundam longe maiori prioritate, quam sit prioritas temporalis. In tali igitur prioritate fa- ciendi se solo facit universaliter et totaliter, quod concedit secundas causas facere postea parcialiter, sicque quicquid potest cum causa secunda, potest se solo. Et patet veritas correlarii. Corr. 2. Deus omnipotens plures et maiores effectus potest facere, quam mens humana posset capere et investigare. Patet, quia quanto potencia est magis multa et magna, universalior et plenior efficiendi plures et varie maiores effectus, tanto plures potest efficere; sed dei omnipotencia essencialis est infinite multa, magna, universalis et plena efficiendi plures et varie magnos effectus. Patet, quod inevitabiliter plures et secundum quantaslibet essenciales distancias varie magnos effectus potest efficere, quam mens humana et ingenium posset capere et investigare. Corr. 3. Deus omnipotens potest producere primum et ma- ximum causatum dependens, quod nec est proprie finite bonitatis essencialis nec infinite. Patet, quia iuxta auctorem de causis propos. 4. primum creatum est esse sc. dependens secundum se sumptum communicabile essencialiter analogice omnibus dependentibus. Cum deus volebat, ut esset esse dependens eciam concrete secundum se sumptum, quod nec esset productum de divina substancia nec aliqua substancia alia ab illo: primum ideo, ne esset deus et indepen- dens, et secundum, ne in infinitum procederetur — ideo est a deo cau- (16)
Strana 17
satum ex nichilo; quod eciam esset dependens per abstraccionem intellectus, predicatum essencialiter de omnibus dependentibus: si esset proprie finite bonitatis essencialis, tunc inenarrabilibus multis et magnis effectibus, longe gradualiter a se et essencialiter distantibus, non posset analoyce communicari, quod interimeret ab una parte esse dependens posse predicari essencialiter de omnibus dependentibus; vel ab alia parte interimeret racionem correlarii supra dictam. Sed sicut punctus propter carenciam parvitatis et magnitudinis in quantitate continua et unitas propter carenciam multitudinis et paucitatis in quantitate discreta nec sunt finiti nec infiniti, sed non finiti; sic illud magnum dependens esse secundum se analoyce sumptum propter carenciam essencialis magnitudinis ipsius esse independentis et propter carenciam paucitatis essencie dependentis — alias non esset communicabile essencialiter omni, quod dependere potest —, ipsum nec est infinitum nec finitum proprie, sed non finitum. Comparacio tamen huiusmodi esse de- pendentis ad independens est incomparabiliter minor, quam compa- racio nedum scintille ad magnum ignema), sed eciam puncti ad — magnitudinem tocius molis sive magnitudinis huius mundi igitur etc. Conclusio secunda. Primum ens est omnisciens. Probatur: Primum ens habet scienciam infinitam per secundam supposicionem et per consequens omnino simpliciter multam, magnam, universalem et totam omnium encium secundum eorum propriam per se primam racionem — igitur conclusio vera. Con- sequencia tenet ex notabili secundo huius articuli — igitur. Corr. 1. Omne possibile scit deus. Patet, quia quocunque signabili deus seit ipsum demonstrare dicens: Hoc scio posse esse, ubi distincte scit seu noscit noticia simplici ipsum demonstratum, alias scienter et vere demonstraret, nesciens quid demonstraret, quod est irracionabile — igitur correlarium verum. Verumtamen sicut non sequitur: Omne grammaticum est acci- dens — accipiendo ibi ly grammaticum simpliciter pro esse gram- maticum — sed sor est grammaticus, igitur sor est accidens; sie non sequitur: Omne possibile deus scit, sed sortem currere est possibile, igitur sortem currere scit deus. Mutatur enim utrobique quid in quale vel in quodammodo quid. Nam utrobique in maiori medium dicit simpliciter quidditatem, qua dicitur quid alterum ab altero, in minori autem dicit denominacionem ipsius forme, eo a) Písař vynechal. „Studie a texty.“ (17) 2
satum ex nichilo; quod eciam esset dependens per abstraccionem intellectus, predicatum essencialiter de omnibus dependentibus: si esset proprie finite bonitatis essencialis, tunc inenarrabilibus multis et magnis effectibus, longe gradualiter a se et essencialiter distantibus, non posset analoyce communicari, quod interimeret ab una parte esse dependens posse predicari essencialiter de omnibus dependentibus; vel ab alia parte interimeret racionem correlarii supra dictam. Sed sicut punctus propter carenciam parvitatis et magnitudinis in quantitate continua et unitas propter carenciam multitudinis et paucitatis in quantitate discreta nec sunt finiti nec infiniti, sed non finiti; sic illud magnum dependens esse secundum se analoyce sumptum propter carenciam essencialis magnitudinis ipsius esse independentis et propter carenciam paucitatis essencie dependentis — alias non esset communicabile essencialiter omni, quod dependere potest —, ipsum nec est infinitum nec finitum proprie, sed non finitum. Comparacio tamen huiusmodi esse de- pendentis ad independens est incomparabiliter minor, quam compa- racio nedum scintille ad magnum ignema), sed eciam puncti ad — magnitudinem tocius molis sive magnitudinis huius mundi igitur etc. Conclusio secunda. Primum ens est omnisciens. Probatur: Primum ens habet scienciam infinitam per secundam supposicionem et per consequens omnino simpliciter multam, magnam, universalem et totam omnium encium secundum eorum propriam per se primam racionem — igitur conclusio vera. Con- sequencia tenet ex notabili secundo huius articuli — igitur. Corr. 1. Omne possibile scit deus. Patet, quia quocunque signabili deus seit ipsum demonstrare dicens: Hoc scio posse esse, ubi distincte scit seu noscit noticia simplici ipsum demonstratum, alias scienter et vere demonstraret, nesciens quid demonstraret, quod est irracionabile — igitur correlarium verum. Verumtamen sicut non sequitur: Omne grammaticum est acci- dens — accipiendo ibi ly grammaticum simpliciter pro esse gram- maticum — sed sor est grammaticus, igitur sor est accidens; sie non sequitur: Omne possibile deus scit, sed sortem currere est possibile, igitur sortem currere scit deus. Mutatur enim utrobique quid in quale vel in quodammodo quid. Nam utrobique in maiori medium dicit simpliciter quidditatem, qua dicitur quid alterum ab altero, in minori autem dicit denominacionem ipsius forme, eo a) Písař vynechal. „Studie a texty.“ (17) 2
Strana 18
quod forma ibi predicatur de subiecto quoad rem vel ad racionem inexistentem subiecto, predicatur dico secundum denominacionem et non quidditatem, quia predicatur denominative non quidditative; forma autem in sua quidditate est sicut quid, in suo autem esse denominacionis est sieut aliquale vel quodammodo quid prioris esse — igitur correlarium verum. Corr. 2. Omne ymaginabile, omne cogitabile et omne dici- bile scit deus. Patet, quia alias virtus cognitiva alia a deo posset vere demonstrare aliquid ymaginabile, cogitabile vel dicibile di- cendo: Hoc ymaginor, cogito vel dico, et deus non posset illud demonstrare et dicere: Hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille, eciam cum esset verum, quod hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille — consequens impossibille, igitur correlarium verum. Corr. 3. Non est cogitabile neque dicibile, quod deus non sit, licet insanus posset dicere verbum mentale falsissimum „deus non est“, quod verbum falsum nec esset aliquis actus mentalis nec terminus alicuius actus nec aliquid dicibile. Secunda pars patet, quia sicut voluntas peccans malicia, volendo malum volitum, vult nichil et faciens peccatum facit nichil, cum facere peccatum sit nisi in faccione deficere a faciendo: sic mens peccans insipiencia, dicens verbum falsum „deus non est“, dicit nichil, cum dicere verbum mentale falsum „deus non est“ est nisi in diccione deficere ab affirmative dicendo, puta „deus est“ — igitur etc. Prima pars patet, quia tunc deus scire posset hoc cogitabile vel dicibile, quod deus non sit. Unde cum deus sit immensum cogitabile et immense cogitabilitatis, si posset cogitari negacio infiniti cogitabilis et infi- nite cogitabilitatis, tunc posset cogitari negacio omnis infiniti et finiti cogitabilis et omnis finite et infinite cogitabilitatis, et per consequens posset cogitari incogitabile vel non cogitabile, quia ne- gacio omnis cogitabilis et cogitabilitatis — consequens implicat contradiccionem, igitur. Quantum ad tercium articulum noto, quod in proposito principalis intencio est de dependencia essenciali, non locali vel alia. Dicitur igitur hic dependere, quod ab alio habet inferiorem gradum essendi essencialem, a quo descendit perpendiculum intel- lectuale, quo eciam ab illo tenetur in existencia ad suum esse. Secundo noto, quod hic principaliter intenditur de dis- posicione reali et essenciali. Et dicitur disposicio quasi diversi- moda vel diversorum aut disparium posicio in gradibus vel locis suis essencialibus. Et sicut forma ponitur duplex, alia exemplaris (18)
quod forma ibi predicatur de subiecto quoad rem vel ad racionem inexistentem subiecto, predicatur dico secundum denominacionem et non quidditatem, quia predicatur denominative non quidditative; forma autem in sua quidditate est sicut quid, in suo autem esse denominacionis est sieut aliquale vel quodammodo quid prioris esse — igitur correlarium verum. Corr. 2. Omne ymaginabile, omne cogitabile et omne dici- bile scit deus. Patet, quia alias virtus cognitiva alia a deo posset vere demonstrare aliquid ymaginabile, cogitabile vel dicibile di- cendo: Hoc ymaginor, cogito vel dico, et deus non posset illud demonstrare et dicere: Hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille, eciam cum esset verum, quod hoc ymaginatur, cogitat vel dicit ille — consequens impossibille, igitur correlarium verum. Corr. 3. Non est cogitabile neque dicibile, quod deus non sit, licet insanus posset dicere verbum mentale falsissimum „deus non est“, quod verbum falsum nec esset aliquis actus mentalis nec terminus alicuius actus nec aliquid dicibile. Secunda pars patet, quia sicut voluntas peccans malicia, volendo malum volitum, vult nichil et faciens peccatum facit nichil, cum facere peccatum sit nisi in faccione deficere a faciendo: sic mens peccans insipiencia, dicens verbum falsum „deus non est“, dicit nichil, cum dicere verbum mentale falsum „deus non est“ est nisi in diccione deficere ab affirmative dicendo, puta „deus est“ — igitur etc. Prima pars patet, quia tunc deus scire posset hoc cogitabile vel dicibile, quod deus non sit. Unde cum deus sit immensum cogitabile et immense cogitabilitatis, si posset cogitari negacio infiniti cogitabilis et infi- nite cogitabilitatis, tunc posset cogitari negacio omnis infiniti et finiti cogitabilis et omnis finite et infinite cogitabilitatis, et per consequens posset cogitari incogitabile vel non cogitabile, quia ne- gacio omnis cogitabilis et cogitabilitatis — consequens implicat contradiccionem, igitur. Quantum ad tercium articulum noto, quod in proposito principalis intencio est de dependencia essenciali, non locali vel alia. Dicitur igitur hic dependere, quod ab alio habet inferiorem gradum essendi essencialem, a quo descendit perpendiculum intel- lectuale, quo eciam ab illo tenetur in existencia ad suum esse. Secundo noto, quod hic principaliter intenditur de dis- posicione reali et essenciali. Et dicitur disposicio quasi diversi- moda vel diversorum aut disparium posicio in gradibus vel locis suis essencialibus. Et sicut forma ponitur duplex, alia exemplaris (18)
Strana 19
rei, alia formaliter rei inexistens: sic disposicio exemplaris dicitur, per quam res habet poni in gradu aut loco essenciali varie ad alterum, disposicio autem formaliter inexistens dicitur, secundum quam res habet sic poni etc. Tercio noto, quod universum uno modo dicitur quasi unum in omnibus versum et sic ens dependens predicatum ana- loyce de omnibus rebus diceretur universum, quia secundum talem predicacionem sicut unum totum analogum versaretur in omnibus rebus sicut in partibus suis subiectivis vel in modo; ubi non con- numeratur deus, cum non sit pars entis. Alio modo colleccio, con- geries, aggregatum vel multitudo omnium rerum dicitur universum. Cum autem deus non cadat sub distribucione vel colleccione sicut quomodolibet pars, non dicitur esse de multitudine vel colleccione omnium rerum, sed ante et supra, extra et post omnes res. Alio modo dicitur universum materialiter omnes res simul, formaliter autem unitas plena omnium rerum et completa, formaliter autem et materialiter simul dicitur unum plenum et completum ex om- nibus rebus simul, quod differt non materialiter et realiter, sed formaliter et modaliter ab omnibus rebus simul, sicut est de toto respectu parcium quantitativarum, qualitativarum vel quidditati- varum. Ultimo modo accipitur hic universum pro uno pleno et completo de omnibus rebus simul. Conclusio prima. Omnes res simul sunt universum. Probatur: Omnes res sunt unum plenum et completum de omnibus rebus simul, igitur sunt universum. Consequencia patet ex quid nominis termini universum; antecedens probatur: Omnes res simul, ubi non connumeratur res independens, fluunt intelligibiliter de unico intelligibili fonte, sc. de potencia dei, per unicum alveum, sc. sa- pienciam dei, in unicum finem interminatum, qui est bonitas dei, sigitur omnes res simul sunt unum intellectuale flumen plenum et completum de omnibus rebus simul — igitur antecedens verum etc. Corr. 1. Non possunt esse universa plura. Patet, quia tunc staret esse plura flumina intelligibilia, quorum quodlibet esset unum plenum et completum de omnibus rebus simul, quod est impossi- bile; et vocando mundum universum huiusmodi, idem est iudi- cium de mundo. Corr. 2. Illud flumen intelligibile sc. universum est intrin- secus per se finis omnium rerum simul in suis naturis. Patet, quia ex unitate sui fontis, sui alvei et termini sui est per se unum (19) 2*
rei, alia formaliter rei inexistens: sic disposicio exemplaris dicitur, per quam res habet poni in gradu aut loco essenciali varie ad alterum, disposicio autem formaliter inexistens dicitur, secundum quam res habet sic poni etc. Tercio noto, quod universum uno modo dicitur quasi unum in omnibus versum et sic ens dependens predicatum ana- loyce de omnibus rebus diceretur universum, quia secundum talem predicacionem sicut unum totum analogum versaretur in omnibus rebus sicut in partibus suis subiectivis vel in modo; ubi non con- numeratur deus, cum non sit pars entis. Alio modo colleccio, con- geries, aggregatum vel multitudo omnium rerum dicitur universum. Cum autem deus non cadat sub distribucione vel colleccione sicut quomodolibet pars, non dicitur esse de multitudine vel colleccione omnium rerum, sed ante et supra, extra et post omnes res. Alio modo dicitur universum materialiter omnes res simul, formaliter autem unitas plena omnium rerum et completa, formaliter autem et materialiter simul dicitur unum plenum et completum ex om- nibus rebus simul, quod differt non materialiter et realiter, sed formaliter et modaliter ab omnibus rebus simul, sicut est de toto respectu parcium quantitativarum, qualitativarum vel quidditati- varum. Ultimo modo accipitur hic universum pro uno pleno et completo de omnibus rebus simul. Conclusio prima. Omnes res simul sunt universum. Probatur: Omnes res sunt unum plenum et completum de omnibus rebus simul, igitur sunt universum. Consequencia patet ex quid nominis termini universum; antecedens probatur: Omnes res simul, ubi non connumeratur res independens, fluunt intelligibiliter de unico intelligibili fonte, sc. de potencia dei, per unicum alveum, sc. sa- pienciam dei, in unicum finem interminatum, qui est bonitas dei, sigitur omnes res simul sunt unum intellectuale flumen plenum et completum de omnibus rebus simul — igitur antecedens verum etc. Corr. 1. Non possunt esse universa plura. Patet, quia tunc staret esse plura flumina intelligibilia, quorum quodlibet esset unum plenum et completum de omnibus rebus simul, quod est impossi- bile; et vocando mundum universum huiusmodi, idem est iudi- cium de mundo. Corr. 2. Illud flumen intelligibile sc. universum est intrin- secus per se finis omnium rerum simul in suis naturis. Patet, quia ex unitate sui fontis, sui alvei et termini sui est per se unum (19) 2*
Strana 20
plenum complementum intrinsecum omnium rerum simul in suis- naturis — igitur correlarium verum. Corr. 3. Illud flumen est per se unum numerale primum, non alicuius simplicis vel aggregati generis predicamentalis, sed tocius generis entis dependentis. Patet, quia est per se indivisi- biliter et incommunicabiliter individuis vel speciebus, quorum quodlibet ipsum esset unum flumen, igitur est per se unum nume- rale: et quia habet in se formaliter plenitudinem perfeccionis om- nium rerum simul in suis naturis, igitur transcendit omnia simpli- cia et aggregata genera predicamentorum — igitur correla- rium verum. Conclusio secunda. Disposicio exemplaris universi est. Probatur: Deus prius ad intra in mente sua disponit intelle- ctualiter mundum extra ipsum disponibilem, quam ad extra ordinet causaliter, igitur est disposicio ad intra in mente dei exemplaris, per quam ad extra mundum potest disponere. Et antecedens pro- batur, quia deus preintelligit et previdet in mente sua ad intra, qualiter universum, ab eo disponibile ad extra et ordinabile, disponet ad extra et ordinabit1). Talis autem preintelleccionis et previsionis et ordinis terminus ad intra in mente divina est intel- lectualis et exemplaris disposicio universi — igitur conclusio vera. Corr. 1. Huiusmodi disposicio est optima possibilis disposicio- universi. Patet, quia est ydolum in speculo mentis divine et ydealis terminus obiectivus previsionis et preintelleccionis dei in eius mente ad intra existens. Huiusmodi autem essencialis pulcri- tudo non potest esse ibi alia quam immensa pulcritudo dei — igitur correlarium verum. Corr. 2. Huiusmodi disposicio universi non dependet a primo ente. Patet, quia non est inferioris gradus essencialis quam primum ens, sed summe viva et vivax racio, sine qua non potest racionabiliter disponere universum — igitur correlarium verum. Corr. 3. Licet deus hac disposicione exemplari universi non indigeat ad ordinacionem universi, necessario tamen eam requirit ad hoc ipsum. Prima pars patet, quia cum deus non possit indi- gere, non potest indigere cuiusquam. Secunda pars patet, quia non est intelligibile, quod deus sapiens prevideat et preintelligat ad intra, qualiter aut quomodo posset mundum ordinabilem ordinare, nisi prevideat ad intra quale aut modum seu forman, sc. exem— plarem, qua previsa et preintellecta ad intra sic prevideat et pre- intelligat — igitur correlarium verum stat in forma. 1) Psáno: ordines. (20)
plenum complementum intrinsecum omnium rerum simul in suis- naturis — igitur correlarium verum. Corr. 3. Illud flumen est per se unum numerale primum, non alicuius simplicis vel aggregati generis predicamentalis, sed tocius generis entis dependentis. Patet, quia est per se indivisi- biliter et incommunicabiliter individuis vel speciebus, quorum quodlibet ipsum esset unum flumen, igitur est per se unum nume- rale: et quia habet in se formaliter plenitudinem perfeccionis om- nium rerum simul in suis naturis, igitur transcendit omnia simpli- cia et aggregata genera predicamentorum — igitur correla- rium verum. Conclusio secunda. Disposicio exemplaris universi est. Probatur: Deus prius ad intra in mente sua disponit intelle- ctualiter mundum extra ipsum disponibilem, quam ad extra ordinet causaliter, igitur est disposicio ad intra in mente dei exemplaris, per quam ad extra mundum potest disponere. Et antecedens pro- batur, quia deus preintelligit et previdet in mente sua ad intra, qualiter universum, ab eo disponibile ad extra et ordinabile, disponet ad extra et ordinabit1). Talis autem preintelleccionis et previsionis et ordinis terminus ad intra in mente divina est intel- lectualis et exemplaris disposicio universi — igitur conclusio vera. Corr. 1. Huiusmodi disposicio est optima possibilis disposicio- universi. Patet, quia est ydolum in speculo mentis divine et ydealis terminus obiectivus previsionis et preintelleccionis dei in eius mente ad intra existens. Huiusmodi autem essencialis pulcri- tudo non potest esse ibi alia quam immensa pulcritudo dei — igitur correlarium verum. Corr. 2. Huiusmodi disposicio universi non dependet a primo ente. Patet, quia non est inferioris gradus essencialis quam primum ens, sed summe viva et vivax racio, sine qua non potest racionabiliter disponere universum — igitur correlarium verum. Corr. 3. Licet deus hac disposicione exemplari universi non indigeat ad ordinacionem universi, necessario tamen eam requirit ad hoc ipsum. Prima pars patet, quia cum deus non possit indi- gere, non potest indigere cuiusquam. Secunda pars patet, quia non est intelligibile, quod deus sapiens prevideat et preintelligat ad intra, qualiter aut quomodo posset mundum ordinabilem ordinare, nisi prevideat ad intra quale aut modum seu forman, sc. exem— plarem, qua previsa et preintellecta ad intra sic prevideat et pre- intelligat — igitur correlarium verum stat in forma. 1) Psáno: ordines. (20)
Strana 21
Conclusio tercia. Disposicio formaliter inexistens universo est. Probatur: Universum ab intrinseco est formaliter bene dispositum, cum ab intrinseco sit unum speciosum flumen intellectuale plenum et completum de omnibus rebus simul — igitur conclusio vera. Corr. 1. Huiusmodi disposicio universi est optima disposicio ei formaliter inexistens. Patet, quia secundum illam universum est ad summum plene et complete dispositum, nichil penitus deficiens a summa plenitudine omnium rerum et bonorum simul, ubi nullus est locus vacuus pro aliquo vero necessario vel contingenti non necessario; quia si unum contingens non necessarium verum non est, eius contradictorium est, nec possunt esse simul existencia — igitur correlarium verum. Corr. 2. Mala mortis et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasionaliter prosunt optime disposicioni universi formaliter ei inexistenti. Patet, quia sunt penitus et sicut infinite extra plenitudinem et claritatem valde completam disposi- cionis et ordinis universi in vacuo inordinacionis summe tenebroso. Et secunda pars patet, quia graciosa erepcio passiva de huiusmodi chaos confuso, venia excessuum, iusta vindicta malorum sunt de plenitudine universi, que locum non haberent, nisi mala viciorum horum occasio essent — igitur correlarium verum. Corr. 3. Questio, ut proponitur, est vera, quia cum equivoce dicatur disposicio optima universi de disposicione exemplari et de disposicione formaliter inexistente, et secunda dependet a primo ente intellectivo et immutabili, cum sit inferioris gradus essen- cialis quam primum ens, a quo descendit et dependet in existencia perpendiculum intellectuale, eciam ab ipso res tenetur in existencia — igitur verum est, quod a primo ente intellectivo et immutabili, omnipotenti, omniscienti dependet optima disposicio universi. (21)
Conclusio tercia. Disposicio formaliter inexistens universo est. Probatur: Universum ab intrinseco est formaliter bene dispositum, cum ab intrinseco sit unum speciosum flumen intellectuale plenum et completum de omnibus rebus simul — igitur conclusio vera. Corr. 1. Huiusmodi disposicio universi est optima disposicio ei formaliter inexistens. Patet, quia secundum illam universum est ad summum plene et complete dispositum, nichil penitus deficiens a summa plenitudine omnium rerum et bonorum simul, ubi nullus est locus vacuus pro aliquo vero necessario vel contingenti non necessario; quia si unum contingens non necessarium verum non est, eius contradictorium est, nec possunt esse simul existencia — igitur correlarium verum. Corr. 2. Mala mortis et criminum, que sunt perniciosissima mala, in nullo obsunt, sed occasionaliter prosunt optime disposicioni universi formaliter ei inexistenti. Patet, quia sunt penitus et sicut infinite extra plenitudinem et claritatem valde completam disposi- cionis et ordinis universi in vacuo inordinacionis summe tenebroso. Et secunda pars patet, quia graciosa erepcio passiva de huiusmodi chaos confuso, venia excessuum, iusta vindicta malorum sunt de plenitudine universi, que locum non haberent, nisi mala viciorum horum occasio essent — igitur correlarium verum. Corr. 3. Questio, ut proponitur, est vera, quia cum equivoce dicatur disposicio optima universi de disposicione exemplari et de disposicione formaliter inexistente, et secunda dependet a primo ente intellectivo et immutabili, cum sit inferioris gradus essen- cialis quam primum ens, a quo descendit et dependet in existencia perpendiculum intellectuale, eciam ab ipso res tenetur in existencia — igitur verum est, quod a primo ente intellectivo et immutabili, omnipotenti, omniscienti dependet optima disposicio universi. (21)
Strana 22
Strana 23
II. Pramen Husovy „Expositio decalogi“. Že traktát „Expositio decalogi“1) jest Husův, dosvěd- čuje subskript v ruk. kap. knih. pražské H 10 a nadpis v olom. lyc. 342) a potvrzuje to první výklad přikázání šestého, jehož body 3—8 jsou úplně opsány z Husových kázání synodálních State a Diliges3), jakož i útočný, zcela husovsky znějící 6. bod prvního výkladu přikázání prvého. Ale jinak nelze souhlasiti s Flajšhansem4), že traktát tento „nepřiřazuje se k ostatním, tak hojným (a tak málo zajímavým) traktátům theologickým toho věku, nýbrž vysoko nad ně vyniká i svým obsahem . . . .“ Naopak, jest pravda, že v bohaté literatuře XIV. stol. jsou spisy, jež jsou i cennější obsahově i zajímavější než tento. A docela nelze z obsahu — vyjímajíc zmíněné dvě věci — vyčísti, „že původce traktátu našeho stál v onom zástupu mravních horlivců kolem r. 1400, mezi nimiž vedle slavných jmen Štěpána z Kolína, Jana z Mýta, Petra ze Znojma, Jana Eliášova, Mikuláše z Litomyšle, Jeronyma z Prahy ... nalé- záme také jméno Jana z Husince“. Vždyť takovými mravními horlivci jsou všichni vykladatelé dekalogu, a spisovatel našeho traktátu mohl — soudíc z obsahu — zcela dobře býti mimo onen zástup.5) 1) Vydal Flajšhans, Spisy M. Jana Husi č. 1. V Praze 1903. 2) Ale zde jsou slova „per Mgrm Joh. Hus“ připsána rukou pozdější. 3) Ačkoli ty mohl opsati také někdo jiný. 4) Vyd. univ. úvod str. I. 5) Nezbytným předpokladem vědecké práce jest kritická střízlivost. Té se nedostává vývodům Flajšhansovým, jenž (ibid. str. II.—III.) píše: „...osoba Husova zrcadlí se podnes v těch neúhledných řádkách hranaté fraktury... skoro třetina textu zaznívá nám tu jako akkord polozapomenutý, tu jako melodie ještě v nás žijící — vždyť tušili jsme při prvním čtení těchto slov ono silné péro velikého Čecha, lví dráp jestě drží pevně ty rozpadávající se listy kodexu olo- muckého. Písaři nám nepovídají nic nového — nemohl to býti nikdo jiný nežli Hus“ (23)
II. Pramen Husovy „Expositio decalogi“. Že traktát „Expositio decalogi“1) jest Husův, dosvěd- čuje subskript v ruk. kap. knih. pražské H 10 a nadpis v olom. lyc. 342) a potvrzuje to první výklad přikázání šestého, jehož body 3—8 jsou úplně opsány z Husových kázání synodálních State a Diliges3), jakož i útočný, zcela husovsky znějící 6. bod prvního výkladu přikázání prvého. Ale jinak nelze souhlasiti s Flajšhansem4), že traktát tento „nepřiřazuje se k ostatním, tak hojným (a tak málo zajímavým) traktátům theologickým toho věku, nýbrž vysoko nad ně vyniká i svým obsahem . . . .“ Naopak, jest pravda, že v bohaté literatuře XIV. stol. jsou spisy, jež jsou i cennější obsahově i zajímavější než tento. A docela nelze z obsahu — vyjímajíc zmíněné dvě věci — vyčísti, „že původce traktátu našeho stál v onom zástupu mravních horlivců kolem r. 1400, mezi nimiž vedle slavných jmen Štěpána z Kolína, Jana z Mýta, Petra ze Znojma, Jana Eliášova, Mikuláše z Litomyšle, Jeronyma z Prahy ... nalé- záme také jméno Jana z Husince“. Vždyť takovými mravními horlivci jsou všichni vykladatelé dekalogu, a spisovatel našeho traktátu mohl — soudíc z obsahu — zcela dobře býti mimo onen zástup.5) 1) Vydal Flajšhans, Spisy M. Jana Husi č. 1. V Praze 1903. 2) Ale zde jsou slova „per Mgrm Joh. Hus“ připsána rukou pozdější. 3) Ačkoli ty mohl opsati také někdo jiný. 4) Vyd. univ. úvod str. I. 5) Nezbytným předpokladem vědecké práce jest kritická střízlivost. Té se nedostává vývodům Flajšhansovým, jenž (ibid. str. II.—III.) píše: „...osoba Husova zrcadlí se podnes v těch neúhledných řádkách hranaté fraktury... skoro třetina textu zaznívá nám tu jako akkord polozapomenutý, tu jako melodie ještě v nás žijící — vždyť tušili jsme při prvním čtení těchto slov ono silné péro velikého Čecha, lví dráp jestě drží pevně ty rozpadávající se listy kodexu olo- muckého. Písaři nám nepovídají nic nového — nemohl to býti nikdo jiný nežli Hus“ (23)
Strana 24
Strana 25
Strana 26
tantur, ut patet Extra de sort. in decretis: Non licet.... (str. 3) mum genus est decipienci- um, sicut heretici ... et similiter sortilegi, de quibus dicitur Extra de sort. Ex tuarum: Qui inspecciones... Clericus vero officio et beneficio privari potest, ut patet ex decreto, quod ponitur 26. q. III. Non licet.... (fol. 1342a) Zde Hus poněkud rediguje, ale je-li text vydaný správný, nešťatně, ježto spojuje dvě různá místa z kanonického práva (cap. 2. X V. 21 a c. 3. XXVI. 5), ve Frimarovi dobře oddělená. Citátu z řeči Augustinovy (Caesariovy) Frimar nemá. Odstavec 5 na str. 4. Exposice Husovy jest ve Frima- rovi fol. 1342b 135la téměř doslovně. Začátek odstavce6 má Frimar před odstavcem před- chozím (fol. 1341b): Ad hoc eciam genus re- ducitur observacio diei egipciace et ceterarum(!) horarum pro mercacio- nibus faciendis, herbis colligendis et similibus. Et ad hoc genus infideli- tatis reducitur observacio- diei egipciace et certa- rum horarum pro merca- cionibus faciendis et con- viviis sociandis et herbis col- ligendis et huiusmodi. Následující útočný passus (str. 4—5) ovšem ve Frimarovi není! Za to odstavec7 a první větu v 8 opisuje Hus z předlohy své úplně, vynechávaje další otázku Frimarovu, je-li povinen každý znáti články víry, a přidávaje: Ad hoc redu- cuntur omnes peccantes mortaliter ... Odstavec 9 jest zase ve Frimarovi doslovně (fol. 1351b 1352a). Při druhém výkladu prvního přikázání (str. 6 n.) Hus prvý odstavec zkrátil, vynechav důvody Frimarovy, proč máme doufati jediné v Boha, druhý odstavec poněkud zredigoval, 12 vypsal, pouze místo „quod dictum nephandum est hereticum“ pravě mírněji: „quod est error intolerabilis“, 11»a 13 přidal a § 14 o důvodech úcty obrazů zase přejal z Frimara (fol. 1352ab) U třetího výkladu má Frimar napřed (fol. 136lab 2ab) dlouhé úvahy o lásce k Bohu, mezi nimiž je také doslovně kvestie Husova v odstavci 17 . Výroku Jeronymova Frimar nemá, ale odstavec 16 je z něho, jen poněkud jsa upraven. (26)
tantur, ut patet Extra de sort. in decretis: Non licet.... (str. 3) mum genus est decipienci- um, sicut heretici ... et similiter sortilegi, de quibus dicitur Extra de sort. Ex tuarum: Qui inspecciones... Clericus vero officio et beneficio privari potest, ut patet ex decreto, quod ponitur 26. q. III. Non licet.... (fol. 1342a) Zde Hus poněkud rediguje, ale je-li text vydaný správný, nešťatně, ježto spojuje dvě různá místa z kanonického práva (cap. 2. X V. 21 a c. 3. XXVI. 5), ve Frimarovi dobře oddělená. Citátu z řeči Augustinovy (Caesariovy) Frimar nemá. Odstavec 5 na str. 4. Exposice Husovy jest ve Frima- rovi fol. 1342b 135la téměř doslovně. Začátek odstavce6 má Frimar před odstavcem před- chozím (fol. 1341b): Ad hoc eciam genus re- ducitur observacio diei egipciace et ceterarum(!) horarum pro mercacio- nibus faciendis, herbis colligendis et similibus. Et ad hoc genus infideli- tatis reducitur observacio- diei egipciace et certa- rum horarum pro merca- cionibus faciendis et con- viviis sociandis et herbis col- ligendis et huiusmodi. Následující útočný passus (str. 4—5) ovšem ve Frimarovi není! Za to odstavec7 a první větu v 8 opisuje Hus z předlohy své úplně, vynechávaje další otázku Frimarovu, je-li povinen každý znáti články víry, a přidávaje: Ad hoc redu- cuntur omnes peccantes mortaliter ... Odstavec 9 jest zase ve Frimarovi doslovně (fol. 1351b 1352a). Při druhém výkladu prvního přikázání (str. 6 n.) Hus prvý odstavec zkrátil, vynechav důvody Frimarovy, proč máme doufati jediné v Boha, druhý odstavec poněkud zredigoval, 12 vypsal, pouze místo „quod dictum nephandum est hereticum“ pravě mírněji: „quod est error intolerabilis“, 11»a 13 přidal a § 14 o důvodech úcty obrazů zase přejal z Frimara (fol. 1352ab) U třetího výkladu má Frimar napřed (fol. 136lab 2ab) dlouhé úvahy o lásce k Bohu, mezi nimiž je také doslovně kvestie Husova v odstavci 17 . Výroku Jeronymova Frimar nemá, ale odstavec 16 je z něho, jen poněkud jsa upraven. (26)
Strana 27
Rozdělení druhého přikázání jest z Praeceptoria Frima- rova. V prvním výkladu v odstavci 2 jsou myšlenky vzaty také z něho, ale zpracovány, a bod 2. a 3. zaměněn. Ka- suistické výklady Frimarovy, kdy jest špatná přísaha hříchem těžkým, kdy všedním, Hus vynechává. V odstavci3 Hus přejal z Frimara 3 způsoby křivé- přísahy a citát z Mat. 5. Ale kdežto Frimar dále dokazuje proti bludařům!), že přísaha není od Krista zakázána vůbec, Hus tuto stať vynechává a opisuje za ni dlouhý výrok Chrysostomův, jenž od Valdských býval uváděn proti přísaze! Viz o tom dále studii IV. (Vlivy valdské). O křivé přísaze v nevlastním smyslu, o níž mluví Hus- v bodě 4 (str. 11), Frimar nejedná, ale myšlenky jsou z něho, rovněž i citát z Isidora. Další citáty přejal Hus z Lombarda. Odstavec5 (str. 12) jest u Frimara (fol. 1372a) kratší. Druhý výklad (str. 12—13) o slibu jest z Frimara (fol. 1381a—1392a) excerpován doslovně; pominuty jsou úvahy Frimarovy, může-li papež dispensovati ve slavném slibu čistoty, může-li manžel zrušiti slib manželčin a je-li slib závaznější než přísaha. Při výkladu třetím (str. 13—14) opět co jest u Husa, jest ve Frimarovi doslovně, jenom 2. bod Frimarův „maledicere b. Marie Virgini, prout faciunt Judei blasphemi“ Hus vynechal a přidal při prvním bodu o zlořečení: „Horribile nimis est hoc pec- catum, cum non solum suo creatori, sed nec creature alicui sit maledicendum, ymmo nec dyabolo, cum scriptum sit: Quando male- dicit impius dyabolum, maledicit ipse animam suam". Je to snad narážka na kletbu církevní? Ve výkladu třetího přikázání (str. 14—17) není skoro ani slova u Husa, jež by nebylo v díle Frimarově (fol. 1401a—1422a). Jenom Frimarův výklad druhý položil Hus na místo první, z textu vybral jen myšlenky hlavní a konečné úvahy vynechal. Také co zde jest o tanci, jest z Frimara doslovně. Při čtvrtém přikázání jest první výklad (str. 17—19) excerpován z Frimara s malými změnami slovními, druhý však 1) . . . ex illo verbo ... quidam simplices sumpserunt occasionem erroris, sic intelligentes, quod Christus inhibuerit omne iuramentum tamquam omnino illicitum. Et hoc multi heretici senciunt et senserunt. Sed hoc non est verum, quia Christus in hoc verbo non prohibet simpliciter iurare, sed solum quod sine causa legitima et necessaria non sit iurandum, et hoc propter periurii periculum. evitandutu (fol. 137 2b). (27)
Rozdělení druhého přikázání jest z Praeceptoria Frima- rova. V prvním výkladu v odstavci 2 jsou myšlenky vzaty také z něho, ale zpracovány, a bod 2. a 3. zaměněn. Ka- suistické výklady Frimarovy, kdy jest špatná přísaha hříchem těžkým, kdy všedním, Hus vynechává. V odstavci3 Hus přejal z Frimara 3 způsoby křivé- přísahy a citát z Mat. 5. Ale kdežto Frimar dále dokazuje proti bludařům!), že přísaha není od Krista zakázána vůbec, Hus tuto stať vynechává a opisuje za ni dlouhý výrok Chrysostomův, jenž od Valdských býval uváděn proti přísaze! Viz o tom dále studii IV. (Vlivy valdské). O křivé přísaze v nevlastním smyslu, o níž mluví Hus- v bodě 4 (str. 11), Frimar nejedná, ale myšlenky jsou z něho, rovněž i citát z Isidora. Další citáty přejal Hus z Lombarda. Odstavec5 (str. 12) jest u Frimara (fol. 1372a) kratší. Druhý výklad (str. 12—13) o slibu jest z Frimara (fol. 1381a—1392a) excerpován doslovně; pominuty jsou úvahy Frimarovy, může-li papež dispensovati ve slavném slibu čistoty, může-li manžel zrušiti slib manželčin a je-li slib závaznější než přísaha. Při výkladu třetím (str. 13—14) opět co jest u Husa, jest ve Frimarovi doslovně, jenom 2. bod Frimarův „maledicere b. Marie Virgini, prout faciunt Judei blasphemi“ Hus vynechal a přidal při prvním bodu o zlořečení: „Horribile nimis est hoc pec- catum, cum non solum suo creatori, sed nec creature alicui sit maledicendum, ymmo nec dyabolo, cum scriptum sit: Quando male- dicit impius dyabolum, maledicit ipse animam suam". Je to snad narážka na kletbu církevní? Ve výkladu třetího přikázání (str. 14—17) není skoro ani slova u Husa, jež by nebylo v díle Frimarově (fol. 1401a—1422a). Jenom Frimarův výklad druhý položil Hus na místo první, z textu vybral jen myšlenky hlavní a konečné úvahy vynechal. Také co zde jest o tanci, jest z Frimara doslovně. Při čtvrtém přikázání jest první výklad (str. 17—19) excerpován z Frimara s malými změnami slovními, druhý však 1) . . . ex illo verbo ... quidam simplices sumpserunt occasionem erroris, sic intelligentes, quod Christus inhibuerit omne iuramentum tamquam omnino illicitum. Et hoc multi heretici senciunt et senserunt. Sed hoc non est verum, quia Christus in hoc verbo non prohibet simpliciter iurare, sed solum quod sine causa legitima et necessaria non sit iurandum, et hoc propter periurii periculum. evitandutu (fol. 137 2b). (27)
Strana 28
jest velice zkrácen. Jindřich totiž jedná zde při prvním bodu (o poslušnosti duchovních představených) obšírně o exkommuni- kaci a poslušnosti, a to tak, že Hus, čta jeho výklad, mohl zpytovati svědomil). To všecko Hus vynechal. Při druhém bodu rozebírá Frimar zajímavé a pro tu dobu prakticky důležité otázky, smí-li se věřící zpovídati jinému knězi než vlastnímu faráři, je-li povinen farář mu to dovoliti a musí-li se jemu pak věřící zpovídati znová. I toho Husupominul. A při třetím vynechal Hus přísná slova Frimarova proti těm, kdo zneuctívají kněze2). Třetí výklad jest prostě zredigován ze slov Frimarových. Při tomto přikázání jsou mimo části vynechané pro Husa příznačny i malé změny, jež někde učinil. Na př. kde dí Frimar: „ei humiliter obediendo", praví Hus: „mandatis eorum licitis obediendo“; kde Frimar ukládá duchovního ctíti „sibi debitum iusticie integraliter persolvendo, ut sc. sacrifices, quando fuerit sacrificandum, et decimacionem prestes de omnibus bonis tuis, de quibus erit decimandum“, dí Hus krátce: „neces- saria corporis ministrando“; výrok Frimarův: „sacerdotes . . te per absolucionem a peccatis purificant et per sacramenta te in esse gracie confirmant“ mění Hus: „per predicacionem et 1) . . . quod interdicta ecclesie serves et excommunicatos stric- tissime vites ... Circa quod tria sunt nobis advertenda: Primum est, quia excommunicacionis sentenciam quilibet christianus debeat perhorrere. Per ipsam enim excommunicatus a consorcio divino et beatorum in eterna felicitate exclu- ditur, per ipsam eciam omni suffragio et communione omnium bonorum, que fiunt in ecclesia militante, totaliter privatur, per ipsam eciam a potestate dei, ut sic loqui liceat, et defensione angelorum sanctorum eripitur et tam in anima quam in corpore potestati dyaboli traditur. Secundum est, cum quanta cura et diligencia ipsos excommunicatos et ab ecclesia prescisos debeas evitare . . Tercio, cum quanto conatu et diligencia penitenciam tibi in confessione inpositam debeas adimplere . . . Est autem sciendum, quod quilibet ad prompte obediendum suis supe- rioribus merito debet induci propter tres prerogativas ipsius obediencie: 1) est via certa salutis .. . 2) scala celestis et eterne felicitatis . .. 3) clavis eterne iocunditatis . . . (fol. 1432ab). 2) Ve illis, qui sacerdotes non honorant, sed eis detrahunt et infamant, qui rursus crucifigunt filium dei in semet ipsis, ut ait apostolus. Nam quociens religioso vel sacerdoti detrahis, tociens spineam coronam capiti Christi imprimis, quia ipsi sunt caput et superior pars ecclesie militantis; quociens autem ipsis iniuriam feceris, tociens ipsum clavis configis; quociens ipsis conviciatus fueris, tociens in faciem Christi spuis; quociens ipsos exosos habueris vel dicta vel facta eorum exprobraveris, tociens latus Christi lancea transfigis (fol. 1442b—1451a). (28)
jest velice zkrácen. Jindřich totiž jedná zde při prvním bodu (o poslušnosti duchovních představených) obšírně o exkommuni- kaci a poslušnosti, a to tak, že Hus, čta jeho výklad, mohl zpytovati svědomil). To všecko Hus vynechal. Při druhém bodu rozebírá Frimar zajímavé a pro tu dobu prakticky důležité otázky, smí-li se věřící zpovídati jinému knězi než vlastnímu faráři, je-li povinen farář mu to dovoliti a musí-li se jemu pak věřící zpovídati znová. I toho Husupominul. A při třetím vynechal Hus přísná slova Frimarova proti těm, kdo zneuctívají kněze2). Třetí výklad jest prostě zredigován ze slov Frimarových. Při tomto přikázání jsou mimo části vynechané pro Husa příznačny i malé změny, jež někde učinil. Na př. kde dí Frimar: „ei humiliter obediendo", praví Hus: „mandatis eorum licitis obediendo“; kde Frimar ukládá duchovního ctíti „sibi debitum iusticie integraliter persolvendo, ut sc. sacrifices, quando fuerit sacrificandum, et decimacionem prestes de omnibus bonis tuis, de quibus erit decimandum“, dí Hus krátce: „neces- saria corporis ministrando“; výrok Frimarův: „sacerdotes . . te per absolucionem a peccatis purificant et per sacramenta te in esse gracie confirmant“ mění Hus: „per predicacionem et 1) . . . quod interdicta ecclesie serves et excommunicatos stric- tissime vites ... Circa quod tria sunt nobis advertenda: Primum est, quia excommunicacionis sentenciam quilibet christianus debeat perhorrere. Per ipsam enim excommunicatus a consorcio divino et beatorum in eterna felicitate exclu- ditur, per ipsam eciam omni suffragio et communione omnium bonorum, que fiunt in ecclesia militante, totaliter privatur, per ipsam eciam a potestate dei, ut sic loqui liceat, et defensione angelorum sanctorum eripitur et tam in anima quam in corpore potestati dyaboli traditur. Secundum est, cum quanta cura et diligencia ipsos excommunicatos et ab ecclesia prescisos debeas evitare . . Tercio, cum quanto conatu et diligencia penitenciam tibi in confessione inpositam debeas adimplere . . . Est autem sciendum, quod quilibet ad prompte obediendum suis supe- rioribus merito debet induci propter tres prerogativas ipsius obediencie: 1) est via certa salutis .. . 2) scala celestis et eterne felicitatis . .. 3) clavis eterne iocunditatis . . . (fol. 1432ab). 2) Ve illis, qui sacerdotes non honorant, sed eis detrahunt et infamant, qui rursus crucifigunt filium dei in semet ipsis, ut ait apostolus. Nam quociens religioso vel sacerdoti detrahis, tociens spineam coronam capiti Christi imprimis, quia ipsi sunt caput et superior pars ecclesie militantis; quociens autem ipsis iniuriam feceris, tociens ipsum clavis configis; quociens ipsis conviciatus fueris, tociens in faciem Christi spuis; quociens ipsos exosos habueris vel dicta vel facta eorum exprobraveris, tociens latus Christi lancea transfigis (fol. 1442b—1451a). (28)
Strana 29
sacramentorum ministracionem a peccatis purificant et in esse gracie conservant“; místo Frimarova: „sacerdotes .. suum crea- torem mirabiliter creant et pro humana salute hostiam immortalem consecrant“ má Hus: „Christum dei filium manibus suis medi- ante sacramento tractant ac hostiam salutis conficiunt et con- secrant“; místo: „ut eius filium benedictum in sacramento altaris quilibet christianus ad minus semel in die libenter videat“ praví: „sacramenta corporis et sangwinis devote oculis corpo- ralibus omni die conspiciendo“ a dále: „peccatoribus utile est devote corpus Christi mediante sacramento conspicere“1). Také trojí exposice pátého přikázání (str. 21—24) jest vyňata z Frimara (fol. 1452b—1491b), skoro úplně doslovně. Vynechány jen, jako jinde, citáty z kanonického práva a připojeny dvě kritické poznámky při prvém výkladu2). Kasuistiky Frimarovy také zde Hus pomíjí a nevšímá si jeho traktátu na konci: „Utrum dare elemosinam cadat sub precepto“ a jak, komu a z jakých důvodů má se dávati almužna. Té partie Frima- rovy však Hus použil jinde. U šestého přikázání jest rozdělení v třetím bodě Husem změněno. Frimar jedná totiž v třetím výkladů o propuštění manželky, Hus však o vnitřních hříších. Prvé není příliš vhodné, ale druhé jest ještě nevhodnější, protože o tom jedná při- kázání deváté. V prvním výkladu osmerý druh smilství vypsal Hus do- slovně z Frimara (fol. 1491b—150la), vynechávaje u každého ob- šírnější výklady Frimarovy. Co dále následuje u Husa (str. 25—30), jest s počátku z Lombarda a dále úplně ze synodálních kázání Husových State a Diliges. Frimar tu jedná o manželském obcování. Druhý výklad jest zpracován dle Frimara. Při sedmém přikázání jest odstavec1 úplně z Fri- mara. V prvním výkladu vložil Hus mezi přestupníky toho přiká- zání na prvé místo: „sacerdotes symoniaci per exacciones prohi- bitas, verba blanda, adulatoria, per falsas indulgencias et fictas reliquias populi pecunias et bona temporalia auferendo"; ve druhém 1) Zde vynechává Hus druhý důvod Frimarův: „est eterne salutis assecu- racio“. Ale ani s tím, co převzal Hus z Frimara, nesouhlasila Husova družina. 2) První jest opět pro Husa příznačnou. Frimar podává obecné učení, že jest dovoleno „servato moderamine inculpatae tutelae“ hájiti svého života i usmrcením útočníka. Hus k tomu podotýká: „Ego autem hoc dicere assertive non audeo propter dictum salvatoris, qui ait: „Si quis percusserit te in maxillam, prebe ei et alteram“ et quia ipse, cum potuisset suos homicidas occidere, ab- eis pocius est occisus. (29)
sacramentorum ministracionem a peccatis purificant et in esse gracie conservant“; místo Frimarova: „sacerdotes .. suum crea- torem mirabiliter creant et pro humana salute hostiam immortalem consecrant“ má Hus: „Christum dei filium manibus suis medi- ante sacramento tractant ac hostiam salutis conficiunt et con- secrant“; místo: „ut eius filium benedictum in sacramento altaris quilibet christianus ad minus semel in die libenter videat“ praví: „sacramenta corporis et sangwinis devote oculis corpo- ralibus omni die conspiciendo“ a dále: „peccatoribus utile est devote corpus Christi mediante sacramento conspicere“1). Také trojí exposice pátého přikázání (str. 21—24) jest vyňata z Frimara (fol. 1452b—1491b), skoro úplně doslovně. Vynechány jen, jako jinde, citáty z kanonického práva a připojeny dvě kritické poznámky při prvém výkladu2). Kasuistiky Frimarovy také zde Hus pomíjí a nevšímá si jeho traktátu na konci: „Utrum dare elemosinam cadat sub precepto“ a jak, komu a z jakých důvodů má se dávati almužna. Té partie Frima- rovy však Hus použil jinde. U šestého přikázání jest rozdělení v třetím bodě Husem změněno. Frimar jedná totiž v třetím výkladů o propuštění manželky, Hus však o vnitřních hříších. Prvé není příliš vhodné, ale druhé jest ještě nevhodnější, protože o tom jedná při- kázání deváté. V prvním výkladu osmerý druh smilství vypsal Hus do- slovně z Frimara (fol. 1491b—150la), vynechávaje u každého ob- šírnější výklady Frimarovy. Co dále následuje u Husa (str. 25—30), jest s počátku z Lombarda a dále úplně ze synodálních kázání Husových State a Diliges. Frimar tu jedná o manželském obcování. Druhý výklad jest zpracován dle Frimara. Při sedmém přikázání jest odstavec1 úplně z Fri- mara. V prvním výkladu vložil Hus mezi přestupníky toho přiká- zání na prvé místo: „sacerdotes symoniaci per exacciones prohi- bitas, verba blanda, adulatoria, per falsas indulgencias et fictas reliquias populi pecunias et bona temporalia auferendo"; ve druhém 1) Zde vynechává Hus druhý důvod Frimarův: „est eterne salutis assecu- racio“. Ale ani s tím, co převzal Hus z Frimara, nesouhlasila Husova družina. 2) První jest opět pro Husa příznačnou. Frimar podává obecné učení, že jest dovoleno „servato moderamine inculpatae tutelae“ hájiti svého života i usmrcením útočníka. Hus k tomu podotýká: „Ego autem hoc dicere assertive non audeo propter dictum salvatoris, qui ait: „Si quis percusserit te in maxillam, prebe ei et alteram“ et quia ipse, cum potuisset suos homicidas occidere, ab- eis pocius est occisus. (29)
Strana 30
— jinak je přidal dekret Arnošta z Pardubic proti lichvářům všecko z Frimara skoro doslovně (fol. 1512a—156la). Hus si jeho výklad upravuje tak, že jeho výklad druhý dává na místo prvé, třetí na místo druhé a první na místo třetí, a ve druhém výkladu z devatera druhu přestupníků vybírá jen pět1). Otázky Frimarovy, jaké odměny se dostává těm, kteří řádně platí desátky, a jak hřeší, kdo jich neplatí, a kdy jest vrchnostem dovoleno vy- máhati od poddaných dávky, jakož i citáty z práva a bohatou kasuistiku Frimarovu Hus vynechává. V exposici přikázání osmého jest úvod téméř do- slovně z Frimara. Také první výklad jest odtud převzat, jenom že na doklad oblíbené své myšlenky, že falešným svědkem jest i kdo pravdu skrývá, kterouž Frimar dovozuje první hlavou z 20. titulu Dekretálek, uvádí Hus citát z Pseudo-Chrysostoma a při lži služebné vynechává 3 otázky Frimarovy. Ve druhém výkladu má Frimar šestero přestupníků proti bratrské věrnosti a tolikéž proti lásce — Hus je spojil a zredu- koval celkem na devět. Třetí výklad jest z Frimara vypsán úplně. (— fol. 1582a) Poslední dvě přikázání vykládá Jindřich podle znění desatera v Exodu, klada napřed výklad našeho desátého přikázání, pak devátého. V tom ho Hus nenásleduje. Trojí výklad přikázání devátého jest zase excerpován z Frimara (fol. 160la—1612b), pouze druhý a třetí výklad zaměněn a vynechány otázky Jindřichovy o pokušení, o následcích nečis- toty a prostředcích k zachování čistoty mysli. Výklad desátého přikázání vypsal Hus z Frimara (fol. 1582a—1601a) velmi krátce, skoro jenom disposici, vynechávaje jeho rozvedení2) a pomíjeje jeho citátův. 1) Divné jest, že vynechal pátý druh: qui plura beneficia curata simul tenent vel non se faciunt statuto tempore ad ordines promoveri. Tales enim di- cuntur fures reipublice . . . 2) Divno zase, že pominul i Frimarových vývodů o duchovních: Unde credo salvo meliori iudicio, si clerici vel monachi contra prohibicionem iuris se immiscent secularibus negociis scienter et voluntarie in tantum, quod nota- biliter impediant libertatem spiritus, qui soli deo vacare debet, quod mortaliter peccant. (fol. 159ta) Ale arci to měl Hus lépe v Dialogu Viklefově, a proto toho zde neopisuje, zvláště když předcházející myšlenka Frimarova: „clerici seculares non tenentur omnino renuncciare temporalibus quantum ad proprietatem et usum, tamen tenentur ea renuncciare quantum ad affectum“ přímo odporuje názorům stoupencův Husových. (30)
— jinak je přidal dekret Arnošta z Pardubic proti lichvářům všecko z Frimara skoro doslovně (fol. 1512a—156la). Hus si jeho výklad upravuje tak, že jeho výklad druhý dává na místo prvé, třetí na místo druhé a první na místo třetí, a ve druhém výkladu z devatera druhu přestupníků vybírá jen pět1). Otázky Frimarovy, jaké odměny se dostává těm, kteří řádně platí desátky, a jak hřeší, kdo jich neplatí, a kdy jest vrchnostem dovoleno vy- máhati od poddaných dávky, jakož i citáty z práva a bohatou kasuistiku Frimarovu Hus vynechává. V exposici přikázání osmého jest úvod téméř do- slovně z Frimara. Také první výklad jest odtud převzat, jenom že na doklad oblíbené své myšlenky, že falešným svědkem jest i kdo pravdu skrývá, kterouž Frimar dovozuje první hlavou z 20. titulu Dekretálek, uvádí Hus citát z Pseudo-Chrysostoma a při lži služebné vynechává 3 otázky Frimarovy. Ve druhém výkladu má Frimar šestero přestupníků proti bratrské věrnosti a tolikéž proti lásce — Hus je spojil a zredu- koval celkem na devět. Třetí výklad jest z Frimara vypsán úplně. (— fol. 1582a) Poslední dvě přikázání vykládá Jindřich podle znění desatera v Exodu, klada napřed výklad našeho desátého přikázání, pak devátého. V tom ho Hus nenásleduje. Trojí výklad přikázání devátého jest zase excerpován z Frimara (fol. 160la—1612b), pouze druhý a třetí výklad zaměněn a vynechány otázky Jindřichovy o pokušení, o následcích nečis- toty a prostředcích k zachování čistoty mysli. Výklad desátého přikázání vypsal Hus z Frimara (fol. 1582a—1601a) velmi krátce, skoro jenom disposici, vynechávaje jeho rozvedení2) a pomíjeje jeho citátův. 1) Divné jest, že vynechal pátý druh: qui plura beneficia curata simul tenent vel non se faciunt statuto tempore ad ordines promoveri. Tales enim di- cuntur fures reipublice . . . 2) Divno zase, že pominul i Frimarových vývodů o duchovních: Unde credo salvo meliori iudicio, si clerici vel monachi contra prohibicionem iuris se immiscent secularibus negociis scienter et voluntarie in tantum, quod nota- biliter impediant libertatem spiritus, qui soli deo vacare debet, quod mortaliter peccant. (fol. 159ta) Ale arci to měl Hus lépe v Dialogu Viklefově, a proto toho zde neopisuje, zvláště když předcházející myšlenka Frimarova: „clerici seculares non tenentur omnino renuncciare temporalibus quantum ad proprietatem et usum, tamen tenentur ea renuncciare quantum ad affectum“ přímo odporuje názorům stoupencův Husových. (30)
Strana 31
Trojí zlo, jež působí zlá žádostivost, opsal Hus z Frimara (fol. 1601a) a připojil dlouhý výrok z Chrysostoma a z Deute- ronomia. — Jak patrno z podané analyse, jest v Exposici duchovního vlastnictví Husova velmi málo. Jest to větší část prvého výkladu šestého přikázání — a ta je přejata z kázání synodálních, třetí výklad téhož přikázání, citáty hlavně z Chrysostoma, reformní po- známky při prvém přikázání (13 řádků) a při pátém (3 řádky), jakož i některé změny, jež byly nahoře připomenuty. Jinak jest trojdílné rozčlenění při každém přikázání, myšlenky i zpracování jich převzato z Jindřicha z Frimarul), většinou doslovně, někde poněkud volněji. Husova Expositio Decalogi je tedy skutečně excerpta2), jakž praví kodex olomúcký. Samostatné ceny v Husově činnosti literární nemá. Ukazuje však, jak bedlivě studoval Hus li- teraturu současnou a sbíral z ní látku pro poučování lidu a pro svůj český vyklad, a není tedy bez ceny. Spolu jest dokladem, že se Hus neomezoval jen na Viklefa a že tudíž v kritice jeho práce literární nutno si všímati i jiných souvěkých autorův. A to po- znání také není bez ceny. 1) Flajšhansův text D (v kap. praž. D 59) má initium totožné s Frima- rovým traktátem a jest asi v prvé části prostý opís, v druhé Štěpánův excerpt z Frimara. Zda odvisle od Husa, nutno ještě určiti. 2) Ještě kratší excerpt z Frimara, než jest Husův, nalezl jsem v rkp. univ. pražské XIII F 21 fol. 138b—140b. Tam je šesté přikázání úplně dle Frimara. (31)
Trojí zlo, jež působí zlá žádostivost, opsal Hus z Frimara (fol. 1601a) a připojil dlouhý výrok z Chrysostoma a z Deute- ronomia. — Jak patrno z podané analyse, jest v Exposici duchovního vlastnictví Husova velmi málo. Jest to větší část prvého výkladu šestého přikázání — a ta je přejata z kázání synodálních, třetí výklad téhož přikázání, citáty hlavně z Chrysostoma, reformní po- známky při prvém přikázání (13 řádků) a při pátém (3 řádky), jakož i některé změny, jež byly nahoře připomenuty. Jinak jest trojdílné rozčlenění při každém přikázání, myšlenky i zpracování jich převzato z Jindřicha z Frimarul), většinou doslovně, někde poněkud volněji. Husova Expositio Decalogi je tedy skutečně excerpta2), jakž praví kodex olomúcký. Samostatné ceny v Husově činnosti literární nemá. Ukazuje však, jak bedlivě studoval Hus li- teraturu současnou a sbíral z ní látku pro poučování lidu a pro svůj český vyklad, a není tedy bez ceny. Spolu jest dokladem, že se Hus neomezoval jen na Viklefa a že tudíž v kritice jeho práce literární nutno si všímati i jiných souvěkých autorův. A to po- znání také není bez ceny. 1) Flajšhansův text D (v kap. praž. D 59) má initium totožné s Frima- rovým traktátem a jest asi v prvé části prostý opís, v druhé Štěpánův excerpt z Frimara. Zda odvisle od Husa, nutno ještě určiti. 2) Ještě kratší excerpt z Frimara, než jest Husův, nalezl jsem v rkp. univ. pražské XIII F 21 fol. 138b—140b. Tam je šesté přikázání úplně dle Frimara. (31)
Strana 32
Strana 33
III. K dějinám českého viklefství r. 1411 a 1412. Dětřich z Nieheimu proti viklefistům. Appellace proti spálení knih Viklefových, jež se stalo přece z nařízení Alexandrova, a první turnaj viklefský v červenci r. 1410 rozkřikly jméno české po všem křesťanstvu. Kardinál Oddo Co- lumna učinil na potlačení viklefství v Čechách krok velmi ener- gický, nařídiv arcibiskupovi, aby v trestech církevních pokračoval až k dovolání se ramene světského, a povolav Husa k zodpoví- dání do Říma. Prosby a hrozby krále Václava, královny Žofie a šlechty nedovedly ho pohnouti k povolnosti. Věděl, že jest o poměrech v Čechách dobře zpraven a že jest svrchovaný čas zastaviti nebezpečné proudy. Nepodařilo se mu to, protože král nejen Zbyňka nepodporoval, nýbrž bránil i vykonávání moci cír- kevní proti těm, kteří se jí hleděli vymknouti pod záminkou, že se odvolali k papeži. Stálé naléhání z Čech a působení Jesenice, Stojčína a ještě jednoho mistra, jež Hus poslal v říjnu jako své zástupce do Říma, mělo docela za následek, že papež vzal při z rukou prozíravého a energického Oddy a svěřil ji kommissi, jíž stál v čele patriarcha aquilejský a po jeho smrti kardinál Zabarella, kterýž — tak v řádu postupu vypravuje Husl) — byl ochoten uznati omluvy pro nestání osobní. Ale brzo zase odevzdána pře kardinálu Brankasovi, jenž ji téměř 11/2 roku nechal ležeti. Zatím v Čechách proti arcibiskupovi stále se zdůrazňovala appellace a z Říma nedostávalo se mu žádné opory. Tresty prohlášené na Husa platily sice dále a citace osobní také nebyla zrušena, ale v Čechách toho nedbáno. 1) Doc 191. „Studie a texty“. (33) 3
III. K dějinám českého viklefství r. 1411 a 1412. Dětřich z Nieheimu proti viklefistům. Appellace proti spálení knih Viklefových, jež se stalo přece z nařízení Alexandrova, a první turnaj viklefský v červenci r. 1410 rozkřikly jméno české po všem křesťanstvu. Kardinál Oddo Co- lumna učinil na potlačení viklefství v Čechách krok velmi ener- gický, nařídiv arcibiskupovi, aby v trestech církevních pokračoval až k dovolání se ramene světského, a povolav Husa k zodpoví- dání do Říma. Prosby a hrozby krále Václava, královny Žofie a šlechty nedovedly ho pohnouti k povolnosti. Věděl, že jest o poměrech v Čechách dobře zpraven a že jest svrchovaný čas zastaviti nebezpečné proudy. Nepodařilo se mu to, protože král nejen Zbyňka nepodporoval, nýbrž bránil i vykonávání moci cír- kevní proti těm, kteří se jí hleděli vymknouti pod záminkou, že se odvolali k papeži. Stálé naléhání z Čech a působení Jesenice, Stojčína a ještě jednoho mistra, jež Hus poslal v říjnu jako své zástupce do Říma, mělo docela za následek, že papež vzal při z rukou prozíravého a energického Oddy a svěřil ji kommissi, jíž stál v čele patriarcha aquilejský a po jeho smrti kardinál Zabarella, kterýž — tak v řádu postupu vypravuje Husl) — byl ochoten uznati omluvy pro nestání osobní. Ale brzo zase odevzdána pře kardinálu Brankasovi, jenž ji téměř 11/2 roku nechal ležeti. Zatím v Čechách proti arcibiskupovi stále se zdůrazňovala appellace a z Říma nedostávalo se mu žádné opory. Tresty prohlášené na Husa platily sice dále a citace osobní také nebyla zrušena, ale v Čechách toho nedbáno. 1) Doc 191. „Studie a texty“. (33) 3
Strana 34
Že se způsob Kolonnův mnohým zdál právnicky správnějším a dojista účinnějším, jest pochopitelno; i bylo slyšeti hlasy, jež žehraly na protahování pře připouštěním appellací a stálou změnou soudců při kurii. Takový projev nalezl jsem v kod. univ. kra- kovské č. 1373 na fol. 2521a—2542. Původcem jeho jest známý kurialista Dětřich z Nieheimul). Dokument má nadpis: Contra dampnatos Wicli- fitas Prage et qualis sit contra eos execucio ha- benda, venari potest ex hiis, que sequuntur. Dětřich sesta- vuje nejprve předpisy světského a církevního práva proti kacířům. Světský zákon má kacířství za zločin veřejný, hroznější než jest urážka veličenstva, a nařizuje, aby podezřelí z kacířství byl inquisičním soudem vyšetřováni a byli-li by shledáni vinnými, aby byli dáni do církevní klatby a kdyby nechtěli odvolati, aby byvše odsouzeni byli veřejně upáleni. Nikdo se nesmí za ně přimlouvati. Dle zákonů církevních jsou všichni kacíři i jich ochránci v klatbě2). Kdo pro podezření z kacířství byl dán do klatby a se- trval v ní rok, jest považován za kacíře. Nechtěl-li by se polepšiti, budiž odevzdán rameni světskému, klerik po provedené napřed de- gradaci, a světský soudce jej trestá smrtí. Poddaní kaciřů jsou prosti přísahy věrnosti, spisy kacířů jsou zavrženy, páni světští jsou povinni ze svých zemí kacíře vyhubiti. To platí o kacířství veřejném, jakýmž jest kacířství Vikle- fistů, kteří bloudí proti základu víry a proti hlavní svátosti, totiž svátosti oltářní. Zvláště v Praze je toto kacířství zjevné a velmi rozšířené, i přes processy, jež proti němu zahájil arcibiskup. A zmohlo se tak, že učenci, kteří mu odporovali, byli vypuzeni a mnozí z nich zbiti a zraněni, od kteréžto doby má bludařství volné pole. Ti pak, kteří se dopustili oněch násilností, slouží mši sv. a vykonávají jiné úkony církevní, nic nedbajíce censur, v něž upadli. 1) Viz o něm Erler, Dietrich von Nieheim. Sein Leben und seine Schrif- ten (1887) a Finke, Forschungen und Quellen S. 132—149: Dietrich von Niem in Konstanz. Dle Finka je Dětřich „einer der bedeutendsten Männer der Konzils- epoche, als der grösste Journalist des späteren Mittelalters“. K životopisu Dě třichovu upozorňuji na formulář v rukop. univ knih. krakovské 757 fol. 78b—86a. Tam se první akty týkají pře z r. 1393 o kanonikát a praebendu v Merseburgu, „quos olim K. nunc episcopus Nuemberg in eadem ečclesia Merseburg. obtinebat, vacante ultimo per assecucionem honorabilis viri Mgri Theod. de Nyem in Romana curia et abbreviatori literarum domini nostri pape de canonicatu et prebenda in ecclesia Minden. facta.“ 2) „Non expedit igitur, quod iterum excommunicentur isti Wiclifite“, uza- vírá Dětřich. (34)
Že se způsob Kolonnův mnohým zdál právnicky správnějším a dojista účinnějším, jest pochopitelno; i bylo slyšeti hlasy, jež žehraly na protahování pře připouštěním appellací a stálou změnou soudců při kurii. Takový projev nalezl jsem v kod. univ. kra- kovské č. 1373 na fol. 2521a—2542. Původcem jeho jest známý kurialista Dětřich z Nieheimul). Dokument má nadpis: Contra dampnatos Wicli- fitas Prage et qualis sit contra eos execucio ha- benda, venari potest ex hiis, que sequuntur. Dětřich sesta- vuje nejprve předpisy světského a církevního práva proti kacířům. Světský zákon má kacířství za zločin veřejný, hroznější než jest urážka veličenstva, a nařizuje, aby podezřelí z kacířství byl inquisičním soudem vyšetřováni a byli-li by shledáni vinnými, aby byli dáni do církevní klatby a kdyby nechtěli odvolati, aby byvše odsouzeni byli veřejně upáleni. Nikdo se nesmí za ně přimlouvati. Dle zákonů církevních jsou všichni kacíři i jich ochránci v klatbě2). Kdo pro podezření z kacířství byl dán do klatby a se- trval v ní rok, jest považován za kacíře. Nechtěl-li by se polepšiti, budiž odevzdán rameni světskému, klerik po provedené napřed de- gradaci, a světský soudce jej trestá smrtí. Poddaní kaciřů jsou prosti přísahy věrnosti, spisy kacířů jsou zavrženy, páni světští jsou povinni ze svých zemí kacíře vyhubiti. To platí o kacířství veřejném, jakýmž jest kacířství Vikle- fistů, kteří bloudí proti základu víry a proti hlavní svátosti, totiž svátosti oltářní. Zvláště v Praze je toto kacířství zjevné a velmi rozšířené, i přes processy, jež proti němu zahájil arcibiskup. A zmohlo se tak, že učenci, kteří mu odporovali, byli vypuzeni a mnozí z nich zbiti a zraněni, od kteréžto doby má bludařství volné pole. Ti pak, kteří se dopustili oněch násilností, slouží mši sv. a vykonávají jiné úkony církevní, nic nedbajíce censur, v něž upadli. 1) Viz o něm Erler, Dietrich von Nieheim. Sein Leben und seine Schrif- ten (1887) a Finke, Forschungen und Quellen S. 132—149: Dietrich von Niem in Konstanz. Dle Finka je Dětřich „einer der bedeutendsten Männer der Konzils- epoche, als der grösste Journalist des späteren Mittelalters“. K životopisu Dě třichovu upozorňuji na formulář v rukop. univ knih. krakovské 757 fol. 78b—86a. Tam se první akty týkají pře z r. 1393 o kanonikát a praebendu v Merseburgu, „quos olim K. nunc episcopus Nuemberg in eadem ečclesia Merseburg. obtinebat, vacante ultimo per assecucionem honorabilis viri Mgri Theod. de Nyem in Romana curia et abbreviatori literarum domini nostri pape de canonicatu et prebenda in ecclesia Minden. facta.“ 2) „Non expedit igitur, quod iterum excommunicentur isti Wiclifite“, uza- vírá Dětřich. (34)
Strana 35
Věc ta byla již asi před čtyřmi lety předložena kurii, ale náprava se nestala žádná, protože jmenovaní kacíři se skrývají za appellaci, již prý podali kurii, a vskutku prý toho dosáhli, že byla ta záležitost svěřena některému soudci u kurie. To je neopatrné, protože appellace nemá skýtati ochrany zločinu a takové frivolní appellace nemají se připouštěti. Proto navrhuje Dětřich, aby se proti oněm zjevným kacířům žádný nový process nekonal, nýbrž aby se svěřilo arcibiskupovi pražskému, aby přibera několik doktorů theologie a jiných řádných a vzdělaných mužů, požádal, po případě tresty církevními donutil správu města Prahy, aby ony kacíře zatkla a jemu předvedla. Arcibiskup pak ať je na několik dní uvězní, kleriky degraduje a vydá rameni světskému. To je „processus summarius“, jak o něm mluví práva, jenž jediné svou přísností může nebezpečí odstraniti. Ve staré knize jakés četl Dětřich, že papež dal podobný rozkaz arcibiskupu Bremskému na potlačení téhož bludu, jenž bují nyní v Praze, a nemůže pochopiti, že Rehoř XII. svěřil kdysi tu při soudci u kurie a Alexander V. záležitost appellace rovněž odevzdal kterémus soudci. To je chyba! Vše mělo býti svěřeno úplně arcibiskupu pražskému. Je tedy Dětřich toho mínění, že má papež všecky appellace, jež proti processu arcibiskupovu byly podány, prohlásiti za frivolní a neplatné, jinak by se jimi stále odsouzení mohlo oddalovati, a všecky pře, jež v té záležitosti v Římě nebo mimo Řím byly neb budou začaty, odvolati k sobě, a svěřiti arcibiskupu pražskému, aby summárně při provedl. Kdo by se chtěl polepšití, ať odvolá, nejlépe dle cap. Ego Berengarius, ale vůdcové bludařů at jsou doživotně uvězněni dle předpisů kanonického práva; kdo neodvolá, ať jest vydán rameni světskému. A kdyby jich bylo mnoho, budiž prohlášena křížová výprava proti Čechám. Dětřich soudí, že i proti Rehoři XII. a Benediktu XIII. mohl se na sněmu v Pise učiniti podobný krátký process, prože byli zjevní kacíři, a nebylo třeba tak slavnostního jednání. Dětřichova rada jest přesně datována: 6. března 1411 v Bologni, kde tehdy byla kurie Janova. Jak viděti, schvaluje se v ní taktika Colonnova a vyslovuje se nepokrytě nesouhlas s připouštěním appellací a odevzdáváním záležitosti české soudcům římským. Že nezůstala bez účinku, lze si předem mysliti a z toho, co víme, i dokázati. Hus zajisté v postupu pře Doc. 191 praví: „ipse cardi- nalis contra omnem iusticiam et iuris ordinem mandavit eis (procu- ratoribus), ut postmodum non procurarent in diéta causa nec amodo venirent ad ipsum, quia nollet eos amplius audire, asserens, quo'd (35) 3*
Věc ta byla již asi před čtyřmi lety předložena kurii, ale náprava se nestala žádná, protože jmenovaní kacíři se skrývají za appellaci, již prý podali kurii, a vskutku prý toho dosáhli, že byla ta záležitost svěřena některému soudci u kurie. To je neopatrné, protože appellace nemá skýtati ochrany zločinu a takové frivolní appellace nemají se připouštěti. Proto navrhuje Dětřich, aby se proti oněm zjevným kacířům žádný nový process nekonal, nýbrž aby se svěřilo arcibiskupovi pražskému, aby přibera několik doktorů theologie a jiných řádných a vzdělaných mužů, požádal, po případě tresty církevními donutil správu města Prahy, aby ony kacíře zatkla a jemu předvedla. Arcibiskup pak ať je na několik dní uvězní, kleriky degraduje a vydá rameni světskému. To je „processus summarius“, jak o něm mluví práva, jenž jediné svou přísností může nebezpečí odstraniti. Ve staré knize jakés četl Dětřich, že papež dal podobný rozkaz arcibiskupu Bremskému na potlačení téhož bludu, jenž bují nyní v Praze, a nemůže pochopiti, že Rehoř XII. svěřil kdysi tu při soudci u kurie a Alexander V. záležitost appellace rovněž odevzdal kterémus soudci. To je chyba! Vše mělo býti svěřeno úplně arcibiskupu pražskému. Je tedy Dětřich toho mínění, že má papež všecky appellace, jež proti processu arcibiskupovu byly podány, prohlásiti za frivolní a neplatné, jinak by se jimi stále odsouzení mohlo oddalovati, a všecky pře, jež v té záležitosti v Římě nebo mimo Řím byly neb budou začaty, odvolati k sobě, a svěřiti arcibiskupu pražskému, aby summárně při provedl. Kdo by se chtěl polepšití, ať odvolá, nejlépe dle cap. Ego Berengarius, ale vůdcové bludařů at jsou doživotně uvězněni dle předpisů kanonického práva; kdo neodvolá, ať jest vydán rameni světskému. A kdyby jich bylo mnoho, budiž prohlášena křížová výprava proti Čechám. Dětřich soudí, že i proti Rehoři XII. a Benediktu XIII. mohl se na sněmu v Pise učiniti podobný krátký process, prože byli zjevní kacíři, a nebylo třeba tak slavnostního jednání. Dětřichova rada jest přesně datována: 6. března 1411 v Bologni, kde tehdy byla kurie Janova. Jak viděti, schvaluje se v ní taktika Colonnova a vyslovuje se nepokrytě nesouhlas s připouštěním appellací a odevzdáváním záležitosti české soudcům římským. Že nezůstala bez účinku, lze si předem mysliti a z toho, co víme, i dokázati. Hus zajisté v postupu pře Doc. 191 praví: „ipse cardi- nalis contra omnem iusticiam et iuris ordinem mandavit eis (procu- ratoribus), ut postmodum non procurarent in diéta causa nec amodo venirent ad ipsum, quia nollet eos amplius audire, asserens, quo'd (35) 3*
Strana 36
hoc haberet a domino nostro papa in mandatis“. A od té chvíle pře u kurie odpočívá. To jest úplně ve smyslu rady Dětřichovy. Papež všecky appellace odmítá a při odvolává k sobě, odnímaje ji Brankasovi. I uvěznění prokuratorů dalo by se tím vysvětliti: chtějí se mermomocí zastávati kacíře i jsou jako „fautores haeresis“ trestáni. Do Čech pak byl asi dán rozkaz arcibiskupovi také podle Dětřichovy rady. Nové ohlašování klatby proti Husovi (15. března) může sice stěží býti považováno za následek, ale interdikt na Prahu (18. června) mohl by s tím souviseti. Co si Dětřich od tohoto přísně právního nastupování na viklefství v Čechách sliboval, toho se arci nedosáhlo, ježto chybělo to hlavní, od čeho závisel výsledek, totiž pomoc ramene světského. Zbyněk při provádění processu podlehl úplně a viklefství se utvrdilo. Ježto pak po smrti Zbyňkově nikdo se strany katolické v Čechách se nestaral o process- římský, hnulo se pří znovu teprve po žalobách roku 1412 z Čech. podaných, a to ve smyslu Colonnově. Povšimnutí zasluhuje zmínka Dětřichova, že již před čtyřmi- lety za Rehoře XII. byla záležitost ta vnesena na kurii a svěřena. soudci v Římě. To by bylo roku 1407 a souvisí s tím asi cesta. Stanislavova a Pálčova do Říma. Druhá věc, již nelze si nevšimnouti, jest důrazná výtka bludu o svátosti oltářní. R. 1410 byla skutečně remanence v Praze- hlásána. Žalobci připisují ji pravě pro ten rok také Husovi. (Doc. p. 276.) Ale mýlí se Dětřich, pravě že českým remanentistům jest kanon Ego Berengarius nepohodlný, a žádaje, aby dle něho odvo- lávali. Naopak, čeští remanentisté si kanon ten po způsobu Viklefově. vytáčeli ve svůj prospěch. Že odchod německých mistrů z Prahy měl vliv na rozvoj. viklefství, jest jisto a lze doložiti prameny.1) Ale že by proto byli bývali Němci vyhnáni, že odporovali viklefismu a aby volněji mohla nauka Viklefova se šířiti, jak tvrdí Dětřich, pro to není dokladu. Schůze na radnici. Za sporu odpustkového nabylo hnutí v Praze rázu tak re- volučního, že král Václav konečně se rozhodl zakročiti. Vždyť! proti jeho rozkazu, aby se nikdo neprotivil bullám papežským, a proti výslovnému zákazu arcibiskupovu a fakulty theologické 1) A. d. 1409 scisma fuit in Praga inter studentes Boemos et alias naciones, sic quod Theotonici et alie naciones sunt expulsi de Praga et tunc mox viklefia cepit invalescere. Höfler SS. II. 73. (z praž. univ. VI F 12.) (36)
hoc haberet a domino nostro papa in mandatis“. A od té chvíle pře u kurie odpočívá. To jest úplně ve smyslu rady Dětřichovy. Papež všecky appellace odmítá a při odvolává k sobě, odnímaje ji Brankasovi. I uvěznění prokuratorů dalo by se tím vysvětliti: chtějí se mermomocí zastávati kacíře i jsou jako „fautores haeresis“ trestáni. Do Čech pak byl asi dán rozkaz arcibiskupovi také podle Dětřichovy rady. Nové ohlašování klatby proti Husovi (15. března) může sice stěží býti považováno za následek, ale interdikt na Prahu (18. června) mohl by s tím souviseti. Co si Dětřich od tohoto přísně právního nastupování na viklefství v Čechách sliboval, toho se arci nedosáhlo, ježto chybělo to hlavní, od čeho závisel výsledek, totiž pomoc ramene světského. Zbyněk při provádění processu podlehl úplně a viklefství se utvrdilo. Ježto pak po smrti Zbyňkově nikdo se strany katolické v Čechách se nestaral o process- římský, hnulo se pří znovu teprve po žalobách roku 1412 z Čech. podaných, a to ve smyslu Colonnově. Povšimnutí zasluhuje zmínka Dětřichova, že již před čtyřmi- lety za Rehoře XII. byla záležitost ta vnesena na kurii a svěřena. soudci v Římě. To by bylo roku 1407 a souvisí s tím asi cesta. Stanislavova a Pálčova do Říma. Druhá věc, již nelze si nevšimnouti, jest důrazná výtka bludu o svátosti oltářní. R. 1410 byla skutečně remanence v Praze- hlásána. Žalobci připisují ji pravě pro ten rok také Husovi. (Doc. p. 276.) Ale mýlí se Dětřich, pravě že českým remanentistům jest kanon Ego Berengarius nepohodlný, a žádaje, aby dle něho odvo- lávali. Naopak, čeští remanentisté si kanon ten po způsobu Viklefově. vytáčeli ve svůj prospěch. Že odchod německých mistrů z Prahy měl vliv na rozvoj. viklefství, jest jisto a lze doložiti prameny.1) Ale že by proto byli bývali Němci vyhnáni, že odporovali viklefismu a aby volněji mohla nauka Viklefova se šířiti, jak tvrdí Dětřich, pro to není dokladu. Schůze na radnici. Za sporu odpustkového nabylo hnutí v Praze rázu tak re- volučního, že král Václav konečně se rozhodl zakročiti. Vždyť! proti jeho rozkazu, aby se nikdo neprotivil bullám papežským, a proti výslovnému zákazu arcibiskupovu a fakulty theologické 1) A. d. 1409 scisma fuit in Praga inter studentes Boemos et alias naciones, sic quod Theotonici et alie naciones sunt expulsi de Praga et tunc mox viklefia cepit invalescere. Höfler SS. II. 73. (z praž. univ. VI F 12.) (36)
Strana 37
byla konána veřejná disputace proti odpustkům a stále se opako- valy výtržnosti i v kostelech proti kazatelům. Že to v kurii bude nelibě neseno a pověsti Čech, beztoho tolik pošramocené, u sou- sedů neprospěje, bylo jasno. I přikázal Václav, aby 10. července v domě biskupa olomuckého na Žebráce sešla se rada králova, k níž přibráni i pražští konšelé, a aby navrhla, co tu činiti. Zápis o této schůzi, zachovaný v několika rukopisech, uveřejnil Palacký v Doc. 451—457. Protonotář pražský Sigmund přečetl dobré zdání mistrův bohosloví, kteří pro obnovu cti království žádají, aby arcibiskup se souhlasem kapituly pražské a kapitul jiných a s výslovným souhlasem university a všech a jednotlivých mistrů dal na rozkaz králův znovu prohlásiti odsouzení 45 článků Viklefových a přikázal jím se říditi pod trestem církevní klatby a jinými tresty, jež by určil král a jeho rada. Kdo z mistrů, ba- kalářů neb studentů nechtěl by souhlasiti s tím odsouzením, budiž vypovězen z Čech. Mimo to navrhují, aby se ode všech žádal, souhlas se 6 články, jimiž se zavrhují hlavní bludy tehdy šířené, totiž 1) že v nauce o svátostech a klíčích církevních jest souhla- siti s církví římskou, 2) že antikristem není papež, 3) že ustano- vení svatých otcův a chvalitebné zvyky církevní jest zachovávati, 4) že ostatky svatých jest ctíti, 5) že kněží vskutku rozhřešují a hříchy odpouštějí služebně a 6) že papež má právo volati křesťany na pomoč proti nepřátelům církve a za podporu jejich udělovati jim odpustky, kají-li se a vyznají-li se ze hříchů, a že tudíž rozkaz králův a rady pražské, aby nikdo nevystupoval proti kazatelům, byl rozumnýl). Tyto návrhy byly radou královskou přijaty. V rkp. třeboňském A 16 žádají ještě mistři, aby „jistým“2) kazatelům, od nichž nepokoje vycházejí, bylo zapově- děno kázati. To asi nebylo přijato. V posledním bodu omlouvají se mistři, proč nepíší proti Husovu spisu, proti bulle papežské vydanému. To jest hlavní obsah jednání schůze na Žebráce. Hnutí české znovu s důrazem označeno jako viklefské, tentokráte od samých mistrů českých3), a dáno tak za pravdu cizině, která z viklefství viní Čechy již téměř 10 let. 1) Palacký označuje tento bod jako 7., ale dále uslyšíme, že jest vždy řeč jen o šesti článcích. Patří tedy tento bod ke článku šestému. 2) Místo ceteri predicatores, jak čte Palacký, má patrně býti „certi predicatores“. 3) Fakulta theologická již dříve zavrhla 45 článků Viklefových, jakž vý- slovně dí v úvodu dobrého zdání, ale kdy a za jakých okolností se to stalo, není nám známo, (37)
byla konána veřejná disputace proti odpustkům a stále se opako- valy výtržnosti i v kostelech proti kazatelům. Že to v kurii bude nelibě neseno a pověsti Čech, beztoho tolik pošramocené, u sou- sedů neprospěje, bylo jasno. I přikázal Václav, aby 10. července v domě biskupa olomuckého na Žebráce sešla se rada králova, k níž přibráni i pražští konšelé, a aby navrhla, co tu činiti. Zápis o této schůzi, zachovaný v několika rukopisech, uveřejnil Palacký v Doc. 451—457. Protonotář pražský Sigmund přečetl dobré zdání mistrův bohosloví, kteří pro obnovu cti království žádají, aby arcibiskup se souhlasem kapituly pražské a kapitul jiných a s výslovným souhlasem university a všech a jednotlivých mistrů dal na rozkaz králův znovu prohlásiti odsouzení 45 článků Viklefových a přikázal jím se říditi pod trestem církevní klatby a jinými tresty, jež by určil král a jeho rada. Kdo z mistrů, ba- kalářů neb studentů nechtěl by souhlasiti s tím odsouzením, budiž vypovězen z Čech. Mimo to navrhují, aby se ode všech žádal, souhlas se 6 články, jimiž se zavrhují hlavní bludy tehdy šířené, totiž 1) že v nauce o svátostech a klíčích církevních jest souhla- siti s církví římskou, 2) že antikristem není papež, 3) že ustano- vení svatých otcův a chvalitebné zvyky církevní jest zachovávati, 4) že ostatky svatých jest ctíti, 5) že kněží vskutku rozhřešují a hříchy odpouštějí služebně a 6) že papež má právo volati křesťany na pomoč proti nepřátelům církve a za podporu jejich udělovati jim odpustky, kají-li se a vyznají-li se ze hříchů, a že tudíž rozkaz králův a rady pražské, aby nikdo nevystupoval proti kazatelům, byl rozumnýl). Tyto návrhy byly radou královskou přijaty. V rkp. třeboňském A 16 žádají ještě mistři, aby „jistým“2) kazatelům, od nichž nepokoje vycházejí, bylo zapově- děno kázati. To asi nebylo přijato. V posledním bodu omlouvají se mistři, proč nepíší proti Husovu spisu, proti bulle papežské vydanému. To jest hlavní obsah jednání schůze na Žebráce. Hnutí české znovu s důrazem označeno jako viklefské, tentokráte od samých mistrů českých3), a dáno tak za pravdu cizině, která z viklefství viní Čechy již téměř 10 let. 1) Palacký označuje tento bod jako 7., ale dále uslyšíme, že jest vždy řeč jen o šesti článcích. Patří tedy tento bod ke článku šestému. 2) Místo ceteri predicatores, jak čte Palacký, má patrně býti „certi predicatores“. 3) Fakulta theologická již dříve zavrhla 45 článků Viklefových, jakž vý- slovně dí v úvodu dobrého zdání, ale kdy a za jakých okolností se to stalo, není nám známo, (37)
Strana 38
Co se stalo dále, praví nám krátce rkp. v íd. 4933: Et postea de mandato regis Prage in pretorio coram communitate lecti et prohibiti. Obšírněji informuje rkp. třeboňský: Anno domini MCCCCXII ex mandato regis Wenceslai Bohemie lecti (sunt) isti articuli in pretorio Pragensi, presentibus doctoribus, magistris, plebanis et clero, in vigilia s. Alexii (16. Jul.), quod nullus te- nendo, asserendo, dogmatizando vel predicando contradicat arti- culis supra scriptis sub pena perdicionis omnium bonorum1). Příliš málo tedy víme o schůzi, pro dějiny českého viklefství tak důležité. Jenom událost a její datum. V rukopise univer- sitní knih. krakovské č 1478 na fol 320a-322b objevil jsem dokument, jenž tuto mezeru dokonale vyplňuje. Je to notářský spis, jejž si o té schůzi radniční dali poříditi professoři boho- sloví notáři pražskými Mikulášem Matějovým z Brna a Mikulášem Janovým z Loun. Obávali se zajisté, že se o schůzi budou šířiti zprávy nepravdivé, že budou viněni oni, jakoby špinili čest koruny a svých kollegů — již se to bez pochyby dálo — i chtěli míti authentický doklad, že se vše stalo z rozkazu králova, a že oni neměli na postupu jednání žádné účasti. Notáři vyličují po svém obyčeji schůzi radniční velmi dů- kladně. Dne 16. července dopoledne2) shromáždili se ve velkém sále staroměstské radnice radové královští: Václav, patriarcha Antiošský, a biskup olomucký Konrád, purkmistr a konšelé staro- měští, rektor universitní Marek z Hradce Králové, mnozí doktoři theologie3) a kanonického práva, mistři svobodných umění a stu- denti, opati, převorové, probošti, kanovníci, faráři a kněží — tedy zástupcové města, universita a duchovenstvo — z rozkazu krále Václava. Imposantní zajisté shromáždění! Na rozkaz radů královských četl nejprve protonotář pražský Sigmund Weyburg z Prahy dva listy krále Václavovy, jichž doslovné znění nám notáři ve spise svém zachovali. Král oznamuje v prvém universitě a ve druhém duchovenstvu, že k nim posílá své rady: Václava, Konráda a hejtmana Vratislav- ského a Svídnického Janka4), kteří o všech věcech, o nichž se bude jednati, jsou dobře zpraveni, a káže, by slovům jejich věřili a je splnili, jakoby je mluvil sám král, jinak že je potrestá na hrdle 1) Vyšnobrodský kod. č. 82 má fol. 36b: Articuli, qui lecti sunt ex mandato regis Wenceslai Boh. in pretorio Pragensi presentibus doctoribus in vigilia s. Alexii 1412 a za tím jen 6 článků přidaných. Poslední bod opakuje rozkaz králův: Nullus clamet contra predicatores et bullas. 2) hora terciarum vel quasi. 3) Jak z dalšího patrno, až na Matouše ze Zbraslavě všickni. 4) Na schůzi na Žebráce byl, zde ho notáři nepřipomínají. (38)
Co se stalo dále, praví nám krátce rkp. v íd. 4933: Et postea de mandato regis Prage in pretorio coram communitate lecti et prohibiti. Obšírněji informuje rkp. třeboňský: Anno domini MCCCCXII ex mandato regis Wenceslai Bohemie lecti (sunt) isti articuli in pretorio Pragensi, presentibus doctoribus, magistris, plebanis et clero, in vigilia s. Alexii (16. Jul.), quod nullus te- nendo, asserendo, dogmatizando vel predicando contradicat arti- culis supra scriptis sub pena perdicionis omnium bonorum1). Příliš málo tedy víme o schůzi, pro dějiny českého viklefství tak důležité. Jenom událost a její datum. V rukopise univer- sitní knih. krakovské č 1478 na fol 320a-322b objevil jsem dokument, jenž tuto mezeru dokonale vyplňuje. Je to notářský spis, jejž si o té schůzi radniční dali poříditi professoři boho- sloví notáři pražskými Mikulášem Matějovým z Brna a Mikulášem Janovým z Loun. Obávali se zajisté, že se o schůzi budou šířiti zprávy nepravdivé, že budou viněni oni, jakoby špinili čest koruny a svých kollegů — již se to bez pochyby dálo — i chtěli míti authentický doklad, že se vše stalo z rozkazu králova, a že oni neměli na postupu jednání žádné účasti. Notáři vyličují po svém obyčeji schůzi radniční velmi dů- kladně. Dne 16. července dopoledne2) shromáždili se ve velkém sále staroměstské radnice radové královští: Václav, patriarcha Antiošský, a biskup olomucký Konrád, purkmistr a konšelé staro- měští, rektor universitní Marek z Hradce Králové, mnozí doktoři theologie3) a kanonického práva, mistři svobodných umění a stu- denti, opati, převorové, probošti, kanovníci, faráři a kněží — tedy zástupcové města, universita a duchovenstvo — z rozkazu krále Václava. Imposantní zajisté shromáždění! Na rozkaz radů královských četl nejprve protonotář pražský Sigmund Weyburg z Prahy dva listy krále Václavovy, jichž doslovné znění nám notáři ve spise svém zachovali. Král oznamuje v prvém universitě a ve druhém duchovenstvu, že k nim posílá své rady: Václava, Konráda a hejtmana Vratislav- ského a Svídnického Janka4), kteří o všech věcech, o nichž se bude jednati, jsou dobře zpraveni, a káže, by slovům jejich věřili a je splnili, jakoby je mluvil sám král, jinak že je potrestá na hrdle 1) Vyšnobrodský kod. č. 82 má fol. 36b: Articuli, qui lecti sunt ex mandato regis Wenceslai Boh. in pretorio Pragensi presentibus doctoribus in vigilia s. Alexii 1412 a za tím jen 6 článků přidaných. Poslední bod opakuje rozkaz králův: Nullus clamet contra predicatores et bullas. 2) hora terciarum vel quasi. 3) Jak z dalšího patrno, až na Matouše ze Zbraslavě všickni. 4) Na schůzi na Žebráce byl, zde ho notáři nepřipomínají. (38)
Strana 39
a statcích. Listy jsou vydány na hradě královském Točníku, datovány 12. července a signovány Janem z Bamberga. Rada královská tedy usnesení odpolední schůze žebrácké dodala 11. července králi na Točník, dosáhla jejich schválení, obdržela 12. července královy listy a vrátila se toho neb následujícího dne do Prahy. Dvou dní pak bylo třeba, aby byli obesláni všichni, kdo měli býti na schůzi. Potom měl dominikán Mikuláš, biskup nazaretský, ke shromážděným latinskou promluvu: Poněvadž z ne- opatrného kázání a učení vznikly v městě a v celém království spory a rozkol, pro něž jest říše u kurie a sousedů zostuzena, jakoby v ní byly mnohé bludy, proto nařizuje král Václav, chtěje korunu od té zlé pověsti a toho podezření očistiti, aby nikdo nedržel žádného bludu a zvláště ne těch, pro něž ono podezření vzniklo, jež hned budou čteny. Kdo by se protivil, upadne v ne- milost královu a bude vypovězen z Čech1). Pak čteny 4 články obecné: 1) aby nikdo neučil bludu; kdo by byl usvědčen, buď trestán od vrchnosti duchovní a nad to od krále vypověděn ze země; 2) kdo o nějakém bludaři ví, ať ho udá arcibiskupovi neb jeho officiálům pod trestem klatby; 3) kdo by druhého kaceřoval, buď přinucen dokázati to a 4) arci- biskup zapovídá zneužívati bull2). Na to čteno a zakázáno 45 článků Viklefových a 6 článků přidaných, jak byly předloženy a přijaty na Žebráce. Ježto pak král doslechl, že ze schůzek bakalářův a studentů, na universitě obvyklých, vznikají hádky a neuctivost ke starším, zapovídá pro budoucnost podobné schůzky, nařizuje, aby ke zdaru university mladší starším byli poddáni a všichni aby žili v pokoji. Rektorovi university ukládá Mikuláš z rozkazu králova, aby všecka ta nařízení králova dal opsati a pod pečetí rektorskou je ohlásil a všem členům university za- chovávati je poručil. A nyní přikročeno k druhé části jednání: k projevu souhlasu. Mikuláš táže se nejprve rektora Marka z Hradce, chce-li těchto rozkazů královských býti poslušen a má-li 45 článků Viklefových za bludné a 6 přidaných za pravé a katolické. Odpověď Markova způsobila radům královským a ce- lému shromáždění překvapení, jež arci, protože byl Marek znám 1) Tedy úplně, jak bylo navrženo na Žebráce. 2) O těchto článcích na Žebráce nic neslyšíme; byly patrně smluveny na Točníku. Třetí a čtvrtý vyhovuje přání královu. (39)
a statcích. Listy jsou vydány na hradě královském Točníku, datovány 12. července a signovány Janem z Bamberga. Rada královská tedy usnesení odpolední schůze žebrácké dodala 11. července králi na Točník, dosáhla jejich schválení, obdržela 12. července královy listy a vrátila se toho neb následujícího dne do Prahy. Dvou dní pak bylo třeba, aby byli obesláni všichni, kdo měli býti na schůzi. Potom měl dominikán Mikuláš, biskup nazaretský, ke shromážděným latinskou promluvu: Poněvadž z ne- opatrného kázání a učení vznikly v městě a v celém království spory a rozkol, pro něž jest říše u kurie a sousedů zostuzena, jakoby v ní byly mnohé bludy, proto nařizuje král Václav, chtěje korunu od té zlé pověsti a toho podezření očistiti, aby nikdo nedržel žádného bludu a zvláště ne těch, pro něž ono podezření vzniklo, jež hned budou čteny. Kdo by se protivil, upadne v ne- milost královu a bude vypovězen z Čech1). Pak čteny 4 články obecné: 1) aby nikdo neučil bludu; kdo by byl usvědčen, buď trestán od vrchnosti duchovní a nad to od krále vypověděn ze země; 2) kdo o nějakém bludaři ví, ať ho udá arcibiskupovi neb jeho officiálům pod trestem klatby; 3) kdo by druhého kaceřoval, buď přinucen dokázati to a 4) arci- biskup zapovídá zneužívati bull2). Na to čteno a zakázáno 45 článků Viklefových a 6 článků přidaných, jak byly předloženy a přijaty na Žebráce. Ježto pak král doslechl, že ze schůzek bakalářův a studentů, na universitě obvyklých, vznikají hádky a neuctivost ke starším, zapovídá pro budoucnost podobné schůzky, nařizuje, aby ke zdaru university mladší starším byli poddáni a všichni aby žili v pokoji. Rektorovi university ukládá Mikuláš z rozkazu králova, aby všecka ta nařízení králova dal opsati a pod pečetí rektorskou je ohlásil a všem členům university za- chovávati je poručil. A nyní přikročeno k druhé části jednání: k projevu souhlasu. Mikuláš táže se nejprve rektora Marka z Hradce, chce-li těchto rozkazů královských býti poslušen a má-li 45 článků Viklefových za bludné a 6 přidaných za pravé a katolické. Odpověď Markova způsobila radům královským a ce- lému shromáždění překvapení, jež arci, protože byl Marek znám 1) Tedy úplně, jak bylo navrženo na Žebráce. 2) O těchto článcích na Žebráce nic neslyšíme; byly patrně smluveny na Točníku. Třetí a čtvrtý vyhovuje přání královu. (39)
Strana 40
jako stoupenec Husův, mohlo býti předvídáno. Mistr Marek dí, že některé z 45 článků mají smysl dobrý a v tom smyslu prý jich nechce popříti, ale ve smyslu špatném jich nemíní držetil). Neuvedl však žádného článku, který by měl takový dvojí smysl, nýbrž na svou obranu utekl se ke hříčce slovní, řka, že věta „deus est“ může míti špatný smysl t. j. Bůh jí. Co se pak tkne šesti článků, vyžádal si jich opis a lhůtu na rozmyšlenou. K němu se přidal z celého shromáždění jediný mistr Prokop z Plzně. Professoři bohosloví2) odpovídají jednotlivě, že chtějí rádi příkazů králových poslechnouti, ze 45 článků Viklefových že některé jsou kacířské, jiné bludné, jiné pohoršlivé a 6 článků je pravých a katolických. K nim se přidávají mistři fakulty artistské, byvše také jednotlivě otázáni3). Potom vyzval biskup Mikuláš dvakrát všecky shromáž- děné vůbec, aby, chtěl-li by kdo onomu nařízení královu odporo- vati, odstoupil stranou od ostatních — a tu se nepřihlásil nikdo. Takový byl průběh památné schůze, jež dle mínění strany katolické měla býti posledním pokusem sníti infamii kacířství se země české. Opatrnosti professorův bohosloví vděčíme, že jsme o ní informováni tak, jak o žádné události v této kritické době.4 Nicméně nelze ani toto vylíčení schůze radniční míti za úplné. Některé narážky ve spisech Husových a Pálčových toho nedovolují. Hus zajisté proti Pálčovi píše: „Audebat enim in pretorio, dum habebat armatorum assistenciam, pronuncciare sentenciam : Qui non obedierit decreto pontificis, morte moriatur5), a Páleč odpovídá: Ad mandatum domini regis et consilii sui cum aliis doctoribus 1) Totéž rozlišení jako r. 1408, jež také Hus stále opakuje. 2) Děkan Štěpan z Pálče, Petr ze Znojma, Jan Hildesen, Jan Eliášův, Sta- nislav ze Znojma, Ondřej z Brodu a augustinián Heřman. 3) Jmenováni jsou: děkan Brikcí ze Žatce, Křišťan z Prachatic, Petr Ko- niprus, Rehoř Lvův z Prahy, farář vrbenský Ctibor, Ctibor z Velvar, Petr Polic, dominikán Petr. Více jich tedy na schůzi nebylo. Na juristy notáři zapom- něli. Byl-li žádán zvláště a jednotlivě projev souhlasu od přítomného ducho- venstva, ze spisu také nevysvítá. 4) Spis notářský uvádí svědky z kruhů duchovenstva, čímž se obraz schůze ještě zdokonaluje, ač ovšem nelze tvrditi, že jsou tu jmenováni všichni duchovní, kteří byli na schůzi. Uvádějí se: opat břevnovský Siffrid, opat řeholních kanov- níkův sv. Aug. u sv. Karla Matěj, opat benediktinský u sv. Ambrože Petr, stra- hovský opat Mikuláš, zderazský probošt Bernard a převor Petr, právník Jiří z Boru, farář u sv. Petra na Poříči Jan ze Stříbra, farář u sv. Klementa na Po- říči Jan Protiva, farář u sv. Jiljí Jindřich, farář u sv. Leonarda Mikuláš, farář u sv. Havla Václav, farář u sv. Michala v Opatovicích Sigmund. 5) Cf. mé vydání Pálčova Antihusa v příloze Hlídky 1912 str. 10. Po- dobně na str. 143. (40)
jako stoupenec Husův, mohlo býti předvídáno. Mistr Marek dí, že některé z 45 článků mají smysl dobrý a v tom smyslu prý jich nechce popříti, ale ve smyslu špatném jich nemíní držetil). Neuvedl však žádného článku, který by měl takový dvojí smysl, nýbrž na svou obranu utekl se ke hříčce slovní, řka, že věta „deus est“ může míti špatný smysl t. j. Bůh jí. Co se pak tkne šesti článků, vyžádal si jich opis a lhůtu na rozmyšlenou. K němu se přidal z celého shromáždění jediný mistr Prokop z Plzně. Professoři bohosloví2) odpovídají jednotlivě, že chtějí rádi příkazů králových poslechnouti, ze 45 článků Viklefových že některé jsou kacířské, jiné bludné, jiné pohoršlivé a 6 článků je pravých a katolických. K nim se přidávají mistři fakulty artistské, byvše také jednotlivě otázáni3). Potom vyzval biskup Mikuláš dvakrát všecky shromáž- děné vůbec, aby, chtěl-li by kdo onomu nařízení královu odporo- vati, odstoupil stranou od ostatních — a tu se nepřihlásil nikdo. Takový byl průběh památné schůze, jež dle mínění strany katolické měla býti posledním pokusem sníti infamii kacířství se země české. Opatrnosti professorův bohosloví vděčíme, že jsme o ní informováni tak, jak o žádné události v této kritické době.4 Nicméně nelze ani toto vylíčení schůze radniční míti za úplné. Některé narážky ve spisech Husových a Pálčových toho nedovolují. Hus zajisté proti Pálčovi píše: „Audebat enim in pretorio, dum habebat armatorum assistenciam, pronuncciare sentenciam : Qui non obedierit decreto pontificis, morte moriatur5), a Páleč odpovídá: Ad mandatum domini regis et consilii sui cum aliis doctoribus 1) Totéž rozlišení jako r. 1408, jež také Hus stále opakuje. 2) Děkan Štěpan z Pálče, Petr ze Znojma, Jan Hildesen, Jan Eliášův, Sta- nislav ze Znojma, Ondřej z Brodu a augustinián Heřman. 3) Jmenováni jsou: děkan Brikcí ze Žatce, Křišťan z Prachatic, Petr Ko- niprus, Rehoř Lvův z Prahy, farář vrbenský Ctibor, Ctibor z Velvar, Petr Polic, dominikán Petr. Více jich tedy na schůzi nebylo. Na juristy notáři zapom- něli. Byl-li žádán zvláště a jednotlivě projev souhlasu od přítomného ducho- venstva, ze spisu také nevysvítá. 4) Spis notářský uvádí svědky z kruhů duchovenstva, čímž se obraz schůze ještě zdokonaluje, ač ovšem nelze tvrditi, že jsou tu jmenováni všichni duchovní, kteří byli na schůzi. Uvádějí se: opat břevnovský Siffrid, opat řeholních kanov- níkův sv. Aug. u sv. Karla Matěj, opat benediktinský u sv. Ambrože Petr, stra- hovský opat Mikuláš, zderazský probošt Bernard a převor Petr, právník Jiří z Boru, farář u sv. Petra na Poříči Jan ze Stříbra, farář u sv. Klementa na Po- říči Jan Protiva, farář u sv. Jiljí Jindřich, farář u sv. Leonarda Mikuláš, farář u sv. Havla Václav, farář u sv. Michala v Opatovicích Sigmund. 5) Cf. mé vydání Pálčova Antihusa v příloze Hlídky 1912 str. 10. Po- dobně na str. 143. (40)
Strana 41
pretorium sum ingressus, ubi inter ceteras altercaciones et aucto- ritates allegatas, quia pars tua scripturam postulabat allegari, auctoritatem domini Deut. XVII legi, quod in dubiis fidei et arduis causis ad papam et collegium cardinalium est recurrendum“1). Za- čátek této odpovědi Pálčovy ukazuje bezpečně, že běží o tutéž schůzi radniční, o níž máme notářský spis. A v té byly „alter- caciones“ a uváděly se „auctoritates“! Ani strana Husova nebyla tedy tak passivní, jak se to jeví ve spise notářském, ježto sama auto- rity uváděla a autorit žádala, ani professoři bohosloví nebyli tak bez účasti, ježto Páleč citoval proti straně Husově Deut. XVII. Podobnou zmínku činí Hus v traktátu de ecclesia, an v kap. XVI. di: „congregacionem turbe in pretorio, ut quos non possunt scriptura vel racione vincere, opprimerent terrore ...“ Palecz om- nibus audientibus legit Deut. XVII. . ..“ A o něco dále: „Hoc enim in pretorio quesierunt et pecierunt ad hoc subscripcionem a magistris, qui contradicerent. Sed dissipatum est consilium phari- seorum, scribarum et pontificum, quia fideles contradixerunt, nolentes consentire, nisi audierint probacionem ex lege ...“ A Páleč odpovídá: „Doctores autem quod pretorium introierunt, fecerunt ad mandatum domini archiepiscopi et serenissimi principis domini regis, nec ipsi illam congregacionem ordinaverunt, ut presens scriptor false asserit, sicut de hoc docere possent, si foret oppor- tunum. Et si in illam congregacionem consensissent, non essent culpandi, quia sancta fuit congregacio et virtuosa, cum in ea man- data sancta et iusta domini regis pronuncciata sunt et articuli XLV auctoritate eiusdem regis de novo sunt prohibiti sub magnis penis propter incussionem terroris, ut illos articulos tenere et dogmatisare quispiam non auderet. Quidam tamen non fideles in hoc facto, sed pestiferi, huic condempnacioni ... contradixerunt . .. Quod autem Palecz auctoritatem domini Deut. XVII. scriptam . . . ibidem legit, .. . non ferendo sentenciam, sed pro confirmacione suorum dictorum sc. quod ad papam et cardinales in dubiis et difficilibus in universa materia catholica et ecclesiastica es recurrendum, et illam et plures auctoritates allegavit.“ (Krak. rkp. 1761 fol. 125lab). Druhou pak výtku Husovu odmítá slovy „Et si tunc ex ordinacione (regis) consilium factum pro condempnacione articulorum XLV fuit dissipatum, ubi illi condempnacioni dudum facte per tres famosas communitates et tunc replicate pauci contradixerunt, quos doctores ad id denuncciandum scire voluerunt "2) et ideo interscripcionem eorum petiverunt ... 1) Tamže str. 12. 2) Ibid. fol. 1242b. (41)
pretorium sum ingressus, ubi inter ceteras altercaciones et aucto- ritates allegatas, quia pars tua scripturam postulabat allegari, auctoritatem domini Deut. XVII legi, quod in dubiis fidei et arduis causis ad papam et collegium cardinalium est recurrendum“1). Za- čátek této odpovědi Pálčovy ukazuje bezpečně, že běží o tutéž schůzi radniční, o níž máme notářský spis. A v té byly „alter- caciones“ a uváděly se „auctoritates“! Ani strana Husova nebyla tedy tak passivní, jak se to jeví ve spise notářském, ježto sama auto- rity uváděla a autorit žádala, ani professoři bohosloví nebyli tak bez účasti, ježto Páleč citoval proti straně Husově Deut. XVII. Podobnou zmínku činí Hus v traktátu de ecclesia, an v kap. XVI. di: „congregacionem turbe in pretorio, ut quos non possunt scriptura vel racione vincere, opprimerent terrore ...“ Palecz om- nibus audientibus legit Deut. XVII. . ..“ A o něco dále: „Hoc enim in pretorio quesierunt et pecierunt ad hoc subscripcionem a magistris, qui contradicerent. Sed dissipatum est consilium phari- seorum, scribarum et pontificum, quia fideles contradixerunt, nolentes consentire, nisi audierint probacionem ex lege ...“ A Páleč odpovídá: „Doctores autem quod pretorium introierunt, fecerunt ad mandatum domini archiepiscopi et serenissimi principis domini regis, nec ipsi illam congregacionem ordinaverunt, ut presens scriptor false asserit, sicut de hoc docere possent, si foret oppor- tunum. Et si in illam congregacionem consensissent, non essent culpandi, quia sancta fuit congregacio et virtuosa, cum in ea man- data sancta et iusta domini regis pronuncciata sunt et articuli XLV auctoritate eiusdem regis de novo sunt prohibiti sub magnis penis propter incussionem terroris, ut illos articulos tenere et dogmatisare quispiam non auderet. Quidam tamen non fideles in hoc facto, sed pestiferi, huic condempnacioni ... contradixerunt . .. Quod autem Palecz auctoritatem domini Deut. XVII. scriptam . . . ibidem legit, .. . non ferendo sentenciam, sed pro confirmacione suorum dictorum sc. quod ad papam et cardinales in dubiis et difficilibus in universa materia catholica et ecclesiastica es recurrendum, et illam et plures auctoritates allegavit.“ (Krak. rkp. 1761 fol. 125lab). Druhou pak výtku Husovu odmítá slovy „Et si tunc ex ordinacione (regis) consilium factum pro condempnacione articulorum XLV fuit dissipatum, ubi illi condempnacioni dudum facte per tres famosas communitates et tunc replicate pauci contradixerunt, quos doctores ad id denuncciandum scire voluerunt "2) et ideo interscripcionem eorum petiverunt ... 1) Tamže str. 12. 2) Ibid. fol. 1242b. (41)
Strana 42
Toto místo Husovo a odpověď Pálčova shodují se celkem s předešlým, přidávají však ještě některé drobnosti. Předmětem sporu byla, jak z obou zmínek lze souditi, autorita apoštolské sto- lice. Strana Husova dovolává se Písma, Páleč jménem doktorů dokazuje, že v otázkách náboženských nutno se říditi autoritou stolice apoštolské. Když od něho žádají, aby to dokázal z Písma, uvádí Deut. XVII a jiné autority. Aby pak se vědělo, kdo odporuje, žádá Páleč, aby se všichni, kteří nesouhlasí, podepsali, aby jména jejich mohla býti udána králi. Hádka tato udála se, tuším, když se jednalo o šest přidaných článků, nejspíše tam, kde rektor Marek si vyžádal opis oněch článkův a lhůtu na rozmyšlenou. Strach před králem pak působil tak, že k Markovi se přidal pouze Prokop z Plzně, a že sám Křišťan z Prachatic vyslovil souhlas se všemi články. Místo pod- pisu žádal pak biskup Mikuláš, aby odporující ustoupili stranou, což neučinil nikdo. Tak asi lze zprávu notářského spisu doplniti ze zmínek Husových a Pálčových odpovědí. Hus na té schůzi jistě nebyl. Také jmen hlavních jeho stou- penců neslyšíme. Ani Jeroným, ani Jakoubek, ani Jesenic nejsou tu jmenováni. Podobá se tedy, že na radnici také nebyli. Neboť že by byli bývali méně srdnatí než Marek a Prokop, nelze si dobře mysliti. Strana Husova konala, jak víme z Pálče, zvláštní schůzi na universitě, buď týž den odpoledne neb následující, a tam pro- testovali proti odsouzení článků Viklefových. Že by se bylo proti nim nějak zakročilo, není odnikud známo. Vrchnost církevní byla bezmocna a krále Václava podařilo se nějak uchlácholiti. Hus potom hájil 7 článků Viklefových a Jakoubek 2 veřejně, a zase není o nějakém zakročení ani stopy. Jenom kázání Stani- slavovo a Pálčovo mělo zastaviti proud. Ale nepodařilo se to- Viklefství v Čechách dostupuje závratného vrcholu. Sněm římský. Zatím co theologická fakulta v Praze potírala viklefství české, chystal se na ně útok se strany nejpovolanější, totiž z obec- ného sněmu, jejž na duben r. 1412 Jan XXIII byl svolal do Říma. Ačkoliv byl sněm obeslán velmi slabě, přece byly ustaveny kommisse, jež měly jednotlivé předměty připravovati. A tu nemohly české věci, jež kurii kolik let již zaměstnávaly, zůstati nepovšimnuty. (42)
Toto místo Husovo a odpověď Pálčova shodují se celkem s předešlým, přidávají však ještě některé drobnosti. Předmětem sporu byla, jak z obou zmínek lze souditi, autorita apoštolské sto- lice. Strana Husova dovolává se Písma, Páleč jménem doktorů dokazuje, že v otázkách náboženských nutno se říditi autoritou stolice apoštolské. Když od něho žádají, aby to dokázal z Písma, uvádí Deut. XVII a jiné autority. Aby pak se vědělo, kdo odporuje, žádá Páleč, aby se všichni, kteří nesouhlasí, podepsali, aby jména jejich mohla býti udána králi. Hádka tato udála se, tuším, když se jednalo o šest přidaných článků, nejspíše tam, kde rektor Marek si vyžádal opis oněch článkův a lhůtu na rozmyšlenou. Strach před králem pak působil tak, že k Markovi se přidal pouze Prokop z Plzně, a že sám Křišťan z Prachatic vyslovil souhlas se všemi články. Místo pod- pisu žádal pak biskup Mikuláš, aby odporující ustoupili stranou, což neučinil nikdo. Tak asi lze zprávu notářského spisu doplniti ze zmínek Husových a Pálčových odpovědí. Hus na té schůzi jistě nebyl. Také jmen hlavních jeho stou- penců neslyšíme. Ani Jeroným, ani Jakoubek, ani Jesenic nejsou tu jmenováni. Podobá se tedy, že na radnici také nebyli. Neboť že by byli bývali méně srdnatí než Marek a Prokop, nelze si dobře mysliti. Strana Husova konala, jak víme z Pálče, zvláštní schůzi na universitě, buď týž den odpoledne neb následující, a tam pro- testovali proti odsouzení článků Viklefových. Že by se bylo proti nim nějak zakročilo, není odnikud známo. Vrchnost církevní byla bezmocna a krále Václava podařilo se nějak uchlácholiti. Hus potom hájil 7 článků Viklefových a Jakoubek 2 veřejně, a zase není o nějakém zakročení ani stopy. Jenom kázání Stani- slavovo a Pálčovo mělo zastaviti proud. Ale nepodařilo se to- Viklefství v Čechách dostupuje závratného vrcholu. Sněm římský. Zatím co theologická fakulta v Praze potírala viklefství české, chystal se na ně útok se strany nejpovolanější, totiž z obec- ného sněmu, jejž na duben r. 1412 Jan XXIII byl svolal do Říma. Ačkoliv byl sněm obeslán velmi slabě, přece byly ustaveny kommisse, jež měly jednotlivé předměty připravovati. A tu nemohly české věci, jež kurii kolik let již zaměstnávaly, zůstati nepovšimnuty. (42)
Strana 43
Že se skutečně chystalo na sněmu rozhodné zakročení proti bludům v Čechách, o tom podává zprávu samému králi Václavovi někdo ze sněmu listem, jejž jsem nalezl v kod. metrop. kapi- tuly pražské N 1 na fol. 172a—173a. Pisatel připomíná králi otce jeho Karla, jenž velikým ná- kladem zřídil v Praze universitu, aby odtud vědění se šířilo všude. Ale zlý duch nasil koukole. Cizí mistři odešli a v zemi jsou ne- pokoje a pronásledování duchovenstva. Příčinou toho jsou bludy Viklefovy, jež někteří v Čechách přijali a pro něž hledí získati krále, šlechtu, lid i sousední národy. A dostává se jim v tom ochrany od samého krále! Proto všichni, kteří přicházejí z Čech do Říma a jinam, jsou označováni jako kacíři. Nyní došly na sněm žaloby na vše to, co spácháno proti papeži a pravověrné církvi, a sněm se strojí křivdy ty přísně trestati nejen na pachatelích, nýbrž i na jich přízniv- cích a obrancích. Proto nechť král Viklefisty stíhá, učené muže, kteří z Čech odešli, zase shromáždí, universitu pokleslou zase povznese a bohatě nadá, oloupeným statky vrátí. Nechť je mu vzorem císař Konstantin! Zajímavý list tento jest datován: „V Římě posledního srpna“, patrně r. 1412. Na první pohled jest zřejma odvislost tohoto listu od žaloby kleru pražského, jež jest v Doc. p. 457—460. Tam jest řeč o bludech Viklefových, tam se mluví o svádění mnohých, tam se praví: „notabiles magistros in theologia . . . expulerunt ac eorum beneficiis spoliaverunt, aliquosque percuti, alios vulnerari fecerunt“, a na konci se žádá, aby oloupeným obročí byla vrácena. To tedy je patrně ona žaloba, jež dle pisatele sněmu došla. Že tomu opravdu tak jest a že process proti viklefství byl na sněmu římském zamyšlen ve smysle této žaloby a s ostnem proti Čechám, toho vzácný doklad objevil jsem v témže rukopise krakovském, v němž jest notářský spis o schůzi radniční, totiž 1478 na fol. 317b—319b. Je to návrh kommisse, jak se má na sněmu vykonati process proti Viklefovi a jeho stoupencům. Má nadpis: Hec est quedam inquisicio, quam infra scripti commissarii faciunt et facere intendunt super infra scriptis. Veřejnou a notorickou pověstí doneslo se ke sluchu papeže Jana XXIII a obecného sněmu v Římě shromážděného o poblou- zeních proti víře katolické, jež se šíří v Anglii, Čechách, Portu- galsku a jiných zemích, proti nimž nutno hned učiniti opatření. (43)
Že se skutečně chystalo na sněmu rozhodné zakročení proti bludům v Čechách, o tom podává zprávu samému králi Václavovi někdo ze sněmu listem, jejž jsem nalezl v kod. metrop. kapi- tuly pražské N 1 na fol. 172a—173a. Pisatel připomíná králi otce jeho Karla, jenž velikým ná- kladem zřídil v Praze universitu, aby odtud vědění se šířilo všude. Ale zlý duch nasil koukole. Cizí mistři odešli a v zemi jsou ne- pokoje a pronásledování duchovenstva. Příčinou toho jsou bludy Viklefovy, jež někteří v Čechách přijali a pro něž hledí získati krále, šlechtu, lid i sousední národy. A dostává se jim v tom ochrany od samého krále! Proto všichni, kteří přicházejí z Čech do Říma a jinam, jsou označováni jako kacíři. Nyní došly na sněm žaloby na vše to, co spácháno proti papeži a pravověrné církvi, a sněm se strojí křivdy ty přísně trestati nejen na pachatelích, nýbrž i na jich přízniv- cích a obrancích. Proto nechť král Viklefisty stíhá, učené muže, kteří z Čech odešli, zase shromáždí, universitu pokleslou zase povznese a bohatě nadá, oloupeným statky vrátí. Nechť je mu vzorem císař Konstantin! Zajímavý list tento jest datován: „V Římě posledního srpna“, patrně r. 1412. Na první pohled jest zřejma odvislost tohoto listu od žaloby kleru pražského, jež jest v Doc. p. 457—460. Tam jest řeč o bludech Viklefových, tam se mluví o svádění mnohých, tam se praví: „notabiles magistros in theologia . . . expulerunt ac eorum beneficiis spoliaverunt, aliquosque percuti, alios vulnerari fecerunt“, a na konci se žádá, aby oloupeným obročí byla vrácena. To tedy je patrně ona žaloba, jež dle pisatele sněmu došla. Že tomu opravdu tak jest a že process proti viklefství byl na sněmu římském zamyšlen ve smysle této žaloby a s ostnem proti Čechám, toho vzácný doklad objevil jsem v témže rukopise krakovském, v němž jest notářský spis o schůzi radniční, totiž 1478 na fol. 317b—319b. Je to návrh kommisse, jak se má na sněmu vykonati process proti Viklefovi a jeho stoupencům. Má nadpis: Hec est quedam inquisicio, quam infra scripti commissarii faciunt et facere intendunt super infra scriptis. Veřejnou a notorickou pověstí doneslo se ke sluchu papeže Jana XXIII a obecného sněmu v Římě shromážděného o poblou- zeních proti víře katolické, jež se šíří v Anglii, Čechách, Portu- galsku a jiných zemích, proti nimž nutno hned učiniti opatření. (43)
Strana 44
Vyvstal totiž ještě za Rehoře XI. v Anglii v Oxfordě mistr Jan Viklef, jenž ve filosofii a theologii hlásal nauku kacířskou a bludné a podvratné články a věty přednášel ve škole a kázal lidu. Napsal také mnoho knih, v nichž jsou ty nauky a články obsaženy. Na studiu oxfordském byla nauka jeho zkou- mána a shledána jest bludnou, knihy jeho jsou zavrženy a odsou- zeny k spálení, což také arcibiskup canterburský vykonal. Častěji byla naň vznesena žaloba pro kacířství, ale domácí biskupové neodvážili se z obavy před mocí světskou proti němu zakročiti. Od Rehoře XI. byl citován ke kurii, ale odvolal se k císaři a po smrti Rehořově se pro rozkol církevní naň zapomnělo, tak že process nebyl vykonán. Zemřel v bludech svých, pokání nečiniv. Z nauky Viklefovy vznikla mnohá pohoršení, bouře a podvrat víry katolické, nejprve v Anglii, kde mnozí začali pohrdati svátostmi, zvláště svátostí oltářní, a povstávati proti duchovenstvu. Horší věci následovaly v Čechách, kde sekta tak vzrostla, že mohla vypuditi učené muže, kteří jí odporovali, a v takovou upadla zběsilost, že za svaté mučedlníky prohlašuje a ctí ty, kteří byli popraveni pro nauku Viklefovu. Arcibiskup pražský, chtěje nauku tu a sektu odstraniti, dal od doktorů prozkoumati Viklefovy spisy a 18 jich odsoudil a na rozkaz Ale- xandra V. je dal veřejně spáliti. Také v jiných zemích rozšířila se nauka Viklefova, najmě v Portugalsku, kde nejen vzdělaní, nýbrž i neučení laikové a řemeslníci knihy jeho mají a články káží, tak že, kdyby král a zbožná královna mocí jich nebyli potlačili, velikou by byli způsobili pohromu, ne-li vyhubení víry katolické. To vše možno dokázati jako notorické veřejnou pověstí a svědectvím mužů, kteří jsou na sněmě. Proto žádají deputovaní kommissaři, aby se vykonal process o notoričnosti toho, aby mohla býti odsouzena pa- mátka, nauka a spisy Viklefovy a jeho stoupenců, a aby papež a obecný sněm pronesli rozsudek. Dokument tento jest, jak patrno, velmi cenný. Především proto, že jest to jediný akt, jejž máme z římského sněmu. Doposud nebylo mimo dekret Janův, odsuzující spisy Viklefovy, nic známol). 1) Cf. Finke, Forschungen u. Quellen zur Geschichte des Konstanzer Konzils, Paderborn 1889, S. 2: „Ausser dem Dekret gegen die wiclifitischen Schriften ist uns kaum eine Spur ihrer Thätigkeit erhalten; nach aktenmässigen Darstel- lungen, wie wir sie in so reicher Fülle über das vorangehende und nachfolgende Konzil besitzen, habe ich vergebens geforscht.“ Podóbně v Acta concilii Const. I., Münster 1896. (44)
Vyvstal totiž ještě za Rehoře XI. v Anglii v Oxfordě mistr Jan Viklef, jenž ve filosofii a theologii hlásal nauku kacířskou a bludné a podvratné články a věty přednášel ve škole a kázal lidu. Napsal také mnoho knih, v nichž jsou ty nauky a články obsaženy. Na studiu oxfordském byla nauka jeho zkou- mána a shledána jest bludnou, knihy jeho jsou zavrženy a odsou- zeny k spálení, což také arcibiskup canterburský vykonal. Častěji byla naň vznesena žaloba pro kacířství, ale domácí biskupové neodvážili se z obavy před mocí světskou proti němu zakročiti. Od Rehoře XI. byl citován ke kurii, ale odvolal se k císaři a po smrti Rehořově se pro rozkol církevní naň zapomnělo, tak že process nebyl vykonán. Zemřel v bludech svých, pokání nečiniv. Z nauky Viklefovy vznikla mnohá pohoršení, bouře a podvrat víry katolické, nejprve v Anglii, kde mnozí začali pohrdati svátostmi, zvláště svátostí oltářní, a povstávati proti duchovenstvu. Horší věci následovaly v Čechách, kde sekta tak vzrostla, že mohla vypuditi učené muže, kteří jí odporovali, a v takovou upadla zběsilost, že za svaté mučedlníky prohlašuje a ctí ty, kteří byli popraveni pro nauku Viklefovu. Arcibiskup pražský, chtěje nauku tu a sektu odstraniti, dal od doktorů prozkoumati Viklefovy spisy a 18 jich odsoudil a na rozkaz Ale- xandra V. je dal veřejně spáliti. Také v jiných zemích rozšířila se nauka Viklefova, najmě v Portugalsku, kde nejen vzdělaní, nýbrž i neučení laikové a řemeslníci knihy jeho mají a články káží, tak že, kdyby král a zbožná královna mocí jich nebyli potlačili, velikou by byli způsobili pohromu, ne-li vyhubení víry katolické. To vše možno dokázati jako notorické veřejnou pověstí a svědectvím mužů, kteří jsou na sněmě. Proto žádají deputovaní kommissaři, aby se vykonal process o notoričnosti toho, aby mohla býti odsouzena pa- mátka, nauka a spisy Viklefovy a jeho stoupenců, a aby papež a obecný sněm pronesli rozsudek. Dokument tento jest, jak patrno, velmi cenný. Především proto, že jest to jediný akt, jejž máme z římského sněmu. Doposud nebylo mimo dekret Janův, odsuzující spisy Viklefovy, nic známol). 1) Cf. Finke, Forschungen u. Quellen zur Geschichte des Konstanzer Konzils, Paderborn 1889, S. 2: „Ausser dem Dekret gegen die wiclifitischen Schriften ist uns kaum eine Spur ihrer Thätigkeit erhalten; nach aktenmässigen Darstel- lungen, wie wir sie in so reicher Fülle über das vorangehende und nachfolgende Konzil besitzen, habe ich vergebens geforscht.“ Podóbně v Acta concilii Const. I., Münster 1896. (44)
Strana 45
Potom, že upozorňuje na veliké rozšíření viklefství v Por- tugalsku, o němž jsme posud nic nevěděli. Dějezpytu otevírá se tu nové vděčné pole. Konečně pak, že nám ukazuje process římský v souvislosti s hnutím českým, což arci bylo lze tušiti, ale z dekretu Janova nebylo možno vyčísti, protože mluví pouze o Viklefovi a jeho spisech. Proposice kommissařů je v některých bodech úplně odvislá od podání českých. Spisy Viklefovy jsou tytéž jako v dekretu Zbyňkově ze dne 16. ledna 1410 (Doc. 380) a v témže pořadí, jen De incarnatione a De corpore Christi jest zaměněno a Zbyněk má na konci jako 18. knihu: Super ewangelia sermones. Roz- hodnutí římské synody mělo je dojista také všecky, ale text Doc. 467 má jen: Dial., Trial. etc. Zmínka o spálení knih v Praze a rozkazu Alexandrově je v prvé žalobě. (Doc. 458 n.) O uctívání tří mladíků popravených byla asi zpráva v žalobě druhé, kterouž nemáme úplnou. (Doc. 460 n.) Návrh kommisse byl podán, tuším, také v srpnu 1412, když na sněm došla druhá žaloba z Čech1). Process byl skutečně vykonán de notorietáte“, jakž viděti z bully2), a Viklefovy spisy byly zavrženy. Nařízení bully, že proti tomu, kdo by zákazu je- jího nedbal, má se zakročiti jako proti podezřelému u víře, minul se v Čechách úplně účinku. Tam tou dobou viklefství triumfovalo. A bulla papežova byla provázena kousavým posměchem. 1. Consilium Theodorici de Niem ad Wiklefistas repri- mendos (6. Martii 1411). (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1373.) Contra dampnatos Wicli- fitasa) Prage etc. et qualis sit contra eos execucio habenda, ve- nari potest ex hiis, que sequuntur. Sequuntur alique pene hereticorum, qui omnes secun-2521a. dum canones sunt infames et omnes eis credentes et ipsorum fautores et receptatores, nec possunt testamentum facere nec 1) Cf. Novotný, Listy Husovy ve Věstn. Sp. n. 1898 str. 19. pozn. 4. 2) „Nos igitur eodem approbante concilio declaramus et decernimus, illa esse notoria ... et super illis fore tamquam super notoriis procedendum“. (Doc. 468). a) Písař píše vždy Wiclivite. (45)
Potom, že upozorňuje na veliké rozšíření viklefství v Por- tugalsku, o němž jsme posud nic nevěděli. Dějezpytu otevírá se tu nové vděčné pole. Konečně pak, že nám ukazuje process římský v souvislosti s hnutím českým, což arci bylo lze tušiti, ale z dekretu Janova nebylo možno vyčísti, protože mluví pouze o Viklefovi a jeho spisech. Proposice kommissařů je v některých bodech úplně odvislá od podání českých. Spisy Viklefovy jsou tytéž jako v dekretu Zbyňkově ze dne 16. ledna 1410 (Doc. 380) a v témže pořadí, jen De incarnatione a De corpore Christi jest zaměněno a Zbyněk má na konci jako 18. knihu: Super ewangelia sermones. Roz- hodnutí římské synody mělo je dojista také všecky, ale text Doc. 467 má jen: Dial., Trial. etc. Zmínka o spálení knih v Praze a rozkazu Alexandrově je v prvé žalobě. (Doc. 458 n.) O uctívání tří mladíků popravených byla asi zpráva v žalobě druhé, kterouž nemáme úplnou. (Doc. 460 n.) Návrh kommisse byl podán, tuším, také v srpnu 1412, když na sněm došla druhá žaloba z Čech1). Process byl skutečně vykonán de notorietáte“, jakž viděti z bully2), a Viklefovy spisy byly zavrženy. Nařízení bully, že proti tomu, kdo by zákazu je- jího nedbal, má se zakročiti jako proti podezřelému u víře, minul se v Čechách úplně účinku. Tam tou dobou viklefství triumfovalo. A bulla papežova byla provázena kousavým posměchem. 1. Consilium Theodorici de Niem ad Wiklefistas repri- mendos (6. Martii 1411). (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1373.) Contra dampnatos Wicli- fitasa) Prage etc. et qualis sit contra eos execucio habenda, ve- nari potest ex hiis, que sequuntur. Sequuntur alique pene hereticorum, qui omnes secun-2521a. dum canones sunt infames et omnes eis credentes et ipsorum fautores et receptatores, nec possunt testamentum facere nec 1) Cf. Novotný, Listy Husovy ve Věstn. Sp. n. 1898 str. 19. pozn. 4. 2) „Nos igitur eodem approbante concilio declaramus et decernimus, illa esse notoria ... et super illis fore tamquam super notoriis procedendum“. (Doc. 468). a) Písař píše vždy Wiclivite. (45)
Strana 46
egata recipere ex testamento cuiuscunque (de her. Excom. § Cre- dentesl) et cap. Cum ex iniuncto2). Secundum leges heretici dicuntur lupi rapaces, item angeli pessimi, item colubri, item serpentes, ut in constitucione Friderici augusti, que incipit Inconsutilem, et ibi redditur racio omnium istorum vocabulorum, que hereticis appli- cantur. Item excessus hereticorum in hoc, quod errant in fide katho- lica, inter publica crimina numeratur et horribilius lese maiestatis crimine iudicatur. Preterea leges hereticorum me- moriam dampnant defunctorum ac personas et bona adimunt dampnatorum. Item secundum leges de heresi suspecti et inquisicione vocati a viris ecclesiasticis et prelatis excommunicari debent, per quos si inventi fuerint ab eadem fide saltem in [duobus] articulis deviare, si commoniti errores eorum abnegare noluerint, dampna- cionis sentenciam et mortem subire mandantur, ita quod vivi in conspectu hominum comburantur, flammarum commissi iudicio et ut corporum et animarum incendia paciantur. Item secundum leges nullus pro talibus debet inter- cedere et qui secus fecerit, imperialis indignacionis aculeo subiacebita). Secundum canones vero pluribus modis puniuntur heretici, quia omnes heretici et eorum receptatores sive fautores sunt excom- municati et non debent in cimiterio sepeliri nec debet pro eis 2521borari (de her. Excommunicamus). Non expedit igitur, quod iterum excommuni- centur isti Wiclifite ex hac causa. Item si quis propter suspicionem heresis excommunicetur et in ipsa excommunicacione steterit per annum, here- ticus est habendus (de her. Excommunicamus § Qui autem3) et ar. de pe. c. ult. in glo. Sunt vero heretice pravitatis4). Item qui paratus est corrigi et corrigitur, hereticus dici non debet, quamvis aliquando errasset in fide (XXIV. q. 1. Hec est fides5) et q. III. Dixit apostolus6), dummodo resipiscat in continenti, antequam convincatur, alioquin tradatur curie seculari, puniendus, clerico prius a suis ordinibus degradato, ut in preallegato c. Ad abolendam7) § 1. de hoc in glosa. Sed 1) cap. 13. § 5. X 5, 7. — 2) cap. 2. X 5, 31. — 3) cap. 13. § 2. X 5, 7. — 4) cap. 13. X 5, 37. — 5) c. 14. XXIV, 1. — 6) c. 29. — 7) cap. 9. X 5, 7. a) Psáno: sustinebit. (46)
egata recipere ex testamento cuiuscunque (de her. Excom. § Cre- dentesl) et cap. Cum ex iniuncto2). Secundum leges heretici dicuntur lupi rapaces, item angeli pessimi, item colubri, item serpentes, ut in constitucione Friderici augusti, que incipit Inconsutilem, et ibi redditur racio omnium istorum vocabulorum, que hereticis appli- cantur. Item excessus hereticorum in hoc, quod errant in fide katho- lica, inter publica crimina numeratur et horribilius lese maiestatis crimine iudicatur. Preterea leges hereticorum me- moriam dampnant defunctorum ac personas et bona adimunt dampnatorum. Item secundum leges de heresi suspecti et inquisicione vocati a viris ecclesiasticis et prelatis excommunicari debent, per quos si inventi fuerint ab eadem fide saltem in [duobus] articulis deviare, si commoniti errores eorum abnegare noluerint, dampna- cionis sentenciam et mortem subire mandantur, ita quod vivi in conspectu hominum comburantur, flammarum commissi iudicio et ut corporum et animarum incendia paciantur. Item secundum leges nullus pro talibus debet inter- cedere et qui secus fecerit, imperialis indignacionis aculeo subiacebita). Secundum canones vero pluribus modis puniuntur heretici, quia omnes heretici et eorum receptatores sive fautores sunt excom- municati et non debent in cimiterio sepeliri nec debet pro eis 2521borari (de her. Excommunicamus). Non expedit igitur, quod iterum excommuni- centur isti Wiclifite ex hac causa. Item si quis propter suspicionem heresis excommunicetur et in ipsa excommunicacione steterit per annum, here- ticus est habendus (de her. Excommunicamus § Qui autem3) et ar. de pe. c. ult. in glo. Sunt vero heretice pravitatis4). Item qui paratus est corrigi et corrigitur, hereticus dici non debet, quamvis aliquando errasset in fide (XXIV. q. 1. Hec est fides5) et q. III. Dixit apostolus6), dummodo resipiscat in continenti, antequam convincatur, alioquin tradatur curie seculari, puniendus, clerico prius a suis ordinibus degradato, ut in preallegato c. Ad abolendam7) § 1. de hoc in glosa. Sed 1) cap. 13. § 5. X 5, 7. — 2) cap. 2. X 5, 31. — 3) cap. 13. § 2. X 5, 7. — 4) cap. 13. X 5, 37. — 5) c. 14. XXIV, 1. — 6) c. 29. — 7) cap. 9. X 5, 7. a) Psáno: sustinebit. (46)
Strana 47
laycus hereticus primo est per ecclesiam condempnandus et postea iudex secularis debet eum punire, nec est tradendus curie seculari cum sit de foro ipsius, ut in preallegato c. Ad abolendam § 1. Item filii hereticorum, quantumcunque sint katholici, non debent capere bona paterna, ut in cap. Vergentis de her1). Sed in hoc leges misericordes sunt, ut Cod. eodem tit. 1. Manicheos2) et 1. Cognovimus3) et in ante ibidem de Nestorianis4). Item postquam hereticus est per ecclesiam condempnatus, per secularem iudicem est ultimo supplicio punien- dus, ut de her. Excommunicamus II.5), ubi nota, et in Quicunque ad finem6). Item heretici et eorum fautores et receptatores sunt omni actu legittimo privati, ut in preallegato cap. Excommunica- mus et 1. Manicheos. Item infamatus de heresi purgari debet ad minus per iuramentum, quia illa suspicio vel presumpcio purgacionem inducit in crimine heresis, ut in eodem cap. Excommunicamus I. Et si post purgacionem canonicam vel excommunicacionem epi- scopi recidit in heresim abiuratam, seculari iudicio est sine ulla penitus audiencia relinquendus,/ ut in preallegato cap. Ad abolen-2522a dam § Illos et cap. Excommunicamus I. Item hereticorum vasalli ipso iure sunt soluti a fidelitate dominorum suorum, quocunque pacto teneantur eis astricti, ut in eodem cap. Excommunicamus I. § Moneantur7). Item pocius est mortem accipere quam de manu heretici communionem accipere (XXIV. q. 1 Cepit Ermenegildus8). Item hereticorum scripta, postquam dampnata sunt, recipi non debent (de hoc cap. Fraternitatis9) et XVI. dist. Canones 10). Item hereticus cuilibet respondere tenetur et nemo sibi, et [in] hoc crimine agentes et consencientes pari pena puniuntur, tamen qui est in maiori dignitate constitutus, plus punitur, et sic circumstancie aggravant peccatum et vindictam. Item absolucio et restitucio excommunicati participantis cum heretico excommunicato pertinet ad solum papam. Item pari privilegio et indulgencia gaudent cruce signati, euntes contra hereticos, cum illis, qui vadunt contra Sarracenos. 1) cap. 10. ibid. — 2) 1. 4. Cod. 1, 5. — 3) 1. 19. ibid. — 4) 1. 6. ibid. — 5) cap. 15. X 5, 7. — 6) 1. 8. Cod. 1, 5. — 7) § 3. — 8) c. 42. — 9) cap. 4. X 5, 7. — 10) c. 1. (47)
laycus hereticus primo est per ecclesiam condempnandus et postea iudex secularis debet eum punire, nec est tradendus curie seculari cum sit de foro ipsius, ut in preallegato c. Ad abolendam § 1. Item filii hereticorum, quantumcunque sint katholici, non debent capere bona paterna, ut in cap. Vergentis de her1). Sed in hoc leges misericordes sunt, ut Cod. eodem tit. 1. Manicheos2) et 1. Cognovimus3) et in ante ibidem de Nestorianis4). Item postquam hereticus est per ecclesiam condempnatus, per secularem iudicem est ultimo supplicio punien- dus, ut de her. Excommunicamus II.5), ubi nota, et in Quicunque ad finem6). Item heretici et eorum fautores et receptatores sunt omni actu legittimo privati, ut in preallegato cap. Excommunica- mus et 1. Manicheos. Item infamatus de heresi purgari debet ad minus per iuramentum, quia illa suspicio vel presumpcio purgacionem inducit in crimine heresis, ut in eodem cap. Excommunicamus I. Et si post purgacionem canonicam vel excommunicacionem epi- scopi recidit in heresim abiuratam, seculari iudicio est sine ulla penitus audiencia relinquendus,/ ut in preallegato cap. Ad abolen-2522a dam § Illos et cap. Excommunicamus I. Item hereticorum vasalli ipso iure sunt soluti a fidelitate dominorum suorum, quocunque pacto teneantur eis astricti, ut in eodem cap. Excommunicamus I. § Moneantur7). Item pocius est mortem accipere quam de manu heretici communionem accipere (XXIV. q. 1 Cepit Ermenegildus8). Item hereticorum scripta, postquam dampnata sunt, recipi non debent (de hoc cap. Fraternitatis9) et XVI. dist. Canones 10). Item hereticus cuilibet respondere tenetur et nemo sibi, et [in] hoc crimine agentes et consencientes pari pena puniuntur, tamen qui est in maiori dignitate constitutus, plus punitur, et sic circumstancie aggravant peccatum et vindictam. Item absolucio et restitucio excommunicati participantis cum heretico excommunicato pertinet ad solum papam. Item pari privilegio et indulgencia gaudent cruce signati, euntes contra hereticos, cum illis, qui vadunt contra Sarracenos. 1) cap. 10. ibid. — 2) 1. 4. Cod. 1, 5. — 3) 1. 19. ibid. — 4) 1. 6. ibid. — 5) cap. 15. X 5, 7. — 6) 1. 8. Cod. 1, 5. — 7) § 3. — 8) c. 42. — 9) cap. 4. X 5, 7. — 10) c. 1. (47)
Strana 48
2522b Item iudices seculares tenentur hereticos de pro- vinciis sibi subiectis exterminare et si iudex secularis negligens fuerit, excommunicari debet et dominus papa principem secularem propter heresim deponere potest. Hee et multe alie pene contra ipsos hereticos colliguntur in tit. de her. hincinde dispersea). Sed notandum, quod quidam sunt heretici manifesti et quidam occulti. Manifesti dicuntur illi, qui publice predicant contra fidem katholicam et defendunt errorem suum hereseumb), sive convicti vel confessi coram prelatis et iudicibus suis vel per sentenciam sunt condempnati (de verb. signif. cap. Super qui- busdam in princ.1) sc. quorum factum non potest aliqua tergiver- sacione celari, ut notat glosa ibidem. Sicut non potest celari nececiam palliari istorum/ Wiclifitarum error, in quo tam diu contra ipsam fidem katholicam perstiterunt necnon adhuc persistunt, errantes pessime contra ipsius fidei funda- mentum et principale sacramentum sc. corpus domi- nicum, ut patet in cap. 1. Ut tandem de summa trin. ibi :2) Una vero est fidelium universalis mater ecclesia, extra quam omnino nullus salvatur, in qua idem ipse sacerdos est sacrificium Jesus Christus, cuius corpus et sangwis in sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter continentur transsubstanciatis pane in corpus et vino in sangwinem potestate divina, ut ad perficiendum misterium unitatis accipiamus ipsi de suo, quod accepit ipse de nostro. Et hod utique sacramentum nemo potest conficere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus secundum claves ecclesie, quos ipse concessit apostolis eorumque successoribus Jesus Christus. Et hoc fundamentum fidei et misterium sacramenti quilibet christianus tenetur firmiter credere et simpliciter confiteri, et nedum theologi, sed eciam omnes iuriste et ceteri christiani scire pariter et defendere tenentur, ut litera et nota in preallegato cap. 1. Et qui contra hoc quidquam defendere vel approbare aut predicare presumpserit, tamquam hereticus ab omnibus est censendus (arg. cap. Dampnamus1) in fine eiusdem tit. de summa trin., quia quid- quid confitetur et tenet sacra romana ecclesia, hoc quilibet christi- anus eciam tenere debet, et que ipsa reprobat, similiter reprobare, ut ibidem. Preterea nullus bonus christianus ambigit, quin verum corpus- Christi conficiatur in altari per sacerdotes in specie panis et vini 1) cap. 26. X 5, 40. — 2) cap. 1. § 3. X 1, 1. — 3) cap. 2. a) Psáno: dispersis. b) Tak ve smysle: kacířský. (48)
2522b Item iudices seculares tenentur hereticos de pro- vinciis sibi subiectis exterminare et si iudex secularis negligens fuerit, excommunicari debet et dominus papa principem secularem propter heresim deponere potest. Hee et multe alie pene contra ipsos hereticos colliguntur in tit. de her. hincinde dispersea). Sed notandum, quod quidam sunt heretici manifesti et quidam occulti. Manifesti dicuntur illi, qui publice predicant contra fidem katholicam et defendunt errorem suum hereseumb), sive convicti vel confessi coram prelatis et iudicibus suis vel per sentenciam sunt condempnati (de verb. signif. cap. Super qui- busdam in princ.1) sc. quorum factum non potest aliqua tergiver- sacione celari, ut notat glosa ibidem. Sicut non potest celari nececiam palliari istorum/ Wiclifitarum error, in quo tam diu contra ipsam fidem katholicam perstiterunt necnon adhuc persistunt, errantes pessime contra ipsius fidei funda- mentum et principale sacramentum sc. corpus domi- nicum, ut patet in cap. 1. Ut tandem de summa trin. ibi :2) Una vero est fidelium universalis mater ecclesia, extra quam omnino nullus salvatur, in qua idem ipse sacerdos est sacrificium Jesus Christus, cuius corpus et sangwis in sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter continentur transsubstanciatis pane in corpus et vino in sangwinem potestate divina, ut ad perficiendum misterium unitatis accipiamus ipsi de suo, quod accepit ipse de nostro. Et hod utique sacramentum nemo potest conficere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus secundum claves ecclesie, quos ipse concessit apostolis eorumque successoribus Jesus Christus. Et hoc fundamentum fidei et misterium sacramenti quilibet christianus tenetur firmiter credere et simpliciter confiteri, et nedum theologi, sed eciam omnes iuriste et ceteri christiani scire pariter et defendere tenentur, ut litera et nota in preallegato cap. 1. Et qui contra hoc quidquam defendere vel approbare aut predicare presumpserit, tamquam hereticus ab omnibus est censendus (arg. cap. Dampnamus1) in fine eiusdem tit. de summa trin., quia quid- quid confitetur et tenet sacra romana ecclesia, hoc quilibet christi- anus eciam tenere debet, et que ipsa reprobat, similiter reprobare, ut ibidem. Preterea nullus bonus christianus ambigit, quin verum corpus- Christi conficiatur in altari per sacerdotes in specie panis et vini 1) cap. 26. X 5, 40. — 2) cap. 1. § 3. X 1, 1. — 3) cap. 2. a) Psáno: dispersis. b) Tak ve smysle: kacířský. (48)
Strana 49
. . (de cons. dist. 1l. c. Utrum sub figural) et c. Non in specie2) et c. Corpus Christi3) et c. Necessario4) cum seq.; et illud Caro mea vere est cibus et sangwis meus vere est potus, qui edet carnem meam et bibet sangwinem meum, in me manet et ego in eo Joh. VI) Ideo de veritate carnis et sangwinis non est relictus locus ambi- gendi i. e. dubitandi (de cons. eadem dist. IX5). 2531a Item a totidem Christus comeditur et bibitur in veritate, sed integer atque vivus necnon immaculatus permanet, et ideo magnum et pavendum misterium est (de cons. dist. II. Quid sit sangwis6) cum seq.) Quod autem hii Wiclifite Pragenses, contra quos dominus archiepiscopus Pragensis principaliter suum formavit processum, sunt notorii sive manifesti ymmo pessimi heretici censendi, ex se ipso patet, quia multum pertinaciter et diu non acquiescentes dictis processibus et penis contentis in eis, dictos errores publice foverunt et fovent — et probatur eciam crimen heresis per trans- cursum alicuius temporis, ut in preallegato cap. Excommunicamus I. Isti eciam viri pessimi manu armata ac violenter quosdam magne auctoritatis viros, scilicet magistros in sacra theologia et in aliis scienciis diversis graduatos, presbiteros et clericos, qui tunc erant membra sive supposita studii Pragensis quique ipsis nephandis hereticis sanis doctrinis, sc. theologicis et iuridicis, in faciem restiterunt, dictos errores constanter reprobando, ausu sacrilego cum gladiis et fustibus [invaserunt] et aliquos eorum cru- deliter vulneraverunt et quosdam pugnis et baculis huiusmodi bo- hemice [kyji?] percusserunt et nonnullos iniuriose verbis graviter affecerunt, multis eciam comminati atrociter fuerunt et in magna parte forenses, tunc studentes ibidem viros cathenantes turpiter abinde fugaverunt, ipsi pertinaces heretici, ut sic tandem soli re- manentes ibi, ipsos errores magis pertinaciter, ut fecerunt, fovere et predicare possent publice, nullo ipsis tunc resistente. Per quod nedum totum populum Prage insanis doctrinis in hac parte infe- cerunt, sed maxima scandala propterea illic in clero et populo sub- secuta fuerunt, et propter quas vulneraciones et percussiones per ipsos hereticos factas, ut prefertur, ipsi eciam excommunicacionis et alias censuras et penas, in tales a iure prolatas, dampnabiliter 2531b incurrerunt, in quibus tam diu induratisa) animis sorduerunt 1) c. 72. — 2) Non hoc corpus (c. 45) či Non iste panis (c. 56)? 3) c. 79. — 4) c. 80. — 5) Je arg. c. 38. — 6) c. 73. — a) Psáno: induratorum. „Studie a texty.“ (49) 4
. . (de cons. dist. 1l. c. Utrum sub figural) et c. Non in specie2) et c. Corpus Christi3) et c. Necessario4) cum seq.; et illud Caro mea vere est cibus et sangwis meus vere est potus, qui edet carnem meam et bibet sangwinem meum, in me manet et ego in eo Joh. VI) Ideo de veritate carnis et sangwinis non est relictus locus ambi- gendi i. e. dubitandi (de cons. eadem dist. IX5). 2531a Item a totidem Christus comeditur et bibitur in veritate, sed integer atque vivus necnon immaculatus permanet, et ideo magnum et pavendum misterium est (de cons. dist. II. Quid sit sangwis6) cum seq.) Quod autem hii Wiclifite Pragenses, contra quos dominus archiepiscopus Pragensis principaliter suum formavit processum, sunt notorii sive manifesti ymmo pessimi heretici censendi, ex se ipso patet, quia multum pertinaciter et diu non acquiescentes dictis processibus et penis contentis in eis, dictos errores publice foverunt et fovent — et probatur eciam crimen heresis per trans- cursum alicuius temporis, ut in preallegato cap. Excommunicamus I. Isti eciam viri pessimi manu armata ac violenter quosdam magne auctoritatis viros, scilicet magistros in sacra theologia et in aliis scienciis diversis graduatos, presbiteros et clericos, qui tunc erant membra sive supposita studii Pragensis quique ipsis nephandis hereticis sanis doctrinis, sc. theologicis et iuridicis, in faciem restiterunt, dictos errores constanter reprobando, ausu sacrilego cum gladiis et fustibus [invaserunt] et aliquos eorum cru- deliter vulneraverunt et quosdam pugnis et baculis huiusmodi bo- hemice [kyji?] percusserunt et nonnullos iniuriose verbis graviter affecerunt, multis eciam comminati atrociter fuerunt et in magna parte forenses, tunc studentes ibidem viros cathenantes turpiter abinde fugaverunt, ipsi pertinaces heretici, ut sic tandem soli re- manentes ibi, ipsos errores magis pertinaciter, ut fecerunt, fovere et predicare possent publice, nullo ipsis tunc resistente. Per quod nedum totum populum Prage insanis doctrinis in hac parte infe- cerunt, sed maxima scandala propterea illic in clero et populo sub- secuta fuerunt, et propter quas vulneraciones et percussiones per ipsos hereticos factas, ut prefertur, ipsi eciam excommunicacionis et alias censuras et penas, in tales a iure prolatas, dampnabiliter 2531b incurrerunt, in quibus tam diu induratisa) animis sorduerunt 1) c. 72. — 2) Non hoc corpus (c. 45) či Non iste panis (c. 56)? 3) c. 79. — 4) c. 80. — 5) Je arg. c. 38. — 6) c. 73. — a) Psáno: induratorum. „Studie a texty.“ (49) 4
Strana 50
et sordent, redire non curantes ad ecclesie unitatem, ymmo pre- dictis censuris ligati missas et alia divina officia prophanant publice in contemptum clavium et divine maiestatis offensam. Propter quod dictum Pragense studium quasi evanuit, notabilibus eiusa) sup- positis derelictum. Et quia istud negocium contra hos immanes scelerum pa- tratores fuit clamorose introductum in romanam curiam iam 4 annis elapsis vel circa, ipsi vero sacrilegi et cum hoc heretici per- tinaces a pristinis erroribus noluerunt interim efficaciter resilire, sed ad palliandum eorum versucias et malicias in peccatis dicuntur ab eisdem processibus dicti archiepiscopi ad sedem apostolicam appellasse causamque appellacionis in prefata curia cuidam iudici committi obtinuisse, quod salva gracia et reverencia cuiuscunque [im] provide factum fuit, quia nullatenus tales appellaciones erant aut sunt admittende. Appellacio enim non defendit aliquem in de- licto, ut in cap. Ad nostram de appellacionibus, nec est appella- cionibus frivolis deferendum, ut in cap. Cum appellacionibus eodem tit. lib. VI1). Ex quibus infertur seu concluditur, quod de cetero nullus processus sit contra eosdem pertinaces sacrilegos et hereticos tam- quam manifestos et notorios seu confessos aut convictos super premissis habendus, sed dictus dominus archiepiscopus vocatis in- quisitore heretice pravitatis in partibus illis et aliquibus docto- ribus in sacra theologia necnon eciam aliis probis ac literatis et fide dignis viris et cum assistencia brachii secularis, necnon convocatis officialibus curie secularis civitatis Pragensis, quibus quidem officialibus mandare ipsosque requirere debet ac eciam, si alias obedire noluerint, sub gravibus penis (in cap. Administratores 253 2aXVIII. q. 52), quod eosdem hereticos personaliter comprehendant sibique presentent, quos sic presentatos eidem sub fida custodia incarcerare ac per dies aliquot tenere ipsisque panem et aquam tantum, ne incrassentur, interim ministrare et deinde die statuta illos ex eis, qui sunt presbiteri vel clerici, in presencia ipsorum aliorum magistrorum et officiatorum, de novo in simul convoca- torum ad se, in forma iuris vid. iuxta cap. Degradacio de penis lib: VI3), debet per se vel alium antistitem solempniter degradare, vid. unum vel plures simul ac una die vel pluribus interpolatis diebus, et degradatos tradere curie seculari, ut dignib) digna recipiant. 1) cap. 5 in VI. 2, 15. — 2) c. 26. — 3) cap. 2. in VI. 5, 9. a) Tak místo „a suis". b) Psáno: dignis. (50)
et sordent, redire non curantes ad ecclesie unitatem, ymmo pre- dictis censuris ligati missas et alia divina officia prophanant publice in contemptum clavium et divine maiestatis offensam. Propter quod dictum Pragense studium quasi evanuit, notabilibus eiusa) sup- positis derelictum. Et quia istud negocium contra hos immanes scelerum pa- tratores fuit clamorose introductum in romanam curiam iam 4 annis elapsis vel circa, ipsi vero sacrilegi et cum hoc heretici per- tinaces a pristinis erroribus noluerunt interim efficaciter resilire, sed ad palliandum eorum versucias et malicias in peccatis dicuntur ab eisdem processibus dicti archiepiscopi ad sedem apostolicam appellasse causamque appellacionis in prefata curia cuidam iudici committi obtinuisse, quod salva gracia et reverencia cuiuscunque [im] provide factum fuit, quia nullatenus tales appellaciones erant aut sunt admittende. Appellacio enim non defendit aliquem in de- licto, ut in cap. Ad nostram de appellacionibus, nec est appella- cionibus frivolis deferendum, ut in cap. Cum appellacionibus eodem tit. lib. VI1). Ex quibus infertur seu concluditur, quod de cetero nullus processus sit contra eosdem pertinaces sacrilegos et hereticos tam- quam manifestos et notorios seu confessos aut convictos super premissis habendus, sed dictus dominus archiepiscopus vocatis in- quisitore heretice pravitatis in partibus illis et aliquibus docto- ribus in sacra theologia necnon eciam aliis probis ac literatis et fide dignis viris et cum assistencia brachii secularis, necnon convocatis officialibus curie secularis civitatis Pragensis, quibus quidem officialibus mandare ipsosque requirere debet ac eciam, si alias obedire noluerint, sub gravibus penis (in cap. Administratores 253 2aXVIII. q. 52), quod eosdem hereticos personaliter comprehendant sibique presentent, quos sic presentatos eidem sub fida custodia incarcerare ac per dies aliquot tenere ipsisque panem et aquam tantum, ne incrassentur, interim ministrare et deinde die statuta illos ex eis, qui sunt presbiteri vel clerici, in presencia ipsorum aliorum magistrorum et officiatorum, de novo in simul convoca- torum ad se, in forma iuris vid. iuxta cap. Degradacio de penis lib: VI3), debet per se vel alium antistitem solempniter degradare, vid. unum vel plures simul ac una die vel pluribus interpolatis diebus, et degradatos tradere curie seculari, ut dignib) digna recipiant. 1) cap. 5 in VI. 2, 15. — 2) c. 26. — 3) cap. 2. in VI. 5, 9. a) Tak místo „a suis". b) Psáno: dignis. (50)
Strana 51
Et iste est summarius processus, resultans ex intel- lectu legum et canonum, quod talis execucio fieri debeat in istos induratos divinarum et humanarum legum atque sacrorum ca- nonum transgressores. Prodest enim severitas in talibus et facilitas venie incentivum tribuit delinquendi (XXIII. q. IV. Est iniusta1) in fine et de vita et hon. cler. Ut clericorum2), quia pena est de- bita correccio delictorum, et error, cui non resistitur, approbari vi- detur, et qui crimina, que potest emendare, non corrigit, ipse com- mittit. (XXIII. q. VIII. Preterea3) et cap. Qui alios de her.4) Profecto multi heretici, prout patet in proposito, non curant excommunicaciones et alias censuras ecclesiasticas, ymmo plerique eorum adeo indurati sunt, quod aliquando eciam ignem, ad quema) subeundum finaliter condempnati fuerunt, audacter ingrediuntur, acsi illud elementum ad eorum contactum statim eius amitteretb) qualitates. Sed in hoc falluntur, iuxta illud: Dura facilius fran- guntur quam flectantur, si ad ignem tribulacionis ponantur, quia statim ardent et exuruntur. Unde in eadem constitucione subnectitur, vid. quod ipsi heretici commoniti tenebrosi dyaboli relictis insidiis nolue- runt agnoscere deum lucis, sed in erroris constancia perseverant, presentis nostre legis edicto dampnacionis mortem/ pati hereticos,2532b quocunque nomine censeantur, decernimus, quod affectarunt, ut vivi in conspectu hominum comburantur, flammarum commissi iudicio; mec dolemus, quod in hoc eorum satisfacimus voluntati etc. Et in hoc lex humana conformis est divine ulcioni, quia olym ydolatre Judei in igne puniti fuerunt, ut ibi:5) Exarsit ignis in sy- nagoga eorum set combussit peccatores et rursus6) : Cera, que fluit, aufertur; supercecidit ignis et non viderunt solem. Et sic isti pessimi heretici ad nichilum deveniante) tamquam aqua decurrens7) et pe- reat memoria eorum cum sonitus) et pluat super eos laqueosd) ignis9) et multiplex vexacio eis tribuate) intellectum'0). Preterea pro forciori robore premissorum sciendum est, quod cum olym in urbef) tune existerems), in quodam libro et forte iam lapsis centum annis vel circa conscripto, pleno formis litterarum apostolicarum iuxta stilum cancellarie apostolice, [epistola erat] directa archiepiscopo Bremensi, continens in effectu, quod nonnulli canonici ecclesie Bremensis, eciam in dignitatibus constituti, te- 1) c. 33. — 2) cap. 13. X 3, 1. — 3) c. 12. — 4) cap. 2. X 5, 7. — 5) Žalm 105, 18. — 6) Žalm 57, 9: Sicut cera, que fluit, auferentur . . . . — 7) Žalm 57, 8. — s) Žalm 9, 7. — 9) Žalm 10, 7. — 10) Is. 28, 19. a) Psáno: aliquem. — b) Psáno: omitteret. — c) Psáno: devenerunt. d) Psáno: laqueus. — e) Psáno: tribuet. — f) Psáno: orbe. — g) Text: existens. (51) 4*
Et iste est summarius processus, resultans ex intel- lectu legum et canonum, quod talis execucio fieri debeat in istos induratos divinarum et humanarum legum atque sacrorum ca- nonum transgressores. Prodest enim severitas in talibus et facilitas venie incentivum tribuit delinquendi (XXIII. q. IV. Est iniusta1) in fine et de vita et hon. cler. Ut clericorum2), quia pena est de- bita correccio delictorum, et error, cui non resistitur, approbari vi- detur, et qui crimina, que potest emendare, non corrigit, ipse com- mittit. (XXIII. q. VIII. Preterea3) et cap. Qui alios de her.4) Profecto multi heretici, prout patet in proposito, non curant excommunicaciones et alias censuras ecclesiasticas, ymmo plerique eorum adeo indurati sunt, quod aliquando eciam ignem, ad quema) subeundum finaliter condempnati fuerunt, audacter ingrediuntur, acsi illud elementum ad eorum contactum statim eius amitteretb) qualitates. Sed in hoc falluntur, iuxta illud: Dura facilius fran- guntur quam flectantur, si ad ignem tribulacionis ponantur, quia statim ardent et exuruntur. Unde in eadem constitucione subnectitur, vid. quod ipsi heretici commoniti tenebrosi dyaboli relictis insidiis nolue- runt agnoscere deum lucis, sed in erroris constancia perseverant, presentis nostre legis edicto dampnacionis mortem/ pati hereticos,2532b quocunque nomine censeantur, decernimus, quod affectarunt, ut vivi in conspectu hominum comburantur, flammarum commissi iudicio; mec dolemus, quod in hoc eorum satisfacimus voluntati etc. Et in hoc lex humana conformis est divine ulcioni, quia olym ydolatre Judei in igne puniti fuerunt, ut ibi:5) Exarsit ignis in sy- nagoga eorum set combussit peccatores et rursus6) : Cera, que fluit, aufertur; supercecidit ignis et non viderunt solem. Et sic isti pessimi heretici ad nichilum deveniante) tamquam aqua decurrens7) et pe- reat memoria eorum cum sonitus) et pluat super eos laqueosd) ignis9) et multiplex vexacio eis tribuate) intellectum'0). Preterea pro forciori robore premissorum sciendum est, quod cum olym in urbef) tune existerems), in quodam libro et forte iam lapsis centum annis vel circa conscripto, pleno formis litterarum apostolicarum iuxta stilum cancellarie apostolice, [epistola erat] directa archiepiscopo Bremensi, continens in effectu, quod nonnulli canonici ecclesie Bremensis, eciam in dignitatibus constituti, te- 1) c. 33. — 2) cap. 13. X 3, 1. — 3) c. 12. — 4) cap. 2. X 5, 7. — 5) Žalm 105, 18. — 6) Žalm 57, 9: Sicut cera, que fluit, auferentur . . . . — 7) Žalm 57, 8. — s) Žalm 9, 7. — 9) Žalm 10, 7. — 10) Is. 28, 19. a) Psáno: aliquem. — b) Psáno: omitteret. — c) Psáno: devenerunt. d) Psáno: laqueus. — e) Psáno: tribuet. — f) Psáno: orbe. — g) Text: existens. (51) 4*
Strana 52
254a nerent et foverent tunc eciam eundem errorem circa sacramentum eukaristie, quem ipsi Wiclifite Pragenses iam diu, ut premittitur, dampnabiliter foverunt et fovent. Unde tunc existens summus. pontifex scripserat eidem archiepiscopo, si dicti canonici de hoc- suspecti vel diffamati forent, eos caperet necnon ad purgandum se super illo errore solempniter et publice induceret. Quod si fa- cère nollent, in eos tamquam hereticos rigorem canonum obser- varet. Et liber iste, credo, adhuc est in eadem urbe aut in Tuderto- in manibus cuiusdam michi noti. Nec debet quis de hoc mirari, quod papa sic scripsit, quod execucionem non premissa cognicione cause dictus archiepiscopus contra illos delatos ipsi domino pape procederet, quia sic facien- dum est in omnibus negociis, articulos fidei et heresim concernen- tibusa), ubi sufficit ad purgacionem indicendam sola suspicio, ut predixi, iuxta illud Bernardi ad Eugenium papaml): Non parat aures, ut audiat, sed flagellum, quo feriat. Verba nec facit nec re- cipit nec sedet iudicans, sed insequitur puniens. Etb) loquitur de Christo, qui symoniacos feriendo eiecit de templo, que quidem sy- monia eciam heresis reputatur. Igitur, si licet verum loqui et facta maiorum arguere, mirarer, quod A. Corarioc) commisit hanc causam in principio sui ponti- ficatus cuidam iudici in romana curia cum potestate citandi dictos. Wiclefitas Pragenses et deinde Alexander papa V. similiter com- misit certo iudici causam pretense appellacionis huiusmodi Wicle- fitarum predictorum; in quo videntur errasse, quia ad removendum dilacionis periculum in talibus domino archiepiscopo Pragensi scripsisse pocius debuissent, prout ipse alter summus pontifex olym in eodem casu scripsit archiepiscopo Bremensi: Memento. Sed quandoque bonus dormitat Homerus. Igitur iuxta premissa contra ipsos pertinaces hereticos et sa- crilegos est summarie concludendum; quia noluerunt intelligere, ut bene agerent,2) eapropter convenit, ut cum illa ficu, que fructum. speratum in tempore suo non attulit,3) nuncd) iam ad radicem securi- posita4) excidantur. Et tunc videbunt, si sua sompnia prosint illis,5) sicque forsan metu penarum, que istis induratis merito infligentur, ceteri eciam eisdem erroribus infecti ab illis resipiscant. Quod si facere noluerint, paulatim cum aliis extirpentur. Et si propter ni- miam multitudinem eorum talis execucio fieri nequeat, tunc contra 1) lib. I. cap. 11. — 2) Žalm 35, 4. — 3) Luk. 13, 9. — 4) Mat. 3, 10. c — 5) Gen. 37, 20. a) Text: concernentes. — b) Text: sed. — c) Angelus Corario jest Rehoř XII. — d) Psáno: cum. (52)
254a nerent et foverent tunc eciam eundem errorem circa sacramentum eukaristie, quem ipsi Wiclifite Pragenses iam diu, ut premittitur, dampnabiliter foverunt et fovent. Unde tunc existens summus. pontifex scripserat eidem archiepiscopo, si dicti canonici de hoc- suspecti vel diffamati forent, eos caperet necnon ad purgandum se super illo errore solempniter et publice induceret. Quod si fa- cère nollent, in eos tamquam hereticos rigorem canonum obser- varet. Et liber iste, credo, adhuc est in eadem urbe aut in Tuderto- in manibus cuiusdam michi noti. Nec debet quis de hoc mirari, quod papa sic scripsit, quod execucionem non premissa cognicione cause dictus archiepiscopus contra illos delatos ipsi domino pape procederet, quia sic facien- dum est in omnibus negociis, articulos fidei et heresim concernen- tibusa), ubi sufficit ad purgacionem indicendam sola suspicio, ut predixi, iuxta illud Bernardi ad Eugenium papaml): Non parat aures, ut audiat, sed flagellum, quo feriat. Verba nec facit nec re- cipit nec sedet iudicans, sed insequitur puniens. Etb) loquitur de Christo, qui symoniacos feriendo eiecit de templo, que quidem sy- monia eciam heresis reputatur. Igitur, si licet verum loqui et facta maiorum arguere, mirarer, quod A. Corarioc) commisit hanc causam in principio sui ponti- ficatus cuidam iudici in romana curia cum potestate citandi dictos. Wiclefitas Pragenses et deinde Alexander papa V. similiter com- misit certo iudici causam pretense appellacionis huiusmodi Wicle- fitarum predictorum; in quo videntur errasse, quia ad removendum dilacionis periculum in talibus domino archiepiscopo Pragensi scripsisse pocius debuissent, prout ipse alter summus pontifex olym in eodem casu scripsit archiepiscopo Bremensi: Memento. Sed quandoque bonus dormitat Homerus. Igitur iuxta premissa contra ipsos pertinaces hereticos et sa- crilegos est summarie concludendum; quia noluerunt intelligere, ut bene agerent,2) eapropter convenit, ut cum illa ficu, que fructum. speratum in tempore suo non attulit,3) nuncd) iam ad radicem securi- posita4) excidantur. Et tunc videbunt, si sua sompnia prosint illis,5) sicque forsan metu penarum, que istis induratis merito infligentur, ceteri eciam eisdem erroribus infecti ab illis resipiscant. Quod si facere noluerint, paulatim cum aliis extirpentur. Et si propter ni- miam multitudinem eorum talis execucio fieri nequeat, tunc contra 1) lib. I. cap. 11. — 2) Žalm 35, 4. — 3) Luk. 13, 9. — 4) Mat. 3, 10. c — 5) Gen. 37, 20. a) Text: concernentes. — b) Text: sed. — c) Angelus Corario jest Rehoř XII. — d) Psáno: cum. (52)
Strana 53
ipsos cruciata per ecclesiam concedatur, sicut olym factum fuisse legitur contra multos valde, qui in alamanico Detinensera) nuncu- pantur. Et hec nacio est in confinibus/ Saxonie, Dacie et Frisie2541b et illi aliquos articulos erroneos circa idem sacramentum eukaristie eciam tunc fovebant, quorum una die quinque milia ad minus in ore gladii in preconceptis suis erroribus ceciderunt, sicque terra illa, paulatim reliquis exterminatis eciam malo per hoc purgata germine, ex tunc usque ad hodiernum diem dictis exclusis erro- ribus catholicos propagavit. Quod patet XXIII. q. VI. per totum et exemplum de b. Paulo, eunte ad Damascum, ut christianos ibi viventes perduceret in Jerusalem, quem Christus coegit (ead. q. VI. Scismatici1) et cap. Erraverunt2) cum seq.) Si autem de hüs hereticis vere contriti et humiliati aliqui ad ecclesiam redire voluerint, recipiendi secundum formam preall. cap. Ad abolendam § 1. et cap. Excommunicamus II. § Si quis autem3), et specialiter cum abiuracione huiusmodi errorum, in hoc casu de cons. dist. II. Ego Berengarius4). Ita tamen, quod in per- petuum carcerem detrudantur illorum aliqui, qui magis excesserunt, ad terrorem aliorum (de her. Excommunicamus II. § Si quis). Sed isti Wiclifite heretici, sequentes tociens hanc heresim per ecclesiam dampnatam, multum detestantur illam formam seu abiuracionem Ego Berengarius, igitur precise artandi sunt, ut secundum illam abiurent errores ipsorum, alias ut heretici puniantur. Videtur eciam non solum esse utileb), ymmo valde necessa- rium, ut eo quiecius in ipsos sceleratos viros execucio predicta fieri possit, quod dominus noster papa, cui tamquam uni summo et supremo pontifici omnes christifideles, sub ewangelica doctrina uni domino famulantes, ordinarie subsunt, et ad quem hoc casu illud precipue ) spectat, ante omnia ad se advocare debeat omnes 2542a causas ubique pendentes, tam inquam presentis quam aliarum, sc. in romana curiac) sive extra illam pro ipsis sacrilegis et hereticis Pragensibus seu contra eos intentatas in premissis, et eciam decla- rare nullas et frivolas et inanes omnes appellaciones hactenus interpositas a predictis processibus eiusdem domini archiepiscopi suorumque officialium et commissariorum in hac parte et eciam forsan interponendas in iudicio vel extra iudicium per ipsos oc- 1) c. 1. — 2) c. 2. Quod erraverat. — 3) cap. 15. § 1. Si qui autem. — 4) c.* 42. a) Psáno: Detinersen. b) Text: nichil esse utile. c) Zde 2 řádky vodou z části jsou zničeny, tak že text jen dohadem lze úplně obnoviti. (53)
ipsos cruciata per ecclesiam concedatur, sicut olym factum fuisse legitur contra multos valde, qui in alamanico Detinensera) nuncu- pantur. Et hec nacio est in confinibus/ Saxonie, Dacie et Frisie2541b et illi aliquos articulos erroneos circa idem sacramentum eukaristie eciam tunc fovebant, quorum una die quinque milia ad minus in ore gladii in preconceptis suis erroribus ceciderunt, sicque terra illa, paulatim reliquis exterminatis eciam malo per hoc purgata germine, ex tunc usque ad hodiernum diem dictis exclusis erro- ribus catholicos propagavit. Quod patet XXIII. q. VI. per totum et exemplum de b. Paulo, eunte ad Damascum, ut christianos ibi viventes perduceret in Jerusalem, quem Christus coegit (ead. q. VI. Scismatici1) et cap. Erraverunt2) cum seq.) Si autem de hüs hereticis vere contriti et humiliati aliqui ad ecclesiam redire voluerint, recipiendi secundum formam preall. cap. Ad abolendam § 1. et cap. Excommunicamus II. § Si quis autem3), et specialiter cum abiuracione huiusmodi errorum, in hoc casu de cons. dist. II. Ego Berengarius4). Ita tamen, quod in per- petuum carcerem detrudantur illorum aliqui, qui magis excesserunt, ad terrorem aliorum (de her. Excommunicamus II. § Si quis). Sed isti Wiclifite heretici, sequentes tociens hanc heresim per ecclesiam dampnatam, multum detestantur illam formam seu abiuracionem Ego Berengarius, igitur precise artandi sunt, ut secundum illam abiurent errores ipsorum, alias ut heretici puniantur. Videtur eciam non solum esse utileb), ymmo valde necessa- rium, ut eo quiecius in ipsos sceleratos viros execucio predicta fieri possit, quod dominus noster papa, cui tamquam uni summo et supremo pontifici omnes christifideles, sub ewangelica doctrina uni domino famulantes, ordinarie subsunt, et ad quem hoc casu illud precipue ) spectat, ante omnia ad se advocare debeat omnes 2542a causas ubique pendentes, tam inquam presentis quam aliarum, sc. in romana curiac) sive extra illam pro ipsis sacrilegis et hereticis Pragensibus seu contra eos intentatas in premissis, et eciam decla- rare nullas et frivolas et inanes omnes appellaciones hactenus interpositas a predictis processibus eiusdem domini archiepiscopi suorumque officialium et commissariorum in hac parte et eciam forsan interponendas in iudicio vel extra iudicium per ipsos oc- 1) c. 1. — 2) c. 2. Quod erraverat. — 3) cap. 15. § 1. Si qui autem. — 4) c.* 42. a) Psáno: Detinersen. b) Text: nichil esse utile. c) Zde 2 řádky vodou z části jsou zničeny, tak že text jen dohadem lze úplně obnoviti. (53)
Strana 54
casione premissorum, et decernere, quod super hiis non sit here- ticis predictis audiencia danda. Alias semper inhererent huiusmodi fatuis appellacionibus et ab omni actu correccionis, quod fieri non debet, vellent ad sedem predictam, prout fecerunt hactenus, provo- care et per hoc eandem execucionem quomodolibet impedire. Sed absit, quod astute vulpecule, isti vid. heretici et sacrilegi, taliter decipiant venatores, qui in frixorio aut camino ignis purgabunt. scelera eorundem. ☞ 2542b Quippe dolendum est, quod isti heretici, quorum multi sunt viri literati, qui tamquam sal terre cibos suavitatis et salutis con- dire et ut lux mundil) multos ad scienciama) veritatis inducere necnon lectulum Salomonis tamquam fortes Christi milites ambire deberent,2) econtra in arcum pravum conversi3) ac degenerantes nequam filii4) a patribus tot inania delicta contra ipsos deum et fidem katholicam perpetrarunt! Et quia eorum reproba vinea, que facere debuit uvas. fecit et facit labruscas,5) destruatur eius maceriab), et ipsi sacrilegi et abhominabiles eiciantur de terra vivencium,6) quia fornicatie) sunt et illam pessimis eorum adinvencionibus7) seu sceleribus te- mere polluerunt. Ex premissis eciam innuitur, quod non! erat expediens nec eciam necessarium, quod tanta solempnitas iuris facta fuit in ge- nerali concilio Pisano contra A. Corario predictum et P. de Lunad), notorios unitatis divisores et pacis universalis ecclesie turbatores, celebrato, quia propter facti notorietatem potuit sentenciari contra eos nullo preambulo cause processu. Et sic factum fuit de Jo- hanne papa XII. Rome in concilio contra ipsum auctoritate Ot- tonis I. magni augusti convocato. In quo a papatu propter eius scelera, licet esset universalis papa, quia erat incorrigibilis, tamquam indignus fuit eiectus et ei Leo VIII. huius nominis, vir bone con- sciencie et utilis, surrogatus, ut veteres historie nobis ostendunt. Sed solempnitas illa, in eodem processu contra eosdem A. et P. facto adhibita, ipsum processum non viciat, ymmo verius fortificat: et iustificat, ut per se patet. Et premissa sufficiant pro execucione reali facienda, nedum contra istos Wiclefitas, sed eciam alios quoslibet hereticos et Pa- tarenos. Et que taliter dicta sunt per me T. de Nyem, submitto- 1) Mat. 5, 13 n. — 2) Cant. 3, 7. — 3) Žalm. 77, 57. — 4) Mat. 13, 38. 5) Is: 5, 4 n. — 6) Is. 53, 8 a Jerem. a Ez. častěji. — 7) Žalm 105, 39. a) Text: conscienciam. — b) Psáno: materia. — c) Text: formati. — d) Benedikt XIII. (54)
casione premissorum, et decernere, quod super hiis non sit here- ticis predictis audiencia danda. Alias semper inhererent huiusmodi fatuis appellacionibus et ab omni actu correccionis, quod fieri non debet, vellent ad sedem predictam, prout fecerunt hactenus, provo- care et per hoc eandem execucionem quomodolibet impedire. Sed absit, quod astute vulpecule, isti vid. heretici et sacrilegi, taliter decipiant venatores, qui in frixorio aut camino ignis purgabunt. scelera eorundem. ☞ 2542b Quippe dolendum est, quod isti heretici, quorum multi sunt viri literati, qui tamquam sal terre cibos suavitatis et salutis con- dire et ut lux mundil) multos ad scienciama) veritatis inducere necnon lectulum Salomonis tamquam fortes Christi milites ambire deberent,2) econtra in arcum pravum conversi3) ac degenerantes nequam filii4) a patribus tot inania delicta contra ipsos deum et fidem katholicam perpetrarunt! Et quia eorum reproba vinea, que facere debuit uvas. fecit et facit labruscas,5) destruatur eius maceriab), et ipsi sacrilegi et abhominabiles eiciantur de terra vivencium,6) quia fornicatie) sunt et illam pessimis eorum adinvencionibus7) seu sceleribus te- mere polluerunt. Ex premissis eciam innuitur, quod non! erat expediens nec eciam necessarium, quod tanta solempnitas iuris facta fuit in ge- nerali concilio Pisano contra A. Corario predictum et P. de Lunad), notorios unitatis divisores et pacis universalis ecclesie turbatores, celebrato, quia propter facti notorietatem potuit sentenciari contra eos nullo preambulo cause processu. Et sic factum fuit de Jo- hanne papa XII. Rome in concilio contra ipsum auctoritate Ot- tonis I. magni augusti convocato. In quo a papatu propter eius scelera, licet esset universalis papa, quia erat incorrigibilis, tamquam indignus fuit eiectus et ei Leo VIII. huius nominis, vir bone con- sciencie et utilis, surrogatus, ut veteres historie nobis ostendunt. Sed solempnitas illa, in eodem processu contra eosdem A. et P. facto adhibita, ipsum processum non viciat, ymmo verius fortificat: et iustificat, ut per se patet. Et premissa sufficiant pro execucione reali facienda, nedum contra istos Wiclefitas, sed eciam alios quoslibet hereticos et Pa- tarenos. Et que taliter dicta sunt per me T. de Nyem, submitto- 1) Mat. 5, 13 n. — 2) Cant. 3, 7. — 3) Žalm. 77, 57. — 4) Mat. 13, 38. 5) Is: 5, 4 n. — 6) Is. 53, 8 a Jerem. a Ez. častěji. — 7) Žalm 105, 39. a) Text: conscienciam. — b) Psáno: materia. — c) Text: formati. — d) Benedikt XIII. (54)
Strana 55
correccioni domini summi pontificis et alterius cuiuscunque katho- lici me perspicacius intelligentis. Que recollegi Bononie anno do- mini millesimo CCCCXI VI. mensis Marcii.1) 2. Quae acta sint in synodo in praetorio Maioris civitatis Pragensis die 16. Julii 1412. (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1478.) In nomine domini Amen. Anno nativitatis eiusdem mille-320a simo quadringentesimo duodecimo indiccione quinta die sextadecima mensis Julii hora terciarum vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Johannis divina providencia pape vicesimitercii anno tercio in Maiori civitate Pragensi in palacio sive sala maiori domus pretorii in nostrorum notariorum publicorum infra scriptorum et testium presencia subscriptorum constitutus perso- naliter coram reverendissimis in Christo patribus dominis dominis Wenceslao dei gracia patriarcha Anthiocensi, Con- rado eadem gracia episcopo Olomucensi serenissimique principis et domini domini Wenceslai dei gracia Romanorum et Boemie regis semper augusti consiliariis necnon sapientibus et circumspectis viris dominis magistro civium, consulibus iuratis dicte Maioris civitatis venerabilibusque et religiosis ac honestis viris dominis Marco de Grecz Regine, rectore universitatis studii Pragensis, pluribusque sacre pagine et iuris canonici doctoribus, magistris et studentibus studii Pragensis necnon abbatibus, prioribus, prepositis canonicisque ac parochiali- um rectoribus ecclesiarum presbiteris que curatis et non curatis, ad infra scripta de speciali mandato dicti domini nostri domini Wenceslai, Romanorum et Boemie regis, evocatis et congregatis, honorabilis et scientificus vir dominus et magister Sigismundus Weyburg de Praga, arcium libe- 1) Rukopis má nad textem: Sum brevis et fortis, pravis dans pocula mortis, ni celeres redeant et male gesta fleant. (55)
correccioni domini summi pontificis et alterius cuiuscunque katho- lici me perspicacius intelligentis. Que recollegi Bononie anno do- mini millesimo CCCCXI VI. mensis Marcii.1) 2. Quae acta sint in synodo in praetorio Maioris civitatis Pragensis die 16. Julii 1412. (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1478.) In nomine domini Amen. Anno nativitatis eiusdem mille-320a simo quadringentesimo duodecimo indiccione quinta die sextadecima mensis Julii hora terciarum vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Johannis divina providencia pape vicesimitercii anno tercio in Maiori civitate Pragensi in palacio sive sala maiori domus pretorii in nostrorum notariorum publicorum infra scriptorum et testium presencia subscriptorum constitutus perso- naliter coram reverendissimis in Christo patribus dominis dominis Wenceslao dei gracia patriarcha Anthiocensi, Con- rado eadem gracia episcopo Olomucensi serenissimique principis et domini domini Wenceslai dei gracia Romanorum et Boemie regis semper augusti consiliariis necnon sapientibus et circumspectis viris dominis magistro civium, consulibus iuratis dicte Maioris civitatis venerabilibusque et religiosis ac honestis viris dominis Marco de Grecz Regine, rectore universitatis studii Pragensis, pluribusque sacre pagine et iuris canonici doctoribus, magistris et studentibus studii Pragensis necnon abbatibus, prioribus, prepositis canonicisque ac parochiali- um rectoribus ecclesiarum presbiteris que curatis et non curatis, ad infra scripta de speciali mandato dicti domini nostri domini Wenceslai, Romanorum et Boemie regis, evocatis et congregatis, honorabilis et scientificus vir dominus et magister Sigismundus Weyburg de Praga, arcium libe- 1) Rukopis má nad textem: Sum brevis et fortis, pravis dans pocula mortis, ni celeres redeant et male gesta fleant. (55)
Strana 56
ralium magister neenon prothonotarius dicte Maioris civitatis Pragensis quasdam duas literas in papiro scriptas a prenominato domino nostro Wencenslao, Romanorum et Boemie rege, emanatas, sigillo magno rotundo de cera rubea a tergo eisdem literis appresso, vid, sigillo ipsius domini domini Wenceslai, Romanorum et Boemie regis, sigillatas in manibus suis tenens ad mandatum predictorum dominorum Wenceslai patriarche, Conradi episcopi, principum et consiliariorum, alta et intelligibili voce coram prenominatis dominis magistro civium, consulibus, doctoribus, magistris, studentibus, abbatibus, prioribus, prepositis, canonicis, plebanis, presbiteris et alia multitudine cleri de verbo ad verbum legit et huiusmodi literas et contenta in eisdem voce sonorosa publicavit et ad noticiam deduxit. Quarum quidem lite- rarum tenor sequitur et primo prime sub hiis verbis: Wenceslaus, dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, honorabilibus rectori, sacre pagine, iuris canonici et artis medicine doctoribus necnon ceteris universitatis studii Pragensis magi- stris et studentibus, cuiuscunque gradus seu condicionis extiterint, devotis suis dilectis graciam regiam et omne bonum. Honorabiles, devoti, dilecti! Mittimus ad vos reverendissimum in Christo patrem Wenceslaum, patriarcham Anthiocensem, venerabilem Conradum, epi- scopum Olomucensem, principes devotos, et strenuum Jänconem Wrati- slaviensis et Swidnicensis ducatuum capitaneum fidelem, consiliarios nostros dilectos, de mente nostra vobis nostro nomine ad presens refe- renda plenarie informatos. Est igitur intencionis nostre propositum, vobis presentibus districcius iniungentes, quatenus prefatis consiliariis nostris in hiis, que vobis hac vice nostro retulerint nomine, fidem credulam adhibere et eadem eciam operis per effectum adimplere debe- atis, acsi vobiscum loqueremur propria in persona, aliter non securi, prout rerum et corporum vestrorum grave dispendium volueritis evitare. Datum in regali castro nostro Tocznyk die XII. Julii regnorum nostrorum anno Boemie Lo, Romanorum vero XXXVIIo. Ad mandatum domini regis Johannes de Bamberg. Item tenor secunde litere dicti domini nostri regis per pre- fatum magistrum Zigismundum lecte et publicate sequitur et est talis: Wenceslaus, dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, universis et singulis ecclesiarum parochialium, monasteriorum, capellarum seu aliarum quarumcunque ecclesiarum civitatum Pragen- (56)
ralium magister neenon prothonotarius dicte Maioris civitatis Pragensis quasdam duas literas in papiro scriptas a prenominato domino nostro Wencenslao, Romanorum et Boemie rege, emanatas, sigillo magno rotundo de cera rubea a tergo eisdem literis appresso, vid, sigillo ipsius domini domini Wenceslai, Romanorum et Boemie regis, sigillatas in manibus suis tenens ad mandatum predictorum dominorum Wenceslai patriarche, Conradi episcopi, principum et consiliariorum, alta et intelligibili voce coram prenominatis dominis magistro civium, consulibus, doctoribus, magistris, studentibus, abbatibus, prioribus, prepositis, canonicis, plebanis, presbiteris et alia multitudine cleri de verbo ad verbum legit et huiusmodi literas et contenta in eisdem voce sonorosa publicavit et ad noticiam deduxit. Quarum quidem lite- rarum tenor sequitur et primo prime sub hiis verbis: Wenceslaus, dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, honorabilibus rectori, sacre pagine, iuris canonici et artis medicine doctoribus necnon ceteris universitatis studii Pragensis magi- stris et studentibus, cuiuscunque gradus seu condicionis extiterint, devotis suis dilectis graciam regiam et omne bonum. Honorabiles, devoti, dilecti! Mittimus ad vos reverendissimum in Christo patrem Wenceslaum, patriarcham Anthiocensem, venerabilem Conradum, epi- scopum Olomucensem, principes devotos, et strenuum Jänconem Wrati- slaviensis et Swidnicensis ducatuum capitaneum fidelem, consiliarios nostros dilectos, de mente nostra vobis nostro nomine ad presens refe- renda plenarie informatos. Est igitur intencionis nostre propositum, vobis presentibus districcius iniungentes, quatenus prefatis consiliariis nostris in hiis, que vobis hac vice nostro retulerint nomine, fidem credulam adhibere et eadem eciam operis per effectum adimplere debe- atis, acsi vobiscum loqueremur propria in persona, aliter non securi, prout rerum et corporum vestrorum grave dispendium volueritis evitare. Datum in regali castro nostro Tocznyk die XII. Julii regnorum nostrorum anno Boemie Lo, Romanorum vero XXXVIIo. Ad mandatum domini regis Johannes de Bamberg. Item tenor secunde litere dicti domini nostri regis per pre- fatum magistrum Zigismundum lecte et publicate sequitur et est talis: Wenceslaus, dei gracia Romanorum rex semper augustus et Boemie rex, universis et singulis ecclesiarum parochialium, monasteriorum, capellarum seu aliarum quarumcunque ecclesiarum civitatum Pragen- (56)
Strana 57
sium plebanis et predicatoribus devotis nostris dilectis graciam regiam /320b et omne bonum. Honorabiles, devoti, dilecti! Mittimus ad vos reve- rendissimum in Christo patrem Wenceslaum, patriarcham Anthiocensem, et venerabilem Conradum, episcopum Olomucensem, principes devotos, necnon strenuum Janconem de Chotiemicz, Wratislaviensem et Svidni- censem capitaneum fidelem, consiliarios nostros dilectos, de certis intencionibus nostris vobis referendis ad presens clarius informatos. Est ergo intencionis nostre firmum propositum, vobis nichilominus districte precipiendo mandantes, quatenus prefatis consiliariis nostris in singulis, que vobis hac vice nostro retulerint nomine, tamquam ab ore nostro prolatis firmiter credere ipsaque debeatis per effectum operis realiter adimplere, prout corporum et rerum vestrarum volueritis grave dispendium evitare. Datum Tocznik die XII. Julii regnorum nostrorum anno Boemie Lo, Romanorum vero XXXVIIo. Ad mandatum domini regis Johannes de Bamberg. Quibus literis sic per prefatum magistrum Sigismundum prothonotarium lectis et publicatis mox ibidem reverendus in Christo pater et dominus dominus Nicolaus de ordine Pre- dicatorum, episcopus Nazaretensis, facto ibidem ad cle- rum sermone in latino, quosdam articulos tenoris infra scripti in papiro conscriptos, quos tunc in suis tenebat manibus, coram prenominatis dominis patriarcha, episcopo et aliis superius designatis totaque multitudine ibidem congregata alta et intelligibili voce legit. Quorum articulorum et alterius scripture circa eosdem contente tenor per omnia de verbo ad ver- bum sequitur et est talis: Venerabiles magistri et domini! Quia scisma, rixe et dissensiones graves et periculose nedum in civitate ista Pragensi, verum eciam in toto regno Boemie ex incautaa) predicacione et dogmatizacione sunt suborie, ex quibus regnum Boemie in curia romana et per omnes vicinas provincias heu graviter est infamatum et circumcirca suspicio gravis et mala fama currunt, quod in regno Boemie sunt varii et multi errores contra veritatem katholicam et fidem communem christianam: ideo serenissimus princeps et dominus dominus Venceslaus, Romanorum et Boemie rex, nolens hec pati per amplius, ymmo cupiens suum regnum a tali suspicione purgari et fama mala, precipit et mandat seriose, quatenus nullus doctorum, magistrorum, baccalariorum vel studencium a) Psáno: intanta. (57)
sium plebanis et predicatoribus devotis nostris dilectis graciam regiam /320b et omne bonum. Honorabiles, devoti, dilecti! Mittimus ad vos reve- rendissimum in Christo patrem Wenceslaum, patriarcham Anthiocensem, et venerabilem Conradum, episcopum Olomucensem, principes devotos, necnon strenuum Janconem de Chotiemicz, Wratislaviensem et Svidni- censem capitaneum fidelem, consiliarios nostros dilectos, de certis intencionibus nostris vobis referendis ad presens clarius informatos. Est ergo intencionis nostre firmum propositum, vobis nichilominus districte precipiendo mandantes, quatenus prefatis consiliariis nostris in singulis, que vobis hac vice nostro retulerint nomine, tamquam ab ore nostro prolatis firmiter credere ipsaque debeatis per effectum operis realiter adimplere, prout corporum et rerum vestrarum volueritis grave dispendium evitare. Datum Tocznik die XII. Julii regnorum nostrorum anno Boemie Lo, Romanorum vero XXXVIIo. Ad mandatum domini regis Johannes de Bamberg. Quibus literis sic per prefatum magistrum Sigismundum prothonotarium lectis et publicatis mox ibidem reverendus in Christo pater et dominus dominus Nicolaus de ordine Pre- dicatorum, episcopus Nazaretensis, facto ibidem ad cle- rum sermone in latino, quosdam articulos tenoris infra scripti in papiro conscriptos, quos tunc in suis tenebat manibus, coram prenominatis dominis patriarcha, episcopo et aliis superius designatis totaque multitudine ibidem congregata alta et intelligibili voce legit. Quorum articulorum et alterius scripture circa eosdem contente tenor per omnia de verbo ad ver- bum sequitur et est talis: Venerabiles magistri et domini! Quia scisma, rixe et dissensiones graves et periculose nedum in civitate ista Pragensi, verum eciam in toto regno Boemie ex incautaa) predicacione et dogmatizacione sunt suborie, ex quibus regnum Boemie in curia romana et per omnes vicinas provincias heu graviter est infamatum et circumcirca suspicio gravis et mala fama currunt, quod in regno Boemie sunt varii et multi errores contra veritatem katholicam et fidem communem christianam: ideo serenissimus princeps et dominus dominus Venceslaus, Romanorum et Boemie rex, nolens hec pati per amplius, ymmo cupiens suum regnum a tali suspicione purgari et fama mala, precipit et mandat seriose, quatenus nullus doctorum, magistrorum, baccalariorum vel studencium a) Psáno: intanta. (57)
Strana 58
aliquem errorem in suo regno teneat, asserat, docmatizet vel predicet contra veritatem catholicam et specialiter nullum ex articulis erroneis iam pronuncciandis, ex quibus est precipue suspicio de regno Boemie et mala fama, dudum prohibitis per universitatem studii Pragensis, secundo per totam nacionem Boemorum eiusdem studii et tercio per facultatem theologicam studii supra scripti; sed eosdem articulos omnes et singulariter singuli de universitate pro erroneis teneant et affirment. Quodsi quis oppositum fecerit, indignacionem domini nostri regis incurret gravissimam et de regno Boemie excludetur. Ibique legebantur primo quatuor articuli genera- les observandi, quorum primus est iste: Quod nullus predicet vel dogmatiset vel asserat quemcunque errorem et si in casu aliquis talis repertus fuerit, talis corrigatur primo per ordinarium, quod cedat aliis in exemplum, et ultra hoc per dominum regem extra regnum banniatur et sit in ingraciaa) domini regis. 321 a 2. Item quod quicunque sciverit aliquem hereticum vel erroneum et posset probare in eum, quod denuncciet eum diocesano vel suis officialibus sub pena excommunicacionis. 3. Item si aliquis alium hereticaverit vel de erroribus quibus- cunque infamaverit, compellatur per ordinarium ad probandum in eundem. 4. Item dyocesanus prohibet, ne bullis abutantur. Deinde subiungebantur et legebantur articuli. erronei quadraginta quinque dudum per tres communi- tates supra dictas condempnati. Et tunc per dominos prenominatos patriarcham et episcopum Olomucensem ex mandato regio, ut evidet ex literis credencie in eorum personas a regia maiestate directis et ibidem lectis, prohibiti ad tenendum, asserendum, docma- tizandum vel predicandum, ut premittitur in arenga, doctoribus, magistris, baccalariis et studentibus sub penis in arenga et in primo articulo generali expressatis. Quorum articulorum tenor sequitur in hec verba: Primo quod substancia panis materialis et similiter vini manent in sacramento altaris. a) Psáno: in gracia. (58)
aliquem errorem in suo regno teneat, asserat, docmatizet vel predicet contra veritatem catholicam et specialiter nullum ex articulis erroneis iam pronuncciandis, ex quibus est precipue suspicio de regno Boemie et mala fama, dudum prohibitis per universitatem studii Pragensis, secundo per totam nacionem Boemorum eiusdem studii et tercio per facultatem theologicam studii supra scripti; sed eosdem articulos omnes et singulariter singuli de universitate pro erroneis teneant et affirment. Quodsi quis oppositum fecerit, indignacionem domini nostri regis incurret gravissimam et de regno Boemie excludetur. Ibique legebantur primo quatuor articuli genera- les observandi, quorum primus est iste: Quod nullus predicet vel dogmatiset vel asserat quemcunque errorem et si in casu aliquis talis repertus fuerit, talis corrigatur primo per ordinarium, quod cedat aliis in exemplum, et ultra hoc per dominum regem extra regnum banniatur et sit in ingraciaa) domini regis. 321 a 2. Item quod quicunque sciverit aliquem hereticum vel erroneum et posset probare in eum, quod denuncciet eum diocesano vel suis officialibus sub pena excommunicacionis. 3. Item si aliquis alium hereticaverit vel de erroribus quibus- cunque infamaverit, compellatur per ordinarium ad probandum in eundem. 4. Item dyocesanus prohibet, ne bullis abutantur. Deinde subiungebantur et legebantur articuli. erronei quadraginta quinque dudum per tres communi- tates supra dictas condempnati. Et tunc per dominos prenominatos patriarcham et episcopum Olomucensem ex mandato regio, ut evidet ex literis credencie in eorum personas a regia maiestate directis et ibidem lectis, prohibiti ad tenendum, asserendum, docma- tizandum vel predicandum, ut premittitur in arenga, doctoribus, magistris, baccalariis et studentibus sub penis in arenga et in primo articulo generali expressatis. Quorum articulorum tenor sequitur in hec verba: Primo quod substancia panis materialis et similiter vini manent in sacramento altaris. a) Psáno: in gracia. (58)
Strana 59
2.a) Item: Accidencia panis non manent sine subiecto in eodem sacramento. 3. Item: Christus non est in eodem sacramento ydemptice et realiter in propria presencia corporali. 4. Item: Si episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat, non conficit, nec consecrat, nec baptisat. 5. Item: Non est fundamentum in ewangelio, quod Christus missam ordinaverit. 6. Item: Deus debet obedire dyabolo. 7. Item: Si homo fuerit debite contritus, omnis confessio exterior est sibi superflua et inutilis. 8. Item: Si papa sit prescitus et malus, et per consequens membrum dyaboli, non habet potestatem super fideles ab aliquo sibi datam, nisi forte a cesare. 9. Item: Post Urbanum VI. non est aliquis recipiendus in papam, sed vivendum est more Grecorum sub legibus propriis. 10. Item: Contra scripturam sacram est, quod viri ecclesiastici habeant possessiones. II. Item: Nullus prelatus debet aliquem excommunicare, nisi prius sciat ipsum esse excommunicatum a deo: et qui sic excommu- nicat, fit hereticus ex hoc vel excommunicatus. 12. Item: Prelatus excommunicans clericum, qui appellavit ad regem et ad consilium regni, eo ipso traditor est regis et regni. 13. Item: Illi, qui dimittuntb) predicare sive verbum dei audire propter excommunicacionem hominum, sunt excommunicati et in die iudicii traditores Christi habebuntur. 14. Item: Licet alicui dyacono vel presbitero predicare verbum dei absque auctoritate sedis apostolice sive episcopi catholici. 15. Item: Nullus est dominus civilis, nullus est prelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali. 16. Item: Domini temporales possunt ad arbitrium suum auferre bona temporalia ab ecclesia possessionatis delinquentibus. 17. Item: Populares possunt ad suum arbitrium dominos delin- quentes corrigere. 18. Item: Decime sunt pure elemosine et parochiani possunt) propter peccata suorum prelatorum ad libitum suum auferre. a) Číslice nejsou v textu. b) Psáno: non dimittunt. c) V textu vynecháno. (59)
2.a) Item: Accidencia panis non manent sine subiecto in eodem sacramento. 3. Item: Christus non est in eodem sacramento ydemptice et realiter in propria presencia corporali. 4. Item: Si episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat, non conficit, nec consecrat, nec baptisat. 5. Item: Non est fundamentum in ewangelio, quod Christus missam ordinaverit. 6. Item: Deus debet obedire dyabolo. 7. Item: Si homo fuerit debite contritus, omnis confessio exterior est sibi superflua et inutilis. 8. Item: Si papa sit prescitus et malus, et per consequens membrum dyaboli, non habet potestatem super fideles ab aliquo sibi datam, nisi forte a cesare. 9. Item: Post Urbanum VI. non est aliquis recipiendus in papam, sed vivendum est more Grecorum sub legibus propriis. 10. Item: Contra scripturam sacram est, quod viri ecclesiastici habeant possessiones. II. Item: Nullus prelatus debet aliquem excommunicare, nisi prius sciat ipsum esse excommunicatum a deo: et qui sic excommu- nicat, fit hereticus ex hoc vel excommunicatus. 12. Item: Prelatus excommunicans clericum, qui appellavit ad regem et ad consilium regni, eo ipso traditor est regis et regni. 13. Item: Illi, qui dimittuntb) predicare sive verbum dei audire propter excommunicacionem hominum, sunt excommunicati et in die iudicii traditores Christi habebuntur. 14. Item: Licet alicui dyacono vel presbitero predicare verbum dei absque auctoritate sedis apostolice sive episcopi catholici. 15. Item: Nullus est dominus civilis, nullus est prelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali. 16. Item: Domini temporales possunt ad arbitrium suum auferre bona temporalia ab ecclesia possessionatis delinquentibus. 17. Item: Populares possunt ad suum arbitrium dominos delin- quentes corrigere. 18. Item: Decime sunt pure elemosine et parochiani possunt) propter peccata suorum prelatorum ad libitum suum auferre. a) Číslice nejsou v textu. b) Psáno: non dimittunt. c) V textu vynecháno. (59)
Strana 60
19. Item: Speciales oraciones applicate uni persone per prelatos vel religiosos non plus prosunt quam generales ceteris paribus. 20. Item: Conferens elemosinam fratribus est excommunicatus co facto. 21. Item: Si aliquis ingreditur religionem privatam qualem- cunque, tam possessionatorum quam mendicancium, redditur inepcior et inhabiliora) ad observanciam mandatorum dei. 22. Item: Sancti instituentes religiones privatas sic instituendo peccaverunt. 23. Item: Religiosi viventes in religionibus privatis non sunt de religione christiana. 24. Item: Fratres tenentur per labores manuum victum acquirere, non per mendicitatem. 25. Item: Omnes sunt symoniaci, qui se obligant orare pro aliis, 321b eis in temporalibus subvenientibus. 26. Item: Oracio presciti nulli valet. 27. Item: Omnia de necessitate absoluta eveniunt. 28. Item: Confirmacio iuvenum, clericorum ordinacio, locorum consecracio reservantur pape et episcopis propter cupiditatem lucri temporalis et honoris. 29. Item: Universitates, studia, collegia, graduaciones et magis- teria sunt vana gentilitas introducta et tantum prosunt ecclesie sicut dyabolus. 30. Item: Excommunicacio pape vel cuiuscunque prelati non est curanda, quia est censura antichristi. 31. Item: Fundantes claustra peccant et ingredientes sunt viri dyabolici. 32. Item: Ditare clerum est contra regulam Christi. 33. Item: Silvester papa et Constantinus imperator erraverunt ecclesiam dotando. 34. Item: Omnes de ordine mendicancium sunt heretici et dantes eis elemosinam sunt excommunicati. 35. Item: Ingrediens ordinem aut aliquam religionem eo ipso inhabilis est ad servandum divina precepta et per consequens perve- niendi ad regnum celorum, nisi apostataverit ab eisdem. 36. Item: Papa cum omnibus clericis suis possessionem haben- tibus sunt heretici, eo quod possessiones habent, et omnes consencientes seis sc. domini seculares et layci ceteri. a) Psáno: inabilior. (60)
19. Item: Speciales oraciones applicate uni persone per prelatos vel religiosos non plus prosunt quam generales ceteris paribus. 20. Item: Conferens elemosinam fratribus est excommunicatus co facto. 21. Item: Si aliquis ingreditur religionem privatam qualem- cunque, tam possessionatorum quam mendicancium, redditur inepcior et inhabiliora) ad observanciam mandatorum dei. 22. Item: Sancti instituentes religiones privatas sic instituendo peccaverunt. 23. Item: Religiosi viventes in religionibus privatis non sunt de religione christiana. 24. Item: Fratres tenentur per labores manuum victum acquirere, non per mendicitatem. 25. Item: Omnes sunt symoniaci, qui se obligant orare pro aliis, 321b eis in temporalibus subvenientibus. 26. Item: Oracio presciti nulli valet. 27. Item: Omnia de necessitate absoluta eveniunt. 28. Item: Confirmacio iuvenum, clericorum ordinacio, locorum consecracio reservantur pape et episcopis propter cupiditatem lucri temporalis et honoris. 29. Item: Universitates, studia, collegia, graduaciones et magis- teria sunt vana gentilitas introducta et tantum prosunt ecclesie sicut dyabolus. 30. Item: Excommunicacio pape vel cuiuscunque prelati non est curanda, quia est censura antichristi. 31. Item: Fundantes claustra peccant et ingredientes sunt viri dyabolici. 32. Item: Ditare clerum est contra regulam Christi. 33. Item: Silvester papa et Constantinus imperator erraverunt ecclesiam dotando. 34. Item: Omnes de ordine mendicancium sunt heretici et dantes eis elemosinam sunt excommunicati. 35. Item: Ingrediens ordinem aut aliquam religionem eo ipso inhabilis est ad servandum divina precepta et per consequens perve- niendi ad regnum celorum, nisi apostataverit ab eisdem. 36. Item: Papa cum omnibus clericis suis possessionem haben- tibus sunt heretici, eo quod possessiones habent, et omnes consencientes seis sc. domini seculares et layci ceteri. a) Psáno: inabilior. (60)
Strana 61
37. Item: Ecclesia romana est synagoga sathane nec papa est immediatus et proximus vicarius Christi et apostolorum. 38. Item: Decretales epistole sunt apocriphe et seducunt a fide Christi et clerici sunt stulti, qui eas student. 39. Item: Imperator et domini seculares seducti sunt a dyabolo, ut ecclesiam dotarent de bonis temporalibus. 40. Item: Eleccio pape a cardinalibus per dyabolum est intro- ducta. 41. Item: Non est de necessitate salutis credere romanam eccle- siam esse supremam inter ecclesias. 42. Item: Fatuum est credere indulgencias pape et episcoporum. 43. Item: Juramenta illicita sunt, que fiunt ad roborandum humanos contractus et commercia civilia. 44. Item: Augustinus, Benedictus, Bernhardus dampnati sunt, nisi penituerint de hoc, quod habuerunt possessiones et instituerunt et intraverunt religiones; et sic a papa usque ad infimum religiosum omnes sunt heretici. 45. Item: Omnes religiones indifferenter introducte sunt a dyabolo. Postea per eundem dominum Nicolaum episcopum subiun- gebatur et legebatur: Item sub eisdem penis mandat dominus noster rex, quatenus. nullus tenendo, asserendo, dogmatizando vel predicando contra- veniat articulis appositis infra scriptis: Primo: Qui aliter sentit de sacramentis et clavibus ecclesie quam: romana ecclesia, censetur hereticus. 2. Item: Quod hiis diebus sit ille magnus antichristus et regnet, qui secundum fidem ecclesie et secundum sacram scripturam et sanctos doctores in fine seculi est venturus, est error evidens secundum experienciam. 3. Item: Dicere quod constituciones sanctorum patrum et consue- tudines laudabiles in ecclesia non sunt tenende, quiaa) in scripturis: biblie non continentur, est error. 4. Item: Quod reliquie et ossa sanctorum et similiter vestes et habitus eorum non sunt venerande a christifidelibus, est error. 5. Item: Quod sacerdotes non absolvunt a peccatis necb) dimit- tunt peccata ministerialiter, conferendo et applicando sacramentum: a) Psáno: qui. b) Psáno: et. (61)
37. Item: Ecclesia romana est synagoga sathane nec papa est immediatus et proximus vicarius Christi et apostolorum. 38. Item: Decretales epistole sunt apocriphe et seducunt a fide Christi et clerici sunt stulti, qui eas student. 39. Item: Imperator et domini seculares seducti sunt a dyabolo, ut ecclesiam dotarent de bonis temporalibus. 40. Item: Eleccio pape a cardinalibus per dyabolum est intro- ducta. 41. Item: Non est de necessitate salutis credere romanam eccle- siam esse supremam inter ecclesias. 42. Item: Fatuum est credere indulgencias pape et episcoporum. 43. Item: Juramenta illicita sunt, que fiunt ad roborandum humanos contractus et commercia civilia. 44. Item: Augustinus, Benedictus, Bernhardus dampnati sunt, nisi penituerint de hoc, quod habuerunt possessiones et instituerunt et intraverunt religiones; et sic a papa usque ad infimum religiosum omnes sunt heretici. 45. Item: Omnes religiones indifferenter introducte sunt a dyabolo. Postea per eundem dominum Nicolaum episcopum subiun- gebatur et legebatur: Item sub eisdem penis mandat dominus noster rex, quatenus. nullus tenendo, asserendo, dogmatizando vel predicando contra- veniat articulis appositis infra scriptis: Primo: Qui aliter sentit de sacramentis et clavibus ecclesie quam: romana ecclesia, censetur hereticus. 2. Item: Quod hiis diebus sit ille magnus antichristus et regnet, qui secundum fidem ecclesie et secundum sacram scripturam et sanctos doctores in fine seculi est venturus, est error evidens secundum experienciam. 3. Item: Dicere quod constituciones sanctorum patrum et consue- tudines laudabiles in ecclesia non sunt tenende, quiaa) in scripturis: biblie non continentur, est error. 4. Item: Quod reliquie et ossa sanctorum et similiter vestes et habitus eorum non sunt venerande a christifidelibus, est error. 5. Item: Quod sacerdotes non absolvunt a peccatis necb) dimit- tunt peccata ministerialiter, conferendo et applicando sacramentum: a) Psáno: qui. b) Psáno: et. (61)
Strana 62
penitencie, sed quod solum denunccient confitentem absolutum, est error. 6. Item: Quod papa non possit in necessitate evocare personas christifidelium aut subsidia ab eis temporalia petere ad defendendum sedem apostolicam, statum sancte romane ecclesie et urbis et ad com- pescendum et revocandum adversarios et inimicos christianos, largi- endo christifidelibus fideliter subvenientibus, vere penitentibus, confessis 322a et contritis plenam remissionem omnium peccatorum, est error. Item quod mandatum domini nostri regis et dominorum civium Pragensium de eo, quod nullus clamaret contra predicatores nec contra bullas pape, est et fuit iustum, racionabile atque sanctum. Item dominus noster rex intellexit, qualiter exconvoca ci o- nibus singularibus baccalariorum et studencium in universitate fieri consuetis discordie et lites, ir- reverencia et inobediencia inferiorum ad superiores emerserunt. Ideo dominus noster rex mandat sub obtentu gracie, ut tales convocaciones non fiant per amplius, ymmo omnino vult, ut non iuniores seniores, sed viceversa seniores regant iuniores, sicut prius consuetum est et in qualibet universi- tate observatur, ut universitas ista Pragensis capiat incrementum. Et vult, quod pacem habeatis ad invicem, nullus alium verbo vel facto offendendo. Quodsi per quempiam secus factum fuerit et probatum, penis subiaceat supra dictis. Ultimo idem dominus Nicolaus vid. de mandato regio et nomine reverendorum in Christo patrum vid. sepe nominatorum mandavit et commisit domino rectori universitatis studii Pragensis Mgro Marco tunc presenti, ut omnia man- data superius descripta publice sub sigillo rectoratus insinuet et mandet teneri ab omnibus et singulis suppositis universi- tatis studii supra dicti sub penis memoratis. Quibus articulis sub suis titulis superius descriptis et per prefatum dominum Nicolaum episcopum lectis secundum ordinem et pronuncciatis mox ibidem idem dominus Nicolaus episcopus in presencia prenominatorum dominorum patriarche, episcopi Olo- mucensis, magistri civium et consulum Maioris civitatis Pragensis, abbatum, priorum, prepositorum, doctorum sacre pagine et iuris canonici magistrorum multorum in artibus, canonicorum, pleba- norum ad hoc vocatorum ac coram magna multitudine cleri et ali- orum ibi tunc existencium a venerabili viro Mgro Marco (62)
penitencie, sed quod solum denunccient confitentem absolutum, est error. 6. Item: Quod papa non possit in necessitate evocare personas christifidelium aut subsidia ab eis temporalia petere ad defendendum sedem apostolicam, statum sancte romane ecclesie et urbis et ad com- pescendum et revocandum adversarios et inimicos christianos, largi- endo christifidelibus fideliter subvenientibus, vere penitentibus, confessis 322a et contritis plenam remissionem omnium peccatorum, est error. Item quod mandatum domini nostri regis et dominorum civium Pragensium de eo, quod nullus clamaret contra predicatores nec contra bullas pape, est et fuit iustum, racionabile atque sanctum. Item dominus noster rex intellexit, qualiter exconvoca ci o- nibus singularibus baccalariorum et studencium in universitate fieri consuetis discordie et lites, ir- reverencia et inobediencia inferiorum ad superiores emerserunt. Ideo dominus noster rex mandat sub obtentu gracie, ut tales convocaciones non fiant per amplius, ymmo omnino vult, ut non iuniores seniores, sed viceversa seniores regant iuniores, sicut prius consuetum est et in qualibet universi- tate observatur, ut universitas ista Pragensis capiat incrementum. Et vult, quod pacem habeatis ad invicem, nullus alium verbo vel facto offendendo. Quodsi per quempiam secus factum fuerit et probatum, penis subiaceat supra dictis. Ultimo idem dominus Nicolaus vid. de mandato regio et nomine reverendorum in Christo patrum vid. sepe nominatorum mandavit et commisit domino rectori universitatis studii Pragensis Mgro Marco tunc presenti, ut omnia man- data superius descripta publice sub sigillo rectoratus insinuet et mandet teneri ab omnibus et singulis suppositis universi- tatis studii supra dicti sub penis memoratis. Quibus articulis sub suis titulis superius descriptis et per prefatum dominum Nicolaum episcopum lectis secundum ordinem et pronuncciatis mox ibidem idem dominus Nicolaus episcopus in presencia prenominatorum dominorum patriarche, episcopi Olo- mucensis, magistri civium et consulum Maioris civitatis Pragensis, abbatum, priorum, prepositorum, doctorum sacre pagine et iuris canonici magistrorum multorum in artibus, canonicorum, pleba- norum ad hoc vocatorum ac coram magna multitudine cleri et ali- orum ibi tunc existencium a venerabili viro Mgro Marco (62)
Strana 63
de Grecz Regine rectore pro tunc universitatis studii Pragensis requisivit, si vellet parere hiis mandatis regiis et utrum assereret medios articulos vid. quadraginta quinque esse erroneos et alios ultimos sex appositos esse veros et catholicos. Qui respondit, quod aliqui ex illis quadraginta quinque habent sensum verum et in sensu, in quo sunt veri, eos nollet negare, et in sensu, in quo sunt falsi, nolleta) eos tenere, nullum autem ex illis articulis quadraginta quinque specificavit sub duplici sensu, sed in medium pro suo colore adduxit illam proposicionem ,Deus est', que in uno sensu est falsa, ut dixit, quia in illo sensu ,deus comedit', in alio sensu est necessissima sc. in illo sensu ,deus existit'. De aliis autem sex articulis appositis petivit copiam et deliberacionem. Cuius responsioni in tanta et magna multitudine solus Mgr Procopius de Plzna immediate post vocem eius se per omnia conformavit Demum quesitum est sub eadem forma per prefatum do- minum Nicolaum episcopum a magistris Stephano de Palecz, decano facultatis theologie, Petro de Znoyma, Johanne Hyldessen, Johanne Elie, Stanislao de Znoyma Andrea de Broda et fratre Hermanno a s. Thoma, sacre theologie professoribus. Qui omnes et singulariter singuli responderunt velle libenter parere hiis man- datis regiis, subiungentes et quilibet eorum subiungens articulos medios quadraginta quinque esse quosdam hereticos, alios erroneos et alios scandalosos et nullum eorum-esse tenendum nec dogmati- zandum, ultimos vero sex articulos esse veros et catholicos tenen- dos et dogmatizandos asserendos. Quorum responsio- nibus magistri in artibus Briccius de Zacz tunc decanus facultatis arcium, Cristanus de Prachaticz, Petrus Konyprus, sacre theologie baccalarius, Gre- gorius Leonis de Praga, Styborius plebanus de Wrbna eciam sacre theologie baccalarius, Styborius de Wel- varo, Petrus Policz, frater Petrus predicator Theo- tunicorum monasterii s. Clementis requisiti singulariter singuli expresse se vocibus/ dominorum doctorum sacre theo-322b logie conformarunt. Et consequenter sunt requisiti omnes in ge- nere bina vice alta et intelligibili voce per dominum Nico- laum episcopum sepe dictum, si aliquis vel aliqui illi conclusioni- a) Psáno: vellet. (63)
de Grecz Regine rectore pro tunc universitatis studii Pragensis requisivit, si vellet parere hiis mandatis regiis et utrum assereret medios articulos vid. quadraginta quinque esse erroneos et alios ultimos sex appositos esse veros et catholicos. Qui respondit, quod aliqui ex illis quadraginta quinque habent sensum verum et in sensu, in quo sunt veri, eos nollet negare, et in sensu, in quo sunt falsi, nolleta) eos tenere, nullum autem ex illis articulis quadraginta quinque specificavit sub duplici sensu, sed in medium pro suo colore adduxit illam proposicionem ,Deus est', que in uno sensu est falsa, ut dixit, quia in illo sensu ,deus comedit', in alio sensu est necessissima sc. in illo sensu ,deus existit'. De aliis autem sex articulis appositis petivit copiam et deliberacionem. Cuius responsioni in tanta et magna multitudine solus Mgr Procopius de Plzna immediate post vocem eius se per omnia conformavit Demum quesitum est sub eadem forma per prefatum do- minum Nicolaum episcopum a magistris Stephano de Palecz, decano facultatis theologie, Petro de Znoyma, Johanne Hyldessen, Johanne Elie, Stanislao de Znoyma Andrea de Broda et fratre Hermanno a s. Thoma, sacre theologie professoribus. Qui omnes et singulariter singuli responderunt velle libenter parere hiis man- datis regiis, subiungentes et quilibet eorum subiungens articulos medios quadraginta quinque esse quosdam hereticos, alios erroneos et alios scandalosos et nullum eorum-esse tenendum nec dogmati- zandum, ultimos vero sex articulos esse veros et catholicos tenen- dos et dogmatizandos asserendos. Quorum responsio- nibus magistri in artibus Briccius de Zacz tunc decanus facultatis arcium, Cristanus de Prachaticz, Petrus Konyprus, sacre theologie baccalarius, Gre- gorius Leonis de Praga, Styborius plebanus de Wrbna eciam sacre theologie baccalarius, Styborius de Wel- varo, Petrus Policz, frater Petrus predicator Theo- tunicorum monasterii s. Clementis requisiti singulariter singuli expresse se vocibus/ dominorum doctorum sacre theo-322b logie conformarunt. Et consequenter sunt requisiti omnes in ge- nere bina vice alta et intelligibili voce per dominum Nico- laum episcopum sepe dictum, si aliquis vel aliqui illi conclusioni- a) Psáno: vellet. (63)
Strana 64
et mandato regio vellet vel vellent contradicere, quod ad partem: extra communitatem ab aliis se sequestraret vel sequestrarent, ubi nullus est repertus contradictor. Super quibus omnibus et singulis ita ut premittitur factis et ordinatis prenominati domini et doctores sacre theologie pecierunt per nos notarios publicos infra scriptos fieri et confici unum vel plura publica instrumenta. Acta sunt hec anno indiccione mense hora pontifice et loco quibus supra presentibus venerabilibus et religiosis, scientificis et honestis viris dominis Siffrido Brewnoviensis s. Bene- dicti prope Pragam, Mathia s. Karoli canonicorum regularium, Petro s. Ambrosii similiter s. Benedicti, Nicolao Montis Sion alias Strahoviensis Premonstratensis ordinum monasteri- orum abbatibus, Bernhardo preposito, Petro priore monasterii Sderasiensis sacrosancti sepulcri dominici Jerosolimitani or- dinis s. Augustini dicte civitatis Pragensis, Georgio dicto Bora, decretorum doctore, Johanne de Myza sancti Petri in Porzyecz, Johanne dicto Protywa sancti Clementis ibidem, Henrico sancti Egidii, Nicolao sancti Leonardi, Wence- slao sancti Galli, Sigismundo sancti Michaelis in Oppa- towicz dicte civitatis Pragensis ecclesiarum plebanis, Procopio Johannis de Tyn et Michaele Egidii de Potworowicz. notariis publicis et aliis quam pluribus testibus fide dignis circa premissa. Et ego Nicolaus quondam Mathie de Brunna. Olomucensis diocesis, publicus apostolica et imperiali auctori- tate notariusa), predictis omnibus et singulis, dum sic ut premit- titur fierent et agerentur, una cum prenominatis testibus ac Nico- lao quondam Johannis de Luna clerico Pragensis diocesis notario publico, meo in hac parte collega infra scripto, presens interfui eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi, sed me aliis nego- ciis arduis prepedito per alium fideliter scribi procuravi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis solitis et con- suetis consignavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. Et ego Nicolaus quondam Johannis de Luna. clericus Pragensis diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius, predictis omnibus et singulis, dum sic ut premittitur fierent et age- rentur, una cum prenominatis testibus et Nicolao quondam Mathie a) Písař vynechal. . (64)
et mandato regio vellet vel vellent contradicere, quod ad partem: extra communitatem ab aliis se sequestraret vel sequestrarent, ubi nullus est repertus contradictor. Super quibus omnibus et singulis ita ut premittitur factis et ordinatis prenominati domini et doctores sacre theologie pecierunt per nos notarios publicos infra scriptos fieri et confici unum vel plura publica instrumenta. Acta sunt hec anno indiccione mense hora pontifice et loco quibus supra presentibus venerabilibus et religiosis, scientificis et honestis viris dominis Siffrido Brewnoviensis s. Bene- dicti prope Pragam, Mathia s. Karoli canonicorum regularium, Petro s. Ambrosii similiter s. Benedicti, Nicolao Montis Sion alias Strahoviensis Premonstratensis ordinum monasteri- orum abbatibus, Bernhardo preposito, Petro priore monasterii Sderasiensis sacrosancti sepulcri dominici Jerosolimitani or- dinis s. Augustini dicte civitatis Pragensis, Georgio dicto Bora, decretorum doctore, Johanne de Myza sancti Petri in Porzyecz, Johanne dicto Protywa sancti Clementis ibidem, Henrico sancti Egidii, Nicolao sancti Leonardi, Wence- slao sancti Galli, Sigismundo sancti Michaelis in Oppa- towicz dicte civitatis Pragensis ecclesiarum plebanis, Procopio Johannis de Tyn et Michaele Egidii de Potworowicz. notariis publicis et aliis quam pluribus testibus fide dignis circa premissa. Et ego Nicolaus quondam Mathie de Brunna. Olomucensis diocesis, publicus apostolica et imperiali auctori- tate notariusa), predictis omnibus et singulis, dum sic ut premit- titur fierent et agerentur, una cum prenominatis testibus ac Nico- lao quondam Johannis de Luna clerico Pragensis diocesis notario publico, meo in hac parte collega infra scripto, presens interfui eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi, sed me aliis nego- ciis arduis prepedito per alium fideliter scribi procuravi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis solitis et con- suetis consignavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. Et ego Nicolaus quondam Johannis de Luna. clericus Pragensis diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius, predictis omnibus et singulis, dum sic ut premittitur fierent et age- rentur, una cum prenominatis testibus et Nicolao quondam Mathie a) Písař vynechal. . (64)
Strana 65
de Brunna Olomucensis diocesis, publico apostolica et imperiali auctoritate notario, meo in hac parte collega supra scripto, presens interfui eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi, sed me aliis arduis negociis prepedito per alium fideliter scribi procuravi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis so- litis et consuetis consignavia) rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. 3. Epistola cuiusdam e concilio Romano ad Wenceslaum regem (31. Augusti 1412). (E cod. bibl. metrop. cap. Prag N 1.) Serenissime princeps et domine graciosissime! Licet quodam172a compendio levi Serenitati Vestre reseranda, ut benignus prebeatur auditus, uti conabor, si tamen ex facti anxietate nimia tegar suspiriis prerogando diviti, solum affectum scribentis eiusdem Se- renitatis excellencia dignetur attendere auresque pias inclinare ad humiliter deprecantem. Dive etenim [et] recolende memorie Karolus imperator, Vestre Serenitatis genitor invictissimus, magnis laboribus et expensis paternum native gentisb) regnum hereditarium in sublime decorando studium universale civitate decora Pragensi placuit [fundare], cuius literarum fluenta pocula in rivos uberrimos decursus suos dirigentes gentem boë- micam atque naciones christicolas irrigando peritorum stabilitate virorum mundum illustrarunt universum. Sed omnium bonorum inimicus effrenata invidia sciencie claritati subdole immiscuit zyzaniam. Sic malis prospera cedunt et rabies viget furiosa, dum forenses inibi eruditi dispen- diose se alibi diverterunt, malignancium impulsu coactie). Inde scandala orta sunt, heu civitas regia desolata iacet, regnum scissuram patitur, discidium instat, sequitur cleri persecucio. Hii diris vinculis quatiuntur, alii perempti interierunt, alii exules beneficiis latitant, ceteri spoliantur, alii bonis paternis et regno destituti mendicare coguntur. Alii tantis malis acquiescere non valentes, peioris a) Písař vynechal. b) Psáno: gematis. c) Psáno: cotati. „Studie a texty.“ (65) 5
de Brunna Olomucensis diocesis, publico apostolica et imperiali auctoritate notario, meo in hac parte collega supra scripto, presens interfui eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi, sed me aliis arduis negociis prepedito per alium fideliter scribi procuravi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis so- litis et consuetis consignavia) rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. 3. Epistola cuiusdam e concilio Romano ad Wenceslaum regem (31. Augusti 1412). (E cod. bibl. metrop. cap. Prag N 1.) Serenissime princeps et domine graciosissime! Licet quodam172a compendio levi Serenitati Vestre reseranda, ut benignus prebeatur auditus, uti conabor, si tamen ex facti anxietate nimia tegar suspiriis prerogando diviti, solum affectum scribentis eiusdem Se- renitatis excellencia dignetur attendere auresque pias inclinare ad humiliter deprecantem. Dive etenim [et] recolende memorie Karolus imperator, Vestre Serenitatis genitor invictissimus, magnis laboribus et expensis paternum native gentisb) regnum hereditarium in sublime decorando studium universale civitate decora Pragensi placuit [fundare], cuius literarum fluenta pocula in rivos uberrimos decursus suos dirigentes gentem boë- micam atque naciones christicolas irrigando peritorum stabilitate virorum mundum illustrarunt universum. Sed omnium bonorum inimicus effrenata invidia sciencie claritati subdole immiscuit zyzaniam. Sic malis prospera cedunt et rabies viget furiosa, dum forenses inibi eruditi dispen- diose se alibi diverterunt, malignancium impulsu coactie). Inde scandala orta sunt, heu civitas regia desolata iacet, regnum scissuram patitur, discidium instat, sequitur cleri persecucio. Hii diris vinculis quatiuntur, alii perempti interierunt, alii exules beneficiis latitant, ceteri spoliantur, alii bonis paternis et regno destituti mendicare coguntur. Alii tantis malis acquiescere non valentes, peioris a) Písař vynechal. b) Psáno: gematis. c) Psáno: cotati. „Studie a texty.“ (65) 5
Strana 66
*- 172b mali formidine se dispergunt hincinde et quod ad usus divinos sacratum rapaci preda tollitur, cultus divinus minuitur, spoliantur ecclesie, earum detrahitur comodis et honori, que carentes defen- sorum auxilio, in suis libertatibus collabuntur nimis, tandem pa- tebunt edificia nobilia, que magnificencia exstruxerat decessorum. Nam viciorum ferentibusa) fomentum periculose prebetur, religionis etb) ecclesiastice libertatis iniuria publice pertransitur. Tantorum etenim scelerum occasionem dedit et heu prestat indubie perversissimi dogma impii Wigleff, cuius mentem sic pater mendaciie) excecavit, cuiusd) doctrina non tam heretica quam insana et Uxonie, ex quae) traxit originem, dinoscitur refutata. Quam quidam satores novelli proch dolor nacionis Bo- hemie amplectentes, pro presenti Vestre Serenitatis excellenciam, proceres nobilesque ipsius regni in- colas, exteras naciones supersticiosis persausio- nibus attrahere [student], virus subtilitate quadam balsamo fidei [permiscere] per argumenta dicti Wykleff, insanisf) mendaciis quedam [vera] inserendo, sathagentes, ingenii magnitudine subtili- tateque sensus, inflata elacione mentis estimantes nodum sciencie veritatis ewangelice ipsis solis reseratum via compendii veraciter compeciisse. Se missos dicentes speciali dono dei, prout quilibet hereticus asseverat, quos operacio miraculi vel scripture testimo- nium nullatenus comitatur. Simplicitatem, que veritatis est amica, sacerdotum eludentes, sanctorum quoque patrum innumerosamg) congeriem, miraculis, verbo pariter et exemplo comprobatam, atque scripta eorundem refutantes. Quis umquam modernis temporibus in tantam collapsus est vesaniam? Vere nullus! Inflato quidem et alto spiritu se iustos reputantes et sub specie boni pro velamine dogmatis sepe fati pecierunt in sua pretensa iusticia protegi et foveri, quibus regia maiestas pro modulo non potuit sub obscuro iusticiam denegare. Nunc vero divina favente clemencia quod dolose diu gesserunt, devenit in lucem. Unum etenim obtinere inter plura non posse fateor, sed refero, quod nobiles actenush) mili- tares et gens boëmicai), limina sanctorum frequentando ad partes declinantes alienas, despective recipiuntur et ab omnibus indifferenter heretici nunccupantur. Dum similia mente revolvo, me tenent angustie opprimorque intenso a) fructibus ? — b) Psáno: relegis in. — c) Psáno: ex mendacii. — d) Psáno: eius. — e) Psáno: et quo. — f) Psáno: insaniam. — g) Sic! — h) Psáno: actus. — i) Snad: e gente boëmica. (66)
*- 172b mali formidine se dispergunt hincinde et quod ad usus divinos sacratum rapaci preda tollitur, cultus divinus minuitur, spoliantur ecclesie, earum detrahitur comodis et honori, que carentes defen- sorum auxilio, in suis libertatibus collabuntur nimis, tandem pa- tebunt edificia nobilia, que magnificencia exstruxerat decessorum. Nam viciorum ferentibusa) fomentum periculose prebetur, religionis etb) ecclesiastice libertatis iniuria publice pertransitur. Tantorum etenim scelerum occasionem dedit et heu prestat indubie perversissimi dogma impii Wigleff, cuius mentem sic pater mendaciie) excecavit, cuiusd) doctrina non tam heretica quam insana et Uxonie, ex quae) traxit originem, dinoscitur refutata. Quam quidam satores novelli proch dolor nacionis Bo- hemie amplectentes, pro presenti Vestre Serenitatis excellenciam, proceres nobilesque ipsius regni in- colas, exteras naciones supersticiosis persausio- nibus attrahere [student], virus subtilitate quadam balsamo fidei [permiscere] per argumenta dicti Wykleff, insanisf) mendaciis quedam [vera] inserendo, sathagentes, ingenii magnitudine subtili- tateque sensus, inflata elacione mentis estimantes nodum sciencie veritatis ewangelice ipsis solis reseratum via compendii veraciter compeciisse. Se missos dicentes speciali dono dei, prout quilibet hereticus asseverat, quos operacio miraculi vel scripture testimo- nium nullatenus comitatur. Simplicitatem, que veritatis est amica, sacerdotum eludentes, sanctorum quoque patrum innumerosamg) congeriem, miraculis, verbo pariter et exemplo comprobatam, atque scripta eorundem refutantes. Quis umquam modernis temporibus in tantam collapsus est vesaniam? Vere nullus! Inflato quidem et alto spiritu se iustos reputantes et sub specie boni pro velamine dogmatis sepe fati pecierunt in sua pretensa iusticia protegi et foveri, quibus regia maiestas pro modulo non potuit sub obscuro iusticiam denegare. Nunc vero divina favente clemencia quod dolose diu gesserunt, devenit in lucem. Unum etenim obtinere inter plura non posse fateor, sed refero, quod nobiles actenush) mili- tares et gens boëmicai), limina sanctorum frequentando ad partes declinantes alienas, despective recipiuntur et ab omnibus indifferenter heretici nunccupantur. Dum similia mente revolvo, me tenent angustie opprimorque intenso a) fructibus ? — b) Psáno: relegis in. — c) Psáno: ex mendacii. — d) Psáno: eius. — e) Psáno: et quo. — f) Psáno: insaniam. — g) Sic! — h) Psáno: actus. — i) Snad: e gente boëmica. (66)
Strana 67
dolore. Nam res est exemplo perniciosa, quod innoxii conviciis exprobrantur alienis. Iam mundus exasperatur adversus regnum hoc et pars turpis estimatur tamquam suo non congruens universo. Nunc autem in concilio et universali congrega- cione prelatorum contra summum pontificem, suos subditos et ecclesiam ortodoxam perpetratorum accusatoria propalacio processit in publicum. Contra satores prelibatos tandem concilium generale pre- dictum universali ecclesie, ipsius capiti, sibi ac sub- ditis irrogatas iniurias non valens per amplius dissimulare, forcius insurget atque discrecius iudi- cabit, non solum in sceleratosa), verum eciam in fauto- res, contra receptatores et defensores eorundem, ne tantorum malorum ignominiose decursorum proteccionis pre- textu antefate, cum ipsi cultores opinionis sepe dicte assererent pretensam ipsorum iusticiam iuris tramite defensuros, Serenitatis Vestre prelucidam maiestatem sinistrorum morsibus valeant deni- grare; quia iam iudiciis luce clarioribus comprobatur, ipsos subterfugia frivola querere, ecclesie iudicium con- tempnendo. Pulset igitur innata paterna clemencia principis intellectum, insurgens adversus tantam rabiem impii Wykleff, persequatur in tempore cultores eiusdem, ut pena solos ipsos teneat, virosque fideles, literarum sciencia illustratos, qui a dicta civitate recesserunt,/ 173a errorum inimicos, dispersos in unum recolligat, studium restaurando collapsum amplioribus privilegiis muniat et ditet magnifice, prout decet excellenciam principantis, spoli- atos rebus, bonis et beneficiis restitui mandet integro cum effectu iustorumque foveat iusticiam pro fama regnique excellencia salutari et decora, ut concordes doctrina pariter atque vitab) regnicole sepe fati aliis reputentur, — divi Constantini imperatoris, constantis sancte fidei defensorise), qui dum veros fictosque secum catholicos retinere [nollet] simulatos, ut quivis ad pristinam rediret [fidem] edicto prodituro [mandavit], penam adiciens exilii; per hoc veros atque fallaces comprobavit. Miraque huius incliti principis prudencia! Nam eodem edicto rebelles rele- gatos tamquam fidei constantes ad se revocavit, obedientes vero, a) Psáno: non solum visceratos. b) Psáno: via. c) Psáno: sancte fide defensore. (67) 5*
dolore. Nam res est exemplo perniciosa, quod innoxii conviciis exprobrantur alienis. Iam mundus exasperatur adversus regnum hoc et pars turpis estimatur tamquam suo non congruens universo. Nunc autem in concilio et universali congrega- cione prelatorum contra summum pontificem, suos subditos et ecclesiam ortodoxam perpetratorum accusatoria propalacio processit in publicum. Contra satores prelibatos tandem concilium generale pre- dictum universali ecclesie, ipsius capiti, sibi ac sub- ditis irrogatas iniurias non valens per amplius dissimulare, forcius insurget atque discrecius iudi- cabit, non solum in sceleratosa), verum eciam in fauto- res, contra receptatores et defensores eorundem, ne tantorum malorum ignominiose decursorum proteccionis pre- textu antefate, cum ipsi cultores opinionis sepe dicte assererent pretensam ipsorum iusticiam iuris tramite defensuros, Serenitatis Vestre prelucidam maiestatem sinistrorum morsibus valeant deni- grare; quia iam iudiciis luce clarioribus comprobatur, ipsos subterfugia frivola querere, ecclesie iudicium con- tempnendo. Pulset igitur innata paterna clemencia principis intellectum, insurgens adversus tantam rabiem impii Wykleff, persequatur in tempore cultores eiusdem, ut pena solos ipsos teneat, virosque fideles, literarum sciencia illustratos, qui a dicta civitate recesserunt,/ 173a errorum inimicos, dispersos in unum recolligat, studium restaurando collapsum amplioribus privilegiis muniat et ditet magnifice, prout decet excellenciam principantis, spoli- atos rebus, bonis et beneficiis restitui mandet integro cum effectu iustorumque foveat iusticiam pro fama regnique excellencia salutari et decora, ut concordes doctrina pariter atque vitab) regnicole sepe fati aliis reputentur, — divi Constantini imperatoris, constantis sancte fidei defensorise), qui dum veros fictosque secum catholicos retinere [nollet] simulatos, ut quivis ad pristinam rediret [fidem] edicto prodituro [mandavit], penam adiciens exilii; per hoc veros atque fallaces comprobavit. Miraque huius incliti principis prudencia! Nam eodem edicto rebelles rele- gatos tamquam fidei constantes ad se revocavit, obedientes vero, a) Psáno: non solum visceratos. b) Psáno: via. c) Psáno: sancte fide defensore. (67) 5*
Strana 68
qui terreno principi adulari et Christum denegare visi sunt, tam- quam fallaces fugando [in] revocatorum loca relegavit. Porro, serenissime princeps, si quid actenus est ob- missum, restauretur iuxta posse. Divine retribucionis meritum et temporalis prosperitatis augmentum exinde non im- merito precelsa Vestre Serenitatis maiestas regia poterit expectare, quam adaptatam conservare dignetur altissimus feliciter longewe. Scriptum Rome die ultima mensis Augusti. Serenissimo et invictissimo prin- cipi, domino et domino W. regi Boemorum necnon regi Roma- norum illustrissimo, domino sibi graciosissimo detur. 4. Propositio commissariorum in concilio Romano de processu contra Wiklef eiusque asseclas suscitando (Aug.(?) 1412). (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1478.) Hec est quedam inquisicio etc., quam infra scripti commissarii etc. faciunt et facere intendunt super infra scriptis. 317b Quia sc. fama publica manifestaque ac notoria actus conti- nuationea) sive permanencia et facti diu perseverantis notorietate et evidencia cunctis fidelibus manifesta referendo ad domini nostri pape Johannis XXIII generalisque concilii Rome con- gregati noticiam deducta sunt, que in subsequentibus articulis deducuntur, suscitata in offensam divine maiestatis contra fidem catholicam et religionem christianam, super quibus opus est subito et repente provideri de remedio opportuno propter imminens periculum, maxime cum adeo sint notoria manifestaque et publica, quod nulla tergiversacione possunt celari colorarique nec excusari — et ita fuit et est a) Psáno: continuati. (68)
qui terreno principi adulari et Christum denegare visi sunt, tam- quam fallaces fugando [in] revocatorum loca relegavit. Porro, serenissime princeps, si quid actenus est ob- missum, restauretur iuxta posse. Divine retribucionis meritum et temporalis prosperitatis augmentum exinde non im- merito precelsa Vestre Serenitatis maiestas regia poterit expectare, quam adaptatam conservare dignetur altissimus feliciter longewe. Scriptum Rome die ultima mensis Augusti. Serenissimo et invictissimo prin- cipi, domino et domino W. regi Boemorum necnon regi Roma- norum illustrissimo, domino sibi graciosissimo detur. 4. Propositio commissariorum in concilio Romano de processu contra Wiklef eiusque asseclas suscitando (Aug.(?) 1412). (E cod. bibl. jagiel. Cracov. 1478.) Hec est quedam inquisicio etc., quam infra scripti commissarii etc. faciunt et facere intendunt super infra scriptis. 317b Quia sc. fama publica manifestaque ac notoria actus conti- nuationea) sive permanencia et facti diu perseverantis notorietate et evidencia cunctis fidelibus manifesta referendo ad domini nostri pape Johannis XXIII generalisque concilii Rome con- gregati noticiam deducta sunt, que in subsequentibus articulis deducuntur, suscitata in offensam divine maiestatis contra fidem catholicam et religionem christianam, super quibus opus est subito et repente provideri de remedio opportuno propter imminens periculum, maxime cum adeo sint notoria manifestaque et publica, quod nulla tergiversacione possunt celari colorarique nec excusari — et ita fuit et est a) Psáno: continuati. (68)
Strana 69
notorium in romana curia et in regnis Anglie, Boemie et Portu- galie et pluribus aliis partibus et regionibus et tamquam notorium potest probari eciam in dicta curia romana palam, publice et notorie: I. Inprimis, quod dudum presidente in sede apostolica fel. rec. Gregorio papa XI et regnante in regno Anglie inclite memorie Carolo in eodem regno insurrexit quidam Johannes Wickleff, se tunc gerens pro rectore parochialis ecclesie Letter- worthe ac pro magistro in artibus et in theologia, actu regendo in studio Oxoniensi Linconiensis diocesis, et in sensum datus re- probum in superbia sui intellectus temerarie se erigendo ausus fuit in philosophia naturali et in theologia ponere et dogmatizare conclusiones, articulos et doctri- nam hereticam, dampnatam et reprobatam, suscitando errores et conclusiones iam alias hereticatas dampnatasque et reprobatas, ipsas extendendo et alias de novo apponendo. Et huiusmodi doctrinam, conclusiones, posiciones et articulos sic hereticos erro- neosque, sediciosos et dampnatos, in studio et in scolis publice legit, docuit, dogmatizavit ac in publicis sermonibus et aliis suis actibus clero et populo publice predicavit et dogmatizavit in offensam divine maiestatis, pias aures offendendo et quantum in ipso erat, fidem catholicam et religionem christianam totaliter subvertendo. Et ita fuit et est verum, publicum, notorium et manifestum et ita probari potuit atque potest per egregios et notabiles solempnesque perso- nas in presenti in curia romana presentes et personaliter existentes. II. Item quod inflatus superbia super illa doctrina et suis sophi- sticis dogmatibus composuit plures et varios libros, quos diversis nominibus intitulavit, vid. quendam Dialogum, Tria- logum, duos De corpore Christi, quorum unum intitulavit maiorem, alium minorem, De incarnacione verbi divini, De trinitate, De ydeis, De ypotheticis, Decalogum, De universalibus realibus, De symonia, De fratribus discolis et malis, De probacionibus proposicionum, De attributis, De individuacione,, De materia et forma, De dominio civili et quosdam alios, quos aliis nomi- nibus intitulavit, quorum aliquos in vulgari transferri voluit ad illaqueandum facilius simplices laicos, in quibus inseruit dictos dampnatos et prohibitos errores articulosque et posiciones/ hereticas 318a fantasticasque et reprobatas atque sediciosas opiniones, falsum (69)
notorium in romana curia et in regnis Anglie, Boemie et Portu- galie et pluribus aliis partibus et regionibus et tamquam notorium potest probari eciam in dicta curia romana palam, publice et notorie: I. Inprimis, quod dudum presidente in sede apostolica fel. rec. Gregorio papa XI et regnante in regno Anglie inclite memorie Carolo in eodem regno insurrexit quidam Johannes Wickleff, se tunc gerens pro rectore parochialis ecclesie Letter- worthe ac pro magistro in artibus et in theologia, actu regendo in studio Oxoniensi Linconiensis diocesis, et in sensum datus re- probum in superbia sui intellectus temerarie se erigendo ausus fuit in philosophia naturali et in theologia ponere et dogmatizare conclusiones, articulos et doctri- nam hereticam, dampnatam et reprobatam, suscitando errores et conclusiones iam alias hereticatas dampnatasque et reprobatas, ipsas extendendo et alias de novo apponendo. Et huiusmodi doctrinam, conclusiones, posiciones et articulos sic hereticos erro- neosque, sediciosos et dampnatos, in studio et in scolis publice legit, docuit, dogmatizavit ac in publicis sermonibus et aliis suis actibus clero et populo publice predicavit et dogmatizavit in offensam divine maiestatis, pias aures offendendo et quantum in ipso erat, fidem catholicam et religionem christianam totaliter subvertendo. Et ita fuit et est verum, publicum, notorium et manifestum et ita probari potuit atque potest per egregios et notabiles solempnesque perso- nas in presenti in curia romana presentes et personaliter existentes. II. Item quod inflatus superbia super illa doctrina et suis sophi- sticis dogmatibus composuit plures et varios libros, quos diversis nominibus intitulavit, vid. quendam Dialogum, Tria- logum, duos De corpore Christi, quorum unum intitulavit maiorem, alium minorem, De incarnacione verbi divini, De trinitate, De ydeis, De ypotheticis, Decalogum, De universalibus realibus, De symonia, De fratribus discolis et malis, De probacionibus proposicionum, De attributis, De individuacione,, De materia et forma, De dominio civili et quosdam alios, quos aliis nomi- nibus intitulavit, quorum aliquos in vulgari transferri voluit ad illaqueandum facilius simplices laicos, in quibus inseruit dictos dampnatos et prohibitos errores articulosque et posiciones/ hereticas 318a fantasticasque et reprobatas atque sediciosas opiniones, falsum (69)
Strana 70
dogma atque doctrinam in illaqueacionem animarum continentes, in offensam divine maiestatis et transgressionem paternarum tradi- cionum atque religionis christiane. Nec est dare unum ex libris per ipsum compositis, qui possit excusari a maculacione in aliqua sui parte errorum et hereticarum sediciosarumque posicionum conclusionum [et articulorum] predictorum. Et si non per directum, saltem per indirectum facile est incidere et devenire ad ipsos errores articulosque et posiciones hereticos, dampnatos et prohi- bitos, per doctrinam in dictis libris per eum compositis respersam. Et ita fuit et est verum, publicum et notorium et manifestum et tamquam pro vero notorioque et manifesto probari potest in pre- senti curia per fideles et notabiles personas, omni excepcionea) maiores, palam, publice, notorie et manifeste. III. Itemb) quod in generali studio Oxoniensi facta diligenti examinacione de ipsius Wickleff doctrina. in libris per eum compositis contenta et descripta, prout ad ipsum studium pertinuit et spectavit, cancellariis utriusque facultatis eiusdem studii auctorizantibus, magistris et doctoribus solempnibus in eodem studio tunc personaliter existentibus et consensum pre- bentibus, doctrinam ipsam tamquam hereticam erro- neamque ac piarum aurium offensivam et sedicio- sam librosque tamquam continentes posiciones et articulos et con- clusiones hereticas, erroneas piarumque aurium offensivas et ad sedicionem paratas dampnarunt, reprobarunt et libros per ipsum compositos, huiusmodi doctrinam et tradicionem continentes, fore comburendos declaraverunt. Quodque illud idem solempnibus processibus precedentibus, convocato clero servatisque servandis fecit archiepiscopus Cantuari- ensis, qui tunc presidebat ecclesie Cantuariensi, in suis provincialibus consiliis, prout ad ipsum pertinuit et spectavit, ma- xime ex eo, quod dictum studium Oxoniense sit infra limites sue provincie. Et ita fuit et est verum, notorium et manifestum. IV. Item quod propter premissa et occasione eorum dictus Wickleff fuit pluries impetitus de cri- mine heresis et ad iudicium multociens vocatus, sed realiter contra eum in partibus per locorum ordinarios effectualiter procedi non potuit propter assistenciam, quam faciebat sibi potestas a) Psáno: excessione. b) Nad tím článkem v textu: Anglia. (70)
dogma atque doctrinam in illaqueacionem animarum continentes, in offensam divine maiestatis et transgressionem paternarum tradi- cionum atque religionis christiane. Nec est dare unum ex libris per ipsum compositis, qui possit excusari a maculacione in aliqua sui parte errorum et hereticarum sediciosarumque posicionum conclusionum [et articulorum] predictorum. Et si non per directum, saltem per indirectum facile est incidere et devenire ad ipsos errores articulosque et posiciones hereticos, dampnatos et prohi- bitos, per doctrinam in dictis libris per eum compositis respersam. Et ita fuit et est verum, publicum et notorium et manifestum et tamquam pro vero notorioque et manifesto probari potest in pre- senti curia per fideles et notabiles personas, omni excepcionea) maiores, palam, publice, notorie et manifeste. III. Itemb) quod in generali studio Oxoniensi facta diligenti examinacione de ipsius Wickleff doctrina. in libris per eum compositis contenta et descripta, prout ad ipsum studium pertinuit et spectavit, cancellariis utriusque facultatis eiusdem studii auctorizantibus, magistris et doctoribus solempnibus in eodem studio tunc personaliter existentibus et consensum pre- bentibus, doctrinam ipsam tamquam hereticam erro- neamque ac piarum aurium offensivam et sedicio- sam librosque tamquam continentes posiciones et articulos et con- clusiones hereticas, erroneas piarumque aurium offensivas et ad sedicionem paratas dampnarunt, reprobarunt et libros per ipsum compositos, huiusmodi doctrinam et tradicionem continentes, fore comburendos declaraverunt. Quodque illud idem solempnibus processibus precedentibus, convocato clero servatisque servandis fecit archiepiscopus Cantuari- ensis, qui tunc presidebat ecclesie Cantuariensi, in suis provincialibus consiliis, prout ad ipsum pertinuit et spectavit, ma- xime ex eo, quod dictum studium Oxoniense sit infra limites sue provincie. Et ita fuit et est verum, notorium et manifestum. IV. Item quod propter premissa et occasione eorum dictus Wickleff fuit pluries impetitus de cri- mine heresis et ad iudicium multociens vocatus, sed realiter contra eum in partibus per locorum ordinarios effectualiter procedi non potuit propter assistenciam, quam faciebat sibi potestas a) Psáno: excessione. b) Nad tím článkem v textu: Anglia. (70)
Strana 71
quorundam laycorum, quos diversimode seduxerat, quodque super hoc per dominum Gregorium XI super ipso crimine heresis delatus, apud ipsum dominum Gregorium et cu- riam romanam fuit citatus et in actu citacionis in con- temptum sedis apostolice temerarie et tamquam obstinatus ce- sarem appellavit, sed superveniente morte dicti domini -Gregorii subsecutaque divisione ec- clesie sub oblivione pertransitum est nec fuit contra eum aliter processum in curia romana. Et persistendo in huiusmodi dampnatis erroribus miserabiliter diem clausit extremum, sine eo quod sciatur vel ab aliquo auditum fuerit, quod penituerit seque emen- daverit aut correxerit aut ecclesie unitati reintegrari pe- cierit, ymmo pocius de contrario, sc. quod impenitens et pertinax in predictis decesserit, per plurimos catholicos dicitur et quasi communis assercio et fama est, maxime in loco sue conversacionis, et de facto sepultus infra cancellos dicte parochialis ecclesie de Letterworthe, cuius rector esse dicebatur. Et ita fuit et est verum, notorium et manifestum/ et tamquam vera, notoria et mani-318b festa possunt in presenti curia per notabiles et fide dignos testes probari. V. Item quod quia libri compositi per eundem Wickleff, posiciones et conclusiones erroneas et hereticas, de quibus supra, continentes, radicitus non fuerunt exstirpati et ex integro concre- mati, subsecuta sunt scandala, sediciones in clero et populo et subversio in fide catholica et reli- gione christiana in diversis regnis diversisque regi- onibus et mundi partibus, precipue in ipso regno Anglie, ubi primo dicte tradiciones et doctrine dicuntur ortum habuisse. Nam causante dicta doctrina, in predictis libris contenta, plures layci ac in multitudine maxime ac eciam nonnulli intra consor- cium cleri numerati detestati sunt sacramenta ec- clesie, specialiter corpus Christi, quod in altari per sacerdotem rite ordinatum conficitur, et male locuti sunt de deo et de sacramentis ecclesiasticis et sepissime commoverunt plebem ad sedicionem et ad irruendum de facto et morti tradendum fi- deles catholicos et ecclesie ministros, detestando sacramenta et mi- steria, tam cerimonialia mistica quam moralia, in quibus et per que deus et creator noster benedictus in ministris et misteriisa) a) Psáno zase: ministris. (71)
quorundam laycorum, quos diversimode seduxerat, quodque super hoc per dominum Gregorium XI super ipso crimine heresis delatus, apud ipsum dominum Gregorium et cu- riam romanam fuit citatus et in actu citacionis in con- temptum sedis apostolice temerarie et tamquam obstinatus ce- sarem appellavit, sed superveniente morte dicti domini -Gregorii subsecutaque divisione ec- clesie sub oblivione pertransitum est nec fuit contra eum aliter processum in curia romana. Et persistendo in huiusmodi dampnatis erroribus miserabiliter diem clausit extremum, sine eo quod sciatur vel ab aliquo auditum fuerit, quod penituerit seque emen- daverit aut correxerit aut ecclesie unitati reintegrari pe- cierit, ymmo pocius de contrario, sc. quod impenitens et pertinax in predictis decesserit, per plurimos catholicos dicitur et quasi communis assercio et fama est, maxime in loco sue conversacionis, et de facto sepultus infra cancellos dicte parochialis ecclesie de Letterworthe, cuius rector esse dicebatur. Et ita fuit et est verum, notorium et manifestum/ et tamquam vera, notoria et mani-318b festa possunt in presenti curia per notabiles et fide dignos testes probari. V. Item quod quia libri compositi per eundem Wickleff, posiciones et conclusiones erroneas et hereticas, de quibus supra, continentes, radicitus non fuerunt exstirpati et ex integro concre- mati, subsecuta sunt scandala, sediciones in clero et populo et subversio in fide catholica et reli- gione christiana in diversis regnis diversisque regi- onibus et mundi partibus, precipue in ipso regno Anglie, ubi primo dicte tradiciones et doctrine dicuntur ortum habuisse. Nam causante dicta doctrina, in predictis libris contenta, plures layci ac in multitudine maxime ac eciam nonnulli intra consor- cium cleri numerati detestati sunt sacramenta ec- clesie, specialiter corpus Christi, quod in altari per sacerdotem rite ordinatum conficitur, et male locuti sunt de deo et de sacramentis ecclesiasticis et sepissime commoverunt plebem ad sedicionem et ad irruendum de facto et morti tradendum fi- deles catholicos et ecclesie ministros, detestando sacramenta et mi- steria, tam cerimonialia mistica quam moralia, in quibus et per que deus et creator noster benedictus in ministris et misteriisa) a) Psáno zase: ministris. (71)
Strana 72
ecclesiasticis laudatur, colitur et divina sua potencia recognoscitur, palam, publice, notorie et manifeste. Et ita probari possunt in pre- senti romana curiaa) per fideles et ydoneos testes. VI. Item quod quia non fuit sufficienter provisum in consum- pcione dictorum librorum, illud idem attemptatum est in regno Boemie et in eius finibus et quedam graviora, ubi excrevit illa dampnata doctrina in tantum, quod tenentes ipsam doctrinam et inde sectam facientes in tanta multitudine se coniunxerunt, quod fuerunt potentes ad eiciendum de facto catholicos et valentes literatos, tunc existentes in studio Pragensi, resistentes suis dogma- tibus et valentes eos confutare et confundere validioribus aucto- ritatibus sacre scripture. Et in tantam rabiosam frenesim deducti sunt nonnulli ex eis, quod ausu temerario dicere presumpserint. quod morientes pro defensione heretice doctrine dicti Wickleff et illius secte tamquam sancti martires sunt venerandi et de facto quosdam morti traditos huius secte occasione per fideles et catholicos officiales iusticie temporalis civitatis Pragensis tam- quam sanctos martires venerati sunt et adorarunt, in maximum obprobrium fidei et religionis christiane in crimen ydolatrie incidendo. Et nisi quidam principes catholici, in illis regionibus consistentes, manum dextere sue potencie posuissent, in tantum excrescebant tenentes illam sectam, quod de facto exterminassent fideles catholicos et non permisissent eos in illa regione vivere. Et plura alia scandala atque mala huius occasione exorta sunt, que quasi videnturb) inexplicabilia. Et ita fuit et est verum, noto- rium et manifestum et per fideles testes in curia probari possunt. 319a VII. Item quod super premissis archiepiscopus Pragensis, suum pastorale officium debite exequendo, volens de finibus sue provincie exstirpare dictam doctrinam hereticam atque sectam et libros eam continentes, licet doctrina et posici- ones sint heretice erroneeque et sediciose, ut cuilibet literato eas audienti liquere potest, tamen ne videretur“) aliquod de contin- gentibus/ solempnitatibus iudiciariis obmittere, suum debitum a) Vynech. curia. b) Psáno: viderentur. c) Psáno: videntur. (72)
ecclesiasticis laudatur, colitur et divina sua potencia recognoscitur, palam, publice, notorie et manifeste. Et ita probari possunt in pre- senti romana curiaa) per fideles et ydoneos testes. VI. Item quod quia non fuit sufficienter provisum in consum- pcione dictorum librorum, illud idem attemptatum est in regno Boemie et in eius finibus et quedam graviora, ubi excrevit illa dampnata doctrina in tantum, quod tenentes ipsam doctrinam et inde sectam facientes in tanta multitudine se coniunxerunt, quod fuerunt potentes ad eiciendum de facto catholicos et valentes literatos, tunc existentes in studio Pragensi, resistentes suis dogma- tibus et valentes eos confutare et confundere validioribus aucto- ritatibus sacre scripture. Et in tantam rabiosam frenesim deducti sunt nonnulli ex eis, quod ausu temerario dicere presumpserint. quod morientes pro defensione heretice doctrine dicti Wickleff et illius secte tamquam sancti martires sunt venerandi et de facto quosdam morti traditos huius secte occasione per fideles et catholicos officiales iusticie temporalis civitatis Pragensis tam- quam sanctos martires venerati sunt et adorarunt, in maximum obprobrium fidei et religionis christiane in crimen ydolatrie incidendo. Et nisi quidam principes catholici, in illis regionibus consistentes, manum dextere sue potencie posuissent, in tantum excrescebant tenentes illam sectam, quod de facto exterminassent fideles catholicos et non permisissent eos in illa regione vivere. Et plura alia scandala atque mala huius occasione exorta sunt, que quasi videnturb) inexplicabilia. Et ita fuit et est verum, noto- rium et manifestum et per fideles testes in curia probari possunt. 319a VII. Item quod super premissis archiepiscopus Pragensis, suum pastorale officium debite exequendo, volens de finibus sue provincie exstirpare dictam doctrinam hereticam atque sectam et libros eam continentes, licet doctrina et posici- ones sint heretice erroneeque et sediciose, ut cuilibet literato eas audienti liquere potest, tamen ne videretur“) aliquod de contin- gentibus/ solempnitatibus iudiciariis obmittere, suum debitum a) Vynech. curia. b) Psáno: viderentur. c) Psáno: videntur. (72)
Strana 73
et solempnema) fecit ordire processum et convocato clero solempnes et profunde literature magistros et doctores deputavit, constituit et ordinavit ad exami- nandum libros et doctrinam dicti Wickleff, saltim in libris contentam, qui ad manus suas devenire potuerunt. Et diligenti examinacione facta reperta est doctrina, in ipsis libris contenta, reprobata et continere conclusiones, quarum alique sunt heretice, alie erronee, alie vero pias aures offendentes et male sonantes et alie sediciose, et breviter in libris sic visitatis, qui fuerunt numero dečem et octo, non fuit dare unum, qui non contineret dictas conclusiones autaliquas ex eis. Et hoc deducto ad noticiam fel. rec. do- mini Alexandri pape V. ipsoque plenarie informato de veri- tate et meritis negocii per suam certi tenoris bullam, archiepiscopo Pragensi directam, mandavit, quatenus ulterius secundum debitam formam in negocio procederet. Qui archiepiscopus, suf- fultus apostolico mandato, ad ulteriora procedens dictam doctrinam condempnavit et libros ipsam continentes in signum reprobacionis et exstirpacionem fore concre- mandos decrevit, ac decem et octo diversorum nominum, quos penes se habuit, concremari fecit palam, publice, notorie et manifeste, et tamquam publicum notoriumque et manifestum per notabiles et solempnes viros, in presenti urbe presentes, omni excepcione maiores, probari possunt. VIII. Itemb) quod dicta pestis doctrinaque heretica dicti Wickleff, ex qua insurrexit secta pessima ut supra, que ortum habuit in partibus aquilonaribus et progressum habuit usque ad partes orientales vel quasi, in tantum deducta est, quod infecit partes occidentales, et in regno Portugalie adeo inva- lescit et inolevit, quod non solum literati, ymmo et ipsi meri layci, artifices et mechanici penitus illi- terati, dyabolo operam dante et eis assistente ipsam doctri- nam et conlusiones hereticas erroneasque et sediciosas, in libris dicti Wickleff contentas, dogmatizant et publice predicant librosque huiusmodi cum quadam specia- litate exquisita“) admittunt conservantque et custo- a) Text: solempne. b) Nad odstavcem: Portugalia. c) Text: specialite exquisite. (73)
et solempnema) fecit ordire processum et convocato clero solempnes et profunde literature magistros et doctores deputavit, constituit et ordinavit ad exami- nandum libros et doctrinam dicti Wickleff, saltim in libris contentam, qui ad manus suas devenire potuerunt. Et diligenti examinacione facta reperta est doctrina, in ipsis libris contenta, reprobata et continere conclusiones, quarum alique sunt heretice, alie erronee, alie vero pias aures offendentes et male sonantes et alie sediciose, et breviter in libris sic visitatis, qui fuerunt numero dečem et octo, non fuit dare unum, qui non contineret dictas conclusiones autaliquas ex eis. Et hoc deducto ad noticiam fel. rec. do- mini Alexandri pape V. ipsoque plenarie informato de veri- tate et meritis negocii per suam certi tenoris bullam, archiepiscopo Pragensi directam, mandavit, quatenus ulterius secundum debitam formam in negocio procederet. Qui archiepiscopus, suf- fultus apostolico mandato, ad ulteriora procedens dictam doctrinam condempnavit et libros ipsam continentes in signum reprobacionis et exstirpacionem fore concre- mandos decrevit, ac decem et octo diversorum nominum, quos penes se habuit, concremari fecit palam, publice, notorie et manifeste, et tamquam publicum notoriumque et manifestum per notabiles et solempnes viros, in presenti urbe presentes, omni excepcione maiores, probari possunt. VIII. Itemb) quod dicta pestis doctrinaque heretica dicti Wickleff, ex qua insurrexit secta pessima ut supra, que ortum habuit in partibus aquilonaribus et progressum habuit usque ad partes orientales vel quasi, in tantum deducta est, quod infecit partes occidentales, et in regno Portugalie adeo inva- lescit et inolevit, quod non solum literati, ymmo et ipsi meri layci, artifices et mechanici penitus illi- terati, dyabolo operam dante et eis assistente ipsam doctri- nam et conlusiones hereticas erroneasque et sediciosas, in libris dicti Wickleff contentas, dogmatizant et publice predicant librosque huiusmodi cum quadam specia- litate exquisita“) admittunt conservantque et custo- a) Text: solempne. b) Nad odstavcem: Portugalia. c) Text: specialite exquisite. (73)
Strana 74
diunt. Et nisi rex Portugalie inclitus, devotus et catholicus, eciam apud eum instante devotissima et catholica domina regina, eius consorte, talium ausus in sui potencia depressisset, iam usque ad exterminium catholicorum in partibus illis deventum fuisset vel saltim ad quandam maximam et scandalosam plagam. Et ita fuit et est verum et in curia presenti potest probari tamquam verum, notorium et manifestum. IX. Item quod de premissa doctrina dicti Wickleff et libris eam continentibus scandaloque et offensa, qua deus per eam offen- ditur, de subversione fidei catholice et religionis christiane tam per premissa quam alias satis plene atque notorie constat seu constare potest domino nostro pape ac sacro concilio generali, in presenti urbe congregato, nec restat aut restare debet nisi sentenciari. Et ita fuit et est verum. 319b X. Item quod conclusiones posicionesque et articuli, contente et contenti in libris compositis per dictum Wickleff, heretice er- roneeque et sediciose adeo sunt nepharie et detestande, quod verbo nullo modo -sunt exprimende et minus scripturis commen- dande, quia non solum inficiunt auditum audiencium, sed eciam aërem corrumpunt, et quanto pluries repetuntur, tociens dubitandum est provocare, irritare et offendere divinam maiestatem. Et ita verum est, publicum et manifestum. Quare petitur et cum instancia requiritur per deputatos com- missarios inquiri super notorietate premissorum, quatenus opus est, quantum sufficere possunt ad condem- pnacionem memorie, doctrine et librorum, vol u- minum seu tractatuum dicti Wickleff et suorum sequacium, et audiri testes in curia presenti et in concilio generali fideliter referria) et per dominum nostrum papam et generale concilium sentenciari. a) Text: preferri. (74)
diunt. Et nisi rex Portugalie inclitus, devotus et catholicus, eciam apud eum instante devotissima et catholica domina regina, eius consorte, talium ausus in sui potencia depressisset, iam usque ad exterminium catholicorum in partibus illis deventum fuisset vel saltim ad quandam maximam et scandalosam plagam. Et ita fuit et est verum et in curia presenti potest probari tamquam verum, notorium et manifestum. IX. Item quod de premissa doctrina dicti Wickleff et libris eam continentibus scandaloque et offensa, qua deus per eam offen- ditur, de subversione fidei catholice et religionis christiane tam per premissa quam alias satis plene atque notorie constat seu constare potest domino nostro pape ac sacro concilio generali, in presenti urbe congregato, nec restat aut restare debet nisi sentenciari. Et ita fuit et est verum. 319b X. Item quod conclusiones posicionesque et articuli, contente et contenti in libris compositis per dictum Wickleff, heretice er- roneeque et sediciose adeo sunt nepharie et detestande, quod verbo nullo modo -sunt exprimende et minus scripturis commen- dande, quia non solum inficiunt auditum audiencium, sed eciam aërem corrumpunt, et quanto pluries repetuntur, tociens dubitandum est provocare, irritare et offendere divinam maiestatem. Et ita verum est, publicum et manifestum. Quare petitur et cum instancia requiritur per deputatos com- missarios inquiri super notorietate premissorum, quatenus opus est, quantum sufficere possunt ad condem- pnacionem memorie, doctrine et librorum, vol u- minum seu tractatuum dicti Wickleff et suorum sequacium, et audiri testes in curia presenti et in concilio generali fideliter referria) et per dominum nostrum papam et generale concilium sentenciari. a) Text: preferri. (74)
Strana 75
IV. Vlivy valdské. Že valdství, v Čechách dříve značně rozšířené, mělo na vznik a vývoj husitství vliv, jest obecně uznáno. Palacký již na to upozornili) a Martinů2) sebral doklady, jichž poskytuje literatura. Ale vše to má jen cenu dohadu, více nebo méně odůvodněného. Abychom poznali, v čem a kým působí tu vlivy valdské, nutno sáhnouti k traktátům současným. Pozornost naši při této otázce především poutá rok 1408. Kněz Mikuláš z Velemovic, zvaný Abraham, jsa 30. června t. r. vyšetřován inquisitory Maříkem a biskupem Jaroslavem před generálním vikářem, nechtěl přísahati n a evangelium a krucifix. Že byl proto podezříván z valdství, dosvědčuje Hus, jenž v odpo- vědech na svědectví z r. 1414 (Doc. p. 185) praví, že háje Abra- hama inquisitorům řekl: „Ecce vos vultis istum hominem condemnare. dicentes eum tenere errorem Waldensium“ a že, dovolávaje se sv. Jana Zlatoústého, nazval nemoudrým vyžadovati přísahu při stvoření, jakoby více platila než přísaha při Bohu. Tu máme slabou stopu valdského kacířství, jež se arci zastírá zprávou Husovou, že Abraham přísahal při Bohu živém. Že však v té době valdství na kruhy, Husovi blízké, a nepo- chybně i na Husa samého působilo intensivněji, netoliko v nauce o přísaze, nýbrž i v jiných, toho dokladem jest nám traktát „De 1) Palacký, Uber die Beziehungen und das Verhältnis der Waldenser zu den ehemaligen Sekten in Böhmen. Prag 1869. 2) Dr. J. Martinů, Die Waldesier und die husitische Reformation. Wien und Leipzig 1910. (75)
IV. Vlivy valdské. Že valdství, v Čechách dříve značně rozšířené, mělo na vznik a vývoj husitství vliv, jest obecně uznáno. Palacký již na to upozornili) a Martinů2) sebral doklady, jichž poskytuje literatura. Ale vše to má jen cenu dohadu, více nebo méně odůvodněného. Abychom poznali, v čem a kým působí tu vlivy valdské, nutno sáhnouti k traktátům současným. Pozornost naši při této otázce především poutá rok 1408. Kněz Mikuláš z Velemovic, zvaný Abraham, jsa 30. června t. r. vyšetřován inquisitory Maříkem a biskupem Jaroslavem před generálním vikářem, nechtěl přísahati n a evangelium a krucifix. Že byl proto podezříván z valdství, dosvědčuje Hus, jenž v odpo- vědech na svědectví z r. 1414 (Doc. p. 185) praví, že háje Abra- hama inquisitorům řekl: „Ecce vos vultis istum hominem condemnare. dicentes eum tenere errorem Waldensium“ a že, dovolávaje se sv. Jana Zlatoústého, nazval nemoudrým vyžadovati přísahu při stvoření, jakoby více platila než přísaha při Bohu. Tu máme slabou stopu valdského kacířství, jež se arci zastírá zprávou Husovou, že Abraham přísahal při Bohu živém. Že však v té době valdství na kruhy, Husovi blízké, a nepo- chybně i na Husa samého působilo intensivněji, netoliko v nauce o přísaze, nýbrž i v jiných, toho dokladem jest nám traktát „De 1) Palacký, Uber die Beziehungen und das Verhältnis der Waldenser zu den ehemaligen Sekten in Böhmen. Prag 1869. 2) Dr. J. Martinů, Die Waldesier und die husitische Reformation. Wien und Leipzig 1910. (75)
Strana 76
iuramento“ v rkp. univ. knih. praž. X F 8 na fol. 144a-147b.1) Začíná se Juramentum secundum iura canonica a končí non condem- pnant. Autor dí, že kanonické právo a lidské zákony přísahu sice dovolují, zapovídajíce jen přísahu křivou, lehkomyslnou a příliš častou, ale to bylo zapověděno také ve Starém Zákoně. Kristus však žádá od nás spravedlnosti vyšší, než měli věřící starozákonní, a proto zakazuje přísahu vůbec, což i sv. Jakub v listě svém potvrzuje. Udává-li se jako příčina, proč se žádá přísaha, aby se vyzkoumala pravda, odpovídá autor domněle s Janem Zla- toústým, že kdo neváhá lháti, nebojí se ani křivě přísahati, a kdo se bojí Boha, poví pravdu i bez přísahy. Proč dávají přísahati na evangelia, vysvětlují tím, že pří- tomnost evangelií působí strach a proto že se pravda řekne rychleji. Takovým praví Jan Zlatoústý, že přísahati při stvořené věci jest modloslužba (vždyť ty mrtvé listy nejsou evangelium!) a že podávající evangelium k přísaze jsou spoluvinni na přestoupení zákona Božího, jež se páše přísahou, i na křivé přísaze, jíž se dopustí přísahající. Omlouvá-li se přísahající, že by se mu jinak nevě- řilo, dí mu týž světec, že má raději ztratiti majetek než duši. Ostatně mu přísaha nic nepomůže. Kdyby mu druhý věřil, že bude pravdivě přísahati, nežádal by od něho přísahy; protože mu nevěří, nutí ho k přísaze křivé, aby se aspoň tak na něm pomstil. U pro- tivníků uvádí ho přísaha v hanbu, u přátel v podezření. A tomu, kdo přísahu vyžaduje, teprve nic neprospěje. Proto by nikdo neměl druhého nutiti ke přísaze. Omlouvati se nutností také nelze, neboť donucená vůle jest přece vůle a hřích zůstane hříchem. Kristus přece řekl, aby- chom nepřísahali vůbec, a nám jest se říditi jeho příkazem, nikoli zvykem neb lidským zákonem, jinak nás stihne, čím hrozí Kristus: „Nevejdete do království nebeského“. Výroků jiných uči- telů církevních kanonů, jež odporují Kristovu slovu, nesmíme dbáti. Namítá-li se, že přísahal Kristus Pán sám, sv. Pavel a anděl, odpovídá autor: Kristus se nemohl mýliti, proto mohl přísahati; Pavel měl o věci, na niž přísahá, Boží zjevení, rovněž anděl — kdo se jim může rovnati, ať přísahá. 1) Truhlář v Katal. II. 88 má: 136a-147b Tractatus de quadru- plici missione, ale ten sahá pouze po 143b a jest neúplný, pak následuje O přísaze. (76)
iuramento“ v rkp. univ. knih. praž. X F 8 na fol. 144a-147b.1) Začíná se Juramentum secundum iura canonica a končí non condem- pnant. Autor dí, že kanonické právo a lidské zákony přísahu sice dovolují, zapovídajíce jen přísahu křivou, lehkomyslnou a příliš častou, ale to bylo zapověděno také ve Starém Zákoně. Kristus však žádá od nás spravedlnosti vyšší, než měli věřící starozákonní, a proto zakazuje přísahu vůbec, což i sv. Jakub v listě svém potvrzuje. Udává-li se jako příčina, proč se žádá přísaha, aby se vyzkoumala pravda, odpovídá autor domněle s Janem Zla- toústým, že kdo neváhá lháti, nebojí se ani křivě přísahati, a kdo se bojí Boha, poví pravdu i bez přísahy. Proč dávají přísahati na evangelia, vysvětlují tím, že pří- tomnost evangelií působí strach a proto že se pravda řekne rychleji. Takovým praví Jan Zlatoústý, že přísahati při stvořené věci jest modloslužba (vždyť ty mrtvé listy nejsou evangelium!) a že podávající evangelium k přísaze jsou spoluvinni na přestoupení zákona Božího, jež se páše přísahou, i na křivé přísaze, jíž se dopustí přísahající. Omlouvá-li se přísahající, že by se mu jinak nevě- řilo, dí mu týž světec, že má raději ztratiti majetek než duši. Ostatně mu přísaha nic nepomůže. Kdyby mu druhý věřil, že bude pravdivě přísahati, nežádal by od něho přísahy; protože mu nevěří, nutí ho k přísaze křivé, aby se aspoň tak na něm pomstil. U pro- tivníků uvádí ho přísaha v hanbu, u přátel v podezření. A tomu, kdo přísahu vyžaduje, teprve nic neprospěje. Proto by nikdo neměl druhého nutiti ke přísaze. Omlouvati se nutností také nelze, neboť donucená vůle jest přece vůle a hřích zůstane hříchem. Kristus přece řekl, aby- chom nepřísahali vůbec, a nám jest se říditi jeho příkazem, nikoli zvykem neb lidským zákonem, jinak nás stihne, čím hrozí Kristus: „Nevejdete do království nebeského“. Výroků jiných uči- telů církevních kanonů, jež odporují Kristovu slovu, nesmíme dbáti. Namítá-li se, že přísahal Kristus Pán sám, sv. Pavel a anděl, odpovídá autor: Kristus se nemohl mýliti, proto mohl přísahati; Pavel měl o věci, na niž přísahá, Boží zjevení, rovněž anděl — kdo se jim může rovnati, ať přísahá. 1) Truhlář v Katal. II. 88 má: 136a-147b Tractatus de quadru- plici missione, ale ten sahá pouze po 143b a jest neúplný, pak následuje O přísaze. (76)
Strana 77
Z toho uzavírá spisovatel, že ti, kteří dle zákona Kristova a slov sv. Chrysostoma nechtějí přísahati, ne- mají býti jmíni kacíři, třebas je lidské zákony nespravedlivě odsuzují. Lépe přece býti podepřenu Kristem a jeho zákonem, než býti chráněnu lidskými zákony a tradicemi. Kdo jednají opačně, jsou slepí vůdcové, rovní fariseům, zákony Božími pohrdajícím a své vysoko cenícím. A přece tak mnozí nejen jsou kaceřováni, nýbrž i upáleni, že chtěli zachovávati zákon Kristův! Divno dost, že se tak děje v zákoně milosti. Vždyť i kdyby někdo byl shle- dán kacířem, neměl by býti usmrcen, nýbrž dle slov Pavlových napomenut a pak od společnosti věřících odloučen. Kristus přece, sám tichý a pokorný srdcem, jenž nepřišel duší zahubit, nýbrž spasit, zapovídá nyní sbírati koukol z pšenice! A nelze se vymlouvati, že jen nespravedlivě usmrcovati jest zapověděno. To jest zase jen spravedlnost starých, nad niž Kristův zákon lásky žádá více. Zatím nyní věřící citacemi antikristovými, jež nemají podkladu v Písmě, jsou vtahováni v léčky a hubeni. Marně hledí se odpůrci vykroutiti, spojujíce slova Kristova „Nebude-li spravedlnost vaše větší ...“ s předcházejícími a vy- kládajíce je o učení a skutcích. Chrysostom je spojuje správně s následujícími příkazy Kristovými a dí, že proto se jmenují nej- menšími, že je lidé mají za nejmenší. Jinak by byl Kristus řekl: „Nebude-li spravedlnost vaše větší než nespravedlnost fariseů“. Cenný traktát — pravý poklad pro dobu Husovu! V ald- ský ráz jest nepopíratelný: naprostá zápověď přísahy a mimo to naprosté odmítání trestu smrti na ka- cíře a úředních citací, to jsou požadavky valdské, jichž v té strohosti nenajdeme u Viklefa. Doklady jsou brány mimo Písmo sv. hlavně z domnělého sv. Jana Zlatoústého. Spis však, jenž tu stále citován jako dílo Chrysostomovo, totiž „Opus imperfectum in Mat- thaeum“, není jeho, ač mu ve středověku obecně bylo připiso- váno, nýbrž některého arianského kněze. Jesuita Josef Stiglmayr, jenž v Zeitschrift für katholische Theologie XXXIV (Innsbruck 1910 Heft I. a III.) o tom kommentáři napsal poslední, velmi důkladnou rozpravu („Das Opus imperfectum in Matthaeum“), soudí, že autorem jest cařihradský arianský kněz Timothej, jenž napsal spis řecky na počátku 5. stol., do latiny pak že jej přeložil a poně- kud zpracoval španělský biskup Martin z Bragy ve druhé polo- (77)
Z toho uzavírá spisovatel, že ti, kteří dle zákona Kristova a slov sv. Chrysostoma nechtějí přísahati, ne- mají býti jmíni kacíři, třebas je lidské zákony nespravedlivě odsuzují. Lépe přece býti podepřenu Kristem a jeho zákonem, než býti chráněnu lidskými zákony a tradicemi. Kdo jednají opačně, jsou slepí vůdcové, rovní fariseům, zákony Božími pohrdajícím a své vysoko cenícím. A přece tak mnozí nejen jsou kaceřováni, nýbrž i upáleni, že chtěli zachovávati zákon Kristův! Divno dost, že se tak děje v zákoně milosti. Vždyť i kdyby někdo byl shle- dán kacířem, neměl by býti usmrcen, nýbrž dle slov Pavlových napomenut a pak od společnosti věřících odloučen. Kristus přece, sám tichý a pokorný srdcem, jenž nepřišel duší zahubit, nýbrž spasit, zapovídá nyní sbírati koukol z pšenice! A nelze se vymlouvati, že jen nespravedlivě usmrcovati jest zapověděno. To jest zase jen spravedlnost starých, nad niž Kristův zákon lásky žádá více. Zatím nyní věřící citacemi antikristovými, jež nemají podkladu v Písmě, jsou vtahováni v léčky a hubeni. Marně hledí se odpůrci vykroutiti, spojujíce slova Kristova „Nebude-li spravedlnost vaše větší ...“ s předcházejícími a vy- kládajíce je o učení a skutcích. Chrysostom je spojuje správně s následujícími příkazy Kristovými a dí, že proto se jmenují nej- menšími, že je lidé mají za nejmenší. Jinak by byl Kristus řekl: „Nebude-li spravedlnost vaše větší než nespravedlnost fariseů“. Cenný traktát — pravý poklad pro dobu Husovu! V ald- ský ráz jest nepopíratelný: naprostá zápověď přísahy a mimo to naprosté odmítání trestu smrti na ka- cíře a úředních citací, to jsou požadavky valdské, jichž v té strohosti nenajdeme u Viklefa. Doklady jsou brány mimo Písmo sv. hlavně z domnělého sv. Jana Zlatoústého. Spis však, jenž tu stále citován jako dílo Chrysostomovo, totiž „Opus imperfectum in Mat- thaeum“, není jeho, ač mu ve středověku obecně bylo připiso- váno, nýbrž některého arianského kněze. Jesuita Josef Stiglmayr, jenž v Zeitschrift für katholische Theologie XXXIV (Innsbruck 1910 Heft I. a III.) o tom kommentáři napsal poslední, velmi důkladnou rozpravu („Das Opus imperfectum in Matthaeum“), soudí, že autorem jest cařihradský arianský kněz Timothej, jenž napsal spis řecky na počátku 5. stol., do latiny pak že jej přeložil a poně- kud zpracoval španělský biskup Martin z Bragy ve druhé polo- (77)
Strana 78
vici 6. stol. V kommentáři tom ozývají se mimo arianism i jiné bludy té doby: montanism, novatianism, donatism. A právě tyto názory novatiánsko-donatistické činily Opus imperfectum velmi oblíbeným v náboženských proudech středověkých, jež oněm starým značně byly podobny, v katharství, valdství. u Viklefa i v husitství. Křesťan má se dle toho výkladu úplně vzdalovati světa, nemá přísahati, nemá přijímati státních ani vojenských úřadů, vystříhati se obchodu, nebrati naprosto žádných úroků z kapitálu, býti co nejvíce zdrželiv v užívání manželství. Autor uznává jen svěcení svých kněží platným, odsuzuje jako „prodi- tores veritatis“ všecky, kteří nevystupují všude veřejně s vyznáním své víry, přikazuje neobyčejně přísně modlitbu, půst a almužnu; bohatství jest dle něho jen pokušením, ozdoby jsou vymyšleny od ďábla, „artes ludicrae“ nemají býti trpěny. Jeho církev, počtem členů nepatrná a zevně od církve oddělená, je přece pravá vnitřní a duchovní církev, jejíž záštitou jest Písmo sv. (Viz Stiglmayr na m. uv. str. 33 a 37). Na první pohled jest patrno, jak veliký význam měl tento spis ve valdství, u Viklefa a v husitství, zvláště v jednotě bratrské, jako pádný patristický doklad pravdivosti nauk, leckdy snad i jako původce jich. A touto autoritou domněle sv. Jana Zlatoústého podpírá i náš spisovatel „O přísaze“ své vývody. Argumentace jeho stává se tím velice přesvědčivou a pro „stoupence zákona Kristova zrovna oslňující. Vždyť protiklad: zákon Páně a tradice lidské jest jim z Matěje Janovského a Viklefa dobře znám — jak by ho neměli uznati a přijati i v těchto bodech, kde jest tak odůvodněn! Že skutečně nauky, ve spisku „O přísaze“ obsažené, nezůstaly bez vlivu na Husa a jeho okolí, lze souditi z vyšetřo- vání Abrahamova a z Husovy „Expositio in decalogum“, kde u druhého přikázání připojuje Hus k Frimarovým úvahám právě ony dlouhé citáty z Pseudo-Chrysostoma proti přísaze, a u pátého přikázání nesměle se vyslovuje proti usmrcování bližního1). Kdy byl napsán traktát „O přísaze“, není v rukopise udáno. Než narážky na přísahu na evangelium jsou příliš jasné, než aby dovolovaly klásti traktát jinam než do roku 1408. Pole- mika v něm obsažená objasňuje zároveň spory, jež asi byly v Praze po vyšetřování Abrahamově, jež jinak jsou nám neznámy. Rovněž autor není jmenován. Ale obratnost, s jakou spiso- vatel operuje s kanonickým právem, a rozhodnost, s níž odporná 1) Také citát o „zrádci pravdy“ v prvním výkladu 8. přik. a dlouhý výrok o Nepožádáš při 10. přik. jest „z Pseudo-Chrysostoma (na m. uv. str. 66a a 36b 37a). (78)
vici 6. stol. V kommentáři tom ozývají se mimo arianism i jiné bludy té doby: montanism, novatianism, donatism. A právě tyto názory novatiánsko-donatistické činily Opus imperfectum velmi oblíbeným v náboženských proudech středověkých, jež oněm starým značně byly podobny, v katharství, valdství. u Viklefa i v husitství. Křesťan má se dle toho výkladu úplně vzdalovati světa, nemá přísahati, nemá přijímati státních ani vojenských úřadů, vystříhati se obchodu, nebrati naprosto žádných úroků z kapitálu, býti co nejvíce zdrželiv v užívání manželství. Autor uznává jen svěcení svých kněží platným, odsuzuje jako „prodi- tores veritatis“ všecky, kteří nevystupují všude veřejně s vyznáním své víry, přikazuje neobyčejně přísně modlitbu, půst a almužnu; bohatství jest dle něho jen pokušením, ozdoby jsou vymyšleny od ďábla, „artes ludicrae“ nemají býti trpěny. Jeho církev, počtem členů nepatrná a zevně od církve oddělená, je přece pravá vnitřní a duchovní církev, jejíž záštitou jest Písmo sv. (Viz Stiglmayr na m. uv. str. 33 a 37). Na první pohled jest patrno, jak veliký význam měl tento spis ve valdství, u Viklefa a v husitství, zvláště v jednotě bratrské, jako pádný patristický doklad pravdivosti nauk, leckdy snad i jako původce jich. A touto autoritou domněle sv. Jana Zlatoústého podpírá i náš spisovatel „O přísaze“ své vývody. Argumentace jeho stává se tím velice přesvědčivou a pro „stoupence zákona Kristova zrovna oslňující. Vždyť protiklad: zákon Páně a tradice lidské jest jim z Matěje Janovského a Viklefa dobře znám — jak by ho neměli uznati a přijati i v těchto bodech, kde jest tak odůvodněn! Že skutečně nauky, ve spisku „O přísaze“ obsažené, nezůstaly bez vlivu na Husa a jeho okolí, lze souditi z vyšetřo- vání Abrahamova a z Husovy „Expositio in decalogum“, kde u druhého přikázání připojuje Hus k Frimarovým úvahám právě ony dlouhé citáty z Pseudo-Chrysostoma proti přísaze, a u pátého přikázání nesměle se vyslovuje proti usmrcování bližního1). Kdy byl napsán traktát „O přísaze“, není v rukopise udáno. Než narážky na přísahu na evangelium jsou příliš jasné, než aby dovolovaly klásti traktát jinam než do roku 1408. Pole- mika v něm obsažená objasňuje zároveň spory, jež asi byly v Praze po vyšetřování Abrahamově, jež jinak jsou nám neznámy. Rovněž autor není jmenován. Ale obratnost, s jakou spiso- vatel operuje s kanonickým právem, a rozhodnost, s níž odporná 1) Také citát o „zrádci pravdy“ v prvním výkladu 8. přik. a dlouhý výrok o Nepožádáš při 10. přik. jest „z Pseudo-Chrysostoma (na m. uv. str. 66a a 36b 37a). (78)
Strana 79
ustanovení kanonická potírá, vedou na kanonistu Mikuláše z Drážďan. Potvrzuje to souvislost se spisem „De quadru- plici missione“, jehož autorem jest, jak uvidíme, jistě Mikuláš, a jiný spis „de iuramento“ v kod. kapit. praž. C 116 fol. 159b—177b, v němž jest téměř celý náš traktát obsažen a k jehož autorství se hlásí jasně Mikuláš, dovolávaje se svých spisů „De conclusionibus doctorum in Constancia“ a „De usuris (fol. 1693). Podobá se, že tu Mikuláš znovu starší svůj spisek zpracoval1). Tak nás vede Abrahamovo odmítání přísahy na stopu vlivů valdských. Více ještě než ona okolnost ukazuje vliv valdský předmět, pro nějž byl Mikuláš od generálního vikáře vydán soudu inquisičnímu. Uřední akta2) praví o tom: „Nicolaus dictus Abraham .. . coram domino et mgro Johanne Kbel vicario in spiritualibus personaliter comparens interrogatus, qua auctoritate predicaverit et predicat, respondit quod auctoritate sacerdo- tali et secundo respondit, quod auctoritate Christi. Ad cuius verba prefatus dom. Johannes vicarius dixit: Tu non habes aucto- ritatem, nisi esset tibi a dom. archiepiscopo aut ipsius auctoritate concessa. Qui respondens dixit, quod nedum presbyteris, sed eciam laycis licitum est predicare ewangelium. Cui dominus dixit, quod hoc sit hereticum.“ A z toho důvodu vydal Kbel Abrahama inquisitorům. Věc ta jest nesporně valdská. Valdští tvrdili, že ke kázání není třeba zvláštního poslání, že ká- zati mohou i laikové i ženy, a při vyšetřování byl tento bod obyčejně rozhodujícím. Že tato nauka byla za doby Husovy rozšířena v Praze a že působila na proudy husitské, toho dokladem jest traktát „De quadruplici missione". Má incipit Viri eciam perfecti et iusti a ex- plicit inter filios eius se non computet. Jest v ruk. víd. dv. knih. 4673 fol. 1a— 8a, v kapit. praž. D 19 fol. 217a—224a, v praž. univ. IV G 15 fol. 852b—962b3) a X F 8 fol. 136a—143b4) a v bu- dyšín. VIIo 8 fol. 166—183. 1) Až po smrti Husově, o níž mluví na fol. 168b. 2) Doc. p. 342. 3) Zde se končí: preesse desiderat, non prodesse. Je tu totiž na konci přidán citát z Augustina. 4) Expl. sua querentes — poslední allegát jest neúplný. (79)
ustanovení kanonická potírá, vedou na kanonistu Mikuláše z Drážďan. Potvrzuje to souvislost se spisem „De quadru- plici missione“, jehož autorem jest, jak uvidíme, jistě Mikuláš, a jiný spis „de iuramento“ v kod. kapit. praž. C 116 fol. 159b—177b, v němž jest téměř celý náš traktát obsažen a k jehož autorství se hlásí jasně Mikuláš, dovolávaje se svých spisů „De conclusionibus doctorum in Constancia“ a „De usuris (fol. 1693). Podobá se, že tu Mikuláš znovu starší svůj spisek zpracoval1). Tak nás vede Abrahamovo odmítání přísahy na stopu vlivů valdských. Více ještě než ona okolnost ukazuje vliv valdský předmět, pro nějž byl Mikuláš od generálního vikáře vydán soudu inquisičnímu. Uřední akta2) praví o tom: „Nicolaus dictus Abraham .. . coram domino et mgro Johanne Kbel vicario in spiritualibus personaliter comparens interrogatus, qua auctoritate predicaverit et predicat, respondit quod auctoritate sacerdo- tali et secundo respondit, quod auctoritate Christi. Ad cuius verba prefatus dom. Johannes vicarius dixit: Tu non habes aucto- ritatem, nisi esset tibi a dom. archiepiscopo aut ipsius auctoritate concessa. Qui respondens dixit, quod nedum presbyteris, sed eciam laycis licitum est predicare ewangelium. Cui dominus dixit, quod hoc sit hereticum.“ A z toho důvodu vydal Kbel Abrahama inquisitorům. Věc ta jest nesporně valdská. Valdští tvrdili, že ke kázání není třeba zvláštního poslání, že ká- zati mohou i laikové i ženy, a při vyšetřování byl tento bod obyčejně rozhodujícím. Že tato nauka byla za doby Husovy rozšířena v Praze a že působila na proudy husitské, toho dokladem jest traktát „De quadruplici missione". Má incipit Viri eciam perfecti et iusti a ex- plicit inter filios eius se non computet. Jest v ruk. víd. dv. knih. 4673 fol. 1a— 8a, v kapit. praž. D 19 fol. 217a—224a, v praž. univ. IV G 15 fol. 852b—962b3) a X F 8 fol. 136a—143b4) a v bu- dyšín. VIIo 8 fol. 166—183. 1) Až po smrti Husově, o níž mluví na fol. 168b. 2) Doc. p. 342. 3) Zde se končí: preesse desiderat, non prodesse. Je tu totiž na konci přidán citát z Augustina. 4) Expl. sua querentes — poslední allegát jest neúplný. (79)
Strana 80
Spisovatel uvádí nejprve předpisy kanonického práva, jimiž se zapovídá kázati laikům a všem, kteří nemají církevního poslání, zvláště dekretálku Innocence III. Cum ex iniuncto. Těmito zákony, praví, chtějí někteří slovo Boží libovolně spoutávati. Avšak jest rozeznávati čtveré poslání: první jest jenom od Boha, druhé od Boha a od člověka, třetí jenom od člověka a čtvrté — pouze dle jména poslání — kde si někdo sám od sebe osobuje právo kázati. První poslání, o němž jedná skoro celý spis, není vá- záno lidským zákonem. Měl je Mojžíš a jiní od Boha nadchnutí a má je každý, kdo veden jsa zákonem ryzí lásky ke Kristu a zamýšleje čest Boží, spásu svou a bližního, káže zákon Kristův a nauky svatých Otců. Takový může kázati, když toho třeba, na př. když duchovní správcové nekáží nebo když bloudí, hledajíce z činnosti své zisk a vě- řící svádějíce. Innocenc III. žádá sice ve zmíněné dekretálce, aby poslání od Boha dokázáno bylo zázrakem neb výrokem Písma. Ale zá- zraky jsou pro nevěřící, nikoliv pro věřící, a dle výroků svatých církev jich nyní nemá zapotřebí, zázrakem pak největším jest svatý život, zvláště láska k bližnímu, zhrdání světem, sná- šení utrpení. Kdo ty vlastnosti má, podává jasný důkaz, že jest poslán od Bohal). Výroku Písma pak, v němž by byl jmenován, pro sebe uvésti nemůže nikdo. A nezáleží ani tolik na tom, kdo káže, nýbrž co káže. Kristus zajisté nebránil ani ženám ani slepci, aby nemluvili o něm pravdy. Tak má mluviti i ten, na němž spočine duch Páně, a ne- báti se zlořečení a nedbati papeže neb biskupa. Neboť jako král nemůže zakazovati poddanému dávati almužnu tělesnou, tak ani duchovní představený dávati almužnu duchovní. Ti, kteří brání hlásati slovo Boží, jsou horší než dábel, jenž od Krista vyslechl slova Písma, a bude jim v den soudný hůře než Sodomě. Neboť Svatí Otcové (Jeronym, Beda, Bernard, Augustin) přikazují bez rozdílu kárati chyby bližních a pečovati o jejich nápravu. Jest zajisté dvojí druh učitelův a kazatelův. Před jedněmi varují sv. apoštolové (I. Tim. 1, I. Kor. 14, II. Pet. 2, II. Tim. 4, I. Tim. 6), ježto jsou pyšni a zisku chtivi. Ti jsou ona 1) Confiteri veritatem, facere iusticiam, mundum contempnere, gloriam spernere, obprobria sustinere: huiusmodi est testimonium sufficiens, ut habens legis dei noticiam predicet libere Jesu Christi ewangelium, quia ut sic est a deo missus. (80)
Spisovatel uvádí nejprve předpisy kanonického práva, jimiž se zapovídá kázati laikům a všem, kteří nemají církevního poslání, zvláště dekretálku Innocence III. Cum ex iniuncto. Těmito zákony, praví, chtějí někteří slovo Boží libovolně spoutávati. Avšak jest rozeznávati čtveré poslání: první jest jenom od Boha, druhé od Boha a od člověka, třetí jenom od člověka a čtvrté — pouze dle jména poslání — kde si někdo sám od sebe osobuje právo kázati. První poslání, o němž jedná skoro celý spis, není vá- záno lidským zákonem. Měl je Mojžíš a jiní od Boha nadchnutí a má je každý, kdo veden jsa zákonem ryzí lásky ke Kristu a zamýšleje čest Boží, spásu svou a bližního, káže zákon Kristův a nauky svatých Otců. Takový může kázati, když toho třeba, na př. když duchovní správcové nekáží nebo když bloudí, hledajíce z činnosti své zisk a vě- řící svádějíce. Innocenc III. žádá sice ve zmíněné dekretálce, aby poslání od Boha dokázáno bylo zázrakem neb výrokem Písma. Ale zá- zraky jsou pro nevěřící, nikoliv pro věřící, a dle výroků svatých církev jich nyní nemá zapotřebí, zázrakem pak největším jest svatý život, zvláště láska k bližnímu, zhrdání světem, sná- šení utrpení. Kdo ty vlastnosti má, podává jasný důkaz, že jest poslán od Bohal). Výroku Písma pak, v němž by byl jmenován, pro sebe uvésti nemůže nikdo. A nezáleží ani tolik na tom, kdo káže, nýbrž co káže. Kristus zajisté nebránil ani ženám ani slepci, aby nemluvili o něm pravdy. Tak má mluviti i ten, na němž spočine duch Páně, a ne- báti se zlořečení a nedbati papeže neb biskupa. Neboť jako král nemůže zakazovati poddanému dávati almužnu tělesnou, tak ani duchovní představený dávati almužnu duchovní. Ti, kteří brání hlásati slovo Boží, jsou horší než dábel, jenž od Krista vyslechl slova Písma, a bude jim v den soudný hůře než Sodomě. Neboť Svatí Otcové (Jeronym, Beda, Bernard, Augustin) přikazují bez rozdílu kárati chyby bližních a pečovati o jejich nápravu. Jest zajisté dvojí druh učitelův a kazatelův. Před jedněmi varují sv. apoštolové (I. Tim. 1, I. Kor. 14, II. Pet. 2, II. Tim. 4, I. Tim. 6), ježto jsou pyšni a zisku chtivi. Ti jsou ona 1) Confiteri veritatem, facere iusticiam, mundum contempnere, gloriam spernere, obprobria sustinere: huiusmodi est testimonium sufficiens, ut habens legis dei noticiam predicet libere Jesu Christi ewangelium, quia ut sic est a deo missus. (80)
Strana 81
nevěstka, o níž mluví kniha Přísloví v hl. 9, již popisují proroci, hlavně Ezechiel, a Apokalypse. Ti dovedou omluviti a omlouvají zvykem všelikou neřest, svatokupectví, lichvu, smilstvo a j. Je- ronym káže se jich varovati jako hada a divoké zvěře. To jsou kazatelé antikristovi, jichž neustanovil Duch sv. a jichž se netýká přikázání poslušnosti, poněvadž nesedí na stolici Mojžíšově, nýbrž na stolici Šimona Maga neb na stolici smilstva. Druzí jsou kazatelé Kristovi, kteří budují na jediném základě, jímž jest Kristus Ježíš, a neosmělují se nic mluviti ani činiti, leč co působí skrze ně Pán. Popisuje je sv. Pavel I. Kor. 1 a 2. Ti s hřivnou, jež jim byla svěřena, obchodují dle příkazu Kristova, a nikdo jim v tom nesmí brániti. I ženy mohou k tomu úkolu býti povolány od Boha. Zákaz sv. Pavla buď se týče učení veřejného nebo čelí jen proti ženě špatné nebo — a to spíše — týká se jen zákona veřejného, nikoli soukromého, ježto osví- cení prorocké není vyloučeno ani u pohlaví ženského. Druhé poslání jest od Boha a od člověka. Takové měl Josue a jiní, kteří byli od Boha a od představeného po- sláni kázati. Třetí jest pouze od člověka, jež se nezakládá na zá- koně Božím, nýbrž na lidských tradicích. Kteří mají toto poslání, nevcházejí dveřmi — Kristem do jeho ovčince. Čtvrté jest od sebe samého a jest u těch, kteří špatně žijíce osobují si úřad kazatelský. — Autor traktátu „De quadruplici missione“ není jme- nován v žádném rukopise. Ale lze jej určiti bezpečně. Je to mistr Mikuláš z Drážďan. Mikuláš má totiž zvyk, že v pozdějších spisech svých dovolává se dřívějších. Tak mi bylo možno s ji- stotou úplnou přiřknouti Mikulášovi traktát „De čonclusio- nibus doctorum in Constancia“ a spis „Contra Gallum“1) tak mohu i zde bezpečně říci, že „De quadruplici missione“ jest Mikulášovo. Neboť Mikuláš v pozdějších spisech často odkazuje na tento traktát jako na svůj. Nesnadnější jest určiti dobu, kdy byl traktát napsán. Přímé souvislosti s processem Abrahamovým není. Větu: „Hodie autem non tantum non volunt audire sive recipere verbum dei, sed contra illud, ne publicetur, faciunt constituciones et ad libitum eorum limitaciones, ne libere procedat" lze vykládati o zákazu kázání v kaplích soukromých, což by vedlo 1) Srv. „Počátkové kalicha“ v Čas. kat. duch. 1911 a 1913. „Studie a texty.“ (81) 6
nevěstka, o níž mluví kniha Přísloví v hl. 9, již popisují proroci, hlavně Ezechiel, a Apokalypse. Ti dovedou omluviti a omlouvají zvykem všelikou neřest, svatokupectví, lichvu, smilstvo a j. Je- ronym káže se jich varovati jako hada a divoké zvěře. To jsou kazatelé antikristovi, jichž neustanovil Duch sv. a jichž se netýká přikázání poslušnosti, poněvadž nesedí na stolici Mojžíšově, nýbrž na stolici Šimona Maga neb na stolici smilstva. Druzí jsou kazatelé Kristovi, kteří budují na jediném základě, jímž jest Kristus Ježíš, a neosmělují se nic mluviti ani činiti, leč co působí skrze ně Pán. Popisuje je sv. Pavel I. Kor. 1 a 2. Ti s hřivnou, jež jim byla svěřena, obchodují dle příkazu Kristova, a nikdo jim v tom nesmí brániti. I ženy mohou k tomu úkolu býti povolány od Boha. Zákaz sv. Pavla buď se týče učení veřejného nebo čelí jen proti ženě špatné nebo — a to spíše — týká se jen zákona veřejného, nikoli soukromého, ježto osví- cení prorocké není vyloučeno ani u pohlaví ženského. Druhé poslání jest od Boha a od člověka. Takové měl Josue a jiní, kteří byli od Boha a od představeného po- sláni kázati. Třetí jest pouze od člověka, jež se nezakládá na zá- koně Božím, nýbrž na lidských tradicích. Kteří mají toto poslání, nevcházejí dveřmi — Kristem do jeho ovčince. Čtvrté jest od sebe samého a jest u těch, kteří špatně žijíce osobují si úřad kazatelský. — Autor traktátu „De quadruplici missione“ není jme- nován v žádném rukopise. Ale lze jej určiti bezpečně. Je to mistr Mikuláš z Drážďan. Mikuláš má totiž zvyk, že v pozdějších spisech svých dovolává se dřívějších. Tak mi bylo možno s ji- stotou úplnou přiřknouti Mikulášovi traktát „De čonclusio- nibus doctorum in Constancia“ a spis „Contra Gallum“1) tak mohu i zde bezpečně říci, že „De quadruplici missione“ jest Mikulášovo. Neboť Mikuláš v pozdějších spisech často odkazuje na tento traktát jako na svůj. Nesnadnější jest určiti dobu, kdy byl traktát napsán. Přímé souvislosti s processem Abrahamovým není. Větu: „Hodie autem non tantum non volunt audire sive recipere verbum dei, sed contra illud, ne publicetur, faciunt constituciones et ad libitum eorum limitaciones, ne libere procedat" lze vykládati o zákazu kázání v kaplích soukromých, což by vedlo 1) Srv. „Počátkové kalicha“ v Čas. kat. duch. 1911 a 1913. „Studie a texty.“ (81) 6
Strana 82
na rok 1410, ač ovšem věta ta v. traktáru Mikulášově mohla by se vztahovati také jen na církevní předpisy o poslání. Že jest traktát ze starších spisů Mikulášových. Ize souditi-z toho, že se " tu dovolává jen jednoho svého spisu, a'to. jen neurčitým „de hoc alibi“. Jistě byl traktát napsán před rokem 1415, neboť Mikuláš naň odkazuje ve spise „De usura“, jejž napsal, když byl odsouzen papež Jan XXIII.. v Kostnici. Ba, byl napsán již před čer- vencem roku 1412, jakž patrno z Husova poměru kněmu. Že byl Hus v literární činnosti nesamostatný a hlavně: od Viklefa odvislý, jest obecně známo. | některými ukázkami zcela přesvěd- spisů Viklefových dokázal to Loserth jako vydavatel give. Ale v jednotlivých spisech Husovych samostatnost neb od- vislost Husovu prozkoumati jest ještě úkolem budoucnosti. Povin- nost tu mají vydavatelé spisů Husových. I nelze se nediviti; Ze "v novém vydání latinských spisů Husových té povinnosti nebylo dbáno. Loserth to v kritice vydání Postilly de sanctis vytýká pinym .právem. Pouhym: „pramenem Viklei^, jak udává často Flajšhans v „Lit. činnosti“, nelze odbývati otázku tak důležitou. Důkladnější zkum ukáže, že tomu leckdy tak není. Nikde bychom snad nečekali u Husa větší závislosti na Víklefoví než v hájení jeho článků. A skutečně jsou ve druhém aktu obšírné úryvky doslovně z Viklefova „De ecclesia“, ale také jsou tam úplně převzaty některé části z Ja koubkova traktátu „Magne“. První však' akt ve druhé části (čl. 15) nejeví odvislosti od Viklefa, ač by byl Hus vhodnou látku našel v traktátu: „De veritate s. scripture“ v kap. XIV, XX, XXI a XXIV. Hus však tu pominul Viklefa a excerpoval spis Mikulášův „De quadru- plici missione“. Přirovnejme jen! ; Analogie s manželstvím, jíž Hus začíná akt, nemá Mikuláš, ale výrok Kristův o Sodomě jest u něho. Také první „item“ zde není. Druhé „item“ však je tu doslovně: Hus (Opp. I 114°) Item qua racione Heldad et Medad, super quos requievit spiritus, prophetaverunt licite Moyse irrequisito, ut habetur Num. 11, eadem racione Sacer- dos Christi humilis, super quem requiescit spiritus domini, irre- quisito papa vel episcopo licite potest predicare populo verbum Mikuláš (str. 102) Et ergo qua racione Heldat et Medat, super quos requievit spiritus domini, prophetaverun: licite Moyse irrequisito (Num. XT), eadem racione humilis Christi, super quem requiescit spiritus domini, irrequisito papa vel.epi- scopo licite potest predicate po-- pulo verbum dei. Et utinam in (82)
na rok 1410, ač ovšem věta ta v. traktáru Mikulášově mohla by se vztahovati také jen na církevní předpisy o poslání. Že jest traktát ze starších spisů Mikulášových. Ize souditi-z toho, že se " tu dovolává jen jednoho svého spisu, a'to. jen neurčitým „de hoc alibi“. Jistě byl traktát napsán před rokem 1415, neboť Mikuláš naň odkazuje ve spise „De usura“, jejž napsal, když byl odsouzen papež Jan XXIII.. v Kostnici. Ba, byl napsán již před čer- vencem roku 1412, jakž patrno z Husova poměru kněmu. Že byl Hus v literární činnosti nesamostatný a hlavně: od Viklefa odvislý, jest obecně známo. | některými ukázkami zcela přesvěd- spisů Viklefových dokázal to Loserth jako vydavatel give. Ale v jednotlivých spisech Husovych samostatnost neb od- vislost Husovu prozkoumati jest ještě úkolem budoucnosti. Povin- nost tu mají vydavatelé spisů Husových. I nelze se nediviti; Ze "v novém vydání latinských spisů Husových té povinnosti nebylo dbáno. Loserth to v kritice vydání Postilly de sanctis vytýká pinym .právem. Pouhym: „pramenem Viklei^, jak udává často Flajšhans v „Lit. činnosti“, nelze odbývati otázku tak důležitou. Důkladnější zkum ukáže, že tomu leckdy tak není. Nikde bychom snad nečekali u Husa větší závislosti na Víklefoví než v hájení jeho článků. A skutečně jsou ve druhém aktu obšírné úryvky doslovně z Viklefova „De ecclesia“, ale také jsou tam úplně převzaty některé části z Ja koubkova traktátu „Magne“. První však' akt ve druhé části (čl. 15) nejeví odvislosti od Viklefa, ač by byl Hus vhodnou látku našel v traktátu: „De veritate s. scripture“ v kap. XIV, XX, XXI a XXIV. Hus však tu pominul Viklefa a excerpoval spis Mikulášův „De quadru- plici missione“. Přirovnejme jen! ; Analogie s manželstvím, jíž Hus začíná akt, nemá Mikuláš, ale výrok Kristův o Sodomě jest u něho. Také první „item“ zde není. Druhé „item“ však je tu doslovně: Hus (Opp. I 114°) Item qua racione Heldad et Medad, super quos requievit spiritus, prophetaverunt licite Moyse irrequisito, ut habetur Num. 11, eadem racione Sacer- dos Christi humilis, super quem requiescit spiritus domini, irre- quisito papa vel episcopo licite potest predicare populo verbum Mikuláš (str. 102) Et ergo qua racione Heldat et Medat, super quos requievit spiritus domini, prophetaverun: licite Moyse irrequisito (Num. XT), eadem racione humilis Christi, super quem requiescit spiritus domini, irrequisito papa vel.epi- scopo licite potest predicate po-- pulo verbum dei. Et utinam in (82)
Strana 83
. dei. Et utinam in hoc facto pre- lati haberent spiritum Moysi! Nam Num. 11 dicitar: Cumque prophetarent . . hoc facto prelati haberént spi- rtum Moysi et nón inipedirent sive clauderent ora canencium te dominum. Následující citát z XXII. knihy Řehořových Moralií je také v traktátu Mikulášově. Rovněž Rex enim non tantum domi- natur super subditorum, ymmo suorum filiorum temporalibus, quin possint dare elemosinam quibus. volunt, ergo multo magis episcopus non tantum dominatur: super sciencia humilis presbiteri et alis donis dei, quin possint libere ex titulo spiritualis ele- mosine gratis populo ewangelium predicare. Quoniam ergo mirabile foret, quod episcopus prohiberet dare corporalem pauperibus esu- rientibus elemosinam, tam mira- bile et amplius foret, quod pro- hiberet sacerdoti Christi humili et scienti dare spiritualem ele- mosinam per ewangelisacionem verbi dei. sufficiens ad riini- strandum elemosinas corporales teneatur ad illas sub pena dampnacionis vid. Mat. XXV.. (114) Uc 0n Také“ námitka proti , iniuncto jest z tomu: . Pro secundo. ést notandum, quod bene ibi dicitur: Non debet sibi quisquam indifferenter ' predicacionis officium usurpare. | Usurpare enim est. illicite in "usum trahere. Ille ergo diaconus vel sacerdos indifferenter predi- cacionis officium | usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi (83) - predicare . (str. z Miku iláše, ne však odůvodnění následujícího item: Rex enim sive dominus tem- poralis non tantum domirnatur super subditorum, ymmo filiorum suorum teinporalia, quin possint dare 'elemosinas quibus volunt, quia ad ministrandum illas ille, qui est l'abens, tenetur sub pena " dampnacionis (Mat. XXV, ubi dicitur: Esütivi... et Mat X in fine dicitur: Et quicunque potum...) ergo mülto magis .episcopus vel quicunque alius non tantum dominatur super Sciencia hominis servi humilis Christi et aliis dei donis, quin potest libere ex tytulo spiritualis elemosine populo ewangelium 102). činěná z dekretálky Cum ex Ad primum, za to: .. intelligitur, quod - dicitur in sepe dicto c. Cum ex iniuncto, quod non debet sibi quisquam indifferenter predicacionis offi- cium usurpare. Usurpare enim est illicite in usum trahere. lile ergo predicacionis officium in- differenter usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi con- 6*
. dei. Et utinam in hoc facto pre- lati haberent spiritum Moysi! Nam Num. 11 dicitar: Cumque prophetarent . . hoc facto prelati haberént spi- rtum Moysi et nón inipedirent sive clauderent ora canencium te dominum. Následující citát z XXII. knihy Řehořových Moralií je také v traktátu Mikulášově. Rovněž Rex enim non tantum domi- natur super subditorum, ymmo suorum filiorum temporalibus, quin possint dare elemosinam quibus. volunt, ergo multo magis episcopus non tantum dominatur: super sciencia humilis presbiteri et alis donis dei, quin possint libere ex titulo spiritualis ele- mosine gratis populo ewangelium predicare. Quoniam ergo mirabile foret, quod episcopus prohiberet dare corporalem pauperibus esu- rientibus elemosinam, tam mira- bile et amplius foret, quod pro- hiberet sacerdoti Christi humili et scienti dare spiritualem ele- mosinam per ewangelisacionem verbi dei. sufficiens ad riini- strandum elemosinas corporales teneatur ad illas sub pena dampnacionis vid. Mat. XXV.. (114) Uc 0n Také“ námitka proti , iniuncto jest z tomu: . Pro secundo. ést notandum, quod bene ibi dicitur: Non debet sibi quisquam indifferenter ' predicacionis officium usurpare. | Usurpare enim est. illicite in "usum trahere. Ille ergo diaconus vel sacerdos indifferenter predi- cacionis officium | usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi (83) - predicare . (str. z Miku iláše, ne však odůvodnění následujícího item: Rex enim sive dominus tem- poralis non tantum domirnatur super subditorum, ymmo filiorum suorum teinporalia, quin possint dare 'elemosinas quibus volunt, quia ad ministrandum illas ille, qui est l'abens, tenetur sub pena " dampnacionis (Mat. XXV, ubi dicitur: Esütivi... et Mat X in fine dicitur: Et quicunque potum...) ergo mülto magis .episcopus vel quicunque alius non tantum dominatur super Sciencia hominis servi humilis Christi et aliis dei donis, quin potest libere ex tytulo spiritualis elemosine populo ewangelium 102). činěná z dekretálky Cum ex Ad primum, za to: .. intelligitur, quod - dicitur in sepe dicto c. Cum ex iniuncto, quod non debet sibi quisquam indifferenter predicacionis offi- cium usurpare. Usurpare enim est illicite in usum trahere. lile ergo predicacionis officium in- differenter usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi con- 6*
Strana 84
contrarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat. Qui autem vivit legi Christi confor- miter et motus affectu sincere caritatis intendit pure honorem dei, salutem propriam et proximi et predicat non mendacia, non ludicra, vana, non apocrypha, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic pre- dicans tempore necessitatis occur- rente, deficiente in casu papa et episcopo, vel obvians in casu possibili hereticorum predicacio- nibus vel pseudopredicatoribus, ille ut sic predicacionis officium non usurpat et in tali casu non dubium, quin a deo missus. trarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat (str. 116.) Qui ergo vivit legi Christi conformiter et motus affectu sin- cero caritatis intendit pure ho- norem dei, salutem propriam et proximi et predicat non mendacia, non ludicra, vana, non apocrifa, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic predicans tempore necessitatis occurrente, que legem non habet, ut quia sacerdotes curati po- pulum faciunt perire fame et siti audiendi verbum dei vel predicans intendit obviare here- ticorum predicacionibus, putan- cium questum pietatem et po- pulum seducencium, non est dubium, quin taliter predicans a deo sit missus (str. 96 n.) V dalším (Hic est notandum ... non estis sub lege) přejímá Hus z Mikuláše rozdělení Pseudo-Augustinovo o čtveru poslání a opisuje úplně kanon Urbanův o zákoně veřejném a soukromém, kterýž Mikuláš poněkud zkrátil. Závěry „Ecce hic ponitur ad vitam meliorem transire“ jsou Husovy. Co však má Hus dále o dvojích kazatelích, jest zase z Mikuláše, jenom že Hus nenásleduje Mikuláše v jeho apoka- lypticky útočných citátech, nýbrž výroky Spasitelovými, Isidorovým a Rehořovými z Moralií ukazuje, že zázraky budou činiti kazatelé antikristovi. Citáty na fol. 116a „Item libro secundo ..., item Chrys. omel. LV . . ., item Isidorus de súmmo bono .. ., item Augustinus lib. Conf. jsou všecky u Mikuláše. Také závěry z oněch citátů jsou částečně kompilovány dle Mikuláše, zvláště čtvrtý. Následující pak vývody Husovy na fol. 116b jsou úplně z Mikuláše, málo jen zredigovány, pouze citáty z Písma na konci přidány Husem samostatně. (84)
contrarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat. Qui autem vivit legi Christi confor- miter et motus affectu sincere caritatis intendit pure honorem dei, salutem propriam et proximi et predicat non mendacia, non ludicra, vana, non apocrypha, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic pre- dicans tempore necessitatis occur- rente, deficiente in casu papa et episcopo, vel obvians in casu possibili hereticorum predicacio- nibus vel pseudopredicatoribus, ille ut sic predicacionis officium non usurpat et in tali casu non dubium, quin a deo missus. trarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat (str. 116.) Qui ergo vivit legi Christi conformiter et motus affectu sin- cero caritatis intendit pure ho- norem dei, salutem propriam et proximi et predicat non mendacia, non ludicra, vana, non apocrifa, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic predicans tempore necessitatis occurrente, que legem non habet, ut quia sacerdotes curati po- pulum faciunt perire fame et siti audiendi verbum dei vel predicans intendit obviare here- ticorum predicacionibus, putan- cium questum pietatem et po- pulum seducencium, non est dubium, quin taliter predicans a deo sit missus (str. 96 n.) V dalším (Hic est notandum ... non estis sub lege) přejímá Hus z Mikuláše rozdělení Pseudo-Augustinovo o čtveru poslání a opisuje úplně kanon Urbanův o zákoně veřejném a soukromém, kterýž Mikuláš poněkud zkrátil. Závěry „Ecce hic ponitur ad vitam meliorem transire“ jsou Husovy. Co však má Hus dále o dvojích kazatelích, jest zase z Mikuláše, jenom že Hus nenásleduje Mikuláše v jeho apoka- lypticky útočných citátech, nýbrž výroky Spasitelovými, Isidorovým a Rehořovými z Moralií ukazuje, že zázraky budou činiti kazatelé antikristovi. Citáty na fol. 116a „Item libro secundo ..., item Chrys. omel. LV . . ., item Isidorus de súmmo bono .. ., item Augustinus lib. Conf. jsou všecky u Mikuláše. Také závěry z oněch citátů jsou částečně kompilovány dle Mikuláše, zvláště čtvrtý. Následující pak vývody Husovy na fol. 116b jsou úplně z Mikuláše, málo jen zredigovány, pouze citáty z Písma na konci přidány Husem samostatně. (84)
Strana 85
Poslední odstavec „Ista fidelis ...“ jest Husův. Je tedy patrno, že Hus vlastně jen zpracoval traktát Mikulášův. Opačná možnost, že by byl totiž Mikuláš vážil z Husa, jest vyloučena samostatností, jež se jeví ve všech spisech Mikulášových, a známou odvislostí Husovou, jakož i jed- nolitou formou spisu Mikulášova, v němž nikde necítiti myšlenky cizí. Mikulášův traktát byl tedy napsán již počátkem roku 1412 nebo již roku předchozího. Ráz spisu jest úplně valdský. Kdo mravně žije a jest osvícen Duchem sv., smí, ba jest povinen kázati, nejen kněz, nýbrž i laik i žena. Život sám jest důkazem poslání božského. Hus arci tak daleko za Mikulášem nejde. Kde má Mikuláš „humilis servus Christi“, dává Hus „humilis sacerdos Christi“ a kde Mikuláš, mluvě o době potřeby, dovoluje kázati, kdyby farář nekázal nebo svým úřadem hledal zisk, tam uvádí Hus jako příklad, kdyby nebylo papeže neb biskupa nebo kdyby se chtěl kazatel postaviti proti falešným kazatelům. O laicích pak neb ženách nemíní se Hus vůbec. Ale mezi stoupenci Husovými byly rozšířeny o té otázce zásady valdské a působily jistě i na Husa, utvrzujíce ho v odporu proti církevní autoritě, kázati mu zapoví- dající. V tom smyslu polemisuje proti němu Páleč v řeči „Si spiritu vivimus“, v Antihusovi a De ecclesia. Také v po- zdějších spořech o „svobodu slova Božího“ nebude lze tohoto traktátu pominouti. Překvapující zrovna jest sčetlost autorova; nejen Písmo a kanonické právo, nýbrž i výroky svatých Otcův uvádí hojně a velmi obratně. I v tom ohledu mohl býti spis jeho zdrojem pro jiné. Povšimnutí také zasluhuje jeho naprosto protikato- lické stanovisko, jež několikrát se projevuje jizlivým proti- kladem Písma proti skutečnosti, podepřené církevním právem, a vane z celé partie o učitelích antikristových. Snad je to také projev valdského záští proti katolické církvi. Nelze upříti, že se jeví zde vlivy valdské velmi intensivně a nutí jíti po stopách těchto dále. Traktát uveřejňuji z ruk. praž. univ. IV G 15, jenž jest sborníkem prací Mikulášových. Přirovnav k němu text víd. 4673, neshledal jsem rozdílů vážnějších. (85)
Poslední odstavec „Ista fidelis ...“ jest Husův. Je tedy patrno, že Hus vlastně jen zpracoval traktát Mikulášův. Opačná možnost, že by byl totiž Mikuláš vážil z Husa, jest vyloučena samostatností, jež se jeví ve všech spisech Mikulášových, a známou odvislostí Husovou, jakož i jed- nolitou formou spisu Mikulášova, v němž nikde necítiti myšlenky cizí. Mikulášův traktát byl tedy napsán již počátkem roku 1412 nebo již roku předchozího. Ráz spisu jest úplně valdský. Kdo mravně žije a jest osvícen Duchem sv., smí, ba jest povinen kázati, nejen kněz, nýbrž i laik i žena. Život sám jest důkazem poslání božského. Hus arci tak daleko za Mikulášem nejde. Kde má Mikuláš „humilis servus Christi“, dává Hus „humilis sacerdos Christi“ a kde Mikuláš, mluvě o době potřeby, dovoluje kázati, kdyby farář nekázal nebo svým úřadem hledal zisk, tam uvádí Hus jako příklad, kdyby nebylo papeže neb biskupa nebo kdyby se chtěl kazatel postaviti proti falešným kazatelům. O laicích pak neb ženách nemíní se Hus vůbec. Ale mezi stoupenci Husovými byly rozšířeny o té otázce zásady valdské a působily jistě i na Husa, utvrzujíce ho v odporu proti církevní autoritě, kázati mu zapoví- dající. V tom smyslu polemisuje proti němu Páleč v řeči „Si spiritu vivimus“, v Antihusovi a De ecclesia. Také v po- zdějších spořech o „svobodu slova Božího“ nebude lze tohoto traktátu pominouti. Překvapující zrovna jest sčetlost autorova; nejen Písmo a kanonické právo, nýbrž i výroky svatých Otcův uvádí hojně a velmi obratně. I v tom ohledu mohl býti spis jeho zdrojem pro jiné. Povšimnutí také zasluhuje jeho naprosto protikato- lické stanovisko, jež několikrát se projevuje jizlivým proti- kladem Písma proti skutečnosti, podepřené církevním právem, a vane z celé partie o učitelích antikristových. Snad je to také projev valdského záští proti katolické církvi. Nelze upříti, že se jeví zde vlivy valdské velmi intensivně a nutí jíti po stopách těchto dále. Traktát uveřejňuji z ruk. praž. univ. IV G 15, jenž jest sborníkem prací Mikulášových. Přirovnav k němu text víd. 4673, neshledal jsem rozdílů vážnějších. (85)
Strana 86
De iuramento. (E cod. univ. Prag. X F 8). 144a luramentum secundum iura canonica et statuta hu- mana conceditur, sed periurium et iurare per creaturas vel ex le- vibus causis vel iuramentum frequentare tantum prohibetur, ut Extra de iureiur. Etsi Christusl) et in multis locis Decreti et Decre- talium. Christus autem in lege sua Mat. 5 inquit2): Dico autem vobis: Nisi habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et phari- seorum, non intrabitis in regnum celorum. Sed iusticia antiquorum, ut patet ibidem3), erat, quia dictum est antiquis Non periurabis, reddes autem iuramenta domino. Et Ex. 204) : Non assumes nomen dei tui in vanum. Et sic non videtur, quod iusticia nostra habundet plus quam scribarum, quare potest inferri pena ewangelii: Non intrabitis in regnum celorum. Quare subiunxit Christus5): Ego autem dico vobis non iurare omnino, neque per celum neque per terram etc. Sit autem servo vester: est est, non non. Et ne quis hoc man- datum possit evadere per subtilitates loyce, ut quidam dicunt: non omnino i. e. aliqualiter non, dixit Jac. in can. sua V. cap.6): Ante omnia, fratres mei, nolite iurare, neque per celum neque per aliud quodcunque neque per terram. Sit autem sermo vester: est est, non non, ut non sub iudicio decidatis. Causam autem, quare iuramentum prestatur, iura ubi supra allegant, sc. ut veritas eliciatur et ut timore iuramenti litigancium instancia compescatur (de iuram. calump. Ceterum7). De quo Crisostomus opere inperfecto super Mat. V. cap. dicit8): Qui mentiri non dubitat, nec periurare timet. Qui enim mentitur, veritatem in corde suo transgreditur; qui autem periurat, in verbis transit deum. Quid ergo interest inter deum transire et veritatem transgredi, cum et ipsa veritas sit deus? Hec sola differencia est, quia menci- entes veritatem in corde transimus, periurantes autem deum in verbis. Nam verbo hominibus satisfacimus, consciencia deo. Ipse deus, qui periurare vetuit, ipse postea et non iurare mandavit. Qui ergo in iu- rando.non timet dei preceptum negligere, nec in periurando timebit. Quid autem vis? Timet deum an non timet deum? Si timet deum, eciam sine iuramento non mentitur, si autem non timet deum, neque cum iuramento potest dicere veritatem. Hec ille. 1) cap. 26. X 2, 24. — 2) v. 20. — 3) v. 33. — 4) v. 7. — 5) Mat. 5. 34—37. — 6) v. 12. — 7) cap. 5. X 2, 6. — s) Dílo neznámého autora v Opp, Chrys. (ed Mogunt. 1701) Comment. in N. T. tom. II. p. 38b. (86)
De iuramento. (E cod. univ. Prag. X F 8). 144a luramentum secundum iura canonica et statuta hu- mana conceditur, sed periurium et iurare per creaturas vel ex le- vibus causis vel iuramentum frequentare tantum prohibetur, ut Extra de iureiur. Etsi Christusl) et in multis locis Decreti et Decre- talium. Christus autem in lege sua Mat. 5 inquit2): Dico autem vobis: Nisi habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et phari- seorum, non intrabitis in regnum celorum. Sed iusticia antiquorum, ut patet ibidem3), erat, quia dictum est antiquis Non periurabis, reddes autem iuramenta domino. Et Ex. 204) : Non assumes nomen dei tui in vanum. Et sic non videtur, quod iusticia nostra habundet plus quam scribarum, quare potest inferri pena ewangelii: Non intrabitis in regnum celorum. Quare subiunxit Christus5): Ego autem dico vobis non iurare omnino, neque per celum neque per terram etc. Sit autem servo vester: est est, non non. Et ne quis hoc man- datum possit evadere per subtilitates loyce, ut quidam dicunt: non omnino i. e. aliqualiter non, dixit Jac. in can. sua V. cap.6): Ante omnia, fratres mei, nolite iurare, neque per celum neque per aliud quodcunque neque per terram. Sit autem sermo vester: est est, non non, ut non sub iudicio decidatis. Causam autem, quare iuramentum prestatur, iura ubi supra allegant, sc. ut veritas eliciatur et ut timore iuramenti litigancium instancia compescatur (de iuram. calump. Ceterum7). De quo Crisostomus opere inperfecto super Mat. V. cap. dicit8): Qui mentiri non dubitat, nec periurare timet. Qui enim mentitur, veritatem in corde suo transgreditur; qui autem periurat, in verbis transit deum. Quid ergo interest inter deum transire et veritatem transgredi, cum et ipsa veritas sit deus? Hec sola differencia est, quia menci- entes veritatem in corde transimus, periurantes autem deum in verbis. Nam verbo hominibus satisfacimus, consciencia deo. Ipse deus, qui periurare vetuit, ipse postea et non iurare mandavit. Qui ergo in iu- rando.non timet dei preceptum negligere, nec in periurando timebit. Quid autem vis? Timet deum an non timet deum? Si timet deum, eciam sine iuramento non mentitur, si autem non timet deum, neque cum iuramento potest dicere veritatem. Hec ille. 1) cap. 26. X 2, 24. — 2) v. 20. — 3) v. 33. — 4) v. 7. — 5) Mat. 5. 34—37. — 6) v. 12. — 7) cap. 5. X 2, 6. — s) Dílo neznámého autora v Opp, Chrys. (ed Mogunt. 1701) Comment. in N. T. tom. II. p. 38b. (86)
Strana 87
Et quare super ewangelia iuratur? Dicunt, quia pre- sencia ewangeliorum inducit terrorem et ideo cicius dicitur veritas (de iudic. Rem non novam1). De quo iterum Joh. Crisostomus ubi supra inquit2): Audite, vos clerici, qui iurantibus ewangelia sancta portatis. Quomodo potestis ab illo iuramento esse securi, qui occasionem periurii datis? Numquid qui ignem portat, unde con- fletur incendium, alienus est ab illo incendio? Aut qui gladium por- rigit, unde homicidium committitur, numquid non est socius homi- cidii illius? Sic/ qui occasionem periurii prestat, collega fit periurii 144b eius. Dicitis, quia dedimus illis ewangelium, ut iurent, non ut per- iurent. Si erat bene iurare, inste dicebatis, quia dedimus eis ewan- gelium, ut iurent, nunc autem, cum sciatis, quia bene iurare est peccatum, quomodo potestis esse liberi, qui occasionem datis, unde peccetur in deum. Iuramentum nunquam bonum exitum habet. Et se- quitur: Cesset ignis et non fit incendium, subtrahe gladium et homi- cidium non committitur, sic tolle iuramentum et periurium non fit. Hec de illis dicta sunt, qui iurant per deum eorum. Qui autem iurant per elementa, execrabilior iniquitas est. Celum autem et cetera deus ad ministrandum creavit, non hominibus ad iuramentum. Ecce enim in lege precipitur, ut per nullum iuretur nisi per deum. Qui autem iurat per celum aut per terram aut quidquid id est, per quod iurat, deificat eum. Propterea ydolatram se facit omnis, qui per ali- quid iurat, eciamsi iurare liceret, quia non redderet deo iuramenta sua, sed elementis. Et dupliciter peccat: primo quia iurat, sed deinde quia deificat, per quod iurat. Et vide, quia per singula hanc raci- onem dat, cur quis non debet iurare per elementa, neque per celum inquit, quia thronus est dei i. e. non deus, neque per terram, quia scabellum est pedum eius, non dea, neque per Jerosolimam, quia ci- vitas est magni regis, non magnus rex, neque per caput tuum, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum, acsi dicat: Cuius momenti es, ut per te iures? Numquid potestatem habes vel unum capillum album facere aut nigrum? Sive ergo per filios suos iuret quis sive per se sicut per aliquem meliorem, facit illum quantum ad se deum. Hec ille. Ymmo nec in isto scripto, supra quo iuramentum pre- stari iubetur, consistit ewangelium, ut patet 1. q. 1. Mar- chion3). Dicitur: Marchion et Basilides et cetere hereticorum pestes non habent dei ewangelium, quia non habent spiritum sanctum, sine quo humanum fit ewangelium, quod docetur. Nec putemus in verbis 1) Je X 2, 7, ale to cap. tam není. — 2) Na m. uv. hned za citátem před- chozím. — 3) c. 64. (87)
Et quare super ewangelia iuratur? Dicunt, quia pre- sencia ewangeliorum inducit terrorem et ideo cicius dicitur veritas (de iudic. Rem non novam1). De quo iterum Joh. Crisostomus ubi supra inquit2): Audite, vos clerici, qui iurantibus ewangelia sancta portatis. Quomodo potestis ab illo iuramento esse securi, qui occasionem periurii datis? Numquid qui ignem portat, unde con- fletur incendium, alienus est ab illo incendio? Aut qui gladium por- rigit, unde homicidium committitur, numquid non est socius homi- cidii illius? Sic/ qui occasionem periurii prestat, collega fit periurii 144b eius. Dicitis, quia dedimus illis ewangelium, ut iurent, non ut per- iurent. Si erat bene iurare, inste dicebatis, quia dedimus eis ewan- gelium, ut iurent, nunc autem, cum sciatis, quia bene iurare est peccatum, quomodo potestis esse liberi, qui occasionem datis, unde peccetur in deum. Iuramentum nunquam bonum exitum habet. Et se- quitur: Cesset ignis et non fit incendium, subtrahe gladium et homi- cidium non committitur, sic tolle iuramentum et periurium non fit. Hec de illis dicta sunt, qui iurant per deum eorum. Qui autem iurant per elementa, execrabilior iniquitas est. Celum autem et cetera deus ad ministrandum creavit, non hominibus ad iuramentum. Ecce enim in lege precipitur, ut per nullum iuretur nisi per deum. Qui autem iurat per celum aut per terram aut quidquid id est, per quod iurat, deificat eum. Propterea ydolatram se facit omnis, qui per ali- quid iurat, eciamsi iurare liceret, quia non redderet deo iuramenta sua, sed elementis. Et dupliciter peccat: primo quia iurat, sed deinde quia deificat, per quod iurat. Et vide, quia per singula hanc raci- onem dat, cur quis non debet iurare per elementa, neque per celum inquit, quia thronus est dei i. e. non deus, neque per terram, quia scabellum est pedum eius, non dea, neque per Jerosolimam, quia ci- vitas est magni regis, non magnus rex, neque per caput tuum, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum, acsi dicat: Cuius momenti es, ut per te iures? Numquid potestatem habes vel unum capillum album facere aut nigrum? Sive ergo per filios suos iuret quis sive per se sicut per aliquem meliorem, facit illum quantum ad se deum. Hec ille. Ymmo nec in isto scripto, supra quo iuramentum pre- stari iubetur, consistit ewangelium, ut patet 1. q. 1. Mar- chion3). Dicitur: Marchion et Basilides et cetere hereticorum pestes non habent dei ewangelium, quia non habent spiritum sanctum, sine quo humanum fit ewangelium, quod docetur. Nec putemus in verbis 1) Je X 2, 7, ale to cap. tam není. — 2) Na m. uv. hned za citátem před- chozím. — 3) c. 64. (87)
Strana 88
145a scripturarum esse ewangelium, quod docetur, sed in sensu, non in superficie, sed in medulla, non in sermonum foliis, sed in radice racionis. Hec ibi. Mirum ergo, quod quis audet quemquam compellere iurare super aliquo ex foliis sicut cartis com- posito, cum tamen presupposito iuramento per creaturas iurare non liceret. Unde Crisostomus XXII. q. 11): Si aliqua causa fuerit, modi- cum videtur facere, qui iurat per deum, qui autem per ewangelium, maius aliquid fecisse videtur. Quibus dicendum: Stulti, scripture propter deum sancte sunt, non deus propter scripturas. Crisostomus super Mat.2): Sed forte dicis: Quid faciam? Non enim michi credit nec vult credere, nisi iuravero. Acquiesce magis pecuniam perdere quam salutem. Preciosior/ tibi videatur anima tua quam res tua. Si rem aliquam perdideris, vivere potes; si deum perdideris, quo- modo vives? An nescis, quia qui iuramentum dimittit propter timorem dei, maiorem mercedem habet pro illo, quam si elemosinam de- disset? Hec ille. Et quod dicunt, quod non simpliciter prohibetur iuramentum, sed voluntas iurandi, quia ad iurandum non debet quemquam spontanea voluntas inducere, sed necessitas trahere inportuna: dicit Crisostomus ubi supra3): Dic michi, amice. Iurando quid proficis? Nam si adversarius tuus crederet te bene iuraturum, nunquam te iurare compelleret, sed quia periuraturum te estimat, ideo te iurare compellit, et cum iuraveris, non quasi in veri- tate iuramenti tui placatus tacet, sed quasi in dampnacione periurii tui vindicatus recedit. Iuramentum nunquam bonum exitum habet. Quidam enim estimabunt avaricie causa te iurasse, quidam autem et periurasse. Qui autem de te bene voluerint suspicari, etsi periurare te non credunt, tamen in veritate iurasse affirmare non possunt. Nemo autem potest te defendere religiose egisse. Ideoque iurans inimicis tuis in obprobrium venis, amicis tuis in suspicionem. Ecce amice, ammoneo te, ne hominem iurare compellas, sive estimas eum bene iuraturum sive male, sed magis recede ab eo, quia etsi ille bene iuraverit, tu quantum ad conscienciam tuam periurii illius factus es causa, quia hoc proposito iurare illum compellis, non ut iuret, sed ut periuret. Si autem eum bene iuraturum putares, nec iurare compelleres. O insipiens, qui alium iurare compellis! Nescis, quid agis. Ille, etsi periuraverit, cum lucro periurat, tu autem sine lucro periurii illius particeps invenieris. Hec ille. 1* 1) c. 11. Je rovněž z Pseudo-Chrys. na m. uv. str. 122a. 2) Na m. uv. str. 38b před citátem prvním. 3) Na m. uv. před citátem předchozím. oid- (88)
145a scripturarum esse ewangelium, quod docetur, sed in sensu, non in superficie, sed in medulla, non in sermonum foliis, sed in radice racionis. Hec ibi. Mirum ergo, quod quis audet quemquam compellere iurare super aliquo ex foliis sicut cartis com- posito, cum tamen presupposito iuramento per creaturas iurare non liceret. Unde Crisostomus XXII. q. 11): Si aliqua causa fuerit, modi- cum videtur facere, qui iurat per deum, qui autem per ewangelium, maius aliquid fecisse videtur. Quibus dicendum: Stulti, scripture propter deum sancte sunt, non deus propter scripturas. Crisostomus super Mat.2): Sed forte dicis: Quid faciam? Non enim michi credit nec vult credere, nisi iuravero. Acquiesce magis pecuniam perdere quam salutem. Preciosior/ tibi videatur anima tua quam res tua. Si rem aliquam perdideris, vivere potes; si deum perdideris, quo- modo vives? An nescis, quia qui iuramentum dimittit propter timorem dei, maiorem mercedem habet pro illo, quam si elemosinam de- disset? Hec ille. Et quod dicunt, quod non simpliciter prohibetur iuramentum, sed voluntas iurandi, quia ad iurandum non debet quemquam spontanea voluntas inducere, sed necessitas trahere inportuna: dicit Crisostomus ubi supra3): Dic michi, amice. Iurando quid proficis? Nam si adversarius tuus crederet te bene iuraturum, nunquam te iurare compelleret, sed quia periuraturum te estimat, ideo te iurare compellit, et cum iuraveris, non quasi in veri- tate iuramenti tui placatus tacet, sed quasi in dampnacione periurii tui vindicatus recedit. Iuramentum nunquam bonum exitum habet. Quidam enim estimabunt avaricie causa te iurasse, quidam autem et periurasse. Qui autem de te bene voluerint suspicari, etsi periurare te non credunt, tamen in veritate iurasse affirmare non possunt. Nemo autem potest te defendere religiose egisse. Ideoque iurans inimicis tuis in obprobrium venis, amicis tuis in suspicionem. Ecce amice, ammoneo te, ne hominem iurare compellas, sive estimas eum bene iuraturum sive male, sed magis recede ab eo, quia etsi ille bene iuraverit, tu quantum ad conscienciam tuam periurii illius factus es causa, quia hoc proposito iurare illum compellis, non ut iuret, sed ut periuret. Si autem eum bene iuraturum putares, nec iurare compelleres. O insipiens, qui alium iurare compellis! Nescis, quid agis. Ille, etsi periuraverit, cum lucro periurat, tu autem sine lucro periurii illius particeps invenieris. Hec ille. 1* 1) c. 11. Je rovněž z Pseudo-Chrys. na m. uv. str. 122a. 2) Na m. uv. str. 38b před citátem prvním. 3) Na m. uv. před citátem předchozím. oid- (88)
Strana 89
Nec excusantur per talem metum sive necessitatem iurantes, quia coacta voluntas voluntas est: XV. q. 1. Meritol), ubi dicitur: Queritur, an possit recte dici peccatum nolentis, quod facere compellitur? Nam et hoc contra voluntatem dici solet. Sed utique vult, propter quod facit, tamquam si periurare nolit, quod tamen facit, cum vult vivere, si quisquam, nisi fecerit, mortem mine- tur. Vult ergo facere, quia vult vivere. Et ideo non per se ipsum appetit, ut falsum iuret, sed ut falsum iurando vivat. Hec ille. Et sic eciam est ex malo iurantis, quia secundum Crisostomum ut prius peccatum est bene iurare et iuramentum secundum ipsum nunquam bonum exitum habet etc. ut supra, quia non est consi- derandum, quod quisque cogitur, sed quale sit illud, ad quod cogitur (XXIII. q. VI. Vides2) Nec quis contra preceptum dei debet in precipicium inmergi. In hoc magis certe se reprehensibilem osten- dit, in quo amorem dei amori mundi postposuit, cum nec eciam occisores corporis sint timendi, contra iusticiam homines impellentes. Hec 32. q. II. Lotharius3)./ Et magis eligenda esset mors (de cons. 145b dist. 4. Eos quos4) Ergo dicit salvator Mar. VIII5): Qui enim per- diderit animam suam propter me et ewangelium meum, salvam faciet eam. Unde dicit Paulus Gal. 16): Miror, quod tam cito transferimini ab eo, qui vos vacavit in graciam Christi, in aliud ewangelium. Sed licet nos aut angelus de celo ewangelizet vobis, preterquam quod ewangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut prediximus, et nunc iterum dico : Si quis vobis ewangelizaverit preter id, quod accepistis, anathema sit. Et sequitur7): Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem. Concordat canon Si solus VIII. dist., ubi diciturs): Si solus Christus audiendus est, non debemus attendere, quid aliquis ante nos faciendum putaverit, sed quid qui ante nos est Christus prior fecerit. Neque enim hominis consuetudinem sequi oportet, sed dei veritatem, cum per Ysaiam prophetam loquatur deus et dicat: Sine causa colunt me, mandata et doctrinas hominum docentes. Hec ibi. Et quia s. Jacobus apostolus et Joh. Crisostomus una cum Haymone, de quo infra patebit, propinquius cum ewangelio ma- nent et cum Christo concordant, sc. non iurare omnino, quam alii de ista materia loquentes: ideo minus debent esse suspecti et amplectendi et sequendi [sunt pre aliis, qui lacius loquuntur, ne decidamus in iudicium Christi, sc. Non intrabitis in regnum celorum, nisi habundaverit iusticia vestra etc. ut supra. 1) c. 1. — 2) c. 3. — 3) c. 4. — 4) c. 118. — 5) v. 35. — 6) v. 6—9. 7) v. 10. — 8) c. 9. (89)
Nec excusantur per talem metum sive necessitatem iurantes, quia coacta voluntas voluntas est: XV. q. 1. Meritol), ubi dicitur: Queritur, an possit recte dici peccatum nolentis, quod facere compellitur? Nam et hoc contra voluntatem dici solet. Sed utique vult, propter quod facit, tamquam si periurare nolit, quod tamen facit, cum vult vivere, si quisquam, nisi fecerit, mortem mine- tur. Vult ergo facere, quia vult vivere. Et ideo non per se ipsum appetit, ut falsum iuret, sed ut falsum iurando vivat. Hec ille. Et sic eciam est ex malo iurantis, quia secundum Crisostomum ut prius peccatum est bene iurare et iuramentum secundum ipsum nunquam bonum exitum habet etc. ut supra, quia non est consi- derandum, quod quisque cogitur, sed quale sit illud, ad quod cogitur (XXIII. q. VI. Vides2) Nec quis contra preceptum dei debet in precipicium inmergi. In hoc magis certe se reprehensibilem osten- dit, in quo amorem dei amori mundi postposuit, cum nec eciam occisores corporis sint timendi, contra iusticiam homines impellentes. Hec 32. q. II. Lotharius3)./ Et magis eligenda esset mors (de cons. 145b dist. 4. Eos quos4) Ergo dicit salvator Mar. VIII5): Qui enim per- diderit animam suam propter me et ewangelium meum, salvam faciet eam. Unde dicit Paulus Gal. 16): Miror, quod tam cito transferimini ab eo, qui vos vacavit in graciam Christi, in aliud ewangelium. Sed licet nos aut angelus de celo ewangelizet vobis, preterquam quod ewangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut prediximus, et nunc iterum dico : Si quis vobis ewangelizaverit preter id, quod accepistis, anathema sit. Et sequitur7): Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem. Concordat canon Si solus VIII. dist., ubi diciturs): Si solus Christus audiendus est, non debemus attendere, quid aliquis ante nos faciendum putaverit, sed quid qui ante nos est Christus prior fecerit. Neque enim hominis consuetudinem sequi oportet, sed dei veritatem, cum per Ysaiam prophetam loquatur deus et dicat: Sine causa colunt me, mandata et doctrinas hominum docentes. Hec ibi. Et quia s. Jacobus apostolus et Joh. Crisostomus una cum Haymone, de quo infra patebit, propinquius cum ewangelio ma- nent et cum Christo concordant, sc. non iurare omnino, quam alii de ista materia loquentes: ideo minus debent esse suspecti et amplectendi et sequendi [sunt pre aliis, qui lacius loquuntur, ne decidamus in iudicium Christi, sc. Non intrabitis in regnum celorum, nisi habundaverit iusticia vestra etc. ut supra. 1) c. 1. — 2) c. 3. — 3) c. 4. — 4) c. 118. — 5) v. 35. — 6) v. 6—9. 7) v. 10. — 8) c. 9. (89)
Strana 90
146 a Fere omnes alii de ista materia loquentes preter prius dictos non plus faciunt, nisi inducunt et reducunt nos ad iusticiam antiquorum, quam habebant in iurando, sc. non iurare per creaturas, non periurare nec proni esse ad iurandum nec in levibus, ut supra, ut potest patere ex dictis, que ponuntur XXII. q. 1. et 2. per totum. Et sic non faciunt, sicut docent, ut iusticia nostra habundet plus, quam antiquorum, sicut Christus precipit et Jacobus tenet et Joh. Crisostomus et Haymo. Si ergo angelus de celo aliud ewangelisaret, secundum doctrinam Pauli superius positam possit esse suspectus. Unde Augustinus in prologo libri III. de trin. (et ponitur IX. dist. Noli1) dicit: Noli meis literis quasi canonicis scripturis inservire. Et sequitur in seq. cap.: Negare non possum nec debeo, sicut et in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis opusculis nostris, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Et sequitur in cap. seq. Alios autem ita allego, ut quan- talibet sanctitate, quantalibet doctrina polleant, non ideo verum putem, quia ipsi ita senserunt, sed quia michi per alios autores vel canonicas vel probabiles raciones, quod a vero non abhorreant, per- suadere potuerunt. Et quod Jeronimus dicit de Ruth et Thamar, per scripturam reprehensis, Lyra reprehendit Mat. 1, ut ibi patet, ubi dicitur: Nec debet aliquis moveri, si recedo in hoc a dictis Jeronimi, quia dicta sanctorum non sunt tante auctoritatis, quin liceat sentire contrarium in hiis, que non sunt per sacram doctrinam determinata. Unde Augustinus in ep. ad Vincencium (et ponitur IX. dist. Noli II.1) dicit de scripturis sanctorum doctorum: Hoc genus literarum ab auctoritate canonis distingwendum est. Non enim sic leguntur, tamquam ex eis rei testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint, quam veritas postulat. In eo quippe numero sumus, ut non dedignemur eciam nobis dictum ab apostolo Philip. III. accipere: Et si quid aliter sapitis, hoc quo- que deus vobis revelavit. Et sic dicitur X. dist.1): Non licet impera- tori vel cuiquam pietatem custodienti aliquid contra divina mandata presumere nec quidquam, quod ewangelicis, propheticis aut apostolicis regulis obviet, agere. Et si dicitur: Tamen Christus in se ipso, in apo- stolo Paulo et in angelo iuramentum approbat, et eandem questionem movet glosa super istud Apoc. X ,Juravit per viventem in secula seculorum‘ dicens: Contra dominus prohibet iurare omnino Mat. V, sed angelus non debet facere, quod domi- nus prohibet, ergo etc. Solvit Haymo dicensl): Homines recte 1) c. 3. — 2) c. 9. — 3) c. 2. — 4) In Apoc. Migne P. L. 117 col. 1064. (90)
146 a Fere omnes alii de ista materia loquentes preter prius dictos non plus faciunt, nisi inducunt et reducunt nos ad iusticiam antiquorum, quam habebant in iurando, sc. non iurare per creaturas, non periurare nec proni esse ad iurandum nec in levibus, ut supra, ut potest patere ex dictis, que ponuntur XXII. q. 1. et 2. per totum. Et sic non faciunt, sicut docent, ut iusticia nostra habundet plus, quam antiquorum, sicut Christus precipit et Jacobus tenet et Joh. Crisostomus et Haymo. Si ergo angelus de celo aliud ewangelisaret, secundum doctrinam Pauli superius positam possit esse suspectus. Unde Augustinus in prologo libri III. de trin. (et ponitur IX. dist. Noli1) dicit: Noli meis literis quasi canonicis scripturis inservire. Et sequitur in seq. cap.: Negare non possum nec debeo, sicut et in ipsis maioribus, ita multa esse in tam multis opusculis nostris, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Et sequitur in cap. seq. Alios autem ita allego, ut quan- talibet sanctitate, quantalibet doctrina polleant, non ideo verum putem, quia ipsi ita senserunt, sed quia michi per alios autores vel canonicas vel probabiles raciones, quod a vero non abhorreant, per- suadere potuerunt. Et quod Jeronimus dicit de Ruth et Thamar, per scripturam reprehensis, Lyra reprehendit Mat. 1, ut ibi patet, ubi dicitur: Nec debet aliquis moveri, si recedo in hoc a dictis Jeronimi, quia dicta sanctorum non sunt tante auctoritatis, quin liceat sentire contrarium in hiis, que non sunt per sacram doctrinam determinata. Unde Augustinus in ep. ad Vincencium (et ponitur IX. dist. Noli II.1) dicit de scripturis sanctorum doctorum: Hoc genus literarum ab auctoritate canonis distingwendum est. Non enim sic leguntur, tamquam ex eis rei testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint, quam veritas postulat. In eo quippe numero sumus, ut non dedignemur eciam nobis dictum ab apostolo Philip. III. accipere: Et si quid aliter sapitis, hoc quo- que deus vobis revelavit. Et sic dicitur X. dist.1): Non licet impera- tori vel cuiquam pietatem custodienti aliquid contra divina mandata presumere nec quidquam, quod ewangelicis, propheticis aut apostolicis regulis obviet, agere. Et si dicitur: Tamen Christus in se ipso, in apo- stolo Paulo et in angelo iuramentum approbat, et eandem questionem movet glosa super istud Apoc. X ,Juravit per viventem in secula seculorum‘ dicens: Contra dominus prohibet iurare omnino Mat. V, sed angelus non debet facere, quod domi- nus prohibet, ergo etc. Solvit Haymo dicensl): Homines recte 1) c. 3. — 2) c. 9. — 3) c. 2. — 4) In Apoc. Migne P. L. 117 col. 1064. (90)
Strana 91
iurare prohibentur, ipse vero, qui est veritas, nunquam fallitur et ideo ipse iurare potest, qui falli non potest. Juramentum autem eius est omnis sermo ipsius, quia quidquid loquitur, absque ulla ambi- guitate completur. Hec ille. Et de iuramento Pauli dicit Thomas in II-II qu. 89. art. 84, quod non invenitur iurasse nisi scribens, ubi consideracio caucior non habet lingwam precipitantem, ipse autem scivit, quod in scribendo suam epistolam non erravit, quia non accepit doctri- nam suam ab homine, sed per revelacionem Jesu Christi (Gal. 11). Nos autem labiles sumus in lingwa, quia hic perfectus est vir, qui in verbo non offendit (Jac. III2), ergo non iura omnino, qui potes falli. Et sic Ysidorus de summo bono dicit: Nunquam ergo iuret, qui periurare timet, quia iurare dei est a se ipso nulla- tenus ordinata convellere (XXII. q. 3. Incommutabilis1) Sed cum deus sit compendiosissimus, prohibet verbum superfluum et ociosum et per consequens iuramentum. Videant ergo iuratores modum, quo iste tres persone iura- verunt et observent modum illum plene vel obmittant omnino iu- rare. Sed difficile videtur istum modum perfecte cognoscere, se- curum videtur consilium nos a iuramentis simpliciter preservare. Hiis ergo consideratis nolentes iurare secundum legem Christi et sanctorum dicta, sc. Crisostomi et ceterorum, non sunt pro hereticis habendi, quam- vis leges humane et doctrine hominum minus iuste tales condempnant, ut Extra de sym. Etsi questiones1) dicitur: cum leges humane dicant, quod quidam tenui! religione1 46b sacramenta eciam necessaria et legittima exhibere contempnunt, et Extra de fide instrum. c. ult. ad finem diciturl): Subtili reve- rencia tenti, ut nec verum iuramentum prestare velint, et Extra de heret. Excommunicamus 10 § Quia verol), que est Innocencii III., dicitur: Si qui vero ex eis iuramenti religionem obstinacione dampna- bili respuentes iurare noluerint, ex hoc ipso tamquam heretici repu- tentur. Et Bernardus in predicto c. Etsi questiones concordat, cum dicit: Heretici enim veritatem eciam nolunt iurare, unde ex ipso tamquam heretici reputantur. Hec isti. Ex illis dictis sequitur, Johannem Crisostomum hereticum fuisse, qui tenet, quod eciam bene iurare peccatum est et quod iuramentum eciam nunquam bonum exitum habet, ut supra, et Haymo et Ja- 1) v. 12. — 2) v. 2. — 3) c. 9. — 4) cap. 18 X 5, 3. — 5) X 2, 22, ale toho citátu tam není. — 6) cap. 13. X 5, 7. Quia vero jest § 6, ale citát uve- dený jest až na konci § 7. Adicimus. (91)
iurare prohibentur, ipse vero, qui est veritas, nunquam fallitur et ideo ipse iurare potest, qui falli non potest. Juramentum autem eius est omnis sermo ipsius, quia quidquid loquitur, absque ulla ambi- guitate completur. Hec ille. Et de iuramento Pauli dicit Thomas in II-II qu. 89. art. 84, quod non invenitur iurasse nisi scribens, ubi consideracio caucior non habet lingwam precipitantem, ipse autem scivit, quod in scribendo suam epistolam non erravit, quia non accepit doctri- nam suam ab homine, sed per revelacionem Jesu Christi (Gal. 11). Nos autem labiles sumus in lingwa, quia hic perfectus est vir, qui in verbo non offendit (Jac. III2), ergo non iura omnino, qui potes falli. Et sic Ysidorus de summo bono dicit: Nunquam ergo iuret, qui periurare timet, quia iurare dei est a se ipso nulla- tenus ordinata convellere (XXII. q. 3. Incommutabilis1) Sed cum deus sit compendiosissimus, prohibet verbum superfluum et ociosum et per consequens iuramentum. Videant ergo iuratores modum, quo iste tres persone iura- verunt et observent modum illum plene vel obmittant omnino iu- rare. Sed difficile videtur istum modum perfecte cognoscere, se- curum videtur consilium nos a iuramentis simpliciter preservare. Hiis ergo consideratis nolentes iurare secundum legem Christi et sanctorum dicta, sc. Crisostomi et ceterorum, non sunt pro hereticis habendi, quam- vis leges humane et doctrine hominum minus iuste tales condempnant, ut Extra de sym. Etsi questiones1) dicitur: cum leges humane dicant, quod quidam tenui! religione1 46b sacramenta eciam necessaria et legittima exhibere contempnunt, et Extra de fide instrum. c. ult. ad finem diciturl): Subtili reve- rencia tenti, ut nec verum iuramentum prestare velint, et Extra de heret. Excommunicamus 10 § Quia verol), que est Innocencii III., dicitur: Si qui vero ex eis iuramenti religionem obstinacione dampna- bili respuentes iurare noluerint, ex hoc ipso tamquam heretici repu- tentur. Et Bernardus in predicto c. Etsi questiones concordat, cum dicit: Heretici enim veritatem eciam nolunt iurare, unde ex ipso tamquam heretici reputantur. Hec isti. Ex illis dictis sequitur, Johannem Crisostomum hereticum fuisse, qui tenet, quod eciam bene iurare peccatum est et quod iuramentum eciam nunquam bonum exitum habet, ut supra, et Haymo et Ja- 1) v. 12. — 2) v. 2. — 3) c. 9. — 4) cap. 18 X 5, 3. — 5) X 2, 22, ale toho citátu tam není. — 6) cap. 13. X 5, 7. Quia vero jest § 6, ale citát uve- dený jest až na konci § 7. Adicimus. (91)
Strana 92
cobus. Videant ergo ipsi hereticantes, quomodo cum illis stant coramillo, qui dixit non iurare omnino, et in quos facta est execucio illius pene: Non intra- bitis in regnum celorum, et nos videbimus. Optamus tamen pocius post hanc vitam invenire Christum et sanc- tos in verbo, doctrina et opere lege ipsius ful- citos, quam legibus humanis et tradicionibus suis propriis defensos. Quibus bene convenit vere, quod dixerunt pharisei ad Christum false Joh. VIIII): Tu de te ipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Et improperat eis salvator Mat. XXIII dicens2): Propter tradicionem vestram ir- ritum fecistis mandatum dei. Qui dicuntur populi pessimi Jer. XIII, ubi dicit dominus3): Putrescere faciam superbiam Juda et superbiam Jerusalem, populum istum multum pessimum, qui noluerunt audire verbum meum et ambulare in puritate cordis. Non enim verentur Christi religionem, quam dicunt tenuem, nec putant pro transgres- sione ipsius aliquatenus hesitandum (in c. Etsi questiones supra). Statuta vero eorum valde appreciantes et utilia reputantes, de quibus Mat. XXIII dicitur4): O duces ceci, excolantes culicem, ca- melum autem deglucientes. Et supra modum mirabile videtur, quod iam in tempore gracie et legis nove tenere volens novam legem et ipsum ewange- lium, sc. non iurare omnino, hereticatur, ymmo plures, ut timendum est, propter hoc concremati et morti- ficati sunt, cum in iuramento est magnum peri- culum, tum propter dei magnitudinem, cuius testimonium invo- catur, tum eciam propter labilitatem lingwe humane, cuius verbo iuramenta confirmantur, ut dicit Thomas. Et forte impletur per talem modum prophecia Dan. IX, quod temporibus anti- christi ruent in gladio et in flamma, in captivitate, in rapina dierum et de eruditis ruent, ut conflentur et eligantur et dealbentur5). 147a In primitiva enim ecclesia communiter fideles ruebant in gla- dio, sicut patet de martiribus; postea autem et maxime post dota- cionem Constantini incipiebant ruere in flamma ignis, et multi, quia nolebant iurare vel quia ex toto corde volebant deum diligere et ipsi/ soli servire, ut ipse precepit dicens6): Dominum deum tuum adorabis et ipsi soli servies. Et supposito, quod aliquis inveniretur in heresi, non tamen dixit Paulus hunc cremandum, sed devitandum, ut 1) v. 13. — 2) Je Mat. 15, 6. — 3) v. 9. n. — 4) v. 24. — 5) Dan. 11, 33. 35. 6) Mat. 4, 10; Deut. 6, 13. (92)
cobus. Videant ergo ipsi hereticantes, quomodo cum illis stant coramillo, qui dixit non iurare omnino, et in quos facta est execucio illius pene: Non intra- bitis in regnum celorum, et nos videbimus. Optamus tamen pocius post hanc vitam invenire Christum et sanc- tos in verbo, doctrina et opere lege ipsius ful- citos, quam legibus humanis et tradicionibus suis propriis defensos. Quibus bene convenit vere, quod dixerunt pharisei ad Christum false Joh. VIIII): Tu de te ipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum. Et improperat eis salvator Mat. XXIII dicens2): Propter tradicionem vestram ir- ritum fecistis mandatum dei. Qui dicuntur populi pessimi Jer. XIII, ubi dicit dominus3): Putrescere faciam superbiam Juda et superbiam Jerusalem, populum istum multum pessimum, qui noluerunt audire verbum meum et ambulare in puritate cordis. Non enim verentur Christi religionem, quam dicunt tenuem, nec putant pro transgres- sione ipsius aliquatenus hesitandum (in c. Etsi questiones supra). Statuta vero eorum valde appreciantes et utilia reputantes, de quibus Mat. XXIII dicitur4): O duces ceci, excolantes culicem, ca- melum autem deglucientes. Et supra modum mirabile videtur, quod iam in tempore gracie et legis nove tenere volens novam legem et ipsum ewange- lium, sc. non iurare omnino, hereticatur, ymmo plures, ut timendum est, propter hoc concremati et morti- ficati sunt, cum in iuramento est magnum peri- culum, tum propter dei magnitudinem, cuius testimonium invo- catur, tum eciam propter labilitatem lingwe humane, cuius verbo iuramenta confirmantur, ut dicit Thomas. Et forte impletur per talem modum prophecia Dan. IX, quod temporibus anti- christi ruent in gladio et in flamma, in captivitate, in rapina dierum et de eruditis ruent, ut conflentur et eligantur et dealbentur5). 147a In primitiva enim ecclesia communiter fideles ruebant in gla- dio, sicut patet de martiribus; postea autem et maxime post dota- cionem Constantini incipiebant ruere in flamma ignis, et multi, quia nolebant iurare vel quia ex toto corde volebant deum diligere et ipsi/ soli servire, ut ipse precepit dicens6): Dominum deum tuum adorabis et ipsi soli servies. Et supposito, quod aliquis inveniretur in heresi, non tamen dixit Paulus hunc cremandum, sed devitandum, ut 1) v. 13. — 2) Je Mat. 15, 6. — 3) v. 9. n. — 4) v. 24. — 5) Dan. 11, 33. 35. 6) Mat. 4, 10; Deut. 6, 13. (92)
Strana 93
ad Tytum III. dicit1): Hereticum hominem post unam et secundam correpcionem devita, et dixit salvator Mat. XIII servis, qui voluerunt colligere zyzaniam2): Non, ne forte colligentes zyzania, eradicetis simul cum eis et triticum. Sinite utraque crescere usque ad messem. Messis vero consummacio seculi est (ibid.3) Ipse enim Christus Jesus mitis et humilis corde4) non venit animas perdere, sed sal- vare. (Luc. IX5). Dicunt autem, quod sine causa et iniuste non est occidendum. Dico, quod illa eciam erat iusticia antiquorum, nostra autem superhabundare debet, alias noň intra- bimus in regnum celorum. Mat. V6): Audistis, quia dictum est Non occides etc. Nescio, quomodo secundum legem gracie et ewan- gelicam excusantur, cum est lex amoris. Secundum autem legem timoris dicitur7): Maleficos non paciaris vivere. Hodie autem ruunta) in captivitate in rapina dierum, ut experi- encia docet, que est optima rerum magistra, quomodo fideles attra- huntur antichristice ad speluncas per citaciones modernas, secundum quod exponitur de antichristo illud Ps. IX8): Sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficiat innocentem. Oculi eius in pauperem respiciunt, insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca sua. Insidiatur, ut rapiat pauperem, rapere pauperem, dum attrahit eum. Ecce, de citacione antichristi per pro- phetam! Alibi nescio citacionem fundatam in scriptura divina. Sed quod debent ire in mundum universum, est lex Christi. Sic dicit dominus de clamore Zodomorum Gen. XVIII et in multis locis byblie et iuris dicitur, quomodo deberent visitare, corrigere et emen- dare in loco delicti. De citare autem non invenitur, nisi illud supra dum attrahit eum, quod exponitur de antichristo per Lyram ibidem. Quidam eciam volunt per hoc evadere, quod dicunt, quod iste textus ewangelii Nisi habundaverit debet referri ad textum precedentem sc. illum9): Qui enim solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno celorum, et glosant: Nisi habundaverit iusticia q. d.: ad salutem non sufficit bona doctrina, nisi assit bona vita, ergo dicit supra: Qui enim solverit etc. Crisostomuslo) continuat textum ad precedentem et sequentem et vocat illa minima mandata, quia homines minima 1) v. 10. — 2) v. 29. n. — 3) v. 39. — 4) Mat. 11, 29. — 5) v. 56. — 6) v. 21. — 7) Ex. 22, 18. — s) v. 8. n. — 9) Mat. 5, 19. — 10) Na m. uv. str. 34b. a) Psáno: ruent. (93)
ad Tytum III. dicit1): Hereticum hominem post unam et secundam correpcionem devita, et dixit salvator Mat. XIII servis, qui voluerunt colligere zyzaniam2): Non, ne forte colligentes zyzania, eradicetis simul cum eis et triticum. Sinite utraque crescere usque ad messem. Messis vero consummacio seculi est (ibid.3) Ipse enim Christus Jesus mitis et humilis corde4) non venit animas perdere, sed sal- vare. (Luc. IX5). Dicunt autem, quod sine causa et iniuste non est occidendum. Dico, quod illa eciam erat iusticia antiquorum, nostra autem superhabundare debet, alias noň intra- bimus in regnum celorum. Mat. V6): Audistis, quia dictum est Non occides etc. Nescio, quomodo secundum legem gracie et ewan- gelicam excusantur, cum est lex amoris. Secundum autem legem timoris dicitur7): Maleficos non paciaris vivere. Hodie autem ruunta) in captivitate in rapina dierum, ut experi- encia docet, que est optima rerum magistra, quomodo fideles attra- huntur antichristice ad speluncas per citaciones modernas, secundum quod exponitur de antichristo illud Ps. IX8): Sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficiat innocentem. Oculi eius in pauperem respiciunt, insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca sua. Insidiatur, ut rapiat pauperem, rapere pauperem, dum attrahit eum. Ecce, de citacione antichristi per pro- phetam! Alibi nescio citacionem fundatam in scriptura divina. Sed quod debent ire in mundum universum, est lex Christi. Sic dicit dominus de clamore Zodomorum Gen. XVIII et in multis locis byblie et iuris dicitur, quomodo deberent visitare, corrigere et emen- dare in loco delicti. De citare autem non invenitur, nisi illud supra dum attrahit eum, quod exponitur de antichristo per Lyram ibidem. Quidam eciam volunt per hoc evadere, quod dicunt, quod iste textus ewangelii Nisi habundaverit debet referri ad textum precedentem sc. illum9): Qui enim solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno celorum, et glosant: Nisi habundaverit iusticia q. d.: ad salutem non sufficit bona doctrina, nisi assit bona vita, ergo dicit supra: Qui enim solverit etc. Crisostomuslo) continuat textum ad precedentem et sequentem et vocat illa minima mandata, quia homines minima 1) v. 10. — 2) v. 29. n. — 3) v. 39. — 4) Mat. 11, 29. — 5) v. 56. — 6) v. 21. — 7) Ex. 22, 18. — s) v. 8. n. — 9) Mat. 5, 19. — 10) Na m. uv. str. 34b. a) Psáno: ruent. (93)
Strana 94
147b putant: primum ibi: Dictum est antiquis Non occides..., secundum: Audistis, quia dictum est antiquis Non mechaberis..., tercium: Dictum est enim Quicunque dimiserit uxorem..., quartum: Iterum audistis, quia dictum est antiquis Non periurabis... Super quo dixit ubi supral): Ecce, quartum mandatum, quod minimum putant avari, qui bene iurare non putant esse peccatum, sine quo non potest bene stare legis mandatum. Nam nisi iuramentum interdicatur, non possunt amputari periuria. Ex iuramento enim periurium generatur. Hec ille. Et iste videtur sensus litere et Christi legislatoris intencio, quia cum dicit Nisi habundaverit, statim subiungit iusticias anti- quorum cum mandatis suis dicens: Audistis, quia dictum est anti- quis etc. Nulla enim potest denotari sive dici iusticia, quod solve- bant legem et illa minima, de quibus Crisostomus, ymmo erat vera iniusticia legis ipsam transgredi. Ergo si voluisset ad sensum illorum intelligi, dixisset pocius: Nisi habundaverit iusticia vestra plus quam iniusticia scribarum etc. Ergo sequendus est Crisostomus Et quod dicit apostolus Hebr. VI2): Homines enim per maiorem sui iurant et omnis controversie eorum finis ad confirmacionem est iuramentum, per hoc non ius ponitur, quod sit preceptum faciendi, quia non docet ibi in cap. illo de materia iuramenti, sed spei, sed factum narrans, quod sic faciunt. Ergo dicit: „ad confirmacionem est iuramentum", non „debet esse“. Unde breviter Augusti- nus XXII. q. 13): In novo testamento dictum est, ne omnino iuremus. Quod quidem michi propterea dictum videtur, non quia verum iurare peccatum est, sed quia peierare immane pecca- tum est, a quo longe nos esse voluit, qui omnino ne iuremus, commonuit. Hec ille. Et dicit ibi Bartholomeus Brix. in glosa arg., quod quandoque prohibetur aliquid non propter se, sed propter illud, quod inde sequi potest. Allegat XI. q. 3 Nolite4) et XXXVII. dist. Ideo5). Origenes super Mat. dicit: Estimo, quo- niam non oportet, ut vir, qui vult secundum ewangelium vivere, adiuret alterum. Si enim iurare alterum non licet, quantum ad ewangelium Christi mandatum notum est, quia nec adiurare alterum licet. Quibus ergo placet iurare, propter deum et sui salutem nor iurare audentes ut supra non condempnant. 1) Na m. uv. str. 38a. — 2) v. 16. — 3) c. 3. — 4) c. 22. — 5) c. 15. (94)
147b putant: primum ibi: Dictum est antiquis Non occides..., secundum: Audistis, quia dictum est antiquis Non mechaberis..., tercium: Dictum est enim Quicunque dimiserit uxorem..., quartum: Iterum audistis, quia dictum est antiquis Non periurabis... Super quo dixit ubi supral): Ecce, quartum mandatum, quod minimum putant avari, qui bene iurare non putant esse peccatum, sine quo non potest bene stare legis mandatum. Nam nisi iuramentum interdicatur, non possunt amputari periuria. Ex iuramento enim periurium generatur. Hec ille. Et iste videtur sensus litere et Christi legislatoris intencio, quia cum dicit Nisi habundaverit, statim subiungit iusticias anti- quorum cum mandatis suis dicens: Audistis, quia dictum est anti- quis etc. Nulla enim potest denotari sive dici iusticia, quod solve- bant legem et illa minima, de quibus Crisostomus, ymmo erat vera iniusticia legis ipsam transgredi. Ergo si voluisset ad sensum illorum intelligi, dixisset pocius: Nisi habundaverit iusticia vestra plus quam iniusticia scribarum etc. Ergo sequendus est Crisostomus Et quod dicit apostolus Hebr. VI2): Homines enim per maiorem sui iurant et omnis controversie eorum finis ad confirmacionem est iuramentum, per hoc non ius ponitur, quod sit preceptum faciendi, quia non docet ibi in cap. illo de materia iuramenti, sed spei, sed factum narrans, quod sic faciunt. Ergo dicit: „ad confirmacionem est iuramentum", non „debet esse“. Unde breviter Augusti- nus XXII. q. 13): In novo testamento dictum est, ne omnino iuremus. Quod quidem michi propterea dictum videtur, non quia verum iurare peccatum est, sed quia peierare immane pecca- tum est, a quo longe nos esse voluit, qui omnino ne iuremus, commonuit. Hec ille. Et dicit ibi Bartholomeus Brix. in glosa arg., quod quandoque prohibetur aliquid non propter se, sed propter illud, quod inde sequi potest. Allegat XI. q. 3 Nolite4) et XXXVII. dist. Ideo5). Origenes super Mat. dicit: Estimo, quo- niam non oportet, ut vir, qui vult secundum ewangelium vivere, adiuret alterum. Si enim iurare alterum non licet, quantum ad ewangelium Christi mandatum notum est, quia nec adiurare alterum licet. Quibus ergo placet iurare, propter deum et sui salutem nor iurare audentes ut supra non condempnant. 1) Na m. uv. str. 38a. — 2) v. 16. — 3) c. 3. — 4) c. 22. — 5) c. 15. (94)
Strana 95
2. Nicolai de Drážďan De quadruplici missione. (E cod. univ. Prag. IV G 15 coll. cum. Vindob. 4673). Viri eciam perfecti et iusti et eminenter literati non debent 852b sancta et iusta facta ad eorum officia non pertinencia exercere, nisi specialiter vocati. Et hoc patet per subsequencia vid. ista: Nam dicitur V. Decretalium sub rubrica de her. c. Cum ex iniuncto et sunt verba Innocencii papel): Sicut enim multa sunt membra corporis, omnia vero non eundem actum habent: ita sunt ordines in ecclesia, sed non omnes idem habent officium, quia secundum apo- stolum 2. Cor. XIII et Thes. IV alios dominus dedit apostolos, alios prophetas, alios autem doctores. Cum igitur doctorum et pre dicatorum/ ordo quasi precipuus i. e. privilegiatus sit secundum glosam ibidem in ecclesia, non debet unusquisque sibi indifferenter predicacionis officium usurpare. Nam secundum apostolum Rom. X quomodo predicabunt, nisi mittantur q. d. non predicabunt. Super quo dicit glosa, quod nullus debet predicare, nisi qui est missus. Missio autem hec est debita et licita sacri ordinis suscepcio. Ad quod eciam confirmandum dicit Gregorius in suo Pastorali2): Predicacionis quidem officium suscipit, quisquis ad sacerdocium accedit. Item sub rubrica ubi supra c. Excommunica- mus dicitur3): Quod vero nonnulli sub specie pietatis auctoritatem sibi vendicant predicandi, cum dicat apostolus „Quomodo predica- bunt, nisi mittantur“, omnes, qui prohibiti vel non missi preter auctoritatem ab apostolica sede aut episcopo loci susceptam publice vel privatim predicacionis officium usurpare presumpserint, excommuni- cacionis vinculo innodentur. Item ibidem c. I. et sunt verba b. Gregorii dicitur4): Nos attendentes, quod doctorum ordo in ecclesia est quasi precipuus, mandamus quatenus cum alios dominus apostolos dederit, alios prophetas, alios autem doctores, interdicas laycis uni- versis cuiuscunque ordinis et sciencie censeantur, officium predicandi. Nam ipsa veritas mittens discipulos suos predicare dicebat eis Luc. X: „Rogate/ dominum messis, ut mittat operarios in messem suam“, ubi dicit glosa: Ex quo sequitur, quod illi, qui non sunt missi, non debent operari in ista messe. In qua quidem glosa predicti capituli recitatur illud, quod cum Ysayas voluit predicare, primo petivit licenciam predicandi a domino, quia dicebat domino: 861a 861b 1) cap. 12. X 5, 7. — 2) Migne P. L. 77 col. 31: Preconis quippe .... 3) cap. 13. § 6. X 5, 7. — 4) cap. 14. ibid. (95)
2. Nicolai de Drážďan De quadruplici missione. (E cod. univ. Prag. IV G 15 coll. cum. Vindob. 4673). Viri eciam perfecti et iusti et eminenter literati non debent 852b sancta et iusta facta ad eorum officia non pertinencia exercere, nisi specialiter vocati. Et hoc patet per subsequencia vid. ista: Nam dicitur V. Decretalium sub rubrica de her. c. Cum ex iniuncto et sunt verba Innocencii papel): Sicut enim multa sunt membra corporis, omnia vero non eundem actum habent: ita sunt ordines in ecclesia, sed non omnes idem habent officium, quia secundum apo- stolum 2. Cor. XIII et Thes. IV alios dominus dedit apostolos, alios prophetas, alios autem doctores. Cum igitur doctorum et pre dicatorum/ ordo quasi precipuus i. e. privilegiatus sit secundum glosam ibidem in ecclesia, non debet unusquisque sibi indifferenter predicacionis officium usurpare. Nam secundum apostolum Rom. X quomodo predicabunt, nisi mittantur q. d. non predicabunt. Super quo dicit glosa, quod nullus debet predicare, nisi qui est missus. Missio autem hec est debita et licita sacri ordinis suscepcio. Ad quod eciam confirmandum dicit Gregorius in suo Pastorali2): Predicacionis quidem officium suscipit, quisquis ad sacerdocium accedit. Item sub rubrica ubi supra c. Excommunica- mus dicitur3): Quod vero nonnulli sub specie pietatis auctoritatem sibi vendicant predicandi, cum dicat apostolus „Quomodo predica- bunt, nisi mittantur“, omnes, qui prohibiti vel non missi preter auctoritatem ab apostolica sede aut episcopo loci susceptam publice vel privatim predicacionis officium usurpare presumpserint, excommuni- cacionis vinculo innodentur. Item ibidem c. I. et sunt verba b. Gregorii dicitur4): Nos attendentes, quod doctorum ordo in ecclesia est quasi precipuus, mandamus quatenus cum alios dominus apostolos dederit, alios prophetas, alios autem doctores, interdicas laycis uni- versis cuiuscunque ordinis et sciencie censeantur, officium predicandi. Nam ipsa veritas mittens discipulos suos predicare dicebat eis Luc. X: „Rogate/ dominum messis, ut mittat operarios in messem suam“, ubi dicit glosa: Ex quo sequitur, quod illi, qui non sunt missi, non debent operari in ista messe. In qua quidem glosa predicti capituli recitatur illud, quod cum Ysayas voluit predicare, primo petivit licenciam predicandi a domino, quia dicebat domino: 861a 861b 1) cap. 12. X 5, 7. — 2) Migne P. L. 77 col. 31: Preconis quippe .... 3) cap. 13. § 6. X 5, 7. — 4) cap. 14. ibid. (95)
Strana 96
„Ecce ego, mitte me“, et verba transsumptive habentur VIII. q. 1. c. In scripturis1), ubi inter cetera sic dicitur, quod preter domini sacerdotes nullus audeat predicare, sive monachus sive laycus ille sit, qui cuiuslibet sciencie nomine glorietur etc. Item Innocen- cius III in V. Decretalium in rubrica ubi supra et c. preallegato eiusdem rubrice dicit1): Licet autem sciencia sit valde necessaria sacerdotibus iuxta illud propheticum „Labia sacerdotis custodient scienciam et legem exquirant ex ore eius“: Non est tamen simplicibus sacerdotibus eciam a scolasticis detrahendum, cum in eis sacerdotale officium debeat honorari. Propter quod dominus in lege dicit: „Diis non detrahes“, per deos sacerdotes intelligens, qui propter excellen- ciam ordinis et officii dignitatem deorum nomine nuncupantur; et glosa super predicta verba vid. „Licet autem“ dicit, quod per ista verba et sequencia vid. „diis non detrahes“ improbat illos, qui deludunt simplicitatem sacerdotum. Ista ad presens sufficiunt. Quidam verbum dei pro libito suo alligare vo- lunt, cum secundum apostolum II. Tym. II1) verbum dei non est alligatum. Pro quo nota secundum Augustinum lib. LXV questionum 862a ad Orosium,1) quod/ quadruplex est missio. Prima a deo tantum, de qua patet in Moyse et aliis a deo inspiratis, et ista solvit a lege statuti, ut dicit Urbanus papa XIX. q. II Due sunt1): Due sunt leges sc. privata, que instinctu sancti spiritus in corde scribitur, sicut de quibusdam dicit apostolus: Qui habent legem dei scriptam in cordibus suis. Et sequitur: Qui a lege privata ducitur, nulla racio exigit, ut a lege publica constringatur i. e. a lege cano- num, que propter transgressores tradita est. Dignior enim est lex privata quam publica. Spiritus quidem dei lex est et qui spiritu dei aguntur, lege dei ducuntur. Et quis est, qui spiritui sancto possit digne resistere? Quisquis igitur hoc spiritu ducitur, eciam episcopo contradicente eat liber nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed ubi spiritus dei, ibi libertas, et si spiritu dei ducimini, non estis sub lege. Hec ibi. Et hec lex privata est caritas, de qua dicitur: Habe caritatem et fac quidquid vis. Hec glosa ibidem et allegative de pe. dist. II. Radicata diciturl): Radicata est caritas, securus esto, nichil mali procedere potest et cognoscitur ex dileccione dei et proximi, quia secundum Mgrm in Sent. lib. III. dist. XXVII Caritas est dileccio, qua diligitur deus propter se et proximus propter deum vel in deo. Qui ergo vivit legi 1) c. 9. — 2) cap. 12. Cum ex iniuncto. — 3) v. 9. — 4) Dílo podvržené. Migne P. L. 40 col. 752. — 5) c. 2. — 6) cap. 3. — 7) c. 3. (96)
„Ecce ego, mitte me“, et verba transsumptive habentur VIII. q. 1. c. In scripturis1), ubi inter cetera sic dicitur, quod preter domini sacerdotes nullus audeat predicare, sive monachus sive laycus ille sit, qui cuiuslibet sciencie nomine glorietur etc. Item Innocen- cius III in V. Decretalium in rubrica ubi supra et c. preallegato eiusdem rubrice dicit1): Licet autem sciencia sit valde necessaria sacerdotibus iuxta illud propheticum „Labia sacerdotis custodient scienciam et legem exquirant ex ore eius“: Non est tamen simplicibus sacerdotibus eciam a scolasticis detrahendum, cum in eis sacerdotale officium debeat honorari. Propter quod dominus in lege dicit: „Diis non detrahes“, per deos sacerdotes intelligens, qui propter excellen- ciam ordinis et officii dignitatem deorum nomine nuncupantur; et glosa super predicta verba vid. „Licet autem“ dicit, quod per ista verba et sequencia vid. „diis non detrahes“ improbat illos, qui deludunt simplicitatem sacerdotum. Ista ad presens sufficiunt. Quidam verbum dei pro libito suo alligare vo- lunt, cum secundum apostolum II. Tym. II1) verbum dei non est alligatum. Pro quo nota secundum Augustinum lib. LXV questionum 862a ad Orosium,1) quod/ quadruplex est missio. Prima a deo tantum, de qua patet in Moyse et aliis a deo inspiratis, et ista solvit a lege statuti, ut dicit Urbanus papa XIX. q. II Due sunt1): Due sunt leges sc. privata, que instinctu sancti spiritus in corde scribitur, sicut de quibusdam dicit apostolus: Qui habent legem dei scriptam in cordibus suis. Et sequitur: Qui a lege privata ducitur, nulla racio exigit, ut a lege publica constringatur i. e. a lege cano- num, que propter transgressores tradita est. Dignior enim est lex privata quam publica. Spiritus quidem dei lex est et qui spiritu dei aguntur, lege dei ducuntur. Et quis est, qui spiritui sancto possit digne resistere? Quisquis igitur hoc spiritu ducitur, eciam episcopo contradicente eat liber nostra auctoritate. Iusto enim lex non est posita, sed ubi spiritus dei, ibi libertas, et si spiritu dei ducimini, non estis sub lege. Hec ibi. Et hec lex privata est caritas, de qua dicitur: Habe caritatem et fac quidquid vis. Hec glosa ibidem et allegative de pe. dist. II. Radicata diciturl): Radicata est caritas, securus esto, nichil mali procedere potest et cognoscitur ex dileccione dei et proximi, quia secundum Mgrm in Sent. lib. III. dist. XXVII Caritas est dileccio, qua diligitur deus propter se et proximus propter deum vel in deo. Qui ergo vivit legi 1) c. 9. — 2) cap. 12. Cum ex iniuncto. — 3) v. 9. — 4) Dílo podvržené. Migne P. L. 40 col. 752. — 5) c. 2. — 6) cap. 3. — 7) c. 3. (96)
Strana 97
Christi conformiter et motus affectu sincero caritatis intendit pure honorem dei, salutem propriam et proximi et predicat, non mendacia, non ludicra,/ vana, non apocrifa, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic predicans tempore necessitatis occurrente, que legem non habet, ut quia sacerdotes curati populum faciunt perire fame et siti audiendi verbum dei vel predicans intendit obviare hereti- corum predicacionibus, putancium questum pietatem et populum seducencium: non est dubium, quin taliter pre- dicans a deo sit missus. Nec obstat, quod dicit Innocencius III. Extra de her. Cum ex iniuncto: Non sufficit cuiquam nude tantum asserere, quod ipse sit missus a deo i. e. verbis tantum sine fructibus, hoc est nude asserere, quia dicit Sapiensl): Omni spiritui ne credas, sed pro- bandi sunt spiritus ex fructibus i. e. ex operibus, an ex deo sint vel ex dyabolo (Extra de purg. can. Cum in iuventute2). Qui ergo dicit se missum a deo et facit opera legis dei, huic credendum est. Ergo dixit Christus3): Ex fructibus eorum cognoscetis eos, item4): Operibus credite, et non dixit ,propter nudam assercionem credite‘ sive ,ex assercione cognoscetis eos“ Dyaboli enim et eciam homines mali multa bona asserunt, sed non operantur. Nonne dixit dyabolus Mat. IV5) Scriptum est: angelis suis mandavit de te, ut custodiant te etc. Ipse autem dya- bolus dominum temptavit et non custodivit, ymmo et Judeos contra eum incitavit ad occidendum eum. Sic Judas dixit Rabi, 871a similiter confessus / est, quomodo tradidit sangwinem innocentem, fructus autem i. e. opera bona non habuit. Fructus autem spiritus sunt, ut dicit apostolus Gal. V6) caritas, gaudium, pax, longanimitas, paciencia, bonitas, benignitas, manswetudo, fides, modestia, continencia, castitas, adversus huis- modi non est lex. Ex hiis fructibus cognoscuntur, qui sunt missi a spiritu sancto sive a deo. Et quod dicit Innocencius ibidem, quod oportet, quod astruat illam invisibilem missionem per operacio- nem miraculi, quod exemplificat de Moyse, quem cum dominus vellet mittere in Egiptum ad filios Israel, ut crederent ei, quod mitteretur ab ipso, dedit ei signum, ut converteret virgam in colubrum et virga iterum reformaretur: non obstat, quia illa erat 862b 1) I. Jan. 4, 1. — 2) cap. 12. X 5, 34. — 3) Mat. 7, 16.—4) Jan 10, 38. — 5) v. 6. — 6) v. 22. n. „Studie a texty.“ (97)
Christi conformiter et motus affectu sincero caritatis intendit pure honorem dei, salutem propriam et proximi et predicat, non mendacia, non ludicra,/ vana, non apocrifa, sed legem Christi et sanctorum doctorum sentencias, ille sic predicans tempore necessitatis occurrente, que legem non habet, ut quia sacerdotes curati populum faciunt perire fame et siti audiendi verbum dei vel predicans intendit obviare hereti- corum predicacionibus, putancium questum pietatem et populum seducencium: non est dubium, quin taliter pre- dicans a deo sit missus. Nec obstat, quod dicit Innocencius III. Extra de her. Cum ex iniuncto: Non sufficit cuiquam nude tantum asserere, quod ipse sit missus a deo i. e. verbis tantum sine fructibus, hoc est nude asserere, quia dicit Sapiensl): Omni spiritui ne credas, sed pro- bandi sunt spiritus ex fructibus i. e. ex operibus, an ex deo sint vel ex dyabolo (Extra de purg. can. Cum in iuventute2). Qui ergo dicit se missum a deo et facit opera legis dei, huic credendum est. Ergo dixit Christus3): Ex fructibus eorum cognoscetis eos, item4): Operibus credite, et non dixit ,propter nudam assercionem credite‘ sive ,ex assercione cognoscetis eos“ Dyaboli enim et eciam homines mali multa bona asserunt, sed non operantur. Nonne dixit dyabolus Mat. IV5) Scriptum est: angelis suis mandavit de te, ut custodiant te etc. Ipse autem dya- bolus dominum temptavit et non custodivit, ymmo et Judeos contra eum incitavit ad occidendum eum. Sic Judas dixit Rabi, 871a similiter confessus / est, quomodo tradidit sangwinem innocentem, fructus autem i. e. opera bona non habuit. Fructus autem spiritus sunt, ut dicit apostolus Gal. V6) caritas, gaudium, pax, longanimitas, paciencia, bonitas, benignitas, manswetudo, fides, modestia, continencia, castitas, adversus huis- modi non est lex. Ex hiis fructibus cognoscuntur, qui sunt missi a spiritu sancto sive a deo. Et quod dicit Innocencius ibidem, quod oportet, quod astruat illam invisibilem missionem per operacio- nem miraculi, quod exemplificat de Moyse, quem cum dominus vellet mittere in Egiptum ad filios Israel, ut crederent ei, quod mitteretur ab ipso, dedit ei signum, ut converteret virgam in colubrum et virga iterum reformaretur: non obstat, quia illa erat 862b 1) I. Jan. 4, 1. — 2) cap. 12. X 5, 34. — 3) Mat. 7, 16.—4) Jan 10, 38. — 5) v. 6. — 6) v. 22. n. „Studie a texty.“ (97)
Strana 98
871b generacio incredula et infidelis et adultera, que signa querit (Mat. XVI) et maxime pharao cum suis, ergo dixit dominus Ex. VII ad Moysen et Aaronl): Cum dixerit vobis pharao: ostendite nobis signa etc., item dixit Ex. V2): Quis est dignus, ut audiam vocem eius et dimittam Israel? Nescio dominum et Israel non dimittam. Ecce generacio infidelis, nesciens dominum! Ergo do- minus dedit Moysi facere signa et Aaron. Unde dicit Ysydorus de summo bono lib. 1. c. XXIV3): Quod nunc ecclesia dei/ miracula non facit, que sub apostolis faciebat, causa est, quia tunc oportebat mundum miraculis credere, nunc vero credentes oportet bonis operibus coruscare. Nam ideo tunc signa fiebant exterius, ut interius fides roboraretur. Nam in fide miracula quicunque inquirit, vanam gloriam, ut laudetur, querit. Scriptum est enim: „Miracula in signum sunt infidelibus sed non fidelibus". Nam Paulus pro non credencium in- fidelitate patrem Publii de infirmitate febrium virtutibus curat, infir- mantem vero Thymotheum fidelem medicinaliter temperat. Hec ille. 872а Non ergo debet papa querere hodie talia signa, tamquam generacio infidelis et incredula existens, sed fructus i. e. bona opera. Unde Augustinus libro Conf.: Nichil mirabilius in rebus humanis quam diligere inimicos. Unde Gregorius lib. XX. Mor. dicit4): Nunc sancta ecclesia, eciam si que signa fiant hereticorum despicit, quia hec sanctitatis specimen non esse cognoscit. Probacio quippe sactitatis non est signa facere, sed unumquemque ut se diligere, de deo vero vera, de pro- ximo vero meliora quam de semetipso sentire. Nam quia vera virtus in amore est, non autem in ostensione miraculi, veritas demonstrat, que ait: „In hoc cognoscent homines, quia mei discipuli estis, si dileccionem habueritis ad invicem". Qui enim non ait: In hoc cognoscent, quia mei discipuli estis, si signa feceritis, sed ait: si dileccionem habueritis ad invicem, aperte indicat, quia nos dei famulos non miracula sed solum sola dei caritas probat. Testimonium ergo superni discipulatus est donum fraterne dileccionis. Hec per totum Gregorius. Et Crisostomus omel. LV.5): Eicere demonia commune est opus inter ministros dei et ministros dyaboli, veritatem confiteri et iusticiam facere privatum est opus tantummodo sanctorum. Ideo quem videris demonia eicientem, si non sit confessio veritatis in ore eius nec iusticia in manibus eius, non est homo dei. Si autem videris veritatem confitentem et facientem iusticiam, si demonia non eicit, homo dei est. Hec ille. (1) v. 9. — 2) v. 2. — 3) Migne P. L. 83 col. 591 n. — 4) Migne P. L. 76 col. 147. — 5) Ve spisech Jana Zlatoústého nepodařilo se mi nalézti. (98)
871b generacio incredula et infidelis et adultera, que signa querit (Mat. XVI) et maxime pharao cum suis, ergo dixit dominus Ex. VII ad Moysen et Aaronl): Cum dixerit vobis pharao: ostendite nobis signa etc., item dixit Ex. V2): Quis est dignus, ut audiam vocem eius et dimittam Israel? Nescio dominum et Israel non dimittam. Ecce generacio infidelis, nesciens dominum! Ergo do- minus dedit Moysi facere signa et Aaron. Unde dicit Ysydorus de summo bono lib. 1. c. XXIV3): Quod nunc ecclesia dei/ miracula non facit, que sub apostolis faciebat, causa est, quia tunc oportebat mundum miraculis credere, nunc vero credentes oportet bonis operibus coruscare. Nam ideo tunc signa fiebant exterius, ut interius fides roboraretur. Nam in fide miracula quicunque inquirit, vanam gloriam, ut laudetur, querit. Scriptum est enim: „Miracula in signum sunt infidelibus sed non fidelibus". Nam Paulus pro non credencium in- fidelitate patrem Publii de infirmitate febrium virtutibus curat, infir- mantem vero Thymotheum fidelem medicinaliter temperat. Hec ille. 872а Non ergo debet papa querere hodie talia signa, tamquam generacio infidelis et incredula existens, sed fructus i. e. bona opera. Unde Augustinus libro Conf.: Nichil mirabilius in rebus humanis quam diligere inimicos. Unde Gregorius lib. XX. Mor. dicit4): Nunc sancta ecclesia, eciam si que signa fiant hereticorum despicit, quia hec sanctitatis specimen non esse cognoscit. Probacio quippe sactitatis non est signa facere, sed unumquemque ut se diligere, de deo vero vera, de pro- ximo vero meliora quam de semetipso sentire. Nam quia vera virtus in amore est, non autem in ostensione miraculi, veritas demonstrat, que ait: „In hoc cognoscent homines, quia mei discipuli estis, si dileccionem habueritis ad invicem". Qui enim non ait: In hoc cognoscent, quia mei discipuli estis, si signa feceritis, sed ait: si dileccionem habueritis ad invicem, aperte indicat, quia nos dei famulos non miracula sed solum sola dei caritas probat. Testimonium ergo superni discipulatus est donum fraterne dileccionis. Hec per totum Gregorius. Et Crisostomus omel. LV.5): Eicere demonia commune est opus inter ministros dei et ministros dyaboli, veritatem confiteri et iusticiam facere privatum est opus tantummodo sanctorum. Ideo quem videris demonia eicientem, si non sit confessio veritatis in ore eius nec iusticia in manibus eius, non est homo dei. Si autem videris veritatem confitentem et facientem iusticiam, si demonia non eicit, homo dei est. Hec ille. (1) v. 9. — 2) v. 2. — 3) Migne P. L. 83 col. 591 n. — 4) Migne P. L. 76 col. 147. — 5) Ve spisech Jana Zlatoústého nepodařilo se mi nalézti. (98)
Strana 99
Et idem super I. Mat. dicit: Tria totus mundus mirabatur: Christum post mortem surrexisse, carnem in celum ascendisse, per XI apostolos totum mundum convertisse. Huius autem quadruplex causa fuit sc. pecunie contemptus, glorie despectus, secularium occu- pacionum segregacio et terribilium perpessio. Hec ille. Et Ysydorus de summo bono ubi supra dicit1): Sicut in apostolis laudacior erat mirabilis virtus operum quam virtus signorum, ita et nunc in eccle- sia plus est bene vivere quam signa facere. Ex hiis patet, quod quilibet confitens veritatem et faciens iusticiam, contempnens pecuniam et sic de aliis ut supra per Crisost, talis habet testimonium, quod ipse sit missus a deo et quod non oportet ipsum/ probare illam missionem per operacionem miraculi preter operacionem iusticie, que miracula ab ecclesia cessabunt, antequam antichristus appareat (Ysyd, ubi supra). Nec per scripturam, que expresse ipsum nomen exprimeret, quod ad ewangelizandum a domino foret missus, ut dicit eadem decretalis Cum ex iniuncto, quia sic nullus presentium predicatorum potest ostendere ex scriptura legis dei, quod ipse sit specialiter nominatus. Et similiter patet de futuris predicatoribus, qui non sunt nominetenus annotati. 872b Nec obiciat quis de Enoch et Helya, quia illi sunt predi- catores antichristi, qui spiritu sancto prophetaverunt. Et patet, quod sicut non est causa sufficiens ad probandum, quod non sit a deo ad predicandum missus, quia non facit miracula, quia secundum Gregorium in Dyalogorum lib. 1.2) vite vera estimacio est in virtute operum non in ostensione signorum, quia multi dicent in illa die „Domine, domine, nonne in nomine tuo prophetavimus et demonia eiecimus et multas virtutes fecimus“ et tunc confitebor illis, quia nunquam novi vos, discedite a me, qui operamini iniquitatem.3) Sed confiteri veritatem, facere iusticiam, mundum contempnere, gloriam spernere, obprobia sustinere: huiusmodi est testimonium sufficiens, ut habens legis dei noticiam predicet libere Jesu Christi ewangelium, quia ut sic/ est a deo missus et illa est missio, de qua Rom. X. dicit apostolus: Quomodo predicabunt, nisi mittantur. Ubi dicit glosa Augustini: Hec ad ipsam graciam commendandam valent, ut per hoc totum bonum nostrum a gracia preveniente ostendatur. Dicit enim, quod 881a 1) Viz str. 98. 2) Migne P. L. 77 col. 213. — 3) Mat. 7, 22 n. (99) 7*
Et idem super I. Mat. dicit: Tria totus mundus mirabatur: Christum post mortem surrexisse, carnem in celum ascendisse, per XI apostolos totum mundum convertisse. Huius autem quadruplex causa fuit sc. pecunie contemptus, glorie despectus, secularium occu- pacionum segregacio et terribilium perpessio. Hec ille. Et Ysydorus de summo bono ubi supra dicit1): Sicut in apostolis laudacior erat mirabilis virtus operum quam virtus signorum, ita et nunc in eccle- sia plus est bene vivere quam signa facere. Ex hiis patet, quod quilibet confitens veritatem et faciens iusticiam, contempnens pecuniam et sic de aliis ut supra per Crisost, talis habet testimonium, quod ipse sit missus a deo et quod non oportet ipsum/ probare illam missionem per operacionem miraculi preter operacionem iusticie, que miracula ab ecclesia cessabunt, antequam antichristus appareat (Ysyd, ubi supra). Nec per scripturam, que expresse ipsum nomen exprimeret, quod ad ewangelizandum a domino foret missus, ut dicit eadem decretalis Cum ex iniuncto, quia sic nullus presentium predicatorum potest ostendere ex scriptura legis dei, quod ipse sit specialiter nominatus. Et similiter patet de futuris predicatoribus, qui non sunt nominetenus annotati. 872b Nec obiciat quis de Enoch et Helya, quia illi sunt predi- catores antichristi, qui spiritu sancto prophetaverunt. Et patet, quod sicut non est causa sufficiens ad probandum, quod non sit a deo ad predicandum missus, quia non facit miracula, quia secundum Gregorium in Dyalogorum lib. 1.2) vite vera estimacio est in virtute operum non in ostensione signorum, quia multi dicent in illa die „Domine, domine, nonne in nomine tuo prophetavimus et demonia eiecimus et multas virtutes fecimus“ et tunc confitebor illis, quia nunquam novi vos, discedite a me, qui operamini iniquitatem.3) Sed confiteri veritatem, facere iusticiam, mundum contempnere, gloriam spernere, obprobia sustinere: huiusmodi est testimonium sufficiens, ut habens legis dei noticiam predicet libere Jesu Christi ewangelium, quia ut sic/ est a deo missus et illa est missio, de qua Rom. X. dicit apostolus: Quomodo predicabunt, nisi mittantur. Ubi dicit glosa Augustini: Hec ad ipsam graciam commendandam valent, ut per hoc totum bonum nostrum a gracia preveniente ostendatur. Dicit enim, quod 881a 1) Viz str. 98. 2) Migne P. L. 77 col. 213. — 3) Mat. 7, 22 n. (99) 7*
Strana 100
credere ex auditu est, audire ex predicacione, predicare ex missione dei, ut ita totum descendat ex fonte gracie, predicacio autem vera ex missione. Hec glosa Quomodo ergo predicabunt, nisi mittantur a deo? Sic nemo sibi assumat honorem, nisi qui vocatur a deol), non a Symone Mago, non ab avaricia, non a vana gloria. Unde Bernhardus ad Eugenium papam dicit2): Manifestam sine dubio facit arborem fructus, radicem palmes, opus intencionem. Honorati incedere volunt, placere student hominibus, ditari et superbire et huic seculo per omnia conformari. Audi querelas domini: „Ipsi, inquit, regnaverunt, sed non ex me, principes extiterunt et ego non vocavi eos". Et sequitur: Sane qui non introivit fideliter neque per Christum, qui infideliter agat et contra Christum, ad quid venit? Ut mactet utique et disperdat. Hec ille. Unde Joh. X dicit Christus3): Quot- quot venerunt, fures sunt et latrones. Eodem modo dicitur4): Rogate dominum messis i. e. Christum 881b ipsum (Lira in Mat. IX), ut mittat operarios/ i. e. predicatores ad erudiendum populum (ibid), qui dixit Luc. XXI5): Ecce enim dabo vobis os et sapienciam, cui non poterunt resistere omnes adversarii vestri. Unde b. Gregorius XX. Mor. super isto verbo Job „Et animam agricolarum etc.“ dicit6): Agricole quippe huius terre sunt hii, qui minori loco positi, quo valent zelo, quanto possunt opere ad erudicionem sancte ecclesie in predicacionis gracia cooperantur. Quos videlicet huius terre agricolas hoc est non affligere eorum laboribus non invidere. Nec rector ecclesie, dum soli sibi ius predi- cacionis vendicat, eciam aliis recte predicantibus invidia se mordente contradicat. Pia etenim pastoris mens, quia non propriam gloriam querit, ab hominibus vult adiuvari. Fidelis namque predicator optat, si fieri valeat, ut veritatem, quam solus loqui non sufficit, ora cuncto- rum sonent. Unde cum Josue duobus in castris manentibus atque prophetantibus vellet obsistere: Quid emularis, inquit Moyses, pro me? Quis michi tribuat, ut omnes prophetent et det dominus eis spiritum suum? Prophetare quippe voluit omnes, quia bonum, quod habuit, aliis non invidit. Hec Gregorius. Unde dicit Anastazius papa II. XIX. dist. Secundum7): Itaque neque hic qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus, a deo autem 882a non queritur, quis vel qualisI predicet, sed que predicet. Sic Luc. IX, quando Johannes dixit:8) Magister, vidimus quen- dam in nomine tuo eicientem demonia, qui non sequitur nos, et 1) Hebr. 5, 4. — 2) Ve spisech Bernardových nevidím. — 3) Jan 10, 8.— 4) Mat. 9, 38. — 5) v. 15. — 6) Je v kn. XXII. Migne P. L. 76 col. 247. — 7) c. 8. — s) Luk. 9, 49 n. (100)
credere ex auditu est, audire ex predicacione, predicare ex missione dei, ut ita totum descendat ex fonte gracie, predicacio autem vera ex missione. Hec glosa Quomodo ergo predicabunt, nisi mittantur a deo? Sic nemo sibi assumat honorem, nisi qui vocatur a deol), non a Symone Mago, non ab avaricia, non a vana gloria. Unde Bernhardus ad Eugenium papam dicit2): Manifestam sine dubio facit arborem fructus, radicem palmes, opus intencionem. Honorati incedere volunt, placere student hominibus, ditari et superbire et huic seculo per omnia conformari. Audi querelas domini: „Ipsi, inquit, regnaverunt, sed non ex me, principes extiterunt et ego non vocavi eos". Et sequitur: Sane qui non introivit fideliter neque per Christum, qui infideliter agat et contra Christum, ad quid venit? Ut mactet utique et disperdat. Hec ille. Unde Joh. X dicit Christus3): Quot- quot venerunt, fures sunt et latrones. Eodem modo dicitur4): Rogate dominum messis i. e. Christum 881b ipsum (Lira in Mat. IX), ut mittat operarios/ i. e. predicatores ad erudiendum populum (ibid), qui dixit Luc. XXI5): Ecce enim dabo vobis os et sapienciam, cui non poterunt resistere omnes adversarii vestri. Unde b. Gregorius XX. Mor. super isto verbo Job „Et animam agricolarum etc.“ dicit6): Agricole quippe huius terre sunt hii, qui minori loco positi, quo valent zelo, quanto possunt opere ad erudicionem sancte ecclesie in predicacionis gracia cooperantur. Quos videlicet huius terre agricolas hoc est non affligere eorum laboribus non invidere. Nec rector ecclesie, dum soli sibi ius predi- cacionis vendicat, eciam aliis recte predicantibus invidia se mordente contradicat. Pia etenim pastoris mens, quia non propriam gloriam querit, ab hominibus vult adiuvari. Fidelis namque predicator optat, si fieri valeat, ut veritatem, quam solus loqui non sufficit, ora cuncto- rum sonent. Unde cum Josue duobus in castris manentibus atque prophetantibus vellet obsistere: Quid emularis, inquit Moyses, pro me? Quis michi tribuat, ut omnes prophetent et det dominus eis spiritum suum? Prophetare quippe voluit omnes, quia bonum, quod habuit, aliis non invidit. Hec Gregorius. Unde dicit Anastazius papa II. XIX. dist. Secundum7): Itaque neque hic qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus, a deo autem 882a non queritur, quis vel qualisI predicet, sed que predicet. Sic Luc. IX, quando Johannes dixit:8) Magister, vidimus quen- dam in nomine tuo eicientem demonia, qui non sequitur nos, et 1) Hebr. 5, 4. — 2) Ve spisech Bernardových nevidím. — 3) Jan 10, 8.— 4) Mat. 9, 38. — 5) v. 15. — 6) Je v kn. XXII. Migne P. L. 76 col. 247. — 7) c. 8. — s) Luk. 9, 49 n. (100)
Strana 101
prohibuimus eum, ait Jesus: Nolite prohibere eum, nemo est enim, qui faciat virtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me: qui enim non est adversum nos, pro nobis est. — Sic quando pharizei dixerunt contra Christum: Hic non eicit demones nisi in Belsebub principe demoniorum (Mat. XIII1), quedam muli er2) extollens vocem suam de turba (Lira: ex corde et alte proferens laudem Christi constanter propter vituperia Judeorum) dixit: Beatus venter, qui te portavit, et ubera, que suxisti (Luc. XI3), nec Christus inhibuit eam, sed magis approbavit verbi dei et veritatis predicacionem, cum dixit: Quin ymo beati, qui audiunt verbum dei et custodiunt illud. — Sic Anna vidua domino confitebatur et loquebatur de illo omnibus, qui expectabant redempcionem Israel, anunccians eis natum esse redemptorem (Luc. II). — Sic sustinuit Christus, quod mulier Samaritana ipsum populo denuncciavit Joh. IV, ubi dicitur4) quod reliquit ydriam suam mulier et abiit in civitatem et dixit illis hominibus: Venite et videte hominem, qui dixit michi omnia quecun- que feci, numquid ipse est Christus? Et exierunt et veniebant ad eum. Et sequitur: Ex civitate autem/ illa multi crediderunt in eum Sama- ritanorum propter verbum mulieris testimonium perhibentis, quia etc. ut ibi. — Et quantum bonum fecit illa mulier, cum qua Christus non attediabatur loqui et dicere, quod ipse esset Messias, quando dixit:5) Ego sum, qui loquor tecum ut ibi, et non legitur, quod unquam alicui phariseo ita publice dixisset, quod ipse esset Messias, sicut mulieri dixit. — Sic Christus ait illi, a quo eiecerat legionem:6) Vade in domum tuam ad tuos et anunccia illis, quanta tibi dominus fecerit et misertus sit tui. Et abiit et cepit predicare in Decapoli, quanta sibi fecerit ille et omnes mirabantur. (Mat. V) Sic non fuit inhibitus cecus natus a Christo (Joh. IX), quando phariseis blasphemantibus et dicentibus:7) Da gloriam deo, nos scimus, quia hic homo peccator est, dixit: Si peccator est, nescio. Et sequitur:8) In hoc mirabile est, quia vos nescitis, unde sit et aperuit oculos meos; scimus autem, quia peccatores deus non exaudit, sed si quis dei est cultor et voluntatem eius facit, hunc exaudit; a seculo non est auditum, quia quis aperuit oculos ceci nati. Nisi esset hic a deo, non posset facere homo quidquam. Ecce quomodo Christum iste predicavit eciam coram phariseis, sed ab eis propterea, quia noluit cum eis Christum blasphemare, eiectus/ erat extra sina- 891a gogam et cum Christo excommunicatus et tunc a principio venit Jesus et dixit ei:9) Credis in filium dei? et venit ad collegium 882b 1) v. 24. — 2) A má na okraji: predicacio mulierum. — 3) v. 27 n. — 4) v. 28 n., 39. — 5) Jan 4, 26. — 6) Luk. 8, 39. — 7) v. 24 n. — s) v. 30—33. — 9) v. 35. (101)
prohibuimus eum, ait Jesus: Nolite prohibere eum, nemo est enim, qui faciat virtutem in nomine meo et possit cito male loqui de me: qui enim non est adversum nos, pro nobis est. — Sic quando pharizei dixerunt contra Christum: Hic non eicit demones nisi in Belsebub principe demoniorum (Mat. XIII1), quedam muli er2) extollens vocem suam de turba (Lira: ex corde et alte proferens laudem Christi constanter propter vituperia Judeorum) dixit: Beatus venter, qui te portavit, et ubera, que suxisti (Luc. XI3), nec Christus inhibuit eam, sed magis approbavit verbi dei et veritatis predicacionem, cum dixit: Quin ymo beati, qui audiunt verbum dei et custodiunt illud. — Sic Anna vidua domino confitebatur et loquebatur de illo omnibus, qui expectabant redempcionem Israel, anunccians eis natum esse redemptorem (Luc. II). — Sic sustinuit Christus, quod mulier Samaritana ipsum populo denuncciavit Joh. IV, ubi dicitur4) quod reliquit ydriam suam mulier et abiit in civitatem et dixit illis hominibus: Venite et videte hominem, qui dixit michi omnia quecun- que feci, numquid ipse est Christus? Et exierunt et veniebant ad eum. Et sequitur: Ex civitate autem/ illa multi crediderunt in eum Sama- ritanorum propter verbum mulieris testimonium perhibentis, quia etc. ut ibi. — Et quantum bonum fecit illa mulier, cum qua Christus non attediabatur loqui et dicere, quod ipse esset Messias, quando dixit:5) Ego sum, qui loquor tecum ut ibi, et non legitur, quod unquam alicui phariseo ita publice dixisset, quod ipse esset Messias, sicut mulieri dixit. — Sic Christus ait illi, a quo eiecerat legionem:6) Vade in domum tuam ad tuos et anunccia illis, quanta tibi dominus fecerit et misertus sit tui. Et abiit et cepit predicare in Decapoli, quanta sibi fecerit ille et omnes mirabantur. (Mat. V) Sic non fuit inhibitus cecus natus a Christo (Joh. IX), quando phariseis blasphemantibus et dicentibus:7) Da gloriam deo, nos scimus, quia hic homo peccator est, dixit: Si peccator est, nescio. Et sequitur:8) In hoc mirabile est, quia vos nescitis, unde sit et aperuit oculos meos; scimus autem, quia peccatores deus non exaudit, sed si quis dei est cultor et voluntatem eius facit, hunc exaudit; a seculo non est auditum, quia quis aperuit oculos ceci nati. Nisi esset hic a deo, non posset facere homo quidquam. Ecce quomodo Christum iste predicavit eciam coram phariseis, sed ab eis propterea, quia noluit cum eis Christum blasphemare, eiectus/ erat extra sina- 891a gogam et cum Christo excommunicatus et tunc a principio venit Jesus et dixit ei:9) Credis in filium dei? et venit ad collegium 882b 1) v. 24. — 2) A má na okraji: predicacio mulierum. — 3) v. 27 n. — 4) v. 28 n., 39. — 5) Jan 4, 26. — 6) Luk. 8, 39. — 7) v. 24 n. — s) v. 30—33. — 9) v. 35. (101)
Strana 102
Christi, cum fuit eiectus extra synagogam sathane Judeorum. Sic qui habetis zelum animarum, predicate Christum et nolite timere eos, qui occidunt corpus, quia talis malediccio hominum est benediccio apud deum secundum sentenciam salvatoris Mat. V:1) Beati eritis, cum male- dixerint vobis homines etc. Ergo dicit Bar. Brix. in dicto cap. Secundum in glosa: quod secundum antiqua tempora omnes pote- rant predicare. Et ergo qua racione Heldat et Medat,2) super quos requievit spiritus domini, prophetaverunt licite Moyse irrequisito (Num. XI), eadem racione humilis Christi, super quem requiescit spiritus domini, irrequisito papa vel epi- scopo licite potest predicare populo verbum dei. Et utinam in hoc facto prelati haberent spiritum Moysi et non impedirent sive clauderent ora canencium te dominum (Hest. XIII3). 891b Rex enim sive dominus temporalis non tantum dominatur super subditorum, ymmo filiorum suorum temporalibus, quin possint dare elemosinas quibus volunt, quia ad ministrandum illas ille, qui est habens, tenetur sub pena dampnacionis (Mat. XXV 4) ubi dicitur: Esurivi enim etc. et Mat. X5) in fine dicitur: Et quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aque frigide tantum in nomine/ discipuli, amen dico vobis, non perdet mercedem suam.) Ergo multo magis episcopus vel quicunque alius non tan- tum dominatur super sciencia hominis servihumilis Christi et aliis dei donis, quin potest libere ex tytulo spiritualis elemosine populo ewangelium predicare. Quare dicit Jeronimus c. V. de norma vivendi:6) quod cuilibet scienti iniungitur predicacionis officium, dummodo faciat, ymmo quod plus dicam, qui scit et facit et alios non docet, tenetur domino reddere racionem. Cum enim iuxta ep. Joh.7) Qui odit fra- trem suum, homicida est et qui habuerit substanciam huius mundi et viderit fratrem suum necessitatem pacientem et clauserit viscera ab eo, quomodo caritas dei manet in eo: quanto magis qui viderit fratrem suum errantem et mortalibus oppressum criminibus et non ministraverit ei verbum doctrine, ille qui doctus est, homicida et sine caritate est. Et dicit Christus Mat. XXIII:8) Omnes vos fratres estis et Gen. XLIV dicitur:9) Nisi adduxeritis fratrem vestrum mini- mum, non videbitis faciem meam, quia dixit dominus Eccli XVII: 10) Attendite ab omni iniquo, et mandavit illis unicuique de proximo suo. 1) v. 11. — 2) Num. 11, 26 nn. — 3) v. 17. — 4) v. 35. — 5) v. 42. — 6) Není mezi spisy Jeronymovými u Migne P. L. 22—30. — 7) I. Jan. 3, 15. — 8) v. 8. — 9) v. 23, vlastně Gen. 43, 3. — 10) v. 11. n. (102)
Christi, cum fuit eiectus extra synagogam sathane Judeorum. Sic qui habetis zelum animarum, predicate Christum et nolite timere eos, qui occidunt corpus, quia talis malediccio hominum est benediccio apud deum secundum sentenciam salvatoris Mat. V:1) Beati eritis, cum male- dixerint vobis homines etc. Ergo dicit Bar. Brix. in dicto cap. Secundum in glosa: quod secundum antiqua tempora omnes pote- rant predicare. Et ergo qua racione Heldat et Medat,2) super quos requievit spiritus domini, prophetaverunt licite Moyse irrequisito (Num. XI), eadem racione humilis Christi, super quem requiescit spiritus domini, irrequisito papa vel epi- scopo licite potest predicare populo verbum dei. Et utinam in hoc facto prelati haberent spiritum Moysi et non impedirent sive clauderent ora canencium te dominum (Hest. XIII3). 891b Rex enim sive dominus temporalis non tantum dominatur super subditorum, ymmo filiorum suorum temporalibus, quin possint dare elemosinas quibus volunt, quia ad ministrandum illas ille, qui est habens, tenetur sub pena dampnacionis (Mat. XXV 4) ubi dicitur: Esurivi enim etc. et Mat. X5) in fine dicitur: Et quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aque frigide tantum in nomine/ discipuli, amen dico vobis, non perdet mercedem suam.) Ergo multo magis episcopus vel quicunque alius non tan- tum dominatur super sciencia hominis servihumilis Christi et aliis dei donis, quin potest libere ex tytulo spiritualis elemosine populo ewangelium predicare. Quare dicit Jeronimus c. V. de norma vivendi:6) quod cuilibet scienti iniungitur predicacionis officium, dummodo faciat, ymmo quod plus dicam, qui scit et facit et alios non docet, tenetur domino reddere racionem. Cum enim iuxta ep. Joh.7) Qui odit fra- trem suum, homicida est et qui habuerit substanciam huius mundi et viderit fratrem suum necessitatem pacientem et clauserit viscera ab eo, quomodo caritas dei manet in eo: quanto magis qui viderit fratrem suum errantem et mortalibus oppressum criminibus et non ministraverit ei verbum doctrine, ille qui doctus est, homicida et sine caritate est. Et dicit Christus Mat. XXIII:8) Omnes vos fratres estis et Gen. XLIV dicitur:9) Nisi adduxeritis fratrem vestrum mini- mum, non videbitis faciem meam, quia dixit dominus Eccli XVII: 10) Attendite ab omni iniquo, et mandavit illis unicuique de proximo suo. 1) v. 11. — 2) Num. 11, 26 nn. — 3) v. 17. — 4) v. 35. — 5) v. 42. — 6) Není mezi spisy Jeronymovými u Migne P. L. 22—30. — 7) I. Jan. 3, 15. — 8) v. 8. — 9) v. 23, vlastně Gen. 43, 3. — 10) v. 11. n. (102)
Strana 103
Et Prov. XXIV dicitur: 1) Erue eos, qui dominantur ad mortem et qui trahuntur ad interitum, liberare non cesses. Si dixeris: vires non suppetunt, qui inspector est cordis, ipse intelligit et servatorem anime tue nichil I fallit — reddet homini iuxta opera sua. 892a Ecce quod non excusantur qui dicunt: Quomodo ego possem contra tot et tot, quia deus incrementum dat, ut supra, et scit vires tuas, quantum potes. Dicit Gregorius in Registro et ponitur VIII. q. 1 In scripturis:2) Quia si is, qui valet, omnipotentis dei renuit pascere oves, ostendit se pastorem summum minime diligere. Si enim unigenitus patris pro explenda utilitate omnium de secreto patris ad publicum nostrum egressus est, nos quid dicturi sumus, si secretum nostrum preponimus utilitati proximorum? Quies itaque nobis est ex corde appetenda et tamen pro lucro multorum aliquando postponenda. Nam sicut toto desiderio debemus occupacionem fugere, ita si desit qui predicet, occupaciones omnes libenti necesse est humero subire. Hec ille. Et idem Innoc. III., qui est auctor decretalis Cum ex iniuncto de heret. dicit Extra de sac. unc. c. unico § Quia vero,3) quod baptizatus in vertice inungitur, ut sit paratus omni petenti de fide reddere racionem. Et sequitur: In fronte ungitur baptizatus, ut libere confiteatur quod credit, quid corde cre- ditur ad iusticiam, ore autem fit confessio ad salutem, memor eius, quod dominus ait: Qui me confessus fuerit coram hominibus etc. Hec ille. Sunt ergo iam peyores dyabolo multi, qui a Christo audivit scripturas et econverso Christus ab eo, I quando dixit: Scriptum est: angelis suis mandavit etc. (Mat. IV 4) Hodie autem non tantum non volunt audire sive recipere verbum dei, sed contra illud ne publicetur faciunt constitu- ciones et ad libitum eorum limitaciones, ne libere procedat. Et remissius erit terre Sodomorum quam illis (Mat. X5), cum tamen apostolus dicit: Sive per veritatem sive alio modo Christus predicetur, in hoc gaudeo et gaudebo (Phil. 1.6) et ponitur XIX. dist. Secundum in glosa). Dicant nunc pestiferi doctores occasionem querentes ex aucto- ritate, qui semper volunt discere et nunquam ad scienciam veritatis pervenire:7) dicant, quare hec scripta sunt, si ad ewan- gelizandum Christi ewangelium expectande sunt adhuc licencie et iudicia symoniacorum, usurariorum et 892b 1) v. 11 n. — 2) c. 9. — 3) § 6. X 1, 15. — 2) v. 6. — 5) v. 15. — 6) v. 18. — 7) II. Tim. 3, 7. (103)
Et Prov. XXIV dicitur: 1) Erue eos, qui dominantur ad mortem et qui trahuntur ad interitum, liberare non cesses. Si dixeris: vires non suppetunt, qui inspector est cordis, ipse intelligit et servatorem anime tue nichil I fallit — reddet homini iuxta opera sua. 892a Ecce quod non excusantur qui dicunt: Quomodo ego possem contra tot et tot, quia deus incrementum dat, ut supra, et scit vires tuas, quantum potes. Dicit Gregorius in Registro et ponitur VIII. q. 1 In scripturis:2) Quia si is, qui valet, omnipotentis dei renuit pascere oves, ostendit se pastorem summum minime diligere. Si enim unigenitus patris pro explenda utilitate omnium de secreto patris ad publicum nostrum egressus est, nos quid dicturi sumus, si secretum nostrum preponimus utilitati proximorum? Quies itaque nobis est ex corde appetenda et tamen pro lucro multorum aliquando postponenda. Nam sicut toto desiderio debemus occupacionem fugere, ita si desit qui predicet, occupaciones omnes libenti necesse est humero subire. Hec ille. Et idem Innoc. III., qui est auctor decretalis Cum ex iniuncto de heret. dicit Extra de sac. unc. c. unico § Quia vero,3) quod baptizatus in vertice inungitur, ut sit paratus omni petenti de fide reddere racionem. Et sequitur: In fronte ungitur baptizatus, ut libere confiteatur quod credit, quid corde cre- ditur ad iusticiam, ore autem fit confessio ad salutem, memor eius, quod dominus ait: Qui me confessus fuerit coram hominibus etc. Hec ille. Sunt ergo iam peyores dyabolo multi, qui a Christo audivit scripturas et econverso Christus ab eo, I quando dixit: Scriptum est: angelis suis mandavit etc. (Mat. IV 4) Hodie autem non tantum non volunt audire sive recipere verbum dei, sed contra illud ne publicetur faciunt constitu- ciones et ad libitum eorum limitaciones, ne libere procedat. Et remissius erit terre Sodomorum quam illis (Mat. X5), cum tamen apostolus dicit: Sive per veritatem sive alio modo Christus predicetur, in hoc gaudeo et gaudebo (Phil. 1.6) et ponitur XIX. dist. Secundum in glosa). Dicant nunc pestiferi doctores occasionem querentes ex aucto- ritate, qui semper volunt discere et nunquam ad scienciam veritatis pervenire:7) dicant, quare hec scripta sunt, si ad ewan- gelizandum Christi ewangelium expectande sunt adhuc licencie et iudicia symoniacorum, usurariorum et 892b 1) v. 11 n. — 2) c. 9. — 3) § 6. X 1, 15. — 2) v. 6. — 5) v. 15. — 6) v. 18. — 7) II. Tim. 3, 7. (103)
Strana 104
antichristianorum, quasi absque eorum iudicio nemini liceat deum timere et mandata eius observare, qui nunc spiritum aposto- lorum volunt extingwere et prophecias non metuunt spernere, fideles cogunt post tot scripturas legis dei et sanctorum katholicorum ex- pectare iudicia venatorum, aleatorum, pugnatorum et symoniacorum et fornicatorum, avarorum et antichristianorum, qui neque possunt neque volunt neque sciunt recte iudicare, sc. aut avaricia excečati aut luxuria pregravati. Nos tamen illorum sentencias exequi cupimus, quos iam cum Christo regnare cre- 901a dimus. Jeronimus in omel. Homo quidam peregre:1) Nemo dicat sufficit michi ipsi attendere, michi soli providere, de me redditurus sum racionem, non sum eruditus in scripturis nec expediens in verbis, modicum scio, numquid si non predicetur, quemquam accusabit vel condempnabit? Quotquot enim hominibus quisque quantum ad se per- tinet prodesse potest verbo, de tot dampnum facit ex silencio et de tot non iniuste redditurus est racionem in iudicio. Qui ergo multa novit, multa dicat, quod et quantum quisque novit, tantum dicat. Qui scit vel unum ewangelium vel virtutis exemplum, quidquid scit per cogitacionem, aliis tribuat per predicacionem. Non consideret sexum vel etatem, personam, tempus, locum, sed predicet omnibus, masculis, feminis, iuvenibus, divitibus, pauperibus, in prosperitate, in adversitate, die noctuque, vespere in ecclesia, in platea, in via, in agro, in terra, in mari, omnibus ubique semper bonum quod novit dicat, si assit qui audire possit. 901b Beda super Joh. super illo „Recordati sunt autem discipuli, quia scriptum est Zelus domus tue comedit me“ :2) Zelemus, inquit, et nos templum dei i. e. s. ecclesiam et ne quid pravum aut perversum agatur, totis viribus insistamus. Nemo nostrum putare, nemo dicere debet: Sufficit michí mea salvacio./ Quisquis hoc dicit, non come- ditur zelo dei. Unde Bernhardus in quodam sermone de Joh. Bapt. inquit:3) Ferveat in nobis zelus iste, karissimi, ferveat amor iusticie, odium iniquitatis. Nemo fratris vicia palpet, peccata dissi- mulet, nemo dicat: numquid custos fratris mei sum ego? Nemo quantum in se est, equanimiter ferat, cum viderit ordinem deperire, minui disciplinam. Est enim consentire silere, cum arguere possit et scimus, quia similis pena facientes maneat et consencientes. 1) Není mezi spisy Jeronymovými u Migne 22—30. 2) Migne P. L. 92 col. 665. 3) Migne P. L. 183 col. 402. (104)
antichristianorum, quasi absque eorum iudicio nemini liceat deum timere et mandata eius observare, qui nunc spiritum aposto- lorum volunt extingwere et prophecias non metuunt spernere, fideles cogunt post tot scripturas legis dei et sanctorum katholicorum ex- pectare iudicia venatorum, aleatorum, pugnatorum et symoniacorum et fornicatorum, avarorum et antichristianorum, qui neque possunt neque volunt neque sciunt recte iudicare, sc. aut avaricia excečati aut luxuria pregravati. Nos tamen illorum sentencias exequi cupimus, quos iam cum Christo regnare cre- 901a dimus. Jeronimus in omel. Homo quidam peregre:1) Nemo dicat sufficit michi ipsi attendere, michi soli providere, de me redditurus sum racionem, non sum eruditus in scripturis nec expediens in verbis, modicum scio, numquid si non predicetur, quemquam accusabit vel condempnabit? Quotquot enim hominibus quisque quantum ad se per- tinet prodesse potest verbo, de tot dampnum facit ex silencio et de tot non iniuste redditurus est racionem in iudicio. Qui ergo multa novit, multa dicat, quod et quantum quisque novit, tantum dicat. Qui scit vel unum ewangelium vel virtutis exemplum, quidquid scit per cogitacionem, aliis tribuat per predicacionem. Non consideret sexum vel etatem, personam, tempus, locum, sed predicet omnibus, masculis, feminis, iuvenibus, divitibus, pauperibus, in prosperitate, in adversitate, die noctuque, vespere in ecclesia, in platea, in via, in agro, in terra, in mari, omnibus ubique semper bonum quod novit dicat, si assit qui audire possit. 901b Beda super Joh. super illo „Recordati sunt autem discipuli, quia scriptum est Zelus domus tue comedit me“ :2) Zelemus, inquit, et nos templum dei i. e. s. ecclesiam et ne quid pravum aut perversum agatur, totis viribus insistamus. Nemo nostrum putare, nemo dicere debet: Sufficit michí mea salvacio./ Quisquis hoc dicit, non come- ditur zelo dei. Unde Bernhardus in quodam sermone de Joh. Bapt. inquit:3) Ferveat in nobis zelus iste, karissimi, ferveat amor iusticie, odium iniquitatis. Nemo fratris vicia palpet, peccata dissi- mulet, nemo dicat: numquid custos fratris mei sum ego? Nemo quantum in se est, equanimiter ferat, cum viderit ordinem deperire, minui disciplinam. Est enim consentire silere, cum arguere possit et scimus, quia similis pena facientes maneat et consencientes. 1) Není mezi spisy Jeronymovými u Migne 22—30. 2) Migne P. L. 92 col. 665. 3) Migne P. L. 183 col. 402. (104)
Strana 105
Augustinus in Regula:1) Si crudelis est, qui vulnus fratris celat in corpore, multo magis crudelis est, qui peccati vulnus in anima fratris non indicat et reus illius mortis existit, quem tacendo perire permittit. Et quod dicitur in dicto obiecto c. Cum ex iniuncto, quod alios posuit dominus in ecclesia doctores etc., nota secundum hoc duplices sunt doctores et per consequens predica- tores sc. vaniloqui et a Christo Jesu domino positi. Primi sunt conversi in vaniloquium, volentes esse legis dei doctores, non intelligentes (I. Tym. 12), non manifestum sermonem dantes sed in aëra loquentes (I. Cor. XIV3), per quos via veritatis blasphematur4), magistri mendaces5), in avaricia fictis verbis negociantes6), qui velut irracionabilia pecora in perniciem et capcionem in hiis, que ignorant, blasphemantes7)/ deliciis affluentes, in conviviis suis luxuriantes, oculos habentes plenos adulterii et incessabilis/ delicti, pellicientes animas instabiles, cor exercitatum cum avaricia habentes, malediccionis filii derelinquentes rectam viam, erraverunt, secuti sunt viam Balaam ex Bozor, qui mercedem iniquitatis amavit, correpcionem vero habuit sue vesanie subiugale mutum animal hominis voce loquens prohiberi prophete insipienciam. Hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus agitate, quibus caligo reservatur tenebrarums). Hec II. Petr. 2. Ma- gistri prurientes auribus et a veritate aures avertentes ad fabulas convertentes. (II. Tim. IV9). Et de illis inquit Ps.: 10) Narraverunt michi iniqui fabulaciones etc. Sed sunt homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus inobedientes, magistri sce- lesti sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, inmites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, voluptatum amatores magis quam dei, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes, et hos devita. Ex hiis enim sunt, qui penetrant domos et captivas ducunt mulierculas oneratas peccatis, qui ducuntur variis desideriis, semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis pervenientes; quemadmodum autem Jamnes et Mambres restiterunt Moisi, ita et hii resistunt veritati; homines I corrupti mente, reprobi circa fidem, sed ultra non proficient, insipiencia eorum manifesta erit, sicut et illorum fuit (II. Tym. III11). Et I. Tym. VI dicitur:12) Si quis aliter docet et non acquiescit sermonibus domini nostri Jesu Christi et ei que secundum pietatem est doctrine, superbus (Lira: sc. est talis doctor; ex superbia enim procedit asserere que sunt dubia 902а 902b 1) Migne P. L. 32 col. 1381, ale ne doslovně. — 2) v. 6 n. — 3) v. 9. — 4) II. Pet. 2, 2. — 5) Tamže v. 1. — 6) Tamže v. 3. — 7) Tamže v. 12. — 8) Tamže v. 13—17. — 9) v. 3. n. — 10) Z. 118, 85. — 11) v. 2—9. — 12) v. 3—5. (105)
Augustinus in Regula:1) Si crudelis est, qui vulnus fratris celat in corpore, multo magis crudelis est, qui peccati vulnus in anima fratris non indicat et reus illius mortis existit, quem tacendo perire permittit. Et quod dicitur in dicto obiecto c. Cum ex iniuncto, quod alios posuit dominus in ecclesia doctores etc., nota secundum hoc duplices sunt doctores et per consequens predica- tores sc. vaniloqui et a Christo Jesu domino positi. Primi sunt conversi in vaniloquium, volentes esse legis dei doctores, non intelligentes (I. Tym. 12), non manifestum sermonem dantes sed in aëra loquentes (I. Cor. XIV3), per quos via veritatis blasphematur4), magistri mendaces5), in avaricia fictis verbis negociantes6), qui velut irracionabilia pecora in perniciem et capcionem in hiis, que ignorant, blasphemantes7)/ deliciis affluentes, in conviviis suis luxuriantes, oculos habentes plenos adulterii et incessabilis/ delicti, pellicientes animas instabiles, cor exercitatum cum avaricia habentes, malediccionis filii derelinquentes rectam viam, erraverunt, secuti sunt viam Balaam ex Bozor, qui mercedem iniquitatis amavit, correpcionem vero habuit sue vesanie subiugale mutum animal hominis voce loquens prohiberi prophete insipienciam. Hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus agitate, quibus caligo reservatur tenebrarums). Hec II. Petr. 2. Ma- gistri prurientes auribus et a veritate aures avertentes ad fabulas convertentes. (II. Tim. IV9). Et de illis inquit Ps.: 10) Narraverunt michi iniqui fabulaciones etc. Sed sunt homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus inobedientes, magistri sce- lesti sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, inmites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, voluptatum amatores magis quam dei, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes, et hos devita. Ex hiis enim sunt, qui penetrant domos et captivas ducunt mulierculas oneratas peccatis, qui ducuntur variis desideriis, semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis pervenientes; quemadmodum autem Jamnes et Mambres restiterunt Moisi, ita et hii resistunt veritati; homines I corrupti mente, reprobi circa fidem, sed ultra non proficient, insipiencia eorum manifesta erit, sicut et illorum fuit (II. Tym. III11). Et I. Tym. VI dicitur:12) Si quis aliter docet et non acquiescit sermonibus domini nostri Jesu Christi et ei que secundum pietatem est doctrine, superbus (Lira: sc. est talis doctor; ex superbia enim procedit asserere que sunt dubia 902а 902b 1) Migne P. L. 32 col. 1381, ale ne doslovně. — 2) v. 6 n. — 3) v. 9. — 4) II. Pet. 2, 2. — 5) Tamže v. 1. — 6) Tamže v. 3. — 7) Tamže v. 12. — 8) Tamže v. 13—17. — 9) v. 3. n. — 10) Z. 118, 85. — 11) v. 2—9. — 12) v. 3—5. (105)
Strana 106
911a et multo magis que sunt falsa, ideo sequitur:) nichil sciens, sed langwens circa questiones et verborum pugnas inutiles, ex quibus oriuntur invidie, contenciones, blasphemie, suspiciones male (glosa: Nam invidentes ad invicem facta mutua pessime interpretantur; ideo sequitur:) conflicciones hominum mente corruptorum, existimantes questum esse pietatem (glosa: i. e. predicacionem, que est opus pi- etatis, exercencium propter temporale lucrum). Hec ibi. — Et tales sunt mulier ornatu meretricio, preparata ad rapiendas animas, gar- rula et vaga, quietis impaciens nec volens in domo consistere pe- dibus suis, nunc in plateis nunc iuxta angulos insidians etc. Prov. VII 1). Hec mulier stulta et clamosa plenaque illecebris et nichil omnino sciens, sedet in foribus domus sue super sellam in excelso urbis loco, ut vocet transeuntes per viam/ et pergentes itinere suo2) etc. 911b Ibidem X. dicit Augustinus:3) Per istam mulierem intel- ligitur mundi sapiencia, quam stultam fecit deus, et est terrena, animalis et dyabolica (Jac. III4). Que autem desursum est sapiencia, primum quidem pudica est, sed illa est plena illecebris i. e. noxiis voluptatibus: deinde pacifica, modesta, sed illa clamorosa i. e. gar- rula, loquens sine utilitate, quod provenit ex defectu sapiencie; illa suadibilis, hec autem stulta, illa bonis consenciens, hec autem om- nino nichil sciens; illa plena misericordia et fructibus bonis, hec sedet in foribus, ut omnibus se exponat. Jerem. III:5) Frons mere- tricis facta est tibi, noluisti erubescere et Ez. XVI:6) Ve ve, ait do- minus, edificasti tibi lupanar et fecisti tibi prostibulum in cunctis plateis, ad omne caput vie edificasti tibi signum prostitucionis tue et abhominabilem fecisti decorem tuum et divisisti pedes tuos omni transeunti et multiplicasti fornicaciones tuas. Et sequitur:7) In quo mundabo cor tuum, ait dominus deus, cum facis omnia hec opera mulieris meretricis et procacis, quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis vie,facta es quasi meretrix fastidiosa agens precium et quasi adultera, que super virum suum inducit alienos. Et sequitur:8) Ecce ego congregabo omnes amatores tuos, quibus commixta es, et omnes, quos dilexisti, super universos, quos oderas, et sequitur: et dabo te in manus eorum et destruent lupanar tuum et demolientur prosti- bulum tuum et denudabunt te vestimentis tuis et auferent vasa de- coris tui et derelinquent te nudam plenamque ignominia et adducent super te multitudinem et lapidabunt te lapidibus et trucidabunt te gladiis suis et comburent domos tuas igni et desines fornicari et 1) v. 10—11. — 2) Přísl. 9, 13—15. — 3) Toho místa nenalézám. — 4) v. 15. 17. — 5) v. 3. — 6) v. 24. n. — 7) v. 30—32. — s) v. 37, 38—41. (106)
911a et multo magis que sunt falsa, ideo sequitur:) nichil sciens, sed langwens circa questiones et verborum pugnas inutiles, ex quibus oriuntur invidie, contenciones, blasphemie, suspiciones male (glosa: Nam invidentes ad invicem facta mutua pessime interpretantur; ideo sequitur:) conflicciones hominum mente corruptorum, existimantes questum esse pietatem (glosa: i. e. predicacionem, que est opus pi- etatis, exercencium propter temporale lucrum). Hec ibi. — Et tales sunt mulier ornatu meretricio, preparata ad rapiendas animas, gar- rula et vaga, quietis impaciens nec volens in domo consistere pe- dibus suis, nunc in plateis nunc iuxta angulos insidians etc. Prov. VII 1). Hec mulier stulta et clamosa plenaque illecebris et nichil omnino sciens, sedet in foribus domus sue super sellam in excelso urbis loco, ut vocet transeuntes per viam/ et pergentes itinere suo2) etc. 911b Ibidem X. dicit Augustinus:3) Per istam mulierem intel- ligitur mundi sapiencia, quam stultam fecit deus, et est terrena, animalis et dyabolica (Jac. III4). Que autem desursum est sapiencia, primum quidem pudica est, sed illa est plena illecebris i. e. noxiis voluptatibus: deinde pacifica, modesta, sed illa clamorosa i. e. gar- rula, loquens sine utilitate, quod provenit ex defectu sapiencie; illa suadibilis, hec autem stulta, illa bonis consenciens, hec autem om- nino nichil sciens; illa plena misericordia et fructibus bonis, hec sedet in foribus, ut omnibus se exponat. Jerem. III:5) Frons mere- tricis facta est tibi, noluisti erubescere et Ez. XVI:6) Ve ve, ait do- minus, edificasti tibi lupanar et fecisti tibi prostibulum in cunctis plateis, ad omne caput vie edificasti tibi signum prostitucionis tue et abhominabilem fecisti decorem tuum et divisisti pedes tuos omni transeunti et multiplicasti fornicaciones tuas. Et sequitur:7) In quo mundabo cor tuum, ait dominus deus, cum facis omnia hec opera mulieris meretricis et procacis, quia fabricasti lupanar tuum in capite omnis vie,facta es quasi meretrix fastidiosa agens precium et quasi adultera, que super virum suum inducit alienos. Et sequitur:8) Ecce ego congregabo omnes amatores tuos, quibus commixta es, et omnes, quos dilexisti, super universos, quos oderas, et sequitur: et dabo te in manus eorum et destruent lupanar tuum et demolientur prosti- bulum tuum et denudabunt te vestimentis tuis et auferent vasa de- coris tui et derelinquent te nudam plenamque ignominia et adducent super te multitudinem et lapidabunt te lapidibus et trucidabunt te gladiis suis et comburent domos tuas igni et desines fornicari et 1) v. 10—11. — 2) Přísl. 9, 13—15. — 3) Toho místa nenalézám. — 4) v. 15. 17. — 5) v. 3. — 6) v. 24. n. — 7) v. 30—32. — s) v. 37, 38—41. (106)
Strana 107
mercedes ultra non dabis. Ergo dicitur Zach. ult:1) Et non est mercator ultra in domo domini exercituum in die illa. Lira dicit, quia post mortem antichristi vicium symonie totaliter cessabit in ecclesia et venient omnes ymolantes sc. sacrificium nove legis, quod est eucaristia, et coquent eis i. e. hoc sacrificium offerent cum ardore caritatis, que tunc vigebit in christianis. Hec ibi. Ergo secundum prophetam Ez. XVI2) omnis proverbium in te assumet illud dicens: Sicut mater ita et filia eius. Filia matris tue es tu, que proiecit virum suum et filios suos, et soror sororum tu es, que proiecerunt viros suos et filios suos. Mater vestra Ethea et pater vester Amorreus et soror vestra maior Samaria, ipsa/ et filie eius, que inhabitant ad sinistram tuam, soror autem tua minor te, que habitat a dextris tuis, Sodoma et filie eius. Sed nec in viis earum ambulasti neque secundum scelera earum fecisti. Paulo minus scele- raciora fecisti illis in omnibus viis tuis. Vivo ego dicit dominus deus, quia non fecit Sodoma soror tua ipsa et filie eius, sicut fecisti tu et filie tue. Ecce hec fuit iniquitas sororis tue Sodome: superbia, sa- turitas panis et habundancia et ocium ipsius et filiarum eius et manum egeno et pauperi non porrigebant et elevate sunt et fecerunt abhomi- naciones coram me . . . 912а 1. a. t saušraine Unde Ysay XXXIII:3) Ve qui predaris sc. populum domini (Lira), nonne et ipse predaberis et qui spernis, nonne et ipse sperneris? Cum consummaveris depredacionem, depredaberis,/ cum fatigatus desieris 912b contempnere, contempneris, Domine, miserere nostri etc. ibi. Hec meretrix magna, circumdata purpura et coccino, inaurata auro et lapide precioso et margaritis, habens poculum aureum in manu sua, Babilon mater magna fornicacionum (Apok. XVIII), que erit subversa, sicut subvertit deus Sodomam et Go- morram (Ys. XXX). Quid sit Babilon, Petrus I. Pet. ult., ubi ipse existens Rome dicit:4) Salutat vos ecclesia, que est in Babilone, Lira: i. e. in Roma collecta. Ibi enim primo in ornatu meretricio est Silvester vestitus per Constantinum, ut XCVI. dist. Constantinus dicit Constantinus:5) Beato Silvestro et omnibus successoribus eiusdem tradimus dyadema capitis nostri sc. coronam, quam ex capite nostro illi concessimus ex auro purissimo et gemmis preciosis —per illam regulam Joh. XIX:6) Milites plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius sc. Christi! 1) Zach. 14, 21. — 2) v. 44. nn. — 3) v. 1. n. — 4) I. Pet. 5, 3.— 5) c. 14. § 5. — 6) v. 2. (107)
mercedes ultra non dabis. Ergo dicitur Zach. ult:1) Et non est mercator ultra in domo domini exercituum in die illa. Lira dicit, quia post mortem antichristi vicium symonie totaliter cessabit in ecclesia et venient omnes ymolantes sc. sacrificium nove legis, quod est eucaristia, et coquent eis i. e. hoc sacrificium offerent cum ardore caritatis, que tunc vigebit in christianis. Hec ibi. Ergo secundum prophetam Ez. XVI2) omnis proverbium in te assumet illud dicens: Sicut mater ita et filia eius. Filia matris tue es tu, que proiecit virum suum et filios suos, et soror sororum tu es, que proiecerunt viros suos et filios suos. Mater vestra Ethea et pater vester Amorreus et soror vestra maior Samaria, ipsa/ et filie eius, que inhabitant ad sinistram tuam, soror autem tua minor te, que habitat a dextris tuis, Sodoma et filie eius. Sed nec in viis earum ambulasti neque secundum scelera earum fecisti. Paulo minus scele- raciora fecisti illis in omnibus viis tuis. Vivo ego dicit dominus deus, quia non fecit Sodoma soror tua ipsa et filie eius, sicut fecisti tu et filie tue. Ecce hec fuit iniquitas sororis tue Sodome: superbia, sa- turitas panis et habundancia et ocium ipsius et filiarum eius et manum egeno et pauperi non porrigebant et elevate sunt et fecerunt abhomi- naciones coram me . . . 912а 1. a. t saušraine Unde Ysay XXXIII:3) Ve qui predaris sc. populum domini (Lira), nonne et ipse predaberis et qui spernis, nonne et ipse sperneris? Cum consummaveris depredacionem, depredaberis,/ cum fatigatus desieris 912b contempnere, contempneris, Domine, miserere nostri etc. ibi. Hec meretrix magna, circumdata purpura et coccino, inaurata auro et lapide precioso et margaritis, habens poculum aureum in manu sua, Babilon mater magna fornicacionum (Apok. XVIII), que erit subversa, sicut subvertit deus Sodomam et Go- morram (Ys. XXX). Quid sit Babilon, Petrus I. Pet. ult., ubi ipse existens Rome dicit:4) Salutat vos ecclesia, que est in Babilone, Lira: i. e. in Roma collecta. Ibi enim primo in ornatu meretricio est Silvester vestitus per Constantinum, ut XCVI. dist. Constantinus dicit Constantinus:5) Beato Silvestro et omnibus successoribus eiusdem tradimus dyadema capitis nostri sc. coronam, quam ex capite nostro illi concessimus ex auro purissimo et gemmis preciosis —per illam regulam Joh. XIX:6) Milites plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius sc. Christi! 1) Zach. 14, 21. — 2) v. 44. nn. — 3) v. 1. n. — 4) I. Pet. 5, 3.— 5) c. 14. § 5. — 6) v. 2. (107)
Strana 108
921a 921b Et sequitur: Simulque frigium candido nitore spledidum et super- humerale, quod imperiale circumdare assolet collum verumque eciam clamidem purpuream atque tunicam coccineam et omnia imperialia indumenta etc. Ecce! meretricem in ornatu suo! Sic dicit Jo. An.1) de excessu prel. Ut apostolice lib. VI.: Non est pontifici respuendum, ymmo est defendendum, quod doctores togati, variati et ornati incedant, ut per eos dignitas doctoratus appareat. O Jo. An., facis tu ex doctoribus meretrices! Non sunt tales de numero testium, qui interficient antichristum, de quibus Apok. XI dicitur:2) Et dabo duobus testibus meis amictis saccis et prophetabunt etc. Ergo Joh. Bapt., qui austerum habitum habuit, fuit ydoneus testis Christi (Lira Mat. III). Propter quod exclamat David Ps. LXXIII:3) Respice in testamentum tuum, domine, quia obscurati sunt, qui repleti sunt terre domibus iniquitatum; humilis factus confusus, pauper et inops laudabit nomen tuum! Sagitte enim parvulorum facte sunt plage eorum et infirmate sunt contra eos lingwe eorum (Ps. LXIII4). Unde dicitur Hebr. XI: Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus,5) sed incrassatus, inpingwatus, dilatatus dereliquit deum factorem suum et recessit a deo salutari suo. (Deut. XXXII6) Qui avaricia et multitudine prebendarum et reddituum, collegiorum/ et domorum terre iniquitatum obscurati et luxur i a triplici7) secundum Bohecium de disciplina sanctorum pregravati — prima consistit in crapuloso cibo Jer. XII. q. II glosa: Natus in paupere domo et in thugurio rusticano, qui vix milio et cibario pane rugientem ventrem saturare poteram et similam et mella fastidio; secunda consistit in ornatu meretricio sc. vesti- mentorum et aliorum; tercia in actu venereo — non sciunt nec possunt recte de scriptura divina iudicare, sed in perswasibilibus humane sapiencie verbis docent, glosant et predicant, trahentes legem et scripturam ad suum sensum et ad hominum conswe- tudinem. Unde Augustinus in Enchiridion dicits), quod pec- cata quamvis magna et horrenda, cum in conswetudinem venerunt, aut parva aut nulla esse credantur, et ita plerumque e contrario contingit, quod ea que non sunt consweta, sed insolita, licet sint bona, aut nulla vel eciam mala reputentur, ita quod homo suum iudicium sepe eciam in intellectu scripturarum reflectit secundum con- swetudinem vel diswetudinem. Hec ille. Sic videmus, quod quamvis inter ecclesiastica crimina sy moni- aca heresis primum tenet locum, ut I. q. ult. patet, nichilominus 1) Joannes Andreae. — 2) v. 3. — 3) Ž. 73, 20. n. — 4) v. 8. n. — 5) v. 37. n. 6) v. 15. — 7) A má na okraji: Luxuria triplex. — 8) Migne P. L. 30 col. 270. (108) A . aa a su * „1
921a 921b Et sequitur: Simulque frigium candido nitore spledidum et super- humerale, quod imperiale circumdare assolet collum verumque eciam clamidem purpuream atque tunicam coccineam et omnia imperialia indumenta etc. Ecce! meretricem in ornatu suo! Sic dicit Jo. An.1) de excessu prel. Ut apostolice lib. VI.: Non est pontifici respuendum, ymmo est defendendum, quod doctores togati, variati et ornati incedant, ut per eos dignitas doctoratus appareat. O Jo. An., facis tu ex doctoribus meretrices! Non sunt tales de numero testium, qui interficient antichristum, de quibus Apok. XI dicitur:2) Et dabo duobus testibus meis amictis saccis et prophetabunt etc. Ergo Joh. Bapt., qui austerum habitum habuit, fuit ydoneus testis Christi (Lira Mat. III). Propter quod exclamat David Ps. LXXIII:3) Respice in testamentum tuum, domine, quia obscurati sunt, qui repleti sunt terre domibus iniquitatum; humilis factus confusus, pauper et inops laudabit nomen tuum! Sagitte enim parvulorum facte sunt plage eorum et infirmate sunt contra eos lingwe eorum (Ps. LXIII4). Unde dicitur Hebr. XI: Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus,5) sed incrassatus, inpingwatus, dilatatus dereliquit deum factorem suum et recessit a deo salutari suo. (Deut. XXXII6) Qui avaricia et multitudine prebendarum et reddituum, collegiorum/ et domorum terre iniquitatum obscurati et luxur i a triplici7) secundum Bohecium de disciplina sanctorum pregravati — prima consistit in crapuloso cibo Jer. XII. q. II glosa: Natus in paupere domo et in thugurio rusticano, qui vix milio et cibario pane rugientem ventrem saturare poteram et similam et mella fastidio; secunda consistit in ornatu meretricio sc. vesti- mentorum et aliorum; tercia in actu venereo — non sciunt nec possunt recte de scriptura divina iudicare, sed in perswasibilibus humane sapiencie verbis docent, glosant et predicant, trahentes legem et scripturam ad suum sensum et ad hominum conswe- tudinem. Unde Augustinus in Enchiridion dicits), quod pec- cata quamvis magna et horrenda, cum in conswetudinem venerunt, aut parva aut nulla esse credantur, et ita plerumque e contrario contingit, quod ea que non sunt consweta, sed insolita, licet sint bona, aut nulla vel eciam mala reputentur, ita quod homo suum iudicium sepe eciam in intellectu scripturarum reflectit secundum con- swetudinem vel diswetudinem. Hec ille. Sic videmus, quod quamvis inter ecclesiastica crimina sy moni- aca heresis primum tenet locum, ut I. q. ult. patet, nichilominus 1) Joannes Andreae. — 2) v. 3. — 3) Ž. 73, 20. n. — 4) v. 8. n. — 5) v. 37. n. 6) v. 15. — 7) A má na okraji: Luxuria triplex. — 8) Migne P. L. 30 col. 270. (108) A . aa a su * „1
Strana 109
volunt quidam doctores moderni sub/ specie conswetudinis excu- 922a sare, sed quod nomen imponant, symonia est, quia bona denomi- nacio malum non excusat XIV. q. III Plerique. Sic de usura, de fornicacione et aliis criminibus. Unde Jeronimus de norma vivendi c. IV. dicit: Est enim doctor falsus gladius anceps, scindit opere et exemplo per- cutit et percutit verbis iniquis et dolosis; quomodo ignis frigidi- tatem domat, aqua caliditatem, quomodo lapis sursum graditur? Vir luxuriosus quomodo predicabit castitatem et si predicat, que audientibus exinde venit utilitas? Quid potest dicere audiens, nisi: quare predicas, que opere denegas, bene loqueris ore et male vivis opere, temetipsum dampnas. — Ecce quantum sit acceptabilis talis predicacio, ostenditur per Psalmistam: „Peccatori autem dixit deus quare tu enarras iusticias et assumis testamentum meum per os tuum? Tu vero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos retrorsum". Multi legunt grandia, adiscunt ardua, subtiliter disputant, ornate lo- cuntur, ut ab hominibus honores capiant, magistri in plebibus nomi- nentur et nichil faciunt. Si experto creditur, crede plus michi. Plus movet corda hominum vite sanctitas quam/ ornata eloquia. Prius facite et post predicate.. Cepit Jesus facere et docere. Nam non dixit dominus: Qui predicaverit voluntatem patris mei, sed qui fecerit. Et sequitur in cap. seq. ibidem: Quot enim vel vestro exemplo- vel vestra negligencia in peccatis moriuntur, tot de manu vestra re- quiret dominus. Quanto enim maioris estis gradus, tanto maioribus cruciabimini cruciatibus. Non estis domini, sed pastores. Unus do- minus et unus pastor, qui cognoscit oves suas et exquiret eas de ma- nibus vestris. Et idem: Non vestimentis et ordine solum quis est sacerdos et monachus, sed vita. Ecce monachis undique fervet mundus et sacerdotibus et tamen perrarissimi sunt sacerdotes et monachi, quia vix de centum unus reperitur. Nulla certe tam crudells bestia est quam malus sacerdos vel monachus. Nam corrigi non patitur nec unquam veritatem audire potest et ut breviter dicam, omni preemi- net -malicia. Heu quantum in quibusdam spiritualibus habitu et no- mine crevit cupiditas, quod certi sunt lupi rapaces in vestimentis ovium. Ubi sacerdos/ et monachus cupidus et sine misericordia, 931a ab eo tamquam a serpente fuge. Nam iste tantum ultra necessitatem retinet, quo centum viverent, qui fame pereunt. Hec ille. Hic nosce serpentem et bestiam. Serpentem ubique tor- tuosum, ubique ponentem scandalum. Hii sunt sepes antichristi, de quibus Ez. XXXVIII dicitur:1) Et cadent sepes Lira i. e. multi 922b 1) v. 20. (109)
volunt quidam doctores moderni sub/ specie conswetudinis excu- 922a sare, sed quod nomen imponant, symonia est, quia bona denomi- nacio malum non excusat XIV. q. III Plerique. Sic de usura, de fornicacione et aliis criminibus. Unde Jeronimus de norma vivendi c. IV. dicit: Est enim doctor falsus gladius anceps, scindit opere et exemplo per- cutit et percutit verbis iniquis et dolosis; quomodo ignis frigidi- tatem domat, aqua caliditatem, quomodo lapis sursum graditur? Vir luxuriosus quomodo predicabit castitatem et si predicat, que audientibus exinde venit utilitas? Quid potest dicere audiens, nisi: quare predicas, que opere denegas, bene loqueris ore et male vivis opere, temetipsum dampnas. — Ecce quantum sit acceptabilis talis predicacio, ostenditur per Psalmistam: „Peccatori autem dixit deus quare tu enarras iusticias et assumis testamentum meum per os tuum? Tu vero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos retrorsum". Multi legunt grandia, adiscunt ardua, subtiliter disputant, ornate lo- cuntur, ut ab hominibus honores capiant, magistri in plebibus nomi- nentur et nichil faciunt. Si experto creditur, crede plus michi. Plus movet corda hominum vite sanctitas quam/ ornata eloquia. Prius facite et post predicate.. Cepit Jesus facere et docere. Nam non dixit dominus: Qui predicaverit voluntatem patris mei, sed qui fecerit. Et sequitur in cap. seq. ibidem: Quot enim vel vestro exemplo- vel vestra negligencia in peccatis moriuntur, tot de manu vestra re- quiret dominus. Quanto enim maioris estis gradus, tanto maioribus cruciabimini cruciatibus. Non estis domini, sed pastores. Unus do- minus et unus pastor, qui cognoscit oves suas et exquiret eas de ma- nibus vestris. Et idem: Non vestimentis et ordine solum quis est sacerdos et monachus, sed vita. Ecce monachis undique fervet mundus et sacerdotibus et tamen perrarissimi sunt sacerdotes et monachi, quia vix de centum unus reperitur. Nulla certe tam crudells bestia est quam malus sacerdos vel monachus. Nam corrigi non patitur nec unquam veritatem audire potest et ut breviter dicam, omni preemi- net -malicia. Heu quantum in quibusdam spiritualibus habitu et no- mine crevit cupiditas, quod certi sunt lupi rapaces in vestimentis ovium. Ubi sacerdos/ et monachus cupidus et sine misericordia, 931a ab eo tamquam a serpente fuge. Nam iste tantum ultra necessitatem retinet, quo centum viverent, qui fame pereunt. Hec ille. Hic nosce serpentem et bestiam. Serpentem ubique tor- tuosum, ubique ponentem scandalum. Hii sunt sepes antichristi, de quibus Ez. XXXVIII dicitur:1) Et cadent sepes Lira i. e. multi 922b 1) v. 20. (109)
Strana 110
S de religiosis et doctoribus tempore antichristi. Hii sunt in epulis suis macule, convivantes sine timore, semetipsos pascentes, nubes sine aqua, que a ventis circumferuntur, arbores autumpnales, infructuose, bis mortue, eradicate, fluctus feri i. e. inquieti maris, despumantes suas confusiones, sydera errancia, quibus procella tenebrarum conser- vata est in eternum. Ve illis, qui in viam Cain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et contradiccione Chore perierunt. Hec in ep. Judel). Bene dicit salvator Mat. XXIV2): Statim autem post tribulacionem dierum illorum sol obscurabitur et lumen suum luna 931b non dabit et stelle cadent de celo et virtutes celorum movebuntur. Ecce isti non sunt doctores et predicatores Christi, de quibus dictum verbum Alios posuit dominus in ecclesia magistros, alios doctores etc. dicitur. Nec eciam isti, de quibus dicit Bar. Brix. Omnes XXI. q. III: Sic possunt clerici secundum conswetudinem re- gionis preciosis vestibus uti, ut conforment se moribus eorum, inter quos vivunt, et ne vilescat dignitas clericalis, per illam regulam apo- stoli:3) „Si hominibus placerem, adhuc Christi servus non essem“, et illud Ps. LII:4) „Quoniam dissipavit dominus ossa eorum, qui ho- minibus placent, confusi sunt, quoniam deus sprevit eos“, et per Allexandrum in prohemio sui Doctrinalis. — Jdem subiungit, quod purpuram et syndatum possunt ferre, nam vestis domini purpura fuit. Videte hic ewangelistam, cum deficit tamen in allega- cione quoad sensum suum, quia dominus non induebat, sed indue- batur, non ad conformandum se moribus aliorum, sed ad deri- sionem et subsannacionem! De quo alibi. 932а Sed revera pertinentem allegacionem, licet forte non placuit sibi, habet Luc. XVI sic:5) Homo quidam erat dives et induebatur purpura et / bisso et epulabatur cottidie splendide. Et sequitur: Mortuus est autem et dives et sepultus est in inferno. Quare dixit Christus Mat. XXIV:6) Surgent pseudochristi et pseudoprophete, vigilate. Qualiter Constantinus ornatum meretricis in Apok. Silvestro apposuit et per Jo. An. doctores togati et ornati incedere possunt et per Bar. Brix. clerici purpuram et sindatum ferre non prohibentur. Et hec est crudelis bestia per Jer. ubi supra. — De illis ergo non potest intelligi missio et dictum apostoli: Alios posuit dominus doctores etc., de quibus in dicto cap. Cum ex iniuncto. 1) v. 12. 13. 11. — 2) v. 29. — 3) Gal. 1, 10. — 4) Ž. 52, 6. — 5) v. 19 nn. — 6) v. 24. (110) p.
S de religiosis et doctoribus tempore antichristi. Hii sunt in epulis suis macule, convivantes sine timore, semetipsos pascentes, nubes sine aqua, que a ventis circumferuntur, arbores autumpnales, infructuose, bis mortue, eradicate, fluctus feri i. e. inquieti maris, despumantes suas confusiones, sydera errancia, quibus procella tenebrarum conser- vata est in eternum. Ve illis, qui in viam Cain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et contradiccione Chore perierunt. Hec in ep. Judel). Bene dicit salvator Mat. XXIV2): Statim autem post tribulacionem dierum illorum sol obscurabitur et lumen suum luna 931b non dabit et stelle cadent de celo et virtutes celorum movebuntur. Ecce isti non sunt doctores et predicatores Christi, de quibus dictum verbum Alios posuit dominus in ecclesia magistros, alios doctores etc. dicitur. Nec eciam isti, de quibus dicit Bar. Brix. Omnes XXI. q. III: Sic possunt clerici secundum conswetudinem re- gionis preciosis vestibus uti, ut conforment se moribus eorum, inter quos vivunt, et ne vilescat dignitas clericalis, per illam regulam apo- stoli:3) „Si hominibus placerem, adhuc Christi servus non essem“, et illud Ps. LII:4) „Quoniam dissipavit dominus ossa eorum, qui ho- minibus placent, confusi sunt, quoniam deus sprevit eos“, et per Allexandrum in prohemio sui Doctrinalis. — Jdem subiungit, quod purpuram et syndatum possunt ferre, nam vestis domini purpura fuit. Videte hic ewangelistam, cum deficit tamen in allega- cione quoad sensum suum, quia dominus non induebat, sed indue- batur, non ad conformandum se moribus aliorum, sed ad deri- sionem et subsannacionem! De quo alibi. 932а Sed revera pertinentem allegacionem, licet forte non placuit sibi, habet Luc. XVI sic:5) Homo quidam erat dives et induebatur purpura et / bisso et epulabatur cottidie splendide. Et sequitur: Mortuus est autem et dives et sepultus est in inferno. Quare dixit Christus Mat. XXIV:6) Surgent pseudochristi et pseudoprophete, vigilate. Qualiter Constantinus ornatum meretricis in Apok. Silvestro apposuit et per Jo. An. doctores togati et ornati incedere possunt et per Bar. Brix. clerici purpuram et sindatum ferre non prohibentur. Et hec est crudelis bestia per Jer. ubi supra. — De illis ergo non potest intelligi missio et dictum apostoli: Alios posuit dominus doctores etc., de quibus in dicto cap. Cum ex iniuncto. 1) v. 12. 13. 11. — 2) v. 29. — 3) Gal. 1, 10. — 4) Ž. 52, 6. — 5) v. 19 nn. — 6) v. 24. (110) p.
Strana 111
Et quamvis dominus dixit Mat. XXIIII): Omnia que dixerint vobis servate, premisit tamen prius: cum sedent super kathedram Moysi. Quod Augustinus in omelia Ego sum pastor bonus ex- ponens dicit:2) Sedendo kathedram Moysi legem dei docent, ergo deus per illos docet; sua vero illi si velint docere, nolite audire, no- lite facere. Certe tales sua querunt, non que Jesu Christi. Sic glosa super illo verbo „Obedite prepositis vestris“ dicit: Obe- diendum est utique prelatis et predicatoribus, in quantum doctrina et mores eorum pie et sancte existunt etc. Si ergo sedent/ in ka- thedra Symonis Magi vel luxurie etc,, non sunt audiendi. Unde dicit Christus Mat. XVI:3) Cavete a fermento pharizeorum; tunc intellexerunt, quia non dixerit a fermento panum cavendum, sed a doctrina pharizeorum et saduceorum. Et Mar. IV dicebat illis:4) Videte, quid audiatis — unde dicit Crisostomus super ep. Pauli Heb. XII:5) Nolite super doctores cuncta iactare, nolite rectoribus cuncta tribuere, potestis enim et vos mutuo edificare. Quod et Thes- salonicensibus dicebat: „In unum edificamini, sicut et facitis“, et ite- rum: „Consolamini invicem in verbis istis“, hoc enim et nos monemus. Plus enim, si volueritis, invicem proficietis quam ex nobis. Etenim plurimo tempore invicem conversamini, et que iura sunt magis invicem cognoscitis et vitam vestram non ignoratis, sed eciam ampliorem fiduciam et caritatem et conswetudinem habetis ad invicem. Non sunt hec parva ad invicem ad docendum, sed plures aditus et occasiones aptissime. Vos enim et consolari et hor- tari et redarguere poteritis et non hoc solum, sed quia ego quidem unus sum, vos plurimi et poteritis quantumcunque estis omnes esse doctores. Hec ille. Ergo Jeronimús de norma vivendi dicit: ClamaI ne cesses, quasi tuba extolle vocem tuam, anunccia populo meo scelera sua. Utinam contra vicia clamaret omnis creatura, quia si peccator non timet dominum, tamen homines reveretur. Omnes in- vicem sumus membra in uno corpore, cuius caput est Christus. 932b 941a Sunt ergo6) secundi doctores et predicatores a domino nostro Jesu Christo positi. Et sunt isti, qui cum Paulo doctore gencium non audent aliquid loqui eorum, que per ipsos non efficit Christus, verbo et factis, ne super alienum fundamentum edificent (Rom XV7), quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I. Cor. III8) et 1. q. 1. Cum Paulus.9) 1) v. 3. — 2) Migne P. L. 38 col. 762. — 3) v. 6. 12. — 4) v. 24. — 5) Opp. vyd. Frankfurt. (1697) Comment. in N. T. tom. VI col. 946. — 6) A má na okraji: Doctores Christi. — 7) v. 19. n. — s) v. 11. — 9) c. 26. (111)
Et quamvis dominus dixit Mat. XXIIII): Omnia que dixerint vobis servate, premisit tamen prius: cum sedent super kathedram Moysi. Quod Augustinus in omelia Ego sum pastor bonus ex- ponens dicit:2) Sedendo kathedram Moysi legem dei docent, ergo deus per illos docet; sua vero illi si velint docere, nolite audire, no- lite facere. Certe tales sua querunt, non que Jesu Christi. Sic glosa super illo verbo „Obedite prepositis vestris“ dicit: Obe- diendum est utique prelatis et predicatoribus, in quantum doctrina et mores eorum pie et sancte existunt etc. Si ergo sedent/ in ka- thedra Symonis Magi vel luxurie etc,, non sunt audiendi. Unde dicit Christus Mat. XVI:3) Cavete a fermento pharizeorum; tunc intellexerunt, quia non dixerit a fermento panum cavendum, sed a doctrina pharizeorum et saduceorum. Et Mar. IV dicebat illis:4) Videte, quid audiatis — unde dicit Crisostomus super ep. Pauli Heb. XII:5) Nolite super doctores cuncta iactare, nolite rectoribus cuncta tribuere, potestis enim et vos mutuo edificare. Quod et Thes- salonicensibus dicebat: „In unum edificamini, sicut et facitis“, et ite- rum: „Consolamini invicem in verbis istis“, hoc enim et nos monemus. Plus enim, si volueritis, invicem proficietis quam ex nobis. Etenim plurimo tempore invicem conversamini, et que iura sunt magis invicem cognoscitis et vitam vestram non ignoratis, sed eciam ampliorem fiduciam et caritatem et conswetudinem habetis ad invicem. Non sunt hec parva ad invicem ad docendum, sed plures aditus et occasiones aptissime. Vos enim et consolari et hor- tari et redarguere poteritis et non hoc solum, sed quia ego quidem unus sum, vos plurimi et poteritis quantumcunque estis omnes esse doctores. Hec ille. Ergo Jeronimús de norma vivendi dicit: ClamaI ne cesses, quasi tuba extolle vocem tuam, anunccia populo meo scelera sua. Utinam contra vicia clamaret omnis creatura, quia si peccator non timet dominum, tamen homines reveretur. Omnes in- vicem sumus membra in uno corpore, cuius caput est Christus. 932b 941a Sunt ergo6) secundi doctores et predicatores a domino nostro Jesu Christo positi. Et sunt isti, qui cum Paulo doctore gencium non audent aliquid loqui eorum, que per ipsos non efficit Christus, verbo et factis, ne super alienum fundamentum edificent (Rom XV7), quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I. Cor. III8) et 1. q. 1. Cum Paulus.9) 1) v. 3. — 2) Migne P. L. 38 col. 762. — 3) v. 6. 12. — 4) v. 24. — 5) Opp. vyd. Frankfurt. (1697) Comment. in N. T. tom. VI col. 946. — 6) A má na okraji: Doctores Christi. — 7) v. 19. n. — s) v. 11. — 9) c. 26. (111)
Strana 112
941b 942a Item cognoscuntur, ut dicit Paulus I. Cor. II:3) Veni non in sublimitate verborum aut sapiencie annunccians vobis testimonium Christi. Non enim iudicavi me scire aliquid inter vos nisi Christum Jesum et hunc crucifixum. Et sequitur: Et sermo meus et predicacio mea non in perswasibilibus humane sapiencie verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis, ut fides vestra non sit in sapiencia hominum sed in virtute dei. Et sequitur: Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum qui ex deo est, ut sciamus, que a deo donata sunt nobis/ que et loquimur, non in doctis humane sapiencie verbis, sed in doctrina spiritus, spiritualibus spiritualia comparantes. Et ibidem cap. 1. dicit: 6) Non in sapiencia verborum, ut non evacuetur crux Christi. Verbum enim crucis pereuntibus quidem stulticia est, hiis autem qui salvi fiunt i. e. nobis virtus dei est. Scriptum est enim: Perdam sapienciam sapientum et prudencium prudenciam reprobabo. Ubi sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor huius seculi? Nonne stultam fecit deus sapienciam huius mundi? Et sequitur: Quia quod stultum est mundi, elegit deus, ut confundat sapientes; et infirma mundi elegit deus, ut confundat forcia et ignobilia mundi et contemplibilia et ea que non sunt, ut ea que sunt destrueret. Et ibidem dicitur III:1) Dei enim sumus adiutores. Unde apostolus I. Cor. XIV 1) ostendit, qualiter uten- dum sit donis prophecie et lingwarum dicens: Quid ergo fratres, cum convenitis sc. ad ecclesiam, unusquisque vestrum psalmum habet, doctrinam habet i. e. graciam predicandi ad informacionem morum, lingwam habet i. e. donum lingwarum, apokalipsim habet i. e. revela- cionem, interpretacionem habet i. e. virtutem explanandi/ obscura, omnia ad edificacionem fiant. Quilibet enim uti debet gracia sibi data ad edificacionem ecclesie, sive lingwis quis loquitur secundum duos aut ut multum secundum tres sc. homines et per partes i. e. intercise, ut post unam partem locucionis fiat eius exposicio, et post aliam similiter. Et hoc modo fit exposicio, quando predica- tores predicant per interpretem hominibus ignote lingwe — ideo dicitur: et unus interpretetur, si autem interpres non fuerit sc. ille qui loquitur lingwis, taceat in ecclesia, dum alius interpretatur sibi. Sibi autem loquatur orando et deo i. e. deum in secreto, prophete autem duo aut tres dicant scripturas exponendo et ceteri diiudicent i. e. attente audiant, ut sic possint discernere, que sint melius dicta et magis necessaria. Quod si alii revelatum fuerit sedenti i. e. alicui de auditoribus facta fuerit revelacio per spiritum sanctum de aliquo pro edificacione proponendo, prior taceat dando illi locum loquendi. 1) v. 1. n., 4. n., 12. n. — 2) v. 17—20, 25—28. — 3) v. 9. — 4) v. 26—30. (112)
941b 942a Item cognoscuntur, ut dicit Paulus I. Cor. II:3) Veni non in sublimitate verborum aut sapiencie annunccians vobis testimonium Christi. Non enim iudicavi me scire aliquid inter vos nisi Christum Jesum et hunc crucifixum. Et sequitur: Et sermo meus et predicacio mea non in perswasibilibus humane sapiencie verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis, ut fides vestra non sit in sapiencia hominum sed in virtute dei. Et sequitur: Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed spiritum qui ex deo est, ut sciamus, que a deo donata sunt nobis/ que et loquimur, non in doctis humane sapiencie verbis, sed in doctrina spiritus, spiritualibus spiritualia comparantes. Et ibidem cap. 1. dicit: 6) Non in sapiencia verborum, ut non evacuetur crux Christi. Verbum enim crucis pereuntibus quidem stulticia est, hiis autem qui salvi fiunt i. e. nobis virtus dei est. Scriptum est enim: Perdam sapienciam sapientum et prudencium prudenciam reprobabo. Ubi sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor huius seculi? Nonne stultam fecit deus sapienciam huius mundi? Et sequitur: Quia quod stultum est mundi, elegit deus, ut confundat sapientes; et infirma mundi elegit deus, ut confundat forcia et ignobilia mundi et contemplibilia et ea que non sunt, ut ea que sunt destrueret. Et ibidem dicitur III:1) Dei enim sumus adiutores. Unde apostolus I. Cor. XIV 1) ostendit, qualiter uten- dum sit donis prophecie et lingwarum dicens: Quid ergo fratres, cum convenitis sc. ad ecclesiam, unusquisque vestrum psalmum habet, doctrinam habet i. e. graciam predicandi ad informacionem morum, lingwam habet i. e. donum lingwarum, apokalipsim habet i. e. revela- cionem, interpretacionem habet i. e. virtutem explanandi/ obscura, omnia ad edificacionem fiant. Quilibet enim uti debet gracia sibi data ad edificacionem ecclesie, sive lingwis quis loquitur secundum duos aut ut multum secundum tres sc. homines et per partes i. e. intercise, ut post unam partem locucionis fiat eius exposicio, et post aliam similiter. Et hoc modo fit exposicio, quando predica- tores predicant per interpretem hominibus ignote lingwe — ideo dicitur: et unus interpretetur, si autem interpres non fuerit sc. ille qui loquitur lingwis, taceat in ecclesia, dum alius interpretatur sibi. Sibi autem loquatur orando et deo i. e. deum in secreto, prophete autem duo aut tres dicant scripturas exponendo et ceteri diiudicent i. e. attente audiant, ut sic possint discernere, que sint melius dicta et magis necessaria. Quod si alii revelatum fuerit sedenti i. e. alicui de auditoribus facta fuerit revelacio per spiritum sanctum de aliquo pro edificacione proponendo, prior taceat dando illi locum loquendi. 1) v. 1. n., 4. n., 12. n. — 2) v. 17—20, 25—28. — 3) v. 9. — 4) v. 26—30. (112)
Strana 113
anNe Et subditur causa: Potestis enim omnes revelacionem spiritus sancti habentes per singulos prophetare, unus post alium. Et usus pro- phecie hic accipitur pro proponere verbum exhortacionis ad plebem sacras scripturas exponendo, ut omnes discant qui audiunt et omnes exhortentur ad hoc apti. Hec ibi in textu et / per Liram in glosa. Et sic per illud potest intelligi istud dictum apostoli supra in c. Cum ex iniuncto, quomodo alios posuit dominus apostolos, alios etc. et quomodo non omnia membra eundem actum habent etc. Sic Mat. XXV dominus peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua, uni 5 talenta, alii autem duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem, et dixit ad illos: Negociamini, dum venero. (Luc. XIXI) Ergo ille, qui unum acceperat et abiens fodit in terram et abscondit pecuniam domini sui, tamquam servus nequam et piger a domino reprehenditur et spoliatur. Ibidem Mat. dicit Gregorius:2) Nullus est, qui vera- citer dicat: Talentum minime accepi, non est unde racionem reddere cogar. Talenti enim nomine cuilibet pauperi eciam hoc ipsum repu- tatur, quod vel minimum acceperit. Alius namque accepit intelligenciam, ad predicacionis ministerium tenetur ex talento, habens ergo intellectum curet omnino, ne taceat. Ecce quis audet inhibere christiano habenti noticiam legis dei, ne cum talento negocietur! Ideo sequitur per eundem: Habens rerum affluenciam vigilet, ne a misericordie largitate torpescat; habens artem, qua regitur, magnopere studeat, ut usum atque utilitatem illius cum/ proximo parciatur; habens loquendi locum apud divitem dam- pnacionem pro retento talento timeat, si cum valet non apud eum pro pau- peribus intercedat. Tantum quippe ab unoquoque vestrum venturus iudex exigit, quantum ei dedit. Ut ergo de talenti sui racionibus redeunte domino quisque securus sit, penset cum timore cottidie, quid accepit. Quia si a bona accione torpescimus, de ipsis bonis, que nobis con- tulit, districcius nos iudicat. Hec ille. Et licet mulieribus non permittitur docere in ecclesia, ut dicit apostolus I. Cor. XIV3) et I. Tym. II4), ubi dicitur: Mulier in silencio discat cum omni subieccione, docere autem mulieri non permitto neque dominari in virum etc.: Tamen bene Thomas II—II q. CLXXVII determinat, quod mulieribus sit licitum via ammonicionis, et familiaris collacionis alios instru- ere, ammonere seu exhortari. De hac ammonicione loquitur Gre- gorius in omel. IV. dicens: 5) Unusquisque vestrum quantum suf- ficit, in quantum graciam superne aspiracionis accepit, si a pravitate 942b 951a 1) v. 13. — 2) Migne P. L. 76 col. 1109. — 3) v. 34. — 4) v. 11. — 5) Migne P. L. 76 col. 1089 nn. „Studie a texty.“ (113) 8
anNe Et subditur causa: Potestis enim omnes revelacionem spiritus sancti habentes per singulos prophetare, unus post alium. Et usus pro- phecie hic accipitur pro proponere verbum exhortacionis ad plebem sacras scripturas exponendo, ut omnes discant qui audiunt et omnes exhortentur ad hoc apti. Hec ibi in textu et / per Liram in glosa. Et sic per illud potest intelligi istud dictum apostoli supra in c. Cum ex iniuncto, quomodo alios posuit dominus apostolos, alios etc. et quomodo non omnia membra eundem actum habent etc. Sic Mat. XXV dominus peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua, uni 5 talenta, alii autem duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem, et dixit ad illos: Negociamini, dum venero. (Luc. XIXI) Ergo ille, qui unum acceperat et abiens fodit in terram et abscondit pecuniam domini sui, tamquam servus nequam et piger a domino reprehenditur et spoliatur. Ibidem Mat. dicit Gregorius:2) Nullus est, qui vera- citer dicat: Talentum minime accepi, non est unde racionem reddere cogar. Talenti enim nomine cuilibet pauperi eciam hoc ipsum repu- tatur, quod vel minimum acceperit. Alius namque accepit intelligenciam, ad predicacionis ministerium tenetur ex talento, habens ergo intellectum curet omnino, ne taceat. Ecce quis audet inhibere christiano habenti noticiam legis dei, ne cum talento negocietur! Ideo sequitur per eundem: Habens rerum affluenciam vigilet, ne a misericordie largitate torpescat; habens artem, qua regitur, magnopere studeat, ut usum atque utilitatem illius cum/ proximo parciatur; habens loquendi locum apud divitem dam- pnacionem pro retento talento timeat, si cum valet non apud eum pro pau- peribus intercedat. Tantum quippe ab unoquoque vestrum venturus iudex exigit, quantum ei dedit. Ut ergo de talenti sui racionibus redeunte domino quisque securus sit, penset cum timore cottidie, quid accepit. Quia si a bona accione torpescimus, de ipsis bonis, que nobis con- tulit, districcius nos iudicat. Hec ille. Et licet mulieribus non permittitur docere in ecclesia, ut dicit apostolus I. Cor. XIV3) et I. Tym. II4), ubi dicitur: Mulier in silencio discat cum omni subieccione, docere autem mulieri non permitto neque dominari in virum etc.: Tamen bene Thomas II—II q. CLXXVII determinat, quod mulieribus sit licitum via ammonicionis, et familiaris collacionis alios instru- ere, ammonere seu exhortari. De hac ammonicione loquitur Gre- gorius in omel. IV. dicens: 5) Unusquisque vestrum quantum suf- ficit, in quantum graciam superne aspiracionis accepit, si a pravitate 942b 951a 1) v. 13. — 2) Migne P. L. 76 col. 1109. — 3) v. 34. — 4) v. 11. — 5) Migne P. L. 76 col. 1089 nn. „Studie a texty.“ (113) 8
Strana 114
951b proximum revocat, si exhortari ad bene operandum curat, si eternum regnum vel supplicium erranti denuncciat, cum verbum sancte ammo- nicionis impendit, profecto angelus existit. Et nemo dicat: ammonere non sufficio, I exhortari ydoneus non sum. Quantum potes exhibe, ne male servatum talentum, quod acceperis, in tormentis exigatur. Neque enim plus quam unum talentum acceperat, qui hoc abscondere magis studuit quam erogare. Item Beda in omel. de Nativitate Joh. Bap- tiste: 1) Que enim inter homines sublimior et deo gracior conversacio esse potest, quam eorum qui te castigant a viciis, qui virtutum stu- diis animum subigunt, eciam alios cottidiuno exercicio ad auctoris sui graciam student convertere et crebra animarum fidelum acquisi- cione gaudium semper patrie celestis augere? Item Crisostomus super. ep. Pauli Hebr.:2) Si enim pecunias habenti et non largienti supplicium dominus comminatus est, is qui valet proximum commo- nere et non facit, quomodo non maioribus suppliciis punietur. Sed non habeo sermonem, inquis; sed non est opus sermore neque elo- quencia. Si videris amicum tuum fornicantem, dic ad eum negocium malignitatis aggressus: Non erubescis, non confunderis, malum nam- que est. Si videris aliquem ad convivia vel commessaciones et ebrie- tates pergentem, eciam tunc similiter age. Idem super Mat. V:3) Malus quidem quamvis correptus fuerit, non emendatur, bonus autem nisi correptus fuerit, perit, quia in cor- pore magis prevalet malum quam bonum. 952а Et. b. Jeronimus in lib. de eius obitu legitur dixisse:4) Magnum dileccionis signum est hominem in quibuscunque minimis viciis reprehendere. Vel intelligitur quod mulier Jezabel non debet permitti docere i e. fornicator et ydolatra, que seducit servos dei et docet fornicari et manducare de ydolaticis Apok. II., et de meretrice, de qua supra. Vel potest intelligi de lege publica, que a sanctis patribus scriptis est confirmata. Et est lex canonum, que quidem propter transgressores tradita est. Verbi gracia decretum est in canonibus clericum non debere de suo episcopatu ad alium transire sine commendaticiis literis sui episcopi, quod propter criminosos sta- 1) V homiliích Bedových (Migne P. L. 94) nenalézám. 2) Opp. vyd. Frankfurt. na m. uv. col. 947. 3) Nenalezl jsem. 4) Migne P. L. 22 col. 250. (114)
951b proximum revocat, si exhortari ad bene operandum curat, si eternum regnum vel supplicium erranti denuncciat, cum verbum sancte ammo- nicionis impendit, profecto angelus existit. Et nemo dicat: ammonere non sufficio, I exhortari ydoneus non sum. Quantum potes exhibe, ne male servatum talentum, quod acceperis, in tormentis exigatur. Neque enim plus quam unum talentum acceperat, qui hoc abscondere magis studuit quam erogare. Item Beda in omel. de Nativitate Joh. Bap- tiste: 1) Que enim inter homines sublimior et deo gracior conversacio esse potest, quam eorum qui te castigant a viciis, qui virtutum stu- diis animum subigunt, eciam alios cottidiuno exercicio ad auctoris sui graciam student convertere et crebra animarum fidelum acquisi- cione gaudium semper patrie celestis augere? Item Crisostomus super. ep. Pauli Hebr.:2) Si enim pecunias habenti et non largienti supplicium dominus comminatus est, is qui valet proximum commo- nere et non facit, quomodo non maioribus suppliciis punietur. Sed non habeo sermonem, inquis; sed non est opus sermore neque elo- quencia. Si videris amicum tuum fornicantem, dic ad eum negocium malignitatis aggressus: Non erubescis, non confunderis, malum nam- que est. Si videris aliquem ad convivia vel commessaciones et ebrie- tates pergentem, eciam tunc similiter age. Idem super Mat. V:3) Malus quidem quamvis correptus fuerit, non emendatur, bonus autem nisi correptus fuerit, perit, quia in cor- pore magis prevalet malum quam bonum. 952а Et. b. Jeronimus in lib. de eius obitu legitur dixisse:4) Magnum dileccionis signum est hominem in quibuscunque minimis viciis reprehendere. Vel intelligitur quod mulier Jezabel non debet permitti docere i e. fornicator et ydolatra, que seducit servos dei et docet fornicari et manducare de ydolaticis Apok. II., et de meretrice, de qua supra. Vel potest intelligi de lege publica, que a sanctis patribus scriptis est confirmata. Et est lex canonum, que quidem propter transgressores tradita est. Verbi gracia decretum est in canonibus clericum non debere de suo episcopatu ad alium transire sine commendaticiis literis sui episcopi, quod propter criminosos sta- 1) V homiliích Bedových (Migne P. L. 94) nenalézám. 2) Opp. vyd. Frankfurt. na m. uv. col. 947. 3) Nenalezl jsem. 4) Migne P. L. 22 col. 250. (114)
Strana 115
v tutum est, ne vid, infames ab aliquo episcopo suscipiantur persone. Solebant enim officia sua, cum non poterant in suo episcopatu, in alieno celebrare, quod iure preceptis et scriptis detestatum est. Sed non de lege privata, de qua supra, quia prophecia quantum ad illuminacionem mentis non repugnat sexui muliebri. — Sic leguntur multe mulieres prophetasse, sicut patet de Debora prophetissa Judic. IV et V et de Anna, que predi- cabat Christum natum Luc. II, ubi dicitur:1) Et loquebatur de illo omnibus, qui expectabant redempcionem Israel. Sic Luc. XI principes Judeorum et pharisei blasphemantes Christum dicentes: in Bel- zebub principe demoniorum eicit/ demonia, mulier quedam ex corde et constanter alte proferens laudem Christi contra vitu- peria Judeorum extollens vocem dixit illi:2) Beatus venter, qui te portavit et ubera, que suxisti. Quin ymmo si homines tacerent, la- pides clamarent, qui sunt nature vilioris quam mulieres, ut Luc. XIX Christus ait phariseis, qui fuerunt indignati de laude ipsius:3) quia si hii tacuerint, lapides clamabunt et Mat. XXI dixit eis:4) Numquid legistis: Ex ore infancium et lactencium perfecisti laudem etc. 952b -uskue, nd avýý n azu2rn aNs uss nal1 ř . m“ a „“8 F Secunda missio est a deo et ab homine, sicut patet de Josue et aliis, a deo et superiore missis ad predicandum. De illa VIII. q. 1. Si ergo dicitur:5) Gubernacio populi illi traditur, quem deus elegit, homini sc. tali, qui habet in semetipso spiritum dei et precepta dei in conspectu eius sunt et qui Moisi valde notus et familiaris sit et in quo sit claritas eius legis et sciencia, ut possint eum audire filii Israel. Nulla hic populi acclamacio, consangwinei- tatis racio, nulla propinquitatis habita contemplacio est. Propinquis agrorum et prediorum relinquatur hereditas, quia secundum c. Liceto) ibidem: qui prestancior, qui sanccior, in quo nichil desit sapiencie, nichil sciencieI nichil industrie, eligi debet. Sed adsit omnis multi- 961a tudo sensuum, omnis congregacio sanctarum cogitacionum. - .-- — — - nn a N Tercia missio est ab homine tantum, ut est que non fundatur in lege dei, sed in tradicionibus humanis, quas plus ponderant, de qua et de precedenti Joh. X et ponitur allegative in Speculo aureo, ubi dicitur: Amen, amen, dico vobis, qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro; qui autem intrat per ostium, ille pastor est ovium, huic osti- arius aperit et oves vocem eius audiunt. Quid autem sit ostium et Suun. 1) v. 38. — 2) Luk. 11, 27. — 3) v. 40. — 4) v. 16. — 5) c. 16. — 6) c. 15. (115) 84
v tutum est, ne vid, infames ab aliquo episcopo suscipiantur persone. Solebant enim officia sua, cum non poterant in suo episcopatu, in alieno celebrare, quod iure preceptis et scriptis detestatum est. Sed non de lege privata, de qua supra, quia prophecia quantum ad illuminacionem mentis non repugnat sexui muliebri. — Sic leguntur multe mulieres prophetasse, sicut patet de Debora prophetissa Judic. IV et V et de Anna, que predi- cabat Christum natum Luc. II, ubi dicitur:1) Et loquebatur de illo omnibus, qui expectabant redempcionem Israel. Sic Luc. XI principes Judeorum et pharisei blasphemantes Christum dicentes: in Bel- zebub principe demoniorum eicit/ demonia, mulier quedam ex corde et constanter alte proferens laudem Christi contra vitu- peria Judeorum extollens vocem dixit illi:2) Beatus venter, qui te portavit et ubera, que suxisti. Quin ymmo si homines tacerent, la- pides clamarent, qui sunt nature vilioris quam mulieres, ut Luc. XIX Christus ait phariseis, qui fuerunt indignati de laude ipsius:3) quia si hii tacuerint, lapides clamabunt et Mat. XXI dixit eis:4) Numquid legistis: Ex ore infancium et lactencium perfecisti laudem etc. 952b -uskue, nd avýý n azu2rn aNs uss nal1 ř . m“ a „“8 F Secunda missio est a deo et ab homine, sicut patet de Josue et aliis, a deo et superiore missis ad predicandum. De illa VIII. q. 1. Si ergo dicitur:5) Gubernacio populi illi traditur, quem deus elegit, homini sc. tali, qui habet in semetipso spiritum dei et precepta dei in conspectu eius sunt et qui Moisi valde notus et familiaris sit et in quo sit claritas eius legis et sciencia, ut possint eum audire filii Israel. Nulla hic populi acclamacio, consangwinei- tatis racio, nulla propinquitatis habita contemplacio est. Propinquis agrorum et prediorum relinquatur hereditas, quia secundum c. Liceto) ibidem: qui prestancior, qui sanccior, in quo nichil desit sapiencie, nichil sciencieI nichil industrie, eligi debet. Sed adsit omnis multi- 961a tudo sensuum, omnis congregacio sanctarum cogitacionum. - .-- — — - nn a N Tercia missio est ab homine tantum, ut est que non fundatur in lege dei, sed in tradicionibus humanis, quas plus ponderant, de qua et de precedenti Joh. X et ponitur allegative in Speculo aureo, ubi dicitur: Amen, amen, dico vobis, qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro; qui autem intrat per ostium, ille pastor est ovium, huic osti- arius aperit et oves vocem eius audiunt. Quid autem sit ostium et Suun. 1) v. 38. — 2) Luk. 11, 27. — 3) v. 40. — 4) v. 16. — 5) c. 16. — 6) c. 15. (115) 84
Strana 116
quid ovile et que oves, ibidem dicitur: Amen, amen, dico vobis, ego sum ostium, per me si quis introierit, salvabitur. Conclude a contra- rio sensu: Si non per me introierit, dampnabitur. 961b Hiis diligenter pensatis considerandum est, quod sicut ostium materiale est medium inter intrantem ovile et aperientem: ita secun- dum communem doctorum et verum intellectum per multa iura appro- batum Christus, qui est verum ostium, ut dicit textus ewangelicus, debet esse medium inter intrantem ovile i. e. tytulum ecclesiasticum et aperientem i. e. conferentem. Hoc est dicere, quod Christus debet esse causa collacionis in conferente et eciam recepcionis in suscipi- ente, quod uterque faciat propter Christum. Unde si conferens non confert pure et principaliter propter Christum, sed propter aliam causam temporalem, ostium sine dubio non est apertum et per con- sequens tytulum non acquirit. Propterea conferens propter aliam causam quam propter Christum principaliter, ut puta propter pecu- nias, propter consangwineitatem, obsequium, preces carnales, favorem patrie vel lingwam, timorem humanum qui non cadit in constantem, aut adulacionis, mendacii, lenocinii vel cuiuscunque peccati causa in ipso recipiente: non solum sibi non confert tytulum, sed dando causam aliunde ascendendi facit ipsum furem et latronem et per consequens sue dampnacionis participem. Hec ibi. Preterea iure canonico talis nunquam potest agere peniten- ciam veram pro peccatis, quamdiu non dimittit tytulum seu bene- ficium taliter acquisitum ut 1. q. 3. Si quis dator1) et 1. q. 1. Ordinaciones2) et c. Si quis neque3) ibidem per eundem in Spe- culo aureo. 962а Quarta dicitur nominetenus missio et est illorum, qui a seipsis indigne usurpant predicandi officium. Et de illis duobus modis ultimis missionis intelligitur, quod dicitur in sepe dicto c. Cum ex iniuncto, quod non debet sibi quisquam indiffe- renter predicacionis officium usurpare. Usurpare enim est illicite in/ usum trahere. Ille ergo predicacionis officium indifferenter usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi contrarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat. Ergo dicit Bernhardus ad Eugenium papam:4) Illum non introduxit caritas, forma omnium virtutum, sed cupiditas et 1) c. 2. — 2) c. 113. — 3) c. 115. — 4) Nemohl jsem nalézti. (116)
quid ovile et que oves, ibidem dicitur: Amen, amen, dico vobis, ego sum ostium, per me si quis introierit, salvabitur. Conclude a contra- rio sensu: Si non per me introierit, dampnabitur. 961b Hiis diligenter pensatis considerandum est, quod sicut ostium materiale est medium inter intrantem ovile et aperientem: ita secun- dum communem doctorum et verum intellectum per multa iura appro- batum Christus, qui est verum ostium, ut dicit textus ewangelicus, debet esse medium inter intrantem ovile i. e. tytulum ecclesiasticum et aperientem i. e. conferentem. Hoc est dicere, quod Christus debet esse causa collacionis in conferente et eciam recepcionis in suscipi- ente, quod uterque faciat propter Christum. Unde si conferens non confert pure et principaliter propter Christum, sed propter aliam causam temporalem, ostium sine dubio non est apertum et per con- sequens tytulum non acquirit. Propterea conferens propter aliam causam quam propter Christum principaliter, ut puta propter pecu- nias, propter consangwineitatem, obsequium, preces carnales, favorem patrie vel lingwam, timorem humanum qui non cadit in constantem, aut adulacionis, mendacii, lenocinii vel cuiuscunque peccati causa in ipso recipiente: non solum sibi non confert tytulum, sed dando causam aliunde ascendendi facit ipsum furem et latronem et per consequens sue dampnacionis participem. Hec ibi. Preterea iure canonico talis nunquam potest agere peniten- ciam veram pro peccatis, quamdiu non dimittit tytulum seu bene- ficium taliter acquisitum ut 1. q. 3. Si quis dator1) et 1. q. 1. Ordinaciones2) et c. Si quis neque3) ibidem per eundem in Spe- culo aureo. 962а Quarta dicitur nominetenus missio et est illorum, qui a seipsis indigne usurpant predicandi officium. Et de illis duobus modis ultimis missionis intelligitur, quod dicitur in sepe dicto c. Cum ex iniuncto, quod non debet sibi quisquam indiffe- renter predicacionis officium usurpare. Usurpare enim est illicite in/ usum trahere. Ille ergo predicacionis officium indifferenter usurpat, qui vivens enormiter vel legi Christi contrarie vel existens ignarus legis dei predicat vel qui propter questum temporalium vel propter fastum, lautam vitam vel propter vanam gloriam predicat. Ergo dicit Bernhardus ad Eugenium papam:4) Illum non introduxit caritas, forma omnium virtutum, sed cupiditas et 1) c. 2. — 2) c. 113. — 3) c. 115. — 4) Nemohl jsem nalézti. (116)
Strana 117
avaricia, que est omnium malorum radix, quia fructus manifestant arborem. Unde Augustinus VIII. q. 1. Sunt in ecclesia dicit:1) Sunt in ecclesia quidam prepositi, de quibus Paulus ap. dicit: sua querentes2) non que Jesu Christi. Quid est sua querentes? Non Christum gratis diligentes, non deum propter deum querentes, tempo- ralia comoda consequentes, lucris inhyantes, honores ab hominibus appetentes. Hec quando amantur a preposito et propter hec servitur deo, quisquis talis est, mercenarius est, et inter filios eius se non computet. 3) . . .. — „. . s — 9. Sotníoa“nna .. “ . a7 —""„ l ogna ,a ae 52n soovmstáníkdoývžlný—bzve návstněmí Stvhe- da utomývdveentd. „—4 1) c. 19. 2) Zde se končí praž. univ. X F 8. 3) Praž. IV G 15 má dále: Augustinus in Questionibus Orosii super illo verbo apostoli Rom. X „Quomodo predicabunt, nisi mittantur“, dat agnici- onem illius, qui sit missus a deo, in hec verba (Migne P. L. 40 col. 752.): Cognosce missum a deo, non quem paucorum hominum laudacio vel pocius adulacio elegit, sed illum quem vita et mores op [962b) timi et examinacio apostolicorum sacerdotum et universorum populorum iudicium probavit, qui non appetit preesse, qui pecuniam non dat, ut episcopatus honorem accipiat. Nam qui preesse festinat, ut quidam patrum eleganter expressit, sciat se non esse episcopum, qui preesse desiderat, non prodesse. Hec ille. (117)
avaricia, que est omnium malorum radix, quia fructus manifestant arborem. Unde Augustinus VIII. q. 1. Sunt in ecclesia dicit:1) Sunt in ecclesia quidam prepositi, de quibus Paulus ap. dicit: sua querentes2) non que Jesu Christi. Quid est sua querentes? Non Christum gratis diligentes, non deum propter deum querentes, tempo- ralia comoda consequentes, lucris inhyantes, honores ab hominibus appetentes. Hec quando amantur a preposito et propter hec servitur deo, quisquis talis est, mercenarius est, et inter filios eius se non computet. 3) . . .. — „. . s — 9. Sotníoa“nna .. “ . a7 —""„ l ogna ,a ae 52n soovmstáníkdoývžlný—bzve návstněmí Stvhe- da utomývdveentd. „—4 1) c. 19. 2) Zde se končí praž. univ. X F 8. 3) Praž. IV G 15 má dále: Augustinus in Questionibus Orosii super illo verbo apostoli Rom. X „Quomodo predicabunt, nisi mittantur“, dat agnici- onem illius, qui sit missus a deo, in hec verba (Migne P. L. 40 col. 752.): Cognosce missum a deo, non quem paucorum hominum laudacio vel pocius adulacio elegit, sed illum quem vita et mores op [962b) timi et examinacio apostolicorum sacerdotum et universorum populorum iudicium probavit, qui non appetit preesse, qui pecuniam non dat, ut episcopatus honorem accipiat. Nam qui preesse festinat, ut quidam patrum eleganter expressit, sciat se non esse episcopum, qui preesse desiderat, non prodesse. Hec ille. (117)
Strana 118
ROČNÍK I. ČÍSLO 2. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. V. Husovy promluvy promoční. Na středověkých universitách konány byly promoce s velikou okázalostí. Důležitým bodem při nich byla promluva promotorova, jímž býval obyčejně mistr promovendovi blízký, představený jeho v kolleji nebo krajan. Jeho úkolem bylo vylíčiti přednosti promo- vendovy, povzbuditi ho a odevzdati mu odznaky hodnosti. Každá universita má množství podobných promluv zachováno v rukopisech. Thema jest u artistů z některého filosofa neb básníka, u právníkův a theologův obyčejně z Písma. Formou je to bud prostá allokuce exhortativní nebo umělá řeč, sestavená zcela dle moderní tehdy formy kázání. Obsahem neliší se promluvy ty mnoho od sebe. Je v nich velebení hodnosti akademické, moralistní na- pomínání promovendův a chvála jejich. Všecky téměř jsou plny citátů z autorů, jichž se používalo na universitě. Řada promluv pražských z konce XIV. a počátku XV. věku jest v rukopisech universitní knih. VIII E 5, X C 3, X D 10, X E 24, X H 18, ve víd. dv. 4673, v kapit. praž. E 83, O 6 a jinde porůznu. Není bez ceny studovati je. Majíť jednak cenu kulturně historickou, ježto se jimi doplňuje obraz o akademickém životě středověkém, jednak také setkáváme se tu s osobami zná- mými a v dějinách té doby významnými a nabýváme tak příspěvku k jejich životopisu. Chybou jest jen, že autor promluvy a pro- movend zřídka jest udán. Ale v některých případech jest přece „Studie a texty.“ (119)
ROČNÍK I. ČÍSLO 2. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. V. Husovy promluvy promoční. Na středověkých universitách konány byly promoce s velikou okázalostí. Důležitým bodem při nich byla promluva promotorova, jímž býval obyčejně mistr promovendovi blízký, představený jeho v kolleji nebo krajan. Jeho úkolem bylo vylíčiti přednosti promo- vendovy, povzbuditi ho a odevzdati mu odznaky hodnosti. Každá universita má množství podobných promluv zachováno v rukopisech. Thema jest u artistů z některého filosofa neb básníka, u právníkův a theologův obyčejně z Písma. Formou je to bud prostá allokuce exhortativní nebo umělá řeč, sestavená zcela dle moderní tehdy formy kázání. Obsahem neliší se promluvy ty mnoho od sebe. Je v nich velebení hodnosti akademické, moralistní na- pomínání promovendův a chvála jejich. Všecky téměř jsou plny citátů z autorů, jichž se používalo na universitě. Řada promluv pražských z konce XIV. a počátku XV. věku jest v rukopisech universitní knih. VIII E 5, X C 3, X D 10, X E 24, X H 18, ve víd. dv. 4673, v kapit. praž. E 83, O 6 a jinde porůznu. Není bez ceny studovati je. Majíť jednak cenu kulturně historickou, ježto se jimi doplňuje obraz o akademickém životě středověkém, jednak také setkáváme se tu s osobami zná- mými a v dějinách té doby významnými a nabýváme tak příspěvku k jejich životopisu. Chybou jest jen, že autor promluvy a pro- movend zřídka jest udán. Ale v některých případech jest přece „Studie a texty.“ (119)
Strana 119
promovend v promluvě jmenován, obyčejně ovšem jen křestním jménem, a dle záznamů děkanů fakulty artistské v Monum. univ. hist. lze pak určiti i promotora a dobu1), a bylo by to možno častěji, kdyby někteří děkani nebyli zapisovali tak nedbale. Z promluv pražských některé vynikají humanistickou formou, jež na konci XIV. stl. překvapuje. Tak v univ. rukopise X C 3 na fol. 1411a nn. jsou ve čtyřech promluvách citáty z různých spiso- vatelů klassických (Ovidia, Vergilia, Juvenala, Homera) a mluva a sloh jsou tak vybroušeny, že by je bylo lze klásti na konec věku XV.2) Jiné jsou prosté mravokárné exhorty, z pravidla vážné, ale někdy i žertovné. Tak v častěji uv. rukopise fol. 153la nn. připomíná promotor determinantovi žertovně, jak často, uče se hře na citeru, rušil ve studiu jej i druhy a marně trávil čas, a napomíná jej, aby hry nechal, jinak mu chce citovati Trutanovo: Sis citharista, si non vis esse sophista, diseas tu flare et organa pedibus calcare. Kbelovi promotor žertem vytýká ospalost, pravě: „Quomodo mane si citetur, obaudiat, si citetur, adhuc iterata voce so- nora nare vigil stertit, tandemque timore coactus ore tamen lento linguam movet: Numquid vis? ait. Surge, veni! Ipse semper venit ore, non pede... Canta expresse, si audiet: Exsurge, quare obdormis, Johannes, exsurge, ne dormias in finem...“ (ibid. fol. 1282b) Jinému determinantovi připomíná promotor, že když ho budil ke studiu, odpověděl mu: „Ještě sem se nevyspal.“ (VIII E 5 fol. 1102a) Častěji se opakuje v promluvách žertovný motiv o filoso- fické obratnosti determinantův: Jsou dobří grammatikové, neboť znají abecedu; výborní rhetorové, ježto se vyznají ve svém jazyce; obratní logikové: znajíť, že neplatí: ty máš uši, tedy jsi osel bystrozrací astronomové, neboť vkročivše do světnice vidí okno zkušení geometrové, neboť vědí, že dva lokty jsou delší než jeden; 1) Tak na př. v X C 3 fol. 1281b — 1291b jest na thema Vires metire tuas promluva při bakalariátu Kbelově (1401 Mon. univ. I 1. p. 368); fol. 1292a — 130la při promoci Ctibora z Radče (1403 Mon. ibid. p. 375); fol. 1371b — 1382a při bakal. Jana z Rečic (1398 Mon. ibid. p. 331); fol. 1471b —1491a promluva Michala Čížka z Malenic při incepci Martina ze Žatce (1409 Mon. ibid. p. 409) atd. 2) Tak hned úvod druhé promluvy: „Priusquam lauris aut ederis nostro- rum come cingentur baccalariorum...“ a dále: „qui... sacro Castalionis e fonte sciencias musarumque munera haurientes...“ (fol. 1442b). Nebo na začátku třetí řeči: „fronde secunda suas oportet nectere comas laurisque virencioribus ac ederis immarcescibilibus sua tempora superest insignire ..“ (fol. 1452b) a dále, když napomíná inceptora: „Johannes, inceptor noster novelle, fac fortune respuas casus, fugias amfractus, prevideas laqueos et fucos reveles." (120)
promovend v promluvě jmenován, obyčejně ovšem jen křestním jménem, a dle záznamů děkanů fakulty artistské v Monum. univ. hist. lze pak určiti i promotora a dobu1), a bylo by to možno častěji, kdyby někteří děkani nebyli zapisovali tak nedbale. Z promluv pražských některé vynikají humanistickou formou, jež na konci XIV. stl. překvapuje. Tak v univ. rukopise X C 3 na fol. 1411a nn. jsou ve čtyřech promluvách citáty z různých spiso- vatelů klassických (Ovidia, Vergilia, Juvenala, Homera) a mluva a sloh jsou tak vybroušeny, že by je bylo lze klásti na konec věku XV.2) Jiné jsou prosté mravokárné exhorty, z pravidla vážné, ale někdy i žertovné. Tak v častěji uv. rukopise fol. 153la nn. připomíná promotor determinantovi žertovně, jak často, uče se hře na citeru, rušil ve studiu jej i druhy a marně trávil čas, a napomíná jej, aby hry nechal, jinak mu chce citovati Trutanovo: Sis citharista, si non vis esse sophista, diseas tu flare et organa pedibus calcare. Kbelovi promotor žertem vytýká ospalost, pravě: „Quomodo mane si citetur, obaudiat, si citetur, adhuc iterata voce so- nora nare vigil stertit, tandemque timore coactus ore tamen lento linguam movet: Numquid vis? ait. Surge, veni! Ipse semper venit ore, non pede... Canta expresse, si audiet: Exsurge, quare obdormis, Johannes, exsurge, ne dormias in finem...“ (ibid. fol. 1282b) Jinému determinantovi připomíná promotor, že když ho budil ke studiu, odpověděl mu: „Ještě sem se nevyspal.“ (VIII E 5 fol. 1102a) Častěji se opakuje v promluvách žertovný motiv o filoso- fické obratnosti determinantův: Jsou dobří grammatikové, neboť znají abecedu; výborní rhetorové, ježto se vyznají ve svém jazyce; obratní logikové: znajíť, že neplatí: ty máš uši, tedy jsi osel bystrozrací astronomové, neboť vkročivše do světnice vidí okno zkušení geometrové, neboť vědí, že dva lokty jsou delší než jeden; 1) Tak na př. v X C 3 fol. 1281b — 1291b jest na thema Vires metire tuas promluva při bakalariátu Kbelově (1401 Mon. univ. I 1. p. 368); fol. 1292a — 130la při promoci Ctibora z Radče (1403 Mon. ibid. p. 375); fol. 1371b — 1382a při bakal. Jana z Rečic (1398 Mon. ibid. p. 331); fol. 1471b —1491a promluva Michala Čížka z Malenic při incepci Martina ze Žatce (1409 Mon. ibid. p. 409) atd. 2) Tak hned úvod druhé promluvy: „Priusquam lauris aut ederis nostro- rum come cingentur baccalariorum...“ a dále: „qui... sacro Castalionis e fonte sciencias musarumque munera haurientes...“ (fol. 1442b). Nebo na začátku třetí řeči: „fronde secunda suas oportet nectere comas laurisque virencioribus ac ederis immarcescibilibus sua tempora superest insignire ..“ (fol. 1452b) a dále, když napomíná inceptora: „Johannes, inceptor noster novelle, fac fortune respuas casus, fugias amfractus, prevideas laqueos et fucos reveles." (120)
Strana 120
hbiti arithmetikové, ježto vědí, že tři je víc než dvě; dobří mu- sikové, neboť vědí, že la je vyšší než re; nejlepší filosofové: vědít, že žijí, a dokonalí moralisté: pravíť sami o sobě, že žijí dobře.1) Leckdy stává se tón promluvy až triviálním. Na př. v témže rukopise promotor popisuje postavu determinantovu: „Fulget facies iuxta albedine et rubedine, fulget stature mediocritas, cum nec nimis sit longus nec excedat medium sicut Athlos nec nimis parvus nec deficit a medio sicut aliqui hic presentes, qui possunt cum pigmeis in clibano triturare, nec calvus cum ceteris, ne noctue lumen lune credentes insultarent, sed mediocris ostenditur ... non habet nasum, retro quem cacans se absconderet, nec symium, ex quo symee si- milis appareret, sed in singulis medium retinet...“ Vykládaje pak tvary promovendova těla, dí: „Alba facies audacem significat, illum tamen, qui propter mures non audet solus dormire in co- modo, sed palor faciei hoc excusat, ut non tantum murem sed virginem Benignam accedere non timeat“, dodává dále, že se Be- nigně promovend líbí, a končí: „nisi forsitan velit inposterum cum Benigna corisare, quod tamen non credo.“ (fol. 1581b —1591b. Věru, málo vhodné vtipy při akademické promoci!2) Týž rozpustilý mistr uvádí český výrok mistra Rehoře, jenž o těch, kteří mají hluboké oči, říkával: „hledí jako z krbu“, a cituje nesalonní pří- sloví české: „wsye whod dobro sobye rzyt lowca“.3) 1) Srv. cod. uv. fol. 1251a nn. Podobně ibid. 1561b nn. 2) Nelze také jinak než triviálním nazvati, když promotor mluvě na thema „Docti estis, iam vivite recte“, na konci dává se do rýmování a žádá haustus, pravě; „Mente rata, virtute strata, vita rita, virtutibus polimita. Et sic recti, non infecti, sed ut tecti ac provecti. Quia docti estis, iam vivite recte in virtute pro salute, ut probati, facti rati, iam gradrati non hadrati viciorum scoria. Jam ad laudes non per fraudes ite rite, fructus vite iam capite munere. Cantatum est iam Oculi, ut vos salus nunc populi detis nobis bibere. Rigmisavi, ut potarem, factis finem cito darem et labori premia; ut vivatis in decore, laboretis in sudore, gradum vobis confero, in nomine Trinitatis, sanctissime unitatis, patris, verbi, flaminis. Amen. (cod. cit. fol. 1292a.) Odtud i pochopitelna výtka, kterou činí jiný promotor ibid. fol. 1531b: Ubi rogo tanta prandia sive convivia tam exquisita in cibis et potibus nostris ... temporibus, qualia sunt in collegiis, que multos a studiis deiciunt et compellunt in posterum a perante crebrius mendicare. 3) České výroky vkládají promotoři do promluv častěji. Michal z Malenic ve zmíněné již řeči při incepci Martina ze Žatce, líče jeho důkladnost, s jakou se na vše vyptával, di: „Unde et ad me intra se dicere quam pluries poterat illud cantilene de vespere decantari conswete per nunccios potus dominis suis referentes ant pro hiis discurrentes plateatim: zacz dass kozu, Michale, quod in latino sonat: pro quanto dabis capram, Michael (ibid. fol 1472a). Jiný pro- motor přírovnává determinanta Martina ke kukačce, opakuje při tom stále kuku, kuku, praví, že rolníci volají: „Kukulle, quot annos vis michi ad vivendum (121)
hbiti arithmetikové, ježto vědí, že tři je víc než dvě; dobří mu- sikové, neboť vědí, že la je vyšší než re; nejlepší filosofové: vědít, že žijí, a dokonalí moralisté: pravíť sami o sobě, že žijí dobře.1) Leckdy stává se tón promluvy až triviálním. Na př. v témže rukopise promotor popisuje postavu determinantovu: „Fulget facies iuxta albedine et rubedine, fulget stature mediocritas, cum nec nimis sit longus nec excedat medium sicut Athlos nec nimis parvus nec deficit a medio sicut aliqui hic presentes, qui possunt cum pigmeis in clibano triturare, nec calvus cum ceteris, ne noctue lumen lune credentes insultarent, sed mediocris ostenditur ... non habet nasum, retro quem cacans se absconderet, nec symium, ex quo symee si- milis appareret, sed in singulis medium retinet...“ Vykládaje pak tvary promovendova těla, dí: „Alba facies audacem significat, illum tamen, qui propter mures non audet solus dormire in co- modo, sed palor faciei hoc excusat, ut non tantum murem sed virginem Benignam accedere non timeat“, dodává dále, že se Be- nigně promovend líbí, a končí: „nisi forsitan velit inposterum cum Benigna corisare, quod tamen non credo.“ (fol. 1581b —1591b. Věru, málo vhodné vtipy při akademické promoci!2) Týž rozpustilý mistr uvádí český výrok mistra Rehoře, jenž o těch, kteří mají hluboké oči, říkával: „hledí jako z krbu“, a cituje nesalonní pří- sloví české: „wsye whod dobro sobye rzyt lowca“.3) 1) Srv. cod. uv. fol. 1251a nn. Podobně ibid. 1561b nn. 2) Nelze také jinak než triviálním nazvati, když promotor mluvě na thema „Docti estis, iam vivite recte“, na konci dává se do rýmování a žádá haustus, pravě; „Mente rata, virtute strata, vita rita, virtutibus polimita. Et sic recti, non infecti, sed ut tecti ac provecti. Quia docti estis, iam vivite recte in virtute pro salute, ut probati, facti rati, iam gradrati non hadrati viciorum scoria. Jam ad laudes non per fraudes ite rite, fructus vite iam capite munere. Cantatum est iam Oculi, ut vos salus nunc populi detis nobis bibere. Rigmisavi, ut potarem, factis finem cito darem et labori premia; ut vivatis in decore, laboretis in sudore, gradum vobis confero, in nomine Trinitatis, sanctissime unitatis, patris, verbi, flaminis. Amen. (cod. cit. fol. 1292a.) Odtud i pochopitelna výtka, kterou činí jiný promotor ibid. fol. 1531b: Ubi rogo tanta prandia sive convivia tam exquisita in cibis et potibus nostris ... temporibus, qualia sunt in collegiis, que multos a studiis deiciunt et compellunt in posterum a perante crebrius mendicare. 3) České výroky vkládají promotoři do promluv častěji. Michal z Malenic ve zmíněné již řeči při incepci Martina ze Žatce, líče jeho důkladnost, s jakou se na vše vyptával, di: „Unde et ad me intra se dicere quam pluries poterat illud cantilene de vespere decantari conswete per nunccios potus dominis suis referentes ant pro hiis discurrentes plateatim: zacz dass kozu, Michale, quod in latino sonat: pro quanto dabis capram, Michael (ibid. fol 1472a). Jiný pro- motor přírovnává determinanta Martina ke kukačce, opakuje při tom stále kuku, kuku, praví, že rolníci volají: „Kukulle, quot annos vis michi ad vivendum (121)
Strana 121
Velmi oblíbeny jsou v promluvách hříčky se jménem pro- movendovým.1) Dalo by se z těch promluv promočních vytěžiti daleko více, ale bylo by k tomu třeba jiného místa a péra Wintrova. O Husových promluvách nutno s pochvalou říci, že všecky známé jsou provanuty duchem vážným, přísně mravným. Které však ve sbírkách zachované jsou Husovy, nelze říci s určitostí. Roku 1399 determinoval pod ním Matěj z Knína2) a Matěj z Ujezda3). Roku 1400 Václav ze Sušice4) a Martin Kunšův z Prahy5). Roku 1401 Mikuláš z Jistebnice a Mikuláš z Miličína6) a Petr z Na- hosic7). Roku 1402 promoval Hus na mistry Martina z Kříže8), Re- hoře z Budína a Václava z Chrudimě9) a Václava z Chebu10). Roku 1404 stali se pod ním mistry Jan Kardinál z Reinštejna a Mikuláš z Jistebnice11) a Bernard z Přemyšlu 12) Roku 1409 determinoval pod ním Rehoř z Kašavy13) a Jan z Velhlav14). Roku 1410 promoval na bakaláře Prokopa z Prahy15) a na mistry Šimona z Jaroměřic a Mi- kuláše z Pavlíkova16), jakož i Zdislava ze Zvířetic17) a Mikuláše ze Stojčína 18). Konečně r. 1412 začal pod ním Jan z Krumlova19). Měl tedy Hus jistě 18 promluv promočních, nehledíc k letům 1405— 1408, v nichž děkani determinací a incepcí nezapisovali20). V rukopisech najdeme určitě Husovi připsány v rkp. XD10 jen tři promluvy: Recte vívas při determinaci Václavově t. j. při dare?“, a dí, že determinant „non tantum kuku kuku, sed frequentissime desi- derans bibere protulit: „mama prtu prtu“ (ibid fol. 160 za nn.) Jiný opět cituje české úsloví: „šklebí sě jako čert železko nalez“. (ibid. fol. 128 1a). 1) Při determinaci Mikuláše z Kralovic (1404 Mon 1. c. p. 382) vykládá promotor: Nicolaus i. e victoriosus( cod. cit 149 1a nn.); Čížek v uvedené řeči dí; „Martinus quasi Marti intimus, Martem tenens, Marte vincens vel Marti i. e. bello vicinus“; jiný promotor vysvětluje při promoci Petra z Rakov- níka (1400 Mon 1. c p. 346) jeho jméno: „Petrus autem interpretatur dis- calciator — ecce humilitas! Eciam Petrus dicitur a petra — ecce constancia! . . . Non deberet dici Rakownik i. e. introitus cancri.“ (cod. cit. 1571b nn). V rukop. téže knih VIII E 5 fol. 12 b vykládá Jan z Mýta jméno inceptora Ondřeje Zelence: „Andreas: virilis, Zelenecz bohemico ydiomate sonat viridinem“, tedy: virilis iuvenis. Tamtéž fol. 140a jest dle promotora jméno Wenceslaus složeno ze tří částí: „wen in theutunico „quando“ sonat, ces in francigeno „ista“, laus in latino ... et sic Wenceslaus „quando hec laus“ sc. tibi debe- atur“; a jeho příjmení „de Myrowycz“ tantum sonat sicut miror wyecz i. e. miror plus (při determinaci Václava Mírovce r. 1403, Mon. 1. c. p. 377.) 2) Monum 1 c. 339. — 3) ibid. 343. — 4) ibid. 347. — 5) ibid. 353. — 6) ibid. 363. — 7) ibid. 365. — 8) ibid. 370. — 9) ibid. 369. — 10) ibid. 369. — 11) ibid. 378. — 12) ibid. 379. — 13) ibid. 405. — 14) ibid 406. — 15) ibid. 407. — 16) ibid. 409 — 17) ibid. 409. — 13) ibid. 412. — 19) ibid. 419. 20) Snad Hus v těch letech, pracuje na fakultě theologické, nemohl zastá- vati funkcí na fakultě artistské. (122)
Velmi oblíbeny jsou v promluvách hříčky se jménem pro- movendovým.1) Dalo by se z těch promluv promočních vytěžiti daleko více, ale bylo by k tomu třeba jiného místa a péra Wintrova. O Husových promluvách nutno s pochvalou říci, že všecky známé jsou provanuty duchem vážným, přísně mravným. Které však ve sbírkách zachované jsou Husovy, nelze říci s určitostí. Roku 1399 determinoval pod ním Matěj z Knína2) a Matěj z Ujezda3). Roku 1400 Václav ze Sušice4) a Martin Kunšův z Prahy5). Roku 1401 Mikuláš z Jistebnice a Mikuláš z Miličína6) a Petr z Na- hosic7). Roku 1402 promoval Hus na mistry Martina z Kříže8), Re- hoře z Budína a Václava z Chrudimě9) a Václava z Chebu10). Roku 1404 stali se pod ním mistry Jan Kardinál z Reinštejna a Mikuláš z Jistebnice11) a Bernard z Přemyšlu 12) Roku 1409 determinoval pod ním Rehoř z Kašavy13) a Jan z Velhlav14). Roku 1410 promoval na bakaláře Prokopa z Prahy15) a na mistry Šimona z Jaroměřic a Mi- kuláše z Pavlíkova16), jakož i Zdislava ze Zvířetic17) a Mikuláše ze Stojčína 18). Konečně r. 1412 začal pod ním Jan z Krumlova19). Měl tedy Hus jistě 18 promluv promočních, nehledíc k letům 1405— 1408, v nichž děkani determinací a incepcí nezapisovali20). V rukopisech najdeme určitě Husovi připsány v rkp. XD10 jen tři promluvy: Recte vívas při determinaci Václavově t. j. při dare?“, a dí, že determinant „non tantum kuku kuku, sed frequentissime desi- derans bibere protulit: „mama prtu prtu“ (ibid fol. 160 za nn.) Jiný opět cituje české úsloví: „šklebí sě jako čert železko nalez“. (ibid. fol. 128 1a). 1) Při determinaci Mikuláše z Kralovic (1404 Mon 1. c. p. 382) vykládá promotor: Nicolaus i. e victoriosus( cod. cit 149 1a nn.); Čížek v uvedené řeči dí; „Martinus quasi Marti intimus, Martem tenens, Marte vincens vel Marti i. e. bello vicinus“; jiný promotor vysvětluje při promoci Petra z Rakov- níka (1400 Mon 1. c p. 346) jeho jméno: „Petrus autem interpretatur dis- calciator — ecce humilitas! Eciam Petrus dicitur a petra — ecce constancia! . . . Non deberet dici Rakownik i. e. introitus cancri.“ (cod. cit. 1571b nn). V rukop. téže knih VIII E 5 fol. 12 b vykládá Jan z Mýta jméno inceptora Ondřeje Zelence: „Andreas: virilis, Zelenecz bohemico ydiomate sonat viridinem“, tedy: virilis iuvenis. Tamtéž fol. 140a jest dle promotora jméno Wenceslaus složeno ze tří částí: „wen in theutunico „quando“ sonat, ces in francigeno „ista“, laus in latino ... et sic Wenceslaus „quando hec laus“ sc. tibi debe- atur“; a jeho příjmení „de Myrowycz“ tantum sonat sicut miror wyecz i. e. miror plus (při determinaci Václava Mírovce r. 1403, Mon. 1. c. p. 377.) 2) Monum 1 c. 339. — 3) ibid. 343. — 4) ibid. 347. — 5) ibid. 353. — 6) ibid. 363. — 7) ibid. 365. — 8) ibid. 370. — 9) ibid. 369. — 10) ibid. 369. — 11) ibid. 378. — 12) ibid. 379. — 13) ibid. 405. — 14) ibid 406. — 15) ibid. 407. — 16) ibid. 409 — 17) ibid. 409. — 13) ibid. 412. — 19) ibid. 419. 20) Snad Hus v těch letech, pracuje na fakultě theologické, nemohl zastá- vati funkcí na fakultě artistské. (122)
Strana 122
promoci Václava z Chebu r. 1402, kdy byl Hus děkanem a kdy to „unavení neustálými křiky“, o němž se zmiňuje, jest pochopí- telno, Quaere, quid sit virtus et esto exemplar honesti při determi- naci Zdislavově r. 1405 a Instrue praeceptis animum při deter- minaci faráře Pavla. Ježto Monum. univ. hist. připomínají jen incepci Zdislavovu a o faráři Pavlovi nic nemají, známe z 18 pro- mluv Husových s jistotou pouze jedinou. Co z rukopisu X E 24 připisuje Husovi Höfler (SS. II 104 110), totiž Quaere bonos mores, Principatus virum ostendit a Da adverbia, není jisté. Poslední dvě promluvy jsou sice v rejstříku současném téhož rukopisu Husovi přičteny, ale Da adverbia jest velmi pochybná a tím se stává pochybnou i předchozí. S určitostí však možno z množství zachovaných promluv připsati Husovi řeč promoční Discens factus est sciens v rkp. častěji zmíněném X C 3 na fol. 134la - 1351a. Promotor totiž praví o pro- movendovi na konci: „cognomine vero Pater appellatur“. To příjmí měl, jak známo, Matěj z Knína, jenž dle Monum. determinoval r. 1399 pod Husem. Je to tedy spolu nejstarší známý akademický akt Husův. Hus tu rozeznává dva druhy lidí: hříšné a ctnostné. Hříšné zase rozděluje na líné, naduté a nepozorné, a praví, že tou trojí cestou kráčejí naši studenti. Líné přirovnává k želvě, naduté k žábě a třetím cituje Boěthia o kůži oslí. Ctnostní jsou pilni, pokorni a vzdělaní. Takovým jest determinant, proto se mu dostává gradu bakalářského. Tato řeč Husova jest pěkně dle pravidel rhetoriky dispono- vána. Má dvě části, z nichž první se člení ve dva díly a každý díl má 3 body, druhá část pak má dle schematu „moderní“ řeči novou disposici trojdílnou. Formou tedy liší se první Husova promluva promoční od tří dosud známých, z nichž první jest kratinká allo- kuce morální se stálým opakováním thematu, druhá a třetí pak v první části rovněž bez disposice napomíná a teprve v druhé části člení thema, a to ve druhé promluvě na 2 body, v třetí pak na tři. Zpracování jest tu jako onde prostinké, vyzdobené citáty z autorův ve škole používaných. Studenti by si mohli tuto řeč Hu- sovu dáti za obrázek. Dle obsahu a způsobu práce, hledíc spolu ke jménu pro- movendovu, bylo by lze i jiné promluvy přičísti Husovi, ale ježto není jistoty, jest lépe podobných dohadů, jež jsou vždy více nebo méně subjektivní, zanechati, aby se zmatek nezvyšoval. (123)
promoci Václava z Chebu r. 1402, kdy byl Hus děkanem a kdy to „unavení neustálými křiky“, o němž se zmiňuje, jest pochopí- telno, Quaere, quid sit virtus et esto exemplar honesti při determi- naci Zdislavově r. 1405 a Instrue praeceptis animum při deter- minaci faráře Pavla. Ježto Monum. univ. hist. připomínají jen incepci Zdislavovu a o faráři Pavlovi nic nemají, známe z 18 pro- mluv Husových s jistotou pouze jedinou. Co z rukopisu X E 24 připisuje Husovi Höfler (SS. II 104 110), totiž Quaere bonos mores, Principatus virum ostendit a Da adverbia, není jisté. Poslední dvě promluvy jsou sice v rejstříku současném téhož rukopisu Husovi přičteny, ale Da adverbia jest velmi pochybná a tím se stává pochybnou i předchozí. S určitostí však možno z množství zachovaných promluv připsati Husovi řeč promoční Discens factus est sciens v rkp. častěji zmíněném X C 3 na fol. 134la - 1351a. Promotor totiž praví o pro- movendovi na konci: „cognomine vero Pater appellatur“. To příjmí měl, jak známo, Matěj z Knína, jenž dle Monum. determinoval r. 1399 pod Husem. Je to tedy spolu nejstarší známý akademický akt Husův. Hus tu rozeznává dva druhy lidí: hříšné a ctnostné. Hříšné zase rozděluje na líné, naduté a nepozorné, a praví, že tou trojí cestou kráčejí naši studenti. Líné přirovnává k želvě, naduté k žábě a třetím cituje Boěthia o kůži oslí. Ctnostní jsou pilni, pokorni a vzdělaní. Takovým jest determinant, proto se mu dostává gradu bakalářského. Tato řeč Husova jest pěkně dle pravidel rhetoriky dispono- vána. Má dvě části, z nichž první se člení ve dva díly a každý díl má 3 body, druhá část pak má dle schematu „moderní“ řeči novou disposici trojdílnou. Formou tedy liší se první Husova promluva promoční od tří dosud známých, z nichž první jest kratinká allo- kuce morální se stálým opakováním thematu, druhá a třetí pak v první části rovněž bez disposice napomíná a teprve v druhé části člení thema, a to ve druhé promluvě na 2 body, v třetí pak na tři. Zpracování jest tu jako onde prostinké, vyzdobené citáty z autorův ve škole používaných. Studenti by si mohli tuto řeč Hu- sovu dáti za obrázek. Dle obsahu a způsobu práce, hledíc spolu ke jménu pro- movendovu, bylo by lze i jiné promluvy přičísti Husovi, ale ježto není jistoty, jest lépe podobných dohadů, jež jsou vždy více nebo méně subjektivní, zanechati, aby se zmatek nezvyšoval. (123)
Strana 123
1341a Recommendatio baccalarii Patris. (E cod. univ. Prag. X C 3.) Discens factus est sciens. Hec verba scribit Aristoteles phi- losophus 2. Methaph. Reverendi magistri, patres et domini! Diversorum statuum merita pariter et demerita si animo diligenti volumus perpendere, duplici tramite oculariter cernemus homines gradientes. Nam quos- dam in viciorum pravitate et ignorancie ruditate, reliquos in morum honestate et scienciarum facultate. Qui igitur laudem bonorum gliscit depromere, viciosorum turpitudinem illiccine eidem consonum est reprobare, teste Aristotele 3. Ethic. dicente: Contraria iuxta se posita magis elucescunt et 4. Phisic. et 1. Celi: Contrariorum est eadem materia, similiter et eadem disciplina. Et quia virtuosum esse et viciosum esse sunt contraria, licet michi in laude virtuosi tur- pitudinem viciosi reprobare, quatenus exinde nostri determi- nantis virtus lucidius agnoscatur. Sed quia virtuosum specialiter difficile est cognoscere, testante Paupere Heynrico et dicente: Quam gravis hic labor, quam magna industria mentis, noscere veraci cognicione probos, idcirco bonos opposite viciosis comparans siccine tribus utar gra- dibus, innuente Alexandro: Hunc gradibus ternis, qui comparat, ire notabis. Quantum igitur ad primum tres gradus viciosorum dolenter reperio: Primum pigriciam cum prodigalitate, secundum arroganciam cum temeritate, tercium inadvertenciam cum brutalitate. Hiis heu tribus gradibus multiplices gradiuntur homines et maxime nostri studentes, qui specialiter conversacionea) debent uti re- gulari, [sed] regularem aspernantes penitus irregularem proch dolor amplexantur! De primo gradu scribit Avianus, sub figura proprietatem in illo gradu gradiencium describens in hunc modum: Pennatis avibus quondam testudob) locuta est: Si quis eam volucrum destituisset humi, protinus e rubris conchas proferret arenis Quis precium nitido cortice bacha daret. Ecce, testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare — ecce vicium a) Psáno: comparacione. b) Zde i dále psáno: testitudo. (124)
1341a Recommendatio baccalarii Patris. (E cod. univ. Prag. X C 3.) Discens factus est sciens. Hec verba scribit Aristoteles phi- losophus 2. Methaph. Reverendi magistri, patres et domini! Diversorum statuum merita pariter et demerita si animo diligenti volumus perpendere, duplici tramite oculariter cernemus homines gradientes. Nam quos- dam in viciorum pravitate et ignorancie ruditate, reliquos in morum honestate et scienciarum facultate. Qui igitur laudem bonorum gliscit depromere, viciosorum turpitudinem illiccine eidem consonum est reprobare, teste Aristotele 3. Ethic. dicente: Contraria iuxta se posita magis elucescunt et 4. Phisic. et 1. Celi: Contrariorum est eadem materia, similiter et eadem disciplina. Et quia virtuosum esse et viciosum esse sunt contraria, licet michi in laude virtuosi tur- pitudinem viciosi reprobare, quatenus exinde nostri determi- nantis virtus lucidius agnoscatur. Sed quia virtuosum specialiter difficile est cognoscere, testante Paupere Heynrico et dicente: Quam gravis hic labor, quam magna industria mentis, noscere veraci cognicione probos, idcirco bonos opposite viciosis comparans siccine tribus utar gra- dibus, innuente Alexandro: Hunc gradibus ternis, qui comparat, ire notabis. Quantum igitur ad primum tres gradus viciosorum dolenter reperio: Primum pigriciam cum prodigalitate, secundum arroganciam cum temeritate, tercium inadvertenciam cum brutalitate. Hiis heu tribus gradibus multiplices gradiuntur homines et maxime nostri studentes, qui specialiter conversacionea) debent uti re- gulari, [sed] regularem aspernantes penitus irregularem proch dolor amplexantur! De primo gradu scribit Avianus, sub figura proprietatem in illo gradu gradiencium describens in hunc modum: Pennatis avibus quondam testudob) locuta est: Si quis eam volucrum destituisset humi, protinus e rubris conchas proferret arenis Quis precium nitido cortice bacha daret. Ecce, testudo, vermis pigerrimus, cupiebat volare — ecce vicium a) Psáno: comparacione. b) Zde i dále psáno: testitudo. (124)
Strana 124
primum [pigrieie], secundo volebat lapides) preciosos dare — ecce1341b- secundum vicium prodigalitatis. Sic testudo i. e. piger studens loquitur pennatis avibus i. e. scientibus, ut si quis eum tolleret humi et levaret in sublime, puta in gradus dignitatis, promittit margaritas, cum autem elevatus fuerit, ut testudo conchas prebet, que curve sunt, i. e. magistros curvo ore deridet. Sed quid miri, si testudo sursum tollitur, dum huiusmodi altitudinem teneat cum timore. Nam subdit Avianus: Et male mercatis dum querit sydera pennis, occidit infelix alitis ungwe fero. Ingemuit votis, implevit cornua bombis. Ecce, testudo alta conscenderat, sed yma repeciit! Propter quod metrum trutanicum dicit: O fili care, non cupias alta volare, nam alis si cares, gravius inde cades. Ecce, primus gradus: pigricia cum prodigalitate. De secundo gradu idem scribit sic: Edita gurgitibus olim inmersa profundo et luteis tantum semper amica vadis ad superos colles herbosaque prata recurrens mulcebat miseras turgida rana feras, calida quod possit gravibus succurrere morbis et vitam ingenio continuare suo. Nec se Peoneo iactat cessisse magistro, perpetuos quamvis curet in orbe deos. Ubi wult, quod rana, que est nata in luto et nutrita in lacu, exiens ad prata inter herbas decipiebat animalia, dicens se esse optimum medicum et quod posset omnem morbum curare, ymmo asserebat se esse meliorem medicum, quam sit Peoneus, qui fuit optimus medicus, qui eciam sic curavit deos. Ecce, rana i. e. studens su- perbus vult succurrere morbis gravibus i. e. solvere argumenta gravia, prostratus in luteis vadis i. e. vocabulorum ignorans signi- ficaciones! Ecce, secundus gradus: arrogancia cum temeritate! De gradu tercio scribit/ Facetus sub hiis verbis: Est pecus et brutum, quisquis prorsus arte caret; ars hominem format nec sinit esse malum. Cui consonat dictum Aristotelis 1. Polit.: Sicut perfectum om- nium animalium est homo, sic separatum a lege et iusticia et sciencia pessimum est. In hoc gradu inconstantes plerumque perseverant, qui cum filio inconstancie singula perquerentes, de quo scribit Boe- cius de disciplina scolarium: Malunt humanitatem deponere et . —. 1342a (125)
primum [pigrieie], secundo volebat lapides) preciosos dare — ecce1341b- secundum vicium prodigalitatis. Sic testudo i. e. piger studens loquitur pennatis avibus i. e. scientibus, ut si quis eum tolleret humi et levaret in sublime, puta in gradus dignitatis, promittit margaritas, cum autem elevatus fuerit, ut testudo conchas prebet, que curve sunt, i. e. magistros curvo ore deridet. Sed quid miri, si testudo sursum tollitur, dum huiusmodi altitudinem teneat cum timore. Nam subdit Avianus: Et male mercatis dum querit sydera pennis, occidit infelix alitis ungwe fero. Ingemuit votis, implevit cornua bombis. Ecce, testudo alta conscenderat, sed yma repeciit! Propter quod metrum trutanicum dicit: O fili care, non cupias alta volare, nam alis si cares, gravius inde cades. Ecce, primus gradus: pigricia cum prodigalitate. De secundo gradu idem scribit sic: Edita gurgitibus olim inmersa profundo et luteis tantum semper amica vadis ad superos colles herbosaque prata recurrens mulcebat miseras turgida rana feras, calida quod possit gravibus succurrere morbis et vitam ingenio continuare suo. Nec se Peoneo iactat cessisse magistro, perpetuos quamvis curet in orbe deos. Ubi wult, quod rana, que est nata in luto et nutrita in lacu, exiens ad prata inter herbas decipiebat animalia, dicens se esse optimum medicum et quod posset omnem morbum curare, ymmo asserebat se esse meliorem medicum, quam sit Peoneus, qui fuit optimus medicus, qui eciam sic curavit deos. Ecce, rana i. e. studens su- perbus vult succurrere morbis gravibus i. e. solvere argumenta gravia, prostratus in luteis vadis i. e. vocabulorum ignorans signi- ficaciones! Ecce, secundus gradus: arrogancia cum temeritate! De gradu tercio scribit/ Facetus sub hiis verbis: Est pecus et brutum, quisquis prorsus arte caret; ars hominem format nec sinit esse malum. Cui consonat dictum Aristotelis 1. Polit.: Sicut perfectum om- nium animalium est homo, sic separatum a lege et iusticia et sciencia pessimum est. In hoc gradu inconstantes plerumque perseverant, qui cum filio inconstancie singula perquerentes, de quo scribit Boe- cius de disciplina scolarium: Malunt humanitatem deponere et . —. 1342a (125)
Strana 125
pellem asininam induere, de quibus miratur Alanus in Probleu- matibus sic inquiens: Bos semel vitulus, canis est semel catellus, cur homo bis puer est, quem licet esse semel? Bis puer est, qui bis ignarus est sc. in iuventute et senio. Quare merito homines in tercio gradu gradiuntur sc. in inadvertencia cum brutalitate, de quibus eciam monuit Catho dicens: Cum animad- verterem quam plurimos homines graviter errare in via morum, succurrendum et consulendum scensuil eorum opinioni. Sed quid prodest consulere, dum tales consilium nolunt acceptare, teste Alano in Probleumatibus dicente: — Lippo, non lusco colliria nigra medentur i. e. medicina solum prodest lippientibus oculis, non luscis. Nam subdit: Qui semel est luscus, nonnisi luscus erit. Sic luscis i. e. sinistre gradientibus raro prodest consilium. Nam qui semel est devius, nonnisi devius erit. Et tantum sit de primo. Dixi secundo, quod reliquos cernimus in morum honestate et scienciarum facultate, quorum gratulanter tres gradus invenio: Primum diligenciam cum largitate, secundum perseveranciam cum humilitate, tercium scienciam cum finali perfectibilitate. In primo gradu ingenium exercitantes et bona propria liberaliter exponentes iustissime collocantur, de quibus scribit Boe- cius in De disciplina scolarium, qualiter cibariorum et vestium 1342bmediocris debet esse facultas et studio immorandum3),| dicente eodem: Diligencia enim obtusitatesb) cuiuslibet operis permollitur. De secundis scribit Seneca ep. 16: Perseverandum est et assiduo studio robur addendum, donec bona mens perficiat, quod bona voluntas optat. Cui alludit Catho sic inquiens: Constans et levis, ut res expostulat, esto, et Pauper Henricus: Aspera ferre decet, maturant aspera mentem nam bene matura plenius vitas) sapit. Ecce, perseverancia cum humilitate! De terciis scribit Anticlaudianus dicens: Excedant animos et maiestatis honores inclinant, minuunt et iura retardant. Sed pocius retardant thezaurum mentis et omnes divicias animi, a) Psáno: immorantibus. b) Psáno: obtusitas. c) ps. viva. (126)
pellem asininam induere, de quibus miratur Alanus in Probleu- matibus sic inquiens: Bos semel vitulus, canis est semel catellus, cur homo bis puer est, quem licet esse semel? Bis puer est, qui bis ignarus est sc. in iuventute et senio. Quare merito homines in tercio gradu gradiuntur sc. in inadvertencia cum brutalitate, de quibus eciam monuit Catho dicens: Cum animad- verterem quam plurimos homines graviter errare in via morum, succurrendum et consulendum scensuil eorum opinioni. Sed quid prodest consulere, dum tales consilium nolunt acceptare, teste Alano in Probleumatibus dicente: — Lippo, non lusco colliria nigra medentur i. e. medicina solum prodest lippientibus oculis, non luscis. Nam subdit: Qui semel est luscus, nonnisi luscus erit. Sic luscis i. e. sinistre gradientibus raro prodest consilium. Nam qui semel est devius, nonnisi devius erit. Et tantum sit de primo. Dixi secundo, quod reliquos cernimus in morum honestate et scienciarum facultate, quorum gratulanter tres gradus invenio: Primum diligenciam cum largitate, secundum perseveranciam cum humilitate, tercium scienciam cum finali perfectibilitate. In primo gradu ingenium exercitantes et bona propria liberaliter exponentes iustissime collocantur, de quibus scribit Boe- cius in De disciplina scolarium, qualiter cibariorum et vestium 1342bmediocris debet esse facultas et studio immorandum3),| dicente eodem: Diligencia enim obtusitatesb) cuiuslibet operis permollitur. De secundis scribit Seneca ep. 16: Perseverandum est et assiduo studio robur addendum, donec bona mens perficiat, quod bona voluntas optat. Cui alludit Catho sic inquiens: Constans et levis, ut res expostulat, esto, et Pauper Henricus: Aspera ferre decet, maturant aspera mentem nam bene matura plenius vitas) sapit. Ecce, perseverancia cum humilitate! De terciis scribit Anticlaudianus dicens: Excedant animos et maiestatis honores inclinant, minuunt et iura retardant. Sed pocius retardant thezaurum mentis et omnes divicias animi, a) Psáno: immorantibus. b) Psáno: obtusitas. c) ps. viva. (126)
Strana 126
quas qui semel accipit, ultra non eget, ymmo semel ditatus semper habundat. Cui alludit Catho dicens : Scire aliquid laus est, pudor est nil discere velle. Et hiis concordat dictum Aristotelis 1. De anima dicentis; Bonorum honorabilium noticiam opponentes etc. Ex quo patule liquet, quod omnis sciens est honorabilis. Honor autem est finale premium. Ostenditur nobis exinde tercius gradus sc. sciencia cum finali per- fectibilitate. Primo igitur gradui thematis nostri primum verbum corres- pondet, cum dicitur „discens“a) — ecce diligencia; secundo gradui — ecce secundum verbum thematis, cum dicitur „factus est“ perseverancia, nam factum esse sive fieri consistit in successione; tercio gradui correspondet ultima pars thematis, cum dicitur „sciens“ — ecce sciencia. Quare primum proponebatur „discens factus est sciens", que fuerunt verba principaliter preassumpta. In quibus quidem verbis debiliter introductis brevissime tria innuuntur: Primo nostri determinantis studii firma adhesio, cum dicitur „discens“; secundo utilis et fructuosa adepcio, cum dicitur „factus est“; tercio finalis premiacio, cum dicitur „sciens“. Dixi primo, quod in verbis / predictis tangitur nostri de-135 la terminantis studii firma adhesio. Non sine causa etc. quoad primum. Dixi secundo, quod in verbis thematis tangitur fructu- osa adepcio, cum dicitur „factus est“. Factus est quidem, non quod prius non erat, sed manens quod erat, factus est talis, qualis prius non erat: factus est enim sciens, cum ante huius- modi non erat, factus est examinatus et probatus per magistros inventus, qualiter prius inventus non erat. Ecce fructuosa adepcio quoad secundum. Dixi tercio, quod in verbis thematis tangitur finalis premiacio quia „sciens“. Scientes enim digni sunt premio, testante Boecio lib. 2. De consolacione philosophie prosa 3: Inest enim proprie dignitas virtuti etc. Subdit: quod quia populares nequeunt facere, liquet eos propriam dignitatis pulchritudinem non habere, ergo nec premium, quare concluditur scientis finalis premiacio. Sed diceret aliquis: Ubi est testimonium pro eius premio? Respondeo: Magistrorum strictum examen et eius cognominacio sunt duo testes. Primum sc. examen patet multis, cognomine vero Pater appellatur. Ergo per Grecistam: Est pater etate et pater ipse vocatur honore. Ecce, secundus testis. Et quia in ore duorum vel a) Psáno: sciens. (127)
quas qui semel accipit, ultra non eget, ymmo semel ditatus semper habundat. Cui alludit Catho dicens : Scire aliquid laus est, pudor est nil discere velle. Et hiis concordat dictum Aristotelis 1. De anima dicentis; Bonorum honorabilium noticiam opponentes etc. Ex quo patule liquet, quod omnis sciens est honorabilis. Honor autem est finale premium. Ostenditur nobis exinde tercius gradus sc. sciencia cum finali per- fectibilitate. Primo igitur gradui thematis nostri primum verbum corres- pondet, cum dicitur „discens“a) — ecce diligencia; secundo gradui — ecce secundum verbum thematis, cum dicitur „factus est“ perseverancia, nam factum esse sive fieri consistit in successione; tercio gradui correspondet ultima pars thematis, cum dicitur „sciens“ — ecce sciencia. Quare primum proponebatur „discens factus est sciens", que fuerunt verba principaliter preassumpta. In quibus quidem verbis debiliter introductis brevissime tria innuuntur: Primo nostri determinantis studii firma adhesio, cum dicitur „discens“; secundo utilis et fructuosa adepcio, cum dicitur „factus est“; tercio finalis premiacio, cum dicitur „sciens“. Dixi primo, quod in verbis / predictis tangitur nostri de-135 la terminantis studii firma adhesio. Non sine causa etc. quoad primum. Dixi secundo, quod in verbis thematis tangitur fructu- osa adepcio, cum dicitur „factus est“. Factus est quidem, non quod prius non erat, sed manens quod erat, factus est talis, qualis prius non erat: factus est enim sciens, cum ante huius- modi non erat, factus est examinatus et probatus per magistros inventus, qualiter prius inventus non erat. Ecce fructuosa adepcio quoad secundum. Dixi tercio, quod in verbis thematis tangitur finalis premiacio quia „sciens“. Scientes enim digni sunt premio, testante Boecio lib. 2. De consolacione philosophie prosa 3: Inest enim proprie dignitas virtuti etc. Subdit: quod quia populares nequeunt facere, liquet eos propriam dignitatis pulchritudinem non habere, ergo nec premium, quare concluditur scientis finalis premiacio. Sed diceret aliquis: Ubi est testimonium pro eius premio? Respondeo: Magistrorum strictum examen et eius cognominacio sunt duo testes. Primum sc. examen patet multis, cognomine vero Pater appellatur. Ergo per Grecistam: Est pater etate et pater ipse vocatur honore. Ecce, secundus testis. Et quia in ore duorum vel a) Psáno: sciens. (127)
Strana 127
trium testium consistit omne verbum,1) sequitur ex probacione ipsius premium, quod est honor. Cum ergo discens factus est sciens, ego auctoritate in hac parte michi concessa confero etc. r — 1) Deut. 19, 15; Mat. 19, 16; II. Kor. 13, 1. (128)
trium testium consistit omne verbum,1) sequitur ex probacione ipsius premium, quod est honor. Cum ergo discens factus est sciens, ego auctoritate in hac parte michi concessa confero etc. r — 1) Deut. 19, 15; Mat. 19, 16; II. Kor. 13, 1. (128)
Strana 128
„ „ VI. Dioecesní synoda v Litomyšli. u m * Pr 1— . Střediskem a východiskem snah opravných v církvi, pokud zůstávaly na půdě zákonné, byly synody kněžské. Zde bylo lze upozorniti na vady, jež se zahnízdily v církevním životě, pro- mluviti do duše shromážděnému kněžstvu, od něhož především závisel život náboženský a církevní, a dáti nařízení k obnově i pokroku jeho. Jak svědomitě bylo používáno tohoto prostředku u nás v době předhusitské! A jak upřímná byla tedy snaha správy církevní o reformu a pokrok života církevního! Vzorná „Statuta Arnesti“, platná pro celou provincii, jež každý kněz měl míti a studovati, konala v našem národě poslání v pravdě apoštolské. Arnošt sám a jeho nástupcové i biskupové olomúčtí svolávali často synody, aby zdůraznili znovu povinnost plniti ona nařízení a aby pod přísnými tresty církevními zapověděli všecky zlořády, kdekoli se objevující. V kapitole o církevních synodách českých, pro dějiny cír- kevní tolik významných, neslýchali jsme posud jména dioecese Litomyšlské. Jest jisto, že se spravovala statuty Arnoštovými, ale že by byla měla i jen jedinou dioecesní synodu vlastní, o tom nic nevědí historikové ani světští ani církevní ani místní.1) A přece byla i v Litomyšli synoda dioecesní. Důkazem toho jest syno- 1) Jelínek, Hystorye města Litomyšle, Litom, 1838; Zd. Nejedlý, Dějiny ěsta Litomyšle, Litom. 1903. (129)
„ „ VI. Dioecesní synoda v Litomyšli. u m * Pr 1— . Střediskem a východiskem snah opravných v církvi, pokud zůstávaly na půdě zákonné, byly synody kněžské. Zde bylo lze upozorniti na vady, jež se zahnízdily v církevním životě, pro- mluviti do duše shromážděnému kněžstvu, od něhož především závisel život náboženský a církevní, a dáti nařízení k obnově i pokroku jeho. Jak svědomitě bylo používáno tohoto prostředku u nás v době předhusitské! A jak upřímná byla tedy snaha správy církevní o reformu a pokrok života církevního! Vzorná „Statuta Arnesti“, platná pro celou provincii, jež každý kněz měl míti a studovati, konala v našem národě poslání v pravdě apoštolské. Arnošt sám a jeho nástupcové i biskupové olomúčtí svolávali často synody, aby zdůraznili znovu povinnost plniti ona nařízení a aby pod přísnými tresty církevními zapověděli všecky zlořády, kdekoli se objevující. V kapitole o církevních synodách českých, pro dějiny cír- kevní tolik významných, neslýchali jsme posud jména dioecese Litomyšlské. Jest jisto, že se spravovala statuty Arnoštovými, ale že by byla měla i jen jedinou dioecesní synodu vlastní, o tom nic nevědí historikové ani světští ani církevní ani místní.1) A přece byla i v Litomyšli synoda dioecesní. Důkazem toho jest syno- 1) Jelínek, Hystorye města Litomyšle, Litom, 1838; Zd. Nejedlý, Dějiny ěsta Litomyšle, Litom. 1903. (129)
Strana 129
dální řeč, již jsem našel v krakovském rukopise č. 1700 fol. 9b—13b. Má nadpis: Sermo sinodalis ad clerum a začíná se Sinodaliter de dei gracia nobis hodie congregatis, končí pak visionem plene beatificantem nobis donare dignetur dominus deus eternaliter benedictus Amen. Že řeč ta byla konána na synodě Litomyšlské, vysvítá z toho, že řečník několikrát se zmiňuje o sv. Viktorinovi, jejž nazývá „gloriosus patronus noster“. Sv. Viktorin pak byl patronem dioecese Litomyšlské. Biskup Albert totiž, vraceje se na stolec Litomyšlský z Magdeburka (1372), přivezl s sebou do Čech ostátky svatých, mezi nimiž byl i díl těla s hlavou sv. Vik- torina. Darovav ostatní reliquie císaři Karlovi IV., podržel Albert ostatky sv. Viktorina pro sebe a uložil je v klášteře augu- stiniánském ve Šternberku; po čtyřech letech však převezl je do Litomyšle a vystaviv je na den sv. Lukáše (18. října) k veřejnému uctívání, uložil je v hlavním chrámu P. Marie na hoře Olivetské a prohlásil sv. Viktorina patronem biskupství Lito- myšlského a den jeho (5. září) zasvěceným svátkem.1) Kazatel mluví na thema : Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Duchem choditi jest následovati Krista na cestě k věč- nému blahu a potlačovati žádosti tělesné. To jest cesta lásky k Bohu, jež jest krátká a snadná. V té jest pravá svoboda. Jak nerozumni tedy jsou, kteří opouštějí tuto cestu a oddávají se hříchům pýchy, lakoty, smilstva, závisti, pomluv atd.! Jakou urážku činí nekonečné Boží moci, moudrosti a dobrotě! Proto sv. Viktorin nekráčel cestou těla, nýbrž cestou ducha. Ale klerus, jehož důstojnost velebí svatí a obdivuje nebe i země, neřídí se nyní tím příkladem. Svědomí majíce poskvrněné hříchy smilstva a nestřídmosti, odvažují se duchovní nečistými ústy ve- lebnou svátost proměňovati a rukama poskvrněnýma jí se dotýkati. A důstojnost kněžskou sami snižují, vikáři svými pohrdajíce, po světsku se strojíce a světským zábavám se oddávajíce. Nechať tedy se obrátí a kráčejí cestou ducha! Nejen slovem, nýbrž i skutkem a příkladem mají vzdělávati věřící. Břemenem, ne pouhou ctí jest jejich úřad. Prací se mají chlubiti, nikoliv odě- vem skvostným a životem rozmařilým. Vždyť mají býti dobrými pastýři, kteří více pečují o spásu duší než o vlastní zisk. Bližší okolnosti kázání tohoto nejsou bohužel nikde udány. Řečník zmiňuje se pouze, že se koná synoda na den sv. Viktorina. Rok lze určiti dle thematu, jež jest vzato ze 1) Srv. Jelínek sp. uv. I. str. 185 n. (130)
dální řeč, již jsem našel v krakovském rukopise č. 1700 fol. 9b—13b. Má nadpis: Sermo sinodalis ad clerum a začíná se Sinodaliter de dei gracia nobis hodie congregatis, končí pak visionem plene beatificantem nobis donare dignetur dominus deus eternaliter benedictus Amen. Že řeč ta byla konána na synodě Litomyšlské, vysvítá z toho, že řečník několikrát se zmiňuje o sv. Viktorinovi, jejž nazývá „gloriosus patronus noster“. Sv. Viktorin pak byl patronem dioecese Litomyšlské. Biskup Albert totiž, vraceje se na stolec Litomyšlský z Magdeburka (1372), přivezl s sebou do Čech ostátky svatých, mezi nimiž byl i díl těla s hlavou sv. Vik- torina. Darovav ostatní reliquie císaři Karlovi IV., podržel Albert ostatky sv. Viktorina pro sebe a uložil je v klášteře augu- stiniánském ve Šternberku; po čtyřech letech však převezl je do Litomyšle a vystaviv je na den sv. Lukáše (18. října) k veřejnému uctívání, uložil je v hlavním chrámu P. Marie na hoře Olivetské a prohlásil sv. Viktorina patronem biskupství Lito- myšlského a den jeho (5. září) zasvěceným svátkem.1) Kazatel mluví na thema : Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Duchem choditi jest následovati Krista na cestě k věč- nému blahu a potlačovati žádosti tělesné. To jest cesta lásky k Bohu, jež jest krátká a snadná. V té jest pravá svoboda. Jak nerozumni tedy jsou, kteří opouštějí tuto cestu a oddávají se hříchům pýchy, lakoty, smilstva, závisti, pomluv atd.! Jakou urážku činí nekonečné Boží moci, moudrosti a dobrotě! Proto sv. Viktorin nekráčel cestou těla, nýbrž cestou ducha. Ale klerus, jehož důstojnost velebí svatí a obdivuje nebe i země, neřídí se nyní tím příkladem. Svědomí majíce poskvrněné hříchy smilstva a nestřídmosti, odvažují se duchovní nečistými ústy ve- lebnou svátost proměňovati a rukama poskvrněnýma jí se dotýkati. A důstojnost kněžskou sami snižují, vikáři svými pohrdajíce, po světsku se strojíce a světským zábavám se oddávajíce. Nechať tedy se obrátí a kráčejí cestou ducha! Nejen slovem, nýbrž i skutkem a příkladem mají vzdělávati věřící. Břemenem, ne pouhou ctí jest jejich úřad. Prací se mají chlubiti, nikoliv odě- vem skvostným a životem rozmařilým. Vždyť mají býti dobrými pastýři, kteří více pečují o spásu duší než o vlastní zisk. Bližší okolnosti kázání tohoto nejsou bohužel nikde udány. Řečník zmiňuje se pouze, že se koná synoda na den sv. Viktorina. Rok lze určiti dle thematu, jež jest vzato ze 1) Srv. Jelínek sp. uv. I. str. 185 n. (130)
Strana 130
čtení epištolního, připadajícího na XIV. neděli po sv. Trojici. Ježto si řečník obyčejně vybíral thema ze čtení toho dne, kdy kázal, nebo předcházející neděle, lze klásti synodu Litomyšlskou do roku 1401, kdy XIV. neděle připadla na 4. září. Nasvědčoval by tomu částečně i rukopis, jenž má na začátku samé kusy z prvních let století patnáctého. Kdo byl synodálním kazatelem, nelze s určitostí říci. Kazatel se odvolává jen na svou povinnost, řka, že musí mluviti „lege officii, quo fungor“, „sic officiatus". Byl to tedy officiál biskupa Jana Železného Mikuláš Kakabusl)? Či jest tím officiem rozuměti pouze úkol kazatelský, svěřený mu biskupem? Pak by to mohl býti některý slavný mistr pražský, jejž biskup Jan pozval, aby promluvil k duchovenstvu. Snad rodák Litomyšlský mistr Mi- kuláš, či Stanislav ze Znojma, jehož spis předchází v rukopise a jiné následují? Či snad mluví biskup Jan Železný sám? Jisté odpovědi není. Tolik jest jisto, že kazatelem byl horlivý stoupenec opravných snah soudobých, jenž s apoštolskou smělostí kárá vady v duchovenstvu a napomíná k nápravě. Nutno si však všimnouti, že to jest vlastní úkol synodálního kazatele. Čím lépe dovede chyby duchovenstva vylíčiti, čím důrazněji je po- kárá, tím lépe dostál svému úkolu. Synodální kazatelé na konci XIV. a na počátku XV. století závodí proto zrovna v útocích na duchovenstvo. Z toho důvodu jsou synodální řeči nedostatečným a nejistým podkladem k posouzení mravního stavu kleru, protože nelze říci, kolika duchovních týkají se ony výtky, ba někdy ani není jisto, není-li ten neb onen bod pouhý programmový locus communis, patřící k úplnosti řeči, jemuž ve skutečnosti vůbec nic neodpovídá. Jako by však bylo chybou synodální kázání přeceňovati, tak by zase bylo nesprávno zcela je ignorovati. Řeč by zajisté byla zhola neúčinná, kdyby aspoň v hlavních věcech nepočítala se skutečnými poměry. Tak lze z našeho kázání synodálního souditi, že se v kleru Litomyšlské dioecese vyskytly případy ne- čistoty a nestřídmosti, přepychu v oděvu a světských zábav, že byl nižší klerus odstrkován a že někteří duchovní správcové příliš usilovali o hmotný zisk. O svatokupectví nečiní náš ka- zatel zmínky. Škoda jen, že nemáme statut této synody, jimiž by se snad obraz ten poněkud doplnil. 1) Srv. Nejedlý sp. uv. str. 279. (131)
čtení epištolního, připadajícího na XIV. neděli po sv. Trojici. Ježto si řečník obyčejně vybíral thema ze čtení toho dne, kdy kázal, nebo předcházející neděle, lze klásti synodu Litomyšlskou do roku 1401, kdy XIV. neděle připadla na 4. září. Nasvědčoval by tomu částečně i rukopis, jenž má na začátku samé kusy z prvních let století patnáctého. Kdo byl synodálním kazatelem, nelze s určitostí říci. Kazatel se odvolává jen na svou povinnost, řka, že musí mluviti „lege officii, quo fungor“, „sic officiatus". Byl to tedy officiál biskupa Jana Železného Mikuláš Kakabusl)? Či jest tím officiem rozuměti pouze úkol kazatelský, svěřený mu biskupem? Pak by to mohl býti některý slavný mistr pražský, jejž biskup Jan pozval, aby promluvil k duchovenstvu. Snad rodák Litomyšlský mistr Mi- kuláš, či Stanislav ze Znojma, jehož spis předchází v rukopise a jiné následují? Či snad mluví biskup Jan Železný sám? Jisté odpovědi není. Tolik jest jisto, že kazatelem byl horlivý stoupenec opravných snah soudobých, jenž s apoštolskou smělostí kárá vady v duchovenstvu a napomíná k nápravě. Nutno si však všimnouti, že to jest vlastní úkol synodálního kazatele. Čím lépe dovede chyby duchovenstva vylíčiti, čím důrazněji je po- kárá, tím lépe dostál svému úkolu. Synodální kazatelé na konci XIV. a na počátku XV. století závodí proto zrovna v útocích na duchovenstvo. Z toho důvodu jsou synodální řeči nedostatečným a nejistým podkladem k posouzení mravního stavu kleru, protože nelze říci, kolika duchovních týkají se ony výtky, ba někdy ani není jisto, není-li ten neb onen bod pouhý programmový locus communis, patřící k úplnosti řeči, jemuž ve skutečnosti vůbec nic neodpovídá. Jako by však bylo chybou synodální kázání přeceňovati, tak by zase bylo nesprávno zcela je ignorovati. Řeč by zajisté byla zhola neúčinná, kdyby aspoň v hlavních věcech nepočítala se skutečnými poměry. Tak lze z našeho kázání synodálního souditi, že se v kleru Litomyšlské dioecese vyskytly případy ne- čistoty a nestřídmosti, přepychu v oděvu a světských zábav, že byl nižší klerus odstrkován a že někteří duchovní správcové příliš usilovali o hmotný zisk. O svatokupectví nečiní náš ka- zatel zmínky. Škoda jen, že nemáme statut této synody, jimiž by se snad obraz ten poněkud doplnil. 1) Srv. Nejedlý sp. uv. str. 279. (131)
Strana 131
9b Sermo sinodalis ad clerum [Litomyšl. (E cod. jagiel. Cracov. 1700.) Sinodaliter de dei gracia nobis hodie congre- gatis pro laude et honore gloriosi patroni nostri s. Victorini, pontificis et martiris, pro nostrique emendacione et profectu aliqua in medium proponere et deducere nedum debe- rem, sed et ardue -teneor lege officii, quo fungor, acucius hoc exquirente. Nec potest quidquam imperfeccionis in me unde- cunque multiplicatum obviare, quin hoc debeam sic officiatus, eciamsi in penam peccati et inpotens et inscius atque minus beni- volus sim, id ipsum facere et explere, ymmo quamvis generaliter non simus sufficientes eciam bonum cogitare ex nobis tamquam ex nobisl), et sine Christo nichil facere possumus (Joh. XV2), tenemur tamen sapiencia dei vera indigentes postulare eam a patre lumi- num, qui dat omnibus affluenter et non inproperat et postulare in fide nichil hesitando (Jac. 13). Unde cum nichil possit obstare, quare huiusmodi sapienciam pre omnibus amantissimam non impetremus nisi peccata et secundum b. Jeronimum peccata nichil [nocent] si non placent, deponamus et nunc amorem rerum pessimarum, vici- orum vid. et peccaminum, et parati erimus impetrare et consequi graciam michi loquendi vobisque audiendi, unde deus glorificetur et patronus noster, cuius hodie festum colimus, honoretur et nobis profectus in nostris bonis et honestis et deo valde gratis 10a multiplicetur uberius. Breve autem/ et leve medium in verbo impe- trandi huiuscemodi graciam deus ordinavit, angelicam sc. et piam salutacionem, qua inventrix gracie innovato gaudio letificata exsur- git iocundius cum tota celesti curia ad impetrandum efficaciter gra- ciam, quam postulamus. Propter quod pia voce dicamus omnes Ave Maria. Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis (ad Gal. V4). Reverendi patres, mgri et domini. Cum patria celestis, ad quam pertingere debemus, sit regnum spirituale, eo quod deus, qui est rex et regnum illud et summum bonum beatorum, sit spiritus, sicut scribitur Joh. 45), apostolus in verbis predictis non transitum cor- poralem sed ambulacionema) spiritualem intendit, qua sequendo Christum in vita et moribus ad beatitudinem veram, que est habere sufficienciam omnis boni, viatur et pervenitur. Illa autem ambu- 1) II. Kor. 3, 5. — 2) v. 5. — 3) v. 5. 4) — v. 16. — 5) v. 24. a) Psáno: ablacionem. (132)
9b Sermo sinodalis ad clerum [Litomyšl. (E cod. jagiel. Cracov. 1700.) Sinodaliter de dei gracia nobis hodie congre- gatis pro laude et honore gloriosi patroni nostri s. Victorini, pontificis et martiris, pro nostrique emendacione et profectu aliqua in medium proponere et deducere nedum debe- rem, sed et ardue -teneor lege officii, quo fungor, acucius hoc exquirente. Nec potest quidquam imperfeccionis in me unde- cunque multiplicatum obviare, quin hoc debeam sic officiatus, eciamsi in penam peccati et inpotens et inscius atque minus beni- volus sim, id ipsum facere et explere, ymmo quamvis generaliter non simus sufficientes eciam bonum cogitare ex nobis tamquam ex nobisl), et sine Christo nichil facere possumus (Joh. XV2), tenemur tamen sapiencia dei vera indigentes postulare eam a patre lumi- num, qui dat omnibus affluenter et non inproperat et postulare in fide nichil hesitando (Jac. 13). Unde cum nichil possit obstare, quare huiusmodi sapienciam pre omnibus amantissimam non impetremus nisi peccata et secundum b. Jeronimum peccata nichil [nocent] si non placent, deponamus et nunc amorem rerum pessimarum, vici- orum vid. et peccaminum, et parati erimus impetrare et consequi graciam michi loquendi vobisque audiendi, unde deus glorificetur et patronus noster, cuius hodie festum colimus, honoretur et nobis profectus in nostris bonis et honestis et deo valde gratis 10a multiplicetur uberius. Breve autem/ et leve medium in verbo impe- trandi huiuscemodi graciam deus ordinavit, angelicam sc. et piam salutacionem, qua inventrix gracie innovato gaudio letificata exsur- git iocundius cum tota celesti curia ad impetrandum efficaciter gra- ciam, quam postulamus. Propter quod pia voce dicamus omnes Ave Maria. Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis (ad Gal. V4). Reverendi patres, mgri et domini. Cum patria celestis, ad quam pertingere debemus, sit regnum spirituale, eo quod deus, qui est rex et regnum illud et summum bonum beatorum, sit spiritus, sicut scribitur Joh. 45), apostolus in verbis predictis non transitum cor- poralem sed ambulacionema) spiritualem intendit, qua sequendo Christum in vita et moribus ad beatitudinem veram, que est habere sufficienciam omnis boni, viatur et pervenitur. Illa autem ambu- 1) II. Kor. 3, 5. — 2) v. 5. — 3) v. 5. 4) — v. 16. — 5) v. 24. a) Psáno: ablacionem. (132)
Strana 132
lacio est motus spiritus, quia graciosus instinctus spiritualis, ad quem secundum dignitatem spiritus debemus magis attendere et in qua ambulacione si simus assidui, debemus et oportebit nos a car- nalibus desideriis precavere. Nichil autem plus valet, ut sancti asserunt, ad domanda carnis desideria, quam cogitare intimius, qualem exitum per mortem habebimus, eciam quam vilis ipsa erit, cum erit mortua. Quamvis autem sancti in hac vita peregrinantes habebant sepe stimulum carnis, ut contigit de vase eleccionis1), non tamen consenserunt perpetracione facinoris nec opere impleverunt cogita- cionem. Quia si fecissent, tunc et desideria carnis perfecissent, h. e. opus extrinsecum plene fecissent. Induxit ergo apostolus istud mandatum Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis, quia ipse prius manuduxit Galatas, ne subdantur tradicionibus onerosis legalium, cum homines sicut tam fere quam aves appetunt liber- tatem. Sed cum effrenis libertas aliquibusa) sit nociva, docet apos- tolus, quomodo a tali vinculo liberari debeant, secundum legem se. spiritus et non voluptatem carnis, in dei semita ambulando. Et talis ambulacio estomnino facilior etbrevior quam carnalis. Caritas enin actualis, cum sit actus spiritus et non corporis nec requirit organa nec divicias nec aliqua talia oblectacionibus carnis subserviencia, sicut requirit carnalis voluptas: ipsa est facilis, brevis atque levis. Sicut pastus avium in catasta, cavia vel certalia est sumptuosus atque superfluus, sed volatus earum per agros et nemora est eis delectabilis atque levis — unde putantes se carnaliter libertari ad faciendum quidquid voluerint se ipsas in servitutem illaqueant et deserunt desiderabilem liber- tatem: sic eciam generaliter peccantes in deum, qui est inmortalis murus iusticie et bonitatis, maliciam omnium penalitatum maximam et gravissimam in se ipsos reverberant et non in deum. Sicut cum quis in murum corporalem inmobilem forcius et gravius inpungeret, tanto amplius non murum, sed seipsum offenderet et periclitaret sic eciam generaliter peccantes in proximum per iram et invidiam, detraccionem, mendacium vel quodcunque aliud peccatum, non proximum sed se ipsos in offensam culpabilem illaqueant, deserentes nichilominus amabilem libertatem. Que enim libertas desiderabilior quam motu caritatis et ordinate dileccionis deum, proximum et omnia bona dei quociensb) libuerit delectabiliter percurrere et foramen pervolare latissime spaciando 1) I. Kor. 11, 7. 10b a) Psáno a quibus. b) Psáno; que nisi. (133)
lacio est motus spiritus, quia graciosus instinctus spiritualis, ad quem secundum dignitatem spiritus debemus magis attendere et in qua ambulacione si simus assidui, debemus et oportebit nos a car- nalibus desideriis precavere. Nichil autem plus valet, ut sancti asserunt, ad domanda carnis desideria, quam cogitare intimius, qualem exitum per mortem habebimus, eciam quam vilis ipsa erit, cum erit mortua. Quamvis autem sancti in hac vita peregrinantes habebant sepe stimulum carnis, ut contigit de vase eleccionis1), non tamen consenserunt perpetracione facinoris nec opere impleverunt cogita- cionem. Quia si fecissent, tunc et desideria carnis perfecissent, h. e. opus extrinsecum plene fecissent. Induxit ergo apostolus istud mandatum Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis, quia ipse prius manuduxit Galatas, ne subdantur tradicionibus onerosis legalium, cum homines sicut tam fere quam aves appetunt liber- tatem. Sed cum effrenis libertas aliquibusa) sit nociva, docet apos- tolus, quomodo a tali vinculo liberari debeant, secundum legem se. spiritus et non voluptatem carnis, in dei semita ambulando. Et talis ambulacio estomnino facilior etbrevior quam carnalis. Caritas enin actualis, cum sit actus spiritus et non corporis nec requirit organa nec divicias nec aliqua talia oblectacionibus carnis subserviencia, sicut requirit carnalis voluptas: ipsa est facilis, brevis atque levis. Sicut pastus avium in catasta, cavia vel certalia est sumptuosus atque superfluus, sed volatus earum per agros et nemora est eis delectabilis atque levis — unde putantes se carnaliter libertari ad faciendum quidquid voluerint se ipsas in servitutem illaqueant et deserunt desiderabilem liber- tatem: sic eciam generaliter peccantes in deum, qui est inmortalis murus iusticie et bonitatis, maliciam omnium penalitatum maximam et gravissimam in se ipsos reverberant et non in deum. Sicut cum quis in murum corporalem inmobilem forcius et gravius inpungeret, tanto amplius non murum, sed seipsum offenderet et periclitaret sic eciam generaliter peccantes in proximum per iram et invidiam, detraccionem, mendacium vel quodcunque aliud peccatum, non proximum sed se ipsos in offensam culpabilem illaqueant, deserentes nichilominus amabilem libertatem. Que enim libertas desiderabilior quam motu caritatis et ordinate dileccionis deum, proximum et omnia bona dei quociensb) libuerit delectabiliter percurrere et foramen pervolare latissime spaciando 1) I. Kor. 11, 7. 10b a) Psáno a quibus. b) Psáno; que nisi. (133)
Strana 133
1la a creatore ad creaturas, a celestibus ad terrena, a terrenis ad in- ferna, ab oriente in occidensa), a summo celi ad inferni profundissima! Et quanto motus ille caritatis et dileccionis fuerit forcior, maior, lacior, dulcior et iocundior, tanto supremo domino est placencior et accepcior atque homini ab eodem domino est licencior et pre omnibus aliis suis motibus et spaciis liberior, nullo potente istum nudum motum caritatis racionabiliter inculpare. O vere stulti et stolidi ac supra modum sibi ipsis infi- deles et iniuriosi, qui voluntarie et sic libenter nullo cogente dere- linquunt hanc libertatem et liberrimam spiritus ambulacionem et pro ea letanter et nimium vehementer amplectuntur, tenent et di- mittere nolunt res pessimas, puta superbiam, avariciam, fornica- ciones, odia, invidias, detracciones et cetera peccata et scelera, omnibus stercoribus et inmundiciis corporalibus deteriora ! Plus quam venenum posset numerari! Non enim tota pena et amaritudo sensus, quam Christus in cruce in morte et ante habuit, tantum offendere potuit eius naturam humanam, quam vilitas superbie vel alterius cuiuscunque sceleris ipsum offendunt secundum clemenciam divi- nam. Si enim nos viliter superbi ultra modum ferreb) non possu- mus, quando nostra parvula ymmo veluti nulla excellencia contem- pnitur et spernitur, nequaquam possumus estimare quam magna est iniuria et offensa divine clemencie, quando potenciam, sapien- ciam et bonitatem dei utique simpliciter infinitam contempnimus, spernimus et dehonestamus, non curando quid idem deus et domi- nus noster mandet et precipiat, quid suadeat et consulat, aut si hoc utrumque scimuse), adimplere tamen minus quam nescii curamus. Propteread) ap. in Gal. salubriter revocat nos ita dicens: Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Si enim tam grande malum est desideria carnis perficere, puta inebriari, fornicari, superbire etc., ut eciam in offendendo omnem penam et passionem Christi supergrediatur mirabiliter, et cum malum inhonestum non potest esse tam detestabile apud deum, quam sibi placet bonum honestatis et virtutis: igitur si mali perficiendo desideria carnis miro modo graviter offendunt dei clemenciam, econtra spiritu sc. [sancto] vel spiritu h. e. racione recte re- gulata ambulantes per viam vere dileccionis dei et proximi, tunc non perficientes desideria carnis, utique tales sic per viam iusticie ambulantes plus ultra quam a nobis possit estimari deum letificant, a) Sic! b) Psáno: forte. c) Psáno: nescimus. d) Psáno: Propter. (134)
1la a creatore ad creaturas, a celestibus ad terrena, a terrenis ad in- ferna, ab oriente in occidensa), a summo celi ad inferni profundissima! Et quanto motus ille caritatis et dileccionis fuerit forcior, maior, lacior, dulcior et iocundior, tanto supremo domino est placencior et accepcior atque homini ab eodem domino est licencior et pre omnibus aliis suis motibus et spaciis liberior, nullo potente istum nudum motum caritatis racionabiliter inculpare. O vere stulti et stolidi ac supra modum sibi ipsis infi- deles et iniuriosi, qui voluntarie et sic libenter nullo cogente dere- linquunt hanc libertatem et liberrimam spiritus ambulacionem et pro ea letanter et nimium vehementer amplectuntur, tenent et di- mittere nolunt res pessimas, puta superbiam, avariciam, fornica- ciones, odia, invidias, detracciones et cetera peccata et scelera, omnibus stercoribus et inmundiciis corporalibus deteriora ! Plus quam venenum posset numerari! Non enim tota pena et amaritudo sensus, quam Christus in cruce in morte et ante habuit, tantum offendere potuit eius naturam humanam, quam vilitas superbie vel alterius cuiuscunque sceleris ipsum offendunt secundum clemenciam divi- nam. Si enim nos viliter superbi ultra modum ferreb) non possu- mus, quando nostra parvula ymmo veluti nulla excellencia contem- pnitur et spernitur, nequaquam possumus estimare quam magna est iniuria et offensa divine clemencie, quando potenciam, sapien- ciam et bonitatem dei utique simpliciter infinitam contempnimus, spernimus et dehonestamus, non curando quid idem deus et domi- nus noster mandet et precipiat, quid suadeat et consulat, aut si hoc utrumque scimuse), adimplere tamen minus quam nescii curamus. Propteread) ap. in Gal. salubriter revocat nos ita dicens: Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis. Si enim tam grande malum est desideria carnis perficere, puta inebriari, fornicari, superbire etc., ut eciam in offendendo omnem penam et passionem Christi supergrediatur mirabiliter, et cum malum inhonestum non potest esse tam detestabile apud deum, quam sibi placet bonum honestatis et virtutis: igitur si mali perficiendo desideria carnis miro modo graviter offendunt dei clemenciam, econtra spiritu sc. [sancto] vel spiritu h. e. racione recte re- gulata ambulantes per viam vere dileccionis dei et proximi, tunc non perficientes desideria carnis, utique tales sic per viam iusticie ambulantes plus ultra quam a nobis possit estimari deum letificant, a) Sic! b) Psáno: forte. c) Psáno: nescimus. d) Psáno: Propter. (134)
Strana 134
delectant et glorificant, quam perniciosi eum suis turpitudinibus ad furorem provocant, offendunt et inhonestant. Igitur non cor- pore, sed spiritu sapiencie et intellectus, spiritu sciencie et pietatis, spiritu consilii et fortitudinis et spiritu timoris domini, ut Christus ambulavit, ita et vos ambulate. Quid autem sit ambulare sicut deus ambulavit, diffinit b. Augustinus libro de salutaribus documentis, ita inquiens :1) Ambulare sicut Christus non est nisi contempnere vanitatem et feli- citatem huius seculi et non timere adversa pro nomine illius pati. Speremus, que promisit, et sequamur quo ille precessit. Si autem sequeris viam Christi, ait idem sanctus super Ps. 36 serm. 2,2) nou tibi seculi proprietates promittas. Per dura ambulabis, noli attendere qua est iturus, sed quo sis venturus. Tolerabis Iduraj temporalia, sed ad leta pervenies superna. Et cum attenderis,quid sis accepturus, omnia tibi erunt viliora, que pateris, nec digna estimabis, pro quibus illud accipias. Miraberis tantum dari pro tantillo labore. Nam utique, fratres, pro eterna requie labor eternus subeundus erat et eternam felicitatem accepturus eternas passiones sustinere deberes, sed si eter- num sustineres laborem, quando venires ad eternam felicitatem? Ita fit, ut necessario temporalis sit tribulacio tua, qua finita venias ad felicitatem infinitam ... Huc accedit, quia non solum temporalem voluit laborem tuum deus, sed eciam brevem. Paucorum dierum est tota vita hominis, eciamsi leta duris non miscerentur, que plura et longiora sunt certe quam dura... Si ergo per totam vitam suam homo in laboribus et in erumnis esset, in doloribus, in tormentis, in carcere, in plagis, in fame et siti omnibus diebus, horis omnibus per totam vitam usque ad etatem senectutis, pauci dies sunt tota vita hominis. Quo labore transacto veniet regnum eternum, veniet sine fine felicitas, veniet equalitas angelorum, veniet hereditas dei, cohereditas Christi. Pro quanto labore quantam mercedem accipiemus! Hec ille. Unde gloriosus patronus noster Victorinus ista et alia salutaria monita toto conatu totaque diligencia attendens spiritu ambulavit et desideria carnis non perfecit, sed ipsa robusto animo et indissolubiliter solido per arma iusticie extinxit et in corpore suo mortali mortificavit. Sed numquid nos clerici, qui laycis ad patriam preire debemus, numquid sic spiritu ambulamus? Heu quod minus est, desideria carnis perficere non obmittimus! Et si in perficiendo carnis desideria ad inferna curritur, quis impetuosius, quis vehe- 11b 1) Migne P. L. 40 col. 1054. 2) Migne P. L. 36 col. 372 s. „Studle a texty.“ (135) 2
delectant et glorificant, quam perniciosi eum suis turpitudinibus ad furorem provocant, offendunt et inhonestant. Igitur non cor- pore, sed spiritu sapiencie et intellectus, spiritu sciencie et pietatis, spiritu consilii et fortitudinis et spiritu timoris domini, ut Christus ambulavit, ita et vos ambulate. Quid autem sit ambulare sicut deus ambulavit, diffinit b. Augustinus libro de salutaribus documentis, ita inquiens :1) Ambulare sicut Christus non est nisi contempnere vanitatem et feli- citatem huius seculi et non timere adversa pro nomine illius pati. Speremus, que promisit, et sequamur quo ille precessit. Si autem sequeris viam Christi, ait idem sanctus super Ps. 36 serm. 2,2) nou tibi seculi proprietates promittas. Per dura ambulabis, noli attendere qua est iturus, sed quo sis venturus. Tolerabis Iduraj temporalia, sed ad leta pervenies superna. Et cum attenderis,quid sis accepturus, omnia tibi erunt viliora, que pateris, nec digna estimabis, pro quibus illud accipias. Miraberis tantum dari pro tantillo labore. Nam utique, fratres, pro eterna requie labor eternus subeundus erat et eternam felicitatem accepturus eternas passiones sustinere deberes, sed si eter- num sustineres laborem, quando venires ad eternam felicitatem? Ita fit, ut necessario temporalis sit tribulacio tua, qua finita venias ad felicitatem infinitam ... Huc accedit, quia non solum temporalem voluit laborem tuum deus, sed eciam brevem. Paucorum dierum est tota vita hominis, eciamsi leta duris non miscerentur, que plura et longiora sunt certe quam dura... Si ergo per totam vitam suam homo in laboribus et in erumnis esset, in doloribus, in tormentis, in carcere, in plagis, in fame et siti omnibus diebus, horis omnibus per totam vitam usque ad etatem senectutis, pauci dies sunt tota vita hominis. Quo labore transacto veniet regnum eternum, veniet sine fine felicitas, veniet equalitas angelorum, veniet hereditas dei, cohereditas Christi. Pro quanto labore quantam mercedem accipiemus! Hec ille. Unde gloriosus patronus noster Victorinus ista et alia salutaria monita toto conatu totaque diligencia attendens spiritu ambulavit et desideria carnis non perfecit, sed ipsa robusto animo et indissolubiliter solido per arma iusticie extinxit et in corpore suo mortali mortificavit. Sed numquid nos clerici, qui laycis ad patriam preire debemus, numquid sic spiritu ambulamus? Heu quod minus est, desideria carnis perficere non obmittimus! Et si in perficiendo carnis desideria ad inferna curritur, quis impetuosius, quis vehe- 11b 1) Migne P. L. 40 col. 1054. 2) Migne P. L. 36 col. 372 s. „Studle a texty.“ (135) 2
Strana 135
12a mencius quisque velocius quam clerus et pastores in ecclesia cur- runt in precipicium! Oportet autem hoc ita fieri deo iustissime permittente, ut qui aliis ad beatitudinem preire debent et negligunt, ymmo contempnunt, versa vice ad interitum eos cadere profundius et gravius necesse est. Quanto enim secundum b. Gregorium gradus alcior, tanto casus et in capitalibus et spiritualibus peccatis gravior. Constat autem gradum sacerdocii alte esse dignitatis eciam in malis sacerdotibus, ut innuit b. Augustinus lib. Questionum V. et N. T. in hec verba:1) Quanta sit dignitas ordinis sacerdotalis, eam ostendit Cayfas, qui cum esset homo pessimus interfector sal- vatoris, prophetavit. Quare? inquit, quia erat princeps sacerdotum. Et multum distare inter dyaconem et sacerdotem liber probat, quem dicimus Actus ap. Cum enim ex Samaria credidissent Philippo pre- dicante dyacono ab apostolis ordinato, miserunt, inquit, Petrum et Jo- hannem, ut venirent et hiis qui crediderunt darent spiritum sanctum per manus imposicionem. Dignitas denique illa sacerdotalis ex hiis relucet, quoniam rex universorum Christus Jesus iniunxit sacerdotibus officium legem dei explanandi, sic inquiens: Docete omnes gentes (Mat. ult2), tradidit insuper potestatem sacramenta ministrandi mense divine et dispensandi, cum dixit: Hoc facite in meam commemorationem (Luc. XXII3) et ibidem:4) Ego dispono vobis regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo; tradidit/ denique vobis sacerdotalem auctoritatem ligandi et solvendi, ut quodcunque solveritis super terram, erit solutum et in celis et quodcunque ligaveritis super terram, erit ligatum et in celis (Mat. 185). Ecce consummatus honor et dignitas gloriosa: Hominem in terris positum in celis imperare et inter an- gelorum choros iudicialem potestatis exercere virtutem. Assistunt angeli presidentis imperium expectantes, administratorii quidem spi- ritus assignata sibi ministeria sorciuntur, sed ligandi atque solvendi nullus eorum habet potestatem. O quam potens dignitas et digna potencia! Iudicat Petrus et successor eius et eorum iudicia approbat omnipotens deus. Dedit eciam vobis potestatem deus, ut Crisostomus in quadam omelia inquit,6) super naturam, ut eam immutetis, super elementa, ut ea sanctificetis, super homines, ut eos solvatis, super demones, ut eosdem expellatis et expugnetis, et super potestate vestra sacerdotali b. Bernhardus in quodam libello de sacramento exultat ita dicens7): O preclara, o reverenda potestas, 1) Migne P. L. 35 col. 2306. — 2) v. 19. — 3) v. 19. — 4) v. 29 n. — 5) v. 18. 6) V homiliích Chrys. nenalézám. 7) Není mezi spisy Bern. u Migne. (136)
12a mencius quisque velocius quam clerus et pastores in ecclesia cur- runt in precipicium! Oportet autem hoc ita fieri deo iustissime permittente, ut qui aliis ad beatitudinem preire debent et negligunt, ymmo contempnunt, versa vice ad interitum eos cadere profundius et gravius necesse est. Quanto enim secundum b. Gregorium gradus alcior, tanto casus et in capitalibus et spiritualibus peccatis gravior. Constat autem gradum sacerdocii alte esse dignitatis eciam in malis sacerdotibus, ut innuit b. Augustinus lib. Questionum V. et N. T. in hec verba:1) Quanta sit dignitas ordinis sacerdotalis, eam ostendit Cayfas, qui cum esset homo pessimus interfector sal- vatoris, prophetavit. Quare? inquit, quia erat princeps sacerdotum. Et multum distare inter dyaconem et sacerdotem liber probat, quem dicimus Actus ap. Cum enim ex Samaria credidissent Philippo pre- dicante dyacono ab apostolis ordinato, miserunt, inquit, Petrum et Jo- hannem, ut venirent et hiis qui crediderunt darent spiritum sanctum per manus imposicionem. Dignitas denique illa sacerdotalis ex hiis relucet, quoniam rex universorum Christus Jesus iniunxit sacerdotibus officium legem dei explanandi, sic inquiens: Docete omnes gentes (Mat. ult2), tradidit insuper potestatem sacramenta ministrandi mense divine et dispensandi, cum dixit: Hoc facite in meam commemorationem (Luc. XXII3) et ibidem:4) Ego dispono vobis regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo; tradidit/ denique vobis sacerdotalem auctoritatem ligandi et solvendi, ut quodcunque solveritis super terram, erit solutum et in celis et quodcunque ligaveritis super terram, erit ligatum et in celis (Mat. 185). Ecce consummatus honor et dignitas gloriosa: Hominem in terris positum in celis imperare et inter an- gelorum choros iudicialem potestatis exercere virtutem. Assistunt angeli presidentis imperium expectantes, administratorii quidem spi- ritus assignata sibi ministeria sorciuntur, sed ligandi atque solvendi nullus eorum habet potestatem. O quam potens dignitas et digna potencia! Iudicat Petrus et successor eius et eorum iudicia approbat omnipotens deus. Dedit eciam vobis potestatem deus, ut Crisostomus in quadam omelia inquit,6) super naturam, ut eam immutetis, super elementa, ut ea sanctificetis, super homines, ut eos solvatis, super demones, ut eosdem expellatis et expugnetis, et super potestate vestra sacerdotali b. Bernhardus in quodam libello de sacramento exultat ita dicens7): O preclara, o reverenda potestas, 1) Migne P. L. 35 col. 2306. — 2) v. 19. — 3) v. 19. — 4) v. 29 n. — 5) v. 18. 6) V homiliích Chrys. nenalézám. 7) Není mezi spisy Bern. u Migne. (136)
Strana 136
cui nichil post deum poterit comparari, ut consecratus in sacerdotem idem prorsus offerat in altari, quod Christus suis manibus fecit in cena paschali. Super hac vestra potestate et tam insigni vestro privilegio, o sacerdotes, stupet celum, miratur terra, contremiscit dyabolus, abhorret infernus, veretur homo, veneratur quam plurimum angelica celsitudo, quod uno eodemque mómento deus ipse, qui presidet in celo, in manibus vestris est in sacrificio. Hec ille. O quam felix est ille sacerdos, qui probatus inventus est, ut tanto sacramento dignus habeatur! Nam dominus Christus Jesus sacramentum corporis et sanguinis sui quasi pignus et obsidem celestis gracie posuit et in eo nobis constituit non mortem sed vitam, non iudicium sed salutem. Quocontra quam perditus, qui redempcionem in perdicionem, sacrificium in sacrilegium, ministerium in parricidium et vitam con- vertit in mortem! Quapropter tu, h. e. quilibet nostrum ex com- mensalibus cottidianis regis altissimi, te attende diligenter, si non in hoc capitulum malediccionis incidisti, dum non semel, sed repe- titis multis vicibus felle prave consciencie et actu iniquitatis ad mensam domini accessisti sicque in escam Christi fel dedisti et in siti sua aceto eum potastil). Et, ut inquit b. Jeronimus, per- fidus Judeus perfidus sacerdos et christianus: iste de latere, ille de calice sanguinem Christi/ fundit. Porro Joseph corpus Christi 12b puris manibus baiolavit, iste vero pollutis manibus, quibus paulo ante scorti pudenda pertractavit; salutem hominum ore contingit, quo paulo ante fera meretricis labia pressit. Quid insuper de talibus sacerdotibus est senciendum, qui corpus Christi preciosissimum in sindone munda et in monumento novo repositum, in corpore fedato libidine et in ore adhuc hesterno potu fetente et in sentina ventris adhue precedente crapula estu- ante illud recondunt turpiter et demergunt! Nonne tales antichri- stiani quam sacerdotes et christiani sunt pocius iudicandi, qui quantum in se est, Christum iam factum impassibilem probris afficiunt, crudeliter interimunt et sepeliunt inhoneste. Certe Maria, quam Christi caritas vehementer accenderat, dominum prohibetur tangere2), Johannes eciam Baptista, quo maior inter natos mulierum non surrexerat, hic tamen vertici salvatoris tremendo manum ve- retur apponere3): filii autem Belia14) et sacerdotes Baal manu sacrilega et ore polluto sacramentum, in quo est vita eterna, recipiunt ipsumque dampnabiliter incorporare aut, quod est deterius, carcerare presumunt! Prius per penitenciam expianda erat omnis 1) Ž. 68, 22. — 2) Jan 20, 17.—3) Mat. 3, 14.—4) I. Král. 2, 12 o synech Heli. (137) 20
cui nichil post deum poterit comparari, ut consecratus in sacerdotem idem prorsus offerat in altari, quod Christus suis manibus fecit in cena paschali. Super hac vestra potestate et tam insigni vestro privilegio, o sacerdotes, stupet celum, miratur terra, contremiscit dyabolus, abhorret infernus, veretur homo, veneratur quam plurimum angelica celsitudo, quod uno eodemque mómento deus ipse, qui presidet in celo, in manibus vestris est in sacrificio. Hec ille. O quam felix est ille sacerdos, qui probatus inventus est, ut tanto sacramento dignus habeatur! Nam dominus Christus Jesus sacramentum corporis et sanguinis sui quasi pignus et obsidem celestis gracie posuit et in eo nobis constituit non mortem sed vitam, non iudicium sed salutem. Quocontra quam perditus, qui redempcionem in perdicionem, sacrificium in sacrilegium, ministerium in parricidium et vitam con- vertit in mortem! Quapropter tu, h. e. quilibet nostrum ex com- mensalibus cottidianis regis altissimi, te attende diligenter, si non in hoc capitulum malediccionis incidisti, dum non semel, sed repe- titis multis vicibus felle prave consciencie et actu iniquitatis ad mensam domini accessisti sicque in escam Christi fel dedisti et in siti sua aceto eum potastil). Et, ut inquit b. Jeronimus, per- fidus Judeus perfidus sacerdos et christianus: iste de latere, ille de calice sanguinem Christi/ fundit. Porro Joseph corpus Christi 12b puris manibus baiolavit, iste vero pollutis manibus, quibus paulo ante scorti pudenda pertractavit; salutem hominum ore contingit, quo paulo ante fera meretricis labia pressit. Quid insuper de talibus sacerdotibus est senciendum, qui corpus Christi preciosissimum in sindone munda et in monumento novo repositum, in corpore fedato libidine et in ore adhuc hesterno potu fetente et in sentina ventris adhue precedente crapula estu- ante illud recondunt turpiter et demergunt! Nonne tales antichri- stiani quam sacerdotes et christiani sunt pocius iudicandi, qui quantum in se est, Christum iam factum impassibilem probris afficiunt, crudeliter interimunt et sepeliunt inhoneste. Certe Maria, quam Christi caritas vehementer accenderat, dominum prohibetur tangere2), Johannes eciam Baptista, quo maior inter natos mulierum non surrexerat, hic tamen vertici salvatoris tremendo manum ve- retur apponere3): filii autem Belia14) et sacerdotes Baal manu sacrilega et ore polluto sacramentum, in quo est vita eterna, recipiunt ipsumque dampnabiliter incorporare aut, quod est deterius, carcerare presumunt! Prius per penitenciam expianda erat omnis 1) Ž. 68, 22. — 2) Jan 20, 17.—3) Mat. 3, 14.—4) I. Král. 2, 12 o synech Heli. (137) 20
Strana 137
13a iniquitas, ut veniretur [ad misterium] altaris i. e. ad tanti graciam sacramenti! Sed heu peccato illi peccata alia cumulantur. Nam vos, plebani et curati, vestros vicarios nonnunquam dignitate, moribus, sciencia et honore vobis pares aut maiores contemp- nitis et non, ut dignum est, pariter honoratis. Cibis specialibus et potibus locis in privatis segregati vos ipsos delicacius reficitis et repletis et illos a mensis culcioribus turpiter removetis, ymmo villanos vestros vel rusticos et, quod est abieccius, vestras eciam nefandas forte focarias heu, ut timeo, in hoc sepe prelocatis, sacerdotes vestros tamquam ignobiles ultimos reputatis. Et hine surrexit vobis, plebanis, vicariis et sacerdotibus aliis, ut spreto ho- nesto habitu sacerdotali indecenter gloriemini in mitris ad modum saccorum dependentibus sive capuciis, cingulati, cultellati vestibus scissis aut nimis longis vel in- competenter brevibus laycaliter deornati, venacio- nibus, piscacionibus, thabernis, ludis ceterisque curis et desideriis carnis dediti, plus quam multa genera laycorum. lam ergo, queso, dicite: hec est vocacio vestra, ut opera carnis, que sunt fornicacio, immundicia, inpudicicia, ebrietates, commessaciones, secundum vestra desideria ambulantes perficiatis?! Certe hec non est via, qua inceditis, domini. Sed ite pocius et in- quirite, que sit via eius (Jer. 6.1) et in eadem videte, quomodo caute ambuletis2). Caute inquam ambuletis conviventes aliis in iusticie equitate, refulgentes ceteris lumi- nosa veritate, miserendo proximis compassiva cari- tate, per primum operosi, per secundum luminosi, per ter- cium graciosi. Operosi, ut in iusticie equitate proximis solercius ministretis, luminosi, ut in luminis veritate ceteros clarius illustretis, graciosi denique, ut compassiva bonitate miseros benignius suble- vetis. Quapropter diligenter attendite, ut spiritu ambuletis, sic ut alios non solum verbo, sed opere et exemplo edificetis. Non enim, inquit b. Joh. in sua canonica, tantum verbo diligite, sed opere et veritate3). Vos enim successores et vicarii estis b. Petri, ad quem eciam vox salvatoris per tres vices repetita fuit dicens Pasce oves meas (Joh. ult.). Inportune et opportune implete ministerium vestrum. Vestrum enim officium plus habet oneris quam ho- noris. Unde sciatis certissime vos assumpsisse officium pa- storis, non principis, baronis, militis vel alterius seculariter do- 1) v. 16. — 2) Efes. 5, 15. — 3) I. Jan 3, 18. (138)
13a iniquitas, ut veniretur [ad misterium] altaris i. e. ad tanti graciam sacramenti! Sed heu peccato illi peccata alia cumulantur. Nam vos, plebani et curati, vestros vicarios nonnunquam dignitate, moribus, sciencia et honore vobis pares aut maiores contemp- nitis et non, ut dignum est, pariter honoratis. Cibis specialibus et potibus locis in privatis segregati vos ipsos delicacius reficitis et repletis et illos a mensis culcioribus turpiter removetis, ymmo villanos vestros vel rusticos et, quod est abieccius, vestras eciam nefandas forte focarias heu, ut timeo, in hoc sepe prelocatis, sacerdotes vestros tamquam ignobiles ultimos reputatis. Et hine surrexit vobis, plebanis, vicariis et sacerdotibus aliis, ut spreto ho- nesto habitu sacerdotali indecenter gloriemini in mitris ad modum saccorum dependentibus sive capuciis, cingulati, cultellati vestibus scissis aut nimis longis vel in- competenter brevibus laycaliter deornati, venacio- nibus, piscacionibus, thabernis, ludis ceterisque curis et desideriis carnis dediti, plus quam multa genera laycorum. lam ergo, queso, dicite: hec est vocacio vestra, ut opera carnis, que sunt fornicacio, immundicia, inpudicicia, ebrietates, commessaciones, secundum vestra desideria ambulantes perficiatis?! Certe hec non est via, qua inceditis, domini. Sed ite pocius et in- quirite, que sit via eius (Jer. 6.1) et in eadem videte, quomodo caute ambuletis2). Caute inquam ambuletis conviventes aliis in iusticie equitate, refulgentes ceteris lumi- nosa veritate, miserendo proximis compassiva cari- tate, per primum operosi, per secundum luminosi, per ter- cium graciosi. Operosi, ut in iusticie equitate proximis solercius ministretis, luminosi, ut in luminis veritate ceteros clarius illustretis, graciosi denique, ut compassiva bonitate miseros benignius suble- vetis. Quapropter diligenter attendite, ut spiritu ambuletis, sic ut alios non solum verbo, sed opere et exemplo edificetis. Non enim, inquit b. Joh. in sua canonica, tantum verbo diligite, sed opere et veritate3). Vos enim successores et vicarii estis b. Petri, ad quem eciam vox salvatoris per tres vices repetita fuit dicens Pasce oves meas (Joh. ult.). Inportune et opportune implete ministerium vestrum. Vestrum enim officium plus habet oneris quam ho- noris. Unde sciatis certissime vos assumpsisse officium pa- storis, non principis, baronis, militis vel alterius seculariter do- 1) v. 16. — 2) Efes. 5, 15. — 3) I. Jan 3, 18. (138)
Strana 138
minantis. Certe Joseph de Egipto patrem suum et fratres suos instruxit, ut dicerent pharaoni: Viri pastores sumus, de quo Gen. 46.1) Maluit eos profiteri pastoris officium quam principis aut no- bilis dignitatem. Unde et dominus quasi gloriando dicit: Ego sum pastor bonus. (Joh. X2). Et sicut doctor gencium Paulus ap. in cruce domini nostri Jesu Christi3) et in infirmitatibus et laboribus gloriabatur4), ita vobis in hoc forma gloriandi prefigitur, non in veste preciosa, nimis ampla et sumptuosa, non in diviciis et congregacione pecunie nec pauperum exaccione, quos penuria et quasi extrema inedia vestre avaricie, gule, superbie affligitis! Non eciam in multa sup- pelectili, non in edificiis superfluis, non equorum multitudine, non in ornatu pompatili nec multa frequencia clientele. Hec enim omnia gentes inquirunt. (Mat. 6.5) Sed heu, nescio, ubi sunt veri pastores! Mercenarii, ut timeoa), estis, vellera quidem tondetis ovium, sed necessitatis ingruente tempore nedum animas et corpora pro eis non audetis exponere, sed nec eciam ipsa vellera, que eciam/ de subditorum manibus percepistis. Si quis de ovibus non parate decimas vel alia temporalia vel debita tribuerit, citatis, excommunicatis, denuncciari et confundi procuratis. Si autem deo turpi- ter vivendo ulla parte iniuriatus fuerit, animam dampnat et perditb) neque hoc scire curatis, et si utrumque 'sciveritis, minor vobis cura est de illius in yehennam perdicione quam unius vacce vestre a lupis devoracione! Et quis illam inequalitatem poterit dinume- rare: negligentem et nocivum pastorem scrofarum vestrarum nequaquam habere velletis, et esse pastores perditissimi et nocivi animarum, pro quibus Christus deus mortuus est, modicum aut minime curatis, nichil pro salute animarum, sed pro replecione bursarum vicarios et predicatores exquiritis, et si qui saluti plus quam pecunie velint intendere, despectos et odio habetis et con- funditis, ut sic qui vellent vivere sacerdotaliter, ex scandalo vestro ad adulacionis, decepcionis, spoliacionis et ypocrisacionis vicia pertrahuntur. Vere, vere, sine numero melius est esse pa- storem scrofarum cum ingenti paupertate, miseria et ignominia huius mundi, quam esse talem fictum pastorem animarum cum quibuscunque magnis di- 13b 1) v. 34. — 2) v. 11. — 3) Gal. 6, 14. — 4) II. Kor. 12, 9. — 5) v. 32. a) Psáno: puto, nad tím timeo. b) Psáno: perdet. (139)
minantis. Certe Joseph de Egipto patrem suum et fratres suos instruxit, ut dicerent pharaoni: Viri pastores sumus, de quo Gen. 46.1) Maluit eos profiteri pastoris officium quam principis aut no- bilis dignitatem. Unde et dominus quasi gloriando dicit: Ego sum pastor bonus. (Joh. X2). Et sicut doctor gencium Paulus ap. in cruce domini nostri Jesu Christi3) et in infirmitatibus et laboribus gloriabatur4), ita vobis in hoc forma gloriandi prefigitur, non in veste preciosa, nimis ampla et sumptuosa, non in diviciis et congregacione pecunie nec pauperum exaccione, quos penuria et quasi extrema inedia vestre avaricie, gule, superbie affligitis! Non eciam in multa sup- pelectili, non in edificiis superfluis, non equorum multitudine, non in ornatu pompatili nec multa frequencia clientele. Hec enim omnia gentes inquirunt. (Mat. 6.5) Sed heu, nescio, ubi sunt veri pastores! Mercenarii, ut timeoa), estis, vellera quidem tondetis ovium, sed necessitatis ingruente tempore nedum animas et corpora pro eis non audetis exponere, sed nec eciam ipsa vellera, que eciam/ de subditorum manibus percepistis. Si quis de ovibus non parate decimas vel alia temporalia vel debita tribuerit, citatis, excommunicatis, denuncciari et confundi procuratis. Si autem deo turpi- ter vivendo ulla parte iniuriatus fuerit, animam dampnat et perditb) neque hoc scire curatis, et si utrumque 'sciveritis, minor vobis cura est de illius in yehennam perdicione quam unius vacce vestre a lupis devoracione! Et quis illam inequalitatem poterit dinume- rare: negligentem et nocivum pastorem scrofarum vestrarum nequaquam habere velletis, et esse pastores perditissimi et nocivi animarum, pro quibus Christus deus mortuus est, modicum aut minime curatis, nichil pro salute animarum, sed pro replecione bursarum vicarios et predicatores exquiritis, et si qui saluti plus quam pecunie velint intendere, despectos et odio habetis et con- funditis, ut sic qui vellent vivere sacerdotaliter, ex scandalo vestro ad adulacionis, decepcionis, spoliacionis et ypocrisacionis vicia pertrahuntur. Vere, vere, sine numero melius est esse pa- storem scrofarum cum ingenti paupertate, miseria et ignominia huius mundi, quam esse talem fictum pastorem animarum cum quibuscunque magnis di- 13b 1) v. 34. — 2) v. 11. — 3) Gal. 6, 14. — 4) II. Kor. 12, 9. — 5) v. 32. a) Psáno: puto, nad tím timeo. b) Psáno: perdet. (139)
Strana 139
viciis et deliciis et multa gloria seculari! Sed heu, ceci sunt et duces cecorum1) et graviter sompnum suum dormierunt2)! Verumptamen si peccasti, quiesce nunc, exsurge qui dormis a mortuis et illuminabit te Christus3). Illuminabit quidem in presenti, ut amenitatem et pulchritudinem iusticie et gracie delectacionem affectanter contempleris, gaudenter atque constanter amplectaris, ut eciam horrorem et turpitudinem iniusticie et impietatis agnoscas et diligencius quam mortem corporalem et omnia eius pericula animose fugias. Sicque spiritu ambulabis et desideria carnis non perficies, ambulabis certe usque ad montem domini4) Syon, ubi deus deorum videbitur non per speculum in enigmate, sed facie ad faciem sicuti est5), Christo illuminante, quam utique visionem plene beatificantem nobis donare dignetur dominus deus eternaliter benedictus Amen. 1) Mat. 15, 14. — 2) Ž. 75, 6. — 3) Efes. 5, 14. — 4) III. Král. 19, 8. — 5) I. Kor. 13, 12. (140)
viciis et deliciis et multa gloria seculari! Sed heu, ceci sunt et duces cecorum1) et graviter sompnum suum dormierunt2)! Verumptamen si peccasti, quiesce nunc, exsurge qui dormis a mortuis et illuminabit te Christus3). Illuminabit quidem in presenti, ut amenitatem et pulchritudinem iusticie et gracie delectacionem affectanter contempleris, gaudenter atque constanter amplectaris, ut eciam horrorem et turpitudinem iniusticie et impietatis agnoscas et diligencius quam mortem corporalem et omnia eius pericula animose fugias. Sicque spiritu ambulabis et desideria carnis non perficies, ambulabis certe usque ad montem domini4) Syon, ubi deus deorum videbitur non per speculum in enigmate, sed facie ad faciem sicuti est5), Christo illuminante, quam utique visionem plene beatificantem nobis donare dignetur dominus deus eternaliter benedictus Amen. 1) Mat. 15, 14. — 2) Ž. 75, 6. — 3) Efes. 5, 14. — 4) III. Král. 19, 8. — 5) I. Kor. 13, 12. (140)
Strana 140
VII. Po stopách Husových odpůrců. „“ O mužích, kteří se odvážili postaviti se proti Husovi, víme poměrně málo. Znám jest osud Stanislava ze Znojma, jenž byv v dubnu r. 1413 z Prahy vypověděn1), uchýlil se na Moravu, odkud jeda do Kostnice, skonal v Jindřichově Hradci, byv raněn mrtvicí.2) Druhý hlavní odpůrce Husův, mistr Štěpán z Pálče, zůstal po upálení Husově v Kostnici, účastně se činně jednání sněmovního, patrně až do rozpuštění sněmu.3) Potom netroufaje si vrátiti se do Čech, odešel do Polska a stal se profesorem bo- hosloví na universitě v Krakově. Poslední zmínka o něm jest z r. 1422. Jemu věnovali čeští historikové nejvíce pozornosti4), ale i ty práce by dnes již potřebovaly revise. Se Štěpánem pracoval na koncilu Mařík Rvačka, jehož další stopa mizí. Michael de Causis, jehož pověst v Čechách nešťastným podnikem Jílovským byla pošramocena a jenž jako „procurator causae“ proti Husovi stal se nejnenáviděnější osobou v Čechách, zůstal u kurie a vykonával úřad prokurátora causarum fidei až do r. 1433, kdy na koncilu Basilejském skonal. Kázání při exe- 1) Doc. p. 510 s. — 2) Doc. p. 246. 3) Ještě v prosinci r. 1417 píše Křišťanovi, ohrazuje se proti obsazení fary Kouříniské (Doc. p. 670—673.) 4) Srv. Bidlo, Čeští emigranti v Polsku v ČČM 1895, a Fikrle, Ce- chové na koncilu Kostnickém v ČČH 1903. (141)
VII. Po stopách Husových odpůrců. „“ O mužích, kteří se odvážili postaviti se proti Husovi, víme poměrně málo. Znám jest osud Stanislava ze Znojma, jenž byv v dubnu r. 1413 z Prahy vypověděn1), uchýlil se na Moravu, odkud jeda do Kostnice, skonal v Jindřichově Hradci, byv raněn mrtvicí.2) Druhý hlavní odpůrce Husův, mistr Štěpán z Pálče, zůstal po upálení Husově v Kostnici, účastně se činně jednání sněmovního, patrně až do rozpuštění sněmu.3) Potom netroufaje si vrátiti se do Čech, odešel do Polska a stal se profesorem bo- hosloví na universitě v Krakově. Poslední zmínka o něm jest z r. 1422. Jemu věnovali čeští historikové nejvíce pozornosti4), ale i ty práce by dnes již potřebovaly revise. Se Štěpánem pracoval na koncilu Mařík Rvačka, jehož další stopa mizí. Michael de Causis, jehož pověst v Čechách nešťastným podnikem Jílovským byla pošramocena a jenž jako „procurator causae“ proti Husovi stal se nejnenáviděnější osobou v Čechách, zůstal u kurie a vykonával úřad prokurátora causarum fidei až do r. 1433, kdy na koncilu Basilejském skonal. Kázání při exe- 1) Doc. p. 510 s. — 2) Doc. p. 246. 3) Ještě v prosinci r. 1417 píše Křišťanovi, ohrazuje se proti obsazení fary Kouříniské (Doc. p. 670—673.) 4) Srv. Bidlo, Čeští emigranti v Polsku v ČČM 1895, a Fikrle, Ce- chové na koncilu Kostnickém v ČČH 1903. (141)
Strana 141
quiích jeho měl slavný dominikán Jindřich Kalteisen1) na thema Michael unus de principibus primis.2) Chválí Michalovu horli- vost a nezištnost v úřadě, jíž podobnou těžko bude lze nalézti. Praví o něm, že nehledal slávy své nýbrž jediné čest Boží; neu- cházel se o tučná beneficia, nežádal almužen, nýbrž živil se svou prací. Nenávist, již sklízel zde na zemi, oplatí mu Bůh na věčnosti. Stůj zde z řeči Kalteisenovy úryvek aspoň: „Vix ymaginari potest, quis tam fidelis aut indefessus suis propriis militans sumptibus fidei zelator, hereticorum extirpator intrepidus suo loco substituendus reperiatur . . . In illum, queso, oculos erigite, cuius nunc convenistis exe- quias colere, quia nomine et re Michael vocatus, ut secundum nomen eius ita sit et laus eius. Nam Michael tociens mitti perhi- betur, quociens mire virtutis res agitur. Cum Michael „quis ut deus interpretetur, ideo congrue noster defunctus Michael vocabatur, quia mire virtutis eius vita in multis fuisse dinosci- tur: fecit inquam adhuc vivens miracula, si non corporalia, saltem spiritualia, que tanto sunt maiora, quanto spiritualiora et quanto per hec non corpora sed anime resuscitantur . . . . Quid enim mirabilius quam se brutalem ab infancia usque ad decrepitam etatem in hominem transformare eroicum sive spiritualem? . . . . Pariter et noster Michael nobis in virtutis speculum datus ab- infancia usque ad decrepitam etatem, presertim a die instituci- onis sue in officium procuracionis causarum fidei in principio Constanciensis concilii ut singularis zeli heresum extirpator virtutum iubare emicuit. In quo officio perfecciones animalium cunctorum exercens, fortis ut leo intrepidus hereticos aggredi non formidavit, timoratus ut lepus et astutus ut vulpes extitit, ne remisse aut negligenter ageret, adeo ut post recepta omnia sacramenta viatica complosis manibus ita ait: ,Fateor coram deo, districto iudice, ante cuius facie comparebo, quod quamdiu pracurator fidei sue extiti, negligenciam nullam in officio meo commisi, et nunc ne in ultimo constitutus ullam negli- genciam michi impingere possit (1), eciam porcionem substancie me- . . . in causarum fidei expedicionem porrigendam lego et ordino' 1) Jest ve víd dv. rkp. 4975 fol 49a—53b a v Seitenstet. 257. 2) Řečník odůvodňuje thema: Merito ergo noster Michael unus de primis principibus habetur, quia minister fidei orthodoxe et servus omnium christico- larum fidelissimus in heretice pravitatis extirpacione fuisse iam a multis annis dinoscitur. Qui a propria patria exul omne commodum proprium neglexit, ut salutem christianismii et exaltacionem fidei orthodoxe procurare posset (víd. 4975 fol. 49b.) (142)
quiích jeho měl slavný dominikán Jindřich Kalteisen1) na thema Michael unus de principibus primis.2) Chválí Michalovu horli- vost a nezištnost v úřadě, jíž podobnou těžko bude lze nalézti. Praví o něm, že nehledal slávy své nýbrž jediné čest Boží; neu- cházel se o tučná beneficia, nežádal almužen, nýbrž živil se svou prací. Nenávist, již sklízel zde na zemi, oplatí mu Bůh na věčnosti. Stůj zde z řeči Kalteisenovy úryvek aspoň: „Vix ymaginari potest, quis tam fidelis aut indefessus suis propriis militans sumptibus fidei zelator, hereticorum extirpator intrepidus suo loco substituendus reperiatur . . . In illum, queso, oculos erigite, cuius nunc convenistis exe- quias colere, quia nomine et re Michael vocatus, ut secundum nomen eius ita sit et laus eius. Nam Michael tociens mitti perhi- betur, quociens mire virtutis res agitur. Cum Michael „quis ut deus interpretetur, ideo congrue noster defunctus Michael vocabatur, quia mire virtutis eius vita in multis fuisse dinosci- tur: fecit inquam adhuc vivens miracula, si non corporalia, saltem spiritualia, que tanto sunt maiora, quanto spiritualiora et quanto per hec non corpora sed anime resuscitantur . . . . Quid enim mirabilius quam se brutalem ab infancia usque ad decrepitam etatem in hominem transformare eroicum sive spiritualem? . . . . Pariter et noster Michael nobis in virtutis speculum datus ab- infancia usque ad decrepitam etatem, presertim a die instituci- onis sue in officium procuracionis causarum fidei in principio Constanciensis concilii ut singularis zeli heresum extirpator virtutum iubare emicuit. In quo officio perfecciones animalium cunctorum exercens, fortis ut leo intrepidus hereticos aggredi non formidavit, timoratus ut lepus et astutus ut vulpes extitit, ne remisse aut negligenter ageret, adeo ut post recepta omnia sacramenta viatica complosis manibus ita ait: ,Fateor coram deo, districto iudice, ante cuius facie comparebo, quod quamdiu pracurator fidei sue extiti, negligenciam nullam in officio meo commisi, et nunc ne in ultimo constitutus ullam negli- genciam michi impingere possit (1), eciam porcionem substancie me- . . . in causarum fidei expedicionem porrigendam lego et ordino' 1) Jest ve víd dv. rkp. 4975 fol 49a—53b a v Seitenstet. 257. 2) Řečník odůvodňuje thema: Merito ergo noster Michael unus de primis principibus habetur, quia minister fidei orthodoxe et servus omnium christico- larum fidelissimus in heretice pravitatis extirpacione fuisse iam a multis annis dinoscitur. Qui a propria patria exul omne commodum proprium neglexit, ut salutem christianismii et exaltacionem fidei orthodoxe procurare posset (víd. 4975 fol. 49b.) (142)
Strana 142
Sed in hiis operibus prudenciam serpentinam et simplicitatem columbinam tenuit, adeo quod tam prudenter egit, quod simpli- cem dei gloriam, non humanam laudem aut invidie livorem quesivit. Quod ego difficulter credidissem, nisi eius finalem confessionem personaliter audivissem, in qua de hoc con- fidenciam concepi plenam . . . . Noster Michael defunctus omnino pauper spiritu fuit, quia de propria ecclesia Pragensi expulsus hereticorum gladiis, iam annis multis minimo beneficiolo contentus labores manuum suarum comedit. Beneficia plura habere potuisset, sed nunquam instare voluit. Ergo vere ipse ut voluntarius pauper beatus erit .... Corde mundus extitit, cum plena contricione confessus cum summa devocione sacramenta ecclesiastica recepit, ergo omnino beatus est. Justiciam ardentissime, maxime in causa fidei, esurivit, adeo quod cum in extremis positus quidam prelatus notabilis sibi elimosinam pinguem direxisset, ipsam accipere renuit, renuncians quod nichil nisi iusticie complementum in causa fidei peteret . . . . Ecce, noster Michael propter zelum ferventissimum, quem habuit in extirpacione heresum, persecuciones multas suscepit, convicia, odia, maledicciones et bellum suscepit — expe- riencia hec sepe docuit. Ergo gaude, anima Michaelis, quoniam merces tua copiosa est in celis, quo eam perducat similiter et nos summa Trinitas benedicta, que imperat per secula Amen." I když vezmeme v úvahu, že při podobné příležitosti řečník nemůže než chváliti, lze přece z Kalteisenovy karakteristiky Mi- chala vyčísti, že jako Pálče tak i Michala v jednání proti Husovi nevedly motivy osobní, nýbrž živé přesvědčení o bludnosti jeho nauk a povinná horlivost pro ryzost víry. — Z ostatních odpůrců Husových jest nám blíže znám jen dolanský převor Štěpán, jehož spisy vydal Pez v Thesau- rus anecdotorum IV/2 a jemuž věnoval pěknou studii Loserth.1) Ceské biografie se tomuto velikánu posud nedostalo. Co však se stalo s ostatními šesti professory bohosloví, kteří v Praze bojovali s Pálčem a Znojmou proti Husovi? Co se svědky pražskými a kostnickými proti němu? Není pochybnosti, že jim většinou bylo opustiti Čechy. Někteří, odešli hned po smrti Husově jiní roku 1417, kdy utraquisté rozhodného nabyli vrchu, ostatní 1) Die literarischen Widersacher des Hus in Mähren I. Stephan von Dolein v Zeitschrift des Vereines für die Gesch. Mähr. und Schles. I. (1897.) (143)
Sed in hiis operibus prudenciam serpentinam et simplicitatem columbinam tenuit, adeo quod tam prudenter egit, quod simpli- cem dei gloriam, non humanam laudem aut invidie livorem quesivit. Quod ego difficulter credidissem, nisi eius finalem confessionem personaliter audivissem, in qua de hoc con- fidenciam concepi plenam . . . . Noster Michael defunctus omnino pauper spiritu fuit, quia de propria ecclesia Pragensi expulsus hereticorum gladiis, iam annis multis minimo beneficiolo contentus labores manuum suarum comedit. Beneficia plura habere potuisset, sed nunquam instare voluit. Ergo vere ipse ut voluntarius pauper beatus erit .... Corde mundus extitit, cum plena contricione confessus cum summa devocione sacramenta ecclesiastica recepit, ergo omnino beatus est. Justiciam ardentissime, maxime in causa fidei, esurivit, adeo quod cum in extremis positus quidam prelatus notabilis sibi elimosinam pinguem direxisset, ipsam accipere renuit, renuncians quod nichil nisi iusticie complementum in causa fidei peteret . . . . Ecce, noster Michael propter zelum ferventissimum, quem habuit in extirpacione heresum, persecuciones multas suscepit, convicia, odia, maledicciones et bellum suscepit — expe- riencia hec sepe docuit. Ergo gaude, anima Michaelis, quoniam merces tua copiosa est in celis, quo eam perducat similiter et nos summa Trinitas benedicta, que imperat per secula Amen." I když vezmeme v úvahu, že při podobné příležitosti řečník nemůže než chváliti, lze přece z Kalteisenovy karakteristiky Mi- chala vyčísti, že jako Pálče tak i Michala v jednání proti Husovi nevedly motivy osobní, nýbrž živé přesvědčení o bludnosti jeho nauk a povinná horlivost pro ryzost víry. — Z ostatních odpůrců Husových jest nám blíže znám jen dolanský převor Štěpán, jehož spisy vydal Pez v Thesau- rus anecdotorum IV/2 a jemuž věnoval pěknou studii Loserth.1) Ceské biografie se tomuto velikánu posud nedostalo. Co však se stalo s ostatními šesti professory bohosloví, kteří v Praze bojovali s Pálčem a Znojmou proti Husovi? Co se svědky pražskými a kostnickými proti němu? Není pochybnosti, že jim většinou bylo opustiti Čechy. Někteří, odešli hned po smrti Husově jiní roku 1417, kdy utraquisté rozhodného nabyli vrchu, ostatní 1) Die literarischen Widersacher des Hus in Mähren I. Stephan von Dolein v Zeitschrift des Vereines für die Gesch. Mähr. und Schles. I. (1897.) (143)
Strana 143
roku 1420 a rozprchli se do sousedních zemí. O jejich osudech (vyjímajíc Brodu) nevíme nic. V rukopise kapit. knih. praž. O 50 nalezl jsem na fol. 114a — 122a několik dokumentů, jež o některých odpůrcích Husových po- dávají zajímavé zprávy. Jsou to listy, jež exulanti posílají do Čech známým nebo sobě vespolek. Sídlem jejich jest Žitava, Budy- šín a Lipsko. První a druhý list jsou z téže doby, jež na konci, druhého listu jest udána, totiž z r. 1424. Posílá je Jan Peklo, kdysi kazatel u sv. Jiljí v Praze, jeden z pražských svědků proti Husovi r. 1414,1) mistru Prokopovi do Plzně. Prokopem nelze zde rozuměti jiného než Prokopa z Kladrub, jenž tehdy dlel v Plzni. Peklo mluví široce o přátelství, chválí Prokopa2) a ujišťuje jej svým přátelstvím, jež chce osvědčiti prakticky. Ježto byl Prokop oloupen o své knihy a jiné věci, chce mu Peklo poslati knihy, jichž by potřeboval, ač sám z nouze také musil již některé od- prodati, chce mu také dáti polovici šatstva, ale peněz nemá. Na výtku Prokopovu, proč nekáže, omlouvá se napřed skromně, že asi chyby jeho jsou příčinou, že odňato jest od něho slovo Boží, potom však udává vlastní příčinu: nemůže nikde dostati místa kazatelského. Obrátil se na probošta Šternberského, na děkana u Všech Svatých v Praze Štěpána, na officiála Olomúckého Pavla, ale marně. Jsme v nenávisti, dodává, a v pohrdání u všech. Píše to ne z chlouby, nýbrž aby pohoršení a hanlivé řeči o sobě od- stranil. Stěžuje si také, že ti, kteří by měli býti sloupy víry, po- tupně mluví o exulantech, viníce je, že utíkají z vlasti, kdežto protivníci za svou víru umírají. Kdyby Prokop věděl o nějakém místě pro něho, přijal by je rád. Ve druhém listě píše týž Jan Peklo opět Prokopovi o chystané disputaci s kališníky. Posel Prokopův Konrád mu sdělil, že kališníci vyzvali Prokopa k disputaci v Praze nebo v Plzni Peklo disputacím nedůvěřuje. Bludaři nechtěji nalézti pravdu, nýbrž chtějí se zdáti vítězi. Staří zápasili s bludaři ne slovy, nýbrž zázraky. Ale arci výzvě nutno vyhověti, aby se nezdálo, že nechtějí klásti účtů z víry, a aby bludařům nepřibylo odvahy. Co se tkne utra- quismu, upozorňuje Peklo, že na stěně v Betlemě uvádějí se proň autority, jež nic nedokazují, na př. Origenes. Bylo by dobře v každé 1) Doc. p. 178 n. 2) „Conversacio etenim vestra et fame commendabilioris celeberrimus odor non tantum me sed et quam plurimos alios vobis conciliavit ad amiciciam“ a dále: "quem et spiritualis vita et laudabilis conversacio sanctificat et celestis sapiencie fulgor illustrat“ (144)
roku 1420 a rozprchli se do sousedních zemí. O jejich osudech (vyjímajíc Brodu) nevíme nic. V rukopise kapit. knih. praž. O 50 nalezl jsem na fol. 114a — 122a několik dokumentů, jež o některých odpůrcích Husových po- dávají zajímavé zprávy. Jsou to listy, jež exulanti posílají do Čech známým nebo sobě vespolek. Sídlem jejich jest Žitava, Budy- šín a Lipsko. První a druhý list jsou z téže doby, jež na konci, druhého listu jest udána, totiž z r. 1424. Posílá je Jan Peklo, kdysi kazatel u sv. Jiljí v Praze, jeden z pražských svědků proti Husovi r. 1414,1) mistru Prokopovi do Plzně. Prokopem nelze zde rozuměti jiného než Prokopa z Kladrub, jenž tehdy dlel v Plzni. Peklo mluví široce o přátelství, chválí Prokopa2) a ujišťuje jej svým přátelstvím, jež chce osvědčiti prakticky. Ježto byl Prokop oloupen o své knihy a jiné věci, chce mu Peklo poslati knihy, jichž by potřeboval, ač sám z nouze také musil již některé od- prodati, chce mu také dáti polovici šatstva, ale peněz nemá. Na výtku Prokopovu, proč nekáže, omlouvá se napřed skromně, že asi chyby jeho jsou příčinou, že odňato jest od něho slovo Boží, potom však udává vlastní příčinu: nemůže nikde dostati místa kazatelského. Obrátil se na probošta Šternberského, na děkana u Všech Svatých v Praze Štěpána, na officiála Olomúckého Pavla, ale marně. Jsme v nenávisti, dodává, a v pohrdání u všech. Píše to ne z chlouby, nýbrž aby pohoršení a hanlivé řeči o sobě od- stranil. Stěžuje si také, že ti, kteří by měli býti sloupy víry, po- tupně mluví o exulantech, viníce je, že utíkají z vlasti, kdežto protivníci za svou víru umírají. Kdyby Prokop věděl o nějakém místě pro něho, přijal by je rád. Ve druhém listě píše týž Jan Peklo opět Prokopovi o chystané disputaci s kališníky. Posel Prokopův Konrád mu sdělil, že kališníci vyzvali Prokopa k disputaci v Praze nebo v Plzni Peklo disputacím nedůvěřuje. Bludaři nechtěji nalézti pravdu, nýbrž chtějí se zdáti vítězi. Staří zápasili s bludaři ne slovy, nýbrž zázraky. Ale arci výzvě nutno vyhověti, aby se nezdálo, že nechtějí klásti účtů z víry, a aby bludařům nepřibylo odvahy. Co se tkne utra- quismu, upozorňuje Peklo, že na stěně v Betlemě uvádějí se proň autority, jež nic nedokazují, na př. Origenes. Bylo by dobře v každé 1) Doc. p. 178 n. 2) „Conversacio etenim vestra et fame commendabilioris celeberrimus odor non tantum me sed et quam plurimos alios vobis conciliavit ad amiciciam“ a dále: "quem et spiritualis vita et laudabilis conversacio sanctificat et celestis sapiencie fulgor illustrat“ (144)
Strana 144
řeči vyvrátiti jednu autoritu. Nemá-li Prokop autorit betlemských, pošle mu je Peklo. Když kacíři nabízejí za místo disputace Prahu neb Plzeň, činí dobře Prokop, navrhuje Řím, ježto to jest místo, kam se nutno v pochybnostech obrátiti. V útrapách, do nichž si Prokop stěžuje, ať se potěší myšlenkou, že jsou nutny a že mají dobrý účinek. Ani Peklovi se nevede dobře: Kázal v Budyšíně několikrát kleru, ale ti, kteří jej dříve vinili z nečinnosti, nyní mu vytýkají pýchu. Ostatní listy jsou z korrespondence Peklovy a Brodovy a nejsou bohužel datovány. Bližší určení mohla by umožniti poznámka v listě pátém, že nový král drží Příbrama a čtyři jeho druhy ve vězení. Ale tu stojíme před neznámou událostí. Na rok 1427 mysliti nelze, protože toho roku Broda již zemřel a mimo to stalo se toto uvěznění mistrů proti Korybutovi na popud Roky- canův. Těžko také mysliti na uvěznění mistrů roku 1422 (9. břez- ná), způsobené lidem po popravě Jana Želivského, ježto tehdy Korybut nebyl ještě v Praze. Snad se to tedy týká neznámého (domnělého?) uvěznění mistrů, nařízeného Korybutem po příchodu do Prahy (16. května 1422.) Pak by byli následující listy starší předešlých. Třetí list píše Jan Peklo mistru Ondřeji z Brodu, díky mu vzdávaje za dobrodiní. Že ho list poslaný od Protivy nedošel, není vinou jejich: svědkem jest budyšínský vikář in spirit. Leuther, jenž list svěřil spolehlivému poslovi. Posílaje Brodovi list učitelův, sděluje Peklo, že mistr Sigmund není již v Žitavě, nýbrž ve Vratislavi. Přeje mu zdraví, zvláště aby se zlepšila choroba oční, a omlouvá se, že ho používají jako nástroje v záležitostech svět- ských. — Osoby zde zmíněné, mistr Sigmund a praeceptor jsou nám neznámy. Peklo píše asi z Budyšína a Broda dlí asi již v Lipsku. List Protivův byl poslán nejspíše z Čech. V listě čtvrtém přimlouvá se Peklo (?) u Brody (?) za měšťana budyšínského Petra, aby se ho ujal, by mohl studovati svobodná umění. Je toho hoden: „nam nostris modo exulibus multa bona ostendit, quosdam propriam in domum colligens, ge- ritque super affliccione nostra spiritum compassivum.“ — List jde patrně z Budyšína do Lipska, kde chce Petr studovati. Pátý list jest poslán ze Žitavy do Budyšína. Soudíc dle slohu a fraseologie, píše jej Jan Peklo, jenž tedy mezitím z Bu- dyšína odešel do Žitavy. Zde byv stížen leontiasí, prosí přítele o nějaký lék. Oznamuje mu, že jest Příbram uvězněn, ten Příbram jenž jest příčinou všeho jejich neštěstí. Onť byl „turbo turbans om- (145)
řeči vyvrátiti jednu autoritu. Nemá-li Prokop autorit betlemských, pošle mu je Peklo. Když kacíři nabízejí za místo disputace Prahu neb Plzeň, činí dobře Prokop, navrhuje Řím, ježto to jest místo, kam se nutno v pochybnostech obrátiti. V útrapách, do nichž si Prokop stěžuje, ať se potěší myšlenkou, že jsou nutny a že mají dobrý účinek. Ani Peklovi se nevede dobře: Kázal v Budyšíně několikrát kleru, ale ti, kteří jej dříve vinili z nečinnosti, nyní mu vytýkají pýchu. Ostatní listy jsou z korrespondence Peklovy a Brodovy a nejsou bohužel datovány. Bližší určení mohla by umožniti poznámka v listě pátém, že nový král drží Příbrama a čtyři jeho druhy ve vězení. Ale tu stojíme před neznámou událostí. Na rok 1427 mysliti nelze, protože toho roku Broda již zemřel a mimo to stalo se toto uvěznění mistrů proti Korybutovi na popud Roky- canův. Těžko také mysliti na uvěznění mistrů roku 1422 (9. břez- ná), způsobené lidem po popravě Jana Želivského, ježto tehdy Korybut nebyl ještě v Praze. Snad se to tedy týká neznámého (domnělého?) uvěznění mistrů, nařízeného Korybutem po příchodu do Prahy (16. května 1422.) Pak by byli následující listy starší předešlých. Třetí list píše Jan Peklo mistru Ondřeji z Brodu, díky mu vzdávaje za dobrodiní. Že ho list poslaný od Protivy nedošel, není vinou jejich: svědkem jest budyšínský vikář in spirit. Leuther, jenž list svěřil spolehlivému poslovi. Posílaje Brodovi list učitelův, sděluje Peklo, že mistr Sigmund není již v Žitavě, nýbrž ve Vratislavi. Přeje mu zdraví, zvláště aby se zlepšila choroba oční, a omlouvá se, že ho používají jako nástroje v záležitostech svět- ských. — Osoby zde zmíněné, mistr Sigmund a praeceptor jsou nám neznámy. Peklo píše asi z Budyšína a Broda dlí asi již v Lipsku. List Protivův byl poslán nejspíše z Čech. V listě čtvrtém přimlouvá se Peklo (?) u Brody (?) za měšťana budyšínského Petra, aby se ho ujal, by mohl studovati svobodná umění. Je toho hoden: „nam nostris modo exulibus multa bona ostendit, quosdam propriam in domum colligens, ge- ritque super affliccione nostra spiritum compassivum.“ — List jde patrně z Budyšína do Lipska, kde chce Petr studovati. Pátý list jest poslán ze Žitavy do Budyšína. Soudíc dle slohu a fraseologie, píše jej Jan Peklo, jenž tedy mezitím z Bu- dyšína odešel do Žitavy. Zde byv stížen leontiasí, prosí přítele o nějaký lék. Oznamuje mu, že jest Příbram uvězněn, ten Příbram jenž jest příčinou všeho jejich neštěstí. Onť byl „turbo turbans om- (145)
Strana 145
nia, morbus cuncta morbidans, tabes singula tabificans et erumpna erumpnosis calamitatibus destruens universa.“ — Čím si Příbram zasloužil vášnivých útoků Peklových, není nám známo.1) V šestém listě sděluje patrně zase Peklo, že jeho pán Michael, jemuž slouží, byl povýšen, a doufá, že se tím i jemu dostane povýšení. Ostatní listy jsou mistra Ondřeje z Brodu. V prvním (VII) děkuje někomu do Prahy za přátelství osvědčované v době, kdy jiní exulanta opustili, zvláště pak za to, že se za něho přimluvil u mistra Štěpána. Není nyní v bídě, neboť neprodal posud všech knih a věcí svých. Bylo mu nabízeno místo professorské na universitě Rostocké, kde měl míti 60 zl. ročně, chtěl je přijati, ale choroba oční to překazila. Prosí přítele, aby dále pobádal mistra Štěpána, aby opatroval věci kaple Všech Svatých, aby nebyly rozchváceny. — Odkud a komu jest list poslán, nevíme. Mistrem Štěpánem jest nepochybně rozu- měti kanovníka Štěpána Staňkova, jemuž také dolanský převor Štěpán dopisuje. Ve druhém (VIII) listě děkuje Ondřej svému příznivci („ho- norabilis domine fautor et amice dilecte“) za zprávy, třebas truchlé. Přechodné zlo povede ke blahu vlasti. Více nemůže psáti pro chorobu oční. Třetí list (IX) jest opět díkůčinění za přátelskou lásku. Broda lituje pak smrti převorky některého kláštera, protože tím jsou roz- ptylené sestry vydány ještě ve větší nebezpečí. Kéž je Bůh utvrdí v úmyslu panenství! V listě čtvrtém (X) děkuje za přátelský dopis, jejž mu pan František dodal. Přátelství jest jim ve vyhnanství vším. Pan Jan ujímá se jeho věci tak, že sám osobně by nemohl spraviti více. Nechť mu za to poděkuje — V posledním pak listě (XI) velebí zase přátelství, jež mu adressát osvědčil, přimluviv se za něho u mistra Štěpána. — Tím adressátem by mohl býti pan Jan, zmíněný v listě čtvrtém, jemuž snad i list první byl poslán, a pří- mluva jeho týkala se asi nějakých příjmů z kaple Všech Svatých, při níž byl Ondřej kanovníkem a Štěpán děkanem. 1) Slova Peklova: „Ipse fuit et est regnicolarum flagicium, doli et fraudis hospicium, per ipsum tot mala in regno regnant Boemie, per ipsum tot mala in ducatu ducuntur Moravie. Ha, deus, vix possum, dum tot malorum ingruencias recolo, scribere! Ha, vix possum verba componere, dum reduco ad memoriam tanta mala!“ ukazují, že byl Příbram nějak význačně účasten při pronásledování katolíků. Ale bližší okolnosti jsou úplně neznámy. (146)
nia, morbus cuncta morbidans, tabes singula tabificans et erumpna erumpnosis calamitatibus destruens universa.“ — Čím si Příbram zasloužil vášnivých útoků Peklových, není nám známo.1) V šestém listě sděluje patrně zase Peklo, že jeho pán Michael, jemuž slouží, byl povýšen, a doufá, že se tím i jemu dostane povýšení. Ostatní listy jsou mistra Ondřeje z Brodu. V prvním (VII) děkuje někomu do Prahy za přátelství osvědčované v době, kdy jiní exulanta opustili, zvláště pak za to, že se za něho přimluvil u mistra Štěpána. Není nyní v bídě, neboť neprodal posud všech knih a věcí svých. Bylo mu nabízeno místo professorské na universitě Rostocké, kde měl míti 60 zl. ročně, chtěl je přijati, ale choroba oční to překazila. Prosí přítele, aby dále pobádal mistra Štěpána, aby opatroval věci kaple Všech Svatých, aby nebyly rozchváceny. — Odkud a komu jest list poslán, nevíme. Mistrem Štěpánem jest nepochybně rozu- měti kanovníka Štěpána Staňkova, jemuž také dolanský převor Štěpán dopisuje. Ve druhém (VIII) listě děkuje Ondřej svému příznivci („ho- norabilis domine fautor et amice dilecte“) za zprávy, třebas truchlé. Přechodné zlo povede ke blahu vlasti. Více nemůže psáti pro chorobu oční. Třetí list (IX) jest opět díkůčinění za přátelskou lásku. Broda lituje pak smrti převorky některého kláštera, protože tím jsou roz- ptylené sestry vydány ještě ve větší nebezpečí. Kéž je Bůh utvrdí v úmyslu panenství! V listě čtvrtém (X) děkuje za přátelský dopis, jejž mu pan František dodal. Přátelství jest jim ve vyhnanství vším. Pan Jan ujímá se jeho věci tak, že sám osobně by nemohl spraviti více. Nechť mu za to poděkuje — V posledním pak listě (XI) velebí zase přátelství, jež mu adressát osvědčil, přimluviv se za něho u mistra Štěpána. — Tím adressátem by mohl býti pan Jan, zmíněný v listě čtvrtém, jemuž snad i list první byl poslán, a pří- mluva jeho týkala se asi nějakých příjmů z kaple Všech Svatých, při níž byl Ondřej kanovníkem a Štěpán děkanem. 1) Slova Peklova: „Ipse fuit et est regnicolarum flagicium, doli et fraudis hospicium, per ipsum tot mala in regno regnant Boemie, per ipsum tot mala in ducatu ducuntur Moravie. Ha, deus, vix possum, dum tot malorum ingruencias recolo, scribere! Ha, vix possum verba componere, dum reduco ad memoriam tanta mala!“ ukazují, že byl Příbram nějak význačně účasten při pronásledování katolíků. Ale bližší okolnosti jsou úplně neznámy. (146)
Strana 146
Tak na několika listech dvou exulantů, pražských odpůrců Husových a svědků proti němu, Jana Pekla a Ondřeje z Bro- du, můžeme studovati poměry katolických vyhnanců vůbec. Hlavním sídlem jejich jest Žitava, kde dlí pražská kapitula, a Budyšín. Jsou ve styku vespolném i s vlastí. Dopisují do Prahy a Plzně. Zastávají podružná místa církevní, některé přijímají měšťané (na př. Petr v Budyšíně) z útrpností do svých domů, a aby měli z čeho žíti, prodávají knihy. Utěchou jest jim přátelství, jež cení nade vše, a naděje na lepší časy. Některým podařilo se nalézti lepší zaopatření: mistr Sigmund dostal se do Vratislavě, Broda nepřijav professury theologie v Rostoce, stal se professorem v Lipsku. Z ostatních odpůrců Husových zmíněn v listech jen Protiva, jenž však asi zůstal v Čechách a odtud exůlantům dopisoval. Listina v kapit. archivu pražsk. (XXVII 28), jíž administrátoři arcibis- kupství Jan z Kralovic a Jan z Dubé investují bývalého faráře u sv. Klimenta na Poříči Jana Protivu za oltářníka u P. Marie Sněžné (1422), nasvědčoval by docela tomu, že Protiva dlel v Praze, ač nevíme, čí ochraně měl za to děkovati. Pak by mohl on býti onen pan Jan, jenž za mistra Ondřeje se přimlouval a jemuž Ondřej dopisoval 1) K doplnění tohoto obrázku o katolických exulantech v po- čátcích husitství mohou posloužiti ještě dva listy, jež jsou v kod. kapit. archivu pražského VI 3. Píše je mistr Prokop z Klad- rub, prodlévající v Lipsku, jinému exulantu, nejspíše do Budyšína. Mohl by to býti Jan Peklo, s nímž již r. 1424 Prokop korres- pondoval z Plzně; v adresse je N. Rok dopisů lze určiti ze druhého listu, v němž praví Prokop, že mu psaní přítelovo bylo dodáno v sobotu v den sv. Jeronyma (30. září). Sv. Jeronyma připadlo na sobotu r. 1424 a 1430. Rok 1424 jest vyloučen, ježto Prokop ještě roku 1426 byl v Plzni, kde dostal darem rukopis kapit. knih. E 47/2 — je to tedy rok 1430. Toho roku před sv. Vítem to bylo rok, co přišel do Lipska, tedy 14. června 1429 tam přišel a asi v polovici listopadu 1429 stal se bakalářem theologie. V kursu četl výklad listu k židům a vyložil všecky listy Pavlovy, doufaje, že se pak někde uchytí jako professor theologie. Mistrem bohosloví stal se počátkem roku 1434.2) 1) Odtud snad odešel do Plzně, kde r. 1424 neb 1430 zemřel dne 7. září. Srv. Truhlář, Paběrky ve Věstn. Ak. 1898 str. 590. 2) V kapit. archivu pražsk. XXVIII 22 jest originální listina, jíž universita lipská dosvědčuje, že Prokopovi z Kladrub, kanovníkovi u Všech Svatých, dostalo se gradu mistrovství. V Lipském rukopise 866 jest na fol. (147)
Tak na několika listech dvou exulantů, pražských odpůrců Husových a svědků proti němu, Jana Pekla a Ondřeje z Bro- du, můžeme studovati poměry katolických vyhnanců vůbec. Hlavním sídlem jejich jest Žitava, kde dlí pražská kapitula, a Budyšín. Jsou ve styku vespolném i s vlastí. Dopisují do Prahy a Plzně. Zastávají podružná místa církevní, některé přijímají měšťané (na př. Petr v Budyšíně) z útrpností do svých domů, a aby měli z čeho žíti, prodávají knihy. Utěchou jest jim přátelství, jež cení nade vše, a naděje na lepší časy. Některým podařilo se nalézti lepší zaopatření: mistr Sigmund dostal se do Vratislavě, Broda nepřijav professury theologie v Rostoce, stal se professorem v Lipsku. Z ostatních odpůrců Husových zmíněn v listech jen Protiva, jenž však asi zůstal v Čechách a odtud exůlantům dopisoval. Listina v kapit. archivu pražsk. (XXVII 28), jíž administrátoři arcibis- kupství Jan z Kralovic a Jan z Dubé investují bývalého faráře u sv. Klimenta na Poříči Jana Protivu za oltářníka u P. Marie Sněžné (1422), nasvědčoval by docela tomu, že Protiva dlel v Praze, ač nevíme, čí ochraně měl za to děkovati. Pak by mohl on býti onen pan Jan, jenž za mistra Ondřeje se přimlouval a jemuž Ondřej dopisoval 1) K doplnění tohoto obrázku o katolických exulantech v po- čátcích husitství mohou posloužiti ještě dva listy, jež jsou v kod. kapit. archivu pražského VI 3. Píše je mistr Prokop z Klad- rub, prodlévající v Lipsku, jinému exulantu, nejspíše do Budyšína. Mohl by to býti Jan Peklo, s nímž již r. 1424 Prokop korres- pondoval z Plzně; v adresse je N. Rok dopisů lze určiti ze druhého listu, v němž praví Prokop, že mu psaní přítelovo bylo dodáno v sobotu v den sv. Jeronyma (30. září). Sv. Jeronyma připadlo na sobotu r. 1424 a 1430. Rok 1424 jest vyloučen, ježto Prokop ještě roku 1426 byl v Plzni, kde dostal darem rukopis kapit. knih. E 47/2 — je to tedy rok 1430. Toho roku před sv. Vítem to bylo rok, co přišel do Lipska, tedy 14. června 1429 tam přišel a asi v polovici listopadu 1429 stal se bakalářem theologie. V kursu četl výklad listu k židům a vyložil všecky listy Pavlovy, doufaje, že se pak někde uchytí jako professor theologie. Mistrem bohosloví stal se počátkem roku 1434.2) 1) Odtud snad odešel do Plzně, kde r. 1424 neb 1430 zemřel dne 7. září. Srv. Truhlář, Paběrky ve Věstn. Ak. 1898 str. 590. 2) V kapit. archivu pražsk. XXVIII 22 jest originální listina, jíž universita lipská dosvědčuje, že Prokopovi z Kladrub, kanovníkovi u Všech Svatých, dostalo se gradu mistrovství. V Lipském rukopise 866 jest na fol. (147)
Strana 147
První list Prokopův jest psán ve středu před sv. Matoušem, tedy 18. září 1430. Prokop napomíná přítele k pokornému a trpě- livému snášení exilu a radí mu, chce-li své nynější sídlo opustiti, aby šel do Erfurtu, tam že by měl dosti mší a mohl by si přivydělati hrou na varhany a pro útěchu mohl by poslouchati přednášky z theologie. V Lipsku je těžko žít, protože všecky kostely mají řeholníci. Dle rady mistra Šindela začal Prokop vykládati Lombarda. Slyšel, že byli Táborští poraženi na Moravě.1) V listě druhém těší přítele, naříkajícího na útrapy exilu a na odloučenost od vlasti. Bůh je trestá pro hříchy a odmění jejich trpělivost. Také Prokop nemá ustláno na růžích. Nemá než „bur- salia“, jež jsou horší než v Praze. Co mu psal přítel, že se chce obrátiti do Polska, Prokop neschvaluje. Je tam špatné podnebí, tak že mistr Mikuláš z Podvině opustil dobrou školu, již spravo- val v Hnězdně a odešel do zdejších krajů. Lépe by bylo obrátiti se do Styrska, kde jest mnoho Slovanů. Tento list jest psán v ne- děli v oktávě sv. Václava, tedy 29. září 1430. Kam všady až ty exulanty české zavál vítr osudu! Erfurt, Polsko, Styrsko, Rostok a jiná místa byla jejich sídlem. Augusti- rián Roudnický Matouš Beran potuluje se od r. 1426—1431 po různých místech a dlí r. 1431 v Erfurtě „in domo pauperum“2) Jiný Augustinián Petr z Třeboně žil ve vyhnanství v klášteře Sv.-Flo- rianském.3) Ty poznámky porůznu roztroušené bude nutno sebrati, aby bylo lze psáti dějiny utrpení katolických kněží — exulantů v době husitské. Druhý list Prokopův jest pro nás cenný i zmínkou o jiném svědku pražském proti Husovi, mistru Mikuláši z Podvině. 244a—246a Prokopova „recommendatio theologiae“ při jeho promoci („in aula“) na thema Vivus est sermo dei. Na totéž thema měl Prokop promluvy při in- cepci každé knihy Sentencí. 1) To by se mohlo týkati srážky Táborů a Sirotků s hejtmany Sigmun- dovými na hranicích rakouských, kde jich padlo přes půl druhého sta (po 16. dubnu 1430.) 2) Viz kod. univ. praž. I F 35, jejž z velké části Beran psal. Na konci píše: „per me fr. M. Beran exulem canonicum regularem (de Rudnic) manu mea propria scripta per multa annorum tempora per diversas terras et loca... a. d. 1431 sabbato post Ascensionem dom. in Erfordia in domo pauperum. 3) Viz kod. univ. praž. I C 17, kde Lectura in epistolas Matěje Lehnic- kého jest psána, per manus Petri canonici regularis domus de Wyttignau alias de Trzyebon scripta ad s. Florianum in exilio a. 1422. (148)
První list Prokopův jest psán ve středu před sv. Matoušem, tedy 18. září 1430. Prokop napomíná přítele k pokornému a trpě- livému snášení exilu a radí mu, chce-li své nynější sídlo opustiti, aby šel do Erfurtu, tam že by měl dosti mší a mohl by si přivydělati hrou na varhany a pro útěchu mohl by poslouchati přednášky z theologie. V Lipsku je těžko žít, protože všecky kostely mají řeholníci. Dle rady mistra Šindela začal Prokop vykládati Lombarda. Slyšel, že byli Táborští poraženi na Moravě.1) V listě druhém těší přítele, naříkajícího na útrapy exilu a na odloučenost od vlasti. Bůh je trestá pro hříchy a odmění jejich trpělivost. Také Prokop nemá ustláno na růžích. Nemá než „bur- salia“, jež jsou horší než v Praze. Co mu psal přítel, že se chce obrátiti do Polska, Prokop neschvaluje. Je tam špatné podnebí, tak že mistr Mikuláš z Podvině opustil dobrou školu, již spravo- val v Hnězdně a odešel do zdejších krajů. Lépe by bylo obrátiti se do Styrska, kde jest mnoho Slovanů. Tento list jest psán v ne- děli v oktávě sv. Václava, tedy 29. září 1430. Kam všady až ty exulanty české zavál vítr osudu! Erfurt, Polsko, Styrsko, Rostok a jiná místa byla jejich sídlem. Augusti- rián Roudnický Matouš Beran potuluje se od r. 1426—1431 po různých místech a dlí r. 1431 v Erfurtě „in domo pauperum“2) Jiný Augustinián Petr z Třeboně žil ve vyhnanství v klášteře Sv.-Flo- rianském.3) Ty poznámky porůznu roztroušené bude nutno sebrati, aby bylo lze psáti dějiny utrpení katolických kněží — exulantů v době husitské. Druhý list Prokopův jest pro nás cenný i zmínkou o jiném svědku pražském proti Husovi, mistru Mikuláši z Podvině. 244a—246a Prokopova „recommendatio theologiae“ při jeho promoci („in aula“) na thema Vivus est sermo dei. Na totéž thema měl Prokop promluvy při in- cepci každé knihy Sentencí. 1) To by se mohlo týkati srážky Táborů a Sirotků s hejtmany Sigmun- dovými na hranicích rakouských, kde jich padlo přes půl druhého sta (po 16. dubnu 1430.) 2) Viz kod. univ. praž. I F 35, jejž z velké části Beran psal. Na konci píše: „per me fr. M. Beran exulem canonicum regularem (de Rudnic) manu mea propria scripta per multa annorum tempora per diversas terras et loca... a. d. 1431 sabbato post Ascensionem dom. in Erfordia in domo pauperum. 3) Viz kod. univ. praž. I C 17, kde Lectura in epistolas Matěje Lehnic- kého jest psána, per manus Petri canonici regularis domus de Wyttignau alias de Trzyebon scripta ad s. Florianum in exilio a. 1422. (148)
Strana 148
Epistolae exulum catholicorum. (E cod. bibl. metrop. cap. Prag. O 50). 1. Johannes de Inferno refert Pro- copio de Kladrub de rebus suis. 114a Salutem et sincere dileccionis affectum. Reverende magister, amicorum dilecte, hilariter et cum summa exultacione scripta vestra recepi, que ad me venerunt die quadam infra octavam Assump- cionis sanctissime Marie. Quod me arguitis, est affeccio, ideoque michi accepciora sunt verba vestra quam eorum, qui me lactant. Utinam me semper corripiat iustus in misericordia et increpet, oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum.1) Hec est enim vere caritatis regula et amicicie, ut ita se fratres mutue dileccionis amore confoveant, quatenus si quid in quovis reprehensibile est, alter alteri non abscondat. Illa quidem necessitudo probatur utilis et honesta, que dum cuncta producit in medium, quod corrigendum est, corrigit et quod sanum est, mutuo puritatis ac sinceritatis amore custodit. Sic quippe fit, ut cum delinquentis culpa corrigitur, corri- pienti copiosior gracia cumuletur. Enimvero scribitis michi inprimis, amicorum dilectum me appellando, quoda) mei memoriam frequenter habetis ac hoc ipsum ponere in dubium ut non debeam, insinuatis. Fortis siquidem est dileccio ut mors.2) Cum enim compagem membrorum animeque et corporis fedus amicabile mors abrumpat, dileccio e contrario diver- sas voluntates conflat in unam et in glutinio caritatis diversarum animarum consolidat unionem. Dileccio nempe dampna non sentit, cumque diuturnitate temporum plura soleant infirmari, dileccio et tractu temporis et locali distancia convalescit. Omni enim tempore diligit, qui amicus est, inquit Salomon.3) Scio certe et iam pluribus argumentis accepi, quod totus estis meus, et quamquam locorum interiecta distancia corporaliter disiun- gamur, cordium tamen nostrorum amoris unita connexio nos quo- dammodo mensaliter confibulat seu coniungit et spiritualibus repre- sentans obtutibus, quod corporeis aspectibus submovetur, mutuis hincinde alternatimque porrectis affectibus nos invicem osculamur. 1) Ž. 140, 5. 2) Cant 8, 7. 3) Přísl. 17, 17. a) Psáno quodque. (149)
Epistolae exulum catholicorum. (E cod. bibl. metrop. cap. Prag. O 50). 1. Johannes de Inferno refert Pro- copio de Kladrub de rebus suis. 114a Salutem et sincere dileccionis affectum. Reverende magister, amicorum dilecte, hilariter et cum summa exultacione scripta vestra recepi, que ad me venerunt die quadam infra octavam Assump- cionis sanctissime Marie. Quod me arguitis, est affeccio, ideoque michi accepciora sunt verba vestra quam eorum, qui me lactant. Utinam me semper corripiat iustus in misericordia et increpet, oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum.1) Hec est enim vere caritatis regula et amicicie, ut ita se fratres mutue dileccionis amore confoveant, quatenus si quid in quovis reprehensibile est, alter alteri non abscondat. Illa quidem necessitudo probatur utilis et honesta, que dum cuncta producit in medium, quod corrigendum est, corrigit et quod sanum est, mutuo puritatis ac sinceritatis amore custodit. Sic quippe fit, ut cum delinquentis culpa corrigitur, corri- pienti copiosior gracia cumuletur. Enimvero scribitis michi inprimis, amicorum dilectum me appellando, quoda) mei memoriam frequenter habetis ac hoc ipsum ponere in dubium ut non debeam, insinuatis. Fortis siquidem est dileccio ut mors.2) Cum enim compagem membrorum animeque et corporis fedus amicabile mors abrumpat, dileccio e contrario diver- sas voluntates conflat in unam et in glutinio caritatis diversarum animarum consolidat unionem. Dileccio nempe dampna non sentit, cumque diuturnitate temporum plura soleant infirmari, dileccio et tractu temporis et locali distancia convalescit. Omni enim tempore diligit, qui amicus est, inquit Salomon.3) Scio certe et iam pluribus argumentis accepi, quod totus estis meus, et quamquam locorum interiecta distancia corporaliter disiun- gamur, cordium tamen nostrorum amoris unita connexio nos quo- dammodo mensaliter confibulat seu coniungit et spiritualibus repre- sentans obtutibus, quod corporeis aspectibus submovetur, mutuis hincinde alternatimque porrectis affectibus nos invicem osculamur. 1) Ž. 140, 5. 2) Cant 8, 7. 3) Přísl. 17, 17. a) Psáno quodque. (149)
Strana 149
114b Propter quod si gratulabimini gratulabor, si valebitis valebo, si prosperabimini in via vestra et ego prosperabor, si dolebitis dolebo. Cum erga vos talis intencionis talisque geram propositum volun- tatis, ut mea singula reputem, quecunque vobis eveniunt, sive pros- pera fuerint sive sinistra — caritas enim diffusa est in cordibus nos- tris1), que sola est vere amicicie condimentum, pro qua eciam, ut non tepescat inter nos, sollicite scribitis, cum circa finem vestre litere sic ponitis: Rogo, quod caritas inter nos dudum roborata non tepescat: dico enim per graciam, si qua data est michi2), quod a prima vestri noticia semper dilexi vos, non ad faciem, non ad questum, sed pro virtutibus vestris in domino virtutum. Conver- sacio etenim vestra et fame commendabilioris celeberrimus odor non tantum me sed et quam plurimos alios vobis conciliavit ad amiciciam. Et quia secundum Petrum Damiani3) melius est nullam caritatem habere quam fingere et tollerabilius caritate quemlibet esse vacuum quam eius plenitudinem simulare — ubi enim nulla caritas est, potest per divinam graciam nasci, ubi vero ficta quomodo veri- tatem sub colore figmenti mentitur, eo aut nunquam aut difficilius emendatur —: ut autem que scribo et dico simulata non credatis, queso, mi care Procopi, probate et temptate me, utrum vos verbo tantum aut lingua diligo an opere et veritate. Nam, ut asseritis, omnibus libris vestris et rebus ceteris estis privatus et spoliatus, dilectissime. Si modo aliunde de libris et rebus necessariis est vobis provisum, gaudeo. Deo gracias. Sin autem, mitta- tis ad me cum litera nuncium vestrum, qui omnes libros meos et res solerter conspiciat et quidquid viderit pro vobis valere, tollat vel signetis titulos libro- rum in cartula, quos libenter velletis habere. Si qui tales aput me fuerint inventi, certe nullo modo eos vobis denegabo. Plu- res enim iam egestate compulsus vendidi, nichi- lominus adhuc quidam supersunt michi, quibus spero possetis uti pro predicacione. Insuper habeo duas tunicas, duo pellicia et tria superpellicia — illa omnia vobis per medium dividam. Pecuniam vero teste bona consciencia nullam possideo. Absit enim cum quo mens michi est una, terrena substancia sit divisa, ut illi exteriora que- libet denegem, pro quo eciam mori non ambigerem, si ne- cessitas immineret. 1) Řím. 5, 5. 2) Naráží na Řím. 12, 3; 15, 5; I. Kor. 3, 10. 3) Migne P. L. 145 col. 386. (150)
114b Propter quod si gratulabimini gratulabor, si valebitis valebo, si prosperabimini in via vestra et ego prosperabor, si dolebitis dolebo. Cum erga vos talis intencionis talisque geram propositum volun- tatis, ut mea singula reputem, quecunque vobis eveniunt, sive pros- pera fuerint sive sinistra — caritas enim diffusa est in cordibus nos- tris1), que sola est vere amicicie condimentum, pro qua eciam, ut non tepescat inter nos, sollicite scribitis, cum circa finem vestre litere sic ponitis: Rogo, quod caritas inter nos dudum roborata non tepescat: dico enim per graciam, si qua data est michi2), quod a prima vestri noticia semper dilexi vos, non ad faciem, non ad questum, sed pro virtutibus vestris in domino virtutum. Conver- sacio etenim vestra et fame commendabilioris celeberrimus odor non tantum me sed et quam plurimos alios vobis conciliavit ad amiciciam. Et quia secundum Petrum Damiani3) melius est nullam caritatem habere quam fingere et tollerabilius caritate quemlibet esse vacuum quam eius plenitudinem simulare — ubi enim nulla caritas est, potest per divinam graciam nasci, ubi vero ficta quomodo veri- tatem sub colore figmenti mentitur, eo aut nunquam aut difficilius emendatur —: ut autem que scribo et dico simulata non credatis, queso, mi care Procopi, probate et temptate me, utrum vos verbo tantum aut lingua diligo an opere et veritate. Nam, ut asseritis, omnibus libris vestris et rebus ceteris estis privatus et spoliatus, dilectissime. Si modo aliunde de libris et rebus necessariis est vobis provisum, gaudeo. Deo gracias. Sin autem, mitta- tis ad me cum litera nuncium vestrum, qui omnes libros meos et res solerter conspiciat et quidquid viderit pro vobis valere, tollat vel signetis titulos libro- rum in cartula, quos libenter velletis habere. Si qui tales aput me fuerint inventi, certe nullo modo eos vobis denegabo. Plu- res enim iam egestate compulsus vendidi, nichi- lominus adhuc quidam supersunt michi, quibus spero possetis uti pro predicacione. Insuper habeo duas tunicas, duo pellicia et tria superpellicia — illa omnia vobis per medium dividam. Pecuniam vero teste bona consciencia nullam possideo. Absit enim cum quo mens michi est una, terrena substancia sit divisa, ut illi exteriora que- libet denegem, pro quo eciam mori non ambigerem, si ne- cessitas immineret. 1) Řím. 5, 5. 2) Naráží na Řím. 12, 3; 15, 5; I. Kor. 3, 10. 3) Migne P. L. 145 col. 386. (150)
Strana 150
Scribitis michi ulterius sic: Et miror, quod talentum a domino vobis creditum absconditis etc. Ibi restat michi difficilis responsio, nisi pro me beatissimus responderet Gregorius, qui 33. libro Mor. cap. 6. sic scribit1): Nisi per sterilitatem salicum vita peccan- cium signaretur, nequaquam ex voce predicancium contra Babiloniam psalmista dixisset: In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra ... Item idem ... Ex quibus auctoritatibus elicio, si tamen bene intelligo, quod propter utrasque causas vel ut verius dicam culpas optime/ et merito divina disposuit providencia, ut claude-115a retur os meum. Equidem fuit olim tempus, ut ait Petrus Damiani2), quo bona annunciantibus mundus egebat, sed elapsa sunt et evoluta tempora, quibus religiosus quisque poterat secularibus fructuose con- sulere et in mente carnalium spiritualia non inutiliter seminare; nunc infelices quique verba vite fabulas reputant et salutaribus monitis licet aures adhibeant, servare declinant...3) Ecce causa una, quare subtrabitur sermo predicatori. Dico115b eciam et dolenter dico, quod sunt nonnulli ex nostris, qui videntur boni sed non sunt catholici, et non dico laici tantum, sed et quidam illiterati sacerdotes, qui audent publice dicere, quod mala omnia(!), que fiunt modo, causa est verbi dei predicacio. Ubi ergo non est auditus, non effunde sermonem, ait Sapiens4) et Salvator5): Nolite proicere margaritas ante porcos. Quod autem propter culpam meam sit michi sermo di- vinus subtractus, nulli dubium. Unde quia pro innumerabilibus pec- catis meis non sum dignus in officio predicacionis persistere, det michi divina misericordia per oraciones vestras, reverende ma- gister, eo tempore, quo restat, in luctu et penitencia remanere. Confiteor enim, quia criminosus simul et viciosus ad honorem hunc et non sine reprehensione perveni et in eo reprehensibiliter vixi, ymmo ab ipso nativitatis mee exordio putredini dixi pater meus es tu et mater mea vermibus.6) Quomodo ergo putredo et vermis nosse possit ordinem celi et racio- nem eius ponere in terra, ut ait Job 37.7) Hoc forte Moyses potuit, qui cuncta fecit secundum exemplar, quod sibi in monte ostensum est,8) ego vero longe alter sum a Moyse, cui nec montem licet tangere, quanto minus ea, que in monte ostenduntur, videre potero. 1) Migne P. L. 76 col 676. 2) Migne P. L. 145 col. 283. 3) Skoro celá strana citát z Petra Dam. 4) Eccli 32, 6. — 5) Mat. 7. 6. 6) Job 17, 14. — 7) Job. 38, 33. — s) Ex. 25, 40; 26, 30. „Studie a texty.“ (151) 3
Scribitis michi ulterius sic: Et miror, quod talentum a domino vobis creditum absconditis etc. Ibi restat michi difficilis responsio, nisi pro me beatissimus responderet Gregorius, qui 33. libro Mor. cap. 6. sic scribit1): Nisi per sterilitatem salicum vita peccan- cium signaretur, nequaquam ex voce predicancium contra Babiloniam psalmista dixisset: In salicibus in medio eius suspendimus organa nostra ... Item idem ... Ex quibus auctoritatibus elicio, si tamen bene intelligo, quod propter utrasque causas vel ut verius dicam culpas optime/ et merito divina disposuit providencia, ut claude-115a retur os meum. Equidem fuit olim tempus, ut ait Petrus Damiani2), quo bona annunciantibus mundus egebat, sed elapsa sunt et evoluta tempora, quibus religiosus quisque poterat secularibus fructuose con- sulere et in mente carnalium spiritualia non inutiliter seminare; nunc infelices quique verba vite fabulas reputant et salutaribus monitis licet aures adhibeant, servare declinant...3) Ecce causa una, quare subtrabitur sermo predicatori. Dico115b eciam et dolenter dico, quod sunt nonnulli ex nostris, qui videntur boni sed non sunt catholici, et non dico laici tantum, sed et quidam illiterati sacerdotes, qui audent publice dicere, quod mala omnia(!), que fiunt modo, causa est verbi dei predicacio. Ubi ergo non est auditus, non effunde sermonem, ait Sapiens4) et Salvator5): Nolite proicere margaritas ante porcos. Quod autem propter culpam meam sit michi sermo di- vinus subtractus, nulli dubium. Unde quia pro innumerabilibus pec- catis meis non sum dignus in officio predicacionis persistere, det michi divina misericordia per oraciones vestras, reverende ma- gister, eo tempore, quo restat, in luctu et penitencia remanere. Confiteor enim, quia criminosus simul et viciosus ad honorem hunc et non sine reprehensione perveni et in eo reprehensibiliter vixi, ymmo ab ipso nativitatis mee exordio putredini dixi pater meus es tu et mater mea vermibus.6) Quomodo ergo putredo et vermis nosse possit ordinem celi et racio- nem eius ponere in terra, ut ait Job 37.7) Hoc forte Moyses potuit, qui cuncta fecit secundum exemplar, quod sibi in monte ostensum est,8) ego vero longe alter sum a Moyse, cui nec montem licet tangere, quanto minus ea, que in monte ostenduntur, videre potero. 1) Migne P. L. 76 col 676. 2) Migne P. L. 145 col. 283. 3) Skoro celá strana citát z Petra Dam. 4) Eccli 32, 6. — 5) Mat. 7. 6. 6) Job 17, 14. — 7) Job. 38, 33. — s) Ex. 25, 40; 26, 30. „Studie a texty.“ (151) 3
Strana 151
Sedebo igitur modo in sterquilinino meo, ut testa saniem radam meam.1) Vos autem, reverende magister, cui datum est nosse misterium regni dei,2) ascendite in montem domini et state in loco sancto eius3). Stantes itaque loquimini in templo omnia verba vite huius Act. 5.4) Michi nempe hac vice quid aliud restat faciendum, nisi ut superponam digitum ori meo.5) Nam ubi distat opus a labiis, fedatur nomen auctoris. Quoniam qui idipsum, quod ore statuit, factis oppugnat, legem proculdubio destruit, quam promulgat, inquit Petrus Damiani. Sed forte michi obicitur: Hec enim sunt verba frivolam excusacionem pretendencia. Cui obieccioni satisfaciat pro me litera venerabilis viri domini Nicolai prepositi fratrum ca- nonicorum B. V. in Sternberg, qui michi eandem de Mo- ravia destinavit, quamque cartulam huic iunctam vobis ad legendum dirigo. Insuper interrogetur venerabilis magister et dominus Ste- phanus decanus OO. SS., si non pecierim ipsum pro statu predicacionis michi ordinando etc. Similiter requi- ratur magister Paulus officialis Olomucensis. Ecce, hii sciunt, quid pulsaverim quidve quesiverim aut rogaverim. 116a Ne autem omnino ocium gignat rubiginem in ingenio, feci sepius ad clerum sermonesin Budissin faceremque libenter frequencius, nisi invidia dyaboli, per quam mors in- troivit in orbem terrarum,6) obsisteret. Nam secundum b./ Grego- rium difficile, ut quantumlibet recta denuncians predicator, qui non diligitur, libenter audiatur. Unde et sanctissimo Jeremie dicebant quidam (eiusdem 44.7): Sermonem, quem locutus es ad nos in no- mine domini, non audiemus te, glosa: q. d. ab alio audiremus, et boc ideo, quia oderunt eum. Deus enim propter peccata nostra convertit cor eorum, ut odirent populum eius et dolum facerent in servos eius.8) Facti sumus namque obprobrium vicinis nostris, sub- sanacio et illusio hiis, qui in circuitu nostro sunt.9) Hec idcirco dixerim, non ut vane gloriarer, sed ut quo- rundam male de me in hac parte senciencium sčan- dalum submoverem. Si autem glorior, vos coegistis me. 10) Sepe namque et ab aliis similibus pulsatus sum verbis, quare vid. iacerem et non predicarem etc. Sed non omnes, timeo, uno et eodem michi talia suggerunt spiritu. Quidam enim ascribunt pusil- lanimitati, alii voluptati et carnalitati etc. 1) Job. 2, 8. — 2) Mat. 13, 11. — 3) Z. 23, 3: Quis ascendet . . . — 4) v. 20. — 5) Job. 21, 5; 29, 9. — 6) Sap. 2, 24. — 7) v. 16. — 8) Ž. 104, 25. — 9) Ž. 78, 4. — 10) II. Kor. 12, 11. (152)
Sedebo igitur modo in sterquilinino meo, ut testa saniem radam meam.1) Vos autem, reverende magister, cui datum est nosse misterium regni dei,2) ascendite in montem domini et state in loco sancto eius3). Stantes itaque loquimini in templo omnia verba vite huius Act. 5.4) Michi nempe hac vice quid aliud restat faciendum, nisi ut superponam digitum ori meo.5) Nam ubi distat opus a labiis, fedatur nomen auctoris. Quoniam qui idipsum, quod ore statuit, factis oppugnat, legem proculdubio destruit, quam promulgat, inquit Petrus Damiani. Sed forte michi obicitur: Hec enim sunt verba frivolam excusacionem pretendencia. Cui obieccioni satisfaciat pro me litera venerabilis viri domini Nicolai prepositi fratrum ca- nonicorum B. V. in Sternberg, qui michi eandem de Mo- ravia destinavit, quamque cartulam huic iunctam vobis ad legendum dirigo. Insuper interrogetur venerabilis magister et dominus Ste- phanus decanus OO. SS., si non pecierim ipsum pro statu predicacionis michi ordinando etc. Similiter requi- ratur magister Paulus officialis Olomucensis. Ecce, hii sciunt, quid pulsaverim quidve quesiverim aut rogaverim. 116a Ne autem omnino ocium gignat rubiginem in ingenio, feci sepius ad clerum sermonesin Budissin faceremque libenter frequencius, nisi invidia dyaboli, per quam mors in- troivit in orbem terrarum,6) obsisteret. Nam secundum b./ Grego- rium difficile, ut quantumlibet recta denuncians predicator, qui non diligitur, libenter audiatur. Unde et sanctissimo Jeremie dicebant quidam (eiusdem 44.7): Sermonem, quem locutus es ad nos in no- mine domini, non audiemus te, glosa: q. d. ab alio audiremus, et boc ideo, quia oderunt eum. Deus enim propter peccata nostra convertit cor eorum, ut odirent populum eius et dolum facerent in servos eius.8) Facti sumus namque obprobrium vicinis nostris, sub- sanacio et illusio hiis, qui in circuitu nostro sunt.9) Hec idcirco dixerim, non ut vane gloriarer, sed ut quo- rundam male de me in hac parte senciencium sčan- dalum submoverem. Si autem glorior, vos coegistis me. 10) Sepe namque et ab aliis similibus pulsatus sum verbis, quare vid. iacerem et non predicarem etc. Sed non omnes, timeo, uno et eodem michi talia suggerunt spiritu. Quidam enim ascribunt pusil- lanimitati, alii voluptati et carnalitati etc. 1) Job. 2, 8. — 2) Mat. 13, 11. — 3) Z. 23, 3: Quis ascendet . . . — 4) v. 20. — 5) Job. 21, 5; 29, 9. — 6) Sap. 2, 24. — 7) v. 16. — 8) Ž. 104, 25. — 9) Ž. 78, 4. — 10) II. Kor. 12, 11. (152)
Strana 152
Obstruatur ergo os loquencium iniqua1) et iuxta prophetam sepiant aures suas spinis2) et a versipellium mendaciis3) detractorum, qui ad faciem quidem blanda pretendunt, sed intrinsecus virus malicie contegunt et velut apes ore mella ferunt, sed aculeis pun- gunt. Et quid mirum, si nos, qui ad terram melle manantem4) contendimus, apum circumvolancium stimulis laceramur? Ad quam pro- fecto terram festinabat ille, qui dicebat5): Circumdederunt me sicut apes et exarserunt sicut ignis in spinis. Obstruatur inquam os lo- quencium iniqua et qui propria nesciunt errata corrigere, alienam saltem iusticiam verbis desinant mordacibus lacerare et quod ipsi nesciunt cum spiritualibus agere, paveant obtrectacionibus cum secu- laribus irridere. Vos autem, dilectissime magister Procopi etamice, quem et spiritualis vita et laudabilis conversacio sanctificat et ce- lestis sapiencie fulgor illustrat, sibilancia serpencium ora et pesti- ierum detraccionis virus, ne amplius tanta libertate pereffluat, vestris auctoritatibus obviate et quia iuxta verbum domini vos estis sal terre6), quidquid amaritudinis inperitorum hominum rusticitas exhibet, totum prudentissime gravitatis vestre sapor obdulceat. Nec verba ista invectiva rogo retorqueatis ad vestram iniu- riam. Nam vos ab hac viciosa peste, puta detraccionis, et ab omni sinistra de proximis suspicione habeo omnino et veraciter exemptum. Sed propter alios, si eos contingeret hanc legere cartulam, duxi talia seribendum. Adhuc dicam: Sunt quidam ex nostris in seculo mul- tum notabiles, quos credebamus inter seculares fidei fore columpnas, qui dixerunt et dicunt: Hle tot tyto czoz kazy slowem, to skutkem vkazugy, neb az na smrt pro swoy zakon sebe nasadye. Ale tyto nassy kazy gynym, aby pro wyeru vmrzely a samy prwe vtyekagy etc. Hle, chtielibi psotny chlapi, aby wsiczkny dobrzy knyezye byli spaleny! Nez z bozy pomoczii obeygdut sye w odpowied. Consequenter in fine litere vestre scribitis affectuose meam cupientes salutem seu statum salubrem, ubi sic dicitis: Opto statum vestrum salubrem. Nec mirum, quod ex habundancia cordis 1) Ž. 62, 12: Obstructum est os loquentiui iniqua. 2) Os. 2, 6: Sepiam viam tuam spinis; Eccli 28, 29: Sepi aurem tuam spinis. 3) Přísl. 14, 25: profert mendacia versipellis “ 4) Deut. 6, 3 a častěji. — 5) Ž. 117, 12. — 6) Mat. 5, 13. (153) 33
Obstruatur ergo os loquencium iniqua1) et iuxta prophetam sepiant aures suas spinis2) et a versipellium mendaciis3) detractorum, qui ad faciem quidem blanda pretendunt, sed intrinsecus virus malicie contegunt et velut apes ore mella ferunt, sed aculeis pun- gunt. Et quid mirum, si nos, qui ad terram melle manantem4) contendimus, apum circumvolancium stimulis laceramur? Ad quam pro- fecto terram festinabat ille, qui dicebat5): Circumdederunt me sicut apes et exarserunt sicut ignis in spinis. Obstruatur inquam os lo- quencium iniqua et qui propria nesciunt errata corrigere, alienam saltem iusticiam verbis desinant mordacibus lacerare et quod ipsi nesciunt cum spiritualibus agere, paveant obtrectacionibus cum secu- laribus irridere. Vos autem, dilectissime magister Procopi etamice, quem et spiritualis vita et laudabilis conversacio sanctificat et ce- lestis sapiencie fulgor illustrat, sibilancia serpencium ora et pesti- ierum detraccionis virus, ne amplius tanta libertate pereffluat, vestris auctoritatibus obviate et quia iuxta verbum domini vos estis sal terre6), quidquid amaritudinis inperitorum hominum rusticitas exhibet, totum prudentissime gravitatis vestre sapor obdulceat. Nec verba ista invectiva rogo retorqueatis ad vestram iniu- riam. Nam vos ab hac viciosa peste, puta detraccionis, et ab omni sinistra de proximis suspicione habeo omnino et veraciter exemptum. Sed propter alios, si eos contingeret hanc legere cartulam, duxi talia seribendum. Adhuc dicam: Sunt quidam ex nostris in seculo mul- tum notabiles, quos credebamus inter seculares fidei fore columpnas, qui dixerunt et dicunt: Hle tot tyto czoz kazy slowem, to skutkem vkazugy, neb az na smrt pro swoy zakon sebe nasadye. Ale tyto nassy kazy gynym, aby pro wyeru vmrzely a samy prwe vtyekagy etc. Hle, chtielibi psotny chlapi, aby wsiczkny dobrzy knyezye byli spaleny! Nez z bozy pomoczii obeygdut sye w odpowied. Consequenter in fine litere vestre scribitis affectuose meam cupientes salutem seu statum salubrem, ubi sic dicitis: Opto statum vestrum salubrem. Nec mirum, quod ex habundancia cordis 1) Ž. 62, 12: Obstructum est os loquentiui iniqua. 2) Os. 2, 6: Sepiam viam tuam spinis; Eccli 28, 29: Sepi aurem tuam spinis. 3) Přísl. 14, 25: profert mendacia versipellis “ 4) Deut. 6, 3 a častěji. — 5) Ž. 117, 12. — 6) Mat. 5, 13. (153) 33
Strana 153
116b os loquiturl). Estis enim, ut firmissime spero, in caritate radicati et fundati. Verum est, sicut dicit/ Aug. super Ps. 792), quod omnium ope- rum moris radix est amor, operum, que bene fiunt, radix est amor ordinatus, quo quis erigitur in dominum, operum, que male fiunt, radix est amor inordinatus, quo quis reflectitur ultimate super seipsum. Quem utique ordinatum amorem certis ex indiciis constat vos habere. Non potest enim arbor bona fructus malos facere3). Deus igitur omnipotens in hoc vestris votis faciat satis. Item ibidem subiungitis: Et gauderem, si essetis in predica- cione verbi dei. Ecce, in hoc constat vos habere spiritum Moysi, quo quidem repletus dicebat Num. XI4): Quis tribuet, ut omnis po- pulus prophetet? Amator animarum pius et omnipotens deus me vestris oracionibus in rectitudine dirigat, reverende magister, et quod bonum fuerit in suis oculis visum, michi pro sua pietate infun- dat. Ego enim si populo suo sum necessarius, non recuso laborem, fiat voluntas tua5). Unde peto et obnixe supplico, scrutamini apud vos, qui adhuc essent, qui vellent me recipere in officium predicacionis. Nam quod prius facere renuebam, modo propter dominum humiliter acceptarem, vid. ad cantandas missas numero et alia ecclesiastica officia pro posse meo exercenda me indubitanter submitterem. Quod autem ulterius michi scribitis dicentes, quia parátus sum vobis servire etc., ibi nimiam michi subtrahitis humilitatem, cum usque ad serviendum vos exhibetis, ubi ego miser hanc prius virtutem debui apprehendere. Sed sic faciendo omnem vultis iusti- ciam adimplere; nam ad hoc Christi caritas vos urget, de qua apostolus Galô): per caritatem servite invicem. O gloriosa virtus humilitatis, per quam homo vere discipulus efficitur salvatoris 7): Discite a me etc. Ceterum, mi care magister, rogo non sit vobis oneri nec velitis mee ascribere temeritati vel iactancie, quod sic per auctori- tates scripture procedo. Non certe quod velim magistrum meum docere, idcirco hoc facio, sed pocius ut occasionem vobis amplioris preberem ymaginacionis, iuxta illud sapientis 8) : Da occasionem sapienti etc. Scitis enim, quod secundum Petrum Blesensem non semper ingenii vena respondet ad votum et quandoque dicta laudabiliora casualiter se offerunt scribenti, que per studii vehe- 1) Mat. 12, 34. — 2) Migne P. L. 36 col. 1210. — 3) Mat. 7, 18. — 4) v. 29. 5) Z breviáře z officia sv. Martina biskupa (resp. II. a III. lekce a II- antif. v Laudech.) 6) 5, 13. — 7) Mat. 11, 29. — 8) Přísl. 9, 9. (154)
116b os loquiturl). Estis enim, ut firmissime spero, in caritate radicati et fundati. Verum est, sicut dicit/ Aug. super Ps. 792), quod omnium ope- rum moris radix est amor, operum, que bene fiunt, radix est amor ordinatus, quo quis erigitur in dominum, operum, que male fiunt, radix est amor inordinatus, quo quis reflectitur ultimate super seipsum. Quem utique ordinatum amorem certis ex indiciis constat vos habere. Non potest enim arbor bona fructus malos facere3). Deus igitur omnipotens in hoc vestris votis faciat satis. Item ibidem subiungitis: Et gauderem, si essetis in predica- cione verbi dei. Ecce, in hoc constat vos habere spiritum Moysi, quo quidem repletus dicebat Num. XI4): Quis tribuet, ut omnis po- pulus prophetet? Amator animarum pius et omnipotens deus me vestris oracionibus in rectitudine dirigat, reverende magister, et quod bonum fuerit in suis oculis visum, michi pro sua pietate infun- dat. Ego enim si populo suo sum necessarius, non recuso laborem, fiat voluntas tua5). Unde peto et obnixe supplico, scrutamini apud vos, qui adhuc essent, qui vellent me recipere in officium predicacionis. Nam quod prius facere renuebam, modo propter dominum humiliter acceptarem, vid. ad cantandas missas numero et alia ecclesiastica officia pro posse meo exercenda me indubitanter submitterem. Quod autem ulterius michi scribitis dicentes, quia parátus sum vobis servire etc., ibi nimiam michi subtrahitis humilitatem, cum usque ad serviendum vos exhibetis, ubi ego miser hanc prius virtutem debui apprehendere. Sed sic faciendo omnem vultis iusti- ciam adimplere; nam ad hoc Christi caritas vos urget, de qua apostolus Galô): per caritatem servite invicem. O gloriosa virtus humilitatis, per quam homo vere discipulus efficitur salvatoris 7): Discite a me etc. Ceterum, mi care magister, rogo non sit vobis oneri nec velitis mee ascribere temeritati vel iactancie, quod sic per auctori- tates scripture procedo. Non certe quod velim magistrum meum docere, idcirco hoc facio, sed pocius ut occasionem vobis amplioris preberem ymaginacionis, iuxta illud sapientis 8) : Da occasionem sapienti etc. Scitis enim, quod secundum Petrum Blesensem non semper ingenii vena respondet ad votum et quandoque dicta laudabiliora casualiter se offerunt scribenti, que per studii vehe- 1) Mat. 12, 34. — 2) Migne P. L. 36 col. 1210. — 3) Mat. 7, 18. — 4) v. 29. 5) Z breviáře z officia sv. Martina biskupa (resp. II. a III. lekce a II- antif. v Laudech.) 6) 5, 13. — 7) Mat. 11, 29. — 8) Přísl. 9, 9. (154)
Strana 154
menciam et indaginem laboriose meditacionis inveniri non possunt. Nam totum illud dictavit affeccio: emulor enim vos dei emulacione1), zelans et siciens salutem vestram in Christi visceribus in caritate non ficta. Hanc autem epistolam stilo recisiori exarare decreveram, sed amor qui finem nescit — caritas enim nunquam excidit2) — vix finem potuit invenire scribendi. Evasit itaque in inmensum brevitas, scedula crevit in pellem et epistola transivit in librum. Conservet vos deus ecclesie sue per longa tempora, mi care magister. Johannes peccator. Orate pro eo. Explicit epistolata missa magistro Pro- copio per Johannem dictum de Inferno taliter qualiter fabricata. II. Sequitur secunda epistola per eundem eidem magistro missa. Castrensium speculares a)turriumque custodes ut se prompcius ex- hibeant in tempesta nocte pervigiles, clamosa sibimet invicem sepe voces dirigunt; sic itaque dum alios excitant, semetipsos utique ad peragendas excubias vigilanciores servant. Ego quoque, qui pro castris ecclesiastice milicie stare vestris affectuosis adhortor mo- nitis, reverende magister, ista scribo et inpolito stilo quasi rau/ cibus vocibus perstrepo, non ut vos sopor deserat utpotè1 17a strenue vigilantem, sed ut me pocius excitem sub torpore desidie ignobiliter oscitantem. Sepe namque melius ipsi discimus, dum docemus, et quasi proprio ore compellimur exequi, quod aliis in- culcamus, Salomone attestante, qui ait3): Anima laborantis laborat sibi, quia compellit eum os suum. Retulit michi Conradus, vestre cartule baiulus, qualiter Pragenses heretici scripserunt cuilibet Plznensi et inter cetera evocantes vos ad Pragam vel in Plznam pro fide disputandum. Quanto enim plus per suam disputacionem putant se malam illam famam postergare, tanto amplius in eandem profundantur, plus propriis suis factis quam aliorum vocibus sese infamantes. Nam secundum Ambrosium4) 1) I. Kro. 11, 2. — 2) I. Kor. 13, 8. 3) Přisl. 16, 26. — 4) Migne P. L. 17 není mezi kázáními sv. Ambroži při- pisovanými. a) tak, místo speculatores. (155)
menciam et indaginem laboriose meditacionis inveniri non possunt. Nam totum illud dictavit affeccio: emulor enim vos dei emulacione1), zelans et siciens salutem vestram in Christi visceribus in caritate non ficta. Hanc autem epistolam stilo recisiori exarare decreveram, sed amor qui finem nescit — caritas enim nunquam excidit2) — vix finem potuit invenire scribendi. Evasit itaque in inmensum brevitas, scedula crevit in pellem et epistola transivit in librum. Conservet vos deus ecclesie sue per longa tempora, mi care magister. Johannes peccator. Orate pro eo. Explicit epistolata missa magistro Pro- copio per Johannem dictum de Inferno taliter qualiter fabricata. II. Sequitur secunda epistola per eundem eidem magistro missa. Castrensium speculares a)turriumque custodes ut se prompcius ex- hibeant in tempesta nocte pervigiles, clamosa sibimet invicem sepe voces dirigunt; sic itaque dum alios excitant, semetipsos utique ad peragendas excubias vigilanciores servant. Ego quoque, qui pro castris ecclesiastice milicie stare vestris affectuosis adhortor mo- nitis, reverende magister, ista scribo et inpolito stilo quasi rau/ cibus vocibus perstrepo, non ut vos sopor deserat utpotè1 17a strenue vigilantem, sed ut me pocius excitem sub torpore desidie ignobiliter oscitantem. Sepe namque melius ipsi discimus, dum docemus, et quasi proprio ore compellimur exequi, quod aliis in- culcamus, Salomone attestante, qui ait3): Anima laborantis laborat sibi, quia compellit eum os suum. Retulit michi Conradus, vestre cartule baiulus, qualiter Pragenses heretici scripserunt cuilibet Plznensi et inter cetera evocantes vos ad Pragam vel in Plznam pro fide disputandum. Quanto enim plus per suam disputacionem putant se malam illam famam postergare, tanto amplius in eandem profundantur, plus propriis suis factis quam aliorum vocibus sese infamantes. Nam secundum Ambrosium4) 1) I. Kro. 11, 2. — 2) I. Kor. 13, 8. 3) Přisl. 16, 26. — 4) Migne P. L. 17 není mezi kázáními sv. Ambroži při- pisovanými. a) tak, místo speculatores. (155)
Strana 155
in serm. de S. Trin. qui incipit Regina Saba heretici omnem vim verborum suorum in dyaletica disputacione constituunt, sed nou in dyaletica placuit deo salvum facere populum suum. Regnum enim dei in simplicitate fidei est, non in contencione sermonis. Scriptum -est: Cavete, ne quis vos decipiat per philozophiam i. e. inanem seduccionem. Hec ille. Neque enim heretici inquisicioni- bus suis pacem veritatis conantur assequi, sed quasi victores videri, cumque foris videri sapientes appetunt, intus per stulticiam elacionis sue vinculis ligantur. Unde fit, ut contencionum certamina exquirant et de deo, qui est pax nostra, loqui pacifice nesciant atque ex pacis negocio rixe inventores fiunt. Quibus bene per Paulum dicitur: Si quis autem videtur contenciosus esse, nos talem consuetudinem non habemus. Hec Gregorius in Mor.1) Et apostolus II. Thym. 22): Nolt verbis contendere etc. ubi Lyra: Quia simplices assistentes credunt magis loquaces esse magis intelligentes, quod tamen falsum est, nam ubi sunt verba plurima, ibi est semper egestas (Prov. 9) propter quod patres antiqui cum hereticis magis dis- ceptabant virtutibus et signis quam verbis. Unde in hystoria tripartita dicitur, quod quibusdam philosophis cum Allexandro coram Constantino disputare volentibus iussit imperator, ut certa- men acciperet. Qui quamvis esset simplex, suscipiens iussit pretei unum omnes tenere silencium, cui dixit: In nomine domini nostri Jesu Christi impero tibi inprimis, ne loquaris; qui statim mutus factus est. Hec Lira. Verumptamen quia promptum vos, ut audio, ad hoc exhibuistis certamen, ego nequaquam voluntati huic derogo, ymmo et necesse tali negocio consentire decerno. In- honestum quippe est secundum Petrum Damiani, ut ecclesiasticus vir hiis qui foris sunt calumpniantibus per ignoranciam conticescat et christianus de Christo reddere racionem nesciens inimicis insul- tantibus victus et confusus abscedat. Huc accedit, quod sepe huius rei noxia inpericia et cavenda simplicitas non solum audaciam incredulis suggerit, sed eciam errorem et dubietatem in cordibus fidelium gignit. Sed cum hec sciencia ad fidem certe tota pertinet, fides autem omnium virtutum sit proculdubio fundamentum, ubi funda- mentum quatitur, tota mox èdificii fabrica in precipicium ruitura minatur. Unde glosa super illud Jer. 283): Abiit Jeremias propheta in viam suam dicit: quasi confusus victus implens illud propheticum : Factus/ sum quasi homo non audiens et non habens in 117b 1) Magne P. L. 75 col. 804. — 2) v. 14. — 3) v. 12. (156)
in serm. de S. Trin. qui incipit Regina Saba heretici omnem vim verborum suorum in dyaletica disputacione constituunt, sed nou in dyaletica placuit deo salvum facere populum suum. Regnum enim dei in simplicitate fidei est, non in contencione sermonis. Scriptum -est: Cavete, ne quis vos decipiat per philozophiam i. e. inanem seduccionem. Hec ille. Neque enim heretici inquisicioni- bus suis pacem veritatis conantur assequi, sed quasi victores videri, cumque foris videri sapientes appetunt, intus per stulticiam elacionis sue vinculis ligantur. Unde fit, ut contencionum certamina exquirant et de deo, qui est pax nostra, loqui pacifice nesciant atque ex pacis negocio rixe inventores fiunt. Quibus bene per Paulum dicitur: Si quis autem videtur contenciosus esse, nos talem consuetudinem non habemus. Hec Gregorius in Mor.1) Et apostolus II. Thym. 22): Nolt verbis contendere etc. ubi Lyra: Quia simplices assistentes credunt magis loquaces esse magis intelligentes, quod tamen falsum est, nam ubi sunt verba plurima, ibi est semper egestas (Prov. 9) propter quod patres antiqui cum hereticis magis dis- ceptabant virtutibus et signis quam verbis. Unde in hystoria tripartita dicitur, quod quibusdam philosophis cum Allexandro coram Constantino disputare volentibus iussit imperator, ut certa- men acciperet. Qui quamvis esset simplex, suscipiens iussit pretei unum omnes tenere silencium, cui dixit: In nomine domini nostri Jesu Christi impero tibi inprimis, ne loquaris; qui statim mutus factus est. Hec Lira. Verumptamen quia promptum vos, ut audio, ad hoc exhibuistis certamen, ego nequaquam voluntati huic derogo, ymmo et necesse tali negocio consentire decerno. In- honestum quippe est secundum Petrum Damiani, ut ecclesiasticus vir hiis qui foris sunt calumpniantibus per ignoranciam conticescat et christianus de Christo reddere racionem nesciens inimicis insul- tantibus victus et confusus abscedat. Huc accedit, quod sepe huius rei noxia inpericia et cavenda simplicitas non solum audaciam incredulis suggerit, sed eciam errorem et dubietatem in cordibus fidelium gignit. Sed cum hec sciencia ad fidem certe tota pertinet, fides autem omnium virtutum sit proculdubio fundamentum, ubi funda- mentum quatitur, tota mox èdificii fabrica in precipicium ruitura minatur. Unde glosa super illud Jer. 283): Abiit Jeremias propheta in viam suam dicit: quasi confusus victus implens illud propheticum : Factus/ sum quasi homo non audiens et non habens in 117b 1) Magne P. L. 75 col. 804. — 2) v. 14. — 3) v. 12. (156)
Strana 156
ore suo redarguciones. Sed numquid exemplo Jeremie si audiamus hereticum heresim predicantem, tacere debemus, quousque audiamus verbum a domino, sicut iste tacet audiens pseudo falsa predicantem? Solucio: Nota quia responsum habemus in scripturis, quod non ha- bebat Jeremias, quid diceret de futuro. Hec glosa. Quia ergo nunc signis et virtutibus deficimus, necesse est, ut scripturis sacris hereticis occurramus. Ponamus igitur nunc causa deduccionis et exercicii unum in medium articulum, quem moderni heretici pro fundamento omnium ali- arum heresum habent, qui est iste, quod vid. com- munio corporis et sanguinis domini nostri Jesu Christi omnibus christifidelibus sub utraque specie panis et vini usque in diem iudicii sit ministranda. Pro quo adducunt quam plures sacre scripture auctori- tates, in Bethleem in pariete descriptas, que in toto nichil pro eis faciunt, sed omnino sunt contra eos. Allegant enim inter ceteros doctores Origenem omel. XVI. in Num. sic dicentem1): Dicant ergo nobis, quis est iste populus, qui in usu habet sanguinem bibere? Hec erant, que in ewangelio audientes hii, qui ex Judeis do- minum sequebantur, scandalizati sunt et dixerunt: Quis potest man- ducare carnes et sanguinem bibere? Sed populus christianus audit hec et amplectitur et sequitur eum, qui dicit: Nisi manducaveritis etc. Hec Origenes. Qui tamen Origenes in hoc dicto precise est contra eos. Legant eciam heretici eundem Origenem in omel. VII. in Lev. et videbunt, quomodo Origenes intelligat verba Christi, sc. Nisi manducaveritis carnem etc. Sic enim ipse ibidem dicit2): Vos, si filii estis ecclesie, si ewangelicis imbuti misteriis, si verbum caro factum habitat in vobis, agnoscite, quia figure sunt, que in divinis voluminibus scripta sunt, et ideo tamquam spirituales et non tam- quam carnales existimate et intelligite, que dicuntur. Si enim quasi carnales ista sapitis, ledunt vos, non alunt. Est enim et in ewan- geliis litera, que occidit eum, qui non spiritualiter, que dicuntur, adverterit. Si enim secundum literam sequaris hoc ipsum, quod dictum est: Nisi manducaveritis..., occidit hec litera. Hec Origenes ubi supra. Ecce, heretici, vestra apparet cecitas et perversa falsitas. Hodny vpalenye pro to falssowanye! Idcirco Origenis dumtaxat posui hic auctoritatem, quia inter omnes legis nove doc- tores senior. Nam primus, ut scitis, post apostolos doctor in ec- clesia et vita inter precipuos doctores primus. Et sic tempore 1) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733, II. 334. — 2) ibid. 225. (157)
ore suo redarguciones. Sed numquid exemplo Jeremie si audiamus hereticum heresim predicantem, tacere debemus, quousque audiamus verbum a domino, sicut iste tacet audiens pseudo falsa predicantem? Solucio: Nota quia responsum habemus in scripturis, quod non ha- bebat Jeremias, quid diceret de futuro. Hec glosa. Quia ergo nunc signis et virtutibus deficimus, necesse est, ut scripturis sacris hereticis occurramus. Ponamus igitur nunc causa deduccionis et exercicii unum in medium articulum, quem moderni heretici pro fundamento omnium ali- arum heresum habent, qui est iste, quod vid. com- munio corporis et sanguinis domini nostri Jesu Christi omnibus christifidelibus sub utraque specie panis et vini usque in diem iudicii sit ministranda. Pro quo adducunt quam plures sacre scripture auctori- tates, in Bethleem in pariete descriptas, que in toto nichil pro eis faciunt, sed omnino sunt contra eos. Allegant enim inter ceteros doctores Origenem omel. XVI. in Num. sic dicentem1): Dicant ergo nobis, quis est iste populus, qui in usu habet sanguinem bibere? Hec erant, que in ewangelio audientes hii, qui ex Judeis do- minum sequebantur, scandalizati sunt et dixerunt: Quis potest man- ducare carnes et sanguinem bibere? Sed populus christianus audit hec et amplectitur et sequitur eum, qui dicit: Nisi manducaveritis etc. Hec Origenes. Qui tamen Origenes in hoc dicto precise est contra eos. Legant eciam heretici eundem Origenem in omel. VII. in Lev. et videbunt, quomodo Origenes intelligat verba Christi, sc. Nisi manducaveritis carnem etc. Sic enim ipse ibidem dicit2): Vos, si filii estis ecclesie, si ewangelicis imbuti misteriis, si verbum caro factum habitat in vobis, agnoscite, quia figure sunt, que in divinis voluminibus scripta sunt, et ideo tamquam spirituales et non tam- quam carnales existimate et intelligite, que dicuntur. Si enim quasi carnales ista sapitis, ledunt vos, non alunt. Est enim et in ewan- geliis litera, que occidit eum, qui non spiritualiter, que dicuntur, adverterit. Si enim secundum literam sequaris hoc ipsum, quod dictum est: Nisi manducaveritis..., occidit hec litera. Hec Origenes ubi supra. Ecce, heretici, vestra apparet cecitas et perversa falsitas. Hodny vpalenye pro to falssowanye! Idcirco Origenis dumtaxat posui hic auctoritatem, quia inter omnes legis nove doc- tores senior. Nam primus, ut scitis, post apostolos doctor in ec- clesia et vita inter precipuos doctores primus. Et sic tempore 1) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733, II. 334. — 2) ibid. 225. (157)
Strana 157
118a ipsius et ante ipsum et post ipsum fideles Christi intellexerunt illud dictum Christi Nisi manducaveritis et sic spiritualiter, sicut et nunc intelligunt et intelligere debent. Unde vellem, quod haberetis illas auctoritates in Bethleem in pariete conscriptas. Quodsi non habetis et eas habere placeret, ego vestrum ad nutum paratus sum vobis dirigere, quia multum utile in quolibet sermone videtur michi aliquem impugnare articulum. Item relatum est michi per eundem Conradum, quod heretici locum vobiscum voluerunt eligere in Praga vel in Plzna, vos autem in Roma vel coram ecclesie prelatis. Quod michi similiter placuit, iuxta illud Augustini contra 5 hereses sic dicentem (!): Habes ordinarium, nolo michi adducas de diversis partibus alias atque alias potestates. Non michi armiger, sed legifer necessarius/ est. Et ubi, inquis, istum invenio? Audi prophetam dicentem: Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et iudicum intra portas tuas videris verba variari: surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus deus tuus, veniesque ad sacerdotes levitici generis et ad iudicem, qui fuerit illo tempore, queresque ab eis, qui iudi- cabunt tibi iudicii veritatem, ut habetur Deut. 17. Hec Augustinus.1) Quod autem locus ille, ad quem per prophetam iubet dominus ascendere, sit Roma et iudex papa, patet iterum per eundem Augustinum lib. 2. de gracia Christi contra Pellagium et Cele- stinum hereticos sic dicentem2): In romana ccclesia semper aposto- lice cathedre viguit auctoritas et sibi subicitur imperium, ideo ad pastoris sepulcrum est recurrendum. Eciam et malo pape obediendum, cui tocius ecclesie figuram gerenti dominus ait: Et super hanc petram edificabo etc. Hec Augustinus. Verum et ipse s. Ambro- sius se in omnibus sequi magistram s. romanam ecclesiam profi- tetur dist. 22. Omnes sive patriarche3). Item Innocencius papa Extra Qui filii legittimi: Locus, quem elegit dominus, apostolica sedes esse dignoscitur...4) Item scribitis in vestra cartula: In statu meo habeo multas tribulaciones. Respondeo, quia vobis datum est non solum in Christum credere, sed eciam pro illo pati Phil. 15), ubi b. Augustinus dicit:/ ...6) 119b Nolo vos ignorare, mi care Procopi, de mea similiter/ temp- 118b 1) Migne P. L. 42 col. 1109, ale tam citátu z Deut. 17 není. 2) Migne P. L. 44, ale toho výroku zde nenalézám. — 3) c. 1. 4) cap 13. X 4, 17. Peklo opisuje dále celou kap. — 5) v. 29. 6) Dlouhé citáty, jež otiskovati by bylo zbytečno. (158)
118a ipsius et ante ipsum et post ipsum fideles Christi intellexerunt illud dictum Christi Nisi manducaveritis et sic spiritualiter, sicut et nunc intelligunt et intelligere debent. Unde vellem, quod haberetis illas auctoritates in Bethleem in pariete conscriptas. Quodsi non habetis et eas habere placeret, ego vestrum ad nutum paratus sum vobis dirigere, quia multum utile in quolibet sermone videtur michi aliquem impugnare articulum. Item relatum est michi per eundem Conradum, quod heretici locum vobiscum voluerunt eligere in Praga vel in Plzna, vos autem in Roma vel coram ecclesie prelatis. Quod michi similiter placuit, iuxta illud Augustini contra 5 hereses sic dicentem (!): Habes ordinarium, nolo michi adducas de diversis partibus alias atque alias potestates. Non michi armiger, sed legifer necessarius/ est. Et ubi, inquis, istum invenio? Audi prophetam dicentem: Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et iudicum intra portas tuas videris verba variari: surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus deus tuus, veniesque ad sacerdotes levitici generis et ad iudicem, qui fuerit illo tempore, queresque ab eis, qui iudi- cabunt tibi iudicii veritatem, ut habetur Deut. 17. Hec Augustinus.1) Quod autem locus ille, ad quem per prophetam iubet dominus ascendere, sit Roma et iudex papa, patet iterum per eundem Augustinum lib. 2. de gracia Christi contra Pellagium et Cele- stinum hereticos sic dicentem2): In romana ccclesia semper aposto- lice cathedre viguit auctoritas et sibi subicitur imperium, ideo ad pastoris sepulcrum est recurrendum. Eciam et malo pape obediendum, cui tocius ecclesie figuram gerenti dominus ait: Et super hanc petram edificabo etc. Hec Augustinus. Verum et ipse s. Ambro- sius se in omnibus sequi magistram s. romanam ecclesiam profi- tetur dist. 22. Omnes sive patriarche3). Item Innocencius papa Extra Qui filii legittimi: Locus, quem elegit dominus, apostolica sedes esse dignoscitur...4) Item scribitis in vestra cartula: In statu meo habeo multas tribulaciones. Respondeo, quia vobis datum est non solum in Christum credere, sed eciam pro illo pati Phil. 15), ubi b. Augustinus dicit:/ ...6) 119b Nolo vos ignorare, mi care Procopi, de mea similiter/ temp- 118b 1) Migne P. L. 42 col. 1109, ale tam citátu z Deut. 17 není. 2) Migne P. L. 44, ale toho výroku zde nenalézám. — 3) c. 1. 4) cap 13. X 4, 17. Peklo opisuje dále celou kap. — 5) v. 29. 6) Dlouhé citáty, jež otiskovati by bylo zbytečno. (158)
Strana 158
tacione. Quidam enim dente canino famam non sinunt lacerare meam. Prius namque a tergo loquentes gar- riebant, quare vid. non predicarem etc., cum vero incepissem aliquot ad clerum facere sermones in Budissin, iterum aiebant, utquid predico hec. Ecce, magistri silent nec se de tali ingerunt actu, ipse vero simplex et ydyota videte, quid facit etc. Sed domino deo auxiliante licet personam calumpniabantur meam, doctrinam tamen meam calumpniari non poterunt. Epistole quidem graves sunt, presencia autem corporis infirma et sermo contemptibilis.1) Hoc dicebant falsi apostoli, eo quod Paulus predicabat plana et grossa. Hec Lyra super II. Cor. 10. Ecce, quomodo invidia mel intoxicat! Dum enim aliena virtute torquetur, bonum, quod apud se non invenit, maliciose de- pravat. Opinionis enim aliene dispendium sue fame reputat lucrum, totum sibi detrahi credit, quod ad titulos vicine bonitatis accedit. Porro quod Marcialis suo imprecatur invido, hoc imprecor meo: Qui ducis wultus et non legis ista libenter, omnibus invideas, nemo tibi. Sint ergo oculi tui semper ad dominum2) Ponite cor vestrum super vias vestras,3) ut eas acceptet dominus et faciat pacem. Scriptum est enim in Prov4): Cum placuerint domino vie hominis, inimicos eins convertet ad pacem. Et pax dei, que exsuperat omnem sensum, custodiat cor et intelligenciam vestram 5) atque hunc ago- nem vobis consumat ad gloriam et triumphum. Explicit epistola Johannis dicit de Inferno missa de Budissin in Plznam mgro Procopio de an- no dom. 1424 infra oct. Nativ. sanctis- sime M. V. III. Sequitur alia missilis litera per eundem Johannem de Inferno ad Mgrm Brodam. Famulatum sibique taliter serenantis fortune blandicias ami- cari, quod usque ad optate senectutis tempora successibus prospe- ris vigeat et gaudiorum apud ipsum exuberet plenitudo. Tot et tante munificencie precesserunt, quas michi sepius 1) II. Kor 10, 10. 2) Ž. 24, 15: Oculi mei semper ad dominum. 3) Ag. 1, 5, 7; 2, 16, 19. — 4) 16, 7. — 5) Filip. 4, 7. (159)
tacione. Quidam enim dente canino famam non sinunt lacerare meam. Prius namque a tergo loquentes gar- riebant, quare vid. non predicarem etc., cum vero incepissem aliquot ad clerum facere sermones in Budissin, iterum aiebant, utquid predico hec. Ecce, magistri silent nec se de tali ingerunt actu, ipse vero simplex et ydyota videte, quid facit etc. Sed domino deo auxiliante licet personam calumpniabantur meam, doctrinam tamen meam calumpniari non poterunt. Epistole quidem graves sunt, presencia autem corporis infirma et sermo contemptibilis.1) Hoc dicebant falsi apostoli, eo quod Paulus predicabat plana et grossa. Hec Lyra super II. Cor. 10. Ecce, quomodo invidia mel intoxicat! Dum enim aliena virtute torquetur, bonum, quod apud se non invenit, maliciose de- pravat. Opinionis enim aliene dispendium sue fame reputat lucrum, totum sibi detrahi credit, quod ad titulos vicine bonitatis accedit. Porro quod Marcialis suo imprecatur invido, hoc imprecor meo: Qui ducis wultus et non legis ista libenter, omnibus invideas, nemo tibi. Sint ergo oculi tui semper ad dominum2) Ponite cor vestrum super vias vestras,3) ut eas acceptet dominus et faciat pacem. Scriptum est enim in Prov4): Cum placuerint domino vie hominis, inimicos eins convertet ad pacem. Et pax dei, que exsuperat omnem sensum, custodiat cor et intelligenciam vestram 5) atque hunc ago- nem vobis consumat ad gloriam et triumphum. Explicit epistola Johannis dicit de Inferno missa de Budissin in Plznam mgro Procopio de an- no dom. 1424 infra oct. Nativ. sanctis- sime M. V. III. Sequitur alia missilis litera per eundem Johannem de Inferno ad Mgrm Brodam. Famulatum sibique taliter serenantis fortune blandicias ami- cari, quod usque ad optate senectutis tempora successibus prospe- ris vigeat et gaudiorum apud ipsum exuberet plenitudo. Tot et tante munificencie precesserunt, quas michi sepius 1) II. Kor 10, 10. 2) Ž. 24, 15: Oculi mei semper ad dominum. 3) Ag. 1, 5, 7; 2, 16, 19. — 4) 16, 7. — 5) Filip. 4, 7. (159)
Strana 159
120a contulistis, innate vobis liberalitatis gracia, in donis, con- siliis et honore, quod dum ea reduco ad recordativam prete- ritorum memoriam, cupiens vobis in equivalenti respondere, mei virtus animi et ignorancie nubilo tenebrarum et hebetudine stuporis percutitur et cecis admiracionis fluctibus vulneratur. Non enim invenio, qualiter vobis in talione respondeam et offerre valeam munera, sicut decet. Non invenio, quod mearum sit sufficiens exhi- bicio graciarum, cum a vobis collata beneficia eis multum prepon- derent nec examen equilibrii ad punctum duci valeat mediale. Sed ne ingratitudinis vicio deprehendar, cum multa pro multis et varia pro variis erogentur, hoc unum solum, licet non dignum, quod vobis dare possum, invenio: me ipsum vid, cum graciarum accio- nibus infinitis; quem accipere velitis placide ac ipsum vestrum re- putetis per omnia, qui semper se obligatum exhibet ad vestra beneplacita et mandata. Scripta siquidem vestra una cum munusculo, vid. par ciro- tecarum, nuperrime michi oblata, gratanter suscepi. Hoc igitur munus in typo caritatis veneror et in munere donatorum amicicias devotus amplector. Quod autem litere, ex parte domini Joh. Protywe vobis transmisse, hucusque non sunt presentate, nuncii negligencia, non nostra est factum. Testis enim huius est dominus Leutherus, vicarius episcopi in spiritualibus/'Budissin, qui ad preces meas suo cuidam noto nuncio easdem vobis deferendas fideliter commendavit. Item literam domini preceptoris, nuper michi missam, cedule huic annexam duxi vobis destinandam, quatenus ea perlecta possitis de vestris intelligere literis. Item noverit venerabilitas vestra, quod Mgr Sigismundus de pretorio iam longo satis tempore non manet in Zittavia, sed in Wratislavia, unde epistolam, pro qua in- cessanter supplico et supplicavi, michi nunquam ad videndum ex- hibuit, sed modo de eadem per vestra scripta sto contentus. Conservet vos deus ecclesie sue per longa tempora sanetque omnes infirmitates vestras et nunc lumen vestrorum restituat ocu- lorum, ad suum honorem et gloriam sueque ecclesie utilitatem. Ceterum, venerabilis magister et domine, rogamus, ut n on egre feratis, quod per vos, talem ac tantum virum, secu- laria nostra negocia querimus exequi. Nisi enim de vobis specialem gereremus confindenciam, minime talia erga vestram attemptaremus magnificenciam. Hoc ipsum denoto, quod nuperrime per reverendum Mgrm Johannem dictum Groskoph de emendo cen su seu inquirendo pro eodem er parte virgi- (160)
120a contulistis, innate vobis liberalitatis gracia, in donis, con- siliis et honore, quod dum ea reduco ad recordativam prete- ritorum memoriam, cupiens vobis in equivalenti respondere, mei virtus animi et ignorancie nubilo tenebrarum et hebetudine stuporis percutitur et cecis admiracionis fluctibus vulneratur. Non enim invenio, qualiter vobis in talione respondeam et offerre valeam munera, sicut decet. Non invenio, quod mearum sit sufficiens exhi- bicio graciarum, cum a vobis collata beneficia eis multum prepon- derent nec examen equilibrii ad punctum duci valeat mediale. Sed ne ingratitudinis vicio deprehendar, cum multa pro multis et varia pro variis erogentur, hoc unum solum, licet non dignum, quod vobis dare possum, invenio: me ipsum vid, cum graciarum accio- nibus infinitis; quem accipere velitis placide ac ipsum vestrum re- putetis per omnia, qui semper se obligatum exhibet ad vestra beneplacita et mandata. Scripta siquidem vestra una cum munusculo, vid. par ciro- tecarum, nuperrime michi oblata, gratanter suscepi. Hoc igitur munus in typo caritatis veneror et in munere donatorum amicicias devotus amplector. Quod autem litere, ex parte domini Joh. Protywe vobis transmisse, hucusque non sunt presentate, nuncii negligencia, non nostra est factum. Testis enim huius est dominus Leutherus, vicarius episcopi in spiritualibus/'Budissin, qui ad preces meas suo cuidam noto nuncio easdem vobis deferendas fideliter commendavit. Item literam domini preceptoris, nuper michi missam, cedule huic annexam duxi vobis destinandam, quatenus ea perlecta possitis de vestris intelligere literis. Item noverit venerabilitas vestra, quod Mgr Sigismundus de pretorio iam longo satis tempore non manet in Zittavia, sed in Wratislavia, unde epistolam, pro qua in- cessanter supplico et supplicavi, michi nunquam ad videndum ex- hibuit, sed modo de eadem per vestra scripta sto contentus. Conservet vos deus ecclesie sue per longa tempora sanetque omnes infirmitates vestras et nunc lumen vestrorum restituat ocu- lorum, ad suum honorem et gloriam sueque ecclesie utilitatem. Ceterum, venerabilis magister et domine, rogamus, ut n on egre feratis, quod per vos, talem ac tantum virum, secu- laria nostra negocia querimus exequi. Nisi enim de vobis specialem gereremus confindenciam, minime talia erga vestram attemptaremus magnificenciam. Hoc ipsum denoto, quod nuperrime per reverendum Mgrm Johannem dictum Groskoph de emendo cen su seu inquirendo pro eodem er parte virgi- (160)
Strana 160
nis C. literatorie est supplicatum, unde non dubitamus, quin in hoc negocio promptam ostendetis atque humilem diligenciam. Salutant omnes vestri noti consueti amici utriusque sexus. IV. Sequitur litera supplicacionis pro quodam studente. Cum servire vobis paratus sim, ideo servicia promittere non oportet. Cum semel sapiencie suavitas degustatur, omnia preter illam in fastidium vertuntur. Habet enim incomparabiles thesauros deliciarum atque omnium bonorum graciam largitur ad plenum. Et ad hoc forte verba illa respiciunt 1): Super salutem, inquit, et omnem pulcritudinem dilexi sapienciam et proposui pro luce habere illam, venerunt michi omnia bona pariter cum illa. Amor discendi admissus egre dimittitur atque in deside- rium transiens sua se voluptate perpetuat et cum vita hominis limitatur. Legitur, quod Solon“) temporibus suis Atheniensis pruden- cie gloria singularis, cum in ultimis laboraret, assidentibus suis amicis et invicem conferentibus caput erexit. Interrogatus, cur hoc fecisset, respondit: Ut, cum istud quidquid est, i. e. de quo dispu- tatis, percepero, moriar. Et secundum b. Jeronimum ocium sine literis mors est et vivi hominis sepultura et tocius prudencie com- pendium in literis continetur. Hinc est, quod discretus vir Petrus, Budissinensis con- civis, talia perpendens, laudabile sue indolis inicium pleniori proponit prosequi studio atque adolescencie sue cursum liberalibus impendere disciplinis. Verum quia ut effectus mancipetur affectui, sibi nulla, nisi vestra aliorumque magistrorum interveniat gracia, possibilitas suffragatur, ut apud venerabilitatem vestram pro eodem intercedam, specialis amor me compellit. Immensa igitur inter- cessione vos queso, promotor pauperum et domine predilecte, qua- tenus eundem P. ope vestri favoris et auxilii fulcientes, sue dig- nemini supplicacionibus, condescendere parvitatis, sic quod ipse una cum suis amicis vobis valeat ad graciarum assurgere uberes acci- ones. Dignus namque est, ut ei hoc prestetur. Diligit enim gentem nostram2) non tantum verbo vel lingua, sed opere et veritate. Nam nostris modo exulibus multa bona ostendit, quosdam propriam in domum colligens, geritque super afflic- cione nostra spiritum compassivum. 1) Sap. 7, 10 n. — 2) Luk. 7, 5. a) ps. Salomon. (161)
nis C. literatorie est supplicatum, unde non dubitamus, quin in hoc negocio promptam ostendetis atque humilem diligenciam. Salutant omnes vestri noti consueti amici utriusque sexus. IV. Sequitur litera supplicacionis pro quodam studente. Cum servire vobis paratus sim, ideo servicia promittere non oportet. Cum semel sapiencie suavitas degustatur, omnia preter illam in fastidium vertuntur. Habet enim incomparabiles thesauros deliciarum atque omnium bonorum graciam largitur ad plenum. Et ad hoc forte verba illa respiciunt 1): Super salutem, inquit, et omnem pulcritudinem dilexi sapienciam et proposui pro luce habere illam, venerunt michi omnia bona pariter cum illa. Amor discendi admissus egre dimittitur atque in deside- rium transiens sua se voluptate perpetuat et cum vita hominis limitatur. Legitur, quod Solon“) temporibus suis Atheniensis pruden- cie gloria singularis, cum in ultimis laboraret, assidentibus suis amicis et invicem conferentibus caput erexit. Interrogatus, cur hoc fecisset, respondit: Ut, cum istud quidquid est, i. e. de quo dispu- tatis, percepero, moriar. Et secundum b. Jeronimum ocium sine literis mors est et vivi hominis sepultura et tocius prudencie com- pendium in literis continetur. Hinc est, quod discretus vir Petrus, Budissinensis con- civis, talia perpendens, laudabile sue indolis inicium pleniori proponit prosequi studio atque adolescencie sue cursum liberalibus impendere disciplinis. Verum quia ut effectus mancipetur affectui, sibi nulla, nisi vestra aliorumque magistrorum interveniat gracia, possibilitas suffragatur, ut apud venerabilitatem vestram pro eodem intercedam, specialis amor me compellit. Immensa igitur inter- cessione vos queso, promotor pauperum et domine predilecte, qua- tenus eundem P. ope vestri favoris et auxilii fulcientes, sue dig- nemini supplicacionibus, condescendere parvitatis, sic quod ipse una cum suis amicis vobis valeat ad graciarum assurgere uberes acci- ones. Dignus namque est, ut ei hoc prestetur. Diligit enim gentem nostram2) non tantum verbo vel lingua, sed opere et veritate. Nam nostris modo exulibus multa bona ostendit, quosdam propriam in domum colligens, geritque super afflic- cione nostra spiritum compassivum. 1) Sap. 7, 10 n. — 2) Luk. 7, 5. a) ps. Salomon. (161)
Strana 161
V. [Johannes de Inferno Mgro Andreae de morbo suo et de captivitate Przibram.] 120b Prosperitatis continue stabilem firmitatem. Qualiter contra me fortune volubilis varietas, que fidelis [est] ad perfidiam, constans ad inconstanciam, nuper egit, vobis, honorabilis domine fautor pre- dilecte, duxi presentibus declarandum. Scio enim, quod innata vobis clemencia michi geret spiritum compassivum et ad resistendum seve febris tyrannidi, si poterit auxiliare, suffragium exhibebit. Postquam enim Conr. a vobis de Budissin ad me iterum sui gressus limitem lineavit, desideratam diucius manu letanti ves- tram recepi literam et ipsius serie plenarie intellecta tanta meus animus est perfusus leticia, tanti exultacione tripudii est repletus, ut si michi centum adessent lingwis ora loquacibus, ad enunci- andum spiritus infinitus, immensitatem non possem ipsius aliqua- tenus explicare. Novi enim, sicut ipsius tenor aperuit, me iuxta cor meum amicum invenisse precipuum, qui paratum gerit animum ad beneplacita supplicantis. Sed fortuna malivola, que rebus semper insidiatur prosperis, que letis mesta frequenter associat et nunquam sic tota pervenit, quin aliquid apocopet de se ipsa, quasi livoris titillata veneno, pati non valens ullatenus me letari, mei serena gaudii mesticie nubilo perfundens, infirmitatis me plagavit affliccione quarta- naria leonine. Que sue invasionis hore non immemor, pluries in Zittawia me iam stravit, ubi morans expecto sedulus, ut vel ego febrem relinquere debeam vel me febris, quamquam eorum alterum meus gerat animus pocius optativum, et ad id insistens solercius exequi desiderem auxilio medicine, que febres persequitur, morbos curat. Verum quia ut affectus mancipetur effectum, michi nulla, nisi vestra interveniat gracia, possibilitas suffragatur, benignitatem ves- tram depreçans supplico, pie fautor, quatenus mee dignantes con- descendere parvitati, velitis in aliquo remedio subvenire, per quod dum infirmitati temptabo resistere, adversus adversa fortune forcius repugnabo. Igitur eciam non possum, proch dolor, non possum exequi, quod plurimum concupisco, vid. ad vos venire, infirmitatum perplexibus acrius impeditus et fortune invidia resistente. Verum cum primo divine maiestatis clemencia concedente michi prebuerit se facultas, faciem vestram facie leonina ad videndum veniam, omnis excusacionis subterfugio relegato. (162)
V. [Johannes de Inferno Mgro Andreae de morbo suo et de captivitate Przibram.] 120b Prosperitatis continue stabilem firmitatem. Qualiter contra me fortune volubilis varietas, que fidelis [est] ad perfidiam, constans ad inconstanciam, nuper egit, vobis, honorabilis domine fautor pre- dilecte, duxi presentibus declarandum. Scio enim, quod innata vobis clemencia michi geret spiritum compassivum et ad resistendum seve febris tyrannidi, si poterit auxiliare, suffragium exhibebit. Postquam enim Conr. a vobis de Budissin ad me iterum sui gressus limitem lineavit, desideratam diucius manu letanti ves- tram recepi literam et ipsius serie plenarie intellecta tanta meus animus est perfusus leticia, tanti exultacione tripudii est repletus, ut si michi centum adessent lingwis ora loquacibus, ad enunci- andum spiritus infinitus, immensitatem non possem ipsius aliqua- tenus explicare. Novi enim, sicut ipsius tenor aperuit, me iuxta cor meum amicum invenisse precipuum, qui paratum gerit animum ad beneplacita supplicantis. Sed fortuna malivola, que rebus semper insidiatur prosperis, que letis mesta frequenter associat et nunquam sic tota pervenit, quin aliquid apocopet de se ipsa, quasi livoris titillata veneno, pati non valens ullatenus me letari, mei serena gaudii mesticie nubilo perfundens, infirmitatis me plagavit affliccione quarta- naria leonine. Que sue invasionis hore non immemor, pluries in Zittawia me iam stravit, ubi morans expecto sedulus, ut vel ego febrem relinquere debeam vel me febris, quamquam eorum alterum meus gerat animus pocius optativum, et ad id insistens solercius exequi desiderem auxilio medicine, que febres persequitur, morbos curat. Verum quia ut affectus mancipetur effectum, michi nulla, nisi vestra interveniat gracia, possibilitas suffragatur, benignitatem ves- tram depreçans supplico, pie fautor, quatenus mee dignantes con- descendere parvitati, velitis in aliquo remedio subvenire, per quod dum infirmitati temptabo resistere, adversus adversa fortune forcius repugnabo. Igitur eciam non possum, proch dolor, non possum exequi, quod plurimum concupisco, vid. ad vos venire, infirmitatum perplexibus acrius impeditus et fortune invidia resistente. Verum cum primo divine maiestatis clemencia concedente michi prebuerit se facultas, faciem vestram facie leonina ad videndum veniam, omnis excusacionis subterfugio relegato. (162)
Strana 162
Novitates narratas noviter audiatis. Nairatur quidem, quod ille rex novus, cuius adventum non autumno vos ignorare, Mgrm Przibram cum aliis quatuor in pro- fundo carceris detinet vinculatum. Quiquidem Przy- bram fuit turbo turbans omnia, morbuscuncta mor- bidans, tabes singula tabificans et erumpna erump- nosis calamitatibus destruens universa. Ille homo nequam fuit tocius regni discidium, malorum, que vidimus Jet]. audivimus, iniciale principium. Ipse fuit et est regnicolarum flagicium, doli et fraudis hospicium, per ipsum tot mala in regno regnant Boemie, per ipsum tot mala in ducatu ducuntur Moravie. Ha, deus vix possum, dum tot malorum in- gruencias recolo, scribere! Ha, vix possum verba componere, dum reduco ad memoriam tanta mala! Certe mallem me de lecto translatum ad tumulum1),! quam de mel21a talia predicari, quod vos de vobis non dubito maluisse. Cuius sit anima maledicta! VI. [Johannes de Inferno de promotione do- mini sui.] Salutis optate solacium et continuum boni cuiuslibet incre- mentum. Quia scio vos de mei successus emolumento festivo iubilo leticie serenari, idcirco vobis significandum duxi mearum literarum serie continenciam status mei. Vestre innotescat igitur probitati, quod michi plena vigente sospitate corporis fortuna gratuiti aspectu luminis eblanditur et votis meis concurrere nititur, que hactenus michi afflicciones innumeras infligebat. Nam in promocione domini Mich, cui famulor, spero me talis gradus altitudinem ascensurum, de quo aderit amicis leticia, qua se frequenter ex- hilarent, nec inimicis deerit tristicia, frequencius qua suspirent. Quare de me spem pulchram gerentes rogo, quod me portetis yma- ginarium pectoris in conclavi. Et si gaudetis, gaudeo etc. VII. [Andreas de Broda de rebus suis.] Honorabilis amice, dilecte et vere amice, qui nunc amiciciam ostenditis, ubi qui fideliores putabantur, non apparent, non dico presencia, sed affectu. (Qui vere amicus est, omni tempore diligit.2) 1) Cf. Job. 10, 19. — 2) Přísl. 17, 17. (163)
Novitates narratas noviter audiatis. Nairatur quidem, quod ille rex novus, cuius adventum non autumno vos ignorare, Mgrm Przibram cum aliis quatuor in pro- fundo carceris detinet vinculatum. Quiquidem Przy- bram fuit turbo turbans omnia, morbuscuncta mor- bidans, tabes singula tabificans et erumpna erump- nosis calamitatibus destruens universa. Ille homo nequam fuit tocius regni discidium, malorum, que vidimus Jet]. audivimus, iniciale principium. Ipse fuit et est regnicolarum flagicium, doli et fraudis hospicium, per ipsum tot mala in regno regnant Boemie, per ipsum tot mala in ducatu ducuntur Moravie. Ha, deus vix possum, dum tot malorum in- gruencias recolo, scribere! Ha, vix possum verba componere, dum reduco ad memoriam tanta mala! Certe mallem me de lecto translatum ad tumulum1),! quam de mel21a talia predicari, quod vos de vobis non dubito maluisse. Cuius sit anima maledicta! VI. [Johannes de Inferno de promotione do- mini sui.] Salutis optate solacium et continuum boni cuiuslibet incre- mentum. Quia scio vos de mei successus emolumento festivo iubilo leticie serenari, idcirco vobis significandum duxi mearum literarum serie continenciam status mei. Vestre innotescat igitur probitati, quod michi plena vigente sospitate corporis fortuna gratuiti aspectu luminis eblanditur et votis meis concurrere nititur, que hactenus michi afflicciones innumeras infligebat. Nam in promocione domini Mich, cui famulor, spero me talis gradus altitudinem ascensurum, de quo aderit amicis leticia, qua se frequenter ex- hilarent, nec inimicis deerit tristicia, frequencius qua suspirent. Quare de me spem pulchram gerentes rogo, quod me portetis yma- ginarium pectoris in conclavi. Et si gaudetis, gaudeo etc. VII. [Andreas de Broda de rebus suis.] Honorabilis amice, dilecte et vere amice, qui nunc amiciciam ostenditis, ubi qui fideliores putabantur, non apparent, non dico presencia, sed affectu. (Qui vere amicus est, omni tempore diligit.2) 1) Cf. Job. 10, 19. — 2) Přísl. 17, 17. (163)
Strana 163
Nam loci hunc distancia non seiungit, paupertas non separat, labor non lassat, divicie non superant, exilium non retrahit, quem eciam abieccio non extingwit. In prosperitate namque non certa est ami- cicia. Nescitur enim, utrum persona vel felicitas diligatur. Nunc autem adversitas amicos ostendit, claret in plerisque, quid ama- bant. Iam dissolvit infortunium eos, quos utilitas copularat. Sed quia natura mutari non potest, ideo amicicie vere sempiterne sunt, prout scriptum est Prov. XVII: Omni tempore diligit, qui amicus est et frater in angustiis comprobatur. Quapropter si in bonis temporalibus, rebus ut nunc stantibus, non valeo pro vestris ad me graciosis affectibus quidquam boni respondere, refundat pro me, queso, vobis bonorum omnium retributor. Fecistis enim pro me verbum, prout michi Joh. meus retulit, M gro Stephano, de quo valde regra- cior vobis. Deus vestri meminerit in bono, presertim in tempore, cum advenerit, oportuno. Non estimetis me pro nunc penuriosum, licet ad universitatem Rostokcensem ire voluissem. Timui do- num dei respuere, ne ingratus eciam ab amicis et fautoribus iudi- carer. Habuissem annuatim flor. 60 et plus quam tan- tum, prout litere michi scripte ab universitate predicta et magistris publice profitentur. Sed infirmitas transitum impedivit. Dominus deus sit per omnia benedictus! Pavit ipse me a iuventute mea usque nunc et qui pascit aves, vermes et omnia, quomodo me derelin- quet! Nunquam presumsi de homine, sciens quia vana est salus hominis.1) Ipse, dum necesse viderit, misericorditer alicui, qui me nutriet, inspirabit. Peto, prout incepistis, loquimini adhuc eidem magis- tro, quatenus res capelle Omnium Sanctorum dili- genter inspiciat, sic, ne si deus eum tolleret de medio, cum omnes morimur, ille res propter sui negligenciam per manus alie- nas quomodolibet distrahantur. Nec loquor hec, quasi vellem pro- me de rebus illis quidquam accipere. Absit hoc a mne! Adhuc enim libros meos et alia propria non expendi. Sed timeo, ne ad manus veniant alienas, presertim cum homines, qui sciunt aliis consulere, langwore superveniente sibi ipsis consulere non valeant neque velint. Salutetis etc. et oracionibus, utinam acceptis deo, me vobis solite recommendo. Scriptum per me, vestrum Andream de Broda. Bene 121b valete!/ 1) Ž. 59, 13; 107, 13. (164)
Nam loci hunc distancia non seiungit, paupertas non separat, labor non lassat, divicie non superant, exilium non retrahit, quem eciam abieccio non extingwit. In prosperitate namque non certa est ami- cicia. Nescitur enim, utrum persona vel felicitas diligatur. Nunc autem adversitas amicos ostendit, claret in plerisque, quid ama- bant. Iam dissolvit infortunium eos, quos utilitas copularat. Sed quia natura mutari non potest, ideo amicicie vere sempiterne sunt, prout scriptum est Prov. XVII: Omni tempore diligit, qui amicus est et frater in angustiis comprobatur. Quapropter si in bonis temporalibus, rebus ut nunc stantibus, non valeo pro vestris ad me graciosis affectibus quidquam boni respondere, refundat pro me, queso, vobis bonorum omnium retributor. Fecistis enim pro me verbum, prout michi Joh. meus retulit, M gro Stephano, de quo valde regra- cior vobis. Deus vestri meminerit in bono, presertim in tempore, cum advenerit, oportuno. Non estimetis me pro nunc penuriosum, licet ad universitatem Rostokcensem ire voluissem. Timui do- num dei respuere, ne ingratus eciam ab amicis et fautoribus iudi- carer. Habuissem annuatim flor. 60 et plus quam tan- tum, prout litere michi scripte ab universitate predicta et magistris publice profitentur. Sed infirmitas transitum impedivit. Dominus deus sit per omnia benedictus! Pavit ipse me a iuventute mea usque nunc et qui pascit aves, vermes et omnia, quomodo me derelin- quet! Nunquam presumsi de homine, sciens quia vana est salus hominis.1) Ipse, dum necesse viderit, misericorditer alicui, qui me nutriet, inspirabit. Peto, prout incepistis, loquimini adhuc eidem magis- tro, quatenus res capelle Omnium Sanctorum dili- genter inspiciat, sic, ne si deus eum tolleret de medio, cum omnes morimur, ille res propter sui negligenciam per manus alie- nas quomodolibet distrahantur. Nec loquor hec, quasi vellem pro- me de rebus illis quidquam accipere. Absit hoc a mne! Adhuc enim libros meos et alia propria non expendi. Sed timeo, ne ad manus veniant alienas, presertim cum homines, qui sciunt aliis consulere, langwore superveniente sibi ipsis consulere non valeant neque velint. Salutetis etc. et oracionibus, utinam acceptis deo, me vobis solite recommendo. Scriptum per me, vestrum Andream de Broda. Bene 121b valete!/ 1) Ž. 59, 13; 107, 13. (164)
Strana 164
VIII. [Mgr Andreas consolatur amicum in rebus adversis.] Honorabilis domine fautor et amice dilecte! Scripsi vobis de vestro bono, quem ad me geritis, affectu, meam gratitudinem scire vos cupiens pro vobis et de vobis semper optima cogitare. Honorabilis domine! Scripta vestra cum novitatibus, licet asperis, grate recepi. Nam poëticum est proverbium: Dulcia non meminit, qui non gustavit amara. Nec enim vere dulcia sunt, que mundi sunt, cum extrema talium luctus. Cogimur itaque per hec aspera transitoria de future patrie felici dulcedine cogitare. Non plus pro hac vice scribere valeo propter dolorem seu stillicidium oculorum. Postquam deo volente melius habuero, plura scribam. Hec Mgr Brod. IX. [Mgr Andreas dolet de morte priorisse cuisdam ] Oracionibus fidelibus iugiter prelibatis. Honorabilis amice! De affectu bono, quem ad me geritis, cordintime regracior. Dignetur deus tempus concedere, quo meum erga vos valeatis eciam experiri, Nunc autem, rogo, sufficiat piam mutuamque benivolenciam frequenti calamo nunciare. De morte priorisse doleo, nedum quia tunicam hanc corruptibilem deposuit, sed plus quod probe dis- perseque virgines eiusdem ordinis hiis malis tem- poribus remanent desolate. Conservet eas dominus in sancto proposito celibatus! X. [Mgr Andreas gratias agit pro interces- sione domini Johannis.] Honorabilis amice dilecte ! Dominus Franciscus heri michi presentavit literam vestram, quamvis parvam, affectum actamen iugem amicicie continentem, quam grate noveritis accepisse. Nam si divitibus amicicia pro gloria computetur, pauperibus tamen pro censu, nobis autem exulibus pro patria, neenon im- becillibus pro virtute. Est enim eius suavissimus fomes, per quam [fovetur] sinceritas affectionum, rerum honestarum crebra collacio, quin eciam complacenciarum bonarum ac indigenciarum mutua promptitudo. Preclare scriptum est a Platone: Non solum nobis (165)
VIII. [Mgr Andreas consolatur amicum in rebus adversis.] Honorabilis domine fautor et amice dilecte! Scripsi vobis de vestro bono, quem ad me geritis, affectu, meam gratitudinem scire vos cupiens pro vobis et de vobis semper optima cogitare. Honorabilis domine! Scripta vestra cum novitatibus, licet asperis, grate recepi. Nam poëticum est proverbium: Dulcia non meminit, qui non gustavit amara. Nec enim vere dulcia sunt, que mundi sunt, cum extrema talium luctus. Cogimur itaque per hec aspera transitoria de future patrie felici dulcedine cogitare. Non plus pro hac vice scribere valeo propter dolorem seu stillicidium oculorum. Postquam deo volente melius habuero, plura scribam. Hec Mgr Brod. IX. [Mgr Andreas dolet de morte priorisse cuisdam ] Oracionibus fidelibus iugiter prelibatis. Honorabilis amice! De affectu bono, quem ad me geritis, cordintime regracior. Dignetur deus tempus concedere, quo meum erga vos valeatis eciam experiri, Nunc autem, rogo, sufficiat piam mutuamque benivolenciam frequenti calamo nunciare. De morte priorisse doleo, nedum quia tunicam hanc corruptibilem deposuit, sed plus quod probe dis- perseque virgines eiusdem ordinis hiis malis tem- poribus remanent desolate. Conservet eas dominus in sancto proposito celibatus! X. [Mgr Andreas gratias agit pro interces- sione domini Johannis.] Honorabilis amice dilecte ! Dominus Franciscus heri michi presentavit literam vestram, quamvis parvam, affectum actamen iugem amicicie continentem, quam grate noveritis accepisse. Nam si divitibus amicicia pro gloria computetur, pauperibus tamen pro censu, nobis autem exulibus pro patria, neenon im- becillibus pro virtute. Est enim eius suavissimus fomes, per quam [fovetur] sinceritas affectionum, rerum honestarum crebra collacio, quin eciam complacenciarum bonarum ac indigenciarum mutua promptitudo. Preclare scriptum est a Platone: Non solum nobis (165)
Strana 165
nati sumus ortusque nostri partem patria vendicat, partem amici. Propter quod apostolus ait1): Nemo sibi vivit, nemo sibi moritur. Certum est quidem, que in terris gignuntur, omnia ad usum ho- minum procreari. Homines enim iuxta sentenciam domini2) preesse debent volucribus celi, piscibus maris et cunctis animantibus terre. Sed ipsos homines esse causa hominum generatos, ut ipsi inter se alii aliis, quod deest, possint prodesse. Hinc est, amicorum dilecte, quod vos cupio non latere, quod dominus Johannes in negociis meis fidam amiciciam gerit, sollicitans ad tantum eciam, quod fortasse vix tantum efficerem, si personaliter laborarem. Quapropter supplico, referte sibi per scriptum multas pro me graciarum acciones. Refundat ei Hec. Mgr Brod. omnipotens deus in patria sempiterna! XI. [Mgr Andreas gaudium cuidam exprimit de vera eius amicitia.] 122а Honorabilis amice dilecte! Amice, inquam, non ficta, sed amicicia vera pariter et honesta. Nam secundum b. Augu- stinum in quodam sermone sunt quidam amici amicicia mala, que nec amicicia dicenda est, quam mala consciencia facit. Sunt enim homines, qui pariter mala committunt et ideo videntur sibi coniuncti, quia sciencia mala ligati sunt. Excepta ergo hac amicicia nepharia quedam amicicia carnalis est per similitudinem colloquendi simulque conversandi, ut tristetur unus, cum deseritur ab amico, cum quo solebat colloqui et habere convictum. Conve- niunt duo, loquor exemplariter, ambulant triduo secum et iam nolunt a se recedere. Et illa quidem, inquit Augustinus, ami- cicia est honesta, sed est consuetudinis, non racionis. Habent enim illam et pecora: duo equi manducant simul, desiderant se ad aliam diem, procedit unus, festinat alter, desiderans quasi amicum suum, vix regitur a possessore suo et tantuma) se impetu suo provocat quousque ad alium perveniret. Sed est alia species ami- cicie superior, non consuetudinis, sed racionis, qua diligitur homo propter fidem et mutuam benivolenciam, que secundum Aristotelem in contrapassis non latet. Hac vos amicum habeo et appello, hanc michi, persuadendo pro me Mgro Ste- phano, favorabiliter ostendistis. 1) Řím. 14, 7. 2) Gen. 1, 28. a) Psáno: tandem. (166)
nati sumus ortusque nostri partem patria vendicat, partem amici. Propter quod apostolus ait1): Nemo sibi vivit, nemo sibi moritur. Certum est quidem, que in terris gignuntur, omnia ad usum ho- minum procreari. Homines enim iuxta sentenciam domini2) preesse debent volucribus celi, piscibus maris et cunctis animantibus terre. Sed ipsos homines esse causa hominum generatos, ut ipsi inter se alii aliis, quod deest, possint prodesse. Hinc est, amicorum dilecte, quod vos cupio non latere, quod dominus Johannes in negociis meis fidam amiciciam gerit, sollicitans ad tantum eciam, quod fortasse vix tantum efficerem, si personaliter laborarem. Quapropter supplico, referte sibi per scriptum multas pro me graciarum acciones. Refundat ei Hec. Mgr Brod. omnipotens deus in patria sempiterna! XI. [Mgr Andreas gaudium cuidam exprimit de vera eius amicitia.] 122а Honorabilis amice dilecte! Amice, inquam, non ficta, sed amicicia vera pariter et honesta. Nam secundum b. Augu- stinum in quodam sermone sunt quidam amici amicicia mala, que nec amicicia dicenda est, quam mala consciencia facit. Sunt enim homines, qui pariter mala committunt et ideo videntur sibi coniuncti, quia sciencia mala ligati sunt. Excepta ergo hac amicicia nepharia quedam amicicia carnalis est per similitudinem colloquendi simulque conversandi, ut tristetur unus, cum deseritur ab amico, cum quo solebat colloqui et habere convictum. Conve- niunt duo, loquor exemplariter, ambulant triduo secum et iam nolunt a se recedere. Et illa quidem, inquit Augustinus, ami- cicia est honesta, sed est consuetudinis, non racionis. Habent enim illam et pecora: duo equi manducant simul, desiderant se ad aliam diem, procedit unus, festinat alter, desiderans quasi amicum suum, vix regitur a possessore suo et tantuma) se impetu suo provocat quousque ad alium perveniret. Sed est alia species ami- cicie superior, non consuetudinis, sed racionis, qua diligitur homo propter fidem et mutuam benivolenciam, que secundum Aristotelem in contrapassis non latet. Hac vos amicum habeo et appello, hanc michi, persuadendo pro me Mgro Ste- phano, favorabiliter ostendistis. 1) Řím. 14, 7. 2) Gen. 1, 28. a) Psáno: tandem. (166)
Strana 166
XII. (E cod. archivii metrop. capit. Prag. VI 3.) Mgri Procopii de Cladrub epistola amico in exilio moranti scripta ex exi- lio in Lypczk. Premissis premittendis. Honorabilis domine et socie multum 36a dilecte! Ecce, nostrum exilium qualiter protrahitur nostris peccatis exigentibus! Tamen consolacio nostra est in deo. luste quidem patimur nostris peccatis exigentibus, sed dominus deus potens est illud ad meritum nostrum ordinare. Nam dicit Origines super Ezech. omel. 101): O tu, qui in exilio, es, noli exilium tuum cum merore suscipere. Non enim mereberis misericor- diam, si irasceris ad penam, quin pocius intelliges te digne pati que pateris, et cum te humiliaveris atque dixeris iustum dei iudicium, forsitan misericordiam consequeris ab ipso, qui potest post dampna- cionem ad pristinum statum te revocare. Dicamus igitur. Dominus dedit, dominus abstulit2) etc. Si habetis tedium manendi in illis partibus, vi- detur michi utile, quod versus Erfordiam vos con- feratis. Nam ibidem, percepi, haberetis lecturas missarum sufficientes et salarium de organis, quia ibidem sunt multe ecclesie et capelle etc., et quando placeret, possetis au- dire pro consolacione lecciones in theologia. Apud nos non est talis status. Nam in tota civitate Lipczensi est tantum unum altare, eo quod religiosi tenent omnes ecclesias in civitate. Tamen faciatis, quod vobis videtur salubrius. Item ad scripta Mgri Johannis Schindel, doctoris in medicinis, qui pluribus vicibus scripsit michi, quod in theologia ulterius procederem, suscepi magnum laborem, vid. libros Sentenciarum legendi, et iam incepi legere. Rogo, fundatis pro me preces ad dominum, ut illum laborem ad honorem dei et ad fidelium utilitatem valeam terminare. Item de novitatibus fertur, quod Thaborite essent prostrati in Moravia. De aliis nunccius et studens nostre universitatis vos plenius informabit. Et iste studens si vellet mecum stare, libenter eum apud me tenerem iuxta consuetudinem univer- sitatis. Placet michi, quia mansuetus est et credo, quod habet patrem divitem. 1) Opp. vyd. uv. III. 392. — 2) lob 1, 21. „Studie a texty.“ (167) 4
XII. (E cod. archivii metrop. capit. Prag. VI 3.) Mgri Procopii de Cladrub epistola amico in exilio moranti scripta ex exi- lio in Lypczk. Premissis premittendis. Honorabilis domine et socie multum 36a dilecte! Ecce, nostrum exilium qualiter protrahitur nostris peccatis exigentibus! Tamen consolacio nostra est in deo. luste quidem patimur nostris peccatis exigentibus, sed dominus deus potens est illud ad meritum nostrum ordinare. Nam dicit Origines super Ezech. omel. 101): O tu, qui in exilio, es, noli exilium tuum cum merore suscipere. Non enim mereberis misericor- diam, si irasceris ad penam, quin pocius intelliges te digne pati que pateris, et cum te humiliaveris atque dixeris iustum dei iudicium, forsitan misericordiam consequeris ab ipso, qui potest post dampna- cionem ad pristinum statum te revocare. Dicamus igitur. Dominus dedit, dominus abstulit2) etc. Si habetis tedium manendi in illis partibus, vi- detur michi utile, quod versus Erfordiam vos con- feratis. Nam ibidem, percepi, haberetis lecturas missarum sufficientes et salarium de organis, quia ibidem sunt multe ecclesie et capelle etc., et quando placeret, possetis au- dire pro consolacione lecciones in theologia. Apud nos non est talis status. Nam in tota civitate Lipczensi est tantum unum altare, eo quod religiosi tenent omnes ecclesias in civitate. Tamen faciatis, quod vobis videtur salubrius. Item ad scripta Mgri Johannis Schindel, doctoris in medicinis, qui pluribus vicibus scripsit michi, quod in theologia ulterius procederem, suscepi magnum laborem, vid. libros Sentenciarum legendi, et iam incepi legere. Rogo, fundatis pro me preces ad dominum, ut illum laborem ad honorem dei et ad fidelium utilitatem valeam terminare. Item de novitatibus fertur, quod Thaborite essent prostrati in Moravia. De aliis nunccius et studens nostre universitatis vos plenius informabit. Et iste studens si vellet mecum stare, libenter eum apud me tenerem iuxta consuetudinem univer- sitatis. Placet michi, quia mansuetus est et credo, quod habet patrem divitem. 1) Opp. vyd. uv. III. 392. — 2) lob 1, 21. „Studie a texty.“ (167) 4
Strana 167
Rogo, scribatis aliquid de statu vestro et de novitatibus nunc- cium per presentem. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum. Scriptum fer. IV. ante festum S. Mathei, apostoli et evange- liste. Mgr Procopius de Cladrub, s. theologie baccal. Lypczensis, vester ut scitis. Honorabili viro etc. nunc in N. moram trahenti, socio sibi dudum dilecto detur. XIII. Epistola Mgri Procopii de Cladrub de Lypczk amico suo exulanti. 136b Debite salutis cum incremento caritatis sinceriter exoptatis. Honorabilis domine et socie dudum multum dilecte! Litere vestre sunt michi presentate sabbato, quod fuit in die s. Jerony- mi, doctoris gloriosi. Quibus perlectis gaudio repletus congratu- labar vestre sospitati et de memoria mei in oracionibus per vos facta et facienda multum gratus existo, offerens me ad consimilia et maiora. Et quamquam propter locorum distanciam facietenus nos videre nequimus, respiciamus nos tamen mutuo visione spirituali. Super tediis vestris compacior, sed tamen consolatur vos dominus dicens 1): Tristicia vestra vertetur in gaudium. Pati- mini enim pro nomine Jesu Christi et pro fide catholica, quod est multum laudabile, quia si quid patimini propter iusticiam, beati (I. Pet. 32) et non sunt condigne passiones huius temporis (Rom. 83) et iterum 4): Beati, qui persecucionem paciuntur propter iusticiam (Mat. 5) Et b. Gregorius lib. 23. Mor. dicit5): Quisquis pro peccato percutitur, nisi murmurando renitatur, eo ipso iam iustus esse inchoat, quo ferientis iusticiam non accusat. Hec ille. Et Cri- sostomus in tractatu „de eo, quod nemo leditur ab alio nisi a se ipso" dicitô): Expulsus es a patria et domo? Recordare, quia non habemus hic patriam manentem, sed futuram inquirimus. Quid ergo putas te patriam perdidisse, qui in tota terra peregrinus es? Hec ille. Confortamini igitur in domino et potencia virtutis eius. Induite vos armatura dei etc. (Eph. 67) et Judith 88) : Omnes, qui placuerunt deo per multas tribulaciones transierunt fideles. Et non dubito vos scire, quante consolaciones in s. scriptura ponuntur, quibus visis consolabitur anima vestra. Non enim dominus deus permitteret tot tribulaciones in fideles, nisi sciret eis fore salutiferas. Ecce, 1) Jan 16, 20. — 2) v. 14. — 3) v. 18. — 4) Mat. 5, 10. — 5) Migne P. L. 76 — 8) v. 23. col. 270 s. — 6) Nenalezl jsem. — 7) v. 10. (168)
Rogo, scribatis aliquid de statu vestro et de novitatibus nunc- cium per presentem. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum. Scriptum fer. IV. ante festum S. Mathei, apostoli et evange- liste. Mgr Procopius de Cladrub, s. theologie baccal. Lypczensis, vester ut scitis. Honorabili viro etc. nunc in N. moram trahenti, socio sibi dudum dilecto detur. XIII. Epistola Mgri Procopii de Cladrub de Lypczk amico suo exulanti. 136b Debite salutis cum incremento caritatis sinceriter exoptatis. Honorabilis domine et socie dudum multum dilecte! Litere vestre sunt michi presentate sabbato, quod fuit in die s. Jerony- mi, doctoris gloriosi. Quibus perlectis gaudio repletus congratu- labar vestre sospitati et de memoria mei in oracionibus per vos facta et facienda multum gratus existo, offerens me ad consimilia et maiora. Et quamquam propter locorum distanciam facietenus nos videre nequimus, respiciamus nos tamen mutuo visione spirituali. Super tediis vestris compacior, sed tamen consolatur vos dominus dicens 1): Tristicia vestra vertetur in gaudium. Pati- mini enim pro nomine Jesu Christi et pro fide catholica, quod est multum laudabile, quia si quid patimini propter iusticiam, beati (I. Pet. 32) et non sunt condigne passiones huius temporis (Rom. 83) et iterum 4): Beati, qui persecucionem paciuntur propter iusticiam (Mat. 5) Et b. Gregorius lib. 23. Mor. dicit5): Quisquis pro peccato percutitur, nisi murmurando renitatur, eo ipso iam iustus esse inchoat, quo ferientis iusticiam non accusat. Hec ille. Et Cri- sostomus in tractatu „de eo, quod nemo leditur ab alio nisi a se ipso" dicitô): Expulsus es a patria et domo? Recordare, quia non habemus hic patriam manentem, sed futuram inquirimus. Quid ergo putas te patriam perdidisse, qui in tota terra peregrinus es? Hec ille. Confortamini igitur in domino et potencia virtutis eius. Induite vos armatura dei etc. (Eph. 67) et Judith 88) : Omnes, qui placuerunt deo per multas tribulaciones transierunt fideles. Et non dubito vos scire, quante consolaciones in s. scriptura ponuntur, quibus visis consolabitur anima vestra. Non enim dominus deus permitteret tot tribulaciones in fideles, nisi sciret eis fore salutiferas. Ecce, 1) Jan 16, 20. — 2) v. 14. — 3) v. 18. — 4) Mat. 5, 10. — 5) Migne P. L. 76 — 8) v. 23. col. 270 s. — 6) Nenalezl jsem. — 7) v. 10. (168)
Strana 168
iuste patimur pro peccatis nostris. Sufficiat nobis pro omnibus diviciis transitoriis et caducis gracia gratum faciens, per quam possumus venire ad eter- nam felicitatem. Clamemus ad dominum, ut det nobis pacien- ciam, longanimitatem cum fide formata caritate perseveranter. Nam et ego apud me sepius cogitavi: Quondam in iuventute in scolis habui miseriam, post hec habui necessaria vite sufficien- ter, nunc autem, tendens ad senium, redeo circulariter ad princi- pium, quia in bursalibus oportet me esse contentum, que sunt peiora, quam in Praga erant. lam est unus annus transactus ante festum s. Viti, quod veni Lypczk, et infra octavas s. Martini proxime venturi erit unus annus, quod suscepi bac- calariatum in theologia et feci principium in episto- lam b. Pauli ad Hebreos, et iam finivi omnes episto- las b. Pauli apostoli. Quod feci ista intencione, si non potero manere Lypczk, quod saltem venirem ad aliasa) partes et possim legere in s. scriptura, quia timetur, ne universitas dissol- vatur propter disturbia currencia. Et sicut scribitis, quod velletis vos convertere versus Poloniam, sciatis, quia aura est satis mala, ita quod aliqui recenterb Boemi ibidem venientes moriebantur in febribus. Et Mgr Nicolaus de Podwyn in Poznania vel Gnezden dimisit bonam scolam, quam regebat, et recessit ad partes istas, timebat enim mortem etc. Et ergo si velletis utique laborare in verbo dei, tunc melius esset ire ad partes Stirie, ubi sunt multi Slavi. Ego eciam nescio, quid faciam et tamen expectabo ad tempus etc. Recommendo me oracionibus vestris. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum 1) nunc et in secula seculorum Amen. Scriptum Lypczk dominico die infra octavas s. Wenceslai, nostri patroni graciosi, per Mgrm Procopium de C., s. theo- logie baccalarium Lypczensem, semper vestrum. Honorabili viro domino N., nunc in B. degenti, socio sibi dilecto detur. 1) Cf. I. Kor. 16, 23; I. Thes. 5, 28. a) Psáno: aliquas. b) Psáno recentes. (169) 43
iuste patimur pro peccatis nostris. Sufficiat nobis pro omnibus diviciis transitoriis et caducis gracia gratum faciens, per quam possumus venire ad eter- nam felicitatem. Clamemus ad dominum, ut det nobis pacien- ciam, longanimitatem cum fide formata caritate perseveranter. Nam et ego apud me sepius cogitavi: Quondam in iuventute in scolis habui miseriam, post hec habui necessaria vite sufficien- ter, nunc autem, tendens ad senium, redeo circulariter ad princi- pium, quia in bursalibus oportet me esse contentum, que sunt peiora, quam in Praga erant. lam est unus annus transactus ante festum s. Viti, quod veni Lypczk, et infra octavas s. Martini proxime venturi erit unus annus, quod suscepi bac- calariatum in theologia et feci principium in episto- lam b. Pauli ad Hebreos, et iam finivi omnes episto- las b. Pauli apostoli. Quod feci ista intencione, si non potero manere Lypczk, quod saltem venirem ad aliasa) partes et possim legere in s. scriptura, quia timetur, ne universitas dissol- vatur propter disturbia currencia. Et sicut scribitis, quod velletis vos convertere versus Poloniam, sciatis, quia aura est satis mala, ita quod aliqui recenterb Boemi ibidem venientes moriebantur in febribus. Et Mgr Nicolaus de Podwyn in Poznania vel Gnezden dimisit bonam scolam, quam regebat, et recessit ad partes istas, timebat enim mortem etc. Et ergo si velletis utique laborare in verbo dei, tunc melius esset ire ad partes Stirie, ubi sunt multi Slavi. Ego eciam nescio, quid faciam et tamen expectabo ad tempus etc. Recommendo me oracionibus vestris. Gracia domini nostri Jesu Christi sit vobiscum 1) nunc et in secula seculorum Amen. Scriptum Lypczk dominico die infra octavas s. Wenceslai, nostri patroni graciosi, per Mgrm Procopium de C., s. theo- logie baccalarium Lypczensem, semper vestrum. Honorabili viro domino N., nunc in B. degenti, socio sibi dilecto detur. 1) Cf. I. Kor. 16, 23; I. Thes. 5, 28. a) Psáno: aliquas. b) Psáno recentes. (169) 43
Strana 169
VIII. Pramen Husova českého Výkladu. Pro přesné vyšetření poměru Husova k Viklefovi bylo posud vykonáno málo. Loserth prvně ukázal na několika příkladech, že Hus traktát svůj „de ecclesia“ místy doslovně vypisoval ze stejnojmenného spisu Viklefova a z jeho traktátu „De potestate papae“, ale dokonalé parallely traktátů neprovedl. A přece teprve z té by vysvitl skutečný poměr Husův k Viklefovi, ježto by se poznalo, že třebas Hus celé stati opisuje z Viklefa, přece je kompiluje dosti samostatně1), že myšlenka, na níž buduje nauku o církevní moci, jest Husova a že 1) V hl. I. jest úryvek z Vikl. de eccl. (ed. Loserth Lond. 1886) str. 2—3, v hl. II. z téhož str. 8, v hl. III. ze str. 62, pak hned z 89 a 76; v hl. IV. za- čátek jest z téhož trakt. Vikl. str. 17, dále dvě věty ze str. 22, pak odstavec ze str. 79 a 80, 74 a 75; v hl. V. jest úryvek ze str. 84 a 85, další ze str. 43 a 44, pak myšlenka ze str 71. V kap. VI. jest začátek z Vikl. str. 104, 102, 103, 104, třetí odstavec však ze str. 57. V hl. VII. jsou vypsány části z Vikl. str. 86, 87, 88. Od hl. IX. začíná Hus používati Viklefova. De potestate pape (ed. Loserth, Lond 1907). Jsou tu citáty z Augustina a Dionysa ze str. 48 a 54 n., pak celý odstavec ze str. 55—57, úryvky ze str. 58—60, odstavec ze str. 60 n., pak ze str. 86 n. V kap. X. jest celý dlouhý passus ze str. 10—12, pak odstavec ze str. 8 n., potom delší kus ze str. 15-17 a pak ze str. 27 n. V části polemické bere Hus z Viklefa většinou jen citáty: v hl XII. z Vikl. de pot. pape 301; v hl XIII. ze str. 165 n., 272, 309, 199, 177 n.; v hl. XV. ze str. 151 n., 232, 332 n.; v hl. XVI. ze str. 221 n. 251—253, 181—184; v hl. XXI. dlouhý passus ze str. 383 n. Již z této povrchní analyse patrno, že Hus ve spise „de ecclesia nenásleduje Viklefa slepě. (170)
VIII. Pramen Husova českého Výkladu. Pro přesné vyšetření poměru Husova k Viklefovi bylo posud vykonáno málo. Loserth prvně ukázal na několika příkladech, že Hus traktát svůj „de ecclesia“ místy doslovně vypisoval ze stejnojmenného spisu Viklefova a z jeho traktátu „De potestate papae“, ale dokonalé parallely traktátů neprovedl. A přece teprve z té by vysvitl skutečný poměr Husův k Viklefovi, ježto by se poznalo, že třebas Hus celé stati opisuje z Viklefa, přece je kompiluje dosti samostatně1), že myšlenka, na níž buduje nauku o církevní moci, jest Husova a že 1) V hl. I. jest úryvek z Vikl. de eccl. (ed. Loserth Lond. 1886) str. 2—3, v hl. II. z téhož str. 8, v hl. III. ze str. 62, pak hned z 89 a 76; v hl. IV. za- čátek jest z téhož trakt. Vikl. str. 17, dále dvě věty ze str. 22, pak odstavec ze str. 79 a 80, 74 a 75; v hl. V. jest úryvek ze str. 84 a 85, další ze str. 43 a 44, pak myšlenka ze str 71. V kap. VI. jest začátek z Vikl. str. 104, 102, 103, 104, třetí odstavec však ze str. 57. V hl. VII. jsou vypsány části z Vikl. str. 86, 87, 88. Od hl. IX. začíná Hus používati Viklefova. De potestate pape (ed. Loserth, Lond 1907). Jsou tu citáty z Augustina a Dionysa ze str. 48 a 54 n., pak celý odstavec ze str. 55—57, úryvky ze str. 58—60, odstavec ze str. 60 n., pak ze str. 86 n. V kap. X. jest celý dlouhý passus ze str. 10—12, pak odstavec ze str. 8 n., potom delší kus ze str. 15-17 a pak ze str. 27 n. V části polemické bere Hus z Viklefa většinou jen citáty: v hl XII. z Vikl. de pot. pape 301; v hl XIII. ze str. 165 n., 272, 309, 199, 177 n.; v hl. XV. ze str. 151 n., 232, 332 n.; v hl. XVI. ze str. 221 n. 251—253, 181—184; v hl. XXI. dlouhý passus ze str. 383 n. Již z této povrchní analyse patrno, že Hus ve spise „de ecclesia nenásleduje Viklefa slepě. (170)
Strana 170
druhá, polemická část jest sice myšlenkově ohlasem Viklefa, ale slovně jen zřídka s ním souvisí. Vůbec lze sotva osminu spisu Husova redukovati na Viklefa. Upozornění Loserthovo mělo vésti k důklad- nému prozkoumání literárních vztahů Husových k Viklefovi. Tomuvšak se stavěly v cestu značné obtíže. Nebylo zajisté možno na to pomýšleti, pokud nebyly vydány spisy Vikle- fovy a pokud nebyla dokonaleji prostudována literární činnost Husova. Ale ani dnes, kdy „Wiclif Society“ vydala spisy Viklefovy ve 34 svazcích a kdy zásluhou Novákovou, Flajšhansovou a Novotného práce Husova zrevidována a některé latinské spisy Husovy moderně vydány, není to tak snadno. Z filosofické literární činnosti Husovy, jež měla většinou sráz školský, známe totiž jen nepatrné fragmenty a posuzovati jich poměr k Viklefovi jest ztíženo tím, že Wiclif Society místo Uni- versalií Viklefových vydala (a to dosti nedokonale) Universalia Stanislava ze Znojma a questii Pálčovu De univers alibus!1) Husův Výklad Sentencí Lombardových, dílo ohledně pramenů při edici vůbec neprozkoumané, nelze přirovnati k Vikle- fovi, ježto jeho Lektury neznáme. A nezvěstná jest i Lektura Stanislavova, jež by snad ukázala, pokud jest Hus ve školské práci závislý na pramenech domácích. V těch dvou bodech jsou i dnes veliké obtíže. Ale v ostatních věcech jest badání umožněno. Přesně na př. lze dnes konstatovati, pokud jest Hus odvislý od Viklefa v činnosti kazatelské, v životě jeho tolik důležité. Viklefovy řeči i Opus evangelicum jsou vydány, i jest poměrně lehce splnitelný zcela odůvodněný poža- davek Loserthův, aby každé kázání, každá věta Husova byla redukována na prameny. Při vydání Husových Sermones de sanctis stala se v tom ohledu chyba, jež by se neměla opakovati při edicích budoucích. Prameny nutno hledati i při českých spisech Husových. Kdo tak vydatně používal pramenů ve spisech latinských, neobešel se zajisté bez nich ani ve spisech českých. Zde nám arci nepomohou historikové cizí, kteří neznají českého jazyka — ta práce jest vyhrazena historikům našim. A tu nelze upříti, že se v tom ohledu nevykonalo u nás dosud téměř nic. Od Erbena nebylo toho lze žádati a ve vydání Flajšhansově nebude nikdo podobné kritické práce hledati. Jediný Novotný obírá se v úvodu 1) Dziewicki, Miscellanea philosophica I. II. (Lond. 1901, 1903). (171)
druhá, polemická část jest sice myšlenkově ohlasem Viklefa, ale slovně jen zřídka s ním souvisí. Vůbec lze sotva osminu spisu Husova redukovati na Viklefa. Upozornění Loserthovo mělo vésti k důklad- nému prozkoumání literárních vztahů Husových k Viklefovi. Tomuvšak se stavěly v cestu značné obtíže. Nebylo zajisté možno na to pomýšleti, pokud nebyly vydány spisy Vikle- fovy a pokud nebyla dokonaleji prostudována literární činnost Husova. Ale ani dnes, kdy „Wiclif Society“ vydala spisy Viklefovy ve 34 svazcích a kdy zásluhou Novákovou, Flajšhansovou a Novotného práce Husova zrevidována a některé latinské spisy Husovy moderně vydány, není to tak snadno. Z filosofické literární činnosti Husovy, jež měla většinou sráz školský, známe totiž jen nepatrné fragmenty a posuzovati jich poměr k Viklefovi jest ztíženo tím, že Wiclif Society místo Uni- versalií Viklefových vydala (a to dosti nedokonale) Universalia Stanislava ze Znojma a questii Pálčovu De univers alibus!1) Husův Výklad Sentencí Lombardových, dílo ohledně pramenů při edici vůbec neprozkoumané, nelze přirovnati k Vikle- fovi, ježto jeho Lektury neznáme. A nezvěstná jest i Lektura Stanislavova, jež by snad ukázala, pokud jest Hus ve školské práci závislý na pramenech domácích. V těch dvou bodech jsou i dnes veliké obtíže. Ale v ostatních věcech jest badání umožněno. Přesně na př. lze dnes konstatovati, pokud jest Hus odvislý od Viklefa v činnosti kazatelské, v životě jeho tolik důležité. Viklefovy řeči i Opus evangelicum jsou vydány, i jest poměrně lehce splnitelný zcela odůvodněný poža- davek Loserthův, aby každé kázání, každá věta Husova byla redukována na prameny. Při vydání Husových Sermones de sanctis stala se v tom ohledu chyba, jež by se neměla opakovati při edicích budoucích. Prameny nutno hledati i při českých spisech Husových. Kdo tak vydatně používal pramenů ve spisech latinských, neobešel se zajisté bez nich ani ve spisech českých. Zde nám arci nepomohou historikové cizí, kteří neznají českého jazyka — ta práce jest vyhrazena historikům našim. A tu nelze upříti, že se v tom ohledu nevykonalo u nás dosud téměř nic. Od Erbena nebylo toho lze žádati a ve vydání Flajšhansově nebude nikdo podobné kritické práce hledati. Jediný Novotný obírá se v úvodu 1) Dziewicki, Miscellanea philosophica I. II. (Lond. 1901, 1903). (171)
Strana 171
vydání Husova spisu O svatokupectví (Svět. knih. č. 604—606 V Praze 1907) také otázkou pramenů a zvláště poměrem Husa k Viklefovi. Praví o něm, že „není možno stop vlivu Wyclifova podrobněji sledovati“ a že „v našem traktátu na místech, jež příbuznost s názory Wyclifovými prozrazují, podléhá Hus vlivu Wyclifovu, aniž by si toho byl vědom“, ježto na „četných místech shody s Wyclifem redukují se již na starší práce Husovy, odkud je Hus do traktátu O svatokupectví přejímá, nestaraje se již ani nevěda o jejich provenienci. To již není Wyclif co se ozývá, nýbrž Hus, pronášející myšlenky, v něž úplně se vžil“. (str. XIII) S těmito vývody Novotného nelze úplně souhlasiti. Jest sice pravda, že se Hus zrovna vžil v myšlenky Viklefovy a že leckdy v pozdějších spisech mluví jeho slovy, ani nevěda. Ale tím se lze spokojiti jen tenkráte, když po pilném pátrání literární pramen nebylo lze nalézti. Majíce z traktátu „de ecclesia“ a z kázání Husových i odjinud zkušenost, že Hus přejímá celé kusy doslovně z předlohy, a vědouce, že měl Hus celou knihovnu viklefskou, nemůžeme při otázce pramenů methodicky pokračovati jinak než hledati nejprve předlohu, jíž bylo literárně použito, a to nejprve ve spisech Viklefových, paki v jiných dílech souvěkých, a nalezneme-li ji a shledáme-li, že na př. výroky z Písma, z Otců neb z Dekretu jsou i se závěry neb úvodem v předloze, nutno přiznati, že je Hus odtud vypsal, a nelze shodu tu ani reduko- vati jen na společný pramen, na nějž byl Hus třeba právě spisy Wyclifovými neb jinými upozorněn.1) Nenajde-li se taková před- loha, pak lze s pravděpodobností říci, že Hus pracoval samostatně — té schopnosti mu přece také nelze upříti — neb že mluví slovy Viklefovými. Právě u spisu O svatokupectví nebylo tak nesnadno Husovu předlohu nalézti. Viklef přece napsal také spis De simonia.2) Přirovnáme-li je, shledáme toto: Předeslav v I. kap. o kacířství vůbec, rozdějuje Hus ka- cířství ve tři kmeny a mluví o jich vzájemném poměru podle začátku spisu Viklefova: Tres autem sunt maneries here- Kacieřství má najprve tři kme- sis plus famose, sc. symonia, ny, tak že jest troje kacieřství, apostasia et blasphemia; nec di- to jest: odstúpení, rúhání a svato- kupectvie. .. . A věz, že to troje tinguuntur ista ex opposito, cum 1) Tím se arci nepopírá, že Hus Písmo, Sentence i Dekret znal. 2) Vydal Herzberg-Fränkel a Dziewicki Lond. 1898. (172)
vydání Husova spisu O svatokupectví (Svět. knih. č. 604—606 V Praze 1907) také otázkou pramenů a zvláště poměrem Husa k Viklefovi. Praví o něm, že „není možno stop vlivu Wyclifova podrobněji sledovati“ a že „v našem traktátu na místech, jež příbuznost s názory Wyclifovými prozrazují, podléhá Hus vlivu Wyclifovu, aniž by si toho byl vědom“, ježto na „četných místech shody s Wyclifem redukují se již na starší práce Husovy, odkud je Hus do traktátu O svatokupectví přejímá, nestaraje se již ani nevěda o jejich provenienci. To již není Wyclif co se ozývá, nýbrž Hus, pronášející myšlenky, v něž úplně se vžil“. (str. XIII) S těmito vývody Novotného nelze úplně souhlasiti. Jest sice pravda, že se Hus zrovna vžil v myšlenky Viklefovy a že leckdy v pozdějších spisech mluví jeho slovy, ani nevěda. Ale tím se lze spokojiti jen tenkráte, když po pilném pátrání literární pramen nebylo lze nalézti. Majíce z traktátu „de ecclesia“ a z kázání Husových i odjinud zkušenost, že Hus přejímá celé kusy doslovně z předlohy, a vědouce, že měl Hus celou knihovnu viklefskou, nemůžeme při otázce pramenů methodicky pokračovati jinak než hledati nejprve předlohu, jíž bylo literárně použito, a to nejprve ve spisech Viklefových, paki v jiných dílech souvěkých, a nalezneme-li ji a shledáme-li, že na př. výroky z Písma, z Otců neb z Dekretu jsou i se závěry neb úvodem v předloze, nutno přiznati, že je Hus odtud vypsal, a nelze shodu tu ani reduko- vati jen na společný pramen, na nějž byl Hus třeba právě spisy Wyclifovými neb jinými upozorněn.1) Nenajde-li se taková před- loha, pak lze s pravděpodobností říci, že Hus pracoval samostatně — té schopnosti mu přece také nelze upříti — neb že mluví slovy Viklefovými. Právě u spisu O svatokupectví nebylo tak nesnadno Husovu předlohu nalézti. Viklef přece napsal také spis De simonia.2) Přirovnáme-li je, shledáme toto: Předeslav v I. kap. o kacířství vůbec, rozdějuje Hus ka- cířství ve tři kmeny a mluví o jich vzájemném poměru podle začátku spisu Viklefova: Tres autem sunt maneries here- Kacieřství má najprve tři kme- sis plus famose, sc. symonia, ny, tak že jest troje kacieřství, apostasia et blasphemia; nec di- to jest: odstúpení, rúhání a svato- kupectvie. .. . A věz, že to troje tinguuntur ista ex opposito, cum 1) Tím se arci nepopírá, že Hus Písmo, Sentence i Dekret znal. 2) Vydal Herzberg-Fränkel a Dziewicki Lond. 1898. (172)
Strana 172
kaciefství není üplné od sebe od- hiéeno, alebrZ jedno vleée se po druhém; ale takto se dělí zvláště ta kacieřství: že odvrácení jest zvláště odstúpení od zákona bo- žieho, rúhání jest víry božské hanční:a svatokupectví jest ka- - cieřství, jímž svatokupec chce řád boží rušiti. A tak tím trojím ka- cieřstvím všecka svatá trojice jest pohanéna: buoh otec pohanén jest odvrácením, neb on zákonem čistým a nepoškvrněným mocně spravuje a sjednal jest chot i&ris- tovi, (jenž jest zbor všech vyvo- lených) ; buoh syn, jenž jest boží müdrost, druhym kacieřstvím, rú- háním, jest pohaněn ; a buoh duch svatý, že z svrchované dobroty müdfe a polkorně!) spravuje duom swój, zlofećenym svatokupectvim, . jenž sč protiví jeho řádu, jest po- haněn; neb svatokupec protivi sć duchu svatému, míní rušití dobrý řád ducha svatého a tak i pokoj. A že vedle svědectví Kri- stova hřiech proti duchu svatému jest neodpustédIny i na tomto svété na onom, protož o tom hříchu budu psáti. Neb svatokupectvie jest malomocenství duchovní, kte- réž nebrzo z duše muož vyhnáno býti, jediné divem zvláštním bo- žím. A že to malomocenství leze s jednoho na druhého, tak že jeden svatokupec mnoho jiných zprzní, protož věrní křesťané mají se pilne vystiihati. (Nov. vyd. w. 8, 11. n.) | tam virtutum quam viciorum spe- cies sint connexe. Raciones tamen illorum distinguuntur, cum apo- stasia sit generaliter secundum racionem qua homo a religione dei exorbitat; blasphemia secun- dum racionem, qua virtuti dei inponit calumpniam : sed symonia secundum raciorem qua nititur ordinacionem dei disrumpere. Et Sic per istam triplicitatem tota trinitas est offensa: per aposta- siam deus pater, qui secundum religionem mundam et immacu- latam potenter religat sponsam sibi Christi; deus filius, qui cum sit virtus dei et dei sapiencia, per secundam heresim cottidie blas- phematur; et deus spiritus sanctus, qui cum ex summa benignitate sapienter ordinat et pacifice do- mum suam, ex pravitate symonta- ca ordinacioni sue contraria irri- tatur. Symoniacus enim resistens spiritui saneto nititur istum ordi- nem benignum blaspheme dis- solvere et sic pacem. Unde cum secundum veritatis testimonium peccatum in spiritum sanctum sit irremissibiłe tam in hoc seculo quam in futuro, ab illo videtur digne incipere, cum symonia sit lepra, quam . impossibile est nisi per insolitum dei miraculum quod sanetur; ipsa enim propter contagionem morbi caucius ab ecclesia est cavenda (Viklef op. c. 1 n) 1) Samo sebou se rozumí a z nás/edujícího („a tak i pokoj“) jest patrno, že má býti: pokojně. (173)
kaciefství není üplné od sebe od- hiéeno, alebrZ jedno vleée se po druhém; ale takto se dělí zvláště ta kacieřství: že odvrácení jest zvláště odstúpení od zákona bo- žieho, rúhání jest víry božské hanční:a svatokupectví jest ka- - cieřství, jímž svatokupec chce řád boží rušiti. A tak tím trojím ka- cieřstvím všecka svatá trojice jest pohanéna: buoh otec pohanén jest odvrácením, neb on zákonem čistým a nepoškvrněným mocně spravuje a sjednal jest chot i&ris- tovi, (jenž jest zbor všech vyvo- lených) ; buoh syn, jenž jest boží müdrost, druhym kacieřstvím, rú- háním, jest pohaněn ; a buoh duch svatý, že z svrchované dobroty müdfe a polkorně!) spravuje duom swój, zlofećenym svatokupectvim, . jenž sč protiví jeho řádu, jest po- haněn; neb svatokupec protivi sć duchu svatému, míní rušití dobrý řád ducha svatého a tak i pokoj. A že vedle svědectví Kri- stova hřiech proti duchu svatému jest neodpustédIny i na tomto svété na onom, protož o tom hříchu budu psáti. Neb svatokupectvie jest malomocenství duchovní, kte- réž nebrzo z duše muož vyhnáno býti, jediné divem zvláštním bo- žím. A že to malomocenství leze s jednoho na druhého, tak že jeden svatokupec mnoho jiných zprzní, protož věrní křesťané mají se pilne vystiihati. (Nov. vyd. w. 8, 11. n.) | tam virtutum quam viciorum spe- cies sint connexe. Raciones tamen illorum distinguuntur, cum apo- stasia sit generaliter secundum racionem qua homo a religione dei exorbitat; blasphemia secun- dum racionem, qua virtuti dei inponit calumpniam : sed symonia secundum raciorem qua nititur ordinacionem dei disrumpere. Et Sic per istam triplicitatem tota trinitas est offensa: per aposta- siam deus pater, qui secundum religionem mundam et immacu- latam potenter religat sponsam sibi Christi; deus filius, qui cum sit virtus dei et dei sapiencia, per secundam heresim cottidie blas- phematur; et deus spiritus sanctus, qui cum ex summa benignitate sapienter ordinat et pacifice do- mum suam, ex pravitate symonta- ca ordinacioni sue contraria irri- tatur. Symoniacus enim resistens spiritui saneto nititur istum ordi- nem benignum blaspheme dis- solvere et sic pacem. Unde cum secundum veritatis testimonium peccatum in spiritum sanctum sit irremissibiłe tam in hoc seculo quam in futuro, ab illo videtur digne incipere, cum symonia sit lepra, quam . impossibile est nisi per insolitum dei miraculum quod sanetur; ipsa enim propter contagionem morbi caucius ab ecclesia est cavenda (Viklef op. c. 1 n) 1) Samo sebou se rozumí a z nás/edujícího („a tak i pokoj“) jest patrno, že má býti: pokojně. (173)
Strana 173
To zajisté nikdo nenazve nahodilým jen použitím slov Vi- klefových — to jest nepatrně pouze redigovaný překlad. A vlo- živ výklad českého slova „svatokupečtví“, překládá Hus dále: est inordinata volicio spiritualia svatokupectví jest zlé přivolení pro temporalibus commutandi; k směnění duchovní věci za neduchovní. A že muož člověk (hoc enim est clarius quam hoc dobře kúpiti království nebeské, genus. „studiosa voluntas") quia jenž jest blahoslavenstvie, dí pán nedum licet sed debet emere beati- tudinem . . . sicut loquitur do- buoh skrze Izaiáše proroka: Pojď- te a kupujte bez střiebra. A spa- minus in Ys. 55 : Venite et emite sitel . . . Též také muož kazatel absque argento ... eciam Jesus Christus. Item magister debet neb mistr pilněl) proměniti učení studiose commutare discipulis za potřebu tělesnú; neb dí sv. Pavel: Poněvadž my vám dává- suis scienciam .. pro parco tem- poralium subsidio . . . dicente me duchovní věci, neveliká věc jest, že bychom vaše tělesné apostolo I. Cor. 9.: Si nos vobis spiritualia seminamus, non mag- věci brali. Protož aby věděl, že svatokupectví má pochop neb num est, si carnalia vestra meta- mus . . . ideo signanter dicitur hniezdo ve zlé vuoli . . . (Nov. 12 n.) symonia consistere in actu po- tencie volitive (V 2). Zde již i citát prostě jest přejat z Viklefa. Podobně v dalším: tota difficultas consistit . . . Ale jest tuto jedna těžkost v de quidditate rei spiritualis, tom, co slove věc duchovní, (cum videtur ommem rem esse poněvadž každý, jenž smrtedlně secundum racionem aliquam spi- hřeší, jest svatokupec, neb pro- dává duši svú dáblu a dóstojenství ritualem) . . . Nam quicunque peccat mortaliter, vendit dyabolo člověcké, jenž jest duchovní věc. Protož tu věz, že zvláště slove animam suam et dignitatem hu- svatokupectví nezřízené směnění mani generis. Sed specialiter et famose dicitur symonia inordina- mezi lidmi vedlé duchovnieho úřadu domu božieho . . . Protož tus contractus hominum circa die sv. Rehoř: Jsú mnozí . . . spirituale officium domus dei . . . přízni lidské nežádá. To sv. Rehoř. ut dicit b. Gregorius super ewan- A míni, že kdyžkolivěk kto du- gelia omel. 4: Sunt, inquit, non- chovní dar sám neb skrze jiného nulli . . . nec eciam humanam nezřiezeně, a to buď zjevně neb graciam querit. (Et idem ponitur skrytě, za službu neb za dar in canone I. q. 2. Sunt nonnulli, 1) To je latinské „studiose“. Viklef dokazuje, že „inordinata volicio" je lépe řečeno než „studiosa voluntas“. — Hus onu větu vynechal ale v důkaze ho následuje. (174)
To zajisté nikdo nenazve nahodilým jen použitím slov Vi- klefových — to jest nepatrně pouze redigovaný překlad. A vlo- živ výklad českého slova „svatokupečtví“, překládá Hus dále: est inordinata volicio spiritualia svatokupectví jest zlé přivolení pro temporalibus commutandi; k směnění duchovní věci za neduchovní. A že muož člověk (hoc enim est clarius quam hoc dobře kúpiti království nebeské, genus. „studiosa voluntas") quia jenž jest blahoslavenstvie, dí pán nedum licet sed debet emere beati- tudinem . . . sicut loquitur do- buoh skrze Izaiáše proroka: Pojď- te a kupujte bez střiebra. A spa- minus in Ys. 55 : Venite et emite sitel . . . Též také muož kazatel absque argento ... eciam Jesus Christus. Item magister debet neb mistr pilněl) proměniti učení studiose commutare discipulis za potřebu tělesnú; neb dí sv. Pavel: Poněvadž my vám dává- suis scienciam .. pro parco tem- poralium subsidio . . . dicente me duchovní věci, neveliká věc jest, že bychom vaše tělesné apostolo I. Cor. 9.: Si nos vobis spiritualia seminamus, non mag- věci brali. Protož aby věděl, že svatokupectví má pochop neb num est, si carnalia vestra meta- mus . . . ideo signanter dicitur hniezdo ve zlé vuoli . . . (Nov. 12 n.) symonia consistere in actu po- tencie volitive (V 2). Zde již i citát prostě jest přejat z Viklefa. Podobně v dalším: tota difficultas consistit . . . Ale jest tuto jedna těžkost v de quidditate rei spiritualis, tom, co slove věc duchovní, (cum videtur ommem rem esse poněvadž každý, jenž smrtedlně secundum racionem aliquam spi- hřeší, jest svatokupec, neb pro- dává duši svú dáblu a dóstojenství ritualem) . . . Nam quicunque peccat mortaliter, vendit dyabolo člověcké, jenž jest duchovní věc. Protož tu věz, že zvláště slove animam suam et dignitatem hu- svatokupectví nezřízené směnění mani generis. Sed specialiter et famose dicitur symonia inordina- mezi lidmi vedlé duchovnieho úřadu domu božieho . . . Protož tus contractus hominum circa die sv. Rehoř: Jsú mnozí . . . spirituale officium domus dei . . . přízni lidské nežádá. To sv. Rehoř. ut dicit b. Gregorius super ewan- A míni, že kdyžkolivěk kto du- gelia omel. 4: Sunt, inquit, non- chovní dar sám neb skrze jiného nulli . . . nec eciam humanam nezřiezeně, a to buď zjevně neb graciam querit. (Et idem ponitur skrytě, za službu neb za dar in canone I. q. 2. Sunt nonnulli, 1) To je latinské „studiose“. Viklef dokazuje, že „inordinata volicio" je lépe řečeno než „studiosa voluntas“. — Hus onu větu vynechal ale v důkaze ho následuje. (174)
Strana 174
tělesný neb pro přízeň lidskú dává, tehdy svatokupčí proti to- mu písmu a přikázání Kristovu : Darmo ste vzali, darmo dajte. (Nov. 13 n.) Vult sanctus dicere, quod quan- docunque quis inordinate spiri- tuale donum dei commutat per se vel alium, tacite vel expresse, committitur symonia, quia contra preceptum domini Mat. 10: Gratis accepistis, gratis date, (V 8 n.) Celý výrok Řehořův jest tedy přeložen ze spisu Viklefova, jenž udává i pramen svůj — kanonické právo, a také výklad citátu jest převzat z něho — tu jistě nelze mluviti o společném prameni, nà néjZ by Viklef byl Husa jen upozornil. To jest patrno i z následujícího : A z této řeči muož poznáno býti a z obyčejóv, že málo jest kněží, by svatokupecky nebyli svěcení . . . A že svatokupectví jest kacieřství, protož . . . spatřili by, že jsú mnozí kacieři. Aniž jest rozdíl, jedné kteříž sů výše v úřadích duchovních, že ti hoj- nější, ustavičnější a tučnější sú svatokupci a tak kaciefi... A pa- pež řečený Pascal dí, že zjev- no jest, Ze svatokupci ...za nic se nemaji. To die ten pa- . peZ. A sv. Rehof: Vám kněžím ... zbaviti jich kněžství pfiikazuji. Tak vie dí sv. Rehoř. A věda, že mnohými chytrostmi kněží se vymlouvají, protož ihned přidává řka: Přijde jistě den . oklamati. Aj tak píše ten velíký śvaty papeź, ukazuje, Żet ka- ciefsky svatokupli, ktefiz dar ducha svatého, jenz sé skrze nolubici znamenává, za peníze neb za přízeň tělesný neb pro chválu světskú dávají (Nov. 15 n.) .. nemuoZ Secundo ex istis cum facto coliigitur: cum omnis symonia sit heresi, pauci vel nulli sunt clerici beneficiati, qui non utcun- que sunt symoniace promoti. Ex quo videtur, quod maior pars et specialiter superiorum ecciesie sit beretica, Necesthereticorum diver- sitas, nisi quod superiores ecclesie constancius, multiplicius et pin- guius refinentes symoniace bene- ficia ecclesie sunt magis heretici. Veritas istius sentencie patet I. q. ult. ex decreto pape Pascalis cap. Patet: Patet, inquit, symoni- &acos.. pro nichilo reputantur. Et idem testatur b. Gregorius super ewangelia omel. 17: Vobis enim, inquit, sacerdotibus . . sa- cerdocio privari precipiunt. Ft quia sanctus scivit multas sophi- sticaciones fleri in ista materia, statim annectit: Veniet profecto dies... non potest fallere. Ubi ille sanctus videtur dicere, cum per columbas significatur eccle- sia, ut Cant. 5, vel donum spi- ritus sancti, qui in columba ap- paruit, illi vendunt columbas, qui (175) .
tělesný neb pro přízeň lidskú dává, tehdy svatokupčí proti to- mu písmu a přikázání Kristovu : Darmo ste vzali, darmo dajte. (Nov. 13 n.) Vult sanctus dicere, quod quan- docunque quis inordinate spiri- tuale donum dei commutat per se vel alium, tacite vel expresse, committitur symonia, quia contra preceptum domini Mat. 10: Gratis accepistis, gratis date, (V 8 n.) Celý výrok Řehořův jest tedy přeložen ze spisu Viklefova, jenž udává i pramen svůj — kanonické právo, a také výklad citátu jest převzat z něho — tu jistě nelze mluviti o společném prameni, nà néjZ by Viklef byl Husa jen upozornil. To jest patrno i z následujícího : A z této řeči muož poznáno býti a z obyčejóv, že málo jest kněží, by svatokupecky nebyli svěcení . . . A že svatokupectví jest kacieřství, protož . . . spatřili by, že jsú mnozí kacieři. Aniž jest rozdíl, jedné kteříž sů výše v úřadích duchovních, že ti hoj- nější, ustavičnější a tučnější sú svatokupci a tak kaciefi... A pa- pež řečený Pascal dí, že zjev- no jest, Ze svatokupci ...za nic se nemaji. To die ten pa- . peZ. A sv. Rehof: Vám kněžím ... zbaviti jich kněžství pfiikazuji. Tak vie dí sv. Rehoř. A věda, že mnohými chytrostmi kněží se vymlouvají, protož ihned přidává řka: Přijde jistě den . oklamati. Aj tak píše ten velíký śvaty papeź, ukazuje, Żet ka- ciefsky svatokupli, ktefiz dar ducha svatého, jenz sé skrze nolubici znamenává, za peníze neb za přízeň tělesný neb pro chválu světskú dávají (Nov. 15 n.) .. nemuoZ Secundo ex istis cum facto coliigitur: cum omnis symonia sit heresi, pauci vel nulli sunt clerici beneficiati, qui non utcun- que sunt symoniace promoti. Ex quo videtur, quod maior pars et specialiter superiorum ecciesie sit beretica, Necesthereticorum diver- sitas, nisi quod superiores ecclesie constancius, multiplicius et pin- guius refinentes symoniace bene- ficia ecclesie sunt magis heretici. Veritas istius sentencie patet I. q. ult. ex decreto pape Pascalis cap. Patet: Patet, inquit, symoni- &acos.. pro nichilo reputantur. Et idem testatur b. Gregorius super ewangelia omel. 17: Vobis enim, inquit, sacerdotibus . . sa- cerdocio privari precipiunt. Ft quia sanctus scivit multas sophi- sticaciones fleri in ista materia, statim annectit: Veniet profecto dies... non potest fallere. Ubi ille sanctus videtur dicere, cum per columbas significatur eccle- sia, ut Cant. 5, vel donum spi- ritus sancti, qui in columba ap- paruit, illi vendunt columbas, qui (175) .
Strana 175
vendunt ecclesias vel-donum aii- quod spirituale (V 5 n°) . V tom kontextu nelze pochybovati, Ze Hus výrok Paskalův a Rehořův prostě překládá z Viklefa. Remigia však přidává ze svého. Neodvisle od Viklefa jest zpracována hlava lil; Hus tu ponékud rozvedl, co byl napsal ve Vykladu Sentencí IV. 25, kde již vyslovil úmysl psáti o svatokupectví zvláště. Z Viklefa vzal tu Hus pouze kousek na str. 24: A tací jsou horší v některých kusích než Judáš zrádče ; jakož Parisiensis die, že Jidáš zrádce tajemně prodal jest pravdu a velikým lidem a v těle smrtedl- ném, ale svatokupci činí zpět... Notat Parisiensis, quomodo hi: symoniaci excedunt Scarioth, qué in occulto vendidit veritatem personis gravibus in corpore mortali, sed symoniaci faciunt in toto contrarium . .. (V 11) Vynechav pak 1L kapitolu Viklefovu, v níž dává odpověď na námitky proti výměru svatokupectví (ačkoliv by se tu mnohá útočná místa dobře byla Husovi hodila), přechází Hus k otázce, jak se dopouštějí jednotlivci v církvi svatokupectví, a nejprve dle Viklefa : muoZ-li papež býti svato- kupcem? A zdá se, Ze nemuoZ, protože on jest pán všeho světa ... Tu véz, Ze mnozí papeZové byli sú kaciefi a jinak zlí a sú S papeZství ssazeni... ProtoZ neměj v tom pochybení, byť pa- peZ nemohl svatokupéem býti. A ktož by to držel, řka Ze pa- peZ nemuoZ svatokupéiti jinak smrtedlně hřešiti, ten by ho mínil nad Petra i nad jiné apoštoly vznésti.. (Nov. 29) neb: primo si papa vel sua curia possit symoniam committere. Et videtur quod non, quia .. papa est principalis dominus omnium bonorum ecclesie sue... Hic dicitur primo, .. quoniam .mulii pape erant symoniaci et exinde depositi ... reperies, quod papa potest esse symoniacus, hereti- Cus et viciatus omni genere pec- catorum. Ideo audacter assero cum apostolo, quod papa es: antichristus et extollitur super omne quod dicitur deus, si non potest committere symoniam (V 27 n.) Zde Hus vášnivá slova Viklefova na konci poněkud zmírnil, ač další Husův výklad otitulu „nejsvětější“ je také dosti řízný, ale pojednávaje o způsobech, jimiž se může dopustiti papež sva- tokupectví, přidržuje se Hus spisu Viklefova úplně, jej úvahami svými rozšiřuje : jen poněkud (176)
vendunt ecclesias vel-donum aii- quod spirituale (V 5 n°) . V tom kontextu nelze pochybovati, Ze Hus výrok Paskalův a Rehořův prostě překládá z Viklefa. Remigia však přidává ze svého. Neodvisle od Viklefa jest zpracována hlava lil; Hus tu ponékud rozvedl, co byl napsal ve Vykladu Sentencí IV. 25, kde již vyslovil úmysl psáti o svatokupectví zvláště. Z Viklefa vzal tu Hus pouze kousek na str. 24: A tací jsou horší v některých kusích než Judáš zrádče ; jakož Parisiensis die, že Jidáš zrádce tajemně prodal jest pravdu a velikým lidem a v těle smrtedl- ném, ale svatokupci činí zpět... Notat Parisiensis, quomodo hi: symoniaci excedunt Scarioth, qué in occulto vendidit veritatem personis gravibus in corpore mortali, sed symoniaci faciunt in toto contrarium . .. (V 11) Vynechav pak 1L kapitolu Viklefovu, v níž dává odpověď na námitky proti výměru svatokupectví (ačkoliv by se tu mnohá útočná místa dobře byla Husovi hodila), přechází Hus k otázce, jak se dopouštějí jednotlivci v církvi svatokupectví, a nejprve dle Viklefa : muoZ-li papež býti svato- kupcem? A zdá se, Ze nemuoZ, protože on jest pán všeho světa ... Tu véz, Ze mnozí papeZové byli sú kaciefi a jinak zlí a sú S papeZství ssazeni... ProtoZ neměj v tom pochybení, byť pa- peZ nemohl svatokupéem býti. A ktož by to držel, řka Ze pa- peZ nemuoZ svatokupéiti jinak smrtedlně hřešiti, ten by ho mínil nad Petra i nad jiné apoštoly vznésti.. (Nov. 29) neb: primo si papa vel sua curia possit symoniam committere. Et videtur quod non, quia .. papa est principalis dominus omnium bonorum ecclesie sue... Hic dicitur primo, .. quoniam .mulii pape erant symoniaci et exinde depositi ... reperies, quod papa potest esse symoniacus, hereti- Cus et viciatus omni genere pec- catorum. Ideo audacter assero cum apostolo, quod papa es: antichristus et extollitur super omne quod dicitur deus, si non potest committere symoniam (V 27 n.) Zde Hus vášnivá slova Viklefova na konci poněkud zmírnil, ač další Husův výklad otitulu „nejsvětější“ je také dosti řízný, ale pojednávaje o způsobech, jimiž se může dopustiti papež sva- tokupectví, přidržuje se Hus spisu Viklefova úplně, jej úvahami svými rozšiřuje : jen poněkud (176)
Strana 176
Položíc to již, že papež muož býti svatokupec, vizme, kterýmž obyčejem muož býti svatokup- cem. A jest prvý obyčej: žádaje pro zboží a pro zvelebení v světě papežského duostojenství. Neb není nižádný stav v křes- ťanstvu ku pádu blížší. Neb když Krista a Petra nenásleduje v ži- < votě nad jiné, tehdy ne apoštol- ský následovník, ale apoštolský protivník má slúti. ProtoZ kaZdy,. kterýž k tomu dóstojenství pro zisk tělestný a pro vzácnost v světě: chvátá a kvapí, jest v sobě poražen svatokupectvím. Ale že ta žádost muož býti před lidmi skryta, protoZ zmeSká-li zboru křesťanského v práci, kterú: by měl míti, jako Kristus měl a sv. Petr, a pfichylenii) k zboží svě- ta a k životu tělestnému, ukazu- je lidu, že jest upadl v tu cestu svatokupectvie. Druhý obyčej toho svatoku- pectvie jest rozličné ustanovení, kteréž vydává pro zisk tělestný proti zákonu božiemu, ač ne zjevně, ale že muož přivedeno býti proti zákonu boZiemu ... "Třetí obyčej papežova svato- kupectví muož býti, že biskupy i faráře ustavuje pro peníze... (Nov. 31 n.) Supposito ergo, quod ipse cum collegio suo possit esse symo- niacus, videndum est, quomodo triplici via possit committere sy- moniam. Prirno modo propter fastum et questum ad dignitatem" ilam monarchicam aspirando. Nullus quidem status ecclesie est periculosior, quia si non propinquius sequitur Petrum et Christum in vita, .sed disgre- ditur, non apostolicus sed apostaticus est habendus. "Talis igitur, qui propter honorem vé] lucrum mundanum a$pirat ad ilud fastigium, imprimis quoad se ipsum blasphema he- resi est percussus, Sed quia il- lud posset esse mundo abscon- ditum, ideo negligencia ministran- de ecclesie instar Christi et Petri apostoli et declinacio ad vitam seculi sunt illius heresis papalis manifestum indicium. Secundum genus heresis sy- moniace ex ista germinans est velle | multiplicare — tradiciones, que lucrum sapiunt, ad onus ec- clesie et sunt implicite legi Christi contrarie . . . Tercium vero genus heresis symoniace, quod potest papam contingere, est inordinata voli- cio preficiendi curatos ecclesie -propter comodum temporale ... (V 28—30) Také Viklefovu odpovéd na námitku, Ze papeZ jest pánem všech věcí církevních, přejal Hus, spojiv ovšem jinak s předcháze- jícím: 1) Čekali bychom: přichýli-li se; nedůslednost v překladu ! (177)
Položíc to již, že papež muož býti svatokupec, vizme, kterýmž obyčejem muož býti svatokup- cem. A jest prvý obyčej: žádaje pro zboží a pro zvelebení v světě papežského duostojenství. Neb není nižádný stav v křes- ťanstvu ku pádu blížší. Neb když Krista a Petra nenásleduje v ži- < votě nad jiné, tehdy ne apoštol- ský následovník, ale apoštolský protivník má slúti. ProtoZ kaZdy,. kterýž k tomu dóstojenství pro zisk tělestný a pro vzácnost v světě: chvátá a kvapí, jest v sobě poražen svatokupectvím. Ale že ta žádost muož býti před lidmi skryta, protoZ zmeSká-li zboru křesťanského v práci, kterú: by měl míti, jako Kristus měl a sv. Petr, a pfichylenii) k zboží svě- ta a k životu tělestnému, ukazu- je lidu, že jest upadl v tu cestu svatokupectvie. Druhý obyčej toho svatoku- pectvie jest rozličné ustanovení, kteréž vydává pro zisk tělestný proti zákonu božiemu, ač ne zjevně, ale že muož přivedeno býti proti zákonu boZiemu ... "Třetí obyčej papežova svato- kupectví muož býti, že biskupy i faráře ustavuje pro peníze... (Nov. 31 n.) Supposito ergo, quod ipse cum collegio suo possit esse symo- niacus, videndum est, quomodo triplici via possit committere sy- moniam. Prirno modo propter fastum et questum ad dignitatem" ilam monarchicam aspirando. Nullus quidem status ecclesie est periculosior, quia si non propinquius sequitur Petrum et Christum in vita, .sed disgre- ditur, non apostolicus sed apostaticus est habendus. "Talis igitur, qui propter honorem vé] lucrum mundanum a$pirat ad ilud fastigium, imprimis quoad se ipsum blasphema he- resi est percussus, Sed quia il- lud posset esse mundo abscon- ditum, ideo negligencia ministran- de ecclesie instar Christi et Petri apostoli et declinacio ad vitam seculi sunt illius heresis papalis manifestum indicium. Secundum genus heresis sy- moniace ex ista germinans est velle | multiplicare — tradiciones, que lucrum sapiunt, ad onus ec- clesie et sunt implicite legi Christi contrarie . . . Tercium vero genus heresis symoniace, quod potest papam contingere, est inordinata voli- cio preficiendi curatos ecclesie -propter comodum temporale ... (V 28—30) Také Viklefovu odpovéd na námitku, Ze papeZ jest pánem všech věcí církevních, přejal Hus, spojiv ovšem jinak s předcháze- jícím: 1) Čekali bychom: přichýli-li se; nedůslednost v překladu ! (177)
Strana 177
Pakli se toho který papež vy- střeže a následuje svého v živo- tě svatém spasitele, tehda má právo ku požívání všech věcí v | světě, tak jako sú měli apošto- lé, a nemá tiem hrd býti. Neb ktož jest světější než on, ten má před bohem lepší právo. A kromě toho práva ku požívá- ní světa má ještě právo, aby slúžil cierkvi svaté a aby ji spravoval, učil a řídil vedlé písma svatého. Ale toť jest jiné než panování světské, v němž lehce blúdí lidé a zvláště du- chovní. Ale úřad papežský jest jako i apoštolský: slovo boží kázati, posvátné věci pósobiti a pilně se bohu za lid modliti; ale zboží tohoto světa spravo- vati to na nižší stav sluší, na světský. Protož má patřiti papež, kterak Kristus a Petr nepletlí sú se, aby zbožím světským vládli; neb řekl jest jednomu, jenž jest řekl: Mistře, rci bratru: mému, at rozdělí se mnůú dědictví, a on vece jemu: Člověče, kto mne ustavil súdcí aneb děličem nad vámi ? (Nov. 32 n.) . Videat papa existente iusto habet titulum ewangelicum ad usum omnium temporalium ecclesie militantis. Nec est. pompandum de isto, quia quilibet conversans ipso iustior habet titulum verio- rem, sed preter hoc titulum ser- viendi ecclesie, ministrandi, gu- bernandi et dispensandi secun- dum ewangelium bona ecclesie, quod est valde alienum a ma- nerie dominandi. Et in isto potest papa errare faciliter, quia predi- care, sacramenta ministrare et orare est papale officium, sed dispensare vel ministrare tempo- ralia est inferius levite ministe- rium vel officium ]laicale . . ergo papa, quomodo Christus et Petrus eius vicarius non intromiserunt se de tempora- libus bonis ecclesie. Christus enim dixit Luc. 12: Quis me constituit iudicem aut divisorem super vos? (V 30) Dále mluví Hus o svatokupectví dvora papežského samo- statně, pomíjeje obšírných reformních vývodů Viklefových. Teprve v kap. V při otázce, jak se dopouští svatokupectví biskup, vrací .se k nému. Zde (Nov. 46) prvních 15 řádků jest zase pfeklad (str. (0). Rovněž druhý bod (Nov. 48. 49 — 26 řádků) a třetí (Nov. 49. 50 — 8 řádků) jest z Viklefa (str. 71. 712) Hus vždy vlastními přídavky rozšiřuje. Také omluvy (i ta anekdota o tučných husách a telecím mase — Nov. 51-58) jsou přeloženy (str. 14. 75). Husových je tu jen asi 16 řádků. Nov. 56 má také Viklef, Ze se dopouštějí biskupové svato- kupectví při biřmování, svěcení, i holičům že se musí dávati, ale (178)
Pakli se toho který papež vy- střeže a následuje svého v živo- tě svatém spasitele, tehda má právo ku požívání všech věcí v | světě, tak jako sú měli apošto- lé, a nemá tiem hrd býti. Neb ktož jest světější než on, ten má před bohem lepší právo. A kromě toho práva ku požívá- ní světa má ještě právo, aby slúžil cierkvi svaté a aby ji spravoval, učil a řídil vedlé písma svatého. Ale toť jest jiné než panování světské, v němž lehce blúdí lidé a zvláště du- chovní. Ale úřad papežský jest jako i apoštolský: slovo boží kázati, posvátné věci pósobiti a pilně se bohu za lid modliti; ale zboží tohoto světa spravo- vati to na nižší stav sluší, na světský. Protož má patřiti papež, kterak Kristus a Petr nepletlí sú se, aby zbožím světským vládli; neb řekl jest jednomu, jenž jest řekl: Mistře, rci bratru: mému, at rozdělí se mnůú dědictví, a on vece jemu: Člověče, kto mne ustavil súdcí aneb děličem nad vámi ? (Nov. 32 n.) . Videat papa existente iusto habet titulum ewangelicum ad usum omnium temporalium ecclesie militantis. Nec est. pompandum de isto, quia quilibet conversans ipso iustior habet titulum verio- rem, sed preter hoc titulum ser- viendi ecclesie, ministrandi, gu- bernandi et dispensandi secun- dum ewangelium bona ecclesie, quod est valde alienum a ma- nerie dominandi. Et in isto potest papa errare faciliter, quia predi- care, sacramenta ministrare et orare est papale officium, sed dispensare vel ministrare tempo- ralia est inferius levite ministe- rium vel officium ]laicale . . ergo papa, quomodo Christus et Petrus eius vicarius non intromiserunt se de tempora- libus bonis ecclesie. Christus enim dixit Luc. 12: Quis me constituit iudicem aut divisorem super vos? (V 30) Dále mluví Hus o svatokupectví dvora papežského samo- statně, pomíjeje obšírných reformních vývodů Viklefových. Teprve v kap. V při otázce, jak se dopouští svatokupectví biskup, vrací .se k nému. Zde (Nov. 46) prvních 15 řádků jest zase pfeklad (str. (0). Rovněž druhý bod (Nov. 48. 49 — 26 řádků) a třetí (Nov. 49. 50 — 8 řádků) jest z Viklefa (str. 71. 712) Hus vždy vlastními přídavky rozšiřuje. Také omluvy (i ta anekdota o tučných husách a telecím mase — Nov. 51-58) jsou přeloženy (str. 14. 75). Husových je tu jen asi 16 řádků. Nov. 56 má také Viklef, Ze se dopouštějí biskupové svato- kupectví při biřmování, svěcení, i holičům že se musí dávati, ale (178)
Strana 178
Hus to rozvádí. Následující však „nevrátí jemu listóv . .. ani písma prodávati“, pak „Ale jest tu výmluva .. . preč zahánějí (Nov. 56-58; 35 řádků) jest úplně z Viklefa (str. 78. 79). Podobně Nov. 63 „Ještě die někto ... najvětšími kacieři“ a „ne proto . . . příbuzným jeho“ (str 83). V hlavě VI. opět celý začátek (Nov. 66. 67 až „upadne v svatokupectví“) jest z Viklefa (str. 84. 87 n.) Hus tam vložil 5 řádků. Také útok na řeholníky pro majetek jejich (Nov. 69 „Co pak lží ... 22 řádků) jest přeložen (str. 89). Stejně [D] až „že by oni lépe podávali“ a „podle vůle těla ... chtěl větší dáti (Nov. 70 n. Vikl. 92). O životě řeholníků [F] mluví také Vikler str. 95. Z něho je také, že kdo chce v řeholi žíti, má jíti na poušť (Nov. 75) a výmluva v [H] (str. 96. 97). O farářích, kaplanech, mistrech a světských u Viklefa nevidím. V následujícím již jen první myšlenka hlavy IX (Nov. 117), že kdo přivoluje, jest účasten svatokupectví, jest u Viklefa (str. 98), ale Hus dále rozvádí samostatně. Začátek hlavy X. jest krátce zmíněn Viklefem (str. 50) a trojí pomoc proti svatokupectví (Nov. 138 nn.) jest z části (12 řádků) z něho (str. 93 n.) Konečně appell na vladaře: „Ó věrní králové . .. i jinak hřešiti“ (Nov. 148) má Viklef již na str. 44 a první myšlenky v [I a [K] jakož i věta „nechci raditi, aby koho zabili“ (Nov. 150) jsou u něho str. 105 n. Jak z přirovnání toho viděti, jest Viklefův spis De si- monia předlohou, z níž Hus traktát O svatokupectví zpracovává. Jest pak asi 18 stran ze 154 přeloženo z Viklefa, tedy více než devítina spisu Husova. Byl by tedy poměr týž jako v traktátu „de ecclesia“. Ale kdežto v tomto Hus úryvky z Viklefa kompiluje, ve špise O svatokupectví sleduje jej skoro úplně, vynechávaje, co se mu nehodilo, a přidávaje mravokárné části i nové samostatně zpracovávaje. Samostatně, pravím, t. j. neodvisle od Viklefova spisu De simonia; zda také od jiných, jest jiná otázka, jíž se nyní nemohu zabývati. Tolik jest jisto, že Hus, píše traktát O svatoku- pectví, měl Viklefův stejnojmenný traktát před sebou, sledoval jej v hlavních myšlenkách a celé kusy prostě překládal. Toto poznání přimělo mne, abych sáhl kriticky i na největší český spis Husův, na Výklad, a hledal jeho prameny. Neurov- nanost spisu, nepoměrnost, s jakou zpracovány jsou jednotlivé části, a zvláště mravokárné partie skoro u každého bodu, lišící se i slohově od partií doktrinálních, vedly mne na myšlenku, že je tu něco podobného jako u spisu O svatokupectví. (179)
Hus to rozvádí. Následující však „nevrátí jemu listóv . .. ani písma prodávati“, pak „Ale jest tu výmluva .. . preč zahánějí (Nov. 56-58; 35 řádků) jest úplně z Viklefa (str. 78. 79). Podobně Nov. 63 „Ještě die někto ... najvětšími kacieři“ a „ne proto . . . příbuzným jeho“ (str 83). V hlavě VI. opět celý začátek (Nov. 66. 67 až „upadne v svatokupectví“) jest z Viklefa (str. 84. 87 n.) Hus tam vložil 5 řádků. Také útok na řeholníky pro majetek jejich (Nov. 69 „Co pak lží ... 22 řádků) jest přeložen (str. 89). Stejně [D] až „že by oni lépe podávali“ a „podle vůle těla ... chtěl větší dáti (Nov. 70 n. Vikl. 92). O životě řeholníků [F] mluví také Vikler str. 95. Z něho je také, že kdo chce v řeholi žíti, má jíti na poušť (Nov. 75) a výmluva v [H] (str. 96. 97). O farářích, kaplanech, mistrech a světských u Viklefa nevidím. V následujícím již jen první myšlenka hlavy IX (Nov. 117), že kdo přivoluje, jest účasten svatokupectví, jest u Viklefa (str. 98), ale Hus dále rozvádí samostatně. Začátek hlavy X. jest krátce zmíněn Viklefem (str. 50) a trojí pomoc proti svatokupectví (Nov. 138 nn.) jest z části (12 řádků) z něho (str. 93 n.) Konečně appell na vladaře: „Ó věrní králové . .. i jinak hřešiti“ (Nov. 148) má Viklef již na str. 44 a první myšlenky v [I a [K] jakož i věta „nechci raditi, aby koho zabili“ (Nov. 150) jsou u něho str. 105 n. Jak z přirovnání toho viděti, jest Viklefův spis De si- monia předlohou, z níž Hus traktát O svatokupectví zpracovává. Jest pak asi 18 stran ze 154 přeloženo z Viklefa, tedy více než devítina spisu Husova. Byl by tedy poměr týž jako v traktátu „de ecclesia“. Ale kdežto v tomto Hus úryvky z Viklefa kompiluje, ve špise O svatokupectví sleduje jej skoro úplně, vynechávaje, co se mu nehodilo, a přidávaje mravokárné části i nové samostatně zpracovávaje. Samostatně, pravím, t. j. neodvisle od Viklefova spisu De simonia; zda také od jiných, jest jiná otázka, jíž se nyní nemohu zabývati. Tolik jest jisto, že Hus, píše traktát O svatoku- pectví, měl Viklefův stejnojmenný traktát před sebou, sledoval jej v hlavních myšlenkách a celé kusy prostě překládal. Toto poznání přimělo mne, abych sáhl kriticky i na největší český spis Husův, na Výklad, a hledal jeho prameny. Neurov- nanost spisu, nepoměrnost, s jakou zpracovány jsou jednotlivé části, a zvláště mravokárné partie skoro u každého bodu, lišící se i slohově od partií doktrinálních, vedly mne na myšlenku, že je tu něco podobného jako u spisu O svatokupectví. (179)
Strana 179
Na Viklefa jsem s počátku nemyslil, jednak protože ve vy- daných spisech jeho nic podobného jsem neshledal, jednak i po- něvadž objev, že Expositio decalogi jest excerpována z Frimara, svedl mne na nepravou stopu. Prohlížel jsem a přirovnával roz- manité středověké výklady symbola, páteře a desatera, ale marně. Tanul mi sice při tom již na mysli nevydaný dosud Viklefův De- calogus seu De mandatis, ale nechtělo se mi v rukopise jej pro- zkoumávati, kdyžtě bylo jeho vydání Viklefovou Společností slíbeno k roku 1912. Teprve když nevyšel, chopil jsem se obšírného trak- tátu v rukopise a výsledek lze nazvati překvapujícím. Řeknu to předem: Husův Výklad desatera a páteře jest vlastně překlad Viklefova Dekalogu, překlad ovšem po způsobu Husově rozšířený mravokárnými úvahami a na něk- terých místech i značně rozmnožený novými partiemi, z části přejatými z jiných spisův Husových, z části i odjinud vzatými. Ve Výkladu desatera jest asi třetina textu přeložena z Viklefa, ve Výkladu páteře více než polovina. Hlav- ní myšlenky jsou i obsahem i postupem z Viklefa — arci mimo části přidané. To chci v následujícím dokázati. Viklef jedná na začátku Dekalogu obšírně o zákonu vůbec a o poměru zákona Nového ke Starému. Toho Hus pominul a podal v první hlavě Výkladu desatera (XXIX. hlava Výkladu celého) deset důvodů, proč máme plniti přikázání, a přeložil téměř na třech stranách z Deut. 28 hrozby Boží proti těm, kdož by jich neplnili. Ve druhé hlavě však již používá Hus Viklefa. Mluvě o bázni Boží dí: . . . tu znamenaj, aby sě ne- zklamal, že dvoje jest bázeň: přirozená a živostná. Při- rozená bázeň jest, jíž sě kto bojí ztratiti dobré věci přirozené, bez přestúpenie vóle od ctnosti; neb při- rozená jest každému živo- čichu, t. j. živé věci, jež čije, jako člověku, hovadu, myšce, psíku a tak i jiným živočichóm, aby sě každý bál smrti neb hynutie k smrti, když přihá- Viklef má: Est autem duplex timor in genere sc. naturalis et animalis. Naturalis est. quo quis timet amittere bona naturalia vel nature sine perturbacione intel- lectus aut voluntatis quoad mores. Naturale quidem est omni timere mortem vel corporis periculum, dum verisi- militer creditur imminere et dolere, cum assit, quia aliter non adoptaret bonum na- (180)
Na Viklefa jsem s počátku nemyslil, jednak protože ve vy- daných spisech jeho nic podobného jsem neshledal, jednak i po- něvadž objev, že Expositio decalogi jest excerpována z Frimara, svedl mne na nepravou stopu. Prohlížel jsem a přirovnával roz- manité středověké výklady symbola, páteře a desatera, ale marně. Tanul mi sice při tom již na mysli nevydaný dosud Viklefův De- calogus seu De mandatis, ale nechtělo se mi v rukopise jej pro- zkoumávati, kdyžtě bylo jeho vydání Viklefovou Společností slíbeno k roku 1912. Teprve když nevyšel, chopil jsem se obšírného trak- tátu v rukopise a výsledek lze nazvati překvapujícím. Řeknu to předem: Husův Výklad desatera a páteře jest vlastně překlad Viklefova Dekalogu, překlad ovšem po způsobu Husově rozšířený mravokárnými úvahami a na něk- terých místech i značně rozmnožený novými partiemi, z části přejatými z jiných spisův Husových, z části i odjinud vzatými. Ve Výkladu desatera jest asi třetina textu přeložena z Viklefa, ve Výkladu páteře více než polovina. Hlav- ní myšlenky jsou i obsahem i postupem z Viklefa — arci mimo části přidané. To chci v následujícím dokázati. Viklef jedná na začátku Dekalogu obšírně o zákonu vůbec a o poměru zákona Nového ke Starému. Toho Hus pominul a podal v první hlavě Výkladu desatera (XXIX. hlava Výkladu celého) deset důvodů, proč máme plniti přikázání, a přeložil téměř na třech stranách z Deut. 28 hrozby Boží proti těm, kdož by jich neplnili. Ve druhé hlavě však již používá Hus Viklefa. Mluvě o bázni Boží dí: . . . tu znamenaj, aby sě ne- zklamal, že dvoje jest bázeň: přirozená a živostná. Při- rozená bázeň jest, jíž sě kto bojí ztratiti dobré věci přirozené, bez přestúpenie vóle od ctnosti; neb při- rozená jest každému živo- čichu, t. j. živé věci, jež čije, jako člověku, hovadu, myšce, psíku a tak i jiným živočichóm, aby sě každý bál smrti neb hynutie k smrti, když přihá- Viklef má: Est autem duplex timor in genere sc. naturalis et animalis. Naturalis est. quo quis timet amittere bona naturalia vel nature sine perturbacione intel- lectus aut voluntatis quoad mores. Naturale quidem est omni timere mortem vel corporis periculum, dum verisi- militer creditur imminere et dolere, cum assit, quia aliter non adoptaret bonum na- (180)
Strana 180
rá; neb jinak nežádal by dobrého přirozeného... (H 59)1) O bázni živostné, již dále Viklef rozebírá (V 19a —21a Hus nejedná a přechází náhle, nijak toho nenaznačiv2) k druhému důvodu mravného života: lásce. Pěkná disposice Viklefova tím zmizela. Co dí Hus dále o podobnosti lidské duše s Bohem, jest u V 23ab obšírněji. Následující výrok Augustinův a výklad jest z Viklefa: Per cor vero intelligit Augu- . . . svatý Augustin die: Mi- stinus potenciam intellectivam, lovati budeš ze všeho srdce per mentem potenciam volitivam, svého, že srdcem miení rozum; per animam potenciam memora- a když die: ze všie duše své, že duší miení vóli; a když die: tivam. Ita quod sit sensus : Debet deum diligere primo enim se- i ve všie mysli své, myslí miení paměť. Aby byl tento rozum: cundum ultimum potencie intel- lective et per consequens sine Máš boha milovati najprvé nade všechny věci rozumem a tak errore, secundum ultimum vo- bez bludu, a vólí a tak bez od- litive et per consequens sine contradiccione et secundum ulti- pory, a třetie pamětí a tak bez zapomenutie (H 59 n.) mum potencie memorative et per consequens sine oblivione. (V 23a) A po třech řádcích: A hnúti má člověkem, aby Et moveret ad sic diligendum tak miloval, bázeň a milovánie. timor et amor. Timor, in quan- tum est dominus deus tuus. Bázeň, že die: Pána boha svého; neb die skrze Malachiáše: Jsem-li Nam Malach. 1 dicitur: Si ego dominus, ubi est timor meus? já pán, kde jest bázeň má? Protož že pán, má moc mstíti, Cum ergo in quantum dominus, a že jest bóh, zná všechno zlé, potenciam habet puniendi, in quantum deus, habet noticiam a že jest pán tvój, má moc všudy i vždy nad tebú. A po- omnis mali, in quantum est tuus, habet curam tui. Quibus něvadž tak jest, mějž za to, žeť nemóž to býti, byť nepomstil sic stantibus3) non est compossi- nad tebú, když shřešíš. A tak bile, quin puniat, cum delinquis. že jest pán, máš se ho báti, a že Patet. Quia dominus, est timen- jest pán dobrý, máš ho milovati. dus et quia dominus bonus ture querendum. (V 18b n) 1) H jest Erbenovo vydání Husova výkladu, V jest text Decalogu Vikle- fova z rkp. praž. univ. knih. V E 17, jehož používám. 2) Následující „A když die ...“ týká se výroku „Milovati budeš Pána Boha svého“, jenž neuveden! 3) Psâno assistentibus. (181)
rá; neb jinak nežádal by dobrého přirozeného... (H 59)1) O bázni živostné, již dále Viklef rozebírá (V 19a —21a Hus nejedná a přechází náhle, nijak toho nenaznačiv2) k druhému důvodu mravného života: lásce. Pěkná disposice Viklefova tím zmizela. Co dí Hus dále o podobnosti lidské duše s Bohem, jest u V 23ab obšírněji. Následující výrok Augustinův a výklad jest z Viklefa: Per cor vero intelligit Augu- . . . svatý Augustin die: Mi- stinus potenciam intellectivam, lovati budeš ze všeho srdce per mentem potenciam volitivam, svého, že srdcem miení rozum; per animam potenciam memora- a když die: ze všie duše své, že duší miení vóli; a když die: tivam. Ita quod sit sensus : Debet deum diligere primo enim se- i ve všie mysli své, myslí miení paměť. Aby byl tento rozum: cundum ultimum potencie intel- lective et per consequens sine Máš boha milovati najprvé nade všechny věci rozumem a tak errore, secundum ultimum vo- bez bludu, a vólí a tak bez od- litive et per consequens sine contradiccione et secundum ulti- pory, a třetie pamětí a tak bez zapomenutie (H 59 n.) mum potencie memorative et per consequens sine oblivione. (V 23a) A po třech řádcích: A hnúti má člověkem, aby Et moveret ad sic diligendum tak miloval, bázeň a milovánie. timor et amor. Timor, in quan- tum est dominus deus tuus. Bázeň, že die: Pána boha svého; neb die skrze Malachiáše: Jsem-li Nam Malach. 1 dicitur: Si ego dominus, ubi est timor meus? já pán, kde jest bázeň má? Protož že pán, má moc mstíti, Cum ergo in quantum dominus, a že jest bóh, zná všechno zlé, potenciam habet puniendi, in quantum deus, habet noticiam a že jest pán tvój, má moc všudy i vždy nad tebú. A po- omnis mali, in quantum est tuus, habet curam tui. Quibus něvadž tak jest, mějž za to, žeť nemóž to býti, byť nepomstil sic stantibus3) non est compossi- nad tebú, když shřešíš. A tak bile, quin puniat, cum delinquis. že jest pán, máš se ho báti, a že Patet. Quia dominus, est timen- jest pán dobrý, máš ho milovati. dus et quia dominus bonus ture querendum. (V 18b n) 1) H jest Erbenovo vydání Husova výkladu, V jest text Decalogu Vikle- fova z rkp. praž. univ. knih. V E 17, jehož používám. 2) Následující „A když die ...“ týká se výroku „Milovati budeš Pána Boha svého“, jenž neuveden! 3) Psâno assistentibus. (181)
Strana 181
est amandus. Est inquam bonus, dominus, quia nichil exigit a servo suo, nisi quod servo suo est utile, cum racione sue mag- nitudinis sui dominii, non ad sui indigenciam, sed ad indigen- ciam subditi habet servum. Quia ergo non potest precipere nobis inutile, ideo solus ille est domi- nus, cui non possumus servire ultra medium virtuosum. Secundo est bonus dominus, quia non potest indebite tardare stipendi- um, sed prevenit omnes servos suos dando eis plus pre mani- bus quam de condigno potuerint promereri. Tercio quia contra om- nes resistentes possibiles defen- dit et dirigit suos servos. (V 23 a) Po tomto doslovném překladu, jímž z V 23a nezůstává téměř nic nepřeloženo, přidává Hus čtvrtý a pátý důkaz dobroty Boží a jedná H 61 o způsobu, jímž můžeme viděti Boha, přejímaje z V 25a n., co tento klade po delší úvaze o Trojici. Hus dí: Tripliciter ergo videtur deus et per consequens proporciona- biliter illis modis amatur, sc. intuitive, ut a beatis in patria, discursive, ut a philosophis in via et sola fide, ut a simplicibus christianis. Et istas inperfectas noticias consequitur proporciona- biliter dilectio. To Hus dále vysvětluje téměř na celé straně H 61 a připo- juje pak, co u V 25b následuje neprostředně za kusem předchozím: Protož hrubý jest člověk i ne- Ille ergo est infidelis, qui ne- věrný, kterýž neumie pozdvih- scit elevare potenciam intellecti- núti rozumu, aby poznal, že vaml) ad cognoscendum, quod božstvie nenie stvořenie, ani deitas non sit aliqua creatura, hmotné, okem tělestným vidědlné, sed super omnia individua, spe- Tu znamenaj, že trojím oby- čejem móž býti viděn bóh, totiž zřejmě, tak ho vidie světí v ne- besiech; druhé dóvodně, tak ho vidie mudrci zde na světě; a tře- tie vierú, tak ho vidie sprostní křesťané. A po těchto viděních táhne milovanie. Jest věrně dobrý pán, neb nic nežádá od sluhy svého, jedné což jemu jest užitečno; neb pro velikost svého panstvie, ne k své potřěbě, ale k potřebě svého sluhy má ho za sluhu. A protož že nemóž ten pán přikázati neužitečné věci, protož sám on jest ten pán, jemuž nemóžeme slúžiti prostředek přesáhajíc ctnostný. Druhé jest pán dobrý že nemóž neřádně meškati od- platú, ale předcházie sluhy své, dávaje jim věci a prvé než by mohli hodně sami od sebe za- slúžiti. Třětí jest dobrý pán, že proti všem nepřátelóm stojí se svými sluhami a jich brání a zpravuje je ... (H 59 n.) 1) Psáno: intuitivam. (182)
est amandus. Est inquam bonus, dominus, quia nichil exigit a servo suo, nisi quod servo suo est utile, cum racione sue mag- nitudinis sui dominii, non ad sui indigenciam, sed ad indigen- ciam subditi habet servum. Quia ergo non potest precipere nobis inutile, ideo solus ille est domi- nus, cui non possumus servire ultra medium virtuosum. Secundo est bonus dominus, quia non potest indebite tardare stipendi- um, sed prevenit omnes servos suos dando eis plus pre mani- bus quam de condigno potuerint promereri. Tercio quia contra om- nes resistentes possibiles defen- dit et dirigit suos servos. (V 23 a) Po tomto doslovném překladu, jímž z V 23a nezůstává téměř nic nepřeloženo, přidává Hus čtvrtý a pátý důkaz dobroty Boží a jedná H 61 o způsobu, jímž můžeme viděti Boha, přejímaje z V 25a n., co tento klade po delší úvaze o Trojici. Hus dí: Tripliciter ergo videtur deus et per consequens proporciona- biliter illis modis amatur, sc. intuitive, ut a beatis in patria, discursive, ut a philosophis in via et sola fide, ut a simplicibus christianis. Et istas inperfectas noticias consequitur proporciona- biliter dilectio. To Hus dále vysvětluje téměř na celé straně H 61 a připo- juje pak, co u V 25b následuje neprostředně za kusem předchozím: Protož hrubý jest člověk i ne- Ille ergo est infidelis, qui ne- věrný, kterýž neumie pozdvih- scit elevare potenciam intellecti- núti rozumu, aby poznal, že vaml) ad cognoscendum, quod božstvie nenie stvořenie, ani deitas non sit aliqua creatura, hmotné, okem tělestným vidědlné, sed super omnia individua, spe- Tu znamenaj, že trojím oby- čejem móž býti viděn bóh, totiž zřejmě, tak ho vidie světí v ne- besiech; druhé dóvodně, tak ho vidie mudrci zde na světě; a tře- tie vierú, tak ho vidie sprostní křesťané. A po těchto viděních táhne milovanie. Jest věrně dobrý pán, neb nic nežádá od sluhy svého, jedné což jemu jest užitečno; neb pro velikost svého panstvie, ne k své potřěbě, ale k potřebě svého sluhy má ho za sluhu. A protož že nemóž ten pán přikázati neužitečné věci, protož sám on jest ten pán, jemuž nemóžeme slúžiti prostředek přesáhajíc ctnostný. Druhé jest pán dobrý že nemóž neřádně meškati od- platú, ale předcházie sluhy své, dávaje jim věci a prvé než by mohli hodně sami od sebe za- slúžiti. Třětí jest dobrý pán, že proti všem nepřátelóm stojí se svými sluhami a jich brání a zpravuje je ... (H 59 n.) 1) Psáno: intuitivam. (182)
Strana 182
ale že jest nade všechny jiné věci, a tak že bóh jest věc, nad niž lepšie nemóž pomyšlena býti ; Vynechav další . cies vel genera — et sic in ente conveniunt. Deus ergo secundum ven. Anshelmum est ens, quo me- lius cogitari non potest . vyvody "Viklefovy, jimiž tento dokazuje poslední větu, pokračuje Hus zase doslovně z něho: a tak musí věřící pozdvihnüti rozumu přčse všechny věci stvo- řené, aby poznal a miloval boha svého. A také věděl by, že to znánie a milovánie, nebude-li bez pfietrZi, nebude dokonalé, neb musie pilnym myślenim ve dne i v noci přidán byti dobrý skutek. ProtoZ jakoZ mudiec v čas svého smilněnie poražen a přemožen bývá v svém znání tak daleko, že v tu dobu slove nerozumný a bláznivý : též každý křesťan, vypadna od paměti bo- žie a jeho věčného zákona a obráté sé k časným věcem, k nimž jeho žádost nezřiezeně jest pfichylena, smilní a cizo- lożi, odstüpiv od Krista boha, jenž jest choť svaté církve, a tak smilně jest blázen. Protoż velmé potřebie jest člověku mysliti, že bóh jest naj- lepšie dobré a že z své všemo- húcnosti jediné jest najužiteč- nějšie dobré a z své múdrosti vševědúcie jest najlepšie dobré a že z své vševolné dobrotivosti jest najdobrotivějšíe dobré. (H 62) Ex quibus.. patet, quod ne- cesse est fidelem elevare intel- lectum ultra totam universitatem creatam ad hoc, ut cognoscat et diligat deum suum. Patet eci- am, quod ista noticia sine con- " tinuacione non sufficit, sed opor- tet iugi meditacione die ac nocte superaddere bonum opus. Unde sicut philosophus incontinens pro tempore sue fornicacionis quoad habitum sue noticie vin- citur per passibile in tantum, quod tunc pro tunc dicitur igno- rans et stultus : correspondenter omnis christianus evolans a me- ditacione legis dei eterne ad temporalia, cum quibus appeti- tus suus inordinate afficitur, for- nicatur spiritualiter a sponso ec- clesie et fit stultus. Ideo necesse est contemplari, quod deus ex omnipotencia uni- tissima sit utilissimum, ex omni- scienti sapiencia sit fortissimum et ex omnivalente benivolencia sit benignissimum. (V 255 262) Co k tomu Hus dále přidává, zdánlivě tak osobně karakte- ristické, jest rovněž doslovně z Viklefa již ze str. 242 : Protož najlepšie učenie bylo by mné i mym rovném nestře- pěti k časným věcem myšlením neb žádostí, jakož tělestní lidé „Studie a texty.“ Unde optima doctrina esset michi et^mei similibus non at- tendere ad aliqua transitoria quoad cogitacionem vel affeccio- (183) 5
ale že jest nade všechny jiné věci, a tak že bóh jest věc, nad niž lepšie nemóž pomyšlena býti ; Vynechav další . cies vel genera — et sic in ente conveniunt. Deus ergo secundum ven. Anshelmum est ens, quo me- lius cogitari non potest . vyvody "Viklefovy, jimiž tento dokazuje poslední větu, pokračuje Hus zase doslovně z něho: a tak musí věřící pozdvihnüti rozumu přčse všechny věci stvo- řené, aby poznal a miloval boha svého. A také věděl by, že to znánie a milovánie, nebude-li bez pfietrZi, nebude dokonalé, neb musie pilnym myślenim ve dne i v noci přidán byti dobrý skutek. ProtoZ jakoZ mudiec v čas svého smilněnie poražen a přemožen bývá v svém znání tak daleko, že v tu dobu slove nerozumný a bláznivý : též každý křesťan, vypadna od paměti bo- žie a jeho věčného zákona a obráté sé k časným věcem, k nimž jeho žádost nezřiezeně jest pfichylena, smilní a cizo- lożi, odstüpiv od Krista boha, jenž jest choť svaté církve, a tak smilně jest blázen. Protoż velmé potřebie jest člověku mysliti, že bóh jest naj- lepšie dobré a že z své všemo- húcnosti jediné jest najužiteč- nějšie dobré a z své múdrosti vševědúcie jest najlepšie dobré a že z své vševolné dobrotivosti jest najdobrotivějšíe dobré. (H 62) Ex quibus.. patet, quod ne- cesse est fidelem elevare intel- lectum ultra totam universitatem creatam ad hoc, ut cognoscat et diligat deum suum. Patet eci- am, quod ista noticia sine con- " tinuacione non sufficit, sed opor- tet iugi meditacione die ac nocte superaddere bonum opus. Unde sicut philosophus incontinens pro tempore sue fornicacionis quoad habitum sue noticie vin- citur per passibile in tantum, quod tunc pro tunc dicitur igno- rans et stultus : correspondenter omnis christianus evolans a me- ditacione legis dei eterne ad temporalia, cum quibus appeti- tus suus inordinate afficitur, for- nicatur spiritualiter a sponso ec- clesie et fit stultus. Ideo necesse est contemplari, quod deus ex omnipotencia uni- tissima sit utilissimum, ex omni- scienti sapiencia sit fortissimum et ex omnivalente benivolencia sit benignissimum. (V 255 262) Co k tomu Hus dále přidává, zdánlivě tak osobně karakte- ristické, jest rovněž doslovně z Viklefa již ze str. 242 : Protož najlepšie učenie bylo by mné i mym rovném nestře- pěti k časným věcem myšlením neb žádostí, jakož tělestní lidé „Studie a texty.“ Unde optima doctrina esset michi et^mei similibus non at- tendere ad aliqua transitoria quoad cogitacionem vel affeccio- (183) 5
Strana 183
střepie: neb jisto jest, že naj- menší čásek v těch věcech čas- ných, když k duchovenství ne- vedú, i v rozumu i v žádosti překážie člověku v náboženství & tak v boZiem milování. Protož prorokové starého zákona, jakoZ | Kristus i jeho apoštolé a potom světí učili sú slovem i skutkem . v časných věcech a běžných nemnoho sě kochati, ale v bohu a k němu sé silně táhnüti, o něm můúdře mysliti a v něm ustavičně radost mieti. A tak když otieže mne mój tělestný ' člověk, když miluje boha: co miluješ ? odpovie člověk vnitřní, jenž rozsuzuje všechny věci, že miluje jedno dobré, jenž jest vSelikaké dobré neb jest nesmier- né dobré. (H 62) ‘tenter transcurrendum; in nem, nisi de quanto in hiis spi- ritualia contemplantur; quia, ex- perimento didici, quod minima mora in ülis quoad intellectum vel affectum. indisponit ad con-. templacionem et per consequens ad dei dileccionem. Et hinc pro- phete V. T. tam boni quam mali, sicut et Christus: ac sui discipuli verbo et opere docue- runt non esse intransitoriis sol-: licite inmorandum, sed ad fontem eorum trinitatem ‘increatam po- ipso sapienter meditandum et perse- veranter!) delectandum. Et sic si animalis homo me?) querit, quid diligo, quando diligo deum , meum, respondet homo interior, qui iudicat omnia, quod diligo unum quod est omne bonum. (V 243) l následující odstavec Husův jest z Viklefa : ProtoZ má buoh byti milován jakožto najmocnější, ze všeho srdce, neb bláznivé milovati co přednějé jeho neb proti jemu. Druhé má býti milován bóh ja- | kožto najmůúdřejší ze všie duše a tak nad všecky věci, neb bláznivé jest milovati co nad něho. Třetie milován má býti jakoZto bóh tvój najdobrotiv&jsí ve vší mysli tvé a tak ve všech věcech. A tak jakož všechny skutky naše. máme činití ve jméno božie, jakož die: svatý Pavel, tak kteréžkolivčk stvofe- nie milujeme, máme v bohu mi- lovati, tú příčinů, že od věčnosti Ideo diligendus est tamquam dominus potentissimus ex toto corde ante omnia — stultum enim est diligere aliquid ante eum vel contra éum, cum eius opposita non possunt prevalere. Diligendus est secundo tamquam deus sapien- tissimus ex tota anima et hinc super omnia — stultum enim est diligere aliquid super eum, cum Sit omnisciens, omnia in- intuens subtus ipsum (Eccli 24 ...). Tercio diligendus est tam- quam deus tuus benignissimus in tota anima intra omnia, ita quod nichil sit diligibile extra eum... Sicut ergo omnia ope- 1) Psáno: perseverandum. ?) Psáno: melius. (184)
střepie: neb jisto jest, že naj- menší čásek v těch věcech čas- ných, když k duchovenství ne- vedú, i v rozumu i v žádosti překážie člověku v náboženství & tak v boZiem milování. Protož prorokové starého zákona, jakoZ | Kristus i jeho apoštolé a potom světí učili sú slovem i skutkem . v časných věcech a běžných nemnoho sě kochati, ale v bohu a k němu sé silně táhnüti, o něm můúdře mysliti a v něm ustavičně radost mieti. A tak když otieže mne mój tělestný ' člověk, když miluje boha: co miluješ ? odpovie člověk vnitřní, jenž rozsuzuje všechny věci, že miluje jedno dobré, jenž jest vSelikaké dobré neb jest nesmier- né dobré. (H 62) ‘tenter transcurrendum; in nem, nisi de quanto in hiis spi- ritualia contemplantur; quia, ex- perimento didici, quod minima mora in ülis quoad intellectum vel affectum. indisponit ad con-. templacionem et per consequens ad dei dileccionem. Et hinc pro- phete V. T. tam boni quam mali, sicut et Christus: ac sui discipuli verbo et opere docue- runt non esse intransitoriis sol-: licite inmorandum, sed ad fontem eorum trinitatem ‘increatam po- ipso sapienter meditandum et perse- veranter!) delectandum. Et sic si animalis homo me?) querit, quid diligo, quando diligo deum , meum, respondet homo interior, qui iudicat omnia, quod diligo unum quod est omne bonum. (V 243) l následující odstavec Husův jest z Viklefa : ProtoZ má buoh byti milován jakožto najmocnější, ze všeho srdce, neb bláznivé milovati co přednějé jeho neb proti jemu. Druhé má býti milován bóh ja- | kožto najmůúdřejší ze všie duše a tak nad všecky věci, neb bláznivé jest milovati co nad něho. Třetie milován má býti jakoZto bóh tvój najdobrotiv&jsí ve vší mysli tvé a tak ve všech věcech. A tak jakož všechny skutky naše. máme činití ve jméno božie, jakož die: svatý Pavel, tak kteréžkolivčk stvofe- nie milujeme, máme v bohu mi- lovati, tú příčinů, že od věčnosti Ideo diligendus est tamquam dominus potentissimus ex toto corde ante omnia — stultum enim est diligere aliquid ante eum vel contra éum, cum eius opposita non possunt prevalere. Diligendus est secundo tamquam deus sapien- tissimus ex tota anima et hinc super omnia — stultum enim est diligere aliquid super eum, cum Sit omnisciens, omnia in- intuens subtus ipsum (Eccli 24 ...). Tercio diligendus est tam- quam deus tuus benignissimus in tota anima intra omnia, ita quod nichil sit diligibile extra eum... Sicut ergo omnia ope- 1) Psáno: perseverandum. ?) Psáno: melius. (184)
Strana 184
jest v jeho znáníl) a tak že po- 1om jest jeho stvořenie, jež jest mocně stvořil a můúdře je Za- chovává a líbezně je zpravuje. A ktož tak každé stvořenie mi- luje, ten je právě miluje, a kto jinak, ten falešně. (H 62 n.) ra nostra debemus facere in nomine domini,ut docet aposto- lus Col. 3: sic quamcunque ergo creaturam diligimus, 'debe- mus in deo diligere sub racione, qua habet esse intelligibile intra eum et sic sub racione, qua est opus dei, ipsam potenter crean- tis, sapienter conservantis et dulciter gubernantis. Aliter enim est ficta dileccio, quam spiritus s. odit... (V 24* n) Závěr, jejž na konci přípojuje Hus, z předchozích slov jeho neplyne, ale vyplývá z toho, co jest u Viklefa 25^ 964 o užitečnosti a kráse Boží: Z této řeči jisto jest, že bóh svrchovaně má býti milován, netolik proto, že jest dobré naj- užitečnějšie a najkrasšie ale také že jest najutěšenějšíe a najpoc- tivějšíc a tak jenž najlépe sytí a kojí všechny věcí v duší; neb kterak rozum, vóle i paměť duše, chopiec sé jakZ najviece móZ, nebyla by svrchované nasycena a ukojena majíci to dobré, kte- réZto móž ji najlépe nasytiti a ukojiti? že každé naše télestné kochánie v tomto smrtedlném zde životě jest smieSeno s utrpením a s bo- lestí, jakoZ védomo jest v jede- ní, v dotykání i v smilnych skut- ciech. Aj, v jedení jeden úd sě - kochá a druhý bolest trpí, a tak i o jiných skutciech a utěšeních iÉlestnych ... (H 68) © ProtoZ zjevno jest,. Et patet tercio, guod deus sit summe diligibilis, nedum quia bonum summe utile atque pul- cherrimum, verum quia bonum summe delectabile atque hones- tum et per consequens maxime quietativum. Ibi enim est sensi- bile omnium sensuum ... Quo- modo. ergo vis intellectiva, vo- litiva et delectativa interioris hominis, comprehendens hoc bo- num secundum racionem omnem comprehensibilitatis sibi possi- bilem, non foret in omnibus eius partibus quietata? Haberet enim summe quietativum suum pro- porcionabiliter obiectum . . . Un- de patet, quod omnis dileccio: nostra sensibilis hic in via mis- cetur cum dolore et pena, sicut patet de sensu gustus et tactus quoad quodcumque esibile aut actus venereos. Nam unum membrum ex inordinata prurigi- ne delectatur et aliud simul 1) Viklefovo ; habet esse intelligibile intra eum* nebylo véru lehko preloZiti. (185) 5:
jest v jeho znáníl) a tak že po- 1om jest jeho stvořenie, jež jest mocně stvořil a můúdře je Za- chovává a líbezně je zpravuje. A ktož tak každé stvořenie mi- luje, ten je právě miluje, a kto jinak, ten falešně. (H 62 n.) ra nostra debemus facere in nomine domini,ut docet aposto- lus Col. 3: sic quamcunque ergo creaturam diligimus, 'debe- mus in deo diligere sub racione, qua habet esse intelligibile intra eum et sic sub racione, qua est opus dei, ipsam potenter crean- tis, sapienter conservantis et dulciter gubernantis. Aliter enim est ficta dileccio, quam spiritus s. odit... (V 24* n) Závěr, jejž na konci přípojuje Hus, z předchozích slov jeho neplyne, ale vyplývá z toho, co jest u Viklefa 25^ 964 o užitečnosti a kráse Boží: Z této řeči jisto jest, že bóh svrchovaně má býti milován, netolik proto, že jest dobré naj- užitečnějšie a najkrasšie ale také že jest najutěšenějšíe a najpoc- tivějšíc a tak jenž najlépe sytí a kojí všechny věcí v duší; neb kterak rozum, vóle i paměť duše, chopiec sé jakZ najviece móZ, nebyla by svrchované nasycena a ukojena majíci to dobré, kte- réZto móž ji najlépe nasytiti a ukojiti? že každé naše télestné kochánie v tomto smrtedlném zde životě jest smieSeno s utrpením a s bo- lestí, jakoZ védomo jest v jede- ní, v dotykání i v smilnych skut- ciech. Aj, v jedení jeden úd sě - kochá a druhý bolest trpí, a tak i o jiných skutciech a utěšeních iÉlestnych ... (H 68) © ProtoZ zjevno jest,. Et patet tercio, guod deus sit summe diligibilis, nedum quia bonum summe utile atque pul- cherrimum, verum quia bonum summe delectabile atque hones- tum et per consequens maxime quietativum. Ibi enim est sensi- bile omnium sensuum ... Quo- modo. ergo vis intellectiva, vo- litiva et delectativa interioris hominis, comprehendens hoc bo- num secundum racionem omnem comprehensibilitatis sibi possi- bilem, non foret in omnibus eius partibus quietata? Haberet enim summe quietativum suum pro- porcionabiliter obiectum . . . Un- de patet, quod omnis dileccio: nostra sensibilis hic in via mis- cetur cum dolore et pena, sicut patet de sensu gustus et tactus quoad quodcumque esibile aut actus venereos. Nam unum membrum ex inordinata prurigi- ne delectatur et aliud simul 1) Viklefovo ; habet esse intelligibile intra eum* nebylo véru lehko preloZiti. (185) 5:
Strana 185
tempore dolet vel tristatur... (V 26b) Tedy: mimo úvod a vložku o vidění Boha jest celá kap. XXXI Výkladu Husova prostý překlad z Viklefova Dekalogu. Hus jen některé kusy zaměnil a nedosti logicky spojil a části Viklefa těžko přeložitelné vynechal. Dlouhé spekulativní úvahy o lásce k Bohu, jež u Viklefa. 26 b-45 a následují, Hus pominul a mluví v hl. XXXII krátce o při- kázáních vůbec, o čemž se Viklef zmiňuje 16a 17a. V kap. XXXIII. začíná Hus o prvním přikázání. Opsav text jeho, vykládá je dle Viklefa: Primo ergo prohibetur ydo- Aj v té řeči najprve bóh za- latria quoad creatos spiritus in- poviedá modloslúženie, najprve sensibiles, quando dicitur: Non k stvořeným duchóm nečitedlným, habebis deos alienos coram me. když die: Nebudeš mieti bohóv Licet autem infidelis mente co- jiných přěde mnú. A die: přěde luerit demonem quantumcunque mnú; neb ač člověk myslí kterak- kolivěk skrytě, modlí sě neb abdite quoad mundum, tamen oportet quod fiat manifestissime klanie sě dáblu, však to vždy coram deo, qui omnia intuetur. známo pánu bohu, jenž všechny věci zná a na ně hledí; protož Ideo signanter et revocatorie velmi znamenitě die: přěde mnú. dicit: coram me. Vocantur autem dii propter A věz, že bóh jediný jest, visus perspicuitatem iuxta illud jakož napřěd jest řečeno: ale Ps. 95 Omnes dii gencium de- slovú dábli neb modly bohové, monia sunt. Sed alieni, quia protože lidé nazývali sú je a alienati sunt retrorsum ex sua měli za bohy a že pravie bu- superbia. Illi ergo, qui propter dúcie věci a velmě znají; a temporalia, propter prescienciam slovú bohové cizí neb jiní, neb sú sě odlúčili a od pravého boha futurorum vel aliam causam cre- atam habent malos spiritus in- svú pýchú. Protož ti lidé, kteříž pro časné věci, pro věděnie clusos vel affabiles, quos ado- rant: habent deos alienos non budúcích věcí neb vzvěděnie tajných věcí neb pro jinú příčinu solum ante faciem domini hec omnia intuentis, verum secundum mají duchy zavřené!) neb s ni- ordinem preposterum, quos deo- miž mluvie: tací mají bohy jiné in obsequio anteponunt. Licet neb. cizie, netoliko před tváří enim dominus deus et dominus boží, jenž všechny věci vidí, ale absolute dictus intelligi debet pro- že ty bohy předkládají před 1) Erben transskribuje nesprávně: za vržené. (1 86)
tempore dolet vel tristatur... (V 26b) Tedy: mimo úvod a vložku o vidění Boha jest celá kap. XXXI Výkladu Husova prostý překlad z Viklefova Dekalogu. Hus jen některé kusy zaměnil a nedosti logicky spojil a části Viklefa těžko přeložitelné vynechal. Dlouhé spekulativní úvahy o lásce k Bohu, jež u Viklefa. 26 b-45 a následují, Hus pominul a mluví v hl. XXXII krátce o při- kázáních vůbec, o čemž se Viklef zmiňuje 16a 17a. V kap. XXXIII. začíná Hus o prvním přikázání. Opsav text jeho, vykládá je dle Viklefa: Primo ergo prohibetur ydo- Aj v té řeči najprve bóh za- latria quoad creatos spiritus in- poviedá modloslúženie, najprve sensibiles, quando dicitur: Non k stvořeným duchóm nečitedlným, habebis deos alienos coram me. když die: Nebudeš mieti bohóv Licet autem infidelis mente co- jiných přěde mnú. A die: přěde luerit demonem quantumcunque mnú; neb ač člověk myslí kterak- kolivěk skrytě, modlí sě neb abdite quoad mundum, tamen oportet quod fiat manifestissime klanie sě dáblu, však to vždy coram deo, qui omnia intuetur. známo pánu bohu, jenž všechny věci zná a na ně hledí; protož Ideo signanter et revocatorie velmi znamenitě die: přěde mnú. dicit: coram me. Vocantur autem dii propter A věz, že bóh jediný jest, visus perspicuitatem iuxta illud jakož napřěd jest řečeno: ale Ps. 95 Omnes dii gencium de- slovú dábli neb modly bohové, monia sunt. Sed alieni, quia protože lidé nazývali sú je a alienati sunt retrorsum ex sua měli za bohy a že pravie bu- superbia. Illi ergo, qui propter dúcie věci a velmě znají; a temporalia, propter prescienciam slovú bohové cizí neb jiní, neb sú sě odlúčili a od pravého boha futurorum vel aliam causam cre- atam habent malos spiritus in- svú pýchú. Protož ti lidé, kteříž pro časné věci, pro věděnie clusos vel affabiles, quos ado- rant: habent deos alienos non budúcích věcí neb vzvěděnie tajných věcí neb pro jinú příčinu solum ante faciem domini hec omnia intuentis, verum secundum mají duchy zavřené!) neb s ni- ordinem preposterum, quos deo- miž mluvie: tací mají bohy jiné in obsequio anteponunt. Licet neb. cizie, netoliko před tváří enim dominus deus et dominus boží, jenž všechny věci vidí, ale absolute dictus intelligi debet pro- že ty bohy předkládají před 1) Erben transskribuje nesprávně: za vržené. (1 86)
Strana 186
%oha praveho. A ać. kdy sć jme- nuje v písmě pán neb bóh, má ihned rozum chýliti sé ku pánu behu, jenž jest bóh nad bohy pán,- avšak když kaká prístréka sě přidá, jenž jest jako újma, a znamená kteréžkolivěk dobré, jež Sovék najviece miluje. A tak mnozí jsú bohové, jakož píše sv. Pavel Korintským. A tak ďábel slove bóh tohoto světa, břicho lakotnýcht) slove bóh jich, takéž lakomstvie slove modlo- slúženie, a krátce cožkolivěk člověk najviece miluje, to za boha sobě ustavuje. (H 65) summo bono, qui est deus de- orum. dominus, tamen quando contrahitur vel specificatur ‘per Signum — disirahens, significat quodcunque bonum, quod quis plus diligit. Et sic multi sunt dii, ut patet I. Cor. VIII. Unde dya- bolus vocatur deus huius seculi (II. Cor. IV), venter gulosorum vocatur deus eorum Philip. 3, divicie avarorum vocantur dii eorum, et hinc avaricia vocatur imiliter ydolorum servitus Eph. 5, et breviter quidquid homo pius diligit, constituit deumsuum... (V 469) | | Další výkiad a citáty z Jeronyma a Bernarda přidává Hus ze svého. Viklef má hned bod druhý: Druhá stránka přikázánie jest tato: Neuéciní$ sobé obrazu. A ta brani modloslużenie, jimż kto marně vymýšlé sobé v obrazé boha, když činí obraz, jenž nemá nižádné věci stvořené po- dobenstvie, jako obraz puol élo- věka a puol koně neb jinak vy- myšlený. Protož die sv. Pavel: Vieme, Ze nic nenie modla. A to die proto, Ze kazdy modlosluha . blúdi i v rozumu i v žádosti; neb mní, by to, což najviece miluje, bylo svrchované dobré. Pak třetie stránka brání modlo- . slúženie, jež činie obrazů neb podobenství k stvoření, když die: Neučiníš podobenstvie, jenž jest na nebi svrchu, ani které jest na zemi v dole aňi těch věcí, jenž jsú v vodě pod zemí. Secunda pars huius mandati, qua dicitur: Non facies tibi scul- ptile, prohibet ydolatriam, qua quis ociose fingit in ydolo sibi deum, quando sc. facit ymagi- nem ad nullius rei naturalis similitudinem, ut tragetalum vel aliquod .tale fictum. Unde apo- stolus I. Cor. VIH: Scimus, quia nichil est ydolum in mundo. Omnis enim ydolatra errat in- possibiliter in intellectu et dam- pnabiliter in affectu. Credit enim, quod summe diligit, esse simpli- citer summe bonum... "Tercio prohibetur ydolatria facta .similitudine creature .. Dividitur autem illud mandatum in tria: Primo quod non fiant similitudines celestium corporum .adorande, cuiusmodi sunt planete, , astra vel consteliaciones celestes. a) Chybný překlad Viklefova gulosorum. (187)
%oha praveho. A ać. kdy sć jme- nuje v písmě pán neb bóh, má ihned rozum chýliti sé ku pánu behu, jenž jest bóh nad bohy pán,- avšak když kaká prístréka sě přidá, jenž jest jako újma, a znamená kteréžkolivěk dobré, jež Sovék najviece miluje. A tak mnozí jsú bohové, jakož píše sv. Pavel Korintským. A tak ďábel slove bóh tohoto světa, břicho lakotnýcht) slove bóh jich, takéž lakomstvie slove modlo- slúženie, a krátce cožkolivěk člověk najviece miluje, to za boha sobě ustavuje. (H 65) summo bono, qui est deus de- orum. dominus, tamen quando contrahitur vel specificatur ‘per Signum — disirahens, significat quodcunque bonum, quod quis plus diligit. Et sic multi sunt dii, ut patet I. Cor. VIII. Unde dya- bolus vocatur deus huius seculi (II. Cor. IV), venter gulosorum vocatur deus eorum Philip. 3, divicie avarorum vocantur dii eorum, et hinc avaricia vocatur imiliter ydolorum servitus Eph. 5, et breviter quidquid homo pius diligit, constituit deumsuum... (V 469) | | Další výkiad a citáty z Jeronyma a Bernarda přidává Hus ze svého. Viklef má hned bod druhý: Druhá stránka přikázánie jest tato: Neuéciní$ sobé obrazu. A ta brani modloslużenie, jimż kto marně vymýšlé sobé v obrazé boha, když činí obraz, jenž nemá nižádné věci stvořené po- dobenstvie, jako obraz puol élo- věka a puol koně neb jinak vy- myšlený. Protož die sv. Pavel: Vieme, Ze nic nenie modla. A to die proto, Ze kazdy modlosluha . blúdi i v rozumu i v žádosti; neb mní, by to, což najviece miluje, bylo svrchované dobré. Pak třetie stránka brání modlo- . slúženie, jež činie obrazů neb podobenství k stvoření, když die: Neučiníš podobenstvie, jenž jest na nebi svrchu, ani které jest na zemi v dole aňi těch věcí, jenž jsú v vodě pod zemí. Secunda pars huius mandati, qua dicitur: Non facies tibi scul- ptile, prohibet ydolatriam, qua quis ociose fingit in ydolo sibi deum, quando sc. facit ymagi- nem ad nullius rei naturalis similitudinem, ut tragetalum vel aliquod .tale fictum. Unde apo- stolus I. Cor. VIH: Scimus, quia nichil est ydolum in mundo. Omnis enim ydolatra errat in- possibiliter in intellectu et dam- pnabiliter in affectu. Credit enim, quod summe diligit, esse simpli- citer summe bonum... "Tercio prohibetur ydolatria facta .similitudine creature .. Dividitur autem illud mandatum in tria: Primo quod non fiant similitudines celestium corporum .adorande, cuiusmodi sunt planete, , astra vel consteliaciones celestes. a) Chybný překlad Viklefova gulosorum. (187)
Strana 187
A tato třetie stránka přikázánie dělí sě v tři přikázánie: Prvé pfikázánie, aby nebyli obrazi neb podobenstvie, jímž by sé modlil člověk, nebeských podo- bepnství, jakož jsú hvězdy planety, jenž slovú bludné hvězdy, jako jest slunce, měsiec, venus a jiné čtyři. Druhé přikázánie té třetie stránky, aby nebyla podobenstvie zemských věcí; a třětie aby ne- byla podobenstvie vodních věcí, jakož sú měli ti a činili, o nichž die sv. Pavel, Ze proménili sú slávu neporuSediného boha v po- - dobenstvie obraza porusediného člověka a ptáka a &tvernohÿch hovad a zemiplazóv neb hadóv. "Neb někteří modlé se obrazóm člověka, jako někteří modlili sú se obrazu Herkuleše, někteří obrazu Béle a někteří modlili sě netopýřóm a krtóm, jakož píše Izaiáš. A praví Haimo, Ze Ri- mené modlili sü sé húseru, Egyptští jestřábu a krávě bielé. a Babylonští drakovi, jakož psáno , jest v knihách Daniele; a byli sú. zklamáni tiem, Ze mnéli su, by duchové, jež sú za boby měli, by v těch věcech přčbývali a pomoc svým slúžebníkóm dá- vali. (H 66 n.) Secundo quod non fiant simuili- tudines terrestrium et tercio quoc non fiant similitudines aquati- córum, sicut fecerunt hii, .de quibus apostolus ad Rom. 1. guod mutaverunt gloriam incor- ruptibilis dei in similitudinem ymaginis corruptibilis hominis et volucris et quadrupedum & serpentum. Quidam enim adorant ymagines hominum, ut Jovis. Herculis, sicut Asyrii coluerunt ymaginem Beli patris regis sui Nyny. Ali autem adoraverun: talpas et vespertiliones, ut di-. citur Ys. XIIL. Unde secundum Haymonem Romani colebant an- - serem, Egipcii accipitrem, vaccam albam et crocodilum et Babilo- nite draconem, ut patet Dan. 14. . Putaverunt enim spiritus, quos deos dixerunt, talibus copulari et propter eorum cultus culto- ribus suffragari. (V 465) - Následujících 14 řádků přidává Hus ze svého a připojuje logicky: správně ' o modloslužebnosti křesťanů, poněkud později: - A tak'nazvaní křesťané mnozí | jsà v pravdé modlosluhy jako pohané; neb jakož řečeno jest vedle řeči sv. Jeronyma ajiných svatých, cožkolivěk -kto najviece miluje, to má za boha svého. A což u Viklefa jest Cum enim ex declaratis supé- rius, ut testantur Jeronimus. et alii doctores, quidquid plus quis dilexerit, constituit deum' suum: patet quod nos nominétenus chris- - tiani deos nostros. constituimus (188)
A tato třetie stránka přikázánie dělí sě v tři přikázánie: Prvé pfikázánie, aby nebyli obrazi neb podobenstvie, jímž by sé modlil člověk, nebeských podo- bepnství, jakož jsú hvězdy planety, jenž slovú bludné hvězdy, jako jest slunce, měsiec, venus a jiné čtyři. Druhé přikázánie té třetie stránky, aby nebyla podobenstvie zemských věcí; a třětie aby ne- byla podobenstvie vodních věcí, jakož sú měli ti a činili, o nichž die sv. Pavel, Ze proménili sú slávu neporuSediného boha v po- - dobenstvie obraza porusediného člověka a ptáka a &tvernohÿch hovad a zemiplazóv neb hadóv. "Neb někteří modlé se obrazóm člověka, jako někteří modlili sú se obrazu Herkuleše, někteří obrazu Béle a někteří modlili sě netopýřóm a krtóm, jakož píše Izaiáš. A praví Haimo, Ze Ri- mené modlili sü sé húseru, Egyptští jestřábu a krávě bielé. a Babylonští drakovi, jakož psáno , jest v knihách Daniele; a byli sú. zklamáni tiem, Ze mnéli su, by duchové, jež sú za boby měli, by v těch věcech přčbývali a pomoc svým slúžebníkóm dá- vali. (H 66 n.) Secundo quod non fiant simuili- tudines terrestrium et tercio quoc non fiant similitudines aquati- córum, sicut fecerunt hii, .de quibus apostolus ad Rom. 1. guod mutaverunt gloriam incor- ruptibilis dei in similitudinem ymaginis corruptibilis hominis et volucris et quadrupedum & serpentum. Quidam enim adorant ymagines hominum, ut Jovis. Herculis, sicut Asyrii coluerunt ymaginem Beli patris regis sui Nyny. Ali autem adoraverun: talpas et vespertiliones, ut di-. citur Ys. XIIL. Unde secundum Haymonem Romani colebant an- - serem, Egipcii accipitrem, vaccam albam et crocodilum et Babilo- nite draconem, ut patet Dan. 14. . Putaverunt enim spiritus, quos deos dixerunt, talibus copulari et propter eorum cultus culto- ribus suffragari. (V 465) - Následujících 14 řádků přidává Hus ze svého a připojuje logicky: správně ' o modloslužebnosti křesťanů, poněkud později: - A tak'nazvaní křesťané mnozí | jsà v pravdé modlosluhy jako pohané; neb jakož řečeno jest vedle řeči sv. Jeronyma ajiných svatých, cožkolivěk -kto najviece miluje, to má za boha svého. A což u Viklefa jest Cum enim ex declaratis supé- rius, ut testantur Jeronimus. et alii doctores, quidquid plus quis dilexerit, constituit deum' suum: patet quod nos nominétenus chris- - tiani deos nostros. constituimus (188)
Strana 188
tak pyšný neb cti světské žádo- stivy modlí sé podobenstvím vécí, jenž nebeské jsú, a spadne do- lóv; neb s luciperem nade všech- ny miluje povýšenie neb nehodně jiného duostojenstvie. Modlí sě lakomý podobenstvím těch věcí, jenž jsú zemské; protož die sv. Pavel, že lakomstvie jest modlo- slüZenie. Smilny a hovadny modli sé podobenství těch věcí, jenž jsú u vodách t. j. v rozkošech smilných a obžerných; protož die sv. Pavel, že buoh jich bři- cho jest a sláva v pohanění. A že tiem trojím obyčejem lidé vel- - mě hřčšie, tak milujíce nad boha ty hfiechy, protoZ die sv. Jan: Nevodte milovati svéta ani téch věcí, jenž na světě jsú. Ač kto miluje svět, nenie láska otce v něm; neb všechno, což v světě jest, aneb jest žádost těla aneb žádost očí aneb pýcha života. A mienit sv. Jan o milování naj- větčiem, aby světa i jiných věcí v světě křesťané nemilovali viece než boha (H 67 n.) | creaturas. Colit itaque superbus ve! ambiciosus similitudinem eo- rum, que in: celo. sunt desuper, quia cum lucifero super omnia diligit. prelaciam vel indebite quamcunque dignitatem aliam. Colit cupidus similitudinem eo- rum, que sunt in terra, ideo Cot. 3 dicitur de avaricia ydolorum servitus. Colit carnalis similitu- dinem eorum, que sunt in aquis i. e. in deliciis lubricis ; ideo Phi- lip. 9 dicitur, quod deus venter eorum et gloria in confusione. Et ideo correspondenter ad ista dicit s. ewangelista Ll Joh. 3: Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt, Si quis diligit mundum, non est caritas in eo, quia omne, quod est in muü- do, aut est concupiscencia carnis aut concupiscencia oculorum aut superbia vite, intelligens dilecci- onem analoyce pro dileccione principali, quomodo debemus so- lum deum diligere (V 419^ 504) Z dlouhé mravokárné úvahy, kterouž tu připojuje Viklef (509—519), vybral Hus jen» üvod : vizme, zdali najpilnájé klanieme : s& modlíme i klekáme bohatcóm tohoto svéta neZli pánu bohu, a to pro télestny, éasny,. maly vza- tek viece, neZ pro jich &Slechet- nost neb pro prospěch duchovní (H 68) Nonne attencius inclinamur, incur- vamur et genu flectimus mundi divitibus propter retribucionem honoris mundani vel commodi temporalis, quam propter boni- tatem suam in moribus vel pro- ficienciam spiritualem? (V 509) a přeložil poněkud volněji úryvek ze str. 514: ten, jenž kabátu vlny přidává, aby mněli, by byl prsatý a tak silný a.smělý. Též žena, jenž sě líčí Nonne secularis, qui mandato : dei postposito sculpit corporis ornamenta eciam cum lana vel (189)
tak pyšný neb cti světské žádo- stivy modlí sé podobenstvím vécí, jenž nebeské jsú, a spadne do- lóv; neb s luciperem nade všech- ny miluje povýšenie neb nehodně jiného duostojenstvie. Modlí sě lakomý podobenstvím těch věcí, jenž jsú zemské; protož die sv. Pavel, že lakomstvie jest modlo- slüZenie. Smilny a hovadny modli sé podobenství těch věcí, jenž jsú u vodách t. j. v rozkošech smilných a obžerných; protož die sv. Pavel, že buoh jich bři- cho jest a sláva v pohanění. A že tiem trojím obyčejem lidé vel- - mě hřčšie, tak milujíce nad boha ty hfiechy, protoZ die sv. Jan: Nevodte milovati svéta ani téch věcí, jenž na světě jsú. Ač kto miluje svět, nenie láska otce v něm; neb všechno, což v světě jest, aneb jest žádost těla aneb žádost očí aneb pýcha života. A mienit sv. Jan o milování naj- větčiem, aby světa i jiných věcí v světě křesťané nemilovali viece než boha (H 67 n.) | creaturas. Colit itaque superbus ve! ambiciosus similitudinem eo- rum, que in: celo. sunt desuper, quia cum lucifero super omnia diligit. prelaciam vel indebite quamcunque dignitatem aliam. Colit cupidus similitudinem eo- rum, que sunt in terra, ideo Cot. 3 dicitur de avaricia ydolorum servitus. Colit carnalis similitu- dinem eorum, que sunt in aquis i. e. in deliciis lubricis ; ideo Phi- lip. 9 dicitur, quod deus venter eorum et gloria in confusione. Et ideo correspondenter ad ista dicit s. ewangelista Ll Joh. 3: Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt, Si quis diligit mundum, non est caritas in eo, quia omne, quod est in muü- do, aut est concupiscencia carnis aut concupiscencia oculorum aut superbia vite, intelligens dilecci- onem analoyce pro dileccione principali, quomodo debemus so- lum deum diligere (V 419^ 504) Z dlouhé mravokárné úvahy, kterouž tu připojuje Viklef (509—519), vybral Hus jen» üvod : vizme, zdali najpilnájé klanieme : s& modlíme i klekáme bohatcóm tohoto svéta neZli pánu bohu, a to pro télestny, éasny,. maly vza- tek viece, neZ pro jich &Slechet- nost neb pro prospěch duchovní (H 68) Nonne attencius inclinamur, incur- vamur et genu flectimus mundi divitibus propter retribucionem honoris mundani vel commodi temporalis, quam propter boni- tatem suam in moribus vel pro- ficienciam spiritualem? (V 509) a přeložil poněkud volněji úryvek ze str. 514: ten, jenž kabátu vlny přidává, aby mněli, by byl prsatý a tak silný a.smělý. Též žena, jenž sě líčí Nonne secularis, qui mandato : dei postposito sculpit corporis ornamenta eciam cum lana vel (189)
Strana 189
neb vlasy sobě cizie strojí; neb jest jich pilna viece, aby sě jimi viece lidu než bohu líbila. A o takových mluví sv. Jan Zlato- üsty Tka, Że Ginie kfivdud$svaté trojici, Ze tak činiece obraz ují- majíc neb přidávajíc, v skutku ukazují, jako by buoh otec ne- mohl a buoh syn neuměl a duch svatý nedobrovolně chtěl toho člověka tak stvoriti..(H 68) | , plumis faciens tunicas in parti- bus pectoralibus extrahere, ut pectus leoninum appareat et con- tra sculpcionem dei videatur ha- bere insignia fortitudinis et au- dacie, numquid talis laudat deum ex toto corde... Et idem est iudicium de mulieribus et ypocri- tis quomodocunque peccantibus. Unde Linconiensis dicit, quod fa- ciendo sic sculptile, subtrahendo vel addendo ad partes ymaginis corporee, iniuriatur divine natu- re... (V 519 Divno, że vynechal zde Hus i dlouhý útok Viklefův na kle- rus, protože se honí za obročími. Použil ho však Stanislav. V kap. XXXIV. a násl. pojednává Hus o úctě obrazů. Začátek (H 69, 70) jest samostatný; ozývají se v něm myšlenky Lektury na Sentence (III, 9) a vložen tu dlouhý citát z knihy Moudrosti. Avšak dále důvody, proč obrazy ve Starém zákoně byly zapověděny, jsou opět přejaty z Viklefa, jenž o tom předmětě jedná již před úvahami předchozími hned za částí, již přeložil Huš na str. 66 n. Dí: Obrazi . . uvedeni mezi křes- tany po stvrzení pravé viery, aby byli knihy a znamenie ku paměti všem křesťanóm, aby prá- vě modlili sě bohu a svatým. Avšak v starém zákoně neslušelo to pro trojí věc: Najprvé že lid židovský, nejsa tak naučený u vieře jako křesťanský, byl jest hotov k modloslużenie, jakoż pismo starého zákona ukazuje. Druhé proto, že buoh v tu dobu nebyl jest tělestný, jako nynie jest po vtělení, aniž světí byli sú v nebe vstüpili, jakoZ jiZ vstü- pili sú po Kristovu vstúpení. Třě- tie proto, že svadba choti Krista v. sjednání člověctvie a božstvie v břiše panny Marie ještě neby- . . Nos christiani adoramus y- magines in ecclesia post firmita- tem fidei primitive, ut sint libri et signa recordativa singulis chri- stianis, ut adorent debite sanctos dei. Tamen in Veteri Testamento hoc non licuit propter tria: Pri- mo quia populus ille, non tan- tum eruditus infide ut christiani, fuit pronus ad ydolatriam, ut pa- tet ex decursu Veteris Testa- menti. Secundo quia deus non ' fuit tunc corporeus, ut modo post incarnacionem, nec sancti mortui penetraverunt celos, sicut post Christi ascensionem, sed omnes descenderunt ad. lymbum . . . "Tercio quia nupcie sponsi de uni- one ypostatica humanitatis ad (190) | -
neb vlasy sobě cizie strojí; neb jest jich pilna viece, aby sě jimi viece lidu než bohu líbila. A o takových mluví sv. Jan Zlato- üsty Tka, Że Ginie kfivdud$svaté trojici, Ze tak činiece obraz ují- majíc neb přidávajíc, v skutku ukazují, jako by buoh otec ne- mohl a buoh syn neuměl a duch svatý nedobrovolně chtěl toho člověka tak stvoriti..(H 68) | , plumis faciens tunicas in parti- bus pectoralibus extrahere, ut pectus leoninum appareat et con- tra sculpcionem dei videatur ha- bere insignia fortitudinis et au- dacie, numquid talis laudat deum ex toto corde... Et idem est iudicium de mulieribus et ypocri- tis quomodocunque peccantibus. Unde Linconiensis dicit, quod fa- ciendo sic sculptile, subtrahendo vel addendo ad partes ymaginis corporee, iniuriatur divine natu- re... (V 519 Divno, że vynechal zde Hus i dlouhý útok Viklefův na kle- rus, protože se honí za obročími. Použil ho však Stanislav. V kap. XXXIV. a násl. pojednává Hus o úctě obrazů. Začátek (H 69, 70) jest samostatný; ozývají se v něm myšlenky Lektury na Sentence (III, 9) a vložen tu dlouhý citát z knihy Moudrosti. Avšak dále důvody, proč obrazy ve Starém zákoně byly zapověděny, jsou opět přejaty z Viklefa, jenž o tom předmětě jedná již před úvahami předchozími hned za částí, již přeložil Huš na str. 66 n. Dí: Obrazi . . uvedeni mezi křes- tany po stvrzení pravé viery, aby byli knihy a znamenie ku paměti všem křesťanóm, aby prá- vě modlili sě bohu a svatým. Avšak v starém zákoně neslušelo to pro trojí věc: Najprvé že lid židovský, nejsa tak naučený u vieře jako křesťanský, byl jest hotov k modloslużenie, jakoż pismo starého zákona ukazuje. Druhé proto, že buoh v tu dobu nebyl jest tělestný, jako nynie jest po vtělení, aniž světí byli sú v nebe vstüpili, jakoZ jiZ vstü- pili sú po Kristovu vstúpení. Třě- tie proto, že svadba choti Krista v. sjednání člověctvie a božstvie v břiše panny Marie ještě neby- . . Nos christiani adoramus y- magines in ecclesia post firmita- tem fidei primitive, ut sint libri et signa recordativa singulis chri- stianis, ut adorent debite sanctos dei. Tamen in Veteri Testamento hoc non licuit propter tria: Pri- mo quia populus ille, non tan- tum eruditus infide ut christiani, fuit pronus ad ydolatriam, ut pa- tet ex decursu Veteris Testa- menti. Secundo quia deus non ' fuit tunc corporeus, ut modo post incarnacionem, nec sancti mortui penetraverunt celos, sicut post Christi ascensionem, sed omnes descenderunt ad. lymbum . . . "Tercio quia nupcie sponsi de uni- one ypostatica humanitatis ad (190) | -
Strana 190
la dokonána, ani svadba Kristo- va k cierkvi svaté na kříži uči- něna; ale když jest choť neb že- nich clerkvi svaté umfétl . . . teh- dy k rozmafeni paméti lidské k svému pánu a otci uvedení sú obrazi, aby ..v takémZ následová- ní a utrpení zapáleni v srdci byli. Protož první světí po Kristovi nemnožili obrazóv ... (H 71) divinitatem — nondum celebrate sunt in utero virginali, nec nup- cie Christi ad ecclesiam facte in cruce... ut post eius absenciam diuturnam relinquantur in domo Sponsi ex institucione ecclesie ymagines, in quibus sponsus et sua familia memorentur. In pri- mitiva autem ecclesia non tantum . multiplicabantur ymagines . . . (V 469) Dale má Viklefcitáty, z nichZ dva Rehorovy jsou také u Husa nà str. 46 ve druhém odstavci, Hus pak pracuje neodvisle. Kap. XXXV. jest v začátku svém zase pouhý překlad Viklefa: ..nefek| by bóh darmo: Nepo- kloníS sé jim ani pomodlí3 ; ale tiem ukazuje, Ze něco jiné jest se pokloniti a jiné pomodliti. Protož na to slovo... mluví Origenes řka, že pomodlenie pří- slušie k žádosti mysli, ale poklo- něnie k poctivosti tělestné; tak Ze modliti sč jest všie mysli a pilnosti té věci, jíž sě modlí, pod- dati, Ale pokloniti neb klaněti sé móž někto nerad neb mylně, čině znamenie zjevná .bez mysli při- voienie. A móž klaněnie to býti rozličně, i skutkem i řečí. Skut- kem: hlavu sklonije, život schy- luje, kolenem klekaje, ramenú pozdvihuje, ruce spinaje neb zdvihuje, všechno tělo položuje, kuklu snímaje, kadě, obětuje neb Jinů: věc čině, jakož obyčej lid- ský rozličně jest nalezl. Ale ústy bývá klaněnie, jenž slove obec- né modlenie, jednak hfiechév . 2poviedáním, jednak chválením. - Prvé slušie k zlosti odstrčení, druhé k budúciemu dobrému dobytí, třetie za dobré ku od- Actus ydolatrandi precipue pro- hibetur, dum dicitur: Non ado- rabis ea neque coles. Pro quo’ notandum secundum Origenem super isto textu, quod cuitus per- tinet ad affectum mentalem, sed adoracio ad reverenciam corpo- © ralem. Colere, inquit, est toto mentis affectu et studio ei, quod colitur, mancipari. Sed adorare potest quis invitus vel fictus, fa- ciendo signa sensibilia sine men- tis correspondencia. Potest autem adoracio fieri multiplex, tam o- pere quam sermone. Opere: ca- put inclinando, corpus incurvan- do, genu flectendo, brachia ex- tendendo, manus expandendo, totum corpus prosternendo, ca- pucium deponendo, thurificando, offerendo, sacrificando vel aliud simile faciendo, quod variacio hominum adinvenit, Ore autem fit adoracio nunc gracias agendo, nunc laudando. Primum fit ad malum habitum amovendum, se- cundum ad bonum futurum ac- quirendum, tercium ad bonum (191)
la dokonána, ani svadba Kristo- va k cierkvi svaté na kříži uči- něna; ale když jest choť neb že- nich clerkvi svaté umfétl . . . teh- dy k rozmafeni paméti lidské k svému pánu a otci uvedení sú obrazi, aby ..v takémZ následová- ní a utrpení zapáleni v srdci byli. Protož první světí po Kristovi nemnožili obrazóv ... (H 71) divinitatem — nondum celebrate sunt in utero virginali, nec nup- cie Christi ad ecclesiam facte in cruce... ut post eius absenciam diuturnam relinquantur in domo Sponsi ex institucione ecclesie ymagines, in quibus sponsus et sua familia memorentur. In pri- mitiva autem ecclesia non tantum . multiplicabantur ymagines . . . (V 469) Dale má Viklefcitáty, z nichZ dva Rehorovy jsou také u Husa nà str. 46 ve druhém odstavci, Hus pak pracuje neodvisle. Kap. XXXV. jest v začátku svém zase pouhý překlad Viklefa: ..nefek| by bóh darmo: Nepo- kloníS sé jim ani pomodlí3 ; ale tiem ukazuje, Ze něco jiné jest se pokloniti a jiné pomodliti. Protož na to slovo... mluví Origenes řka, že pomodlenie pří- slušie k žádosti mysli, ale poklo- něnie k poctivosti tělestné; tak Ze modliti sč jest všie mysli a pilnosti té věci, jíž sě modlí, pod- dati, Ale pokloniti neb klaněti sé móž někto nerad neb mylně, čině znamenie zjevná .bez mysli při- voienie. A móž klaněnie to býti rozličně, i skutkem i řečí. Skut- kem: hlavu sklonije, život schy- luje, kolenem klekaje, ramenú pozdvihuje, ruce spinaje neb zdvihuje, všechno tělo položuje, kuklu snímaje, kadě, obětuje neb Jinů: věc čině, jakož obyčej lid- ský rozličně jest nalezl. Ale ústy bývá klaněnie, jenž slove obec- né modlenie, jednak hfiechév . 2poviedáním, jednak chválením. - Prvé slušie k zlosti odstrčení, druhé k budúciemu dobrému dobytí, třetie za dobré ku od- Actus ydolatrandi precipue pro- hibetur, dum dicitur: Non ado- rabis ea neque coles. Pro quo’ notandum secundum Origenem super isto textu, quod cuitus per- tinet ad affectum mentalem, sed adoracio ad reverenciam corpo- © ralem. Colere, inquit, est toto mentis affectu et studio ei, quod colitur, mancipari. Sed adorare potest quis invitus vel fictus, fa- ciendo signa sensibilia sine men- tis correspondencia. Potest autem adoracio fieri multiplex, tam o- pere quam sermone. Opere: ca- put inclinando, corpus incurvan- do, genu flectendo, brachia ex- tendendo, manus expandendo, totum corpus prosternendo, ca- pucium deponendo, thurificando, offerendo, sacrificando vel aliud simile faciendo, quod variacio hominum adinvenit, Ore autem fit adoracio nunc gracias agendo, nunc laudando. Primum fit ad malum habitum amovendum, se- cundum ad bonum futurum ac- quirendum, tercium ad bonum (191)
Strana 191
placení a čtvrté k dobré věci od- boha zachování. (H 72, 78) habitum | recompensandum et quartum ad deum pro continu- acione benivolencie debite col- laudandum; et fit musice, pro- sayce, metrice (V 48^ 494) : Utiniv z toho závěr, že žádný z těch způsobů modlení ne- přísluší obrazu, pokračuje Hus s Ale dieš: Však slušiese stvo- ření klaněti, jako psáno jest, že řekl Izák svćmu synu Jakob: Služte tobě lidé a klanějte sé tobě národové! buď pán bratří svých. a klanějte sé před tebú synové matky tvé. Též Abraham klaněl se lidu země Kanaan. Jozue také klaněl sé angelu. Bratřie Josefovi klaněli sú sě jemu. Také my klanieme sé pre- látóm a pánóm, jakož písmo i nového i starého zákona odpu- śtie . protož.: věz, Ze podle úmysla svatých učitelóv troje jest klaněnie a takéž i cténie: Najprvnie jenž na samého boha' slušie . . . (H 73) a po krátké vložce : Druhé klaněnie, modlenie i pocténie slusie na púhá stvoře- nie: o tom sú dřevnie písma při- vedena. 'Ifetie klanénie, modlenie i pocténie sluSie na pána Krista, jenZ vedle dvü podstatü, to véz vedle boZstvie a člověčenstvie, jest i stvofitel i stvoïenie : stvo-, ïitel Ze jest buoh, .stvoïenie Ze jest člověk. Neb: jako některé věci jsú v bohu, jenž v nižád- ném jiném nejsú; tak: aby je měl rovně s bohem, jako Jest "všemohúcnost, všeznámost,: vše- dobrovolnost, véudybytnost : též Viklefem : Et si obicitur, quod creaturam licet adorare, ut patet Gen. 27: Serviant tibi populi et adorent te tribus; sic. enim Abraham adoravit (Gen. 28), Josue eciam adoravit angelum (Jos. 5), sicut et nos communiter adoramus prelatos aut dominos seculares, sicut scriptura utriusque testa- menti licenciat: patet ex concor- di Sentencia doctorum, . quod triplex est reverencia vel adora- cio debite exhibenda, sc. latria, que soli déo est debita, (V 498 ) dulia, que est reverencia pure debita creature et yperdulia, que est reverencia debita Christo, qui . secundum duplicem naturam est simul creator et creatura. Sicut enim alia sunt: incommunicabili- ter in deo, ut omnipotencia, om- nisciencia et efficientissima om- nivolencia cum ceteris proprieta- tibus deo propriis: sic. aliqui sunt honores, (qui soli deo) sunt propriissime tribuendi, et ex alio latere alia sunt, que analogice sibi conveniunt et aliis, ut do' minacio, potestas, dignitas e' (192)
placení a čtvrté k dobré věci od- boha zachování. (H 72, 78) habitum | recompensandum et quartum ad deum pro continu- acione benivolencie debite col- laudandum; et fit musice, pro- sayce, metrice (V 48^ 494) : Utiniv z toho závěr, že žádný z těch způsobů modlení ne- přísluší obrazu, pokračuje Hus s Ale dieš: Však slušiese stvo- ření klaněti, jako psáno jest, že řekl Izák svćmu synu Jakob: Služte tobě lidé a klanějte sé tobě národové! buď pán bratří svých. a klanějte sé před tebú synové matky tvé. Též Abraham klaněl se lidu země Kanaan. Jozue také klaněl sé angelu. Bratřie Josefovi klaněli sú sě jemu. Také my klanieme sé pre- látóm a pánóm, jakož písmo i nového i starého zákona odpu- śtie . protož.: věz, Ze podle úmysla svatých učitelóv troje jest klaněnie a takéž i cténie: Najprvnie jenž na samého boha' slušie . . . (H 73) a po krátké vložce : Druhé klaněnie, modlenie i pocténie slusie na púhá stvoře- nie: o tom sú dřevnie písma při- vedena. 'Ifetie klanénie, modlenie i pocténie sluSie na pána Krista, jenZ vedle dvü podstatü, to véz vedle boZstvie a člověčenstvie, jest i stvofitel i stvoïenie : stvo-, ïitel Ze jest buoh, .stvoïenie Ze jest člověk. Neb: jako některé věci jsú v bohu, jenž v nižád- ném jiném nejsú; tak: aby je měl rovně s bohem, jako Jest "všemohúcnost, všeznámost,: vše- dobrovolnost, véudybytnost : též Viklefem : Et si obicitur, quod creaturam licet adorare, ut patet Gen. 27: Serviant tibi populi et adorent te tribus; sic. enim Abraham adoravit (Gen. 28), Josue eciam adoravit angelum (Jos. 5), sicut et nos communiter adoramus prelatos aut dominos seculares, sicut scriptura utriusque testa- menti licenciat: patet ex concor- di Sentencia doctorum, . quod triplex est reverencia vel adora- cio debite exhibenda, sc. latria, que soli déo est debita, (V 498 ) dulia, que est reverencia pure debita creature et yperdulia, que est reverencia debita Christo, qui . secundum duplicem naturam est simul creator et creatura. Sicut enim alia sunt: incommunicabili- ter in deo, ut omnipotencia, om- nisciencia et efficientissima om- nivolencia cum ceteris proprieta- tibus deo propriis: sic. aliqui sunt honores, (qui soli deo) sunt propriissime tribuendi, et ex alio latere alia sunt, que analogice sibi conveniunt et aliis, ut do' minacio, potestas, dignitas e' (192)
Strana 192
jsú některá modlenie,; klaněnie i cti, jenž na samého boha sluśeji. A że také jsú některé věci, jenž na boha slušejí a také v podobenství i stvořením příslušejí, jako moc, dóstojen- stvie, panovánie: téZ právé jsta dva obyéeje modlenie, klanénie neb ctěnie, jenž osobám, kteréž mají býti ctěny, příslušieta. Prvý obyčej samému bohu příslušie, druhý příslušie stvořením, protože v nich jest podobenstvie boZie, ale zvláště příslušie bohu, k je- hož podobenství ty véci stvoreny jsú, jako angel a člověk: a to ctěnie hodné slove nízké. Ale cténie, klanénie neb modlenie, jenž slušie na Kristovo člověc- stvie, slove cienie vy$$ie; neb jeho člověcstvie, protože s bož- stvím jest v jedné osobě sjed- nano, jest stvofenie najdóstoj- néjáie. A že každé ctěnie dané stvoření příslušie jemu, jelikožto k obrazu a podobenství božiemu jest učiněno, zjevno jest, že tiem cténím najprvé má býti bóh ctén a potom rozumná stvoře- nie, protože ctnost neb dósto- jenstvie účastně od boha mají.. Dále z tohoto máš, že dvo- jim obyéejem modloslüZenie by- vá: Prvym, kdyZ kto modlenie, klekanie neb ctěnie, jenž na samého „boha slušie, stvoření piichyluje . . . Druhým obyčejem . modloslüZenie byvá, kdyZ kto cti, jenž na samého boha slušie, sč chápá (.. ďábel.. Mardocheus..) qui exhibet similia. Sic correspondenter sunt duo modi adoracionis!) personis" honorabilibus tribuendi: Primus soli deo competit, qui dicitur latria, secundus competit secun- darie2) naturis creatis, in quan- tum relucet in illis ymago dei, Sed principaliter convenit deo, ad cuius ymaginem creata sunt, ut homo et angeli, Et ista ado- racio vocatur dulia. Honor au- tem humanitati Christ! debitus vocatur yperdulia vel dulia su- perior Et cum omnis talis honor exhibitus creature solum sibi competit, in quantum ad yma- ginem et similitudinem dei facta, patet quod tali! reverencia sit deus principaliter adorandus et secundarie creature racionales, ut virtutes vel dignitates parti- cipant. Et patet, quod ydolatria com- mittitur dupliciter: active sc. et passive. Active, sc. per illum, honorem ' soli deo debitum creature, sive latria sive dulia creaturam principaliter ho- norando. Passive autem, sumen- do vel aspirando ad honorem deo debitum. 1) Psáno adorancium. — 2) Psáno: contrarie. (193)
jsú některá modlenie,; klaněnie i cti, jenž na samého boha sluśeji. A że také jsú některé věci, jenž na boha slušejí a také v podobenství i stvořením příslušejí, jako moc, dóstojen- stvie, panovánie: téZ právé jsta dva obyéeje modlenie, klanénie neb ctěnie, jenž osobám, kteréž mají býti ctěny, příslušieta. Prvý obyčej samému bohu příslušie, druhý příslušie stvořením, protože v nich jest podobenstvie boZie, ale zvláště příslušie bohu, k je- hož podobenství ty véci stvoreny jsú, jako angel a člověk: a to ctěnie hodné slove nízké. Ale cténie, klanénie neb modlenie, jenž slušie na Kristovo člověc- stvie, slove cienie vy$$ie; neb jeho člověcstvie, protože s bož- stvím jest v jedné osobě sjed- nano, jest stvofenie najdóstoj- néjáie. A že každé ctěnie dané stvoření příslušie jemu, jelikožto k obrazu a podobenství božiemu jest učiněno, zjevno jest, že tiem cténím najprvé má býti bóh ctén a potom rozumná stvoře- nie, protože ctnost neb dósto- jenstvie účastně od boha mají.. Dále z tohoto máš, že dvo- jim obyéejem modloslüZenie by- vá: Prvym, kdyZ kto modlenie, klekanie neb ctěnie, jenž na samého „boha slušie, stvoření piichyluje . . . Druhým obyčejem . modloslüZenie byvá, kdyZ kto cti, jenž na samého boha slušie, sč chápá (.. ďábel.. Mardocheus..) qui exhibet similia. Sic correspondenter sunt duo modi adoracionis!) personis" honorabilibus tribuendi: Primus soli deo competit, qui dicitur latria, secundus competit secun- darie2) naturis creatis, in quan- tum relucet in illis ymago dei, Sed principaliter convenit deo, ad cuius ymaginem creata sunt, ut homo et angeli, Et ista ado- racio vocatur dulia. Honor au- tem humanitati Christ! debitus vocatur yperdulia vel dulia su- perior Et cum omnis talis honor exhibitus creature solum sibi competit, in quantum ad yma- ginem et similitudinem dei facta, patet quod tali! reverencia sit deus principaliter adorandus et secundarie creature racionales, ut virtutes vel dignitates parti- cipant. Et patet, quod ydolatria com- mittitur dupliciter: active sc. et passive. Active, sc. per illum, honorem ' soli deo debitum creature, sive latria sive dulia creaturam principaliter ho- norando. Passive autem, sumen- do vel aspirando ad honorem deo debitum. 1) Psáno adorancium. — 2) Psáno: contrarie. (193)
Strana 193
Viece máš z této řeči, že každý pyšný a tak i každý hfie&ník -smrtedlny jest modlo- sluha, protože v milování před- kládá některé stvofenie před stvořitele . .. Také proto jest każdy smrtedlny hfieśnik modlo- sluha, že pýchaje nechtěl by nad sebú jiného mieti . . (H 73—75) To je tak pěkný: obrázek Et sic omnis superbus et per consequens omnis peccator est ydolatra, tum quia in amore prefert aliquam creaturam crea- tori, tum eciam quia superbiendo aspirat, ut non subiciatur supe- rion... (V 49%) \ Husovy práce: Má Viklefüv Dekalog před sebou apřekládá část po části. U jednobo bodu vloží větu vysvětlující, zvlástě kněží. Písmo sv., dále píše Jeronym o Epifaniovi (str. 76 n), jest u jiného příklad z Písma neb krátkou mravokárnou úvahu. Někdy se při obšírněji a nechává prudké rány dopadati takové příležitosti rozhovoří na hlavy hříšníkův, Augustin a především Bernard jsou mu tu zbrojnicí. Tu mluví Hus sám. Viklefa úplně. Na př. celá partie na str. z velké části arci vyplněna jsouc Bernardem, na str. 76 jsou, jak již bylo řečeno, přejaty . z Ale ani zde neopouští 75—82 jest Husova, ale citáty z Rehofe Viklefa (472), co také z něho (47> 484), a začátek exhortativní části jest přeložen skoro doslova: Též i my máme pilně lid vy- střéhati hlápý a hovadný, jenž opustě víru a žádost duchovních věcí, přieliš pasé čichy své: viděnie v dívání obrazóv, orná- tóv, kalichóv a jiných divných příprav ; sluch pasě v zvuku zvonóv, varhan, v zvoncich... (H 77) ; Videtur michi periculum dili- gencius exponendum, specialiter cum nominetenus christianí tam- quam animales vel bestiales dimissa fide credendorum spiri- tualium nimis hodie pascunt sensus, ut visum spectaculis, or- pamentis ecclesie sumptuosis, au- ditum campanis, organis et novo modo discernendi horas diei per campanam mirabiliter tyntinan- tem .. (V 489) Vynechav pak celou stat Viklefovu o příčině, jež nas ma pobádati k lásce k Bohu, a parallelu srdce a lásky (V 51°—58%), Hus přechází hned ke druhému přikázání. V. prvém odstavci Viklefa poněkud vykládá: Tu věz, že bývá nadarmo, což bývá neužitečně k tomu Y konci, k němuž právě mělo by' | póijiti. .. Z toho ihned máš, že Secundo notandum, quod in vanum vel frustra fieri dicitur, quod fit inutiliter quoad finem . debite intendendum. Ex quo (194)
Viece máš z této řeči, že každý pyšný a tak i každý hfie&ník -smrtedlny jest modlo- sluha, protože v milování před- kládá některé stvofenie před stvořitele . .. Také proto jest każdy smrtedlny hfieśnik modlo- sluha, že pýchaje nechtěl by nad sebú jiného mieti . . (H 73—75) To je tak pěkný: obrázek Et sic omnis superbus et per consequens omnis peccator est ydolatra, tum quia in amore prefert aliquam creaturam crea- tori, tum eciam quia superbiendo aspirat, ut non subiciatur supe- rion... (V 49%) \ Husovy práce: Má Viklefüv Dekalog před sebou apřekládá část po části. U jednobo bodu vloží větu vysvětlující, zvlástě kněží. Písmo sv., dále píše Jeronym o Epifaniovi (str. 76 n), jest u jiného příklad z Písma neb krátkou mravokárnou úvahu. Někdy se při obšírněji a nechává prudké rány dopadati takové příležitosti rozhovoří na hlavy hříšníkův, Augustin a především Bernard jsou mu tu zbrojnicí. Tu mluví Hus sám. Viklefa úplně. Na př. celá partie na str. z velké části arci vyplněna jsouc Bernardem, na str. 76 jsou, jak již bylo řečeno, přejaty . z Ale ani zde neopouští 75—82 jest Husova, ale citáty z Rehofe Viklefa (472), co také z něho (47> 484), a začátek exhortativní části jest přeložen skoro doslova: Též i my máme pilně lid vy- střéhati hlápý a hovadný, jenž opustě víru a žádost duchovních věcí, přieliš pasé čichy své: viděnie v dívání obrazóv, orná- tóv, kalichóv a jiných divných příprav ; sluch pasě v zvuku zvonóv, varhan, v zvoncich... (H 77) ; Videtur michi periculum dili- gencius exponendum, specialiter cum nominetenus christianí tam- quam animales vel bestiales dimissa fide credendorum spiri- tualium nimis hodie pascunt sensus, ut visum spectaculis, or- pamentis ecclesie sumptuosis, au- ditum campanis, organis et novo modo discernendi horas diei per campanam mirabiliter tyntinan- tem .. (V 489) Vynechav pak celou stat Viklefovu o příčině, jež nas ma pobádati k lásce k Bohu, a parallelu srdce a lásky (V 51°—58%), Hus přechází hned ke druhému přikázání. V. prvém odstavci Viklefa poněkud vykládá: Tu věz, že bývá nadarmo, což bývá neužitečně k tomu Y konci, k němuž právě mělo by' | póijiti. .. Z toho ihned máš, že Secundo notandum, quod in vanum vel frustra fieri dicitur, quod fit inutiliter quoad finem . debite intendendum. Ex quo (194)
Strana 194
každý smrtedlny hiieSnik béře nadarmo jméno božie; neb vzal jest jméno božie, jenž jest vzal jméno podobenstvie k bohu, a to podobenstvie przní hřiečhem. Též každý .křestan, že vzal jest na krstu jméno Kristovo . . . Zvlaště pak jméno boZie nadar- mo béře, ktožkolivěk bez hodné příčiny jméno božie k přísaze béře. Také máš z toho, že toho- to přikázánie přestúpenie jest všech jiných přikázanie přestúpe- nie, atakétohoto zachovánie jest jiných přikázání zachovánie. Ještě výšerozuměj, že ačvěříme,žebuoh jest trój v osobách, nevěřili-li bychom, Ze jest vSemohücí, vše- védücí a všedobrovolící,. tehdy bychom nadarmo .jméno vzeli trojice. (H 82) ' convertuntur patet tercio, quod omnis pecca- tor accipit in vanum nomen dei. Accipit enim nomen ymaginis, quam deformat, sicut fidelis ac- cipit nomen Christi in baptismo. Et specialiter omnis iurans sine causa racionali accipit in vanum nomen dei sui. Et patet, quod huius mandati prevaricacio — et observancia cum prevarica- cione Observancia cuius- cunque alterius mandatorum (V 599).. Ulterius eciamsi deum credimus esse trinum, nisi cre- damus eum esse omnipotentem, omniscientem et omnivolentem . ., nomen trinitatis in vanum acci- pimus et assumimus (V 59») et Zde jako i jinde Castgji, zmizela p&knd disposice Viklefova. Viklef totiž dělí braní jména Božího nadarmo ve tré: myšlením, slovem a skutkem. Hus tuto disposici vynechal, ač dále ji úplně sleduje s Viklefem, a z první části vytrhl poslední větu uvedenou („Ještě výše rozuměj ani s následující. : . . .*), jez nesouvisi dobfe ani s pfedchozi Ve druhém odstavci drží se zase vérné Viklefa: A tak hfeSie kacieři, kteříž vérie s Manichem, Ze jest buoh : nestvořil škodlivých šelm nebo žížal a tělestných věcí, aneb vě- řiec, že bóh učinil jest něco bez užitka a tak nadarmo. Protož mnějí kacieři a také sprostní lidé s hlúpostí, že ukrutné zvěři je- dovaté, žížely, múchy, blchy a tak i jiné škodlivé živočichy na- darmo jest bóh stvoril, ano zjevno jest, že ty věci jsú dobré .a užitečné: Najprvé proto, že ne- stvofenü trojici ukazujic, jsu + Sic autem peccant heretici qui vel credunt Manicheis, quod deus non fecerit nocivas bestias vel nullam fecit corpoream, aut quod deus fecit aliquid sine utili fine, quia opus carens fine utili foret frustra. Unde putant heretici bestias et feras crudeles, animalia venenosa, muscas et consimilia esse superflua et nociva, cum tamen manitestum sit ipsa esse utilia: primo in hoc, quod trini- tatem increatam indicancia sunt. scale sive specula, quibus mens (195)
každý smrtedlny hiieSnik béře nadarmo jméno božie; neb vzal jest jméno božie, jenž jest vzal jméno podobenstvie k bohu, a to podobenstvie przní hřiečhem. Též každý .křestan, že vzal jest na krstu jméno Kristovo . . . Zvlaště pak jméno boZie nadar- mo béře, ktožkolivěk bez hodné příčiny jméno božie k přísaze béře. Také máš z toho, že toho- to přikázánie přestúpenie jest všech jiných přikázanie přestúpe- nie, atakétohoto zachovánie jest jiných přikázání zachovánie. Ještě výšerozuměj, že ačvěříme,žebuoh jest trój v osobách, nevěřili-li bychom, Ze jest vSemohücí, vše- védücí a všedobrovolící,. tehdy bychom nadarmo .jméno vzeli trojice. (H 82) ' convertuntur patet tercio, quod omnis pecca- tor accipit in vanum nomen dei. Accipit enim nomen ymaginis, quam deformat, sicut fidelis ac- cipit nomen Christi in baptismo. Et specialiter omnis iurans sine causa racionali accipit in vanum nomen dei sui. Et patet, quod huius mandati prevaricacio — et observancia cum prevarica- cione Observancia cuius- cunque alterius mandatorum (V 599).. Ulterius eciamsi deum credimus esse trinum, nisi cre- damus eum esse omnipotentem, omniscientem et omnivolentem . ., nomen trinitatis in vanum acci- pimus et assumimus (V 59») et Zde jako i jinde Castgji, zmizela p&knd disposice Viklefova. Viklef totiž dělí braní jména Božího nadarmo ve tré: myšlením, slovem a skutkem. Hus tuto disposici vynechal, ač dále ji úplně sleduje s Viklefem, a z první části vytrhl poslední větu uvedenou („Ještě výše rozuměj ani s následující. : . . .*), jez nesouvisi dobfe ani s pfedchozi Ve druhém odstavci drží se zase vérné Viklefa: A tak hfeSie kacieři, kteříž vérie s Manichem, Ze jest buoh : nestvořil škodlivých šelm nebo žížal a tělestných věcí, aneb vě- řiec, že bóh učinil jest něco bez užitka a tak nadarmo. Protož mnějí kacieři a také sprostní lidé s hlúpostí, že ukrutné zvěři je- dovaté, žížely, múchy, blchy a tak i jiné škodlivé živočichy na- darmo jest bóh stvoril, ano zjevno jest, že ty věci jsú dobré .a užitečné: Najprvé proto, že ne- stvofenü trojici ukazujic, jsu + Sic autem peccant heretici qui vel credunt Manicheis, quod deus non fecerit nocivas bestias vel nullam fecit corpoream, aut quod deus fecit aliquid sine utili fine, quia opus carens fine utili foret frustra. Unde putant heretici bestias et feras crudeles, animalia venenosa, muscas et consimilia esse superflua et nociva, cum tamen manitestum sit ipsa esse utilia: primo in hoc, quod trini- tatem increatam indicancia sunt. scale sive specula, quibus mens (195)
Strana 195
řebříkové neb zrcadla, jimiž ro- zum člověka móZ v boha sé vzdvi- hnúti a nazřieti ; neb móžemez ve- likosti a moci stvořenie mysliti a spatřiti stvořitele moc a.zpósobu: neb z krásy stvořenie móžem po- znati stvořitele: múdrost a z řádu a z užitka stvořenie móžem po- znati stvořitele dobrost a dobro- volnost, a tak otcovu moc, synovu müdrost, ducha šv. nost ... A tak najmen&ie stvo- feniéko a najbiednéjsie, kterÿmz tak élovék v poznánie sv. trojice " vstupuje, jenž jest nade všechna nebesa, to stvofenitko tak člověku vstupujícímu jest užitečnějšie nežli ryzie zlato a stkvúcie střiebro a neZ drahé kamenie; ani poZit- kóv zemskych hojnost, jako obilé, ryb a jinych vécí, ani neZ která mocsvétská. Protoż bude-li mucha neb mravenec takého vstúpenie řebří, jistě bude tobě užitečnějšie ta micha neżli of neb hynśt, na němž by vybojoval a dobyl všie oslavy a všech království tohoto světa . . . (H 83) dobrovol- : humana potest in deum ascendere. | Possumus enim ex magnitudine vel virtute creature contemplari creantis potenciam, ex forma vel pulcritudine creantis sapienciam et ex ordine vel utilitate creantis bonitatem vel benivolenciam. Et ' sic vilissima vel parvulissima crea- tura, qua homo sic in trinitatem ascendit, que est celum celorum, est scandenti utilior quam auri rutilus splendor (fulgor) vel argenti nitor, quam gemmarum perspi- cuitas vel fructuum terre ubertas aut quevis secularis potestas. Quapropter si musca vel formica fuerit eciam predicti ascensus sca- la, est sic tibi utilior quam equus. bellicosus, super quo adquireres -quantamcunque humanam glori- am et conquereres omnia regna mundi. (V 595 609) Vloživ vlastní reflexi a výrok sv. Pavla, pokračuje Hus dále s Viklefem: Druhý užitek jest těch věcí, "že všechny i jedovaté jsú člověku k lékařství a pro moci své přiro- zené od boha užitečně stvořeny a tak mají k plnosti světa mnohé pomoci. ; Třetí užitek jest, že ty jedovaté věci jako miešek žlučný zbie- raji v sě jed a smrad země, vody i povětřie, aby ten jed i smrad neporušil nám povětřie a tak Secunda utilitas est illa, quod omnia illa eciam venenosa sunt hominibus medicinalia et propter virtutes suas naturales a deo utiliter condita et sic habent ad integritatem unitatis create plu-. rima iuvamenta. os Tercia utilitas est, quod instar ciste fellis congregant in se Ve- nena terre, aque et aeris, que aliunde dispersa inficerent ele- menta nostre conversacionis et (196)
řebříkové neb zrcadla, jimiž ro- zum člověka móZ v boha sé vzdvi- hnúti a nazřieti ; neb móžemez ve- likosti a moci stvořenie mysliti a spatřiti stvořitele moc a.zpósobu: neb z krásy stvořenie móžem po- znati stvořitele: múdrost a z řádu a z užitka stvořenie móžem po- znati stvořitele dobrost a dobro- volnost, a tak otcovu moc, synovu müdrost, ducha šv. nost ... A tak najmen&ie stvo- feniéko a najbiednéjsie, kterÿmz tak élovék v poznánie sv. trojice " vstupuje, jenž jest nade všechna nebesa, to stvofenitko tak člověku vstupujícímu jest užitečnějšie nežli ryzie zlato a stkvúcie střiebro a neZ drahé kamenie; ani poZit- kóv zemskych hojnost, jako obilé, ryb a jinych vécí, ani neZ která mocsvétská. Protoż bude-li mucha neb mravenec takého vstúpenie řebří, jistě bude tobě užitečnějšie ta micha neżli of neb hynśt, na němž by vybojoval a dobyl všie oslavy a všech království tohoto světa . . . (H 83) dobrovol- : humana potest in deum ascendere. | Possumus enim ex magnitudine vel virtute creature contemplari creantis potenciam, ex forma vel pulcritudine creantis sapienciam et ex ordine vel utilitate creantis bonitatem vel benivolenciam. Et ' sic vilissima vel parvulissima crea- tura, qua homo sic in trinitatem ascendit, que est celum celorum, est scandenti utilior quam auri rutilus splendor (fulgor) vel argenti nitor, quam gemmarum perspi- cuitas vel fructuum terre ubertas aut quevis secularis potestas. Quapropter si musca vel formica fuerit eciam predicti ascensus sca- la, est sic tibi utilior quam equus. bellicosus, super quo adquireres -quantamcunque humanam glori- am et conquereres omnia regna mundi. (V 595 609) Vloživ vlastní reflexi a výrok sv. Pavla, pokračuje Hus dále s Viklefem: Druhý užitek jest těch věcí, "že všechny i jedovaté jsú člověku k lékařství a pro moci své přiro- zené od boha užitečně stvořeny a tak mají k plnosti světa mnohé pomoci. ; Třetí užitek jest, že ty jedovaté věci jako miešek žlučný zbie- raji v sě jed a smrad země, vody i povětřie, aby ten jed i smrad neporušil nám povětřie a tak Secunda utilitas est illa, quod omnia illa eciam venenosa sunt hominibus medicinalia et propter virtutes suas naturales a deo utiliter condita et sic habent ad integritatem unitatis create plu-. rima iuvamenta. os Tercia utilitas est, quod instar ciste fellis congregant in se Ve- nena terre, aque et aeris, que aliunde dispersa inficerent ele- menta nostre conversacionis et (196)
Strana 196
nepřidal příčiny k hlízám a k jiným nemocem ; a tak někakým obyčejem ty věci jsú prodlenie našich životóv. Čtvrtý užitek jest, že ty, věci jsú orudie božie :a přístrojové, jimiž buoh treskce hřiešníky, a tak jsü i zlym i dobrym užitečny ; neb když koho uštnú neb nehty udrú neb ukúsie, že každá pokuta neb muka neb bolest jest spra- vedlivá od boha, protož pro hřie- chy spravedlivé tisknú lidi a jiné od pótky vystřichají a některé k trpělivosti vedú a druhých pro | jich křehkost popúzejí a pro vše- rećnu pychu je nuzie a nókterych z dokonánie božské múdrosti k jeho chvále pozdvihuji. Neb co podobnějé potupilo by všetečnú pýchu, než znamenaje, že ten, jenž na počátce světa měl jest nade všemi živočichy, t. j. nade všemi věcmi, jenž jsú živé a čijí, jako všechna zvieřata, ryby i žížaly, nade všemi těmi měl jest člověk moc a panovánie a z ne- poslušenstvie, že prestúpil božie přikázánie, a pro všední hřiech jest tak nemohlý neb biedny a nemocný k přemožení a vystře- žení od násilé a bezděčného po- puzenie jedné blchy. (H 83, 84) per conseguens causarent epide- mias et sic, guod maxime apre- ciamur, conservant occasionaliter nostras vitas. Quarta utilitas est ex eo, quod sunt instrumenta dei castigancia peccatores et per consequens sunt tam bonis quam malis utilia. Quando enim ledunt quoscunque veneno, morsu vel unguibus, cum omnis pena sit iusta, horum peccata iuste puniuüt, hos a periculis aliunde futuris revocant, hos ad pacienciam excitant et hos de sua fragilitate propria com- monent et de sua superbia pre- 'sumptuosa contundunt et hos ex relucencia divine sapiencie ad laudem dei elevant. Quid queso congruencius contunderet presum- ptuosam superbiam, quam dum considero, quod ille, qui in mundi principio habuit super omnem alium dominacionem, ex inobedi- encia minimi mandati extra de- calogum fit impotens ad supe- randum aut vitandum vel pulicis inportunam molestacionem.(V 602) Hus přidává ještě pátý a šestý užitek a pak překládá, tu a A tak temnosti Zehnají i chválé boha drakové, hadové i všechny věci stvořené ; neb ukazují sebú moc, můúdrost a dobrotivost ne- smierni pana boha a jsú nám jako knihy, abychom skrzé ně poznali, že od věčnosti z své - tam něco málo vysvětluje, opět z předlohy: Et sic estimo, quod omnes creature, eciam privaciones ut tenebre benedicunt domino et per consequens laudant eum, ne- dum quia dicunt realiter et vesti- gialiter trinitatem, — potenciam, sapienciam et benivolenciam in- . (197):
nepřidal příčiny k hlízám a k jiným nemocem ; a tak někakým obyčejem ty věci jsú prodlenie našich životóv. Čtvrtý užitek jest, že ty, věci jsú orudie božie :a přístrojové, jimiž buoh treskce hřiešníky, a tak jsü i zlym i dobrym užitečny ; neb když koho uštnú neb nehty udrú neb ukúsie, že každá pokuta neb muka neb bolest jest spra- vedlivá od boha, protož pro hřie- chy spravedlivé tisknú lidi a jiné od pótky vystřichají a některé k trpělivosti vedú a druhých pro | jich křehkost popúzejí a pro vše- rećnu pychu je nuzie a nókterych z dokonánie božské múdrosti k jeho chvále pozdvihuji. Neb co podobnějé potupilo by všetečnú pýchu, než znamenaje, že ten, jenž na počátce světa měl jest nade všemi živočichy, t. j. nade všemi věcmi, jenž jsú živé a čijí, jako všechna zvieřata, ryby i žížaly, nade všemi těmi měl jest člověk moc a panovánie a z ne- poslušenstvie, že prestúpil božie přikázánie, a pro všední hřiech jest tak nemohlý neb biedny a nemocný k přemožení a vystře- žení od násilé a bezděčného po- puzenie jedné blchy. (H 83, 84) per conseguens causarent epide- mias et sic, guod maxime apre- ciamur, conservant occasionaliter nostras vitas. Quarta utilitas est ex eo, quod sunt instrumenta dei castigancia peccatores et per consequens sunt tam bonis quam malis utilia. Quando enim ledunt quoscunque veneno, morsu vel unguibus, cum omnis pena sit iusta, horum peccata iuste puniuüt, hos a periculis aliunde futuris revocant, hos ad pacienciam excitant et hos de sua fragilitate propria com- monent et de sua superbia pre- 'sumptuosa contundunt et hos ex relucencia divine sapiencie ad laudem dei elevant. Quid queso congruencius contunderet presum- ptuosam superbiam, quam dum considero, quod ille, qui in mundi principio habuit super omnem alium dominacionem, ex inobedi- encia minimi mandati extra de- calogum fit impotens ad supe- randum aut vitandum vel pulicis inportunam molestacionem.(V 602) Hus přidává ještě pátý a šestý užitek a pak překládá, tu a A tak temnosti Zehnají i chválé boha drakové, hadové i všechny věci stvořené ; neb ukazují sebú moc, můúdrost a dobrotivost ne- smierni pana boha a jsú nám jako knihy, abychom skrzé ně poznali, že od věčnosti z své - tam něco málo vysvětluje, opět z předlohy: Et sic estimo, quod omnes creature, eciam privaciones ut tenebre benedicunt domino et per consequens laudant eum, ne- dum quia dicunt realiter et vesti- gialiter trinitatem, — potenciam, sapienciam et benivolenciam in- . (197):
Strana 197
mudrosti umienil jest, . . . a tak véci ty ne&inie.jiného, neZ coz jim buoh piikázal; neb psáno jest: Vid&l jest buoh vSechny véci, a byly sá velmi dobré. ProtoZ nerepceme proti bohu, ... :neb kolikrát to &inime, nadarmo jméno boZie béfeme, jakoZ také éiníme, kdyZ jeho stvofení nadar- mo poZíváme neb o nich myslíme a k stvofitele chvále se nepozdvi- hujeme. Neb véz, Ze proto dáno | jest tobé poznánie jména svaté trojice, by z toho chvalil stvofi- tele, zdrzitele a zachovatele . . . Proto poloZíé-li svym umyslem na ktery skutek z t&chto poskvrnu, k svému pohorSeni vezme$ vSe- mohticie jméno jeho a tak nadar- mo. ProtoZ véz, Ze zvlásté ti hfefie proti synu, kteiíZ fkü, Ze ne vÉech vécí müdire stvofil; ati proti otci, kteiíZ ku, Ze ne v8e, co chce byti, móZ dokonati ; neb jméno boZské moci, jenZ by chylilo k konci, k námuZ by ne- mohlo dosáhnüti, bylo by nadat- mo. A tak fka kto, Ze by ‘moc boZská byla nedostateóná, nadar- mo by méál znánie otce boha. Ten také béfe nadarmo ducha sv. jméno, kteryZ mní, by ne za kazdé utrpenie svatym dal odplatu aneb by jim i h¥iechové -nebyli ku pomoci a k chvále, ano jim v&echno obráceno bude ku poZit- ku, jakoZ die sv. Pavel, Ze bo- jícím sé boha váe pomáhá k do- brému . . . finitam, verum quia in suis raci- onibus exemplaribus sunt nobis libri, ut instar eorum benedicamus domino et laudemus. Et tercio hec faciunt regulariter perficiendo suum servicium, cum Gen. 1 dicitur: Vidit deus cuncta que fecerat et erant valde bona. De- sistamus ergo Occasione operis: increpare artificem, quià revera quociens facimus, nomen dei in vanum assumimus, Sicut quo- ciens creaturis utimur vel earum naturas speculamur, si non exin- de ad laudandum artificem eorum consurgimus. Ad hoc enim data est tibi nominis trinitatis cognicio, ut. exinde laudes creatorem, sus- tentatorem et gubernatorem. Quod- si maculam ponis in aliquo istorum operum, ad tui deteriora- cionem accipis omnipotens nomen eius et per consequens fit in vanum. Sicut enim appropriate peccant in filium, qui negant sapienter omnia condidisse, sic in patrem peccant, qui negant omnia, que vult fieri, posse pet- ficere. Nam nomen divine poten- cie inclinans ad finem sibi inpos- Sibilem foret vanum. Sic talis hereticus haberet in vanum patris noticiam. Illi eciam in vanum as- sumunt spiritus sancti. nomen, qui non putant, quod de omni. malo pene vel culpe faciat sanctis bonum. Nam omne malum, ut patet alibi, occasione divine bo- nitatis pulcrificat universum, sic est beatis bonum utile, cum Rom. . VII dicitur, quod sanctis timentibus. deum omnia cooperantur inbonum. (198) -
mudrosti umienil jest, . . . a tak véci ty ne&inie.jiného, neZ coz jim buoh piikázal; neb psáno jest: Vid&l jest buoh vSechny véci, a byly sá velmi dobré. ProtoZ nerepceme proti bohu, ... :neb kolikrát to &inime, nadarmo jméno boZie béfeme, jakoZ také éiníme, kdyZ jeho stvofení nadar- mo poZíváme neb o nich myslíme a k stvofitele chvále se nepozdvi- hujeme. Neb véz, Ze proto dáno | jest tobé poznánie jména svaté trojice, by z toho chvalil stvofi- tele, zdrzitele a zachovatele . . . Proto poloZíé-li svym umyslem na ktery skutek z t&chto poskvrnu, k svému pohorSeni vezme$ vSe- mohticie jméno jeho a tak nadar- mo. ProtoZ véz, Ze zvlásté ti hfefie proti synu, kteiíZ fkü, Ze ne vÉech vécí müdire stvofil; ati proti otci, kteiíZ ku, Ze ne v8e, co chce byti, móZ dokonati ; neb jméno boZské moci, jenZ by chylilo k konci, k námuZ by ne- mohlo dosáhnüti, bylo by nadat- mo. A tak fka kto, Ze by ‘moc boZská byla nedostateóná, nadar- mo by méál znánie otce boha. Ten také béfe nadarmo ducha sv. jméno, kteryZ mní, by ne za kazdé utrpenie svatym dal odplatu aneb by jim i h¥iechové -nebyli ku pomoci a k chvále, ano jim v&echno obráceno bude ku poZit- ku, jakoZ die sv. Pavel, Ze bo- jícím sé boha váe pomáhá k do- brému . . . finitam, verum quia in suis raci- onibus exemplaribus sunt nobis libri, ut instar eorum benedicamus domino et laudemus. Et tercio hec faciunt regulariter perficiendo suum servicium, cum Gen. 1 dicitur: Vidit deus cuncta que fecerat et erant valde bona. De- sistamus ergo Occasione operis: increpare artificem, quià revera quociens facimus, nomen dei in vanum assumimus, Sicut quo- ciens creaturis utimur vel earum naturas speculamur, si non exin- de ad laudandum artificem eorum consurgimus. Ad hoc enim data est tibi nominis trinitatis cognicio, ut. exinde laudes creatorem, sus- tentatorem et gubernatorem. Quod- si maculam ponis in aliquo istorum operum, ad tui deteriora- cionem accipis omnipotens nomen eius et per consequens fit in vanum. Sicut enim appropriate peccant in filium, qui negant sapienter omnia condidisse, sic in patrem peccant, qui negant omnia, que vult fieri, posse pet- ficere. Nam nomen divine poten- cie inclinans ad finem sibi inpos- Sibilem foret vanum. Sic talis hereticus haberet in vanum patris noticiam. Illi eciam in vanum as- sumunt spiritus sancti. nomen, qui non putant, quod de omni. malo pene vel culpe faciat sanctis bonum. Nam omne malum, ut patet alibi, occasione divine bo- nitatis pulcrificat universum, sic est beatis bonum utile, cum Rom. . VII dicitur, quod sanctis timentibus. deum omnia cooperantur inbonum. (198) -
Strana 198
Již si slyšal, kterak v myšlení: vedlé viery nadarmo jméno božie berú lidé. Pak v naději nadarmo jméno božie béřeme, když znají- ce, že on jest všech věrných obrance, spasitela odplatce, avšak prázdníme ' hřešiece, že nejsme účastni těch tří jmen, totiž že by náš byl obrance, spasitel a od- platce. Neb jakož béřeme jmeno božie, jenž neb kteréž jest hyt, tak že my máme s ním a od něho byt, tak že on jest i my jsme, též máme Vzieti ta tři jmé- na božie : obrance, abychom byli obräneni od zlého, spasitel, aby- chom byli zachování v dobrém i zde i po smrti, odplatce, aby nám odplatil za dobré činy, a tak abychom vždy dobře byli ; neb lépe jest dobře býti než toliko býti. A že toho v nás nenie pro naši lenost, protož jméno boZie vedle naděje béřem na- darmo, jakož i každý, jenž blúdí v vieře o těch věcech, jenž . sluSejí k naději, béře jméno božie nadarmo . . . Pak vedle lásky nadarmo béře člověk jméno milosti neb daru božieho, když v dobrých činiech netrvá až do konce; jako činí každý křesťan, kterýž z daru krstu svatého vzal jest jméno ry- tieřské Krista krále a potom na bifmovánie, jenZ slove potvrze- nie, béfe odénie a mnohé ko- fisti: duchovnie a pak v čas boje, po tak velikých dařiech, nesmie sě postaviti o při neb o pravdu boží a pána Jezu Krista, svého krále. Taký za čas bojuje, ale „Studie a texty.“ Talibus itaque modis in cogi- tacione. quoad fidem in vanum nomen dei nostri accipimus. Se- cundo quoad :spem in vanum accipimus nomen dei, si cogno- "Scimus eum esse omnium fidelium protectorem [redemptorem et re- muneratorem?] et tamen ociamur peccando, quod non horum no- minum sumus participes. Sicut enim assumimus nomen dei, quod est esse, ut eius participacione simpliciter simus: sic assumere debemus hec tria nomina, ut defensia malo et suspensi in bono tam in via quam in patria bene si- mus. Et cum istud non sequitur. ex nostra desidia, patet quod nomen dei secundum spem assu- mimus nimis frustra, sicut omnis errans in fide circa speranda in vanum assumit nomen dei. s Tercio quoad caritatem in va- num assumit nomen gracie dei sui, qui sic in vanum graciam dei recipit, quod non in bonis operibus longanimiter perseverat, sicut facit specialiter quilibet - christianus, qui ex gracia baptis- mali recipit nomen militis Christi et post in confirmacione capit arma et stipendia multa spiritu- alia et tamen consequenter tem-. pore belli post tot beneficia ille timendo non audet aggredi vitam sui dei. Ille ad tempus. pugnat (199) 6
Již si slyšal, kterak v myšlení: vedlé viery nadarmo jméno božie berú lidé. Pak v naději nadarmo jméno božie béřeme, když znají- ce, že on jest všech věrných obrance, spasitela odplatce, avšak prázdníme ' hřešiece, že nejsme účastni těch tří jmen, totiž že by náš byl obrance, spasitel a od- platce. Neb jakož béřeme jmeno božie, jenž neb kteréž jest hyt, tak že my máme s ním a od něho byt, tak že on jest i my jsme, též máme Vzieti ta tři jmé- na božie : obrance, abychom byli obräneni od zlého, spasitel, aby- chom byli zachování v dobrém i zde i po smrti, odplatce, aby nám odplatil za dobré činy, a tak abychom vždy dobře byli ; neb lépe jest dobře býti než toliko býti. A že toho v nás nenie pro naši lenost, protož jméno boZie vedle naděje béřem na- darmo, jakož i každý, jenž blúdí v vieře o těch věcech, jenž . sluSejí k naději, béře jméno božie nadarmo . . . Pak vedle lásky nadarmo béře člověk jméno milosti neb daru božieho, když v dobrých činiech netrvá až do konce; jako činí každý křesťan, kterýž z daru krstu svatého vzal jest jméno ry- tieřské Krista krále a potom na bifmovánie, jenZ slove potvrze- nie, béfe odénie a mnohé ko- fisti: duchovnie a pak v čas boje, po tak velikých dařiech, nesmie sě postaviti o při neb o pravdu boží a pána Jezu Krista, svého krále. Taký za čas bojuje, ale „Studie a texty.“ Talibus itaque modis in cogi- tacione. quoad fidem in vanum nomen dei nostri accipimus. Se- cundo quoad :spem in vanum accipimus nomen dei, si cogno- "Scimus eum esse omnium fidelium protectorem [redemptorem et re- muneratorem?] et tamen ociamur peccando, quod non horum no- minum sumus participes. Sicut enim assumimus nomen dei, quod est esse, ut eius participacione simpliciter simus: sic assumere debemus hec tria nomina, ut defensia malo et suspensi in bono tam in via quam in patria bene si- mus. Et cum istud non sequitur. ex nostra desidia, patet quod nomen dei secundum spem assu- mimus nimis frustra, sicut omnis errans in fide circa speranda in vanum assumit nomen dei. s Tercio quoad caritatem in va- num assumit nomen gracie dei sui, qui sic in vanum graciam dei recipit, quod non in bonis operibus longanimiter perseverat, sicut facit specialiter quilibet - christianus, qui ex gracia baptis- mali recipit nomen militis Christi et post in confirmacione capit arma et stipendia multa spiritu- alia et tamen consequenter tem-. pore belli post tot beneficia ille timendo non audet aggredi vitam sui dei. Ille ad tempus. pugnat (199) 6
Strana 199
hanebné vzpót postupuje... a někteří Kristovi rytieři jako zrád- ce tajiece jména Kristova smě- '"šují sě s nepřáteli: jakož všichni Ginie křěsťané, kteříž v ctnostech nenásledují krále Krista: protož nadarmo jméno rytieřské sú vzeli. (H 84—86) cum hostibus, sed vecorditer re- trocedit, tercio vero proditorie pal- liando nomen militis Christi con-" iungitur inimicis, sicut omnes falsi christiani facimus, qui non sequimur christum capitaneum nostrum in vita et in moribus; ideo indubie in vanum nomen militis christiani .. nobis assu- mimus. (V 60*5 619) Jak patrno, jest celý první bod, totiž o braní jména Bo- žího nadarmo my šlením, mimo několik vysvětlivek přeložen z Viklefa. Podobně i začátek bodu druhého: Pak v řeči jméno božie nadar- mo béřeme trojím obyčejem:. prvé prázdně mluvíce, druhé ne- užitečně se modléce, tfetie.ne- opatrné vérujíce. Prvé prázdné miuviece hfe$ime, kdyZkolivék o bohu neb o jeho stvoření neuži- „tečně mluvíme a tak jméno bo- " žie nadarmo béřeme; neb všech- na slova našě mají býti k boží chvále a k našemu zaslúžení. A to my zmaříme, když co prázd- ného mluvíme, neb tak nelíbíme sé bobu, majíce sélíbiti; neb on všechny věci položil jest v miete, v počtu, u vázč, a my toho ne- dbáme neužitečné mluviece, pro- tož poZitka sě sami zbavíme. Protož Spasitel svědče tomuto smyslu die: Z každého slova prázdného, kteréž promluvie lide, dadie počet v den súdný. Jistě z slov tvých odsúzen budeš, roz- uměj budú-li prázdná, a.z slov tvých spravedliv budeš, rozuměj . ać bud dobfe zfiezena. (H 86, 87) Potom, vloZiv čtyři řádky, - Druhé nadarmo jméno božie béfeme v feci neužitečné se mod- Secundo principaliter in locu- cione nomen dei nostri in vanum accipimus tribus modis: sc. oci- ose confabulando, infructuose o- rando et inprovide iurando. Primo modo quandocunque de deo lo- quimur vel eius creatura super- flue, assumimus nomen dei in vanum. Omnia quidem verba nos- tra debent esse ad dei gloriam et nostri meritum, a quo fine frustramur, dum aliquid loquimur ociosum. Non enim ut sic place- mus sed displicemus trinitati, que posuit cuncta in mensura, nume- ro et pondere, et per consequens frustramur a premio pro nostro labore. Unde salvator Mat. 12 attestans istam sentenciam sic affatur: Ex omni verbo ocioso, quod fuerint locuti homines, red- dent racionem in die iudicii. Ex verbis enim tuis condempnaberis, sc. si sint: superflua, ex verbis enim tuis iustificaberis, sc. si sint efficaciter regulata. (V 619) pokračuje Hus s Viklefem: Et secundo modo accipitur in locucione nomen. dei .frustra (200)
hanebné vzpót postupuje... a někteří Kristovi rytieři jako zrád- ce tajiece jména Kristova smě- '"šují sě s nepřáteli: jakož všichni Ginie křěsťané, kteříž v ctnostech nenásledují krále Krista: protož nadarmo jméno rytieřské sú vzeli. (H 84—86) cum hostibus, sed vecorditer re- trocedit, tercio vero proditorie pal- liando nomen militis Christi con-" iungitur inimicis, sicut omnes falsi christiani facimus, qui non sequimur christum capitaneum nostrum in vita et in moribus; ideo indubie in vanum nomen militis christiani .. nobis assu- mimus. (V 60*5 619) Jak patrno, jest celý první bod, totiž o braní jména Bo- žího nadarmo my šlením, mimo několik vysvětlivek přeložen z Viklefa. Podobně i začátek bodu druhého: Pak v řeči jméno božie nadar- mo béřeme trojím obyčejem:. prvé prázdně mluvíce, druhé ne- užitečně se modléce, tfetie.ne- opatrné vérujíce. Prvé prázdné miuviece hfe$ime, kdyZkolivék o bohu neb o jeho stvoření neuži- „tečně mluvíme a tak jméno bo- " žie nadarmo béřeme; neb všech- na slova našě mají býti k boží chvále a k našemu zaslúžení. A to my zmaříme, když co prázd- ného mluvíme, neb tak nelíbíme sé bobu, majíce sélíbiti; neb on všechny věci položil jest v miete, v počtu, u vázč, a my toho ne- dbáme neužitečné mluviece, pro- tož poZitka sě sami zbavíme. Protož Spasitel svědče tomuto smyslu die: Z každého slova prázdného, kteréž promluvie lide, dadie počet v den súdný. Jistě z slov tvých odsúzen budeš, roz- uměj budú-li prázdná, a.z slov tvých spravedliv budeš, rozuměj . ać bud dobfe zfiezena. (H 86, 87) Potom, vloZiv čtyři řádky, - Druhé nadarmo jméno božie béfeme v feci neužitečné se mod- Secundo principaliter in locu- cione nomen dei nostri in vanum accipimus tribus modis: sc. oci- ose confabulando, infructuose o- rando et inprovide iurando. Primo modo quandocunque de deo lo- quimur vel eius creatura super- flue, assumimus nomen dei in vanum. Omnia quidem verba nos- tra debent esse ad dei gloriam et nostri meritum, a quo fine frustramur, dum aliquid loquimur ociosum. Non enim ut sic place- mus sed displicemus trinitati, que posuit cuncta in mensura, nume- ro et pondere, et per consequens frustramur a premio pro nostro labore. Unde salvator Mat. 12 attestans istam sentenciam sic affatur: Ex omni verbo ocioso, quod fuerint locuti homines, red- dent racionem in die iudicii. Ex verbis enim tuis condempnaberis, sc. si sint: superflua, ex verbis enim tuis iustificaberis, sc. si sint efficaciter regulata. (V 619) pokračuje Hus s Viklefem: Et secundo modo accipitur in locucione nomen. dei .frustra (200)
Strana 200
léce, a to kdyZ sé modlime jsüc od boha odvráceni myslí neb jsüc vědomě v hiieSe smrtedlném. Protože to modlenie jest darem- né, die Spasitel milý: Lid tento rty mě ctí, ale srdce jich daleko jest ote mne: nadarmo mi sě modlé, učiece učenie a přikázá- nie lidská. Aj vidíš, že předklá- daje přikázánie lidská před při- kázánie božie, nadarmo sě modlí; neb dielo, práce, úsilé, lékař- stvie slove daremné, marné, ne- užitečné, když konec umieněný nebude, jako užitek neb zdravie, pro něž sč usilovalo. Ó by toto znamenali žáci, kněžicí laici, jenž jsú hotovějšie, aby sé líbili pánóm, plniec jich plikázánie neż piikazanie boŻie! Také znamenali by to ti, kteříž -obieraji s6 s lidskymi ustaveni- mi, nechajíc zákona božieho, jenž k spasení vede, a ovšem ti, kte- říž vážie viece ustanovenie: svá neZ boZie... (H 87) quando infructuose oramus. ab ipso aversi vel ex peccato priori vel. ex hoc quod cum oramus sumus in mente circa alia occu- pati... Sed et illam veritatem testatur prima veritas Mat. 15, quando dicit sub testimonio Ys. 20: Populus hic labiis me ho- norat, cor autem eorum longe est a me, sine causa colunt me docentes doctrinas et man- data hominum. Ecce preponens mandatum hominis mandato dei frustra orat. Labor quidem vel medicina dicitur sine causa et per consequens vana aut frustra- toria, quando. finis intentus non sequitur, ut utilitas aut sanitas, que finaliter fuit proposita, ut pa- tet ex 2, Phis. Et istam sentenciam attenderent clerici eciam curati, qui plus. habent oculos, ut complaceant dominis, implendo eorum man- data quam precepta dominica. Secundo attenderent occupati hu- manis legibus et postponentes le- gem salutiferam mandatorum... (V 6195) | Co mó dále Hus o p oslušnosti (87-—93), jest thema u něho od r. 1410 velmi oblíbené a častěji zpracované, ale i zde jest závislost od Viklefa patrna; na př. druhý důvod, že Bůh ne- může přikázati hřešiti (str. 88), jest podobně u V 19% a začátek druhého odstavce na str. 89 jest z Viklefa úplně: Toho nedinie, kteříž viece lid- . SKá neZ boZie plikázánie váZie slyšením, učením, plněním. Pro- tož die David: Zlořečení, kteříž odchylují sě od tvých přikázání. Neb nižádného zákona neslušie křesťanu. slyšeti a čísti, jedné ..Ps. 18 dicitur: Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Nullam enim legem decet chris- tiano legere vel audire nisi legem mandatorum dei, eo quod nul- tam. aliam legem licet implere, perficere vel servare. Si quid ser- 4201) 6*
léce, a to kdyZ sé modlime jsüc od boha odvráceni myslí neb jsüc vědomě v hiieSe smrtedlném. Protože to modlenie jest darem- né, die Spasitel milý: Lid tento rty mě ctí, ale srdce jich daleko jest ote mne: nadarmo mi sě modlé, učiece učenie a přikázá- nie lidská. Aj vidíš, že předklá- daje přikázánie lidská před při- kázánie božie, nadarmo sě modlí; neb dielo, práce, úsilé, lékař- stvie slove daremné, marné, ne- užitečné, když konec umieněný nebude, jako užitek neb zdravie, pro něž sč usilovalo. Ó by toto znamenali žáci, kněžicí laici, jenž jsú hotovějšie, aby sé líbili pánóm, plniec jich plikázánie neż piikazanie boŻie! Také znamenali by to ti, kteříž -obieraji s6 s lidskymi ustaveni- mi, nechajíc zákona božieho, jenž k spasení vede, a ovšem ti, kte- říž vážie viece ustanovenie: svá neZ boZie... (H 87) quando infructuose oramus. ab ipso aversi vel ex peccato priori vel. ex hoc quod cum oramus sumus in mente circa alia occu- pati... Sed et illam veritatem testatur prima veritas Mat. 15, quando dicit sub testimonio Ys. 20: Populus hic labiis me ho- norat, cor autem eorum longe est a me, sine causa colunt me docentes doctrinas et man- data hominum. Ecce preponens mandatum hominis mandato dei frustra orat. Labor quidem vel medicina dicitur sine causa et per consequens vana aut frustra- toria, quando. finis intentus non sequitur, ut utilitas aut sanitas, que finaliter fuit proposita, ut pa- tet ex 2, Phis. Et istam sentenciam attenderent clerici eciam curati, qui plus. habent oculos, ut complaceant dominis, implendo eorum man- data quam precepta dominica. Secundo attenderent occupati hu- manis legibus et postponentes le- gem salutiferam mandatorum... (V 6195) | Co mó dále Hus o p oslušnosti (87-—93), jest thema u něho od r. 1410 velmi oblíbené a častěji zpracované, ale i zde jest závislost od Viklefa patrna; na př. druhý důvod, že Bůh ne- může přikázati hřešiti (str. 88), jest podobně u V 19% a začátek druhého odstavce na str. 89 jest z Viklefa úplně: Toho nedinie, kteříž viece lid- . SKá neZ boZie plikázánie váZie slyšením, učením, plněním. Pro- tož die David: Zlořečení, kteříž odchylují sě od tvých přikázání. Neb nižádného zákona neslušie křesťanu. slyšeti a čísti, jedné ..Ps. 18 dicitur: Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Nullam enim legem decet chris- tiano legere vel audire nisi legem mandatorum dei, eo quod nul- tam. aliam legem licet implere, perficere vel servare. Si quid ser- 4201) 6*
Strana 201
-zákon „božích přikázání, neb ni- žádného jiného zákona neslušie plniti, konati aneb zachovati. Neb by co sluha boží činil, což jemu buoh nevelí, kterak by od pána, jenž tak plně učí sluhy své, co zaslüZil? (H 89) V hlavé XXXVII a XXXVIII jedná Hus o přísaze. vus dei facit, guod non precipit dominus, quomodo a domino tam: plene informante suos famulos quidquam premii niereretur? (V 619) S po- čátku podává zase jen v českém rouše myšlenky Viklefovy: Tfetie béfeme jméno boZie na- darmo v řeči, když neopatrně přísaháme; a že přikázánie toto chýlí sě zvláště k tomu smyslu, protož o přísazě dobré jest něco psáti. Najprve věz, že přísahati jest boha neb stvořenie jeho na 'svédectvie vzieti: ato bývá zjev- ně neb vnitř hlasem neb' jinými znameními čitedlnými. Najprvnie přísaha jest, jíž bóh .sám sě béře za svědka, jakož die sv. Pavel: Protože bóh nižádného neměl, skrzě něhož by přisáhl, přisáhl jest skrzé sám sé. A dále die, že lidé skrzé vétéóieho nad sebü pfísahají a kaZdého jich sváru konec k potvrzení jest přísaha; a die proto, neb kdyby právě | přísahaje kto nevzal jednoho svédectvie lepSieho neZ jest slo- vo jeho, darmo by pfisahal... ProtoZ die bóh: Skrzé kteréZto jméno jeho, to věz božie, při- sáhneš, 'co bóh položil na po- tupenie modl, aby nepřísahali lidé jako pohané skrzć modly. A tak jakož dovodi sv. Augus- -tin, sv. Pavel pfisáhl jest, tka Galatóm v prvé kap.: Což vám píši, aj před bohem, Zet “nelZi. A opět Korintóm die: Bóh a vv otec pána našeho Ježíše Krista, dom. lib. 1:.. Tercio modo accipitur in locu- cione nomen dei in vanum quan- docunque iuramus inprovide. Un- de quia famosius hoc mandatum restringitur ad hunc sensum, idec- de ista materia est lacius loquen- dum. Notandum. ergo inprimis, quod iurare est deum vel eius creaturam in testem, accipere, quod fit intrinsecus vel extrinse- cus per voces vel signa quecun- que sensibilia. Primum . autem genus iuramenti est, quo deus se ipsum capit-in testem, ut no- tat apostolus Hebr. VI, quando inquit: Deus neminem habuit, per quem iuraret maiorem, iura- vit per se ipsum, ut patet Gen. 22; et sequitur in textu apo- stoli: Homines enim per maiorem: sui iurant et omnis controversie eorum finis ad confirmacionem. est iuramentum. Nisi enim rite iurans acciperet in testimonium unum prestancius verbo suo, superadderet superflue iuramen- . tum. Ideo Deut. VI: Per. quod nomen eius sc. dei iurabis. Sic enim ydolatriam precaverent... ut docet Augustinus in de serm. ubi ad Gal. os- tendit apostolum. iurasse per salvatorem, quando dixit: Que (202)
-zákon „božích přikázání, neb ni- žádného jiného zákona neslušie plniti, konati aneb zachovati. Neb by co sluha boží činil, což jemu buoh nevelí, kterak by od pána, jenž tak plně učí sluhy své, co zaslüZil? (H 89) V hlavé XXXVII a XXXVIII jedná Hus o přísaze. vus dei facit, guod non precipit dominus, quomodo a domino tam: plene informante suos famulos quidquam premii niereretur? (V 619) S po- čátku podává zase jen v českém rouše myšlenky Viklefovy: Tfetie béfeme jméno boZie na- darmo v řeči, když neopatrně přísaháme; a že přikázánie toto chýlí sě zvláště k tomu smyslu, protož o přísazě dobré jest něco psáti. Najprve věz, že přísahati jest boha neb stvořenie jeho na 'svédectvie vzieti: ato bývá zjev- ně neb vnitř hlasem neb' jinými znameními čitedlnými. Najprvnie přísaha jest, jíž bóh .sám sě béře za svědka, jakož die sv. Pavel: Protože bóh nižádného neměl, skrzě něhož by přisáhl, přisáhl jest skrzé sám sé. A dále die, že lidé skrzé vétéóieho nad sebü pfísahají a kaZdého jich sváru konec k potvrzení jest přísaha; a die proto, neb kdyby právě | přísahaje kto nevzal jednoho svédectvie lepSieho neZ jest slo- vo jeho, darmo by pfisahal... ProtoZ die bóh: Skrzé kteréZto jméno jeho, to věz božie, při- sáhneš, 'co bóh položil na po- tupenie modl, aby nepřísahali lidé jako pohané skrzć modly. A tak jakož dovodi sv. Augus- -tin, sv. Pavel pfisáhl jest, tka Galatóm v prvé kap.: Což vám píši, aj před bohem, Zet “nelZi. A opět Korintóm die: Bóh a vv otec pána našeho Ježíše Krista, dom. lib. 1:.. Tercio modo accipitur in locu- cione nomen dei in vanum quan- docunque iuramus inprovide. Un- de quia famosius hoc mandatum restringitur ad hunc sensum, idec- de ista materia est lacius loquen- dum. Notandum. ergo inprimis, quod iurare est deum vel eius creaturam in testem, accipere, quod fit intrinsecus vel extrinse- cus per voces vel signa quecun- que sensibilia. Primum . autem genus iuramenti est, quo deus se ipsum capit-in testem, ut no- tat apostolus Hebr. VI, quando inquit: Deus neminem habuit, per quem iuraret maiorem, iura- vit per se ipsum, ut patet Gen. 22; et sequitur in textu apo- stoli: Homines enim per maiorem: sui iurant et omnis controversie eorum finis ad confirmacionem. est iuramentum. Nisi enim rite iurans acciperet in testimonium unum prestancius verbo suo, superadderet superflue iuramen- . tum. Ideo Deut. VI: Per. quod nomen eius sc. dei iurabis. Sic enim ydolatriam precaverent... ut docet Augustinus in de serm. ubi ad Gal. os- tendit apostolum. iurasse per salvatorem, quando dixit: Que (202)
Strana 202
jenž jest požehnaný na věky, vie, Ze nelZi. A opét k Rímeni- -nóm die: Bóh. mi svédek, jemuZ slüZíim ... ProtoZ die sv. Au- gustin, Ze nesméSná véc jest mieti za to, aby niZádny nepfti- .sáhl hlasitě, jedné ač by řekl: Skrzčě boha přísahám neb: Toho mi buoh pomáhaj. Neb to věz, že kdyžkolivěk znamenie přivez- meš, jenž k osvědčení dušě sč chyli, vŹdy jest přísaha (H 93,94) autem scribo vobis, ecce coram deo, quia non mencior. Et ite- rum 2. Cor. 5: Deus pater do- mini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in secula, scit, quod non mencior. Et tercio Rom., dixit: Testis est michi deus, cui servio. Unde secundum Augus- tinum ridiculum est neminem putare iurare per deum vocaliter, nisi iuraverit sub istis signis „per deum* ... per quodcunque signum istis equivalens, quod . contestacioni anime correspondet (V 61» 623) . | Co vykládá Hus dále o přísaze a křivé přísaze, s dlouhým výrokem sv. Augustina, Viklef nemá. Také začátek hlavy XXXVIII „sluší-li přísahati“ není v Dekalogu Viklefové, Hus tu pracuje „samostatně, používaje svých vývodů z Lektury. Potom překládá , Viklefa dale: . -Pak dále věz, že aby přísaha byla hodná, musie mietí tři pod- pory, tak aby byla přísaha v pravdě, v súdu avspravedlnosti, „jakož die buoh Jeremiášovi: Pří- sahati budeś „živ jest pán“ v pravdě, v südu a v spravedlno- sti. V pravdě, aby byl jist ten, jenž přísahá, že pravda jest, co přísahá. südil v rozumu, aby nepfisahal i pravdy, jediné pro připuzenie a pro užitečné. V spravedlnosti, aby bylo poctivé a hodné to, -coŻ by pfisahl; neb ne pro każ- dń pravdu má člověk pfisanati. Protož když sě nedostane které Z těch tří věcí, ihned nadarmo přísaha sě stala křivá, jako pří- sahá-li kto lež, to proti pravdě; "druhé z obyčeje, bez rozmyśle- zie, bez użitka, to proti suidu, V side t. j. aby roz- | Ex quo .. patet; quod iurare est licitum, sed cum illis circum- stanciis, que ponuntur Jer. 4: Jurabis, inquit, ,vivit dominus* in veritate, iudicio et iusticia. Oportet enim primo, quod iura- mento substrata sit veritas, ymmo quod sit in iurantis consciencia ut iuratur. Oportet secundo, quod iuretur in iudicio sc. ut non .juretur nisi propter necessitatem aut utilitatem a supremo iudice approbatam .. quia veritas illi- cita aut inhonesta non est iu- randa, ideo oportet tercio, quod o iuretur in iusticia. Deficiente ita- que aliqua illarum trium circum- .stanciarum fit iuramentum il- licitum, ut si false vel inexa- minate iuratur contra primum; Si ex consuetudine sine finis utilitate contra secundum vel si (203)
jenž jest požehnaný na věky, vie, Ze nelZi. A opét k Rímeni- -nóm die: Bóh. mi svédek, jemuZ slüZíim ... ProtoZ die sv. Au- gustin, Ze nesméSná véc jest mieti za to, aby niZádny nepfti- .sáhl hlasitě, jedné ač by řekl: Skrzčě boha přísahám neb: Toho mi buoh pomáhaj. Neb to věz, že kdyžkolivěk znamenie přivez- meš, jenž k osvědčení dušě sč chyli, vŹdy jest přísaha (H 93,94) autem scribo vobis, ecce coram deo, quia non mencior. Et ite- rum 2. Cor. 5: Deus pater do- mini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in secula, scit, quod non mencior. Et tercio Rom., dixit: Testis est michi deus, cui servio. Unde secundum Augus- tinum ridiculum est neminem putare iurare per deum vocaliter, nisi iuraverit sub istis signis „per deum* ... per quodcunque signum istis equivalens, quod . contestacioni anime correspondet (V 61» 623) . | Co vykládá Hus dále o přísaze a křivé přísaze, s dlouhým výrokem sv. Augustina, Viklef nemá. Také začátek hlavy XXXVIII „sluší-li přísahati“ není v Dekalogu Viklefové, Hus tu pracuje „samostatně, používaje svých vývodů z Lektury. Potom překládá , Viklefa dale: . -Pak dále věz, že aby přísaha byla hodná, musie mietí tři pod- pory, tak aby byla přísaha v pravdě, v súdu avspravedlnosti, „jakož die buoh Jeremiášovi: Pří- sahati budeś „živ jest pán“ v pravdě, v südu a v spravedlno- sti. V pravdě, aby byl jist ten, jenž přísahá, že pravda jest, co přísahá. südil v rozumu, aby nepfisahal i pravdy, jediné pro připuzenie a pro užitečné. V spravedlnosti, aby bylo poctivé a hodné to, -coŻ by pfisahl; neb ne pro każ- dń pravdu má člověk pfisanati. Protož když sě nedostane které Z těch tří věcí, ihned nadarmo přísaha sě stala křivá, jako pří- sahá-li kto lež, to proti pravdě; "druhé z obyčeje, bez rozmyśle- zie, bez użitka, to proti suidu, V side t. j. aby roz- | Ex quo .. patet; quod iurare est licitum, sed cum illis circum- stanciis, que ponuntur Jer. 4: Jurabis, inquit, ,vivit dominus* in veritate, iudicio et iusticia. Oportet enim primo, quod iura- mento substrata sit veritas, ymmo quod sit in iurantis consciencia ut iuratur. Oportet secundo, quod iuretur in iudicio sc. ut non .juretur nisi propter necessitatem aut utilitatem a supremo iudice approbatam .. quia veritas illi- cita aut inhonesta non est iu- randa, ideo oportet tercio, quod o iuretur in iusticia. Deficiente ita- que aliqua illarum trium circum- .stanciarum fit iuramentum il- licitum, ut si false vel inexa- minate iuratur contra primum; Si ex consuetudine sine finis utilitate contra secundum vel si (203)
Strana 203
'Że' rozumem nerozsúdil, má-li piísáhati; tíetie nepoctivó neb škaredě proti prvé spravedlnosti, jenž jest bóh, to proti pravdě.!) A tak pravda, užitečnost a po- .ctivost v piísaze zpravují přísahu. Dále věz, že některá jest pří- . Saha dobrá: jistoty, jíž přísahá kto pravdu jistú, minulú neb pfítomnü, t. j. Ze ve čas jest; 'a jiná přísaha jest slibovánie, jíž kto přísahá: pravdu budücí . t j jenZ má býti, ač ve čas nenie; ta pfísaha jest v slibov- níciech, jako v manželství a k jinym vécem, kteréž bývají bu- dücie. Opét véz, Ze 'piísaha bývá spravedlivá s jedné strany pro dobro, aby sě stalo, a s druhé strany, aby zlé sě nestalo. Pro dobré čtvero: pro pravdu, pro pokoj, pro přiezeň a pro poslu- Senstvie. A tak, Kristus a jeho apoštol Pavel přísahali sú pro potvrzenie pravdy duchovnie k Spasení Kristus, ika Nikodemo- : Věru věru, pravi tobě, jedné at kto sć urodi z vody a ducha svatého, nemóż vjiti v králev- stvie nebeské. AÀ v též při pří- sahal Pavel, jakož prvé řečeno jest. Ale v súdech lidských pří- sahají svědkové pro pravdy V sudu ohláSenie, neb psáno jest : V ústech dvú neb tří svědkóv stojí každé 'slovo. Pro pokoj, aby byl stvrzen, přísahají, jako pří- sahal Abraham "Abimelechovi, aby jemu ne$kodil ani jeho bu- M Tak, místo: spravedlnosti. inhoneste vel difformiter prime iusticie contra tercium. Et sic ve- ritas, utilitas et honestas in iura- mento rectificant iuramentum . .. Et sic. iuramentum | quoddam est assertorium et quoddam pro- .missorium. Assertorium, quo iu- ratur de veritate nobis determi- nata, cuiusmodi est veritas de: presenti et de preterito, ut quan- do iuratur, quod sic est velfuit. Juramentum autem promissorium: est, quando iuratur veritas de futuro, ut contingit in voventi- bus vel promittentibus. | Juratur autem licite nunc ra- cione boni consequendi et nunc racione mali fugiendi.. Racione boni quadrupliciter: pro veritate, pace, amicicia vel obediencia. Christus autem et apostolus iu- raverunt pro veritate spirituali . salutifera confirmandà, ut Joh. 8 Amen amen dico tibi, nisi quis fuerit renatus ex aqua et spiri- tu s, non potest introirein reg- num dei. Et in tali causa iura- vit apostolus, ut patet in locis superius allegatis. In causis au- © tem civilibus iurant testes pro veritate in causis iudicii decla- randa, nam Deut. 19 dicitur : In ore duorum vel trium testium stat omne verbum. Racione pa- cis confirmande vel reformande iuratur eciam; et sic iuravit Abraham Abimelech, quod non noceat suis posteris (Gen. 21), (204)
'Że' rozumem nerozsúdil, má-li piísáhati; tíetie nepoctivó neb škaredě proti prvé spravedlnosti, jenž jest bóh, to proti pravdě.!) A tak pravda, užitečnost a po- .ctivost v piísaze zpravují přísahu. Dále věz, že některá jest pří- . Saha dobrá: jistoty, jíž přísahá kto pravdu jistú, minulú neb pfítomnü, t. j. Ze ve čas jest; 'a jiná přísaha jest slibovánie, jíž kto přísahá: pravdu budücí . t j jenZ má býti, ač ve čas nenie; ta pfísaha jest v slibov- níciech, jako v manželství a k jinym vécem, kteréž bývají bu- dücie. Opét véz, Ze 'piísaha bývá spravedlivá s jedné strany pro dobro, aby sě stalo, a s druhé strany, aby zlé sě nestalo. Pro dobré čtvero: pro pravdu, pro pokoj, pro přiezeň a pro poslu- Senstvie. A tak, Kristus a jeho apoštol Pavel přísahali sú pro potvrzenie pravdy duchovnie k Spasení Kristus, ika Nikodemo- : Věru věru, pravi tobě, jedné at kto sć urodi z vody a ducha svatého, nemóż vjiti v králev- stvie nebeské. AÀ v též při pří- sahal Pavel, jakož prvé řečeno jest. Ale v súdech lidských pří- sahají svědkové pro pravdy V sudu ohláSenie, neb psáno jest : V ústech dvú neb tří svědkóv stojí každé 'slovo. Pro pokoj, aby byl stvrzen, přísahají, jako pří- sahal Abraham "Abimelechovi, aby jemu ne$kodil ani jeho bu- M Tak, místo: spravedlnosti. inhoneste vel difformiter prime iusticie contra tercium. Et sic ve- ritas, utilitas et honestas in iura- mento rectificant iuramentum . .. Et sic. iuramentum | quoddam est assertorium et quoddam pro- .missorium. Assertorium, quo iu- ratur de veritate nobis determi- nata, cuiusmodi est veritas de: presenti et de preterito, ut quan- do iuratur, quod sic est velfuit. Juramentum autem promissorium: est, quando iuratur veritas de futuro, ut contingit in voventi- bus vel promittentibus. | Juratur autem licite nunc ra- cione boni consequendi et nunc racione mali fugiendi.. Racione boni quadrupliciter: pro veritate, pace, amicicia vel obediencia. Christus autem et apostolus iu- raverunt pro veritate spirituali . salutifera confirmandà, ut Joh. 8 Amen amen dico tibi, nisi quis fuerit renatus ex aqua et spiri- tu s, non potest introirein reg- num dei. Et in tali causa iura- vit apostolus, ut patet in locis superius allegatis. In causis au- © tem civilibus iurant testes pro veritate in causis iudicii decla- randa, nam Deut. 19 dicitur : In ore duorum vel trium testium stat omne verbum. Racione pa- cis confirmande vel reformande iuratur eciam; et sic iuravit Abraham Abimelech, quod non noceat suis posteris (Gen. 21), (204)
Strana 204
dúcím, a Jakub Labanovi, jako psáno jest v prvních knihách -MojZieSovych. Pro pfiezeń pfi- sahají, aby jie: potvrdili aneb aby v ni vstúpili: a tak jest pfisáhl Jozef Jakubovi, otci své- mu, aby z synovské přiezni po -smrti nepochoval ho v Egyptu, ale aby ho do jeho země donesl. Pak čtvrté přísahají pro poslu- Senstvie, a to trojné: Najprvé pro věrnost, jako přísahají knie- Zata, pâni, rytiefi svćmu králi a král obcí; jako v druhých kni- hách královských psáno jest, že přišla sú pokolenie Izrahelska k Davidovi do Ebron řkúc: Aj my kost tvá a tělo tvé jsme. A dále. sč píše: Přišli su také i starší Izrahelsti k króli do Ebron .. Druhé piísahají pro poddánie, jako všichni nižší přísahají svým vyšším ; jako kniežata z Galád, poddaní Jeptovi, řekli sú: Pán -buoh, jenž slyší tyto věci, on smierce i svědek jest, žeť své .Sliby učiníme. Třetie pfisahaji lidé v obci, aby obyčej hodný, čtný neb šlechetný zachovali; a tak řekli sá lidé MojZieSovi: Vše, což jest mluvil pán, uči- níme. Pak pro zlé dvojím obyécejem přísaha bývá: Prvé pro výstra- hu zlého, jako . . ..v.duchov- niem súdu pfísaháta obé straně . . . Druhé bývá přísaha k vy- čištění od zlého, t. j. by ukázal 'sé ten čist, na něhož kladú vinu; jako psáno jest, že v hřiechu ta- jemnóm, jako v -zabití člověka, Osoby;: na. néZ jest domněnie, et Jacob Laban (Gen. 31). lura- tur tercio racione amicicie. con- trahende vel confirmande ; et sic iuravit Joseph Jacob patti suo (Gen. 47) Quarto racione obe- diencie fit iuramentum tripliciter: Primo modo racione fidelitatis, ut faciunt vasalli regi vel prin- cipi et reges communitati; II. Reg. 2 scribitur: Venerunt uni- verse tribus filiorum Israhel ad David in Ebron dicentes: Ecce nos os tuum et caro tua sumus. Et sequitur: Venerunt et senio- res Israhel in Ebron . . Secun- dum. est iuramentum subieccio- nis, sicut in ecclesia subditi iurant suis prepositis... Unde Judic. 2 principes Galaad sub-- iecti sunt Yepte dicentes: Domi- nus qui hoc audit, ipse mediator et testis est, quod nostra promis- sa Íaciemus. Tercio autem iurant persone communitati pro con- suetudine observanda. Unde Ex. 29: Cuncta, que locutus est do- minus, faciemus. Racione vero mali iuratur dupliciter, vel ad malum vitan- dum vel expurgandum. Primo modo iuratur in principio cau- sarum, ne pars actrix . . . nec altera . . Secundo modo iuratur pro expurganda infamia. Deut. 21:docetur, quomodo in crimine occulto vel in occisione hominis persone suspecte iurabunt, quod : (205)
dúcím, a Jakub Labanovi, jako psáno jest v prvních knihách -MojZieSovych. Pro pfiezeń pfi- sahají, aby jie: potvrdili aneb aby v ni vstúpili: a tak jest pfisáhl Jozef Jakubovi, otci své- mu, aby z synovské přiezni po -smrti nepochoval ho v Egyptu, ale aby ho do jeho země donesl. Pak čtvrté přísahají pro poslu- Senstvie, a to trojné: Najprvé pro věrnost, jako přísahají knie- Zata, pâni, rytiefi svćmu králi a král obcí; jako v druhých kni- hách královských psáno jest, že přišla sú pokolenie Izrahelska k Davidovi do Ebron řkúc: Aj my kost tvá a tělo tvé jsme. A dále. sč píše: Přišli su také i starší Izrahelsti k króli do Ebron .. Druhé piísahají pro poddánie, jako všichni nižší přísahají svým vyšším ; jako kniežata z Galád, poddaní Jeptovi, řekli sú: Pán -buoh, jenž slyší tyto věci, on smierce i svědek jest, žeť své .Sliby učiníme. Třetie pfisahaji lidé v obci, aby obyčej hodný, čtný neb šlechetný zachovali; a tak řekli sá lidé MojZieSovi: Vše, což jest mluvil pán, uči- níme. Pak pro zlé dvojím obyécejem přísaha bývá: Prvé pro výstra- hu zlého, jako . . ..v.duchov- niem súdu pfísaháta obé straně . . . Druhé bývá přísaha k vy- čištění od zlého, t. j. by ukázal 'sé ten čist, na něhož kladú vinu; jako psáno jest, že v hřiechu ta- jemnóm, jako v -zabití člověka, Osoby;: na. néZ jest domněnie, et Jacob Laban (Gen. 31). lura- tur tercio racione amicicie. con- trahende vel confirmande ; et sic iuravit Joseph Jacob patti suo (Gen. 47) Quarto racione obe- diencie fit iuramentum tripliciter: Primo modo racione fidelitatis, ut faciunt vasalli regi vel prin- cipi et reges communitati; II. Reg. 2 scribitur: Venerunt uni- verse tribus filiorum Israhel ad David in Ebron dicentes: Ecce nos os tuum et caro tua sumus. Et sequitur: Venerunt et senio- res Israhel in Ebron . . Secun- dum. est iuramentum subieccio- nis, sicut in ecclesia subditi iurant suis prepositis... Unde Judic. 2 principes Galaad sub-- iecti sunt Yepte dicentes: Domi- nus qui hoc audit, ipse mediator et testis est, quod nostra promis- sa Íaciemus. Tercio autem iurant persone communitati pro con- suetudine observanda. Unde Ex. 29: Cuncta, que locutus est do- minus, faciemus. Racione vero mali iuratur dupliciter, vel ad malum vitan- dum vel expurgandum. Primo modo iuratur in principio cau- sarum, ne pars actrix . . . nec altera . . Secundo modo iuratur pro expurganda infamia. Deut. 21:docetur, quomodo in crimine occulto vel in occisione hominis persone suspecte iurabunt, quod : (205)
Strana 205
manus sue non effuderunt san- ;guinem nec oculi viderunt. . In talibus itaque casibus tripliciter circumstancionatis licitum est iu- rare (V 6235) Tedy skoro dvě strany téměr doslovně přeložil Hus z Viklefa. K tomu připojuje dlouhý textzPseudo-Chr ysos toma (H101), jejZ si byl opsal jiZ v Expositio Decalogi a jenZ k . pfedcházející "zcela orthodoxní nauce dobře se nehodí, a: odmítá pak výmluvy piísahajících, pfejímaje zase (H 102) celou stranu z pfedlohy, v niż . jsou ty odpovědi na str. 654. Rovněž /s strany 103 „sluší-li pří- sahati: na stvoření“ jest odtud (V 6434) Další však úvahy Husovy o přísaze (H 103-107) nejsou u Viklefa: Hus tu zpracovává myšlenky, jež krátce podal v Lektuře, jakž patrno již z otázek, na něž tu odpovídá: Každá-li přísaha má býti držena, každá-li křivá přísaha jest hřiech smrtedlný, zavazuje-li. bezděčná přísaha, jež jsou: také přisáhnu, že sú nevylili krve té ani sú viděli. Aj těmito obyčeji a :s takými príčinami hodné jest človčku : pfisahati. (H 99, 100) v Lektuře. Teprve na str. se k Viklefovi: : Protoż die“ písmo: Nebude mieti pán buoh za nevinného, kterýž béře božie jméno nadarmo. Protož že marnú přísahú upadá člověk v neposlušenstvie a v nepo- čestnost božieho přikázánie, zjev- né jest, Ze pro niZádnü véc nemá tak marně přísahati. Protož ne- važme sobě lehce těch hřiechóv, nebt jsá tak velící, že vešken svět sám od sebe nemohl by za ně dosti učiniti; ale znamenajme písmo müdrého, jenZ die: KtoZ netbá na malé véci, pomalu spadne. A také Ze die müdry: Pfrísahání . nepřivykajte ústa tvá, neb mnozí pádové neb příhody v něm'a jmenovánie božie nebuď ustavičně v ústech tvých, k jménóm svatých nepriméSuj sé, neb nebudeš bez viny od nich. A potom die ihned: Muž mnoho přísahaje naplněn bude zlostí a nevyjde ot domu jeho rána. A proč to? jedné že 108, mluvě o velikosti těch hříchů, vrací Subditur: Non habebit domi- nus insontem eum, qui in vanum accipit nomen dei ... , Cum ergo sic turando incurritur irreverencia et inobediencia mandatorum, patet quod propter nullum bonum possibile debeat sic iurari. Non ergo parvipendamus huiusmodi peccata ex parvitate, quia tanta sunt, quod tota universitas creata pro illis non posset ex se satis- facere. Sed consideremus dictum sapientis 29.. Eccli: Qui spernit modica, paulatim decidet et Eccli 29 scribitur: Iuracioni non Assuescat os tuum, multi enim casus in ea; nominacio verbi dei non sit assidua in ore tuo et nominibus sanctorum non ad- miscearis, quoniam non- eris immunis ab eis. Et sequitur: Vir multum iurans implebitur -iniqui- tate et non discedet a domo .eius plaga. Nam peccatum lingue indu- (206)
manus sue non effuderunt san- ;guinem nec oculi viderunt. . In talibus itaque casibus tripliciter circumstancionatis licitum est iu- rare (V 6235) Tedy skoro dvě strany téměr doslovně přeložil Hus z Viklefa. K tomu připojuje dlouhý textzPseudo-Chr ysos toma (H101), jejZ si byl opsal jiZ v Expositio Decalogi a jenZ k . pfedcházející "zcela orthodoxní nauce dobře se nehodí, a: odmítá pak výmluvy piísahajících, pfejímaje zase (H 102) celou stranu z pfedlohy, v niż . jsou ty odpovědi na str. 654. Rovněž /s strany 103 „sluší-li pří- sahati: na stvoření“ jest odtud (V 6434) Další však úvahy Husovy o přísaze (H 103-107) nejsou u Viklefa: Hus tu zpracovává myšlenky, jež krátce podal v Lektuře, jakž patrno již z otázek, na něž tu odpovídá: Každá-li přísaha má býti držena, každá-li křivá přísaha jest hřiech smrtedlný, zavazuje-li. bezděčná přísaha, jež jsou: také přisáhnu, že sú nevylili krve té ani sú viděli. Aj těmito obyčeji a :s takými príčinami hodné jest človčku : pfisahati. (H 99, 100) v Lektuře. Teprve na str. se k Viklefovi: : Protoż die“ písmo: Nebude mieti pán buoh za nevinného, kterýž béře božie jméno nadarmo. Protož že marnú přísahú upadá člověk v neposlušenstvie a v nepo- čestnost božieho přikázánie, zjev- né jest, Ze pro niZádnü véc nemá tak marně přísahati. Protož ne- važme sobě lehce těch hřiechóv, nebt jsá tak velící, že vešken svět sám od sebe nemohl by za ně dosti učiniti; ale znamenajme písmo müdrého, jenZ die: KtoZ netbá na malé véci, pomalu spadne. A také Ze die müdry: Pfrísahání . nepřivykajte ústa tvá, neb mnozí pádové neb příhody v něm'a jmenovánie božie nebuď ustavičně v ústech tvých, k jménóm svatých nepriméSuj sé, neb nebudeš bez viny od nich. A potom die ihned: Muž mnoho přísahaje naplněn bude zlostí a nevyjde ot domu jeho rána. A proč to? jedné že 108, mluvě o velikosti těch hříchů, vrací Subditur: Non habebit domi- nus insontem eum, qui in vanum accipit nomen dei ... , Cum ergo sic turando incurritur irreverencia et inobediencia mandatorum, patet quod propter nullum bonum possibile debeat sic iurari. Non ergo parvipendamus huiusmodi peccata ex parvitate, quia tanta sunt, quod tota universitas creata pro illis non posset ex se satis- facere. Sed consideremus dictum sapientis 29.. Eccli: Qui spernit modica, paulatim decidet et Eccli 29 scribitur: Iuracioni non Assuescat os tuum, multi enim casus in ea; nominacio verbi dei non sit assidua in ore tuo et nominibus sanctorum non ad- miscearis, quoniam non- eris immunis ab eis. Et sequitur: Vir multum iurans implebitur -iniqui- tate et non discedet a domo .eius plaga. Nam peccatum lingue indu- (206)
Strana 206
hfiech jazyka uvodí sváry, roz- strky,: boje, jimiž królevstva sé -kazie ;. takć . pońavadź nadarmo volaje svědka boha, činí bohu | neposlusenstvie i hanbu, jenž jest nesmierné vétif hfiech neZ prositi krále zemského na svědectvie zjevné křivdy. ProtoZ cot s& zdá, kterak hřešie, jenž prvú a věčnú pravdu volají na svědectvie zjevné : „křívdy ? neb tak co na nich jest, falešníka činie boha svého, žáda- jíce, aby on potvrdil jich lži marné <H 108 n.) .Obedienciam creatori, infinitum gravius peccatum quam cit: dissensiones, bella et scismata regnorum destructiva. Tercio (1) cum in vanum invocans testem deum facit irreverenciam et in- quod est expetere regem Anglie pro testi- monio in Assia. Quantum ergo peccant; qui primam veritatem invocant in testimonium falsitatis Nam quantum in ipsis est, falsi- ficant deum suum affectantes eum auctorem mendacii sive superflui (V 655 662. -'To- Hus .dále poněkud. rozvádí. Z Viklefa přejímá pak výrok Pavlův a doslovně zvolání : | Ó kterak tehdy my neposiuśni tak nepoctivé a tak hanebné a sobě zátratné benice to jméno najdóstojnijsie, móżeme mieti ito- čiště k pánu Ježíšovi a kterak chceme mieti jeho za štít a jako své spasenie? Né spieše tak bu- deme mieti ho hrozného súdcí z našeho vyznánie, jenž nás odsúdí a odtrhna od nás obranu nás potupí; neb v Piísloví die Salo- mún: Věže najprvnějšíc jméno boZie. Od té věže my křesťané padáme a utiekáme pred nepráteli, kdyžkoli to jméno nadarmo béře- me. (H 109) Quomodo ergo nos inobedien- tes tam irreverenter et tam damp- nabiliter. tractantes hoc nomen dignissimum haberemus Christum refugium, clipeum vel salutem? Quin pocius iudicem ex profes- Sione propria nos dampnantem et subtrahendo defensionem nos in precipicium mittentem. Nam Prov. XVIII dicitur: Turrís fortis- sima nomen domini Ab illa itaque turre nos christiani cor- ruimus ante hostes, quandocun- que nomen illud in vanum ac- cipimus (V 664). O tom, jak béřeme jméno Boží nadarmo skutky, jedná Viklef dříve a jinak než Hus v posledním odstavcí. Ve výkladu třetího přikázání Viklef uvažuje nejprve o vzájemném vztahu. prvních tří přikázání. Toho Hus pomíjí a táže se hned, bylo-li dovoleno křesťanům za sobotu zavésti neděli jako den úcty Boží, a jde tu za mistrem evangelickým krok za krokem ; Proč sú tedy křesťané den, Sed dubitacio parum diffusior V kterýžto má buoh býti najviece est, quomodo licet christianis ' etén z písma, proménili v jiny mutare diem, quo deus specialiter (207)
hfiech jazyka uvodí sváry, roz- strky,: boje, jimiž królevstva sé -kazie ;. takć . pońavadź nadarmo volaje svědka boha, činí bohu | neposlusenstvie i hanbu, jenž jest nesmierné vétif hfiech neZ prositi krále zemského na svědectvie zjevné křivdy. ProtoZ cot s& zdá, kterak hřešie, jenž prvú a věčnú pravdu volají na svědectvie zjevné : „křívdy ? neb tak co na nich jest, falešníka činie boha svého, žáda- jíce, aby on potvrdil jich lži marné <H 108 n.) .Obedienciam creatori, infinitum gravius peccatum quam cit: dissensiones, bella et scismata regnorum destructiva. Tercio (1) cum in vanum invocans testem deum facit irreverenciam et in- quod est expetere regem Anglie pro testi- monio in Assia. Quantum ergo peccant; qui primam veritatem invocant in testimonium falsitatis Nam quantum in ipsis est, falsi- ficant deum suum affectantes eum auctorem mendacii sive superflui (V 655 662. -'To- Hus .dále poněkud. rozvádí. Z Viklefa přejímá pak výrok Pavlův a doslovně zvolání : | Ó kterak tehdy my neposiuśni tak nepoctivé a tak hanebné a sobě zátratné benice to jméno najdóstojnijsie, móżeme mieti ito- čiště k pánu Ježíšovi a kterak chceme mieti jeho za štít a jako své spasenie? Né spieše tak bu- deme mieti ho hrozného súdcí z našeho vyznánie, jenž nás odsúdí a odtrhna od nás obranu nás potupí; neb v Piísloví die Salo- mún: Věže najprvnějšíc jméno boZie. Od té věže my křesťané padáme a utiekáme pred nepráteli, kdyžkoli to jméno nadarmo béře- me. (H 109) Quomodo ergo nos inobedien- tes tam irreverenter et tam damp- nabiliter. tractantes hoc nomen dignissimum haberemus Christum refugium, clipeum vel salutem? Quin pocius iudicem ex profes- Sione propria nos dampnantem et subtrahendo defensionem nos in precipicium mittentem. Nam Prov. XVIII dicitur: Turrís fortis- sima nomen domini Ab illa itaque turre nos christiani cor- ruimus ante hostes, quandocun- que nomen illud in vanum ac- cipimus (V 664). O tom, jak béřeme jméno Boží nadarmo skutky, jedná Viklef dříve a jinak než Hus v posledním odstavcí. Ve výkladu třetího přikázání Viklef uvažuje nejprve o vzájemném vztahu. prvních tří přikázání. Toho Hus pomíjí a táže se hned, bylo-li dovoleno křesťanům za sobotu zavésti neděli jako den úcty Boží, a jde tu za mistrem evangelickým krok za krokem ; Proč sú tedy křesťané den, Sed dubitacio parum diffusior V kterýžto má buoh býti najviece est, quomodo licet christianis ' etén z písma, proménili v jiny mutare diem, quo deus specialiter (207)
Strana 207
den, sedmý v osmý, sobotu v “neděli, .jiZ latiníci den boží na- zývají? 0. "Tuto věz, že v starém zákoně něco bóh přikázal jedné v po- benství a něco zjevně k súdóm a něco úplně k ctnostem; podo- benstvie ta sú minula, súdové ti sú polehčeni a přikázánié v ctnos- tech ta sá ostala . . . (H 110). . Odpovéd Viklefovu, jenž se úplně: ProtoZ véz . . ., Ze v tomto : přikázání . . . něco jest ovšem mravné, t.j. že mravy neb nravy neb ctnosti přikazuje, jako jest upfiemo času svěcenie ; a něco jest ovšem figura t. j.. podobenstvie, .jako jest sedmého dne zachovánie. Prvé, to. véz casu svécenie, to má i v starém i v novém zákoné zachováno býti bez přestánie a a proměny, a to tak, aby člověk v některý čas zvláště ctil svého boha. A že sedmého dne zacho- vánie vedle. poloZenie prostého v písmé znamenává skrytě kro- zumu .k ctnostem zachovánie člověka od hřiecha a vedle rozumu druhého . znamená odpočinutie těla Kristova v hrobě a. vedle fozumu k nebeským věcem zna- mená odpočinutie věčné v nebi: protoZ hodné jest, aby jakož figury, cerimonie, to věz podo- benstvie a náboženstvie v podo- benstvích starého: zákona usta- vená již sú pominula, aby také sedmého dne zachovánie již pře- stalo : neb jinak- nejsúc jisti, kolé- bali bychom sé s Zidy nevérnymi, jenž sú živi, že by Mesiáš, t, j. est colendus, a sabbato ... usque ad feriam primam, quam diem dominicam appellamus; specialiter 'cum cerimonialia cessare oportet, iudiciaria secundum partem .ces- sare et secundum partem stare, moralia vero . . . oportet indis- pensabiliter semper stare. (V 6155. tu opírá o Hugona, pfejímá Hus Ad illud respondet Hugo de S. Victore, quod in isto mandato est aliquid pure morale, aliquid pure cerimoniale et aliquid mix- tum. Pure morale est simpliciter temporis sanctificacio, pure ceri- moniale est septime diei obser- vacio ... Tunc dicitur, quod observancia pure moralis in utroque testamento indispen- sabiliter est tenenda, sc. quoà homo pro aliquo tempore colat deum. Sed cum septime die: observancia literalis — significat mistice | ad . sensum tropi- cum preservacionem hominis & peccato, secundum sensum alle- goricum quietem corporis domini in sepulchro et iuxta sensum anagoicum requiem eternam: ir celo : necesse est ex resurreccione post cessacionem legalium ces- sare literalem observanciam die: .Septime. Aliter enim fluctuaremus infideliter cum: impiis Judeis in- nuentibus, quod Messias noster et opus sue mortalitatis (!) 'sit nobis adhuc futurum . .. (V.695. (208)
den, sedmý v osmý, sobotu v “neděli, .jiZ latiníci den boží na- zývají? 0. "Tuto věz, že v starém zákoně něco bóh přikázal jedné v po- benství a něco zjevně k súdóm a něco úplně k ctnostem; podo- benstvie ta sú minula, súdové ti sú polehčeni a přikázánié v ctnos- tech ta sá ostala . . . (H 110). . Odpovéd Viklefovu, jenž se úplně: ProtoZ véz . . ., Ze v tomto : přikázání . . . něco jest ovšem mravné, t.j. že mravy neb nravy neb ctnosti přikazuje, jako jest upfiemo času svěcenie ; a něco jest ovšem figura t. j.. podobenstvie, .jako jest sedmého dne zachovánie. Prvé, to. véz casu svécenie, to má i v starém i v novém zákoné zachováno býti bez přestánie a a proměny, a to tak, aby člověk v některý čas zvláště ctil svého boha. A že sedmého dne zacho- vánie vedle. poloZenie prostého v písmé znamenává skrytě kro- zumu .k ctnostem zachovánie člověka od hřiecha a vedle rozumu druhého . znamená odpočinutie těla Kristova v hrobě a. vedle fozumu k nebeským věcem zna- mená odpočinutie věčné v nebi: protoZ hodné jest, aby jakož figury, cerimonie, to věz podo- benstvie a náboženstvie v podo- benstvích starého: zákona usta- vená již sú pominula, aby také sedmého dne zachovánie již pře- stalo : neb jinak- nejsúc jisti, kolé- bali bychom sé s Zidy nevérnymi, jenž sú živi, že by Mesiáš, t, j. est colendus, a sabbato ... usque ad feriam primam, quam diem dominicam appellamus; specialiter 'cum cerimonialia cessare oportet, iudiciaria secundum partem .ces- sare et secundum partem stare, moralia vero . . . oportet indis- pensabiliter semper stare. (V 6155. tu opírá o Hugona, pfejímá Hus Ad illud respondet Hugo de S. Victore, quod in isto mandato est aliquid pure morale, aliquid pure cerimoniale et aliquid mix- tum. Pure morale est simpliciter temporis sanctificacio, pure ceri- moniale est septime diei obser- vacio ... Tunc dicitur, quod observancia pure moralis in utroque testamento indispen- sabiliter est tenenda, sc. quoà homo pro aliquo tempore colat deum. Sed cum septime die: observancia literalis — significat mistice | ad . sensum tropi- cum preservacionem hominis & peccato, secundum sensum alle- goricum quietem corporis domini in sepulchro et iuxta sensum anagoicum requiem eternam: ir celo : necesse est ex resurreccione post cessacionem legalium ces- sare literalem observanciam die: .Septime. Aliter enim fluctuaremus infideliter cum: impiis Judeis in- nuentibus, quod Messias noster et opus sue mortalitatis (!) 'sit nobis adhuc futurum . .. (V.695. (208)
Strana 208
Kristus, a jeho smrt ještě byla by budúcie. (H 111). V tomto úryvku jest zajímavo, jak Hus zčešťuje latinské názvy různých smyslů Písma: sensus literalis = položenie prosté, mistice = skrytě, sensus tropicus = rozum k ctnostem1), sensus alle- goricus = rozum druhý, a sensus anagogicus = rozum k nebeským věcem. Nyní také pochopíme relativní větu „jenž sú živi“, jež ne- dává smyslu: Hus četl v textu Viklefově „viventibus“ místo „in- nuentibus“ Následující strana 112 jest mimo posledních pět řádkův na konci příčiny druhé celá z Viklefa 67' 68a. Ctvrté příčiny Husovy nemá Viklef, Husova pak pátá jest čtvrtá u Viklefa, jenž zde jako pramen svůj udává Grossetesta: Pátá příčina, že všech lidí súd Quartam causam assignat do- po z mrtvých vstání bude, ja- minus Lyncon. dicens, quod kož mnozí světí sě domnievají, generalis hominum resurreccio et finale iudicium erit dominico die v ten osmý deň ... Protož die sv. Augustin: Cti Genesim, prvé . .. Unde Augustinus ad inqui- siones Januarii2): Lege Gen. 2 kniehy Mojžiešovy a nalezneš et invenies septimum diem sine sedmý den bez večera, na zna- menie odpočinutie blahoslavené- vespere ad denontandum requi- em beatificam sine fine. Et sic ho bez koncě. A tak den osmý, dies octava, post septimam e- po sedmém věčný, má odpoči- terna, habet correspondenter re- nutie věčné. quiem sempiternam. Vita ergo corporalis V. T. A tak život tělestný starého zákona má neděli za odpočinutie habet sabbatum pro requie in- completa, sed dies nostra domi- nedokonalé, ale našě neděle po Kristově z mrtvých vstání, nica post redemptoris resurrecci- onem significans vite spiritu- jenž znamená života duchovnie- alis terminum significat propin- ho konec, znamená blíže věčné odpočinutie nežli den sedmý, quius requiem sempiternam. Et kterýž židé světie. A poňavadž isti sensui alludit apostolus Heb. tak jest, že osmý den, jenž la- IV. Cum, inquit Lincon, dies dominicus sit dies nostre creaci- tině slove „dies dominica“, česky onis, dies Christia) resurreccionis, „deň boží“ a neděle jest deň zvláště boží, neb jest deň naše- dies nostre erudicionis, dies sen- 1) „K rozumu k ctnostnému“, jak má Erben, jest buď chyba písařova neb vydavatelova. 2) Český text má toto určení in marg. a) Psáno: nostre. (209) ☞ m sl *als — m
Kristus, a jeho smrt ještě byla by budúcie. (H 111). V tomto úryvku jest zajímavo, jak Hus zčešťuje latinské názvy různých smyslů Písma: sensus literalis = položenie prosté, mistice = skrytě, sensus tropicus = rozum k ctnostem1), sensus alle- goricus = rozum druhý, a sensus anagogicus = rozum k nebeským věcem. Nyní také pochopíme relativní větu „jenž sú živi“, jež ne- dává smyslu: Hus četl v textu Viklefově „viventibus“ místo „in- nuentibus“ Následující strana 112 jest mimo posledních pět řádkův na konci příčiny druhé celá z Viklefa 67' 68a. Ctvrté příčiny Husovy nemá Viklef, Husova pak pátá jest čtvrtá u Viklefa, jenž zde jako pramen svůj udává Grossetesta: Pátá příčina, že všech lidí súd Quartam causam assignat do- po z mrtvých vstání bude, ja- minus Lyncon. dicens, quod kož mnozí světí sě domnievají, generalis hominum resurreccio et finale iudicium erit dominico die v ten osmý deň ... Protož die sv. Augustin: Cti Genesim, prvé . .. Unde Augustinus ad inqui- siones Januarii2): Lege Gen. 2 kniehy Mojžiešovy a nalezneš et invenies septimum diem sine sedmý den bez večera, na zna- menie odpočinutie blahoslavené- vespere ad denontandum requi- em beatificam sine fine. Et sic ho bez koncě. A tak den osmý, dies octava, post septimam e- po sedmém věčný, má odpoči- terna, habet correspondenter re- nutie věčné. quiem sempiternam. Vita ergo corporalis V. T. A tak život tělestný starého zákona má neděli za odpočinutie habet sabbatum pro requie in- completa, sed dies nostra domi- nedokonalé, ale našě neděle po Kristově z mrtvých vstání, nica post redemptoris resurrecci- onem significans vite spiritu- jenž znamená života duchovnie- alis terminum significat propin- ho konec, znamená blíže věčné odpočinutie nežli den sedmý, quius requiem sempiternam. Et kterýž židé světie. A poňavadž isti sensui alludit apostolus Heb. tak jest, že osmý den, jenž la- IV. Cum, inquit Lincon, dies dominicus sit dies nostre creaci- tině slove „dies dominica“, česky onis, dies Christia) resurreccionis, „deň boží“ a neděle jest deň zvláště boží, neb jest deň naše- dies nostre erudicionis, dies sen- 1) „K rozumu k ctnostnému“, jak má Erben, jest buď chyba písařova neb vydavatelova. 2) Český text má toto určení in marg. a) Psáno: nostre. (209) ☞ m sl *als — m
Strana 209
ho stvořenie, deň Kristova naro- zenie, deň jeho obřezánie, deň jeho z mrtvých vstánie, deň na- šeho ot ducha svatého naučenie, - deň uslyšenie súdu vydánie od Krista, deň všech svatých spolu oslavenie, deň vččného v bohu kochánie a jeho požívánie a tak deň v chvále boží bez skonánie: protož co máme činiti v nedé- lech neb v svátciech, jenZ pomi- nú, jedné činy k vzkřiešení od -smrti hřiecha k životu milosti? abychom bezpeéni jsüc, čakali. z mrtvých vstánie -v životé 0- slavnosti a abychme nebáli sě . slysenie zlého hlasa hrozného: -Jděte zlořečení v oheň věčný, "ale abychme s doufáním čakali slyšenie hlasu najsladšieho : Pojd- te požehnaní otce mého, přijměte královstvie, a tak abychme vešli v osmý den najposlednójśi, v - němž mieti budeme bezpracné ale velmě užitečné dielo, jenž jest věčné bożie chvalenie a věčné oslavy požívánie. (H 113) Pátý důvod Viklefův, kož i jeho úvahu .o osmerém V a přechází hned ke způsobu, jak maje tu „Z těchto věcí máš ... tencie audicionis districti iudicii, dies fruicionis eterne beatitudinis et sic dies continuanda sola laude beatitudinis sine fine: quid nobis. agendum ést in diebus dominicis ' volubilibus et transitoriis nisi o- pera resuscitacionis a morte culpe ad vitam gracie, ut secure ex- pectemus resurreccionem in vita glorie et non timeamus ab audi- cione mala vocis terrifice : ,Ite ma- ledictiin ignem eternum*, sed cum fiducia speremus audicionem vo- cis suavissime: , Venite benedicti patris mei, percipite regnum" et sic intremus octavum diem ulti- mum, in quo habebimus licet ociosissimam tamen fructuo$issi-- -mam operacionem, quia perpe- tuam dei laudacionem et glori- Ose maiestatis eius eternam frui- cionem. (V 684) Ze.nedéle má v soboté svou vigilii, ja- šku lidstva (685) Hus vynechává máme neděli zachovávati; přejí- a k bohu položiti“, přirovnání očí & oknüm, vyroky Jeremiásovy a ZachariáSüv (str. 114), jakož i Isaiášovy na str. 115 z Viklefa 6947. Další vývody Husovy na str. 115—118 jsou od Viklefa neodvislé, jen o Sesterém vékü ólo- věkově zmiňuje se Viklef krátce 69%. V kap. XL první odstavec jest prostý překlad (V 704) druhý jest samostatný, v třetím jest věta. „Neb že dělá lakomě, jest la- komec, a že tak lacino svú duší a králevstvie nebeské tratí, jest marnotratce“ z Viklefa, ale Hus ji šíře rozvádí. 120, celá str. 121 a půl 122 („A znamenaj, “) jest úplně přeloženo z Vi- vice strany sluZebné... pomáhaje k spasení Potom však polo- že dielo klefa 709 714. Z něho také jest první věta následujícího odstavce : (210)
ho stvořenie, deň Kristova naro- zenie, deň jeho obřezánie, deň jeho z mrtvých vstánie, deň na- šeho ot ducha svatého naučenie, - deň uslyšenie súdu vydánie od Krista, deň všech svatých spolu oslavenie, deň vččného v bohu kochánie a jeho požívánie a tak deň v chvále boží bez skonánie: protož co máme činiti v nedé- lech neb v svátciech, jenZ pomi- nú, jedné činy k vzkřiešení od -smrti hřiecha k životu milosti? abychom bezpeéni jsüc, čakali. z mrtvých vstánie -v životé 0- slavnosti a abychme nebáli sě . slysenie zlého hlasa hrozného: -Jděte zlořečení v oheň věčný, "ale abychme s doufáním čakali slyšenie hlasu najsladšieho : Pojd- te požehnaní otce mého, přijměte královstvie, a tak abychme vešli v osmý den najposlednójśi, v - němž mieti budeme bezpracné ale velmě užitečné dielo, jenž jest věčné bożie chvalenie a věčné oslavy požívánie. (H 113) Pátý důvod Viklefův, kož i jeho úvahu .o osmerém V a přechází hned ke způsobu, jak maje tu „Z těchto věcí máš ... tencie audicionis districti iudicii, dies fruicionis eterne beatitudinis et sic dies continuanda sola laude beatitudinis sine fine: quid nobis. agendum ést in diebus dominicis ' volubilibus et transitoriis nisi o- pera resuscitacionis a morte culpe ad vitam gracie, ut secure ex- pectemus resurreccionem in vita glorie et non timeamus ab audi- cione mala vocis terrifice : ,Ite ma- ledictiin ignem eternum*, sed cum fiducia speremus audicionem vo- cis suavissime: , Venite benedicti patris mei, percipite regnum" et sic intremus octavum diem ulti- mum, in quo habebimus licet ociosissimam tamen fructuo$issi-- -mam operacionem, quia perpe- tuam dei laudacionem et glori- Ose maiestatis eius eternam frui- cionem. (V 684) Ze.nedéle má v soboté svou vigilii, ja- šku lidstva (685) Hus vynechává máme neděli zachovávati; přejí- a k bohu položiti“, přirovnání očí & oknüm, vyroky Jeremiásovy a ZachariáSüv (str. 114), jakož i Isaiášovy na str. 115 z Viklefa 6947. Další vývody Husovy na str. 115—118 jsou od Viklefa neodvislé, jen o Sesterém vékü ólo- věkově zmiňuje se Viklef krátce 69%. V kap. XL první odstavec jest prostý překlad (V 704) druhý jest samostatný, v třetím jest věta. „Neb že dělá lakomě, jest la- komec, a že tak lacino svú duší a králevstvie nebeské tratí, jest marnotratce“ z Viklefa, ale Hus ji šíře rozvádí. 120, celá str. 121 a půl 122 („A znamenaj, “) jest úplně přeloženo z Vi- vice strany sluZebné... pomáhaje k spasení Potom však polo- že dielo klefa 709 714. Z něho také jest první věta následujícího odstavce : (210)
Strana 210
„Protož pro opuštěnie tohoto přikázánie strach jest, že dnové naši obráceni sú ve Ikánie,“ aleco má Hus dále o různých ďábelstvích a službě jejich (str. 122—126), nemá Viklef. Za to ,ProtoZ béda nám. . a skutkóv svých ruk znamenáte“ (str. 126, 127) jest opět pouhý překlad (V 71) 72), k němuž Hus přidává napomínání, jež jest u Viklefa kratší (raději jdem na pole, k tanči... V 724) Další důrazné exhortace, abychom neděli světili zvláště zdr- žujíce se hříchu, jsou ze spisu Viklefova přeloženy téměř do- slovně: "Také v svátek ne bychme byli pilni, abychme almuZny s mi- lostí dávali, ale radájSe abychme sé s svymi rotníky oZrali a tuéné pásli; kurvám, piátcóm, pochleb- nikóm, polizatóm zbożie Kristo- vo dáváme, jeho protivníkóm, a Zapomenüc dobrodénstvie boZ- Ského i svych blizních, sami sé i jiné horSíme. ProtoZ tak 6inie- ce, jakoZ die sv. Augustin, svá- tek ruSíme skutkem neb dielem hfiecha, jenż jest dielo najviece sluZebné. jímZ my tak svaty čas nám pójéóeny v takych a tak . mnohých nehodách2) zmaiíme. Milý! pověz mi, kterak učiniece sobě oběd k pýše světa, jedúce, lejíce v sé .prieliáné, mluviece névhodné, véci v svátek, jenZ nás nevedú k věčnému odpočinutí, kterak nečiníme proti přikázání diela služebného, poňavadž každý hiiech jest dielo najviec služeb- né, jako jest řečeno prvé? Jistě menšie zlé a mnoho menšie bylo by nám dčlati diela rolná neb nájemná a řemeslná; neb aspoň bychme dělali diela v sobě uži- tečná obci boží a zachovali 1) Český text má in marg. Sed nos in sabbatis... non operibus elemosinarum insisti- mus, sed nos ac nostros com- plices gulose pascimus, histrioni- . bus, meretricibus et tyrannis bona. Christi distribuimus et beneficen-' cie proximorum obliti vel eos deterioramus vel inminuendo bo- num anime retardamus. Omnes ergo tales secundum Augustinum in de decem cordis!) solvunt sabbatum per opus peccati, quod est. opus maxime servile, tam sanctum tempus nobis impensum in tot insolenciis expendendo. Quomodo, queso, parando nobis prandium ob pompam seculi, comedendo, loquendo, faciendo quidquam in sabbato, quod non Sit necessarium dirigens ad quie- tem, que est sabbatum finale, non committimus in sabbato contra mandatum opus servile? Patet ex descripcione operis servilis, quod supreme committimus, in tantum quod ionge minus malum: foret nobis facere opera rustica- lia, quia ut sic faceremus bo- num. opus de genere, ecclesie dei utile, et preservaremus nos 2) t. j. nehodném jednání, lat. insolencie. (211)
„Protož pro opuštěnie tohoto přikázánie strach jest, že dnové naši obráceni sú ve Ikánie,“ aleco má Hus dále o různých ďábelstvích a službě jejich (str. 122—126), nemá Viklef. Za to ,ProtoZ béda nám. . a skutkóv svých ruk znamenáte“ (str. 126, 127) jest opět pouhý překlad (V 71) 72), k němuž Hus přidává napomínání, jež jest u Viklefa kratší (raději jdem na pole, k tanči... V 724) Další důrazné exhortace, abychom neděli světili zvláště zdr- žujíce se hříchu, jsou ze spisu Viklefova přeloženy téměř do- slovně: "Také v svátek ne bychme byli pilni, abychme almuZny s mi- lostí dávali, ale radájSe abychme sé s svymi rotníky oZrali a tuéné pásli; kurvám, piátcóm, pochleb- nikóm, polizatóm zbożie Kristo- vo dáváme, jeho protivníkóm, a Zapomenüc dobrodénstvie boZ- Ského i svych blizních, sami sé i jiné horSíme. ProtoZ tak 6inie- ce, jakoZ die sv. Augustin, svá- tek ruSíme skutkem neb dielem hfiecha, jenż jest dielo najviece sluZebné. jímZ my tak svaty čas nám pójéóeny v takych a tak . mnohých nehodách2) zmaiíme. Milý! pověz mi, kterak učiniece sobě oběd k pýše světa, jedúce, lejíce v sé .prieliáné, mluviece névhodné, véci v svátek, jenZ nás nevedú k věčnému odpočinutí, kterak nečiníme proti přikázání diela služebného, poňavadž každý hiiech jest dielo najviec služeb- né, jako jest řečeno prvé? Jistě menšie zlé a mnoho menšie bylo by nám dčlati diela rolná neb nájemná a řemeslná; neb aspoň bychme dělali diela v sobě uži- tečná obci boží a zachovali 1) Český text má in marg. Sed nos in sabbatis... non operibus elemosinarum insisti- mus, sed nos ac nostros com- plices gulose pascimus, histrioni- . bus, meretricibus et tyrannis bona. Christi distribuimus et beneficen-' cie proximorum obliti vel eos deterioramus vel inminuendo bo- num anime retardamus. Omnes ergo tales secundum Augustinum in de decem cordis!) solvunt sabbatum per opus peccati, quod est. opus maxime servile, tam sanctum tempus nobis impensum in tot insolenciis expendendo. Quomodo, queso, parando nobis prandium ob pompam seculi, comedendo, loquendo, faciendo quidquam in sabbato, quod non Sit necessarium dirigens ad quie- tem, que est sabbatum finale, non committimus in sabbato contra mandatum opus servile? Patet ex descripcione operis servilis, quod supreme committimus, in tantum quod ionge minus malum: foret nobis facere opera rustica- lia, quia ut sic faceremus bo- num. opus de genere, ecclesie dei utile, et preservaremus nos 2) t. j. nehodném jednání, lat. insolencie. (211)
Strana 211
bychme sé od téZ&ieho Hriecha. Protoż die sv. Augustin, mluvě Oo svátku svécení Zidovském,fka: * Prézdniti sú chtěli k marnému mluvení a k smilství; lépe by žid v svátek na poli svém něco užitečného činil, než na besedě sé vadil; lépe by v svátek Zeny jich vlnu zbieraly, neżli cely deń v nových svých rúchách ne- - stydlivě skákaly. A též bež po- chybenie jest i o nás křesťanech, jenż z v6ttieho dobrodénstvie boZieho, zpominajic na spasitele, máme lépe neděli než židé světiti. Neb poňavadž vedle svatých učitelóv všichni hřiecho- vé jsú. v tomto přikázání zapo-. védieni, však zvláště télestní, jakož v prvém přikázání zapo- védieni sû duchovní. ProtoZ zachovánie od hiiecha jest najużitećnejsie, najpôtrebné)- šie a najdokonalejšie svátka své- cenie; neb iiné svécenie sč ne- hodí bez tohoto aniZ ktery sku- tek neb dielo uškodí tomu, jenž světí, když hřiech prve diela ne- zprzni. ProtoZ jakoZ die sv, Bet- nart, pfed svátky položena jest vigilia t. j. bdénie, abychme bdéli v pokání, patřiece, zdali sme v hřiechu neb v zmeškání2) spali prvé; a tak abychmeboha a svatého, jehož svátek bude, předešli v zpovědi3) a v chvále, abychme v deň druhý svátečný chválili hodně boha v svatých a jich př římluvením měli boha milo- 1) Český text má in marg. svého . a graviori crimine.. Unde b. Au- gustinus in libello de decem cor- dis!) loquens de sabbatismo Ju- deorum: Vacare, inquit, volue- runt ad nugas atque luxurias. Melius, inquit, faceret Judeus in sabbato in agro suo aliquid utile, quam in theatro sediciosus existeret; melius femine | eorum in sabbatolanam carperent, quam tota die in neomeniis suis impu- dice saltarent. Et sic indubie est de nobis. Unde secundum doc- tores licet omnia peccata sint iuris (!) mandato prohibita, spe- cialiter tamen peccata carnalia, sicut peccata spiritualia prohi- bentur in primo et peccatà mun- .dana in secundo . Preservacio ergo a peccato est necessissima — et perfectissima sabbatisacio, quia alia non valet, nisi virtute ilius, nec opus infi- cit sabbati salutem, nisi de quanto peccatum prius opus in- ficit. Et hinc secundum Bernhar- dum pteponuntur festis vigilie,' ut vigilemus in penitencia, atten- dentes, si in peccato vel negli- gencia prius dormivimus, et hinc sanctum, cuius festum sequitur, preoccupemus in confessione, ut in die sequenti meritorie laude- mus deum in sanctis et interces- sione eorum .habeamus eum pro- picium. Consideret ergo quisque statum suum cum primo parente, 2) Nevystihuje latinského ,negligencia“. s) Lat. confessio neznamená zde zpověď. (212)
bychme sé od téZ&ieho Hriecha. Protoż die sv. Augustin, mluvě Oo svátku svécení Zidovském,fka: * Prézdniti sú chtěli k marnému mluvení a k smilství; lépe by žid v svátek na poli svém něco užitečného činil, než na besedě sé vadil; lépe by v svátek Zeny jich vlnu zbieraly, neżli cely deń v nových svých rúchách ne- - stydlivě skákaly. A též bež po- chybenie jest i o nás křesťanech, jenż z v6ttieho dobrodénstvie boZieho, zpominajic na spasitele, máme lépe neděli než židé světiti. Neb poňavadž vedle svatých učitelóv všichni hřiecho- vé jsú. v tomto přikázání zapo-. védieni, však zvláště télestní, jakož v prvém přikázání zapo- védieni sû duchovní. ProtoZ zachovánie od hiiecha jest najużitećnejsie, najpôtrebné)- šie a najdokonalejšie svátka své- cenie; neb iiné svécenie sč ne- hodí bez tohoto aniZ ktery sku- tek neb dielo uškodí tomu, jenž světí, když hřiech prve diela ne- zprzni. ProtoZ jakoZ die sv, Bet- nart, pfed svátky položena jest vigilia t. j. bdénie, abychme bdéli v pokání, patřiece, zdali sme v hřiechu neb v zmeškání2) spali prvé; a tak abychmeboha a svatého, jehož svátek bude, předešli v zpovědi3) a v chvále, abychme v deň druhý svátečný chválili hodně boha v svatých a jich př římluvením měli boha milo- 1) Český text má in marg. svého . a graviori crimine.. Unde b. Au- gustinus in libello de decem cor- dis!) loquens de sabbatismo Ju- deorum: Vacare, inquit, volue- runt ad nugas atque luxurias. Melius, inquit, faceret Judeus in sabbato in agro suo aliquid utile, quam in theatro sediciosus existeret; melius femine | eorum in sabbatolanam carperent, quam tota die in neomeniis suis impu- dice saltarent. Et sic indubie est de nobis. Unde secundum doc- tores licet omnia peccata sint iuris (!) mandato prohibita, spe- cialiter tamen peccata carnalia, sicut peccata spiritualia prohi- bentur in primo et peccatà mun- .dana in secundo . Preservacio ergo a peccato est necessissima — et perfectissima sabbatisacio, quia alia non valet, nisi virtute ilius, nec opus infi- cit sabbati salutem, nisi de quanto peccatum prius opus in- ficit. Et hinc secundum Bernhar- dum pteponuntur festis vigilie,' ut vigilemus in penitencia, atten- dentes, si in peccato vel negli- gencia prius dormivimus, et hinc sanctum, cuius festum sequitur, preoccupemus in confessione, ut in die sequenti meritorie laude- mus deum in sanctis et interces- sione eorum .habeamus eum pro- picium. Consideret ergo quisque statum suum cum primo parente, 2) Nevystihuje latinského ,negligencia“. s) Lat. confessio neznamená zde zpověď. (212)
Strana 212
srdna. Protož znamenaj každý svój stav s Adamem; jemuž když shřčšil, řečeno jest: Adame, kde jsi? A tak vedle své núzč a po- iřeby připrav sobě řečníka vne- besiech, aby tak slavné dědic- tvie nebylo ztraceno. Neb die sv. Bernart: Poňavadž svatý byl jest mocný, múdrý a dobrotivý na zemi k modlení za svú bratři nuznü, Gim viece v nebi, jsa plně mocen své vóle a vSevédü- ci jelikożto ku -potřebě stavu našeho a dobrovolný pro dosáh- nutiel): čisté lásky! Neb vlast nebeského: královstvie neujima lásky, ale přispářie, tak že sva- tý hojnějé jest v smilování, pro- toże u studnicé milosfdenstvie stojí, a tiem pilnějé sě přimluví, že zná, že počet svatých a bla- Zenie bez boZie pomoci a jeho neskoná.2) Ale znamenajme, Ze svéli za ny sé neplimluvie aniZ bóh jich uslyší, jedné a6 my hiiechóv budeme chtieti ostati, dopouśte- nych budeme Zeleti a diela ctnostného budeme pilni. Ale kdy to učiníme v svátky? a my la- koty, smilstvie, sváróv, her, vraždy, opilstvie, tancóv, frejóv a jiných hřiechóv nevidíme, by lid víece páchal nežli v svátek, a tak že křesťanský lid s poha- ny vskutku die , ono slovo v Zalmé: Pfestati kaZme všem 2) Nevystihl originálu. 'cui Gen. 3 dictum est: septimane. Sic quod in Adam, ubi es, et iuxta sui indigenciam procuret sibi attornatum vel ad- vocatum, ne tanta hereditas de- perdatur. Si, inquit Bernhardus, sanctus fuit potens, sagax atque benivolus in terris ad orandum pro fratribus suis miseris, quan- to magis in celis, ubi est omni- potens sue voluntatis, omnisciens quoad indigenciam nostri status et omnivolus ex cremento sue purissime caritatis. Beata quidem patria caritatem vie non minuit sed augmentat, nec beatus, quia inpassibilis, ideo incompassibilis, quin pocius viscera misericordie intensius pro nobis induit, cum ante fontem misericordie nunc assistit et eo potissime quo novit deum disponere pro nobis, quod. ante complementum nostre pere- grinacionis nec. beatorum nume- rus nec eorum beatitudo erit fi- naliter consummata. Sed consideremus sanctos nec isti procuracioni intendere nec deum ipsos audire, si non nos ipsos a peccatis pristinis expurgamus et operi meritorio sedule insistamus. Sed heu! in ecclesia hodie diebus festivis populus plus gule et luxurie, contencionibus et maleficiis est in- tentus quam per totum residuum facto dicit cum infidelibus illud Psal-: mi 3: Quiescere faciamus omnes dies festos dei a terra. Tempus l) Nemohl Hus lat. „ex cremento“ přečísti? (213)
srdna. Protož znamenaj každý svój stav s Adamem; jemuž když shřčšil, řečeno jest: Adame, kde jsi? A tak vedle své núzč a po- iřeby připrav sobě řečníka vne- besiech, aby tak slavné dědic- tvie nebylo ztraceno. Neb die sv. Bernart: Poňavadž svatý byl jest mocný, múdrý a dobrotivý na zemi k modlení za svú bratři nuznü, Gim viece v nebi, jsa plně mocen své vóle a vSevédü- ci jelikożto ku -potřebě stavu našeho a dobrovolný pro dosáh- nutiel): čisté lásky! Neb vlast nebeského: královstvie neujima lásky, ale přispářie, tak že sva- tý hojnějé jest v smilování, pro- toże u studnicé milosfdenstvie stojí, a tiem pilnějé sě přimluví, že zná, že počet svatých a bla- Zenie bez boZie pomoci a jeho neskoná.2) Ale znamenajme, Ze svéli za ny sé neplimluvie aniZ bóh jich uslyší, jedné a6 my hiiechóv budeme chtieti ostati, dopouśte- nych budeme Zeleti a diela ctnostného budeme pilni. Ale kdy to učiníme v svátky? a my la- koty, smilstvie, sváróv, her, vraždy, opilstvie, tancóv, frejóv a jiných hřiechóv nevidíme, by lid víece páchal nežli v svátek, a tak že křesťanský lid s poha- ny vskutku die , ono slovo v Zalmé: Pfestati kaZme všem 2) Nevystihl originálu. 'cui Gen. 3 dictum est: septimane. Sic quod in Adam, ubi es, et iuxta sui indigenciam procuret sibi attornatum vel ad- vocatum, ne tanta hereditas de- perdatur. Si, inquit Bernhardus, sanctus fuit potens, sagax atque benivolus in terris ad orandum pro fratribus suis miseris, quan- to magis in celis, ubi est omni- potens sue voluntatis, omnisciens quoad indigenciam nostri status et omnivolus ex cremento sue purissime caritatis. Beata quidem patria caritatem vie non minuit sed augmentat, nec beatus, quia inpassibilis, ideo incompassibilis, quin pocius viscera misericordie intensius pro nobis induit, cum ante fontem misericordie nunc assistit et eo potissime quo novit deum disponere pro nobis, quod. ante complementum nostre pere- grinacionis nec. beatorum nume- rus nec eorum beatitudo erit fi- naliter consummata. Sed consideremus sanctos nec isti procuracioni intendere nec deum ipsos audire, si non nos ipsos a peccatis pristinis expurgamus et operi meritorio sedule insistamus. Sed heu! in ecclesia hodie diebus festivis populus plus gule et luxurie, contencionibus et maleficiis est in- tentus quam per totum residuum facto dicit cum infidelibus illud Psal-: mi 3: Quiescere faciamus omnes dies festos dei a terra. Tempus l) Nemohl Hus lat. „ex cremento“ přečísti? (213)
Strana 213
dnóm svátečním božím v zemi! Neb čas, jenž jest boží službě zvláště : ustaven, jest | zpětl) zvláště k ďáblově službě obrá- cen, tak Ze buoh die křestanóm zvluště, což jest řekl někdy ži- dóm skrzé Isaiáše: Neobčtujte -viece občti darmo zapálené, ohavenstviet jest mně nového hodu neděle, t. j. ohavna jest přede mnú, a jiných svátkóv nepřijmu ;2) nešlechetní jsú zbo- rové vaši. Neb jistě jest, jakož prvé řečeno jest, že kněz jsa v smrtedlném hřieše a lid hřiešný, čině skutek, jenž v.sobé jest dobrý, hřiechóv přidává a stiem viece břěší. (H 128—180) "sunt cetus vestri. enim, quod est servicio dei de- putatum, est econtra per ipsos: appropriate dyaboli servicio de- dicatum, in tantum quod .deus signanter dicat christianis, quoc olim dixit Judeis Is. 1: Ne offe- ratis ultrà sacrificium frustra, in- censum abhominacio est michi. Neomenias et sabbatum et festi- vitates alias non feram, iniqui Constat qui- dem ex dictis glibi, quod sacer- dos prevaricans et populus cri- minosus, faciendo opus bonum de genere, peccata accumulat (V 193 —'09* ) Piidav dále na str. 130 nékolik rádkü, přejímá Hus z před- lohy výrok Jeremiášův a Malachiášův, j citáty, a bystře pracuji“, ,À Ze vesken Cas . . lidé neklamali . . - šlehá špatné chování v kostele. ložil áryvky ,zapovédél jest jim ta diela... o iež dotvrzuje jinými ješté Na str. 131 pře- zboží úsilné . odpočinutí pomocné“ a „A aby nedal jest prodävati připojil k nim krátké reflexe a přidal na str. Nehemiáše s případnými stesky a exhortami. (132)“ z Viklefa (73%), 132—134 citaty z Pak na str. 135, mluvě o příčině svěcení dne svátečního, zase překládá z předlohy: V šesti dnech učinil bóh nebe i zemi, moře i všecky věci, kte- réž v nich jsú, i odpočinul v den sedmý a požehnal dne sedmého a osvětil jej. A mezi jinými pří- činami řádu diela šesti dnóv rá- čil jest. nám pán buoh dáti ten příklad, kterak, kdy a proč má- me sč jemu modliti, klanéti ná- božně slúžiece; neb jakož buoh - odpočívá na věčnosti, to věz že 1) = lat. econtra. Sex diebus fecit deus celum et terram, mare et omnia, que in eis sunt, et requievit die sep- timo benedixitque deus diei sab- bati et sanctificavit eum. Inter alias vero causas ordinis operis sex dierum dignatus est dominus ponere nobis illud exemplum, quomodo, quando et propter quid debemus ipsum colere serviendo. Sicut enim quiescit eternaliter in 2) Text Isaiáše jest jinak rozdělen, než nyní dělíme. (214)
dnóm svátečním božím v zemi! Neb čas, jenž jest boží službě zvláště : ustaven, jest | zpětl) zvláště k ďáblově službě obrá- cen, tak Ze buoh die křestanóm zvluště, což jest řekl někdy ži- dóm skrzé Isaiáše: Neobčtujte -viece občti darmo zapálené, ohavenstviet jest mně nového hodu neděle, t. j. ohavna jest přede mnú, a jiných svátkóv nepřijmu ;2) nešlechetní jsú zbo- rové vaši. Neb jistě jest, jakož prvé řečeno jest, že kněz jsa v smrtedlném hřieše a lid hřiešný, čině skutek, jenž v.sobé jest dobrý, hřiechóv přidává a stiem viece břěší. (H 128—180) "sunt cetus vestri. enim, quod est servicio dei de- putatum, est econtra per ipsos: appropriate dyaboli servicio de- dicatum, in tantum quod .deus signanter dicat christianis, quoc olim dixit Judeis Is. 1: Ne offe- ratis ultrà sacrificium frustra, in- censum abhominacio est michi. Neomenias et sabbatum et festi- vitates alias non feram, iniqui Constat qui- dem ex dictis glibi, quod sacer- dos prevaricans et populus cri- minosus, faciendo opus bonum de genere, peccata accumulat (V 193 —'09* ) Piidav dále na str. 130 nékolik rádkü, přejímá Hus z před- lohy výrok Jeremiášův a Malachiášův, j citáty, a bystře pracuji“, ,À Ze vesken Cas . . lidé neklamali . . - šlehá špatné chování v kostele. ložil áryvky ,zapovédél jest jim ta diela... o iež dotvrzuje jinými ješté Na str. 131 pře- zboží úsilné . odpočinutí pomocné“ a „A aby nedal jest prodävati připojil k nim krátké reflexe a přidal na str. Nehemiáše s případnými stesky a exhortami. (132)“ z Viklefa (73%), 132—134 citaty z Pak na str. 135, mluvě o příčině svěcení dne svátečního, zase překládá z předlohy: V šesti dnech učinil bóh nebe i zemi, moře i všecky věci, kte- réž v nich jsú, i odpočinul v den sedmý a požehnal dne sedmého a osvětil jej. A mezi jinými pří- činami řádu diela šesti dnóv rá- čil jest. nám pán buoh dáti ten příklad, kterak, kdy a proč má- me sč jemu modliti, klanéti ná- božně slúžiece; neb jakož buoh - odpočívá na věčnosti, to věz že 1) = lat. econtra. Sex diebus fecit deus celum et terram, mare et omnia, que in eis sunt, et requievit die sep- timo benedixitque deus diei sab- bati et sanctificavit eum. Inter alias vero causas ordinis operis sex dierum dignatus est dominus ponere nobis illud exemplum, quomodo, quando et propter quid debemus ipsum colere serviendo. Sicut enim quiescit eternaliter in 2) Text Isaiáše jest jinak rozdělen, než nyní dělíme. (214)
Strana 214
nikam sé nehybá, ale v sobé piébyvá, tak my máme varovati sé hfiecha, dokad budeme Zivi; a jakož buoh třmi řády učinil tři strany světa, to věz nebe; ze- mi, moře a jiné věci v nich, též chtěl jest od trojích lidí v neděli tak ctěn býti, to věz od boho- myslných, jenž myslí v nebesiech přebývají, od pracovitých, jenž zemské věci dóstojně řiedie, od počínajících pokánie, jenž jsú v skrúšení a v bolesti. Ale že ti v horkosti věci světské 'opúštějí, protož často jšúc chlipností pře- moženi, v hřiechy zase padají, jakož mořě často sč z břehu vy- púštie. Pak přestal sedmý den pán -buoh od tvořenie, tak věz Ze jiZ nic nového nestvotuje, by z ničehož činil, jako najprvé svět stvořil, ale stvořuje ve čas lidi, hovada a jiné věci ve zvláštníem bytu ... stvořuje, za- chovávaje a zpósobuje všechna stvořenie. A tak když die pís- mo: Odpočinul bóh v sedmý den po šesti dnech, učí nás, kte- rak my po diele šesti dnóv v neděli máme jemu čistě a pilně slúžiti; a tak, jakož die sv. Au- gustin, odpočinul, že nám odpo- činúti kázal. Neb jakož řieká- me „duom veselý a kniehy utěše- né“, protože lidé v tom domu jsú veselí a v knihách utěšenie mají, též bóh jest dóm, v němž světí přebyvají, a knihy života, v néZ2) kdy hledie, utěšení jsú: 1) Hus in marg. Se ipso, sic debemus cavere ab opere servili pro nostro perpe- tuo. Et sicut deus sex diebus temporis vel ordinis fecit tres mundi partes cum suis contentis, sic secundum Lincon. voluit a tribus maneriebus hominum in sabbato ipsum coli, sc. a con- templativis, qui sunt in celis conversantes, ab activis, qui sunt terrestria mefitorie disponentes, et ab inchoantibus penitenciam, qui licet sint in contricione et dolore, amore mundialia dese- rentes, tamen sunt vicissim victi ex lubricitate et sic ad actus mundi illicitos sepius relabentes. Requievit itaque dominus die sep- tima a condenda nova specie creature, licet usguemodo opera- tur tota trinitas individua cre- ando, creata conservando et gu- bernando; voluitque dominus no- bis quietem suam eternam osten- dere, qua nullo extra se egens edocuit, quomodo nos post ope- ra sex dierum debemus in sab- bato nostro pure serviendo sibi intendere; et sic secundum Au- gustinum XI. de trin. 19. cap.!) requievit, quia nos quiescere fa- cit. Sicut enim dicimus figurati- ve domum letam et librum io- cundum, intelligentes | methoni- mice pro contentis, deus au- tem est domus, in qua beati ha- bitant, liber vite, quem cum res- piciunt, iocundantur: et ideo finaliter propter istam requiem 2) Erben: v něhož. Chyba Husova, z „liber guem“? „Studie a texty.“ (215) 7
nikam sé nehybá, ale v sobé piébyvá, tak my máme varovati sé hfiecha, dokad budeme Zivi; a jakož buoh třmi řády učinil tři strany světa, to věz nebe; ze- mi, moře a jiné věci v nich, též chtěl jest od trojích lidí v neděli tak ctěn býti, to věz od boho- myslných, jenž myslí v nebesiech přebývají, od pracovitých, jenž zemské věci dóstojně řiedie, od počínajících pokánie, jenž jsú v skrúšení a v bolesti. Ale že ti v horkosti věci světské 'opúštějí, protož často jšúc chlipností pře- moženi, v hřiechy zase padají, jakož mořě často sč z břehu vy- púštie. Pak přestal sedmý den pán -buoh od tvořenie, tak věz Ze jiZ nic nového nestvotuje, by z ničehož činil, jako najprvé svět stvořil, ale stvořuje ve čas lidi, hovada a jiné věci ve zvláštníem bytu ... stvořuje, za- chovávaje a zpósobuje všechna stvořenie. A tak když die pís- mo: Odpočinul bóh v sedmý den po šesti dnech, učí nás, kte- rak my po diele šesti dnóv v neděli máme jemu čistě a pilně slúžiti; a tak, jakož die sv. Au- gustin, odpočinul, že nám odpo- činúti kázal. Neb jakož řieká- me „duom veselý a kniehy utěše- né“, protože lidé v tom domu jsú veselí a v knihách utěšenie mají, též bóh jest dóm, v němž světí přebyvají, a knihy života, v néZ2) kdy hledie, utěšení jsú: 1) Hus in marg. Se ipso, sic debemus cavere ab opere servili pro nostro perpe- tuo. Et sicut deus sex diebus temporis vel ordinis fecit tres mundi partes cum suis contentis, sic secundum Lincon. voluit a tribus maneriebus hominum in sabbato ipsum coli, sc. a con- templativis, qui sunt in celis conversantes, ab activis, qui sunt terrestria mefitorie disponentes, et ab inchoantibus penitenciam, qui licet sint in contricione et dolore, amore mundialia dese- rentes, tamen sunt vicissim victi ex lubricitate et sic ad actus mundi illicitos sepius relabentes. Requievit itaque dominus die sep- tima a condenda nova specie creature, licet usguemodo opera- tur tota trinitas individua cre- ando, creata conservando et gu- bernando; voluitque dominus no- bis quietem suam eternam osten- dere, qua nullo extra se egens edocuit, quomodo nos post ope- ra sex dierum debemus in sab- bato nostro pure serviendo sibi intendere; et sic secundum Au- gustinum XI. de trin. 19. cap.!) requievit, quia nos quiescere fa- cit. Sicut enim dicimus figurati- ve domum letam et librum io- cundum, intelligentes | methoni- mice pro contentis, deus au- tem est domus, in qua beati ha- bitant, liber vite, quem cum res- piciunt, iocundantur: et ideo finaliter propter istam requiem 2) Erben: v něhož. Chyba Husova, z „liber guem“? „Studie a texty.“ (215) 7
Strana 215
protož pro toto odpočívánie má- me všichni našě činy říditi. Pro- tož die David: odpočívajte a viz- te, že sladký jest pén . . . .!) Neb pyšní, lakomi a zvláště smilní, zapomenúc věčného po- koje, nevedá skutkóv svych v duchu svatém, ale k práci ohav- né s ďáblem, kterýžto jako u- krutný pán pudí, nuzí a tieží svými ohavnými břemeny jako osly. Ale buoh požehnav dne sedmého jej#) osvietil. Neb od- počinutie5). věčného a. požívá- nie svého božstvie nás blahosla- véné, poZehnané a svaté v ten éas .znamenal. | bym těžko jesi boha, co jest, poznati, protož znamenitě žádost lida hrubého ve dvi přikázání napomenuta jest, od čeho má sě varovati, milujíc pána boha svého : že nemá mieti bohóv jiných a že nemá bráti nadarmo jména. pána boha' svého, a v třetiem přikázáním pod někakým podo- benstvím, kterak, kdy a proč mi- lovati má pána boha svého. Pro- tož dvě prvě přikázání: tě máta tak býti zachováně, jakož slova vznějí, ale třétie to v skrytém smyslu. RS | Protóż my kïestané, znajíce rozum tohoto pfikazanie, ne'tak ovšem úzceš) várujeme sě ot děl tělestných v neděli, jako židé hrubí sč varují v svń sobotu; ————————— ——— A že nám hru- debemus omnia nostra opera dirigere et aptando nobis .ha- bitus ad hoc areas huius quietis paulisper sapere. Vacate?2), inquit Psalmista, et videte; quoniam sua- vis est dominus ... Tales itaque non sabbatisant dirigéntes ope- ram suam ad3) requiem eternam. in spiritu s., sed ad laborem ig- nominiosum cum dyabolo,: qui tamquam crudelis dominus hic eos inportune exagitat. Deus au- tem beatificando diei septimo ip- sum sanctificavit, quoniam) qui- ete sue fruicionis nos benedictos et sanctos illo tempore figuravit.: Cum autem facilius cognoscimus, quid?) non sit deus quam quid: sit in ‘sua essencia, signanter monetur appetitus rudis populi; a quo caveri debeat, in duobus mandatis, dominum .deum dili- gendo, et in tercio mandato sub: quadam figura, quomodo, quan- do et quare deum -debeat dili- gere. Ideo solum mandatum de sabbato est mistice observandum, cetera autem literaliter sicut so- nant. nn e Unde: nos christiani, cognos- centes planius sensum huius man- dati, non tam stricte cavemus ab operibus corporalibus domi- nico die, sicut Judei rudes ca- a) Následující 4 řádky jsou iu 'Viklefa obsinféji oo 2) Náš text má „gustate* ; Hus pfeklśda Viklefa. 3) Psáno: vel. — 4) Erben: je. — 5) „Quiete sue fruicionis* prelożil Hus dvěma genitivy, jež nemají opory. — 6) Psáno: „guando. — 7) Psáno: quod. 8) Lat. stricte, 1épe: pfisné. = (216)
protož pro toto odpočívánie má- me všichni našě činy říditi. Pro- tož die David: odpočívajte a viz- te, že sladký jest pén . . . .!) Neb pyšní, lakomi a zvláště smilní, zapomenúc věčného po- koje, nevedá skutkóv svych v duchu svatém, ale k práci ohav- né s ďáblem, kterýžto jako u- krutný pán pudí, nuzí a tieží svými ohavnými břemeny jako osly. Ale buoh požehnav dne sedmého jej#) osvietil. Neb od- počinutie5). věčného a. požívá- nie svého božstvie nás blahosla- véné, poZehnané a svaté v ten éas .znamenal. | bym těžko jesi boha, co jest, poznati, protož znamenitě žádost lida hrubého ve dvi přikázání napomenuta jest, od čeho má sě varovati, milujíc pána boha svého : že nemá mieti bohóv jiných a že nemá bráti nadarmo jména. pána boha' svého, a v třetiem přikázáním pod někakým podo- benstvím, kterak, kdy a proč mi- lovati má pána boha svého. Pro- tož dvě prvě přikázání: tě máta tak býti zachováně, jakož slova vznějí, ale třétie to v skrytém smyslu. RS | Protóż my kïestané, znajíce rozum tohoto pfikazanie, ne'tak ovšem úzceš) várujeme sě ot děl tělestných v neděli, jako židé hrubí sč varují v svń sobotu; ————————— ——— A že nám hru- debemus omnia nostra opera dirigere et aptando nobis .ha- bitus ad hoc areas huius quietis paulisper sapere. Vacate?2), inquit Psalmista, et videte; quoniam sua- vis est dominus ... Tales itaque non sabbatisant dirigéntes ope- ram suam ad3) requiem eternam. in spiritu s., sed ad laborem ig- nominiosum cum dyabolo,: qui tamquam crudelis dominus hic eos inportune exagitat. Deus au- tem beatificando diei septimo ip- sum sanctificavit, quoniam) qui- ete sue fruicionis nos benedictos et sanctos illo tempore figuravit.: Cum autem facilius cognoscimus, quid?) non sit deus quam quid: sit in ‘sua essencia, signanter monetur appetitus rudis populi; a quo caveri debeat, in duobus mandatis, dominum .deum dili- gendo, et in tercio mandato sub: quadam figura, quomodo, quan- do et quare deum -debeat dili- gere. Ideo solum mandatum de sabbato est mistice observandum, cetera autem literaliter sicut so- nant. nn e Unde: nos christiani, cognos- centes planius sensum huius man- dati, non tam stricte cavemus ab operibus corporalibus domi- nico die, sicut Judei rudes ca- a) Následující 4 řádky jsou iu 'Viklefa obsinféji oo 2) Náš text má „gustate* ; Hus pfeklśda Viklefa. 3) Psáno: vel. — 4) Erben: je. — 5) „Quiete sue fruicionis* prelożil Hus dvěma genitivy, jež nemají opory. — 6) Psáno: „guando. — 7) Psáno: quod. 8) Lat. stricte, 1épe: pfisné. = (216)
Strana 216
neb jakož prve jest řečeno, slušie nám délati v nedélt coZ radí neb ukazuje dobrotivost, hybá uZi- tečnost a pudí potřeba neb nú- ze, jedné vždy s výstrahý hřie- .cha. ProtoZ znamenité die Ori- senes; Opustiece Zidovskü so- botu, .kteraké má býti křesťanu i neděle zachovanie vizme: když vy neděli nic světského nečiníš, duchovními vécmi sé zaneprázd- níš, do kostela přijda slovu bo- žiemu ucho připravíš, o nebeských věcech myslíš, o věčném blaho- slavenství pilnost máš, budúcí súd před oëi klades — tot jest Zachovánie nedéle kfestanovo . A tak müdrému kfestanu sluSie v nedéli tiem obyéejem něco časem -dólati, neb umie v diele nábo- Zenství ostfiti2) a o bohu mysliti; ale sprostny mà sé ot diela vzdá- liti pro nedostatek té muüdrosti. A toto dobřě jest ukázáno v sta- rém zákoně; neb Josue sedm dní okolo zdí Jericho chodil jest hodně, .a Machabejští bojovali sú v svá- tek. hodně. Taká diela světí sta- rého zákona činili sú, jako sú iaké dietě obřčzovali v svátek. „A že dokavad Mesiáš nedokonal soboty; t. j. odpočinutie v hrobě, otcové svatí sstupujíce u věze- nie temnôsti, neměli sú plného -odpočinutie, jakož mají po z mrt- vych vstani pana Krista, jenż Oteviév vrata nebeská, uvedl jest - ssebû všechny vězně, kteříž sú byli hodni, aby již plně odpočí- 1) Hus má in marg.: : sabbato nichil - mundani ^non.. Octavo vebant in suo sabbato. Licet e- nim nobis operari corporaliter die dominico quidquid suadet pietas, movet utilitas vel urget necessi- "tas, solum cavendo ab opere vel actu peccati... Unde Origenes: super . Levit. 281): Relinquentes, inquit, iudaicum sabbatum, qualis debeat christiano esse . sabbati observacio videamus. Ergo si in geras, spiritualibus vaces, ad ecclesiam veniens verbo dei aures prebeas, celestia cogites, de futura spe so- 'Jicitudinem geras, venturum iudi- cium pre oculis habeas: hec est observacio sabbati christiana. Unde christiano subtili licét in sabbato operari, qui operaci- one Scit devocionem acuere et operando deum contemplari; laicus autem ex detectu huius noticie debet a talibus laboribus abstinere. Unde talis distinccio fuit in V. T. Aliter enim Josue non septem diebus muros ‘Je- richo circuisset (Jos. VI) nec Machabei licite pugnassent in sab- bato (I. Mach. 2) Talia quidem multa opera corporalia et laboreś exercuerant in V. T. Aliter enim circumcisio et multiplex oblacio tam signanter fierent die .., sed sciverunt fide, quod -antequam . Messias sancti- ficasset sabbatum requie in se- pulchro, anime moriencium des- .cendentes. ad limbum non “habu- erunt plenam requiem, sicut post 2) Erberi dopliiuje chybně na o stfieci. Hus překládá Viklefovo.a ac were. (217) . TE
neb jakož prve jest řečeno, slušie nám délati v nedélt coZ radí neb ukazuje dobrotivost, hybá uZi- tečnost a pudí potřeba neb nú- ze, jedné vždy s výstrahý hřie- .cha. ProtoZ znamenité die Ori- senes; Opustiece Zidovskü so- botu, .kteraké má býti křesťanu i neděle zachovanie vizme: když vy neděli nic světského nečiníš, duchovními vécmi sé zaneprázd- níš, do kostela přijda slovu bo- žiemu ucho připravíš, o nebeských věcech myslíš, o věčném blaho- slavenství pilnost máš, budúcí súd před oëi klades — tot jest Zachovánie nedéle kfestanovo . A tak müdrému kfestanu sluSie v nedéli tiem obyéejem něco časem -dólati, neb umie v diele nábo- Zenství ostfiti2) a o bohu mysliti; ale sprostny mà sé ot diela vzdá- liti pro nedostatek té muüdrosti. A toto dobřě jest ukázáno v sta- rém zákoně; neb Josue sedm dní okolo zdí Jericho chodil jest hodně, .a Machabejští bojovali sú v svá- tek. hodně. Taká diela světí sta- rého zákona činili sú, jako sú iaké dietě obřčzovali v svátek. „A že dokavad Mesiáš nedokonal soboty; t. j. odpočinutie v hrobě, otcové svatí sstupujíce u věze- nie temnôsti, neměli sú plného -odpočinutie, jakož mají po z mrt- vych vstani pana Krista, jenż Oteviév vrata nebeská, uvedl jest - ssebû všechny vězně, kteříž sú byli hodni, aby již plně odpočí- 1) Hus má in marg.: : sabbato nichil - mundani ^non.. Octavo vebant in suo sabbato. Licet e- nim nobis operari corporaliter die dominico quidquid suadet pietas, movet utilitas vel urget necessi- "tas, solum cavendo ab opere vel actu peccati... Unde Origenes: super . Levit. 281): Relinquentes, inquit, iudaicum sabbatum, qualis debeat christiano esse . sabbati observacio videamus. Ergo si in geras, spiritualibus vaces, ad ecclesiam veniens verbo dei aures prebeas, celestia cogites, de futura spe so- 'Jicitudinem geras, venturum iudi- cium pre oculis habeas: hec est observacio sabbati christiana. Unde christiano subtili licét in sabbato operari, qui operaci- one Scit devocionem acuere et operando deum contemplari; laicus autem ex detectu huius noticie debet a talibus laboribus abstinere. Unde talis distinccio fuit in V. T. Aliter enim Josue non septem diebus muros ‘Je- richo circuisset (Jos. VI) nec Machabei licite pugnassent in sab- bato (I. Mach. 2) Talia quidem multa opera corporalia et laboreś exercuerant in V. T. Aliter enim circumcisio et multiplex oblacio tam signanter fierent die .., sed sciverunt fide, quod -antequam . Messias sancti- ficasset sabbatum requie in se- pulchro, anime moriencium des- .cendentes. ad limbum non “habu- erunt plenam requiem, sicut post 2) Erberi dopliiuje chybně na o stfieci. Hus překládá Viklefovo.a ac were. (217) . TE
Strana 217
resurreccionem, quando Christus vali. A že my již vieme, že po- aperiens ianuam captivam secum dobenstvie té věci, která sě měla duxit captivitatem. Nos ergo de- státi, jest již naplněno, protož nejsme zavázáni, abychme tak bemus minus ad figuram volantem attendere et reccius dirigendo tvrdě svátek jako židé drželi, opera nostra ad finalem requiem ale abychme zpósobujíce skutky aspirare, cavendo tamen a labili své, k věčnému odpočinutí chvá- cataracto1) lascivie pretextu talis tali, varujíce sě šachty, abychme licencie. (V 74ab 75a ) v ni neupadli. (H 135—137) Za třetím přikázáním má Viklef na fol. 75a -101a výklad otčenáše.2) Toho nyní pomiňme a přejděme s Husem hned ke čtvrtému přikázání. V dalším však nebudeme již uváděti dlouhých citátů z Husa a Viklefa. Nebylo by to sice bez ceny, ježto by to mohlo přispěti k posouzení Husovy obratnosti překladatelské a leckdy i ke kritice českého textu; ale jednak toho není třeba, poněvadž práce Husova dosavadními citáty dosti již jest karakte- risována, jednak to ani není možno, protože by se ze studie vy- vinula edice Viklefova Dekalogu. Proto dále pouze přesně určíme, co jest z předlohy a co jest Husův majetek. Výklad čtvrtého přikázání začíná Hus (hl. XLI) prv- ními sedmi řádky s Viklefem (101ab) a vloživ 4 řádky, překládá z něho delší úryvek: „Někdy otec . . . sem vás urodil“ (str. 138). Následující úvahy (138 n.) jsou Husovy, teprve posledních 8 řádků na str. 139 jest opět z Viklefa (101b 102a). Hus tu vynechal sensus allegoricus a anagogicus a kde má Viklef: ecclesiam militantem, dal Hus: cierkev svatú, jenž jest zbor svatých všech. Na str. 140 první odstavec jest přeložen (V 102a). Co má Hus v odstavci druhém, jest u Viklefa lépe — Viklef ukazuje rozumově, proč jest sedm skutků milosr- denství. Počínajíc pak slovy „zvláště jsi dlužen otci a máteři“ na str. 140, jest všecko následující na str. 141, 142, 143, 144 a 145 pouhý překlad Dekalogu (V 102b—105b). Zde Hus, jenž obyčeně vývody Viklefovy rozšiřuje, Viklefa poněkud krátí, jenom na str. 143 ve druhém odstavci přidává citáty o poslušenství a na str. 145 tři výroky z Písma.3) 1) Psáno: carecto. 2) S úvodem: Ut sabbatisacio nostra sit deo accepcior, expedit parumper disgredi, declarando modum et virtutem orandi. Omnem enim catholicum decet in sabbato circa oracionem specialiter occupari. 3) Husovo: „jestli potřebie, i kakat nosiec“ (140) jest u Vikl.: „si oportet, ipsos in omnibus necessitatibus corporalibus devote dirigendo“. Na str. 142: „tenť otcě a máteř statečně ctí“ = Vikl. 103b: „ille ergo parentes effectu- aliter honorat“ — tedy snad: skutečně, dále „aby sě nebáli“ jest chybné, (218)
resurreccionem, quando Christus vali. A že my již vieme, že po- aperiens ianuam captivam secum dobenstvie té věci, která sě měla duxit captivitatem. Nos ergo de- státi, jest již naplněno, protož nejsme zavázáni, abychme tak bemus minus ad figuram volantem attendere et reccius dirigendo tvrdě svátek jako židé drželi, opera nostra ad finalem requiem ale abychme zpósobujíce skutky aspirare, cavendo tamen a labili své, k věčnému odpočinutí chvá- cataracto1) lascivie pretextu talis tali, varujíce sě šachty, abychme licencie. (V 74ab 75a ) v ni neupadli. (H 135—137) Za třetím přikázáním má Viklef na fol. 75a -101a výklad otčenáše.2) Toho nyní pomiňme a přejděme s Husem hned ke čtvrtému přikázání. V dalším však nebudeme již uváděti dlouhých citátů z Husa a Viklefa. Nebylo by to sice bez ceny, ježto by to mohlo přispěti k posouzení Husovy obratnosti překladatelské a leckdy i ke kritice českého textu; ale jednak toho není třeba, poněvadž práce Husova dosavadními citáty dosti již jest karakte- risována, jednak to ani není možno, protože by se ze studie vy- vinula edice Viklefova Dekalogu. Proto dále pouze přesně určíme, co jest z předlohy a co jest Husův majetek. Výklad čtvrtého přikázání začíná Hus (hl. XLI) prv- ními sedmi řádky s Viklefem (101ab) a vloživ 4 řádky, překládá z něho delší úryvek: „Někdy otec . . . sem vás urodil“ (str. 138). Následující úvahy (138 n.) jsou Husovy, teprve posledních 8 řádků na str. 139 jest opět z Viklefa (101b 102a). Hus tu vynechal sensus allegoricus a anagogicus a kde má Viklef: ecclesiam militantem, dal Hus: cierkev svatú, jenž jest zbor svatých všech. Na str. 140 první odstavec jest přeložen (V 102a). Co má Hus v odstavci druhém, jest u Viklefa lépe — Viklef ukazuje rozumově, proč jest sedm skutků milosr- denství. Počínajíc pak slovy „zvláště jsi dlužen otci a máteři“ na str. 140, jest všecko následující na str. 141, 142, 143, 144 a 145 pouhý překlad Dekalogu (V 102b—105b). Zde Hus, jenž obyčeně vývody Viklefovy rozšiřuje, Viklefa poněkud krátí, jenom na str. 143 ve druhém odstavci přidává citáty o poslušenství a na str. 145 tři výroky z Písma.3) 1) Psáno: carecto. 2) S úvodem: Ut sabbatisacio nostra sit deo accepcior, expedit parumper disgredi, declarando modum et virtutem orandi. Omnem enim catholicum decet in sabbato circa oracionem specialiter occupari. 3) Husovo: „jestli potřebie, i kakat nosiec“ (140) jest u Vikl.: „si oportet, ipsos in omnibus necessitatibus corporalibus devote dirigendo“. Na str. 142: „tenť otcě a máteř statečně ctí“ = Vikl. 103b: „ille ergo parentes effectu- aliter honorat“ — tedy snad: skutečně, dále „aby sě nebáli“ jest chybné, (218)
Strana 218
V kap. XLII jsou první tři strany (146—148) zase úplně z Vikleta (106a—108b), jenž však šestero odplat za plnění čtvrtého přikázání probírá obšírněji a výslovně dí, že je má z Grossetesta.1) Strana 149 jest Husova, ale další: „Pak přirozenie“ až do konce kapitoly (str. 150, 151) zcela jest z Viklefa (108b—109b), mimo větu: „Věrně, Janúšku, drahný tě byl Kristus poklad poručil!“ Hlava XLIII jest až na několik řádků pouhý překlad; „Z těchto řečí móž . . . prvé pro božstvie“ (V 109b 110a), „A že otec du- chovní . . . sú byli lačni“ (V 112b),2) „Protož móž býti . . . viece vzácen“ (V 113a) a „Také z toho máme ... dovedlo ho oběšenie (V 113b—114b). Vynechány jsou tu Viklefovy dlouhé úvahy christo- logické (V 110b—112b), kus o poslušnosti (V 112b) a způsobu přímluvy za zemřelé (V 113a—114b). V celém výkladu čtvrtého přikázání jest velmi málo majetku Husova. Je to vlastně jen zkrácený, někde poněkud interpolovaný překlad z Dekalogu Viklefova. Výklad pátého přikázání začíná Hus zase se svým mistrem; „Páté přikázánie . . . ale ne na člověka“ (str. 153 n.)— V 114b 115a. Pěkné rozdělení Viklefovo: „homicidium mente, ore, opere“ Hus přejal, ale neprovedl. Dalších 19 řádků není u Viklefa, za to však „Protož věz, že kdožkoli miluje .. . a tak bohu mi- lejší“ (str. 154—156) jest opět z něho (V 115a—116a). Závěr ka- pitoly, plynoucí z předchozího, jest Husův.3) První odstavec hlavy XLV jest kompilace Husova z vět a my- šlenek Viklefových. „Nic nenie . . . miluje sobě podobné“ a „nižádný neměl by . . . kdyby jemu bylo zjeveno“ jest u V 123a, ale ne doslovně. Myšlenka, že zabíjení dle nálezkův lidských jest Viklef má: ut timeatur, t. j. máme rodiče milovati, bojíce se jich. Hu- sovo „buď syn čížkolivěk“ na str. 143 jest u Vikl.: „eciam filium sacerdotis“. Divno, že Hus nepřeložil z V 104a: „Sed tradiciones legis humane confundunt observancias legis“ a 105b tres veritates: prima quecunque persona militantis ecclesie fuerit virtuosior, est prior et per consequens episcopus vel papa principalior, quia coram deo maior atque superior... Secunda veritas, quod licet a quacunque pèrsona simplici ad superiorem prepositam.. appellare.. Tercia veritas est, quod potestas iurisdiccionis supra scripturam sacram hu- manitus introducta potest effectum legis dei cassando confundere. 1) Sex premia, que Lincon. colligit ex scriptura (106b). Kde text Husův u Erbena má „a jest příčina“ (146), dí Viklef: „est autem triplex racio“; „mezi věcmi zevnitřními“ — V: „inter fines extrinsecos“. 2) Ale věta: „též i mátě duchovnie, jenž jest cierkev svatá, zbor všech svatých, má býti viece milována i ctěna než mátě tělesná“ (str. 152) jest vložena. 3) Arci také: „A proto kněžie dobří Engliši jsú mi milejší než nestateční kněžie čeští a Němec dobrý milejší než bratr zlý“. (219)
V kap. XLII jsou první tři strany (146—148) zase úplně z Vikleta (106a—108b), jenž však šestero odplat za plnění čtvrtého přikázání probírá obšírněji a výslovně dí, že je má z Grossetesta.1) Strana 149 jest Husova, ale další: „Pak přirozenie“ až do konce kapitoly (str. 150, 151) zcela jest z Viklefa (108b—109b), mimo větu: „Věrně, Janúšku, drahný tě byl Kristus poklad poručil!“ Hlava XLIII jest až na několik řádků pouhý překlad; „Z těchto řečí móž . . . prvé pro božstvie“ (V 109b 110a), „A že otec du- chovní . . . sú byli lačni“ (V 112b),2) „Protož móž býti . . . viece vzácen“ (V 113a) a „Také z toho máme ... dovedlo ho oběšenie (V 113b—114b). Vynechány jsou tu Viklefovy dlouhé úvahy christo- logické (V 110b—112b), kus o poslušnosti (V 112b) a způsobu přímluvy za zemřelé (V 113a—114b). V celém výkladu čtvrtého přikázání jest velmi málo majetku Husova. Je to vlastně jen zkrácený, někde poněkud interpolovaný překlad z Dekalogu Viklefova. Výklad pátého přikázání začíná Hus zase se svým mistrem; „Páté přikázánie . . . ale ne na člověka“ (str. 153 n.)— V 114b 115a. Pěkné rozdělení Viklefovo: „homicidium mente, ore, opere“ Hus přejal, ale neprovedl. Dalších 19 řádků není u Viklefa, za to však „Protož věz, že kdožkoli miluje .. . a tak bohu mi- lejší“ (str. 154—156) jest opět z něho (V 115a—116a). Závěr ka- pitoly, plynoucí z předchozího, jest Husův.3) První odstavec hlavy XLV jest kompilace Husova z vět a my- šlenek Viklefových. „Nic nenie . . . miluje sobě podobné“ a „nižádný neměl by . . . kdyby jemu bylo zjeveno“ jest u V 123a, ale ne doslovně. Myšlenka, že zabíjení dle nálezkův lidských jest Viklef má: ut timeatur, t. j. máme rodiče milovati, bojíce se jich. Hu- sovo „buď syn čížkolivěk“ na str. 143 jest u Vikl.: „eciam filium sacerdotis“. Divno, že Hus nepřeložil z V 104a: „Sed tradiciones legis humane confundunt observancias legis“ a 105b tres veritates: prima quecunque persona militantis ecclesie fuerit virtuosior, est prior et per consequens episcopus vel papa principalior, quia coram deo maior atque superior... Secunda veritas, quod licet a quacunque pèrsona simplici ad superiorem prepositam.. appellare.. Tercia veritas est, quod potestas iurisdiccionis supra scripturam sacram hu- manitus introducta potest effectum legis dei cassando confundere. 1) Sex premia, que Lincon. colligit ex scriptura (106b). Kde text Husův u Erbena má „a jest příčina“ (146), dí Viklef: „est autem triplex racio“; „mezi věcmi zevnitřními“ — V: „inter fines extrinsecos“. 2) Ale věta: „též i mátě duchovnie, jenž jest cierkev svatá, zbor všech svatých, má býti viece milována i ctěna než mátě tělesná“ (str. 152) jest vložena. 3) Arci také: „A proto kněžie dobří Engliši jsú mi milejší než nestateční kněžie čeští a Němec dobrý milejší než bratr zlý“. (219)
Strana 219
nebězpečno, jest rovněž u něho. Druhý pak a třetí odstavec „A věz, že troje jest vražda . . . kněžstvie víece ohavnú“ (str. 157, 158) jest úplně přeložen (V 1174). Co dále má Hus o duchovním zabití .Sebe, potvrzené citáty z Augustina, u Viklefa nevidim. Viklef tu má (11*—1225) per longum et latum ohnévu a řeči pohoršli- vé. Z posledního odstavce (str. 159) jest „Také věz . . . z příhody zabie“ přeloženo (V 122 ”), ostatek jest Husův. | O bojování, onémZv následujících kapitolách (XLVI—XLIX) Hus obšírně pojednává, udávaje podmínky dovoleného boje a vy- vraceje, namitky, zmińuje se Viklef kratce 123%. Dojmu püvodnosti -nečiní ani tyto části, a tuším, že jsou také z Viklefa. Zatím po- dafilo se mi jen nalézti pramen $estnácti podmínek lásky v hi. XLVI. Viklef se zmiňuje o nich často (na pf. v. Suppl. Trialogi ,Lechler 499—443, applikuje je na „fratres*) a o boji je vykládá ve spisku „De fide catholica*. Ze odtud má Hus svoje vý- vody, patrno z následující parallely: . lasku mó mieti bojovník k .tomu člověku neb k tomu lidu, proti kterému bojuje. Neb má každý křesťan to věděti, že má každý milovati i svćho nepfietele a že všichni skutkové naši mají býti v lásce činěni a že láska, to jest člověk laski trpóliv jest, neoplacuje sé ziym za zlé а zlořečenstvím za zlořečenstvie, › ale zpět dobře činí těm, jemu zle činie. jenž A ioho prvého kusu lásky bojovníci nebrzy držie: neb kdyby mile strpěli a pokorně křivdy a protivnosti, jenž .jsá nesmierné lehéejsSí boj než ten, jež budú trpěti v předpeklí neb v pekle, tehdy by nikdy ji- nych k boji nepopizeli. A že láska druhé jest do- brotivá, zjevno jest, že obecně v bojovníciech dobrotivost, jenž jest ducha svatého zapálenie, v duśi jich jest uhasla; neb sobě jako za spravedlnost bojovníci kladú, že mají. kterakkolivěk . illicitumest bellare nisi ex . .. caritate, quam bellans haberet ad personam vel populum debei- latum; nam per se notum debet esse fidelibus, quod quilibet debet diligere eciam inimicum et quod omnia in caritate debent fieri .. Nam caritas generaliter et com- plete paciens est, non red- dens malum pro malo vel male- dictum pro maledicto, sed econ- trario benefacit. Cui regule evan- gelice bellantes notorie contradi- cunt. Si enim humiliter sufferrent iniurias, ymmo infinitum leviorem pugnam, quam pacientur in pur- gatorio vel in inferno, non sic exteros ad actus bellicos provo- carent. Et cum secundo caritas sit benigna, patet quod ignis sancti Spiritus in sic bellantibus sit ex- tinctus, cum sibi stabiliunt tani- quam principium, quod debent nocere adversariis quomodocun- que per callidas insidias nocere (220)
nebězpečno, jest rovněž u něho. Druhý pak a třetí odstavec „A věz, že troje jest vražda . . . kněžstvie víece ohavnú“ (str. 157, 158) jest úplně přeložen (V 1174). Co dále má Hus o duchovním zabití .Sebe, potvrzené citáty z Augustina, u Viklefa nevidim. Viklef tu má (11*—1225) per longum et latum ohnévu a řeči pohoršli- vé. Z posledního odstavce (str. 159) jest „Také věz . . . z příhody zabie“ přeloženo (V 122 ”), ostatek jest Husův. | O bojování, onémZv následujících kapitolách (XLVI—XLIX) Hus obšírně pojednává, udávaje podmínky dovoleného boje a vy- vraceje, namitky, zmińuje se Viklef kratce 123%. Dojmu püvodnosti -nečiní ani tyto části, a tuším, že jsou také z Viklefa. Zatím po- dafilo se mi jen nalézti pramen $estnácti podmínek lásky v hi. XLVI. Viklef se zmiňuje o nich často (na pf. v. Suppl. Trialogi ,Lechler 499—443, applikuje je na „fratres*) a o boji je vykládá ve spisku „De fide catholica*. Ze odtud má Hus svoje vý- vody, patrno z následující parallely: . lasku mó mieti bojovník k .tomu člověku neb k tomu lidu, proti kterému bojuje. Neb má každý křesťan to věděti, že má každý milovati i svćho nepfietele a že všichni skutkové naši mají býti v lásce činěni a že láska, to jest člověk laski trpóliv jest, neoplacuje sé ziym za zlé а zlořečenstvím za zlořečenstvie, › ale zpět dobře činí těm, jemu zle činie. jenž A ioho prvého kusu lásky bojovníci nebrzy držie: neb kdyby mile strpěli a pokorně křivdy a protivnosti, jenž .jsá nesmierné lehéejsSí boj než ten, jež budú trpěti v předpeklí neb v pekle, tehdy by nikdy ji- nych k boji nepopizeli. A že láska druhé jest do- brotivá, zjevno jest, že obecně v bojovníciech dobrotivost, jenž jest ducha svatého zapálenie, v duśi jich jest uhasla; neb sobě jako za spravedlnost bojovníci kladú, že mají. kterakkolivěk . illicitumest bellare nisi ex . .. caritate, quam bellans haberet ad personam vel populum debei- latum; nam per se notum debet esse fidelibus, quod quilibet debet diligere eciam inimicum et quod omnia in caritate debent fieri .. Nam caritas generaliter et com- plete paciens est, non red- dens malum pro malo vel male- dictum pro maledicto, sed econ- trario benefacit. Cui regule evan- gelice bellantes notorie contradi- cunt. Si enim humiliter sufferrent iniurias, ymmo infinitum leviorem pugnam, quam pacientur in pur- gatorio vel in inferno, non sic exteros ad actus bellicos provo- carent. Et cum secundo caritas sit benigna, patet quod ignis sancti Spiritus in sic bellantibus sit ex- tinctus, cum sibi stabiliunt tani- quam principium, quod debent nocere adversariis quomodocun- que per callidas insidias nocere (220)
Strana 220
mohu svym protivnikóm uskoditi, a to nenie pravda. A tfetie laska nezświdi a kde: závist. veličejšie než mezi bojovníky, jenž proti sobě jsú? A čtvrté láska nečiní zle neb převráceně; a kdy viece zle činie než bojovníci u boji? Neb své bližnie lúpie, domky jich pálé, nemilostivě je tepú, mučie, morduji . . Pátou podmínku, jež zase lena, Hus rozvedl a zpracoval samostatně. "queso ubi est magis poterint. Sed que heresis eciam magis diabolica!.. Et cam secundum condicionem terciam caritas non emulatur, innata in- vidia quam inter regna sic con- tra se bellancia? Et cum caritas non agit per- peram, patet quarto ex facto bellancium, quam spissim iniu- riantur proximos, sua tempora- lia spoliando, habitacula combu- rendo et ipsos quantumcunque callide et . inmisericorditer occi- dendo .. u Viklefa jest krátce jen vysvát- Také začátek pod- mínky šesté jest jeho, ale pak pokračuje s Viklefem : Sesté láska neniecti žádostra ... neb co bláznivéjSieho neZ té cti dobyvati, jenZ Skodí, a tak nuzné pracovité a náramné o ni státi, jenZ brzy zhyne, a lásky a jiných ctností, jenž vedú do věčné radosti a jsú nesmierně . lepSie i draZ&ie opustiti? , Sedmé láska. nehledá svych ziskóv, ale Kristovych a cierkve svaté; a bojovníci hledají svych uZitkóv a své cti & ziskóv Kri- stovych a cti jeho málo tbají . Osmé láska nenie popudná, a bojovníci a zvláště kniežata pro lehké slovo, jenž vzní proti jich cti světské, tak bývají po- puzeni, že mnoho tisícóv svého lidu i sami sě na těle, na zboží i na duši zahubují; > Et cum sexto caritas non est ambiciosa . . quid enim stul- cius quam pro caducis istis tem- poralibus, que habita nocent ho- mini, tam łaboriose contendere et caritatem ac virtutes alias, que ducunt ad patriam, tam infini- tum plus preciosas dimittere? . Et cum septima condicio caritatis sit, quod non querit que sua sunt, sed que Jesu et sue ecclesie sunt edificatoria atque utilia: quomodo sic bellantes ex caritate cupiunt lucrum et hono- rem proprium et honorem Christi ac sue ecclesie pretermittunt? Octava condicio, cum cari- tas nonirritatur, quomodo bellan- les et magnates precipue propter leve verbum, quod sonat. in de- pressionem sui honoris mundani, ad tantam iracundiam provocan- tur, quod se ipsos et multa millia sui generis cum eorum tempora- (221)
mohu svym protivnikóm uskoditi, a to nenie pravda. A tfetie laska nezświdi a kde: závist. veličejšie než mezi bojovníky, jenž proti sobě jsú? A čtvrté láska nečiní zle neb převráceně; a kdy viece zle činie než bojovníci u boji? Neb své bližnie lúpie, domky jich pálé, nemilostivě je tepú, mučie, morduji . . Pátou podmínku, jež zase lena, Hus rozvedl a zpracoval samostatně. "queso ubi est magis poterint. Sed que heresis eciam magis diabolica!.. Et cam secundum condicionem terciam caritas non emulatur, innata in- vidia quam inter regna sic con- tra se bellancia? Et cum caritas non agit per- peram, patet quarto ex facto bellancium, quam spissim iniu- riantur proximos, sua tempora- lia spoliando, habitacula combu- rendo et ipsos quantumcunque callide et . inmisericorditer occi- dendo .. u Viklefa jest krátce jen vysvát- Také začátek pod- mínky šesté jest jeho, ale pak pokračuje s Viklefem : Sesté láska neniecti žádostra ... neb co bláznivéjSieho neZ té cti dobyvati, jenZ Skodí, a tak nuzné pracovité a náramné o ni státi, jenZ brzy zhyne, a lásky a jiných ctností, jenž vedú do věčné radosti a jsú nesmierně . lepSie i draZ&ie opustiti? , Sedmé láska. nehledá svych ziskóv, ale Kristovych a cierkve svaté; a bojovníci hledají svych uZitkóv a své cti & ziskóv Kri- stovych a cti jeho málo tbají . Osmé láska nenie popudná, a bojovníci a zvláště kniežata pro lehké slovo, jenž vzní proti jich cti světské, tak bývají po- puzeni, že mnoho tisícóv svého lidu i sami sě na těle, na zboží i na duši zahubují; > Et cum sexto caritas non est ambiciosa . . quid enim stul- cius quam pro caducis istis tem- poralibus, que habita nocent ho- mini, tam łaboriose contendere et caritatem ac virtutes alias, que ducunt ad patriam, tam infini- tum plus preciosas dimittere? . Et cum septima condicio caritatis sit, quod non querit que sua sunt, sed que Jesu et sue ecclesie sunt edificatoria atque utilia: quomodo sic bellantes ex caritate cupiunt lucrum et hono- rem proprium et honorem Christi ac sue ecclesie pretermittunt? Octava condicio, cum cari- tas nonirritatur, quomodo bellan- les et magnates precipue propter leve verbum, quod sonat. in de- pressionem sui honoris mundani, ad tantam iracundiam provocan- tur, quod se ipsos et multa millia sui generis cum eorum tempora- (221)
Strana 221
Deváté láska nemyslí zlého, to věz nemyslí zlým úmyslém niZádnému zle učiniti, a bojov- níkóv veSken úmysl jest a pil- nost, Ze myslé i v noci i ve dne buď dobré neb zlé, aby potupili nepřátely. Protož kterak ti pros- pěšní jsú cierkvi svaté, jichž pilnost jest tak zle zapálena, že opustivše myšlenie o bohu a o jeho cti a o prospěchu cierkvi svaté, jsú pilni pohanénie svých nepřátel? Věrně neviem, kterak jsú pracovníci u vinici boží. Desáté láska neraduje sě nad zlostí, a bojovníci mají ve- likú radost, když zle utinie a 'kterakkolivěk protivníky potupie — kterakZ jsû laskavi ? ‘Jedennadsté léska radost má z pravdy a bojovnici když božím súdem spravedlivým budú od nepřátel ponižení a ne- stane sě po jich vóli, tehdy jsú Zalostivi . . jisté tací nemodlé sé dóstojné: Bud vóle tvé. À Ze dvanadstéláska vSe strpí, a kterak bojovníci míle strpie maličké poníženie marné chvály, aby «chvälu vétnû a blahosla- venstvie. za to vzéli? . est, libus destruunt et confundunt ?.. in dampnum bellancium et sue anime detrimentum. Nona autem condicio caritatis quod non cogitat malum, hoc est non cogitat cum si- nistra intencione male facere ali- cui; sed totum studium istorum bellatorum stat in isto, quod. machinantur die ac nocte tam cogitacione quam voluntate, quo- modo possent confundere suos proximos adversantes. Ouomodo . ergo tates, quorum studium est ad tantum facinus sic attentum, dimissa cogitacione de dei ho- nore et edificacione sue ecclesie, quomodo, inquam, tales sunt fideles operarii dei sui? Et cum decimo caritas non gaudet super iniquitate, isti autem bellantes habent summum gaudium, cum malefecerint et iniquissime adversarios depres- serint, quomodo ergo consonat: caritati ? Undecima ' condicio cati- tatis est, quod congaudet veri- tati, isti autem bellatores,. cum iusto dei iudicio depressi fuerint et non acciderit ut volebant, de, iusto dei iudicio summe dolent. Quomodo ergo tales deo digne dicerent et orarent: Fiat volun- tas tua | Et cum duodecima condi- cio est: Caritas omnia suffert, quomodo sic bellantes nutriunt caritatem, qui depressionem muün- dani et vanissimi honoris nor sufferent humiliter propter bea- titudinem adquierendam ? (222)
Deváté láska nemyslí zlého, to věz nemyslí zlým úmyslém niZádnému zle učiniti, a bojov- níkóv veSken úmysl jest a pil- nost, Ze myslé i v noci i ve dne buď dobré neb zlé, aby potupili nepřátely. Protož kterak ti pros- pěšní jsú cierkvi svaté, jichž pilnost jest tak zle zapálena, že opustivše myšlenie o bohu a o jeho cti a o prospěchu cierkvi svaté, jsú pilni pohanénie svých nepřátel? Věrně neviem, kterak jsú pracovníci u vinici boží. Desáté láska neraduje sě nad zlostí, a bojovníci mají ve- likú radost, když zle utinie a 'kterakkolivěk protivníky potupie — kterakZ jsû laskavi ? ‘Jedennadsté léska radost má z pravdy a bojovnici když božím súdem spravedlivým budú od nepřátel ponižení a ne- stane sě po jich vóli, tehdy jsú Zalostivi . . jisté tací nemodlé sé dóstojné: Bud vóle tvé. À Ze dvanadstéláska vSe strpí, a kterak bojovníci míle strpie maličké poníženie marné chvály, aby «chvälu vétnû a blahosla- venstvie. za to vzéli? . est, libus destruunt et confundunt ?.. in dampnum bellancium et sue anime detrimentum. Nona autem condicio caritatis quod non cogitat malum, hoc est non cogitat cum si- nistra intencione male facere ali- cui; sed totum studium istorum bellatorum stat in isto, quod. machinantur die ac nocte tam cogitacione quam voluntate, quo- modo possent confundere suos proximos adversantes. Ouomodo . ergo tates, quorum studium est ad tantum facinus sic attentum, dimissa cogitacione de dei ho- nore et edificacione sue ecclesie, quomodo, inquam, tales sunt fideles operarii dei sui? Et cum decimo caritas non gaudet super iniquitate, isti autem bellantes habent summum gaudium, cum malefecerint et iniquissime adversarios depres- serint, quomodo ergo consonat: caritati ? Undecima ' condicio cati- tatis est, quod congaudet veri- tati, isti autem bellatores,. cum iusto dei iudicio depressi fuerint et non acciderit ut volebant, de, iusto dei iudicio summe dolent. Quomodo ergo tales deo digne dicerent et orarent: Fiat volun- tas tua | Et cum duodecima condi- cio est: Caritas omnia suffert, quomodo sic bellantes nutriunt caritatem, qui depressionem muün- dani et vanissimi honoris nor sufferent humiliter propter bea- titudinem adquierendam ? (222)
Strana 222
A že třinadsté láska vše věří . . a bojovníci . . věřie, že když oni potlačie protivníky, že veliký - požitek: z toho vezmú, : kterakž tehdy lásky nerušie? Čtvrténadstéláska všechny věci doufá, to věz že jí prospějí k blahoslavenství e. Páténadské Jláska všeho sčakává, a bojovníci nechtějí po- . korné séakatt, aby spravedlivý súdcé,1) pán Ježíš, pomstil jich ... Šestnadsté láska nikdy ne- vypadá pro kteréžkolivěk protiv- nosti, a bojovníci, jenž pro zbo- žie biedné a pro chválu marnú a pro slovo protivné bojují z lásky bratrské vypadují . .. A ' tak křiví bojovníci ani viery pravé ani lásky ani naděje ne- mají. (H 161—164) Et tercio decimo cum ca- ritas omnia credit et isti bellan- tes credunt infidelissime, quod expressio illicita suorum hostium cedet illis. ad commodum, quo- modo inquam nisi infideliter de- struunt caritatem? | Quarto decimo. . caritas omnia sperat cedere sibi ad bo- num beatitudinis possidendum Et cum decimo quinto caritas omnia sustinet, quomodo sic bellantes non deficiunt a sus- tinencia humili sue iniurie, spe- rando quod vindex deus . . vin- dictam capiet de iniuriis sic illatis? : Et decimo sexto cum cari- tas nunquam excidit propter quascunque iniurias iniuste illa- tas, quomodo sic bellantes prop- ter stercus temporalium vel ho- norem putridum caritatis fraterne tam subito sunt expertes. Ex istis . patet. clarius, quomodo nec in fide nec spe nec caritate debite perseverent. (V 120 —123?) Také v námitk ách, jež dále v hl. XLVII proti sobě uvádí Hus, je tu a tam ohlas uvedeného traktátu Viklefova. Na př. str. 166 důvod šestý: že poňavadž v starém zákoně: slušelo starým bojovati, proč by neslušelo i v novém? Tu diem . v starém zákoně byli sú ještě světí jako býkové rohatí, ale v novém již mají býti jako ptáci , tiší domácí.. 1) Cetl: iudex? 2) Určil jsem závislost tuto z rkp. praZ. univ. III G 11, spisek jest vydán Loserthem (Joh. Wiclif Opera cituji z něho. Si in tempore legis veteris licuit . . infidelem populum de- bellare, ergo modo tempore legis gracie licet . . Nam tempore le- gis veteris Abraham, David et: ceteri dei pugiles erant thauri . tempore autem legis gracie cuncti- fideles debent esse altilia conversacione (V 124) minora, Lond. 1913) (223) na ale ježto zatím
A že třinadsté láska vše věří . . a bojovníci . . věřie, že když oni potlačie protivníky, že veliký - požitek: z toho vezmú, : kterakž tehdy lásky nerušie? Čtvrténadstéláska všechny věci doufá, to věz že jí prospějí k blahoslavenství e. Páténadské Jláska všeho sčakává, a bojovníci nechtějí po- . korné séakatt, aby spravedlivý súdcé,1) pán Ježíš, pomstil jich ... Šestnadsté láska nikdy ne- vypadá pro kteréžkolivěk protiv- nosti, a bojovníci, jenž pro zbo- žie biedné a pro chválu marnú a pro slovo protivné bojují z lásky bratrské vypadují . .. A ' tak křiví bojovníci ani viery pravé ani lásky ani naděje ne- mají. (H 161—164) Et tercio decimo cum ca- ritas omnia credit et isti bellan- tes credunt infidelissime, quod expressio illicita suorum hostium cedet illis. ad commodum, quo- modo inquam nisi infideliter de- struunt caritatem? | Quarto decimo. . caritas omnia sperat cedere sibi ad bo- num beatitudinis possidendum Et cum decimo quinto caritas omnia sustinet, quomodo sic bellantes non deficiunt a sus- tinencia humili sue iniurie, spe- rando quod vindex deus . . vin- dictam capiet de iniuriis sic illatis? : Et decimo sexto cum cari- tas nunquam excidit propter quascunque iniurias iniuste illa- tas, quomodo sic bellantes prop- ter stercus temporalium vel ho- norem putridum caritatis fraterne tam subito sunt expertes. Ex istis . patet. clarius, quomodo nec in fide nec spe nec caritate debite perseverent. (V 120 —123?) Také v námitk ách, jež dále v hl. XLVII proti sobě uvádí Hus, je tu a tam ohlas uvedeného traktátu Viklefova. Na př. str. 166 důvod šestý: že poňavadž v starém zákoně: slušelo starým bojovati, proč by neslušelo i v novém? Tu diem . v starém zákoně byli sú ještě světí jako býkové rohatí, ale v novém již mají býti jako ptáci , tiší domácí.. 1) Cetl: iudex? 2) Určil jsem závislost tuto z rkp. praZ. univ. III G 11, spisek jest vydán Loserthem (Joh. Wiclif Opera cituji z něho. Si in tempore legis veteris licuit . . infidelem populum de- bellare, ergo modo tempore legis gracie licet . . Nam tempore le- gis veteris Abraham, David et: ceteri dei pugiles erant thauri . tempore autem legis gracie cuncti- fideles debent esse altilia conversacione (V 124) minora, Lond. 1913) (223) na ale ježto zatím
Strana 223
Rovněž pátý důvod Husův: „moc mocí slušie otehnati“ a od- pověď naň je zde u Viklefa (124 n.), ale rozvedení je jiné. Ostatek nutno ponechati ještě dalšímu badání. Následující otázka, smí-li soudce odsouditi žalovaného, ví-li, že svědectví jsou křivá (hl. L), jest Viklefem pouze dotčena 122b 123a Ve výkladu šestého přikázání jest začátek zpracován z Viklefa 124ab. Ale ostatek z hl. LI a celá hl. LII pojednávající o sodomském hříchu, není u Viklefa1) V kap. LIII osmero smilství jest z Viklefova Dekalogu (V 124b—125a).2) Rovněž druhý odstavec, o trojím důvodu dovoleného skutku manželského (str. 197), jest odtud (V 125a). Ale další traktát o manželství (str. 198—200), u Husa tak oblíbený, není v předloze. V hlavě LIV Hus, shrnuv v prvních pěti řádcích obsah pře- dešlé kapitoly, překládá „Také máme věděti . . . v mysli položila“ (str. 200) z Viklefa (125a), přidává ve druhém odstavci svoje re- flexe, vynechav Viklefovu úvahu o dovolenosti skutku manželského (125b), a přejímá str. 201, 202 („Pak který hřiech . . . každý deň našich časóv“) úplně z předlohy (V 126 ab). Další (str. 202, 203) jest Husovo. Kapitola LV jest mimo výrok sv. Bernarda a spojené s ním napomenutí kněžím (str. 205) téměř celá z Viklefa (V 127a-128b3) Viklef mluví dále proti námitkám, jež se činí proti manžel- ství, a jedná o překážkách a dispensi,, kterouž dle něho papež nemůže dáti (V 129a—132a). Toho všeho Hus pomíjí a přechází hned k výkladu přikázání sedmého. Začátek hlavy LVI („Sedmé přikázánie . . . spravedlivého pomstěnie“) jest opět z Viklefa (V 132a) Další na str. 208 jest Husovo, mimo konec „A tak synové Izrahelští . . . spravedlivě má, což má“. (V 132b)Na str. 209 první odstavec jest Husův, druhý pak z Viklefa, stejně jako „Ale hrubí lidé . . . kdyby núzě a nebyla“ a „Ale však chtě . . . život bratra svého“ (V 132b 133a jenž však mezi oběma kusy má více.). Po devíti řádcích vlastních překládá Hus z předlohy „Protož krádež . . . a lotrové“ (V 133b) a rozvádí na str. 211 a 212 tuto myšlenku, jež v polemice s protivníky hrá velkou úlohu. Za to vynechal Hus, co má Viklef 133b 134a 1) Viklef praví: „videtur michi expediens sub silencio preterire (124b). Jen některé citáty z Písma, jež tu má Hus, jsou u V 127 ab. 2) Ale u šestého druhu jest 7 řádků Husových. Latinská slova „libidi- nosus coitus“, jež u českého „líbezný skutek“ jsou připsána, jsou slova originálu. 3) Husovy jsou allokuce: Protož dievko .., O co sě jich zklamá .., A věz, milý křesťane.., A co jiných pomst dává .., obyčejně na konci od- stavce neb bodu Viklefova. (224)
Rovněž pátý důvod Husův: „moc mocí slušie otehnati“ a od- pověď naň je zde u Viklefa (124 n.), ale rozvedení je jiné. Ostatek nutno ponechati ještě dalšímu badání. Následující otázka, smí-li soudce odsouditi žalovaného, ví-li, že svědectví jsou křivá (hl. L), jest Viklefem pouze dotčena 122b 123a Ve výkladu šestého přikázání jest začátek zpracován z Viklefa 124ab. Ale ostatek z hl. LI a celá hl. LII pojednávající o sodomském hříchu, není u Viklefa1) V kap. LIII osmero smilství jest z Viklefova Dekalogu (V 124b—125a).2) Rovněž druhý odstavec, o trojím důvodu dovoleného skutku manželského (str. 197), jest odtud (V 125a). Ale další traktát o manželství (str. 198—200), u Husa tak oblíbený, není v předloze. V hlavě LIV Hus, shrnuv v prvních pěti řádcích obsah pře- dešlé kapitoly, překládá „Také máme věděti . . . v mysli položila“ (str. 200) z Viklefa (125a), přidává ve druhém odstavci svoje re- flexe, vynechav Viklefovu úvahu o dovolenosti skutku manželského (125b), a přejímá str. 201, 202 („Pak který hřiech . . . každý deň našich časóv“) úplně z předlohy (V 126 ab). Další (str. 202, 203) jest Husovo. Kapitola LV jest mimo výrok sv. Bernarda a spojené s ním napomenutí kněžím (str. 205) téměř celá z Viklefa (V 127a-128b3) Viklef mluví dále proti námitkám, jež se činí proti manžel- ství, a jedná o překážkách a dispensi,, kterouž dle něho papež nemůže dáti (V 129a—132a). Toho všeho Hus pomíjí a přechází hned k výkladu přikázání sedmého. Začátek hlavy LVI („Sedmé přikázánie . . . spravedlivého pomstěnie“) jest opět z Viklefa (V 132a) Další na str. 208 jest Husovo, mimo konec „A tak synové Izrahelští . . . spravedlivě má, což má“. (V 132b)Na str. 209 první odstavec jest Husův, druhý pak z Viklefa, stejně jako „Ale hrubí lidé . . . kdyby núzě a nebyla“ a „Ale však chtě . . . život bratra svého“ (V 132b 133a jenž však mezi oběma kusy má více.). Po devíti řádcích vlastních překládá Hus z předlohy „Protož krádež . . . a lotrové“ (V 133b) a rozvádí na str. 211 a 212 tuto myšlenku, jež v polemice s protivníky hrá velkou úlohu. Za to vynechal Hus, co má Viklef 133b 134a 1) Viklef praví: „videtur michi expediens sub silencio preterire (124b). Jen některé citáty z Písma, jež tu má Hus, jsou u V 127 ab. 2) Ale u šestého druhu jest 7 řádků Husových. Latinská slova „libidi- nosus coitus“, jež u českého „líbezný skutek“ jsou připsána, jsou slova originálu. 3) Husovy jsou allokuce: Protož dievko .., O co sě jich zklamá .., A věz, milý křesťane.., A co jiných pomst dává .., obyčejně na konci od- stavce neb bodu Viklefova. (224)
Strana 224
Kapitola LVII má první dvě strany (213, 214) úplně přeloženy z předlohy.1) (V134a—135a) Co jest dále u Viklefa o lakomci (135 ab) Hus vynechal, přejal však z něho námitku lichevníků „Ale proti tomu písmu ... po své smrti“ (V 135b 136a), ale odpovídá na ni kratčeji a jinak než V 136ab. Potom však „Ale snad die někto“ až do konce hlavy (str. 215 n.) jest překlad, poněkud jen vykládající. (V 136b—137b) Vývody Husovy o lichvě v hl. LVIII (str. 217, 218), tak přesně disponované, jsou z Viklefa (V 1372 138a). Zde lze opět pěkně pozorovati Husa při práci, jak tu něco zkrátí, tu zas větou vy- světluje, tu delší reflexi přidává („A v této chytrosti jsú . . . a lidi lúpie“), ale při tom stále sleduje Viklefa. Str. 219 první polovice jest samostatná,2) ale druhá „Pak krádež kněžský . . . lúpežníci a zloději“ jest z předlohy (V 138b 139a). Hus k ní při- pojuje na str. 220 útok na kněze a řeholníky se známým výrokem Bernardovým, pominuv útočné partie Viklefovy (139b—141a) Počínaje výklad přikázání osmého v kap. LIX, béře Hus začátek „Osmé přikázání . . . královstvie nebeské“ a „tak že sě neděje čest . . . s jinými přikázáními“ (str. 221) z Dekalogu Viklefova (141ab), potom však dále mluví o kněžích a v hl. LX o pomstě křivého svědka (str. 222—224) z vlastního. Následující kapitola LXI jest málo jen rozšířený překlad z Viklefa. Začátek „Že toto přikázánie . . . na samého boha slušie jest přeložen (V 141b), a následujícími osmi řádky objasněn pří- klady, další „A obtěžuje sě . . . tento zjevný hřiešník“ (str. 225, 226) jest pouhý překlad (V 141b 142a 143a3), k němuž zase připojeno několik příkladů. Potom „Již máš teď . . . neb proti moru“ (str. 226, 227) jest opět Viklef (143b 144a4) Hus pak připojuje osobní reflexi, přejímaje z předlohy citát z knihy Moudrosti, a končí (str. 228) zase „A neváží-li kto . . . konečně jest zatracený“ s Viklefem (144b 145a5) 1) Jen tři řádky na konci druhého odstavce jsou Husovy. 2) Avšak myšlenka: „aby brzo byli bohati“ jest také u V 138b. 3) V 142b 143a jedná o tom, jak řídí jazyk člověkův Bůh a jak jej krotí člověk. Toho Hus pominul. 4) Třetí důvod proti reptání jest u Husa 226: blud, proňž reptavý hoden jest muky veliké, neb což móž býti bludnějšie.. Viklef tu má: Et tercium est terror pene correspondentis peccato blasfemi; nichil enim est irracionabilius.. Hus tedy četl: error. Že chybně, jest patrno z následujícího, kde Viklef ony tři body rozvádí. 5) Viklef má dále o trestu křivé přísahy — toho u Husa není. (225)
Kapitola LVII má první dvě strany (213, 214) úplně přeloženy z předlohy.1) (V134a—135a) Co jest dále u Viklefa o lakomci (135 ab) Hus vynechal, přejal však z něho námitku lichevníků „Ale proti tomu písmu ... po své smrti“ (V 135b 136a), ale odpovídá na ni kratčeji a jinak než V 136ab. Potom však „Ale snad die někto“ až do konce hlavy (str. 215 n.) jest překlad, poněkud jen vykládající. (V 136b—137b) Vývody Husovy o lichvě v hl. LVIII (str. 217, 218), tak přesně disponované, jsou z Viklefa (V 1372 138a). Zde lze opět pěkně pozorovati Husa při práci, jak tu něco zkrátí, tu zas větou vy- světluje, tu delší reflexi přidává („A v této chytrosti jsú . . . a lidi lúpie“), ale při tom stále sleduje Viklefa. Str. 219 první polovice jest samostatná,2) ale druhá „Pak krádež kněžský . . . lúpežníci a zloději“ jest z předlohy (V 138b 139a). Hus k ní při- pojuje na str. 220 útok na kněze a řeholníky se známým výrokem Bernardovým, pominuv útočné partie Viklefovy (139b—141a) Počínaje výklad přikázání osmého v kap. LIX, béře Hus začátek „Osmé přikázání . . . královstvie nebeské“ a „tak že sě neděje čest . . . s jinými přikázáními“ (str. 221) z Dekalogu Viklefova (141ab), potom však dále mluví o kněžích a v hl. LX o pomstě křivého svědka (str. 222—224) z vlastního. Následující kapitola LXI jest málo jen rozšířený překlad z Viklefa. Začátek „Že toto přikázánie . . . na samého boha slušie jest přeložen (V 141b), a následujícími osmi řádky objasněn pří- klady, další „A obtěžuje sě . . . tento zjevný hřiešník“ (str. 225, 226) jest pouhý překlad (V 141b 142a 143a3), k němuž zase připojeno několik příkladů. Potom „Již máš teď . . . neb proti moru“ (str. 226, 227) jest opět Viklef (143b 144a4) Hus pak připojuje osobní reflexi, přejímaje z předlohy citát z knihy Moudrosti, a končí (str. 228) zase „A neváží-li kto . . . konečně jest zatracený“ s Viklefem (144b 145a5) 1) Jen tři řádky na konci druhého odstavce jsou Husovy. 2) Avšak myšlenka: „aby brzo byli bohati“ jest také u V 138b. 3) V 142b 143a jedná o tom, jak řídí jazyk člověkův Bůh a jak jej krotí člověk. Toho Hus pominul. 4) Třetí důvod proti reptání jest u Husa 226: blud, proňž reptavý hoden jest muky veliké, neb což móž býti bludnějšie.. Viklef tu má: Et tercium est terror pene correspondentis peccato blasfemi; nichil enim est irracionabilius.. Hus tedy četl: error. Že chybně, jest patrno z následujícího, kde Viklef ony tři body rozvádí. 5) Viklef má dále o trestu křivé přísahy — toho u Husa není. (225)
Strana 225
V hlavě LXII osm řádků na počátku jest přeloženo (V 145b), ale dalšího nenalézám u Viklefa, ačkoli aspoň to šestero druhů utrhačství bych tu čekal. Následující přirovnání utrhače ke psu, svini a hadu a úvaha o užívání jazyka (str. 229—233) jest prostý překlad (V 146a—147b, 148b 149ab), pouze první odstavec na str. 230 jest samostatný a na str. 233 „O poňavadž . .“ jest místo delší úvahy Viklefovy 6 řádků vloženo.1) Co má Viklef na fol. 148ab z Grossetesta o Aronovi, jenž pomlouval Mojžíše, Hus vynechal a úvahu jeho o křivém svědectví a křivé přísaze (149b 150ab) položil napřed zcela jinak. Ze druhého odstavce na str. 233 jest u Viklefa první věta: „A netoliko my kněžie, ale i ne- kněžie jsme zrádcě pravdy“, nikoli však citát z Pseudo—Chryso- stoma a jeho výklad2). Stať o zlé radě (kap. LXIII) má z Viklefa jen první od- stavec3) a z druhého první tři řádky a „Ale věrní majíce . . . máteř od dcery“ (V 149b—150b). Viklefovy pokyny, co mají špatní rádcové uvážiti, Hus vynechal a přidal (str. 235—237) osobní úvahy a hojné citáty z Písma a z Bernarda. Za to kap. LXIV jest až na posledních 6 řádků pouhý překlad, tu a tam něco málo vysvětlující (V 151b—152b) Následující tři kapitoly (LXV—LXVII) pojednávající o trestání t. j. o napomínání a kárání, je thema často u Husa se vyskytující. Pro tuto partii nenalézám v Dekalogu Viklefově předlohy. Hus tu použil prací svých dřívějších. V kap. LXVIII o lání jest celá strana až po „laje i své duši“ přeloženo z Viklefa (153b 154a), další výroky Písma jsou přidány, „Třetie . . . pomoci ujímají“ (str. 249, 250) jest opět překlad (V 154ab), k němuž připojen příklad a napomenutí. Násle- dující však stať o klatbě (str. 251—254), zase thema u Husa oblíbené, není v Dekalogu Viklefově. Příčiny svárův v hl. LXIX jsou z Viklefa (154b 155a) jenom na konci druhého odstavce přidáno 7 řádků a řada citátů, jež má Viklef u třetí příčiny, vynechána. Další útočná část s vý- rokem Bernardovým (str. 255 n.) jest samostatna. V úvaze o posmívání (LXX) jest „Že posmievánie . . . “ každý hřiech ukáže“ a „cožkolivěk zde vede .. spadl jako blesk“ 1) Latinská slova „ad exercicium“ a „in irregularitatem“, jež jsou v čes- kém textu in marg., jsou Viklefova. 2) Tu myšlenku, že zrádcem pravdy jest, kdo pravdy svobodně nehlásá, opakuje Hus častěji. Že byla oblibena u Valdských, viděti z Mikulášova trak- tátu „De quadruplici missione“. (Srv. těchto Studií a textů seš. 1. čl. IV.) 3) Hus vložil slova: i odpustky dávajíce. (226)
V hlavě LXII osm řádků na počátku jest přeloženo (V 145b), ale dalšího nenalézám u Viklefa, ačkoli aspoň to šestero druhů utrhačství bych tu čekal. Následující přirovnání utrhače ke psu, svini a hadu a úvaha o užívání jazyka (str. 229—233) jest prostý překlad (V 146a—147b, 148b 149ab), pouze první odstavec na str. 230 jest samostatný a na str. 233 „O poňavadž . .“ jest místo delší úvahy Viklefovy 6 řádků vloženo.1) Co má Viklef na fol. 148ab z Grossetesta o Aronovi, jenž pomlouval Mojžíše, Hus vynechal a úvahu jeho o křivém svědectví a křivé přísaze (149b 150ab) položil napřed zcela jinak. Ze druhého odstavce na str. 233 jest u Viklefa první věta: „A netoliko my kněžie, ale i ne- kněžie jsme zrádcě pravdy“, nikoli však citát z Pseudo—Chryso- stoma a jeho výklad2). Stať o zlé radě (kap. LXIII) má z Viklefa jen první od- stavec3) a z druhého první tři řádky a „Ale věrní majíce . . . máteř od dcery“ (V 149b—150b). Viklefovy pokyny, co mají špatní rádcové uvážiti, Hus vynechal a přidal (str. 235—237) osobní úvahy a hojné citáty z Písma a z Bernarda. Za to kap. LXIV jest až na posledních 6 řádků pouhý překlad, tu a tam něco málo vysvětlující (V 151b—152b) Následující tři kapitoly (LXV—LXVII) pojednávající o trestání t. j. o napomínání a kárání, je thema často u Husa se vyskytující. Pro tuto partii nenalézám v Dekalogu Viklefově předlohy. Hus tu použil prací svých dřívějších. V kap. LXVIII o lání jest celá strana až po „laje i své duši“ přeloženo z Viklefa (153b 154a), další výroky Písma jsou přidány, „Třetie . . . pomoci ujímají“ (str. 249, 250) jest opět překlad (V 154ab), k němuž připojen příklad a napomenutí. Násle- dující však stať o klatbě (str. 251—254), zase thema u Husa oblíbené, není v Dekalogu Viklefově. Příčiny svárův v hl. LXIX jsou z Viklefa (154b 155a) jenom na konci druhého odstavce přidáno 7 řádků a řada citátů, jež má Viklef u třetí příčiny, vynechána. Další útočná část s vý- rokem Bernardovým (str. 255 n.) jest samostatna. V úvaze o posmívání (LXX) jest „Že posmievánie . . . “ každý hřiech ukáže“ a „cožkolivěk zde vede .. spadl jako blesk“ 1) Latinská slova „ad exercicium“ a „in irregularitatem“, jež jsou v čes- kém textu in marg., jsou Viklefova. 2) Tu myšlenku, že zrádcem pravdy jest, kdo pravdy svobodně nehlásá, opakuje Hus častěji. Že byla oblibena u Valdských, viděti z Mikulášova trak- tátu „De quadruplici missione“. (Srv. těchto Studií a textů seš. 1. čl. IV.) 3) Hus vložil slova: i odpustky dávajíce. (226)
Strana 226
přeloženo (V 155b 156a) a uprostřed 17 řádků, na konci pak 5 přidáno. V kapitole o pochlebnictví (LXXI) přejal Hus začátek až po „Lišky dúpata mají“1) z Viklefa (156b), další na str. 259 připojil sám, potom plné dvě strany (260n.) přeložil (V 156b—157b) něco málo jen vykládaje, a přidal konečné citáty z Písma (262) Následující hlava Řeč zlá proti sobě (LXXII) jest celá pouhý překlad (V 158a—160a), na několika místech málo rozšířený.2) Kapitola LXXIII, jednající oslibu, má naproti tomu z Viklefa jen první řádek, dál (str. 266—271) jest vše na Dekalogu Viklefově nezávislé. Shledávám tu sice styčné body s Lekturou, ale prame- nem ji nazvati nelze. Krátká hlava LXXIV jest úplně přeložena (V 160ab), pouze Viklefovy citáty na konci jsou vynechány. Podobně i hl. LXXV (V 160b—161b, jenom že tu několik řádků jest přidáno a jinak text Viklefův zkrácen. Kap. LXXVI jest začátek až po „ke zlému popuzie“ a „neb die sv. Pavel . . . a zvláště v smilstvě“ překlad (V 161b), výrok pak Augustinův a napomenutí Hus připojil. Ve výkladu devátého přikázání béře Hus začátek „Deváté . . . statku bližnieho“ a „A že nezřiezená . . . opustě to dobré“ z předlohy (V 161b 162a), ve druhém odstavci zpracovává myšlenku Viklefovu volněji, rovněž ve třetím obšírné vývody Vi- klefovy podává krátce a samostatně, potom však „Protož die spa- sitel . . . Když sě jie dotkne“, „varuj sě ženy . . . velmě ukrutná“, „A toto věda . . . k smilství“, „A žeť ženy“ až do konce (str. 275—279) úplně překládá (V 162b 163a 165b 166ab 167b —168b) ale vynechávaje dlouhé kusy z Viklefa a vkládaje některé úvahy vlastní (celá str. 277). V poslední kap. (LXXVIII) jest „Protož ďábel . . . v chudobě dobrovolné“ (str. 280) přeloženo (V 172ab), rovněž „Ale proti té pravdě . . . a mnohým kázáním“ (V 172a před předchozím), další vývody Viklefovy o chudobě (172b —180a) jsou vynechány a ci- táty z Písma a příklady (str. 281—285) přidány. Z podrobného rozboru, zde podaného, jest zajisté zřejmo, že Husovy „knížky o Božím přikázání“, jakž je sám na- zývá, nejsou vlastně nic jiného než překlad Viklefo- 1) Ale „Druhý pochlebník..“ 5 řádků vložil. 2) Přeloženo jest: „Napřed řečeno . . . alebrž hřiešným“, „Měla by ústa ... brzy píšiecieho“, „Druhé mělo by .. . neb jest hřiech všední“, „Protož die písmo... člověk rozpuštěný“, „Také tieží sě ... hodně utrpěli“, Ještě tíeží slovo .. . ne- poctivost u oltáře“, „A ač každému .. . haněnie a hrózy“. Pro způsob Husovy práce jest tato kapitola zase příznačná. (227)
přeloženo (V 155b 156a) a uprostřed 17 řádků, na konci pak 5 přidáno. V kapitole o pochlebnictví (LXXI) přejal Hus začátek až po „Lišky dúpata mají“1) z Viklefa (156b), další na str. 259 připojil sám, potom plné dvě strany (260n.) přeložil (V 156b—157b) něco málo jen vykládaje, a přidal konečné citáty z Písma (262) Následující hlava Řeč zlá proti sobě (LXXII) jest celá pouhý překlad (V 158a—160a), na několika místech málo rozšířený.2) Kapitola LXXIII, jednající oslibu, má naproti tomu z Viklefa jen první řádek, dál (str. 266—271) jest vše na Dekalogu Viklefově nezávislé. Shledávám tu sice styčné body s Lekturou, ale prame- nem ji nazvati nelze. Krátká hlava LXXIV jest úplně přeložena (V 160ab), pouze Viklefovy citáty na konci jsou vynechány. Podobně i hl. LXXV (V 160b—161b, jenom že tu několik řádků jest přidáno a jinak text Viklefův zkrácen. Kap. LXXVI jest začátek až po „ke zlému popuzie“ a „neb die sv. Pavel . . . a zvláště v smilstvě“ překlad (V 161b), výrok pak Augustinův a napomenutí Hus připojil. Ve výkladu devátého přikázání béře Hus začátek „Deváté . . . statku bližnieho“ a „A že nezřiezená . . . opustě to dobré“ z předlohy (V 161b 162a), ve druhém odstavci zpracovává myšlenku Viklefovu volněji, rovněž ve třetím obšírné vývody Vi- klefovy podává krátce a samostatně, potom však „Protož die spa- sitel . . . Když sě jie dotkne“, „varuj sě ženy . . . velmě ukrutná“, „A toto věda . . . k smilství“, „A žeť ženy“ až do konce (str. 275—279) úplně překládá (V 162b 163a 165b 166ab 167b —168b) ale vynechávaje dlouhé kusy z Viklefa a vkládaje některé úvahy vlastní (celá str. 277). V poslední kap. (LXXVIII) jest „Protož ďábel . . . v chudobě dobrovolné“ (str. 280) přeloženo (V 172ab), rovněž „Ale proti té pravdě . . . a mnohým kázáním“ (V 172a před předchozím), další vývody Viklefovy o chudobě (172b —180a) jsou vynechány a ci- táty z Písma a příklady (str. 281—285) přidány. Z podrobného rozboru, zde podaného, jest zajisté zřejmo, že Husovy „knížky o Božím přikázání“, jakž je sám na- zývá, nejsou vlastně nic jiného než překlad Viklefo- 1) Ale „Druhý pochlebník..“ 5 řádků vložil. 2) Přeloženo jest: „Napřed řečeno . . . alebrž hřiešným“, „Měla by ústa ... brzy píšiecieho“, „Druhé mělo by .. . neb jest hřiech všední“, „Protož die písmo... člověk rozpuštěný“, „Také tieží sě ... hodně utrpěli“, Ještě tíeží slovo .. . ne- poctivost u oltáře“, „A ač každému .. . haněnie a hrózy“. Pro způsob Husovy práce jest tato kapitola zase příznačná. (227)
Strana 227
va Dekalogu. Ovšem ne překlad otrocký. Překladatel jest si dobře vědom, co překládá, a nezapomíná nikdy, pro koho pracuje. Proto vykládá slova autorova případnými výroky Písma, přidává živá, rhetoricky účinná napomínání a časové i osobní reflexe a vynechává části spekulativní, lidu nepřístupné. Při tom dovede zachovati svou individualitu a celému spisu vtisknouti její ráz. Reformní stesky, bystré šlehy, zvláště proti duchovenstvu, drastická líčení a otcovská povzbuzování ukazují všude živý jeho temperament a svědčí o jeho upřímné snaze přispěti k mravnímu a náboženskému povznesení lidu. Arci spočívá i to nezřídka na Viklefovi, někdy i tam, kde bychom toho naprosto nečekali. Mimo to přidává celé traktáty, jichž dle názoru jeho vyžadují potřeby dobové, lidové neb jeho osobní. Tak traktát o boji (hl. XLVI—XLIX), k němuž dalo asi podnět hlásání křížové výpravy; části o obrazích (hl. XXXIV), o přísaze (v hl. XXXVII a n.), o sodomském hříchu (hl. LII), o manželství (v hl. LIII), o slibu (hl. LXXIII), jež se zdály užitečnými pro lid; konečně úvahy o po- slušnosti (v hl. XXXVI), odsouzení nevinného (hl. L), křivém svě- dectví (hl. LX), o trestání (hl. LXV—LXVII) a klatbě (v hl. LVIII), jež mají ráz sebeobrany Husovy. Ty části jsou na Viklefově. De- kalogu nezávislé. Ale přes tento quantitativně značný majetek Husův1) nelze Výklad desatera nazvati jinak než překladem Viklefova De- kalogu. To proto, že Hus při své práci Viklefův traktát má před sebou, list po listě, myšlenku po myšlence jej sleduje a celé strany překládá doslovně. Že jej — rozšířil, nemůže na značně — a nelze vždy říci, že vhodně tom faktu nic změniti. Po stránce the ologické jest tedy Husův Výklad desatera — vyjímajíc v přidaných částech traktát o boji a o trestání — pro historika bez ceny; neboť tu nemluví Hus, nýbrž Viklef. Zajímati jej může pouze po stránce filologické a kritické. Kritické, míním, jak co do textu tak co do osob- nosti Husovy a současných událostí: neboť osobní a dobové narážky tou závislostí netratí na ceně a útočné části, pokud jsou skutečně Husovy, vystupují ještě více v popředí. Nyní pohleďme ještě na Výklad páteře. Viklef má obšírný výklad otčenáše v Opus evangelicum II. vyd. Los. p. 267—307. Ale to jsou jen, jako celé Opus evangelicum, dlouhé e raí 1) Odezírám zatím od toho, mají-li snad mimo 16 podmínek lásky, o nichž jsem to dokázal, ještě některé z těch statí předlohu jinou čilí nic. (228)
va Dekalogu. Ovšem ne překlad otrocký. Překladatel jest si dobře vědom, co překládá, a nezapomíná nikdy, pro koho pracuje. Proto vykládá slova autorova případnými výroky Písma, přidává živá, rhetoricky účinná napomínání a časové i osobní reflexe a vynechává části spekulativní, lidu nepřístupné. Při tom dovede zachovati svou individualitu a celému spisu vtisknouti její ráz. Reformní stesky, bystré šlehy, zvláště proti duchovenstvu, drastická líčení a otcovská povzbuzování ukazují všude živý jeho temperament a svědčí o jeho upřímné snaze přispěti k mravnímu a náboženskému povznesení lidu. Arci spočívá i to nezřídka na Viklefovi, někdy i tam, kde bychom toho naprosto nečekali. Mimo to přidává celé traktáty, jichž dle názoru jeho vyžadují potřeby dobové, lidové neb jeho osobní. Tak traktát o boji (hl. XLVI—XLIX), k němuž dalo asi podnět hlásání křížové výpravy; části o obrazích (hl. XXXIV), o přísaze (v hl. XXXVII a n.), o sodomském hříchu (hl. LII), o manželství (v hl. LIII), o slibu (hl. LXXIII), jež se zdály užitečnými pro lid; konečně úvahy o po- slušnosti (v hl. XXXVI), odsouzení nevinného (hl. L), křivém svě- dectví (hl. LX), o trestání (hl. LXV—LXVII) a klatbě (v hl. LVIII), jež mají ráz sebeobrany Husovy. Ty části jsou na Viklefově. De- kalogu nezávislé. Ale přes tento quantitativně značný majetek Husův1) nelze Výklad desatera nazvati jinak než překladem Viklefova De- kalogu. To proto, že Hus při své práci Viklefův traktát má před sebou, list po listě, myšlenku po myšlence jej sleduje a celé strany překládá doslovně. Že jej — rozšířil, nemůže na značně — a nelze vždy říci, že vhodně tom faktu nic změniti. Po stránce the ologické jest tedy Husův Výklad desatera — vyjímajíc v přidaných částech traktát o boji a o trestání — pro historika bez ceny; neboť tu nemluví Hus, nýbrž Viklef. Zajímati jej může pouze po stránce filologické a kritické. Kritické, míním, jak co do textu tak co do osob- nosti Husovy a současných událostí: neboť osobní a dobové narážky tou závislostí netratí na ceně a útočné části, pokud jsou skutečně Husovy, vystupují ještě více v popředí. Nyní pohleďme ještě na Výklad páteře. Viklef má obšírný výklad otčenáše v Opus evangelicum II. vyd. Los. p. 267—307. Ale to jsou jen, jako celé Opus evangelicum, dlouhé e raí 1) Odezírám zatím od toho, mají-li snad mimo 16 podmínek lásky, o nichž jsem to dokázal, ještě některé z těch statí předlohu jinou čilí nic. (228)
Strana 228
citáty z Augustina a Chrysostoma s nepatrnými poměrně výklady Viklefovými Ten spis tedy pramenem Husovým není. Také s jinými spisy středověkými nejevil Husův výklad žádné souvislosti, ani s velkým dílem Stanislavovým, tak že se zdálo, že je to dílo původní. Tu však mimo nadání objevil se ve Viklefově Dekalogu za třetím přikázáním jiný jeho výklad modlitby Páně, jenž, jak z přirovnání bude patrno, byl Husovi předlohou. Hus, začínaje výklad, vypravuje, kdy a jak Kristus Pán naučil apoštoly modlitbě své, a vysvětluje jeho slova. To je hned celé z Viklefa, jenž o té věci jedná později, při době modlitby : A véz, Zet nezapoviedá dlüho sč modlit, když die: Modléce sé nerodte mnoho mluviti, jako pekelnici Cinie; nebt on sam célü noc sé jest modlil, jakoZ diesv. Lukáš; ale vyrážie blud, jímž blúdie mnozí, mnějíce že mod- litba hlasitá, čím jest delšie, tiem lepsie . . ., jakoż si mnóli zékonnici starého zákona, Że jakoż jest obët velièejsie, tak jest lepšie . . . a mají též dom- něnie, že světský člověk, né duchovní, čím jest bohatéjsi, tiem ješt lepší. Ale prvé domnénie porážie spasitel náš, řka že vdova chudičká, obětujíc dva šarty, viece než všichní jiní pustila jest v pomoc chráma. viece, to vez jelikożto k dóstojnosti od- platy. Druhé bludné dornnénie ruší fka: Vizte a varujte sé od kaZdého lakomstvie; neb. ne v — hojnostizboZie kteréhokolivék &lo- véka život jeho jest ze všech věcí, kteréž má. Neb hojnost ctnosti činí život poctivý a dóstojny, dobry a: svaty, ale ne hojnost hanebného zbožie, ač někdy bývá dobrým .. lidem pomocno k životu dobrému, Pak domnénie tfetie bludné, jímž lidé mnie, že modlitba čím Et si obicitur per iliud Mat. 6, ubi Christus dans formam orandi premittit: Orantes autem nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt . . . patet quod non est intencionis prohibere oraciones: diuturnas. [pse enim erat pernoc- tans in orácione, ut dicitur Luc. 6. Sed elidit errorem, quo credi- tur oraciones vocales ut prolixio- res proporcionabiliter esse melio- res, Sicut enim putaverunt pha- risei, quod' proporcionabiliter ut oblacio est maior, sic est melior, et secularis ut est mundo dicior, sic est melior. Priorem errorem. destruit Mat. 12 docens, quod vidua paupercula offerendo duo minuta plus omnibus misit quan- tum attinet ad premii dignita- tem. Et Luc. 12 destruit secun- dum dicens: Videte et cavete ab omni avaricia, quia non in habundancia cuiusquam est vita eius ex omnibus, que possidet. Habundancia enim virtutum facit per sé vitam honorabilem: sive bonam et non habundancia má- fone, nisi in minori- parte valde per accidens. o -Terciu m vero errorem. habet necesse destruere Mat.. 6, quia (229)
citáty z Augustina a Chrysostoma s nepatrnými poměrně výklady Viklefovými Ten spis tedy pramenem Husovým není. Také s jinými spisy středověkými nejevil Husův výklad žádné souvislosti, ani s velkým dílem Stanislavovým, tak že se zdálo, že je to dílo původní. Tu však mimo nadání objevil se ve Viklefově Dekalogu za třetím přikázáním jiný jeho výklad modlitby Páně, jenž, jak z přirovnání bude patrno, byl Husovi předlohou. Hus, začínaje výklad, vypravuje, kdy a jak Kristus Pán naučil apoštoly modlitbě své, a vysvětluje jeho slova. To je hned celé z Viklefa, jenž o té věci jedná později, při době modlitby : A véz, Zet nezapoviedá dlüho sč modlit, když die: Modléce sé nerodte mnoho mluviti, jako pekelnici Cinie; nebt on sam célü noc sé jest modlil, jakoZ diesv. Lukáš; ale vyrážie blud, jímž blúdie mnozí, mnějíce že mod- litba hlasitá, čím jest delšie, tiem lepsie . . ., jakoż si mnóli zékonnici starého zákona, Że jakoż jest obët velièejsie, tak jest lepšie . . . a mají též dom- něnie, že světský člověk, né duchovní, čím jest bohatéjsi, tiem ješt lepší. Ale prvé domnénie porážie spasitel náš, řka že vdova chudičká, obětujíc dva šarty, viece než všichní jiní pustila jest v pomoc chráma. viece, to vez jelikożto k dóstojnosti od- platy. Druhé bludné dornnénie ruší fka: Vizte a varujte sé od kaZdého lakomstvie; neb. ne v — hojnostizboZie kteréhokolivék &lo- véka život jeho jest ze všech věcí, kteréž má. Neb hojnost ctnosti činí život poctivý a dóstojny, dobry a: svaty, ale ne hojnost hanebného zbožie, ač někdy bývá dobrým .. lidem pomocno k životu dobrému, Pak domnénie tfetie bludné, jímž lidé mnie, že modlitba čím Et si obicitur per iliud Mat. 6, ubi Christus dans formam orandi premittit: Orantes autem nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt . . . patet quod non est intencionis prohibere oraciones: diuturnas. [pse enim erat pernoc- tans in orácione, ut dicitur Luc. 6. Sed elidit errorem, quo credi- tur oraciones vocales ut prolixio- res proporcionabiliter esse melio- res, Sicut enim putaverunt pha- risei, quod' proporcionabiliter ut oblacio est maior, sic est melior, et secularis ut est mundo dicior, sic est melior. Priorem errorem. destruit Mat. 12 docens, quod vidua paupercula offerendo duo minuta plus omnibus misit quan- tum attinet ad premii dignita- tem. Et Luc. 12 destruit secun- dum dicens: Videte et cavete ab omni avaricia, quia non in habundancia cuiusquam est vita eius ex omnibus, que possidet. Habundancia enim virtutum facit per sé vitam honorabilem: sive bonam et non habundancia má- fone, nisi in minori- parte valde per accidens. o -Terciu m vero errorem. habet necesse destruere Mat.. 6, quia (229)
Strana 229
delšie tiem bohu vzácnějšíe, porá- żie mily spasitel tiém, że kratki modlitbu složil, jiež nemóž nižád- ný polepšiti. Avšak nebrání dlúho dobře sě modliti, ale brání Нет obyčejem, jímž pohané sú sě modlili, jenż su byli v bludś svym modleniem. Neb p r vy dóvod mś- li sú tento: Poňavadž modlitba některá dlúhá jest dobrá, tehdy dvakrát delšie jest dvakrát lepšie a tak dále bez koncě. A nerozu-, měli sú, že ve všech věcech, v nichž jest dáti prostředek neb smiernost, taky dóvod sé nehodí, jakož die přísloví české: Vše vhod dobro. Protož modlitba hlasitá jakož popúzie k nábo- ženství člověka vnitřnieho, jenž sé modlí, tak jest užitečná ; pakli překážie, tehdy jest neuZitecná. Druhé sú mněli, by modlitba hlasitá v sobě sama byla člověku spasitedlná, jakož i dnes mnie blázniví kfestané. Ale védomo jest, že modlitba učiněná nehodně, . jakoZto v smrtedlném hřieše neb bez modlenie srdečného, od něhož mávzieti příčinu zaslúženie, taká modlitba netoliko není: uži- tečná, ale jest Skodlivá.!) Třetie sú mněli pohané, mo- ‘dléce sé modlém, by kräsnu rečí a výmluvnú a velitejsimi hlasy buoh spiese sé hnul k ustySeni. A tomu bláznivému domnění pos- mievaje sě prorok sv. Eliáš řekl jest prorokóm Baal: Bóh váš jest a snadt s jiným mluví, vo- lajte hlasem veličejším: nebť snad aliter crederetur, quod oracio, quam Christus edocet, racione brevitatis foret multum inperfectá. Non ergo prohibet Christus multum loqui simpliciter, sed modificat: sicut ethnici. Populi enim gentiles erant in errore quadruplici in hac parte. Primo enim arguebant: Si oracio aliqualiter diuturna est bona, tunc oracio in duplo diu- turnior esset melior, et sic infi- nite. Sed nesciunt, . quomodo de omnibus, que consistunt in me- dio, est deduccio tatis inpossibi- lis. Oracio ergo vocalis, de quanto excitat devocionem interioris ho- minis orantis, est utilis; et si distrahit, est nociva. Secundo putaverunt, quod oracio vocalis sit per se meritoria, sicut putant hodie fatui christiani. Sed constat, quod oracio facta indebite, ut puta in peccato vel Sine correspondencia oracionis mentalis, a qua caperet racionem meriti, est nociva (Aug. . . .) 'Tercio putaverunt gentiles su- persticiose adorantes ydola, quod verbis compositis aut perswasio- nibus deus pocius moveatur ad exaudiendun preces sibi porrec- tas , . . Cui opinioni false illudit Helias III. Reg. 18 dicens genti- libus prophetis Baal: Clamate voce alciorij deus enim vester 1) Tuto nesprávnou theorii Viklefovu vyslovil obratně Hus v Páteři zlých lidí. Srv. Několik textů z doby hus. II. Я (230)
delšie tiem bohu vzácnějšíe, porá- żie mily spasitel tiém, że kratki modlitbu složil, jiež nemóž nižád- ný polepšiti. Avšak nebrání dlúho dobře sě modliti, ale brání Нет obyčejem, jímž pohané sú sě modlili, jenż su byli v bludś svym modleniem. Neb p r vy dóvod mś- li sú tento: Poňavadž modlitba některá dlúhá jest dobrá, tehdy dvakrát delšie jest dvakrát lepšie a tak dále bez koncě. A nerozu-, měli sú, že ve všech věcech, v nichž jest dáti prostředek neb smiernost, taky dóvod sé nehodí, jakož die přísloví české: Vše vhod dobro. Protož modlitba hlasitá jakož popúzie k nábo- ženství člověka vnitřnieho, jenž sé modlí, tak jest užitečná ; pakli překážie, tehdy jest neuZitecná. Druhé sú mněli, by modlitba hlasitá v sobě sama byla člověku spasitedlná, jakož i dnes mnie blázniví kfestané. Ale védomo jest, že modlitba učiněná nehodně, . jakoZto v smrtedlném hřieše neb bez modlenie srdečného, od něhož mávzieti příčinu zaslúženie, taká modlitba netoliko není: uži- tečná, ale jest Skodlivá.!) Třetie sú mněli pohané, mo- ‘dléce sé modlém, by kräsnu rečí a výmluvnú a velitejsimi hlasy buoh spiese sé hnul k ustySeni. A tomu bláznivému domnění pos- mievaje sě prorok sv. Eliáš řekl jest prorokóm Baal: Bóh váš jest a snadt s jiným mluví, vo- lajte hlasem veličejším: nebť snad aliter crederetur, quod oracio, quam Christus edocet, racione brevitatis foret multum inperfectá. Non ergo prohibet Christus multum loqui simpliciter, sed modificat: sicut ethnici. Populi enim gentiles erant in errore quadruplici in hac parte. Primo enim arguebant: Si oracio aliqualiter diuturna est bona, tunc oracio in duplo diu- turnior esset melior, et sic infi- nite. Sed nesciunt, . quomodo de omnibus, que consistunt in me- dio, est deduccio tatis inpossibi- lis. Oracio ergo vocalis, de quanto excitat devocionem interioris ho- minis orantis, est utilis; et si distrahit, est nociva. Secundo putaverunt, quod oracio vocalis sit per se meritoria, sicut putant hodie fatui christiani. Sed constat, quod oracio facta indebite, ut puta in peccato vel Sine correspondencia oracionis mentalis, a qua caperet racionem meriti, est nociva (Aug. . . .) 'Tercio putaverunt gentiles su- persticiose adorantes ydola, quod verbis compositis aut perswasio- nibus deus pocius moveatur ad exaudiendun preces sibi porrec- tas , . . Cui opinioni false illudit Helias III. Reg. 18 dicens genti- libus prophetis Baal: Clamate voce alciorij deus enim vester 1) Tuto nesprávnou theorii Viklefovu vyslovil obratně Hus v Páteři zlých lidí. Srv. Několik textů z doby hus. II. Я (230)
Strana 230
v pokoji jest aneb na cestě anebť snad spí, aby ho ubudili. A ne- rozuměj, byť Eliáš svatý tak mluvil kunštujel) jimi, ale přísně. mluví, aby jich blud byl ozná- men. Protoż ihned potom die písmo: Protož voláchu hlasem velikým a řezáchu sě vedle oby- čeje svého nožmi a kopíčkami, az sû sè zkrvavili. Aj tito pohanéti -prorokové mndli su vedle řeči EliéSovy, by bôh jich velicejSim hlasem spiese k uslySeni sè hnul a že pro obět krve, jakož čaro- dějníci obětují dáblóm, radájé by je slyšal. : Čtvrté blúdili sú, množiece prosby vedle množstvie tělestných věcí časných, jichž sú vedle svého bludu potrebovali; protož jich modlitby byly sá prieli dlühé. ProtoZ vypravuje pán Ježíš, kterak . pohanć pilni jsu tělestného oděvu a rozkošného pokrmu, učí své ucedlníky, aby téch vécí nebyi pilni, fka: Hledajte najprvé krá- levstvie boZieho a spravedlivosti „jeho a ty všechny věci budú vám ten êtver blud zru£iti, die: &áni byli, pridény. À na potvrzenie, Ze chce Mnéëjit, byt v mnohomluvení svém usly- protoZ nerodte sé jim pFipodobniti, A poraźuje . jiph2) kacířstvie, kteréž sú měli o bohu, jenž vždy a všudy jest a zná ty Ve Výkladu desatera str. znešvařováním češtiny. 134 menta, est, et forsitan, cum alio loquitur aut in diversorio est aut in itinere aut certe dormit, ut excitetur. Non est intelligendum, quod san- ctus propheta dixit deridendo lu- dibria, sed secundum opinionem eorum personam alloquitur, ut ex patencia operis heresis de- struatur. Unde sequitur in textu: Ciamabant ergo voce magna et incidebant se iuxta ritum. suum cultris et lanceolis, donec per- funderentur sangwine. Ecce enim isti prophete gentiles putarunt secundum verbum prophete, quod clamore alciori deus eoïum po- cius moveretur et quod ymolando sibi sangwinem, ut magici faciunt, pocius exaudiret . . . Quarto erraverunt multipli- cando peticiones secundum multi- tudinem temporalium, quibus iux- ta eorüm errorem maxime indi- gebant. Ideo nimirum eorum ora- ciones erant "mimis prolixe . ., Unde Mat. VII narrando, quomodo gentes inquirunt potissime corpo- tis ornamenta et delectabilia ali- . docet suos discipulos circa ila non esse solicitos : Querite, inquil, primum regnum dei et iusticiam eius et hec omnia adicientur vobis. Unde in confir- macionem, quod Christus intendit hunc quadruplicem errorem de- struere, ita subdit: Putant enim, quod in multiloquio suo exaudi- antur. Nolite, inquit, assimilari horší se Hus právém nad podobným 2) Hus Cte: eorum heresim, Vikl. má: racionem heresis. „Studie a texty." (231) © 8
v pokoji jest aneb na cestě anebť snad spí, aby ho ubudili. A ne- rozuměj, byť Eliáš svatý tak mluvil kunštujel) jimi, ale přísně. mluví, aby jich blud byl ozná- men. Protoż ihned potom die písmo: Protož voláchu hlasem velikým a řezáchu sě vedle oby- čeje svého nožmi a kopíčkami, az sû sè zkrvavili. Aj tito pohanéti -prorokové mndli su vedle řeči EliéSovy, by bôh jich velicejSim hlasem spiese k uslySeni sè hnul a že pro obět krve, jakož čaro- dějníci obětují dáblóm, radájé by je slyšal. : Čtvrté blúdili sú, množiece prosby vedle množstvie tělestných věcí časných, jichž sú vedle svého bludu potrebovali; protož jich modlitby byly sá prieli dlühé. ProtoZ vypravuje pán Ježíš, kterak . pohanć pilni jsu tělestného oděvu a rozkošného pokrmu, učí své ucedlníky, aby téch vécí nebyi pilni, fka: Hledajte najprvé krá- levstvie boZieho a spravedlivosti „jeho a ty všechny věci budú vám ten êtver blud zru£iti, die: &áni byli, pridény. À na potvrzenie, Ze chce Mnéëjit, byt v mnohomluvení svém usly- protoZ nerodte sé jim pFipodobniti, A poraźuje . jiph2) kacířstvie, kteréž sú měli o bohu, jenž vždy a všudy jest a zná ty Ve Výkladu desatera str. znešvařováním češtiny. 134 menta, est, et forsitan, cum alio loquitur aut in diversorio est aut in itinere aut certe dormit, ut excitetur. Non est intelligendum, quod san- ctus propheta dixit deridendo lu- dibria, sed secundum opinionem eorum personam alloquitur, ut ex patencia operis heresis de- struatur. Unde sequitur in textu: Ciamabant ergo voce magna et incidebant se iuxta ritum. suum cultris et lanceolis, donec per- funderentur sangwine. Ecce enim isti prophete gentiles putarunt secundum verbum prophete, quod clamore alciori deus eoïum po- cius moveretur et quod ymolando sibi sangwinem, ut magici faciunt, pocius exaudiret . . . Quarto erraverunt multipli- cando peticiones secundum multi- tudinem temporalium, quibus iux- ta eorüm errorem maxime indi- gebant. Ideo nimirum eorum ora- ciones erant "mimis prolixe . ., Unde Mat. VII narrando, quomodo gentes inquirunt potissime corpo- tis ornamenta et delectabilia ali- . docet suos discipulos circa ila non esse solicitos : Querite, inquil, primum regnum dei et iusticiam eius et hec omnia adicientur vobis. Unde in confir- macionem, quod Christus intendit hunc quadruplicem errorem de- struere, ita subdit: Putant enim, quod in multiloquio suo exaudi- antur. Nolite, inquit, assimilari horší se Hus právém nad podobným 2) Hus Cte: eorum heresim, Vikl. má: racionem heresis. „Studie a texty." (231) © 8
Strana 231
všechny věci, tak :die: Nebť vie otec vas, co potfebie jest vam, prve než prosíte. eis. Et elidens racionem heresis quoad deum semper et ubique (H 289—291) presentem, omniscientem et Se- cundum racionem omnia ordinan- tem, ut expedit, sic infert: Scit ' enim pater vester, quid vobis opus sit, antequam petatis eum . . . - (V 85: — 862). V kap. LXXXI Hus dává disposici úvodu, pak definuje mod- litbu s Viklefem: * Modlitba jest řečenie neb či- něnie, kterýmž mysl člověka v boha neb k bohu nábožně sé pozdvihá. Ale zvláštnějé lidé na- zývají prosebné řeči neb hlasy modlitbi . . . (H 291) Est autem oracio diccio vel faccio, per quam mens hominis in deum devocius elevatur, ct sumitur famosius pro oracione vocis . . . (V 75%) Další úvahy Viklefovy o různých druzích modlitby (V 75° 764) Hus vynechává a vrací se k vlastních : na .. Modlitba má oheň lásky, jenž ji k bohu silné vzdvihá, a dvě. křídle, to věz poznánie naëie psoty a bozieho milosrdenstvie. Té dvě dobić křídle neséta vzhóru modlitbu k bohu s láskú: neb nenie-li lásky, modlenie vzhóru k bohu nejde, a nenie-li svatć myślenie, jenż modlitbu jasni, a k tomu náboZenstvie, tehdy modlitba smrduté sé kúří .. (H 292) Vloziv pak osobní zvolání textu jeho po devíti řádcích Oracio autem vocalis habet ignem caritatis, oracionem ipsam ad deum fortiter dirigendo, et binarium alarum sc. considera- cionem nostre miserie et divine misericordie elevantem. Si enim desit caritas, oracio non ascen- dit, et si desit sancta meditacio” serenans atque devocio intlam- mans, oracio fetenter fumigat . . (V 76P) « „O milý Bože, kolikokrát já . . . místo spekulace Viklefovy, pokračuje Hus s ním: Protož já prvý a jiní se mnú máme znamenati svü biedu a iéci s Davidem: Miłostiv mi bud, pane boZe, nebt jsem ne- mocen, uzdrav dusi mu! Neb pravý osten k popuzení, abychom sč modlili, jest pilné spatřeniel) Summe ergo confert nos mi- seros considerare misériam no- stram . . iuxta illud Ps.: Mise- rere mei deus, quoniam infirmus sum etc. Super quo Lincon.: Stimulus, inquit, ad orandum, ut ab infirmitate liberemur, est 1) To je málo; Grossetest praví lépe: cíténí a uvaZováni.' (232)
všechny věci, tak :die: Nebť vie otec vas, co potfebie jest vam, prve než prosíte. eis. Et elidens racionem heresis quoad deum semper et ubique (H 289—291) presentem, omniscientem et Se- cundum racionem omnia ordinan- tem, ut expedit, sic infert: Scit ' enim pater vester, quid vobis opus sit, antequam petatis eum . . . - (V 85: — 862). V kap. LXXXI Hus dává disposici úvodu, pak definuje mod- litbu s Viklefem: * Modlitba jest řečenie neb či- něnie, kterýmž mysl člověka v boha neb k bohu nábožně sé pozdvihá. Ale zvláštnějé lidé na- zývají prosebné řeči neb hlasy modlitbi . . . (H 291) Est autem oracio diccio vel faccio, per quam mens hominis in deum devocius elevatur, ct sumitur famosius pro oracione vocis . . . (V 75%) Další úvahy Viklefovy o různých druzích modlitby (V 75° 764) Hus vynechává a vrací se k vlastních : na .. Modlitba má oheň lásky, jenž ji k bohu silné vzdvihá, a dvě. křídle, to věz poznánie naëie psoty a bozieho milosrdenstvie. Té dvě dobić křídle neséta vzhóru modlitbu k bohu s láskú: neb nenie-li lásky, modlenie vzhóru k bohu nejde, a nenie-li svatć myślenie, jenż modlitbu jasni, a k tomu náboZenstvie, tehdy modlitba smrduté sé kúří .. (H 292) Vloziv pak osobní zvolání textu jeho po devíti řádcích Oracio autem vocalis habet ignem caritatis, oracionem ipsam ad deum fortiter dirigendo, et binarium alarum sc. considera- cionem nostre miserie et divine misericordie elevantem. Si enim desit caritas, oracio non ascen- dit, et si desit sancta meditacio” serenans atque devocio intlam- mans, oracio fetenter fumigat . . (V 76P) « „O milý Bože, kolikokrát já . . . místo spekulace Viklefovy, pokračuje Hus s ním: Protož já prvý a jiní se mnú máme znamenati svü biedu a iéci s Davidem: Miłostiv mi bud, pane boZe, nebt jsem ne- mocen, uzdrav dusi mu! Neb pravý osten k popuzení, abychom sč modlili, jest pilné spatřeniel) Summe ergo confert nos mi- seros considerare misériam no- stram . . iuxta illud Ps.: Mise- rere mei deus, quoniam infirmus sum etc. Super quo Lincon.: Stimulus, inquit, ad orandum, ut ab infirmitate liberemur, est 1) To je málo; Grossetest praví lépe: cíténí a uvaZováni.' (232)
Strana 232
našie nemoci; neb die sv. Ber- nard: Která žádost člověcká má viece popuditi nás, aby- chom boha chválili; nežli psota, bieda a mnożstvie Zlosti, . jimiZ sme potlačení? A tiem ostnem jsa David uboden, křičí řka: Milostiv mi bud, paneboZe, neb jsem nemocen. A tak jakoZ | člověku třeba jest vysvobozenie z nemoci, tak také jest třeba jemu modlenie, a k obému po- třebie jest žádosti a žádost ta mé pojiti z pilného nemoci zna- menánie. A aby zjevnějé oznámena byla nám na$é nemoc, znamenajme, kterć jest pravé zdravie; . abychom znamenajíc své vzdá- lenie od pravého zdravie, spatřili, kterak hlubocé pohiíZeni jsme v nemoc. Aj pravé zdravie jest, kteréž jest měl člověk v ráji před pádem v hřiech, a dokonalejšie zdravie bude u věčné radosti. V zdraví prvém tak veliků mi- lostí člověk byl obdarován, že nic nebylo, by čich jeho vnitř. neb zevnitř urazilo neb by bolest trápila, prácó zemdlila neb han- ba pohaněla, horko pálilo, zima uškodila neb hróza Nebylo v téle jeho mezi mo- krosti a suchosti, mezi :teplosti a studenosti sváru neb protiv- nosti, z nieZ pochazájíneduhové a nemoci a mdloba těla ; ale ty protivné věci tak sú boží mocí byly v těle člověka sobě povol- ny, že bez odpory daly sú byly Adamovi i Evě tak váhu umie- zstraëila. - s eiusdem infirmitatis sensacio et consideracio. Quis enim, dicit Bernhardus, affectus habet plus ad laudandi studium exci- tare quam miseria et calamitas tantorum malorum, quibus nunc cuncti premimur? Hoc stimulo punctus et. excitatus clamat Psal- mista dicens : Miserere mei deus, quoniam infirmus sum etc. Sicut enim necessaria est homini ab infirmitate liberacio et..ut libere- tur, oracio: sic eciam ut affec- tuose oret, proprie infirmitatis, qua excitetur affectus, conside- racio. Ut ergo apercius nobis pateat nostra infirmitas, considerandum, que sit vera sanitas, ut videntes ab ea nostram elongacionem, videamus, quam profunde mersi simus in infirmitatem. Vera au- tem sanitas est, quam homo ha- buit ante lapsum in paradisi tempore, licet futura perfeccior sit in statu glorie. Tanta homo fuit preditus felicitate, ut nichil fuerit, quod sensum eius sive intrisecus sive extrinsecus lederet aut dolor pungeret aut labor fatigaret aut pudor confunderet aut ardor ureret aut algor stringeret aut horror offenderet. Non fuit in eius cor- pore inter humidum et siccum, calidum et frigidum, ex quibus constabat, quamvis essent con- traria, aliqua discordia sive oppu- gnacio, ex qua morbi et egrota- ciones nascuntur et turbatur cor- poris valitudo, sed eorum ordi- nata consensio, parcium corporis nulla incommensurata discrepan- (233) 8:
našie nemoci; neb die sv. Ber- nard: Která žádost člověcká má viece popuditi nás, aby- chom boha chválili; nežli psota, bieda a mnożstvie Zlosti, . jimiZ sme potlačení? A tiem ostnem jsa David uboden, křičí řka: Milostiv mi bud, paneboZe, neb jsem nemocen. A tak jakoZ | člověku třeba jest vysvobozenie z nemoci, tak také jest třeba jemu modlenie, a k obému po- třebie jest žádosti a žádost ta mé pojiti z pilného nemoci zna- menánie. A aby zjevnějé oznámena byla nám na$é nemoc, znamenajme, kterć jest pravé zdravie; . abychom znamenajíc své vzdá- lenie od pravého zdravie, spatřili, kterak hlubocé pohiíZeni jsme v nemoc. Aj pravé zdravie jest, kteréž jest měl člověk v ráji před pádem v hřiech, a dokonalejšie zdravie bude u věčné radosti. V zdraví prvém tak veliků mi- lostí člověk byl obdarován, že nic nebylo, by čich jeho vnitř. neb zevnitř urazilo neb by bolest trápila, prácó zemdlila neb han- ba pohaněla, horko pálilo, zima uškodila neb hróza Nebylo v téle jeho mezi mo- krosti a suchosti, mezi :teplosti a studenosti sváru neb protiv- nosti, z nieZ pochazájíneduhové a nemoci a mdloba těla ; ale ty protivné věci tak sú boží mocí byly v těle člověka sobě povol- ny, že bez odpory daly sú byly Adamovi i Evě tak váhu umie- zstraëila. - s eiusdem infirmitatis sensacio et consideracio. Quis enim, dicit Bernhardus, affectus habet plus ad laudandi studium exci- tare quam miseria et calamitas tantorum malorum, quibus nunc cuncti premimur? Hoc stimulo punctus et. excitatus clamat Psal- mista dicens : Miserere mei deus, quoniam infirmus sum etc. Sicut enim necessaria est homini ab infirmitate liberacio et..ut libere- tur, oracio: sic eciam ut affec- tuose oret, proprie infirmitatis, qua excitetur affectus, conside- racio. Ut ergo apercius nobis pateat nostra infirmitas, considerandum, que sit vera sanitas, ut videntes ab ea nostram elongacionem, videamus, quam profunde mersi simus in infirmitatem. Vera au- tem sanitas est, quam homo ha- buit ante lapsum in paradisi tempore, licet futura perfeccior sit in statu glorie. Tanta homo fuit preditus felicitate, ut nichil fuerit, quod sensum eius sive intrisecus sive extrinsecus lederet aut dolor pungeret aut labor fatigaret aut pudor confunderet aut ardor ureret aut algor stringeret aut horror offenderet. Non fuit in eius cor- pore inter humidum et siccum, calidum et frigidum, ex quibus constabat, quamvis essent con- traria, aliqua discordia sive oppu- gnacio, ex qua morbi et egrota- ciones nascuntur et turbatur cor- poris valitudo, sed eorum ordi- nata consensio, parcium corporis nulla incommensurata discrepan- (233) 8:
Strana 233
fe, Ze ani nemoc ani bolest ani starost jich, těla trápila. Byla v ních také živost bez mrtvenie ; mohli sú také mnoho uměti bez prácé; nebyl v nich zákon těla protiven zákonu duše, ale plné ukrocenie : žádostí, kteréž sé& duchu protivie. Neb poctivy zpó- sob ráje nedopustil jest nic ne- pěkného ani jest trpěl co nekrot- kého. Byla jest v ném pamět, jenž mohla býti bez zapomenu- tie, rozum nebludny. V svobodě rady: měl jest moc člověk ne- hřešití a v svobodě libé měl jest moc nezamücen byti.) A tak v tom blaženém životě, jenž byl jest bez hřiecha, poznánie nebludného a skutku nevinného svolenie?) a pod zakonem zfie- zeným zřiezené poslušenstvie. Aj teď před pádem jest zdravie, od něhož pro hiiech kterak jsme vzdálení à v kteraká nemoc sme upadli, každý sám na sobě poznaj. Protož k naší nemoci příslušie, aby náš čich i vnitřní i zevnitřní bodla bolest,3) trapilo neb mdlilo úsilé, haněla hanba, pálilo vedro, úžila zima, strašila hróza, a odporné věci v nás, jako mokrost, suchota, teplost a zima neměly pokoje. Protoż mdlé v nás síla a neduhové ne- Gislni s€ mnoZie a měhoděk všém peněžným4) lékařóm, at zabránia! Co pak prácš v učení, stav prvého človčka cia temperature. Unde. nec egri- tudo in inbecillitatem nec senectus urgebat in deféctum sensuum. Ibt erat vivacitas sine ebetudine, unde scienciarum acquisicio po- tuit ibi esse sine labore. Non erat ibi lex carnis repugnans legi mentis, sed plena requies appetituum spiritui rebellancium; quia nec paradisi honestas si- nebat aliquid ibiindecorum nec pa- ciebatur aliquid inpacatum. Erat enim ibi memoria inobliviosa, racio non erronea. In libertate consili habuit posse non pecca- re, in libertate complaciti posse non turbari. Unde erat in illa felicitate cognicionis non erronee et accionis inculpate consensio et sub eterna lege ordinata obe- dicio. Is itaque est status primi ho- minis ante lapsum vera sanitas, & qua racione peccati quantum sumus lapsi, experiencia. satis docet. Ad infirmitatem ergo nos- tram pertinet, quod sensum sive extrinsecus sive intrinsecus pun- git dolor, fatigat labor, confun- dit pudor, urit ardor, stringit algor, offendit horror. Contraria in nobis non tenent pacem, un- de turbatur corporis valitudo et secundum innumerabiles eorum discrepancias peritissimis medicis incomputabiles nascuntur mor- bi et egrotaciones . ebetudo et labor in addiscendo, carnis ad 1) Tak nutno rozděliti; u Erbena chybně. 2) Nepřesné; lépe: souhlas, soulad. 3) Tak nutno rozděliti, 4) Četl: pecuniosis ? (234)
fe, Ze ani nemoc ani bolest ani starost jich, těla trápila. Byla v ních také živost bez mrtvenie ; mohli sú také mnoho uměti bez prácé; nebyl v nich zákon těla protiven zákonu duše, ale plné ukrocenie : žádostí, kteréž sé& duchu protivie. Neb poctivy zpó- sob ráje nedopustil jest nic ne- pěkného ani jest trpěl co nekrot- kého. Byla jest v ném pamět, jenž mohla býti bez zapomenu- tie, rozum nebludny. V svobodě rady: měl jest moc člověk ne- hřešití a v svobodě libé měl jest moc nezamücen byti.) A tak v tom blaženém životě, jenž byl jest bez hřiecha, poznánie nebludného a skutku nevinného svolenie?) a pod zakonem zfie- zeným zřiezené poslušenstvie. Aj teď před pádem jest zdravie, od něhož pro hiiech kterak jsme vzdálení à v kteraká nemoc sme upadli, každý sám na sobě poznaj. Protož k naší nemoci příslušie, aby náš čich i vnitřní i zevnitřní bodla bolest,3) trapilo neb mdlilo úsilé, haněla hanba, pálilo vedro, úžila zima, strašila hróza, a odporné věci v nás, jako mokrost, suchota, teplost a zima neměly pokoje. Protoż mdlé v nás síla a neduhové ne- Gislni s€ mnoZie a měhoděk všém peněžným4) lékařóm, at zabránia! Co pak prácš v učení, stav prvého človčka cia temperature. Unde. nec egri- tudo in inbecillitatem nec senectus urgebat in deféctum sensuum. Ibt erat vivacitas sine ebetudine, unde scienciarum acquisicio po- tuit ibi esse sine labore. Non erat ibi lex carnis repugnans legi mentis, sed plena requies appetituum spiritui rebellancium; quia nec paradisi honestas si- nebat aliquid ibiindecorum nec pa- ciebatur aliquid inpacatum. Erat enim ibi memoria inobliviosa, racio non erronea. In libertate consili habuit posse non pecca- re, in libertate complaciti posse non turbari. Unde erat in illa felicitate cognicionis non erronee et accionis inculpate consensio et sub eterna lege ordinata obe- dicio. Is itaque est status primi ho- minis ante lapsum vera sanitas, & qua racione peccati quantum sumus lapsi, experiencia. satis docet. Ad infirmitatem ergo nos- tram pertinet, quod sensum sive extrinsecus sive intrinsecus pun- git dolor, fatigat labor, confun- dit pudor, urit ardor, stringit algor, offendit horror. Contraria in nobis non tenent pacem, un- de turbatur corporis valitudo et secundum innumerabiles eorum discrepancias peritissimis medicis incomputabiles nascuntur mor- bi et egrotaciones . ebetudo et labor in addiscendo, carnis ad 1) Tak nutno rozděliti; u Erbena chybně. 2) Nepřesné; lépe: souhlas, soulad. 3) Tak nutno rozděliti, 4) Četl: pecuniosis ? (234)
Strana 234
ano pamět biedná; co psoty v boji těla proti duchu, co zlosti v žádosti, co bludu v rozumu! A ještě najviece pláče hodné, že v člověku moc k nehřešení pohy- nulá ..; mučí zde' člověka nepo- slusenstvie zákona božieho, pro- tož jest na všecky strany nedu- živ, že o něm die Izaiáš: Od paty až do vrchu hlavy nenie v něm zdravie. A na tu nemoc mládě, když sč rodí, z břicha sč vyvale ihned kvielí; a ještě jsa nemuüdré, treskce staré, "jenž sé .v té nemoci smějí, majíce plakati té psoty tak náramné. ProtoZ die Salomün: A já urodiv sé, obečné sem přijal povětřie a též sem padl v stvořenú zemi a prvý sem hlas vypustil jako jiní véichni plété. A tak jest člověku bolest i když v svět leze, i kdy v světě bydlí,i kdy s světa scho- dí. A tak živost člověka jest krátká, biedná a neustavičná, tak že pro troje nedostatky móž býti řečeno Jidem zde v světě přebývajícím ono slovo: Vé vé vé neb: Běda, běda, běda pře- byvajícím v zemi. (H 292 —294) - serabilis et instabilis, spiritum rebellio, memorie oblivi o error in raciocinando et que ‘tandem sunt pessima et incom- parabiliter lugenda, non 'peccandi inpotencia ... eterne legi inobedi- encia. Nonne de sic egrotante di- citur notanter illud Is. 1: A planta pedis usque ad verticem capitis non est in eo sanitas . . . Hanc miserandam egritudinem statim natus infans deplorat et adhuc insensatus arguit senes. in bac egritudine ridentes, qui hanc miseriam pocius deplorarent, Un- de Sap. VIII: Et ego natus com- munem accepi aerem et similiter decidi in factam terram et pri- mam vocem emisi plorans simi- lem omnibus. Sic ergo est dolor hominis in ingressu, dolorin pro- gressu ac dolor in egressu. Et sic vita hominis est brevis, mi- Sic quod propter. defectus triplices potest dici de homine viatore: Ve ve ve hominibus habitantibus in terra (Apok. VIII) (V 765 772) Tedy celý ten pěkný kus jest doslovně přeložen z Viklefa. Škoda! Měl jsem za to, že tu máme -doklad domácích vlivů na Husa,.ježto jsem celý ten úryvek nalezl ve Stanislavově spise „De peccato et gratia". Zatím Hus nepřekládá ze Stanislava, nýbrž z téže předlohy, jíž poużival Stanislav, jenż i další vývody Viklefovy o bídě lidské „in ingressu, in progresu et in egressu“ (V 779-809) z »ěho vypsal! To Hus již vynechal, „aby pilnějšícho něco neopustil“, a převzal odtud jen krátký úryvek: A na tu biedu. pacholíkové Unde ad denotandum istam urodiece sě jakožio silnější volají řkúc: A a ala děvčičky jakožto dolorosam miseriam masculi for- ciores secundum vires et organa (235)
ano pamět biedná; co psoty v boji těla proti duchu, co zlosti v žádosti, co bludu v rozumu! A ještě najviece pláče hodné, že v člověku moc k nehřešení pohy- nulá ..; mučí zde' člověka nepo- slusenstvie zákona božieho, pro- tož jest na všecky strany nedu- živ, že o něm die Izaiáš: Od paty až do vrchu hlavy nenie v něm zdravie. A na tu nemoc mládě, když sč rodí, z břicha sč vyvale ihned kvielí; a ještě jsa nemuüdré, treskce staré, "jenž sé .v té nemoci smějí, majíce plakati té psoty tak náramné. ProtoZ die Salomün: A já urodiv sé, obečné sem přijal povětřie a též sem padl v stvořenú zemi a prvý sem hlas vypustil jako jiní véichni plété. A tak jest člověku bolest i když v svět leze, i kdy v světě bydlí,i kdy s světa scho- dí. A tak živost člověka jest krátká, biedná a neustavičná, tak že pro troje nedostatky móž býti řečeno Jidem zde v světě přebývajícím ono slovo: Vé vé vé neb: Běda, běda, běda pře- byvajícím v zemi. (H 292 —294) - serabilis et instabilis, spiritum rebellio, memorie oblivi o error in raciocinando et que ‘tandem sunt pessima et incom- parabiliter lugenda, non 'peccandi inpotencia ... eterne legi inobedi- encia. Nonne de sic egrotante di- citur notanter illud Is. 1: A planta pedis usque ad verticem capitis non est in eo sanitas . . . Hanc miserandam egritudinem statim natus infans deplorat et adhuc insensatus arguit senes. in bac egritudine ridentes, qui hanc miseriam pocius deplorarent, Un- de Sap. VIII: Et ego natus com- munem accepi aerem et similiter decidi in factam terram et pri- mam vocem emisi plorans simi- lem omnibus. Sic ergo est dolor hominis in ingressu, dolorin pro- gressu ac dolor in egressu. Et sic vita hominis est brevis, mi- Sic quod propter. defectus triplices potest dici de homine viatore: Ve ve ve hominibus habitantibus in terra (Apok. VIII) (V 765 772) Tedy celý ten pěkný kus jest doslovně přeložen z Viklefa. Škoda! Měl jsem za to, že tu máme -doklad domácích vlivů na Husa,.ježto jsem celý ten úryvek nalezl ve Stanislavově spise „De peccato et gratia". Zatím Hus nepřekládá ze Stanislava, nýbrž z téže předlohy, jíž poużival Stanislav, jenż i další vývody Viklefovy o bídě lidské „in ingressu, in progresu et in egressu“ (V 779-809) z »ěho vypsal! To Hus již vynechal, „aby pilnějšícho něco neopustil“, a převzal odtud jen krátký úryvek: A na tu biedu. pacholíkové Unde ad denotandum istam urodiece sě jakožio silnější volají řkúc: A a ala děvčičky jakožto dolorosam miseriam masculi for- ciores secundum vires et organa (235)
Strana 235
mdlejšie a v ústech užšie. fku: E e e! ProtoZ die Laborint: E křičie neb A, koliko jich porodila Eva. (H 294). dicunt statim: A a a in egressu ex utero, femelle vero debiliores in virtute et stricciores in organis sonant: E e e. Unde Laborintus: E dicunt vel a, quotquot. nas- cuntur ab Eva (V 78%). Potom přechází Hus k líčení druhého motivu modlitby: Božího milosrdenství a zase jen překládá z předlohy: ; Neb potřebie jest nám poznánie božieho milosrdenstvie, aby lénie našě mysl, bázní nejsúc poražena a milováním ziým nejsúc okojena, nebyla k modlení zpozděna a také aby zúfáním od modlenie ne- odpadla. . ProtoZ .znamenajme nesmier- nost boZieho milosrdenstvie, proti němuž našě psota dosti jest malá, a ihned příčina zúfalstvie pře- stane. Neb poňavadž milosrden- stvie božie jest vóle božie, aby vzdvihl biedného z jeho biedy, zjevná věc jest, že jeho milosr- denstvie jest jemu vnitfnie a věčné a tak nesmierné, jehož cožkolivěk v skutku ukáže, nikdy neubude, neb jest nesmierné veličejšie než psota neb bieda všeho stvofenie, neb by ho mohlo ubyti, tehdy by buoh sé mohl proméniti, à to jest bláznivá véc féci; (neb die sám skrzé proroka: Já jsem bóh a neméním sé. A to i pohané mu- drci drZie, Ze bóh jest nepromén- ny.) AniZ po vtélení jest viece milosrdný, ač viece skutków činí milosrdných; neb jakož nenie viece mocny, kdyZ uka- zuje mocné skutky, téZ nenie viece milosrdný, ač viece činí skut- 1) Psáno desperet. Necessaria est doctrina de dei misericordia, ne mens pigra timo- re et amore intrinseco allecta ad orandum sit tepida nec ex desperacione misericordie attra- hentis sit trepida. Consideremus ergo inmensi- tatem divine misericordie, respec- tu cuius satis parva est tota nostra miseria et omnis pretensa causa desperandi desinet.) Cum enim misericordia dei sit voluntas dei levandi vel relevandi miserum a sua miseria, patet quod illa in- trinseca est et eterna. Nec ex opere miseracionis minuitur, er- go est infinitum intensior quam misericordia creature. Aliter enim ex opere miserandi posset dimi- nui et deus deveniret omnino inmisericors, quod est dementis dicere, cum deus omnino mutari non potest. Non enim est magis. misericors post incarnacionem, li- cet opera misericordie magis efficiat, sicut non est potencior, quando ostendit. ampliora signa potencie sue . . . Ideo signanter dicit psalmista Ps. 144 : Miseracio- nes eius super omnia opera eius et alibi: Misericordia domini plena (236)
mdlejšie a v ústech užšie. fku: E e e! ProtoZ die Laborint: E křičie neb A, koliko jich porodila Eva. (H 294). dicunt statim: A a a in egressu ex utero, femelle vero debiliores in virtute et stricciores in organis sonant: E e e. Unde Laborintus: E dicunt vel a, quotquot. nas- cuntur ab Eva (V 78%). Potom přechází Hus k líčení druhého motivu modlitby: Božího milosrdenství a zase jen překládá z předlohy: ; Neb potřebie jest nám poznánie božieho milosrdenstvie, aby lénie našě mysl, bázní nejsúc poražena a milováním ziým nejsúc okojena, nebyla k modlení zpozděna a také aby zúfáním od modlenie ne- odpadla. . ProtoZ .znamenajme nesmier- nost boZieho milosrdenstvie, proti němuž našě psota dosti jest malá, a ihned příčina zúfalstvie pře- stane. Neb poňavadž milosrden- stvie božie jest vóle božie, aby vzdvihl biedného z jeho biedy, zjevná věc jest, že jeho milosr- denstvie jest jemu vnitfnie a věčné a tak nesmierné, jehož cožkolivěk v skutku ukáže, nikdy neubude, neb jest nesmierné veličejšie než psota neb bieda všeho stvofenie, neb by ho mohlo ubyti, tehdy by buoh sé mohl proméniti, à to jest bláznivá véc féci; (neb die sám skrzé proroka: Já jsem bóh a neméním sé. A to i pohané mu- drci drZie, Ze bóh jest nepromén- ny.) AniZ po vtélení jest viece milosrdný, ač viece skutków činí milosrdných; neb jakož nenie viece mocny, kdyZ uka- zuje mocné skutky, téZ nenie viece milosrdný, ač viece činí skut- 1) Psáno desperet. Necessaria est doctrina de dei misericordia, ne mens pigra timo- re et amore intrinseco allecta ad orandum sit tepida nec ex desperacione misericordie attra- hentis sit trepida. Consideremus ergo inmensi- tatem divine misericordie, respec- tu cuius satis parva est tota nostra miseria et omnis pretensa causa desperandi desinet.) Cum enim misericordia dei sit voluntas dei levandi vel relevandi miserum a sua miseria, patet quod illa in- trinseca est et eterna. Nec ex opere miseracionis minuitur, er- go est infinitum intensior quam misericordia creature. Aliter enim ex opere miserandi posset dimi- nui et deus deveniret omnino inmisericors, quod est dementis dicere, cum deus omnino mutari non potest. Non enim est magis. misericors post incarnacionem, li- cet opera misericordie magis efficiat, sicut non est potencior, quando ostendit. ampliora signa potencie sue . . . Ideo signanter dicit psalmista Ps. 144 : Miseracio- nes eius super omnia opera eius et alibi: Misericordia domini plena (236)
Strana 236
kóv milosrdných. (Protož věda, že jeho milosrdenstvie jest ne- smierně větčie než našě všecka nemoč, strast, psota, miseria neb bieda,) neb die David: Slitovánie jeho nade všechny skutky jeho, a jinde die: Milosrdenstvie pána plna jest země — i ktož tehdy biedný, buď žid, křesťan neb po- han, znamenaje že bóh jest pln milosrdenstvie, tak že ho mu ani móž ubyti ani přibyti, a zname- naje také, že hotovost slitovánie jest nesmierně větčie než naše psota móž býti, zúfal by nad tak velikü, plnü a nesmiernü studnicí milosrdenstvie. (ProtoZ, Oo dáble, kterak si sé zmámil s syny svymi? Zes z té studnicé nesmierné milosrdenstvie sé ne- napil ?). Také z skutkóv trojice svaté, a zvláště z vykúpenie človčka od vččného zatracenie, móž býti povýšena naděje božieho milosr- denstvie v skutku. Neb pověz mi, kterak móž ukázáno býti zjevnějšíc znamenie nesmierného milosrdenstvie božieho, že!" když Adam se vším svým pokolením, zprzněným pro hřiech těžký, byl jest nepřietel boží, a pak trojice svatá umučením ukrutným a ohavným syna božieho jednoro- zeného smieřila jest ho s bohem? Kterýž nemóž nic nenáviděti než hfiech,2) ten bóh pro nevymluvnu lásku, jíž jest člověka miloval, člověctvie na sé vzal a to pro hriechy s synem neb na synu nesprávné. est terra, Quis queso vel infidelis, considerans quomodo deus plenus est misericordia, cum non potest ampliorem. adquirere vel habere, considerans insuper quod capa- citas sue misericordie sit in infinitum maior, quam nostra miseria fieri possit, diffideret de tam pleno fonte? Item ex operibus trinitatis et specialiter ex redempcione humani generis potest accipi spes miseri- cordie divine ab effectu. Quomodo queso posset patencius signum divine misericordie infinite ostendi, quam!) cum humana natura tota foret.inimicà deo racione peccati gravissimi, reconciliaret eam sibi per passionem, crucifixionem et mortem filii sui unigeniti, sic quod cum deus nichil potest odire nisi peccatum, propter ineffabilem dileccionem, qua naturam nostram dilexit, ipsam induit et cum ipsa peccata nature cum unigenito crucifixit ; laceravit enim et destr u- rit cirographum peccati, ut loqui- tur apostolus Col. 2. Cum ergo 1) 1) U Husa chybí „než“, u Viklefa „guod“. — 2) Erbenovo rozdělení vět jest (237)
kóv milosrdných. (Protož věda, že jeho milosrdenstvie jest ne- smierně větčie než našě všecka nemoč, strast, psota, miseria neb bieda,) neb die David: Slitovánie jeho nade všechny skutky jeho, a jinde die: Milosrdenstvie pána plna jest země — i ktož tehdy biedný, buď žid, křesťan neb po- han, znamenaje že bóh jest pln milosrdenstvie, tak že ho mu ani móž ubyti ani přibyti, a zname- naje také, že hotovost slitovánie jest nesmierně větčie než naše psota móž býti, zúfal by nad tak velikü, plnü a nesmiernü studnicí milosrdenstvie. (ProtoZ, Oo dáble, kterak si sé zmámil s syny svymi? Zes z té studnicé nesmierné milosrdenstvie sé ne- napil ?). Také z skutkóv trojice svaté, a zvláště z vykúpenie človčka od vččného zatracenie, móž býti povýšena naděje božieho milosr- denstvie v skutku. Neb pověz mi, kterak móž ukázáno býti zjevnějšíc znamenie nesmierného milosrdenstvie božieho, že!" když Adam se vším svým pokolením, zprzněným pro hřiech těžký, byl jest nepřietel boží, a pak trojice svatá umučením ukrutným a ohavným syna božieho jednoro- zeného smieřila jest ho s bohem? Kterýž nemóž nic nenáviděti než hfiech,2) ten bóh pro nevymluvnu lásku, jíž jest člověka miloval, člověctvie na sé vzal a to pro hriechy s synem neb na synu nesprávné. est terra, Quis queso vel infidelis, considerans quomodo deus plenus est misericordia, cum non potest ampliorem. adquirere vel habere, considerans insuper quod capa- citas sue misericordie sit in infinitum maior, quam nostra miseria fieri possit, diffideret de tam pleno fonte? Item ex operibus trinitatis et specialiter ex redempcione humani generis potest accipi spes miseri- cordie divine ab effectu. Quomodo queso posset patencius signum divine misericordie infinite ostendi, quam!) cum humana natura tota foret.inimicà deo racione peccati gravissimi, reconciliaret eam sibi per passionem, crucifixionem et mortem filii sui unigeniti, sic quod cum deus nichil potest odire nisi peccatum, propter ineffabilem dileccionem, qua naturam nostram dilexit, ipsam induit et cum ipsa peccata nature cum unigenito crucifixit ; laceravit enim et destr u- rit cirographum peccati, ut loqui- tur apostolus Col. 2. Cum ergo 1) 1) U Husa chybí „než“, u Viklefa „guod“. — 2) Erbenovo rozdělení vět jest (237)
Strana 237
ukřižoval a tak zápis hřiecha ze- dral, jakož píše sv. Pavel k Ko- locenským. A poňavadž člověk zhřešiv, nemohl jest sám od sebe sé smiefitüi s bohem ani dosti učiniti; neb pred hfiechem tak mnoho byl jest dlužen, kak mnoho učiniti: jest mohl; a nemohl jest býti smieřen bez dosti- učiněnie pro nesmiernost nes- mierné spravedlnosti : porazil jest bóh hřiech člověka mečem bolesti v svém synu i v matičcě jeho; ne by on neb ona byl neb byla prohřešila,ale že člověctvie prohře- Silo v Adamovi neb Evě, protož člověctvie v synu božiem a v jeho mateři utrpělo a dosti učinilo, tak že ta osoba, jenž před hřiechem člověka službů bohu nebyla dlužna, tak velmé sé sluZbü poko- fila neb poníZila, kak velmé prvý člověk sám sebe pychü mylné povýšil. Protož die sv. Pavel že sám sebe ponížil, zpósob sluhy vzem, (t. j. vzem» &lovéctvie, aby jsa člověkem mohl slüZiti, jenž v božství nemóž slúžiti, neb jest rovný otci.) | Protož kterak veliká byla jest všetečnost!) člověka proti bohu aneb k bohu, že chápal sě člověk neposlušenstvie, t. j. aby neposlú- chal, a to jest bohu samému zvláštnost : tak veliké bylo jest pokořenie božie k člověku, že vzal na sě službu, jenž na samo stvořenie slušie. A' tak milostivý otec psíka tepe, aby neskrocený lev byl tresktán. A poňavadž ne- natura sic peccans non potuit ex se reconciliari, quia ante peccatum tantum debuit quantum. potuit, nec reconciliari potuit sine satis- faccione propter inmensitatem in- - finite iusticie: transverberavit deus © peccatum nature gladio pene in filio proprio et in matre, non quod illi peccaverint in personis propriis, sed quia natura commu- nis defecit, que est ubicunque est aliquod eius suppositum, et eadem natura in supposito filii satisfecit, quia persona, que ante peccatum deo nullum servicium debuit, ad tantum serviendo se humiliavit, quantum primus parens se ipsum eciam pretense superbiens exalta- vit, quia Philip. 2 scribitur: Semet- ipsum .exinanivit formam servi accipiens. a Quanta ergo fuit presumpcio hominis ad deum, usurpando non obedienciam, quod est deo pro- prium : tanta fuit humiliacio dei ad hominem, assumendo servi- tutem, quod est proprium creature. Sic ergo pius pater canem vér- berat, ut leo indomitus casti- getur. Cum enim non potest esse personarum accepcio apud deum, patet per locum a maiori, quod 1) Nesprávně přeloženo iat. presumpcio. (238) /
ukřižoval a tak zápis hřiecha ze- dral, jakož píše sv. Pavel k Ko- locenským. A poňavadž člověk zhřešiv, nemohl jest sám od sebe sé smiefitüi s bohem ani dosti učiniti; neb pred hfiechem tak mnoho byl jest dlužen, kak mnoho učiniti: jest mohl; a nemohl jest býti smieřen bez dosti- učiněnie pro nesmiernost nes- mierné spravedlnosti : porazil jest bóh hřiech člověka mečem bolesti v svém synu i v matičcě jeho; ne by on neb ona byl neb byla prohřešila,ale že člověctvie prohře- Silo v Adamovi neb Evě, protož člověctvie v synu božiem a v jeho mateři utrpělo a dosti učinilo, tak že ta osoba, jenž před hřiechem člověka službů bohu nebyla dlužna, tak velmé sé sluZbü poko- fila neb poníZila, kak velmé prvý člověk sám sebe pychü mylné povýšil. Protož die sv. Pavel že sám sebe ponížil, zpósob sluhy vzem, (t. j. vzem» &lovéctvie, aby jsa člověkem mohl slüZiti, jenž v božství nemóž slúžiti, neb jest rovný otci.) | Protož kterak veliká byla jest všetečnost!) člověka proti bohu aneb k bohu, že chápal sě člověk neposlušenstvie, t. j. aby neposlú- chal, a to jest bohu samému zvláštnost : tak veliké bylo jest pokořenie božie k člověku, že vzal na sě službu, jenž na samo stvořenie slušie. A' tak milostivý otec psíka tepe, aby neskrocený lev byl tresktán. A poňavadž ne- natura sic peccans non potuit ex se reconciliari, quia ante peccatum tantum debuit quantum. potuit, nec reconciliari potuit sine satis- faccione propter inmensitatem in- - finite iusticie: transverberavit deus © peccatum nature gladio pene in filio proprio et in matre, non quod illi peccaverint in personis propriis, sed quia natura commu- nis defecit, que est ubicunque est aliquod eius suppositum, et eadem natura in supposito filii satisfecit, quia persona, que ante peccatum deo nullum servicium debuit, ad tantum serviendo se humiliavit, quantum primus parens se ipsum eciam pretense superbiens exalta- vit, quia Philip. 2 scribitur: Semet- ipsum .exinanivit formam servi accipiens. a Quanta ergo fuit presumpcio hominis ad deum, usurpando non obedienciam, quod est deo pro- prium : tanta fuit humiliacio dei ad hominem, assumendo servi- tutem, quod est proprium creature. Sic ergo pius pater canem vér- berat, ut leo indomitus casti- getur. Cum enim non potest esse personarum accepcio apud deum, patet per locum a maiori, quod 1) Nesprávně přeloženo iat. presumpcio. (238) /
Strana 238
nie piijimanie osob u boha, dó- vod jest, Ze nenie niZádnému přičina k zúfání, jedné ač by chtěl kto nevděčný volně s ďábiem zatvrzelym züfati; neb tak jest veliké milosrdenstvie boZie, Ze i zatracenć milosrdně mučí, neb jím ještě dává byt, že jsú. Né pravie světí, že by dábel neb jiny zatracenec chtél sé obrátiti k milosrdenstvie boZiemu, on by milostivé prijal. Dóvod jest tento : neb bóh nemóZ nenávid&ti svého stvorenie jedné po hfiech ; a po- ňavadž každý hřiech záleží na svobodé, védomo jest, Ze by za- tracenec chtél sé obrátiti ku pá- nu bohu užitečným — pokáním, buoh by ho přijal k milosti; ale že nechcě, neb svrchovaná pýcha v zatracencí jest najvětčie muka, protoż nenie nic, aní zevnitř ani v ném, jenZ by ho nabádalo . neb jím hnulo k pravému pokání. Ale nám, dokavad jsme v césté k smrti, jenž hřešíme, ještě jest naděje ku pokání. (H 294—296) l v následujících odstavcích Z těchto řečí móž člověk lé- kafstvie velmě užitečné sebrati, že ktož by plnú naději položil v bohu, nechaje doufání v stvo- řenie, v něž doufá, a jeho mi- losti konečně slúžil, nemóž býti, .&by ho která psota potlačila, alebrž ho povýší. Dóvod jest nulli est materia desperandi, nisi gratis vellet diffidere cum dyabolo voluntarie obstinato. Ad tantum quidem extendit se misericordia: dei, quod neminem dampnatum punire potest nisi. misericorditer, (quod aliqui vocant punicionem citra condignum), quia dat damp- natis esse (et multa alia bene- ficia preter eorum meritum et sic ex gracia.) Ymo si non fallor, nullus est dampnatus, quin si velit.converti ad deum, quod et potest, deus gratanter acceptaret eum ad misericordiam. Patet sic: Deus non potest odire creaturam suam nisi racione peccati; cum ergo omne peccatum consistit .in arbitrio voluntatis, patet, quod dampnato : volente converti ; ad deum secundum fructuosam : pe- nitenciam, deus ipsum diligendo acceptaret ad graciam. Sed cum non vult, quià consumata super- bia in dampnato estmaior pena inflicta, ideo non superest aliquod extrinsecum vel intrinsecum, quod eum pungeret ad talem penitenci- am. Nobis autem in via ex igno- rancia pene peccantibus insurgit ex nova pene noticia materia resipiscendi et misericordiam a domino postulandi. (V 813 —822) Hus prostě překládá z Viklefa: Ex istis colligitut tyriaca pre- utilis, quod si quis omni fiducia postposita creature infigat spem suam in domino, solvendo sibi finaliter servicium, non est com- possibile, quod aliqua predicta miseria eum deprimat, sed exal- tet. Patet ex hoc, quod tunc (239)
nie piijimanie osob u boha, dó- vod jest, Ze nenie niZádnému přičina k zúfání, jedné ač by chtěl kto nevděčný volně s ďábiem zatvrzelym züfati; neb tak jest veliké milosrdenstvie boZie, Ze i zatracenć milosrdně mučí, neb jím ještě dává byt, že jsú. Né pravie světí, že by dábel neb jiny zatracenec chtél sé obrátiti k milosrdenstvie boZiemu, on by milostivé prijal. Dóvod jest tento : neb bóh nemóZ nenávid&ti svého stvorenie jedné po hfiech ; a po- ňavadž každý hřiech záleží na svobodé, védomo jest, Ze by za- tracenec chtél sé obrátiti ku pá- nu bohu užitečným — pokáním, buoh by ho přijal k milosti; ale že nechcě, neb svrchovaná pýcha v zatracencí jest najvětčie muka, protoż nenie nic, aní zevnitř ani v ném, jenZ by ho nabádalo . neb jím hnulo k pravému pokání. Ale nám, dokavad jsme v césté k smrti, jenž hřešíme, ještě jest naděje ku pokání. (H 294—296) l v následujících odstavcích Z těchto řečí móž člověk lé- kafstvie velmě užitečné sebrati, že ktož by plnú naději položil v bohu, nechaje doufání v stvo- řenie, v něž doufá, a jeho mi- losti konečně slúžil, nemóž býti, .&by ho která psota potlačila, alebrž ho povýší. Dóvod jest nulli est materia desperandi, nisi gratis vellet diffidere cum dyabolo voluntarie obstinato. Ad tantum quidem extendit se misericordia: dei, quod neminem dampnatum punire potest nisi. misericorditer, (quod aliqui vocant punicionem citra condignum), quia dat damp- natis esse (et multa alia bene- ficia preter eorum meritum et sic ex gracia.) Ymo si non fallor, nullus est dampnatus, quin si velit.converti ad deum, quod et potest, deus gratanter acceptaret eum ad misericordiam. Patet sic: Deus non potest odire creaturam suam nisi racione peccati; cum ergo omne peccatum consistit .in arbitrio voluntatis, patet, quod dampnato : volente converti ; ad deum secundum fructuosam : pe- nitenciam, deus ipsum diligendo acceptaret ad graciam. Sed cum non vult, quià consumata super- bia in dampnato estmaior pena inflicta, ideo non superest aliquod extrinsecum vel intrinsecum, quod eum pungeret ad talem penitenci- am. Nobis autem in via ex igno- rancia pene peccantibus insurgit ex nova pene noticia materia resipiscendi et misericordiam a domino postulandi. (V 813 —822) Hus prostě překládá z Viklefa: Ex istis colligitut tyriaca pre- utilis, quod si quis omni fiducia postposita creature infigat spem suam in domino, solvendo sibi finaliter servicium, non est com- possibile, quod aliqua predicta miseria eum deprimat, sed exal- tet. Patet ex hoc, quod tunc (239)
Strana 239
tento: Neb poňavadž služba božie jest břiemě lehké a jho velmě sladké, jenž jest milovánie ' boha přeutěšené, protož když sluha konečně to břiemě a jho volí a nese, bóh by byl ne- vděčný, by takového sluhy zasě nemiloval; a dále by byl nevše- mohücí, by tomu sluzé proti všem věcem protivným nepo- mohl. A tato naděje jest v lónu položena ve všech protivnostech, obveselujicich svaté lidi ;1) neb vědie, že každý, jenž přebývá v pomoci najvyššieho, to věz boha, nemá sé báti nižádné psoty kromě hřiecha; neb ani ďábel .ani člověk móž uškoditi člověku pohoršeje ho, jedné ač by hřie- chu pfivoli. ProtoZ varujme sé hifiechu a niZádná nám neuškodí protivnost, alebrž prospěje. Pro- tož die sv. Pavel: Vieme, že milujícím boha všechny věcí po- máhají k dobrému. A to božie milovánie a plné zachovánie té služby božie záleží na zachová- nie božieho přikázánie. Protož -die písmo : KtoZ zachovává při- kázánie, neokusí nic zlého. Pro- tož obrana najsílnějšíc jest za- chovánie božieho přikázánie tomu, komuž bóh dá osviecenie. A to miení David řka: Pán osvěcenie mé a spasenie mé, koho sé budu bâti? Osviecenie mieni rozumu, neb die, že výklad a osviecenie řečí tvých, bože, osvěcuje a že : cum servicium Christi “nus deus ex parte sua deficeret. Nam sit onus leve et suavissimum, quia amor iocundissimus diligendi deum: patet ex hoc amore finaliter eli- cito, quod deus foret ingratus, si non talem famulum reamaret.: Et per consequens ulterius esset inpotens, si contra omnia ad- versancia non iuvaret. Et hec. est spes in sinu recondita in omnibus tribulacionibus letificans sanctos dei. Sciunt quidem, quod omnis, qui habitat in adiutorio altissimi, debet nontimere quam- cunque miseriam, 'que preter pec- catum sibi contigerit Diabolus enim, homo vel quelibet creatu- ra non potest nocere homini pe- iorando, nisi mediante peccato. Ideo preservet se homo ab illo et nulla ei nocebit adversitas. Unde Rom. VIII: Scimus, quia diligentibus deum omnia coope- rantur in bonum. Dileccio ergo dei et plena solucio huius ser- vicii consistit in observancia cuiuscunque sui mandati. Et hinc Eccli VII dicitur: Qui custodit mandatum, non experietur quic- quam mali. Turris itaque fortis- sima et omnis necessaria arma- tura et quicquid prudens desi- deret, ad hoc unum consequitur, quod quis teneat se in observancia mandatorum. Et illud intendit psalmista Ps. 26 dicens: Domi- illuminacio mea et salus 1) Mělo by býti: A tato naděje jest, v lónu položena, ve všech protiv= nostech obveselujíc svaté lidi. (240)
tento: Neb poňavadž služba božie jest břiemě lehké a jho velmě sladké, jenž jest milovánie ' boha přeutěšené, protož když sluha konečně to břiemě a jho volí a nese, bóh by byl ne- vděčný, by takového sluhy zasě nemiloval; a dále by byl nevše- mohücí, by tomu sluzé proti všem věcem protivným nepo- mohl. A tato naděje jest v lónu položena ve všech protivnostech, obveselujicich svaté lidi ;1) neb vědie, že každý, jenž přebývá v pomoci najvyššieho, to věz boha, nemá sé báti nižádné psoty kromě hřiecha; neb ani ďábel .ani člověk móž uškoditi člověku pohoršeje ho, jedné ač by hřie- chu pfivoli. ProtoZ varujme sé hifiechu a niZádná nám neuškodí protivnost, alebrž prospěje. Pro- tož die sv. Pavel: Vieme, že milujícím boha všechny věcí po- máhají k dobrému. A to božie milovánie a plné zachovánie té služby božie záleží na zachová- nie božieho přikázánie. Protož -die písmo : KtoZ zachovává při- kázánie, neokusí nic zlého. Pro- tož obrana najsílnějšíc jest za- chovánie božieho přikázánie tomu, komuž bóh dá osviecenie. A to miení David řka: Pán osvěcenie mé a spasenie mé, koho sé budu bâti? Osviecenie mieni rozumu, neb die, že výklad a osviecenie řečí tvých, bože, osvěcuje a že : cum servicium Christi “nus deus ex parte sua deficeret. Nam sit onus leve et suavissimum, quia amor iocundissimus diligendi deum: patet ex hoc amore finaliter eli- cito, quod deus foret ingratus, si non talem famulum reamaret.: Et per consequens ulterius esset inpotens, si contra omnia ad- versancia non iuvaret. Et hec. est spes in sinu recondita in omnibus tribulacionibus letificans sanctos dei. Sciunt quidem, quod omnis, qui habitat in adiutorio altissimi, debet nontimere quam- cunque miseriam, 'que preter pec- catum sibi contigerit Diabolus enim, homo vel quelibet creatu- ra non potest nocere homini pe- iorando, nisi mediante peccato. Ideo preservet se homo ab illo et nulla ei nocebit adversitas. Unde Rom. VIII: Scimus, quia diligentibus deum omnia coope- rantur in bonum. Dileccio ergo dei et plena solucio huius ser- vicii consistit in observancia cuiuscunque sui mandati. Et hinc Eccli VII dicitur: Qui custodit mandatum, non experietur quic- quam mali. Turris itaque fortis- sima et omnis necessaria arma- tura et quicquid prudens desi- deret, ad hoc unum consequitur, quod quis teneat se in observancia mandatorum. Et illud intendit psalmista Ps. 26 dicens: Domi- illuminacio mea et salus 1) Mělo by býti: A tato naděje jest, v lónu položena, ve všech protiv= nostech obveselujíc svaté lidi. (240)
Strana 240
jest zdravie,1) jenž ukojuje žádost, a jest odpočinutie duší,2) neb to osviecenie jest mwdrost, o níž die spasitel: Dám vám ústa a mudrost, jiZ nebudů moci sě protiviti ani ostati vSickni pro- tivníci vaši. Ústa ta pána naše- ho jest mudrost boha otcě, s kterúžto midrosti, jakoż die Sa- lomún, přišly sú: nám všechny dobré věci. ProtoZ zlořečený člověk, který úfá v člověka a pokládá tělo3) rámě své, to jest tělestného člověka pokládá za obranu a sílu svú, opustě při- kázánie božie. Neb věrný sluha boží die s Davidem, že v hodi- nu smrti, když otec mój i mátě má opustili sú mě, ale pán vzal mě k sobě. ProtoZ milovati té budu, pane, sílo má, a nebudu sé bäti, co by mi učinil člověk, věda že nižádný nemóž k užit- ku co dáti, jedné ač ty prve dá$, aniZ móZ mu$e a sópaje, dra a morduje tělo, komu uško- diti, když štítem pravdy tvé bude obráněn. Protož tohoto sě pána bojte! Ó bychom sě tak k bohu pov- zdvihli pravú nadějí, plniec jeho přikázánie4) a nechajíc pečlivostí světských a falešných přátel! Tehdy bychom dobře stáli, neb úfali bychom jemu a on by uči- Speremus in eo et mea, quem timebo? Illuminacio quidem intellectus, quia „decla- racio sermonum tuorum illumi- nat et intellectum dat parvulis* et salus quietans affectum, . que est requies omnium anima- rum. Pro qua dicitur Luc. 21. cap.: Dabo vobis os et sapien- ciam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Illud os domini est sapi- .encia dei patris, cum quasecun- dum Salomonem et apostolum venerunt nobis omnia bona, ut patet Sap. VII et Rom. VIII Igi- tur maledictus homo, qui conti- dit in homine et ponit carnem brachium suum, deserendo, sup- ple: observanciam mandatorum, quia in hora mortis, quando pater meus et mater mea dere- liquerunt me, dominus autem as- sumpsit me. Ergo: diligam te domine, fortitudo mea, et non timebo, quid fáciat michi bomo, sciens quod nemo potest ad co- modum quicquam dare, nisi tu prius donaveris, nec quantum- cunque laniando corpus nocere, si scuto veritatis tue protectus fuerit. Ergo hunc timete! Hunc ergo secundum has alas pulsemus precibus et dimissis curis mundi ac amicis fallacibus ipse faciet. Dando vero procuratori vel ter- reno domino quantamcunque pe- 1) Hus překládá tu slovo „salus“ jinak než ve výroku Davidově (spasenie), čímž souvisiost s předchozím se zatemňuje. 2) Tak má býti místo Erb. duši. 2) Za slovem „tělo“ nemá býti u Erb. čárka. 4) Touto odchylkou od předlohy porušil Hus souvislost s předch ozím. (241)
jest zdravie,1) jenž ukojuje žádost, a jest odpočinutie duší,2) neb to osviecenie jest mwdrost, o níž die spasitel: Dám vám ústa a mudrost, jiZ nebudů moci sě protiviti ani ostati vSickni pro- tivníci vaši. Ústa ta pána naše- ho jest mudrost boha otcě, s kterúžto midrosti, jakoż die Sa- lomún, přišly sú: nám všechny dobré věci. ProtoZ zlořečený člověk, který úfá v člověka a pokládá tělo3) rámě své, to jest tělestného člověka pokládá za obranu a sílu svú, opustě při- kázánie božie. Neb věrný sluha boží die s Davidem, že v hodi- nu smrti, když otec mój i mátě má opustili sú mě, ale pán vzal mě k sobě. ProtoZ milovati té budu, pane, sílo má, a nebudu sé bäti, co by mi učinil člověk, věda že nižádný nemóž k užit- ku co dáti, jedné ač ty prve dá$, aniZ móZ mu$e a sópaje, dra a morduje tělo, komu uško- diti, když štítem pravdy tvé bude obráněn. Protož tohoto sě pána bojte! Ó bychom sě tak k bohu pov- zdvihli pravú nadějí, plniec jeho přikázánie4) a nechajíc pečlivostí světských a falešných přátel! Tehdy bychom dobře stáli, neb úfali bychom jemu a on by uči- Speremus in eo et mea, quem timebo? Illuminacio quidem intellectus, quia „decla- racio sermonum tuorum illumi- nat et intellectum dat parvulis* et salus quietans affectum, . que est requies omnium anima- rum. Pro qua dicitur Luc. 21. cap.: Dabo vobis os et sapien- ciam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Illud os domini est sapi- .encia dei patris, cum quasecun- dum Salomonem et apostolum venerunt nobis omnia bona, ut patet Sap. VII et Rom. VIII Igi- tur maledictus homo, qui conti- dit in homine et ponit carnem brachium suum, deserendo, sup- ple: observanciam mandatorum, quia in hora mortis, quando pater meus et mater mea dere- liquerunt me, dominus autem as- sumpsit me. Ergo: diligam te domine, fortitudo mea, et non timebo, quid fáciat michi bomo, sciens quod nemo potest ad co- modum quicquam dare, nisi tu prius donaveris, nec quantum- cunque laniando corpus nocere, si scuto veritatis tue protectus fuerit. Ergo hunc timete! Hunc ergo secundum has alas pulsemus precibus et dimissis curis mundi ac amicis fallacibus ipse faciet. Dando vero procuratori vel ter- reno domino quantamcunque pe- 1) Hus překládá tu slovo „salus“ jinak než ve výroku Davidově (spasenie), čímž souvisiost s předchozím se zatemňuje. 2) Tak má býti místo Erb. duši. 2) Za slovem „tělo“ nemá býti u Erb. čárka. 4) Touto odchylkou od předlohy porušil Hus souvislost s předch ozím. (241)
Strana 241
nil; jesto daduce fećniku neb zemskému panu kterakkolivék veliké penieze neb službu velmě pracovitá, budem zme&káni. Nebt pán taký neb řečník povzdálí pié, aby viece vzal, aneb z net- bánie zme$ká aneb od nepliietele vezma viece die: Nemohu tomu nic u&initi, aneb chté ué&initi té křiva aneb že nebude tebe moci ' obrániti. ProtoZ opustiec svět a žádost jeho, nepoddávajme sé přielišné službě lidské, abychom tak milostivého pána nezapome- nuli. Neb máme věděti,že boha- tější lidé v světě jsú proti spa- senie svému větčie sluhy; ale pán buoh ten vysvobozuje sluhy syé. NemóZ také byti nedostate- čen svým sluhám; neb věrný sluha jeho má všudyý pána, je- hož najviece žádá a miluje, má všudy útočiště, v něž doufá, a má všudy utěšitele, jenž posiluje. Který toho dóvod? Tento: že buoh všudy jest a tak věrný, 'sluha má ho, kdežkolivěk jest, sobě k utěšení, ku pomoci a k posílení . . . ktož boha netbá, . . nikdež nenalezne, co by jeho Zádost nasytilo neb ukojilo . .. Neb buoh byl jim popuzenie k : -dobrómu, byl jim konec v dob- rém a byl jich užitek, jenž je konečně ukojil. Ale hřiešníkóm který konec a který užitek, jenž by ukojil je . . ? (H 296—298) cuniam sive servicium, aut dis- simulabit expedire nostrum .ne- gocium aut procurabit nobis in- comodum aut deficiet defenden- do et conservando contra , ad- versarios a nobis datum. Relin- quamus ergo mundum et concu- piscenciam eius et non subici- amus nos ergo contra deum onerose ac multiplici hominum servituti, quia diciores seculi sunt contra salutem anime ma- gis servi, deus autem vere libe- rat suos, cum non potest alicui deesse in racione omnis boni. Nam fidelis ubilibet: habet ob- iectum, quod summe deside- rat, ubilibet refugium, in quo sperat, et ubilibet solacium, quod confortat. Econtra vero omnis, qui sibi deificat creatu- ram .. diligens mündanam Vo- luptatem nusquam habet quie- tans vel sacians . . . Deus enim est medium excitans, finis con- summans et fructus quietans, peccato autem deest obiectum, medium et premium bonificans peccatorem . . (V 824) Jak patrno, doposud jest Husüv text v této kapitole jen do- slovny téměř překlad z Viklefa. Práce jeho je tu mnohem.: odvis- lejší od předlohy než ve Vykladu desatera. odstavec jest Husüv a to jest cely jeho . majetek Divně se tu, pak vyjímá Husovo zakončení kapitoly: Teprve poslední "v této: hlavě! „Něco sem (242)
nil; jesto daduce fećniku neb zemskému panu kterakkolivék veliké penieze neb službu velmě pracovitá, budem zme&káni. Nebt pán taký neb řečník povzdálí pié, aby viece vzal, aneb z net- bánie zme$ká aneb od nepliietele vezma viece die: Nemohu tomu nic u&initi, aneb chté ué&initi té křiva aneb že nebude tebe moci ' obrániti. ProtoZ opustiec svět a žádost jeho, nepoddávajme sé přielišné službě lidské, abychom tak milostivého pána nezapome- nuli. Neb máme věděti,že boha- tější lidé v světě jsú proti spa- senie svému větčie sluhy; ale pán buoh ten vysvobozuje sluhy syé. NemóZ také byti nedostate- čen svým sluhám; neb věrný sluha jeho má všudyý pána, je- hož najviece žádá a miluje, má všudy útočiště, v něž doufá, a má všudy utěšitele, jenž posiluje. Který toho dóvod? Tento: že buoh všudy jest a tak věrný, 'sluha má ho, kdežkolivěk jest, sobě k utěšení, ku pomoci a k posílení . . . ktož boha netbá, . . nikdež nenalezne, co by jeho Zádost nasytilo neb ukojilo . .. Neb buoh byl jim popuzenie k : -dobrómu, byl jim konec v dob- rém a byl jich užitek, jenž je konečně ukojil. Ale hřiešníkóm který konec a který užitek, jenž by ukojil je . . ? (H 296—298) cuniam sive servicium, aut dis- simulabit expedire nostrum .ne- gocium aut procurabit nobis in- comodum aut deficiet defenden- do et conservando contra , ad- versarios a nobis datum. Relin- quamus ergo mundum et concu- piscenciam eius et non subici- amus nos ergo contra deum onerose ac multiplici hominum servituti, quia diciores seculi sunt contra salutem anime ma- gis servi, deus autem vere libe- rat suos, cum non potest alicui deesse in racione omnis boni. Nam fidelis ubilibet: habet ob- iectum, quod summe deside- rat, ubilibet refugium, in quo sperat, et ubilibet solacium, quod confortat. Econtra vero omnis, qui sibi deificat creatu- ram .. diligens mündanam Vo- luptatem nusquam habet quie- tans vel sacians . . . Deus enim est medium excitans, finis con- summans et fructus quietans, peccato autem deest obiectum, medium et premium bonificans peccatorem . . (V 824) Jak patrno, doposud jest Husüv text v této kapitole jen do- slovny téměř překlad z Viklefa. Práce jeho je tu mnohem.: odvis- lejší od předlohy než ve Vykladu desatera. odstavec jest Husüv a to jest cely jeho . majetek Divně se tu, pak vyjímá Husovo zakončení kapitoly: Teprve poslední "v této: hlavě! „Něco sem (242)
Strana 242
tuto prodlil o milosrdenství à zdá mi sé, Że nevelmi zie, neb jest nesmierné ; i psáti o jeho svatém milosrdenství ; a také že mně hřiešnému jest utěšenie mysliti, miuviti a také Ze niżadny mi v tu dobu, když sem psal, nepřekazil.“ ! V kap. LXXXII O místě modlitby jest celý první 'od- stavec (str. 299, 300) doslovně z Viklefa (V 8 834b 844), ba i další útočný passus proti kleru jest z něho, jen poněkud jsa zpracován a rozšířen: A proto kněžie a žáci promě- ňují v kostele obyčej, že jednak -zpievaji, jednak &tá, jednak na varhany hudńu, aby i jim ilidem jiným z proměny bylo chutnějé sé modiliti. ProtoZ knéZie a žáci mají pěkně a nábožně státi před | lidem jako zrcadlo a mají, když čtú, právě cčle slova řékati a Jéoncé plně slov druhé strany, jenž čte, sčakati, pravá přestánie zpievání a čtení činiti, aby uče- ným i neučeným bylo milo sly- šeti a aby mohli rozum vzieti. Neb co jest platno, kdyZ skov- líme, jako štěňata v pytli, nero- zumějíce co skovlíme, majíče mysl na ulici neb v krčmě a tělo v kostele, jazyk v slovách neb v hlasitém zpievání a Zádost mezi Zenami neb v kuchyni? (A kvi- číme-li jako svině, aby dali jiesti?) Jistě když tak jsme ne- zpósobni, nejsme hodní, abychom od boha byli uslyśeni . . N&- kteří kněžie, přijdúce do kostela, i stojie neb sedie jako obrazi némí namalovaní; jiní Sepci, sobé i jinym Skodiece, praviece sobě 1, marné věci i běhy světské . . (H. 300) Unde ex ista causa alternant clerici nunc cum nota, nunc cum instrumentis musicis etnuncsine nota, utex oracionis extraneacio- ne fiat oracio tam laycis quam clericis sapidior. Unde summo- pere notandum, quod clerici distincte accentuent attribuendo cuilibet silabe tempus suum, cui- libet medio versus vel fini senten- cie pausacionem debitam et spe- cialiter expectent usque in finem . completam sentenciam secundi dicentis. Si enim conbalbutimus ut canes in sacculo, habentes mentes in foro et corpus in cho- ro, linguam in ympno et affecci- onem in tripudio, pessime indis- ponimur ad impetrandum quic- quam a domino . . . ydiote, qui tamquam ymagines ad Jaudem domini sedent muti et specialiter confabulantes, qui seipsos et alios inficiunt narrando -menda- cia, vaniloquium vel gesta secu- ‚ (У 843) Následující exhortace (str. 301— 305) jsou Husovy. Ke karakteristice práce Husovy snád podané parallelní citáty do- stačí; v dalším omezim se na přesné určení poměru Husova k předloze. (243)
tuto prodlil o milosrdenství à zdá mi sé, Że nevelmi zie, neb jest nesmierné ; i psáti o jeho svatém milosrdenství ; a také že mně hřiešnému jest utěšenie mysliti, miuviti a také Ze niżadny mi v tu dobu, když sem psal, nepřekazil.“ ! V kap. LXXXII O místě modlitby jest celý první 'od- stavec (str. 299, 300) doslovně z Viklefa (V 8 834b 844), ba i další útočný passus proti kleru jest z něho, jen poněkud jsa zpracován a rozšířen: A proto kněžie a žáci promě- ňují v kostele obyčej, že jednak -zpievaji, jednak &tá, jednak na varhany hudńu, aby i jim ilidem jiným z proměny bylo chutnějé sé modiliti. ProtoZ knéZie a žáci mají pěkně a nábožně státi před | lidem jako zrcadlo a mají, když čtú, právě cčle slova řékati a Jéoncé plně slov druhé strany, jenž čte, sčakati, pravá přestánie zpievání a čtení činiti, aby uče- ným i neučeným bylo milo sly- šeti a aby mohli rozum vzieti. Neb co jest platno, kdyZ skov- líme, jako štěňata v pytli, nero- zumějíce co skovlíme, majíče mysl na ulici neb v krčmě a tělo v kostele, jazyk v slovách neb v hlasitém zpievání a Zádost mezi Zenami neb v kuchyni? (A kvi- číme-li jako svině, aby dali jiesti?) Jistě když tak jsme ne- zpósobni, nejsme hodní, abychom od boha byli uslyśeni . . N&- kteří kněžie, přijdúce do kostela, i stojie neb sedie jako obrazi némí namalovaní; jiní Sepci, sobé i jinym Skodiece, praviece sobě 1, marné věci i běhy světské . . (H. 300) Unde ex ista causa alternant clerici nunc cum nota, nunc cum instrumentis musicis etnuncsine nota, utex oracionis extraneacio- ne fiat oracio tam laycis quam clericis sapidior. Unde summo- pere notandum, quod clerici distincte accentuent attribuendo cuilibet silabe tempus suum, cui- libet medio versus vel fini senten- cie pausacionem debitam et spe- cialiter expectent usque in finem . completam sentenciam secundi dicentis. Si enim conbalbutimus ut canes in sacculo, habentes mentes in foro et corpus in cho- ro, linguam in ympno et affecci- onem in tripudio, pessime indis- ponimur ad impetrandum quic- quam a domino . . . ydiote, qui tamquam ymagines ad Jaudem domini sedent muti et specialiter confabulantes, qui seipsos et alios inficiunt narrando -menda- cia, vaniloquium vel gesta secu- ‚ (У 843) Následující exhortace (str. 301— 305) jsou Husovy. Ke karakteristice práce Husovy snád podané parallelní citáty do- stačí; v dalším omezim se na přesné určení poměru Husova k předloze. (243)
Strana 243
V hlavě LXXXIII „O času modienie . . obyéejem pohan- ským“ jest z Viklefa (84° 85%). Dale pojednava Viklef (8520 86° ) o délce modlitby, což Vykladu (str. 289—291), zde pa Augustina (,ProtoZ die sv. Augustin . na str. 307 některé příklady z Písma („Máme dóvod opilá budeš“). Ostatní jest Husovo. Sovi . . Hus, jak jsme viděli. položil hned na počátek k odtud přejal pouze citát ze Sv. . Srdeénü sé sjedná*!) & na Mojżie- Kap. LXXXIV jest celá z předlohy — zde však Hus jedno- tlivé body Viklefovy krátí. LXXXV, již také překládá z přidává. Z Viklefa je: „Druhé . . božieho přikázánie“, zákonníkóm“, „Páté . (V 86* —872). Naproti tomu tretie celé, „Čtvrté .. . nenie odplaty^, v hl. Viklefa, skoro u kaZdého bodu néco ,Modlitebnik . . . on jest najdóstojnější“, . . spasitel ,ProtoZ die k Rímanóm .. prosba jest nehodná^, „Protoż die sv. Jakub . . . bohu libé“ (V 87%). První odstavec hlavy LXXXVI jest mimo jeden vložený řádek pouhý překlad (V 87" 884). I osobní passus, zde se vyskytující, S jest z' Vikiefa, ale samostatnóji : 14: о sobě hfieśny s Żalosti vyznávám, že pro svi nestałeć- nost niZádného skutku neučinil jsem v boží službě plně bez nc- dostatku; neb kdy sem učinil který skutek neb páteř spěl, že bych v ničemž nedostatečen ne- byl? Jistě nikdy! Následující 'odstavec na str. Ideo peccamus continue, dum - oramus. Saltem de me hoc timeo, quod refero cum : merore. sum quidem insufficiens ad servien- dum deo vel in minimo sine defectu simpliciter (V 88*) 319 u Viklefa nevidím, ale ,Druhé... kterého skutku nepobřěšil“, „Křesťané mohá ...sé mají: modliti^, ,Tfetie . . rad&jie je uslyší“, „čtvrté .. Viklef (88* — 89^ ). slove poctivé* jest Hlava LXXXVII jest až na několik řádků zcela přeložena. Za „Modlitba ta Otče náš . po „Protož milostivý . : . „Izaiáš ... . pána svého ukojili“ vloženy 2 rádky, Ze druhé stvořil“ opět 2 řádky a po abychom ho následovali“ 6 řádků. Další „Z těchto mi- lostivých věcí ... před milým bohem zavrženější“ (str. 316, 317). jest doslovný překlad (V 89% — 909). Dále Hus myšlenku Viíkle- fovu rozvádí, trojí pak význam S lova „nebesać.2) (Tu také véz . . . z nad námi“, „Druhé ... slavně v nich přebývá“) a různý způsob 1) Husův pfeklad: ,Modlitba viec pláčem než větrem brtě se koná“ vznikl ze čtení: plus quam affaiu. fletu. quam flatu. Text Viklefüv má však: plus fletu ‚| 2) Ctvrty — raciones exemplares — Hus vynechal. (244)
V hlavě LXXXIII „O času modienie . . obyéejem pohan- ským“ jest z Viklefa (84° 85%). Dale pojednava Viklef (8520 86° ) o délce modlitby, což Vykladu (str. 289—291), zde pa Augustina (,ProtoZ die sv. Augustin . na str. 307 některé příklady z Písma („Máme dóvod opilá budeš“). Ostatní jest Husovo. Sovi . . Hus, jak jsme viděli. položil hned na počátek k odtud přejal pouze citát ze Sv. . Srdeénü sé sjedná*!) & na Mojżie- Kap. LXXXIV jest celá z předlohy — zde však Hus jedno- tlivé body Viklefovy krátí. LXXXV, již také překládá z přidává. Z Viklefa je: „Druhé . . božieho přikázánie“, zákonníkóm“, „Páté . (V 86* —872). Naproti tomu tretie celé, „Čtvrté .. . nenie odplaty^, v hl. Viklefa, skoro u kaZdého bodu néco ,Modlitebnik . . . on jest najdóstojnější“, . . spasitel ,ProtoZ die k Rímanóm .. prosba jest nehodná^, „Protoż die sv. Jakub . . . bohu libé“ (V 87%). První odstavec hlavy LXXXVI jest mimo jeden vložený řádek pouhý překlad (V 87" 884). I osobní passus, zde se vyskytující, S jest z' Vikiefa, ale samostatnóji : 14: о sobě hfieśny s Żalosti vyznávám, že pro svi nestałeć- nost niZádného skutku neučinil jsem v boží službě plně bez nc- dostatku; neb kdy sem učinil který skutek neb páteř spěl, že bych v ničemž nedostatečen ne- byl? Jistě nikdy! Následující 'odstavec na str. Ideo peccamus continue, dum - oramus. Saltem de me hoc timeo, quod refero cum : merore. sum quidem insufficiens ad servien- dum deo vel in minimo sine defectu simpliciter (V 88*) 319 u Viklefa nevidím, ale ,Druhé... kterého skutku nepobřěšil“, „Křesťané mohá ...sé mají: modliti^, ,Tfetie . . rad&jie je uslyší“, „čtvrté .. Viklef (88* — 89^ ). slove poctivé* jest Hlava LXXXVII jest až na několik řádků zcela přeložena. Za „Modlitba ta Otče náš . po „Protož milostivý . : . „Izaiáš ... . pána svého ukojili“ vloženy 2 rádky, Ze druhé stvořil“ opět 2 řádky a po abychom ho následovali“ 6 řádků. Další „Z těchto mi- lostivých věcí ... před milým bohem zavrženější“ (str. 316, 317). jest doslovný překlad (V 89% — 909). Dále Hus myšlenku Viíkle- fovu rozvádí, trojí pak význam S lova „nebesać.2) (Tu také véz . . . z nad námi“, „Druhé ... slavně v nich přebývá“) a různý způsob 1) Husův pfeklad: ,Modlitba viec pláčem než větrem brtě se koná“ vznikl ze čtení: plus quam affaiu. fletu. quam flatu. Text Viklefüv má však: plus fletu ‚| 2) Ctvrty — raciones exemplares — Hus vynechal. (244)
Strana 244
bytování Božího („bóh všudy jest bytem i mocí“, „v sobě jinak.. aspoň v podobenství“) překládá (V 90b 91a), co však tu má Viklef dále o bytech Božích a o následování Krista, pomíjí.1) Ostatní jest Husovo, pouze závěr „A tak máš . .. jenž sě má modliti“ jest z Viklefa (91b). Kap LXXXVIII jest úplně přeložena mimo výklad posledních tří proseb2) (V 92ab). V hlavě LXXXIX jest počáteční výklad o tom, co se nazývá svatým, (až po „jiné kostelnie přípravy“) překlad Viklefa (92b ), ostatek má Viklef jinak. V následující kapitole pracuje Hus samostatněji. Následuje sice i zde předlohy, ale pozměňuje si ji3) a krátí. Slovně je tu z Viklefa jen začátek (4 řádky), pak myšlenky: „vešken lid, nad nímž pán nebeský kraluje“, „Ježíš královstvie nebeské“, delší úry- vek „Tu také znamenaj ... nad syny královstvie“ a konec, že tato prosba vyhání závist („majíce věděti ... s sebe závist (V 93b—94b). Více se přidržuje Hus předlohy zase v hlavě XCI. „Túto třetí modlitbú .. . nauč mě činiti vóli svú“ jest mimo výrok Augustinův překlad, pak vloženo jest 10 řádků a po třech řádcích přeložených („A toho žádá .. vy svati byli“) opět 6 řádků, načež téměř dvě strany (326, 327) jsou pouhý překlad4) (V 95a—96a ). Ve výkladu čtvrté prosby (hl. XCII) jest začátek „trój jest chléb .. . nebyla by prosba plná“, pak „O druhém chlebu .. . pocházie z úst božích“ z předlohy, ale str. 329 a 330 (o svátosti oltářní) jest Husova, jenž tu jenom úryvek „A každého z těch chlebóv . . . veliký mudřec die“ přejal, za to však na str. 331 celý odstavec první z Viklefa přeložil (V 96b —98a). Další stať o přijí- mání jest zase mimo poslední řádek samostatna. Výklad páté prosby (hl. XCIII) počíná se opět překladem — z Dekalogu Viklefova („a pak po té chvále . . . hřiech byl dluh“ 1) „A jakož král zemský jest přítomně zřějmý“, místo, jež Erben prohla- šuje za pochybné, zní u Viklefa: „est presencialiter in sua domo“. Patrně místo zřějmý má býti zřějmě, což jest druhý překlad slova „presencialiter“, jež si Hus také napsal in margine (nikoli „principaliter“, jakdí Erben!), slova pak „ ve svém domě“ vypadla. 2) Husovo „Také móž takto řečeno býti“ jest u Viklefa: „michi autem videtur probabile“. Viklefovo „bonum universalis ecclesie“ přeložil Hus: „obec- ného dobrého vší cierkvi svaté, to jest všem vyvoleným k spasení.“ 3) Na př. třetí význam „království“ jest dle Viklefa „thesauri vel divicie huius regni“, Hus dal lépe „cierkev svatá“, jež ovšem zase jest „zbor svatých lidí“. 4) Husovo: „Na mně příklad ten plnějé vezmi“ jest u Viklefa neosobně: „Et patet, quod ..“, ale „A zdá mi sě“ je Viklefovo „Et sic michi videtur“. (245)
bytování Božího („bóh všudy jest bytem i mocí“, „v sobě jinak.. aspoň v podobenství“) překládá (V 90b 91a), co však tu má Viklef dále o bytech Božích a o následování Krista, pomíjí.1) Ostatní jest Husovo, pouze závěr „A tak máš . .. jenž sě má modliti“ jest z Viklefa (91b). Kap LXXXVIII jest úplně přeložena mimo výklad posledních tří proseb2) (V 92ab). V hlavě LXXXIX jest počáteční výklad o tom, co se nazývá svatým, (až po „jiné kostelnie přípravy“) překlad Viklefa (92b ), ostatek má Viklef jinak. V následující kapitole pracuje Hus samostatněji. Následuje sice i zde předlohy, ale pozměňuje si ji3) a krátí. Slovně je tu z Viklefa jen začátek (4 řádky), pak myšlenky: „vešken lid, nad nímž pán nebeský kraluje“, „Ježíš královstvie nebeské“, delší úry- vek „Tu také znamenaj ... nad syny královstvie“ a konec, že tato prosba vyhání závist („majíce věděti ... s sebe závist (V 93b—94b). Více se přidržuje Hus předlohy zase v hlavě XCI. „Túto třetí modlitbú .. . nauč mě činiti vóli svú“ jest mimo výrok Augustinův překlad, pak vloženo jest 10 řádků a po třech řádcích přeložených („A toho žádá .. vy svati byli“) opět 6 řádků, načež téměř dvě strany (326, 327) jsou pouhý překlad4) (V 95a—96a ). Ve výkladu čtvrté prosby (hl. XCII) jest začátek „trój jest chléb .. . nebyla by prosba plná“, pak „O druhém chlebu .. . pocházie z úst božích“ z předlohy, ale str. 329 a 330 (o svátosti oltářní) jest Husova, jenž tu jenom úryvek „A každého z těch chlebóv . . . veliký mudřec die“ přejal, za to však na str. 331 celý odstavec první z Viklefa přeložil (V 96b —98a). Další stať o přijí- mání jest zase mimo poslední řádek samostatna. Výklad páté prosby (hl. XCIII) počíná se opět překladem — z Dekalogu Viklefova („a pak po té chvále . . . hřiech byl dluh“ 1) „A jakož král zemský jest přítomně zřějmý“, místo, jež Erben prohla- šuje za pochybné, zní u Viklefa: „est presencialiter in sua domo“. Patrně místo zřějmý má býti zřějmě, což jest druhý překlad slova „presencialiter“, jež si Hus také napsal in margine (nikoli „principaliter“, jakdí Erben!), slova pak „ ve svém domě“ vypadla. 2) Husovo „Také móž takto řečeno býti“ jest u Viklefa: „michi autem videtur probabile“. Viklefovo „bonum universalis ecclesie“ přeložil Hus: „obec- ného dobrého vší cierkvi svaté, to jest všem vyvoleným k spasení.“ 3) Na př. třetí význam „království“ jest dle Viklefa „thesauri vel divicie huius regni“, Hus dal lépe „cierkev svatá“, jež ovšem zase jest „zbor svatých lidí“. 4) Husovo: „Na mně příklad ten plnějé vezmi“ jest u Viklefa neosobně: „Et patet, quod ..“, ale „A zdá mi sě“ je Viklefovo „Et sic michi videtur“. (245)
Strana 245
celá strana— V 98ab), dále však již jenom úryvky „vedle výklada . . pro hřiechy naše“, „to věz ... viny odpúštie“ a myšlenky: „hřiech najprvé jest proti bohu“ (str. 335) a „po odpuštěnie hřiecha neb provinění zóstává pokuta“ (str. 336) jsou odtud (V 98b 99a ). Jinak str. 336 n. jsou zpracovány samostatně, Na 337 jest první odstavec mimo výrok Augustinův zase přeložen (V 99a), avšak dále str. 338—344, jednající o odpuštění, odpustcích a svatokupectví, u Vi- klefa není. Srv. zde Husovo „de remittere“. Z Viklefa jest pouze na konci věta: „této modlitbě příleží dar ducha sv., jenž slove uměnie, a vyhánie lakomstvie“. V hlavě XCIV přejal Hus z předlohy (V99b 100a ) výměr po- kušení („pokušenie jest ... neb skryto“) a trojí druh pokušení („A to pokušenie ... aby v pokušení nesetrval1). Dále však celý traktát o pokušení (str. 346—355) u Vikleta není, jenom konec: „této prosbě příleží ... jimž buoh břicho jest“ je z něho. Konečně výklad sedmé prosby (kap. XCV) jest mimo 9 řádků na str. 356 (Neb v životě věčném .. modlitby jeho stane sě“) a posledního výkladu slova Amen prostý překlad. Jak z rozboru viděti, lze Husův výklad páteře ještě větším právem nazvati překladem Viklefova Dekalogu než výklad desatera. Zde zajisté kromě některých drobných přídavků není Hu- sovo nic než části o svátosti oltářní v prosbě čtvrté, o odpouštění v prosbě páté a o pokušení v prosbě šesté. Mistru Janu Husovi patří díky, že myšlenky Viklefovy, zde vskutku dobré, učinil v čes- kém rouše lidu přístupnými, ale chceme-li si utvořiti úsudek o Hu- sově theologickém vzdělání a zručnosti vědění bohoslovné popu- larisovati, jest pro nás velký Výklad jeho bez ceny. Tu nemluví theolog a moralista Hus, nýbrž Viklef. Zbývají nám tu jen Výklad víry a části při Výkladu desatera a páteře přidané. A u těch ještě jest nutno býti opatrným, protože i zde jest původnost často velmi pochybna. Nelze si zapírati, že jsme tím poznáním připraveni zase o jednu illusi. Posud jsme přiznávali odvislost Husovu od Viklefa ve spisech jeho latinských, vysvětlovali a omlouvali jsme ji, spisy české však měli jsme za samostatnější. „Uložil-li (Hus) v latin- ských spisech soustavněji a vědečtěji, ale i odvisleji ideje Wicli- fovy“, píše Vlček2) „hlásal je v českých knihách volněji a samo- statněji. Tam rozhovořila se jeho duše: i v otázkách sebe abstrakt- 1) „Tak že přivolí k věci hodné“ jest chybno — Viklef má: „consentit illicito“. 2) Dějiny české literatury, Praha 1897, str. 107. (246)
celá strana— V 98ab), dále však již jenom úryvky „vedle výklada . . pro hřiechy naše“, „to věz ... viny odpúštie“ a myšlenky: „hřiech najprvé jest proti bohu“ (str. 335) a „po odpuštěnie hřiecha neb provinění zóstává pokuta“ (str. 336) jsou odtud (V 98b 99a ). Jinak str. 336 n. jsou zpracovány samostatně, Na 337 jest první odstavec mimo výrok Augustinův zase přeložen (V 99a), avšak dále str. 338—344, jednající o odpuštění, odpustcích a svatokupectví, u Vi- klefa není. Srv. zde Husovo „de remittere“. Z Viklefa jest pouze na konci věta: „této modlitbě příleží dar ducha sv., jenž slove uměnie, a vyhánie lakomstvie“. V hlavě XCIV přejal Hus z předlohy (V99b 100a ) výměr po- kušení („pokušenie jest ... neb skryto“) a trojí druh pokušení („A to pokušenie ... aby v pokušení nesetrval1). Dále však celý traktát o pokušení (str. 346—355) u Vikleta není, jenom konec: „této prosbě příleží ... jimž buoh břicho jest“ je z něho. Konečně výklad sedmé prosby (kap. XCV) jest mimo 9 řádků na str. 356 (Neb v životě věčném .. modlitby jeho stane sě“) a posledního výkladu slova Amen prostý překlad. Jak z rozboru viděti, lze Husův výklad páteře ještě větším právem nazvati překladem Viklefova Dekalogu než výklad desatera. Zde zajisté kromě některých drobných přídavků není Hu- sovo nic než části o svátosti oltářní v prosbě čtvrté, o odpouštění v prosbě páté a o pokušení v prosbě šesté. Mistru Janu Husovi patří díky, že myšlenky Viklefovy, zde vskutku dobré, učinil v čes- kém rouše lidu přístupnými, ale chceme-li si utvořiti úsudek o Hu- sově theologickém vzdělání a zručnosti vědění bohoslovné popu- larisovati, jest pro nás velký Výklad jeho bez ceny. Tu nemluví theolog a moralista Hus, nýbrž Viklef. Zbývají nám tu jen Výklad víry a části při Výkladu desatera a páteře přidané. A u těch ještě jest nutno býti opatrným, protože i zde jest původnost často velmi pochybna. Nelze si zapírati, že jsme tím poznáním připraveni zase o jednu illusi. Posud jsme přiznávali odvislost Husovu od Viklefa ve spisech jeho latinských, vysvětlovali a omlouvali jsme ji, spisy české však měli jsme za samostatnější. „Uložil-li (Hus) v latin- ských spisech soustavněji a vědečtěji, ale i odvisleji ideje Wicli- fovy“, píše Vlček2) „hlásal je v českých knihách volněji a samo- statněji. Tam rozhovořila se jeho duše: i v otázkách sebe abstrakt- 1) „Tak že přivolí k věci hodné“ jest chybno — Viklef má: „consentit illicito“. 2) Dějiny české literatury, Praha 1897, str. 107. (246)
Strana 246
nějších Hus promlouvá s teplou plastikou mladého, tvořícího se teprve literárního jazyka, stává se v slohu dějepiscem, žurnalistou, řečníkem, básníkem: jasně, i sebe prostšímu posluchači neb čtenáři pochopitelně článkuje látku, oživuje ji příklady ze života, z dějin i Písma, narážkami na současnou českou literaturu, obrazy a při- rovnáními z přírody, silnými kontrasty a častým apostrofováním čtenáře neb uváděného spisovatele neb dialogisováním řeči .. .“ Toho nelze již nyní podepsati, aspoň co do Výkladu ne. Článko- vání látky, obrazy ze života, z Písma, z přírody jsou namnoze z Viklefa a odvislost od něho jest tu větší než ve spisech latin- ských. Tím méně lze souhlasiti s Flajšhansem!): „Z této doby pochází největší a nejdůkladnější jeho český spis..,Výklad viery, desatera božieho přikázánie a páteře“ ve kterém Hus ještě sice pečlivě dbá učeného způsobu dokladů, uvozuje po straně nejrůz- nější knihy Písma i jejich církevní vykladače, ano i úzkostlivč si hledí náležitého utřídění i rozškatulkování látky — avšak již celým provedením a lehounkým slohem, hojně příslovími a verši prolo- ženým, obrací se k celému lidu českému“ a jinde2): „A takový je celý Výklad, nejcennější a nejdokonalejší kniha Husova; vzorným jazykem řadí se ke klassickým dílům našeho písemnictví a její cena zvyšuje se ještě mohutným dojmem, jaký ještě dnes na nás působí její bohatý obsah“. Dnes budeme na Výkladu obdivovati ryzost jazykovou a pěkný sloh, jako dosud3), budeme si všímati míst, kde mluví skutečně Hus, a používati jich pro dějiny doby a pro dějiny života Husova jakož i pro jeho karakteristiku, jak se dosud dálo4), mimo to však budeme odtud posuzovati Husovu obratnost překladatelskou a používati latinské předlohy ke kritice českého textu. To nám bude náhradou za ztracenou illusi o obsahové samostatnosti Husově. 1) Písemnictví české, Praha 1901 str. 172. — 2) M. Jan Hus, Praha 1900, str. 305. 3) Ale i zde poněkud kritičtěji, než se dosud děje. Hus sám používá leckdy německých slov, proti nimž jinde bojuje, a také sloh jeho jest někdy kostrbatý. Při překladu z latiny je to zajisté pochopitelno. A pak: nelze nestrannému kri- tikovi pochopiti, proč má v tom ohledu Hus býti vyvyšován tolik na úkor před- chůdců, zvláště Štítného. Ten psal přece jenom česky, ryzím jazykem a pěk- ným slohem, a velké práce jeho jsou z velké části samostatnější a hlubší než Husovy! Spíše bychom se snad mohli a měli pozastavovati nad naprostou ne- všímavostí Husovou k dílu zemana Štítenského. 4) Ale kritický dějepisec bude psáti střízlivěji než Flajšhans (M. Jan Hus str. 304): „Vše nahrnuto chvatně, vášnivě, tou silnou a výraznou mluvou, kterou si byl právě vytvořil (!) — ale každý řádek přece působí, jsou to slova z prvních dob apoštolských, těch prvních křesťanů, kteří ještě v tlamách šelem hlásali Krista a zamítali modly“, a nespustí se zřetele, že různé ty vášnivé šlehy nejsou historické líčení, nýbrž útočný a obranný, tedy subjektivně zbarvený materiál. „Studie a texty.“ (247)
nějších Hus promlouvá s teplou plastikou mladého, tvořícího se teprve literárního jazyka, stává se v slohu dějepiscem, žurnalistou, řečníkem, básníkem: jasně, i sebe prostšímu posluchači neb čtenáři pochopitelně článkuje látku, oživuje ji příklady ze života, z dějin i Písma, narážkami na současnou českou literaturu, obrazy a při- rovnáními z přírody, silnými kontrasty a častým apostrofováním čtenáře neb uváděného spisovatele neb dialogisováním řeči .. .“ Toho nelze již nyní podepsati, aspoň co do Výkladu ne. Článko- vání látky, obrazy ze života, z Písma, z přírody jsou namnoze z Viklefa a odvislost od něho jest tu větší než ve spisech latin- ských. Tím méně lze souhlasiti s Flajšhansem!): „Z této doby pochází největší a nejdůkladnější jeho český spis..,Výklad viery, desatera božieho přikázánie a páteře“ ve kterém Hus ještě sice pečlivě dbá učeného způsobu dokladů, uvozuje po straně nejrůz- nější knihy Písma i jejich církevní vykladače, ano i úzkostlivč si hledí náležitého utřídění i rozškatulkování látky — avšak již celým provedením a lehounkým slohem, hojně příslovími a verši prolo- ženým, obrací se k celému lidu českému“ a jinde2): „A takový je celý Výklad, nejcennější a nejdokonalejší kniha Husova; vzorným jazykem řadí se ke klassickým dílům našeho písemnictví a její cena zvyšuje se ještě mohutným dojmem, jaký ještě dnes na nás působí její bohatý obsah“. Dnes budeme na Výkladu obdivovati ryzost jazykovou a pěkný sloh, jako dosud3), budeme si všímati míst, kde mluví skutečně Hus, a používati jich pro dějiny doby a pro dějiny života Husova jakož i pro jeho karakteristiku, jak se dosud dálo4), mimo to však budeme odtud posuzovati Husovu obratnost překladatelskou a používati latinské předlohy ke kritice českého textu. To nám bude náhradou za ztracenou illusi o obsahové samostatnosti Husově. 1) Písemnictví české, Praha 1901 str. 172. — 2) M. Jan Hus, Praha 1900, str. 305. 3) Ale i zde poněkud kritičtěji, než se dosud děje. Hus sám používá leckdy německých slov, proti nimž jinde bojuje, a také sloh jeho jest někdy kostrbatý. Při překladu z latiny je to zajisté pochopitelno. A pak: nelze nestrannému kri- tikovi pochopiti, proč má v tom ohledu Hus býti vyvyšován tolik na úkor před- chůdců, zvláště Štítného. Ten psal přece jenom česky, ryzím jazykem a pěk- ným slohem, a velké práce jeho jsou z velké části samostatnější a hlubší než Husovy! Spíše bychom se snad mohli a měli pozastavovati nad naprostou ne- všímavostí Husovou k dílu zemana Štítenského. 4) Ale kritický dějepisec bude psáti střízlivěji než Flajšhans (M. Jan Hus str. 304): „Vše nahrnuto chvatně, vášnivě, tou silnou a výraznou mluvou, kterou si byl právě vytvořil (!) — ale každý řádek přece působí, jsou to slova z prvních dob apoštolských, těch prvních křesťanů, kteří ještě v tlamách šelem hlásali Krista a zamítali modly“, a nespustí se zřetele, že různé ty vášnivé šlehy nejsou historické líčení, nýbrž útočný a obranný, tedy subjektivně zbarvený materiál. „Studie a texty.“ (247)
Strana 247
ROČNÍK I. ČÍSLO 3. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. IX. Husovy drobné spisy české. K drobným spisům Husovým bylo by lze čítati menší výklad na Věřím, na páteř a na desatero; ale ježto jest vložen do vel- kého Výkladu, nemluvíme o něm zvláště. Samostatným traktátem však jest krátký výklad Creda, jejž jsem uveřejnil v Hlídce 1913 str. 569—5721) z rkp. víd. 4550. Dále sem patří „Páteř zlých lidí2), jejž jsem vydal v Hlídce 1912 str. 842 z rkp. olo- múckého3), a dokázal o něm, že jest Husův. O krátkém vý- kladu páteře, jenž nedobře bývá nazýván „Páteř dobrých lidí“, měl jsem tenkráte některé pochybnosti, zvláště proto, že se mi jevil český text překladem latinského, jehož původu jsem ne- znal. Bylo nutno napřed prostudovati různé výklady otčenáše, v rukopisech se vyskytující, aby bylo lze pronésti úsudek určitější. Latinský text krátkého výkladu jest v četných rukopi- sech, někdy psán per extensum, jak jsem jej uveřejnil z rkp. vyšnobrodského, obyčejněji však schematicky, takže u každé prosby jsou tři čárky z jednoho bodu vycházející a při nich pod sebou tři členové výkladu. V první formě jest v pražsk. univ. VI G 1 fol. 208a, víd. dv. 4550 fol. 264a a 4748 fol. 10a, ve 1) Otisk v „Několik textů z doby husitské (Řada třetí)“ str. 15—18. 2) Lat. text jejž jsem vydal z rkp. kapit. praž. C 103, je také v E 56 fol. 70a a v univ. V E 28 fol. 149b, volně zpracovaný pak ve víd. 4659 fol. 173. 3) Otisk v „Několik textů z doby husitské (Rada druhá)“ str. 36. „Studie a texty.“ (249)
ROČNÍK I. ČÍSLO 3. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. IX. Husovy drobné spisy české. K drobným spisům Husovým bylo by lze čítati menší výklad na Věřím, na páteř a na desatero; ale ježto jest vložen do vel- kého Výkladu, nemluvíme o něm zvláště. Samostatným traktátem však jest krátký výklad Creda, jejž jsem uveřejnil v Hlídce 1913 str. 569—5721) z rkp. víd. 4550. Dále sem patří „Páteř zlých lidí2), jejž jsem vydal v Hlídce 1912 str. 842 z rkp. olo- múckého3), a dokázal o něm, že jest Husův. O krátkém vý- kladu páteře, jenž nedobře bývá nazýván „Páteř dobrých lidí“, měl jsem tenkráte některé pochybnosti, zvláště proto, že se mi jevil český text překladem latinského, jehož původu jsem ne- znal. Bylo nutno napřed prostudovati různé výklady otčenáše, v rukopisech se vyskytující, aby bylo lze pronésti úsudek určitější. Latinský text krátkého výkladu jest v četných rukopi- sech, někdy psán per extensum, jak jsem jej uveřejnil z rkp. vyšnobrodského, obyčejněji však schematicky, takže u každé prosby jsou tři čárky z jednoho bodu vycházející a při nich pod sebou tři členové výkladu. V první formě jest v pražsk. univ. VI G 1 fol. 208a, víd. dv. 4550 fol. 264a a 4748 fol. 10a, ve 1) Otisk v „Několik textů z doby husitské (Řada třetí)“ str. 15—18. 2) Lat. text jejž jsem vydal z rkp. kapit. praž. C 103, je také v E 56 fol. 70a a v univ. V E 28 fol. 149b, volně zpracovaný pak ve víd. 4659 fol. 173. 3) Otisk v „Několik textů z doby husitské (Rada druhá)“ str. 36. „Studie a texty.“ (249)
Strana 248
druhé v praž. univ. V G 9 na prvním listě, víd. dv. 4519 fol. 144b, 4550 fol. 55b a 4747 fol. 221 b, olom. kapit. 68 na posl. listě, bu- dyš. VIII° 8 fol. 27b a VIIIO 9 fol. 137a s úvodem, jenž připomíná Viklefa. Tedy mimo rkp. vyšnobrodský ještě 10 rukopisů má latinský krátký výklad, a nepochybuji, že jest ještě v mnohých rukopisech jiných. Pro určení autora jest důležito stanoviti, jak starý jest la- tinský text. Na tu otázku mohu nyní odpověděti, ježto se mi po- dařilo zjistiti spis, jenž jest aspoň z části pramenem výkladu. Je to glossa na otčenáš, jež jednotlivé prosby vykládá výroky sv. Otců. Začíná se „Thomas: Pater non dominus“, a jest ve velmi četných rukopisech. Tam je u prvé prosby: Bernh.: Sanctificetur nomen tuum, ut sit nobis mel in ore, melos in aure, iubilus in corde et eterna delectacio in mente; u třetí prosby: Augustinus: Fiat voluntas tua . . . ut que odis odiamus, que diligis diligamus et que precipis impleamus et sic voluntati tue erimus conformes; u šesté prosby: Fulgencius: Mandat dominus, ut petamus, ne inducamur per consensum in delectacionem vid mundi, carnis et dyaboli.1) Jak patrno, jest výklad z této glossy excerpován. A ježto glossa takto sestavená není starší konce XIV. stl., jest náš výklad z počátku století XV. Pak ovšem mluví pro autorství Husovo četné důvody: 1. mezi rukopisy, v nichž jest náš výklad, jsou čtyři význačně husovské, související s Mladenovicem (víd. 4519, 4550 a budyš. VIIIo 8 a 9); 2. v jiných Husových výkladech páteře jsou s naším výkladem nápadné podobnosti2); 3. forma, sestavující hlavní myšlenky schematicky, jest oblíbena u Husa, hlavně v jeho star- ších sbírkách kázání. Na trojdílnou formu mohlo ho vésti Fri- marovo Praeceptorium. Lze tedy míti Husa za původce krátkého výkladu otčenáše. Zmíněná glossa vedla jej na myšlenku sestaviti krátce výklad páteře a tak přehledně, aby si ho bylo lze snadno pama- tovati. Tento praktický cíl, ukazující jemný katechetický jeho smysl, tanul Husovi stále na mysli. Různé veršíky všude vkládané dosvědčují to nejlépe. A pravděpodobně jsou Husova i ta ostatní přehledná sestavení pravd náboženských (7 peccata mortalia — 7 virtutes — 7 dona Spiritus sancti — beatitudines — 7 opera 1) Cituji z rkp. praž. univ. VIII F 20 fol. 64a—67a. 2) Srv. ve velkém výkladu: „Otče náš, jenž jsi v nebesích! Otče mocný v své moci, jenž jsi stvořitel! Otče sladký v milování, otče bohatý v dědictví, otče milosrdný ve vykoupení .. (Erben) Z toho jsou první tři členy doslovně v krátkém výkladu! Také menší výklad a zvláště výklad kostnický má mnoho podobného. (250)
druhé v praž. univ. V G 9 na prvním listě, víd. dv. 4519 fol. 144b, 4550 fol. 55b a 4747 fol. 221 b, olom. kapit. 68 na posl. listě, bu- dyš. VIII° 8 fol. 27b a VIIIO 9 fol. 137a s úvodem, jenž připomíná Viklefa. Tedy mimo rkp. vyšnobrodský ještě 10 rukopisů má latinský krátký výklad, a nepochybuji, že jest ještě v mnohých rukopisech jiných. Pro určení autora jest důležito stanoviti, jak starý jest la- tinský text. Na tu otázku mohu nyní odpověděti, ježto se mi po- dařilo zjistiti spis, jenž jest aspoň z části pramenem výkladu. Je to glossa na otčenáš, jež jednotlivé prosby vykládá výroky sv. Otců. Začíná se „Thomas: Pater non dominus“, a jest ve velmi četných rukopisech. Tam je u prvé prosby: Bernh.: Sanctificetur nomen tuum, ut sit nobis mel in ore, melos in aure, iubilus in corde et eterna delectacio in mente; u třetí prosby: Augustinus: Fiat voluntas tua . . . ut que odis odiamus, que diligis diligamus et que precipis impleamus et sic voluntati tue erimus conformes; u šesté prosby: Fulgencius: Mandat dominus, ut petamus, ne inducamur per consensum in delectacionem vid mundi, carnis et dyaboli.1) Jak patrno, jest výklad z této glossy excerpován. A ježto glossa takto sestavená není starší konce XIV. stl., jest náš výklad z počátku století XV. Pak ovšem mluví pro autorství Husovo četné důvody: 1. mezi rukopisy, v nichž jest náš výklad, jsou čtyři význačně husovské, související s Mladenovicem (víd. 4519, 4550 a budyš. VIIIo 8 a 9); 2. v jiných Husových výkladech páteře jsou s naším výkladem nápadné podobnosti2); 3. forma, sestavující hlavní myšlenky schematicky, jest oblíbena u Husa, hlavně v jeho star- ších sbírkách kázání. Na trojdílnou formu mohlo ho vésti Fri- marovo Praeceptorium. Lze tedy míti Husa za původce krátkého výkladu otčenáše. Zmíněná glossa vedla jej na myšlenku sestaviti krátce výklad páteře a tak přehledně, aby si ho bylo lze snadno pama- tovati. Tento praktický cíl, ukazující jemný katechetický jeho smysl, tanul Husovi stále na mysli. Různé veršíky všude vkládané dosvědčují to nejlépe. A pravděpodobně jsou Husova i ta ostatní přehledná sestavení pravd náboženských (7 peccata mortalia — 7 virtutes — 7 dona Spiritus sancti — beatitudines — 7 opera 1) Cituji z rkp. praž. univ. VIII F 20 fol. 64a—67a. 2) Srv. ve velkém výkladu: „Otče náš, jenž jsi v nebesích! Otče mocný v své moci, jenž jsi stvořitel! Otče sladký v milování, otče bohatý v dědictví, otče milosrdný ve vykoupení .. (Erben) Z toho jsou první tři členy doslovně v krátkém výkladu! Také menší výklad a zvláště výklad kostnický má mnoho podobného. (250)
Strana 249
misericordiae — 7 passiones domini — 7 arma spiritualia atd.), v jichž průvodu krátký výklad v rukopisech se vyskytujel). Ovšem, Hus si excerpty ty sestavil v jazyku latinském a potom je asi sám volně zpracoval česky, na dvou místech se odchýliv od originálu. Podobá se také, že pak český text působil zpětně na latinský2). Uveřejňuji latinský text znovu z olom kapit. rkp. 68 ve formě původní a připojuji kritické poznámky. Čtvrtý drobný spis český jest „Devatero kusů zla- tých“. Arci jak jest uveřejněn Erbenem dle rukopisu pařížského a tisků XVI. století3), není tak drobný. Ale to způsobili nemyslíci vydavatelé, kteří výklad uveřejnili jako Husův. Kdo zajisté po- zorně spis čte, nemůže býti v pochybnostech, že autor výkladu není autorem textu. Hned při prvém kuse jest věta: „Nebo po smrti rozdávánie svatokupci na očistec sú uvedli“ na Husa příliš ostrá. Při druhém již jest viděti, jak vykladatel tápá ve výkladu článku: Prý to Hus myslí o těch, kteří jsou ve hříchu smrtelném. Ale to Hus nepraví a článek pak ani není správný. Cítě to vykladatel, praví: Mluví-li o těch, kteří jsou v milosti Boží, mohlo by to býti proto, že slovo protivné má strpěti z přikázání Božího, metlami pak se bi- čuje ze své vůle. V třetím kuse již vykladatel autora opravuje: Pokořiti se někdy menšímu jest bez ceny, není-li člověk úplně pokorný. Další výklad jeho, že zputovati všechen svět do krve noh svých, není přikázání Boží, ale zámysl bludný lidský, protož nic se ne- libí, jest však nesprávný a Hus by ho nebyl napsal. To už je táborské horlení proti putování! Při čtvrtém kuse dí vykladatel, že to vše může pravé býti. C 1) Nápadná jest shoda úvodu našeho výkladu v budyš. VIIIO 9 s velkým výkladem Husovým: Fecit autem eam deus brevem septem A jest krátká, aby sě ji žák Kristóv de causis: 1. ut cicius addiscamus, 2. brzy naučil, 2. aby ji dobře pomněl, 3. ut melius memoremus, 3. ut frequencius aby ji často řiekal, 4. aby sobě s ní nestýskal, 5. aby výmluvy z neuměnie dicatur, 4. ut dicens tedio non affici- atur, 5. ut nemo de illius ignorancia pro dlúhost neměl, 6. aby krátkú mod- excusetur, 6. ut cicius petita obtinean- litbú ukázal, buoh aby brzo uslyšal, 7. tur, 7. ut intellectus eius melius ponde- aby jí druh druha raději.. naučil (Erb. retur. I. 313). Co je zde původní? Podobá se, že text latinský, protože je mnohem prostší. Ale odkud je? V rukopise Viklefova Dekalogu, jehož jsem používal, není! 2) Veselí bez proměny — Budyš. VIIIo 8: sine permutacione; po- kojné bez zármutku — Vyšnobr.! sine tribulacione. 3) Erb. III 147—151. (251) 1*)
misericordiae — 7 passiones domini — 7 arma spiritualia atd.), v jichž průvodu krátký výklad v rukopisech se vyskytujel). Ovšem, Hus si excerpty ty sestavil v jazyku latinském a potom je asi sám volně zpracoval česky, na dvou místech se odchýliv od originálu. Podobá se také, že pak český text působil zpětně na latinský2). Uveřejňuji latinský text znovu z olom kapit. rkp. 68 ve formě původní a připojuji kritické poznámky. Čtvrtý drobný spis český jest „Devatero kusů zla- tých“. Arci jak jest uveřejněn Erbenem dle rukopisu pařížského a tisků XVI. století3), není tak drobný. Ale to způsobili nemyslíci vydavatelé, kteří výklad uveřejnili jako Husův. Kdo zajisté po- zorně spis čte, nemůže býti v pochybnostech, že autor výkladu není autorem textu. Hned při prvém kuse jest věta: „Nebo po smrti rozdávánie svatokupci na očistec sú uvedli“ na Husa příliš ostrá. Při druhém již jest viděti, jak vykladatel tápá ve výkladu článku: Prý to Hus myslí o těch, kteří jsou ve hříchu smrtelném. Ale to Hus nepraví a článek pak ani není správný. Cítě to vykladatel, praví: Mluví-li o těch, kteří jsou v milosti Boží, mohlo by to býti proto, že slovo protivné má strpěti z přikázání Božího, metlami pak se bi- čuje ze své vůle. V třetím kuse již vykladatel autora opravuje: Pokořiti se někdy menšímu jest bez ceny, není-li člověk úplně pokorný. Další výklad jeho, že zputovati všechen svět do krve noh svých, není přikázání Boží, ale zámysl bludný lidský, protož nic se ne- libí, jest však nesprávný a Hus by ho nebyl napsal. To už je táborské horlení proti putování! Při čtvrtém kuse dí vykladatel, že to vše může pravé býti. C 1) Nápadná jest shoda úvodu našeho výkladu v budyš. VIIIO 9 s velkým výkladem Husovým: Fecit autem eam deus brevem septem A jest krátká, aby sě ji žák Kristóv de causis: 1. ut cicius addiscamus, 2. brzy naučil, 2. aby ji dobře pomněl, 3. ut melius memoremus, 3. ut frequencius aby ji často řiekal, 4. aby sobě s ní nestýskal, 5. aby výmluvy z neuměnie dicatur, 4. ut dicens tedio non affici- atur, 5. ut nemo de illius ignorancia pro dlúhost neměl, 6. aby krátkú mod- excusetur, 6. ut cicius petita obtinean- litbú ukázal, buoh aby brzo uslyšal, 7. tur, 7. ut intellectus eius melius ponde- aby jí druh druha raději.. naučil (Erb. retur. I. 313). Co je zde původní? Podobá se, že text latinský, protože je mnohem prostší. Ale odkud je? V rukopise Viklefova Dekalogu, jehož jsem používal, není! 2) Veselí bez proměny — Budyš. VIIIo 8: sine permutacione; po- kojné bez zármutku — Vyšnobr.! sine tribulacione. 3) Erb. III 147—151. (251) 1*)
Strana 250
Při pátém pak odbývá slova autorova: „Kdyby po smrti tolik plakal“ ironicky táborskou sofistikou o očistci. Jasně se jeví táborská nauka při článku šestém. Hus praví, že kdo si váží Boha nade všecko stvoření, více jej tím ctí, než kdyby se za něho přimlouvala Panna Maria se všemi svatými. O přímluvě svatých učí Hus vskutku zcela katolicky, ale Táborovi jest ta nauka solí v očích. Proto praví, uváděje slova Husova jasně jako slova cizíl): „Protož zdá sě, že by ty řeči něco byly, vložiece v to Matku Boží, ale nic nejsú“. Vidíš, mistře! Při sedmém článku jest zase vykladatel rozumnější než autor. Hus dává se Viklefovým výkladem slov Kristových „No- lite iudicare“ tolik strhnouti, že v tom vidí kon vyšší úcty Boží než kdyby byl člověk jako svatý Vavřinec na rožni pečen. To jest samému vykladateli příliš silné, proto praví: „O tom pře jest, a tvrdí pravý opak: „Takový činí to bez prolitie krve, netrpě mnoho o to, ale vyznávajíce jméno Ježíšovo, trpěti proto mučenie těžké a smrt ukrutnú, tomut viece milosti i viery k Bohu má přidáno býti a věčšie poctivost k Bohu než prvniemu. Také s osmým článkem není vykladatel zcela spokojen. Dí: „To na váze stojí“ a pravdivé jest jen tehdy, prokazuje-li se milosrdenství zřízeně; s druhou částí souhlasí, uváděje ji zase slovy: „Než že tuto dí“. Proti článku devátému nic nenamítá. Tuším, že tato analyse stačí, aby bylo každému jasno, že vykladatel jest jiná osoba než autor. Je to táborský kněz ně- který, jenž se prozrazuje naukou o očistci a přímluvě svatých. Výklad Devíti kusů zlatých musí tedy ze spisův Husových zmizeti! Text sám jest nesporně Husův. Že pak český text jest originál, lze poznati ze šroubované (ale pěkné) nehusovské dikce latinského textu mikulovského. Myšlenkově podepíše spisek každý katolický theolog. Vnitřní spojení s Bohem jest cennější než vnější úkony. Ale Hus pojímá ty dvě věci příliš exklusivně. Což když je člověk vnitrně spojen s Bohem a koná ony vnější úkony? Také umělkovaný hyperbolis- mus v některých kusech nepůsobí příjemně. Sám táborský vykla- datel vidí se nucena uvésti jej na pravou míru. Uveřejňuji mikulovský překlad.2) — A ještě na jeden drobný spisek Husův nutno upozorniti. Je to „Zpósoba smrti“ v praž. univ. rkp. V H 29 na fol. 93b. 1) Slovy: „A že dí tuto .. 2) Z rkp. II 24 fol. 86b 87a (252)
Při pátém pak odbývá slova autorova: „Kdyby po smrti tolik plakal“ ironicky táborskou sofistikou o očistci. Jasně se jeví táborská nauka při článku šestém. Hus praví, že kdo si váží Boha nade všecko stvoření, více jej tím ctí, než kdyby se za něho přimlouvala Panna Maria se všemi svatými. O přímluvě svatých učí Hus vskutku zcela katolicky, ale Táborovi jest ta nauka solí v očích. Proto praví, uváděje slova Husova jasně jako slova cizíl): „Protož zdá sě, že by ty řeči něco byly, vložiece v to Matku Boží, ale nic nejsú“. Vidíš, mistře! Při sedmém článku jest zase vykladatel rozumnější než autor. Hus dává se Viklefovým výkladem slov Kristových „No- lite iudicare“ tolik strhnouti, že v tom vidí kon vyšší úcty Boží než kdyby byl člověk jako svatý Vavřinec na rožni pečen. To jest samému vykladateli příliš silné, proto praví: „O tom pře jest, a tvrdí pravý opak: „Takový činí to bez prolitie krve, netrpě mnoho o to, ale vyznávajíce jméno Ježíšovo, trpěti proto mučenie těžké a smrt ukrutnú, tomut viece milosti i viery k Bohu má přidáno býti a věčšie poctivost k Bohu než prvniemu. Také s osmým článkem není vykladatel zcela spokojen. Dí: „To na váze stojí“ a pravdivé jest jen tehdy, prokazuje-li se milosrdenství zřízeně; s druhou částí souhlasí, uváděje ji zase slovy: „Než že tuto dí“. Proti článku devátému nic nenamítá. Tuším, že tato analyse stačí, aby bylo každému jasno, že vykladatel jest jiná osoba než autor. Je to táborský kněz ně- který, jenž se prozrazuje naukou o očistci a přímluvě svatých. Výklad Devíti kusů zlatých musí tedy ze spisův Husových zmizeti! Text sám jest nesporně Husův. Že pak český text jest originál, lze poznati ze šroubované (ale pěkné) nehusovské dikce latinského textu mikulovského. Myšlenkově podepíše spisek každý katolický theolog. Vnitřní spojení s Bohem jest cennější než vnější úkony. Ale Hus pojímá ty dvě věci příliš exklusivně. Což když je člověk vnitrně spojen s Bohem a koná ony vnější úkony? Také umělkovaný hyperbolis- mus v některých kusech nepůsobí příjemně. Sám táborský vykla- datel vidí se nucena uvésti jej na pravou míru. Uveřejňuji mikulovský překlad.2) — A ještě na jeden drobný spisek Husův nutno upozorniti. Je to „Zpósoba smrti“ v praž. univ. rkp. V H 29 na fol. 93b. 1) Slovy: „A že dí tuto .. 2) Z rkp. II 24 fol. 86b 87a (252)
Strana 251
Nazval bych jej „Sedm kusův o smrti“. Že jest Husův, lze poznati z celé manýry, jakož i z toho, že jest v rkp., v němž je Husovo Super IV. Sent., za „Devíti kusy zlatými“. A je to taková perla náboženského poučení a povzbuzení pro umírající, že by měla býti předložena každému těžce nemocnému křesťanu. Myšlenky zde podané nejsou arci také původní, nýbrž jsou sestaveny z trak- tátce „De modo visitandi infirmos“, jenž v rukopisech bývá přičten sv. Augustinovi,1) jest však rozdílný od spisu „De visitatione infirmorum“, který rovněž byl připisován Augustinovi2). Na důkaz závislosti stůj zde výpisek v rkp. praž. univ. V E 17: „Nota: Modus visitandi infirmos secundum Augus- tinum iste est, vid. quod informet sacerdos infirmum principaliter de sex sive moneat: Primo utrum credat omnia, que tradita sunt a Christo et ecclesia sancta; quodsi non credat, inducat eum ad credendum. Secundo utrum gaudeat, quod mori debet in fide Christi; quodsi non gaudet, ut exhortetur ad hoc, nam multum debet esse gratus de illo. Tercio utrum doleat, si offendisset deum umquam; iterum si non dolet, quod saltim doleat de hoc, quod non potest dolere. Quarto utrum habeat propositum de cetero non recidivandi; iterum si non habet, ut inducat ad firmum propositum. Quinto quod credat se salvari ex merito Christi et misericordia dei, principaliter quia iusticie nostre sunt sicut pannus menstruate. Sexto quod in agone defendat se tem- ptacionibus dyaboli memoria passionis Christi. Jak patrno, jsou hlavní myšlenky spisku odtud vybrány a obratně sestaveny. Nový doklad, jak pečlivě sbíral Hus látku k poučení a po- vzbuzení věřících. 1. [Brevis expositio super Pater noster. excelsus Pater noster — suavis dives - . in8. creacione amore1) hereditate2) Qui es in celis speculum eternitatis corona iocunditatis thesaurus felicitatis3) 1) Praž. kapit. rkp. A 79/3 fol. 112b připisuje jej sv. Anselmovi. 2) Migne P. L. 40 col. 1147—1158. V téže patrologii sv. 166 str. 1211 je tento spisek určen jako Baldrikův. (253)
Nazval bych jej „Sedm kusův o smrti“. Že jest Husův, lze poznati z celé manýry, jakož i z toho, že jest v rkp., v němž je Husovo Super IV. Sent., za „Devíti kusy zlatými“. A je to taková perla náboženského poučení a povzbuzení pro umírající, že by měla býti předložena každému těžce nemocnému křesťanu. Myšlenky zde podané nejsou arci také původní, nýbrž jsou sestaveny z trak- tátce „De modo visitandi infirmos“, jenž v rukopisech bývá přičten sv. Augustinovi,1) jest však rozdílný od spisu „De visitatione infirmorum“, který rovněž byl připisován Augustinovi2). Na důkaz závislosti stůj zde výpisek v rkp. praž. univ. V E 17: „Nota: Modus visitandi infirmos secundum Augus- tinum iste est, vid. quod informet sacerdos infirmum principaliter de sex sive moneat: Primo utrum credat omnia, que tradita sunt a Christo et ecclesia sancta; quodsi non credat, inducat eum ad credendum. Secundo utrum gaudeat, quod mori debet in fide Christi; quodsi non gaudet, ut exhortetur ad hoc, nam multum debet esse gratus de illo. Tercio utrum doleat, si offendisset deum umquam; iterum si non dolet, quod saltim doleat de hoc, quod non potest dolere. Quarto utrum habeat propositum de cetero non recidivandi; iterum si non habet, ut inducat ad firmum propositum. Quinto quod credat se salvari ex merito Christi et misericordia dei, principaliter quia iusticie nostre sunt sicut pannus menstruate. Sexto quod in agone defendat se tem- ptacionibus dyaboli memoria passionis Christi. Jak patrno, jsou hlavní myšlenky spisku odtud vybrány a obratně sestaveny. Nový doklad, jak pečlivě sbíral Hus látku k poučení a po- vzbuzení věřících. 1. [Brevis expositio super Pater noster. excelsus Pater noster — suavis dives - . in8. creacione amore1) hereditate2) Qui es in celis speculum eternitatis corona iocunditatis thesaurus felicitatis3) 1) Praž. kapit. rkp. A 79/3 fol. 112b připisuje jej sv. Anselmovi. 2) Migne P. L. 40 col. 1147—1158. V téže patrologii sv. 166 str. 1211 je tento spisek určen jako Baldrikův. (253)
Strana 252
Sanctificetur nomen tuum, ut sit nobis mel — melus — — iubilus4) — in aure — ore S corde Adveniat regnum tuum — iocundum tranquillum securum —sine S permixtione5) perturbacione6) amissione Fiat voluntas tua, ut quod odis odiamus diligis diligamus precipis7) impleamus Panem nostrum cotti- dianum da nobis hodie — materialem8) doctrinalem sacramentalem Et dimitte nobis debita nostra, quecunque commisimus contra deum proximum nosmetipsos Sicut et nos dimittimus debi- toribus nostris, qui offenderunt nos — iniuria verborum9) molestia factorum 10) ablacione rerum Et ne nos inducas in temptacionem: carnis mundi dyaboli Sed libera nos a malo preterito presenti futuro 1) Vyšnobr.: amacione. — 2) Víd. 4550 a: donacione. — 3) Víd. 4550 b a 4748: thalamus felicitatis. — 4) Vyšnobr. a VI G 1: mel, cithara, devocio; Víd. 4748: mel, dulcedo, devocio. — 5) Budyš. VIIIo 8: permutacione. — 6) VI G 1: turbacione; Vyšnobr: tribulacione. — 7) Vyšnobr. a Víd. 4748: que placita tibi sunt ; Víd 4550 a: et sicut angeli obediunt, obediamus; Víd. 4550 b: omnia que tibi placent. — s) Víd. 4550 a: doctrinalem, penitencialem et victualem; Vyšnobr.: doctrinalem, penitencialem et virtualem i. e. sacramentalem; VI G 1: doctrinalem, penitencialem, supersubstancialem et corporeum; Budyš. VIII° 8: doctrinalem, sacramentalem, materialem; Budyš. VIIIo 9: materialem, doctrinalem, penitencialem, sacramentalem, eternalem. — 9) V G 9: ira. — 10) Vyšnobr.: verberum; Víd 4550 a: lesione corporum; VI G 1 vynechal; Víd. 4519 zase verborum; Budyš. VIIIo 8 jen: molestia. (254)
Sanctificetur nomen tuum, ut sit nobis mel — melus — — iubilus4) — in aure — ore S corde Adveniat regnum tuum — iocundum tranquillum securum —sine S permixtione5) perturbacione6) amissione Fiat voluntas tua, ut quod odis odiamus diligis diligamus precipis7) impleamus Panem nostrum cotti- dianum da nobis hodie — materialem8) doctrinalem sacramentalem Et dimitte nobis debita nostra, quecunque commisimus contra deum proximum nosmetipsos Sicut et nos dimittimus debi- toribus nostris, qui offenderunt nos — iniuria verborum9) molestia factorum 10) ablacione rerum Et ne nos inducas in temptacionem: carnis mundi dyaboli Sed libera nos a malo preterito presenti futuro 1) Vyšnobr.: amacione. — 2) Víd. 4550 a: donacione. — 3) Víd. 4550 b a 4748: thalamus felicitatis. — 4) Vyšnobr. a VI G 1: mel, cithara, devocio; Víd. 4748: mel, dulcedo, devocio. — 5) Budyš. VIIIo 8: permutacione. — 6) VI G 1: turbacione; Vyšnobr: tribulacione. — 7) Vyšnobr. a Víd. 4748: que placita tibi sunt ; Víd 4550 a: et sicut angeli obediunt, obediamus; Víd. 4550 b: omnia que tibi placent. — s) Víd. 4550 a: doctrinalem, penitencialem et victualem; Vyšnobr.: doctrinalem, penitencialem et virtualem i. e. sacramentalem; VI G 1: doctrinalem, penitencialem, supersubstancialem et corporeum; Budyš. VIII° 8: doctrinalem, sacramentalem, materialem; Budyš. VIIIo 9: materialem, doctrinalem, penitencialem, sacramentalem, eternalem. — 9) V G 9: ira. — 10) Vyšnobr.: verberum; Víd 4550 a: lesione corporum; VI G 1 vynechal; Víd. 4519 zase verborum; Budyš. VIIIo 8 jen: molestia. (254)
Strana 253
pa — 1a v 2. Novem articuli aurei. 7e —v vrVMrY Reverendus in Christo et in spe dei martir et sanctus glori- osus Joannes dictus Hus de nacione Boemorum hos novem articulos edidit, quos et aureos nominavit sui propter meritorum et premi- orum inmensum valorem: Primus art. Quicunque donec affluit sanitas, unum pro deo donaverit obulum, hic deum amplius honorificat sueque proficiet anime, quam si post mortem tantum auri distribuerit, quantum inter celum terramque posset contineri. Secundus art. Qui verbum unum gracia dei sustinuerit adversum, hic deum plus honorificat sueque proficiet anime, quam si tot virgis sua terga cederet, quot in maxima silva possent inveniri. Tercius art. Quicunque pro deo1) se coram minimo humi- liaverit, hic amplius honorificat deum sueque proficiet anime, quam si ex una ad aliam mundi peregrinaverit extremitatem, in quolibet vestigio proprium sanguinem relinquendo. Quartus art. Quicunque sua membra singula dei ad obse- quium converterit, talis amplius honorificabit ipsum deum sueque proficiet anime, quam si universum mundum possit in suo capite pro deo perlustrare. Quintus art. Quicunque unicam lacrimam pro suis peccatis effuderit, hic multo amplius honorificabit deum sueque proficiet anime, quam si post mortem tantas effunderet lacrimas, quod ex ipsius oculis magna duo flumina scaturirent. Sextus art. Quicunque singulas super creaturas sibi magis pensat dominum deum, hic amplius illum honorificat sueque pro- ficiet anime, quam si beata Virgo Maria genitrix Christi cum sanctis omnibus pro eodem postularet. Septimus art. Quicunque neminem iudicaverit insipienter seu temerarie, hic amplius honorificabit deum ac sue proficiet anime, quam si veluti s. Laurencius in craticula crudeliter assaretur. Octavus art. Quicunque misericordiam suo proximo gracia dei exhibuerit, hic amplius honorificabit deum sueque proficiet anime, quam si utpote b. Paulus apostolus ad celum archanis pro contemplandis raperetur. Nonus art. Quicunque voluntati dei in nichilo contrariatur, hic amplius honorificabit ipsum deum sueque proficiet anime, quam si orbem habendo universum illum causa divini nominis erogaret. 1) Chybí v českém textu: pro boha? — (255) ne am „
pa — 1a v 2. Novem articuli aurei. 7e —v vrVMrY Reverendus in Christo et in spe dei martir et sanctus glori- osus Joannes dictus Hus de nacione Boemorum hos novem articulos edidit, quos et aureos nominavit sui propter meritorum et premi- orum inmensum valorem: Primus art. Quicunque donec affluit sanitas, unum pro deo donaverit obulum, hic deum amplius honorificat sueque proficiet anime, quam si post mortem tantum auri distribuerit, quantum inter celum terramque posset contineri. Secundus art. Qui verbum unum gracia dei sustinuerit adversum, hic deum plus honorificat sueque proficiet anime, quam si tot virgis sua terga cederet, quot in maxima silva possent inveniri. Tercius art. Quicunque pro deo1) se coram minimo humi- liaverit, hic amplius honorificat deum sueque proficiet anime, quam si ex una ad aliam mundi peregrinaverit extremitatem, in quolibet vestigio proprium sanguinem relinquendo. Quartus art. Quicunque sua membra singula dei ad obse- quium converterit, talis amplius honorificabit ipsum deum sueque proficiet anime, quam si universum mundum possit in suo capite pro deo perlustrare. Quintus art. Quicunque unicam lacrimam pro suis peccatis effuderit, hic multo amplius honorificabit deum sueque proficiet anime, quam si post mortem tantas effunderet lacrimas, quod ex ipsius oculis magna duo flumina scaturirent. Sextus art. Quicunque singulas super creaturas sibi magis pensat dominum deum, hic amplius illum honorificat sueque pro- ficiet anime, quam si beata Virgo Maria genitrix Christi cum sanctis omnibus pro eodem postularet. Septimus art. Quicunque neminem iudicaverit insipienter seu temerarie, hic amplius honorificabit deum ac sue proficiet anime, quam si veluti s. Laurencius in craticula crudeliter assaretur. Octavus art. Quicunque misericordiam suo proximo gracia dei exhibuerit, hic amplius honorificabit deum sueque proficiet anime, quam si utpote b. Paulus apostolus ad celum archanis pro contemplandis raperetur. Nonus art. Quicunque voluntati dei in nichilo contrariatur, hic amplius honorificabit ipsum deum sueque proficiet anime, quam si orbem habendo universum illum causa divini nominis erogaret. 1) Chybí v českém textu: pro boha? — (255) ne am „
Strana 254
3. Zpósoba smrti. Prvé raduj sě a žádaj v křesťanské vieře umřieti dobře. Druhé znaj sě, žes nebyl tak živ, jakos měl býti. Třetie želej toho, žes nebyl tak živ spravedlivě, jakos měl býti. Čtvrté měj plný úmysl, že chceš svého života polepšiti, budeš-li moci živ býti. Páté věř bez pochybenie, že jest Kristus umřel za tě na kříži. Šesté děkuj jeho svaté milosti z toho přielišného daru, že tě jest ráčil vykúpiti svú drahú krví na svatém kříži. Sedmé věř úplně, beze všeho pochybenie, že přideš do nebeského králevstvie ne skrze své zaslúženie, ale skrze božie umučenie. Amen. (256)
3. Zpósoba smrti. Prvé raduj sě a žádaj v křesťanské vieře umřieti dobře. Druhé znaj sě, žes nebyl tak živ, jakos měl býti. Třetie želej toho, žes nebyl tak živ spravedlivě, jakos měl býti. Čtvrté měj plný úmysl, že chceš svého života polepšiti, budeš-li moci živ býti. Páté věř bez pochybenie, že jest Kristus umřel za tě na kříži. Šesté děkuj jeho svaté milosti z toho přielišného daru, že tě jest ráčil vykúpiti svú drahú krví na svatém kříži. Sedmé věř úplně, beze všeho pochybenie, že přideš do nebeského králevstvie ne skrze své zaslúženie, ale skrze božie umučenie. Amen. (256)
Strana 255
X. Pramen české Postilly Husovy. Závislost Husova českého spisu O svatokupectví a velkého Výkladu českého na Viklefových traktátech De simonia a Decalogus, závislost namnoze slovná, jakž jsem ji dokázal v II. čísle Studií, budí nutně otázku, jak se to má v tom ohledu s českou Po- stillou Husovou. Dle dosavadních zkušeností můžeme předem říci, že části útočné a reformně napomínavé jsou Husovým vlast- nictvím, a poněvadž tyto části v Postille přirozeně jsou četnější než v jiných spisech, lze právem předpokládati, že jest Postilla původnější než spisy jiné. Ba, poněvadž mimo zmíněné části Po- stilla většinou jen slovně vykládá text, a takový výklad vycvi- čenému kazateli, jakým Hus byl nesporně, nemohl činiti obtíží, nemáme vůbec důvodu předpokládati nějakou odvislost. Jenom pro citáty z Písma a ze sv. Otců měl Hus prameny: Písmo sv. a nějakou sbírku výroků patristických nebo snad některou latinskou sbírku kázání vlastních. Přes to vzal jsem do rukou Viklefovu postillu na nedělní perikopy1) a jal se ji přirovnávati k Postille Husově, očekávaje ovšem, že dospěji k výsledku negativnímu. A vskutku u I. něd. adv. shledal jsem podobnosti sic, jež při stejném způsobu výkladu jsou pochopitelny, ale žádnou závislost slovní. U II. ned. nevidím vůbec souvislosti a u III. zase jest jen stejný postup a podobnosti. Rovněž homilie IV. neděle jest samostatná. Ale na konci jejím a v následujících výkladech nalézám zase celé části přeložené z Viklefa, tak že i zde nutno konstatovati, že Hus používal Viklefa, a to mnohdy doslovně. Ukáži to na několika pří- kladech a pak určím poměr Husa k Viklefovi. 1) Sermones I. Vyd. Loserth Lond. 1886. (257)
X. Pramen české Postilly Husovy. Závislost Husova českého spisu O svatokupectví a velkého Výkladu českého na Viklefových traktátech De simonia a Decalogus, závislost namnoze slovná, jakž jsem ji dokázal v II. čísle Studií, budí nutně otázku, jak se to má v tom ohledu s českou Po- stillou Husovou. Dle dosavadních zkušeností můžeme předem říci, že části útočné a reformně napomínavé jsou Husovým vlast- nictvím, a poněvadž tyto části v Postille přirozeně jsou četnější než v jiných spisech, lze právem předpokládati, že jest Postilla původnější než spisy jiné. Ba, poněvadž mimo zmíněné části Po- stilla většinou jen slovně vykládá text, a takový výklad vycvi- čenému kazateli, jakým Hus byl nesporně, nemohl činiti obtíží, nemáme vůbec důvodu předpokládati nějakou odvislost. Jenom pro citáty z Písma a ze sv. Otců měl Hus prameny: Písmo sv. a nějakou sbírku výroků patristických nebo snad některou latinskou sbírku kázání vlastních. Přes to vzal jsem do rukou Viklefovu postillu na nedělní perikopy1) a jal se ji přirovnávati k Postille Husově, očekávaje ovšem, že dospěji k výsledku negativnímu. A vskutku u I. něd. adv. shledal jsem podobnosti sic, jež při stejném způsobu výkladu jsou pochopitelny, ale žádnou závislost slovní. U II. ned. nevidím vůbec souvislosti a u III. zase jest jen stejný postup a podobnosti. Rovněž homilie IV. neděle jest samostatná. Ale na konci jejím a v následujících výkladech nalézám zase celé části přeložené z Viklefa, tak že i zde nutno konstatovati, že Hus používal Viklefa, a to mnohdy doslovně. Ukáži to na několika pří- kladech a pak určím poměr Husa k Viklefovi. 1) Sermones I. Vyd. Loserth Lond. 1886. (257)
Strana 256
Na konci IV. homilie zmiňuje se Hus o sporné tehdy otázce, chodil-li Kristus bos či obut, a odbývá spor ten slovy Viklefovými: Z té feüi bratfie černí mnišie proti bosákóm dovodie, Ze Kris- tus chodil v tfčvích jako oni, řkúce, Ze by neřekl Jan o jeho obuvi tak, by jie neměl. A bo- sáci zasč proti nim fk, Ze Kris- tus bos chodil jako oni, neb by jinak na hodech Maria Magda- lena nemohla jemu noh slzami- mýti. Ale v tom sváru ani oni, ani tito nemají dobrého dóvodu, než hřiech jimí obojím ostáva, že nechtie Krista chudého bez žádosti zbožie následovati, a tak majíce žádost přielešnú k zboží, obojí sú noh neobuli; ale Kris- tus, jenž pro ny chudobu jest podstúpil, v mysli byl obut od žádosti zbožie časného a ráčil-li jest, tehdy někdy chodil v obuvi a někdy bos. A toho já nesmím rozvázati. (H 22 n.) Ex. quo textu fratres predica- tores contra minores obiciunt, quod Christus ut ipsi fuerat cal- ciatus, aliter enim Baptista in- pertinenter hoc diceret. Sed mi- nores econtra obiciunt, quod Christus sepe viaverat nudus pe- des, cum aliter Maria Magdalena in solempni convivio non habe- > ret oportunitatem ad lavandum et osculandum pedes domini. Sed neuter istorum contendenci- um. caret verborum calumpnia, cum nec sequantur Christum pe- destrem nec sine affeccione tem- poralium ... Christus enim. in: . cessit nunc calciatus nunc nudis pedibus, sicut sibi placuit, sed, omnino affectum avaricie ad tem- poralia non habebat. (V 24) Myšlenku o následování Krista Hus rozvedl, ale, jak patrno ne dosti šťastně ; aspoň věta „Kristus byl obut od žádosti žbožie časného“, není-li chybou písařovou, praví opak toho, co Hus míní. V homilii následující přidržuje se Hus předlohy věrně: Ukazuje toto čtenie najprve, že Josef, otec domnělý ale pěs- tún pravý Kristóv, a Marie mat- ka jeho pravá divili sú sě nad těmi věcmi, které sú sě staly nad Kristem dietétem . . . Druhé ukazuje toto čtenie, že Simeon, ten svatý kněz, požeh- nal jich . . jakožto starší. A dále die Simeon, že položen jest Je- žíš na znamenie, to věz míru mezi bohem a mezi člověkem, Narrat autem hoc ewangeli- um, quomodo Joseph pater Jesu et Maria mater eius mirati sunt de signis multiplicibus, que in ipso in sua nativitate occurre- rant. Simeon autem tamquam sacerdos et senior benedixit ma- tri et puero .. : Et dixit de Jesu ad Mariam . .: Ecce positus est hic.: in sig- num federis inter deum et homi- - nem, cui contradictum est a sa- cerdotibus, phariseis et Scribis et alis legis ficte peritis, quia illi (258)
Na konci IV. homilie zmiňuje se Hus o sporné tehdy otázce, chodil-li Kristus bos či obut, a odbývá spor ten slovy Viklefovými: Z té feüi bratfie černí mnišie proti bosákóm dovodie, Ze Kris- tus chodil v tfčvích jako oni, řkúce, Ze by neřekl Jan o jeho obuvi tak, by jie neměl. A bo- sáci zasč proti nim fk, Ze Kris- tus bos chodil jako oni, neb by jinak na hodech Maria Magda- lena nemohla jemu noh slzami- mýti. Ale v tom sváru ani oni, ani tito nemají dobrého dóvodu, než hřiech jimí obojím ostáva, že nechtie Krista chudého bez žádosti zbožie následovati, a tak majíce žádost přielešnú k zboží, obojí sú noh neobuli; ale Kris- tus, jenž pro ny chudobu jest podstúpil, v mysli byl obut od žádosti zbožie časného a ráčil-li jest, tehdy někdy chodil v obuvi a někdy bos. A toho já nesmím rozvázati. (H 22 n.) Ex. quo textu fratres predica- tores contra minores obiciunt, quod Christus ut ipsi fuerat cal- ciatus, aliter enim Baptista in- pertinenter hoc diceret. Sed mi- nores econtra obiciunt, quod Christus sepe viaverat nudus pe- des, cum aliter Maria Magdalena in solempni convivio non habe- > ret oportunitatem ad lavandum et osculandum pedes domini. Sed neuter istorum contendenci- um. caret verborum calumpnia, cum nec sequantur Christum pe- destrem nec sine affeccione tem- poralium ... Christus enim. in: . cessit nunc calciatus nunc nudis pedibus, sicut sibi placuit, sed, omnino affectum avaricie ad tem- poralia non habebat. (V 24) Myšlenku o následování Krista Hus rozvedl, ale, jak patrno ne dosti šťastně ; aspoň věta „Kristus byl obut od žádosti žbožie časného“, není-li chybou písařovou, praví opak toho, co Hus míní. V homilii následující přidržuje se Hus předlohy věrně: Ukazuje toto čtenie najprve, že Josef, otec domnělý ale pěs- tún pravý Kristóv, a Marie mat- ka jeho pravá divili sú sě nad těmi věcmi, které sú sě staly nad Kristem dietétem . . . Druhé ukazuje toto čtenie, že Simeon, ten svatý kněz, požeh- nal jich . . jakožto starší. A dále die Simeon, že položen jest Je- žíš na znamenie, to věz míru mezi bohem a mezi člověkem, Narrat autem hoc ewangeli- um, quomodo Joseph pater Jesu et Maria mater eius mirati sunt de signis multiplicibus, que in ipso in sua nativitate occurre- rant. Simeon autem tamquam sacerdos et senior benedixit ma- tri et puero .. : Et dixit de Jesu ad Mariam . .: Ecce positus est hic.: in sig- num federis inter deum et homi- - nem, cui contradictum est a sa- cerdotibus, phariseis et Scribis et alis legis ficte peritis, quia illi (258)
Strana 257
jemuž protiřečeno jest od bisku- póv, od kněží a od zákonníkóv a od jiných chytrcóv; neb ti zvláště z naučení ďáblova proti- Ťečili sú. Dále die Simeon prorokuje, co má pannu Maří potkati, řka: A tvú jeho duši projde meč t.j. tvú duši, jenž jest jeho duše stvořením a vyvolením od věč- nosti k spasení, projde meč t.j. bolest tvého 1) umučenie .. A že meč bolestí pro umučenie Kris- tovo nebyl marno, protož dále die Simeon: aby vzjevena byla z mnohých srdcí myšlenie. To móž prvé takto býti vyloženo: Aby myšlenie neustavičná apo- štolóv, kteráž sú měli tři dni, pochybujíce o jeho z mrtvých vstání, byla cierkvi svaté vzjeve- na, tak že sú oni pochybili a panna Maria ty tři dni vieru cierkvi svaté zachovala?) .. Dru- hé vedle vykladu Origenova, Ze proto panna Maria dopusténa jest pro umučenie syna svého tak k veliké bolesti, aby myšle- nie tajemných hřiechóv3) z ná- boženstvie žalostivého k ní byla vzjevena, aby jejim zaslüZením byla odpuštčna. Tfetie takto: aby vzjevena byla z mnohých srdcí myšlenie t. j. aby ona jsúc jako skříně, jenž z veliké bolesti za- chovala jest vieru a skutky Kris- tovy, hnula srdci apoštolskými, aby zjevili popíšíce cierkvi svaté skutky Kristovy. 1) Má býti; jeho. 2) Další: „měvši velikú bolest pro jeho umučenie“ precipue ex dogmate dyaboli confirmati contradixerunt huic signo ewangelico salutari . Et consequenter divertit ad prophetandum eventus de Maria credendos: Tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius h. e. dolor compassionis pertransibit et quasi penetrabit animam tuam, que est ipsius, cum sit predesti- nata tenerrime . . Causa finalis fuit, ut revelentur ex multis cor- dibus cogitaciones. Quod tripli- citer exponitur. Primo ut cogita- ciones fluctuantes apostolorum pro triduo ecclesie ostendantur, ipsa sola servante in sancto sab- bato totam fidem ecclesie. Vel secundo secundum Origenem ad hoc permissa est beata virgo sic compati, ut cogitaciones occulto- rum peccatorum ex devocione compunccionis ad illam et oraci- onibus eius ac meritis revelentur. Vel.tercio, ut Maria existente arca fidei per impressionem ser- vacionis factorum Christi, illa ex gladio illo magis imprimeret et ex multis cordibus ewangelista- rum expressius ecclesie revelen- tur.4) neodpovídá kontextu. 3) Tak! misto hfie$níkóv. — 4) Zde je text chybně vydán. (250)
jemuž protiřečeno jest od bisku- póv, od kněží a od zákonníkóv a od jiných chytrcóv; neb ti zvláště z naučení ďáblova proti- Ťečili sú. Dále die Simeon prorokuje, co má pannu Maří potkati, řka: A tvú jeho duši projde meč t.j. tvú duši, jenž jest jeho duše stvořením a vyvolením od věč- nosti k spasení, projde meč t.j. bolest tvého 1) umučenie .. A že meč bolestí pro umučenie Kris- tovo nebyl marno, protož dále die Simeon: aby vzjevena byla z mnohých srdcí myšlenie. To móž prvé takto býti vyloženo: Aby myšlenie neustavičná apo- štolóv, kteráž sú měli tři dni, pochybujíce o jeho z mrtvých vstání, byla cierkvi svaté vzjeve- na, tak že sú oni pochybili a panna Maria ty tři dni vieru cierkvi svaté zachovala?) .. Dru- hé vedle vykladu Origenova, Ze proto panna Maria dopusténa jest pro umučenie syna svého tak k veliké bolesti, aby myšle- nie tajemných hřiechóv3) z ná- boženstvie žalostivého k ní byla vzjevena, aby jejim zaslüZením byla odpuštčna. Tfetie takto: aby vzjevena byla z mnohých srdcí myšlenie t. j. aby ona jsúc jako skříně, jenž z veliké bolesti za- chovala jest vieru a skutky Kris- tovy, hnula srdci apoštolskými, aby zjevili popíšíce cierkvi svaté skutky Kristovy. 1) Má býti; jeho. 2) Další: „měvši velikú bolest pro jeho umučenie“ precipue ex dogmate dyaboli confirmati contradixerunt huic signo ewangelico salutari . Et consequenter divertit ad prophetandum eventus de Maria credendos: Tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius h. e. dolor compassionis pertransibit et quasi penetrabit animam tuam, que est ipsius, cum sit predesti- nata tenerrime . . Causa finalis fuit, ut revelentur ex multis cor- dibus cogitaciones. Quod tripli- citer exponitur. Primo ut cogita- ciones fluctuantes apostolorum pro triduo ecclesie ostendantur, ipsa sola servante in sancto sab- bato totam fidem ecclesie. Vel secundo secundum Origenem ad hoc permissa est beata virgo sic compati, ut cogitaciones occulto- rum peccatorum ex devocione compunccionis ad illam et oraci- onibus eius ac meritis revelentur. Vel.tercio, ut Maria existente arca fidei per impressionem ser- vacionis factorum Christi, illa ex gladio illo magis imprimeret et ex multis cordibus ewangelista- rum expressius ecclesie revelen- tur.4) neodpovídá kontextu. 3) Tak! misto hfie$níkóv. — 4) Zde je text chybně vydán. (250)
Strana 258
Dale die Ctenie: A bieSe Anna prorokyně. Tato Anna v prvém stavu panenském bez muže byla čistá panna, druhé po stavu pa- nenském, jsúc oddána byla s mu- žem v stavu manželském dóstoj- né sedm let, a třetie od smrtí "muže svého vdovstvie náboZné držela až do let čtyř a osmdesát, protož hodna jest byla, aby svě- dectvie pánu Kristovi podala . . neb ona znamenala jest stav panny Marie, jenž jest před od- dáním s Josefem byla jako Anna, po oddání: byla pravá Josefova manželka, ač jest nikdy k skut- ku nemienila, a po smrti Josefově byla jest vdova. Tato Anna tfetie v písmé sv. jest poloZena: Prvá Anna byla dobrá matka velikého proroka Samuele, druhá Anna byla jest žena Tobiáše starého a matka Tobiáše mladého a tretie Anna jest tato ve čtení položená . . (H 24—26) Et hec eadem persona. Christi et Marie habuit testimonium huius . Anne, que in primo statu virgi- nitatis sine desponsacione legiti- me mansit virgo, secundo a statu virginitatis cum viro suo nupta fuerat septem annis et tercio a morte mariti mansit devote usque ad annos octoginta quatuor in statu laudabili viduitatis. Et hic triplex status huius testis femine figuravit statum triplicem in Maria. Et hec est tercia Anna, quam exprimit scriptura: Prima Anna fuit. Samuelis mater et uxor Helcane, ut patet I. Reg. ]. 2, secunda Anna fuit uxor primi et mater secundi Thobie (Thob. 1, 9) et tercia Anna estista, quam ewangelium commemorat ... (V 29 n.) V kázání na IL ned. po Narození P. přejímá Hus z' Viklefa - začátek : - Svatý Lukáš z naučenie panny Marie pokládá zjevně skutky Kristovy, které jest činil v mla- dosti, řka: Když jest byl Ježíš ve dvanadcti letech, že šel jest na hod velikonoční s Marií a s Josefem do Jeruzalema. Neb všichní pacholíčkové židovští měli sú choditi na tři hody do Jeru- zalema, jakož psáno jest Ex. v 28. kap.;. ale kteří sú daleko bydlili, t&m jest bylo odpuštěno, aby jedné na hod veliký, když Constat guod Lucas ex in- formacione Pauli et b. Vifginis’ notat expressius ‘que Christus fecit. in annis puerilibus: cum, inquit, factus esset annorum duo- decim, ibat in Pascha ad Jeru- salem. cum suis parentibus. Nam omnes Judei masculi debebant visitare Jerusalem in tribus festis, ut patet Exodi XXIIL sed, cum remotis a Jerusalem, ut Galileis, dispensatum est cum visitacione unica die Pasche. Jesus autem (260)
Dale die Ctenie: A bieSe Anna prorokyně. Tato Anna v prvém stavu panenském bez muže byla čistá panna, druhé po stavu pa- nenském, jsúc oddána byla s mu- žem v stavu manželském dóstoj- né sedm let, a třetie od smrtí "muže svého vdovstvie náboZné držela až do let čtyř a osmdesát, protož hodna jest byla, aby svě- dectvie pánu Kristovi podala . . neb ona znamenala jest stav panny Marie, jenž jest před od- dáním s Josefem byla jako Anna, po oddání: byla pravá Josefova manželka, ač jest nikdy k skut- ku nemienila, a po smrti Josefově byla jest vdova. Tato Anna tfetie v písmé sv. jest poloZena: Prvá Anna byla dobrá matka velikého proroka Samuele, druhá Anna byla jest žena Tobiáše starého a matka Tobiáše mladého a tretie Anna jest tato ve čtení položená . . (H 24—26) Et hec eadem persona. Christi et Marie habuit testimonium huius . Anne, que in primo statu virgi- nitatis sine desponsacione legiti- me mansit virgo, secundo a statu virginitatis cum viro suo nupta fuerat septem annis et tercio a morte mariti mansit devote usque ad annos octoginta quatuor in statu laudabili viduitatis. Et hic triplex status huius testis femine figuravit statum triplicem in Maria. Et hec est tercia Anna, quam exprimit scriptura: Prima Anna fuit. Samuelis mater et uxor Helcane, ut patet I. Reg. ]. 2, secunda Anna fuit uxor primi et mater secundi Thobie (Thob. 1, 9) et tercia Anna estista, quam ewangelium commemorat ... (V 29 n.) V kázání na IL ned. po Narození P. přejímá Hus z' Viklefa - začátek : - Svatý Lukáš z naučenie panny Marie pokládá zjevně skutky Kristovy, které jest činil v mla- dosti, řka: Když jest byl Ježíš ve dvanadcti letech, že šel jest na hod velikonoční s Marií a s Josefem do Jeruzalema. Neb všichní pacholíčkové židovští měli sú choditi na tři hody do Jeru- zalema, jakož psáno jest Ex. v 28. kap.;. ale kteří sú daleko bydlili, t&m jest bylo odpuštěno, aby jedné na hod veliký, když Constat guod Lucas ex in- formacione Pauli et b. Vifginis’ notat expressius ‘que Christus fecit. in annis puerilibus: cum, inquit, factus esset annorum duo- decim, ibat in Pascha ad Jeru- salem. cum suis parentibus. Nam omnes Judei masculi debebant visitare Jerusalem in tribus festis, ut patet Exodi XXIIL sed, cum remotis a Jerusalem, ut Galileis, dispensatum est cum visitacione unica die Pasche. Jesus autem (260)
Strana 259
sú beránka jedli, chodili. A- tak Ježíš, jakož die čtenie, byl jest šel do Jeruzalema a zpósobem božím. od věčnosti po. skonání .hodóv ostal jest v chrámé k na- učení cierkvi svaté, a zvláště, aby naučil bískupy a kněží, kterak mají po službě boží pilni“ býti učenie k prospěchu cierkvi svaté. (H 28). Vloživ pak útok na kněze předlohy : A tak počal jest učiti kněží a mistry, když byl ve dvanadcti letech . . . A že mužie čhodilí sú zvláště a ženy zvláště i na hody i s hodóv nábožně a diet- kám slušelo jíti v obém zástupu, protož Josef mněl jest, by Ježíš byl s matkü, a ona mněla, by byl s Josetem. A tak Sli sü bez ného piéd sé a druhy den nevé- dúce, kde jest Ježíš, hledali sú ho mezi přáteli a mezi známými, nevědúce, že ostal v Jeruzalemě, aby v chrámě učil mistry. A po třéch dnech nalezli sú ho v chrá- mé, ne v krčmě ani u tancé ani v. které hřč, ale v chrámě, v miestě modlitbě a svatému uče- ní ustanoveném, mezi mistry, an jich poslúčhá a otazuje, aby na- učil . . . A strachovalí sú sé všickni, vidüce müdrost a odpo- védi jeho,.neb jako müdry sádcé prvé jich poshichal a potom kdyZ .'Sü pochybili otazoval, aniZ -jest toliko otazoval, ale kdyZ sü otá- zali, odpoviedal. A z toho védo- mo jest, že velmě nynie mistři, doktorové a jiní kněžie hřěšie, ex ordinacione eterna remansit in Jerusalem post tempus solemp- nitatis ad doctrinandum exem- plariter sue ecclesie et specialiter viris apostolicis, ut episcopis et prelatis, quomodo post cultum deo proprium zelum et occupa- cionem principaliter habere de- beant circa spirituale regimen ecclesie in suis doctoribus . (V 66) a řeholníky, pokračuje Hus dle Et ita incepit iste magister optimus statim, cum erat anno- rum duodecim. Sed quia viri ibant seorsum per se et mulieres per se tam eundo quam redeundo in tali devota peregrinacione et pu- eris licuit indifferenter ire in utro- libet comitatu, ideo credidit pater ipsum fuisse cum matre et ipsa putavit eum fuisse cum patre . . Sed primo die reditus vel crasti- no petcipientes Jesum deese re- dierunt, primum requirentes inter cognatos et notos utriusque sexus, ignorantes quod remansit in Jerusalem pro suis doctoribus instruendis. Sed post triduum invenerunt eum in templo, non in theatro vel foro ludentem, sed in loco sancto oracioni et doctri ine deputato in medio doctorum au- dientem et interrogantem eos, ut iudex tam iuvenis ordinate in- strueret Stupebant autem omnes, qui éum audierunt, super prudencia el responsis suis. Nam ut prudens iudex secundum eswan- gelium prius ipsos audierat et "ubi defecerant, interrogabat, nec (261)
sú beránka jedli, chodili. A- tak Ježíš, jakož die čtenie, byl jest šel do Jeruzalema a zpósobem božím. od věčnosti po. skonání .hodóv ostal jest v chrámé k na- učení cierkvi svaté, a zvláště, aby naučil bískupy a kněží, kterak mají po službě boží pilni“ býti učenie k prospěchu cierkvi svaté. (H 28). Vloživ pak útok na kněze předlohy : A tak počal jest učiti kněží a mistry, když byl ve dvanadcti letech . . . A že mužie čhodilí sú zvláště a ženy zvláště i na hody i s hodóv nábožně a diet- kám slušelo jíti v obém zástupu, protož Josef mněl jest, by Ježíš byl s matkü, a ona mněla, by byl s Josetem. A tak Sli sü bez ného piéd sé a druhy den nevé- dúce, kde jest Ježíš, hledali sú ho mezi přáteli a mezi známými, nevědúce, že ostal v Jeruzalemě, aby v chrámě učil mistry. A po třéch dnech nalezli sú ho v chrá- mé, ne v krčmě ani u tancé ani v. které hřč, ale v chrámě, v miestě modlitbě a svatému uče- ní ustanoveném, mezi mistry, an jich poslúčhá a otazuje, aby na- učil . . . A strachovalí sú sé všickni, vidüce müdrost a odpo- védi jeho,.neb jako müdry sádcé prvé jich poshichal a potom kdyZ .'Sü pochybili otazoval, aniZ -jest toliko otazoval, ale kdyZ sü otá- zali, odpoviedal. A z toho védo- mo jest, že velmě nynie mistři, doktorové a jiní kněžie hřěšie, ex ordinacione eterna remansit in Jerusalem post tempus solemp- nitatis ad doctrinandum exem- plariter sue ecclesie et specialiter viris apostolicis, ut episcopis et prelatis, quomodo post cultum deo proprium zelum et occupa- cionem principaliter habere de- beant circa spirituale regimen ecclesie in suis doctoribus . (V 66) a řeholníky, pokračuje Hus dle Et ita incepit iste magister optimus statim, cum erat anno- rum duodecim. Sed quia viri ibant seorsum per se et mulieres per se tam eundo quam redeundo in tali devota peregrinacione et pu- eris licuit indifferenter ire in utro- libet comitatu, ideo credidit pater ipsum fuisse cum matre et ipsa putavit eum fuisse cum patre . . Sed primo die reditus vel crasti- no petcipientes Jesum deese re- dierunt, primum requirentes inter cognatos et notos utriusque sexus, ignorantes quod remansit in Jerusalem pro suis doctoribus instruendis. Sed post triduum invenerunt eum in templo, non in theatro vel foro ludentem, sed in loco sancto oracioni et doctri ine deputato in medio doctorum au- dientem et interrogantem eos, ut iudex tam iuvenis ordinate in- strueret Stupebant autem omnes, qui éum audierunt, super prudencia el responsis suis. Nam ut prudens iudex secundum eswan- gelium prius ipsos audierat et "ubi defecerant, interrogabat, nec (261)
Strana 260
kteřížto ani muüdie poslüchají ani otazují ani otpoviedají, neZ vedle své vóle a kfivych svédkóv, jako ona dva stará kněžie Zu- zanu sá odsüdili bez viny, tak oni odsuzují . . . (H 29)) solum opposuit, sed parate re- spondit in materia fidei . . . Et patet, quam culpandi sunt doc- tores nostri, qui nec prudenter audiunt nec interrogant nec re- spondent, sed confitentes suam ignaviam tamquam sacerdotes dampnantes Susannam per testes et iudices eciam scripturam sac- ram .'. . (V 67.) Následuje krátká vzpomínka historická a pak zase Viklef: Otec neotázal, neb věřil jest, že Kristus bóh jest, i bál sě jest boha tresktati ; ale matka z oby- čejné milosti, kterážto milost nestrachuje sé, ale ochotnost čí- ní,!) tieZe příčiny, ne proc je tak Kristus trudil a zamütil, ale pro ' která véc jim uZiteínü tak jest utinil), i die: Aj otec tvój a já truchléce hledali jsme tebe. A Ježíš potvrzuje otázky své matky, také poctivě tieže o jich nevědění, řka: Nevěděli ste, že v těch věcech, kteréZ otcé mého jsá, musiem býti? to věz: prvé a viece než v službě a poslušenství kterého stvořenie. A proč ? Protože přišel jest na svět, aby svědectvie vy- dal pravdě. (H 29 n.) Pater autem Joseph, credens Christi divinitatem, timuit ipsum arguere; sed mater ex amore feiventi, qui nescit dominium sed familiaritatem, urbane per modum questionis interrogat | causam, non quare Christus sic eos vexa- vit, sed quod ad bonum posset fieri, quare Christus suis paren- tibus ita fecit, . . . Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te... Et Christus interrogacionem ac modum loquendi matris sue autenticans3) conformi facesia de nesciencia eorum interrogat; Ne- sciebatis, inquit, quia in hiis, que patris mei sunt, oportet me esse, plus et prius quam in aliquo mi- nisterio creature? Ad hoc enim venit in mundum, ut testimonium prudenter ac luculenter perhibeat veritati. (V 67 n.) Další úvahy Husovy o poslušnosti jsou samostatny, ač Viklef jedná o témže a dosti útočně. | Vykládaje perikopu třetí neděle po Narození P., překládá Hus opět celý začátek z Postilly Viklefovy : Tohoto čtenie div stal sě jest týž den po roce, v kterýžto den — . 3)Odchyluje sé od Vikleía. Miraculum huius ewangelii cre- ditur .. . fuisse factum eodem 2) Lépe; pro která véc uZiteénü jim tak jest učinil. 3) Neb autenticando, nikoliv autenticam, jak má Loserth. (262)
kteřížto ani muüdie poslüchají ani otazují ani otpoviedají, neZ vedle své vóle a kfivych svédkóv, jako ona dva stará kněžie Zu- zanu sá odsüdili bez viny, tak oni odsuzují . . . (H 29)) solum opposuit, sed parate re- spondit in materia fidei . . . Et patet, quam culpandi sunt doc- tores nostri, qui nec prudenter audiunt nec interrogant nec re- spondent, sed confitentes suam ignaviam tamquam sacerdotes dampnantes Susannam per testes et iudices eciam scripturam sac- ram .'. . (V 67.) Následuje krátká vzpomínka historická a pak zase Viklef: Otec neotázal, neb věřil jest, že Kristus bóh jest, i bál sě jest boha tresktati ; ale matka z oby- čejné milosti, kterážto milost nestrachuje sé, ale ochotnost čí- ní,!) tieZe příčiny, ne proc je tak Kristus trudil a zamütil, ale pro ' která véc jim uZiteínü tak jest utinil), i die: Aj otec tvój a já truchléce hledali jsme tebe. A Ježíš potvrzuje otázky své matky, také poctivě tieže o jich nevědění, řka: Nevěděli ste, že v těch věcech, kteréZ otcé mého jsá, musiem býti? to věz: prvé a viece než v službě a poslušenství kterého stvořenie. A proč ? Protože přišel jest na svět, aby svědectvie vy- dal pravdě. (H 29 n.) Pater autem Joseph, credens Christi divinitatem, timuit ipsum arguere; sed mater ex amore feiventi, qui nescit dominium sed familiaritatem, urbane per modum questionis interrogat | causam, non quare Christus sic eos vexa- vit, sed quod ad bonum posset fieri, quare Christus suis paren- tibus ita fecit, . . . Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te... Et Christus interrogacionem ac modum loquendi matris sue autenticans3) conformi facesia de nesciencia eorum interrogat; Ne- sciebatis, inquit, quia in hiis, que patris mei sunt, oportet me esse, plus et prius quam in aliquo mi- nisterio creature? Ad hoc enim venit in mundum, ut testimonium prudenter ac luculenter perhibeat veritati. (V 67 n.) Další úvahy Husovy o poslušnosti jsou samostatny, ač Viklef jedná o témže a dosti útočně. | Vykládaje perikopu třetí neděle po Narození P., překládá Hus opět celý začátek z Postilly Viklefovy : Tohoto čtenie div stal sě jest týž den po roce, v kterýžto den — . 3)Odchyluje sé od Vikleía. Miraculum huius ewangelii cre- ditur .. . fuisse factum eodem 2) Lépe; pro která véc uZiteénü jim tak jest učinil. 3) Neb autenticando, nikoliv autenticam, jak má Loserth. (262)
Strana 261
krstěn jest od Jana Kristus, na hodech svatby, jenž jako sě do- -mnievají, byla jest svatba Janova, jenž jest k apoštolství od nie po- volán, jehož choti neznáme, ač sé domnievají někteří, že by byla Maria Magdalena. A tak po tfetiem dni od povolání Fili- pova a Natanaele, jakož o tom' v 1. kap. sv. Jana jest psáno, v městečku galilejském, jenž slove Kana, stal sé div tento. A matka Ježíšova byla tu na hodech svatby, neb jest byla tetka Janova a tak z přirozenie byla jest dlužna, aby na svatbě byla. A Ježíš také jako přietel přirozený, že byl člověk obecný, povolán jest byl s učedlníky svý- mi. Z toho jest dóvod, že man- želstvie jest hodné, též i svatba; neb by nikoli svrchovaná pravda pan Ježíš nebyl na svatbě, když 'by v sobě byla zlá svatba (Be- a... Pak kdy sć vina ne- nedosta, máté JeZíSova, jsüc pil- na, jako z lítosti poZalovala sy- nu svému, üfajíce, Ze divem opraví nedostatek; a řekla pěkně a skrovně: Vína nemají. A Ježíš odpověděl jí: Co mně a tobě ženo ? Jako by řekl vedle výkladu sv. Augustina, že nevzal jest ćlovelenstvie2) z nie, jímž by činil. všelikaké divy; neb divy činil jest vedle božstvie, jehož ona jest neurodila. Protož die: ještě nepřišla hodina, v kteru by trpěl vedle člověctvie, kteréž jest od nie vzal. Protož ve čtení .faceret die anno post baptizacionem do- mini revoluto. Sed quomodo- cunque de hoc sit, creditur a magis probabili, quod iste nupcie erant Johannis Evangeliste cum mu- liere nobis incoguita, quam qui- dam fingunt fuisse Magdalenam, desponsati et sic die tercia a vocatione Philippi et Nathanael, de qua Joh. I, in oppido Galilee, quod Chana dicitur, hoc miracu- lum supponitur probabiliter esse factum. Et mater Jesu erat ibi tamquam ex confederacione cog- nacionis obligata existere in nupciis nepotis sui. Et Jesus cum discipulis suis ex familiari- tate vocatus est ad illas nupcias. Ex quibus elicitur, quod nupcie sunt licite et non peccata, cum non aliter summa veritas illis nupciis . . . interesset . . . Ma- ter itaque Jesu de vino solicita, dum defecit, quodammodo con- questa!) est filio, quem credidit per miraculum statim apposuisse remedium. Sed facete ac mo- deste . . . conqueritur: Vinum, inquit, non * habent Sed Christus respondit matri sue ex- tranee, quia non subtraxit ab illa naturam, secundum quam originaliter quecunque miracula, cum miracula sic fecit solum secundum naturam divi- nam, a qua ipsa fuit extranea: Nondum venit hora, in qua pa- teretur secundum naturam, quam ab ea assumpserat. Unde Joh. XX et hic secundum b. Aug. ? Ne: dam defecit quodammodo, conquesta, jakž má Loserth. 2) Melo by byti: pfirozenie. (263)
krstěn jest od Jana Kristus, na hodech svatby, jenž jako sě do- -mnievají, byla jest svatba Janova, jenž jest k apoštolství od nie po- volán, jehož choti neznáme, ač sé domnievají někteří, že by byla Maria Magdalena. A tak po tfetiem dni od povolání Fili- pova a Natanaele, jakož o tom' v 1. kap. sv. Jana jest psáno, v městečku galilejském, jenž slove Kana, stal sé div tento. A matka Ježíšova byla tu na hodech svatby, neb jest byla tetka Janova a tak z přirozenie byla jest dlužna, aby na svatbě byla. A Ježíš také jako přietel přirozený, že byl člověk obecný, povolán jest byl s učedlníky svý- mi. Z toho jest dóvod, že man- želstvie jest hodné, též i svatba; neb by nikoli svrchovaná pravda pan Ježíš nebyl na svatbě, když 'by v sobě byla zlá svatba (Be- a... Pak kdy sć vina ne- nedosta, máté JeZíSova, jsüc pil- na, jako z lítosti poZalovala sy- nu svému, üfajíce, Ze divem opraví nedostatek; a řekla pěkně a skrovně: Vína nemají. A Ježíš odpověděl jí: Co mně a tobě ženo ? Jako by řekl vedle výkladu sv. Augustina, že nevzal jest ćlovelenstvie2) z nie, jímž by činil. všelikaké divy; neb divy činil jest vedle božstvie, jehož ona jest neurodila. Protož die: ještě nepřišla hodina, v kteru by trpěl vedle člověctvie, kteréž jest od nie vzal. Protož ve čtení .faceret die anno post baptizacionem do- mini revoluto. Sed quomodo- cunque de hoc sit, creditur a magis probabili, quod iste nupcie erant Johannis Evangeliste cum mu- liere nobis incoguita, quam qui- dam fingunt fuisse Magdalenam, desponsati et sic die tercia a vocatione Philippi et Nathanael, de qua Joh. I, in oppido Galilee, quod Chana dicitur, hoc miracu- lum supponitur probabiliter esse factum. Et mater Jesu erat ibi tamquam ex confederacione cog- nacionis obligata existere in nupciis nepotis sui. Et Jesus cum discipulis suis ex familiari- tate vocatus est ad illas nupcias. Ex quibus elicitur, quod nupcie sunt licite et non peccata, cum non aliter summa veritas illis nupciis . . . interesset . . . Ma- ter itaque Jesu de vino solicita, dum defecit, quodammodo con- questa!) est filio, quem credidit per miraculum statim apposuisse remedium. Sed facete ac mo- deste . . . conqueritur: Vinum, inquit, non * habent Sed Christus respondit matri sue ex- tranee, quia non subtraxit ab illa naturam, secundum quam originaliter quecunque miracula, cum miracula sic fecit solum secundum naturam divi- nam, a qua ipsa fuit extranea: Nondum venit hora, in qua pa- teretur secundum naturam, quam ab ea assumpserat. Unde Joh. XX et hic secundum b. Aug. ? Ne: dam defecit quodammodo, conquesta, jakž má Loserth. 2) Melo by byti: pfirozenie. (263)
Strana 262
sv. Jana v 20. kap. a v tomto nazývá jí ženú, jakož die sv. Aug. Ale sv. Jan Zlatoústý miení, že panna Maria z lítosti chtěla, aby před časem div Kristus uči- nil, aniž z toho by shřčšila; neb jest skrovně a byla-li by Kristova vóle, toho. požádala. A že ten div byl jest prvý, protož chtěl jest, aby byl zjevný a tak čas aby k tomu byl hodný; ne přístupně,!) ale vážně a k na- učení řekl jest: ještě nepřišla hodina, jenž by sě k tomu skutku hodila. Protož Ze ani jemu ani máteři ještě nebyla k tomu divu přístupná hodina, nazývá ji ženů, jako cizí a ne svú; neb neměl jest od nie toho, aby poznal ho- dinu, v kterü má ten div uciniti, ale že má počakati hodiny k tomu divu přístupnějšiíe a' zjevnějšie. Protož matka nepoložila jest v mysli, jako by její prosbu za- hnal a jie neuslyšal, ale že hodně s€ zdrzal, aby Casem svým jejie prosbu naplnil; neb ona znala jest plnú věrú, že Kristus jest všemohúcí a vševědúcí a že všecky věci, které činí, ty činí "velmé ' prává, ProtoZ porudivsi v své mysli vešken skutek a pří- činy jemu k vóli k tomu skutku, mající za to, že bude-li hodné, tehdy nedostatek vína opraví, řeklá jest sluhám : Cožkolivěk die : vám, čiňte. O bychom my, jenž sloveme sluhy Kristovy, té jejie svaté. rady poslúchali! Tehdy bychom nesmilnili ani kterého 1) Nepfesny překlad. 2) Nutno doplniti. protož » ipsam nominat mulierem. Vel, ut placet Crisostomo . . . b. Virgo ex pietate voluit prevenisse miraculum ante tempus debitum. . Nec ex hoc sequitur, quod pec- cavit, cum solum modeste et' condicionaliter vóluit. Cum autem hoc fuit primum Christi miracu- jum, debuit factum fuisse pu- blicum et per consequens tempus ydoneum expectatum; ideo non solum extranee, sed instructive et racione preponderante dixit, quod nondum venit.hora operi huic conveniens. Nec sibi et matri suefuit illud tunc pertinens, ideo nominat ipsam. mulierem tamquam extraneam, cum non .ab ipsa habuit cognoscere plene tempus faciendi miracula, sed pocius oporteret expectare tempus patencius, in quo Christus faceret . dictum opus. Unde mater Jesu non reputavit peticionem eius re- pulsam.sed racionabiliter dilatam, cum Jésum perfecta fide cogno- verat esse omnipotentem, omni- scientem et rectissime omnia .operantem. Et ideo committens totam operacionem [etP) recte operandi circumstanciam suo ar- bitrio, implicans suam condicio- nalem peticionem iam cessare, .dixit ministris: Quodcunque . di- xerit vobis, facite. Et istud est securum et subtile consilium, quod utinam totus mundus non sic contempneret. Tunc enim nostri prelati et. clerici . . . non sic sophisticarent in operibus :man- (264)
sv. Jana v 20. kap. a v tomto nazývá jí ženú, jakož die sv. Aug. Ale sv. Jan Zlatoústý miení, že panna Maria z lítosti chtěla, aby před časem div Kristus uči- nil, aniž z toho by shřčšila; neb jest skrovně a byla-li by Kristova vóle, toho. požádala. A že ten div byl jest prvý, protož chtěl jest, aby byl zjevný a tak čas aby k tomu byl hodný; ne přístupně,!) ale vážně a k na- učení řekl jest: ještě nepřišla hodina, jenž by sě k tomu skutku hodila. Protož Ze ani jemu ani máteři ještě nebyla k tomu divu přístupná hodina, nazývá ji ženů, jako cizí a ne svú; neb neměl jest od nie toho, aby poznal ho- dinu, v kterü má ten div uciniti, ale že má počakati hodiny k tomu divu přístupnějšiíe a' zjevnějšie. Protož matka nepoložila jest v mysli, jako by její prosbu za- hnal a jie neuslyšal, ale že hodně s€ zdrzal, aby Casem svým jejie prosbu naplnil; neb ona znala jest plnú věrú, že Kristus jest všemohúcí a vševědúcí a že všecky věci, které činí, ty činí "velmé ' prává, ProtoZ porudivsi v své mysli vešken skutek a pří- činy jemu k vóli k tomu skutku, mající za to, že bude-li hodné, tehdy nedostatek vína opraví, řeklá jest sluhám : Cožkolivěk die : vám, čiňte. O bychom my, jenž sloveme sluhy Kristovy, té jejie svaté. rady poslúchali! Tehdy bychom nesmilnili ani kterého 1) Nepfesny překlad. 2) Nutno doplniti. protož » ipsam nominat mulierem. Vel, ut placet Crisostomo . . . b. Virgo ex pietate voluit prevenisse miraculum ante tempus debitum. . Nec ex hoc sequitur, quod pec- cavit, cum solum modeste et' condicionaliter vóluit. Cum autem hoc fuit primum Christi miracu- jum, debuit factum fuisse pu- blicum et per consequens tempus ydoneum expectatum; ideo non solum extranee, sed instructive et racione preponderante dixit, quod nondum venit.hora operi huic conveniens. Nec sibi et matri suefuit illud tunc pertinens, ideo nominat ipsam. mulierem tamquam extraneam, cum non .ab ipsa habuit cognoscere plene tempus faciendi miracula, sed pocius oporteret expectare tempus patencius, in quo Christus faceret . dictum opus. Unde mater Jesu non reputavit peticionem eius re- pulsam.sed racionabiliter dilatam, cum Jésum perfecta fide cogno- verat esse omnipotentem, omni- scientem et rectissime omnia .operantem. Et ideo committens totam operacionem [etP) recte operandi circumstanciam suo ar- bitrio, implicans suam condicio- nalem peticionem iam cessare, .dixit ministris: Quodcunque . di- xerit vobis, facite. Et istud est securum et subtile consilium, quod utinam totus mundus non sic contempneret. Tunc enim nostri prelati et. clerici . . . non sic sophisticarent in operibus :man- (264)
Strana 263
hřiechu smrtedlného činili, ale datis et consiliis Christi contra- plně vóli jeho svatého přikázánie riis. (V 73 n.) bychom plnili. (H 34 n.) Další výklad Viklefův Hus rozvádí, neopouštěje však před- dlohy. Z ní na př. jest: Kterýžto obyčej byli sú zákon- níci ustavili, aby často rucě umývali, když by sě čeho i dosti čistého dotkli, a pro orudie, aby je často umývali, jakož sv. Marek píše v 7. Kap. (H 35). A dále: Fuit autem architriclinus quasi . . . architriclinus, a byl jest ten, jenž jest svatbu zpravoval, rector synagoge, vocatus ad be- a vedle obyčeje židovského pravie nedicendum et instruendum nup- tos, quomodo se haberent in ma- někteří, že byl jeden kněz ži- trimonio secundum tradiciones dovský, vydaný na svatbu, aby ženicha a nevěstu učil, kterak seniorum (V 74) mají bydliti spolu (H 36) Úvaha o manželství, již potom Hus připojuje, jest thema u Husa velmi oblíbené a zde zpracováno jest samostatně. Avšak na začátku následující homilie používá Hus opět spisu Viklefova: In hoc ewangelio narratur in- Svaté čtenie toto k potvrzení a k naučení věřících dva divy structivum et doctrinale mira- culum ad edificandam ecclesiam pokládá .. A šli sú po něm zá- stupové mnozí, pro rozličné pří- .Sequebantur autem Christum činy: někteří pro jeho obyčeje populi propter causas multiplices, slavné, někteří z náboženstvie, ut hii ex devocione germinata někteří diváci, aby něco divného ex eius conversacione sancta, hii uslyšeli neb divy viděli, nemocní, ut edificentur ex eius doctrina, hii propter curiositatem audiendi aby byli uzdravení, a lační ně- kteří, aby byli nasyceni, a kněžie nova et videndi miracula, phari- sei ut insidientur imponentes ver- a zákonníci, aby v skutku neb bis et factis Christi calumpniam, v řěči popadnúce ho haněli a infirmi ut curentur et quidam tupili (H 42) plebei ut corporaliter pascantur per Christum (V 78 n.) Druhý odstavec, přirovnávající smrtelný hřích k malomocenství, jest Husův, ale třetí jest zase pouhý překlad: Nec est putandum, quod ex- A věz, že spasitel milostivý ne tendendo manum leprosum tetigit darmo jest vztáhl ruky a dotekl malomocného; neb jeho ruky do- sine causa. Nam tactus manus .. propter observanciam tradicio- nis pharisaice. Laverant enim Judei sepe manus suas ac vasa propter tactum corporis satis mundi, ut patet Marc. VII (V 74). „Studie a texty.“ (265)
hřiechu smrtedlného činili, ale datis et consiliis Christi contra- plně vóli jeho svatého přikázánie riis. (V 73 n.) bychom plnili. (H 34 n.) Další výklad Viklefův Hus rozvádí, neopouštěje však před- dlohy. Z ní na př. jest: Kterýžto obyčej byli sú zákon- níci ustavili, aby často rucě umývali, když by sě čeho i dosti čistého dotkli, a pro orudie, aby je často umývali, jakož sv. Marek píše v 7. Kap. (H 35). A dále: Fuit autem architriclinus quasi . . . architriclinus, a byl jest ten, jenž jest svatbu zpravoval, rector synagoge, vocatus ad be- a vedle obyčeje židovského pravie nedicendum et instruendum nup- tos, quomodo se haberent in ma- někteří, že byl jeden kněz ži- trimonio secundum tradiciones dovský, vydaný na svatbu, aby ženicha a nevěstu učil, kterak seniorum (V 74) mají bydliti spolu (H 36) Úvaha o manželství, již potom Hus připojuje, jest thema u Husa velmi oblíbené a zde zpracováno jest samostatně. Avšak na začátku následující homilie používá Hus opět spisu Viklefova: In hoc ewangelio narratur in- Svaté čtenie toto k potvrzení a k naučení věřících dva divy structivum et doctrinale mira- culum ad edificandam ecclesiam pokládá .. A šli sú po něm zá- stupové mnozí, pro rozličné pří- .Sequebantur autem Christum činy: někteří pro jeho obyčeje populi propter causas multiplices, slavné, někteří z náboženstvie, ut hii ex devocione germinata někteří diváci, aby něco divného ex eius conversacione sancta, hii uslyšeli neb divy viděli, nemocní, ut edificentur ex eius doctrina, hii propter curiositatem audiendi aby byli uzdravení, a lační ně- kteří, aby byli nasyceni, a kněžie nova et videndi miracula, phari- sei ut insidientur imponentes ver- a zákonníci, aby v skutku neb bis et factis Christi calumpniam, v řěči popadnúce ho haněli a infirmi ut curentur et quidam tupili (H 42) plebei ut corporaliter pascantur per Christum (V 78 n.) Druhý odstavec, přirovnávající smrtelný hřích k malomocenství, jest Husův, ale třetí jest zase pouhý překlad: Nec est putandum, quod ex- A věz, že spasitel milostivý ne tendendo manum leprosum tetigit darmo jest vztáhl ruky a dotekl malomocného; neb jeho ruky do- sine causa. Nam tactus manus .. propter observanciam tradicio- nis pharisaice. Laverant enim Judei sepe manus suas ac vasa propter tactum corporis satis mundi, ut patet Marc. VII (V 74). „Studie a texty.“ (265)
Strana 264
tknutie znamená, že jeho těle- senstvie neb člověctvie bylo jest jako stroj neb úd!) božstvie k či- nění divóv, ale božstvie zvláště činilo ty divy člověčenstvím. Druhé znamená Kristovo do- tknutie, že v zákoně starém ač jest bylo zapovédieno dotykati sč malomocného, ale však ne- bylo jest zapovědieno tomu, ktož by dotknutím s& nezprznil, alebrZ dotknutim dal by zdravie tomu, koho by sč dotekl. Tak Eliáš dotekl sé mrtvého mládce, jehoZ jest vzkiiesil, a Eliseus také do- tekl sě mrtvého a vzkřiesil ho mocí boží, kterúžto mocí Kristus uzdravil jest tohoto malomoc- ného.. A tomu malomocnému přikazuje Kristus. řka: Nižád- nému neprav! To móž rozličně rozuměno býti: prvé že v tom dal Kristus: kněžím, prelátóm i jiným příklad, aby když co dobrého učinie, nepýchali aniž žádali, aby ten, jemuž co dob- rého učinie, chválil je z toho.. Druhé aby nižádnému nepravil pychaje nad jinymi, Ze ho uzdra- vil, ani pohor&uje jinych . .. Ctvrté aby niZádnému prvé ne- pravil než kněžím (Lev. XIV) (H 43 n.) | Christi signat, guod eius huma- nitas fuit organum sue divini- taüs in faciendis miraculis, et non principale agens. Notat eciam hic tactus Christi, quod non est ex lege prohibitum tangere -le- prosum il, qui ex tactu non incurreret infeccionem, sed tri- bueret illi, qui tangitur, sani- tatem. Sic enim Helias et Eli- seus tangunt mortuum,. quem suscitant (III. Reg. 11 et IV. Reg. 4) Et sic manus Christi exten- -sio est ab eterna sua voluntate prompta et misericors in facto complecio ... Christus enim pre- cipit mundato nulli dicere; quod potest multipliciter sane intelligi: Primo quod nemini dicat ante complecionem legis Lev. XIV; ut secundo prelati et facientes quecuhque bona doceantur fu- gere inanem gloriam et adulaci- onis oleum de hiis, quibus bene- faciunt.., tercio .. quod non dicat miraculum faciendo scandalum alicui nec pompando (V 79 n.) Útočný výklad o zpovědi, jejž tu Hus přidává, není zde u Viklefa. Za to jest z něho další odstavec o setníkovi: Uzdraviv Kristus žida, již přišel jest do Kafarnaum toho města, aby dobřé učinil pohanu. Neb tento centurio byl jest pohan usazený od Rímenínóv, aby vládl Nec pausat Christus benefa- ciendo Judeis, sed.. benefacit cum hoc gentilibus, ut patet de isto centurione fideli. Centurio - autem iste gentilis positus per 1) Hus má potíž s překladem slova „organum“; lépe bylo „nástroj“. (266)
tknutie znamená, že jeho těle- senstvie neb člověctvie bylo jest jako stroj neb úd!) božstvie k či- nění divóv, ale božstvie zvláště činilo ty divy člověčenstvím. Druhé znamená Kristovo do- tknutie, že v zákoně starém ač jest bylo zapovédieno dotykati sč malomocného, ale však ne- bylo jest zapovědieno tomu, ktož by dotknutím s& nezprznil, alebrZ dotknutim dal by zdravie tomu, koho by sč dotekl. Tak Eliáš dotekl sé mrtvého mládce, jehoZ jest vzkiiesil, a Eliseus také do- tekl sě mrtvého a vzkřiesil ho mocí boží, kterúžto mocí Kristus uzdravil jest tohoto malomoc- ného.. A tomu malomocnému přikazuje Kristus. řka: Nižád- nému neprav! To móž rozličně rozuměno býti: prvé že v tom dal Kristus: kněžím, prelátóm i jiným příklad, aby když co dobrého učinie, nepýchali aniž žádali, aby ten, jemuž co dob- rého učinie, chválil je z toho.. Druhé aby nižádnému nepravil pychaje nad jinymi, Ze ho uzdra- vil, ani pohor&uje jinych . .. Ctvrté aby niZádnému prvé ne- pravil než kněžím (Lev. XIV) (H 43 n.) | Christi signat, guod eius huma- nitas fuit organum sue divini- taüs in faciendis miraculis, et non principale agens. Notat eciam hic tactus Christi, quod non est ex lege prohibitum tangere -le- prosum il, qui ex tactu non incurreret infeccionem, sed tri- bueret illi, qui tangitur, sani- tatem. Sic enim Helias et Eli- seus tangunt mortuum,. quem suscitant (III. Reg. 11 et IV. Reg. 4) Et sic manus Christi exten- -sio est ab eterna sua voluntate prompta et misericors in facto complecio ... Christus enim pre- cipit mundato nulli dicere; quod potest multipliciter sane intelligi: Primo quod nemini dicat ante complecionem legis Lev. XIV; ut secundo prelati et facientes quecuhque bona doceantur fu- gere inanem gloriam et adulaci- onis oleum de hiis, quibus bene- faciunt.., tercio .. quod non dicat miraculum faciendo scandalum alicui nec pompando (V 79 n.) Útočný výklad o zpovědi, jejž tu Hus přidává, není zde u Viklefa. Za to jest z něho další odstavec o setníkovi: Uzdraviv Kristus žida, již přišel jest do Kafarnaum toho města, aby dobřé učinil pohanu. Neb tento centurio byl jest pohan usazený od Rímenínóv, aby vládl Nec pausat Christus benefa- ciendo Judeis, sed.. benefacit cum hoc gentilibus, ut patet de isto centurione fideli. Centurio - autem iste gentilis positus per 1) Hus má potíž s překladem slova „organum“; lépe bylo „nástroj“. (266)
Strana 265
tiem městem Kafarnaum, jenž jest bylo město hlavní v Galilei, té. vlasti.- Ten věrný centurio, jako svědčí sv. Luk. v 7. kap., prvé poslal k Ježíšovi židy z jeho pokolenie a když jest od poslóv vzvěděl, že Ježíš chce přijítí k němu, jakož. druzí pravie a jest podobné, že vyšel v cěstu sám z pokory a z náboženstvie a poctivě bránil mu jíti do svého domu, věda že nebyl jest hodný obyčej židóm vedle jich polože- nie obcovati s pohanem v domu v jedení à v pití. A k tomu chylí sé, Ze die centurio: Pane, nejsem hoden, aby všel pod střéchu můú. A Ježíš znaje víeru jeho, kterúž : má o božství, neželé toho, jako jest želel králíka v 4. kap. -sv. Jana, kterýžto králík prosil jest Ježíše, aby -pospiešil přijíti, nežli by umfčl syn jeho, ale ochotné mluví Ježíš k centurionovi jako k právě väficiemu, že .k sluze dnú zlámanému a u- zdraví ho. A centurio, věře že Kristus jest bóh, a znaje své po- níženie, vyznává že nenie hoden, aby Kristus všel pod stiéchu domu jeho, ale že dosti jemu "jest, ráčí-li Kristus z své ne- smierné moci a z svého milost- denstvie, Ze die-li slovo, aby byl zdráv sluha jeho, že ihned sč stanel). A dovodí toho centurio tak, že poňavadž on jsa usta- ven mocí od ciesaře, přikáže sluhám a oni ihned činie, co přikáže: tehdy ovšem viece ciesař 1) Překlad není dosti hladký. přijde - Romanos ad custodiendum Ca- pharnaum, que fuit metropolis Galilee, rogavit Jesum primo per Judeos sui generis, ut patet Luc. VII, et cum per internunccios di- dicisset Christum velle venire, rogavit eum in via in persona propria reverenter, et ut quidam dicunt, hoc fecit ex devocione ct humilitate, quia noluit vexare dominum. Ideo prohibuit eum in- trare domum suam, cum scivit Judeos abhominari communicare cum gentibus intrando domos eorum vel comedendo. Et isti sensui de humilitate militis gen- tilis videtur textus alludere. Jesus autem cognoscens fidem centuri- onis de sua divinitate non do- luit de eius perfidia, sicut de defectu fidei reguli Joh. 4, ro- gantis eum descendere, prius- quam suus filius moriatur, sed familiariter ut fideli locutus est, quod veniret ad servum eius paraliticum et curaret . . Sed cen- turio credens Christi divinitatem et cognoscens suam inferiorita- tem confitetur se esse indignum, ut Christus intret suum tugu- rium, sed satis est, si placeat inmensitati sue misericordie, quod quantumcunque distiterit corpo- raliter, dicat verbo et puer ad. eius imperium statim sanabitur. . Quod deducit per locum a ma- iori, Nam ipse centurio consti- tutus sub presidis et cesaris po- testate mandat servis .. et statim faciunt: igitur multo magis im- -- (267) | 2s
tiem městem Kafarnaum, jenž jest bylo město hlavní v Galilei, té. vlasti.- Ten věrný centurio, jako svědčí sv. Luk. v 7. kap., prvé poslal k Ježíšovi židy z jeho pokolenie a když jest od poslóv vzvěděl, že Ježíš chce přijítí k němu, jakož. druzí pravie a jest podobné, že vyšel v cěstu sám z pokory a z náboženstvie a poctivě bránil mu jíti do svého domu, věda že nebyl jest hodný obyčej židóm vedle jich polože- nie obcovati s pohanem v domu v jedení à v pití. A k tomu chylí sé, Ze die centurio: Pane, nejsem hoden, aby všel pod střéchu můú. A Ježíš znaje víeru jeho, kterúž : má o božství, neželé toho, jako jest želel králíka v 4. kap. -sv. Jana, kterýžto králík prosil jest Ježíše, aby -pospiešil přijíti, nežli by umfčl syn jeho, ale ochotné mluví Ježíš k centurionovi jako k právě väficiemu, že .k sluze dnú zlámanému a u- zdraví ho. A centurio, věře že Kristus jest bóh, a znaje své po- níženie, vyznává že nenie hoden, aby Kristus všel pod stiéchu domu jeho, ale že dosti jemu "jest, ráčí-li Kristus z své ne- smierné moci a z svého milost- denstvie, Ze die-li slovo, aby byl zdráv sluha jeho, že ihned sč stanel). A dovodí toho centurio tak, že poňavadž on jsa usta- ven mocí od ciesaře, přikáže sluhám a oni ihned činie, co přikáže: tehdy ovšem viece ciesař 1) Překlad není dosti hladký. přijde - Romanos ad custodiendum Ca- pharnaum, que fuit metropolis Galilee, rogavit Jesum primo per Judeos sui generis, ut patet Luc. VII, et cum per internunccios di- dicisset Christum velle venire, rogavit eum in via in persona propria reverenter, et ut quidam dicunt, hoc fecit ex devocione ct humilitate, quia noluit vexare dominum. Ideo prohibuit eum in- trare domum suam, cum scivit Judeos abhominari communicare cum gentibus intrando domos eorum vel comedendo. Et isti sensui de humilitate militis gen- tilis videtur textus alludere. Jesus autem cognoscens fidem centuri- onis de sua divinitate non do- luit de eius perfidia, sicut de defectu fidei reguli Joh. 4, ro- gantis eum descendere, prius- quam suus filius moriatur, sed familiariter ut fideli locutus est, quod veniret ad servum eius paraliticum et curaret . . Sed cen- turio credens Christi divinitatem et cognoscens suam inferiorita- tem confitetur se esse indignum, ut Christus intret suum tugu- rium, sed satis est, si placeat inmensitati sue misericordie, quod quantumcunque distiterit corpo- raliter, dicat verbo et puer ad. eius imperium statim sanabitur. . Quod deducit per locum a ma- iori, Nam ipse centurio consti- tutus sub presidis et cesaris po- testate mandat servis .. et statim faciunt: igitur multo magis im- -- (267) | 2s
Strana 266
všeho světa, jsa všudy vedle svého boZstvie, móZ přikázati kterémukolivék svému stvoření a ihned uposlicha; neb ne- smierně věččie jest moc boha Krista k přikázání každému stvo- ření nežli centurionova k přiká- zání sluhám ciesařovým. A usly- šav Ježíš vyznánie tak veliké viery rytiefe pohàna, divil sé - jest a po sobé jdücím řekl jest, Ze nenalezl jest tak veliké viery v Israel .. | | Ale proti té řěči die někto: Však divenie nebývá z věci prve poznané, a poňavadž Ježíš od věčnosti zná a vie všecky věci, kterakZ sé tedy divil? Odpověď jest, Ze Kristovi jest dvoje znánie.. sly&al jest tuto vyznánie centurio- novo veliké viery, jehoZ prve ne- slysal, a ták vedle toho pozná- nie divil sé jest. Ale ještě' řekl by některý Sti- páček, že Kristus nedie tu pravdy, řka: Nenàlezl sem tak viery v Israel; neb v své matcé panně Maří túž vieru a tak ve- liku nalezl jest a také v svých apoštolech. Tu móž býti. otpo- věď, že skrze Israel tuto rozu- mie sě jedné rod Israel, t. j. toho otcě Jakob, ale ne miesto, v némZ jeho pokolenie piébyvá; a skrze nalezenie Kristovo ro- zumie sé poznánie Kristovo jeli- kožto člověka, kteréžto poznánie prve božsky jest seznall). A tak "hodně má rozumieno býti, Ze Kristus jelikoZto člověk nena- 1) Nepřesné. veliké | perator tocius universitatis cre- ate ubique presens secundum deitatem potest cuicunque cre- ature sue precipere et parebit, Nam infinitum distant istum cen- turionem sub potestate humana .. constitui et deum .. toti seculo imperare. Audiens autem Jesus confessionem tante fidei gentilis militis miratus est et suis se- quentibus dixit se non tantam fidem in Israel invenisse. Contra que verba instant inscii primo per hoc, quod. miracio non cadit nisi super prius incog- nito, cum ergo eternaliter cog- novit omnia, quomodo est mi- ratus? Sed solucio huius est, quod Christo sunt quinque no- ticie.. sic secundum illam no- ticiam (experimentalem) de ta- liter prius incognito est miratus. : Sed secundo arguunt, quod Jesus in hac extasi dixit falsum, cum illam eandem fidem invenit in Israel et maiorem fidem in matre sua ac suis discipulis. Sed hic dicitur, quod per Israel intelligitur genus Jacob et non locus, quem ipsum genus inha- bitat; et per invencionem intel- ligitur scrutinium Christi huma- nitus et non ipsum, quod prius scrutatus est divinitus. Et ut per- tinenter oportet intelligi, non in- venit humanitus tantam fidem in toto genere Jacob. In beata “autem Virgine et in suis apo- stolis, quos prius elegit et illu- (268)
všeho světa, jsa všudy vedle svého boZstvie, móZ přikázati kterémukolivék svému stvoření a ihned uposlicha; neb ne- smierně věččie jest moc boha Krista k přikázání každému stvo- ření nežli centurionova k přiká- zání sluhám ciesařovým. A usly- šav Ježíš vyznánie tak veliké viery rytiefe pohàna, divil sé - jest a po sobé jdücím řekl jest, Ze nenalezl jest tak veliké viery v Israel .. | | Ale proti té řěči die někto: Však divenie nebývá z věci prve poznané, a poňavadž Ježíš od věčnosti zná a vie všecky věci, kterakZ sé tedy divil? Odpověď jest, Ze Kristovi jest dvoje znánie.. sly&al jest tuto vyznánie centurio- novo veliké viery, jehoZ prve ne- slysal, a ták vedle toho pozná- nie divil sé jest. Ale ještě' řekl by některý Sti- páček, že Kristus nedie tu pravdy, řka: Nenàlezl sem tak viery v Israel; neb v své matcé panně Maří túž vieru a tak ve- liku nalezl jest a také v svých apoštolech. Tu móž býti. otpo- věď, že skrze Israel tuto rozu- mie sě jedné rod Israel, t. j. toho otcě Jakob, ale ne miesto, v némZ jeho pokolenie piébyvá; a skrze nalezenie Kristovo ro- zumie sé poznánie Kristovo jeli- kožto člověka, kteréžto poznánie prve božsky jest seznall). A tak "hodně má rozumieno býti, Ze Kristus jelikoZto člověk nena- 1) Nepřesné. veliké | perator tocius universitatis cre- ate ubique presens secundum deitatem potest cuicunque cre- ature sue precipere et parebit, Nam infinitum distant istum cen- turionem sub potestate humana .. constitui et deum .. toti seculo imperare. Audiens autem Jesus confessionem tante fidei gentilis militis miratus est et suis se- quentibus dixit se non tantam fidem in Israel invenisse. Contra que verba instant inscii primo per hoc, quod. miracio non cadit nisi super prius incog- nito, cum ergo eternaliter cog- novit omnia, quomodo est mi- ratus? Sed solucio huius est, quod Christo sunt quinque no- ticie.. sic secundum illam no- ticiam (experimentalem) de ta- liter prius incognito est miratus. : Sed secundo arguunt, quod Jesus in hac extasi dixit falsum, cum illam eandem fidem invenit in Israel et maiorem fidem in matre sua ac suis discipulis. Sed hic dicitur, quod per Israel intelligitur genus Jacob et non locus, quem ipsum genus inha- bitat; et per invencionem intel- ligitur scrutinium Christi huma- nitus et non ipsum, quod prius scrutatus est divinitus. Et ut per- tinenter oportet intelligi, non in- venit humanitus tantam fidem in toto genere Jacob. In beata “autem Virgine et in suis apo- stolis, quos prius elegit et illu- (268)
Strana 267
lez! jest tak veliké viery v rodu Jakob. Ale v panně Maří a v svych apostolech, jeż jest prve vyvolil à osvietil je boZsky, znal jest jelikoZto bóh - věččí vieru, ale nenalezl jest jelikožto člověk ... ProtoZ die dále, Ze ze vSéch stran svéta pohané vyvoleni ob- rátie sé k viele a budü otpo&í- vati s otci svatymi v nebeském království, ale synové pokolenie Kristova, to véz Zidé, pro ne- .vdéénost budü vyvrZeni v tem- nosti zevnitinie t. j. v zbavenie nebeského světla v pekle, A slovú ty temnosti zevnitřníe, prvé pro rozdiel temností vnitřních, jenž jsúnedostatek milosti božíe v duši : to jsú hřiechové a ti slovú tem- nosti vnitfnie; druhé proto, Ze zatracenci zatméní v pekle jsu již beze všie naděje milosti a vysvobozenie. Protož jich tem- nosti jsú zevnitřnie, to véz bez koncě; ale zde hřiešných, kteříž sé pokají, nejsü tak bez koncé a tak ani zevnitinie. (H 45—4') - stravit divinitus, novit divinitus fidem maiorem, sed non invenit humanitus ... Ideo pertinenter dicit Jesus, quod &b omni posi- cionis differencia extra Judeam de gentibus convertentur et re- quiescent cum patriarchis Legis Vet. in ecclesia triumphante, fi- lii autem generis Christi sc. gen- tis iudaice propter peccatum gra- vius et maiorem ingratitudinem eicientur in tenebras exteriores, que sunt carencia celestis lumi- nis in inferno. [lle autem sunt "tenebre exteriores propter causas multiplices: Primo propter tene- bras peccatorum, que sunt ca- rencia luminis gracie, que cum insunt anime, sunt tenebre inte- riores. Secundo quia tenebrati in inferno sunt extra omnem spem redempcionis vel gracie et per consequens sue tenebre sunt exteriores magis quam tenebre viatorum. (V 80—82) Po tomto, jak vidno, prostém překladu pracuje Hus dále samostatněji, ale předlohy nespouští se zcela. Na př. věta „skrze skřéhot zubóv znamená sč hřiech věčný zatracencóv, jímž sě budů protiviti věčně věčné dobrotě pána boha“ (48) jest odtud. Výklad na V. neděli po Narození P. začíná mistr po svém způsobu s Viklefem: Svaté toto čtenie vedle čísla jest k rozumu dosti lehké, avšak jest v něm nauéenie cierkvi svaté, kterak má slúžiti pánu bohu. A proč Kristus vstúpil jest na lodičku, jsú mnohé příčiny: Prvá, aby časem svým s učedl- níky odpočinul vedle těla; druhá, In isto ewangelio docetur ec- clesia salubriter et compendiose, quomodo deo debeat ministrare. Causa autem, quare Christus sic ascendit in naviculam, multi- plex assignatur: Primo ut disci- puli sui capta opportunitate inter- ponendi corpoream quietem pa- (269)
lez! jest tak veliké viery v rodu Jakob. Ale v panně Maří a v svych apostolech, jeż jest prve vyvolil à osvietil je boZsky, znal jest jelikoZto bóh - věččí vieru, ale nenalezl jest jelikožto člověk ... ProtoZ die dále, Ze ze vSéch stran svéta pohané vyvoleni ob- rátie sé k viele a budü otpo&í- vati s otci svatymi v nebeském království, ale synové pokolenie Kristova, to véz Zidé, pro ne- .vdéénost budü vyvrZeni v tem- nosti zevnitinie t. j. v zbavenie nebeského světla v pekle, A slovú ty temnosti zevnitřníe, prvé pro rozdiel temností vnitřních, jenž jsúnedostatek milosti božíe v duši : to jsú hřiechové a ti slovú tem- nosti vnitfnie; druhé proto, Ze zatracenci zatméní v pekle jsu již beze všie naděje milosti a vysvobozenie. Protož jich tem- nosti jsú zevnitřnie, to véz bez koncě; ale zde hřiešných, kteříž sé pokají, nejsü tak bez koncé a tak ani zevnitinie. (H 45—4') - stravit divinitus, novit divinitus fidem maiorem, sed non invenit humanitus ... Ideo pertinenter dicit Jesus, quod &b omni posi- cionis differencia extra Judeam de gentibus convertentur et re- quiescent cum patriarchis Legis Vet. in ecclesia triumphante, fi- lii autem generis Christi sc. gen- tis iudaice propter peccatum gra- vius et maiorem ingratitudinem eicientur in tenebras exteriores, que sunt carencia celestis lumi- nis in inferno. [lle autem sunt "tenebre exteriores propter causas multiplices: Primo propter tene- bras peccatorum, que sunt ca- rencia luminis gracie, que cum insunt anime, sunt tenebre inte- riores. Secundo quia tenebrati in inferno sunt extra omnem spem redempcionis vel gracie et per consequens sue tenebre sunt exteriores magis quam tenebre viatorum. (V 80—82) Po tomto, jak vidno, prostém překladu pracuje Hus dále samostatněji, ale předlohy nespouští se zcela. Na př. věta „skrze skřéhot zubóv znamená sč hřiech věčný zatracencóv, jímž sě budů protiviti věčně věčné dobrotě pána boha“ (48) jest odtud. Výklad na V. neděli po Narození P. začíná mistr po svém způsobu s Viklefem: Svaté toto čtenie vedle čísla jest k rozumu dosti lehké, avšak jest v něm nauéenie cierkvi svaté, kterak má slúžiti pánu bohu. A proč Kristus vstúpil jest na lodičku, jsú mnohé příčiny: Prvá, aby časem svým s učedl- níky odpočinul vedle těla; druhá, In isto ewangelio docetur ec- clesia salubriter et compendiose, quomodo deo debeat ministrare. Causa autem, quare Christus sic ascendit in naviculam, multi- plex assignatur: Primo ut disci- puli sui capta opportunitate inter- ponendi corpoream quietem pa- (269)
Strana 268
aby nás naučil zjevně sě!) mo- dliti, kdyz jest hodné odpoči- nutie, a abychom byli nábožní a vezmuce naučenie abychom potom jiným prospievali; a třětie naučenie, abychom utiekali po- chlebenstvie, jakož Kristus utekl jest, když sú ho voliti chtěli, aby byl králem (v kap. VI. sv. Jana).. À teď vstúpil jest na lo- .diéku; aniZ darmo stala sé buie mořská, když jest Kristus spal; ale bóh 'jest to Kristus zjednal, aby učedlníci byli potvrzení u viefe, Ze on jest bohem, vidüce div z jeho. moci; druhé aby jeho pravé člověctvie bylo do- kázáno, spal jest na lodi; a třetie aby nás naučil sě v núzi modliti; a čtvrté jest ukázánie na učedlniciech, že jakož oni též i my pro nedostatek viery sé str achujeme. Protož ta jest zvláště příčina, proč nám spí milý Kris- tus, 'a z té treskce nés, neb učedlníkóm, když sú ho budili a řekli: Parie, spas nás t. j. Z&- chovaj, hynemet, znamenité die: Co bâznivi jste malé viery? Neb někteří sú z nich byli malé viery, protože sú ho měli jedné za člověka, aneb velmě mdle vě- fili, Ze jest bohem; neb by byli plně věřili, že jest on pravý bóh, tehdy by védéli, Ze tak právé móž divy činiti spě jako nespě; neb božstvie, jenž nikdy nespí, divy činí, ale ne člověctvié, jenž někdy spí a někdy nespí. A z to- hoto máš rozum onoho písma !) Hus čte: aperte. cifice recreentur (ut patet Marc. V1); secundo ut doceat nos apte orate, utendo quiete debita et vacare oracioni et devocioni, ut sic hauriamus doctrinam, quam post populo effundamus, unde Luc. VI...; et tercio docetur ecclesia fugere applausus po- puli, sicut et Christus fecit (Joh. VI. Nec sine racione Christo dormiente factus est motus maris insolitus, sed totum hoc est di- | vinitus ordinatum, ut discipuli - connavigantes confirmentur in fide divinitatis Christi ex viso miraculo, et ex dormicione sua vera et non ficta humanitas ostendatur, et tercio ut doceat nos ipsum rogare in tempore necessitatis ac quod ob. defec- tum fidei solummodo formidamus. llla enim est precise causa, quare dominus dormit nobis; ideo dis- cipulis suscitantibus Jesum et dicentibus: Domine, salva nos, perimus. signanter dicit: Quid timidi estis modice fidei? Erant ‘autem quidam eorum fidei mo- dice, credendo pure eius. huma- nitatem vel nimis remisse eius divinitatem; nam si perfecte cre- derent ipsum esse deum, .no- vissent eum eque posse fecisse | miracula dormiendo sicut vigi- lando, cum non sensualitate sed divinitate, que.non potest sopiri, fecit miracula. Et patet responsio ad illam questionem Ps. 43: Ex- surge, quare obdormis, domine? Deus enim non dormit hominibus (270)
aby nás naučil zjevně sě!) mo- dliti, kdyz jest hodné odpoči- nutie, a abychom byli nábožní a vezmuce naučenie abychom potom jiným prospievali; a třětie naučenie, abychom utiekali po- chlebenstvie, jakož Kristus utekl jest, když sú ho voliti chtěli, aby byl králem (v kap. VI. sv. Jana).. À teď vstúpil jest na lo- .diéku; aniZ darmo stala sé buie mořská, když jest Kristus spal; ale bóh 'jest to Kristus zjednal, aby učedlníci byli potvrzení u viefe, Ze on jest bohem, vidüce div z jeho. moci; druhé aby jeho pravé člověctvie bylo do- kázáno, spal jest na lodi; a třetie aby nás naučil sě v núzi modliti; a čtvrté jest ukázánie na učedlniciech, že jakož oni též i my pro nedostatek viery sé str achujeme. Protož ta jest zvláště příčina, proč nám spí milý Kris- tus, 'a z té treskce nés, neb učedlníkóm, když sú ho budili a řekli: Parie, spas nás t. j. Z&- chovaj, hynemet, znamenité die: Co bâznivi jste malé viery? Neb někteří sú z nich byli malé viery, protože sú ho měli jedné za člověka, aneb velmě mdle vě- fili, Ze jest bohem; neb by byli plně věřili, že jest on pravý bóh, tehdy by védéli, Ze tak právé móž divy činiti spě jako nespě; neb božstvie, jenž nikdy nespí, divy činí, ale ne člověctvié, jenž někdy spí a někdy nespí. A z to- hoto máš rozum onoho písma !) Hus čte: aperte. cifice recreentur (ut patet Marc. V1); secundo ut doceat nos apte orate, utendo quiete debita et vacare oracioni et devocioni, ut sic hauriamus doctrinam, quam post populo effundamus, unde Luc. VI...; et tercio docetur ecclesia fugere applausus po- puli, sicut et Christus fecit (Joh. VI. Nec sine racione Christo dormiente factus est motus maris insolitus, sed totum hoc est di- | vinitus ordinatum, ut discipuli - connavigantes confirmentur in fide divinitatis Christi ex viso miraculo, et ex dormicione sua vera et non ficta humanitas ostendatur, et tercio ut doceat nos ipsum rogare in tempore necessitatis ac quod ob. defec- tum fidei solummodo formidamus. llla enim est precise causa, quare dominus dormit nobis; ideo dis- cipulis suscitantibus Jesum et dicentibus: Domine, salva nos, perimus. signanter dicit: Quid timidi estis modice fidei? Erant ‘autem quidam eorum fidei mo- dice, credendo pure eius. huma- nitatem vel nimis remisse eius divinitatem; nam si perfecte cre- derent ipsum esse deum, .no- vissent eum eque posse fecisse | miracula dormiendo sicut vigi- lando, cum non sensualitate sed divinitate, que.non potest sopiri, fecit miracula. Et patet responsio ad illam questionem Ps. 43: Ex- surge, quare obdormis, domine? Deus enim non dormit hominibus (270)
Strana 269
Davidova: Vstaň, proč spíš, pane? Nebť bóh nespí- lidem, jedné pro: nedostatek viery, jejž mají; a jakož metlu, jenž nespí, drží nad svými věrnými, aby je tresktal, též pomocnü ruku, jenž nespí, vždy drží svým doufa- Jjicim. A z toho máš, že apošto- lové neméli su sé bati tak ve- lice jsüce s Kristem, majíce vé- déti, Ze niZádné stvolenie proti jeho plné vóli nemóZ co učiniti aniž on móž v sě plně úfajícím pomoci zapřieti . .. Také z toho. mas, Ze nelzé jest člověku hřě- šití jedné z nedostatka viery, když smrtedlně břčší; neb hřč- ší-li tak, tehdy neb viery nemá aneb u vieře vrtla... Protoz potřebie jest nám, abychom s a- poštoly jeho řekli nábožně k spa- siteli (v 17. kap. sv. Luk): Pane přimnož nám viery. (H 49 n.) V následujících homiliích pracuje Hus samostatnáji. gelia na VI. neni, vzdy i nisi.propter defectum fidei quoad ipsum. Sed sicut virgam vigi- lantem continue erigit suis fide- libus castigandis, sic manus ad- iutrices vigilanter dirigit in ipsum credentibus. Et patet, quod apo- stoli non debuerunt timere in Christi presencia, cum debent scire nullam creaturam posse contra eius beneplacitum simpli- citer nec ipsum posse deficere in se sperantibus. Eciam patet, quod inpossibile est quemquam peccare, nisi defectus fidei vel eius modicitas sit in causa; nam si quis peccaverit, vel fides in ipso deficit vel vacillat . Ideo rogarent cum apostolis Luc. XVII, quod adaugeat illis fidem (V 86 n.) Evan- neděli po Narození P. ve Viklefové postille vübec z výkladu pak Viklefova na čtení neděle VII. přejal Hus mimo některé myšlenky a glossyl) jen málo: . dabel, jenZ od stvoienie ¢lo- věka z své závisti vždy jest nepřietel člověka, ten nepřietel ďábel, jehož Ktistus nazývá člo- věkem, nasál jest najprve kúkole, : když v čistú zemi, v Adama a v Evu, naučenú uvieře od boha vsál jest lež, jakož die písmo Genesis V prvních knihách (!) 9. kap., fka, Ze neumrü ; a to jest učinil chytřě, počav od ženy, když při ní Adam nebyl .. Také Inimicus homo est ipse diabo- lus, . . gui ab exordio ex innata invidia fuit inimicus humano ge- neri.. Iste homo superseminavit Zizaniam primo quando in ter- ram mundam primorum parentum in fide instructam supervenit se- minando mendacia, ut patet Gen. IIl, et hoc fecit callide, incipien- do a muliere in viri absencia existente. Primo eciam interrogat . questionem, ut sciat, si habeat 1) Králevstvie nebeské v podobenství jest on sám; když spali lidé, t. j. když líní byli praelátové a kněží a j. (271)
Davidova: Vstaň, proč spíš, pane? Nebť bóh nespí- lidem, jedné pro: nedostatek viery, jejž mají; a jakož metlu, jenž nespí, drží nad svými věrnými, aby je tresktal, též pomocnü ruku, jenž nespí, vždy drží svým doufa- Jjicim. A z toho máš, že apošto- lové neméli su sé bati tak ve- lice jsüce s Kristem, majíce vé- déti, Ze niZádné stvolenie proti jeho plné vóli nemóZ co učiniti aniž on móž v sě plně úfajícím pomoci zapřieti . .. Také z toho. mas, Ze nelzé jest člověku hřě- šití jedné z nedostatka viery, když smrtedlně břčší; neb hřč- ší-li tak, tehdy neb viery nemá aneb u vieře vrtla... Protoz potřebie jest nám, abychom s a- poštoly jeho řekli nábožně k spa- siteli (v 17. kap. sv. Luk): Pane přimnož nám viery. (H 49 n.) V následujících homiliích pracuje Hus samostatnáji. gelia na VI. neni, vzdy i nisi.propter defectum fidei quoad ipsum. Sed sicut virgam vigi- lantem continue erigit suis fide- libus castigandis, sic manus ad- iutrices vigilanter dirigit in ipsum credentibus. Et patet, quod apo- stoli non debuerunt timere in Christi presencia, cum debent scire nullam creaturam posse contra eius beneplacitum simpli- citer nec ipsum posse deficere in se sperantibus. Eciam patet, quod inpossibile est quemquam peccare, nisi defectus fidei vel eius modicitas sit in causa; nam si quis peccaverit, vel fides in ipso deficit vel vacillat . Ideo rogarent cum apostolis Luc. XVII, quod adaugeat illis fidem (V 86 n.) Evan- neděli po Narození P. ve Viklefové postille vübec z výkladu pak Viklefova na čtení neděle VII. přejal Hus mimo některé myšlenky a glossyl) jen málo: . dabel, jenZ od stvoienie ¢lo- věka z své závisti vždy jest nepřietel člověka, ten nepřietel ďábel, jehož Ktistus nazývá člo- věkem, nasál jest najprve kúkole, : když v čistú zemi, v Adama a v Evu, naučenú uvieře od boha vsál jest lež, jakož die písmo Genesis V prvních knihách (!) 9. kap., fka, Ze neumrü ; a to jest učinil chytřě, počav od ženy, když při ní Adam nebyl .. Také Inimicus homo est ipse diabo- lus, . . gui ab exordio ex innata invidia fuit inimicus humano ge- neri.. Iste homo superseminavit Zizaniam primo quando in ter- ram mundam primorum parentum in fide instructam supervenit se- minando mendacia, ut patet Gen. IIl, et hoc fecit callide, incipien- do a muliere in viri absencia existente. Primo eciam interrogat . questionem, ut sciat, si habeat 1) Králevstvie nebeské v podobenství jest on sám; když spali lidé, t. j. když líní byli praelátové a kněží a j. (271)
Strana 270
otázal jie, aby mohl vzvěděti, jest-li příchylna ke přivolení; a znamenav v odpovědi,!) ana řkúc: abychme snad neumfeli,. ihned jako prvý lhář, nébrž lež. pravdě Kristově protivná, řekl jest: Nikoli neumfete .. A kdyż vzroste zelina a užitek učiní, tehdy ukáZe sé i kükol t.j. když, viera tak od dábla zprznéná vzjide a užitek učiní t.j. skutek v sobě dobrý .. pfistüpiv$e slu-. hy hospodářovy, to věz světí a nynější věrní.., kteříž zname- nají, kterak mnoho kůúkole jest nasáto od ďábla (H 58) in ea disposicionem ad ulterius seducendum, et percipiendo ip- sam in fide dubiam: Ne forte, inquit, moriamur, ipse tamquam mendacium in absiracto fuit sim- pliciter negative veritati contra- rius: Nequaquam, inquit, morie- mini.. Cum autem crevisset fi- des sic toxico inimici commixta et fecit multa opera bona de ge- nere.. servi., sunt sancti et doctores sequentes, qui istam discrasiam generis humani per- cipiunt ex instinctu diaboli in- troductam (V 94) Co dále vypravuje Hus o popravě tří mladíků, má býti dokladem myšlenky, Ze praeláti proti zákonu Kristovu vytrhávají pšenici s koukolem,: nazývajíce dobro zlem a zlo dobrem. Ta myšlenka je také z Viklefa, s nímž Hus pak pokračuje : . . nechtie nynie preláti i dok- torové, aby písmo svatého čte- nie rozsüdilo pravdu, ale aby oni sami súdili, jakož sú bisku- pové, mistři, kněžie a zákonníci Krista falešným svědectvím od- súdili. A tak svými hanebnými ustaveními súdie i odsuzují věrné kněží, jenž proti jich svatoku- pectví a proti jiné zlosti káží. Avšak mají to védéti, Ze poňa- vadž panny Marie a tak všie říše nebeské jest tato rada : Což- .kolivék die vám Ježíš, to čiňte, a Ježíš die, aby . . obého rósti až do žně nechali, aby z své hlúposti a snad druzí i ze zlosti pšenice s kúkolem t, j. dobrých se zlymi nezahubili. Neb on sám, ' 1) Nutno doplnuiti: Ze jest; nebo dubiam* nepřeložil. Ci písař vynechal? Non enim permittunt, quod lex Christi iudicet sentenciam, Ssi' sit vera, sed ipsimet tamquam sacerdotes, qui Christum occide- rant, iudicant falsitatis testimo- nio partem suam et sic per leges iniquas iudicant fideles plurimos sue superbie ve] avaricie resi- stentés. Verumptamen consilium b. Virginis et per consequens tocius curie celestis est istud: Quodcunque dixerit vobis Jesus, facite. Ipse autem dicit, quod non vult, ut tales hereticos occi- Sione corporis eradicent, ne forte ex cecitate diaboli eradicent et triticum .. Sed sinite, ait Jesus, utraque crescere usque ad mes- sem et in tempore messis finalis spíše Hus Viklefova: „ipsam in fide (272)
otázal jie, aby mohl vzvěděti, jest-li příchylna ke přivolení; a znamenav v odpovědi,!) ana řkúc: abychme snad neumfeli,. ihned jako prvý lhář, nébrž lež. pravdě Kristově protivná, řekl jest: Nikoli neumfete .. A kdyż vzroste zelina a užitek učiní, tehdy ukáZe sé i kükol t.j. když, viera tak od dábla zprznéná vzjide a užitek učiní t.j. skutek v sobě dobrý .. pfistüpiv$e slu-. hy hospodářovy, to věz světí a nynější věrní.., kteříž zname- nají, kterak mnoho kůúkole jest nasáto od ďábla (H 58) in ea disposicionem ad ulterius seducendum, et percipiendo ip- sam in fide dubiam: Ne forte, inquit, moriamur, ipse tamquam mendacium in absiracto fuit sim- pliciter negative veritati contra- rius: Nequaquam, inquit, morie- mini.. Cum autem crevisset fi- des sic toxico inimici commixta et fecit multa opera bona de ge- nere.. servi., sunt sancti et doctores sequentes, qui istam discrasiam generis humani per- cipiunt ex instinctu diaboli in- troductam (V 94) Co dále vypravuje Hus o popravě tří mladíků, má býti dokladem myšlenky, Ze praeláti proti zákonu Kristovu vytrhávají pšenici s koukolem,: nazývajíce dobro zlem a zlo dobrem. Ta myšlenka je také z Viklefa, s nímž Hus pak pokračuje : . . nechtie nynie preláti i dok- torové, aby písmo svatého čte- nie rozsüdilo pravdu, ale aby oni sami súdili, jakož sú bisku- pové, mistři, kněžie a zákonníci Krista falešným svědectvím od- súdili. A tak svými hanebnými ustaveními súdie i odsuzují věrné kněží, jenž proti jich svatoku- pectví a proti jiné zlosti káží. Avšak mají to védéti, Ze poňa- vadž panny Marie a tak všie říše nebeské jest tato rada : Což- .kolivék die vám Ježíš, to čiňte, a Ježíš die, aby . . obého rósti až do žně nechali, aby z své hlúposti a snad druzí i ze zlosti pšenice s kúkolem t, j. dobrých se zlymi nezahubili. Neb on sám, ' 1) Nutno doplnuiti: Ze jest; nebo dubiam* nepřeložil. Ci písař vynechal? Non enim permittunt, quod lex Christi iudicet sentenciam, Ssi' sit vera, sed ipsimet tamquam sacerdotes, qui Christum occide- rant, iudicant falsitatis testimo- nio partem suam et sic per leges iniquas iudicant fideles plurimos sue superbie ve] avaricie resi- stentés. Verumptamen consilium b. Virginis et per consequens tocius curie celestis est istud: Quodcunque dixerit vobis Jesus, facite. Ipse autem dicit, quod non vult, ut tales hereticos occi- Sione corporis eradicent, ne forte ex cecitate diaboli eradicent et triticum .. Sed sinite, ait Jesus, utraque crescere usque ad mes- sem et in tempore messis finalis spíše Hus Viklefova: „ipsam in fide (272)
Strana 271
jenž nemóž poblüditi, v súdný den die angelóm svým jako spra- vedlivý súdcě, aby kúkol v snop- ky svázali. Neb zlým budú nohy i rucé svázány a budü v zevnitř- nie temnosti uvrZeni, ale pšenice t. j. všichni vyvolení do stodoly radosti nebeské budú sebráni. A znamenaj tu, že jakož kú- kol některak prospěšen' jest pše- nici, neb vieZe spolu stéblé, Ze móž lépe státi proti větru, aby neklátil jí.. a na počátcě něco podoben jest kúkol pšenici a vy- trhánie by kúkole bylo škodné, kdyby jej trbali a pšenici tlačili : tak zlí když sú fiedce“ rozsieti . mezi dobrými, nčco jsú dobrým ku pomoci veliké odplaty a jsú jim jako k zvykání v boji du-. chovniem!) (H 60 n.) iudicii Christus iudex inpeccabi- lis dicet angelis, ut zizania col- ligant in fasciculos, cum damp- nandi ligati manibus et pedibus, ut patet Mat. XXII, in | exterio- res tenebras sint proiciendi, iri- ticum autem predestinatorum sunt | in horreum beatitudinis congre- gandi, ut patet Mat. XIII. Sicul enim zizania per accidens pro- dest tritico, cum partes eius col- ligat et facit contra tempestates constancius simul stare ac in principio zizaniam sibi assimilat . et eradicacio plus noceret tritico, conculcando eius radices et cul- mos sepius destruendo : sic pravi rarenter seminati inter bonos fa- ciunt per accidens ad sui meritum * &c exercicdium in virtute (V 96) | V homilii devítníkové bere Hus z predlohy jen „ »královstvie nebeské v tomto miestě . Ý jenž u vinici nepracuje“ (str. 62 n. — 12 řádků) a pak dva odstavce „ľu vinici chtě zasaditi . . . aby pracoval k spasení užitečně“2), (str. 63 n. V 100 n.), ostatek není u Viklefa. Ve vykladu následující neděle nalézám jen jeden úryvek společný: , uši k slyšení, slyš“ „Ale by ta země srdcě našeho . (12 řádků, str. . kdož máš 76, V 109). Žádné souvislosti s Viklefovou postillou nevykazuje kázání na neděli masopustní, za to vydatně jí používá kázání na neděli Invocavit. Příčiny, proč byl veden Pán na poušt od Ducha sv. (str. 87: | . . Svaté cierkvi k prospéchu^), vyklad trojího poku- pokušení o lakoté3)“, . bez nuzné potïéby“, ,Pak po tietie . . pochybenie . šení („A tak pokusil jeho... móž býti ukázáno . . „od ducha bez „A z toho slúžili sú jemu“ ; str. 91—93) i závěr („A že všichni skutkové . . lidu obecnému písmo“, „pokusí-li nás télestny .. „držme sě strany jisté“, „zvláště kněžie . . 1) Vynechal Viklefovo: podobnost stává úplnější. „ad forciorem caritatis colliganciam“, . neZ télestná*, . jedné na ného slu- kterÿmZ sc 2) Povšimnutí zasluhuje, kterak Hus, kdykoliv jest řeč o církvi svaté, vždy skoro přidává: „kteráž jest sbor vyvolených“. 3) lakota jest zde překlad latinského gula. (273)
jenž nemóž poblüditi, v súdný den die angelóm svým jako spra- vedlivý súdcě, aby kúkol v snop- ky svázali. Neb zlým budú nohy i rucé svázány a budü v zevnitř- nie temnosti uvrZeni, ale pšenice t. j. všichni vyvolení do stodoly radosti nebeské budú sebráni. A znamenaj tu, že jakož kú- kol některak prospěšen' jest pše- nici, neb vieZe spolu stéblé, Ze móž lépe státi proti větru, aby neklátil jí.. a na počátcě něco podoben jest kúkol pšenici a vy- trhánie by kúkole bylo škodné, kdyby jej trbali a pšenici tlačili : tak zlí když sú fiedce“ rozsieti . mezi dobrými, nčco jsú dobrým ku pomoci veliké odplaty a jsú jim jako k zvykání v boji du-. chovniem!) (H 60 n.) iudicii Christus iudex inpeccabi- lis dicet angelis, ut zizania col- ligant in fasciculos, cum damp- nandi ligati manibus et pedibus, ut patet Mat. XXII, in | exterio- res tenebras sint proiciendi, iri- ticum autem predestinatorum sunt | in horreum beatitudinis congre- gandi, ut patet Mat. XIII. Sicul enim zizania per accidens pro- dest tritico, cum partes eius col- ligat et facit contra tempestates constancius simul stare ac in principio zizaniam sibi assimilat . et eradicacio plus noceret tritico, conculcando eius radices et cul- mos sepius destruendo : sic pravi rarenter seminati inter bonos fa- ciunt per accidens ad sui meritum * &c exercicdium in virtute (V 96) | V homilii devítníkové bere Hus z predlohy jen „ »královstvie nebeské v tomto miestě . Ý jenž u vinici nepracuje“ (str. 62 n. — 12 řádků) a pak dva odstavce „ľu vinici chtě zasaditi . . . aby pracoval k spasení užitečně“2), (str. 63 n. V 100 n.), ostatek není u Viklefa. Ve vykladu následující neděle nalézám jen jeden úryvek společný: , uši k slyšení, slyš“ „Ale by ta země srdcě našeho . (12 řádků, str. . kdož máš 76, V 109). Žádné souvislosti s Viklefovou postillou nevykazuje kázání na neděli masopustní, za to vydatně jí používá kázání na neděli Invocavit. Příčiny, proč byl veden Pán na poušt od Ducha sv. (str. 87: | . . Svaté cierkvi k prospéchu^), vyklad trojího poku- pokušení o lakoté3)“, . bez nuzné potïéby“, ,Pak po tietie . . pochybenie . šení („A tak pokusil jeho... móž býti ukázáno . . „od ducha bez „A z toho slúžili sú jemu“ ; str. 91—93) i závěr („A že všichni skutkové . . lidu obecnému písmo“, „pokusí-li nás télestny .. „držme sě strany jisté“, „zvláště kněžie . . 1) Vynechal Viklefovo: podobnost stává úplnější. „ad forciorem caritatis colliganciam“, . neZ télestná*, . jedné na ného slu- kterÿmZ sc 2) Povšimnutí zasluhuje, kterak Hus, kdykoliv jest řeč o církvi svaté, vždy skoro přidává: „kteráž jest sbor vyvolených“. 3) lakota jest zde překlad latinského gula. (273)
Strana 272
Sie“; str. 93 n.) jest tu, někde poněkud volněji, přeloženo z Viklefa (121 —126) Homilie na IL. nedéli postní má z předlohy toliko začátek : „Svaté čtenie . . co je prosila, jest uslyšána“, avšak homilie ll. neděle jest téměř ze dvou třetin (str. 101—104 : „Svaté toto čtenie . .. protoZ pro .nevděčnost jsú horší“. V 133—1538) pouhý překlad Viklefa. V následujícím kázání jsou zase jen dva krátké úryvky („A když pozdviže oči . . . co velikého máme činiti“ a „Ale ještě móž býti otázka . . . zjevil a tresktal je*; str. 109, 111 n.) slovné závislé na předloze, kdežto ve výkladu neděle V. Hus úplně sleduje latinský text, někde přidávaje, někde vynechávaje a někde volněji zpracovávaje. Tato část, pro práci Husovu příznačná, budiž tu ještě uvedena: Spasitel náš milostivý blízko před svú smrtí tuto řeč mluvil jest i k poddaným Zidóm i k jich prelátóm, biskupóm, mistróm i zákonníkóm, jenž již byli obec takměř všichnu svedli, aby Krista nevyznávali ani poslüchali. Ale však zvláštnějie tuto řeč Kristus mluvil jest proti biskupóm, kně- žím a zákonníkóm; neb vešken jed hřiecha proti Kristovi od nich jest posel. V tom máme nauce- nie, abychom proti prelátóm, kte- říž zjevně hřešie a pohoršují lidí, kazali... A mó od jich zlosti věrný kazatel počieti, neb tak jest milý Kristus učinil, jakož často psáno jest ve čtení, tak jest činil bóh prve pro hřiechy mstě nad kněžími než nad obec- ným lidem. Protož bóh die skrze Ezech. v 9. kap.: Od chrámu mého počněte, a sv. Petr die: Čas jest, aby počal 'sě súd od domu božieho . . A najprve uka- zuje Kristus, že jeho řeč jest čistá pravda, dovodě najprve, že on jest čist od hřiecha; neb ne- móž-to býti, aby sud velmě čis- Istum sermonem direxit domi- nus tam inferioribus per prela- tos seductis ut turbis, quam eci- am superioribus ut scribis, pha- riseis et principibus sacerdotum. Ipsis tamen. direccius, quia vene- num peccati ab illis traxit origi- nem. In quo docemur salubriter contra prelatos quantumcunque altos invehere ... oportet fide- lem ab ipsis incipere. Sic enim fecit Christus, ut patet crebrius ex ewangelio, et deus populum puniendo. Nam Ezech.1X scribi- tur: A sanctuario meo incipe et I. Pet. 4: Tempus est, ut incipi- at iudicium a domo dei. . Chris- tus ostendens sinceritatem sui ser- monis premittit primo suam mun- diciam a peccato. Impossibile quidem est, quod vas omnino mundum ex se eructans liquorem indefectibilem in eius indefectibi- litate deficiat. Ideo Mat. VII dicit Christus: Non potest arbor bona fructus malos facere nec econtra. Christus ergo securus de sua mundicia iudicio eciam adversa- riorum se exponit: Quis, inquit, (274)
Sie“; str. 93 n.) jest tu, někde poněkud volněji, přeloženo z Viklefa (121 —126) Homilie na IL. nedéli postní má z předlohy toliko začátek : „Svaté čtenie . . co je prosila, jest uslyšána“, avšak homilie ll. neděle jest téměř ze dvou třetin (str. 101—104 : „Svaté toto čtenie . .. protoZ pro .nevděčnost jsú horší“. V 133—1538) pouhý překlad Viklefa. V následujícím kázání jsou zase jen dva krátké úryvky („A když pozdviže oči . . . co velikého máme činiti“ a „Ale ještě móž býti otázka . . . zjevil a tresktal je*; str. 109, 111 n.) slovné závislé na předloze, kdežto ve výkladu neděle V. Hus úplně sleduje latinský text, někde přidávaje, někde vynechávaje a někde volněji zpracovávaje. Tato část, pro práci Husovu příznačná, budiž tu ještě uvedena: Spasitel náš milostivý blízko před svú smrtí tuto řeč mluvil jest i k poddaným Zidóm i k jich prelátóm, biskupóm, mistróm i zákonníkóm, jenž již byli obec takměř všichnu svedli, aby Krista nevyznávali ani poslüchali. Ale však zvláštnějie tuto řeč Kristus mluvil jest proti biskupóm, kně- žím a zákonníkóm; neb vešken jed hřiecha proti Kristovi od nich jest posel. V tom máme nauce- nie, abychom proti prelátóm, kte- říž zjevně hřešie a pohoršují lidí, kazali... A mó od jich zlosti věrný kazatel počieti, neb tak jest milý Kristus učinil, jakož často psáno jest ve čtení, tak jest činil bóh prve pro hřiechy mstě nad kněžími než nad obec- ným lidem. Protož bóh die skrze Ezech. v 9. kap.: Od chrámu mého počněte, a sv. Petr die: Čas jest, aby počal 'sě súd od domu božieho . . A najprve uka- zuje Kristus, že jeho řeč jest čistá pravda, dovodě najprve, že on jest čist od hřiecha; neb ne- móž-to býti, aby sud velmě čis- Istum sermonem direxit domi- nus tam inferioribus per prela- tos seductis ut turbis, quam eci- am superioribus ut scribis, pha- riseis et principibus sacerdotum. Ipsis tamen. direccius, quia vene- num peccati ab illis traxit origi- nem. In quo docemur salubriter contra prelatos quantumcunque altos invehere ... oportet fide- lem ab ipsis incipere. Sic enim fecit Christus, ut patet crebrius ex ewangelio, et deus populum puniendo. Nam Ezech.1X scribi- tur: A sanctuario meo incipe et I. Pet. 4: Tempus est, ut incipi- at iudicium a domo dei. . Chris- tus ostendens sinceritatem sui ser- monis premittit primo suam mun- diciam a peccato. Impossibile quidem est, quod vas omnino mundum ex se eructans liquorem indefectibilem in eius indefectibi- litate deficiat. Ideo Mat. VII dicit Christus: Non potest arbor bona fructus malos facere nec econtra. Christus ergo securus de sua mundicia iudicio eciam adversa- riorum se exponit: Quis, inquit, (274)
Strana 273
tý, v němž nižádné není poskvr- ny, vydal z sebe nedobré pitie. Protoż die Kristus: Nemóž dřčvo dobré ovoce zlého nésti. Milý Kristus Ježíš, jsa jist svú čisto- tí, vydává sé tresktání svych nepřátel řka: Kto z vás tresktati mě bude z hřiechu? ... Dále die Kristus : Pravím-li pravdu, proč nevěříte mi? jako by řekl: Ne- móžete mne v skutciech treskta- ti ani v řeči z křivdy, proč mi nevěříte? Nenie jiná prvnějšíe příčina než ta, že z boha nejste: neb ktož z boha jest, slova bo- „žie slyší. Tu věz, že vešken lid dél( sé na dvé, tak że jedni jsu synové boží a druzí jsú synové dáblovi . . . protož všichni řieká- e „Otče náš“, neb každé stvo- fenie, jelikoZto jest od boha, jest dobré a pošlé od otcě svět- losti. Pak nad byt od boha daný někteří mají milost boží, kteráž- to pochodí od slova božieho, aby člověk z milosti slyše slovo bozie, slizil mile bohu- otci. A slovo božie jest pravda v duši hnutie od boha.. a zpět slovo dablovo, jimZ s& synové jeho rodie, jest leZ neb hnutie v dui, aby člověk lži sé drZal, chyle sé od cesty pravdy. A tak pravá jest řeč Kristova: .. protož vy neslySíte, neb z boha nejste ... protoZ cizoloZné plémé, dáblovi synové, zlým myšlením a zlú vólí z dábla urození, odpověděli sú Ježíšovi a řekli sú: Jistě dobřě dieme my, Ze Samaritán jsi ty a ďábla máš. Řkúce: Samaritán jsi ty, hanějí ho 'u vieřé, Ze by ex vobis arguet me de peccato? Cum sim sic mundus et tam ple- ne reserans veritatem, cum veri- tatem dico vobis, quare vos non creditis mihi? Revera qui est ex deo, verba dei audit in tempore oportuno. Pro quo notandum, quod totum genus humanum di- viditur in duo, sc. in filios dei et in filios diaboli . . utrique vero oportet correspondere secundum esse naturale, quo creatur a deo patre luminum; ideo omnes oran- do dicimus Pater noster. Super esse vero naturale primevum ad- dunt quidam esse gracie, quod oportet ex verbo dei procedere cum inclihacione meritoria ad hunc finem. Verbum autem dei est veritas vel instinctus in ani- ma ad hoc inclinans, et per con- sequens verbum diaboli, per quod procreantur sui filii, est falsitas vel instinctus mentis ad sibi ad- herendum, declinando a semita veritatis. Et patet causalis Christi, dum dicit: Propterea vos non auditis, quia ex deo non estis. Sunt enim obaudientes istam sen- tenciam ex adulterino coniugio diaboli cogitacioné et volicione indebita procreati. Sed ..in con- vicia contumelie prorumpunt: Non- ne, inquiunt, bene dicimus nos, quia Samaritanus estu et demo- nium habes? Primam partem di- xerunt in Christi opprobrium . ., quia ex hoc innuitur, quod fuit quodammodo infidelis . . Samari- tani aliquam partem legis iudai- ce ut Pentateucum tenuerunt et aliam respuerunt. Christus itaque (275)
tý, v němž nižádné není poskvr- ny, vydal z sebe nedobré pitie. Protoż die Kristus: Nemóž dřčvo dobré ovoce zlého nésti. Milý Kristus Ježíš, jsa jist svú čisto- tí, vydává sé tresktání svych nepřátel řka: Kto z vás tresktati mě bude z hřiechu? ... Dále die Kristus : Pravím-li pravdu, proč nevěříte mi? jako by řekl: Ne- móžete mne v skutciech treskta- ti ani v řeči z křivdy, proč mi nevěříte? Nenie jiná prvnějšíe příčina než ta, že z boha nejste: neb ktož z boha jest, slova bo- „žie slyší. Tu věz, že vešken lid dél( sé na dvé, tak że jedni jsu synové boží a druzí jsú synové dáblovi . . . protož všichni řieká- e „Otče náš“, neb každé stvo- fenie, jelikoZto jest od boha, jest dobré a pošlé od otcě svět- losti. Pak nad byt od boha daný někteří mají milost boží, kteráž- to pochodí od slova božieho, aby člověk z milosti slyše slovo bozie, slizil mile bohu- otci. A slovo božie jest pravda v duši hnutie od boha.. a zpět slovo dablovo, jimZ s& synové jeho rodie, jest leZ neb hnutie v dui, aby člověk lži sé drZal, chyle sé od cesty pravdy. A tak pravá jest řeč Kristova: .. protož vy neslySíte, neb z boha nejste ... protoZ cizoloZné plémé, dáblovi synové, zlým myšlením a zlú vólí z dábla urození, odpověděli sú Ježíšovi a řekli sú: Jistě dobřě dieme my, Ze Samaritán jsi ty a ďábla máš. Řkúce: Samaritán jsi ty, hanějí ho 'u vieřé, Ze by ex vobis arguet me de peccato? Cum sim sic mundus et tam ple- ne reserans veritatem, cum veri- tatem dico vobis, quare vos non creditis mihi? Revera qui est ex deo, verba dei audit in tempore oportuno. Pro quo notandum, quod totum genus humanum di- viditur in duo, sc. in filios dei et in filios diaboli . . utrique vero oportet correspondere secundum esse naturale, quo creatur a deo patre luminum; ideo omnes oran- do dicimus Pater noster. Super esse vero naturale primevum ad- dunt quidam esse gracie, quod oportet ex verbo dei procedere cum inclihacione meritoria ad hunc finem. Verbum autem dei est veritas vel instinctus in ani- ma ad hoc inclinans, et per con- sequens verbum diaboli, per quod procreantur sui filii, est falsitas vel instinctus mentis ad sibi ad- herendum, declinando a semita veritatis. Et patet causalis Christi, dum dicit: Propterea vos non auditis, quia ex deo non estis. Sunt enim obaudientes istam sen- tenciam ex adulterino coniugio diaboli cogitacioné et volicione indebita procreati. Sed ..in con- vicia contumelie prorumpunt: Non- ne, inquiunt, bene dicimus nos, quia Samaritanus estu et demo- nium habes? Primam partem di- xerunt in Christi opprobrium . ., quia ex hoc innuitur, quod fuit quodammodo infidelis . . Samari- tani aliquam partem legis iudai- ce ut Pentateucum tenuerunt et aliam respuerunt. Christus itaque (275)
Strana 274
pravé viery neměl ;- neb Samari- táni, ti pohané, něco sú drželi. zákona s židy, jako patery kni- hy Mojžiešovy, a něco nic. A tak že Kristus někdy milostivě obco- val s Samaritány, jako s onú ženú u studnicč, a s jinými, čině . jim. milosrdenství . . A když Fk: A ďábla máš, tu ho hančjí, že. jest čarodějníkem, slúžé ďáblu, jehož mocí divy činí (H 116-119) Zde viděti, jak pracuje Hus, communicavit cum Samaritanis, ipsos in propria patria visitando et alias salubriter predicando; ut patet de Samaritana ad fontem Joh. IV. Imponebant eciam sibi, quod iuvante demonio, quem colebat, fecit cuncta opera sua mirabilia, et ad hunc sensum vocabant eum demonium haben- tem (V 146 n.) když .používá předlohy voln&ji. Ještě lépe to vysvitne z následujícího : „Ale ctim otcě svého a vy ne- uctili jste mne“ ,: neb žáci Kris- tovi, majice naučenie ode všie svaté trojice, vědúce, že čím vie- - ce trpie, tím, viece boha ctie a včččie odplatu vezmú, protož mile a pokorné hančnie trpie. A z toho jest dokázánie, že ti z školy Kristovy nějsú, kteříž pro nařče- nie, a druhdy ano jest pravé, pohánie sě a súdie a utracují mnoho zbožie. A v té rotě jsú obecně žáci, jenž sě právóm pa- pežským učie, ale co Kristus při- kázal, toho se neučí, Také mno- zí světští . . . A tak řka: „já ctim :oteś*, ukazuje že ďábla nemá.. a Ika: „vy ste neuctili mne, ukazuje, że oni js dábel-. nici, neb ktoż Krista necti, ten jest dabelnik. Aniž mohůú v prav- dě řéci židé, by' Kristus pro marnú chválu činil divy; neb spatřiece všecky skutky jeho, ne- mohůú říci, by ku pýše světské se chylili. ProtoZ Kristus ihned die jako člověk: A jät chvály své nehledám, jest kto by hledal a súdil. Miení Kristus, že nehle- Et patet, guantum filii diaboli .& scola Christi exorbitant, qui propter crimen eis impositum, li- cet vere, consumunt invide om- nia sua temporalia et seipsos.. ideo signanter arnectit dominus: „sed honorifico patrem meum* et adiungit condicionem filiorum diaboli: Vos, inquit, inhonorastis me. Nam scola Christi est docta a tota trinitate, quod homo continue faciat ad dei honorificenciam ma- gis bonum; et scola diaboli... | Et in istam caribdim legiste et sapientes seculi demerguntur. Et patet, quod Christus in faciendo miracula non fuit demoniacus . . ipsi autem erant demoniaci, co quod Christum irracionabiliter in- honoraverunt et. sic deum . . Nec possunt Judei dicere, quod Chris- tus propter vanam gloriam fecit miracula .. quia examinent omnia opera Christi et iudicent, si re- dundent sibi ad mundanam glo- riam ... Ideo pertinenter dicit Christus humanitus: Ego, inquit, gloriam meam non quero, est qui querat et iudicet. - Christus (276)
pravé viery neměl ;- neb Samari- táni, ti pohané, něco sú drželi. zákona s židy, jako patery kni- hy Mojžiešovy, a něco nic. A tak že Kristus někdy milostivě obco- val s Samaritány, jako s onú ženú u studnicč, a s jinými, čině . jim. milosrdenství . . A když Fk: A ďábla máš, tu ho hančjí, že. jest čarodějníkem, slúžé ďáblu, jehož mocí divy činí (H 116-119) Zde viděti, jak pracuje Hus, communicavit cum Samaritanis, ipsos in propria patria visitando et alias salubriter predicando; ut patet de Samaritana ad fontem Joh. IV. Imponebant eciam sibi, quod iuvante demonio, quem colebat, fecit cuncta opera sua mirabilia, et ad hunc sensum vocabant eum demonium haben- tem (V 146 n.) když .používá předlohy voln&ji. Ještě lépe to vysvitne z následujícího : „Ale ctim otcě svého a vy ne- uctili jste mne“ ,: neb žáci Kris- tovi, majice naučenie ode všie svaté trojice, vědúce, že čím vie- - ce trpie, tím, viece boha ctie a včččie odplatu vezmú, protož mile a pokorné hančnie trpie. A z toho jest dokázánie, že ti z školy Kristovy nějsú, kteříž pro nařče- nie, a druhdy ano jest pravé, pohánie sě a súdie a utracují mnoho zbožie. A v té rotě jsú obecně žáci, jenž sě právóm pa- pežským učie, ale co Kristus při- kázal, toho se neučí, Také mno- zí světští . . . A tak řka: „já ctim :oteś*, ukazuje že ďábla nemá.. a Ika: „vy ste neuctili mne, ukazuje, że oni js dábel-. nici, neb ktoż Krista necti, ten jest dabelnik. Aniž mohůú v prav- dě řéci židé, by' Kristus pro marnú chválu činil divy; neb spatřiece všecky skutky jeho, ne- mohůú říci, by ku pýše světské se chylili. ProtoZ Kristus ihned die jako člověk: A jät chvály své nehledám, jest kto by hledal a súdil. Miení Kristus, že nehle- Et patet, guantum filii diaboli .& scola Christi exorbitant, qui propter crimen eis impositum, li- cet vere, consumunt invide om- nia sua temporalia et seipsos.. ideo signanter arnectit dominus: „sed honorifico patrem meum* et adiungit condicionem filiorum diaboli: Vos, inquit, inhonorastis me. Nam scola Christi est docta a tota trinitate, quod homo continue faciat ad dei honorificenciam ma- gis bonum; et scola diaboli... | Et in istam caribdim legiste et sapientes seculi demerguntur. Et patet, quod Christus in faciendo miracula non fuit demoniacus . . ipsi autem erant demoniaci, co quod Christum irracionabiliter in- honoraverunt et. sic deum . . Nec possunt Judei dicere, quod Chris- tus propter vanam gloriam fecit miracula .. quia examinent omnia opera Christi et iudicent, si re- dundent sibi ad mundanam glo- riam ... Ideo pertinenter dicit Christus humanitus: Ego, inquit, gloriam meam non quero, est qui querat et iudicet. - Christus (276)
Strana 275
dá sobě člověku vóli boží, jako jie lidé světští hledají; ale bóh a tak božstvie hledá chvály Kristovy a súdí od věčnosti, která chvála na Kris- ta jelikožto na člověka slušie. chvaly près . ProtoZ ten, kdoZ chvély v svèté - sobě hledá, jest podoben tomu, který by chtěl uhoniti stien přěd sebü a kázati mu, aby napréd šel přčd ním proti slunci, a tomu, který by chtěl na vodě hory ve- liké pfepláti . . . I tku: znali sme, že ďábla máš. A do- vodie toho z řeči Kristovy, jako by on selhal, mieniece, neb řkú: Abraham umřčl jest i proroci, a ty dies . t. v rozumu, protoZ die Aristo- tiles: „Každý zlý jest neumělý“ . . han&jíce Krista a nerozumé- jíce, že on mluví o smrti věčné. A také nerozuměli sú, že Kristovi příslušelo zvláště miuvití o smrti věčné . . . Neb kto jest toho ne- věděl, že Abraham a jiní zemřeli sú smrtí tělestnú ? ale světí smrtí věčnú neumřeli sú, neb sú jie nikdy neokusili ; neb nemóž ni- žádný tú smrtí umřieti, ktož jie „na věky neokusí t. j. nepozná jie sobě a nepočije. A tak řkúce židé: zdali ty jsi věččí než otec náš Abraham? pravdu sú řekli, ač bludně,4) mniece, že on nenie věččí než Abraham ani než jiní prorokové ; protož řkú: i kým 1) tak, místo Loserthova: Již po- Oslepila je jich zlost enim non intendit prinio et prin- cipaliter suam gloriam humani- tus ut legiste, sed deitas . . que- rit gloriam humanitatis!) Christi et iudicat, eternaliter, quomodo sibi ex debito sed per accidens debet dari. — . Unde idem videtur viantes gloriam suam sic querere et solli- citari; quomodo umbra debet se- qui currentem versus astrum, et supra aquas2) lacus loca alta vel humilia transuitare . . . Di- xerunt ergo Judei: Nunc cogno- scimus, - quia demonium habes. Et probant hoc ex Christi men- dacio: Abraham, inquiunt, mor- tuus est et prophete et tu dicis oppositum . Sed quia omnis malus ignarus, ut patet III. Ethic., planum est quod cecitas sue igno- rancie ex eorum malicia proce- debat. Ignorarunt enim equivoca- cionem inter mortem et vitam temporalem atque perpetuam. Ignorarunt eciam, quomodo perti- nens fuit Christo specialiter loqui de morte perpetua. Nam Abraham et sancti legis veteris morieban- tur morte solummodo temporali, sed morte perpetua nemo moritur, nisi gustaverit ipsam in eternum. Et sic verum dixerunt, licet ignoranter,quod Christus sit maior quam Abraham vel alius3) pro- phetarum. Sed quantum ad, ac- cusacionem, qua innuerunt Chris- tum gloriam suam guerere, magni- „humanitus“. 2) Loserth klade za aguas chybně čárku. 8) Má býti: aliguis. 4) Hus čte asi „erranter“, jež má i Loserth pod čarou, a dobře je dále vykládá. (27 7)
dá sobě člověku vóli boží, jako jie lidé světští hledají; ale bóh a tak božstvie hledá chvály Kristovy a súdí od věčnosti, která chvála na Kris- ta jelikožto na člověka slušie. chvaly près . ProtoZ ten, kdoZ chvély v svèté - sobě hledá, jest podoben tomu, který by chtěl uhoniti stien přěd sebü a kázati mu, aby napréd šel přčd ním proti slunci, a tomu, který by chtěl na vodě hory ve- liké pfepláti . . . I tku: znali sme, že ďábla máš. A do- vodie toho z řeči Kristovy, jako by on selhal, mieniece, neb řkú: Abraham umřčl jest i proroci, a ty dies . t. v rozumu, protoZ die Aristo- tiles: „Každý zlý jest neumělý“ . . han&jíce Krista a nerozumé- jíce, že on mluví o smrti věčné. A také nerozuměli sú, že Kristovi příslušelo zvláště miuvití o smrti věčné . . . Neb kto jest toho ne- věděl, že Abraham a jiní zemřeli sú smrtí tělestnú ? ale světí smrtí věčnú neumřeli sú, neb sú jie nikdy neokusili ; neb nemóž ni- žádný tú smrtí umřieti, ktož jie „na věky neokusí t. j. nepozná jie sobě a nepočije. A tak řkúce židé: zdali ty jsi věččí než otec náš Abraham? pravdu sú řekli, ač bludně,4) mniece, že on nenie věččí než Abraham ani než jiní prorokové ; protož řkú: i kým 1) tak, místo Loserthova: Již po- Oslepila je jich zlost enim non intendit prinio et prin- cipaliter suam gloriam humani- tus ut legiste, sed deitas . . que- rit gloriam humanitatis!) Christi et iudicat, eternaliter, quomodo sibi ex debito sed per accidens debet dari. — . Unde idem videtur viantes gloriam suam sic querere et solli- citari; quomodo umbra debet se- qui currentem versus astrum, et supra aquas2) lacus loca alta vel humilia transuitare . . . Di- xerunt ergo Judei: Nunc cogno- scimus, - quia demonium habes. Et probant hoc ex Christi men- dacio: Abraham, inquiunt, mor- tuus est et prophete et tu dicis oppositum . Sed quia omnis malus ignarus, ut patet III. Ethic., planum est quod cecitas sue igno- rancie ex eorum malicia proce- debat. Ignorarunt enim equivoca- cionem inter mortem et vitam temporalem atque perpetuam. Ignorarunt eciam, quomodo perti- nens fuit Christo specialiter loqui de morte perpetua. Nam Abraham et sancti legis veteris morieban- tur morte solummodo temporali, sed morte perpetua nemo moritur, nisi gustaverit ipsam in eternum. Et sic verum dixerunt, licet ignoranter,quod Christus sit maior quam Abraham vel alius3) pro- phetarum. Sed quantum ad, ac- cusacionem, qua innuerunt Chris- tum gloriam suam guerere, magni- „humanitus“. 2) Loserth klade za aguas chybně čárku. 8) Má býti: aliguis. 4) Hus čte asi „erranter“, jež má i Loserth pod čarou, a dobře je dále vykládá. (27 7)
Strana 276
sč činíš, tak sě velebě nad jiné ? Ale k té lživé žalobě odpoviedá Kristus. řka: Chlubím neb chvá- lím-li Sám sé, chvála má nic ne- nie. Neb marná chvála, protoZe pravdě jest protivná, nenie chvála, alebrZ pohan&nie; ale kohož bóh chválí, tent má pravá chválu a ta néco jest. ProtoZ die Kristus: Jest otec mój, jenZ, chválí má, o némZ vy pravíte, Ze bóh váš jest, ale lživě a já právě... Neb oni sü lhali, Fküce Ze boha znají a že jich jest zvláště, pro- toZe zákon jeho drZie . ;. protoZ kdyby Kristus řekl, že nezná boha, tehdy by byl lhář k nim podobný ... Abraham radoval sé jest, aby vidél den mój, vidél jest a rado- val sé jest. Tu dovodí Kristus, že on jest věččí než Abraham jich otec; aoni proti dóvodu od- pieraji, že toho nenie, řkúce: Padesát let ještě nemáš a Abra- bama si vidél? Jako by řekli: Pravdy nepraviś ; Abraham jest před padesáti lety umřel a ty ještě padesát let nemáš. A jme- nují ku padesáti letóm, že jich nemá, proto aby chtél- by sé činiti starym pro poéestnost2) aby jeho mladá postava byla očitě proti němu; neb jest Kris- tus ještě neměl let tří a třidcieti. Ale Kristus ukazuje své bož- 1) Loserth chybně: simuletur, 2) Cetl: Fame causa? .co me ipsum, gloria mea ficando seipsum pompatice super Abraham et alios patriarchas, Christus respondit . .. Si glorifi- nihil est; nam vana gloria sive falsa recte veritati contraria nihil est, vel non est gloria sed magis confusio; sed cum deus eum glorificat multis modis, patét quod . . . habet veram gloriam con-: sequentem. Et ille deus, quem Christus vere dicit esse patrem suum, Judei dicunt, licet. men- daciter, quod ex imitacione eius et observancia mandatorum sit singulariter deus eorum . . . et per consequens si cum istis pri- orbus Christus dixerit, quod ipsum non scit deum, . . . opor- tet quod ipsis in mendacio simi- letur!) . .. Abrabam pater vester exulta- vit, ut videret diem meum, vi- dit et gavisus est. Ex quo pa- tet, quod Christus . . . sit maior Abraham patriarcha. Sed contra istud replicant, quod cum'Christus nondum sit quinquagenarius et Abraham ad tantum tćmpus pri- us obiit, patenter videtur ipsos convincere Christum ex verborum suorum mendacio. Dixerunt autem ipsum non esse quinquagenarium, cum non fuit triginta trium an- norum, ut si vellet se fingere esse senem, fama [et] oculorum iu- dicium contradicant. Sed Christus ostendens subtiliter suam divini- tatem, ex qua est maior Abraham ^ (278)
sč činíš, tak sě velebě nad jiné ? Ale k té lživé žalobě odpoviedá Kristus. řka: Chlubím neb chvá- lím-li Sám sé, chvála má nic ne- nie. Neb marná chvála, protoZe pravdě jest protivná, nenie chvála, alebrZ pohan&nie; ale kohož bóh chválí, tent má pravá chválu a ta néco jest. ProtoZ die Kristus: Jest otec mój, jenZ, chválí má, o némZ vy pravíte, Ze bóh váš jest, ale lživě a já právě... Neb oni sü lhali, Fküce Ze boha znají a že jich jest zvláště, pro- toZe zákon jeho drZie . ;. protoZ kdyby Kristus řekl, že nezná boha, tehdy by byl lhář k nim podobný ... Abraham radoval sé jest, aby vidél den mój, vidél jest a rado- val sé jest. Tu dovodí Kristus, že on jest věččí než Abraham jich otec; aoni proti dóvodu od- pieraji, že toho nenie, řkúce: Padesát let ještě nemáš a Abra- bama si vidél? Jako by řekli: Pravdy nepraviś ; Abraham jest před padesáti lety umřel a ty ještě padesát let nemáš. A jme- nují ku padesáti letóm, že jich nemá, proto aby chtél- by sé činiti starym pro poéestnost2) aby jeho mladá postava byla očitě proti němu; neb jest Kris- tus ještě neměl let tří a třidcieti. Ale Kristus ukazuje své bož- 1) Loserth chybně: simuletur, 2) Cetl: Fame causa? .co me ipsum, gloria mea ficando seipsum pompatice super Abraham et alios patriarchas, Christus respondit . .. Si glorifi- nihil est; nam vana gloria sive falsa recte veritati contraria nihil est, vel non est gloria sed magis confusio; sed cum deus eum glorificat multis modis, patét quod . . . habet veram gloriam con-: sequentem. Et ille deus, quem Christus vere dicit esse patrem suum, Judei dicunt, licet. men- daciter, quod ex imitacione eius et observancia mandatorum sit singulariter deus eorum . . . et per consequens si cum istis pri- orbus Christus dixerit, quod ipsum non scit deum, . . . opor- tet quod ipsis in mendacio simi- letur!) . .. Abrabam pater vester exulta- vit, ut videret diem meum, vi- dit et gavisus est. Ex quo pa- tet, quod Christus . . . sit maior Abraham patriarcha. Sed contra istud replicant, quod cum'Christus nondum sit quinquagenarius et Abraham ad tantum tćmpus pri- us obiit, patenter videtur ipsos convincere Christum ex verborum suorum mendacio. Dixerunt autem ipsum non esse quinquagenarium, cum non fuit triginta trium an- norum, ut si vellet se fingere esse senem, fama [et] oculorum iu- dicium contradicant. Sed Christus ostendens subtiliter suam divini- tatem, ex qua est maior Abraham ^ (278)
Strana 277
stvie, jímž jest dóstojnější než Abraham, a tak vedle člověčen- stvie, i die: Věru věru praví vám, prve než Abraham bieše, já jsem . . . a tak i nedie: já byl sem před Abrahamem, ale die: prve než Abraham bieše, já jsem!) . . . proti zakonu svému chtéli su Krista jako kacieře .níhavého ukamenovati bez Zalo- by, bez svédkóv provedenie, bez eciam secundum humanitatem sic assumptam: Antequam, inquit, Abraham fleret, ego sum. ln quibus verbis est implicata subti- litas, cum non dicit: antequam Abraham fuit, ego fui, sed ante quam Abraham fleret, ego sum. In hoc tamen fecerunt contra ordinem legis sue, quia in lapi dacione blasphemi precederet ac- cusacio, testium?) deposicio et Odsüzenie a ne piíéd méstem ale e iudicis sentenciacio de lapidando v miesté svatém ... (H 119—124.) extra civitatem, ut patet Lew. XXIV; ipsi autem voluerunt la- pidare eum in loco sancto (V 148—152) Na té homilii lze skutečně práci Husovu co do závislosti na Viklefovi studovati. Evangelia Husova na ned&ii kvétnou Viklef nemá — vyloZil je již na I. ned. adv., jinak než Hus. Zde vykládá Viklef perikopu „Altera autem die post Parasceven“, ve druhé části velmi útočně proti církví a duchovenstvu, Výklad na ned. velikonoční má opět několik úryvků přeložených z Viklefa: „A zpósobil mily spasitel . . neZ t&lestné pfirozenie",3). ,ale pochybovaly sü ... Ze vstal z mrtvých“, „A všedše ženy v hrob . . . u viefe potvrzuje*, „Aj zpósobil . . . jim je ohlasily*, ,Pak vedle vyklada ...za vítézstvie odplatu*,4) „Aj andela ...iutési] vérné* (H 135—137, V 161—163). Výkladu na pondělí a úterý velikonoční u Viklefa neni. V homilii na L ned. po velik. jest z postilly Viklefovy (166—168) přejat celý dlouhý první odstavec5) (str. 156 n.) a pak na konci: „Dále die evangelium: A Tomás ... a uvétril téZ^ (str. 168 n. V 169) . RovnéZ ve výkladu na IL ned. po velik. jest dlouhý kus na začáiku pouhý překlad („Svaté toto čtenie . . . sami sě pasú“ str. 165—167, V 172—175), delší úvahy, propletené citáty, jsou Husovy, "jen úryvek „A pán Kristus: ukazuje příčinu . . 1) Viklef má dále filosofický výklad, jejž Hus vynechává, ika: Tu jest - hluboký smysl Kristus položil, jehož česky ač bych co položil, nesrozuměli -by sprostní a řeč česká v tom jest krdtkd. - 2) Loserth chybně : accusacio testium, deposicio. 3| Mélo byti: piivuzenstvie. 3) Loserth má tu nesprávně „scole candide“ místo „stole candide, 5) Pořad zjevení Kristových, jež tu vložil Viklef, má Hus již na pond. velik. (str. 141) (279)
stvie, jímž jest dóstojnější než Abraham, a tak vedle člověčen- stvie, i die: Věru věru praví vám, prve než Abraham bieše, já jsem . . . a tak i nedie: já byl sem před Abrahamem, ale die: prve než Abraham bieše, já jsem!) . . . proti zakonu svému chtéli su Krista jako kacieře .níhavého ukamenovati bez Zalo- by, bez svédkóv provedenie, bez eciam secundum humanitatem sic assumptam: Antequam, inquit, Abraham fleret, ego sum. ln quibus verbis est implicata subti- litas, cum non dicit: antequam Abraham fuit, ego fui, sed ante quam Abraham fleret, ego sum. In hoc tamen fecerunt contra ordinem legis sue, quia in lapi dacione blasphemi precederet ac- cusacio, testium?) deposicio et Odsüzenie a ne piíéd méstem ale e iudicis sentenciacio de lapidando v miesté svatém ... (H 119—124.) extra civitatem, ut patet Lew. XXIV; ipsi autem voluerunt la- pidare eum in loco sancto (V 148—152) Na té homilii lze skutečně práci Husovu co do závislosti na Viklefovi studovati. Evangelia Husova na ned&ii kvétnou Viklef nemá — vyloZil je již na I. ned. adv., jinak než Hus. Zde vykládá Viklef perikopu „Altera autem die post Parasceven“, ve druhé části velmi útočně proti církví a duchovenstvu, Výklad na ned. velikonoční má opět několik úryvků přeložených z Viklefa: „A zpósobil mily spasitel . . neZ t&lestné pfirozenie",3). ,ale pochybovaly sü ... Ze vstal z mrtvých“, „A všedše ženy v hrob . . . u viefe potvrzuje*, „Aj zpósobil . . . jim je ohlasily*, ,Pak vedle vyklada ...za vítézstvie odplatu*,4) „Aj andela ...iutési] vérné* (H 135—137, V 161—163). Výkladu na pondělí a úterý velikonoční u Viklefa neni. V homilii na L ned. po velik. jest z postilly Viklefovy (166—168) přejat celý dlouhý první odstavec5) (str. 156 n.) a pak na konci: „Dále die evangelium: A Tomás ... a uvétril téZ^ (str. 168 n. V 169) . RovnéZ ve výkladu na IL ned. po velik. jest dlouhý kus na začáiku pouhý překlad („Svaté toto čtenie . . . sami sě pasú“ str. 165—167, V 172—175), delší úvahy, propletené citáty, jsou Husovy, "jen úryvek „A pán Kristus: ukazuje příčinu . . 1) Viklef má dále filosofický výklad, jejž Hus vynechává, ika: Tu jest - hluboký smysl Kristus položil, jehož česky ač bych co položil, nesrozuměli -by sprostní a řeč česká v tom jest krdtkd. - 2) Loserth chybně : accusacio testium, deposicio. 3| Mélo byti: piivuzenstvie. 3) Loserth má tu nesprávně „scole candide“ místo „stole candide, 5) Pořad zjevení Kristových, jež tu vložil Viklef, má Hus již na pond. velik. (str. 141) (279)
Strana 278
v radosti nebeské poctěn“1) (str. 170 n., V 175 n.) a na konci „I die Kristus: znám ... pastýř toho sboru jest milý Kristus“ (str. 176, V 177) jest z předlohy. Homilie na III. ned. po Velik. jest celá z Viklefa2), pouze „neb sú dřěli . . . vyvolených k spasení, urodila“ (str. 180—16 řádků) jest vloženo a konec „Protož die sv. Beda . . .“ jest Husův. Výklad neděle IV. po velik. sestavuje Hus opět z Viklefa a rozvádí jej. „To miení Kristus . . . pótky budúcie učedlníkóm“, „Protož die: a nižádný . . . vzhóru pozdviženi“, „Tu věz, že ač . . . viece nežli k božství“, věta: „Toto by měli znamenati, kteříž nezřiezeně milují těla svatých a kupují za penieze u papežóv, aby je za svaté stvrdili“, „K těm lakomcóm . . . ducha svatého lakomci,“ „Tři bludy .. duch svatý svět ze soudu,“3) „A z toho máš — duchem svatým porazí ho“ (str. 182—185), „A že to věz zde“ (str. 187), to vše jest, duch svatý někdy poněkud volněji, přeloženo z Viklefa (185—191). I jinak jsou mezi oběma výklady podobnosti. Poučení o modlitbě v homilii V. ned. jest Husovo. Teprve ve druhé části jsou dva úryvky z Viklefa: „A že jedné vyvolení . . . nehodí k spasení“ (str. 193), „A že apoštolé . . . ale výcho- dem vyšším nad jiné“ (str. 193—195, V 193 —196). Žádných styčných bodů s Viklefem nevidím ve výkladu pe- rikopy na VI. ned. po velik. Hus jedná tu o klatbě, o níž na tutéž neděli byl mluvil již dříve. V homilii Božího hodu svatoduš- ního jsou jen tři krátké úryvky (celkem 21 řádků) z předlohy slovně. Na pondělí a úterý svatodušní pak Viklef výkladu nemá. V homilii na sv. Trojici mluví Hus na začátku o tom tajemství ze svého, perikopu však vykládá dle Viklefa, tu a tam něco málo přidávaje. „Jako jest u vieře naučen . . skrze ni udělal jest ten dóm“ (str. 230 n.), „Dále die čtenie . . . i jiným lidem hrubým“ (str. 232), „Pak druhé urozenie.. to jest skryté", „Tak jest, to věz .. ode všech svých poškvrn“, „Druhé hoden jest ... jeho mocí bude vtažen“ (str. 234 n.), „A že Kristovo ukřižovánie .. ani jest mohl umřieti“ (str. 236 n.) je kopie z Viklefa (215 n. 220 nn.), jenom poslední odstavec jest obšírnějším citováním Písma poněkud zredigován. cie — 1) Zde však jsou vloženy citáty ze sv. Rehoře a z Písma (9 řádků). 2) str. 179—184. Na str. 181 20. ř. má býti místo: ingeminando nescien- ingeminacio nesciencie. 3) Zde jsou dvě krátké vložky. (280)
v radosti nebeské poctěn“1) (str. 170 n., V 175 n.) a na konci „I die Kristus: znám ... pastýř toho sboru jest milý Kristus“ (str. 176, V 177) jest z předlohy. Homilie na III. ned. po Velik. jest celá z Viklefa2), pouze „neb sú dřěli . . . vyvolených k spasení, urodila“ (str. 180—16 řádků) jest vloženo a konec „Protož die sv. Beda . . .“ jest Husův. Výklad neděle IV. po velik. sestavuje Hus opět z Viklefa a rozvádí jej. „To miení Kristus . . . pótky budúcie učedlníkóm“, „Protož die: a nižádný . . . vzhóru pozdviženi“, „Tu věz, že ač . . . viece nežli k božství“, věta: „Toto by měli znamenati, kteříž nezřiezeně milují těla svatých a kupují za penieze u papežóv, aby je za svaté stvrdili“, „K těm lakomcóm . . . ducha svatého lakomci,“ „Tři bludy .. duch svatý svět ze soudu,“3) „A z toho máš — duchem svatým porazí ho“ (str. 182—185), „A že to věz zde“ (str. 187), to vše jest, duch svatý někdy poněkud volněji, přeloženo z Viklefa (185—191). I jinak jsou mezi oběma výklady podobnosti. Poučení o modlitbě v homilii V. ned. jest Husovo. Teprve ve druhé části jsou dva úryvky z Viklefa: „A že jedné vyvolení . . . nehodí k spasení“ (str. 193), „A že apoštolé . . . ale výcho- dem vyšším nad jiné“ (str. 193—195, V 193 —196). Žádných styčných bodů s Viklefem nevidím ve výkladu pe- rikopy na VI. ned. po velik. Hus jedná tu o klatbě, o níž na tutéž neděli byl mluvil již dříve. V homilii Božího hodu svatoduš- ního jsou jen tři krátké úryvky (celkem 21 řádků) z předlohy slovně. Na pondělí a úterý svatodušní pak Viklef výkladu nemá. V homilii na sv. Trojici mluví Hus na začátku o tom tajemství ze svého, perikopu však vykládá dle Viklefa, tu a tam něco málo přidávaje. „Jako jest u vieře naučen . . skrze ni udělal jest ten dóm“ (str. 230 n.), „Dále die čtenie . . . i jiným lidem hrubým“ (str. 232), „Pak druhé urozenie.. to jest skryté", „Tak jest, to věz .. ode všech svých poškvrn“, „Druhé hoden jest ... jeho mocí bude vtažen“ (str. 234 n.), „A že Kristovo ukřižovánie .. ani jest mohl umřieti“ (str. 236 n.) je kopie z Viklefa (215 n. 220 nn.), jenom poslední odstavec jest obšírnějším citováním Písma poněkud zredigován. cie — 1) Zde však jsou vloženy citáty ze sv. Rehoře a z Písma (9 řádků). 2) str. 179—184. Na str. 181 20. ř. má býti místo: ingeminando nescien- ingeminacio nesciencie. 3) Zde jsou dvě krátké vložky. (280)
Strana 279
Žádné závislosti na Viklefovi nenalézám ve výkladu na I. ned. po sv. Trojici a poměrně málo na II. ned.1) Výklad III. neděle jest samostatný, rovněž neděle IV. mimo krátký úryvek na str. 272 n. „Tú řečí ukazuje spasitel . . bude radost nesmierná“ (V 242). V krátké homilii na V. ned. jest z předlohy smysl duchovní: „Tu věz vedle rozumu duchovnieho . . mají jíti po Kristovi“ a o trojí síti: „A tu věz . . v božiem zákoně“ (str. 279 n., V 246 n.). V homilii na ned. VI. jest z Viklefa (257) pouze 11 řádků na str. 288: „Protož nemá člověk věřiti . . . dosti učiniti cierkvi svaté“ Kratičký výklad neděle VII. jest neodvislý, ve výkladu neděle VIII. však opět jest několik úryvků přeloženo z předlohy. Tak hned na začátku 4 řádky, pak na str. 293 „hltají statek lidský . . když sč jie nevystřěhú“, „člověk jest jako štěp . . lakomstvím i svatoku- pectvím“, na str. 294: „neb oni jsú trnie . . zlá ovoce činí“ a na str. 296: „Ne každý . . plně vóli otce nebeského“. (V 265—271) Žádné souvislosti s Viklefem nevidím ve výkladu neděle IX—XII. Homilie na ned. XIII. má z Viklefa (298) první odstavec: „Ač toto svaté . . . podle slova svého“ (str. 328) a „Dále die čtenie . . bude mieti život věčný“ (str. 330). V homilii na ned. XIV. jsou pouze tři první řádky posledního odstavce („Svatý Beda . . nezprznili“, str. 344) u V 305., v XV. pak dva kousky: „troje jest služba . . častokrát jest nezřiezena“ a „Druhé věz, že pečli- vost . . práci tělestnú“ (str. 349, V 314) a v ned. XVI nic leč některé podobnosti. Delší část zase jest přejata z předlohy v homilii ned. XVII: „mieně svatbu duchovní .. když tak v pokoře život dokoná (celá str. 363, V 326 n.), několik jen řádků ve výkladu ned. XVIII: „A ktož chce znamenati . . nejvěččie a prvé přikázánie“ (str. 368, V 330 n.) V ostatních výkladech jsou sice některé podobnosti, ale slovní závislosti není. Z přirovnání tohoto jest zajisté patrno, že výklady Viklefovy byly Husovi, když pracoval postillu, pra- menem předním, až do VII. ned. po sv. Trojici více, potom méně. Nelze však tvrditi s jistotou, že Hus tyto části přejímal z Viklefa přímo a že tedy postillu Viklefovu měl s sebou ve vy- hnanství, jako měl Viklefovy spisy De simonia a Decalogus. Jeť zcela dobře možno, že tak důkladně použil Viklefovy postilly již 1) na str. 252 6 řádků, na str. 253 5 ř., na str. 255 10 ř., na str. 257 15 ř.: „Protož tu jest otázka .. mají moc a panstvie“. Otázku, mají-li světští nutiti duchovní, a námitky proti ní převzal tu Hus z Viklefa, ale v odpovědi nenásle- duje ho úplně, ač i v ní jsou podobnosti. „Studie a texty.“ (281) 3
Žádné závislosti na Viklefovi nenalézám ve výkladu na I. ned. po sv. Trojici a poměrně málo na II. ned.1) Výklad III. neděle jest samostatný, rovněž neděle IV. mimo krátký úryvek na str. 272 n. „Tú řečí ukazuje spasitel . . bude radost nesmierná“ (V 242). V krátké homilii na V. ned. jest z předlohy smysl duchovní: „Tu věz vedle rozumu duchovnieho . . mají jíti po Kristovi“ a o trojí síti: „A tu věz . . v božiem zákoně“ (str. 279 n., V 246 n.). V homilii na ned. VI. jest z Viklefa (257) pouze 11 řádků na str. 288: „Protož nemá člověk věřiti . . . dosti učiniti cierkvi svaté“ Kratičký výklad neděle VII. jest neodvislý, ve výkladu neděle VIII. však opět jest několik úryvků přeloženo z předlohy. Tak hned na začátku 4 řádky, pak na str. 293 „hltají statek lidský . . když sč jie nevystřěhú“, „člověk jest jako štěp . . lakomstvím i svatoku- pectvím“, na str. 294: „neb oni jsú trnie . . zlá ovoce činí“ a na str. 296: „Ne každý . . plně vóli otce nebeského“. (V 265—271) Žádné souvislosti s Viklefem nevidím ve výkladu neděle IX—XII. Homilie na ned. XIII. má z Viklefa (298) první odstavec: „Ač toto svaté . . . podle slova svého“ (str. 328) a „Dále die čtenie . . bude mieti život věčný“ (str. 330). V homilii na ned. XIV. jsou pouze tři první řádky posledního odstavce („Svatý Beda . . nezprznili“, str. 344) u V 305., v XV. pak dva kousky: „troje jest služba . . častokrát jest nezřiezena“ a „Druhé věz, že pečli- vost . . práci tělestnú“ (str. 349, V 314) a v ned. XVI nic leč některé podobnosti. Delší část zase jest přejata z předlohy v homilii ned. XVII: „mieně svatbu duchovní .. když tak v pokoře život dokoná (celá str. 363, V 326 n.), několik jen řádků ve výkladu ned. XVIII: „A ktož chce znamenati . . nejvěččie a prvé přikázánie“ (str. 368, V 330 n.) V ostatních výkladech jsou sice některé podobnosti, ale slovní závislosti není. Z přirovnání tohoto jest zajisté patrno, že výklady Viklefovy byly Husovi, když pracoval postillu, pra- menem předním, až do VII. ned. po sv. Trojici více, potom méně. Nelze však tvrditi s jistotou, že Hus tyto části přejímal z Viklefa přímo a že tedy postillu Viklefovu měl s sebou ve vy- hnanství, jako měl Viklefovy spisy De simonia a Decalogus. Jeť zcela dobře možno, že tak důkladně použil Viklefovy postilly již 1) na str. 252 6 řádků, na str. 253 5 ř., na str. 255 10 ř., na str. 257 15 ř.: „Protož tu jest otázka .. mají moc a panstvie“. Otázku, mají-li světští nutiti duchovní, a námitky proti ní převzal tu Hus z Viklefa, ale v odpovědi nenásle- duje ho úplně, ač i v ní jsou podobnosti. „Studie a texty.“ (281) 3
Strana 280
v některé své dřívější sbírce kázání a tu že měl s sebou ve vyhnan- ství. To však bude lze s jistotou teprve říci, až budou vydány všecky sbírky jeho kázání latinských. Ale, ať neprostředně nebo jen prostředečně, i česká Post- illa Husova jest závislá na Viklefovi. Je tu něco podob- ného jako u traktátu O svatoku pectvía uvelkého Výkladu. Celkem však i v jednotlivostech jest v Postille v tom ohledu stav pro Husa příznivější než v oněch spisech; neboť kdežto ve Výkladu desatera celá třetína a ve Výkladu páteře dobrá polo- vina jest slovně závislá na Viklefovi a v traktátu O svato- kupectví víc než osmina jest přeložena, lze v Postille sotva u desítiny textu určiti slovnou závislost na předloze. Celé homilie nejeví žádné souvislosti s Viklefovou Postillou na nedělní evan- gelia a v některých jsou přejaty jenom nepatrné drobty. Ostatně nutno říci o Postille totéž, co bylo řečeno ve II. čísle Studií o Výkladu. Překlad není mechanický, nýbrž vždy účelný. Někdy přeložena celá strana i více doslovně, jindy výklad Viklefův, nebyl-li pro lid vhodný, zkrácen, obyčejně však vývody Viklefovy exegeticky rozváděny, novými doklady Písma dotvrzo- vány a nejčastěji vlastními zkušenostmi neb soudobými událostmi ilustrovány, aby byly lidu přístupnější. Tuto dobrou methodu práce Husovy bude teprve nyní lze dobře studovati. Ráz osob- nosti Husovy jest tím Postille vtisknut tou měrou, že, jakž jsem pravil z počátku, slovné závislosti na nějaké předloze by tu nikdo ani nečekal. Že pěkná řeč a vzorný sloh český nepozbývají tou závis- lostí na ceně, a že časové a osobní partie, zde tak četné, mají pro historika stejný význam jako dříve, ba vystupují ještě v popředí, a že nad to lze nám nyní obdivovati Husovu obrat- nost překladatelskou, netřeba snad podotýkati. (282)
v některé své dřívější sbírce kázání a tu že měl s sebou ve vyhnan- ství. To však bude lze s jistotou teprve říci, až budou vydány všecky sbírky jeho kázání latinských. Ale, ať neprostředně nebo jen prostředečně, i česká Post- illa Husova jest závislá na Viklefovi. Je tu něco podob- ného jako u traktátu O svatoku pectvía uvelkého Výkladu. Celkem však i v jednotlivostech jest v Postille v tom ohledu stav pro Husa příznivější než v oněch spisech; neboť kdežto ve Výkladu desatera celá třetína a ve Výkladu páteře dobrá polo- vina jest slovně závislá na Viklefovi a v traktátu O svato- kupectví víc než osmina jest přeložena, lze v Postille sotva u desítiny textu určiti slovnou závislost na předloze. Celé homilie nejeví žádné souvislosti s Viklefovou Postillou na nedělní evan- gelia a v některých jsou přejaty jenom nepatrné drobty. Ostatně nutno říci o Postille totéž, co bylo řečeno ve II. čísle Studií o Výkladu. Překlad není mechanický, nýbrž vždy účelný. Někdy přeložena celá strana i více doslovně, jindy výklad Viklefův, nebyl-li pro lid vhodný, zkrácen, obyčejně však vývody Viklefovy exegeticky rozváděny, novými doklady Písma dotvrzo- vány a nejčastěji vlastními zkušenostmi neb soudobými událostmi ilustrovány, aby byly lidu přístupnější. Tuto dobrou methodu práce Husovy bude teprve nyní lze dobře studovati. Ráz osob- nosti Husovy jest tím Postille vtisknut tou měrou, že, jakž jsem pravil z počátku, slovné závislosti na nějaké předloze by tu nikdo ani nečekal. Že pěkná řeč a vzorný sloh český nepozbývají tou závis- lostí na ceně, a že časové a osobní partie, zde tak četné, mají pro historika stejný význam jako dříve, ba vystupují ještě v popředí, a že nad to lze nám nyní obdivovati Husovu obrat- nost překladatelskou, netřeba snad podotýkati. (282)
Strana 281
XI. Nižší klerus v době Husově. . . S Konec čtrnáctého a počátek patnáctého století měl svou „kněžskou otázku“. V celé křesťanské Evropě vůbec a v Čechách zvláště. Otázka ta netýkala se tak stránky mravní, ač ovšem i ta v ní jest zahrnuta a i na ni se myslí při volání po opravách, nýbrž více stránky hospodářské a finanční. Běželo o živo- bytí, o materiální zabezpečení velké části duchovenstva. Tvrzení to mohlo by se zdáti na první pohled paradoxním pro dobu, v níž nám historie mluví o nadměrném majetku církevním a o velikém blahobytu duchovenstva. A přece jest tomu tak. Arcibiskupství a kanonikáty byly sice velmi dobře dotovány, staré kláštery měly značný majetek pozemkový a fundační, a fary poskytovaly z fun- dací, desátků, obětních darův a funkčních poplatků většinou dobrého živobytí, ale těch duchovních netýkala se také ona otázka, ač i u nich při veškerém majetku okolnosti činily někdy blahobyt pochybným. Šlo tu o klerus nižší. Nižším klerem nerozumějí se zde faráři a trvale usta- novení správcové kostelů, ti dle tehdejší terminologie, arci nikoliv kanonické, nazývají se praeláty. Tak praví na př. Hus v traktátu O svatokupectví1): „Ale vědí to věrní křesťané, že každý biskup i farář i jiní preláti musí počet vydati sami z ovcí,“ a v listě „Eloquenti viro“ píše někdo (Štěpán Dolanský?) Husovi: „Eciam, frater mi dilecte, non vereris dicere in dissen- sionem populi et in confusionem prelatorum, cum unus ex illis eras, in sermonibus tuis, quod decime sunt pure elemosine.“2) Nižším duchovenstvem dlužno rozuměti střídníky (vikáře), buď za nepřítomného faráře ustanovené (nynější administrátoři) neb 1) Novotný, Jan Hus O svatokupectví, Praha 1907, str. 61. 2) Hardt III. col. 348. . (283) 3* —. s na „ —" n
XI. Nižší klerus v době Husově. . . S Konec čtrnáctého a počátek patnáctého století měl svou „kněžskou otázku“. V celé křesťanské Evropě vůbec a v Čechách zvláště. Otázka ta netýkala se tak stránky mravní, ač ovšem i ta v ní jest zahrnuta a i na ni se myslí při volání po opravách, nýbrž více stránky hospodářské a finanční. Běželo o živo- bytí, o materiální zabezpečení velké části duchovenstva. Tvrzení to mohlo by se zdáti na první pohled paradoxním pro dobu, v níž nám historie mluví o nadměrném majetku církevním a o velikém blahobytu duchovenstva. A přece jest tomu tak. Arcibiskupství a kanonikáty byly sice velmi dobře dotovány, staré kláštery měly značný majetek pozemkový a fundační, a fary poskytovaly z fun- dací, desátků, obětních darův a funkčních poplatků většinou dobrého živobytí, ale těch duchovních netýkala se také ona otázka, ač i u nich při veškerém majetku okolnosti činily někdy blahobyt pochybným. Šlo tu o klerus nižší. Nižším klerem nerozumějí se zde faráři a trvale usta- novení správcové kostelů, ti dle tehdejší terminologie, arci nikoliv kanonické, nazývají se praeláty. Tak praví na př. Hus v traktátu O svatokupectví1): „Ale vědí to věrní křesťané, že každý biskup i farář i jiní preláti musí počet vydati sami z ovcí,“ a v listě „Eloquenti viro“ píše někdo (Štěpán Dolanský?) Husovi: „Eciam, frater mi dilecte, non vereris dicere in dissen- sionem populi et in confusionem prelatorum, cum unus ex illis eras, in sermonibus tuis, quod decime sunt pure elemosine.“2) Nižším duchovenstvem dlužno rozuměti střídníky (vikáře), buď za nepřítomného faráře ustanovené (nynější administrátoři) neb 1) Novotný, Jan Hus O svatokupectví, Praha 1907, str. 61. 2) Hardt III. col. 348. . (283) 3* —. s na „ —" n
Strana 282
faráři v duchovní správě pomáhající (nyní kooperátoři), oltářníky, kteří byli ustanoveni jen při některém oltáři a brali požitky s ním spojené, kněze bez obročí, kteří si hledali živobytí vyučováním ve školách nebo v různých službách panských nebo se hleděli uchytiti v duchovní správě, putujíce od fary k faře (clerici vagi, vagabundi), a konečně i kleriky, jižto měli pouze nižší svěcení (akolythi) a konali v chrámě práce služebné (naši kostel- níci a ministranti). Těmto všem nevedlo se stkvěle. Ještě nejsnáze uživili se vikáři, kteří zastupovali faráře trvale nepřítomné, buď při jiném obročí dlící neb k vůli studiím vzdálené nebo v jiném zaměstnání církevním neb světském jsoucí. Ti platili z beneficia faráři roční smluvený poplatek1) a ostatek náležel jim. Ježto mnohdy nevěděli, jak dlouho bude trvati „nájem“, hleděli si příjmy rozmnožiti co nejvíce.2) Hůře bylo střídníkům, kteří farářům pomáhali v duchovní správě. Ti dostávali obyčejně jen stravu od faráře, jinak byli odkázáni na dary věřících.3) Také oltářníci neměli ustláno na růžích. Fundace jednoho oltáře zajisté nebyly z pravidla toliké, aby stačily na živobytí. Proto se stávají oltářníky obyčejně kněží, kteří mají zdroj příjmů jiný. V Praze zvláště jsou to často professoři theologie, mistři umění, než se dostanou do některé kolleje, kazatelé a jiní. Nejhůře však se vedlo třetí kategorii kněží, totiž těm, kteří neměli jistého postavení církevního. Někteří sice živili se slušně učitelstvím (na př. Drážďanští v Praze) nebo v různých úřadech. Hus vytýká proto ve „Knížkách proti knězi kuchmistrovi pánům, že povzbuzují kněze, aby nechajíce kázání a služby Boží, ohledávali jejich vsi, voly, koně i kuchyně,4) a kárá kněze kuch- mistra, že opustiv úřad kněžský, vpletl se v úřad světský, jenž se na kněze nesluší.5) Někdy tak činili kněží i ze zištnosti, jakž praví Hus: „svého duchovního úřadu nevedú, ale opúštiece kázanie, modlenie, mší slúženie a jiné práce duchovnie, pletú se v úřady lidí světských, takže již skoro osáhnú všecky úřady, v nichž 1) Věc ta, sama v sobě nedobrá, pojímá se nad to nedůstojně obchodnicky a mluví se o pronájmu fary, nájemci atd. Vtipná narážka na parabolu Páně o pastýři a nájemníku nabízí se tu věru sama. 2) Hus O svatokupectví: „Též že znajímá kostel i pase se v městě bez práce, a nájemník pilen jest, aby střihl i zdojil ovce. (Nov. 102.) 3) Hus 1. c. 89: „Ale die chudý kněz: Jsem u faráře a nemám nic jedné stravu; kterak mám se odievati a kniežky sobě, abych mohl kázati, kúpiti? 4) Erben, Spisy Husovy III. str. 249. 5) Tamže str. 247. (284)
faráři v duchovní správě pomáhající (nyní kooperátoři), oltářníky, kteří byli ustanoveni jen při některém oltáři a brali požitky s ním spojené, kněze bez obročí, kteří si hledali živobytí vyučováním ve školách nebo v různých službách panských nebo se hleděli uchytiti v duchovní správě, putujíce od fary k faře (clerici vagi, vagabundi), a konečně i kleriky, jižto měli pouze nižší svěcení (akolythi) a konali v chrámě práce služebné (naši kostel- níci a ministranti). Těmto všem nevedlo se stkvěle. Ještě nejsnáze uživili se vikáři, kteří zastupovali faráře trvale nepřítomné, buď při jiném obročí dlící neb k vůli studiím vzdálené nebo v jiném zaměstnání církevním neb světském jsoucí. Ti platili z beneficia faráři roční smluvený poplatek1) a ostatek náležel jim. Ježto mnohdy nevěděli, jak dlouho bude trvati „nájem“, hleděli si příjmy rozmnožiti co nejvíce.2) Hůře bylo střídníkům, kteří farářům pomáhali v duchovní správě. Ti dostávali obyčejně jen stravu od faráře, jinak byli odkázáni na dary věřících.3) Také oltářníci neměli ustláno na růžích. Fundace jednoho oltáře zajisté nebyly z pravidla toliké, aby stačily na živobytí. Proto se stávají oltářníky obyčejně kněží, kteří mají zdroj příjmů jiný. V Praze zvláště jsou to často professoři theologie, mistři umění, než se dostanou do některé kolleje, kazatelé a jiní. Nejhůře však se vedlo třetí kategorii kněží, totiž těm, kteří neměli jistého postavení církevního. Někteří sice živili se slušně učitelstvím (na př. Drážďanští v Praze) nebo v různých úřadech. Hus vytýká proto ve „Knížkách proti knězi kuchmistrovi pánům, že povzbuzují kněze, aby nechajíce kázání a služby Boží, ohledávali jejich vsi, voly, koně i kuchyně,4) a kárá kněze kuch- mistra, že opustiv úřad kněžský, vpletl se v úřad světský, jenž se na kněze nesluší.5) Někdy tak činili kněží i ze zištnosti, jakž praví Hus: „svého duchovního úřadu nevedú, ale opúštiece kázanie, modlenie, mší slúženie a jiné práce duchovnie, pletú se v úřady lidí světských, takže již skoro osáhnú všecky úřady, v nichž 1) Věc ta, sama v sobě nedobrá, pojímá se nad to nedůstojně obchodnicky a mluví se o pronájmu fary, nájemci atd. Vtipná narážka na parabolu Páně o pastýři a nájemníku nabízí se tu věru sama. 2) Hus O svatokupectví: „Též že znajímá kostel i pase se v městě bez práce, a nájemník pilen jest, aby střihl i zdojil ovce. (Nov. 102.) 3) Hus 1. c. 89: „Ale die chudý kněz: Jsem u faráře a nemám nic jedné stravu; kterak mám se odievati a kniežky sobě, abych mohl kázati, kúpiti? 4) Erben, Spisy Husovy III. str. 249. 5) Tamže str. 247. (284)
Strana 283
penieze čijí. Aj, purkrabie kněz, kněz u desk zemských, kněz sudí, kněz vladař v zboží, kněz kuchynný, písař kněz, a kdyby biřictví mělo plat veliký a nebylo ohavné a s velikú prací, kněz by byl i biřicem.“1) Ale to bylo přece jen výjimkou, většinou dálo se to z nouze, že nemohli dosíci úřadu církevního2) Vždyť služba panská nebyla většinou nic příjemného.3) Kdo pak si nenalezl takovým způsobem zaopatření, byl v postavení smutném, někdy skoro zoufalém. Pěkný doklad toho nalezl jsem v rkp. víd. knih. dv. 4483, v němž se nám dochovalo mnoho cenných věcí z počátku věku XV. Tam jest na fol. 242a — 244b kanonistický traktát, nadepsaný „De pluralitate beneficiorum“. Autorem jeho jest nejmenovaný kanonista pražský z prvních let XV. století.4) Ukázav, v kterých případech dovolují církevní zákony míti více obročí, dovozuje autor, že kdo jest z jednoho beneficia povinen sloužiti mši sv., nemůže přijati jiného s tímže závazkem. Ježto tedy kněží, kteří mají obročí postačující k živobytí, jsou povinni denně sloužiti mši sv.,5) mají oltáře pronajmouti a stipendia mešní ponechati chudým kněžím, kteří obročí žádného nemajíce, nuceni jsou „quasi vagi men- dici“ s hanbou potřebné si vyprošovati. Autor znal sám jednoho, 1) Tamže str. 246. Podobně vytýká Hus v traktátu „Contra occultum adversarium,“ že „quidam plebanus cum balneatore de balneo et ecclesia commutaverunt“ (Opp. I. 143b.) 2) To přiznává Hus sám ve zmíněném traktátu, pravě: ač pán jemu nedá za službu, jeliž by mu dal kostel neb oltář, protož nemaje kde vzieti, utrhne chudých a druhdy pána neznamenitě“ (1. c. str. 250). Toto paušální obvinění, že „kněží úředníci“ okrádají pána a chudé, jest jistě nespravedlivé, ale lze z něho viděti, že se kněží takoví neměli tak stkvěle. Tuším, že by „kněz kuch- mistr“ byl rád vzal dobrou faru nebo místo tak placené, jako bylo kazatelství v kapli betlemské. 3) Matouš z Krakova praví o ní v synod. kázání „Quid est, quod dilectus meus": „Tantum multiplicati sunt clerici et sacerdotes, quod si quis divitum vult habere scriptorem, coquinarium, villanum, procuratorem, pedagogum, garci- onem (garcio = famulus. Du Cange IV 29), hec per unum capellanum omnia vult habere“ (Rkp. Krakov. 2244 fol. 66b). A ve druhém kázání synod. „Sobrii estote“ ukazuje, že právě tím pozbývá klerus vážnosti, řka: „Vix est tam vile officlum, quin inveniatur sacerdos, qui illud acceptat. Unde unus est procurator, alius coquinarius, alius theolonarius, alius camerarius vel forte precessor et vernaculus (= domesticus) mulierum. Ille decurrit mendicando per thabernas, ille seducendo per villas. Per hec inquam et similia ad tantum despectum clerus devenit...“ (ibid. 84b ) 4) Snad jest to část většího díla právnického. Nasvědčoval by tomu začátek: „Nunc dicendum est modicum de lectura missarum... 5) Titulem stipendia mešního jest našemu autorovi pouze „locare operas“ protože pak farář obročím má všecku svou práci zaplacenu, nemůže vůbec vzíti mešniho stipendia. (285)
penieze čijí. Aj, purkrabie kněz, kněz u desk zemských, kněz sudí, kněz vladař v zboží, kněz kuchynný, písař kněz, a kdyby biřictví mělo plat veliký a nebylo ohavné a s velikú prací, kněz by byl i biřicem.“1) Ale to bylo přece jen výjimkou, většinou dálo se to z nouze, že nemohli dosíci úřadu církevního2) Vždyť služba panská nebyla většinou nic příjemného.3) Kdo pak si nenalezl takovým způsobem zaopatření, byl v postavení smutném, někdy skoro zoufalém. Pěkný doklad toho nalezl jsem v rkp. víd. knih. dv. 4483, v němž se nám dochovalo mnoho cenných věcí z počátku věku XV. Tam jest na fol. 242a — 244b kanonistický traktát, nadepsaný „De pluralitate beneficiorum“. Autorem jeho jest nejmenovaný kanonista pražský z prvních let XV. století.4) Ukázav, v kterých případech dovolují církevní zákony míti více obročí, dovozuje autor, že kdo jest z jednoho beneficia povinen sloužiti mši sv., nemůže přijati jiného s tímže závazkem. Ježto tedy kněží, kteří mají obročí postačující k živobytí, jsou povinni denně sloužiti mši sv.,5) mají oltáře pronajmouti a stipendia mešní ponechati chudým kněžím, kteří obročí žádného nemajíce, nuceni jsou „quasi vagi men- dici“ s hanbou potřebné si vyprošovati. Autor znal sám jednoho, 1) Tamže str. 246. Podobně vytýká Hus v traktátu „Contra occultum adversarium,“ že „quidam plebanus cum balneatore de balneo et ecclesia commutaverunt“ (Opp. I. 143b.) 2) To přiznává Hus sám ve zmíněném traktátu, pravě: ač pán jemu nedá za službu, jeliž by mu dal kostel neb oltář, protož nemaje kde vzieti, utrhne chudých a druhdy pána neznamenitě“ (1. c. str. 250). Toto paušální obvinění, že „kněží úředníci“ okrádají pána a chudé, jest jistě nespravedlivé, ale lze z něho viděti, že se kněží takoví neměli tak stkvěle. Tuším, že by „kněz kuch- mistr“ byl rád vzal dobrou faru nebo místo tak placené, jako bylo kazatelství v kapli betlemské. 3) Matouš z Krakova praví o ní v synod. kázání „Quid est, quod dilectus meus": „Tantum multiplicati sunt clerici et sacerdotes, quod si quis divitum vult habere scriptorem, coquinarium, villanum, procuratorem, pedagogum, garci- onem (garcio = famulus. Du Cange IV 29), hec per unum capellanum omnia vult habere“ (Rkp. Krakov. 2244 fol. 66b). A ve druhém kázání synod. „Sobrii estote“ ukazuje, že právě tím pozbývá klerus vážnosti, řka: „Vix est tam vile officlum, quin inveniatur sacerdos, qui illud acceptat. Unde unus est procurator, alius coquinarius, alius theolonarius, alius camerarius vel forte precessor et vernaculus (= domesticus) mulierum. Ille decurrit mendicando per thabernas, ille seducendo per villas. Per hec inquam et similia ad tantum despectum clerus devenit...“ (ibid. 84b ) 4) Snad jest to část většího díla právnického. Nasvědčoval by tomu začátek: „Nunc dicendum est modicum de lectura missarum... 5) Titulem stipendia mešního jest našemu autorovi pouze „locare operas“ protože pak farář obročím má všecku svou práci zaplacenu, nemůže vůbec vzíti mešniho stipendia. (285)
Strana 284
jenž aby ušel takové hanbě, chodil v oděvu prostého rolníka po mlýnech a samotách, aby nebyl poznán, a žebral; dostav pak skývu chleba, u potoka ji pojídal a zapíjel vodou. Trpě z toho bolestmi hlavy a žaludku, pobíhal jako šílený v horku i zimě, v dešti a sněhu po lesích, až zotavě se obětoval to trápení Hospodinu. A takových jest mnoho a každý by mohl vykládati o psotě potulné své žebroty. Těm by se měla dáti střídnictví, oltářnictví a čtení mší, aby potupné žebroty jsouce zbaveni, lépe mohli sloužiti Bohu a církvi svaté. Smutný to obrázek kněžské bídy na počátku XV. stol. v Čechách! A příčiny její? Hlavní příčinou jeví se zanedbávání cír- kevních předpisů. Kanony nařizují, aby biskup nikoho nesvětil bez titulu,1) t. j. bez určitého zdroje, z něhož by knězi plynulo zaopatření;2) koho by tak vysvětil, tomu jest povinen dáti zaopatření sám.3) Toho předpisu, jímž se mělo zameziti rozmáhání proletariátu kněžského, málo bylo dbáno na konci církevního středověku. Pohlédneme-li do matriky svěcených v Praze, jež se nám z této doby zachovala v rkp. arch. kapit. praž. č. XVII, najdeme pouze ordinované „ad titulum ecclesie Pragensis“ a „ecclesie Wisse- gradensis,“ jinak však jest ordinace na titul určitého kostela pravou vzácností.4) Všecky ostatní ordinace dějí se na titul jednotlivých arcijáhenství,5) čímž ovšem zaopatření zabezpečeno nebylo. Řady pak českých kněží, kteří po vysvěčení zůstali bez církev- ního úřadu, rozmnožovali duchovní cizí, kteří přicházeli do bohatých Čech hledat postavení nebo do Prahy na školy a z nichž mnozí zde dosáhli svěcení. Aspoň v matrice zmíněné nalézáme při každém větším svěcení ordinandy ze všech možných dioecesí ně- meckých a polských. Zlo vzmáhalo se dále úsilím klášterů dosíci inkorporace sousedních far;6) neboť kolik far bylo přivtěleno klášterům, tolik nadějí zmizelo na pevné ustanovení. 1) c. 1. d. 70. 2) A toto tak rozumné nařízení valdská přepjatost prohlašuje za lakotu! Srv. Mikuláše Drážďanského Cortinu tab. II. (Hlídka 1914 str. 126.) 3) cap. 2. et 4. X III, 5. 4) Tak mistr Křišťan ad tit. eccl. paroch. in Curim; Protiva ad tit. eccl. in Lompnicz; Theodricus ad tit. eccl. in Znoyma, can. Brun.; Joh. Kbel ad tit. eccl. in Sbislaw. 5) „de titulo Pragensi, Curimensi, Boleslaviensi, Horšoviensi, Gradicensi, Bechinensi, Byelinensi, Plznensi, Zacensi, Luthomericensi." 6) Hus O svatokupectví: „Pak jsúce v zákoně, rozličně padají v svato- kupectví, kosteluov k svému zákonu dobývajíce od papeže neb od pánuov pe- nězi neb jinými dary. A že to činí z lakomství, jest dóvod tento, že jedné těch kosteluov dobývají, kteříž mají veliké požitky, ale chudých nechtí.“ (Nov. 67.) (286)
jenž aby ušel takové hanbě, chodil v oděvu prostého rolníka po mlýnech a samotách, aby nebyl poznán, a žebral; dostav pak skývu chleba, u potoka ji pojídal a zapíjel vodou. Trpě z toho bolestmi hlavy a žaludku, pobíhal jako šílený v horku i zimě, v dešti a sněhu po lesích, až zotavě se obětoval to trápení Hospodinu. A takových jest mnoho a každý by mohl vykládati o psotě potulné své žebroty. Těm by se měla dáti střídnictví, oltářnictví a čtení mší, aby potupné žebroty jsouce zbaveni, lépe mohli sloužiti Bohu a církvi svaté. Smutný to obrázek kněžské bídy na počátku XV. stol. v Čechách! A příčiny její? Hlavní příčinou jeví se zanedbávání cír- kevních předpisů. Kanony nařizují, aby biskup nikoho nesvětil bez titulu,1) t. j. bez určitého zdroje, z něhož by knězi plynulo zaopatření;2) koho by tak vysvětil, tomu jest povinen dáti zaopatření sám.3) Toho předpisu, jímž se mělo zameziti rozmáhání proletariátu kněžského, málo bylo dbáno na konci církevního středověku. Pohlédneme-li do matriky svěcených v Praze, jež se nám z této doby zachovala v rkp. arch. kapit. praž. č. XVII, najdeme pouze ordinované „ad titulum ecclesie Pragensis“ a „ecclesie Wisse- gradensis,“ jinak však jest ordinace na titul určitého kostela pravou vzácností.4) Všecky ostatní ordinace dějí se na titul jednotlivých arcijáhenství,5) čímž ovšem zaopatření zabezpečeno nebylo. Řady pak českých kněží, kteří po vysvěčení zůstali bez církev- ního úřadu, rozmnožovali duchovní cizí, kteří přicházeli do bohatých Čech hledat postavení nebo do Prahy na školy a z nichž mnozí zde dosáhli svěcení. Aspoň v matrice zmíněné nalézáme při každém větším svěcení ordinandy ze všech možných dioecesí ně- meckých a polských. Zlo vzmáhalo se dále úsilím klášterů dosíci inkorporace sousedních far;6) neboť kolik far bylo přivtěleno klášterům, tolik nadějí zmizelo na pevné ustanovení. 1) c. 1. d. 70. 2) A toto tak rozumné nařízení valdská přepjatost prohlašuje za lakotu! Srv. Mikuláše Drážďanského Cortinu tab. II. (Hlídka 1914 str. 126.) 3) cap. 2. et 4. X III, 5. 4) Tak mistr Křišťan ad tit. eccl. paroch. in Curim; Protiva ad tit. eccl. in Lompnicz; Theodricus ad tit. eccl. in Znoyma, can. Brun.; Joh. Kbel ad tit. eccl. in Sbislaw. 5) „de titulo Pragensi, Curimensi, Boleslaviensi, Horšoviensi, Gradicensi, Bechinensi, Byelinensi, Plznensi, Zacensi, Luthomericensi." 6) Hus O svatokupectví: „Pak jsúce v zákoně, rozličně padají v svato- kupectví, kosteluov k svému zákonu dobývajíce od papeže neb od pánuov pe- nězi neb jinými dary. A že to činí z lakomství, jest dóvod tento, že jedné těch kosteluov dobývají, kteříž mají veliké požitky, ale chudých nechtí.“ (Nov. 67.) (286)
Strana 285
c o Konečně poslední, ne však nejmenší příčinou smutného stavu nižšího duchovenstva českého byla neblahá soustava reser- vací a provisí apoštolských. Nejen kanonikáty pražské a olomoucké, nejen vyšší hodnosti klášterní jsou jejich předmětem, nýbrž i malé fary venkovské. Člověk žasne, čta v Monum. Vatic. Boh., že se netoliko proboštství Komárovské reservuje kardinálu Bartoloměji1), nýbrž i provisí apoštolskou zadávají drobné fary Našiměřice Kbelovi2), Komořany3), Račice4), Křižanov5) Olší6) a Hartvíkovice, jež měl Puchník7). Kněz, který si nemohl opatřiti provisní listiny od kurie, měl většinou naději státi se nanej- výš nájemníkem neb střídníkem. Ježto pak vlna reservačního a provisního systému zasáhla naše vlasti ve druhé polovici XIV. stol. náhle a mocně8), pochopíme roztrpčení nižšího kleru a vysvět- líme si mnohé z událostí následujících. Tedy „otázka kněžská“ či lépe „otázka nižšího kleru“ na počátku XV. věku v Čechách byla. A jak byla řešena? Viklef praví v traktátu „Ad argumenta cuiusdam emuli veritatis“, že kněz, nemůže-li z desátkův a ofěr býti živ, protože jest kněží mnoho, má pracovati tělesně nebo trpělivě snášeti bídu9). Co by z toho plynulo pro ony chudáky, kteří neměli ani desátků ani ofěr? Aby pracovali tělesně? To by jim byl Viklef i Hus vy- týkali jako neslušné. Ani žebrati by jim byl Viklef nedovolil, jako toho nedovoloval mendikantům. Tedy aby zhynuli hladem? To je ovšem řešení radikální, ale málo humání. Hus dobře kárá faráře, kteří vikářům nedají za práci žádné odměny, řka ve spise O svatokupectví: „A věrně jsú faráři velmi v tom hanební, že svým bratřím, jenž jich práci nesú, dadí núzi trpěti; neb v pravé pravdě, ten jenž s lidem pracuje statečnějé [a] z milosti jsa dobře živ prospívá, ten jest hodnější požitkóv, kteréž ten lid dává. A tak mnoho jest snad třídníkóv, jenž jsú hodnější požitkóv kostelních než jich faráři.“ (Nov. 90) Ale nouzi trpícího vikáře těší: „Odpoví k tomu David prorok řka: Nikdy sem neviděl spravedlivého opuštěna ani by siemě jeho hledalo chleba. A odpoví spasitel řka: Najprve hledajte království nebes- „m a n 1) V 309 n. — 2) ibid. 195 n. — 3) ibid. 326. — 4) ibid. 340 nn. — 5) ibid. 407 n. — 6) ibid. 298 n. — 7) ibid. 406. 8) Srv. úvod J. F. Novákův k Mon. V. B. tom. II. Pragae 1907, str. XLI—LI. Matěj z Janova píše o těch poměrech: „Quis autem beneficium asse- quetur, nisi ipsum prius sedule inquirat, cupide exigat, inpudenter se ingerat et nisi veniat ad gradum per viam et cupiditatem antichristi?“ (Vyd. Kybal IV 39). 9) Opera minora ed. Loserth Lond. 1913 str. 297. (287) —
c o Konečně poslední, ne však nejmenší příčinou smutného stavu nižšího duchovenstva českého byla neblahá soustava reser- vací a provisí apoštolských. Nejen kanonikáty pražské a olomoucké, nejen vyšší hodnosti klášterní jsou jejich předmětem, nýbrž i malé fary venkovské. Člověk žasne, čta v Monum. Vatic. Boh., že se netoliko proboštství Komárovské reservuje kardinálu Bartoloměji1), nýbrž i provisí apoštolskou zadávají drobné fary Našiměřice Kbelovi2), Komořany3), Račice4), Křižanov5) Olší6) a Hartvíkovice, jež měl Puchník7). Kněz, který si nemohl opatřiti provisní listiny od kurie, měl většinou naději státi se nanej- výš nájemníkem neb střídníkem. Ježto pak vlna reservačního a provisního systému zasáhla naše vlasti ve druhé polovici XIV. stol. náhle a mocně8), pochopíme roztrpčení nižšího kleru a vysvět- líme si mnohé z událostí následujících. Tedy „otázka kněžská“ či lépe „otázka nižšího kleru“ na počátku XV. věku v Čechách byla. A jak byla řešena? Viklef praví v traktátu „Ad argumenta cuiusdam emuli veritatis“, že kněz, nemůže-li z desátkův a ofěr býti živ, protože jest kněží mnoho, má pracovati tělesně nebo trpělivě snášeti bídu9). Co by z toho plynulo pro ony chudáky, kteří neměli ani desátků ani ofěr? Aby pracovali tělesně? To by jim byl Viklef i Hus vy- týkali jako neslušné. Ani žebrati by jim byl Viklef nedovolil, jako toho nedovoloval mendikantům. Tedy aby zhynuli hladem? To je ovšem řešení radikální, ale málo humání. Hus dobře kárá faráře, kteří vikářům nedají za práci žádné odměny, řka ve spise O svatokupectví: „A věrně jsú faráři velmi v tom hanební, že svým bratřím, jenž jich práci nesú, dadí núzi trpěti; neb v pravé pravdě, ten jenž s lidem pracuje statečnějé [a] z milosti jsa dobře živ prospívá, ten jest hodnější požitkóv, kteréž ten lid dává. A tak mnoho jest snad třídníkóv, jenž jsú hodnější požitkóv kostelních než jich faráři.“ (Nov. 90) Ale nouzi trpícího vikáře těší: „Odpoví k tomu David prorok řka: Nikdy sem neviděl spravedlivého opuštěna ani by siemě jeho hledalo chleba. A odpoví spasitel řka: Najprve hledajte království nebes- „m a n 1) V 309 n. — 2) ibid. 195 n. — 3) ibid. 326. — 4) ibid. 340 nn. — 5) ibid. 407 n. — 6) ibid. 298 n. — 7) ibid. 406. 8) Srv. úvod J. F. Novákův k Mon. V. B. tom. II. Pragae 1907, str. XLI—LI. Matěj z Janova píše o těch poměrech: „Quis autem beneficium asse- quetur, nisi ipsum prius sedule inquirat, cupide exigat, inpudenter se ingerat et nisi veniat ad gradum per viam et cupiditatem antichristi?“ (Vyd. Kybal IV 39). 9) Opera minora ed. Loserth Lond. 1913 str. 297. (287) —
Strana 286
kého a potom všechny tyto věci, totiž pokrm a rúcho, budú vám přidány. Protož milý kněže, člověče boží, vidíš-li, že lidu prospie- váš, doufaj jeho svaté milosti, žeť tebe naha nenechá.“ (Nov. 89 n.) To stanovisko jest sice nábožensky ideální, ale pro zlepšení posta- vení kněžského neúčinné. Nedůstojným stavem nižšího klerů zabývají se i kazatelé při příležitosti jistě nejvhodnější, totiž při kněžských synodách, ale spokojují se také jen pokáráním farářů, že vikáře odstrkují. Tak kazatel při synodě svatolukášské r. 1403 volá: „Infideles eciam sunt (plebani) vicariis, quia plerique suas concubinas seu foca- rias maioribus prosequuntur honoribus quam suos vicarios et hono- rabiles sacerdotes.“ A podobně Stanislav ze Znojma r. 14051): „ . .. et fit tanta dehonestacio cleri, quod sacerdotes vicarii a suis plebanis longe ultra concubinas in servitutem et despectum rediguntur“2). O potulných duchovních však nezmiňuje se žádný. Za to vřele se jich ujímá kanonista ve shora zmíněném traktátu. Hněvá se, že faráři a jich vikáři je udávají u biskupa a jeho offi- ciálův a že navádějí je jako lenochy vypuditi3). Jsou proto „pub- licis latronibus peiores“. Vždyť faráři sami nejsou prosti chyb4), a mezi těmi chudáky kněžími jest jen málo takových, kteří dávají pohoršení5). Aby se jim pomohlo, žádá autor, aby se od jedné mše6) dá- valo tolik, aby to stačilo knězi na denní živobytí, a fundace oltářní aby byly tak veliké, aby z nich mohli žíti kněží a jich chudí příbuzní7). Vždyť kněz má s oltáře žíti a má-li mši sv. řádně sloužiti a sedmeré hodinky dle předpisů se pomodliti, sotva mu 1) Značnou podobnost s tímto kusem má kázání při synodě Litomyšlské, jež jest uveřejněno v těchto Studiích str. 132—140, na str. 138. To, jakož i cel- ková podobnost formy a slohu, potvrzuje můj dohad, že kazatelem v Litomyšli byl Stanislav. 2) Vos testimonium perhibebitis v Opp. Hussii II 26a. 3) To však činili faráři ve smyslu synodálních nařízení. 4) Kuchařky jejich prý poroučejí v rodinách a v kostele, faráři jsou zlostní, pýše a pompě oddáni a různými hříchy poskvrněni. 5) Podobá se, že autor sám zažil osudu takového vaganta, že se jich ujímá tak vřele. Klassické jest, jak je hájí proti výtce lenosti. Někteří prý ne- chtějí farářům sloužiti pro jejich chyby, aby zachovali spásu své duše, jiní jsou chorobni a proto neschopni práce, jiní zas „incensi zelo iusticie et veritatis“ ne- dovedou mlčeti a bývají zapuzeni. 6) Autor opatrně praví: „de una missa.“ 7) Stěžuje si proto na kanonisty, kteří učí, že stáčí na fundaci oltářní 6 kop nebo něco více. Z toho přece nemůže žíti ani kněz samotný! A dodává: „Dic hic, si placet, de errore et invidia illorum.“ (288)
kého a potom všechny tyto věci, totiž pokrm a rúcho, budú vám přidány. Protož milý kněže, člověče boží, vidíš-li, že lidu prospie- váš, doufaj jeho svaté milosti, žeť tebe naha nenechá.“ (Nov. 89 n.) To stanovisko jest sice nábožensky ideální, ale pro zlepšení posta- vení kněžského neúčinné. Nedůstojným stavem nižšího klerů zabývají se i kazatelé při příležitosti jistě nejvhodnější, totiž při kněžských synodách, ale spokojují se také jen pokáráním farářů, že vikáře odstrkují. Tak kazatel při synodě svatolukášské r. 1403 volá: „Infideles eciam sunt (plebani) vicariis, quia plerique suas concubinas seu foca- rias maioribus prosequuntur honoribus quam suos vicarios et hono- rabiles sacerdotes.“ A podobně Stanislav ze Znojma r. 14051): „ . .. et fit tanta dehonestacio cleri, quod sacerdotes vicarii a suis plebanis longe ultra concubinas in servitutem et despectum rediguntur“2). O potulných duchovních však nezmiňuje se žádný. Za to vřele se jich ujímá kanonista ve shora zmíněném traktátu. Hněvá se, že faráři a jich vikáři je udávají u biskupa a jeho offi- ciálův a že navádějí je jako lenochy vypuditi3). Jsou proto „pub- licis latronibus peiores“. Vždyť faráři sami nejsou prosti chyb4), a mezi těmi chudáky kněžími jest jen málo takových, kteří dávají pohoršení5). Aby se jim pomohlo, žádá autor, aby se od jedné mše6) dá- valo tolik, aby to stačilo knězi na denní živobytí, a fundace oltářní aby byly tak veliké, aby z nich mohli žíti kněží a jich chudí příbuzní7). Vždyť kněz má s oltáře žíti a má-li mši sv. řádně sloužiti a sedmeré hodinky dle předpisů se pomodliti, sotva mu 1) Značnou podobnost s tímto kusem má kázání při synodě Litomyšlské, jež jest uveřejněno v těchto Studiích str. 132—140, na str. 138. To, jakož i cel- ková podobnost formy a slohu, potvrzuje můj dohad, že kazatelem v Litomyšli byl Stanislav. 2) Vos testimonium perhibebitis v Opp. Hussii II 26a. 3) To však činili faráři ve smyslu synodálních nařízení. 4) Kuchařky jejich prý poroučejí v rodinách a v kostele, faráři jsou zlostní, pýše a pompě oddáni a různými hříchy poskvrněni. 5) Podobá se, že autor sám zažil osudu takového vaganta, že se jich ujímá tak vřele. Klassické jest, jak je hájí proti výtce lenosti. Někteří prý ne- chtějí farářům sloužiti pro jejich chyby, aby zachovali spásu své duše, jiní jsou chorobni a proto neschopni práce, jiní zas „incensi zelo iusticie et veritatis“ ne- dovedou mlčeti a bývají zapuzeni. 6) Autor opatrně praví: „de una missa.“ 7) Stěžuje si proto na kanonisty, kteří učí, že stáčí na fundaci oltářní 6 kop nebo něco více. Z toho přece nemůže žíti ani kněz samotný! A dodává: „Dic hic, si placet, de errore et invidia illorum.“ (288)
Strana 287
stačí celý den1). Kolik by se to mělo dáti, jest dle drahotních po- měrů různé. Mistr Jindřich Oyta vykládal kdys, že v Paříži mistři ve své radě stanovili, aby se dávalo 21/2 groše. V Praze možno však jakés takés denní živobytíčko (pauper necessitacula unius diei) opatřiti si za 1 groš, ale ani ten lakomí lidé nedávají, nýbrž sotva polovici! To nestačí ani na pokrm a nápoj, a odkud má kněz vzíti ostatní? To jest nespravedlivé a proto hříšné! Zá- možní by proto učinili lépe, kdyby vůbec na mše nedávali, chudí pak kdyby dali na jiné smírné úkony2), leč by kněz chtěl od nich vzíti méně3). Vždyť jest lépe opatřiti si šesti groši šest mší spra- vedlivě než 30 nespravedlivě4). Než, bohužel, v Praze a jinde jsou chudobní kněží nuceni bráti od farářův a lakomých věřících obecně jen půl groše ode mše a někdy jednou mší plniti i tři závazky5). Farář dostane obětních darů 15—60 grošův a knězi nedá ani celý groš. Jaká to nespravedlnost a lakota! Vymlouvají se faráři, že oltáře patří jim a že si proto mohou polovici stipendia ponechati, nebo že jsouce vlastními správci kostela, mají nároky na obětní dary, nebo že jsou sami chudi6). Jiní zase praví, že musí pro kostel kupovati zlacené ka- lichy, ornáty, knihy7), nebo že mnoho chudých kněží se nabízí. Ale to jsou pouhé výmluvy! e 1) Vskutku pohodlné stanovisko! Zde právem vytýká lenost synodální kazatel v. 1403: „ocio dediti preter missam et horas canonicas ad nichil penitus se estimant obligari (1. c. fol. 89b.) 2) Ad alias propiciaciones, řekli bychom: na modlení. 3) reliqua laboris gratuite faciendo! 4) 30 mší gregorianských bylo ve středověku velmi oblíbeno. Srv. Hus O svatokupectví 87 n. Autor sám chce u nich připustiti výjimku, dovoluje za ně menší stipendium (15 grošů) 5) Nezdravé to poměry, o nichž se zmiňuje i Hus na m. uv., přičítaje je ovšem jen lakotě: „protož lakomí tieží, mohú-li třicíti mšemi dvů neb tří člověkú odbyti, druhé mohú-li kolektú, totiž modlitbú, vlože jí ve mši, dosti za celú mši učiniti? 6) Autor se tu rozhorluje a dává farářům útěchu podobnou jako nahoře Viklef a Hus: „incusandus deus, quare te pauperem, illum divitem fecit . . . tolle tantum paupertatis pondus et una cum tua familia porta legittime in hume- ris tuis, non ad humeros aliorum depone.“ 7) Zde dává autor souvěkým farářům pěkné vysvědčení: „Jam i1la biblia iam alia scribitur, et qui non habentur, curiose et super- flue inquiruntur. Nescit multum cogitans avarus miser, quomodo caute cum pecunia superhabundanti agat, ne notetur avaricia vel infidelitas eius. Tales pro gloriola vili quasi pro deo et honore sue ecclesie scolas de novo et alias novitates non necessarias et sic utique vanitates curiosas quasi commu- niter instituunt, sic suas humiles et villanas ecclesias summis ecclesiis equare student“. Okrasa domu Páně, knihy a školy — na ty jsou příjmy kněžské jistě dobře vynaloženy; takovému chudáku ovšem jsou to „vanitates curiosae!“ Kleris český jeví se nám tu poněkud v jiném světle než u Husa neb jiných mravokárců. (289)
stačí celý den1). Kolik by se to mělo dáti, jest dle drahotních po- měrů různé. Mistr Jindřich Oyta vykládal kdys, že v Paříži mistři ve své radě stanovili, aby se dávalo 21/2 groše. V Praze možno však jakés takés denní živobytíčko (pauper necessitacula unius diei) opatřiti si za 1 groš, ale ani ten lakomí lidé nedávají, nýbrž sotva polovici! To nestačí ani na pokrm a nápoj, a odkud má kněz vzíti ostatní? To jest nespravedlivé a proto hříšné! Zá- možní by proto učinili lépe, kdyby vůbec na mše nedávali, chudí pak kdyby dali na jiné smírné úkony2), leč by kněz chtěl od nich vzíti méně3). Vždyť jest lépe opatřiti si šesti groši šest mší spra- vedlivě než 30 nespravedlivě4). Než, bohužel, v Praze a jinde jsou chudobní kněží nuceni bráti od farářův a lakomých věřících obecně jen půl groše ode mše a někdy jednou mší plniti i tři závazky5). Farář dostane obětních darů 15—60 grošův a knězi nedá ani celý groš. Jaká to nespravedlnost a lakota! Vymlouvají se faráři, že oltáře patří jim a že si proto mohou polovici stipendia ponechati, nebo že jsouce vlastními správci kostela, mají nároky na obětní dary, nebo že jsou sami chudi6). Jiní zase praví, že musí pro kostel kupovati zlacené ka- lichy, ornáty, knihy7), nebo že mnoho chudých kněží se nabízí. Ale to jsou pouhé výmluvy! e 1) Vskutku pohodlné stanovisko! Zde právem vytýká lenost synodální kazatel v. 1403: „ocio dediti preter missam et horas canonicas ad nichil penitus se estimant obligari (1. c. fol. 89b.) 2) Ad alias propiciaciones, řekli bychom: na modlení. 3) reliqua laboris gratuite faciendo! 4) 30 mší gregorianských bylo ve středověku velmi oblíbeno. Srv. Hus O svatokupectví 87 n. Autor sám chce u nich připustiti výjimku, dovoluje za ně menší stipendium (15 grošů) 5) Nezdravé to poměry, o nichž se zmiňuje i Hus na m. uv., přičítaje je ovšem jen lakotě: „protož lakomí tieží, mohú-li třicíti mšemi dvů neb tří člověkú odbyti, druhé mohú-li kolektú, totiž modlitbú, vlože jí ve mši, dosti za celú mši učiniti? 6) Autor se tu rozhorluje a dává farářům útěchu podobnou jako nahoře Viklef a Hus: „incusandus deus, quare te pauperem, illum divitem fecit . . . tolle tantum paupertatis pondus et una cum tua familia porta legittime in hume- ris tuis, non ad humeros aliorum depone.“ 7) Zde dává autor souvěkým farářům pěkné vysvědčení: „Jam i1la biblia iam alia scribitur, et qui non habentur, curiose et super- flue inquiruntur. Nescit multum cogitans avarus miser, quomodo caute cum pecunia superhabundanti agat, ne notetur avaricia vel infidelitas eius. Tales pro gloriola vili quasi pro deo et honore sue ecclesie scolas de novo et alias novitates non necessarias et sic utique vanitates curiosas quasi commu- niter instituunt, sic suas humiles et villanas ecclesias summis ecclesiis equare student“. Okrasa domu Páně, knihy a školy — na ty jsou příjmy kněžské jistě dobře vynaloženy; takovému chudáku ovšem jsou to „vanitates curiosae!“ Kleris český jeví se nám tu poněkud v jiném světle než u Husa neb jiných mravokárců. (289)
Strana 288
Zde jest povinen zakročiti biskup. Vždyť dle zákona církev- ního nemá nikoho světiti bez titulu a vysvětil-li koho tak, má se o něho starati sám. Nemůže-li tak učiniti, ať se postará aspoň o chudé vaganty a nařídí na synodách, v chrámech a ve školách prohlásiti, že se má dávati ode mše aspoň 1 groš a druhý za vigilii, a musí-li někdo pronajmouti oltář, že má všecky jeho požitky postoupiti. Chudý beneficiát však může podržeti polovici požitků pro sebe. V pravdě, vzácný dokument! Kněžské poměry na počátku XV. století v Čechách se všemi nedostatky a částečně i přednostmi jsou tu pěkně vykresleny. Množství chudých duchovních v Praze i jinde nemá postavení přiměřeného a proto také nemá živobytí. Přijímají oltářnictví nebo sloužení mší, jež zaopatření plného nemůže poskytnouti. A musí si ten chlebíček hledati potulně. Náš autor ujímá se jich vřele, ba vášnivě, patrně také, jak již bylo řečeno, poněkud pro domo sua. V jeho vývodech jest mnoho správného, na př. horlení proti hromadění stipendií při jedné mši, zdůraznění povinnosti dáti celé stipendium sloužícímu knězi a j., ale také mnoho naivního a nespravedlivého. Potulní kněží byli zajisté církevnímu celku i náboženskému životu vždy na škodu a pohoršení, biskupové i faráři právem se stavěli vždy proti nim, fundace v chrámech, třebas i při jednotlivých oltářích, pokud neměly řádně zřízených oltářníků, a oblace byly popředně pro faráře, po pří- padě pro vikáře, a z pouhých stipendií mešních nemůže a nemá kněz žíti. Opravný plán našeho horlitele jest proto nedokonalý a dle církevních norem neproveditelný. Jediná možná, a vskutku nutná, náprava byla, plniti církevní zákony o titulu svěcení, aby se počet nezaměstnaných a potulných kněží zmenšil a pone- náhlu zmizel, kteréhožto důsledku náš autor — patrně zase pro domo — nečiní. Pak se mohlo a mělo naříditi, aby se plnily zákony zapovídající hromadění obročí, aby se zachovávala povinnost residence a aby se nepřijímaly závazky, jichž duchovní správcové nemohou splniti, faráři pak aby svým vikářům dávali příslušný podíl na výtěžku beneficia a nezaměstnaným kněžím, jichž výpomoci používali, pokud by nebyli úplně odstraněni, aby dávali celé stipendium a přiměřenou část fundace. Ovšem napřed by se byl musel odstraniti neblahý system provisní, aby se umožnil postup k obročím. Ale to jsou pro tu dobu „pia desideria“, jichž ani Tridentský sněm nesplnil zcela. (290)
Zde jest povinen zakročiti biskup. Vždyť dle zákona církev- ního nemá nikoho světiti bez titulu a vysvětil-li koho tak, má se o něho starati sám. Nemůže-li tak učiniti, ať se postará aspoň o chudé vaganty a nařídí na synodách, v chrámech a ve školách prohlásiti, že se má dávati ode mše aspoň 1 groš a druhý za vigilii, a musí-li někdo pronajmouti oltář, že má všecky jeho požitky postoupiti. Chudý beneficiát však může podržeti polovici požitků pro sebe. V pravdě, vzácný dokument! Kněžské poměry na počátku XV. století v Čechách se všemi nedostatky a částečně i přednostmi jsou tu pěkně vykresleny. Množství chudých duchovních v Praze i jinde nemá postavení přiměřeného a proto také nemá živobytí. Přijímají oltářnictví nebo sloužení mší, jež zaopatření plného nemůže poskytnouti. A musí si ten chlebíček hledati potulně. Náš autor ujímá se jich vřele, ba vášnivě, patrně také, jak již bylo řečeno, poněkud pro domo sua. V jeho vývodech jest mnoho správného, na př. horlení proti hromadění stipendií při jedné mši, zdůraznění povinnosti dáti celé stipendium sloužícímu knězi a j., ale také mnoho naivního a nespravedlivého. Potulní kněží byli zajisté církevnímu celku i náboženskému životu vždy na škodu a pohoršení, biskupové i faráři právem se stavěli vždy proti nim, fundace v chrámech, třebas i při jednotlivých oltářích, pokud neměly řádně zřízených oltářníků, a oblace byly popředně pro faráře, po pří- padě pro vikáře, a z pouhých stipendií mešních nemůže a nemá kněz žíti. Opravný plán našeho horlitele jest proto nedokonalý a dle církevních norem neproveditelný. Jediná možná, a vskutku nutná, náprava byla, plniti církevní zákony o titulu svěcení, aby se počet nezaměstnaných a potulných kněží zmenšil a pone- náhlu zmizel, kteréhožto důsledku náš autor — patrně zase pro domo — nečiní. Pak se mohlo a mělo naříditi, aby se plnily zákony zapovídající hromadění obročí, aby se zachovávala povinnost residence a aby se nepřijímaly závazky, jichž duchovní správcové nemohou splniti, faráři pak aby svým vikářům dávali příslušný podíl na výtěžku beneficia a nezaměstnaným kněžím, jichž výpomoci používali, pokud by nebyli úplně odstraněni, aby dávali celé stipendium a přiměřenou část fundace. Ovšem napřed by se byl musel odstraniti neblahý system provisní, aby se umožnil postup k obročím. Ale to jsou pro tu dobu „pia desideria“, jichž ani Tridentský sněm nesplnil zcela. (290)
Strana 289
Husův program hlásá pravý opak toho, co žádá náš traktát. Dle tohoto mají se stipendia mešní vyhraditi kněžím chudým a zvýšiti tak, by z nich mohli býti živi, Husovi však jsou sti- pendia mešní, tak jako štolové poplatky, svatokupec- tvím. Aspoň na m. uv. píše: „Ale kněz ducha svobodného,1) nebera takých peněz na se, jest jist, že nesvatokupčí a nemá těch na duši obtížení ... Pakli by prosil kto řka: Prosím pro pána boha, vezmi tyto peníze a služ mi XXX mší, neb kolik by jich jmenoval, aby jemu řekl, že na penězích nechci mše slúžiti ani řádu ustaveného rušiti, protož nechci tvým penězóm.“ Hus hlásá, že kněžím habituálně se proviňujícím věřící nemají dávati desátkův a moc světská má jim odníti obročí, na mysli pak mu tane valdský ideál Viklefův, jejž jeho stoupenci zastávali výslovně, že má kněz žíti „exproprietarie“. Taková obecná depauperace ducho- venstva byla by stěží přispěla k ozdravění poměrů — ze statků Václavem a pány zabraných nedostalo se církvi nic! — jistě však by nebyla prospěla chudému kleru. Ale protože byla naděje, že budou-li zapuzeni „bohatí“ faráři, dostanou se chudí na jejich místa, staví se ti odstrkovaní, chudí duchovní v Praze i po ven- kově pod prapor Husův a tvoří, zvláště ti, kteří „incensi zelo iusticiae“ nedovedou mlčeti, agitační sbor, jehož sílu ukazují dějiny. Sám Hus a zvláště Jakoubek dává kněžím z družiny Husovy valdsky zbarvený titul „pauper et humilis“ a Hus píše Pál- čovi: „Nos habemus paucos et pauperes sacerdotes“ Kněžský proletariát na počátku XV. věku jest důležitým klíčem k pochopení rychlých a pronikavých úspěchů Husových. De pluralitate beneficiorum. Nunc dicendum est modicum de lectura missarum, quas 242a presbiteri altariste vel alii quandoque locare oportune con- sueti sunt pro se legendas. Pro quo primo notandum Extra lib. III. de cler. non resid. in eccl. ex conc. Later. sic scribitur2) : Quia nonnulli modum ava- ricie non ponentes, diversas dignitates ecclesiasticas et plures eccle- sias parrochiales contra instituta canonum nituntur accipere, ut cum 1) Ten název zasluhuje povšimnutí! To není svobodomyslný kněz! 2) cap. 3. X 3, 4. (291)
Husův program hlásá pravý opak toho, co žádá náš traktát. Dle tohoto mají se stipendia mešní vyhraditi kněžím chudým a zvýšiti tak, by z nich mohli býti živi, Husovi však jsou sti- pendia mešní, tak jako štolové poplatky, svatokupec- tvím. Aspoň na m. uv. píše: „Ale kněz ducha svobodného,1) nebera takých peněz na se, jest jist, že nesvatokupčí a nemá těch na duši obtížení ... Pakli by prosil kto řka: Prosím pro pána boha, vezmi tyto peníze a služ mi XXX mší, neb kolik by jich jmenoval, aby jemu řekl, že na penězích nechci mše slúžiti ani řádu ustaveného rušiti, protož nechci tvým penězóm.“ Hus hlásá, že kněžím habituálně se proviňujícím věřící nemají dávati desátkův a moc světská má jim odníti obročí, na mysli pak mu tane valdský ideál Viklefův, jejž jeho stoupenci zastávali výslovně, že má kněz žíti „exproprietarie“. Taková obecná depauperace ducho- venstva byla by stěží přispěla k ozdravění poměrů — ze statků Václavem a pány zabraných nedostalo se církvi nic! — jistě však by nebyla prospěla chudému kleru. Ale protože byla naděje, že budou-li zapuzeni „bohatí“ faráři, dostanou se chudí na jejich místa, staví se ti odstrkovaní, chudí duchovní v Praze i po ven- kově pod prapor Husův a tvoří, zvláště ti, kteří „incensi zelo iusticiae“ nedovedou mlčeti, agitační sbor, jehož sílu ukazují dějiny. Sám Hus a zvláště Jakoubek dává kněžím z družiny Husovy valdsky zbarvený titul „pauper et humilis“ a Hus píše Pál- čovi: „Nos habemus paucos et pauperes sacerdotes“ Kněžský proletariát na počátku XV. věku jest důležitým klíčem k pochopení rychlých a pronikavých úspěchů Husových. De pluralitate beneficiorum. Nunc dicendum est modicum de lectura missarum, quas 242a presbiteri altariste vel alii quandoque locare oportune con- sueti sunt pro se legendas. Pro quo primo notandum Extra lib. III. de cler. non resid. in eccl. ex conc. Later. sic scribitur2) : Quia nonnulli modum ava- ricie non ponentes, diversas dignitates ecclesiasticas et plures eccle- sias parrochiales contra instituta canonum nituntur accipere, ut cum 1) Ten název zasluhuje povšimnutí! To není svobodomyslný kněz! 2) cap. 3. X 3, 4. (291)
Strana 290
unum vix implere sufficiant, stipendia sibi vendicent plurimorum, ne de cetero fiat, districcius inhibemus. Et sequitur: Cum igitur eccle- sia vel ecclesiasticum ministerium, i. e. beneficium ut in seq. cap., committi debuerit, ad hoc persona talis queratur, que residere in loco et curam eius per seipsam valeat exercere. Quodsi aliter fuerit actum, et qui recipit quod est contra sacros canones, amittat et qui dedit, largiendi potestate privetur. Hec ibi. „Plures ecclesias.“ Sunt tamen VI casus excipiendi XXI. q. I: In duabus ecclesiis aliquem posse communicari VII. synodus prohibet, quo supra; glosa ibi : De iure communi nullus potest habere duas ecclesias, nisi in sex casibus: 1) quando ec- clesie sunt tenues (X. q. III Unio)1), 2) si una pendet ex alia (Extra primo de etate et qual. in fine Eam te2) et Extra I° de filiis presb. Ad exstirpandas3), 3) si habet unam intytulatam et aliam commendatam, 4) si episcopus dispensat cum aliquo, ut dist. LXX Sacrorum4), 5) ubi paucitas est hominum, sc. extra civitatem, ut infra e. c. 1. in fine, 6) si ecclesia adheret prebende, ut Extra III° de preb. Exstirpande.5) „Per seipsum“ glosa: Hoc quidem ius commune est, ut in ea ecclesia, in qua intytulatus est, deservire quis debeat (XXI q. 1. c. 1. et LXX dist. Sacrorum et LXXI dist. Clericos6) et 91 dist. Eleutherius7). Quandoque tamen in casu quis potest servire per vicarium, ut cum ecclesia annexa est digni- tati vel prebende, ut Extra de preb. Exstirpande § Qui vero et cap. Exposuisti.8) Hic quedam alia glosa addit dicens: Cur hoc de altaribus non sit, non video, nisi altaria non sufficiant victui personali [presbiteri]. Hec glosa. „Presbiteri“ i. e. tantum presbiteri, altariste ad minus. Nam alias sufficiencia altariorum communiter debet fieri eciam ad necessitatem proximorum. 2) „Opportuno vel pocius per- sonali“, intellige secundum racionem sacerdotis non privatam, sed communem eciam ad proximos, ubi oportet (XVI. q. 1 Moderamine9) et Si monachus10) supra) Eciam cum devotus i. e. deo dicatus locus non debeat a ministeriorum gracia diu vacuus permanere (de cons. dist. 1 Precepta synodalia11), altaris te similiter in casibus racio- nabilibus possunt et debent per alios suas vices supplere. Sufficienciam autem necessariorum generaliter omni- bus apostolus describit I. Thim. 6 dicens:12) Habentes victum et amictum hiis contenti simus. Et quia secundum diversam indigen- 1) c. 3. — 2) cap. 4. X 1, 14. — 3) cap. 11. X 1, 17. — 4) c. 2. — 5) cap. 30 X 3, 5. — 6) c. 4. — 7) c. 1. — s) cap. 33. — 9) c. 23. — 10) c. 22. — 11) c. 5. — 12) v 8. (292)
unum vix implere sufficiant, stipendia sibi vendicent plurimorum, ne de cetero fiat, districcius inhibemus. Et sequitur: Cum igitur eccle- sia vel ecclesiasticum ministerium, i. e. beneficium ut in seq. cap., committi debuerit, ad hoc persona talis queratur, que residere in loco et curam eius per seipsam valeat exercere. Quodsi aliter fuerit actum, et qui recipit quod est contra sacros canones, amittat et qui dedit, largiendi potestate privetur. Hec ibi. „Plures ecclesias.“ Sunt tamen VI casus excipiendi XXI. q. I: In duabus ecclesiis aliquem posse communicari VII. synodus prohibet, quo supra; glosa ibi : De iure communi nullus potest habere duas ecclesias, nisi in sex casibus: 1) quando ec- clesie sunt tenues (X. q. III Unio)1), 2) si una pendet ex alia (Extra primo de etate et qual. in fine Eam te2) et Extra I° de filiis presb. Ad exstirpandas3), 3) si habet unam intytulatam et aliam commendatam, 4) si episcopus dispensat cum aliquo, ut dist. LXX Sacrorum4), 5) ubi paucitas est hominum, sc. extra civitatem, ut infra e. c. 1. in fine, 6) si ecclesia adheret prebende, ut Extra III° de preb. Exstirpande.5) „Per seipsum“ glosa: Hoc quidem ius commune est, ut in ea ecclesia, in qua intytulatus est, deservire quis debeat (XXI q. 1. c. 1. et LXX dist. Sacrorum et LXXI dist. Clericos6) et 91 dist. Eleutherius7). Quandoque tamen in casu quis potest servire per vicarium, ut cum ecclesia annexa est digni- tati vel prebende, ut Extra de preb. Exstirpande § Qui vero et cap. Exposuisti.8) Hic quedam alia glosa addit dicens: Cur hoc de altaribus non sit, non video, nisi altaria non sufficiant victui personali [presbiteri]. Hec glosa. „Presbiteri“ i. e. tantum presbiteri, altariste ad minus. Nam alias sufficiencia altariorum communiter debet fieri eciam ad necessitatem proximorum. 2) „Opportuno vel pocius per- sonali“, intellige secundum racionem sacerdotis non privatam, sed communem eciam ad proximos, ubi oportet (XVI. q. 1 Moderamine9) et Si monachus10) supra) Eciam cum devotus i. e. deo dicatus locus non debeat a ministeriorum gracia diu vacuus permanere (de cons. dist. 1 Precepta synodalia11), altaris te similiter in casibus racio- nabilibus possunt et debent per alios suas vices supplere. Sufficienciam autem necessariorum generaliter omni- bus apostolus describit I. Thim. 6 dicens:12) Habentes victum et amictum hiis contenti simus. Et quia secundum diversam indigen- 1) c. 3. — 2) cap. 4. X 1, 14. — 3) cap. 11. X 1, 17. — 4) c. 2. — 5) cap. 30 X 3, 5. — 6) c. 4. — 7) c. 1. — s) cap. 33. — 9) c. 23. — 10) c. 22. — 11) c. 5. — 12) v 8. (292)
Strana 291
ciam et defectus diversa sunt necessaria, ideo iura dant in hoc simplicem regulam generalem, ne sc. altare vel vicaria perpetua erigatur nisi in X sexagenis. Si quid vero est ultra, vel pro spe- ciali gracia vel necessitate vel erogacione pia apponitur et sus- cipitur; si quid minus, pia paupertate portatur. Equalia enim secundum sanctos non poterant esse omnia propter peccatum. Unde XII. q. 1 Dilectissimisl) Clemens papa scribit: Communis usus omnium, que sunt in hoc mundo, omnibus hominibus esse de- buit, sc. lege prime innocencie, sed pro iniquitate alius hoc alius istud dixit esse suum. Hec ibi. Ergo deus necessario inequalia ordinavit, ne exeant ab uni- verso. Unde et constituit servos et dominos, pauperes et divites in religione christiana, de quo Augustinus de verbis domini et in sermone Advertat sanctitas vestra sic dicit2): Dives et pauper duo sunt contraria, sed duo necessaria. Dives propter pauperem et pauper propter divitem factus est. Pauperis est orare et diviti erogare, dei est pro parvis magna estimare. Et sequitur: Via celi est pauper, per quam venitur ad patrem.3) Idem Augustinus in serm. Propicio deo4): Quidquid nobis deus plus quam opus est dedit, non nobis specialiter dedit, sed per nos aliis erogandum transmisit. Si non dederimus, res alienas invasimus. Hec Augustinus. Idem dicunt Gregorius in omel. Pentec. et Crisostomus super Mat., item Basi- lius et Ambrosius dist. 47 Sicut hii. Ibi dicitur sic: Tu susceptis dei muneribus/ et in sinum tuum redactis nichil reputas agere ini-242b quum, si tam multorum vite subsidia solus obtineas? Quis enim tam iniustus, tam avarus, quam qui multorum alimenta suum non usum (supple: necessarium), sed habundanciam et delicias facit? Nec enim minus est criminis habenti tollere, quam cum possis et habun- dans sis, indigentibus denegare. Esuriencium panis est, quem tu retines, nudorum indumentum, quod tu rècludis, miserorum redemp- cio et absolucio est pecunia, quam tu in terra defodis. Tantorum ergo te scias defodere bona, quantis posses prestare quod velis. Hec ibi. Item Gregorius lib. X. Mor. super illud Lampas contempta apud cogitaciones divitum5) : Sunt nonnuli, quos census per tumo- rem non elevat, sed per opera misericordie exaltat, et sunt nonnulli, qui dum se terrenis opibus habundare conspiciunt, veras dei divicias non requirunt atque eternam patriam non amant, quia hoc sibi 1) с. 2. 2 Mezi kázáními Augustinovými u Migne P. L. 38. 39 nenalézám. 3) In marg.: Concordat Ambrosius super Luc. lib. IV. 4) Není u Migne mezi řečmi Augustinovými. 5) Migne P. L. 75 col. 948. (293)
ciam et defectus diversa sunt necessaria, ideo iura dant in hoc simplicem regulam generalem, ne sc. altare vel vicaria perpetua erigatur nisi in X sexagenis. Si quid vero est ultra, vel pro spe- ciali gracia vel necessitate vel erogacione pia apponitur et sus- cipitur; si quid minus, pia paupertate portatur. Equalia enim secundum sanctos non poterant esse omnia propter peccatum. Unde XII. q. 1 Dilectissimisl) Clemens papa scribit: Communis usus omnium, que sunt in hoc mundo, omnibus hominibus esse de- buit, sc. lege prime innocencie, sed pro iniquitate alius hoc alius istud dixit esse suum. Hec ibi. Ergo deus necessario inequalia ordinavit, ne exeant ab uni- verso. Unde et constituit servos et dominos, pauperes et divites in religione christiana, de quo Augustinus de verbis domini et in sermone Advertat sanctitas vestra sic dicit2): Dives et pauper duo sunt contraria, sed duo necessaria. Dives propter pauperem et pauper propter divitem factus est. Pauperis est orare et diviti erogare, dei est pro parvis magna estimare. Et sequitur: Via celi est pauper, per quam venitur ad patrem.3) Idem Augustinus in serm. Propicio deo4): Quidquid nobis deus plus quam opus est dedit, non nobis specialiter dedit, sed per nos aliis erogandum transmisit. Si non dederimus, res alienas invasimus. Hec Augustinus. Idem dicunt Gregorius in omel. Pentec. et Crisostomus super Mat., item Basi- lius et Ambrosius dist. 47 Sicut hii. Ibi dicitur sic: Tu susceptis dei muneribus/ et in sinum tuum redactis nichil reputas agere ini-242b quum, si tam multorum vite subsidia solus obtineas? Quis enim tam iniustus, tam avarus, quam qui multorum alimenta suum non usum (supple: necessarium), sed habundanciam et delicias facit? Nec enim minus est criminis habenti tollere, quam cum possis et habun- dans sis, indigentibus denegare. Esuriencium panis est, quem tu retines, nudorum indumentum, quod tu rècludis, miserorum redemp- cio et absolucio est pecunia, quam tu in terra defodis. Tantorum ergo te scias defodere bona, quantis posses prestare quod velis. Hec ibi. Item Gregorius lib. X. Mor. super illud Lampas contempta apud cogitaciones divitum5) : Sunt nonnuli, quos census per tumo- rem non elevat, sed per opera misericordie exaltat, et sunt nonnulli, qui dum se terrenis opibus habundare conspiciunt, veras dei divicias non requirunt atque eternam patriam non amant, quia hoc sibi 1) с. 2. 2 Mezi kázáními Augustinovými u Migne P. L. 38. 39 nenalézám. 3) In marg.: Concordat Ambrosius super Luc. lib. IV. 4) Není u Migne mezi řečmi Augustinovými. 5) Migne P. L. 75 col. 948. (293)
Strana 292
sufficere, quod rebus temporalibus fulciantur, putant. Non est ergo census in crimine, sed affeccio. Hec Gregorius. Et Augustinus in serm. de verbis dominil): Admonet nos dominus, ut bone arbores simus etc. Aurum et argentum habere vis? Ecce et hoc dico bonum esse, si eo bene usus fueris. Bene autem non uteris, si malus fueris. Ac per hoc aurum et argentum malis malum est, bonis bonum est, non quia eos tales facit aurum et argentum, sed quia bonos si in- venit, in usum bonum convertit. Hec Augustinus. Clerici autem specialiter habent res alienas et divicias secundum Jeronimum XVI. q. 1. in fine: Quoniam quidquid supra2). Unde per predicta eciam necessarium fuit clericos esse divites et pauperes recta dei ordinacione, ut sic secundum Crisostomum amorem operantes pariter invicem salventur. Si autem vel pauperes vel divites suo ordine abutuntur, non propterea secundum Augu- stinum (XIV. q. V Neque enim si agris3) etc. supra) divina provi- dencia culparia) debet, sed abusus ipse, si potestas adest, corrigi et exstirpari. Alias si non, tunc totum deo oportet com- mitti, qui omnia vel bona vel mala ordinat et providet sapientis- sime. Nil ergo iudicii nostri de hoc, sed attendendum [ad] Psal- mistam dicentem4): Diligite dominum omnes sancti eius, quoniam veritatem requiret dominus et retribuet abundanter facientibus super- biam. Viriliter agite et confortetur cor vestrum, qui speratis in domino. Ex quo habes, quod sicut inter alios fideles, sic specialiter et inter clericos divites et pauperes recta providencia et ordinaci- one divina necessario oportet esse et quod divicie illis commisse [sunt] pro aliorum in communi necessitatibus nec sic credite sunt peccatum, sed virtus et exercicium ad salutem sunt. Unde frustra quidam decipiuntur, qui stante cursu communi di- vine providencie clericos divites nituntur de eccle- sia tollere et equaliter tantum pauperes habere, quamvis hoc laudandum est, si fieri et ubi fieri potest, ymmo si potest, fieri debet. Sed disgressus revertor. Si quis ergo sacerdos altare vel aliud beneficium sic sicut dictum est sufficienter habuerit intytu- latum, per predicta ei tantum deservire debet nec tunc poterit alia beneficia simplicia sua avaricia occupare. Unde quia tali non superest alibi laborare, non licebit eciam aliunde vivere apostolo 1) Tohoto místa u Migne P. L. 38 nemohl jsem nalézti. 2) c. 48. — 3) c. 9. — 4) Ž. 30, 24. n. a) Psáno: turbari. (294)
sufficere, quod rebus temporalibus fulciantur, putant. Non est ergo census in crimine, sed affeccio. Hec Gregorius. Et Augustinus in serm. de verbis dominil): Admonet nos dominus, ut bone arbores simus etc. Aurum et argentum habere vis? Ecce et hoc dico bonum esse, si eo bene usus fueris. Bene autem non uteris, si malus fueris. Ac per hoc aurum et argentum malis malum est, bonis bonum est, non quia eos tales facit aurum et argentum, sed quia bonos si in- venit, in usum bonum convertit. Hec Augustinus. Clerici autem specialiter habent res alienas et divicias secundum Jeronimum XVI. q. 1. in fine: Quoniam quidquid supra2). Unde per predicta eciam necessarium fuit clericos esse divites et pauperes recta dei ordinacione, ut sic secundum Crisostomum amorem operantes pariter invicem salventur. Si autem vel pauperes vel divites suo ordine abutuntur, non propterea secundum Augu- stinum (XIV. q. V Neque enim si agris3) etc. supra) divina provi- dencia culparia) debet, sed abusus ipse, si potestas adest, corrigi et exstirpari. Alias si non, tunc totum deo oportet com- mitti, qui omnia vel bona vel mala ordinat et providet sapientis- sime. Nil ergo iudicii nostri de hoc, sed attendendum [ad] Psal- mistam dicentem4): Diligite dominum omnes sancti eius, quoniam veritatem requiret dominus et retribuet abundanter facientibus super- biam. Viriliter agite et confortetur cor vestrum, qui speratis in domino. Ex quo habes, quod sicut inter alios fideles, sic specialiter et inter clericos divites et pauperes recta providencia et ordinaci- one divina necessario oportet esse et quod divicie illis commisse [sunt] pro aliorum in communi necessitatibus nec sic credite sunt peccatum, sed virtus et exercicium ad salutem sunt. Unde frustra quidam decipiuntur, qui stante cursu communi di- vine providencie clericos divites nituntur de eccle- sia tollere et equaliter tantum pauperes habere, quamvis hoc laudandum est, si fieri et ubi fieri potest, ymmo si potest, fieri debet. Sed disgressus revertor. Si quis ergo sacerdos altare vel aliud beneficium sic sicut dictum est sufficienter habuerit intytu- latum, per predicta ei tantum deservire debet nec tunc poterit alia beneficia simplicia sua avaricia occupare. Unde quia tali non superest alibi laborare, non licebit eciam aliunde vivere apostolo 1) Tohoto místa u Migne P. L. 38 nemohl jsem nalézti. 2) c. 48. — 3) c. 9. — 4) Ž. 30, 24. n. a) Psáno: turbari. (294)
Strana 293
dicente:1) Qui non laborat, non comedat etc. Nec obstat, quod communiter fiunt altaria vel beneficia de una, duabus, tribus vel quatuor missis intytulata, ut quasi hiis habitis possit alibi deser- vire, quia hoc factum intelligitur ad cautelam sub condicione, sc. quando plerumque contingit nos prepediri contra nostram volunta- tem et ne per negligenciam numerum huiusmodi missarum aliquando excedamus, sed per alios cogatur, si per se non potest quis iusto impedimento prepeditus, supplere. Alias simpliciter ubi sacerdos plena necessaria recipit, ibi semper, quando potest, officiare debet racione beneficii sui. Hoc eciam ei incumbit racione officii sui. Unde s. Thomas in IV. dist. 13. disputat dicens: Gregorius s. in omelia dicit: „Cum crescunt dona, et raciones crescunt donorum". Ideo cum sacerdoti sit data potes- tas nobilissima, eius negligencia erit, nisi ea pro posse utatur ad honorem dei et salutem suam et aliorum vivorum et mortuorum, secundum illud I. Pet. 4: Unusquisque sicut accepit graciam, in alterutrum illam administrantes: nisi forte ex familiari spiritus sancti instictu quis dimitteret. Unde et sacerdotibus praeceptum est: Hoc facite, quociescunque bibetis, in meam commemoracionem. Hec s. Thomas. Non ponit dominus terminum, sed dicit „quocienscun- que“, ut totum posse, quando opportunum est, significet, nisi quis infirmitate vel alio racionabili impedimento prohibeatur eciam salva honestate et debita devocione ad hoc requisita Extra de preb. Signi- ficatum est lib. III.,2) ubi eciam in fine sequitur: Nec liceat hoc i. e. cot- tidianam celebracionem illi sc. sacerdoti subtrahere sive causa voluptatis sive se ad aliam ecclesiam transferendo. „Significatum“ glosa: Unde est argumentum, quod sacerdos potest recipere pecuniam, ut celebret divina, quia sic operas suas videtur potuisse locare (arg. X. q. III. Relatum3) etc.: Summa vobis etc. supra et XII. q. II. Karitatem4) etc.: Justum namque est etc., Extra de symonia Cum sic5) et XII. q. II. c. ult.,6) quia suis stipendiis facere hoc non cogitur (supra de prescr. Cum ex officii.7) Argumentum contra infra de symonia Cum in ecclesie cor- pore.8) Solucio: / Si sacerdos nullum habet beneficium, racione 243 a cuius ad hoc teneatur, potest locare operas suas ad certum tempus et recipere mercedem pro labore suo nec symoniam committit. Si vero habet beneficium, non licet ei hoc facere. Hec glosa ubi supra lib. III. Alias eciam Innocencius III. Extra de clericis non resid. 1) II. Soluň. 3, 10. 2) cap. 11. X 3, 5. — 3) c. 9. — 4) c. 45. — 5) cap. 10. X 5, 3. — 6) c. 75. — 7) cap. 16 X 2, 26. — s) cap. 9. X 5, 3. (295)
dicente:1) Qui non laborat, non comedat etc. Nec obstat, quod communiter fiunt altaria vel beneficia de una, duabus, tribus vel quatuor missis intytulata, ut quasi hiis habitis possit alibi deser- vire, quia hoc factum intelligitur ad cautelam sub condicione, sc. quando plerumque contingit nos prepediri contra nostram volunta- tem et ne per negligenciam numerum huiusmodi missarum aliquando excedamus, sed per alios cogatur, si per se non potest quis iusto impedimento prepeditus, supplere. Alias simpliciter ubi sacerdos plena necessaria recipit, ibi semper, quando potest, officiare debet racione beneficii sui. Hoc eciam ei incumbit racione officii sui. Unde s. Thomas in IV. dist. 13. disputat dicens: Gregorius s. in omelia dicit: „Cum crescunt dona, et raciones crescunt donorum". Ideo cum sacerdoti sit data potes- tas nobilissima, eius negligencia erit, nisi ea pro posse utatur ad honorem dei et salutem suam et aliorum vivorum et mortuorum, secundum illud I. Pet. 4: Unusquisque sicut accepit graciam, in alterutrum illam administrantes: nisi forte ex familiari spiritus sancti instictu quis dimitteret. Unde et sacerdotibus praeceptum est: Hoc facite, quociescunque bibetis, in meam commemoracionem. Hec s. Thomas. Non ponit dominus terminum, sed dicit „quocienscun- que“, ut totum posse, quando opportunum est, significet, nisi quis infirmitate vel alio racionabili impedimento prohibeatur eciam salva honestate et debita devocione ad hoc requisita Extra de preb. Signi- ficatum est lib. III.,2) ubi eciam in fine sequitur: Nec liceat hoc i. e. cot- tidianam celebracionem illi sc. sacerdoti subtrahere sive causa voluptatis sive se ad aliam ecclesiam transferendo. „Significatum“ glosa: Unde est argumentum, quod sacerdos potest recipere pecuniam, ut celebret divina, quia sic operas suas videtur potuisse locare (arg. X. q. III. Relatum3) etc.: Summa vobis etc. supra et XII. q. II. Karitatem4) etc.: Justum namque est etc., Extra de symonia Cum sic5) et XII. q. II. c. ult.,6) quia suis stipendiis facere hoc non cogitur (supra de prescr. Cum ex officii.7) Argumentum contra infra de symonia Cum in ecclesie cor- pore.8) Solucio: / Si sacerdos nullum habet beneficium, racione 243 a cuius ad hoc teneatur, potest locare operas suas ad certum tempus et recipere mercedem pro labore suo nec symoniam committit. Si vero habet beneficium, non licet ei hoc facere. Hec glosa ubi supra lib. III. Alias eciam Innocencius III. Extra de clericis non resid. 1) II. Soluň. 3, 10. 2) cap. 11. X 3, 5. — 3) c. 9. — 4) c. 45. — 5) cap. 10. X 5, 3. — 6) c. 75. — 7) cap. 16 X 2, 26. — s) cap. 9. X 5, 3. (295)
Strana 294
cap. Inter 4 animalia1) invehit dicens: Ve clericis, qui ecclesias vel prebendas sibi commissas sine iusta et necessaria causa deserunt tuo (sc. episcopo presertim non attendente) consensu. Hoc tibi duximus respondendum, quod postquam congruo tempore fuerint exspectati, nisi redierint ad illas, possunt eis iuste privari, dummodo non sint iusto impedimento detenti. De cons. dist. V :2) Non oportet ministros altaris vel quoslibet clericos preter iussionem episcopi ad peregrinandum proficisci; secus autem clerici desertores appellantur XXI. q. II. Placuit3) et capi possunt ab hiis, quorum consorcium declinare nituntur. Ex predictis omnibus habes, quomodo altaria et alia beneficia iusta et evidenti racione locari possunt et quod eciam lecturas eorum non potest simpliciter accipere, nisi presbiteri a beneficiis liberi, ipsi potissime pauperes sacerdotes, qui, nullo certo beneficio et sufficienti ab ecclesia provisi, coguntur quasi vagi mendici communem stipem hincinde, ut dicitur, intercurrentes satis confuse querere. Licet quidam ex eis bone et sancte vite existerent, scio, bene novi, ipsi nimia paupertate per acci- dens pressi mendicare sepius cum obprobrio et ru- bore coguntur. Talibus enim ab ignotis et de eis ignorantibus de facili illud Jeronimi adicitur, qui ad Rusticum, Narbonensem episcopum, 93. dist.4) dicit: Mendicat infelix clericus in plateis et servili operi mancipatus publicam ab omnibus postulat elemosinam, qui ex eo eciam magis despicitur a cunctis, quia miser et desolatus iuste putatur ad hanc ignominiam devenisse. Hec Jeronimus. Quidam bene notus, volens ignominiam ipsam effugere, signa sacerdotalia abscondit et veste ad modum rustici pauperis formata et supposita in tali tribulacione ad molendinaa) vel alia privata loca, licet longius devia, solebat mendicare, procul eciam ante fores stans, ne quis eum agnoscere posset. Is frequenter donato pane et accepto grate iterum ad rivulum de torrente recessit, ubi intinctum aliquando cum gaudio amore paupertatis, aliquando cum fletu lesus in stomacho, capite et toto corpore sepius, ut nec illo die horas dicere vel aliud boni facere posset. Eciam tunc nulla communia pati potuit, unde licet hominibus multum se detinere volentibus ex pietate, tamen exsiliit, rabie sui doloris totaliter actus, in frigoribus et caloribus canicularibus festinans usque ad defectum, in silvis, pluviis et nivibus et campis, in viis miserti sunt sibi lupi 1) cap. 10. X 3, 4. — 2) c. 36. — 3) c. 2. — 4) c. 23. § 5. a) Psáno: molendia. (296)
cap. Inter 4 animalia1) invehit dicens: Ve clericis, qui ecclesias vel prebendas sibi commissas sine iusta et necessaria causa deserunt tuo (sc. episcopo presertim non attendente) consensu. Hoc tibi duximus respondendum, quod postquam congruo tempore fuerint exspectati, nisi redierint ad illas, possunt eis iuste privari, dummodo non sint iusto impedimento detenti. De cons. dist. V :2) Non oportet ministros altaris vel quoslibet clericos preter iussionem episcopi ad peregrinandum proficisci; secus autem clerici desertores appellantur XXI. q. II. Placuit3) et capi possunt ab hiis, quorum consorcium declinare nituntur. Ex predictis omnibus habes, quomodo altaria et alia beneficia iusta et evidenti racione locari possunt et quod eciam lecturas eorum non potest simpliciter accipere, nisi presbiteri a beneficiis liberi, ipsi potissime pauperes sacerdotes, qui, nullo certo beneficio et sufficienti ab ecclesia provisi, coguntur quasi vagi mendici communem stipem hincinde, ut dicitur, intercurrentes satis confuse querere. Licet quidam ex eis bone et sancte vite existerent, scio, bene novi, ipsi nimia paupertate per acci- dens pressi mendicare sepius cum obprobrio et ru- bore coguntur. Talibus enim ab ignotis et de eis ignorantibus de facili illud Jeronimi adicitur, qui ad Rusticum, Narbonensem episcopum, 93. dist.4) dicit: Mendicat infelix clericus in plateis et servili operi mancipatus publicam ab omnibus postulat elemosinam, qui ex eo eciam magis despicitur a cunctis, quia miser et desolatus iuste putatur ad hanc ignominiam devenisse. Hec Jeronimus. Quidam bene notus, volens ignominiam ipsam effugere, signa sacerdotalia abscondit et veste ad modum rustici pauperis formata et supposita in tali tribulacione ad molendinaa) vel alia privata loca, licet longius devia, solebat mendicare, procul eciam ante fores stans, ne quis eum agnoscere posset. Is frequenter donato pane et accepto grate iterum ad rivulum de torrente recessit, ubi intinctum aliquando cum gaudio amore paupertatis, aliquando cum fletu lesus in stomacho, capite et toto corpore sepius, ut nec illo die horas dicere vel aliud boni facere posset. Eciam tunc nulla communia pati potuit, unde licet hominibus multum se detinere volentibus ex pietate, tamen exsiliit, rabie sui doloris totaliter actus, in frigoribus et caloribus canicularibus festinans usque ad defectum, in silvis, pluviis et nivibus et campis, in viis miserti sunt sibi lupi 1) cap. 10. X 3, 4. — 2) c. 36. — 3) c. 2. — 4) c. 23. § 5. a) Psáno: molendia. (296)
Strana 295
et apri nec eum comedere vel impetere voluerunt. Post convales- cens grates deo reddidit dicens:1) Cantabiles michi erant, domine, iustificaciones tue in loco peregrinacionis mee et cantare cum ec- clesia cepit:2) Circuibo et ymmolabo in tabernaculo vie huius sc. hostiam ambulacionis. Si plures quereres, plures tibi dicerent, quilibet suos mendi- citatis et vagacionis miserabiles casus. Isti ergo et consimiles pauperes sacerdotes, pro libertate a be- neficiis et pro condicione sue vage mendicitatis vel paupertatis miserabili, debent diligenter ab ecclesiis inspici et inquiri precipue et ad vicarias, lecturas missarum vel altariorum locari, quatenus sic dignam stipem sui laboris excipientes, ab obprobriis paupertatis, mendicitatis et divagacionis liberentur et melius stabiliti melius deo, sibi et ecclesie deservire possent. Econtra vel ex ignorancia vel ex invidia quidam plebani et eorum vicarii de illis ad episcopum et alios eius vi- carios ac suos plebizanos — parcat eis deus! — o diose ob- locuntur et pelli eos de civitatibus quasi male ocio- sos et servire nolentes perswadent. Sed cum hec et alia plura faciant ipsi avarissimi pro sua avaricia, qua soli aliorum pauperum tunc liberius stipendia invadere possent, quamvis pocius ubilibet promovere deberent, peiores aliis publicisa) latro- nibus esse probantur, dum istorum malicia publica patet, illorum maximab) impietas et avaricia pro ypocrisi quasi iuste accusacio- nis et querele nec malicia esse putatur. Sed scire dignetur episcopus et alii plures esse pleba- norum malicias et inequalitates, puta concubinas habent et alias domesticas suas et focarias dominas sive dominari volentes in familiis et ecclesiis eorum, quod secundum Jeronimum propheta Jer. trahit in partem miserie, dicens:3) Mulieres dominate sunt eis, et Ade iterum dominus dicit:4) Quia obedisti voci mulieris tue plus quam mee, maledicta terra in opere tuo etc. Sunt eciam iracundi, pompa et superbia detenti, diversis malis moribus deformes et alias conversacione difficiles, ad convi- vendum inequales et alia patent, unde hic ea scribi non oportet. Propter que sacerdotes pauperes eis servire refugiunt, volentes sic suam honestatem et anime salutem conservare. Eciam cum alii 1) Ž. 118, 54. — 2) Ž. 26, 6: Circuivi et immolavi in tabernaculo eius hostiam vociferacionis. — 3) Is. 3, 12. — 4) Gen. 3, 17. a) Psáno: in publicis. — b) Psáno: maxime. „Studie a texty.“ (297) 4
et apri nec eum comedere vel impetere voluerunt. Post convales- cens grates deo reddidit dicens:1) Cantabiles michi erant, domine, iustificaciones tue in loco peregrinacionis mee et cantare cum ec- clesia cepit:2) Circuibo et ymmolabo in tabernaculo vie huius sc. hostiam ambulacionis. Si plures quereres, plures tibi dicerent, quilibet suos mendi- citatis et vagacionis miserabiles casus. Isti ergo et consimiles pauperes sacerdotes, pro libertate a be- neficiis et pro condicione sue vage mendicitatis vel paupertatis miserabili, debent diligenter ab ecclesiis inspici et inquiri precipue et ad vicarias, lecturas missarum vel altariorum locari, quatenus sic dignam stipem sui laboris excipientes, ab obprobriis paupertatis, mendicitatis et divagacionis liberentur et melius stabiliti melius deo, sibi et ecclesie deservire possent. Econtra vel ex ignorancia vel ex invidia quidam plebani et eorum vicarii de illis ad episcopum et alios eius vi- carios ac suos plebizanos — parcat eis deus! — o diose ob- locuntur et pelli eos de civitatibus quasi male ocio- sos et servire nolentes perswadent. Sed cum hec et alia plura faciant ipsi avarissimi pro sua avaricia, qua soli aliorum pauperum tunc liberius stipendia invadere possent, quamvis pocius ubilibet promovere deberent, peiores aliis publicisa) latro- nibus esse probantur, dum istorum malicia publica patet, illorum maximab) impietas et avaricia pro ypocrisi quasi iuste accusacio- nis et querele nec malicia esse putatur. Sed scire dignetur episcopus et alii plures esse pleba- norum malicias et inequalitates, puta concubinas habent et alias domesticas suas et focarias dominas sive dominari volentes in familiis et ecclesiis eorum, quod secundum Jeronimum propheta Jer. trahit in partem miserie, dicens:3) Mulieres dominate sunt eis, et Ade iterum dominus dicit:4) Quia obedisti voci mulieris tue plus quam mee, maledicta terra in opere tuo etc. Sunt eciam iracundi, pompa et superbia detenti, diversis malis moribus deformes et alias conversacione difficiles, ad convi- vendum inequales et alia patent, unde hic ea scribi non oportet. Propter que sacerdotes pauperes eis servire refugiunt, volentes sic suam honestatem et anime salutem conservare. Eciam cum alii 1) Ž. 118, 54. — 2) Ž. 26, 6: Circuivi et immolavi in tabernaculo eius hostiam vociferacionis. — 3) Is. 3, 12. — 4) Gen. 3, 17. a) Psáno: in publicis. — b) Psáno: maxime. „Studie a texty.“ (297) 4
Strana 296
243b eorum habeant defectus et infirmitates speciales, si multum vellent, tamen servire non possunt. Quidam licet de facto deserviant, incensi zelo iusticie et veritatis, tacere non possunt et expelluntur. Istis ergo tribulatis frustra tribulacio superadditur et impie odia, invidie, propulsio et persecucio intentantur, quibus econtra consolacio, dileccio, pia et benigna suscepcio fieri debuisset, a plebanis specialiter et aliis, qui bona communia pauperum dispen- sacioni eorum sibi commissa habent. Sunt valde pauci, qui huius- modi sue miserabili paupertati relicti,a) spero in deum,! directe ex vicio expelluntur,b) et adhuc tales non condempnari deberent nec pelli, ne ad deteriora impellantur, sed pro inequalitate vie et pro- bona spe pati, cum hii eciam, qui generaliter excommunicantur ab apostolo absque iudicio, personaliter tolerentur, ne de mundo exeatur.1) Si tamen et illi suo scandalo alios corrumperent, tales, si potestas adest, corrigi et abscidi deberent, si ab hoc desistere nollent. De hoc iura sunt. Secus apostolus adoptat dicens:2) Utinam abscindantur, qui vos conturbant. Non audet manum apponere, quia deo eos committit. Istis premissis, intelligendo de clericis pauperibus et liberis a beneficiis, queritur, quid iustum sit dedisse de una qua- libet missa. Ad quod videtur dici, quod ordo nature tocius ostendit et inde naturalis racio dictat, laborancia animalia a suo labore vivere necessario, quia alias deficiente vita et labor deficiet. Sic aposto- lus dicit:*) Non obturabis os bovi trituranti, plus multo homini la- boranti. Unde sequitur: Numquid deo cura est de bobus? Sed propter nos utique hoc dicit. Et post: Nescitis, quoniam qui in sa- crario operantur, que de sacrario sunt, edunt? Ubi eciam glosa Augustini: Naturalis racio hoc habet, ut quis vivat inde, ubi eciam laborat. Igitur singulariter eciam cum sacerdos vel presbi- ter quilibet horas septenas debeat dicere et alia misse preparativa complere, ceteris ad hoc pluribus re- quisitis, insuper si hec vigilanter agere voluerit, ut debet, totus dies ei vix sufficiet ab ecclesia institutus: ne autem labor deficiat, ad minus de missa tantum dari oportet, quan- tum sufficere possit victui necessario diei ipsius. Secus deficiente lábore communi in lege divina a fine eius, qui est regnum 1) I. Kor. 5, 10. — 2) I. Kor. 9, 9—13. — 3) Gal. 5, 12. a) Psáno: reliqui. b) Psáno: compelluntur. (298)
243b eorum habeant defectus et infirmitates speciales, si multum vellent, tamen servire non possunt. Quidam licet de facto deserviant, incensi zelo iusticie et veritatis, tacere non possunt et expelluntur. Istis ergo tribulatis frustra tribulacio superadditur et impie odia, invidie, propulsio et persecucio intentantur, quibus econtra consolacio, dileccio, pia et benigna suscepcio fieri debuisset, a plebanis specialiter et aliis, qui bona communia pauperum dispen- sacioni eorum sibi commissa habent. Sunt valde pauci, qui huius- modi sue miserabili paupertati relicti,a) spero in deum,! directe ex vicio expelluntur,b) et adhuc tales non condempnari deberent nec pelli, ne ad deteriora impellantur, sed pro inequalitate vie et pro- bona spe pati, cum hii eciam, qui generaliter excommunicantur ab apostolo absque iudicio, personaliter tolerentur, ne de mundo exeatur.1) Si tamen et illi suo scandalo alios corrumperent, tales, si potestas adest, corrigi et abscidi deberent, si ab hoc desistere nollent. De hoc iura sunt. Secus apostolus adoptat dicens:2) Utinam abscindantur, qui vos conturbant. Non audet manum apponere, quia deo eos committit. Istis premissis, intelligendo de clericis pauperibus et liberis a beneficiis, queritur, quid iustum sit dedisse de una qua- libet missa. Ad quod videtur dici, quod ordo nature tocius ostendit et inde naturalis racio dictat, laborancia animalia a suo labore vivere necessario, quia alias deficiente vita et labor deficiet. Sic aposto- lus dicit:*) Non obturabis os bovi trituranti, plus multo homini la- boranti. Unde sequitur: Numquid deo cura est de bobus? Sed propter nos utique hoc dicit. Et post: Nescitis, quoniam qui in sa- crario operantur, que de sacrario sunt, edunt? Ubi eciam glosa Augustini: Naturalis racio hoc habet, ut quis vivat inde, ubi eciam laborat. Igitur singulariter eciam cum sacerdos vel presbi- ter quilibet horas septenas debeat dicere et alia misse preparativa complere, ceteris ad hoc pluribus re- quisitis, insuper si hec vigilanter agere voluerit, ut debet, totus dies ei vix sufficiet ab ecclesia institutus: ne autem labor deficiat, ad minus de missa tantum dari oportet, quan- tum sufficere possit victui necessario diei ipsius. Secus deficiente lábore communi in lege divina a fine eius, qui est regnum 1) I. Kor. 5, 10. — 2) I. Kor. 9, 9—13. — 3) Gal. 5, 12. a) Psáno: reliqui. b) Psáno: compelluntur. (298)
Strana 297
dei et bravium vite eternea), quod absit, deficeremus. Ne hoc con- tingat, necessario requiritur de missa saltem tantum donari, quan- tum sufficiat victui unius diei. Nam propter alias necessitates cle- rici habent potestatem de elemosina communi aliunde recipere et supplere. Pro hoe sunt eciam alie scripture supra Mat. et Luc. X. cap. et apostolus I. Cor. 9 dicit1): Qui altario deserviunt, de alta- rio participantur, dicit notanter in plurali ,deserviunt' et ,partici- pantur', ut tali et tanta sufficiencia fundari [doceat] altaria, qua- tenus eciam plures ministri et eorum pauperes proxi- mi inde partes sue necessitatis accipere possint.2) Quod est contra illos, qui tantum sex sexagenis vel modico plus, quod nec soli sufficit presbitero, altaria fundari docent. Dic hic, si placet, de errore et invidia illorum. Ulterius dicitur, quod necessitas diei secundum diversitatem locorum diversimode, carius vel levius, comparari potest. Unde Mgr Henricus Oeta3) pie memorie retulit, quod Parisius magistri pleno consilio tradiderunt, ut de unaquaque missa precium monete illius terre quasi medius tercius grossus dari debeat. In Pragensi autem civitate talis qualis pauper neces- sitacula unius diei potest vel uno grosso comparari, sed nec hunc, sed medium homines avari vel male instructi dare vix volunt! Ita licet cottidianus quis celebret, patet, non potest inde ebdomadatim vivere, paucissima necessaria sumendo. Medius quartus grossus inde computatus non sufficit cibo et potuib) et ubi erunt tunc alia plura necessaria? Videtur quod talis modus, in quantum diminutivus est a debito stipendio laboris, in tantum contra iusticiam simpliciter, cum peccato est. Dignus est, ayt dominus,4). operarius mercede sua. Qui vero hanc diminuit, patet, eciam contra iusticiam dei faciens non tantum in proximum, sed et in deum graviter peccare videtur. Unde habentes, quo iusticiam plenius redimerent, melius multo facerent, si missas simpliciter dimitterent, quam eas sic dimi- nute avaro vel tenaci corde et animo comparare velint. Paupe- res, eciamsi non habent tantum, quo sine diminucione iusticie 1) v. 13. — 2) Skvostná exegese! 3) Mistr Jindřich z Oyty byl asi od r. 1369 professorem theologie v Praze, kde měl známé spory s Vojtěchem Raňkovým. Potom byl professorem ve Vídni (Srv. Aschbach Gesch der Wiener Univ. I. 402—407 a Loserth Beiträge II v Archiv O. G. 57.) 4) Luk. 10, 7. a) Zde jsou 3 řádky přetrženy. b) Psáno: potu. (299) 43
dei et bravium vite eternea), quod absit, deficeremus. Ne hoc con- tingat, necessario requiritur de missa saltem tantum donari, quan- tum sufficiat victui unius diei. Nam propter alias necessitates cle- rici habent potestatem de elemosina communi aliunde recipere et supplere. Pro hoe sunt eciam alie scripture supra Mat. et Luc. X. cap. et apostolus I. Cor. 9 dicit1): Qui altario deserviunt, de alta- rio participantur, dicit notanter in plurali ,deserviunt' et ,partici- pantur', ut tali et tanta sufficiencia fundari [doceat] altaria, qua- tenus eciam plures ministri et eorum pauperes proxi- mi inde partes sue necessitatis accipere possint.2) Quod est contra illos, qui tantum sex sexagenis vel modico plus, quod nec soli sufficit presbitero, altaria fundari docent. Dic hic, si placet, de errore et invidia illorum. Ulterius dicitur, quod necessitas diei secundum diversitatem locorum diversimode, carius vel levius, comparari potest. Unde Mgr Henricus Oeta3) pie memorie retulit, quod Parisius magistri pleno consilio tradiderunt, ut de unaquaque missa precium monete illius terre quasi medius tercius grossus dari debeat. In Pragensi autem civitate talis qualis pauper neces- sitacula unius diei potest vel uno grosso comparari, sed nec hunc, sed medium homines avari vel male instructi dare vix volunt! Ita licet cottidianus quis celebret, patet, non potest inde ebdomadatim vivere, paucissima necessaria sumendo. Medius quartus grossus inde computatus non sufficit cibo et potuib) et ubi erunt tunc alia plura necessaria? Videtur quod talis modus, in quantum diminutivus est a debito stipendio laboris, in tantum contra iusticiam simpliciter, cum peccato est. Dignus est, ayt dominus,4). operarius mercede sua. Qui vero hanc diminuit, patet, eciam contra iusticiam dei faciens non tantum in proximum, sed et in deum graviter peccare videtur. Unde habentes, quo iusticiam plenius redimerent, melius multo facerent, si missas simpliciter dimitterent, quam eas sic dimi- nute avaro vel tenaci corde et animo comparare velint. Paupe- res, eciamsi non habent tantum, quo sine diminucione iusticie 1) v. 13. — 2) Skvostná exegese! 3) Mistr Jindřich z Oyty byl asi od r. 1369 professorem theologie v Praze, kde měl známé spory s Vojtěchem Raňkovým. Potom byl professorem ve Vídni (Srv. Aschbach Gesch der Wiener Univ. I. 402—407 a Loserth Beiträge II v Archiv O. G. 57.) 4) Luk. 10, 7. a) Zde jsou 3 řádky přetrženy. b) Psáno: potu. (299) 43
Strana 298
244a velint sibi missas fieri, dent in nomine domini que habent ad alias propiciaciones suis habitis comparacione equales et tantum- dem valebit, nisi sacerdos pro missis a paupere id, quod habet, velit suscipere, reliqua laboris gratuite faciendo, quod precipue speciali pietati, quam pecunia non determinat, fieri condecet. Sic dominus viduam pauperculam, duo halera mittentem, laudavit, non pro illo modico precio, sed pro eius pietatis devocione et amore puro. Secus, ubi pietatem pecunia determinat, melius videtur tunc sex grossis sex missas comparare cum iusticia, quam triginta cum diminucione eius. Nimirum sic eciam sexaginta misse non plus prosunt illi, qui eas comparari facit, quam sex grossi redimere possunt, sicut indulgencie plus vel minus valent, secundum quod maior vel minor contricio vel devocio pro peccatis est. Tamen hiis non obstantibus conswetudo, qua communitur a plebizanis pauperibus unus ferto solet dari de tri- ginta missis, reprobari non debet, quia hoc racionabiliter ad- mitti potest duplici ad presens racione: Prima est indulgencia pauperum in communi, pro eo eciam, quia alias decimis, oblacio- nibus et aliis donacionibus id, quod deficit iusticie, supplere in- telliguntur; secunda racio est ex parte ministrorum ecclesie, qui de dote et aliunde habentes necessaria, indulgencias suis paupe- ribus facere debent. Multo autem plus dicte misse admitti debent pauperibus altaristis et eorum vicariis pauperioribus, puta quia necessitas eorum hoc requirit, qui aliunde vivere non habent. Spero, quod deus tunc unam missam pro duabus accipit et pro- ipsis racione necessitatis eciam quod deest supplebit. Tamen di- vites plus dare deberent, secundum quod scriptura docet1) : Si multum tibi est, multum tribue, si minus est, minus tribue et apos- tolus :2) Qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in bene- diccionibus, de benediccionibus et metet vitam eternam. Sed heu dolenter scribimus: Pauperes sacerdotes hic in Pragensi civitate et alibi, nimia sua paupertate pressi, coguntur quasi communiter a plebanis vel avaris plebizanis de missa sim- pliciter tantum medium grossum vel minus accipere, ymmo pro- eodem precio aliquando duas, aliquando tres missas, unam altari, secundam pro defunctis et terciam vice tercii presbiteri de offer- torio debitam — omnes tres una tantum missa et uno ministro persolvuntur! Ecce, miser homo vel pocius impius clericus accipit de offertorio fertonem, viginti [grossos], mediam vel integram sexa- 1) Tob. 4, 9, — 2) II. Kor. 9, 6. (300)
244a velint sibi missas fieri, dent in nomine domini que habent ad alias propiciaciones suis habitis comparacione equales et tantum- dem valebit, nisi sacerdos pro missis a paupere id, quod habet, velit suscipere, reliqua laboris gratuite faciendo, quod precipue speciali pietati, quam pecunia non determinat, fieri condecet. Sic dominus viduam pauperculam, duo halera mittentem, laudavit, non pro illo modico precio, sed pro eius pietatis devocione et amore puro. Secus, ubi pietatem pecunia determinat, melius videtur tunc sex grossis sex missas comparare cum iusticia, quam triginta cum diminucione eius. Nimirum sic eciam sexaginta misse non plus prosunt illi, qui eas comparari facit, quam sex grossi redimere possunt, sicut indulgencie plus vel minus valent, secundum quod maior vel minor contricio vel devocio pro peccatis est. Tamen hiis non obstantibus conswetudo, qua communitur a plebizanis pauperibus unus ferto solet dari de tri- ginta missis, reprobari non debet, quia hoc racionabiliter ad- mitti potest duplici ad presens racione: Prima est indulgencia pauperum in communi, pro eo eciam, quia alias decimis, oblacio- nibus et aliis donacionibus id, quod deficit iusticie, supplere in- telliguntur; secunda racio est ex parte ministrorum ecclesie, qui de dote et aliunde habentes necessaria, indulgencias suis paupe- ribus facere debent. Multo autem plus dicte misse admitti debent pauperibus altaristis et eorum vicariis pauperioribus, puta quia necessitas eorum hoc requirit, qui aliunde vivere non habent. Spero, quod deus tunc unam missam pro duabus accipit et pro- ipsis racione necessitatis eciam quod deest supplebit. Tamen di- vites plus dare deberent, secundum quod scriptura docet1) : Si multum tibi est, multum tribue, si minus est, minus tribue et apos- tolus :2) Qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in bene- diccionibus, de benediccionibus et metet vitam eternam. Sed heu dolenter scribimus: Pauperes sacerdotes hic in Pragensi civitate et alibi, nimia sua paupertate pressi, coguntur quasi communiter a plebanis vel avaris plebizanis de missa sim- pliciter tantum medium grossum vel minus accipere, ymmo pro- eodem precio aliquando duas, aliquando tres missas, unam altari, secundam pro defunctis et terciam vice tercii presbiteri de offer- torio debitam — omnes tres una tantum missa et uno ministro persolvuntur! Ecce, miser homo vel pocius impius clericus accipit de offertorio fertonem, viginti [grossos], mediam vel integram sexa- 1) Tob. 4, 9, — 2) II. Kor. 9, 6. (300)
Strana 299
genam, et presbitero nec saltem unum grossum vult dare! Ecce, qualis iniquitas, fraus et venacio avaricie! Iste autem modus primo, creditur, ortum habet ex avaricia crassa et enormi plebanorum, qui sibi vendicant altaria in suis ecclesiis procuranda pro certo precio, cuius medietatem, ut dicitur, i. e. medium grossum vel citra aliis presbiteris conducticiis tribuunt, reliquum sibi reservando, quod cecati multipliciter sibi licere, ut puto, perswadent vel pro eo, quia rectores proprii suarum ecclesiarum sunt, ideo ipsi tantum oblata vel vota suorum plebizanorum excipere debent. Sed hoc falsum est, quia extra iura ecclesiarum suarum homines liberi sunt, cui vellent reliquum donare. Vel pro eo, quod met plebani pauperes sunt vel fa- miliis suis providere debent, sed incusandus deus, quare te pau- perem, illum divitem fecit! Alias si iustus dominus est et vincat, cum iudicatur1), tolle tantum paupertatis pondus et una cum tua familia porta legittime in humeris tuis, non ad humeros aliorum depone! Nec enim cum aliorum diminucione tibi aliquatenus vivere licet. Ideo sta contentus tuis et tibi debitis! Si non potes servos tue ecclesie promovere et iuvare, saltem non impedias nec auferas pauca eorum! Vel pro eo, quod calices auratos et ornatus, libros antifonarios, graduales et cetera talia, omnia preciosa et pompatica, habere volunt. Iam illa biblia iam alia scribitur, iam illi iam alii libri emuntur et qui non habentur, curiose et superflue inquiruntur. Nescit multum cogitans avarus miser, quo- modo caute cum pecunia superhabundanti agat, ne notetur avaricia vel infidelitas eius. Tales pro gloriola vili quasi pro deo et honore sue ecclesie scolas de novo et alias novitates non neces- sarias et sic utique vanitates curiosas quasi communiter instituunt, sic suas humiles et villanas ecclesias summis ecclesiis equare student. Pro hiis eciam si ipsi quandoque nichil accipiant, tamen plures alie- nos sacerdotes inde comparando in suis ecclesiis maiores solempnitates fieri procurant, sic hiis et aliis populum sibi ad offerendum alliciendo. Rudis enim populus, cum interiora nesciat, sola exteriora aspiciendo admiratur, post conteritur et tunc libenter offerre incipit, post confitetur, tercio subiectus consilium avari presbiteri totaliter suscipit et inquirit. Ita plures capti proch dolor male obtinentur, qui tacitis et occultis consiliis sub sacra- mento confessionis firmatis corrupti et depravati, tantum avaricie suorum plebanorum et vicariorum eorum obedientes, alios paupe- 1) Ž. 50, 6; Řím. 3, 4. (301)
genam, et presbitero nec saltem unum grossum vult dare! Ecce, qualis iniquitas, fraus et venacio avaricie! Iste autem modus primo, creditur, ortum habet ex avaricia crassa et enormi plebanorum, qui sibi vendicant altaria in suis ecclesiis procuranda pro certo precio, cuius medietatem, ut dicitur, i. e. medium grossum vel citra aliis presbiteris conducticiis tribuunt, reliquum sibi reservando, quod cecati multipliciter sibi licere, ut puto, perswadent vel pro eo, quia rectores proprii suarum ecclesiarum sunt, ideo ipsi tantum oblata vel vota suorum plebizanorum excipere debent. Sed hoc falsum est, quia extra iura ecclesiarum suarum homines liberi sunt, cui vellent reliquum donare. Vel pro eo, quod met plebani pauperes sunt vel fa- miliis suis providere debent, sed incusandus deus, quare te pau- perem, illum divitem fecit! Alias si iustus dominus est et vincat, cum iudicatur1), tolle tantum paupertatis pondus et una cum tua familia porta legittime in humeris tuis, non ad humeros aliorum depone! Nec enim cum aliorum diminucione tibi aliquatenus vivere licet. Ideo sta contentus tuis et tibi debitis! Si non potes servos tue ecclesie promovere et iuvare, saltem non impedias nec auferas pauca eorum! Vel pro eo, quod calices auratos et ornatus, libros antifonarios, graduales et cetera talia, omnia preciosa et pompatica, habere volunt. Iam illa biblia iam alia scribitur, iam illi iam alii libri emuntur et qui non habentur, curiose et superflue inquiruntur. Nescit multum cogitans avarus miser, quo- modo caute cum pecunia superhabundanti agat, ne notetur avaricia vel infidelitas eius. Tales pro gloriola vili quasi pro deo et honore sue ecclesie scolas de novo et alias novitates non neces- sarias et sic utique vanitates curiosas quasi communiter instituunt, sic suas humiles et villanas ecclesias summis ecclesiis equare student. Pro hiis eciam si ipsi quandoque nichil accipiant, tamen plures alie- nos sacerdotes inde comparando in suis ecclesiis maiores solempnitates fieri procurant, sic hiis et aliis populum sibi ad offerendum alliciendo. Rudis enim populus, cum interiora nesciat, sola exteriora aspiciendo admiratur, post conteritur et tunc libenter offerre incipit, post confitetur, tercio subiectus consilium avari presbiteri totaliter suscipit et inquirit. Ita plures capti proch dolor male obtinentur, qui tacitis et occultis consiliis sub sacra- mento confessionis firmatis corrupti et depravati, tantum avaricie suorum plebanorum et vicariorum eorum obedientes, alios paupe- 1) Ž. 50, 6; Řím. 3, 4. (301)
Strana 300
res presbiteros et ministros vel non admittunt vel incertos timent. Ideo nonnisi ad consilium plebanorum sic, ut dictum est, diminute pro medio grosso vel citra conducunt Vel saltem pro eo, quod multi pauperes et indigen- tes sacerdotes sunt, ideo sic aliis diminuunt,a) ut aliis succurrant. Sed de propria habundancia, non aliorum pauperi substancia sub- veniri debet! Contra que omnia et cetera malefacta apostolus dicit: Non sunt facienda mala, ut eveniant bona, quanto plus ut eveniant alia mala, peiora et pessima facta. Unde Ambrosius eciam de officiis lib. 31): Sacerdotis vel ministri i. e. dispensatoris bonorum eccle- sie est omnibus prodesse, si fieri potest, nemini nocere; denique si non potest alteri subveniri, nisi alter ledatur, comodosius est neutrum iuvari quam alterum gravari etc. supra. Ve,2) qui comedunt domos viduarum oracione longa et magnifica orantes et qui decimant men- tam, anetum et ciminum et relinquunt que graviora sunt legis etc. dic de avaricia sacerdotum. Predicta videns populus communis sequitur suos presbiteros iter malum iniusticie in hoc prebentes, unde tali sequela mala conswetudo pessima orta est, ut tantum medius gros- sus de missa donetur, que conswetudo cum sit contra iura natu- ralia indispensabilia, ut corruptèla a fidelibus et ecclesia abici debet. Et sic patet responsio illis, qui se ipsa conswetudine bene fecisse obtendunt. Addunt excusatores in peccatis dicentes: Multitudo ma- gna Pragese precurrencium est causa, quare ita diminutum precium datur, dum indigentes quilibet aliquid pocius quam nichil accipere coacti sunt. Sed patet quantavis multitudo iusticiam non tollit, iusticiam non minus debuisti facere, saltem propterea, ut si tu non, sal- tem ille alius de tue iusticie stipe possit aliis indigentibus inpertire. Pro- inde ewangelio docente3) Si quis te coegerit ire mille passus, vade cum illo et alia duo, sic et ille licet coactus tamen obediendo accepit grate quod dedisti, retribucionem suam, quam ei dominus pro- sua pietate retribuere dignetur, exspectat, tu vero quia obedientem tibi iniuste et inpie coegisti — coegisti autem, quia ei plus dare noluisti — exspectabis iudicium dei, qui certissime (ait Bernhardus) faciet suo pauperi iusticiam et iudicium. 1) Migne P. L. 16 col. 162. — 2) Mat. 23, 14. 23. — 3) Mat. 5, 41. a) In marg. připsal: Sed tu, impie, fertonem, mediam vel unam sexagenam! (302)
res presbiteros et ministros vel non admittunt vel incertos timent. Ideo nonnisi ad consilium plebanorum sic, ut dictum est, diminute pro medio grosso vel citra conducunt Vel saltem pro eo, quod multi pauperes et indigen- tes sacerdotes sunt, ideo sic aliis diminuunt,a) ut aliis succurrant. Sed de propria habundancia, non aliorum pauperi substancia sub- veniri debet! Contra que omnia et cetera malefacta apostolus dicit: Non sunt facienda mala, ut eveniant bona, quanto plus ut eveniant alia mala, peiora et pessima facta. Unde Ambrosius eciam de officiis lib. 31): Sacerdotis vel ministri i. e. dispensatoris bonorum eccle- sie est omnibus prodesse, si fieri potest, nemini nocere; denique si non potest alteri subveniri, nisi alter ledatur, comodosius est neutrum iuvari quam alterum gravari etc. supra. Ve,2) qui comedunt domos viduarum oracione longa et magnifica orantes et qui decimant men- tam, anetum et ciminum et relinquunt que graviora sunt legis etc. dic de avaricia sacerdotum. Predicta videns populus communis sequitur suos presbiteros iter malum iniusticie in hoc prebentes, unde tali sequela mala conswetudo pessima orta est, ut tantum medius gros- sus de missa donetur, que conswetudo cum sit contra iura natu- ralia indispensabilia, ut corruptèla a fidelibus et ecclesia abici debet. Et sic patet responsio illis, qui se ipsa conswetudine bene fecisse obtendunt. Addunt excusatores in peccatis dicentes: Multitudo ma- gna Pragese precurrencium est causa, quare ita diminutum precium datur, dum indigentes quilibet aliquid pocius quam nichil accipere coacti sunt. Sed patet quantavis multitudo iusticiam non tollit, iusticiam non minus debuisti facere, saltem propterea, ut si tu non, sal- tem ille alius de tue iusticie stipe possit aliis indigentibus inpertire. Pro- inde ewangelio docente3) Si quis te coegerit ire mille passus, vade cum illo et alia duo, sic et ille licet coactus tamen obediendo accepit grate quod dedisti, retribucionem suam, quam ei dominus pro- sua pietate retribuere dignetur, exspectat, tu vero quia obedientem tibi iniuste et inpie coegisti — coegisti autem, quia ei plus dare noluisti — exspectabis iudicium dei, qui certissime (ait Bernhardus) faciet suo pauperi iusticiam et iudicium. 1) Migne P. L. 16 col. 162. — 2) Mat. 23, 14. 23. — 3) Mat. 5, 41. a) In marg. připsal: Sed tu, impie, fertonem, mediam vel unam sexagenam! (302)
Strana 301
Obstant adhuc/ impii dicentes: Apostolus suo labore corpo-244b rali vixit, quo concilio Carthag. IV° iubentur clerici artificiola dis- cere, ut possint se nutrire. Sed respondet hiis Bonaventura in libello De defensione Minorum nunc debilem etatem utraque eque bene non posse, maxime cum studium celeste et spirituale secun- dum Ambrosium requirat sibi totum hominem et simpliciter obmitti non debet, apostolus autem non simpliciter sed ne ewan- gelium venale facere videretur, laboravit. Sic et canon supra intelligi debet. Extra de preb. Allexander III. in conc. Later. lib. III ita scribit1): Episcopus si aliquem sine certo tytulo, de quo necessaria vite percipiat, in diaconum vel presbiterum ordinaverit, tamdiu ei necessaria subininistret, donec in aliqua ecclesia ei conveniencia stipendia milicie clericalis assignet; nisi sit talis sic ordinatus, qui de sua vel paterna hereditate subsidium habere possit. Item Inno- cencius III. ibid. cap. Cum secundum apostolum2): Cum secundum apostolum qui altari servit, de altari vivere debet etc., ubi eciam premittitur in Corpore canonum in hec verba: Non licet ulli epi- scopo ordinare clericos et nullas eis alimonias prestare, sed duorum alterum eligat: vel non faciat clericos vel si fecerit, det illis unde vivere possint. Hec ibi. Glosa Goffredi super illo verbo „tamdiu ei vite necessaria etc.“ dicit: Episcopus ei tenetur providere de victu, vestitu, habitacione et aliis necessariis (ff. de ali. lega. l. Ciba- riis et 1. Legatis et 1. finali). Hec glosa. Si hec episcopus facere non potest, saltem pauperes vagos clericos dignetur aliquo modo providere, puta in synodis, in ecclesiis et in scolis magistrorum mandet doceri et declarari, quatenus si non plus, saltem unus gros- sus donari debeat et donetur de missa et secundus de vigiliis adiciatur. Stabunt contenti grate orando pro salute episcopi. Interea eciam declarari faciat, si qui altaria sua cum toto onere suis vicariis locant, pariter et de toto fructu altariorum cedere debent, et hoc si habent aliunde, unde sufficienter vivere possunt. Ita enim plenam iusticiam perfecte operabuntur secundum apostoli canones dicentis :3) Qui non laborat, non manducet — ecce, iusticia locantis clerici ! — et qui altari deservit, de altari vivat4) — ecce, iusticia locati vicarii! Si tamen proprius altarista vel alius beneficiatus iusta ex causa vices suas alteri committere debet et aliunde sufficienciam non habeat, vel medios fructus vicario donare debet, medios sibi 1) cap 4. X 3, 5. — 2) ibid. cap. 16. — 3) II. Soluň. 3, 10. — 4) I. Kor. 9, 13. (303)
Obstant adhuc/ impii dicentes: Apostolus suo labore corpo-244b rali vixit, quo concilio Carthag. IV° iubentur clerici artificiola dis- cere, ut possint se nutrire. Sed respondet hiis Bonaventura in libello De defensione Minorum nunc debilem etatem utraque eque bene non posse, maxime cum studium celeste et spirituale secun- dum Ambrosium requirat sibi totum hominem et simpliciter obmitti non debet, apostolus autem non simpliciter sed ne ewan- gelium venale facere videretur, laboravit. Sic et canon supra intelligi debet. Extra de preb. Allexander III. in conc. Later. lib. III ita scribit1): Episcopus si aliquem sine certo tytulo, de quo necessaria vite percipiat, in diaconum vel presbiterum ordinaverit, tamdiu ei necessaria subininistret, donec in aliqua ecclesia ei conveniencia stipendia milicie clericalis assignet; nisi sit talis sic ordinatus, qui de sua vel paterna hereditate subsidium habere possit. Item Inno- cencius III. ibid. cap. Cum secundum apostolum2): Cum secundum apostolum qui altari servit, de altari vivere debet etc., ubi eciam premittitur in Corpore canonum in hec verba: Non licet ulli epi- scopo ordinare clericos et nullas eis alimonias prestare, sed duorum alterum eligat: vel non faciat clericos vel si fecerit, det illis unde vivere possint. Hec ibi. Glosa Goffredi super illo verbo „tamdiu ei vite necessaria etc.“ dicit: Episcopus ei tenetur providere de victu, vestitu, habitacione et aliis necessariis (ff. de ali. lega. l. Ciba- riis et 1. Legatis et 1. finali). Hec glosa. Si hec episcopus facere non potest, saltem pauperes vagos clericos dignetur aliquo modo providere, puta in synodis, in ecclesiis et in scolis magistrorum mandet doceri et declarari, quatenus si non plus, saltem unus gros- sus donari debeat et donetur de missa et secundus de vigiliis adiciatur. Stabunt contenti grate orando pro salute episcopi. Interea eciam declarari faciat, si qui altaria sua cum toto onere suis vicariis locant, pariter et de toto fructu altariorum cedere debent, et hoc si habent aliunde, unde sufficienter vivere possunt. Ita enim plenam iusticiam perfecte operabuntur secundum apostoli canones dicentis :3) Qui non laborat, non manducet — ecce, iusticia locantis clerici ! — et qui altari deservit, de altari vivat4) — ecce, iusticia locati vicarii! Si tamen proprius altarista vel alius beneficiatus iusta ex causa vices suas alteri committere debet et aliunde sufficienciam non habeat, vel medios fructus vicario donare debet, medios sibi 1) cap 4. X 3, 5. — 2) ibid. cap. 16. — 3) II. Soluň. 3, 10. — 4) I. Kor. 9, 13. (303)
Strana 302
pro necessitate servando, secundum quod s. David discrevit et statuit I. Reg. c. 30 dicens1): Equa enim pars erit descendentis ad prelium et remanentis ad sarcinas. Equa non esset, nisi fructus per medium divisi utrisque donentur. Dicit „descendentis ad pre- lium“, quo intelligitur, quod tunc eciam absens altarista aliquod onus sue prebende portare debet, sc. super missas speciali tytulo suo altari et vicario deputatas reliquas missas secundum posse cum horis canonicis orare alibi existens debebit. Hec et alia supra dicta si vera sunt vel si aliud quid verius est in predictis, faciat pius episcopus declarari, ut predictum est. Nam [ei] incumbit predicta, sicut alia omnia sue doctrine pertinencia, docere legittime. Taliter enim docti vel plures, si non omnes, obe- diendo veritati et iusticie se subicient, gracius missarum et ministro- rum iusticiam deinceps faciendo; ministri eciam ipsi reccius con- solati melius deo et ecclesie poterunta) deservire. Amen. 1) V. 24. a) Psáno: poterint. (304)
pro necessitate servando, secundum quod s. David discrevit et statuit I. Reg. c. 30 dicens1): Equa enim pars erit descendentis ad prelium et remanentis ad sarcinas. Equa non esset, nisi fructus per medium divisi utrisque donentur. Dicit „descendentis ad pre- lium“, quo intelligitur, quod tunc eciam absens altarista aliquod onus sue prebende portare debet, sc. super missas speciali tytulo suo altari et vicario deputatas reliquas missas secundum posse cum horis canonicis orare alibi existens debebit. Hec et alia supra dicta si vera sunt vel si aliud quid verius est in predictis, faciat pius episcopus declarari, ut predictum est. Nam [ei] incumbit predicta, sicut alia omnia sue doctrine pertinencia, docere legittime. Taliter enim docti vel plures, si non omnes, obe- diendo veritati et iusticie se subicient, gracius missarum et ministro- rum iusticiam deinceps faciendo; ministri eciam ipsi reccius con- solati melius deo et ecclesie poterunta) deservire. Amen. 1) V. 24. a) Psáno: poterint. (304)
Strana 303
XII. Kekritice Husova spisu „O svatokupectvi*. Ve II. čísle Studií a textů bylo dokázáno, že Hus asi osminu traktátu „O svatokupectví“ přeložil z Viklefova spisu , De simonia“. Použití spisu Viklefova přestává náhie uw' kap. VII. — o farářích a lidech světských Viklef již nemá. Nyní podařilo se mi zjistiti, že zde používá Hus Viklefova spisu „De officio pastorali“ nebo „Pastorale“. Viklefoval): . . pfately nadávají, aby lidé mneéli, Ze jsu urozeni.. A tudy velmi zavržení v světě bývají po- vySeni.. A Ze přátelóm pomá- hají, jako prve sem řekl, mají ten dóvod, Ze z priroxení i z bo- Zieho pfikázání má více člověk milovati otce a mátef a příbuzné nežli jiné. A ten dóvod mnohými hyba, aby mnoho 'jeden shrabal obrokóv .. Ale to velebení v světě tupí víra pána Ježíše Krista; neb ač Kristus jest člověk najdóstoj- nější, však ráčil jest se naroditi z chudého pokolenie. Neb kto sü byli zavrženější než synové Isra- helští2) čtyry sta let v Egyptě a více, jakož Písmo ukazuje, tak že i Kristus i David, otec jeho, -Joratur -1. e. Téměř celé I' přeloženo jest z toho traktátu ..ditant de bonis pauperum propriam parentelam. Et una causa est, ut videantur nobiles vel mundo inciiti, Sic enim multe persone a gradu valde abiecto ad mundanam celsitudinem ele- vantur. Et ista sophisticacio co- apparenter excu- satur subtiliter cautela dyaboli, dicendo quod ad hoc movet misericordia et affeccio naturalis. Quis enim nisi naturaliter incli- natur plus diligere parentes pro- prios et cognatos quam alios extraneos fratres in domino? Et hoc movet multos symoniace perquirere multas ecclesiasticas dignitates. Sed fides domini nostri Jesu Christi excludit hanc cecam 1) Nevydaay spis Viklefüv cituji z rkp. univ. praZ. III G 11 fol. 1—27b. 2) Za „lIsrahelští“ nemá býti čárka. (305)
XII. Kekritice Husova spisu „O svatokupectvi*. Ve II. čísle Studií a textů bylo dokázáno, že Hus asi osminu traktátu „O svatokupectví“ přeložil z Viklefova spisu , De simonia“. Použití spisu Viklefova přestává náhie uw' kap. VII. — o farářích a lidech světských Viklef již nemá. Nyní podařilo se mi zjistiti, že zde používá Hus Viklefova spisu „De officio pastorali“ nebo „Pastorale“. Viklefoval): . . pfately nadávají, aby lidé mneéli, Ze jsu urozeni.. A tudy velmi zavržení v světě bývají po- vySeni.. A Ze přátelóm pomá- hají, jako prve sem řekl, mají ten dóvod, Ze z priroxení i z bo- Zieho pfikázání má více člověk milovati otce a mátef a příbuzné nežli jiné. A ten dóvod mnohými hyba, aby mnoho 'jeden shrabal obrokóv .. Ale to velebení v světě tupí víra pána Ježíše Krista; neb ač Kristus jest člověk najdóstoj- nější, však ráčil jest se naroditi z chudého pokolenie. Neb kto sü byli zavrženější než synové Isra- helští2) čtyry sta let v Egyptě a více, jakož Písmo ukazuje, tak že i Kristus i David, otec jeho, -Joratur -1. e. Téměř celé I' přeloženo jest z toho traktátu ..ditant de bonis pauperum propriam parentelam. Et una causa est, ut videantur nobiles vel mundo inciiti, Sic enim multe persone a gradu valde abiecto ad mundanam celsitudinem ele- vantur. Et ista sophisticacio co- apparenter excu- satur subtiliter cautela dyaboli, dicendo quod ad hoc movet misericordia et affeccio naturalis. Quis enim nisi naturaliter incli- natur plus diligere parentes pro- prios et cognatos quam alios extraneos fratres in domino? Et hoc movet multos symoniace perquirere multas ecclesiasticas dignitates. Sed fides domini nostri Jesu Christi excludit hanc cecam 1) Nevydaay spis Viklefüv cituji z rkp. univ. praZ. III G 11 fol. 1—27b. 2) Za „lIsrahelští“ nemá býti čárka. (305)
Strana 304
jsá z lidu zavrZeného urozeni. Avšak Kristus byl jest najšlechet- nější a David také šlechetný ve ctnostech a tak dóstojný; ale svět toho neváží, ale zamítá. Neb kto jest v starém zákoně nad Davida ušlechtilejší král, ač jest byl z mládí pastýřem a v svých otcích v Egyptě zavr- žený sluha, jakož z Písma se ukazuje? ProtoZ .. zdali nemní, by těžce nezhřešil, stydě se svým pokolením a chté se chlubiti cizím lživě? Aj Kristus die: Kto miluje otce neb máteř (a ovšem dálejší přátely) viece než mě, není mne hoden. Protož taci, jenZ z pýchy předkládají v milování nad Krista své přátely, nejsú praví Kristoví následovníci. A poněvadž pod velikúpomstúvšichni Krista máme následovati, a on jsa najvyšší biskup a všemohúcí, nezbohatil jest v světě matky své tělestně ani přátel svých zvláštních, ale nechal na čas v znamenité chu- době trvati: kakož tehdy násle- duje kněz Krista, jenž své přá- tely bohatí? Opět jakož světí praví, co kněz má nadání, že to jest chudých almužna, protož nesluší, aby odtrhna od chudých jich al- mužny, své přátely bohatil (Nov. 95—97) . paupere superbiam. Quamvis enim Chri- stus sit homo nobilis, dignabatur tamen procedere ex humili et parentela. Quis rogo umquam abieccior quam fuerunt filii Israhel quadringentis annis et amplius in Egipto, ut patet Gen. 19 et Ex. per processum, in tantum quod videtur quibus- dam probabiliter quod tam Chri- stus quam David fuerunt ex servis abiectissimis procreati. Et tamen Christus fuit homo nobilissimus et David eciam nobilis in: mo- ribus. Quod quoque preponde- ratur stolide in mundo: quis rogo rex fuit in lege veteri David nobilior, licet fuerit in iuventute pastor ovium et in parentibus Egipti abiectus servus, ut elicitur ex scriptura. Ideo .. peccat gra- ' viter nobilitatem huiusmodi affec- tando. Similiter ex ewangelio Mat. 10: Qui amat patrem aut matrem et evidencius posteriorem parentelam plus quam Christum, non est ipso dignus. Cum igitur tales preponderantes parentelam huiusmodi, postponunt in amore Christum sua parentela carnali, videtur quod ut sic non sunt fideliter christiani .. Cum autem debemus sub gravi pena singuli sequi Christum, Christus autem summus pontifex atque omni- potens non sic ditavit matrem suam carnalem vel cognatos proprios, sed ordinavit eos in notabili paupertate perdurare, vi- detur quod facere oppositum per: media iam currencia sit mani- festa condicio antichristi. Simi- (306)
jsá z lidu zavrZeného urozeni. Avšak Kristus byl jest najšlechet- nější a David také šlechetný ve ctnostech a tak dóstojný; ale svět toho neváží, ale zamítá. Neb kto jest v starém zákoně nad Davida ušlechtilejší král, ač jest byl z mládí pastýřem a v svých otcích v Egyptě zavr- žený sluha, jakož z Písma se ukazuje? ProtoZ .. zdali nemní, by těžce nezhřešil, stydě se svým pokolením a chté se chlubiti cizím lživě? Aj Kristus die: Kto miluje otce neb máteř (a ovšem dálejší přátely) viece než mě, není mne hoden. Protož taci, jenZ z pýchy předkládají v milování nad Krista své přátely, nejsú praví Kristoví následovníci. A poněvadž pod velikúpomstúvšichni Krista máme následovati, a on jsa najvyšší biskup a všemohúcí, nezbohatil jest v světě matky své tělestně ani přátel svých zvláštních, ale nechal na čas v znamenité chu- době trvati: kakož tehdy násle- duje kněz Krista, jenž své přá- tely bohatí? Opět jakož světí praví, co kněz má nadání, že to jest chudých almužna, protož nesluší, aby odtrhna od chudých jich al- mužny, své přátely bohatil (Nov. 95—97) . paupere superbiam. Quamvis enim Chri- stus sit homo nobilis, dignabatur tamen procedere ex humili et parentela. Quis rogo umquam abieccior quam fuerunt filii Israhel quadringentis annis et amplius in Egipto, ut patet Gen. 19 et Ex. per processum, in tantum quod videtur quibus- dam probabiliter quod tam Chri- stus quam David fuerunt ex servis abiectissimis procreati. Et tamen Christus fuit homo nobilissimus et David eciam nobilis in: mo- ribus. Quod quoque preponde- ratur stolide in mundo: quis rogo rex fuit in lege veteri David nobilior, licet fuerit in iuventute pastor ovium et in parentibus Egipti abiectus servus, ut elicitur ex scriptura. Ideo .. peccat gra- ' viter nobilitatem huiusmodi affec- tando. Similiter ex ewangelio Mat. 10: Qui amat patrem aut matrem et evidencius posteriorem parentelam plus quam Christum, non est ipso dignus. Cum igitur tales preponderantes parentelam huiusmodi, postponunt in amore Christum sua parentela carnali, videtur quod ut sic non sunt fideliter christiani .. Cum autem debemus sub gravi pena singuli sequi Christum, Christus autem summus pontifex atque omni- potens non sic ditavit matrem suam carnalem vel cognatos proprios, sed ordinavit eos in notabili paupertate perdurare, vi- detur quod facere oppositum per: media iam currencia sit mani- festa condicio antichristi. Simi- (306)
Strana 305
liter iuxta dicta omnia gue čij- ratus hic possidet, sunt elemo- sine et bona pauperum subdito- rum, ergo non licet curato sic spoliare parrochianos proprios et ditare carnaliter ex tam ne- phandis spoliis propriam paren- telam (V cap. XVII fol. 135—149), Další výklad přidal Hus sám, ale další způsob, jak kněží hřeší, jest zase převzat z Viklefa téměř doslovně: Ještě jinými obyčeji hřeší kněží. Prvý obyčej jich, že krmí mnohé pochlebníky, aby je chválili, že súl) štědří, a zovú bohaté, proti tomu Kristovu naučení, jenž die: Když činíš oběd neb večeři, nerod volaii piátel a bohatych. Druhý obyčej, že chovají čeleď nepotfebnü úřadu kněžskému, jako střelcóv, komorniköv a mnohých panoší. Třetí obyčej, že kupují mnoho nepotřebných orudí, jako mísy střiebrné, koflíky, lžice, polštáře a lože pyšné a jiné véci mnohé. Čtvrtý obyčej, že stavějí domy přílišně nákladité . . Pátý obyčej, že chovají koně krásné a přípravú pyšnú na ně strojí a pak psuov mnoho lov- čích, jimiž chudých almužnu maří. I muož znáti člověk velmi hlúpý, že těch lichých pět obyčejóv neostavil jest kněžím spasitel a že úřadu kněžskému nic nejsú. pomocni, alebrž že sú svazkové dáblovi, jimiž je víže a pudí ku pýše a vede je jako slepé k za- tracení. A tak sú ty sluhy ďáb- Restat ulterius videre, quomodo tales prelati mundi splendencia et avaricia sunt infecti, Ouidam enim presumunt de bonis pau- perum pascere viros plus reprobos, sic tamen quod sunt mundo di- vites vel hystriones, qui procla- ment in populo curatos2) illos fore viros dapiferos atque largos. Nec dubium ex ewangelioLuce 14, quin ista sit dampnabilis condicio antichristi. Et eodem modo dicitur de sumptuosa et superflua fa- milia de bonis pauperum sustenta. Et eodem modo dicitur de super- fluis et sumptuosis ornamentis, cuiusmodi sunt parapsides argen- tei et alitinnumerabiles apparatus. Et idem est iudicium de supet- fluis edificiis sumptuosis. Et ad tantum prorumpit res superbie in expensas superfluas, quod quinto movet presbiteros tenere canes ve- naticos, equos pingwes superfluos et ornatus talium de bonis pau- perum sumptuosos. Nec dubium, quin talia notata in isto quinario non proficiunt officio pastorali, 1) Tak má rukopis místo Erbenova jsú. 2) Psáno: curatores. (307)
liter iuxta dicta omnia gue čij- ratus hic possidet, sunt elemo- sine et bona pauperum subdito- rum, ergo non licet curato sic spoliare parrochianos proprios et ditare carnaliter ex tam ne- phandis spoliis propriam paren- telam (V cap. XVII fol. 135—149), Další výklad přidal Hus sám, ale další způsob, jak kněží hřeší, jest zase převzat z Viklefa téměř doslovně: Ještě jinými obyčeji hřeší kněží. Prvý obyčej jich, že krmí mnohé pochlebníky, aby je chválili, že súl) štědří, a zovú bohaté, proti tomu Kristovu naučení, jenž die: Když činíš oběd neb večeři, nerod volaii piátel a bohatych. Druhý obyčej, že chovají čeleď nepotfebnü úřadu kněžskému, jako střelcóv, komorniköv a mnohých panoší. Třetí obyčej, že kupují mnoho nepotřebných orudí, jako mísy střiebrné, koflíky, lžice, polštáře a lože pyšné a jiné véci mnohé. Čtvrtý obyčej, že stavějí domy přílišně nákladité . . Pátý obyčej, že chovají koně krásné a přípravú pyšnú na ně strojí a pak psuov mnoho lov- čích, jimiž chudých almužnu maří. I muož znáti člověk velmi hlúpý, že těch lichých pět obyčejóv neostavil jest kněžím spasitel a že úřadu kněžskému nic nejsú. pomocni, alebrž že sú svazkové dáblovi, jimiž je víže a pudí ku pýše a vede je jako slepé k za- tracení. A tak sú ty sluhy ďáb- Restat ulterius videre, quomodo tales prelati mundi splendencia et avaricia sunt infecti, Ouidam enim presumunt de bonis pau- perum pascere viros plus reprobos, sic tamen quod sunt mundo di- vites vel hystriones, qui procla- ment in populo curatos2) illos fore viros dapiferos atque largos. Nec dubium ex ewangelioLuce 14, quin ista sit dampnabilis condicio antichristi. Et eodem modo dicitur de sumptuosa et superflua fa- milia de bonis pauperum sustenta. Et eodem modo dicitur de super- fluis et sumptuosis ornamentis, cuiusmodi sunt parapsides argen- tei et alitinnumerabiles apparatus. Et idem est iudicium de supet- fluis edificiis sumptuosis. Et ad tantum prorumpit res superbie in expensas superfluas, quod quinto movet presbiteros tenere canes ve- naticos, equos pingwes superfluos et ornatus talium de bonis pau- perum sumptuosos. Nec dubium, quin talia notata in isto quinario non proficiunt officio pastorali, 1) Tak má rukopis místo Erbenova jsú. 2) Psáno: curatores. (307)
Strana 306
lovy duchovní slepotú poraženy, že když jich otieže: Proč tak činíte, odpovídají, že svět neb čest světská chce tak míti. A po- něvadž dábel mnoho lepší jest než ta čest světská, byla by něco ozdobnější!) a pravější odpověď, by řekli, že dábel chce tak mieti! Protož kto tak odpověď dává, ten ihned bláznivě zná, že jest přemožen od dábla (Nov. 97 n.) sed sunt quinque ligamenta sti- mulancia ad superbiam, quibus dyabolus ducit suum vicarium cecatum spiritualiter ad gehen- nam. Et ad tantum percuciuntur cecitate hii servi dyaboli, quod dant pro responsione completa, quod honor seculi hoc requirit. Sed cum dyabolus sit infinitum melior quam honor seculi, maior color et verior responsio foret, quod dyabolus hec requirit. Ille igitur nimis vecorditer fatetur se a dyabolo esse victum .. (V cap. XVIII fol. 14b—15a) Také v následujícím (Nov. 99 n.), kde mluví Hus o smilstvu kněží a vytýká jim, že strojí své ženiny, jest patrna odvislost od Viklefa, jenž o té věci jedná již v kap. XVI (V 13a). Rovněž re- formní návrh, aby věřící neobcovali mši takového kněze, jest u Viklefa. Ale jinak jest zpracování samostatné. Podobá se, že i v těchto a následujících partiích jest Husovi pramenem Viklef, ale který spis, nutno ještě prozkoumati. Mimo otázku pramenů zaměstnává kritiku při traktátu Hu- sově „O svatokupectví“ ještě otázka ryzosti českého textu. Nejlepší vydání textu Husova pořídil Novotný ve Světové knih. č. 604—606, Praha 1907. Než nemoha se dopíditi rukopisu bu- dyšínského, z něhož spis vydal Erben, otiskl Novotný text Erbenův, pominuv pouze některých orthografických zvlášností a na několika místech jej poopraviv. Zatím však Flajšhansovým pro- zkoumáním knihovny budyšínské2) se ukázalo, že rukopis, z něhož vydal traktát Erben, jest IV° 24. Přirovnal jsem rukopis k vydání Erbenovu a shledal jsem: Erben podává celkem znění rukopisu přesně, ale přece jest škoda, že Novotný nemohl rukopisu použiti, ačkoliv jeho opravy textu jsou vhodné a dobré. Neboť Erbenovo vydání nedává přesného obrazu rukopisu po stránce orthografické! Tak na př. rkp. má pravidelně „svědecství“, kdežto Erben „svatokupecství“, „svatokupecský“, s počátku píše často „svatokupectví“, „svatokupecký“, „svědectví“ rkp. má často „sboží“ místo „zboží“ (405 ř. 6 zd., 407 ř. 13 a To je latinské: maior color. 2) Č Č M 1909 str. 133—138: Bohemika Gersdorfské knihovny v Budyšíně. (308)
lovy duchovní slepotú poraženy, že když jich otieže: Proč tak činíte, odpovídají, že svět neb čest světská chce tak míti. A po- něvadž dábel mnoho lepší jest než ta čest světská, byla by něco ozdobnější!) a pravější odpověď, by řekli, že dábel chce tak mieti! Protož kto tak odpověď dává, ten ihned bláznivě zná, že jest přemožen od dábla (Nov. 97 n.) sed sunt quinque ligamenta sti- mulancia ad superbiam, quibus dyabolus ducit suum vicarium cecatum spiritualiter ad gehen- nam. Et ad tantum percuciuntur cecitate hii servi dyaboli, quod dant pro responsione completa, quod honor seculi hoc requirit. Sed cum dyabolus sit infinitum melior quam honor seculi, maior color et verior responsio foret, quod dyabolus hec requirit. Ille igitur nimis vecorditer fatetur se a dyabolo esse victum .. (V cap. XVIII fol. 14b—15a) Také v následujícím (Nov. 99 n.), kde mluví Hus o smilstvu kněží a vytýká jim, že strojí své ženiny, jest patrna odvislost od Viklefa, jenž o té věci jedná již v kap. XVI (V 13a). Rovněž re- formní návrh, aby věřící neobcovali mši takového kněze, jest u Viklefa. Ale jinak jest zpracování samostatné. Podobá se, že i v těchto a následujících partiích jest Husovi pramenem Viklef, ale který spis, nutno ještě prozkoumati. Mimo otázku pramenů zaměstnává kritiku při traktátu Hu- sově „O svatokupectví“ ještě otázka ryzosti českého textu. Nejlepší vydání textu Husova pořídil Novotný ve Světové knih. č. 604—606, Praha 1907. Než nemoha se dopíditi rukopisu bu- dyšínského, z něhož spis vydal Erben, otiskl Novotný text Erbenův, pominuv pouze některých orthografických zvlášností a na několika místech jej poopraviv. Zatím však Flajšhansovým pro- zkoumáním knihovny budyšínské2) se ukázalo, že rukopis, z něhož vydal traktát Erben, jest IV° 24. Přirovnal jsem rukopis k vydání Erbenovu a shledal jsem: Erben podává celkem znění rukopisu přesně, ale přece jest škoda, že Novotný nemohl rukopisu použiti, ačkoliv jeho opravy textu jsou vhodné a dobré. Neboť Erbenovo vydání nedává přesného obrazu rukopisu po stránce orthografické! Tak na př. rkp. má pravidelně „svědecství“, kdežto Erben „svatokupecství“, „svatokupecský“, s počátku píše často „svatokupectví“, „svatokupecký“, „svědectví“ rkp. má často „sboží“ místo „zboží“ (405 ř. 6 zd., 407 ř. 13 a To je latinské: maior color. 2) Č Č M 1909 str. 133—138: Bohemika Gersdorfské knihovny v Budyšíně. (308)
Strana 307
12 zd.), Erben pak ho někdy následuje, někde však ne; rkp. má (428, 431 ř. 4, 439 ř. 5 zd.), Erben „něco“; v rkp. je „nětco“ (446 ř. 9. kap. VIII), Erben píše „zhřešil“; „shlazeno „shřešil“ z země“ (400 ř. 10 zd.) jest u Erbena: „shlazeno s země“; zbor (397), zčetl (400 ř. 15 zd.), zpolehli (349 ř. 21), zpřeženi (465 ř. 8) jest u Erbena „sbor, sčetl, spolehli, spřežení“. Těmto úskalím vyhnul se ovšem Novotný, pominuv těchto zvláštností, v nichž beztak písař nereprodukuje přesně textu původního. Ale Erben jest — tělesný“, „sem, sme — nedůsledný i v opise slov „tělestný jsem, jsme“ a zvláště „sú — jsú“, v čemž ho následuje i No- votný. Také ie, ó, uov není opisováno věrně.1) Místo Erbenova „cela“ (428 ř. 3 zd.) a „bula“ (447 ř. 10 zd., 456 ř. 14, 466 ř. 7) má rkp. „cella, bulla“. Mimo to však jsou v textu Erbenově některé nesprávnosti, jež buď z rukopisu nebo z textu latinského neb pouhou úvahou kritickou lze odstraniti. Tak na straně 389 ř. 6 zd. místo nemuo- ži má býti nemuož:2) 391 ř. 10 má rkp. říci, ale má býti pa- trně řečí; 392 ř. 4 zd. jest hřešil má rkp. jest shřešil; 394 pokorně čti pokojně; 395 ř. 11/10 zd. dar od ruky, to jest což za peníze se kúpiti muož; jsú peniezi — má zníti: dar od ruky jsú peniezi, t. j. což za penieze se kúpiti muož; 396 ř. 13 Pascal jest v rkp. Pascalis; 397 jenž se nad pánem — bylo psáno: jenž jest nad pánem, korr. „jest“ přetrhl a nadepsal „se“, patrně však mělo zůstati obojí: jenž se jest nad pánem; biskupskem rúchem jest asi chyba písařova; z a dání dar jest zřejmě chybné, má býti: za daný dar (srv. str. 400: po duchovním daru daném). Podobně nesprávné jest na str. 398 ř. 9 jako synovéti, zlé otce majíce předsebú místo jako synové, ty zlé otce majíce před sebú. Na str. 412 ř. 12 zd. místo jest kto pozdvihna má býti jest kto pozdvihne; 412 ř. 19 k lidu učení jest opraveno na: k lida učení. 1) str. 401 ř. 13 peniez a ř. 16 peněz — má býti v obojím případě pe- 403 něz; ř. 7 zd. s božího = s božieho; 402 posl. ř. biskupství = biskupstvie; 406 ř. 10 zd. nemuož = nemóž; 404 ř. 2 zd. duostojenstvie = dóstojenstvie; ř. 15 prelátství = prelátstvie; 415 ř. 20 kosteluov = kostelóv; 433 ř. 3 zd. prodání = prodánie; 442 ř. 3 zd. nepřáteluov = nepřátelóv; 449 ř. 16 zd. k biskupství = k biskupstvie; 450 ř. 18 k duchovenství = k duchovenstvie; 452 ř. 12 sváruov = sváróv; 456 ř. 16 účastenstvě = účastenstvie; 458 ř. 7 knieže = kníže; 460 ř. 8 zd. k biskupství = k biskupstvie: 461 ř. 6 zpěče- ní = zpiečení, ř. 14 myšlení = myšlenie; 471 ř. 16 zd. jíž = jiež; 473 ř. 12. 11. zd. zaslíbení, odplacení = zaslíbenie, odplacenie. 2) Na posl. řádku má rkp. krádeř místo krádež. (309)
12 zd.), Erben pak ho někdy následuje, někde však ne; rkp. má (428, 431 ř. 4, 439 ř. 5 zd.), Erben „něco“; v rkp. je „nětco“ (446 ř. 9. kap. VIII), Erben píše „zhřešil“; „shlazeno „shřešil“ z země“ (400 ř. 10 zd.) jest u Erbena: „shlazeno s země“; zbor (397), zčetl (400 ř. 15 zd.), zpolehli (349 ř. 21), zpřeženi (465 ř. 8) jest u Erbena „sbor, sčetl, spolehli, spřežení“. Těmto úskalím vyhnul se ovšem Novotný, pominuv těchto zvláštností, v nichž beztak písař nereprodukuje přesně textu původního. Ale Erben jest — tělesný“, „sem, sme — nedůsledný i v opise slov „tělestný jsem, jsme“ a zvláště „sú — jsú“, v čemž ho následuje i No- votný. Také ie, ó, uov není opisováno věrně.1) Místo Erbenova „cela“ (428 ř. 3 zd.) a „bula“ (447 ř. 10 zd., 456 ř. 14, 466 ř. 7) má rkp. „cella, bulla“. Mimo to však jsou v textu Erbenově některé nesprávnosti, jež buď z rukopisu nebo z textu latinského neb pouhou úvahou kritickou lze odstraniti. Tak na straně 389 ř. 6 zd. místo nemuo- ži má býti nemuož:2) 391 ř. 10 má rkp. říci, ale má býti pa- trně řečí; 392 ř. 4 zd. jest hřešil má rkp. jest shřešil; 394 pokorně čti pokojně; 395 ř. 11/10 zd. dar od ruky, to jest což za peníze se kúpiti muož; jsú peniezi — má zníti: dar od ruky jsú peniezi, t. j. což za penieze se kúpiti muož; 396 ř. 13 Pascal jest v rkp. Pascalis; 397 jenž se nad pánem — bylo psáno: jenž jest nad pánem, korr. „jest“ přetrhl a nadepsal „se“, patrně však mělo zůstati obojí: jenž se jest nad pánem; biskupskem rúchem jest asi chyba písařova; z a dání dar jest zřejmě chybné, má býti: za daný dar (srv. str. 400: po duchovním daru daném). Podobně nesprávné jest na str. 398 ř. 9 jako synovéti, zlé otce majíce předsebú místo jako synové, ty zlé otce majíce před sebú. Na str. 412 ř. 12 zd. místo jest kto pozdvihna má býti jest kto pozdvihne; 412 ř. 19 k lidu učení jest opraveno na: k lida učení. 1) str. 401 ř. 13 peniez a ř. 16 peněz — má býti v obojím případě pe- 403 něz; ř. 7 zd. s božího = s božieho; 402 posl. ř. biskupství = biskupstvie; 406 ř. 10 zd. nemuož = nemóž; 404 ř. 2 zd. duostojenstvie = dóstojenstvie; ř. 15 prelátství = prelátstvie; 415 ř. 20 kosteluov = kostelóv; 433 ř. 3 zd. prodání = prodánie; 442 ř. 3 zd. nepřáteluov = nepřátelóv; 449 ř. 16 zd. k biskupství = k biskupstvie; 450 ř. 18 k duchovenství = k duchovenstvie; 452 ř. 12 sváruov = sváróv; 456 ř. 16 účastenstvě = účastenstvie; 458 ř. 7 knieže = kníže; 460 ř. 8 zd. k biskupství = k biskupstvie: 461 ř. 6 zpěče- ní = zpiečení, ř. 14 myšlení = myšlenie; 471 ř. 16 zd. jíž = jiež; 473 ř. 12. 11. zd. zaslíbení, odplacení = zaslíbenie, odplacenie. 2) Na posl. řádku má rkp. krádeř místo krádež. (309)
Strana 308
Chyby rukopisu následuje Erben, když 417 ř. 2 píše Po něvadž biskup prodává práci, tehda mají dáti místo: tehda má ji dáti. Na str. 420 ř. 9 má rkp. skutečně: druhdy vy- mlúvají, ale podobně měl o 9 řádků dříve „bez výmluvy“ a písař opravil na „bez úmluvy“ a také zde „y“ dole odškrabal, jenom že první „v“ ponechal — má býti: umlúvají. Na str. 423 ř. 15 zd. že jest příbuzným má rkp.: příbuzný. Větě: Potompak ani oni mají ani páni neb jich podaní, obrátilo se ku papežovi (427 ř. 5/6) nerozuměl již korr. a doplnil ve slově podanii ještě jedno d; ale nutno čísti: ani oni mají ani páni; neb jich podání obrátilo se ku papežovi. Na str. 428 ř. 14/15 rozděluje Erben nedobře věty: A co pak utratí se psy druzí a s tistami? Kto móž psáti, kterak také mají pití z cizé vóně rozličné? To vypisuje sv. Ber- nart — správně: A co pak utratí se psy druzí a s tis- tami, kto móž psáti? Kterak mají pití z cizé vóně rozličné, to vypisuje sv. Bernart. Na str. 429 ř. 6/7: jedné ač kto z chudých pokrm co vóbec dal nedává smyslu a nespraví se vloženým „komu“. Latinský text má: „nisi forte de pauperum alimento inconcinne quis proponat“ — Hus četl asi místo inconcinne — in commune a nerozuměl textu, jenž chce říci: leč by někdo nevhodně uvedl o ži- vení chudých. Tamže ř. 11 zd. některé věci — v rkp. jest: některé viecky; 432 ř. 6 zd. odmluviti = odmlúvati. Na str. 435 ř. 5 zd. „a když nutí, nechce zpovídati“ jest v rkp. místo: a když nutí, nechtě zpovídati. Věta: že zá- kona smrti z dávného obyčeje se domnívají nedává smyslu — lat. text má: „legem mortis de longa invaluisse consue- tudine arbitrantur“ — Hus vynechal invaluisse: domnívají se, že z dlouhého obyčeje upevnil se zákon smrti. Tohoto místa a onoho na str. 429 nelze arci měniti, jen v poznámce nutno původ chyby vysvětliti. Na str. 439 ř. 10 zd. aneb v du- chovních věcech = v rkp. aneb aby v duchovních věcech; 441 ř. 13 než synové Israhelští, čtyry sta let nemá býti za Israhelští čárka; 445 ř. ještě lúpež naplnie, má rkp. jestě — má být jistě, rovněž asi 449 ř. 11. Místo Vezmi Jozue (460 ř. 12) má text: vezmi Ježíše a v ř. 13 místo vložiž — vložíš. Nesprávné jest 463 ř. 20 jahna řečeného Marka — rkp. má dobře Jana řečeného Marka (srv. Sk. ap. 15, 37) a korr. napsal chybně vedle Jana — jahna. Na str. 469 ř. 11 věda králi = věda král; tamže ř. 8 zd. má list Judův: „carnem maculant, (310)
Chyby rukopisu následuje Erben, když 417 ř. 2 píše Po něvadž biskup prodává práci, tehda mají dáti místo: tehda má ji dáti. Na str. 420 ř. 9 má rkp. skutečně: druhdy vy- mlúvají, ale podobně měl o 9 řádků dříve „bez výmluvy“ a písař opravil na „bez úmluvy“ a také zde „y“ dole odškrabal, jenom že první „v“ ponechal — má býti: umlúvají. Na str. 423 ř. 15 zd. že jest příbuzným má rkp.: příbuzný. Větě: Potompak ani oni mají ani páni neb jich podaní, obrátilo se ku papežovi (427 ř. 5/6) nerozuměl již korr. a doplnil ve slově podanii ještě jedno d; ale nutno čísti: ani oni mají ani páni; neb jich podání obrátilo se ku papežovi. Na str. 428 ř. 14/15 rozděluje Erben nedobře věty: A co pak utratí se psy druzí a s tistami? Kto móž psáti, kterak také mají pití z cizé vóně rozličné? To vypisuje sv. Ber- nart — správně: A co pak utratí se psy druzí a s tis- tami, kto móž psáti? Kterak mají pití z cizé vóně rozličné, to vypisuje sv. Bernart. Na str. 429 ř. 6/7: jedné ač kto z chudých pokrm co vóbec dal nedává smyslu a nespraví se vloženým „komu“. Latinský text má: „nisi forte de pauperum alimento inconcinne quis proponat“ — Hus četl asi místo inconcinne — in commune a nerozuměl textu, jenž chce říci: leč by někdo nevhodně uvedl o ži- vení chudých. Tamže ř. 11 zd. některé věci — v rkp. jest: některé viecky; 432 ř. 6 zd. odmluviti = odmlúvati. Na str. 435 ř. 5 zd. „a když nutí, nechce zpovídati“ jest v rkp. místo: a když nutí, nechtě zpovídati. Věta: že zá- kona smrti z dávného obyčeje se domnívají nedává smyslu — lat. text má: „legem mortis de longa invaluisse consue- tudine arbitrantur“ — Hus vynechal invaluisse: domnívají se, že z dlouhého obyčeje upevnil se zákon smrti. Tohoto místa a onoho na str. 429 nelze arci měniti, jen v poznámce nutno původ chyby vysvětliti. Na str. 439 ř. 10 zd. aneb v du- chovních věcech = v rkp. aneb aby v duchovních věcech; 441 ř. 13 než synové Israhelští, čtyry sta let nemá býti za Israhelští čárka; 445 ř. ještě lúpež naplnie, má rkp. jestě — má být jistě, rovněž asi 449 ř. 11. Místo Vezmi Jozue (460 ř. 12) má text: vezmi Ježíše a v ř. 13 místo vložiž — vložíš. Nesprávné jest 463 ř. 20 jahna řečeného Marka — rkp. má dobře Jana řečeného Marka (srv. Sk. ap. 15, 37) a korr. napsal chybně vedle Jana — jahna. Na str. 469 ř. 11 věda králi = věda král; tamže ř. 8 zd. má list Judův: „carnem maculant, (310)
Strana 309
dominationem autem spernunt, maiestatem autem blasphemant“ tedy: tělo své poškvrňují, panstvím zhrdají a božství se rúhají. Na str. 470 ř. 4 zd. chybnou interpunkci opravil již Novotný, " ale mimo to písař, jenž slovo „utěšeného“ vynechal, přetrhl „a a slovo to vložil před „za tesklivé“, takže místo zní: věčného bohatství za časné a kratičké, nesmírného za velmi malé, utěšeného za tesklivé. Věta: „a my máme se k němu volati“ (472 ř. 11 zd.) má v rkp. slovo „volati“ dobře opraveno na „váleti“, jak žádá kontext a jak i na str. 473 jest: „abychom se k nim skutečně valili“. Také marginalií rukopisných, jež by leckdy přispěly k určení citátu, neopisuje Erben všech nebo je podává neúplně. Nové kritické vydání Husova traktátu „O svatokupectví“ nebylo by tedy bez významu. (311) —
dominationem autem spernunt, maiestatem autem blasphemant“ tedy: tělo své poškvrňují, panstvím zhrdají a božství se rúhají. Na str. 470 ř. 4 zd. chybnou interpunkci opravil již Novotný, " ale mimo to písař, jenž slovo „utěšeného“ vynechal, přetrhl „a a slovo to vložil před „za tesklivé“, takže místo zní: věčného bohatství za časné a kratičké, nesmírného za velmi malé, utěšeného za tesklivé. Věta: „a my máme se k němu volati“ (472 ř. 11 zd.) má v rkp. slovo „volati“ dobře opraveno na „váleti“, jak žádá kontext a jak i na str. 473 jest: „abychom se k nim skutečně valili“. Také marginalií rukopisných, jež by leckdy přispěly k určení citátu, neopisuje Erben všech nebo je podává neúplně. Nové kritické vydání Husova traktátu „O svatokupectví“ nebylo by tedy bez významu. (311) —
Strana 310
XIII. Anonymův spis proti Husovu traktátu de „ecclesia". - Traktát „de ecclesia“ měl pro osudy Husovy význam rozhodující. Pokud nebyl vydán, mluví se jen obecně o kacířství viklefském, jakmile se objevil, týká se výtka bludařství hlavně jeho. Sám Gerson vybral z něho 20 článků, jež universita pa- řížská zavrhla (Doc. 185—188), a vyzývá arcibiskupa Konráda, by tyto bludy hleděl vypleniti. (Doc. 527 n.) Z něho hlavně se- stavil žalobné články v Kostnici Páleč, odtud jest většina z 30 článků konečně odsouzených. Proto i v polemice theologické té doby má místo první. Bo- jují proti němu hned při vzniku jeho Štěpán z Pálče spisem „De aequivocatione nominis ecclesia“ a Stanislav ze Znojma traktátem „De romana ecclesia“, Páleč si ho všímá již v Antihusovi a obšírně jej rozebírá a potírá ve svém velikém traktátu „De ecclesia“. Okolnost, že tento traktát v rukopisech jest připsán Stanislavovi, nasvědčovala by tomu, že i Stanislav napsal větší nějaký spis o církvi, ale v rukopisech není po něm nikde stopy. Nový traktát proti Husovu „de ecclesia“ nalezl jsem v rukopise benediktinského kláštera v Seitenstettenu č. 262 na fol. 235la 2461b. Má nadpis: Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra eius tractatum, quem de ecclesia appellavit. Začíná se Modum et formam credendi a končí medicinis suis subiacendum. Quod ipse prestare dignetur, qui est in secula benedictus Amen. Obsah traktátu jest tento: Sv. Pavel přirovnává církev k tělu. Kdo tedy od toho těla hlavu odtíná, kdo lásku, jež jest jejím tmelem, ruší, ten ničí církev a jest bludařem. Má pak církev (312)
XIII. Anonymův spis proti Husovu traktátu de „ecclesia". - Traktát „de ecclesia“ měl pro osudy Husovy význam rozhodující. Pokud nebyl vydán, mluví se jen obecně o kacířství viklefském, jakmile se objevil, týká se výtka bludařství hlavně jeho. Sám Gerson vybral z něho 20 článků, jež universita pa- řížská zavrhla (Doc. 185—188), a vyzývá arcibiskupa Konráda, by tyto bludy hleděl vypleniti. (Doc. 527 n.) Z něho hlavně se- stavil žalobné články v Kostnici Páleč, odtud jest většina z 30 článků konečně odsouzených. Proto i v polemice theologické té doby má místo první. Bo- jují proti němu hned při vzniku jeho Štěpán z Pálče spisem „De aequivocatione nominis ecclesia“ a Stanislav ze Znojma traktátem „De romana ecclesia“, Páleč si ho všímá již v Antihusovi a obšírně jej rozebírá a potírá ve svém velikém traktátu „De ecclesia“. Okolnost, že tento traktát v rukopisech jest připsán Stanislavovi, nasvědčovala by tomu, že i Stanislav napsal větší nějaký spis o církvi, ale v rukopisech není po něm nikde stopy. Nový traktát proti Husovu „de ecclesia“ nalezl jsem v rukopise benediktinského kláštera v Seitenstettenu č. 262 na fol. 235la 2461b. Má nadpis: Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra eius tractatum, quem de ecclesia appellavit. Začíná se Modum et formam credendi a končí medicinis suis subiacendum. Quod ipse prestare dignetur, qui est in secula benedictus Amen. Obsah traktátu jest tento: Sv. Pavel přirovnává církev k tělu. Kdo tedy od toho těla hlavu odtíná, kdo lásku, jež jest jejím tmelem, ruší, ten ničí církev a jest bludařem. Má pak církev (312)
Strana 311
čtyři vlastnosti konstitutivní: jest jedna, svatá, obecná a apoštolská. Jednotu církve tvoří křest. Tím se nám dostává Ducha sv., tím se stáváme členy církve. Křtem chce Kristus rozptýlené ovce svolati do svého ovčince. A třebas některý pokřtěný nepo- slušností pozbyl onoho oživujícího Ducha sv., jako na př. exkom- munikovaný, přece nepozbyl nezrušitelného znamení a jest proto podroben církevním trestům. Církev ho vylučuje jen, aby se polepšil. Svatá jest církev t. j. zasvěcena úctě Boží, jenž jest duch a v duchu a v pravdě má býti ctěn. Proto mají věřící zapírajíce a mrtvíce sebe usilovati o svatost, ježto jinak křest nic jim neprospívá. Obecnou se nazývá církev, poněvadž jest jediným společ- ným útočištěm všech, kteří mají býti spaseni; mimo ni není spásy. Jsou však v ní, jak z Písma jest patrno, nejen předzřízení, nýbrž i předzvědění. Aby však ta jednota víry a kázeň mravní v takové obecnosti se zachovala, třeba jest církvi vlády, jež by to vše řídila a spra- vovala. Tou vládou jest autorita apoštolská, již má apo- štolská stolice. Jejím úkolem jest ve věcech víry a mravů rozhodovati a rozhodnutí ta prováděti, a to až do skonání věků — proto jest autorita ona nejen u sv. Petra, nýbrž u všech jeho ná- stupců. Z toho důvodu slove církev apoštolskou. Z této plnosti moci, Kristem svěřené, plyne i pravomoc stí- hati neposlušné církevními tresty a zaváděti nová zřízení obřadní a právní. Známku apoštolskosti někteří církvi upírají a také ostatní známky vykládají nesprávně ve svůj prospěch, hledíce tím podko- pati církevní autoritu a zničiti poslušnost. Tak nedávno Husl) ve spise „de ecclesia" napsal, že cirkev jest jen shro- máždění předzřízených a apoštolskost její že zá- leží v apoštolské nauce a apoštolském životě správců jejích, předzvědění pak že nejsou v církvi. Dle této nauky jeho jest církev bojující totožna s církví vítěznou. Ale to jest blud ničící církev. Vždyť nevíme ani o předsta- vených ani o poddaných, jsou-li praedestinováni. Kterak tedy Kristus káže oznámiti hřích církvi, jež jest neznáma, a poroučí Petrovi pásti ovce, jichž by neznal? Kterak apoštolové v symbolu 1) Autor ho nejmenuje, pravě jen: „quidam modernis temporibus“, ale na okraji jest vysvětlení: „Hic tangitur error Huss..“ „Studie a texty.“ (313) 5
čtyři vlastnosti konstitutivní: jest jedna, svatá, obecná a apoštolská. Jednotu církve tvoří křest. Tím se nám dostává Ducha sv., tím se stáváme členy církve. Křtem chce Kristus rozptýlené ovce svolati do svého ovčince. A třebas některý pokřtěný nepo- slušností pozbyl onoho oživujícího Ducha sv., jako na př. exkom- munikovaný, přece nepozbyl nezrušitelného znamení a jest proto podroben církevním trestům. Církev ho vylučuje jen, aby se polepšil. Svatá jest církev t. j. zasvěcena úctě Boží, jenž jest duch a v duchu a v pravdě má býti ctěn. Proto mají věřící zapírajíce a mrtvíce sebe usilovati o svatost, ježto jinak křest nic jim neprospívá. Obecnou se nazývá církev, poněvadž jest jediným společ- ným útočištěm všech, kteří mají býti spaseni; mimo ni není spásy. Jsou však v ní, jak z Písma jest patrno, nejen předzřízení, nýbrž i předzvědění. Aby však ta jednota víry a kázeň mravní v takové obecnosti se zachovala, třeba jest církvi vlády, jež by to vše řídila a spra- vovala. Tou vládou jest autorita apoštolská, již má apo- štolská stolice. Jejím úkolem jest ve věcech víry a mravů rozhodovati a rozhodnutí ta prováděti, a to až do skonání věků — proto jest autorita ona nejen u sv. Petra, nýbrž u všech jeho ná- stupců. Z toho důvodu slove církev apoštolskou. Z této plnosti moci, Kristem svěřené, plyne i pravomoc stí- hati neposlušné církevními tresty a zaváděti nová zřízení obřadní a právní. Známku apoštolskosti někteří církvi upírají a také ostatní známky vykládají nesprávně ve svůj prospěch, hledíce tím podko- pati církevní autoritu a zničiti poslušnost. Tak nedávno Husl) ve spise „de ecclesia" napsal, že cirkev jest jen shro- máždění předzřízených a apoštolskost její že zá- leží v apoštolské nauce a apoštolském životě správců jejích, předzvědění pak že nejsou v církvi. Dle této nauky jeho jest církev bojující totožna s církví vítěznou. Ale to jest blud ničící církev. Vždyť nevíme ani o předsta- vených ani o poddaných, jsou-li praedestinováni. Kterak tedy Kristus káže oznámiti hřích církvi, jež jest neznáma, a poroučí Petrovi pásti ovce, jichž by neznal? Kterak apoštolové v symbolu 1) Autor ho nejmenuje, pravě jen: „quidam modernis temporibus“, ale na okraji jest vysvětlení: „Hic tangitur error Huss..“ „Studie a texty.“ (313) 5
Strana 312
odkazují věřící s odpuštěním hříchů na církev? Kterak Petr a Pavel přikazují poslouchati představených, i zlých a předzřízených? Blud ten jest podobný onomu, jejž sv. Pavel v I. Kor. potírá, kde také někteří pod záminkou „svobody ducha“ odmítali církevní úřady a pravomoc. Že praedestinace není pro pojem církve bojující rozhodnou, lze snadno dokázati. Jednotu církve zajisté netvoří praedestinace. Neboť jednota církve jest veličina proměnlivá, ježto Kristus praví, že i jiné ovce mají býti uvedeny do jeho ovčince, jež v něm dosud nejsou, a sv. Jan dí, že Kristus přišel shromáždit rozptýle- ných v jedno; praedestinace však jest veličina stálá, neproměnlivá. Také svatost není totožna s předzřízením, ježto přemnozí praedestinovaní jsou dosud ve hříších smrtelných. A nelze mysliti na možnou svatost, protože ta jest obsažena v praedestinaci, a tak by známka svatosti nic nepřidávala ke známce jednoty. Obecnost pak, o níž mluví Hus, jež by znamenala jen úplný počet vyvolených, jest stále „in fleri“ a nikdy „in esse“, tak že by nikdy nebylo lze říci, že církev jest obecnou, nýbrž vždy by se musilo říkati, že bude obecnou. To však odpo- ruje symbolu. Že konečně apoštolskosti nebrání předzvědění, patrno z toho, že Jidáš předzvěděný byl pravým apoštolem. Je tedy základ nauky Husovy bludný. Bludná jest také these Husova, že jest jedna církev vě- řících na zemi, trpících v očistci a svatých v nebi. Autor staví proti ní a dokazuje deset vět: 1. Církev Kristova jest tajemné tělo, sestávající z hlavy a údů služebných; ale služebnosti na věčnosti přestanou — tedy není obojí církev totožnou. 2. Církev pozemská sestává z hlavy a údů pozemských, není táž jako nebeská. tedy 3. Církev bojující je složena z hlavy a údův úředních. Tak bylo ve Starém zákoně, tak jest i v Novém. Avšak v církvi vítězné nebude úřadů — tedy není totožna s církví bojující. 4. Písmo učí, že církev bojující jest vítězné církvi poddána, hlava její jest poddána Kristu a údové její jsou poddáni údům církve vítězné; tedy to není církev jedna. 5. Bojující církev jest nástrojem církve vítězné, ježto jedná silou, již od ní přijímá — tedy jest jiná než vítězná. 6. Ačkoli všecky údy církve bojující jsou nástroji církve vítězné, přece nejsou všecky jejími údy, poněvadž všichni ne- budou spaseni. K pojmu údu zajisté předpokládá se organická (314)
odkazují věřící s odpuštěním hříchů na církev? Kterak Petr a Pavel přikazují poslouchati představených, i zlých a předzřízených? Blud ten jest podobný onomu, jejž sv. Pavel v I. Kor. potírá, kde také někteří pod záminkou „svobody ducha“ odmítali církevní úřady a pravomoc. Že praedestinace není pro pojem církve bojující rozhodnou, lze snadno dokázati. Jednotu církve zajisté netvoří praedestinace. Neboť jednota církve jest veličina proměnlivá, ježto Kristus praví, že i jiné ovce mají býti uvedeny do jeho ovčince, jež v něm dosud nejsou, a sv. Jan dí, že Kristus přišel shromáždit rozptýle- ných v jedno; praedestinace však jest veličina stálá, neproměnlivá. Také svatost není totožna s předzřízením, ježto přemnozí praedestinovaní jsou dosud ve hříších smrtelných. A nelze mysliti na možnou svatost, protože ta jest obsažena v praedestinaci, a tak by známka svatosti nic nepřidávala ke známce jednoty. Obecnost pak, o níž mluví Hus, jež by znamenala jen úplný počet vyvolených, jest stále „in fleri“ a nikdy „in esse“, tak že by nikdy nebylo lze říci, že církev jest obecnou, nýbrž vždy by se musilo říkati, že bude obecnou. To však odpo- ruje symbolu. Že konečně apoštolskosti nebrání předzvědění, patrno z toho, že Jidáš předzvěděný byl pravým apoštolem. Je tedy základ nauky Husovy bludný. Bludná jest také these Husova, že jest jedna církev vě- řících na zemi, trpících v očistci a svatých v nebi. Autor staví proti ní a dokazuje deset vět: 1. Církev Kristova jest tajemné tělo, sestávající z hlavy a údů služebných; ale služebnosti na věčnosti přestanou — tedy není obojí církev totožnou. 2. Církev pozemská sestává z hlavy a údů pozemských, není táž jako nebeská. tedy 3. Církev bojující je složena z hlavy a údův úředních. Tak bylo ve Starém zákoně, tak jest i v Novém. Avšak v církvi vítězné nebude úřadů — tedy není totožna s církví bojující. 4. Písmo učí, že církev bojující jest vítězné církvi poddána, hlava její jest poddána Kristu a údové její jsou poddáni údům církve vítězné; tedy to není církev jedna. 5. Bojující církev jest nástrojem církve vítězné, ježto jedná silou, již od ní přijímá — tedy jest jiná než vítězná. 6. Ačkoli všecky údy církve bojující jsou nástroji církve vítězné, přece nejsou všecky jejími údy, poněvadž všichni ne- budou spaseni. K pojmu údu zajisté předpokládá se organická (314)
Strana 313
souvislost s hlavou a tělem, k pojmu nástroje však nikoli. Proto mohou býti údové církve bojující nástroji církve vítězné, třebas nejsou jejími údy, poněvadž nejsou praedestinováni. Proto také jest umění Božímu, jehož dílem jest církev, možno způso- biti, aby jedna hlava měla dvojí tělo, což v přírodě jest nemožno. 7. Církev katolická, o níž mluví vyznání víry, jest tělo hlavy — Krista smíšené z předzřízených a předzvěděných. Neboť ratolesti, ať plodné neb neplodné, nemohou se roditi a nemohou býti uťaty leč z révy. A ježto není více rév než jedna — Kristus, proto předzvědění pokřtění nutně jsou napřed v těle církve jako ratolesti s révou — Kristem spojeni a s předzřízenými smíšeni, než od ní a tím i od církve vítězné, jež sestává jen z předzříze- ných, jsou odloučeni. Augustina, jenž praví, že tělo Kristovo smíšené není pravé tělo, neprávem se dovolává Hus; neboť sv. Augustin míní, že není pravé vzhledem k věčnosti, ale je to dle něho pravá církev pozemská. 8. Je tedy „církev katolická“ v symbolu jméno rodové ke všem pokřtěným, předzřízeným i předzvěděným, a 9. ježto pojmy „církev bojující“ a „církev vítězná“ jsou obdobné, tedy nejsou jednoznačné, a tudíž 10. církev vítězná není církev bojující1). Jeť zřejmo, že až přestane boj, přestane i církev bojující, vítězná však bude trvati na věky. A tím právě jest církev pozemská církví bo- jující, že má přimíšeny zlé, kteří jí boj vnucují. Vyvrátiv tak první hlavní bludnou nauku Husovu, obrací se autor od hlavy IX. proti druhé: o moci církevní. Pohrdaje tresty církevními, jimiž jest pro chybné nauky své stižen, hledí Hus všelijakými vytáčkami ujíti církevní moci klíčů, zapomí- naje slov Kristových, že brány pekelné církve nepřemohou. Spiso- vatel potírá jeho blud trojí cestou: 1. rozumově, 2. politicky a 3. lékařsky. 1. Filosofický důkaz vyvozuje autor z Pavlova přirov- nání církve k lidskému tělu a předkládá jej ve dvanácti thesích. Jako tělo lidské se skládá z hlavy a údů, tak i církev má pozemskou hlavu a údy. A jako hmotné tělo oživuje duše, jež jest celkovou a podstatnou jeho formou, tak tělo církve oživuje víra. Z ní vyplývají a jí se řídí všecky mravy a ctnosti v cír- kvi, jako z duše plynou síly a skutky těla. Z víry katolické také plyne obecná moc, řídící celou církev jako z duše obecný smysl, řídící všecky smysly. A jako obecný smysl má sídlo v hlavě a srdci, částečné pak smysly v jednotlivých údech: tak má 1) Církev bojující jest „genus“ a církev vítězná jest „species specialissima“ (315) 5*
souvislost s hlavou a tělem, k pojmu nástroje však nikoli. Proto mohou býti údové církve bojující nástroji církve vítězné, třebas nejsou jejími údy, poněvadž nejsou praedestinováni. Proto také jest umění Božímu, jehož dílem jest církev, možno způso- biti, aby jedna hlava měla dvojí tělo, což v přírodě jest nemožno. 7. Církev katolická, o níž mluví vyznání víry, jest tělo hlavy — Krista smíšené z předzřízených a předzvěděných. Neboť ratolesti, ať plodné neb neplodné, nemohou se roditi a nemohou býti uťaty leč z révy. A ježto není více rév než jedna — Kristus, proto předzvědění pokřtění nutně jsou napřed v těle církve jako ratolesti s révou — Kristem spojeni a s předzřízenými smíšeni, než od ní a tím i od církve vítězné, jež sestává jen z předzříze- ných, jsou odloučeni. Augustina, jenž praví, že tělo Kristovo smíšené není pravé tělo, neprávem se dovolává Hus; neboť sv. Augustin míní, že není pravé vzhledem k věčnosti, ale je to dle něho pravá církev pozemská. 8. Je tedy „církev katolická“ v symbolu jméno rodové ke všem pokřtěným, předzřízeným i předzvěděným, a 9. ježto pojmy „církev bojující“ a „církev vítězná“ jsou obdobné, tedy nejsou jednoznačné, a tudíž 10. církev vítězná není církev bojující1). Jeť zřejmo, že až přestane boj, přestane i církev bojující, vítězná však bude trvati na věky. A tím právě jest církev pozemská církví bo- jující, že má přimíšeny zlé, kteří jí boj vnucují. Vyvrátiv tak první hlavní bludnou nauku Husovu, obrací se autor od hlavy IX. proti druhé: o moci církevní. Pohrdaje tresty církevními, jimiž jest pro chybné nauky své stižen, hledí Hus všelijakými vytáčkami ujíti církevní moci klíčů, zapomí- naje slov Kristových, že brány pekelné církve nepřemohou. Spiso- vatel potírá jeho blud trojí cestou: 1. rozumově, 2. politicky a 3. lékařsky. 1. Filosofický důkaz vyvozuje autor z Pavlova přirov- nání církve k lidskému tělu a předkládá jej ve dvanácti thesích. Jako tělo lidské se skládá z hlavy a údů, tak i církev má pozemskou hlavu a údy. A jako hmotné tělo oživuje duše, jež jest celkovou a podstatnou jeho formou, tak tělo církve oživuje víra. Z ní vyplývají a jí se řídí všecky mravy a ctnosti v cír- kvi, jako z duše plynou síly a skutky těla. Z víry katolické také plyne obecná moc, řídící celou církev jako z duše obecný smysl, řídící všecky smysly. A jako obecný smysl má sídlo v hlavě a srdci, částečné pak smysly v jednotlivých údech: tak má 1) Církev bojující jest „genus“ a církev vítězná jest „species specialissima“ (315) 5*
Strana 314
ona obecná autorita sídlo v církvi římské, částečné pak moci v jednotlivích biskupstvích.1) Soudu římské církve, kterouž tvoří papež a kardinálové, podřízen jest úsudek mocí částečných, jako soud jednotlivých smyslů jest poddán soudu smyslu obecného. To praví jasně Deut. XVII. Ona obecná autorita nemůže se ve věcech církevních mýliti, ježto řekl Kristus: „Já modlil jsem se za tebe, Petře, aby nepoklesla víra tvá“ a Kristova mod- litba byla jistě vyslyšena. Třebas pak osobnosti papežův a biskupů stále se mění, jest ona autorita vždy táž, jako táž jest Vltava, třebas voda v ní stále jest jiná. Věřící pak nejsou poddáni vůli papežově, nýbrž božské jeho autoritě. Vůle papežova musí se tou autoritou božskou říditi, jinak rozhoduje-li proti ní, nesmí se jí poslouchati. 2. Politický důkaz proti Husovi opírá autor o Kristovo přirovnání církve ke království. Tomuto království, jímž jest sbor všech křesťanů na zemi, jest nutně třeba, aby bylo řízeno ve víře, zákoně a mravech, a to viditelným nějakým vladařem, jenž by mezi členy té říše stále dlel a byl vyzbro- jen nejvyšší obecnou autoritou. Ta autorita v církvi jest formálně jedna a táž od počátku až do skonání věků. Prvním nosičem jejím byl Kristus Pán sám, pokud byl na zemi, on ji odevzdal Petrovi, řka mu: „Pasiž ovce mé“, a po Petrovi ji mají řádní jeho nástupcové. Je tedy nyní nosičem nejvyšší moci církevní papež Jan XXIII, ježto řádně nastoupil po Alexandru V, jenž byl na sněmu v Pise řádně zvolen. Kdyby se papež vzdal neb zemřel, jest nejvyšší moc církevní v rukou nástupců sv. apoš- tolů, kardinálů a biskupů. Pro tuto plnost moci musí všichni vě- řící býti poddáni římské církvi, o niž se Kristus postaral, aby nemohla zblouditi. Jinak by každý učil a jednal dle své libovůle a zmatkům by nebylo konce. 3. Třetí důkaz buduje autor na Kristově parabole o milo- srdném Samaritánu. Veškeré lidstvo jest podrobeno nemocím hříchu, byvši zraněno již v Adamovi hříchem prvotním a stále jsouc zraňováno hříchy osobními. Potřebuje tedy lékaře, a to lékaře viditelného, jenž by s lidmi stále dlel, aby se k němu mohli stále utíkati, a jenž by měl léky pro všecky nemoci duchovní. Kdo by se vyhýbal péči tohoto lékaře, jenž zajisté může používati i nových způsobů léčení, jako jsou exkommunikace, suspense a j., 1) Projevem názorů té doby jest věta autorova: „in collectis autem epi- scopis synodaliter eciam sine papa residet illa potestas uberius, de quanto repre- sentant universalem ecclesiam, cum qua illa potestas manet inseparabiliter“. (316)
ona obecná autorita sídlo v církvi římské, částečné pak moci v jednotlivích biskupstvích.1) Soudu římské církve, kterouž tvoří papež a kardinálové, podřízen jest úsudek mocí částečných, jako soud jednotlivých smyslů jest poddán soudu smyslu obecného. To praví jasně Deut. XVII. Ona obecná autorita nemůže se ve věcech církevních mýliti, ježto řekl Kristus: „Já modlil jsem se za tebe, Petře, aby nepoklesla víra tvá“ a Kristova mod- litba byla jistě vyslyšena. Třebas pak osobnosti papežův a biskupů stále se mění, jest ona autorita vždy táž, jako táž jest Vltava, třebas voda v ní stále jest jiná. Věřící pak nejsou poddáni vůli papežově, nýbrž božské jeho autoritě. Vůle papežova musí se tou autoritou božskou říditi, jinak rozhoduje-li proti ní, nesmí se jí poslouchati. 2. Politický důkaz proti Husovi opírá autor o Kristovo přirovnání církve ke království. Tomuto království, jímž jest sbor všech křesťanů na zemi, jest nutně třeba, aby bylo řízeno ve víře, zákoně a mravech, a to viditelným nějakým vladařem, jenž by mezi členy té říše stále dlel a byl vyzbro- jen nejvyšší obecnou autoritou. Ta autorita v církvi jest formálně jedna a táž od počátku až do skonání věků. Prvním nosičem jejím byl Kristus Pán sám, pokud byl na zemi, on ji odevzdal Petrovi, řka mu: „Pasiž ovce mé“, a po Petrovi ji mají řádní jeho nástupcové. Je tedy nyní nosičem nejvyšší moci církevní papež Jan XXIII, ježto řádně nastoupil po Alexandru V, jenž byl na sněmu v Pise řádně zvolen. Kdyby se papež vzdal neb zemřel, jest nejvyšší moc církevní v rukou nástupců sv. apoš- tolů, kardinálů a biskupů. Pro tuto plnost moci musí všichni vě- řící býti poddáni římské církvi, o niž se Kristus postaral, aby nemohla zblouditi. Jinak by každý učil a jednal dle své libovůle a zmatkům by nebylo konce. 3. Třetí důkaz buduje autor na Kristově parabole o milo- srdném Samaritánu. Veškeré lidstvo jest podrobeno nemocím hříchu, byvši zraněno již v Adamovi hříchem prvotním a stále jsouc zraňováno hříchy osobními. Potřebuje tedy lékaře, a to lékaře viditelného, jenž by s lidmi stále dlel, aby se k němu mohli stále utíkati, a jenž by měl léky pro všecky nemoci duchovní. Kdo by se vyhýbal péči tohoto lékaře, jenž zajisté může používati i nových způsobů léčení, jako jsou exkommunikace, suspense a j., 1) Projevem názorů té doby jest věta autorova: „in collectis autem epi- scopis synodaliter eciam sine papa residet illa potestas uberius, de quanto repre- sentant universalem ecclesiam, cum qua illa potestas manet inseparabiliter“. (316)
Strana 315
nemůže býti spasen. Tím lékařem byl na zemi nejprve Kristus Pán sám, jakož praví v evangeliu, potom svěřil obecnou moc léčebnou Petrovi a v něm všem jeho nástupcům. Jest tedy všem věřícím v chorobách duchovních poslouchati papeže a používati jeho léků.— Dobu, kdy byl tento traktát napsán, lze z obsahu přibližně určiti. Husův spis „de ecclesia“ byl teprve nedávno vydán, neboť autor praví: „quidam modernis temporibus presumpsit dog- matisare et scribere“, a Jan XXIII byl ještě papežem. Tedy mezi druhou polovicí roku 1413 a první polovicí roku 1415, asi blíže terminu prvnímu, napsal autor tuto apologii. Ale těžší jest odpověděti na otázku, kdo jest autorem spisu. Ježto, jak svrchu bylo řečeno, rukopisná svědectví na- značují, že i Stanislav ze Znojma napsal nějaký spis proti Husovu traktátu „O církvi“, nutno především zkoumati, není-li to tento spis. A vskutku jest zvláště ve druhé části spisu důkaz filosofický a politický jen rozvedený materiál Stanislavův, jakž jej známe z „Alma et venerabilis“ a ze spisu „De romana ecclesia" Také přirovnání k Vltavě jest u Stanislava v téže souvislosti.1) Rovněž theologická hloubka, obratnost argumentace a bohatost citátů by svědčila pro něho. A přece se nemohu rozhodnouti, abych traktát ten přiřkl Stanislavovi. Nepřekonatelnou, myslím, překážkou jest sloh spisu. Stanislavův sloh v bohoslovných dílech jeho jest nám dobře znám. U něho jsou dlouhé periody, vyzdobené filosofickým věděním, hromadění souznačných slov, opakování téže věci — zde prosté, přesné rozdělení důkazů v ně- kolik vět, dotvrzených Písmem a sv. Otci. Aby tak psal, byl by si Stanislav musil činiti zrovna násilí. Stanislav tedy není původcem tohoto spisu. Ale autor jest Stanislavovi velmi blízek — snad je to některý ze šesti doktorů theologie, kteří s Pálčem a Stanislavem se postavili proti Husovi. Pražská fakulta bohoslo- vecká přijala argumentaci obou vůdců svých za vlastní — snad byla výsledkem společných porad — i nelze se diviti, že shledá- váme u všech důvody podobné. Obsahově jest traktát tento velmi cenný. Není v něm sice časových a osobních narážek, s nimiž se setkáváme ve spisech Huso- vých a Pálčových, a po nichž se dříve pídili historikové, nechávajíce stranou téměř vše, co neobsahovalo podobných zmínek. Ale je tu přesná dogmatická analyse nauky Husovy, jíž si všímá moderní historiografie tím pečlivěji, čím více jí záleží na tom, aby stanovila netoliko fakta, nýbrž pronikla i ducha doby, aby určila netoliko 1) Srv. Loserth Archiv f. öst. Gesch. 75 str. 373. (317)
nemůže býti spasen. Tím lékařem byl na zemi nejprve Kristus Pán sám, jakož praví v evangeliu, potom svěřil obecnou moc léčebnou Petrovi a v něm všem jeho nástupcům. Jest tedy všem věřícím v chorobách duchovních poslouchati papeže a používati jeho léků.— Dobu, kdy byl tento traktát napsán, lze z obsahu přibližně určiti. Husův spis „de ecclesia“ byl teprve nedávno vydán, neboť autor praví: „quidam modernis temporibus presumpsit dog- matisare et scribere“, a Jan XXIII byl ještě papežem. Tedy mezi druhou polovicí roku 1413 a první polovicí roku 1415, asi blíže terminu prvnímu, napsal autor tuto apologii. Ale těžší jest odpověděti na otázku, kdo jest autorem spisu. Ježto, jak svrchu bylo řečeno, rukopisná svědectví na- značují, že i Stanislav ze Znojma napsal nějaký spis proti Husovu traktátu „O církvi“, nutno především zkoumati, není-li to tento spis. A vskutku jest zvláště ve druhé části spisu důkaz filosofický a politický jen rozvedený materiál Stanislavův, jakž jej známe z „Alma et venerabilis“ a ze spisu „De romana ecclesia" Také přirovnání k Vltavě jest u Stanislava v téže souvislosti.1) Rovněž theologická hloubka, obratnost argumentace a bohatost citátů by svědčila pro něho. A přece se nemohu rozhodnouti, abych traktát ten přiřkl Stanislavovi. Nepřekonatelnou, myslím, překážkou jest sloh spisu. Stanislavův sloh v bohoslovných dílech jeho jest nám dobře znám. U něho jsou dlouhé periody, vyzdobené filosofickým věděním, hromadění souznačných slov, opakování téže věci — zde prosté, přesné rozdělení důkazů v ně- kolik vět, dotvrzených Písmem a sv. Otci. Aby tak psal, byl by si Stanislav musil činiti zrovna násilí. Stanislav tedy není původcem tohoto spisu. Ale autor jest Stanislavovi velmi blízek — snad je to některý ze šesti doktorů theologie, kteří s Pálčem a Stanislavem se postavili proti Husovi. Pražská fakulta bohoslo- vecká přijala argumentaci obou vůdců svých za vlastní — snad byla výsledkem společných porad — i nelze se diviti, že shledá- váme u všech důvody podobné. Obsahově jest traktát tento velmi cenný. Není v něm sice časových a osobních narážek, s nimiž se setkáváme ve spisech Huso- vých a Pálčových, a po nichž se dříve pídili historikové, nechávajíce stranou téměř vše, co neobsahovalo podobných zmínek. Ale je tu přesná dogmatická analyse nauky Husovy, jíž si všímá moderní historiografie tím pečlivěji, čím více jí záleží na tom, aby stanovila netoliko fakta, nýbrž pronikla i ducha doby, aby určila netoliko 1) Srv. Loserth Archiv f. öst. Gesch. 75 str. 373. (317)
Strana 316
posloupnost, nýbrž i vnitřní pragmatickou souvislost událostí, aby mohla děje netoliko registrovati, nýbrž i důvodně a spravedlivě posouditi. K tomu cíli zajisté není bez ceny žádný spis Husův, žádná jeho poznámka neb vysvětlivka, ale také žádný spis proti němu napsaný. Těch obsahově theologických věcí musí se pro dobu Husovu a husitskou týkati především moderní studium historické. A pro konečné osudy Husovy hlavně nauky o církvi, protože ta — o tom přece dnes nemůže býti pochybnosti — jest v dramatu kostnickém rozhodující. Jak učil o církvi mistr Jan Hus a jak katolická dogmatika — to je punctum saliens. Na ten úsu- dek nesmí míti vlivu obraz, jaký si činí o Husově nauce a o kost- nickém rozsudku straník sociální neb politický neb náboženský, nesmí ho kaliti agitace náboženská neb protináboženská či snad konfessionální neb antikonfessionální. Tím studiem nesmí vanouti stranicky ani „duch Husův“ ani duch protihusovský, nýbrž duch pravdy. A ke studiu této dogmatické stránky, do něhož se historik chtěj nechtěj musí pohřížiti, neocenitelnou zrovna pomůckou jsou Pálčovy spisy Antihus a De ecclesia, je vítaným také náš traktát. Nikdo nemůže upříti, že autor tohoto traktátu hledí na nauku Husovu zrakem velmi bystrým. Kostnický sněm zajisté odsoudil ji, vybrav 30 článků ze spisů Husových, skoro doslovně a dle postupu spisů, nečině — aspoň v rozsudku — rozdílu, které prohlašuje za kacířské, které za bludné neb pohoršlivé atd., a neuváděje jich v nějaký system, tak že se některé od sebe liší jen slovy, nikoliv obsahem. Takový byl zvyk. Náš autor však hledá soustavu a redukuje nauky Husovy, odchylné od nauky katolické, na tři: na základní učení, že církev jest společnost pou- ze praedestinovaných, a na dvě these odtud plynoucí: že církev bojující jest totožna s vítěznou a že neo- právněna jest tudíž autorita církevní. Z těch vět lze skutečně vyvoditi téměř všecky články Husovy, a spisovatel náš, předloživ důvtipnou a průhlednou argumentaci proti nim, dává podnět a příležitost zkoumati jejich správnost. Jenom měl jestě zdůrazniti, jak nejasný jest mistru Janovi samému pojem církve, kdyžtě Hus v definici církve za rozhodující a konstitutivní prvek prohlašuje praedestinaci, čímž se pozemská autorita vůbec vy- lučuje, v dalším však přece do jisté míry autoritu připouští, čině ji odvislou od mravného života, jenž s praedestinací se ne- kryje. Neujasněnost a nedůslednost Viklefova vrhá i tu stíny. (318)
posloupnost, nýbrž i vnitřní pragmatickou souvislost událostí, aby mohla děje netoliko registrovati, nýbrž i důvodně a spravedlivě posouditi. K tomu cíli zajisté není bez ceny žádný spis Husův, žádná jeho poznámka neb vysvětlivka, ale také žádný spis proti němu napsaný. Těch obsahově theologických věcí musí se pro dobu Husovu a husitskou týkati především moderní studium historické. A pro konečné osudy Husovy hlavně nauky o církvi, protože ta — o tom přece dnes nemůže býti pochybnosti — jest v dramatu kostnickém rozhodující. Jak učil o církvi mistr Jan Hus a jak katolická dogmatika — to je punctum saliens. Na ten úsu- dek nesmí míti vlivu obraz, jaký si činí o Husově nauce a o kost- nickém rozsudku straník sociální neb politický neb náboženský, nesmí ho kaliti agitace náboženská neb protináboženská či snad konfessionální neb antikonfessionální. Tím studiem nesmí vanouti stranicky ani „duch Husův“ ani duch protihusovský, nýbrž duch pravdy. A ke studiu této dogmatické stránky, do něhož se historik chtěj nechtěj musí pohřížiti, neocenitelnou zrovna pomůckou jsou Pálčovy spisy Antihus a De ecclesia, je vítaným také náš traktát. Nikdo nemůže upříti, že autor tohoto traktátu hledí na nauku Husovu zrakem velmi bystrým. Kostnický sněm zajisté odsoudil ji, vybrav 30 článků ze spisů Husových, skoro doslovně a dle postupu spisů, nečině — aspoň v rozsudku — rozdílu, které prohlašuje za kacířské, které za bludné neb pohoršlivé atd., a neuváděje jich v nějaký system, tak že se některé od sebe liší jen slovy, nikoliv obsahem. Takový byl zvyk. Náš autor však hledá soustavu a redukuje nauky Husovy, odchylné od nauky katolické, na tři: na základní učení, že církev jest společnost pou- ze praedestinovaných, a na dvě these odtud plynoucí: že církev bojující jest totožna s vítěznou a že neo- právněna jest tudíž autorita církevní. Z těch vět lze skutečně vyvoditi téměř všecky články Husovy, a spisovatel náš, předloživ důvtipnou a průhlednou argumentaci proti nim, dává podnět a příležitost zkoumati jejich správnost. Jenom měl jestě zdůrazniti, jak nejasný jest mistru Janovi samému pojem církve, kdyžtě Hus v definici církve za rozhodující a konstitutivní prvek prohlašuje praedestinaci, čímž se pozemská autorita vůbec vy- lučuje, v dalším však přece do jisté míry autoritu připouští, čině ji odvislou od mravného života, jenž s praedestinací se ne- kryje. Neujasněnost a nedůslednost Viklefova vrhá i tu stíny. (318)
Strana 317
Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra 235 1a eius tractatum, quem „de ecclesia“ appellavit. Modum et formam credendia) ac dogmatisandi de ecclesia catholica in articulo symboli tradidit apostolus in similitudine humani corporis I. Cor. XII per totum, quatenus ecclesia, que est divine voluntatis artificium, imitetur in via cognicionis naturam humani corporis, sicque invisibilia dei per ea que facta sunt intel- lecta conspiciantur, ut fiant merito inexcusabiles aliter de ecclesia sencientes (Rom. 11). Itaque sicut in naturalibus nil periculosius teste experiencia quam amputacio capitis a corpore, qua omnis vivacitas corporis tollitur a capite derivata: sic in ecclesia nil de- terius quam gladio dubitacionis amputare prelatorum capita a re- gimine subditorum, domino Mat. XVIII de ceteris membris sen- tenciam ferente: 2) Si oculus tuus scandalisat te, erue eum, si pes vel manus etc., abscinde etc., sed de amputacione capitis omnino tacente iuxta limitacionem b. Gregorii in Mor. dicentis3) : Dum salva fide res agitur, virtutis est meritum, quidquid prioris tollatur. Cuius hec est racio: quia caritas dei et proximi, que est unica spes salutis et regula divine legis (Mat. XXII4) : In hiis duobus mandatis universa lex pendet et prophete), in tali unione prelatorum cum membris ecclesie reperitur potissime, dum prelati velut divi- nitatis instrumenta (I. Cor. 45): Sic nos existimet homo ut minis- tros Christi et dispensatores misteriorum dei) membris ecclesie influ- encias/ et incorporaciones conferunt vitales, testante apostolo: Quosdam dedit apostolos, quosdam prophetas etc. . . ad consu- macionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi (Eph. IV6), quatenus a sacre scripture tractatoribus et predicatoribus nil nisi prefata caritas queratur contestante b. Gre- gorio omel. X. in Ezech.:7) Quia ad hoc solum deus per totam scripturam sacram loquitur, ut nos ad sui proximique amorem trahat. Cui b. Augustinus concorditer prope finem de doctrina chri- stiana inquit8): Quisquis divinas scripturas vel quamlibet earum partem intellexisse sibi videtur, ita ut eo intellectu non edificetur 2351b 1) v. 20. — 2) Mat. 18, 8 n. — 3) Podobně u Migne P. L. 75 col. 588 76 col. 338 s. — 4) v. 40. — 5) v. 1. — 6) v. 11 n. — 7) Migne P. L. 76 col. 902. — s) T. j. na konci I. knihy. Migne P. L. 34 col. 34. a) Psáno jako tradendi. (319)
Hic tractatus editus est contra Huss hereticum et contra 235 1a eius tractatum, quem „de ecclesia“ appellavit. Modum et formam credendia) ac dogmatisandi de ecclesia catholica in articulo symboli tradidit apostolus in similitudine humani corporis I. Cor. XII per totum, quatenus ecclesia, que est divine voluntatis artificium, imitetur in via cognicionis naturam humani corporis, sicque invisibilia dei per ea que facta sunt intel- lecta conspiciantur, ut fiant merito inexcusabiles aliter de ecclesia sencientes (Rom. 11). Itaque sicut in naturalibus nil periculosius teste experiencia quam amputacio capitis a corpore, qua omnis vivacitas corporis tollitur a capite derivata: sic in ecclesia nil de- terius quam gladio dubitacionis amputare prelatorum capita a re- gimine subditorum, domino Mat. XVIII de ceteris membris sen- tenciam ferente: 2) Si oculus tuus scandalisat te, erue eum, si pes vel manus etc., abscinde etc., sed de amputacione capitis omnino tacente iuxta limitacionem b. Gregorii in Mor. dicentis3) : Dum salva fide res agitur, virtutis est meritum, quidquid prioris tollatur. Cuius hec est racio: quia caritas dei et proximi, que est unica spes salutis et regula divine legis (Mat. XXII4) : In hiis duobus mandatis universa lex pendet et prophete), in tali unione prelatorum cum membris ecclesie reperitur potissime, dum prelati velut divi- nitatis instrumenta (I. Cor. 45): Sic nos existimet homo ut minis- tros Christi et dispensatores misteriorum dei) membris ecclesie influ- encias/ et incorporaciones conferunt vitales, testante apostolo: Quosdam dedit apostolos, quosdam prophetas etc. . . ad consu- macionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi (Eph. IV6), quatenus a sacre scripture tractatoribus et predicatoribus nil nisi prefata caritas queratur contestante b. Gre- gorio omel. X. in Ezech.:7) Quia ad hoc solum deus per totam scripturam sacram loquitur, ut nos ad sui proximique amorem trahat. Cui b. Augustinus concorditer prope finem de doctrina chri- stiana inquit8): Quisquis divinas scripturas vel quamlibet earum partem intellexisse sibi videtur, ita ut eo intellectu non edificetur 2351b 1) v. 20. — 2) Mat. 18, 8 n. — 3) Podobně u Migne P. L. 75 col. 588 76 col. 338 s. — 4) v. 40. — 5) v. 1. — 6) v. 11 n. — 7) Migne P. L. 76 col. 902. — s) T. j. na konci I. knihy. Migne P. L. 34 col. 34. a) Psáno jako tradendi. (319)
Strana 318
2352 2352b istam geminam caritatem dei et proximi, profecto nondum intellexit. Quisquis vero talem inde sentenciam duxerit, ut huic edificande ca- ritati sit utilis, nec tamen hoc dixerit, quod ille, quem legit, eo loco sensisse probatur: non perniciose fallitur nec omnino mentitur. Immo idem sanctus doctor collaciones de sacris scripturis eciam respuit, si fiunt cum offensa caritatis, scribens ad b. Jeronimum in hec verbal): Rogo te, si fieri potest, ut aliter nos queramus et dissera- mus aliquid, quo sine amaritudine discordie corda nostra pascantur, fiat. Si autem non potest, nisi cum suspicione invidie aut lesione amicicie, quiescamus nostre vite salutique parcamus. Minus certe assequatur illa, que inflat,/ dum non offendatur, que edificat. Hec Augustinus. Ex quibus colligitur, quomodo turbatores caritatis, quantumlibet esse appareant predicatores veritatis, nullo modo sunt advertendi. Nos enim predicamus Christum crucifixum I. Cor. 12), qui caritatem exemplavit summopere in desponsacione ecclesie. Pro cuius amplexu et adherencia, qui in forma patris esse non potuit propter naturarum difformitatem, formam sponse accipiens fertur reliquisse patrem (Eph. V), ad quem tandem regrediens sponsam apostolico gradui sacerdos sacerdoti- bus servandam commisit inquiens: Curam illius habe (Luc. X.3) Adeo ut se subtrahentes inobedienter ab illa cura, non forent de sponsi familia, dicentis: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X4), sed neque de sponse familia sponso dicente: Qui ecclesiam non audie- rit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus (Mat. XVIII5). Quales sunt in quadruplici differencia, vid. pagani, scismatici, Judei et heretici, ad quorum differenciam conformiter quadruplici condicione ecclesia nominatur una, sancta, catholica et apostolica. Una inquam, ad differenciam paganorum, diversi- tate ydolatrie ab eius se unitate separancium; sancta, ad diffe- renciam Judeorum, ab eius cultura et cerimoniis/ recedencium; catholica, ad differenciam scismaticorum, membra ipsius a se invicem scindere conancium; apostolica, ad differenciam hereti- corum, caput prelacie ab eius corpore amputare volencium. Quo- rum me ad scribendum permovit occasio, ut matris mee turbatoribus respondeam eisdem, quibus acte- nus educatus sum ab ea, disciplinis. Verum quia diffe- rencie principalius propositorum sunt constitutive et ex consequenti 1) U Migne nemohl jsem nalézti. — 2) v. 23. — 3) v. 35. — 4) v. 16. — 5) v. 17. (320)
2352 2352b istam geminam caritatem dei et proximi, profecto nondum intellexit. Quisquis vero talem inde sentenciam duxerit, ut huic edificande ca- ritati sit utilis, nec tamen hoc dixerit, quod ille, quem legit, eo loco sensisse probatur: non perniciose fallitur nec omnino mentitur. Immo idem sanctus doctor collaciones de sacris scripturis eciam respuit, si fiunt cum offensa caritatis, scribens ad b. Jeronimum in hec verbal): Rogo te, si fieri potest, ut aliter nos queramus et dissera- mus aliquid, quo sine amaritudine discordie corda nostra pascantur, fiat. Si autem non potest, nisi cum suspicione invidie aut lesione amicicie, quiescamus nostre vite salutique parcamus. Minus certe assequatur illa, que inflat,/ dum non offendatur, que edificat. Hec Augustinus. Ex quibus colligitur, quomodo turbatores caritatis, quantumlibet esse appareant predicatores veritatis, nullo modo sunt advertendi. Nos enim predicamus Christum crucifixum I. Cor. 12), qui caritatem exemplavit summopere in desponsacione ecclesie. Pro cuius amplexu et adherencia, qui in forma patris esse non potuit propter naturarum difformitatem, formam sponse accipiens fertur reliquisse patrem (Eph. V), ad quem tandem regrediens sponsam apostolico gradui sacerdos sacerdoti- bus servandam commisit inquiens: Curam illius habe (Luc. X.3) Adeo ut se subtrahentes inobedienter ab illa cura, non forent de sponsi familia, dicentis: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X4), sed neque de sponse familia sponso dicente: Qui ecclesiam non audie- rit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus (Mat. XVIII5). Quales sunt in quadruplici differencia, vid. pagani, scismatici, Judei et heretici, ad quorum differenciam conformiter quadruplici condicione ecclesia nominatur una, sancta, catholica et apostolica. Una inquam, ad differenciam paganorum, diversi- tate ydolatrie ab eius se unitate separancium; sancta, ad diffe- renciam Judeorum, ab eius cultura et cerimoniis/ recedencium; catholica, ad differenciam scismaticorum, membra ipsius a se invicem scindere conancium; apostolica, ad differenciam hereti- corum, caput prelacie ab eius corpore amputare volencium. Quo- rum me ad scribendum permovit occasio, ut matris mee turbatoribus respondeam eisdem, quibus acte- nus educatus sum ab ea, disciplinis. Verum quia diffe- rencie principalius propositorum sunt constitutive et ex consequenti 1) U Migne nemohl jsem nalézti. — 2) v. 23. — 3) v. 35. — 4) v. 16. — 5) v. 17. (320)
Strana 319
oppositorum remotive, qualiter ille condiciones sive differencie ecclesiam constituant, superest in vestigare. Capit. II. Primum dicitur ecclesia una, revera propter unitatem baptismi, quia soli participantes actu vel habitu desiderii baptis- ma, corpus constituunt ecclesie, apostolo dicente: Sicut enim cor- pus unum est et membra habet multa, omnia autem membra corpo- ris, cum sint multa, unum corpus sunt, ita et Christus. Etenim uno spiritu omnes nos in unum corpus baptisati sumus (I. Cor. XII.1) Equidem unum dicitur, quod est divisum ab aliis et in se perma- net indivisum (V. Methaphisice): sed ecclesia per caracterem baptismi impressum in anima distinguitur ab aliis instar veteris ecclesie, que per caracterem circumcisionis in carne differebat ab aliis, quem/ admodum Apok. VII2) de hoc caractere legitur: Nolite nocere etc. donec signemus servos dei nostri etc.; et indivisa in se permanet ex unificante spiritu apostolo dicente: Salvos nos fecit per lavacrum regeneracionis et renovacionis spiritus sancti, quem effudit in nos abunde (Tit. 33), in tantum ut sicut homo dicitur naturaliter unus propter unitatem anime, sic ecclesia sive baptisa- torum congregacio propter unitatem spiritus a Christo capite medi- ante instrumento sacramentorum infusi: igitur unitatem ecclesie facit baptismi communio. A qua predestinatos remotos vocat filios dei dispersos, sed in eius unitatem congregandos per parti- cipium baptismi, qui virtutem habet ex morte Christi dicente apostolo: Quicunque baptisati sumus, in morte ipsius baptisati sumus (Rom. VI per totum). Nec hanc mortem queunt participare nisi per partici- pium baptismi, quemadmodum ait4) : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum del. Ad hanc, ni fallor, unitatem salvator salvandos conatur ad- ducere, cum ait: Et alias oves habeo sc. predestinatorum et illas oportet me adducere et fiet unum ovile et unus pastor (Joh. X.5) Ob quam rem unitatis apostolus ait: Solliciti servare unitatem spi- ritus/ in vinculo pacis, unum corpus et unus spiritus, sicut vocati 2361b estis in una spe vocacionis vestre; unus dominus, una fides, unum baptisma (Eph. IV6). Que singula intelligenda sunt causaliter, ut 236 1a 1) v. 12. n. — 2) v. 3. — 3) v. 5. — 4) Jan 3, 5. — 5) v. 16. — 6) v. 4. n. (321)
oppositorum remotive, qualiter ille condiciones sive differencie ecclesiam constituant, superest in vestigare. Capit. II. Primum dicitur ecclesia una, revera propter unitatem baptismi, quia soli participantes actu vel habitu desiderii baptis- ma, corpus constituunt ecclesie, apostolo dicente: Sicut enim cor- pus unum est et membra habet multa, omnia autem membra corpo- ris, cum sint multa, unum corpus sunt, ita et Christus. Etenim uno spiritu omnes nos in unum corpus baptisati sumus (I. Cor. XII.1) Equidem unum dicitur, quod est divisum ab aliis et in se perma- net indivisum (V. Methaphisice): sed ecclesia per caracterem baptismi impressum in anima distinguitur ab aliis instar veteris ecclesie, que per caracterem circumcisionis in carne differebat ab aliis, quem/ admodum Apok. VII2) de hoc caractere legitur: Nolite nocere etc. donec signemus servos dei nostri etc.; et indivisa in se permanet ex unificante spiritu apostolo dicente: Salvos nos fecit per lavacrum regeneracionis et renovacionis spiritus sancti, quem effudit in nos abunde (Tit. 33), in tantum ut sicut homo dicitur naturaliter unus propter unitatem anime, sic ecclesia sive baptisa- torum congregacio propter unitatem spiritus a Christo capite medi- ante instrumento sacramentorum infusi: igitur unitatem ecclesie facit baptismi communio. A qua predestinatos remotos vocat filios dei dispersos, sed in eius unitatem congregandos per parti- cipium baptismi, qui virtutem habet ex morte Christi dicente apostolo: Quicunque baptisati sumus, in morte ipsius baptisati sumus (Rom. VI per totum). Nec hanc mortem queunt participare nisi per partici- pium baptismi, quemadmodum ait4) : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum del. Ad hanc, ni fallor, unitatem salvator salvandos conatur ad- ducere, cum ait: Et alias oves habeo sc. predestinatorum et illas oportet me adducere et fiet unum ovile et unus pastor (Joh. X.5) Ob quam rem unitatis apostolus ait: Solliciti servare unitatem spi- ritus/ in vinculo pacis, unum corpus et unus spiritus, sicut vocati 2361b estis in una spe vocacionis vestre; unus dominus, una fides, unum baptisma (Eph. IV6). Que singula intelligenda sunt causaliter, ut 236 1a 1) v. 12. n. — 2) v. 3. — 3) v. 5. — 4) Jan 3, 5. — 5) v. 16. — 6) v. 4. n. (321)
Strana 320
sit sensus, quod ecclesia est unum corpus propter unum spiritum, propter unum dominum, propter unam fidem, que participantur ex unitate baptismi. Revera eiusdem germanitatis spiritu in adopcionem concreti divine filiacionis, quo in trinitate pater et filius in unitate spiracionis et ipse filius assumpta humanitate in beneficio incar- nacionis; quo in spiritu in intemerate matris visceribus natus est Christus, eodem de sancto ecclesie utero ille nascitur christianus. 2362а Et licet quis baptisatorum, per rebellionis inobedienciam defi- ciens ab isto unificante spiritu excidat ab ecclesia ex defectu secunde condicionis ipsius unitatis, quales sunt excommunicati, de quibus dominus dicebat:1) Qui ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus, a caractere tamen, qui est indelebilis, donec vivit non potest excidere; propter quem omnino subicitur censuris ecclesie, quia si illum non haberet, ecclesia ut sic nil iuris in eo possideret, dicente apostolo: Quid michi de hiis, qui foris sunt, iudicare? Nonne de hiis, qui intus sunt, vos iudicatis? (I. Cor. V2) Intus, inquam, per professionem baptismi, foris extra baptismum./ Hinc Jeronimus contra Ruffinum ait3) : Hominem hereticum post unam et alteram correccionem devitandum precepit apostolus, qui utique antequam vitetur atque dampnetur, ecclesiastici gregis porcio fuit. Qua in re ecclesia talem medicinaliter eiciendo condicio- naliter excommunicat, quatenus tali excommunicacione per mede- lam humane condicionis verecundatus rebellare desistat, quem- admodum apostolus dicit: Non commiscemini cum illo, ut confun- datur et nolite quasi inimicum existimare illum, sed corripite ut fratrem (2. ad Thes. 3 4). Unde et Corinthium, quem excommuni- cavit I. Cor. V et tali confusione excommunicacionis melioratum agnoverat, scribit II. Cor. II5), ut eum plus non confundant, dicens: Sufficit illi, qui huiusmodi est, obiurgacio hec, que fit a pluribus, ita ut e contrario magis donetis et consolemini, ne forte ampliori tristicia absorbeatur: propter quod obsecro vos, ut confirmetis in illo caritatem — et subdit causam: ut non circumveniamini a sathana ex defectu caritatis. At vero qui confusionem excommunicacionis vereri non vellet, profecto incorrigibilis existeret, de quo preceptum est b. Augustini6): Qui nec deum timet nec homines reveretur, de 2362b vestra societate proiciatur. 1) Mat. 18, 17. — 2) v. 12. — 3) Migne P. L. 23. col. 495. — 4) v. 14. n. — 5) v. 6—8. 11. — 6) Ve spisech Augustinových nenalézám. (322)
sit sensus, quod ecclesia est unum corpus propter unum spiritum, propter unum dominum, propter unam fidem, que participantur ex unitate baptismi. Revera eiusdem germanitatis spiritu in adopcionem concreti divine filiacionis, quo in trinitate pater et filius in unitate spiracionis et ipse filius assumpta humanitate in beneficio incar- nacionis; quo in spiritu in intemerate matris visceribus natus est Christus, eodem de sancto ecclesie utero ille nascitur christianus. 2362а Et licet quis baptisatorum, per rebellionis inobedienciam defi- ciens ab isto unificante spiritu excidat ab ecclesia ex defectu secunde condicionis ipsius unitatis, quales sunt excommunicati, de quibus dominus dicebat:1) Qui ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus, a caractere tamen, qui est indelebilis, donec vivit non potest excidere; propter quem omnino subicitur censuris ecclesie, quia si illum non haberet, ecclesia ut sic nil iuris in eo possideret, dicente apostolo: Quid michi de hiis, qui foris sunt, iudicare? Nonne de hiis, qui intus sunt, vos iudicatis? (I. Cor. V2) Intus, inquam, per professionem baptismi, foris extra baptismum./ Hinc Jeronimus contra Ruffinum ait3) : Hominem hereticum post unam et alteram correccionem devitandum precepit apostolus, qui utique antequam vitetur atque dampnetur, ecclesiastici gregis porcio fuit. Qua in re ecclesia talem medicinaliter eiciendo condicio- naliter excommunicat, quatenus tali excommunicacione per mede- lam humane condicionis verecundatus rebellare desistat, quem- admodum apostolus dicit: Non commiscemini cum illo, ut confun- datur et nolite quasi inimicum existimare illum, sed corripite ut fratrem (2. ad Thes. 3 4). Unde et Corinthium, quem excommuni- cavit I. Cor. V et tali confusione excommunicacionis melioratum agnoverat, scribit II. Cor. II5), ut eum plus non confundant, dicens: Sufficit illi, qui huiusmodi est, obiurgacio hec, que fit a pluribus, ita ut e contrario magis donetis et consolemini, ne forte ampliori tristicia absorbeatur: propter quod obsecro vos, ut confirmetis in illo caritatem — et subdit causam: ut non circumveniamini a sathana ex defectu caritatis. At vero qui confusionem excommunicacionis vereri non vellet, profecto incorrigibilis existeret, de quo preceptum est b. Augustini6): Qui nec deum timet nec homines reveretur, de 2362b vestra societate proiciatur. 1) Mat. 18, 17. — 2) v. 12. — 3) Migne P. L. 23. col. 495. — 4) v. 14. n. — 5) v. 6—8. 11. — 6) Ve spisech Augustinových nenalézám. (322)
Strana 321
Capit. III. Postquam ex sentencia apostoli loquendum est de ecclesia sicut de humano corpore, cuius anima est actus primus et opera- ciones corporis ab eodem procedentes dicuntur actus secundus ex 20 de anima: recte similiter ecclesia sicut propter unitatem bap- tismi dicitur una in actu primo spirituali, sic et propter actus se- cuturos dicetur sancta h. e. cultui spiritus, collati in baptismate, deputata. Sanctum quippe dicitur, quia divino cultui deputatum, Psalmista de se dicentel) : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum h. e. tuo cultui deputatus, quia alias esset presumpcio super confidencia sanctitatis. Hinc basilice cum mini- stris, vasis et vestibus ac oblacionibus per totum librum Levitici appellantur sancta, quomodo eciam Luc. II2): Omne masculum, adaperiens vulvam, sanctum domino vocatur (Ex. XIII originaliter). Qua consideracione Tobias, senciens gentem suam hebream singu- lariter divino cultui deputatam, fertur Sare dixisse: Filii sanctorum sumus (Thob. VIII3). Cumque deus sit spiritus, quem qui colunt et adorant, in spi- ritu et veritate oportet colere et adorare (Joh. IV4), merito hanc culturam ecclesiasticam apostolus describit in cultu spiritus ex mortificacione carnis dicens: Qui Christi sunt per baptismi profes- sionem, carnem suam/ crucifixerunt cum viciis et concupiscenciis suis2361a) (Gal. V5) per vivendi sanctificacionem, quasi privato amori renunc- ciaretur in carne crucifixi, apostolo testante: Si spiritu sancto carnem mortificaveritis, vivetis (Rom. VIII6). In cuius misterium pro- fluxit ecclesia cum sacramento baptismi de Christi corpore non vivo sed exanimi et mortuo (Joh. XIX7) secundum b. Augustinum contra Faustum, quatenus fideles, ex baptismo unitatem ecclesie participantes, mox sanctimonie per carnis mortificacionem deside- riose insistant, scientes secus nil baptismi lavacrum sibi proficere ad salutem (I. Petr. III8). Capit. IV. Quia vero per cultum prefatum deus vult omnes homines salvos fieri et ad agnicionem veritatis venire (I. Thim. I19), hinc propter 1) Ž. 85, 2. — 2) v. 23. Ex. 13, 2. — 3) v. 5. — 4) v. 24. — 5) v. 24. — 6) v. 13. — 7) v. 34. — 8) v. 21. — 9) v. 4. a) fol. 236 jest dvakrát! (323)
Capit. III. Postquam ex sentencia apostoli loquendum est de ecclesia sicut de humano corpore, cuius anima est actus primus et opera- ciones corporis ab eodem procedentes dicuntur actus secundus ex 20 de anima: recte similiter ecclesia sicut propter unitatem bap- tismi dicitur una in actu primo spirituali, sic et propter actus se- cuturos dicetur sancta h. e. cultui spiritus, collati in baptismate, deputata. Sanctum quippe dicitur, quia divino cultui deputatum, Psalmista de se dicentel) : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum h. e. tuo cultui deputatus, quia alias esset presumpcio super confidencia sanctitatis. Hinc basilice cum mini- stris, vasis et vestibus ac oblacionibus per totum librum Levitici appellantur sancta, quomodo eciam Luc. II2): Omne masculum, adaperiens vulvam, sanctum domino vocatur (Ex. XIII originaliter). Qua consideracione Tobias, senciens gentem suam hebream singu- lariter divino cultui deputatam, fertur Sare dixisse: Filii sanctorum sumus (Thob. VIII3). Cumque deus sit spiritus, quem qui colunt et adorant, in spi- ritu et veritate oportet colere et adorare (Joh. IV4), merito hanc culturam ecclesiasticam apostolus describit in cultu spiritus ex mortificacione carnis dicens: Qui Christi sunt per baptismi profes- sionem, carnem suam/ crucifixerunt cum viciis et concupiscenciis suis2361a) (Gal. V5) per vivendi sanctificacionem, quasi privato amori renunc- ciaretur in carne crucifixi, apostolo testante: Si spiritu sancto carnem mortificaveritis, vivetis (Rom. VIII6). In cuius misterium pro- fluxit ecclesia cum sacramento baptismi de Christi corpore non vivo sed exanimi et mortuo (Joh. XIX7) secundum b. Augustinum contra Faustum, quatenus fideles, ex baptismo unitatem ecclesie participantes, mox sanctimonie per carnis mortificacionem deside- riose insistant, scientes secus nil baptismi lavacrum sibi proficere ad salutem (I. Petr. III8). Capit. IV. Quia vero per cultum prefatum deus vult omnes homines salvos fieri et ad agnicionem veritatis venire (I. Thim. I19), hinc propter 1) Ž. 85, 2. — 2) v. 23. Ex. 13, 2. — 3) v. 5. — 4) v. 24. — 5) v. 24. — 6) v. 13. — 7) v. 34. — 8) v. 21. — 9) v. 4. a) fol. 236 jest dvakrát! (323)
Strana 322
2361b 2362a huiusmodi universalitatem salutiferam ecclesia dicitur grece catho- lica h. e. latine universalis sive communis vel generalis. Uni- versalis inquam, quia versatur circa illum unum cul- tum prefatum, quam versacionem clare describit apostolus ad Rom. VI. cap. per totum usque ad finem capituli. Communis inquam, quia ipsa ecclesia est sola una omnium sal- vandorum, in qua sola est salus, extra quam nullus salva- tur, secundum b. Gregorium in Mor. super illo Job. XXVIIII) Auro locus est, in quo conflatur. Hinc per b. Petrum in archa Noe, in qua tempore diluvii soli remanentes salvantur, extra/ eam moriuntur, clare figuratur. Dicit enim2): Nunc similis forme salvos facit baptisma, non carnis deposicio sordium, sed consciencie bone interrogacio in deum. Et per b. Augustinum contra Faustum in Eva, que sicut sola est mater omnium vivencium (Gen. III), sic et ecclesia salvandorum. Et secundum b. Jeronimum ad Dama- sum papam per domum, de qua Ex. XII precipitur in esu agni pascalis: In una domo comedetur nec efferetis de carnibus eius foras. Ait enim3): Ego nullum previum nisi Christum sequens, beati- tudini tue i. e. cathedre Petri communione consocior. Super illam petram ecclesiam edificatam scio. Quicunque extra hanc domum agnum comederit, prophanus est. Si quis in archa Noe non fuerit, peribit regnante diluvio. Et secundum b. Ambrosium in Examero per unitatem loci communis aquarum. Gen. 14): Congre- gentur aque, que sub celo sunt, in locum unum sc. ecclesie, aque vero sunt populi ex Apok. Quamobrem propter generalitatem ad duas differencias oppo- sitas predestinatorum et prescitorum per salvatorem assimilatur sagene, ex omni genere piscium congreganti, et denario virgi- num fatuarum et prudentum, agro permixto zizania, regno de quo eiciuntur scandala, aree tritici cum paleis et per apostolum magne domui, in qua non solum sunt vasa aurea et argentea, sed lignea et fictilia et quedam quidem in honorem, quedam autem in contumeliam (II. ad Thym. II5). Quoniam in archa Noe presciti et predestinati, animalia munda et inmunda, et similiter in domo agnum pascalem manducancium utrique reperiuntur. Unde et Eva est mater prescitorum et predestinatorum in statu lapse nature: nam si stetisset, profecto prescitos non genuisset, nunc autem omnes in peccato nascuntur et pronitate peccandi percussi ad ecclesiam velut infirmi ad hospitale deferuntur. Quid ergo 1) Migne P. L. 76 col. 58 s. — 2) I. Pet. 3, 21. — 3) Migne P. L. 22 col. 355. — 4) Migne P. L. 14 col. 156. — 5) v. 20. (324)
2361b 2362a huiusmodi universalitatem salutiferam ecclesia dicitur grece catho- lica h. e. latine universalis sive communis vel generalis. Uni- versalis inquam, quia versatur circa illum unum cul- tum prefatum, quam versacionem clare describit apostolus ad Rom. VI. cap. per totum usque ad finem capituli. Communis inquam, quia ipsa ecclesia est sola una omnium sal- vandorum, in qua sola est salus, extra quam nullus salva- tur, secundum b. Gregorium in Mor. super illo Job. XXVIIII) Auro locus est, in quo conflatur. Hinc per b. Petrum in archa Noe, in qua tempore diluvii soli remanentes salvantur, extra/ eam moriuntur, clare figuratur. Dicit enim2): Nunc similis forme salvos facit baptisma, non carnis deposicio sordium, sed consciencie bone interrogacio in deum. Et per b. Augustinum contra Faustum in Eva, que sicut sola est mater omnium vivencium (Gen. III), sic et ecclesia salvandorum. Et secundum b. Jeronimum ad Dama- sum papam per domum, de qua Ex. XII precipitur in esu agni pascalis: In una domo comedetur nec efferetis de carnibus eius foras. Ait enim3): Ego nullum previum nisi Christum sequens, beati- tudini tue i. e. cathedre Petri communione consocior. Super illam petram ecclesiam edificatam scio. Quicunque extra hanc domum agnum comederit, prophanus est. Si quis in archa Noe non fuerit, peribit regnante diluvio. Et secundum b. Ambrosium in Examero per unitatem loci communis aquarum. Gen. 14): Congre- gentur aque, que sub celo sunt, in locum unum sc. ecclesie, aque vero sunt populi ex Apok. Quamobrem propter generalitatem ad duas differencias oppo- sitas predestinatorum et prescitorum per salvatorem assimilatur sagene, ex omni genere piscium congreganti, et denario virgi- num fatuarum et prudentum, agro permixto zizania, regno de quo eiciuntur scandala, aree tritici cum paleis et per apostolum magne domui, in qua non solum sunt vasa aurea et argentea, sed lignea et fictilia et quedam quidem in honorem, quedam autem in contumeliam (II. ad Thym. II5). Quoniam in archa Noe presciti et predestinati, animalia munda et inmunda, et similiter in domo agnum pascalem manducancium utrique reperiuntur. Unde et Eva est mater prescitorum et predestinatorum in statu lapse nature: nam si stetisset, profecto prescitos non genuisset, nunc autem omnes in peccato nascuntur et pronitate peccandi percussi ad ecclesiam velut infirmi ad hospitale deferuntur. Quid ergo 1) Migne P. L. 76 col. 58 s. — 2) I. Pet. 3, 21. — 3) Migne P. L. 22 col. 355. — 4) Migne P. L. 14 col. 156. — 5) v. 20. (324)
Strana 323
mirum, si ad instar hospitalis aliqui moriuntur, ut presciti, et alii convalescunt, ut predestinati? Omnes ergo ecclesia recipit propter suam liberalitatem, quamobrem catholica appellatur. Capit. V. Itaque postquam ecclesia sive congregacio fidelium sit di- stincta multitudo et materia et legibus fidei et propter hoc dice- batur una atque propter distinccionem moris sancta et propter coadunacionem catholica, necessarium erat propter regimen illorum in fidei legibus et vivendi moribus tante coadunacioni deputare regentem, qui sit metrum et mensura directiva om- nium aliorum circa premissa: fidem, leges et mores et familiam, ne unusquisque pro libito eandem ad se traheret et rumperet — quamobrem iste regens est auctoritas apo- stolica. Hinc in Nicena synodo ecclesia est apostolica vocitata. Siquidem, ut habetur in canone dist. XVI), ante eius celebracionem diversis heresibus rupta fuerat ecclesia propter de- fectum congregandi concilium, facta vero congregacione/ propa-2362b latum est, ut staret ecclesia sub regimine apostolice sedis ex hac racione: Fideles inquam infirmi per baptismum in- troducuntur in stabulum ecclesie et a Samaritano (Luc. X) uni stabulario universaliter curandi assignantur, quemadmodum ut ait2): Curam illius habe et quecunque supererogaveris etc. Cui auctoritative per stabularium adhuc mortalem coram omnibus constabulariis singulariter plenitudo potestatis desuper promittitur, cum dicitur: Tibi dabo claves regni celorum et quodcunque ligaveris super terram etc. (Mat. XVI3), et consequenter per immortalem et ei universalitas potestatis cum universalitate infirmorum sine diffe- rencia assignatur, cum dicitur Joh. ult.4): Pasce oves meas. Et hoc est, quod parabolisatur Luc. X, quod altera die Samaritanus pro- tulit duos denarios et dedit stabulario, quia post diem mortalitatis altera die resurreccionis et immortalitatis protulit auctoritatem du- arum clavium, quarum prima est diffiniendi et determinandi omnem materiam ecclesiasticam in fidei legibus et vivendi moribus fami- liam baptisatorum dirigentibus, in alia auctoritate exequendi pre- dicta. Hinc propter illam universalitatem triplicem sc. auctoritatis, curacionis et infirmitatis illa infirmorum congregacio, universaliter degens sub talibus auctoritate et cura, commissis beato 1) c. 1. Canones. — 2) v. 35. — 3) v. 19. — 4) v. 17. (325)
mirum, si ad instar hospitalis aliqui moriuntur, ut presciti, et alii convalescunt, ut predestinati? Omnes ergo ecclesia recipit propter suam liberalitatem, quamobrem catholica appellatur. Capit. V. Itaque postquam ecclesia sive congregacio fidelium sit di- stincta multitudo et materia et legibus fidei et propter hoc dice- batur una atque propter distinccionem moris sancta et propter coadunacionem catholica, necessarium erat propter regimen illorum in fidei legibus et vivendi moribus tante coadunacioni deputare regentem, qui sit metrum et mensura directiva om- nium aliorum circa premissa: fidem, leges et mores et familiam, ne unusquisque pro libito eandem ad se traheret et rumperet — quamobrem iste regens est auctoritas apo- stolica. Hinc in Nicena synodo ecclesia est apostolica vocitata. Siquidem, ut habetur in canone dist. XVI), ante eius celebracionem diversis heresibus rupta fuerat ecclesia propter de- fectum congregandi concilium, facta vero congregacione/ propa-2362b latum est, ut staret ecclesia sub regimine apostolice sedis ex hac racione: Fideles inquam infirmi per baptismum in- troducuntur in stabulum ecclesie et a Samaritano (Luc. X) uni stabulario universaliter curandi assignantur, quemadmodum ut ait2): Curam illius habe et quecunque supererogaveris etc. Cui auctoritative per stabularium adhuc mortalem coram omnibus constabulariis singulariter plenitudo potestatis desuper promittitur, cum dicitur: Tibi dabo claves regni celorum et quodcunque ligaveris super terram etc. (Mat. XVI3), et consequenter per immortalem et ei universalitas potestatis cum universalitate infirmorum sine diffe- rencia assignatur, cum dicitur Joh. ult.4): Pasce oves meas. Et hoc est, quod parabolisatur Luc. X, quod altera die Samaritanus pro- tulit duos denarios et dedit stabulario, quia post diem mortalitatis altera die resurreccionis et immortalitatis protulit auctoritatem du- arum clavium, quarum prima est diffiniendi et determinandi omnem materiam ecclesiasticam in fidei legibus et vivendi moribus fami- liam baptisatorum dirigentibus, in alia auctoritate exequendi pre- dicta. Hinc propter illam universalitatem triplicem sc. auctoritatis, curacionis et infirmitatis illa infirmorum congregacio, universaliter degens sub talibus auctoritate et cura, commissis beato 1) c. 1. Canones. — 2) v. 35. — 3) v. 19. — 4) v. 17. (325)
Strana 324
2371b 237la Petro cum suis succes/ soribus legitimis, catholica ecclesia et apostolica nominatur ad significandum, quod nullus infirmorum, descendencium per propagacionem ab illo uno homine, qui descendit ab Jerusalem in Jericho, salvari iam valeat, nisi degens humiliter sub talibus auctoritate et cura, que pro uni- versalitate infirmorum assignantur. Unde constat huiusmodi uni- versalem auctoritatem et curam tamdiu debere durare, quamdiu durabunt infirmi — sed, ni fallor, illi durabunt usque ad consu- macionem seculi, quam diu b. Petrus durare in carne non po- terit — hinc illa auctoritas et cura in suis successo- ribus est omnino requirenda, quia alias infirmi forent neg- lecti ex eius defectu. Ex quibus liquet necessitas, propter quam ecclesia nunccu- patur apostolica. Sed quia propter sparsionem infirmorum per orbem Petrus et eius successor infirmis adesse nequit presencialiter ubique cum remediis, hinc illa cura et auctoritas ab illo partita est in plures suffraganeos, quibus eciam simultanee dicitur Mat. XVIII1): Quecunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in celis et quecunque solveritis etc. In cuius misterium Mat. VIII et Mar. IV ecclesie navicula Christo dormiente per solos apostolos remigatur, inter quos eciam Judas, propter quem tempestas suborta est, connumeratur. Quia/ vero mala est pluralitas principum ex XII. Methaphi- sice propter discordiam voluntatum, pulcre unus ceteris pre- ponitur secundum b. Jeronimum ad Euangelum presbiterum in remedium scismatis, ne unusquisque ad se trahens Christi eccle- siam rumperet2). Qui rursum contra Jovinianum ait3) : Propterea inter XII unus eligitur, ut capite constituto scismatis tollatur occasio. In constituendo autem plenitudo cure conceditur pro qualitate et exigencia langworis et langwencium ob salutem in morem medici syropisandi, incidendi, emplastrendi clisteriendi, mollificandi, ve- nenosa pro posse expellendi, putrida amputandi per omnia, iuxta illud b. Petri4) : Vos autem omnem curam subinferentes minis- trate etc. Et hoc irrevocabiliter usque ad consumacionem seculi, Samaritano dicente5): Curam illius habe et quodcunque superero- gaveris, condendo nova statuta et iura pro qualitate langworis et langwencium, ego cum rediero, reddam tibi. Redibit autem in fine seculi. Propter quod apostolus ait Eph. IV3): Dedit quosdam apo- 1) v. 18. — 2) Migne P. L. 22 col. 1194. — 3) Ve spise proti Jovinia- novi nevidím. — 4) II. Pet. 1, 5. — 5) Luk. 10, 35. — 6) v. 11. n. (326)
2371b 237la Petro cum suis succes/ soribus legitimis, catholica ecclesia et apostolica nominatur ad significandum, quod nullus infirmorum, descendencium per propagacionem ab illo uno homine, qui descendit ab Jerusalem in Jericho, salvari iam valeat, nisi degens humiliter sub talibus auctoritate et cura, que pro uni- versalitate infirmorum assignantur. Unde constat huiusmodi uni- versalem auctoritatem et curam tamdiu debere durare, quamdiu durabunt infirmi — sed, ni fallor, illi durabunt usque ad consu- macionem seculi, quam diu b. Petrus durare in carne non po- terit — hinc illa auctoritas et cura in suis successo- ribus est omnino requirenda, quia alias infirmi forent neg- lecti ex eius defectu. Ex quibus liquet necessitas, propter quam ecclesia nunccu- patur apostolica. Sed quia propter sparsionem infirmorum per orbem Petrus et eius successor infirmis adesse nequit presencialiter ubique cum remediis, hinc illa cura et auctoritas ab illo partita est in plures suffraganeos, quibus eciam simultanee dicitur Mat. XVIII1): Quecunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in celis et quecunque solveritis etc. In cuius misterium Mat. VIII et Mar. IV ecclesie navicula Christo dormiente per solos apostolos remigatur, inter quos eciam Judas, propter quem tempestas suborta est, connumeratur. Quia/ vero mala est pluralitas principum ex XII. Methaphi- sice propter discordiam voluntatum, pulcre unus ceteris pre- ponitur secundum b. Jeronimum ad Euangelum presbiterum in remedium scismatis, ne unusquisque ad se trahens Christi eccle- siam rumperet2). Qui rursum contra Jovinianum ait3) : Propterea inter XII unus eligitur, ut capite constituto scismatis tollatur occasio. In constituendo autem plenitudo cure conceditur pro qualitate et exigencia langworis et langwencium ob salutem in morem medici syropisandi, incidendi, emplastrendi clisteriendi, mollificandi, ve- nenosa pro posse expellendi, putrida amputandi per omnia, iuxta illud b. Petri4) : Vos autem omnem curam subinferentes minis- trate etc. Et hoc irrevocabiliter usque ad consumacionem seculi, Samaritano dicente5): Curam illius habe et quodcunque superero- gaveris, condendo nova statuta et iura pro qualitate langworis et langwencium, ego cum rediero, reddam tibi. Redibit autem in fine seculi. Propter quod apostolus ait Eph. IV3): Dedit quosdam apo- 1) v. 18. — 2) Migne P. L. 22 col. 1194. — 3) Ve spise proti Jovinia- novi nevidím. — 4) II. Pet. 1, 5. — 5) Luk. 10, 35. — 6) v. 11. n. (326)
Strana 325
stolos etc. in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes etc. in consumacione seculi. Ex quibus clare fundatur auctoritas censurarum eccle- sie suspendendi, inter dicendi, excommunicandi, degra- dandi, et cetera, si que sunt similia./ Sane facultas huiusmodi 2372a licenter et libere condendi in ecclesia nova cerimonialia et iudici- alia non concedebatur prelatis leviticis, quibus divinitus ad unguem fuerant expressata, propter quod eciam scribitur D e ut. IV1) : Non addetis ad verbum, quod loquor vobis: qualiter nunc arbitrio pape cum concilio libertas plena in huiusmodi conceditur, cum dicitur: Quodcunque supererogaveris etc. Proinde defectus clavium veteris ecclesie non sunt trahendi in consequenciam novi testamenti, quia non eodem cursu respondent ultima primis. Liquet igitur salvatoris intelligencia differenciarum constituencium ecclesiam catholicam in articulo substanciali expressata. Capit. VI. Sed hanc sic fundatam intelligenciam ecclesie quidam con- fundere conantes ad illum finem, ut differenciam quar- tam sc. apostolicitatis ponant in dubium, eciam ali- as tres differencias, vid. unam, sanctam, catholicam, prava interpretacione ad suum sensum pertrahere nitun- tur, ex quarum perversitate tandem apostolicitatem pro suo libito subtrahant velut non necessariam fidelesque a summi pon- tificis obediencia abducant. Unde singula verba illius arti- culi vertunt in dubium. Hoc enim est sathane proprium divina precepta ponere/ in dubium, quemadmodum prime parenti legitur dixisse: Cur precepit vobis deus etc. (Gen. III. 2). Unde et obedi- enciam ecclesie satagit ponere ad indifferenciam et confu- sionem babilonicam ac procurare neutralitatem, te- stante b. Augustino XVIII. de civ. dei cap. LI.3): Videns dyabolus templa demonum deseri et in nomine liberantis mediatoris currere contra genus humanum, movit hereticos, qui sub vocabulo christiano doctrine resisterent christiane, quasi possent indifferentes sine ulla correpcione habere in civitate dei, sicut civitas confusionis indifferenter habuit philosophos inter se diversa et adversa sencientes. Qui enim in ecclesia dei morbidum pravumque sapiunt aliquid, si correpti, ut 2372b 1) v. 2. — 2) v. 1. — 3) Migne P. L. 41 col. 612 s. (327) m a — m
stolos etc. in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes etc. in consumacione seculi. Ex quibus clare fundatur auctoritas censurarum eccle- sie suspendendi, inter dicendi, excommunicandi, degra- dandi, et cetera, si que sunt similia./ Sane facultas huiusmodi 2372a licenter et libere condendi in ecclesia nova cerimonialia et iudici- alia non concedebatur prelatis leviticis, quibus divinitus ad unguem fuerant expressata, propter quod eciam scribitur D e ut. IV1) : Non addetis ad verbum, quod loquor vobis: qualiter nunc arbitrio pape cum concilio libertas plena in huiusmodi conceditur, cum dicitur: Quodcunque supererogaveris etc. Proinde defectus clavium veteris ecclesie non sunt trahendi in consequenciam novi testamenti, quia non eodem cursu respondent ultima primis. Liquet igitur salvatoris intelligencia differenciarum constituencium ecclesiam catholicam in articulo substanciali expressata. Capit. VI. Sed hanc sic fundatam intelligenciam ecclesie quidam con- fundere conantes ad illum finem, ut differenciam quar- tam sc. apostolicitatis ponant in dubium, eciam ali- as tres differencias, vid. unam, sanctam, catholicam, prava interpretacione ad suum sensum pertrahere nitun- tur, ex quarum perversitate tandem apostolicitatem pro suo libito subtrahant velut non necessariam fidelesque a summi pon- tificis obediencia abducant. Unde singula verba illius arti- culi vertunt in dubium. Hoc enim est sathane proprium divina precepta ponere/ in dubium, quemadmodum prime parenti legitur dixisse: Cur precepit vobis deus etc. (Gen. III. 2). Unde et obedi- enciam ecclesie satagit ponere ad indifferenciam et confu- sionem babilonicam ac procurare neutralitatem, te- stante b. Augustino XVIII. de civ. dei cap. LI.3): Videns dyabolus templa demonum deseri et in nomine liberantis mediatoris currere contra genus humanum, movit hereticos, qui sub vocabulo christiano doctrine resisterent christiane, quasi possent indifferentes sine ulla correpcione habere in civitate dei, sicut civitas confusionis indifferenter habuit philosophos inter se diversa et adversa sencientes. Qui enim in ecclesia dei morbidum pravumque sapiunt aliquid, si correpti, ut 2372b 1) v. 2. — 2) v. 1. — 3) Migne P. L. 41 col. 612 s. (327) m a — m
Strana 326
2381a 2381b sanum rectumque sapiant, resistunt contumaciter suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, heretici sunt et foras exeuntes haberentur in exercentibus inimicis. Hec Au- gustinus. Horum quidam mòdernis temporibust) presum- psit dogmatisare et scribere, quod ecclesi a in articulo symboli catholica non esset nisi congregacio prede- stinatorum dumtaxat, nec prescitos scribit esse de ec- clesia militante contra doctrinam de catholicitate superius prolatam. Sic quia condiciones/ articuli ad sensum protrahit re- pugnantem, asserens quod ecclesia dicitur una propter unita- tem predestinacionis, quatenus eam nonnisi predestinati constituant; sanctam propter assecuracionem beatitu- dinis, quod est predestinatorum dumtaxat; catholica sive universalis sc. solum in specie specialissima predestinat o- rum; apostolica propter regimen vivencium et do- cencium secundum vitam et doctrinam apostolorum, nec aliter posse regere, nisi sic viverent et docerent, nec preferri ut capita, nisi quat enus predestinati, nec esse membra ecclesie triumphantis. Unde et asserit eandem in specie specialissima esse et fore eccle- siam militantem et triumphantem contra omnem doctrinam hic in superioribus descriptam. Si ergo, ut scribit b. Jeronimus contra Ruffinum2), propter unum verbum aut duo, que contraria sunt fidei, multe hereses ab- iecte sunt ab ecclesia: quanto magis hic inter hereticos habebitur, qui tantas perversitates et multa dogmata contra fidem inveniens, ecclesie dei hostis existit? Hec Jeronimus. Qui in illo tractatu, quem intitulavit „de ecclesia“, scripturis canonicis et ecclesiasticis pro velle utitur ad sensus repugnantes, de quo cum suis similibus b. Petrus in sua canonica sic scribit3): Hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus agitate, quibus caligo tene- brarum reservatur. B. Jeronimus contra Jovinianum, idem ad/ pro- positum pertractat. Ait enim4) : Nonne enim tibi videtur sermo apostolicus novam pinxisse impericie faccionem? Aperiunt enim quasi fontes scien- cie, quia quam non habent doctrinam promittunt, ymbrem velut nubes prophetice, ad quas non pervenit virtus dei et turbinibus agitantur 1) In marg.: Hic tangitur error Huss dicentis ecclesiam catholicam esse solum congregacionem predestinatorum. 2) Místa toho u Migne nenalézám. — 3) II. Pet. 2, 17. — 4) Nemohl jsem nalézti. (328)
2381a 2381b sanum rectumque sapiant, resistunt contumaciter suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, heretici sunt et foras exeuntes haberentur in exercentibus inimicis. Hec Au- gustinus. Horum quidam mòdernis temporibust) presum- psit dogmatisare et scribere, quod ecclesi a in articulo symboli catholica non esset nisi congregacio prede- stinatorum dumtaxat, nec prescitos scribit esse de ec- clesia militante contra doctrinam de catholicitate superius prolatam. Sic quia condiciones/ articuli ad sensum protrahit re- pugnantem, asserens quod ecclesia dicitur una propter unita- tem predestinacionis, quatenus eam nonnisi predestinati constituant; sanctam propter assecuracionem beatitu- dinis, quod est predestinatorum dumtaxat; catholica sive universalis sc. solum in specie specialissima predestinat o- rum; apostolica propter regimen vivencium et do- cencium secundum vitam et doctrinam apostolorum, nec aliter posse regere, nisi sic viverent et docerent, nec preferri ut capita, nisi quat enus predestinati, nec esse membra ecclesie triumphantis. Unde et asserit eandem in specie specialissima esse et fore eccle- siam militantem et triumphantem contra omnem doctrinam hic in superioribus descriptam. Si ergo, ut scribit b. Jeronimus contra Ruffinum2), propter unum verbum aut duo, que contraria sunt fidei, multe hereses ab- iecte sunt ab ecclesia: quanto magis hic inter hereticos habebitur, qui tantas perversitates et multa dogmata contra fidem inveniens, ecclesie dei hostis existit? Hec Jeronimus. Qui in illo tractatu, quem intitulavit „de ecclesia“, scripturis canonicis et ecclesiasticis pro velle utitur ad sensus repugnantes, de quo cum suis similibus b. Petrus in sua canonica sic scribit3): Hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus agitate, quibus caligo tene- brarum reservatur. B. Jeronimus contra Jovinianum, idem ad/ pro- positum pertractat. Ait enim4) : Nonne enim tibi videtur sermo apostolicus novam pinxisse impericie faccionem? Aperiunt enim quasi fontes scien- cie, quia quam non habent doctrinam promittunt, ymbrem velut nubes prophetice, ad quas non pervenit virtus dei et turbinibus agitantur 1) In marg.: Hic tangitur error Huss dicentis ecclesiam catholicam esse solum congregacionem predestinatorum. 2) Místa toho u Migne nenalézám. — 3) II. Pet. 2, 17. — 4) Nemohl jsem nalézti. (328)
Strana 327
demonum atque viciorum; locuntur grandia et totus eorum sermo superbia est. Hec Jeronimus. Quod liquide ex suis scriptis patescitl), in quo- rum principio promittit fidelibus sic predestinatam ecclesiam manifestare et propallare sicut filiis matrem, quod soli deo estcognitum necsanctis est possibile, pro eo quia nemo scit de se, an odio presciencie vel amore pre- destinacionis dignus sit, sed omnia in futurum reservantur incerta (Eccl. IX2). Quanto magis nec sciet de congregacione ecclesie, postquam audit Psalmistam dicentem3) : Deus de celo prospexit super filios hominum, ut videat, si est intelligens aut requirens deum — omnes declinaverunt etc. usque ad unum, sive exclusive, ut vult apo- stolus ad Rom. 34), sive inclusive, ut scribitur Eccl. VII5). Cumque dubitet de prelatorum predestinacione, dubitabit et de prelatis, qui sunt patres impregnantes ecclesiam, apostolo de se fatente: Filioli, quos iterum parturio, donec in vobis formetur Christus. (Gal. IV6). Patet, quod dubitando de ecclesia predestinatorum et eius prelatis/ et filiis, dubitabit de matre, patribus et prole sicque totam genealoiam ecclesie faciet B a- biloniam et in verecundiam Christi de ecclesia eius sponsa prosti- tuet meretricem propter prelatos prescitos. Sicque perversis suis dogmatibus primum salvatori illudit, remittenti fidelem ad ec- clesiam, cum ait7) : Si te non audierit, dic ecclesie, postquam fidelis ecclesiam dumtaxat predestinatorum in presenciarum nesciat inve- nire; propterea b. Petrus oneratur ad impossibile, cui dicitur8): Pasce oves meas — predestinatos secundum eum dumta- xat, quos Petrus ab edis discernere nescit. Tandemque illudit apostolis, per symbolum penitentes remittentibus pro remissione peccatorum ad ecclesiam catholicam — predestinatorum, quam re- perire non possunt. Item specialiter b. Petro, qui prepositis eciam discolis9) et, ni fallor, prescitis mandat obedire. Item b. Paulo Act. XX dicenti10): Attendite vobis et universo gregi, in quo vos spi- ritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam dei, quam acquisivit sangwine suo — cum tamen episcopi regentes nec se sciant pre- destinatos nec eciam subditos nec ecclesiam, quos tamen dicit apostolus a deo in regimine positos, in contrarium isti, qui nonnisi predestinatos fatetur posse fore ecclesie rectores. 2382a 1) In marg.: Pulchre contra Huss per totum infra. — 2) v. 1. n. 3) Ž. 13, 3. — 4) v. 10 nn — 5) v. 21. — 6) v. 19. — 7) Mat. 18, 17. 8) Jan 21, 17. — 9) I. Pet. 2, 18. — 10) v. 28. „Studie a texty.“ (329) 6
demonum atque viciorum; locuntur grandia et totus eorum sermo superbia est. Hec Jeronimus. Quod liquide ex suis scriptis patescitl), in quo- rum principio promittit fidelibus sic predestinatam ecclesiam manifestare et propallare sicut filiis matrem, quod soli deo estcognitum necsanctis est possibile, pro eo quia nemo scit de se, an odio presciencie vel amore pre- destinacionis dignus sit, sed omnia in futurum reservantur incerta (Eccl. IX2). Quanto magis nec sciet de congregacione ecclesie, postquam audit Psalmistam dicentem3) : Deus de celo prospexit super filios hominum, ut videat, si est intelligens aut requirens deum — omnes declinaverunt etc. usque ad unum, sive exclusive, ut vult apo- stolus ad Rom. 34), sive inclusive, ut scribitur Eccl. VII5). Cumque dubitet de prelatorum predestinacione, dubitabit et de prelatis, qui sunt patres impregnantes ecclesiam, apostolo de se fatente: Filioli, quos iterum parturio, donec in vobis formetur Christus. (Gal. IV6). Patet, quod dubitando de ecclesia predestinatorum et eius prelatis/ et filiis, dubitabit de matre, patribus et prole sicque totam genealoiam ecclesie faciet B a- biloniam et in verecundiam Christi de ecclesia eius sponsa prosti- tuet meretricem propter prelatos prescitos. Sicque perversis suis dogmatibus primum salvatori illudit, remittenti fidelem ad ec- clesiam, cum ait7) : Si te non audierit, dic ecclesie, postquam fidelis ecclesiam dumtaxat predestinatorum in presenciarum nesciat inve- nire; propterea b. Petrus oneratur ad impossibile, cui dicitur8): Pasce oves meas — predestinatos secundum eum dumta- xat, quos Petrus ab edis discernere nescit. Tandemque illudit apostolis, per symbolum penitentes remittentibus pro remissione peccatorum ad ecclesiam catholicam — predestinatorum, quam re- perire non possunt. Item specialiter b. Petro, qui prepositis eciam discolis9) et, ni fallor, prescitis mandat obedire. Item b. Paulo Act. XX dicenti10): Attendite vobis et universo gregi, in quo vos spi- ritus sanctus posuit episcopos regere ecclesiam dei, quam acquisivit sangwine suo — cum tamen episcopi regentes nec se sciant pre- destinatos nec eciam subditos nec ecclesiam, quos tamen dicit apostolus a deo in regimine positos, in contrarium isti, qui nonnisi predestinatos fatetur posse fore ecclesie rectores. 2382a 1) In marg.: Pulchre contra Huss per totum infra. — 2) v. 1. n. 3) Ž. 13, 3. — 4) v. 10 nn — 5) v. 21. — 6) v. 19. — 7) Mat. 18, 17. 8) Jan 21, 17. — 9) I. Pet. 2, 18. — 10) v. 28. „Studie a texty.“ (329) 6
Strana 328
2382b 2391a Ceterum postquam nullus a pre/ destinacione excidere valeat iuxta illud apostoli: Quos predestinavit, hos et vocavit et iustificavit et magnificavit conformes fieri ymagini filii sui (Rom. VIIII), quomodo Christus Joh. X dicit se habere oves, que non sunt ex hoc ovili predestinatorum, Johannes vero asserit Christum moriturum, ut filios dei dispersos ab unitate ecclesie (secundum eum predestina- torum) congregaret in unitatem predestinatorum, postquam predes- tinacio et reprobacio universaliter ab eterno sunt celebrata? Hec et similia novitatum figmenta prorsussunt reprobanda, commonente apostolo peregrinas doctrinas fugere2) nec quibuscunque novitatibus nisi approbatis per ecclesiam inherere, quoniam que fidei sunt, luce clariora sunt ex voce ecclesie conti- nentis et auctoritative in romana ecclesia presidentis. Itaque antequam ad raciones veniam,3) isti cum b. Jeronim o ad Occianum et ad Pamachium4) respondebo: Quisquis es assertor novorum dogmatum, queso te, ut parcas romanis auribus, parcas fidei, que apostoli voce laudata est. Cur post quadringentos annos docere nos niteris, quod ante nescivimus? Cur profers in medium, quod Petrus et Paulus edere noluerunt? Usque ad hanc diem sine doctrina tua mundus christianus fuit. Illam senex/ tenebo fidem, in qua puer renatus sum. Hec Jeronimus. Qui rursum contra Ruffinum ait5): Scito romanam ecclesiam, apostolica voce laudatam, istiusmodi prestigias non reci- pere, eciamsi angelus aliter enuncciet, quam semel predicatum est, et Pauli auctoritate munitam non posse mutari. Hec Jeronimus. Cap. VII. Tandem ex omnibus responsurus premitto verbum b. Augu- stini in principio II. libri de civ. dei6) : Si racioni perspicue veri- tatis infirmus humane consuetudinis sensus non auderet obsistere, sed doctrine salubri langworem suum tamquam medicine subderet, donec divino adiutorio fide pietatis impetrante sanaretur, non multo sermone opus esset ad convincendum quemlibet vane opinionis errorem hiis, qui recte senciunt et sensa verbis sufficientibus explicant. Nunc vero, quia ille est maior et tetrior insipiencium morbus animorum, quo irracionabiles motus suos eciam post racionem redditam plene, quanta homini ab homine debetur, sive nimia cecitate, qua nec aperta cernuntur, sive obstinatissima pertinacia, qua et ea, que cer- 1) v. 29. — 2) Hebr. 13, 9. — 3) In marg.: Nota contra Huss. — 4) Migne P. L. 22 col. 750. — 5) U Migne nenalézám. — 6) Migne P. L. 41 col. 47. (330)
2382b 2391a Ceterum postquam nullus a pre/ destinacione excidere valeat iuxta illud apostoli: Quos predestinavit, hos et vocavit et iustificavit et magnificavit conformes fieri ymagini filii sui (Rom. VIIII), quomodo Christus Joh. X dicit se habere oves, que non sunt ex hoc ovili predestinatorum, Johannes vero asserit Christum moriturum, ut filios dei dispersos ab unitate ecclesie (secundum eum predestina- torum) congregaret in unitatem predestinatorum, postquam predes- tinacio et reprobacio universaliter ab eterno sunt celebrata? Hec et similia novitatum figmenta prorsussunt reprobanda, commonente apostolo peregrinas doctrinas fugere2) nec quibuscunque novitatibus nisi approbatis per ecclesiam inherere, quoniam que fidei sunt, luce clariora sunt ex voce ecclesie conti- nentis et auctoritative in romana ecclesia presidentis. Itaque antequam ad raciones veniam,3) isti cum b. Jeronim o ad Occianum et ad Pamachium4) respondebo: Quisquis es assertor novorum dogmatum, queso te, ut parcas romanis auribus, parcas fidei, que apostoli voce laudata est. Cur post quadringentos annos docere nos niteris, quod ante nescivimus? Cur profers in medium, quod Petrus et Paulus edere noluerunt? Usque ad hanc diem sine doctrina tua mundus christianus fuit. Illam senex/ tenebo fidem, in qua puer renatus sum. Hec Jeronimus. Qui rursum contra Ruffinum ait5): Scito romanam ecclesiam, apostolica voce laudatam, istiusmodi prestigias non reci- pere, eciamsi angelus aliter enuncciet, quam semel predicatum est, et Pauli auctoritate munitam non posse mutari. Hec Jeronimus. Cap. VII. Tandem ex omnibus responsurus premitto verbum b. Augu- stini in principio II. libri de civ. dei6) : Si racioni perspicue veri- tatis infirmus humane consuetudinis sensus non auderet obsistere, sed doctrine salubri langworem suum tamquam medicine subderet, donec divino adiutorio fide pietatis impetrante sanaretur, non multo sermone opus esset ad convincendum quemlibet vane opinionis errorem hiis, qui recte senciunt et sensa verbis sufficientibus explicant. Nunc vero, quia ille est maior et tetrior insipiencium morbus animorum, quo irracionabiles motus suos eciam post racionem redditam plene, quanta homini ab homine debetur, sive nimia cecitate, qua nec aperta cernuntur, sive obstinatissima pertinacia, qua et ea, que cer- 1) v. 29. — 2) Hebr. 13, 9. — 3) In marg.: Nota contra Huss. — 4) Migne P. L. 22 col. 750. — 5) U Migne nenalézám. — 6) Migne P. L. 41 col. 47. (330)
Strana 329
Nr. nuntur, non feruntur, tamquam racionem veritatemque defendunt: fit necessitas copiosius dicendi ut plerumque res claras, velut eas non aspectantibus intuendas, sed quodammodo tangendas palpantibus et conniventibus offeramus. Et tamen quis disceptandi finis et loquendi modus, si respondendum semper esse respondentibus existimemus? Qui non possunt intelligere, quod dicitur, vel tam duri sunt aversi- tate mentis, ut eciamsi intellexerint, non obediant, similes illarum mu- liercularum, quas commemorat apostolus: Semper discentes et ad veritatis sentenciam nunquam pervenientes. Hec Augustinus. Non enim ambigol) eandem de spiritualibus per istum et suos complices erroris in ecclesia suscitari materiam, que olim est mota apostolo per Corinthi- os, qui occasione liberi spiritus omnem prelaciam in ecclesia excludebant, dicentes sufficere utomnes sue provisioni et suo arbitrio derelicti vivant sub Christo. Quos apostolus redarguens I. Cor. XII exemplo distinc- cionis officiorum originatorum humani corporis dicit2) : De spiritu- alibus nolo vos ignorare etc., probans necessario in ecclesia militante distinccionem prelaciarum et officiorum, sicut membrorum in hu- mano viatoris corpore. Et quia officia sunt propter operum exer- cicia, que perficiuntur per scienciam, potenciam et vite boni- tatem3), hinc secundum hoc ponit perfecciones triplices, quasdam sciencie, dicens4): Unicuique/ datur manifestacio etc. alii quidem 2392a sermo sapiencie etc.; secundo potencie: quosdam posuit deus in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tercio doctores etc.; tercio perfeccionis bonitatis: adhuc excellenciorem viam demonstro vobis etc. Atque inesse unum genus graciarum sine alio et nichi- lominus operari, sed nec contempni in suo officio, si a perfeccione defecerit aliorum officiorum, dicente de habentibus potenciam et scienciam, sed non bonam vitam : Super cathedram Moysi sederunt scribe et pharisei, quecunque vobis dixerint facite, secundum vero opera eorum nolite facere (Mat. XXIII5). Ecce, quod bene docentes et bene vivere se pretendentes sunt omnino eradicandi Christo dicente: Si oculus tuus scandalisat te sua informacione, erue eum et proice eum abs te (Mat. XVIII6). Equidem opus videndi non est actus vivendi, quia male videre de se non est peccatum, sed male vivere, propter quod b. Augustinus inquit de oculo racionis7) : Errare eciam possum, si noluero, hereticus vero esse non, nisi voluero. — 1) In marg.: Nota hic Huss. — 2) v. 1. — 3) Ps.: venie obedienciam. 4) v. 7—10, 31. — 5) v. 2. — 6) v. 9. — 7) Ve spisech Augustinových nenalézám. (331) 6.
Nr. nuntur, non feruntur, tamquam racionem veritatemque defendunt: fit necessitas copiosius dicendi ut plerumque res claras, velut eas non aspectantibus intuendas, sed quodammodo tangendas palpantibus et conniventibus offeramus. Et tamen quis disceptandi finis et loquendi modus, si respondendum semper esse respondentibus existimemus? Qui non possunt intelligere, quod dicitur, vel tam duri sunt aversi- tate mentis, ut eciamsi intellexerint, non obediant, similes illarum mu- liercularum, quas commemorat apostolus: Semper discentes et ad veritatis sentenciam nunquam pervenientes. Hec Augustinus. Non enim ambigol) eandem de spiritualibus per istum et suos complices erroris in ecclesia suscitari materiam, que olim est mota apostolo per Corinthi- os, qui occasione liberi spiritus omnem prelaciam in ecclesia excludebant, dicentes sufficere utomnes sue provisioni et suo arbitrio derelicti vivant sub Christo. Quos apostolus redarguens I. Cor. XII exemplo distinc- cionis officiorum originatorum humani corporis dicit2) : De spiritu- alibus nolo vos ignorare etc., probans necessario in ecclesia militante distinccionem prelaciarum et officiorum, sicut membrorum in hu- mano viatoris corpore. Et quia officia sunt propter operum exer- cicia, que perficiuntur per scienciam, potenciam et vite boni- tatem3), hinc secundum hoc ponit perfecciones triplices, quasdam sciencie, dicens4): Unicuique/ datur manifestacio etc. alii quidem 2392a sermo sapiencie etc.; secundo potencie: quosdam posuit deus in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tercio doctores etc.; tercio perfeccionis bonitatis: adhuc excellenciorem viam demonstro vobis etc. Atque inesse unum genus graciarum sine alio et nichi- lominus operari, sed nec contempni in suo officio, si a perfeccione defecerit aliorum officiorum, dicente de habentibus potenciam et scienciam, sed non bonam vitam : Super cathedram Moysi sederunt scribe et pharisei, quecunque vobis dixerint facite, secundum vero opera eorum nolite facere (Mat. XXIII5). Ecce, quod bene docentes et bene vivere se pretendentes sunt omnino eradicandi Christo dicente: Si oculus tuus scandalisat te sua informacione, erue eum et proice eum abs te (Mat. XVIII6). Equidem opus videndi non est actus vivendi, quia male videre de se non est peccatum, sed male vivere, propter quod b. Augustinus inquit de oculo racionis7) : Errare eciam possum, si noluero, hereticus vero esse non, nisi voluero. — 1) In marg.: Nota hic Huss. — 2) v. 1. — 3) Ps.: venie obedienciam. 4) v. 7—10, 31. — 5) v. 2. — 6) v. 9. — 7) Ve spisech Augustinových nenalézám. (331) 6.
Strana 330
Iste autem adversarius, prefatas condiciones ec- clesie in articulo substanciali confundendo, negat esse prelatos ecclesie nec esse in unitate nec in sanctitate nec in catholicitate nec in apostolicitate, si non sunt predestinati. Arguit enim sicl): Eadem est ec- clesia catholica in specie viancium, dormiencium in purgatorio et triumphancium in celo, que est corpus Christi misticum; sed membra huius corporis in purgatorio et in celo sunt soli predestinati, igitur in via, in purgatorio et in celo soli predestinati sunt eccle- sia catholica in symbolo expressata, propter quod presciti nec sunt membra nec organa nec prelati ecclesie. Cuius versucie responsuri primum2) querimus circa condicio- nes quatuor illius articuli, quid unitas significet, quid vero sancti- tas, catholicitas et apostolicitas superaddat priori. Si3) unitas pre- destinacionem determinat, liquet quod scripture divine obviat, tamen quia secundum eam predestinacio est immutabilis, uni- tas vero mutabilis testimonio Christi, qui oves ab eterno pre- destinatas dicit se oportere reportare in istam unitatem ovilis (Joh. X4), Johannes vero dispersos ab ista unitate asserit congre- gari per mortem Christi in eius unitatem (Joh. XI5), sed mutabile non est determinativum et limitativum immutabilis propter opposi- cionem condicionis — igitur unitas in articulo symboli non potest esse predestinacionis, per quod adversarii ruit fundamentum. 2401a Ceterum quod sanctitas6) nichil superaddat unitati prede- stinacionis, patet, quia vel est actualis vel potencionalis. Actualis non, quia plurimi predestinatorum laborant et labo- raverunt in peccatis mortalibus dicente domino:7) Pu- blicani et meretrices precedent vos in regnum dei, quidam vero prope mortem, sicut latro beatus in cruce et quam plurimi. Poten- cionalis non, quia in predestinacione includitur, dicente apostolo: Scimus, quoniam diligentibus deum omnia coope- rantur in bonum, hiis, qui secundum propositum predestinacionis vocati sunt sancti/ (Rom. VIII8). Igitur secundum eum apostolis imponitur in symbolo pleonasmus, quod sentire est nephas, tamen quia pleonasmus articulacioni contradicit, postquam secundum gramaticos pleonasmus superfluat in locucionibus, articulus artet, 1) In marg.: Argumentum Huss. — 2) In marg.: Responsio. — 3) In marg.: 5) v. 52. — 6) In marg.: Aliud. — 7) Mat. 21, 31. — 4) v. 16. — Argumentum — 8) v. 28. (332)
Iste autem adversarius, prefatas condiciones ec- clesie in articulo substanciali confundendo, negat esse prelatos ecclesie nec esse in unitate nec in sanctitate nec in catholicitate nec in apostolicitate, si non sunt predestinati. Arguit enim sicl): Eadem est ec- clesia catholica in specie viancium, dormiencium in purgatorio et triumphancium in celo, que est corpus Christi misticum; sed membra huius corporis in purgatorio et in celo sunt soli predestinati, igitur in via, in purgatorio et in celo soli predestinati sunt eccle- sia catholica in symbolo expressata, propter quod presciti nec sunt membra nec organa nec prelati ecclesie. Cuius versucie responsuri primum2) querimus circa condicio- nes quatuor illius articuli, quid unitas significet, quid vero sancti- tas, catholicitas et apostolicitas superaddat priori. Si3) unitas pre- destinacionem determinat, liquet quod scripture divine obviat, tamen quia secundum eam predestinacio est immutabilis, uni- tas vero mutabilis testimonio Christi, qui oves ab eterno pre- destinatas dicit se oportere reportare in istam unitatem ovilis (Joh. X4), Johannes vero dispersos ab ista unitate asserit congre- gari per mortem Christi in eius unitatem (Joh. XI5), sed mutabile non est determinativum et limitativum immutabilis propter opposi- cionem condicionis — igitur unitas in articulo symboli non potest esse predestinacionis, per quod adversarii ruit fundamentum. 2401a Ceterum quod sanctitas6) nichil superaddat unitati prede- stinacionis, patet, quia vel est actualis vel potencionalis. Actualis non, quia plurimi predestinatorum laborant et labo- raverunt in peccatis mortalibus dicente domino:7) Pu- blicani et meretrices precedent vos in regnum dei, quidam vero prope mortem, sicut latro beatus in cruce et quam plurimi. Poten- cionalis non, quia in predestinacione includitur, dicente apostolo: Scimus, quoniam diligentibus deum omnia coope- rantur in bonum, hiis, qui secundum propositum predestinacionis vocati sunt sancti/ (Rom. VIII8). Igitur secundum eum apostolis imponitur in symbolo pleonasmus, quod sentire est nephas, tamen quia pleonasmus articulacioni contradicit, postquam secundum gramaticos pleonasmus superfluat in locucionibus, articulus artet, 1) In marg.: Argumentum Huss. — 2) In marg.: Responsio. — 3) In marg.: 5) v. 52. — 6) In marg.: Aliud. — 7) Mat. 21, 31. — 4) v. 16. — Argumentum — 8) v. 28. (332)
Strana 331
apostoli vero locuti sunt succincte, sicut spiritus sanctus dabat eloqui illis (Act. 21). Item secundum eum cum catholicitas2) solum dicat con- sumatum numerum electorum, qui non esset fidei sed rei, liquet, quod catholicitas illanon cadit sub fide nec verbum credo determinare poterit illud complexum „unam, sanctam, catholicam, apostolicam“ in esse, sed solum in fieri, et ita pro toto tempore vie non erit verum dicere, quod est, sed quod erit ecclesia una, catholica et apostolica, quod omnino fidei con- tradicit in symbolo. Quod autem prescitis non repugnat apostolicitas4) sive prelacia, quominus forent membra et organa corporis ecclesie, sic suadetur: quia omne organum corporis ecclesie est membrum ecclesie, sicut patet in lumine naturali — sed presciti sunt organa ecclesie salvatore dicente:5) Si oculus tuus vel manus vel pes scandalisat te, sed oculus, manus, pes sunt membra et organa — igitur presciti sunt membra ecclesie. Et confirmatur6) ab exemplo, quia omnes apostoli fuerunt organa sive oculi ecclesie et propter hoc lux mundi sunt appellati Mat.7), sed Judas pre- scitus fuit apostolus a Christo electus Joh. VI8): Nonne vos duodecim elegi et ex vobis unus diabolus est? — igitur Judas prescitus fuit verus apostolus et per consequens membrum organi- cum ecclesie militantis, cuius contrarium adversarius sentit contra/ 2401b ordinacionem Christi et ecclesie. Cap. VIII. Consequenter proposicionem suam8), qua dicit eandem esse ecelesiam in specie hic in mundo viancium, in pur- gatorio dormiencium et triumphancium, impugnabo per proposiciones decem. Quarum prima est ista:9) Ecclesia Christi est cor- pus misticum ex capite et membris ministeri alibus compactum. Patet ista proposicio per processun apostoli I. Cor. XII et ad Rom. XII : Sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra nou eundem actum habent, ita multi unum cor- 1) v. 4. — 2) In marg.: Aliud. — 3) In marg: Aliud argumentum. — 4) Mat. 18, 8 n. — 5) In marg.: Confirmacio. — 6) v. 14. — 7) v. 71. — s) In marg.: Contra Huss ponuntur hic 10 proposiciones. — 9) In marg.: Concl. 1. (333) — — va* a
apostoli vero locuti sunt succincte, sicut spiritus sanctus dabat eloqui illis (Act. 21). Item secundum eum cum catholicitas2) solum dicat con- sumatum numerum electorum, qui non esset fidei sed rei, liquet, quod catholicitas illanon cadit sub fide nec verbum credo determinare poterit illud complexum „unam, sanctam, catholicam, apostolicam“ in esse, sed solum in fieri, et ita pro toto tempore vie non erit verum dicere, quod est, sed quod erit ecclesia una, catholica et apostolica, quod omnino fidei con- tradicit in symbolo. Quod autem prescitis non repugnat apostolicitas4) sive prelacia, quominus forent membra et organa corporis ecclesie, sic suadetur: quia omne organum corporis ecclesie est membrum ecclesie, sicut patet in lumine naturali — sed presciti sunt organa ecclesie salvatore dicente:5) Si oculus tuus vel manus vel pes scandalisat te, sed oculus, manus, pes sunt membra et organa — igitur presciti sunt membra ecclesie. Et confirmatur6) ab exemplo, quia omnes apostoli fuerunt organa sive oculi ecclesie et propter hoc lux mundi sunt appellati Mat.7), sed Judas pre- scitus fuit apostolus a Christo electus Joh. VI8): Nonne vos duodecim elegi et ex vobis unus diabolus est? — igitur Judas prescitus fuit verus apostolus et per consequens membrum organi- cum ecclesie militantis, cuius contrarium adversarius sentit contra/ 2401b ordinacionem Christi et ecclesie. Cap. VIII. Consequenter proposicionem suam8), qua dicit eandem esse ecelesiam in specie hic in mundo viancium, in pur- gatorio dormiencium et triumphancium, impugnabo per proposiciones decem. Quarum prima est ista:9) Ecclesia Christi est cor- pus misticum ex capite et membris ministeri alibus compactum. Patet ista proposicio per processun apostoli I. Cor. XII et ad Rom. XII : Sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra nou eundem actum habent, ita multi unum cor- 1) v. 4. — 2) In marg.: Aliud. — 3) In marg: Aliud argumentum. — 4) Mat. 18, 8 n. — 5) In marg.: Confirmacio. — 6) v. 14. — 7) v. 71. — s) In marg.: Contra Huss ponuntur hic 10 proposiciones. — 9) In marg.: Concl. 1. (333) — — va* a
Strana 332
2402a pus sumus in Christo velut capite, singuli autem alter alterius mem- bra1) etc. secundum diversitatem administracionis; sed ministeria cessabunt in patria — igitur non est eadem ecclesia vie et patrie. Secunda conclusio:2) Ecclesia viatorum est com- pacta ex capite et membris viantibus. Patet, quia alias turpis esset pars corporis non congruens toti secundum b. Au- gustinum III. Confessionum3) — igitur non est eadem mili- tans et triumphans. Tercia conlusio4): Ecclesia viatorum constat ex capite et membris officialibus (Rom. XII), triumphans vero non officialibus I. Cor. XV5) : Cum tradiderit regnum deo et patri, evacuabit omnem principatum et potestatem et virtutem, et non loquor de ecclesia angelorum sed solum hominum — igitur n'on est eadem ecclesia viancium et triumphancium. Pro cuius intelligencia notandum: Postquam totus status veteris ecclesie erat milicie, figurans statum nove legis tamquam figura figuratum, legitur autem Num. II. quod levite ministrabant in taber- naculo, seculares / vero excubabant per girum tabernaculi, singuli per turmas suas, signa atque vexilla, tamquam tabernaculi et levi- tarum defensores: liquet, quod omnes erant officiis mancipati, sed diversimode, quia levite divinis, seculares vero ad nutum et imperi- um sacerdotum, qualis et nunc esse deberet status ecclesie mili- tantis. Nam oppositum deo legitur displicuisse in postulacione secularis rectoris sive regis (I. Reg. VIII). Verum quia in triumphante non est templum, dicente Johanne: Templum non vidi in ea (Apok. XXI6), igitur non sunt ibi ministeria levitarum nec excubie secula- rium, per consequens nec officia. In cuius misterium Gen. 17) scribuntur luminaria celi posita in signa et tempora, menses et annos usque ad diem iudicii. Ex tunc cessabunt ab illis officiis, et nichilominus nunc in celo aposto- lo contestante exspectacio creature revelacionem filiorum dei exspec- tat, vanitati enim creatura subiecta est non volens, sed propter eum, qui subiecit eam in spe, quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corrupcionis in libertatem glorie filiorum dei. Scimus enim, quod omnis creatura ingemiscit et ipsi intra nos gemimus, adopcionem filiorum dei exspectantes, redempcionem corporis nostri (Rom. VIII8), Quod inquam corpus nostrum similiter habebit in patria eadem 1) Řím. 12, 4 n. — 2) In marg.: Concl. 2. — 3) Migne P. L. 32 col. 689. — 4) In marg.: 3. concl. — 5) v. 24. — 6) v. 22. — 7) v. 14. — 8) V. 19—23. (334)
2402a pus sumus in Christo velut capite, singuli autem alter alterius mem- bra1) etc. secundum diversitatem administracionis; sed ministeria cessabunt in patria — igitur non est eadem ecclesia vie et patrie. Secunda conclusio:2) Ecclesia viatorum est com- pacta ex capite et membris viantibus. Patet, quia alias turpis esset pars corporis non congruens toti secundum b. Au- gustinum III. Confessionum3) — igitur non est eadem mili- tans et triumphans. Tercia conlusio4): Ecclesia viatorum constat ex capite et membris officialibus (Rom. XII), triumphans vero non officialibus I. Cor. XV5) : Cum tradiderit regnum deo et patri, evacuabit omnem principatum et potestatem et virtutem, et non loquor de ecclesia angelorum sed solum hominum — igitur n'on est eadem ecclesia viancium et triumphancium. Pro cuius intelligencia notandum: Postquam totus status veteris ecclesie erat milicie, figurans statum nove legis tamquam figura figuratum, legitur autem Num. II. quod levite ministrabant in taber- naculo, seculares / vero excubabant per girum tabernaculi, singuli per turmas suas, signa atque vexilla, tamquam tabernaculi et levi- tarum defensores: liquet, quod omnes erant officiis mancipati, sed diversimode, quia levite divinis, seculares vero ad nutum et imperi- um sacerdotum, qualis et nunc esse deberet status ecclesie mili- tantis. Nam oppositum deo legitur displicuisse in postulacione secularis rectoris sive regis (I. Reg. VIII). Verum quia in triumphante non est templum, dicente Johanne: Templum non vidi in ea (Apok. XXI6), igitur non sunt ibi ministeria levitarum nec excubie secula- rium, per consequens nec officia. In cuius misterium Gen. 17) scribuntur luminaria celi posita in signa et tempora, menses et annos usque ad diem iudicii. Ex tunc cessabunt ab illis officiis, et nichilominus nunc in celo aposto- lo contestante exspectacio creature revelacionem filiorum dei exspec- tat, vanitati enim creatura subiecta est non volens, sed propter eum, qui subiecit eam in spe, quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corrupcionis in libertatem glorie filiorum dei. Scimus enim, quod omnis creatura ingemiscit et ipsi intra nos gemimus, adopcionem filiorum dei exspectantes, redempcionem corporis nostri (Rom. VIII8), Quod inquam corpus nostrum similiter habebit in patria eadem 1) Řím. 12, 4 n. — 2) In marg.: Concl. 2. — 3) Migne P. L. 32 col. 689. — 4) In marg.: 3. concl. — 5) v. 24. — 6) v. 22. — 7) v. 14. — 8) V. 19—23. (334)
Strana 333
. membra, sed sine officiis, quamvis Origenes in libro Periarchon oppositum/ erronee senserit, quemadmodum eum recitat b. Jero- nimus contra Ruffinum dicens:1) Origenes credidit resurreccionem corporum nostrorum sic futuram, ut eadem membra non habeant, quia cessantibus membrorum officiis superflua membra reddantur. Hec Jeronimus. Quamobrem sicut tunc erunt membra humani corporis, sed sine officiis sicut nunc corpori deservientibus: sie tunc corpus ecclesie erit membratum, sed non prelaciis officiatum — igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio quarta:2) Ecclesia militans subicitur triumphanti. Probatur: quia imperfectum subicitur perfecto, sed militans est in statu imperfeccionis et triumphans perfeccionis, di- cente Apostolo: Cognoscimus ex parte et ex parte prophetamus, cum autem venerit, quod perfectum est, etc. (I. Cor. XIII3). Cum- que caput militantis subiciatur capiti triumphantis, dicente apostolo de Christo capite triumphante: Ipse est caput corporis ecclesie, in omnibus primatum tenens (Coll. 14) atque membra subiciantur membris iuxta sentenciam salvatoris de Johanne Baptista, quo non surrexit maior inter natos mulierum militancium, qui autem minor est in regno celorum, maior illo (Mat. XI et Luc. VII5) — patet igitur quod non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio quinta:6) Ecclesia militans est instru- mentum ecclesie triumphantis. Probatur, quia agit in vir- tute triumphantis, igitur est instrumentum ecclesie triumphantis. 241 1a Tenet consequencia ex V. Phisicorum, antecedens patet J a c. 17), quod omne donum militantis est desursum a patre luminum, quem- admodum Ys. ait :8) Omnia opera nostra operatus es, domine, in nobis (Ys. XXVI), et ut redeat adiuta divinitus deprecatur inquiens:9) Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra. Igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio sexta:10) Quamnis omnia membra militan- tis ecclesie sint instrumenta triumphantis, non ta- men omnia membra militantis sunt membra trium- phantis. Prima pars patet ex precedenti conclusione, tamen quia boni sunt instrumenta bene agendi divinitus, mali vero instrumenta bonos exercendi. Secundo probatur, quia omnes officiales militantis sunt membra organica militantis; tamen quia ex hoc manus, oculi, 2402b 1) Migne P. L. 23 col. 455. — 2) In marg.: Concl. 4. — 3) v. 9. n. — 4) v. 18. — 5) Mat. 11, 11; Luk. 7, 28. — 6) In marg.: Concl. 5. — 7) v. 1 7. — 3) Is. 26, 12. — 9) Mat. 6, 10. — 10) In marg.: Concl. 6. (335) „ „
. membra, sed sine officiis, quamvis Origenes in libro Periarchon oppositum/ erronee senserit, quemadmodum eum recitat b. Jero- nimus contra Ruffinum dicens:1) Origenes credidit resurreccionem corporum nostrorum sic futuram, ut eadem membra non habeant, quia cessantibus membrorum officiis superflua membra reddantur. Hec Jeronimus. Quamobrem sicut tunc erunt membra humani corporis, sed sine officiis sicut nunc corpori deservientibus: sie tunc corpus ecclesie erit membratum, sed non prelaciis officiatum — igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio quarta:2) Ecclesia militans subicitur triumphanti. Probatur: quia imperfectum subicitur perfecto, sed militans est in statu imperfeccionis et triumphans perfeccionis, di- cente Apostolo: Cognoscimus ex parte et ex parte prophetamus, cum autem venerit, quod perfectum est, etc. (I. Cor. XIII3). Cum- que caput militantis subiciatur capiti triumphantis, dicente apostolo de Christo capite triumphante: Ipse est caput corporis ecclesie, in omnibus primatum tenens (Coll. 14) atque membra subiciantur membris iuxta sentenciam salvatoris de Johanne Baptista, quo non surrexit maior inter natos mulierum militancium, qui autem minor est in regno celorum, maior illo (Mat. XI et Luc. VII5) — patet igitur quod non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio quinta:6) Ecclesia militans est instru- mentum ecclesie triumphantis. Probatur, quia agit in vir- tute triumphantis, igitur est instrumentum ecclesie triumphantis. 241 1a Tenet consequencia ex V. Phisicorum, antecedens patet J a c. 17), quod omne donum militantis est desursum a patre luminum, quem- admodum Ys. ait :8) Omnia opera nostra operatus es, domine, in nobis (Ys. XXVI), et ut redeat adiuta divinitus deprecatur inquiens:9) Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra. Igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Conclusio sexta:10) Quamnis omnia membra militan- tis ecclesie sint instrumenta triumphantis, non ta- men omnia membra militantis sunt membra trium- phantis. Prima pars patet ex precedenti conclusione, tamen quia boni sunt instrumenta bene agendi divinitus, mali vero instrumenta bonos exercendi. Secundo probatur, quia omnes officiales militantis sunt membra organica militantis; tamen quia ex hoc manus, oculi, 2402b 1) Migne P. L. 23 col. 455. — 2) In marg.: Concl. 4. — 3) v. 9. n. — 4) v. 18. — 5) Mat. 11, 11; Luk. 7, 28. — 6) In marg.: Concl. 5. — 7) v. 1 7. — 3) Is. 26, 12. — 9) Mat. 6, 10. — 10) In marg.: Concl. 6. (335) „ „
Strana 334
2411b 24128 pedes etc. nuncupantur, nec tamen finaliter omnes salvantur dicente domino:1) Si oculus tuus scandalisat te etc., quos utique dominus in nominibus membrorum officialium non nominaret, si membra ecclesie militantis non essent. Hinc liquet, quod non est eadem ecclesia membrata militans et triumphans. Pro cuius intelligencia advertendum, quod licet omne membrum sit corporis instrumentum in via, quamvis non in patria ex conclu- sione tercia, nusquam tamen omne instrumentum est membrum, quemàdmodum ex I Politicorum/ servus est instrumentum divisum, non tamen membrum nisi methaforice; et racio: quia membrum sonat naturam, instrumentum vero artem, que sunt duo distincta agencia ex principio II. Phisicorum. Ecclesia vero non est opus nature, sed artis divine, cum sit acquisita sanguine Christi (Act. XX2). Liquet secunda pars conclusionis. Verum quia ars imitatur naturam, ideo ecclesia per apostolum humano corpori naturali comparatur. Proinde de ecclesia et eius membris omnes locuciones naturales sumende sunt per modum artis sive instrumenti, et quia status ecclesie triumphantis non eget pre- latorum instrumentis Joh. dicente: Civitas non eget sole neque luna, ut luceant in ea (Apok. XXI3), status autem milicie, čum sit in progressu accionis et laboris, eget prelaciarum instrumentis, se divinitus dirigentibus: hinc ecclesie militantis membra organica dicuntur instrumenta, non autem triumphantis, ubi unus non regit alium (Ebr. VIII. transsumptive, sed originaliter Jer. XXXI: non docebunt ultra vir proximum suum et vir fratrem suum dicens „Cog- noscite dominum": omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum. 4) Et quia ex premissis membrum dicitur propter concrecionem ad caput et corpus, instrumentum non, hinc stat membra militantis ecclesie / ex eo, quia sunt instrumenta triumphantis, non esse membra Christi et ecclesie triumphantis vivida ex defectu concreci- onis et nativitatis eterne racione predestinacionis, de qua Joh. ait: Omnis, qui natus est ex deo, peccatum non facit (finalis impenitencie), quoniam semen ipsius sc. predestinacio manet in eo et non potest peccare sc. finaliter, qui ex deo predestinacione natus est (I. Joh. 35). Proinde licet natura hoc non patitur, quod eiusdem capitis sit duplex corpus sc. unum merum et unum promixtum, ars tamen divina hoc statuit, ut Christi capitis sit huiusmodi duplex corpus verum, quemadmodum ait Joh. XV6): Ego sum vitis vera et vos 1) Mat. 18, 9. — 2) v. 28. — 3) v. 23. — 4) Hebr. 8, 11; Jer. 31, 34; — 5) v. 9. — 6) v. 1. (336)
2411b 24128 pedes etc. nuncupantur, nec tamen finaliter omnes salvantur dicente domino:1) Si oculus tuus scandalisat te etc., quos utique dominus in nominibus membrorum officialium non nominaret, si membra ecclesie militantis non essent. Hinc liquet, quod non est eadem ecclesia membrata militans et triumphans. Pro cuius intelligencia advertendum, quod licet omne membrum sit corporis instrumentum in via, quamvis non in patria ex conclu- sione tercia, nusquam tamen omne instrumentum est membrum, quemàdmodum ex I Politicorum/ servus est instrumentum divisum, non tamen membrum nisi methaforice; et racio: quia membrum sonat naturam, instrumentum vero artem, que sunt duo distincta agencia ex principio II. Phisicorum. Ecclesia vero non est opus nature, sed artis divine, cum sit acquisita sanguine Christi (Act. XX2). Liquet secunda pars conclusionis. Verum quia ars imitatur naturam, ideo ecclesia per apostolum humano corpori naturali comparatur. Proinde de ecclesia et eius membris omnes locuciones naturales sumende sunt per modum artis sive instrumenti, et quia status ecclesie triumphantis non eget pre- latorum instrumentis Joh. dicente: Civitas non eget sole neque luna, ut luceant in ea (Apok. XXI3), status autem milicie, čum sit in progressu accionis et laboris, eget prelaciarum instrumentis, se divinitus dirigentibus: hinc ecclesie militantis membra organica dicuntur instrumenta, non autem triumphantis, ubi unus non regit alium (Ebr. VIII. transsumptive, sed originaliter Jer. XXXI: non docebunt ultra vir proximum suum et vir fratrem suum dicens „Cog- noscite dominum": omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum. 4) Et quia ex premissis membrum dicitur propter concrecionem ad caput et corpus, instrumentum non, hinc stat membra militantis ecclesie / ex eo, quia sunt instrumenta triumphantis, non esse membra Christi et ecclesie triumphantis vivida ex defectu concreci- onis et nativitatis eterne racione predestinacionis, de qua Joh. ait: Omnis, qui natus est ex deo, peccatum non facit (finalis impenitencie), quoniam semen ipsius sc. predestinacio manet in eo et non potest peccare sc. finaliter, qui ex deo predestinacione natus est (I. Joh. 35). Proinde licet natura hoc non patitur, quod eiusdem capitis sit duplex corpus sc. unum merum et unum promixtum, ars tamen divina hoc statuit, ut Christi capitis sit huiusmodi duplex corpus verum, quemadmodum ait Joh. XV6): Ego sum vitis vera et vos 1) Mat. 18, 9. — 2) v. 28. — 3) v. 23. — 4) Hebr. 8, 11; Jer. 31, 34; — 5) v. 9. — 6) v. 1. (336)
Strana 335
palmites, fructuosi et infructuosi, tamquam duplex meum corpus. Ex quibus pono conclusionem septimam1), quod necesse est ecclesiam catholicam in symbolo expressatam esse Christi capitis corpus ex predestinatis et pre- scitis promixtum.a) Probatur, quia palmites qualescunque, sive fructuosi sicut predestinati, sive sicut presciti infructuosi, non possunt generari, nisi ex vite, nec prescidi, nisi prefuerint in vite, ut patet in lumine naturali. Sed ex veritate ewangelica non possunt esse plures-vites, a quibus descenderet ecclesia nisi una sc. Christus Jesus (I. Cor. III.2: Fundamentum etc.) — igitur presciti baptisati necessario prius sunt in corpore ecclesie ut palmites Christo connexi et membra commixta predestinatis, antequam/ finaliter circa triumphantem ecclesiam 2412b separentur. Tenet consequencia, quia sicut malum non potest esse sine bono, sic nec presciti sine predestinatis ... b) contenta, de qua Joh.: Non intrabit in eam aliquid coinquinatum aut abhominacionem faciens et mendacium, quales sunt presciti, nisi qui scripti sunt per predestinacionem in libro vite agni (Apok. XXI2). Quod autem adversarius insulse pro se assumit b. Augustinum3) in De doctrina christiana circa regulas Tyconii dicentem, quod corpus Christi permixtum non est corpus Christi verum: liquet quod b. Au- gustinus probat ibidem corpus Christi permixtum ecclesiam esse corpus Christi verum, veritate inquam vie, quamvis non patrie. Unde adducit scripturam propheticam. Ait enim in hec verba4) : Hec regula lectorem vigilantem requirit, quando scriptura cum ad alios iam lo- quitur, tamquam ad eos ipsos, ad quos loquebatur, videtur loqui vel de ipsis vel cum de aliis iam loquitur, tamquam unum sit utrumque corpus propter temporaneam mixtionem et sacramentorum communionem. Ad hoc pertinet quod ait ecclesia in Cant. canticorum; Fusca sum ut taber- nacula Cedar et speciosa sum ut pellis Salomonis. Non enim ait: Fusca fui ut taber/ nacula Cedar et speciosa sum ut pellis Salomonis, sed utrumque esse se dixit propter temporalem unitatem intra una recia piscium bonorum et malorum. Tabernacula enim Cedar ad Ysmahelem pertinent, qui non erit heres cum filiis libere. Itaque cum de bona parte deus dicit: „Ducam eos in viam, quam non noverunt, et semitas, quas non noverunt, calcabunt et faciam illis tenebras in 24212 1) In marg.: Concl. 7. — 2) v. 11. — 2) v. 27. — 3) In marg.: Aug. — 4) Migne P. L. 34 col. 82 s. a) Psáno: proximum. b) Zde písař patrně vynechal řádek; doplniti jest asi: ecclesia vero trium- phans erit e solis predestinatis. (337)
palmites, fructuosi et infructuosi, tamquam duplex meum corpus. Ex quibus pono conclusionem septimam1), quod necesse est ecclesiam catholicam in symbolo expressatam esse Christi capitis corpus ex predestinatis et pre- scitis promixtum.a) Probatur, quia palmites qualescunque, sive fructuosi sicut predestinati, sive sicut presciti infructuosi, non possunt generari, nisi ex vite, nec prescidi, nisi prefuerint in vite, ut patet in lumine naturali. Sed ex veritate ewangelica non possunt esse plures-vites, a quibus descenderet ecclesia nisi una sc. Christus Jesus (I. Cor. III.2: Fundamentum etc.) — igitur presciti baptisati necessario prius sunt in corpore ecclesie ut palmites Christo connexi et membra commixta predestinatis, antequam/ finaliter circa triumphantem ecclesiam 2412b separentur. Tenet consequencia, quia sicut malum non potest esse sine bono, sic nec presciti sine predestinatis ... b) contenta, de qua Joh.: Non intrabit in eam aliquid coinquinatum aut abhominacionem faciens et mendacium, quales sunt presciti, nisi qui scripti sunt per predestinacionem in libro vite agni (Apok. XXI2). Quod autem adversarius insulse pro se assumit b. Augustinum3) in De doctrina christiana circa regulas Tyconii dicentem, quod corpus Christi permixtum non est corpus Christi verum: liquet quod b. Au- gustinus probat ibidem corpus Christi permixtum ecclesiam esse corpus Christi verum, veritate inquam vie, quamvis non patrie. Unde adducit scripturam propheticam. Ait enim in hec verba4) : Hec regula lectorem vigilantem requirit, quando scriptura cum ad alios iam lo- quitur, tamquam ad eos ipsos, ad quos loquebatur, videtur loqui vel de ipsis vel cum de aliis iam loquitur, tamquam unum sit utrumque corpus propter temporaneam mixtionem et sacramentorum communionem. Ad hoc pertinet quod ait ecclesia in Cant. canticorum; Fusca sum ut taber- nacula Cedar et speciosa sum ut pellis Salomonis. Non enim ait: Fusca fui ut taber/ nacula Cedar et speciosa sum ut pellis Salomonis, sed utrumque esse se dixit propter temporalem unitatem intra una recia piscium bonorum et malorum. Tabernacula enim Cedar ad Ysmahelem pertinent, qui non erit heres cum filiis libere. Itaque cum de bona parte deus dicit: „Ducam eos in viam, quam non noverunt, et semitas, quas non noverunt, calcabunt et faciam illis tenebras in 24212 1) In marg.: Concl. 7. — 2) v. 11. — 2) v. 27. — 3) In marg.: Aug. — 4) Migne P. L. 34 col. 82 s. a) Psáno: proximum. b) Zde písař patrně vynechal řádek; doplniti jest asi: ecclesia vero trium- phans erit e solis predestinatis. (337)
Strana 336
2421b lucem et prava in directa, hec verba faciam et non derelinquam eos": mox de alia parte, que mala permixta est, dicit: „Ipsi autem conversi sunt retro". Quamvis alii significentur hiis verbis, sed quoniam nunc in uno sunt, tamquam de ipsis loquitur, de quibus loquebatur, quamvis non semper in uno erunt. Hec Augustinus. Idem tenet et probat lib. XVIII de civ. dei c XLVIII dicens1) quod presens ecclesia constat ex hominibus utriusque civitatis sc. Jerusalem et Babilonis, sive predestinatis et prescitis sive reprobatis. Ex quibus liquet2), quomodo adversarius b. Augustino vim fecerit ac scripturis divinis et ecclesiasticis. Hinc pono conclusionem octavam3), quod ecclesia catho- lica in symbolo est genus ad omnes baptisatos, pre- destinatos et prescitos. Probatur, quia ad omnes per fidem baptismi ambulantes, igitur ad omnes baptisatos etc. Consequencia tenet per apostolum I. Cor. XII4): Etenim in uno spiritu omnes nos in unum corpus baptisati sumus — igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Concludo nono5), quod ecclesia catholica in symbolo non potest esse genus univocum ad militantem et triumphantem. Probatur, quia ecclesia militans et triumphans sunt analoga, igitur ecclesia catholica in symbolo non potest esse genus ad illa — et antecedens est apostoli I. Cor. XIII ex conclusione IV. — igitur non est eadem ecclesia catholica et triumphans. Conclusio decima:6) Ecclesiatriumphans non potest esse ecclesia catholica militans. Probatur, quia species specialissima non potest esse genus, sed triumphans ecclesia est catholica sive universalis in specie specialissima, militans vero est catholica sive universalis in genere — igitur triumphans non potest esse militans. Porro7) cessante milicia cessabit ecclesia militans, triumphans autem semper manebit dicente apostolo: Cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est sc. milicia (I. Cor. XIII8) — igitur nec est nec potest esse eadem ecclesia viancium et triumphancium, quod erat probandum. Et quomodo9), queso, ecclesia predestinatorum foret militans, nisi habuerit reprobos contra se dimicantes et passim eius miliciam exercitantes sibi mutuo permixtos, de quibus figuraliter scribitur: Hee sunt gentes, quas dominus dereliquit, ut erudiret/ in eis Jeru- salem et omnes, qui non noverant bella Cananeorum et postea 2422a 1) Migne P. L. 41 col. 656. — 2) In marg.: Corr. — 3) In marg.: Concl. 8. — 4) v. 13. — 5) In marg.: Concl. 9. — 6)In marg.: Concl. 10. — 7) In marg.: Item. — 8) v. 10. — 9) In marg.: Item. (338)
2421b lucem et prava in directa, hec verba faciam et non derelinquam eos": mox de alia parte, que mala permixta est, dicit: „Ipsi autem conversi sunt retro". Quamvis alii significentur hiis verbis, sed quoniam nunc in uno sunt, tamquam de ipsis loquitur, de quibus loquebatur, quamvis non semper in uno erunt. Hec Augustinus. Idem tenet et probat lib. XVIII de civ. dei c XLVIII dicens1) quod presens ecclesia constat ex hominibus utriusque civitatis sc. Jerusalem et Babilonis, sive predestinatis et prescitis sive reprobatis. Ex quibus liquet2), quomodo adversarius b. Augustino vim fecerit ac scripturis divinis et ecclesiasticis. Hinc pono conclusionem octavam3), quod ecclesia catho- lica in symbolo est genus ad omnes baptisatos, pre- destinatos et prescitos. Probatur, quia ad omnes per fidem baptismi ambulantes, igitur ad omnes baptisatos etc. Consequencia tenet per apostolum I. Cor. XII4): Etenim in uno spiritu omnes nos in unum corpus baptisati sumus — igitur non est eadem ecclesia militans et triumphans. Concludo nono5), quod ecclesia catholica in symbolo non potest esse genus univocum ad militantem et triumphantem. Probatur, quia ecclesia militans et triumphans sunt analoga, igitur ecclesia catholica in symbolo non potest esse genus ad illa — et antecedens est apostoli I. Cor. XIII ex conclusione IV. — igitur non est eadem ecclesia catholica et triumphans. Conclusio decima:6) Ecclesiatriumphans non potest esse ecclesia catholica militans. Probatur, quia species specialissima non potest esse genus, sed triumphans ecclesia est catholica sive universalis in specie specialissima, militans vero est catholica sive universalis in genere — igitur triumphans non potest esse militans. Porro7) cessante milicia cessabit ecclesia militans, triumphans autem semper manebit dicente apostolo: Cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est sc. milicia (I. Cor. XIII8) — igitur nec est nec potest esse eadem ecclesia viancium et triumphancium, quod erat probandum. Et quomodo9), queso, ecclesia predestinatorum foret militans, nisi habuerit reprobos contra se dimicantes et passim eius miliciam exercitantes sibi mutuo permixtos, de quibus figuraliter scribitur: Hee sunt gentes, quas dominus dereliquit, ut erudiret/ in eis Jeru- salem et omnes, qui non noverant bella Cananeorum et postea 2422a 1) Migne P. L. 41 col. 656. — 2) In marg.: Corr. — 3) In marg.: Concl. 8. — 4) v. 13. — 5) In marg.: Concl. 9. — 6)In marg.: Concl. 10. — 7) In marg.: Item. — 8) v. 10. — 9) In marg.: Item. (338)
Strana 337
discerent filii eorum certare cum hostibus suis et habere consuetudinem preliandi (Judic. III1)? Verumtamen nec per premissa reprobo, quin persone militantis [ecclesie] ecclesiam triumphantem constituant, sed hoc quod ecclesia militans cum racione catholicitatis inportet copulativam ex omnibus suis singularibus, non erit in patria secundum omnia singularia — proinde non est eadem cum triumphante, ex eo quod ad falsitatem copulative sufficit unam partem esse falsam, quod tamen adversa- rius non vidit. Capit. IX. — — Sed quoniam adversarius, contempnens censuras ecclèsie, quibus extat innodatus propter suorum perversitatem dogmatum, nititur auctoritatem clavium superius expressam subprimere variis tergiversacionibus, quas causaa) brevitatis pertranseo, non advertens sentenciam salvatoris Mat. XVI aucto- ritative dicentis, quod porte inferi (secundum b. Jeronimum i. e. hereticorum doctrine) non prevalebunt adversus ecclesiam, quod tamen verbum ipse ad sensum pertrahit repugnantem: restat igitur pro modulo racionibus obviare, quarum iuxta sapientem funiculo triplici procedemus: primo naturaliter, secundo politiceb) sive civiliter, tercio ex divina arte medicinaliter, nec multa assumemus, quia non sufficimus, sed quantum pro proposito vide- bimus/ expedire. Pro primo2) innitentes philosophie apostoli, ecclesiam catho- licam in symbolo corpori humano viatico comparantis, qui utique novit intelligenciam apostolorum in symbolo, dicimus primos), quod sicut corpus humanum viaticum est ex viatico capite et membris organisatum officialibus: sic ecclesia catholica in symbolo est ex viatico capite et membris subditorum. Patet per apostolum Rom. XII et I. Cor. XII, quia alias ibidem sua compa- racio non valeret. Dico secundo4): Sicut humano corpori caro non prodest, nisi quatenus est instrumentum anime: sic in ecclesia catholica 2422 1) v. 1. 2. — 2) In marg.: Funiculus primus.naturalis. — 3) In marg Рrop. 1. — 4) In marg.: Prop. 2. a) Text: occasione. b) Písař píše: policite. (339) “- n E u . u „. —"
discerent filii eorum certare cum hostibus suis et habere consuetudinem preliandi (Judic. III1)? Verumtamen nec per premissa reprobo, quin persone militantis [ecclesie] ecclesiam triumphantem constituant, sed hoc quod ecclesia militans cum racione catholicitatis inportet copulativam ex omnibus suis singularibus, non erit in patria secundum omnia singularia — proinde non est eadem cum triumphante, ex eo quod ad falsitatem copulative sufficit unam partem esse falsam, quod tamen adversa- rius non vidit. Capit. IX. — — Sed quoniam adversarius, contempnens censuras ecclèsie, quibus extat innodatus propter suorum perversitatem dogmatum, nititur auctoritatem clavium superius expressam subprimere variis tergiversacionibus, quas causaa) brevitatis pertranseo, non advertens sentenciam salvatoris Mat. XVI aucto- ritative dicentis, quod porte inferi (secundum b. Jeronimum i. e. hereticorum doctrine) non prevalebunt adversus ecclesiam, quod tamen verbum ipse ad sensum pertrahit repugnantem: restat igitur pro modulo racionibus obviare, quarum iuxta sapientem funiculo triplici procedemus: primo naturaliter, secundo politiceb) sive civiliter, tercio ex divina arte medicinaliter, nec multa assumemus, quia non sufficimus, sed quantum pro proposito vide- bimus/ expedire. Pro primo2) innitentes philosophie apostoli, ecclesiam catho- licam in symbolo corpori humano viatico comparantis, qui utique novit intelligenciam apostolorum in symbolo, dicimus primos), quod sicut corpus humanum viaticum est ex viatico capite et membris organisatum officialibus: sic ecclesia catholica in symbolo est ex viatico capite et membris subditorum. Patet per apostolum Rom. XII et I. Cor. XII, quia alias ibidem sua compa- racio non valeret. Dico secundo4): Sicut humano corpori caro non prodest, nisi quatenus est instrumentum anime: sic in ecclesia catholica 2422 1) v. 1. 2. — 2) In marg.: Funiculus primus.naturalis. — 3) In marg Рrop. 1. — 4) In marg.: Prop. 2. a) Text: occasione. b) Písař píše: policite. (339) “- n E u . u „. —"
Strana 338
2431a status secularium, nisi quatenus ad promocionem et imperium prelatorum spiritualium. Patet ex conclu- sione 2. cap. VIII. Dico tercio1): Sicut anima est totalis et substancialis forma compositi, sic fides catholica est totalis et substanci- alis forma ecclesie catholice in symbolo expressate. Patet, quia iustus ex fide vivit, qui autem incredulus est, non erit recta anima eius in semetipso (Abak. I12). Proinde sicut3) humanum corpus s'ne anima est abhominabile, sic [ecclesia] sine fide, sine quaa) deo placere est impossibile (ad Hebr. XI4) Dico quarto:5) Sicut ab anima, que est actus primus, fluunt vires et sensus in corpus propter opera, que sunt actus/ secundi ex I° de anima: sic a fide catholica ecclesie omnes mores et virtutes in ecclesia regulantur. Patet per apostolum dicentem: Omne, quod non est ex fide, peccatum est. (Rom. XIV6) Dico quinto: Sicat in humano corpore ab anima profluit quedam vis universalis regitiva aliorum sensuum, que dicitur sensus communis, sic in ecclesia ex fide catholica aucto- ritas universalis profluit omnium fidelium regitiva. Patet hoc ex sentencia apostoli comparantis. Dico sexto: Sicut ille sensus communis habet appropriate residenciam in capite et corde, alii autem particulares sensus in particularibus membris et organis, sic illa auctoritas uni- versalis in ecclesia habet appropriate residenciam in ecclesia romana, tum propter residenciam et mortem apostolorum principis, illam auctoritatem primum participantis, tum propter determinacionem ecclesie spiritu sancto regulate, alie vero particulares in episcopatibus, in diversis dis- tributive, in collectis autem episcopis synodaliter eciam sine papa residet illa potestas uberius, de quanto representant universalem ecclesiam, cum qua il'a potestas manet inseparabiliter (Mat. XVIII et in fine ewangelii.) Dico septimo: Sicut ille sensus communis non est sine sensibus particularibus in humano corpore, sic nec illa aucto- ritas in absencia concilii in romana ecclesia sine papa et cardinalibus. Patet supra ex capit. V. de eius suc- 243ib cessione et derivacione in beati! Petri legitimos successores. 1) In marg.: 3. — 2) v. 4. — 3) In marg : Probacio alia. — 4) v. 6 — 5) In marg.: Propos. 4. a dále 5. 6. atd. — 6) v. 23. a) Text : quamquam. (340)
2431a status secularium, nisi quatenus ad promocionem et imperium prelatorum spiritualium. Patet ex conclu- sione 2. cap. VIII. Dico tercio1): Sicut anima est totalis et substancialis forma compositi, sic fides catholica est totalis et substanci- alis forma ecclesie catholice in symbolo expressate. Patet, quia iustus ex fide vivit, qui autem incredulus est, non erit recta anima eius in semetipso (Abak. I12). Proinde sicut3) humanum corpus s'ne anima est abhominabile, sic [ecclesia] sine fide, sine quaa) deo placere est impossibile (ad Hebr. XI4) Dico quarto:5) Sicut ab anima, que est actus primus, fluunt vires et sensus in corpus propter opera, que sunt actus/ secundi ex I° de anima: sic a fide catholica ecclesie omnes mores et virtutes in ecclesia regulantur. Patet per apostolum dicentem: Omne, quod non est ex fide, peccatum est. (Rom. XIV6) Dico quinto: Sicat in humano corpore ab anima profluit quedam vis universalis regitiva aliorum sensuum, que dicitur sensus communis, sic in ecclesia ex fide catholica aucto- ritas universalis profluit omnium fidelium regitiva. Patet hoc ex sentencia apostoli comparantis. Dico sexto: Sicut ille sensus communis habet appropriate residenciam in capite et corde, alii autem particulares sensus in particularibus membris et organis, sic illa auctoritas uni- versalis in ecclesia habet appropriate residenciam in ecclesia romana, tum propter residenciam et mortem apostolorum principis, illam auctoritatem primum participantis, tum propter determinacionem ecclesie spiritu sancto regulate, alie vero particulares in episcopatibus, in diversis dis- tributive, in collectis autem episcopis synodaliter eciam sine papa residet illa potestas uberius, de quanto representant universalem ecclesiam, cum qua il'a potestas manet inseparabiliter (Mat. XVIII et in fine ewangelii.) Dico septimo: Sicut ille sensus communis non est sine sensibus particularibus in humano corpore, sic nec illa aucto- ritas in absencia concilii in romana ecclesia sine papa et cardinalibus. Patet supra ex capit. V. de eius suc- 243ib cessione et derivacione in beati! Petri legitimos successores. 1) In marg.: 3. — 2) v. 4. — 3) In marg : Probacio alia. — 4) v. 6 — 5) In marg.: Propos. 4. a dále 5. 6. atd. — 6) v. 23. a) Text : quamquam. (340)
Strana 339
Dico octavo: Sicut omnes sensus particulares stant in iu- dicio sensus communis, sic omnes stare debent iudicio illius auctoritatis in ecclesia. Patet1) Deut XIII2): Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et non lepram et iudicum intra portas tuas videris verba variari, surge et ascende ad locum, quem elegerat dominus deus tuus, veniensque ad sacerdotes levitici generis et iudicem, qui fuerit illo tempore, queres ab eis, qui iudicabunt tibi iudicii veritatem et facies, quodcunque dixerint qui presunt loco, quem elegerit do- minus, et docuerint te iuxta legem eius sequerisque senten- ciam eorum, non declinabis ad dexteram vel sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore minis- trat domino deo et decreto iudicis, morietur homo ille et auferes malum de medio Israhel cunctusque populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia. Sed iste locus electus est romana ecclesia, ubi ipsa in absencia generalis concilii residet et sacerdos ministrans papa, ut patet ex premissis, igitur eius auctoritati est obediendum. Dico nono: Sicut sensus communis non potest errare circa iudicium sensibilium sensuum particularium ex 2. de anima: 2432a sic/ nec illa auctoritas circa quamcunque materiam ecclesiasticam. Patet auctoritate Deuteronomii precedente et domini salvatoris Luc. XXII dicentis3): Ego rogavi Petre pro te, ut non deficiat fides tua. Ipse tamen exauditus est in omnibus pro- sua reverencia (Hebr. V4) adiunctis apostolorum precibus, de quibus apostolus scribit Romanis5): Gracias ago deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis, quia fides vestra annunciatur in uni- verso mundo; testis enim michi est deus, cui servio in spiritu meo in ewangelio filii eius, quod sine intermissione memoriam vestri facio semper in oracionibus meis (Rom. 1). Et hic fidem intellige univer- salem auctoritatem romane ecclesie, singulariter in Petro collatam suis legitimis successoribus, non habitum fidei, qui est omnibus credentibus communis, qui non est in uno ultra alium prediligendus. Dico decimo: Sicut in humano corpore idem sensus com- munis manet subiectis continue defluentibus: sic eadem univer- salis auctoritas in romana ecclesia papis et episcopis continue morientibus et aliis succedentibus. Patet a si- mili, quia semper eadem manet Multavia in Praga et Tiberis in Roma, continue aquis defluentibus et affluentibus — igitur et aucto- 1) In marg.: Nota auctoritatem. — 2) v. 8—13. — 3) v. 32. — 4) v. 7. — 5) Řím. 1, 8—10. (341)
Dico octavo: Sicut omnes sensus particulares stant in iu- dicio sensus communis, sic omnes stare debent iudicio illius auctoritatis in ecclesia. Patet1) Deut XIII2): Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et non lepram et iudicum intra portas tuas videris verba variari, surge et ascende ad locum, quem elegerat dominus deus tuus, veniensque ad sacerdotes levitici generis et iudicem, qui fuerit illo tempore, queres ab eis, qui iudicabunt tibi iudicii veritatem et facies, quodcunque dixerint qui presunt loco, quem elegerit do- minus, et docuerint te iuxta legem eius sequerisque senten- ciam eorum, non declinabis ad dexteram vel sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore minis- trat domino deo et decreto iudicis, morietur homo ille et auferes malum de medio Israhel cunctusque populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia. Sed iste locus electus est romana ecclesia, ubi ipsa in absencia generalis concilii residet et sacerdos ministrans papa, ut patet ex premissis, igitur eius auctoritati est obediendum. Dico nono: Sicut sensus communis non potest errare circa iudicium sensibilium sensuum particularium ex 2. de anima: 2432a sic/ nec illa auctoritas circa quamcunque materiam ecclesiasticam. Patet auctoritate Deuteronomii precedente et domini salvatoris Luc. XXII dicentis3): Ego rogavi Petre pro te, ut non deficiat fides tua. Ipse tamen exauditus est in omnibus pro- sua reverencia (Hebr. V4) adiunctis apostolorum precibus, de quibus apostolus scribit Romanis5): Gracias ago deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis, quia fides vestra annunciatur in uni- verso mundo; testis enim michi est deus, cui servio in spiritu meo in ewangelio filii eius, quod sine intermissione memoriam vestri facio semper in oracionibus meis (Rom. 1). Et hic fidem intellige univer- salem auctoritatem romane ecclesie, singulariter in Petro collatam suis legitimis successoribus, non habitum fidei, qui est omnibus credentibus communis, qui non est in uno ultra alium prediligendus. Dico decimo: Sicut in humano corpore idem sensus com- munis manet subiectis continue defluentibus: sic eadem univer- salis auctoritas in romana ecclesia papis et episcopis continue morientibus et aliis succedentibus. Patet a si- mili, quia semper eadem manet Multavia in Praga et Tiberis in Roma, continue aquis defluentibus et affluentibus — igitur et aucto- 1) In marg.: Nota auctoritatem. — 2) v. 8—13. — 3) v. 32. — 4) v. 7. — 5) Řím. 1, 8—10. (341)
Strana 340
ritas in ecclesia. Et sicut idem situs manet, locis propter defectum locatorum mutatis, sic eadem auctoritas manet in ecclesia adveni- 2432b entibus et morientibus/ prefatis subiectis. Dico un decimo: Sicut sensus particulares non stant voluntati sensus communis, sed iudiciarie potestati: sic fideles in ecclesia non stant voluntati pape, sed auctoritati. Tamen quia si divinitus iudicat, tunc est beatus, Mat. XVI salvatore dicentel): Beatus est Symon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus, qui est in celis; si vero contra-deum iudicat huma- nitus, tunc est sathanas, quemadmodum subditur2): Vade post me, sathana, scandalum michi es, quia non sapis ea, que dei sunt, sed ea que hominum. Manifestum autem quod sathane in hiis, que divinis contrariantur preceptis, non est obediendum. Verumtamen quia in huiusmodi non errat clavium auctoritas, sed dumtaxat exorbitans humana voluntas, hinc dico duodecimo: Sicut voluntas sensus communis fundatur in potestate: sic voluntas pape in ecclesie auctoritate. Patet ex parabola Luc. X, ubi super fundamenta duarum clavium utriusque testamenti, in duobus denariis figuratarum, voluntas ponitur, cum dicitur3) : Et quodcunque supererogaveris etc. i. e. super fundamentum utriusque testamenti quiquid statueris, ut illis testa- mentis nullomodo contraveniatur, pro illo-valore premiabitur fides necessitate clavium et universalis potestatis sive auctoritatis in 2441a ecclesia, quemadmodum sensus communis in humano/ corpore. Taceo de racione humana et eius voluntatis eleccione et imperio, quia apostolus non humane racioni, sed corporali sensa- cioni misterium ecclesie voluit comparare. Capit. X. Consequenter politice sive civiliter.4) Domini salvatoris policiam sequentes, qui ecclesiam catholicam regno celorum fre- quenter comparat in parabolis, eciam se regem eiusdem contestans (de nupciis Mat. XXII et decem virginibus XXV et Luc. XIX) pro- similitudine policie regni terreni dicimus primo5) quod univer- sitas christianorum in terra degencium est Christi regnum in terra totale. Patet ex quam pluribus eius para- bolis, in quibus Mat. XIII6) dicit, quod tollent de regno eius scan- 19 v. 17. — 2) v. 23. — 3) v. 35. — 4) In marg.: Funiculus secundus politicus sive civilis — 5) In marg.: Prop. 1. a dále 2. 3... — 6) v. 41. (342)
ritas in ecclesia. Et sicut idem situs manet, locis propter defectum locatorum mutatis, sic eadem auctoritas manet in ecclesia adveni- 2432b entibus et morientibus/ prefatis subiectis. Dico un decimo: Sicut sensus particulares non stant voluntati sensus communis, sed iudiciarie potestati: sic fideles in ecclesia non stant voluntati pape, sed auctoritati. Tamen quia si divinitus iudicat, tunc est beatus, Mat. XVI salvatore dicentel): Beatus est Symon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus, qui est in celis; si vero contra-deum iudicat huma- nitus, tunc est sathanas, quemadmodum subditur2): Vade post me, sathana, scandalum michi es, quia non sapis ea, que dei sunt, sed ea que hominum. Manifestum autem quod sathane in hiis, que divinis contrariantur preceptis, non est obediendum. Verumtamen quia in huiusmodi non errat clavium auctoritas, sed dumtaxat exorbitans humana voluntas, hinc dico duodecimo: Sicut voluntas sensus communis fundatur in potestate: sic voluntas pape in ecclesie auctoritate. Patet ex parabola Luc. X, ubi super fundamenta duarum clavium utriusque testamenti, in duobus denariis figuratarum, voluntas ponitur, cum dicitur3) : Et quodcunque supererogaveris etc. i. e. super fundamentum utriusque testamenti quiquid statueris, ut illis testa- mentis nullomodo contraveniatur, pro illo-valore premiabitur fides necessitate clavium et universalis potestatis sive auctoritatis in 2441a ecclesia, quemadmodum sensus communis in humano/ corpore. Taceo de racione humana et eius voluntatis eleccione et imperio, quia apostolus non humane racioni, sed corporali sensa- cioni misterium ecclesie voluit comparare. Capit. X. Consequenter politice sive civiliter.4) Domini salvatoris policiam sequentes, qui ecclesiam catholicam regno celorum fre- quenter comparat in parabolis, eciam se regem eiusdem contestans (de nupciis Mat. XXII et decem virginibus XXV et Luc. XIX) pro- similitudine policie regni terreni dicimus primo5) quod univer- sitas christianorum in terra degencium est Christi regnum in terra totale. Patet ex quam pluribus eius para- bolis, in quibus Mat. XIII6) dicit, quod tollent de regno eius scan- 19 v. 17. — 2) v. 23. — 3) v. 35. — 4) In marg.: Funiculus secundus politicus sive civilis — 5) In marg.: Prop. 1. a dále 2. 3... — 6) v. 41. (342)
Strana 341
—— dala. Hoc autem de triumphante ecclesia intelligi non potest, que est omnis scandali expers. Dico secundo, quod tale regnum Christi necessa- rio habet dirigi in fide, lege et moribus Christi. Patet ab exemplo humane policie in suis regnis, que legibus suorum regum necessario conformantur. Et licet lex vetus et nova sint admodum sufficiens directivum in huiusmodi, tamen dico tercio, quod tale regnum debet regi a visibili regitivo, tamen quia ex 20 Methaph. sicut esse consuevimus, ita di- gnamur dici et regi, sed regimen ecclesie est visibile, igitur debet regi a rege i. e. rectore visibili. Et licet Christus Jesus sit rex visibilis/ regens usque ad consumacionem seculi (Mat. XXVIIII): Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consumacionem seculi, tamen dico quarto, quod tale regitivum ecclesie catho- lice debet esse visibiliter versans in humanis cum suis regnicolis. Probatur ab exemplo humane policie, in qua regnicole semper eius indigent direccione, igitur eius presencia visibiliter conversans est necessaria. Verum quia nuda persona nichil universitati posset proficere nec particularis propter regni universalitatem, hinc dico quinto, quod tale regnum debet habere in se universalem formam sive auctoritatem princi- pandi. Probatur, quia in unoquoque genere et ordine est dare unum primum, quod est metrum sive regula omnium aliorum ex X. Methaphisice, sed ecclesia Christianorum est genus dignissimum (I. Petr. II2): Vos estis genus electum) atque ordinatissimum (unde Canticorum VI3) ecclesia describitur: terribilis ut castrorum acies ordinata) — igitur necesse est pro eius ordine esse unum primum, habens auctoritatem universalem secutura ordinandi. Sed quia talis forma universalis auctoritatis est accidens, substanciam pro subiecto requirens, hinc dico sexto, quod talis auctoritas principandi requirit subiectum personale. Patet ex XIIo Metha- phisice, quia mala est pluralitas principancium, cum quilibet pro suo libito doceret,/ imperaret et raperet nec esset qui compesceret 2442a et dirigeret et ad quem quilibet regnicola necessitus curreret; sicut in regno seculari unus rex, sic in ecclesia catholica in uno debet requirere auctoritatem universalem principandi. Et quia rex et regnum correlative se respiciunt, hinc 2441b 1) v. 20. — 2) v 9. — 3) v. 3. (343) ppaam T -duk -
—— dala. Hoc autem de triumphante ecclesia intelligi non potest, que est omnis scandali expers. Dico secundo, quod tale regnum Christi necessa- rio habet dirigi in fide, lege et moribus Christi. Patet ab exemplo humane policie in suis regnis, que legibus suorum regum necessario conformantur. Et licet lex vetus et nova sint admodum sufficiens directivum in huiusmodi, tamen dico tercio, quod tale regnum debet regi a visibili regitivo, tamen quia ex 20 Methaph. sicut esse consuevimus, ita di- gnamur dici et regi, sed regimen ecclesie est visibile, igitur debet regi a rege i. e. rectore visibili. Et licet Christus Jesus sit rex visibilis/ regens usque ad consumacionem seculi (Mat. XXVIIII): Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consumacionem seculi, tamen dico quarto, quod tale regitivum ecclesie catho- lice debet esse visibiliter versans in humanis cum suis regnicolis. Probatur ab exemplo humane policie, in qua regnicole semper eius indigent direccione, igitur eius presencia visibiliter conversans est necessaria. Verum quia nuda persona nichil universitati posset proficere nec particularis propter regni universalitatem, hinc dico quinto, quod tale regnum debet habere in se universalem formam sive auctoritatem princi- pandi. Probatur, quia in unoquoque genere et ordine est dare unum primum, quod est metrum sive regula omnium aliorum ex X. Methaphisice, sed ecclesia Christianorum est genus dignissimum (I. Petr. II2): Vos estis genus electum) atque ordinatissimum (unde Canticorum VI3) ecclesia describitur: terribilis ut castrorum acies ordinata) — igitur necesse est pro eius ordine esse unum primum, habens auctoritatem universalem secutura ordinandi. Sed quia talis forma universalis auctoritatis est accidens, substanciam pro subiecto requirens, hinc dico sexto, quod talis auctoritas principandi requirit subiectum personale. Patet ex XIIo Metha- phisice, quia mala est pluralitas principancium, cum quilibet pro suo libito doceret,/ imperaret et raperet nec esset qui compesceret 2442a et dirigeret et ad quem quilibet regnicola necessitus curreret; sicut in regno seculari unus rex, sic in ecclesia catholica in uno debet requirere auctoritatem universalem principandi. Et quia rex et regnum correlative se respiciunt, hinc 2441b 1) v. 20. — 2) v 9. — 3) v. 3. (343) ppaam T -duk -
Strana 342
dico septimo, quod tale regitivum formale semper idem fuit ab inicio christianitatis et durabit in finem. Probatur, quia ab inicio christianitatis semper fuit et erit eadem christianitas sive regnum Christi formaliter, licet eorum subiecta materialia fuerint continue mutata, quemadmodum in precedenti capitulo de ydemptitate Multavie est exemplificatum. Quia vero forma illius auctoritatis non potest regere, nisi racione subiecti, eo quod actus sunt suppositorum ex 10 Methaphisice, hinc dico octavo, quod talem auctoritatem universali- ter principandi in ecclesia Christus Jesus primum dignatus est accipere incarnatus, tamen quia ipse est primogenitus in multis fratribus secundum apostolum)), hinc ipse ait2) : Ego autem constitutus sum rex et causam propheta assignat: quia Dilexisti iusticiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te deus tuus pre consortibus tuis3) regnicolis in terra, quorum iniit consor- cium quatenus humanatus; sed quia facta disposicione regni digna- tus est a regnicolis celum ascendere, nec decebat regnicolas sine 2442b rectore dimittere,/ hinc dico nono, quod illam auctoritatem universalem principandi primus post Christum Petrus accepit. Patet Joh. ult.4) Pasce oves meas et Mat. XVI5): Quodcunque liga- veris super terram etc. sc. in regno christianismi etc., quemadmo- dum in superioribus est clare deductum, presertim in cap. V, ubi probatum est, quod illam auctoritatem b. Petrus legitimis succes- soribus reliquit. Hinc dico decimo, quod illam auctoritatem univer- salis regiminis in ecclesia nunchabet Johannes XXIII papa. Patet ex concilio Pisano, quod creditur regulariter elegisse Alexandrum V, cui Johannes XXIII creditur legitime successisse. At vero quia deficiente subiecto forme accidentales videntur defi- cere, hine dico undecimo, quod papa cedente vel decedente illa auctoritas manet in successoribus apostolorum, cardinalibus et episcopisa), quibus eciam dictum legitur: Quodcunque ligaveris etc. (Mat. XVIII6), eciamb) secundum deter- minacionem ecclesie. At vero si contingeret papam decedere cum cardinalibus, tunc manebit in episcopis, qui durante ecclesia om- 1) Řím. 8. 29. — 2) Ž. 2, 6. — 3) Ž. 44, 8. — 4) v. 17. — 5) v. 19. — 6) v. 18. a) Psáno: cardinalium episcoporum. b) Psáno: ecclesia. (344)
dico septimo, quod tale regitivum formale semper idem fuit ab inicio christianitatis et durabit in finem. Probatur, quia ab inicio christianitatis semper fuit et erit eadem christianitas sive regnum Christi formaliter, licet eorum subiecta materialia fuerint continue mutata, quemadmodum in precedenti capitulo de ydemptitate Multavie est exemplificatum. Quia vero forma illius auctoritatis non potest regere, nisi racione subiecti, eo quod actus sunt suppositorum ex 10 Methaphisice, hinc dico octavo, quod talem auctoritatem universali- ter principandi in ecclesia Christus Jesus primum dignatus est accipere incarnatus, tamen quia ipse est primogenitus in multis fratribus secundum apostolum)), hinc ipse ait2) : Ego autem constitutus sum rex et causam propheta assignat: quia Dilexisti iusticiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te deus tuus pre consortibus tuis3) regnicolis in terra, quorum iniit consor- cium quatenus humanatus; sed quia facta disposicione regni digna- tus est a regnicolis celum ascendere, nec decebat regnicolas sine 2442b rectore dimittere,/ hinc dico nono, quod illam auctoritatem universalem principandi primus post Christum Petrus accepit. Patet Joh. ult.4) Pasce oves meas et Mat. XVI5): Quodcunque liga- veris super terram etc. sc. in regno christianismi etc., quemadmo- dum in superioribus est clare deductum, presertim in cap. V, ubi probatum est, quod illam auctoritatem b. Petrus legitimis succes- soribus reliquit. Hinc dico decimo, quod illam auctoritatem univer- salis regiminis in ecclesia nunchabet Johannes XXIII papa. Patet ex concilio Pisano, quod creditur regulariter elegisse Alexandrum V, cui Johannes XXIII creditur legitime successisse. At vero quia deficiente subiecto forme accidentales videntur defi- cere, hine dico undecimo, quod papa cedente vel decedente illa auctoritas manet in successoribus apostolorum, cardinalibus et episcopisa), quibus eciam dictum legitur: Quodcunque ligaveris etc. (Mat. XVIII6), eciamb) secundum deter- minacionem ecclesie. At vero si contingeret papam decedere cum cardinalibus, tunc manebit in episcopis, qui durante ecclesia om- 1) Řím. 8. 29. — 2) Ž. 2, 6. — 3) Ž. 44, 8. — 4) v. 17. — 5) v. 19. — 6) v. 18. a) Psáno: cardinalium episcoporum. b) Psáno: ecclesia. (344)
Strana 343
nes perire non possunt, tamen quia iuravit dominus, quod sacer- docium secundum ordinem Melchisedech manebit in eternum. Hinc concludo duodecimo, quod romana ecclesia propter universalem auctoritatem est ab omnibus au- dienda, tum quia habet plenitudinem potestatis, igitur omnes ei tenentur obedire,/ tum quia est eiusdem forme sicut tempore Christi et Petri, tum quia Christus illam omnibus preposuit nec suo regno alias bene providisset, si quilibet pro suo libito impera- ret et dogmatisaret. Proinde sicut tale regitivum formale Christus voluit ordinare, sic ecclesiam suam habuit assecurare, quod il- lud regitivum formale non posset errare, alias pertur- bacionibus ecclesie insufficienter providisset — igitur universitas christianorum non habet in securitate ad personas materiales pa- parum et voluntates respicere, sed ad sepe nominatum regitivum formale. 2451a Capit. XI. Tandem1) ostendenda est necessitas universalis auctoritatis in ecclesia propter humanam salutem, cuius dominus sal- vator est medicus, quemadmodum ait: Non veni vocare iustos, sed peccatores ad penitenciam (Luc. V2). Etenim penitere non est nisi medicinaliter vivere, hinc ex salvatoris cirurgia et phisica, expressa Luc. X in parabola vulnerati in intellectu et affectu, procedemus. Ipse denique omnium infirmitatum nostrarum dignatus est esse particeps dicente apostolo3): Semen Abrahe apprehendit, unde de- buit per omnia assimilari fratribus preter ignoranciam et peccatum, propter que destruenda venerat ex operibus medicine, propter quod salvator dictus est, non ut iudicet et/ condempnet mundum, sed ut 2451b salvetur mundus per ipsum (Joh. III4). Unde quantum est in ipso, venit salvare, sed ipse se interimit, qui precepta medici servare contempnit. Hinc dico primo5), quod universitas christianorum in terris infirmitatibus peccatorum est obnoxia. Probatur, quia totum genus humanum est fomite peccandi vulnera- tum in Adam ex parabola domini salvatoris Luc. X de homine ab Jerusalem descendente in Jericho dicente apostolo: Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, in quo omnes homines 1) In marg.: Funiculus tercius. — 2)v. 32. — 3) v. 16 n. — 4) v. 71. — 5) In marg.: Prop. 1. a dále 2. 3 ... Studie a texty.“ (345)
nes perire non possunt, tamen quia iuravit dominus, quod sacer- docium secundum ordinem Melchisedech manebit in eternum. Hinc concludo duodecimo, quod romana ecclesia propter universalem auctoritatem est ab omnibus au- dienda, tum quia habet plenitudinem potestatis, igitur omnes ei tenentur obedire,/ tum quia est eiusdem forme sicut tempore Christi et Petri, tum quia Christus illam omnibus preposuit nec suo regno alias bene providisset, si quilibet pro suo libito impera- ret et dogmatisaret. Proinde sicut tale regitivum formale Christus voluit ordinare, sic ecclesiam suam habuit assecurare, quod il- lud regitivum formale non posset errare, alias pertur- bacionibus ecclesie insufficienter providisset — igitur universitas christianorum non habet in securitate ad personas materiales pa- parum et voluntates respicere, sed ad sepe nominatum regitivum formale. 2451a Capit. XI. Tandem1) ostendenda est necessitas universalis auctoritatis in ecclesia propter humanam salutem, cuius dominus sal- vator est medicus, quemadmodum ait: Non veni vocare iustos, sed peccatores ad penitenciam (Luc. V2). Etenim penitere non est nisi medicinaliter vivere, hinc ex salvatoris cirurgia et phisica, expressa Luc. X in parabola vulnerati in intellectu et affectu, procedemus. Ipse denique omnium infirmitatum nostrarum dignatus est esse particeps dicente apostolo3): Semen Abrahe apprehendit, unde de- buit per omnia assimilari fratribus preter ignoranciam et peccatum, propter que destruenda venerat ex operibus medicine, propter quod salvator dictus est, non ut iudicet et/ condempnet mundum, sed ut 2451b salvetur mundus per ipsum (Joh. III4). Unde quantum est in ipso, venit salvare, sed ipse se interimit, qui precepta medici servare contempnit. Hinc dico primo5), quod universitas christianorum in terris infirmitatibus peccatorum est obnoxia. Probatur, quia totum genus humanum est fomite peccandi vulnera- tum in Adam ex parabola domini salvatoris Luc. X de homine ab Jerusalem descendente in Jericho dicente apostolo: Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, in quo omnes homines 1) In marg.: Funiculus tercius. — 2)v. 32. — 3) v. 16 n. — 4) v. 71. — 5) In marg.: Prop. 1. a dále 2. 3 ... Studie a texty.“ (345)
Strana 344
24522 peccaverunt (Rom. V1) Igitur et genus sive universitas christiano- rum est obnoxia infirmitatibus peccatorum. Verum quia talis digna- cione omnipotentis erat reintegranda, hinc dico secundo, quod universitas christianorum indiget medicis et medicinis. Probatur, quia sani non egent illis, sed qui male habent (Luc. V2), tamen quia aliter mederi et sanari nequeunt, postquam omnes simul declinaverunt et inutiles facti sunt, corrupti et abhominabiles facti sunt in iniquitatibus suis (Ps. LII3), ymo et in studiis suis (Ps. XIII4), hinc in vasis sa- cramentorum sunt medicine peccatorum. Sed quia potestas applicandi medicinas visibiliter requiritur, hine dico tercio, quod universitas christianorum indiget medico visibili in terris. Probatur, quia infirmi sunt visibiles et infirmitas visibilis, igitur et medicus debet esse visibilis. Sed quia egera) ingemiscit ex carencia medici, hinc dico quarto, quod/universitas christianorum indiget medico sibi visibiliter conversante. Probatur, quia existens in infirmitatibus diversis et continuis necessitatur eum presencialiter habere, ut possit frequenter ad eum recurrere. Non enim est homo super terram, qui faciat bonum et non peccet.5) Sed quia secundum exigenciam morbi est indigencia medicine, hinc dico quinto, quod talis universitas indiget plenitudine universalis medicine in terris. Probatur, quia indiget tanta latitudine medicine tam intensive quam exten- sive gradualiter, quanta est latitudo morbi, [que] intensive diversimode in singulis, extensive vero in omnibus usque ad consumacionem seculi est duratura tamquam mortis previa — igitur necessaria est universitas medicine eciam ad finem mundi durature. Verum quia medicina non proficeret, nisi potestas adesset apostolicitatis, hinc dico sexto, quod talis potestas medendi uni- versaliter debet inessemedico istius üniversalitatis. Patet, quia alias non esset sufficienter provisum infirmitati istius universitatis, nisi medicus foret et compateretur infirmis. Hinc apostolus ait: Non enim habemus pontificem, qui non posset com- pati infirmitatibus nostris (Hebr. IV6). Quoniam vero infirmitas est in propatulo, igitur et medicus : hine dico septimo, quod talis potestas universaliter 2452b medendi est in uno! medico principaliter requiren- 1) v. 12. — 2) v. 31. — 3) v. 4. — 4) v. 1. — 5) III. Král. 8, 46; II. Par. 6, 36. — 6) v. 15. a) Text: eget. (346)
24522 peccaverunt (Rom. V1) Igitur et genus sive universitas christiano- rum est obnoxia infirmitatibus peccatorum. Verum quia talis digna- cione omnipotentis erat reintegranda, hinc dico secundo, quod universitas christianorum indiget medicis et medicinis. Probatur, quia sani non egent illis, sed qui male habent (Luc. V2), tamen quia aliter mederi et sanari nequeunt, postquam omnes simul declinaverunt et inutiles facti sunt, corrupti et abhominabiles facti sunt in iniquitatibus suis (Ps. LII3), ymo et in studiis suis (Ps. XIII4), hinc in vasis sa- cramentorum sunt medicine peccatorum. Sed quia potestas applicandi medicinas visibiliter requiritur, hine dico tercio, quod universitas christianorum indiget medico visibili in terris. Probatur, quia infirmi sunt visibiles et infirmitas visibilis, igitur et medicus debet esse visibilis. Sed quia egera) ingemiscit ex carencia medici, hinc dico quarto, quod/universitas christianorum indiget medico sibi visibiliter conversante. Probatur, quia existens in infirmitatibus diversis et continuis necessitatur eum presencialiter habere, ut possit frequenter ad eum recurrere. Non enim est homo super terram, qui faciat bonum et non peccet.5) Sed quia secundum exigenciam morbi est indigencia medicine, hinc dico quinto, quod talis universitas indiget plenitudine universalis medicine in terris. Probatur, quia indiget tanta latitudine medicine tam intensive quam exten- sive gradualiter, quanta est latitudo morbi, [que] intensive diversimode in singulis, extensive vero in omnibus usque ad consumacionem seculi est duratura tamquam mortis previa — igitur necessaria est universitas medicine eciam ad finem mundi durature. Verum quia medicina non proficeret, nisi potestas adesset apostolicitatis, hinc dico sexto, quod talis potestas medendi uni- versaliter debet inessemedico istius üniversalitatis. Patet, quia alias non esset sufficienter provisum infirmitati istius universitatis, nisi medicus foret et compateretur infirmis. Hinc apostolus ait: Non enim habemus pontificem, qui non posset com- pati infirmitatibus nostris (Hebr. IV6). Quoniam vero infirmitas est in propatulo, igitur et medicus : hine dico septimo, quod talis potestas universaliter 2452b medendi est in uno! medico principaliter requiren- 1) v. 12. — 2) v. 31. — 3) v. 4. — 4) v. 1. — 5) III. Král. 8, 46; II. Par. 6, 36. — 6) v. 15. a) Text: eget. (346)
Strana 345
da. Patet ex parabola Samaritani, in qua illa universitas curanda uni stabulario committitur cum plenitudine potestatis et cure, dum dicitur: Curam illius habe et quodcunque supererogaveris etc. Dico octavo, quod talis medicus habet omnem ple- nitudinem posse animas curandi, quemadmodum si fuerit universalis medicus corporum. Patet ex sufficienti provisione sibi facta per Samaritanum in spiritualibus. Unde restat, quod eciam sit decenter provisus in temporalibus, ideo enim est pro- omnibusa) medela, ut a rege accipiat donacionem: Da ergo locum medico, est enim tempus, quando in manus eius incurras (Eccli 381), quod non solum de corporalibus medicis, sed de spiritualibus principaliusb) intelligitur, quemadmodum et ibi subditur2): Ipsi vero dominum deprecabuntur, ut dirigat requiem eorum et sanitatem prop- ter conversacionem eorum. Hinc dico nono, quod nullus christianus illius universalis medici in terris curam subrefugiens po- terit salvari. Probatur, quia nullus christianus sine illa cura et medicina sacramentorum potest salvari eam respuens (Joh. 3: Nisi quis renatus etc. et Joh. VI Nisi manducaveritis etc.3); sed illa cura universalis est illi medico singulariter commissa ex pre- cedentibus — igitur nullus christianus sine talis cure obediencia potest salvari. Dico decimo, quod talis universalis medicus potest novos modos/ curandi adhibere. Probatur, quia 2461a medicus et medicine proporcionantur langworibus, tamen quia sunt propter illos — sed langwores peccandi continue innovantur salvatore dicente4): Habundabit iniquitas et refrigescet caritas mul- torum. Hinc potest diversas incisiones et fleubotomias excommuni- cacionum, suspensionum etc. adhibere auctoritate salvatoris sibi universaliter dicentis: Quodcunque superogaveris ubi supra Dico undecimo, quod talem formam sive auctori- tatem universalis medicine primum Christus digna- tus est gerere. Probatur ex suis verbis, quibus ait Luc. 4 trans- sumptive et Ys. LXI originative5): Spiritus domini super me, propter quod unxit me ad annunciandum mansuetis misit me, ut mederer contritos corde et predicarem captivis indulgenciam. etc., ubi suffi- cienter plenitudo medendi exprimitur tam quoad intellectum, cum 1) v. 11. 13. — 2) v. 14. — 3) Jan 3, 3; 6, 54. — 4) Mat. 24, 12. 5) Luk. 4, 18 n.; ls. 61, 1 n. a) Text: per omnes. b) Text: principalibus. (347) 73 1
da. Patet ex parabola Samaritani, in qua illa universitas curanda uni stabulario committitur cum plenitudine potestatis et cure, dum dicitur: Curam illius habe et quodcunque supererogaveris etc. Dico octavo, quod talis medicus habet omnem ple- nitudinem posse animas curandi, quemadmodum si fuerit universalis medicus corporum. Patet ex sufficienti provisione sibi facta per Samaritanum in spiritualibus. Unde restat, quod eciam sit decenter provisus in temporalibus, ideo enim est pro- omnibusa) medela, ut a rege accipiat donacionem: Da ergo locum medico, est enim tempus, quando in manus eius incurras (Eccli 381), quod non solum de corporalibus medicis, sed de spiritualibus principaliusb) intelligitur, quemadmodum et ibi subditur2): Ipsi vero dominum deprecabuntur, ut dirigat requiem eorum et sanitatem prop- ter conversacionem eorum. Hinc dico nono, quod nullus christianus illius universalis medici in terris curam subrefugiens po- terit salvari. Probatur, quia nullus christianus sine illa cura et medicina sacramentorum potest salvari eam respuens (Joh. 3: Nisi quis renatus etc. et Joh. VI Nisi manducaveritis etc.3); sed illa cura universalis est illi medico singulariter commissa ex pre- cedentibus — igitur nullus christianus sine talis cure obediencia potest salvari. Dico decimo, quod talis universalis medicus potest novos modos/ curandi adhibere. Probatur, quia 2461a medicus et medicine proporcionantur langworibus, tamen quia sunt propter illos — sed langwores peccandi continue innovantur salvatore dicente4): Habundabit iniquitas et refrigescet caritas mul- torum. Hinc potest diversas incisiones et fleubotomias excommuni- cacionum, suspensionum etc. adhibere auctoritate salvatoris sibi universaliter dicentis: Quodcunque superogaveris ubi supra Dico undecimo, quod talem formam sive auctori- tatem universalis medicine primum Christus digna- tus est gerere. Probatur ex suis verbis, quibus ait Luc. 4 trans- sumptive et Ys. LXI originative5): Spiritus domini super me, propter quod unxit me ad annunciandum mansuetis misit me, ut mederer contritos corde et predicarem captivis indulgenciam. etc., ubi suffi- cienter plenitudo medendi exprimitur tam quoad intellectum, cum 1) v. 11. 13. — 2) v. 14. — 3) Jan 3, 3; 6, 54. — 4) Mat. 24, 12. 5) Luk. 4, 18 n.; ls. 61, 1 n. a) Text: per omnes. b) Text: principalibus. (347) 73 1
Strana 346
2461b dicitur: predicare captivis, quam quoad affectuma), cum subiun- gitur: ut mederer contritos corde, ymo ut omnis predicacio et infor- macio intellectus fiat propter medelam affectus et per consequens ut obediatur medico universali prefato, quod causalis coniunccio „ut“ exprimit, cum per salvatorem dicitur: ad anunciandum man- suetis misit me, „ut“ mederer contritos; cumque frivole iniuriantes predicto universali medico nec sint mansueti nec contriti: liquet quod nec est eis predicandum nec per sacramenta succurrendum, nisi ob spem conterendi. Et quia talis est papa, hinc dico duodecimo, quod Christus talem univer- salem curam primum b. Petro et in eius persona suis legitimis successoribus usque ad consumacionem seculi dignatus est committere. Patet ex premissis fre- quentatis, quibus/ dicendo: Pasce oves meas totum gregem intel- lexit, de quo premiserat: Curam illius habe et quodcunque supere- rogaveris, ego cum rediero, reddam tibi (Luc. X1). Sed non redibit nisi in fine seculi, quando congregabuntur ante eum omnes gentes et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab edis (Mat. XXV2) — igitur usque ad illum reditum pape humillime est obediendum et medicinis suis subiacendumb). Quod ipse prestare dignetur, qui est in secula benedictus Amen3). 1) v. 35. — 2) v. 32. 3) Sit laus deo patri, summo Christo decus, spiritui sancto honor trinus et unus. a) Psáno: effectum. b) Psáno: subiciendum. (348)
2461b dicitur: predicare captivis, quam quoad affectuma), cum subiun- gitur: ut mederer contritos corde, ymo ut omnis predicacio et infor- macio intellectus fiat propter medelam affectus et per consequens ut obediatur medico universali prefato, quod causalis coniunccio „ut“ exprimit, cum per salvatorem dicitur: ad anunciandum man- suetis misit me, „ut“ mederer contritos; cumque frivole iniuriantes predicto universali medico nec sint mansueti nec contriti: liquet quod nec est eis predicandum nec per sacramenta succurrendum, nisi ob spem conterendi. Et quia talis est papa, hinc dico duodecimo, quod Christus talem univer- salem curam primum b. Petro et in eius persona suis legitimis successoribus usque ad consumacionem seculi dignatus est committere. Patet ex premissis fre- quentatis, quibus/ dicendo: Pasce oves meas totum gregem intel- lexit, de quo premiserat: Curam illius habe et quodcunque supere- rogaveris, ego cum rediero, reddam tibi (Luc. X1). Sed non redibit nisi in fine seculi, quando congregabuntur ante eum omnes gentes et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab edis (Mat. XXV2) — igitur usque ad illum reditum pape humillime est obediendum et medicinis suis subiacendumb). Quod ipse prestare dignetur, qui est in secula benedictus Amen3). 1) v. 35. — 2) v. 32. 3) Sit laus deo patri, summo Christo decus, spiritui sancto honor trinus et unus. a) Psáno: effectum. b) Psáno: subiciendum. (348)
Strana 347
ROČNÍK I. ČÍSLO 4. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. XIV. Kostnický rozsudek nad Husem. Nahlédnouti do vzniku dokumentů jest nám v XV. stol. zřídka popřáno. Akt opisuje se z konceptu na čisto a pak do kopiáře, tak že jest z pravidla zachován originál neb kopie, řídčeji koncept. Také nelze v obyčejných případech v konceptu očekávati něco zvláštního, poněvadž pro většinu listin jest stano- vena stálá forma obsažená ve formulářích. Ale v mimořádně důležitých aktech mohly by nám opravy a změny v konceptu přece prozraditi leccos cenného neb aspoň zajímavého. Jako příklad uvádím dokument značné dojista důležitosti: Kostnický rozsudek nad Husem. Dokument ten vyskytuje se nejen v denících a kronikách Kostnického sněmu, nýbrž i samostatně v rukopisech velmi často a jest uveřejněn Hardtem IV. 435—440. Ale v rukopise kra- kovském 1478 nalezl jsem jej ve dvojí formě, jež nám jej uka- zuje ve vzniku. Tam jest totiž na sedmi foliových stranách (323a—326a) roz- sudek ten opsán dvakráte, a to tak, že první opis jest na fol. 323ab a pokračování na fol. 326a, druhý pak jest na fol. 324a—325b je tedy každý na dvou listech (složeném archu) a druhý jest při vazbě vložen do prvního. Původně byl každý arch pro sebe a druhý následuje časově za prvním a jest na něm závislý. „Studie a texty.“ (349)
ROČNÍK I. ČÍSLO 4. STUDIE ATEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM. XIV. Kostnický rozsudek nad Husem. Nahlédnouti do vzniku dokumentů jest nám v XV. stol. zřídka popřáno. Akt opisuje se z konceptu na čisto a pak do kopiáře, tak že jest z pravidla zachován originál neb kopie, řídčeji koncept. Také nelze v obyčejných případech v konceptu očekávati něco zvláštního, poněvadž pro většinu listin jest stano- vena stálá forma obsažená ve formulářích. Ale v mimořádně důležitých aktech mohly by nám opravy a změny v konceptu přece prozraditi leccos cenného neb aspoň zajímavého. Jako příklad uvádím dokument značné dojista důležitosti: Kostnický rozsudek nad Husem. Dokument ten vyskytuje se nejen v denících a kronikách Kostnického sněmu, nýbrž i samostatně v rukopisech velmi často a jest uveřejněn Hardtem IV. 435—440. Ale v rukopise kra- kovském 1478 nalezl jsem jej ve dvojí formě, jež nám jej uka- zuje ve vzniku. Tam jest totiž na sedmi foliových stranách (323a—326a) roz- sudek ten opsán dvakráte, a to tak, že první opis jest na fol. 323ab a pokračování na fol. 326a, druhý pak jest na fol. 324a—325b je tedy každý na dvou listech (složeném archu) a druhý jest při vazbě vložen do prvního. Původně byl každý arch pro sebe a druhý následuje časově za prvním a jest na něm závislý. „Studie a texty.“ (349)
Strana 348
První jest kaligrafický opis původního konceptu, psaný až po slova: „auctoritate huiusmodi sacri concilii“ jednou, velmi elegantní rukou, od slov pak: „eundem Joh. Huss“ druhou poně- kud hrubší rukou a bledším inkoustem. Závěr: „si abiuraverit“ jest korrigován a tak opravený pod tím opsán ještě jednou. Druhý koncept používá prvního a mění jej poněkud. Mimo změny jen formální1) zasluhuje povšimnutí zdůraznění odsouzení Viklefovy nauky: kdežto první koncept jen praví, že na římské synodě nauka jeho byla uznána hodnou odsouzení a spisy hod- nými spálení, dodává druhý, že se tak stalo skutečně: „et doctri- nam ipsam dampnatam et libros eius, talem doctrinam insanam et pestiferam includentes, combustos fuisse cum effectu“, ač knihy Viklefovy nebyly spáleny v Římě, nýbrž v Praze. Kdežto první koncept dává Husovi čestný titul: „magister in artibus et baccalarius in theologia formatus universitatis studii Pragensis“, praví druhý: „quidam Johannes Huss, in hoc sacro concilio presencialiter hic constitutus“. První dí jen, že Hus jako žák Viklefův učil mnohým člán- kům dole psaným a jiným, druhý praví přesněji, že učil bludům Viklefovým a vytýká, že se to stalo po onom odsouzení a proti rozhodnutí synody římské: „post et contra condempnacionem et decretum huiusmodi ausu temerario contraveniens errores eius plures et hereses ... dogmatisavit“. Nauky ty dle prvního byly odsouzeny mistry různých universit, dle druhého církví svatou, arcibiskupy a biskupy různých říší a mistry několika universit. K vině Husově přidává druhý, že se protivil v Praze odsouzení článků Viklefových, mluvě proti němu na universitě a v kázáních, a že nazýval Vikleta mužem katolickým a učitelem evangelickým. K odsouzení knih či traktátů a jiných spisků Husových chce druhý koncept připojiti i postilly na evangelia a epištoly a při- dává skutečně i všeliké překlady z jeho spisů. V prvním se prostě udává, že odsouzení se děje po ve- řejném slyšení a řádném předběžném vyšetřování, druhý doplňuje, že články byly přirovnány ke knihám Husovým, vlastní jeho rukou psaným, v jeho přítomnosti a za jeho souhlasu. Zajímavé jest, jak bylo změněno odůvodnění konečného rozsudku. Hájení Viklefa, jež tu má první koncept, jest vyne- cháno, za to s důrazem připomenuto, že setrval mistr ně- kolik let v censurách církevních na pohoršení věřících 1) Tak bylo formálně chybné: „auctoritate huius concilii“. (350)
První jest kaligrafický opis původního konceptu, psaný až po slova: „auctoritate huiusmodi sacri concilii“ jednou, velmi elegantní rukou, od slov pak: „eundem Joh. Huss“ druhou poně- kud hrubší rukou a bledším inkoustem. Závěr: „si abiuraverit“ jest korrigován a tak opravený pod tím opsán ještě jednou. Druhý koncept používá prvního a mění jej poněkud. Mimo změny jen formální1) zasluhuje povšimnutí zdůraznění odsouzení Viklefovy nauky: kdežto první koncept jen praví, že na římské synodě nauka jeho byla uznána hodnou odsouzení a spisy hod- nými spálení, dodává druhý, že se tak stalo skutečně: „et doctri- nam ipsam dampnatam et libros eius, talem doctrinam insanam et pestiferam includentes, combustos fuisse cum effectu“, ač knihy Viklefovy nebyly spáleny v Římě, nýbrž v Praze. Kdežto první koncept dává Husovi čestný titul: „magister in artibus et baccalarius in theologia formatus universitatis studii Pragensis“, praví druhý: „quidam Johannes Huss, in hoc sacro concilio presencialiter hic constitutus“. První dí jen, že Hus jako žák Viklefův učil mnohým člán- kům dole psaným a jiným, druhý praví přesněji, že učil bludům Viklefovým a vytýká, že se to stalo po onom odsouzení a proti rozhodnutí synody římské: „post et contra condempnacionem et decretum huiusmodi ausu temerario contraveniens errores eius plures et hereses ... dogmatisavit“. Nauky ty dle prvního byly odsouzeny mistry různých universit, dle druhého církví svatou, arcibiskupy a biskupy různých říší a mistry několika universit. K vině Husově přidává druhý, že se protivil v Praze odsouzení článků Viklefových, mluvě proti němu na universitě a v kázáních, a že nazýval Vikleta mužem katolickým a učitelem evangelickým. K odsouzení knih či traktátů a jiných spisků Husových chce druhý koncept připojiti i postilly na evangelia a epištoly a při- dává skutečně i všeliké překlady z jeho spisů. V prvním se prostě udává, že odsouzení se děje po ve- řejném slyšení a řádném předběžném vyšetřování, druhý doplňuje, že články byly přirovnány ke knihám Husovým, vlastní jeho rukou psaným, v jeho přítomnosti a za jeho souhlasu. Zajímavé jest, jak bylo změněno odůvodnění konečného rozsudku. Hájení Viklefa, jež tu má první koncept, jest vyne- cháno, za to s důrazem připomenuto, že setrval mistr ně- kolik let v censurách církevních na pohoršení věřících 1) Tak bylo formálně chybné: „auctoritate huius concilii“. (350)
Strana 349
a že na potupu stolice apoštolské a moci klíčů podal appellaci k Pánu Ježíši jakožto nejvyššímu soudci, pominuv řádných prostředků církevních. Vůbec jest tento kus nejvíce roz- množen a zrovna znova koncipován. Nejdůležitější však změna jest v prohlášení trestu. První koncept má napřed trest pro zatvrzelé kacířství a pak teprve mírnější trest, kdyby Hus odvolal, tento, jak již bylo řečeno, opra- vovaný a opsaný ještě jednou. Ve druhém konceptu však jest pořad tento zaměněn. To, tuším, není náhodou, nýbrž proto, že v době mezi oběma koncepty vzrostla naděje, že Hus odvolá. Bylo to asi tehdy, kdy se sněm rozhodl, že předloží Husovi nej- mírnější formuli odvolací, jíž by odstraněna byla námitka jeho, že jest proti jeho svědomí odvolati něco, čemu neučil, totiž aby odvolal články, jež vyňaty byly z jeho spisů, o ostatních pak, jež dotvrzovali svědci, aby prohlásil, že jim nikdy neučil, a kdyby jim byl učil, že by byl jednal chybně, protože jsou bludny. Sněm zajisté mohl důvodně očekávati, že Hus jednak s ohledem na krajní mírnost sněmu, jednak i — a to zvláště — v důsledcích svých dosavadních výroků formuli tu přijme a odvolá.1) Ale Hus nepřijal ani této formule, a tak jest ovšem v našem aktu trest degradace a vydání rameni světskému zase na místě prvním, či vlastně jediném, ježto druhý se stal bezpředmětným a v ruko- pisech obyčejně chybí. Tento druhý koncept není ještě definitivní. Byl předložen ke schválení, patrně předsedovi komise, a ten v něm zase opravil některé věci. Korektury ty jsou na okraji drobným písmem a tý- kají se z části stilisace, z části i obsahu. Tak přetrhl korektor postilly Husovy, jež chtěl výslovně odsouditi druhý koncept;2) dlouhou větou zdůraznil, že články zavržené byly při vy- šetřování shledány v knihách, vlastní rukou Huso- vou psaných, a že Hus sám se přiznal před sněmem, že v jeho 1) S jakou radostí by to byl sněm přijal, lze souditi z konceptu, kde se praví: „ad abiurandum gaudens admittit ipsum cum filio prodigo peccata sua sponte confitentem et ad penitenciam reversum in eius collum irruens suscipit amplexando“. 2) Skladatel druhého konceptu cítil dobře, že postilly nejsou vlastně ani „libri seu tractatus“ ani „alii tractatus et opuscula“, a prostě „libri“ není nikde řečeno; proto chtěl postilly vložiti do rozsudku výslovně. Kardinál, koncept opravující, úmysl ten odmítl. Proč asi? Soudil přece, že jsou v oněch slovech zahrnuty i postilly? Či se mu zdálo nevhodným odsuzovati výklady slova Božího, jichž sněm nezkoumal? Pak by bylo lze uzavírati, že postilly Husovy sněmem Kostnickým vlastně nejsou odsouzeny. (351) I *
a že na potupu stolice apoštolské a moci klíčů podal appellaci k Pánu Ježíši jakožto nejvyššímu soudci, pominuv řádných prostředků církevních. Vůbec jest tento kus nejvíce roz- množen a zrovna znova koncipován. Nejdůležitější však změna jest v prohlášení trestu. První koncept má napřed trest pro zatvrzelé kacířství a pak teprve mírnější trest, kdyby Hus odvolal, tento, jak již bylo řečeno, opra- vovaný a opsaný ještě jednou. Ve druhém konceptu však jest pořad tento zaměněn. To, tuším, není náhodou, nýbrž proto, že v době mezi oběma koncepty vzrostla naděje, že Hus odvolá. Bylo to asi tehdy, kdy se sněm rozhodl, že předloží Husovi nej- mírnější formuli odvolací, jíž by odstraněna byla námitka jeho, že jest proti jeho svědomí odvolati něco, čemu neučil, totiž aby odvolal články, jež vyňaty byly z jeho spisů, o ostatních pak, jež dotvrzovali svědci, aby prohlásil, že jim nikdy neučil, a kdyby jim byl učil, že by byl jednal chybně, protože jsou bludny. Sněm zajisté mohl důvodně očekávati, že Hus jednak s ohledem na krajní mírnost sněmu, jednak i — a to zvláště — v důsledcích svých dosavadních výroků formuli tu přijme a odvolá.1) Ale Hus nepřijal ani této formule, a tak jest ovšem v našem aktu trest degradace a vydání rameni světskému zase na místě prvním, či vlastně jediném, ježto druhý se stal bezpředmětným a v ruko- pisech obyčejně chybí. Tento druhý koncept není ještě definitivní. Byl předložen ke schválení, patrně předsedovi komise, a ten v něm zase opravil některé věci. Korektury ty jsou na okraji drobným písmem a tý- kají se z části stilisace, z části i obsahu. Tak přetrhl korektor postilly Husovy, jež chtěl výslovně odsouditi druhý koncept;2) dlouhou větou zdůraznil, že články zavržené byly při vy- šetřování shledány v knihách, vlastní rukou Huso- vou psaných, a že Hus sám se přiznal před sněmem, že v jeho 1) S jakou radostí by to byl sněm přijal, lze souditi z konceptu, kde se praví: „ad abiurandum gaudens admittit ipsum cum filio prodigo peccata sua sponte confitentem et ad penitenciam reversum in eius collum irruens suscipit amplexando“. 2) Skladatel druhého konceptu cítil dobře, že postilly nejsou vlastně ani „libri seu tractatus“ ani „alii tractatus et opuscula“, a prostě „libri“ není nikde řečeno; proto chtěl postilly vložiti do rozsudku výslovně. Kardinál, koncept opravující, úmysl ten odmítl. Proč asi? Soudil přece, že jsou v oněch slovech zahrnuty i postilly? Či se mu zdálo nevhodným odsuzovati výklady slova Božího, jichž sněm nezkoumal? Pak by bylo lze uzavírati, že postilly Husovy sněmem Kostnickým vlastně nejsou odsouzeny. (351) I *
Strana 350
knihách jsou1); za to však dále vynechal celé místo, jež o té věci byl vložil autor druhého konceptu, a odkazuje tu na výpovědi četných a věrohodných svědků, jež byly ve slyšení Hu- sovi čteny a z nichž jest patrno, že po mnoho let učil a kázal mnoho pohoršlivého, pobuřujícího a bludného. Také první, mír- nější dekret trestní jest opraven a doplněn2), druhý však zůstal nezměněn. Tento tak opravený koncept byl znova opsán, a to jest de- finitivní znění rozsudku nad Husem. Text Hardtův jest s ním shodný a kde se od něho, v maličkostech jen, odchyluje, nutno jej opraviti, jak by při kritickém vydání bylo zřejmo z rukopisů3). Jak se dostal ten dokument do Krakova, jest záhadno. Tuším, že jej nějak dostal Páleč, jenž byl snad při koncipování účasten, a přinesl jej s sebou do Krakova. Svědčí pro to, že jest v témže rukopise notářský akt o pražské schůzi radniční, jejž jsem uveřejnil v čís. I. Studií. Aby vznik ortelu Husova bylo viděti, uveřejňuji oba kon- cepty vedle sebe; kde druhý něco mění neb k prvnímu přidává, naznačuji kursivou a místa, jež ve druhém konceptu změnil korektor, dávám do hranatých závorek, udávaje vždy opravy a tedy definitivní znění rozsudku pod čarou. K vůli tomu také kladu i v prvním konceptu mírnější trest na místo první. 1) articulos infrascriptos, qui habita collacione per plures magistros in sacra pagina reperti fuerunt contineri in eius libris et opusculis (t. j. De ecclesia, Contra Páleč a Contra Stanislaum), eius manu propria scriptis, et quos eciam idem Jo. in publica audiencia coram patribus et prelatis huius sacri concilii confessus fuit in suis libris et opusculis contineri. 2) „Suscipit amplexando“, jež se zdálo silným, změněno v „suscipiendo“; přidáno, že sněm zbavuje Husa na pokornou jeho prosbu klatby; nauky jeho označeny jako „minus sanae et a fide deviae ac erroneae“ a o činnosti jeho dodáno, že byla „in fidei catholicae gravissimum periculum“. 3) Přirovnal jsem text Hardtův ke dvěma rukopisům mor. arch. zemsk. Cer. II. 234 a Cer. II. 303, z nichž druhý má text přesnější, a oba mají místo Hardtova 436 ř. 13 prius — per prius, ř. 20 iuris utriusque — utriusque iuris, ř. 26 in eisdem libris — in eius libris, 30, 31 ř. in suis libris con- tineri et opusculis — in suius libris et opusculis contineri. 438 ř. 11 suspectos - suspectum vel suspectos (Cer. II. 234); 437 ř. 11 Sent.: per quorum — et per quorum, 20. ř. quam fert — quam profert, 25 ř. plurima scandala — plurima scandalosa; 438 ř. 4 Sent.: hereticum fuisse — mají oba rkpp.: fuisse et esse, ač kor. „et esse“ přetrhl; na prvém místě (437 ř. 22) však zůstalo i u Hardta. Zřejmě chybné jest u Hardta 435 ř. 38 a ceteris místo a certis, a 439 ř. 3 quod agere valeat místo quid agere. Změniti dlužno 435 ř. 33 personaliter v presencialiter (presencialiter hic constitutum = hic presentem), ač Cer. II. 303 má také personaliter. Hardtovo 438 ř. 4 et fautorie jest chyba, jež zůstala v konceptu a jest i v rukopisech. (352)
knihách jsou1); za to však dále vynechal celé místo, jež o té věci byl vložil autor druhého konceptu, a odkazuje tu na výpovědi četných a věrohodných svědků, jež byly ve slyšení Hu- sovi čteny a z nichž jest patrno, že po mnoho let učil a kázal mnoho pohoršlivého, pobuřujícího a bludného. Také první, mír- nější dekret trestní jest opraven a doplněn2), druhý však zůstal nezměněn. Tento tak opravený koncept byl znova opsán, a to jest de- finitivní znění rozsudku nad Husem. Text Hardtův jest s ním shodný a kde se od něho, v maličkostech jen, odchyluje, nutno jej opraviti, jak by při kritickém vydání bylo zřejmo z rukopisů3). Jak se dostal ten dokument do Krakova, jest záhadno. Tuším, že jej nějak dostal Páleč, jenž byl snad při koncipování účasten, a přinesl jej s sebou do Krakova. Svědčí pro to, že jest v témže rukopise notářský akt o pražské schůzi radniční, jejž jsem uveřejnil v čís. I. Studií. Aby vznik ortelu Husova bylo viděti, uveřejňuji oba kon- cepty vedle sebe; kde druhý něco mění neb k prvnímu přidává, naznačuji kursivou a místa, jež ve druhém konceptu změnil korektor, dávám do hranatých závorek, udávaje vždy opravy a tedy definitivní znění rozsudku pod čarou. K vůli tomu také kladu i v prvním konceptu mírnější trest na místo první. 1) articulos infrascriptos, qui habita collacione per plures magistros in sacra pagina reperti fuerunt contineri in eius libris et opusculis (t. j. De ecclesia, Contra Páleč a Contra Stanislaum), eius manu propria scriptis, et quos eciam idem Jo. in publica audiencia coram patribus et prelatis huius sacri concilii confessus fuit in suis libris et opusculis contineri. 2) „Suscipit amplexando“, jež se zdálo silným, změněno v „suscipiendo“; přidáno, že sněm zbavuje Husa na pokornou jeho prosbu klatby; nauky jeho označeny jako „minus sanae et a fide deviae ac erroneae“ a o činnosti jeho dodáno, že byla „in fidei catholicae gravissimum periculum“. 3) Přirovnal jsem text Hardtův ke dvěma rukopisům mor. arch. zemsk. Cer. II. 234 a Cer. II. 303, z nichž druhý má text přesnější, a oba mají místo Hardtova 436 ř. 13 prius — per prius, ř. 20 iuris utriusque — utriusque iuris, ř. 26 in eisdem libris — in eius libris, 30, 31 ř. in suis libris con- tineri et opusculis — in suius libris et opusculis contineri. 438 ř. 11 suspectos - suspectum vel suspectos (Cer. II. 234); 437 ř. 11 Sent.: per quorum — et per quorum, 20. ř. quam fert — quam profert, 25 ř. plurima scandala — plurima scandalosa; 438 ř. 4 Sent.: hereticum fuisse — mají oba rkpp.: fuisse et esse, ač kor. „et esse“ přetrhl; na prvém místě (437 ř. 22) však zůstalo i u Hardta. Zřejmě chybné jest u Hardta 435 ř. 38 a ceteris místo a certis, a 439 ř. 3 quod agere valeat místo quid agere. Změniti dlužno 435 ř. 33 personaliter v presencialiter (presencialiter hic constitutum = hic presentem), ač Cer. II. 303 má také personaliter. Hardtovo 438 ř. 4 et fautorie jest chyba, jež zůstala v konceptu a jest i v rukopisech. (352)
Strana 351
3234 Sententia condemnationis Mgri Joh. Hus. Sacros(anctum generale conci- lium Constanciense divinitus con)- gregatum et ecclesiam catholicam represent(ans ad perpetuam rei memoriam. Quia teste veri)tate arbor mala fructus malos (facere consuevit, hinc est, quod vir dampnaUte memorie Johannes Wicleft sua?) pestifera doctrina non in Christo Jesu per ewan- gelium, ut olim sancti patres fi- deles filios genuere?, sed contra Cbristi salutarem fidem velut radix virulenta plures genuit filios pestiferos, quos sui perversi dogmatis reliquit successores. Ad- versus quos hec sancta synodus Constanciensis tamquam contra spurios et illegitimos filios co- gitur insurgere et eorum etrores ab agro dominico tamquam ve- pres nocivas cura sollicita expur- gare. Cum itaque in sacro generali concilio nuper Rome celebrato decretum fuerit, doctrinam damp- nate memorie Johannis Wicleff dampnandam esse et libros eius, huismodi doctrinam continentes, fore tamquam hereticos combu- rendos, et huiusmodi decretum huius sacri auctoritate concilii fuerit approbatum: verum quod Sacrosanctum generale conci- 3242 lium Constanciense divinitus con- gregatum et ecclesiam catholi- cam representans ad perpetuam rei memoriam. Quia teste veri- tate arbor .mala fructus malos facere consuevit, hinc est, quod vir dampnate memorie Johan- nes Wikleff sua mortifera do- ctrina non in Christo Jesu per ewangelium, ut olim sancti patres fideles filios genuere, sed contra Christi salutarem fidem velut radix virulenta plures genuit filios pestiferos, quos sui per- versi dogmatis reliquit succes- sores. Adversus quos hec sancta sinodus Constanciensis tamquam contra spurios et illegitimos filios cogitur insurgere et eorum erro- res ab agro dominico tamquam vepres nocivas cura pervigili ef cultro auctoritatis — ecclesiastice resecare, ne ut cancer serpant in perniciem aliorum. Cum itaque in sacro generali- concilio nuper Rome celebrato decretum fuerit, doctrinam damp- nate memorie Johannis Wikleff .dampnandam esse et libros eius, huiusmodi doctrinam continentes, fore tamquam hereticos combu- rendos ef doctrinam ipsam damp- natam et libros eius, talem doctri- nam insanam et pestiferam inclu- l) Tři řádky textu uprostřed vytrženy; přejímám. je z konceptu druhého. 2) Za tím psáno eius a přetrženo. 3) Před tím psáno generare a přetrženo. (353)
3234 Sententia condemnationis Mgri Joh. Hus. Sacros(anctum generale conci- lium Constanciense divinitus con)- gregatum et ecclesiam catholicam represent(ans ad perpetuam rei memoriam. Quia teste veri)tate arbor mala fructus malos (facere consuevit, hinc est, quod vir dampnaUte memorie Johannes Wicleft sua?) pestifera doctrina non in Christo Jesu per ewan- gelium, ut olim sancti patres fi- deles filios genuere?, sed contra Cbristi salutarem fidem velut radix virulenta plures genuit filios pestiferos, quos sui perversi dogmatis reliquit successores. Ad- versus quos hec sancta synodus Constanciensis tamquam contra spurios et illegitimos filios co- gitur insurgere et eorum etrores ab agro dominico tamquam ve- pres nocivas cura sollicita expur- gare. Cum itaque in sacro generali concilio nuper Rome celebrato decretum fuerit, doctrinam damp- nate memorie Johannis Wicleff dampnandam esse et libros eius, huismodi doctrinam continentes, fore tamquam hereticos combu- rendos, et huiusmodi decretum huius sacri auctoritate concilii fuerit approbatum: verum quod Sacrosanctum generale conci- 3242 lium Constanciense divinitus con- gregatum et ecclesiam catholi- cam representans ad perpetuam rei memoriam. Quia teste veri- tate arbor .mala fructus malos facere consuevit, hinc est, quod vir dampnate memorie Johan- nes Wikleff sua mortifera do- ctrina non in Christo Jesu per ewangelium, ut olim sancti patres fideles filios genuere, sed contra Christi salutarem fidem velut radix virulenta plures genuit filios pestiferos, quos sui per- versi dogmatis reliquit succes- sores. Adversus quos hec sancta sinodus Constanciensis tamquam contra spurios et illegitimos filios cogitur insurgere et eorum erro- res ab agro dominico tamquam vepres nocivas cura pervigili ef cultro auctoritatis — ecclesiastice resecare, ne ut cancer serpant in perniciem aliorum. Cum itaque in sacro generali- concilio nuper Rome celebrato decretum fuerit, doctrinam damp- nate memorie Johannis Wikleff .dampnandam esse et libros eius, huiusmodi doctrinam continentes, fore tamquam hereticos combu- rendos ef doctrinam ipsam damp- natam et libros eius, talem doctri- nam insanam et pestiferam inclu- l) Tři řádky textu uprostřed vytrženy; přejímám. je z konceptu druhého. 2) Za tím psáno eius a přetrženo. 3) Před tím psáno generare a přetrženo. (353)
Strana 352
Johannes Huss, magister in artibus. et baccalarius in theologia formatus universitatis studii Pragensis, non discipulus Christi, sed pocius prefati Johannis Wicleff heresi- arche discipulus, certos articulos infrascriptos a pluribus diverso- rum studiorum magistris e£ do- ctoribus scolastice reprobatos et plures alios merito dampnabiles, qui notorie in libris prefati Jo- hannis Huss per eum confessatis et de manu propria scriptis con- tinentur, et tamquam catholicos ab eodem fuisse publicatos) post et contra dampnacionem et de- cretum huiusmodi, non uf pre- mittitur condempnatos, denuo dog- matisavit, asseruit et predicavit: quapropter habita per prius ple- naria informacione de premissis et diligenti deliberacione reve- rendissimorum in Christo patrum dominorum sancte romane eccle- Sie cardinalium, prelatorum, do- ctorum sacre pagine et iuris ca- nonici, auctoritate presentis con- . cilii dicitnus, declaramus et diffini- "us articulos infrascriptos? non esse catholicos nec tamquam tales esse dogmatisandos, sed esse plures erroneos, alios scan- dalosos et aliquos piarum aurium offensivos pluresque eorum esse 1) Nesouvislé. . dentes), combustos fuisse cum effectu, et huiusmodi decretum hu- ius sacri auctoritate concilii fuerit approbatum: michilominus tamen quidam? Johannes Huss, im hoc sacro concilio presencialiter hic constitufus, non Christi sed po- cius Johannis Wykleff heresiarche discipulus, post et contra con- dempnacionem et decretum huius- modi'ausu femerario contraveni- ens, errores eius plures et hereses, tam ab ecclesia dei quam | eciam a certis olim reverendis in Christo patribus dominis archiepiscopis, episcopis diversorum regnorum et magistris in theologia plurium studiorum condempnatos9, dog- matizavit, asseruit et predicavit, presertim condempnacioni scola- stice ipsorum articulorum Wikleff, facte pluries in universitate Pra- gensi, cum suis complicibus in scolis et in predicacionibus publice resistendo ac ipsum Johannem Wikleff virum | catholicum et do- ctorem ewangelicum in favorem eius doctrine coram multitudine cleri et populi declaravit, certos eciam articulos infra scriptos et plures alios merito dampnabiles tamquam catholicos asseruit et publicavit, quiin libris ipsius9 Jo- hannis Huss et opusculis notorie 2)Psáno bylo: predictos aliquos, aliquos je dvakrát pfetrZeno a &krabáno, . za predictos nadepsal druhy písat infrascriptos. a) Bylo psáno continentes a pretrZeno. b) Vloženo poněkud neobratně. c) Před tím bylo ipse a je přetrženo d) Bylo vynecháno, připsáno po straně. e) Před tím napsané suis přetrženo. (354)
Johannes Huss, magister in artibus. et baccalarius in theologia formatus universitatis studii Pragensis, non discipulus Christi, sed pocius prefati Johannis Wicleff heresi- arche discipulus, certos articulos infrascriptos a pluribus diverso- rum studiorum magistris e£ do- ctoribus scolastice reprobatos et plures alios merito dampnabiles, qui notorie in libris prefati Jo- hannis Huss per eum confessatis et de manu propria scriptis con- tinentur, et tamquam catholicos ab eodem fuisse publicatos) post et contra dampnacionem et de- cretum huiusmodi, non uf pre- mittitur condempnatos, denuo dog- matisavit, asseruit et predicavit: quapropter habita per prius ple- naria informacione de premissis et diligenti deliberacione reve- rendissimorum in Christo patrum dominorum sancte romane eccle- Sie cardinalium, prelatorum, do- ctorum sacre pagine et iuris ca- nonici, auctoritate presentis con- . cilii dicitnus, declaramus et diffini- "us articulos infrascriptos? non esse catholicos nec tamquam tales esse dogmatisandos, sed esse plures erroneos, alios scan- dalosos et aliquos piarum aurium offensivos pluresque eorum esse 1) Nesouvislé. . dentes), combustos fuisse cum effectu, et huiusmodi decretum hu- ius sacri auctoritate concilii fuerit approbatum: michilominus tamen quidam? Johannes Huss, im hoc sacro concilio presencialiter hic constitufus, non Christi sed po- cius Johannis Wykleff heresiarche discipulus, post et contra con- dempnacionem et decretum huius- modi'ausu femerario contraveni- ens, errores eius plures et hereses, tam ab ecclesia dei quam | eciam a certis olim reverendis in Christo patribus dominis archiepiscopis, episcopis diversorum regnorum et magistris in theologia plurium studiorum condempnatos9, dog- matizavit, asseruit et predicavit, presertim condempnacioni scola- stice ipsorum articulorum Wikleff, facte pluries in universitate Pra- gensi, cum suis complicibus in scolis et in predicacionibus publice resistendo ac ipsum Johannem Wikleff virum | catholicum et do- ctorem ewangelicum in favorem eius doctrine coram multitudine cleri et populi declaravit, certos eciam articulos infra scriptos et plures alios merito dampnabiles tamquam catholicos asseruit et publicavit, quiin libris ipsius9 Jo- hannis Huss et opusculis notorie 2)Psáno bylo: predictos aliquos, aliquos je dvakrát pfetrZeno a &krabáno, . za predictos nadepsal druhy písat infrascriptos. a) Bylo psáno continentes a pretrZeno. b) Vloženo poněkud neobratně. c) Před tím bylo ipse a je přetrženo d) Bylo vynecháno, připsáno po straně. e) Před tím napsané suis přetrženo. (354)
Strana 353
temerarios et sediciosos et nonnul- los eorundem esse notorie hereti- cos et iam dudum a sanctis patri- bus et generalibus conciliis repro- batos átgue dampnatos, ipsosgue predicare, dogmatisare aut guo- modolibet approbare districte in- hibemus. Sed cum infrascripti articuli notorie contineantur in libris seu tractatibus suis, vid. in libro, quem intitulavit De ecclesia, et aliis suis opusculis: ideo libros predictos et doctrinam suam el singulos alios tractatus et "opuscula, in latino:sive vulgari continentur. Quapropter habita per prius plenaria informacione | 324 de premissis et diligenti delibe- racione reverendissimorum in Christo patrum, dominorum sancte romane ecclesie — cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum et ceterorum prela- torum ac doctorum sacre pagine et [iuris canonici? ] in multitu- dine copiosa, hoc sacrosanctum concilium Constanciense declarat et diffinit articulos infrascriptosb) non esse catholicos nec tam- quam tales esse dogmatizandos, sed ex eis plures esse erroneos, alios scandalosos, aliquos pi- arum aurium offensivos plures- que eorum esse temerarios et sediciosos et nonnullos eorundem esse notorie hereticos et iam dudum a sanctis patribus et ge- neralibus concilis reprobatos et dampnatos ipsosque predicare, dogmatizare aut quomodolibet approbare discricte inhibendo*. Sed cum infrascripti articuli expresse contineantur in libris seu tractatibus suis, vid. in libro, quem intitulavit De ecclesia, et aliis suis opusculis: ideo libros predictos et doctrinam suam et singulos alios tractatus et opus- cula fac ewangeliorum et episto- a) Korektor opravil in marg. na: utriusque iuris. »j K. pfidal tu in marg.: qui habita collacione per plures magistros in sacra pagina reperti fuerunt contineri in eius libris et opusculis, eius manu propria scriptis, et quos eciam idem Jo. in publica audiencia coram patribus et prelatis huius sacri concilii confessus fuit in suis libris et opu- sculis contineri. c) Tak! Mélo by byti „inhib et“ nebo „ipsos predicare. bendo“. . inhi- (355)
temerarios et sediciosos et nonnul- los eorundem esse notorie hereti- cos et iam dudum a sanctis patri- bus et generalibus conciliis repro- batos átgue dampnatos, ipsosgue predicare, dogmatisare aut guo- modolibet approbare districte in- hibemus. Sed cum infrascripti articuli notorie contineantur in libris seu tractatibus suis, vid. in libro, quem intitulavit De ecclesia, et aliis suis opusculis: ideo libros predictos et doctrinam suam el singulos alios tractatus et "opuscula, in latino:sive vulgari continentur. Quapropter habita per prius plenaria informacione | 324 de premissis et diligenti delibe- racione reverendissimorum in Christo patrum, dominorum sancte romane ecclesie — cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum, episcoporum et ceterorum prela- torum ac doctorum sacre pagine et [iuris canonici? ] in multitu- dine copiosa, hoc sacrosanctum concilium Constanciense declarat et diffinit articulos infrascriptosb) non esse catholicos nec tam- quam tales esse dogmatizandos, sed ex eis plures esse erroneos, alios scandalosos, aliquos pi- arum aurium offensivos plures- que eorum esse temerarios et sediciosos et nonnullos eorundem esse notorie hereticos et iam dudum a sanctis patribus et ge- neralibus concilis reprobatos et dampnatos ipsosque predicare, dogmatizare aut quomodolibet approbare discricte inhibendo*. Sed cum infrascripti articuli expresse contineantur in libris seu tractatibus suis, vid. in libro, quem intitulavit De ecclesia, et aliis suis opusculis: ideo libros predictos et doctrinam suam et singulos alios tractatus et opus- cula fac ewangeliorum et episto- a) Korektor opravil in marg. na: utriusque iuris. »j K. pfidal tu in marg.: qui habita collacione per plures magistros in sacra pagina reperti fuerunt contineri in eius libris et opusculis, eius manu propria scriptis, et quos eciam idem Jo. in publica audiencia coram patribus et prelatis huius sacri concilii confessus fuit in suis libris et opu- sculis contineri. c) Tak! Mélo by byti „inhib et“ nebo „ipsos predicare. bendo“. . inhi- (355)
Strana 354
323^ alio eum editos et edita, sacri auctoritate concilii reprobamus atque dampnamus ipsosque comburendos sollem- pniter et publice per ipsum in presencia cleri et populi in civi- tate Constanciensi et alibi de- cernimus et diffinimus, | adici- entes propter premissa (omnem eius doctrinam merito esse et fore suspectam de fide) et ab omnibus fidelibus evitandam. Et?) (ut de medio ecclesie illa perni- ciosa doctrina eliminetur, hec sancta) svnodus iübet per loco- rum (ordinarios tractatus et opus- cula huismodi 4ucforitate c)on- cilii per censuram ecclesiasticam, eciam, si sit (opus, cum adiecci- one pene et (!) fautorie heresis, diligenter inquiri) et repertos ignibus publice concremari. Si quis autem huius sen(tencie aut decreti violator aut contemptor) extiterit, statuit eadem s. syno- dus ' contra ipsum veluti su- Spectum de heresi procedendum. bohemico vel quocunque ydiomate! per larum postillaciones?] in latino sive vulgari boemico per ipsum + editos [e£ edifas et edita] aut in quocunque alio ydiomate per alium vel alios translatos hoc sacrum concilium* reprobat atque dampnat ipsosque [ipsas et ipsa9)] comburendos /comburendas ef comburenda?] solempniter et pu- bliceď in' presencia cleri et po- puli in civitate Constanciensi et alibi decernit et diffinit, adiciens propter premissa omnem eius doctrinam merito esse et fore suspectam de fide et ab omni- bus christifidelibus | evitandam. Et ut de medio ecclesie illa per- niciosa doctrina eliminetur, hec sancta synodus fymmo9] iubet perlocorum ordinarios tractatus, opuscula /e£ postilaciones?] hu- iusmodi per censuram ecclesia- sticam, eciam, si sit opus, cum adieccione pene et (l) fautorie heresis, diligenter inquiri et re- pertos /reperta ef repertas?)/ igni- bus publice concremari. Si quis autem huius sentencie aut de- creti violator aut contemptor extiterit, statuit eadem sancta sinodus per locorum ordinarios 8) 1 Vel quocunque alio ydiomate nadepsáno drobné touZe rukou. 2) Toto až do konce odstavce jest připsáno oním drobnějším písmem. Co je v závorkách, je zase vytrženo a doplněno jest z konceptu druhého. a) Přetrženo. b) Přetrženo. c) Za tím bylo nad textem připsáno : tamquam de fide suspectos a potom přetrženo. d) Za tím bylo per ipsum, pak podtržením smazáno. e) K. opravil in marg v prorsus. f) PodtrZením smazáno. g) K. in marg. přidal: e£ inguisitores heretice pravitatis. (356)
323^ alio eum editos et edita, sacri auctoritate concilii reprobamus atque dampnamus ipsosque comburendos sollem- pniter et publice per ipsum in presencia cleri et populi in civi- tate Constanciensi et alibi de- cernimus et diffinimus, | adici- entes propter premissa (omnem eius doctrinam merito esse et fore suspectam de fide) et ab omnibus fidelibus evitandam. Et?) (ut de medio ecclesie illa perni- ciosa doctrina eliminetur, hec sancta) svnodus iübet per loco- rum (ordinarios tractatus et opus- cula huismodi 4ucforitate c)on- cilii per censuram ecclesiasticam, eciam, si sit (opus, cum adiecci- one pene et (!) fautorie heresis, diligenter inquiri) et repertos ignibus publice concremari. Si quis autem huius sen(tencie aut decreti violator aut contemptor) extiterit, statuit eadem s. syno- dus ' contra ipsum veluti su- Spectum de heresi procedendum. bohemico vel quocunque ydiomate! per larum postillaciones?] in latino sive vulgari boemico per ipsum + editos [e£ edifas et edita] aut in quocunque alio ydiomate per alium vel alios translatos hoc sacrum concilium* reprobat atque dampnat ipsosque [ipsas et ipsa9)] comburendos /comburendas ef comburenda?] solempniter et pu- bliceď in' presencia cleri et po- puli in civitate Constanciensi et alibi decernit et diffinit, adiciens propter premissa omnem eius doctrinam merito esse et fore suspectam de fide et ab omni- bus christifidelibus | evitandam. Et ut de medio ecclesie illa per- niciosa doctrina eliminetur, hec sancta synodus fymmo9] iubet perlocorum ordinarios tractatus, opuscula /e£ postilaciones?] hu- iusmodi per censuram ecclesia- sticam, eciam, si sit opus, cum adieccione pene et (l) fautorie heresis, diligenter inquiri et re- pertos /reperta ef repertas?)/ igni- bus publice concremari. Si quis autem huius sentencie aut de- creti violator aut contemptor extiterit, statuit eadem sancta sinodus per locorum ordinarios 8) 1 Vel quocunque alio ydiomate nadepsáno drobné touZe rukou. 2) Toto až do konce odstavce jest připsáno oním drobnějším písmem. Co je v závorkách, je zase vytrženo a doplněno jest z konceptu druhého. a) Přetrženo. b) Přetrženo. c) Za tím bylo nad textem připsáno : tamquam de fide suspectos a potom přetrženo. d) Za tím bylo per ipsum, pak podtržením smazáno. e) K. opravil in marg v prorsus. f) PodtrZením smazáno. g) K. in marg. přidal: e£ inguisitores heretice pravitatis. (356)
Strana 355
In nomine Patris et Filii et Spi- ritus sancti Amen. Visis insuper actis et actitatis in causa inqui- Sicionis de et super heresi cohtra ipsum Johannem Huss habitis et factis et habita per prius fideli et plenaria commissariorum in huiusmodi causa deputatorum re- acione aliorumque magistrorum in theologia ac doctorum in de- cretis. in, de et super articulis infrascriptis ac erroribus et here- sibus, qui in libris et opusculis per eundem Johannem Huss con- ceptis ef compositis continentur, dataque sibi audiencia publica per plures vices aliisque premissis probacionibus legitimis preha- bitis: Christi nomine invocato hec sacrosancta synodus Con- stanciensis, in spiritu sancto le- . gitime congregata, per hanc diffi- nitivam sentenciam, quam profert in hiis scriptis, pronuncciat, de- cernit et declarat dictum Jo- hannem Huss fuisse verum et manifestum hereticum ipsumque dogmatisasse et predicasse pu- blice hereses et errores, ab ec- clesia dei dudum dampnatas et contra falem vel fales veluti su- spectum vel suspecíos de heresi procedendum. Visis insuper actis et actitatis in causa inquisicionis de et super heresi contra prefatum Johannem Hus / habitis et factis et habita per prius fideli et ple- naria commissariorum, in huius- modi causa deputatorum, relaci- one aliorumque magistrorum in theologia [ac] doctorum [in de- cretis®] in, de et super [articulis infrascriptis, qui in libris et opusculis per eundem Johannem Huss compilatis continentur, da- taque sibi audiencia publica per plures vices aliisque probacioni- bus legitimis prehabitis cum ma- tura collacione articulorum infra- scriptorum ad libros suos, manu propria conscriptos, ipso appro- bante ef vidente?]: Christi no- mine invocato hec sacrosancta sinodus :Constanciensis, solum deum pre oculis habens [et in spiritu sancto legitime congre- gata9] per hanc diffinitivam sen- tenciam, quam profert in hiis Scriptis, pronuncciat, decernit et declarat dictum Johannem Huss fuisse fef esse?) verum et mani- festum hereticum ipsumque erro- a) K. pfetrhnuv ac in decretis napsal in marg.: ac iuris utriusque. b) Co je v závorkách, K. přetrhl a in marg. napsal: actis et actitatis et dictis testium (připsal nad textem: fide dignorum et plurimorum, que dicta) ipsi Johanni palam et publice lecía fuerunt coram patribus et prelatis huius sacri concilii et per quorum testium dicta apertissime constat eundem Jo. multa mala, scandalosa et sediciosa et periculosas hereses dogmatizasse et publice per multa annorum curricula predicasse: c) PodtrZením smazáno. d) Přetrženo. (357) 3252
In nomine Patris et Filii et Spi- ritus sancti Amen. Visis insuper actis et actitatis in causa inqui- Sicionis de et super heresi cohtra ipsum Johannem Huss habitis et factis et habita per prius fideli et plenaria commissariorum in huiusmodi causa deputatorum re- acione aliorumque magistrorum in theologia ac doctorum in de- cretis. in, de et super articulis infrascriptis ac erroribus et here- sibus, qui in libris et opusculis per eundem Johannem Huss con- ceptis ef compositis continentur, dataque sibi audiencia publica per plures vices aliisque premissis probacionibus legitimis preha- bitis: Christi nomine invocato hec sacrosancta synodus Con- stanciensis, in spiritu sancto le- . gitime congregata, per hanc diffi- nitivam sentenciam, quam profert in hiis scriptis, pronuncciat, de- cernit et declarat dictum Jo- hannem Huss fuisse verum et manifestum hereticum ipsumque dogmatisasse et predicasse pu- blice hereses et errores, ab ec- clesia dei dudum dampnatas et contra falem vel fales veluti su- spectum vel suspecíos de heresi procedendum. Visis insuper actis et actitatis in causa inquisicionis de et super heresi contra prefatum Johannem Hus / habitis et factis et habita per prius fideli et ple- naria commissariorum, in huius- modi causa deputatorum, relaci- one aliorumque magistrorum in theologia [ac] doctorum [in de- cretis®] in, de et super [articulis infrascriptis, qui in libris et opusculis per eundem Johannem Huss compilatis continentur, da- taque sibi audiencia publica per plures vices aliisque probacioni- bus legitimis prehabitis cum ma- tura collacione articulorum infra- scriptorum ad libros suos, manu propria conscriptos, ipso appro- bante ef vidente?]: Christi no- mine invocato hec sacrosancta sinodus :Constanciensis, solum deum pre oculis habens [et in spiritu sancto legitime congre- gata9] per hanc diffinitivam sen- tenciam, quam profert in hiis Scriptis, pronuncciat, decernit et declarat dictum Johannem Huss fuisse fef esse?) verum et mani- festum hereticum ipsumque erro- a) K. pfetrhnuv ac in decretis napsal in marg.: ac iuris utriusque. b) Co je v závorkách, K. přetrhl a in marg. napsal: actis et actitatis et dictis testium (připsal nad textem: fide dignorum et plurimorum, que dicta) ipsi Johanni palam et publice lecía fuerunt coram patribus et prelatis huius sacri concilii et per quorum testium dicta apertissime constat eundem Jo. multa mala, scandalosa et sediciosa et periculosas hereses dogmatizasse et publice per multa annorum curricula predicasse: c) PodtrZením smazáno. d) Přetrženo. (357) 3252
Strana 356
dampnatos, ac plurima scanda- losa, piarum aurium offensiva necnon errores quondam Johannis Wicleff heresiarche, similiter ab ec- clesia dei et ab aliis catholicis pre- latis et magistris in theologia in di- versis studiis condempnatos teme- rarie dogmatisasse, predicasse et publice defendisse in non modi- cam offensam divine maiestatis et fidei catholice detrimentum ac universalis ecclesie scandalum contemptumque sedis apostolice et (contra!) sanctorum patruim decreta et sancciones, ipsumque populum christianum, maxime in regno Bohemie, cum huiusmodi erroribus, sic ut premittitur con- dempnatis, in predicacionibus suis publicis seduxisse ac eius- dem populi christiani non veracem predicatorem | ewangelii secundum exposicionem sancto- rum doctorum, sed verius se- ductorem fuisse. Idcirco propter premissa prefatum | Johannem Huss hereticum fuisse?) pronunc- ciat et tamquam hereticum iu- dicandum fore iudicat et con- dempnat per presentes. Sequitur conclusio, si abiuraverit. Christi - res et hereses, ab ecclesia dei dudum dampnatos et dampnatas, ac plura scandalosa, piarum au- rium offensiva, femeraria et se- diciosa dogmatisasse et publice predicasse in non modicam offen- sam divine maiestatis ac uni- versalis ecclesie scandalum et fidei catholice detrimentum, claves eciam. ecclesie ef censuras eccle- siasticas vilipendise, in quibus? per annos multos perstitit animo indurato, christifideles per suam: pertinaciam nimium scandalisans, cum appellacionem ad. dominum Jesum | Christum |. famquam ad supremum. iudicem. omissis eccle- siasticis mediis [in vilipendium9] interposuerit [censurarum?)], in qua multa falsa, iniuriosa, [fri- vola9] posuit et scandalosa, ipsius sedis apostolice, censura- rum ecclesiasticarum et clavium in contemptum. ldcirco propter premissa et alia plura prefatum Johannem Huss hereticum fuisse [et esse®] hec sancta sinodus pronuncciat et tamquam hereti- cum iudicandum et condem- . pnandum fore iudicat et condem- pnat per presentes dictamque appellacionem tamquam [frivo- lam®] et illusoriam iurisdiccioni ecclesiastice reprobando9 ipsum- que Jo. Huss populum christi- anum maxime in regno Boemie in predicacionibus suis publicis 1) Vynechdno. — 2) Za tím bylo et esse. To je pfetrZeno. 3) Za tím fere pietrZeno. — P) PfetrZeno. — ©) PfetrZeno. 4) K. pfetrhl a napsal in marg.: iniuriosam et scandalosam. €) Tak, místo ,reprobat“ neb ,dictam appellacionem ... reprobando. (358)
dampnatos, ac plurima scanda- losa, piarum aurium offensiva necnon errores quondam Johannis Wicleff heresiarche, similiter ab ec- clesia dei et ab aliis catholicis pre- latis et magistris in theologia in di- versis studiis condempnatos teme- rarie dogmatisasse, predicasse et publice defendisse in non modi- cam offensam divine maiestatis et fidei catholice detrimentum ac universalis ecclesie scandalum contemptumque sedis apostolice et (contra!) sanctorum patruim decreta et sancciones, ipsumque populum christianum, maxime in regno Bohemie, cum huiusmodi erroribus, sic ut premittitur con- dempnatis, in predicacionibus suis publicis seduxisse ac eius- dem populi christiani non veracem predicatorem | ewangelii secundum exposicionem sancto- rum doctorum, sed verius se- ductorem fuisse. Idcirco propter premissa prefatum | Johannem Huss hereticum fuisse?) pronunc- ciat et tamquam hereticum iu- dicandum fore iudicat et con- dempnat per presentes. Sequitur conclusio, si abiuraverit. Christi - res et hereses, ab ecclesia dei dudum dampnatos et dampnatas, ac plura scandalosa, piarum au- rium offensiva, femeraria et se- diciosa dogmatisasse et publice predicasse in non modicam offen- sam divine maiestatis ac uni- versalis ecclesie scandalum et fidei catholice detrimentum, claves eciam. ecclesie ef censuras eccle- siasticas vilipendise, in quibus? per annos multos perstitit animo indurato, christifideles per suam: pertinaciam nimium scandalisans, cum appellacionem ad. dominum Jesum | Christum |. famquam ad supremum. iudicem. omissis eccle- siasticis mediis [in vilipendium9] interposuerit [censurarum?)], in qua multa falsa, iniuriosa, [fri- vola9] posuit et scandalosa, ipsius sedis apostolice, censura- rum ecclesiasticarum et clavium in contemptum. ldcirco propter premissa et alia plura prefatum Johannem Huss hereticum fuisse [et esse®] hec sancta sinodus pronuncciat et tamquam hereti- cum iudicandum et condem- . pnandum fore iudicat et condem- pnat per presentes dictamque appellacionem tamquam [frivo- lam®] et illusoriam iurisdiccioni ecclesiastice reprobando9 ipsum- que Jo. Huss populum christi- anum maxime in regno Boemie in predicacionibus suis publicis 1) Vynechdno. — 2) Za tím bylo et esse. To je pfetrZeno. 3) Za tím fere pietrZeno. — P) PfetrZeno. — ©) PfetrZeno. 4) K. pfetrhl a napsal in marg.: iniuriosam et scandalosam. €) Tak, místo ,reprobat“ neb ,dictam appellacionem ... reprobando. (358)
Strana 357
326а Verum quia ex nonnullis con- iecturis et signis apparuit, dic- tum Johannem Huss de pre- missis suis peccatis contrici- onem haberel), ad abiurandum, qui se ad hoc sponte obtulit2), admisimus. Sed quia ex doctrinis dicti Johannis infinita scandala in ecclesia dei et in populo sunt exorta3) : idcirco auctoritate huiusmodi presentis concilii eun- dem Johannem Huss tamquam hominem scandalosum et sedi- ciosum ab ordine sacerdotali et aliis ordinibus, quibus extitit insignitus, degradendum fore de- claramus, committentes nichilo- minus vobis, reverendis in Cho patribus A B C, ut in presencia huius sacrosancte synodi dictam degradacionem, secundum quod ordo iuris requirit, debite execu- et scripturis per eum compilatis seduxisse ac eiusdem populi christiani non veracem predica- torem ewangelii Christi secun- dum exposicionem sanctorum doctorum sed fuisse verius seduc- torema). Verum quia ex nonnullis con- iecturis et signis apparuit exteri- oribus dictum Jo. Huss de pre- missis suis peccatis commissis contricionem habere et sano uti (!) consilio, ut asseruit, ad unitatem ecclesie de puro corde et fide non ficta redire Jadoptantemb)] : idcirco ipsum ad abiurandum et revocandum, qui se ad hoc sponte obtulit, omnem hereticam pravitatem et errores et presertim Jo. Wikleff, hec sancta sinodus gaudens admittit, ipsum cum filio ſprodigoe) peccata sua sponte confitentem et ad penitenciam re- versum sin eius collum irruens suscipit Jamplexandod). Sed quia ex doctrinis dicti Jo. Husse) innumera scandala et sediciones in ecclesia dei et in populo sunt exorta et per ipsum in deum et 325b 1) Jiná ruka hranatějším písmem přidává in marg.: et sano usus consi- lio, ut asserit, ad unitatem ecclesie de puro corde et fide non ficta redire (v opise: velle redire). 2) Týž in marg. doplňuje: omnem hereticam pravitatem et errores. 3) Týž in marg.: et alias quia dictus Johannes in deum et sanctam ecclesiam modis predictis temerarie deliquid. a) V prvním konceptu je závislé na »pronuncciat, decernit et declarat“, zde chybí výrok. b) Přetrženo. c) K. přetrhl a napsal nad tím: perdito. d) K. přetrhl a suscipit opravil v suscipiendo, a in marg. připsal: et ab excommunicacionis sentencia, qua tenetur astrictus, ipsum se absolvi hu- militer petentem absolvít. e) K. nad tim připsal: minus sanis et a fide deviis ac erroneis. (359)
326а Verum quia ex nonnullis con- iecturis et signis apparuit, dic- tum Johannem Huss de pre- missis suis peccatis contrici- onem haberel), ad abiurandum, qui se ad hoc sponte obtulit2), admisimus. Sed quia ex doctrinis dicti Johannis infinita scandala in ecclesia dei et in populo sunt exorta3) : idcirco auctoritate huiusmodi presentis concilii eun- dem Johannem Huss tamquam hominem scandalosum et sedi- ciosum ab ordine sacerdotali et aliis ordinibus, quibus extitit insignitus, degradendum fore de- claramus, committentes nichilo- minus vobis, reverendis in Cho patribus A B C, ut in presencia huius sacrosancte synodi dictam degradacionem, secundum quod ordo iuris requirit, debite execu- et scripturis per eum compilatis seduxisse ac eiusdem populi christiani non veracem predica- torem ewangelii Christi secun- dum exposicionem sanctorum doctorum sed fuisse verius seduc- torema). Verum quia ex nonnullis con- iecturis et signis apparuit exteri- oribus dictum Jo. Huss de pre- missis suis peccatis commissis contricionem habere et sano uti (!) consilio, ut asseruit, ad unitatem ecclesie de puro corde et fide non ficta redire Jadoptantemb)] : idcirco ipsum ad abiurandum et revocandum, qui se ad hoc sponte obtulit, omnem hereticam pravitatem et errores et presertim Jo. Wikleff, hec sancta sinodus gaudens admittit, ipsum cum filio ſprodigoe) peccata sua sponte confitentem et ad penitenciam re- versum sin eius collum irruens suscipit Jamplexandod). Sed quia ex doctrinis dicti Jo. Husse) innumera scandala et sediciones in ecclesia dei et in populo sunt exorta et per ipsum in deum et 325b 1) Jiná ruka hranatějším písmem přidává in marg.: et sano usus consi- lio, ut asserit, ad unitatem ecclesie de puro corde et fide non ficta redire (v opise: velle redire). 2) Týž in marg. doplňuje: omnem hereticam pravitatem et errores. 3) Týž in marg.: et alias quia dictus Johannes in deum et sanctam ecclesiam modis predictis temerarie deliquid. a) V prvním konceptu je závislé na »pronuncciat, decernit et declarat“, zde chybí výrok. b) Přetrženo. c) K. přetrhl a napsal nad tím: perdito. d) K. přetrhl a suscipit opravil v suscipiendo, a in marg. připsal: et ab excommunicacionis sentencia, qua tenetur astrictus, ipsum se absolvi hu- militer petentem absolvít. e) K. nad tim připsal: minus sanis et a fide deviis ac erroneis. (359)
Strana 358
cioni demandetis, ipsumque Jo- hannem Huss propter premissa in perpetuis carceribusi) inmu- randum et includendum inmurari et includi debere2) et alias pro- cedi in premissis deberi secun- dum canonicas sancciones. Secuntur articuli, de quibus supra fit mencio. sanctam ecclesiam ex doctrina perversa et vilipendio clavium ecclesie censurarum gravia sunt commissaa): ideo presens sacrum concilium eundem Jo. Huss tam- quam hominemb) scandalosum et sediciosum ab ordine sacerdotali et aliis ordinibus, quibus existit insignitus, deponendum et de- gradandum fore decernit et de- clarat, committens nichilominus reverendo in Christo patri A, ut in presencia huius sacrosancte sinodi dictam degradacionem, secundum quod ordo iuris requi- rit, debite exequatur ipsumque Jo. Huss tamquam hominem pe- riculosum fidei christiane propter premissa inmurandum et inclu- dendum in carcere inmurari et includi debere et ibidem perpetue remanerec) aliasque procedi in premissis deberi secundum cano- nicas sancciones. Secuntur articuli. 323b Verum quia per ea, que vidi- Verum quia per ea, que vidi- mus et audivimusd), cognovimus mus, cognovimus eundem Johan- eundem Jo. Huss pertinacem, nem Huss pertinacem, incorrigi- bilem et adeo talem, quod non incorrigibilem et adeo talem, cupiebat ad gremium sancte quod non cupiebat ad gremium sancte matris ecclesie redire ne- matris ecclesie redire neque he- reses et errores, per eum publice que hereses et errores, per eum defensatas et predicatas, defen- publice defensatas et predicatas, 1) In a carceribus přetrženo a perpetuis opraveno v „perpetuo“. 2) Týž in marg.: ad agendum perpetuam penitenciam. Ale to třikrát přetrženo. a) K. in marg. pridal: in fidei catholice gravissimum periculum. b) K. in marg, přidal: ecclesie sancte dei perniciosum. c) K. in marg.: pronuncciat et decernit. d) Vynecháno. (360)
cioni demandetis, ipsumque Jo- hannem Huss propter premissa in perpetuis carceribusi) inmu- randum et includendum inmurari et includi debere2) et alias pro- cedi in premissis deberi secun- dum canonicas sancciones. Secuntur articuli, de quibus supra fit mencio. sanctam ecclesiam ex doctrina perversa et vilipendio clavium ecclesie censurarum gravia sunt commissaa): ideo presens sacrum concilium eundem Jo. Huss tam- quam hominemb) scandalosum et sediciosum ab ordine sacerdotali et aliis ordinibus, quibus existit insignitus, deponendum et de- gradandum fore decernit et de- clarat, committens nichilominus reverendo in Christo patri A, ut in presencia huius sacrosancte sinodi dictam degradacionem, secundum quod ordo iuris requi- rit, debite exequatur ipsumque Jo. Huss tamquam hominem pe- riculosum fidei christiane propter premissa inmurandum et inclu- dendum in carcere inmurari et includi debere et ibidem perpetue remanerec) aliasque procedi in premissis deberi secundum cano- nicas sancciones. Secuntur articuli. 323b Verum quia per ea, que vidi- Verum quia per ea, que vidi- mus et audivimusd), cognovimus mus, cognovimus eundem Johan- eundem Jo. Huss pertinacem, nem Huss pertinacem, incorrigi- bilem et adeo talem, quod non incorrigibilem et adeo talem, cupiebat ad gremium sancte quod non cupiebat ad gremium sancte matris ecclesie redire ne- matris ecclesie redire neque he- reses et errores, per eum publice que hereses et errores, per eum defensatas et predicatas, defen- publice defensatas et predicatas, 1) In a carceribus přetrženo a perpetuis opraveno v „perpetuo“. 2) Týž in marg.: ad agendum perpetuam penitenciam. Ale to třikrát přetrženo. a) K. in marg. pridal: in fidei catholice gravissimum periculum. b) K. in marg, přidal: ecclesie sancte dei perniciosum. c) K. in marg.: pronuncciat et decernit. d) Vynecháno. (360)
Strana 359
satos et predicatos, velle abiu- rare: idcirco auctoritate huius- modi sacri conciliil) eundem Jo- hannem Huss ab ordine presbi- terali et aliis ordinibus, quibus extitit insignitus, degradendum2) fore declaramus, committentes ni- chilominus reverendissimis patri- bus A B C, ut in presencia hu- iusmodi sacri generalis concilii Constanciensis dictam degradaci- onem actualiter, secundum quod ordo iuris requirit, debite execu- cioni demandetis. defensatos et predicatos, vellea) abiurare : idcirco hoc sacrum con- cilium eundem Jo. Huss ab or- dine sacerdotali et aliis ordini- bus, quibus existit insignitus, deponendum et degradandum fore declarat et decernit, committens ni- chilominusb) reverendo in Christo patri A, ut in presencia huius sacrosancte sinodi dictam degra- dacionem, secundum quod ordo iuris requirit, debite exequatur. Secuntur articuli, de quibus supra fit mencio. Hec sacrosancta synodus Con- stanciensis Johannem Huss, at- tento quod ecclesia dei non habeat ultra quid agere, iudicio secu- lari derelinquit et ipsum curie seculari derelinquendum fore de- cernit. Hec sacrosancta synodus Con- stan. Jo. Huss attento, quod ec- clesia dei non habeat ultra quid agere, iudicio seculari derelin- quit et ipsum curie seculari relin- quendum fore decernit. 1) Odtud píše druhý písař bledším inkoustem a hrubší rukou. 2) Tak píše tento písař. a) Psáno vel. b) Za tím etc. supra přetrž. a psáno dále. (361)
satos et predicatos, velle abiu- rare: idcirco auctoritate huius- modi sacri conciliil) eundem Jo- hannem Huss ab ordine presbi- terali et aliis ordinibus, quibus extitit insignitus, degradendum2) fore declaramus, committentes ni- chilominus reverendissimis patri- bus A B C, ut in presencia hu- iusmodi sacri generalis concilii Constanciensis dictam degradaci- onem actualiter, secundum quod ordo iuris requirit, debite execu- cioni demandetis. defensatos et predicatos, vellea) abiurare : idcirco hoc sacrum con- cilium eundem Jo. Huss ab or- dine sacerdotali et aliis ordini- bus, quibus existit insignitus, deponendum et degradandum fore declarat et decernit, committens ni- chilominusb) reverendo in Christo patri A, ut in presencia huius sacrosancte sinodi dictam degra- dacionem, secundum quod ordo iuris requirit, debite exequatur. Secuntur articuli, de quibus supra fit mencio. Hec sacrosancta synodus Con- stanciensis Johannem Huss, at- tento quod ecclesia dei non habeat ultra quid agere, iudicio secu- lari derelinquit et ipsum curie seculari derelinquendum fore de- cernit. Hec sacrosancta synodus Con- stan. Jo. Huss attento, quod ec- clesia dei non habeat ultra quid agere, iudicio seculari derelin- quit et ipsum curie seculari relin- quendum fore decernit. 1) Odtud píše druhý písař bledším inkoustem a hrubší rukou. 2) Tak píše tento písař. a) Psáno vel. b) Za tím etc. supra přetrž. a psáno dále. (361)
Strana 360
XV. Husův pomocník v evangeliu. I. Má-li životopis vystihnouti genesi a správně posouditi dílo muže tak význačného, jakým byl Mistr Jan Hus, nesmí ho, jakž se rozumí samo sebou, isolovati. Vývoj zajisté dostává první popud z prostředí, v němž osobnost žije, a také další jeho postup jest ne- zřídka veden vlivy vnějšími. Proto si všímala historiografie dobře poměrů před Husem a uvažovala o vlivech soudobých, jež mohly na mistra působiti. Ale kdežto osobám, jež svou prací připravily vznik hnutí, věnováno bylo mnoho — arci zasloužené — po- zornosti, byli mužové, kteří pracovali s Husem, téměř ignorováni. Co víme na př. o Znojmově a Pálčově práci, s Husem spo- lečné, ba Husa předcházející? Ti žijí v naší historii jen jako „od- půrci Husovi“. A co jest nám známo o Husových „přátelích“? Co o Jesenicovi, Křišťánovi, Mikuláši, Epingovi, co zvláště o Ja- koubkovi? Málo toho, velmi málo. Obranců Viklefových z r. 1410 všiml si Loserth, jenž jednomu z nich (Šimonovi z Tišnova) vě- noval i studii, na Mikuláše upozornil jsem teprve ve Studiích seš. I. a nyní v Hlídce (1914), o ostatních najdeme tu a tam drobty A přece ty osoby měly veliký význam! Pracovaly v intencích mistrových, hlásaly jeho myšlenky, bránily ho a leckdy ho i dopl- ňovaly. Zvláště jest divno, že tak málo poměrně poutal dějepisce mistr Jakub ze Stříbra, zvaný Jakoubkem. Vždyť si Husa bez Jakoubka nelze téměř ani mysliti, a vliv jeho na husitství byl větší než Husa samého! Anglický mistr Richard Wyche nazval jej právem v listu Husovi dne 8. září 1410 poslaném!) 1) Höfler SS. II. 216—218. (362)
XV. Husův pomocník v evangeliu. I. Má-li životopis vystihnouti genesi a správně posouditi dílo muže tak význačného, jakým byl Mistr Jan Hus, nesmí ho, jakž se rozumí samo sebou, isolovati. Vývoj zajisté dostává první popud z prostředí, v němž osobnost žije, a také další jeho postup jest ne- zřídka veden vlivy vnějšími. Proto si všímala historiografie dobře poměrů před Husem a uvažovala o vlivech soudobých, jež mohly na mistra působiti. Ale kdežto osobám, jež svou prací připravily vznik hnutí, věnováno bylo mnoho — arci zasloužené — po- zornosti, byli mužové, kteří pracovali s Husem, téměř ignorováni. Co víme na př. o Znojmově a Pálčově práci, s Husem spo- lečné, ba Husa předcházející? Ti žijí v naší historii jen jako „od- půrci Husovi“. A co jest nám známo o Husových „přátelích“? Co o Jesenicovi, Křišťánovi, Mikuláši, Epingovi, co zvláště o Ja- koubkovi? Málo toho, velmi málo. Obranců Viklefových z r. 1410 všiml si Loserth, jenž jednomu z nich (Šimonovi z Tišnova) vě- noval i studii, na Mikuláše upozornil jsem teprve ve Studiích seš. I. a nyní v Hlídce (1914), o ostatních najdeme tu a tam drobty A přece ty osoby měly veliký význam! Pracovaly v intencích mistrových, hlásaly jeho myšlenky, bránily ho a leckdy ho i dopl- ňovaly. Zvláště jest divno, že tak málo poměrně poutal dějepisce mistr Jakub ze Stříbra, zvaný Jakoubkem. Vždyť si Husa bez Jakoubka nelze téměř ani mysliti, a vliv jeho na husitství byl větší než Husa samého! Anglický mistr Richard Wyche nazval jej právem v listu Husovi dne 8. září 1410 poslaném!) 1) Höfler SS. II. 216—218. (362)
Strana 361
Husovým „pomocníkem v evangeliu“. Budiž tedy tato úvaha věnována Jakoubkovi a jeho práci s Husem společné. Podle určení, jež se pravidelně vyskytuje při jméně Jakoub- kově, soudí se obecně, že se narodil ve Stříbře. Ale tu budí po- chybnost údaj matriky ordinační (rkp. arch. kapit. praž. XVII), jež fol. 571b mezi jáhny vysvěcenými uvádí: „Mgr Jacobus de Miza, alias de Bythow“ a 581a mezi kněžími: Mgr Jacobus de Miza alias de Vitkow1)“. Že je to náš Jakoubek, o tom, tuším, nelze pochybovati. Již ten titul „magister“ tomu nasvědčuje, neboť ji- ného mistra Jakuba ze Stříbra není nikde.2) Narodil se tedy Ja- koubek v Bitově (Wittova) u Stříbra a v matrice universitní byl zapsán „ze Stříbra“ dle většího města, u něhož leželo malé jeho rodiště. Věkem nelišil se asi Jakoubek od Husa. Aspoň s ním současně (1393 v podzimních suchých dnech3) dosáhl gradu b a- kalářského4) na fakultě artistské (Monum. univ. I./1. 286) a s ním společně determinoval pod Janem z Mýta (ibid. 287). Patrně ho s Husem pojil nejen kraj narození, nýbrž i přátelství, s promotorem pak národnost. Studijní prospěch jeho byl lepší než Husův, neboť jest v lokaci mezi 22 druhý, Hus pak šestý. Mistrovství však dosáhl až rok po Husovi, r. 1397 (ibid. 319). Po vybytém trienniu jest r. 1400 examinatorem (ibid. 350), roku- pak 1402/3 a 1403/4 vidíme jej v radě mistrovské (ibid. 372, 376) a r. 1406 zase funguje jako examinator (ibid. 390). Mezi kandidáty, kteří pod ním byli promováni, jmenován jest Václav z Vodňan jako bakalář (r. 1401 — ibid. 366) a Brikcí ze Žatce jako bakalář (r. 1401 — ibid. 365) i jako mistr (r. 1404 — ibid. 379). Malý tento počet, ač ovšem matrika není úplna, překvapuje, zvláště přirovnáme-li jej ke dlouhé řadě promovendů Husových. Ještě divnější je, že nečteme jména Jakoubkova ani mezi děkany fakulty ani mezi rektory universitními. O Jakoubkově činnosti učitelské na fakultě filoso- fické není nám nic známo; nelze ani určiti, které knihy Aristotelovy vykládal a jsou-li snad některé ze zachovaných výkladův od něho. 1) Snad místo Vittow. 2) Matrika má sice 102a mezi akolythy: Jacobus Ulrici de Miza (1396) a té- hož (121a) mezi podjáhny, 142b mezi jáhny (1396), ale ten byl oltářníkem u sv. Antonia ve Stříbře, jakž 12la výslovně se praví. Náš pak mistr Jakub stal se jáhnem teprve roku 1402. Jsou to tedy dvě různé osobnosti. 3) Roku 1393 19. 21. 22. září. 4) V promluvě promoční „Magister viteoptimus“ v rkp. univ. praž. VIII E 5 fol. 120a, 122a jest na konci jmenován „noster baccalariandus Jacobellus“, ale to je řeč Mýtova při incepci Ondřeje ze Zelence r. 1397. Snad jí Mýta použil také při této promoci bakalářů r. 1393. (363)
Husovým „pomocníkem v evangeliu“. Budiž tedy tato úvaha věnována Jakoubkovi a jeho práci s Husem společné. Podle určení, jež se pravidelně vyskytuje při jméně Jakoub- kově, soudí se obecně, že se narodil ve Stříbře. Ale tu budí po- chybnost údaj matriky ordinační (rkp. arch. kapit. praž. XVII), jež fol. 571b mezi jáhny vysvěcenými uvádí: „Mgr Jacobus de Miza, alias de Bythow“ a 581a mezi kněžími: Mgr Jacobus de Miza alias de Vitkow1)“. Že je to náš Jakoubek, o tom, tuším, nelze pochybovati. Již ten titul „magister“ tomu nasvědčuje, neboť ji- ného mistra Jakuba ze Stříbra není nikde.2) Narodil se tedy Ja- koubek v Bitově (Wittova) u Stříbra a v matrice universitní byl zapsán „ze Stříbra“ dle většího města, u něhož leželo malé jeho rodiště. Věkem nelišil se asi Jakoubek od Husa. Aspoň s ním současně (1393 v podzimních suchých dnech3) dosáhl gradu b a- kalářského4) na fakultě artistské (Monum. univ. I./1. 286) a s ním společně determinoval pod Janem z Mýta (ibid. 287). Patrně ho s Husem pojil nejen kraj narození, nýbrž i přátelství, s promotorem pak národnost. Studijní prospěch jeho byl lepší než Husův, neboť jest v lokaci mezi 22 druhý, Hus pak šestý. Mistrovství však dosáhl až rok po Husovi, r. 1397 (ibid. 319). Po vybytém trienniu jest r. 1400 examinatorem (ibid. 350), roku- pak 1402/3 a 1403/4 vidíme jej v radě mistrovské (ibid. 372, 376) a r. 1406 zase funguje jako examinator (ibid. 390). Mezi kandidáty, kteří pod ním byli promováni, jmenován jest Václav z Vodňan jako bakalář (r. 1401 — ibid. 366) a Brikcí ze Žatce jako bakalář (r. 1401 — ibid. 365) i jako mistr (r. 1404 — ibid. 379). Malý tento počet, ač ovšem matrika není úplna, překvapuje, zvláště přirovnáme-li jej ke dlouhé řadě promovendů Husových. Ještě divnější je, že nečteme jména Jakoubkova ani mezi děkany fakulty ani mezi rektory universitními. O Jakoubkově činnosti učitelské na fakultě filoso- fické není nám nic známo; nelze ani určiti, které knihy Aristotelovy vykládal a jsou-li snad některé ze zachovaných výkladův od něho. 1) Snad místo Vittow. 2) Matrika má sice 102a mezi akolythy: Jacobus Ulrici de Miza (1396) a té- hož (121a) mezi podjáhny, 142b mezi jáhny (1396), ale ten byl oltářníkem u sv. Antonia ve Stříbře, jakž 12la výslovně se praví. Náš pak mistr Jakub stal se jáhnem teprve roku 1402. Jsou to tedy dvě různé osobnosti. 3) Roku 1393 19. 21. 22. září. 4) V promluvě promoční „Magister viteoptimus“ v rkp. univ. praž. VIII E 5 fol. 120a, 122a jest na konci jmenován „noster baccalariandus Jacobellus“, ale to je řeč Mýtova při incepci Ondřeje ze Zelence r. 1397. Snad jí Mýta použil také při této promoci bakalářů r. 1393. (363)
Strana 362
Roku 1402 přijal Jakoubek svěcení kněžské a jal se, jako Hus, připravovati na profesuru bohosloveckou. Kdy začal kursus a kterou knihu Písma vykládal, nevíme. Neznáme ani incepcí jeho ani lektury na Sentence. Vědění naše má tu veliké mezery, jež sotva kdy bude lze vyplniti. Jen tolik lze říci, že Sentence do- končil před r. 1410, ježto ve vyhlášce o hájení Viklefova Dekalogu jmenuje se bakalářem bohosloví.1) Zatím však počíná se již Jakoubkova činnost veřejná. Jakoubek, byv vychován muži pro opravy církevní nadšenými a po- hybuje se nyní stále mezi nimi, vzplanul ohněm pro tyže myšlenky a po příkladu učitele svého Stanislava ze Znojma a přítele Husa jal se oheň ten živiti četbou spisů Viklefových. Ale neměl příležitosti uplatniti se. Hus nalezl šťastně forum v kapli betlemské, Jakoubkovi však nepodařilo se získati církevního beneficia. Teprve r. 1405 dostalo se mu oltářnictví u sv. Štěpána na rybníčku2), s nímž ovšem kazatelství nebylo spojeno. Proto bral na se ochotně úkol kázati při mši universitní a lze si mysliti, že tím nabyl v kruzích inteligence pražské jisté populárnosti. Několik takových universitních kázání Jakoubkových jest nám zachováno v rkp. univ. praž. IV G 6. Že jsou mluvena k universitě, patrno z oslovení: „Reverendi magistri et domini venerandi“, „reve- rendi patres et magistri“, že pak jsou Jakoubkova, jest u některých přímo udáno, u jiných pak lze to poznati ze stejného slohu a zpra- cování, jakož i z podobného kruhu myšlenek. Řeči tyto nevynikají ničím zvláštním. Jsou to obyčejné tvorby exhortativní, pěkně disponované, citáty ze sv. Otců vyzdobené a opatřené nátěrem theologické vzdělanosti. Jsou tiché a pokorné, jako byl tichým a pokorným Jakoubek. Zřídka je v nich silnější tón, málokde pozoruhodný nějaký obrat. Tak hned první Jakoubkovi připsané, na thema: „Patientiam habe in me“ (fol. 1a—4a), tedy na ned. XXI. po sv. Duchu ko- nané, doporučuje ctnost trpělivosti. Kristus jest jejím vzorem, mu- čedníci jí vynikali, v životě nese mnohé ovoce, sám Bůh jest trpěliv. Poněkud příznačna pro Jakoubka jest jenom věta: „In medio nempe prelii, fratres, versamur et difficile est, quin sepe super nos iacula mittantur tam verborum acutorum quam factorum nobis molestorum et a superioribus nostris increpacionum et inproperiorum durorum et aliorum quorumlibet adversorum undecunque emergencium; et 1) Höfler SS. I. 18. 2) Tingl, Libri confirmationum VI 159. (364)
Roku 1402 přijal Jakoubek svěcení kněžské a jal se, jako Hus, připravovati na profesuru bohosloveckou. Kdy začal kursus a kterou knihu Písma vykládal, nevíme. Neznáme ani incepcí jeho ani lektury na Sentence. Vědění naše má tu veliké mezery, jež sotva kdy bude lze vyplniti. Jen tolik lze říci, že Sentence do- končil před r. 1410, ježto ve vyhlášce o hájení Viklefova Dekalogu jmenuje se bakalářem bohosloví.1) Zatím však počíná se již Jakoubkova činnost veřejná. Jakoubek, byv vychován muži pro opravy církevní nadšenými a po- hybuje se nyní stále mezi nimi, vzplanul ohněm pro tyže myšlenky a po příkladu učitele svého Stanislava ze Znojma a přítele Husa jal se oheň ten živiti četbou spisů Viklefových. Ale neměl příležitosti uplatniti se. Hus nalezl šťastně forum v kapli betlemské, Jakoubkovi však nepodařilo se získati církevního beneficia. Teprve r. 1405 dostalo se mu oltářnictví u sv. Štěpána na rybníčku2), s nímž ovšem kazatelství nebylo spojeno. Proto bral na se ochotně úkol kázati při mši universitní a lze si mysliti, že tím nabyl v kruzích inteligence pražské jisté populárnosti. Několik takových universitních kázání Jakoubkových jest nám zachováno v rkp. univ. praž. IV G 6. Že jsou mluvena k universitě, patrno z oslovení: „Reverendi magistri et domini venerandi“, „reve- rendi patres et magistri“, že pak jsou Jakoubkova, jest u některých přímo udáno, u jiných pak lze to poznati ze stejného slohu a zpra- cování, jakož i z podobného kruhu myšlenek. Řeči tyto nevynikají ničím zvláštním. Jsou to obyčejné tvorby exhortativní, pěkně disponované, citáty ze sv. Otců vyzdobené a opatřené nátěrem theologické vzdělanosti. Jsou tiché a pokorné, jako byl tichým a pokorným Jakoubek. Zřídka je v nich silnější tón, málokde pozoruhodný nějaký obrat. Tak hned první Jakoubkovi připsané, na thema: „Patientiam habe in me“ (fol. 1a—4a), tedy na ned. XXI. po sv. Duchu ko- nané, doporučuje ctnost trpělivosti. Kristus jest jejím vzorem, mu- čedníci jí vynikali, v životě nese mnohé ovoce, sám Bůh jest trpěliv. Poněkud příznačna pro Jakoubka jest jenom věta: „In medio nempe prelii, fratres, versamur et difficile est, quin sepe super nos iacula mittantur tam verborum acutorum quam factorum nobis molestorum et a superioribus nostris increpacionum et inproperiorum durorum et aliorum quorumlibet adversorum undecunque emergencium; et 1) Höfler SS. I. 18. 2) Tingl, Libri confirmationum VI 159. (364)
Strana 363
si clipeum paciencie non opponimus, sepe letaliter poterimus vulne- rari .. . (fol. 1a). Druhé: „Si fieri potest, cum omnibus pacem ha- bentes“ (fol. 4a—5b) napomíná k pokoji a mírnosti; třetí: „Domine, non sum dignus“ (fol. 7b—10b) velebí pokoru, k níž nás má vésti úvaha boží velebnosti a lidské bídy; čtvrté: Surge, tolle grabatun tuum et ambula“ (fol. 11a—12b) zase Jakoubkovi výslovně připsané, jedná o třech částech pokání: o lítosti, zpovědi a dostiučinění.1) Trpělivost — pokora — pokání, vše úplně v duchu Kristově, to jest základní akord duše Jakoubkovy a spolu klíč k po- znání jeho vývoje a pochopení činnosti pozdější. Cennější jest následující kázání „Cuius est hec ymagoet superscriptio?“ (fol. 12b — 17a) nadepsané M. I. de Misa. Člověk porušuje v sobě obraz Boží hříchem, jenž vzniká z nezřízené lásky k sobě, rozvětvující se ve trojí nezřízenou žádostivost a dále v sed- mero hlavních hříchů. Jest pak obraz Boží v člověku trojí: při- rozený, neboť duše lidská jest svou duchovou podstatou a mohut- nostmi obrazem sv. Trojice; nadpřirozený, jejž působí milost získaná vykoupením Kristovým; a věčný, jehož dosáhne člověk ve spojení s Bohem na věčnosti. Nápis pak, jejž máme, slovouce „křesťané“, jest od Krista a máme jej pouze tehdy právem, ná- sledujeme-li krále svého Krista v životě a mravech; čím jest kdo lepší, spravedlivější, trpělivější, mírnější, čistší a milosrd- nější, tím jest bližší Kristú a tím jasnější má jeho nápis. Než běda! dnes všecky stavý, odvrhše nápis Kristův, mají karakter ďáblův! Ti neprávem se nazývají křesťany! — Tu máme již celého poz- dějšího Jakoubka in nuce. Zvláště poslední partie jest pro něho příznačna. A zajímavé jest, že se v tomto kázání jasně jeví do- mácí vlivy u Jakoubka. Část o hříchu totiž a úvaha o obrazu sv. Trojice v nás jest závislá na Stanislavovi ze Znojma. Do- slovně téměř z jeho spisu „De peccato et gratia“2) jest vzata stať: „Omnis enim creatura racionalis per amorem inordinatum, qui est motus vehemens animi, inordinate afficitur aut circa bonum de- lectabile vel apparens aut circa bonum utile vel apparens aut circa bonum honestum vel apparens. Primum est concupiscencia carnis 1) Zde jest jednou ostřejší tón: „Sed heu computruerunt iumenta in ste- rcore suo, quia totus mundus positus est in maligno.“ (fol. 11b) Citován jest mimo jiné Alanus a Ovidius. De rem. am. To ukazuje k počátkům činnosti Jakoub- kovy, později byl by Jakoubek necitoval Ovidia. 2) Rkp. univ. praž. V H 27 fol. 120b. „Studie a texty.“ (365) 2
si clipeum paciencie non opponimus, sepe letaliter poterimus vulne- rari .. . (fol. 1a). Druhé: „Si fieri potest, cum omnibus pacem ha- bentes“ (fol. 4a—5b) napomíná k pokoji a mírnosti; třetí: „Domine, non sum dignus“ (fol. 7b—10b) velebí pokoru, k níž nás má vésti úvaha boží velebnosti a lidské bídy; čtvrté: Surge, tolle grabatun tuum et ambula“ (fol. 11a—12b) zase Jakoubkovi výslovně připsané, jedná o třech částech pokání: o lítosti, zpovědi a dostiučinění.1) Trpělivost — pokora — pokání, vše úplně v duchu Kristově, to jest základní akord duše Jakoubkovy a spolu klíč k po- znání jeho vývoje a pochopení činnosti pozdější. Cennější jest následující kázání „Cuius est hec ymagoet superscriptio?“ (fol. 12b — 17a) nadepsané M. I. de Misa. Člověk porušuje v sobě obraz Boží hříchem, jenž vzniká z nezřízené lásky k sobě, rozvětvující se ve trojí nezřízenou žádostivost a dále v sed- mero hlavních hříchů. Jest pak obraz Boží v člověku trojí: při- rozený, neboť duše lidská jest svou duchovou podstatou a mohut- nostmi obrazem sv. Trojice; nadpřirozený, jejž působí milost získaná vykoupením Kristovým; a věčný, jehož dosáhne člověk ve spojení s Bohem na věčnosti. Nápis pak, jejž máme, slovouce „křesťané“, jest od Krista a máme jej pouze tehdy právem, ná- sledujeme-li krále svého Krista v životě a mravech; čím jest kdo lepší, spravedlivější, trpělivější, mírnější, čistší a milosrd- nější, tím jest bližší Kristú a tím jasnější má jeho nápis. Než běda! dnes všecky stavý, odvrhše nápis Kristův, mají karakter ďáblův! Ti neprávem se nazývají křesťany! — Tu máme již celého poz- dějšího Jakoubka in nuce. Zvláště poslední partie jest pro něho příznačna. A zajímavé jest, že se v tomto kázání jasně jeví do- mácí vlivy u Jakoubka. Část o hříchu totiž a úvaha o obrazu sv. Trojice v nás jest závislá na Stanislavovi ze Znojma. Do- slovně téměř z jeho spisu „De peccato et gratia“2) jest vzata stať: „Omnis enim creatura racionalis per amorem inordinatum, qui est motus vehemens animi, inordinate afficitur aut circa bonum de- lectabile vel apparens aut circa bonum utile vel apparens aut circa bonum honestum vel apparens. Primum est concupiscencia carnis 1) Zde jest jednou ostřejší tón: „Sed heu computruerunt iumenta in ste- rcore suo, quia totus mundus positus est in maligno.“ (fol. 11b) Citován jest mimo jiné Alanus a Ovidius. De rem. am. To ukazuje k počátkům činnosti Jakoub- kovy, později byl by Jakoubek necitoval Ovidia. 2) Rkp. univ. praž. V H 27 fol. 120b. „Studie a texty.“ (365) 2
Strana 364
sive peccatum carnis, secundum concupiscencia oculorum sive pec- catum mundi et tercium superbia vite vel peccatum diaboli. Cum ergo non possit esse nec apparere nisi triplex racio boni iam dicta, creatura racionalis per amorem inordinatum non potest ferri et affici nisi secundum quod apparet sibi bonum delectabile, utile vel ho- nestum. Patet, quomodo est triplex stipes ab amore inordinato pro- cedens tamquam a radice. A quibus VII herbe pestifere pullulant... (fol. 13b) Jak patrno, nebyl Jakoubek duch spekulativní — pěkné a theologickou hloubkou vynikající části tohoto kázání přejal z největšího theologa českého Stanislava. Lze souditi, že z tohoto pramene vážil častěji. A to je pro genesi Jakoubkovu důležité. Následující kázání „Exiit qui seminat“ (fol. 17a — 20 a) a „Non in solo pane vivit homo“ (fol. 21b — 23a) neobsa- hují zase nic, co by zasluhovalo pozornosti. Kázání pak devítní- kové „Ite et vos in vineam meam“ (fol. 23b — 26b) liší se tolik od řečí ostatních, jak slohem tak i obsahem, že ho nelze při- čísti Jakoubkovi a nutno o něm pojednati zvláště. Další řeči „Ma- gister, quid faciendo vitam eternam possidebo“ (fol. 27a — 29a), „Qui non diligit me“ (fol. 29b — 37b), Querite „Ille arguet primum regnum dei“ (fol. 37b — 41a), mundum“ jsou sice jistě neb pravděpodobně Jakoubkovy, ale z doby pozdější. Za to slohem i obsahem k Jakoubkovi se hlásí a ze starší doby jsou kázání „Tunc laus erit unicuique a deo“ (fol. 48a—50a) a „Pulverem pedum vestrorum excutite“ (fol. 50a—52b). První staví proti chvále lidské chválu Boží, jíž se dostane člověku při Kristově příchodu, a ukazuje, že z touhy po lidské chvále vznikají sváry a nepokoje, jimiž trpí země.1) Druhé prohlašuje za prach, jejž nutno s nohou duše smésti, prázdnou chválu lidskou, moudrost světskou a život bezbožný, doporučuje chudobu a pokoru a mluví proti pokrytectví, lidským nálezkům a proti vědění, jež 1) Sed heu hodie omnes amici et omnes inimici, quia dicit scriptura: Erunt in novissimis temporibus homines seipsos amantes et refrigescet caritas multorum. Unde dissidia, lites et iurgia, secte varie et controversie emanarunt, quocirca omne regnum in se divisum desolabitur, quoniam concordia parve res crescunt, discordia eciam maxime dilabuntur Non sic, fratres carissimi, non sic, sed redite ad cor. (fol. 49b) Narážka na „lites et iurgia“ týká se asi universitních sporů s Němci před r. 1408. V kázání jsou citáty z Cicerona, Juvenala, Alexan- dreidy. (366)
sive peccatum carnis, secundum concupiscencia oculorum sive pec- catum mundi et tercium superbia vite vel peccatum diaboli. Cum ergo non possit esse nec apparere nisi triplex racio boni iam dicta, creatura racionalis per amorem inordinatum non potest ferri et affici nisi secundum quod apparet sibi bonum delectabile, utile vel ho- nestum. Patet, quomodo est triplex stipes ab amore inordinato pro- cedens tamquam a radice. A quibus VII herbe pestifere pullulant... (fol. 13b) Jak patrno, nebyl Jakoubek duch spekulativní — pěkné a theologickou hloubkou vynikající části tohoto kázání přejal z největšího theologa českého Stanislava. Lze souditi, že z tohoto pramene vážil častěji. A to je pro genesi Jakoubkovu důležité. Následující kázání „Exiit qui seminat“ (fol. 17a — 20 a) a „Non in solo pane vivit homo“ (fol. 21b — 23a) neobsa- hují zase nic, co by zasluhovalo pozornosti. Kázání pak devítní- kové „Ite et vos in vineam meam“ (fol. 23b — 26b) liší se tolik od řečí ostatních, jak slohem tak i obsahem, že ho nelze při- čísti Jakoubkovi a nutno o něm pojednati zvláště. Další řeči „Ma- gister, quid faciendo vitam eternam possidebo“ (fol. 27a — 29a), „Qui non diligit me“ (fol. 29b — 37b), Querite „Ille arguet primum regnum dei“ (fol. 37b — 41a), mundum“ jsou sice jistě neb pravděpodobně Jakoubkovy, ale z doby pozdější. Za to slohem i obsahem k Jakoubkovi se hlásí a ze starší doby jsou kázání „Tunc laus erit unicuique a deo“ (fol. 48a—50a) a „Pulverem pedum vestrorum excutite“ (fol. 50a—52b). První staví proti chvále lidské chválu Boží, jíž se dostane člověku při Kristově příchodu, a ukazuje, že z touhy po lidské chvále vznikají sváry a nepokoje, jimiž trpí země.1) Druhé prohlašuje za prach, jejž nutno s nohou duše smésti, prázdnou chválu lidskou, moudrost světskou a život bezbožný, doporučuje chudobu a pokoru a mluví proti pokrytectví, lidským nálezkům a proti vědění, jež 1) Sed heu hodie omnes amici et omnes inimici, quia dicit scriptura: Erunt in novissimis temporibus homines seipsos amantes et refrigescet caritas multorum. Unde dissidia, lites et iurgia, secte varie et controversie emanarunt, quocirca omne regnum in se divisum desolabitur, quoniam concordia parve res crescunt, discordia eciam maxime dilabuntur Non sic, fratres carissimi, non sic, sed redite ad cor. (fol. 49b) Narážka na „lites et iurgia“ týká se asi universitních sporů s Němci před r. 1408. V kázání jsou citáty z Cicerona, Juvenala, Alexan- dreidy. (366)
Strana 365
odvádí od Krista.1) Tu lze pozorovati ideový pokrok a vzrůst Jakoubkův. Více zajímavé než obsahem důležité jest kázání na I. ned. adv. se vzpomínkou na cís. Karla IV. jako zakladatele university — tedy při mši universitní konané, na thema, na něž i Hus mluvil při podobné příležitosti: „Abiciamus opera tenebrarum“. Kazatel napomíná obvyklým způsobem posluchače, aby 1. odvrhli zlo, 2. konali dobro a 3. počestně byli živi, a vytýká, že se nikdo nestaví na obranu pravdy, na niž se útočí.2) Jakkoliv prostá jsou kázání zmíněná a po stránce theologické a homiletické nic neznamenají, pro historika přece nejsou bez ceny. Některá jsou Jakoubkovi ze Stříbra připsána výslovně, jiná druží se k ním podobností slohu a zpracováním obsahu. A s ohledem na ostatní známou práci Jakoubkovu nelze jich klásti do doby po- zdější než do let 1403 — 1407. Pro tu pak dobu nemáme literatury traktátové, později tak bohaté, jež by nám dovolovala důvodně sou- diti, jaký byl vývoj osobnosti pro dějiny husitské tak význačné jako jest Jakoubek. Jsme tedy k díkům zavázáni písaři, jenž buď pro Jakoubka samého nebo pro Husa pořídil tuto sbírku, z níž vznik a první Jakoubkovu etapu vývojovou lze studovati. Slyšíme tu základní akord jeho duše: pokorné a tiché násle- dování Krista, pozorujeme, jak z něho plynou nové věty: chu- doby, odporu proti pokrytství, proti lidským nálezkům a světské moudrosti, úplného se oddání Písmu. To jsou hesla téměř celé čin- nosti Jakoubkovy. 1) . .. deus ad sensum misticum sit fons aque vive et cisterne dissipate tradiciones humane... cum hec sit vita eterna, ut cognoscant te deum verum et quem misisti Jesum Christum, et alias sciencias minus utiles causa lucri vel superbie noticiam hanc prepedientes precaverent (fol 52a). Zde mimo básníky citována také Rehořova Moralia. 2) Ubi sunt igitur contradictores veritatis, subtrahentes iusticie dei presi- dium et tutelam, non opponentes se pro veritate manifeste impugnata nec resisten- tes novis fictoribus et fidei nove adinventoribus? (fol. 46b) To by ovšem mohl kázati také někdo proti viklefistům, ale pak by to byl kus divnou náhodou zbloudivší do této sbírky. Nebo by tak mohl mluviti stoupenec Husův proti „odpůrcům pravdy“ r. 1412 — než tam se kázání nehodí jinak příliš klidným obsahem. Nelze tedy než mysliti na odpůrce článků Viklefových před r. 1408. Vzpomínka na Karla IV. v tomto kázání zní: presertim benefactorum nostrorum memores esse debemus, quorum de numero invictissimus imperator ac cesar Karolus semper augustus rex Boemie esse dinoscitur, euius preconia lati orbis sonant climata, qui inter alia magnifica preclaraque opera, quibus zelatus est Boemie regnum, hoc insigne et prepotens egit opus almam nostram fundando universitatem, cui debitores sumus, ut sicut ipse vivendo dilexit nos, sic nos diligamus mortuum piis moribus animam eius adiuvando, ut deus eam solutis vinculis thartareis transferre dignetur ad gaudia sempiterna (fol. 47b). (367) 2*
odvádí od Krista.1) Tu lze pozorovati ideový pokrok a vzrůst Jakoubkův. Více zajímavé než obsahem důležité jest kázání na I. ned. adv. se vzpomínkou na cís. Karla IV. jako zakladatele university — tedy při mši universitní konané, na thema, na něž i Hus mluvil při podobné příležitosti: „Abiciamus opera tenebrarum“. Kazatel napomíná obvyklým způsobem posluchače, aby 1. odvrhli zlo, 2. konali dobro a 3. počestně byli živi, a vytýká, že se nikdo nestaví na obranu pravdy, na niž se útočí.2) Jakkoliv prostá jsou kázání zmíněná a po stránce theologické a homiletické nic neznamenají, pro historika přece nejsou bez ceny. Některá jsou Jakoubkovi ze Stříbra připsána výslovně, jiná druží se k ním podobností slohu a zpracováním obsahu. A s ohledem na ostatní známou práci Jakoubkovu nelze jich klásti do doby po- zdější než do let 1403 — 1407. Pro tu pak dobu nemáme literatury traktátové, později tak bohaté, jež by nám dovolovala důvodně sou- diti, jaký byl vývoj osobnosti pro dějiny husitské tak význačné jako jest Jakoubek. Jsme tedy k díkům zavázáni písaři, jenž buď pro Jakoubka samého nebo pro Husa pořídil tuto sbírku, z níž vznik a první Jakoubkovu etapu vývojovou lze studovati. Slyšíme tu základní akord jeho duše: pokorné a tiché násle- dování Krista, pozorujeme, jak z něho plynou nové věty: chu- doby, odporu proti pokrytství, proti lidským nálezkům a světské moudrosti, úplného se oddání Písmu. To jsou hesla téměř celé čin- nosti Jakoubkovy. 1) . .. deus ad sensum misticum sit fons aque vive et cisterne dissipate tradiciones humane... cum hec sit vita eterna, ut cognoscant te deum verum et quem misisti Jesum Christum, et alias sciencias minus utiles causa lucri vel superbie noticiam hanc prepedientes precaverent (fol 52a). Zde mimo básníky citována také Rehořova Moralia. 2) Ubi sunt igitur contradictores veritatis, subtrahentes iusticie dei presi- dium et tutelam, non opponentes se pro veritate manifeste impugnata nec resisten- tes novis fictoribus et fidei nove adinventoribus? (fol. 46b) To by ovšem mohl kázati také někdo proti viklefistům, ale pak by to byl kus divnou náhodou zbloudivší do této sbírky. Nebo by tak mohl mluviti stoupenec Husův proti „odpůrcům pravdy“ r. 1412 — než tam se kázání nehodí jinak příliš klidným obsahem. Nelze tedy než mysliti na odpůrce článků Viklefových před r. 1408. Vzpomínka na Karla IV. v tomto kázání zní: presertim benefactorum nostrorum memores esse debemus, quorum de numero invictissimus imperator ac cesar Karolus semper augustus rex Boemie esse dinoscitur, euius preconia lati orbis sonant climata, qui inter alia magnifica preclaraque opera, quibus zelatus est Boemie regnum, hoc insigne et prepotens egit opus almam nostram fundando universitatem, cui debitores sumus, ut sicut ipse vivendo dilexit nos, sic nos diligamus mortuum piis moribus animam eius adiuvando, ut deus eam solutis vinculis thartareis transferre dignetur ad gaudia sempiterna (fol. 47b). (367) 2*
Strana 366
Co ho k nim vedlo? Pokud lze souditi z těchto řečí, bylo to především přirozené zladění jeho duše. Až na malé výjimky jsou tato kázání původnější než pozdější veliké a sensační řeči Jakoub- kovy, i lze z nich lépe souditi na jeho povahu, jež se snad nikde nejeví tak jako u řečníka, mluví-li ze svého. Pokorná, Bohu od- daná povaha Jakoubkova je to, z níž vyrůstají jeho myšlenky. Živí pak je studium Písma a sv. Otců, mezi nimiž si vybral Jakoubek jako vůdce a učitele hlavně sv. Rehoře, jehož prosté výklady, horující pro dokonalou podobnost s Kristem, potírající pokrytství a kacířství a často apokalyptisující, povaze Jakoubkově byly nejbližší. Rehoř byl Jakoubkovi tím, čím Bernard Husovi. Aúgustínův vliv na oba, zvláště na Husa, byl sice velmi značný, ale většinou nebyl neprostřední, neplynul ze studia spisů jeho, nýbrž ze spisů Viklefových nebo ze sbírek citátů. K tomu přistoupily dva mocné vlivy, jež, zase proto, že odpovídaly základnímu zladění duše Jakoubkovy a vyslovovaly jasně a silně, co dřímalo v jeho nitru, oslnily zrovna Jakoubka a zaplavily úplně jeho duši. Jsou to evangelický doktor Viklef a eucharistický učitel Matěj z Janova. K Viklefovi vedl Jakoubka, jako Husa, Stanislav a pak Hus, jenž se na poli viklefské literatury takřka specialisoval a z bo- haté knihovny, již, maje k tomu prostředky, si opatřil, půjčoval jiným. Vliv. Viklefův však, ač ho nelze podceňovati, nebyl u Ja- koubka nikdy tak značný jako u Husa. Přesně jej určiti jest ještě úkolem budoucí práce. Daleko pronikavěji působil na Jakoubka Matěj z Janova. Co ho seznámilo s jeho dílem? Byla to čirá náhoda, jež veliké dílo Janovovo „Regulae Veteris et Novi Testamenti" vložila v jeho ruce ? Či přítel nějaký mu daroval víd. dv. rkp. 4971? Nevíme, ale to víme, že Regule to byly, jež probudily v Jakoubkovi skryté síly, jež tichého vedly ke hlučnému odboji a pokorného ke vzpouře. Jakoubek je četl, studoval, doplňoval výroky sv. Otců, zvláště Ře- hoře, kázal z nich, vyvozoval z nich logicky důsledky a ježto prostředí bylo tomu příznivo, uvedl je částečně i v život. To jest genese Jakoubkova, jak ji lépe objasní další vylíčení jeho činnosti. První významnější vystoupení Jakoubkovo klade tradice do r. 1407. Do toho roku totiž vkládá rkp. praž. univ. VIII F 2 traktát „Magne sanctitatis ille vir“ a Balbín1) soudil, že proti tomu traktátu 1) V Bohemia docta II66 nadpisuje Balbín traktát Nouvionův v rkp. krumlovském Refutatio incerti sed catholici auctoris concionis M. Jacobi de Misa, qua probat author licere clericis bona terrestria possidere, quod Jacobus de Miza haereticus negabat. (368)
Co ho k nim vedlo? Pokud lze souditi z těchto řečí, bylo to především přirozené zladění jeho duše. Až na malé výjimky jsou tato kázání původnější než pozdější veliké a sensační řeči Jakoub- kovy, i lze z nich lépe souditi na jeho povahu, jež se snad nikde nejeví tak jako u řečníka, mluví-li ze svého. Pokorná, Bohu od- daná povaha Jakoubkova je to, z níž vyrůstají jeho myšlenky. Živí pak je studium Písma a sv. Otců, mezi nimiž si vybral Jakoubek jako vůdce a učitele hlavně sv. Rehoře, jehož prosté výklady, horující pro dokonalou podobnost s Kristem, potírající pokrytství a kacířství a často apokalyptisující, povaze Jakoubkově byly nejbližší. Rehoř byl Jakoubkovi tím, čím Bernard Husovi. Aúgustínův vliv na oba, zvláště na Husa, byl sice velmi značný, ale většinou nebyl neprostřední, neplynul ze studia spisů jeho, nýbrž ze spisů Viklefových nebo ze sbírek citátů. K tomu přistoupily dva mocné vlivy, jež, zase proto, že odpovídaly základnímu zladění duše Jakoubkovy a vyslovovaly jasně a silně, co dřímalo v jeho nitru, oslnily zrovna Jakoubka a zaplavily úplně jeho duši. Jsou to evangelický doktor Viklef a eucharistický učitel Matěj z Janova. K Viklefovi vedl Jakoubka, jako Husa, Stanislav a pak Hus, jenž se na poli viklefské literatury takřka specialisoval a z bo- haté knihovny, již, maje k tomu prostředky, si opatřil, půjčoval jiným. Vliv. Viklefův však, ač ho nelze podceňovati, nebyl u Ja- koubka nikdy tak značný jako u Husa. Přesně jej určiti jest ještě úkolem budoucí práce. Daleko pronikavěji působil na Jakoubka Matěj z Janova. Co ho seznámilo s jeho dílem? Byla to čirá náhoda, jež veliké dílo Janovovo „Regulae Veteris et Novi Testamenti" vložila v jeho ruce ? Či přítel nějaký mu daroval víd. dv. rkp. 4971? Nevíme, ale to víme, že Regule to byly, jež probudily v Jakoubkovi skryté síly, jež tichého vedly ke hlučnému odboji a pokorného ke vzpouře. Jakoubek je četl, studoval, doplňoval výroky sv. Otců, zvláště Ře- hoře, kázal z nich, vyvozoval z nich logicky důsledky a ježto prostředí bylo tomu příznivo, uvedl je částečně i v život. To jest genese Jakoubkova, jak ji lépe objasní další vylíčení jeho činnosti. První významnější vystoupení Jakoubkovo klade tradice do r. 1407. Do toho roku totiž vkládá rkp. praž. univ. VIII F 2 traktát „Magne sanctitatis ille vir“ a Balbín1) soudil, že proti tomu traktátu 1) V Bohemia docta II66 nadpisuje Balbín traktát Nouvionův v rkp. krumlovském Refutatio incerti sed catholici auctoris concionis M. Jacobi de Misa, qua probat author licere clericis bona terrestria possidere, quod Jacobus de Miza haereticus negabat. (368)
Strana 367
disputoval mistr pařížský Jakub z Nouviona r. 1408 s husity v Praze. Ale, jakž jsem ve článku „Rozmluva Jakuba z Nouviona s Husity v Praze r. 1408“1) již naznačil, udání rukopisu praž- ského jest prostě nemožné. Roku 1407 nemohl nikdo hájiti a vyzývati, by král zabral majetek církevní, jak se děje v onom traktátu. To jest možno teprve r. 1411. Fakta historická přece nepadají s nebe, musí býti něčím odůvodněna a jeviti nějaké následky. A pro rok 1407 nenajde nikdo ani důvodu pro podobné vystoupení Jakoubkovo ani nemůže nalézti nějakých následků. Roku 1408 v žalobě proti Husovi nemíní se o tom duchovenstvo, ač vytýká věci mnohem nevinnější; teprve r. 1411 klade podobné výroky Husovi za vinu Mařík a Michal. A toho roku jsou z udá- lostí dobových také pochopitelny. Mimo to třeba si všimnouti, že „Magne“ není kázání, tím méně kázání k lidu, jak o něm mluví zmíněný rukopis, nýbrž universitní akt s konklusemi a korrelarii, a že v rozmluvě Jakuba z Nouviona s husity neobráží se předchozí veřejné nějaké vystoupení, nýbrž jen soukromé rozmluvy. Jest však dobře možno, že některé kázání Jakoubkovo — snad „Pulverem pedum vestrorum excutite“ nahoře zmíněné — dalo podnět, že se v okolí Husově pro thesi chudoby kleru sbíraly důvody z Písma, jež byly pak předloženy Jakubovi z Nouviona. První pozornost budící vystoupení Jakoubkovo lze s jistou pravděpodobností klásti teprve do roku 1408. Je to universitní kázání na svátek Všech svatých „Beati pauperes spiritu“, jež bylo tedy konáno teprve po rozmluvě s Nouvionem. Jakoubek žádá od duchovních2) trojí chudoby: ohledně majetku, těla a vůle. První, dobrovolná chudoba v pravém smyslu slova, záleží nejen ve zřeknutí se nepotřebných statků časných, nýbrž i v odložení nezřízené starostlivosti o statky k životu potřebné. Jest nutna du- chovním, aby mohli volněji učiti lid slovem i příkladem. Vždyť klerik má dle významu jména údělem Boha, a tedy nic jiného.3) To je patrno ze sv. Jeronyma, Augustina, Chrysostoma a jiných. Není to tedy smyšlenka Jakoubkova ani Viklefova ani jiného kacíře. Ale běda, praví Jakoubek účinně řečnicky, ten shon po obročích u kurie, služba světským pánům, konání duchovních po- vinností pro zisk, vymáhání peněz za svěcení kostelů a za absoluce, 1) Hlídka 1908. Srv. také moje Tractatus causam Mgri Joh. Hus e parte catholica illustrantes, fasc. 1, Brunae 1904. 2) pastores et doctores, ecclesie prelati ceterique clerici. 3) Ecce lex paupertatis Christi, ad quam clerici obligantur! volá Jakoubek. (369)
disputoval mistr pařížský Jakub z Nouviona r. 1408 s husity v Praze. Ale, jakž jsem ve článku „Rozmluva Jakuba z Nouviona s Husity v Praze r. 1408“1) již naznačil, udání rukopisu praž- ského jest prostě nemožné. Roku 1407 nemohl nikdo hájiti a vyzývati, by král zabral majetek církevní, jak se děje v onom traktátu. To jest možno teprve r. 1411. Fakta historická přece nepadají s nebe, musí býti něčím odůvodněna a jeviti nějaké následky. A pro rok 1407 nenajde nikdo ani důvodu pro podobné vystoupení Jakoubkovo ani nemůže nalézti nějakých následků. Roku 1408 v žalobě proti Husovi nemíní se o tom duchovenstvo, ač vytýká věci mnohem nevinnější; teprve r. 1411 klade podobné výroky Husovi za vinu Mařík a Michal. A toho roku jsou z udá- lostí dobových také pochopitelny. Mimo to třeba si všimnouti, že „Magne“ není kázání, tím méně kázání k lidu, jak o něm mluví zmíněný rukopis, nýbrž universitní akt s konklusemi a korrelarii, a že v rozmluvě Jakuba z Nouviona s husity neobráží se předchozí veřejné nějaké vystoupení, nýbrž jen soukromé rozmluvy. Jest však dobře možno, že některé kázání Jakoubkovo — snad „Pulverem pedum vestrorum excutite“ nahoře zmíněné — dalo podnět, že se v okolí Husově pro thesi chudoby kleru sbíraly důvody z Písma, jež byly pak předloženy Jakubovi z Nouviona. První pozornost budící vystoupení Jakoubkovo lze s jistou pravděpodobností klásti teprve do roku 1408. Je to universitní kázání na svátek Všech svatých „Beati pauperes spiritu“, jež bylo tedy konáno teprve po rozmluvě s Nouvionem. Jakoubek žádá od duchovních2) trojí chudoby: ohledně majetku, těla a vůle. První, dobrovolná chudoba v pravém smyslu slova, záleží nejen ve zřeknutí se nepotřebných statků časných, nýbrž i v odložení nezřízené starostlivosti o statky k životu potřebné. Jest nutna du- chovním, aby mohli volněji učiti lid slovem i příkladem. Vždyť klerik má dle významu jména údělem Boha, a tedy nic jiného.3) To je patrno ze sv. Jeronyma, Augustina, Chrysostoma a jiných. Není to tedy smyšlenka Jakoubkova ani Viklefova ani jiného kacíře. Ale běda, praví Jakoubek účinně řečnicky, ten shon po obročích u kurie, služba světským pánům, konání duchovních po- vinností pro zisk, vymáhání peněz za svěcení kostelů a za absoluce, 1) Hlídka 1908. Srv. také moje Tractatus causam Mgri Joh. Hus e parte catholica illustrantes, fasc. 1, Brunae 1904. 2) pastores et doctores, ecclesie prelati ceterique clerici. 3) Ecce lex paupertatis Christi, ad quam clerici obligantur! volá Jakoubek. (369)
Strana 368
hromádění majetku v bohatých klášteřích, hlučné pobožnosti, bra- trstva a odpustky u mendikantů — to vše dokazuje pravý opak chudoby ducha. Všichni jsou pijavice, volající „nes, nes“, všichni se odchýlili od cesty pravdy, všichni odpadli od Pána Ježíše! Druhá chudoba velí netoliko odložiti žádosti tělesné, nýbrž i trpělivě snášeti protivenství i smrt pro Krista a jeho zákon. Jako trpěl Kristus za nás, tak máme my trpěti pro něho. Vzorem mají nám býti tři mladíci v peci ohnivé, kteří raději chtěli podstoupiti smrt, než by se klaněli modlám, a Bůh je vyprostil. Tak neklaňme se ani my modle mamonu, svatokupeckého kacířství a žádostivosti tělesné, třebas bychom proto měli býti uvrženi do pece utrpení a pronásledování, nýbrž raději i jiné odvracujme od podobné modloslužby. Jsme rytíři Kristovi a Kristus nám přislíbil pomoc a posilu. Třetí chudoba ducha jest pokora, jíž se člověk zříká vlastní povýšenosti pro Krista a vyznávaje stále svou nestatečnost, vyprošuje si pomoc Boží. Dle Grossetesta jest osm značek pravé pokory: 1. Pokorný, byv napomenut od nižšího, nehorší se; 2. důstojností nezpychá; 3. nelibuje si v chvále; 4. nespláci zla zlem; 5. první jest v díle, poslední v odpočinku; 6. vždy díky vzdává Boží dobrotě; 7. tak rád poslouchá jako poroučí a 8. v moci jsa postaven, uznává se napřed poddaným než představeným. Posůzujeme-li dle těch značek nynější duchovenstvo, vidíme, že mu ctnost pokory chybí. Neboť napomene-li je někdo z lásky pro jich lakotu, pýchu neb smilstvo, hněvají se a nazývají karatele kacířem, svůdcem neb viklefistou. Všichni se pachtí po obro- čích, titulech a hodnostech, a kdo jim nelichotí, toho odstraňují ze svého okolí. Odpůrce své stíhají kletbami, křivdy žádné nechtějíce strpěti. Prací povinných pro blaho duší nekonají a přece chtějí býti první v důstojnostech církevních. Ve štěstí díky vzdávají Bohu dlouhými modlitbami a zpěvy, v srdci však lásky nemajíce, v ne- štěstí pak proti Bohu reptají. Poroučeti a vládnouti chtějí všichni, nikoli však poslouchati; a že Bohu nechtějí býti poddáni, ukazuje jejich život. Proto nechť činí pokání a vrátí se k té trojí chudobě, jež člověka zbavuje tíže pozemské a vede jej v nebeské výšiny. — Dlouhé kázání toto1) má úplně ráz řečí synodálních a podobá se, že Jakoubek tu skutečně napodobuje ve formě i cel- kovém zpracování synodální kázání, jež slyšel neb četl, zvláště 1) Nutno obdivovati trpělivost posluchačů, neboť to kázání, jako i násle- dující ke kleru, trvalo hodně přes dvě hodiny! (370)
hromádění majetku v bohatých klášteřích, hlučné pobožnosti, bra- trstva a odpustky u mendikantů — to vše dokazuje pravý opak chudoby ducha. Všichni jsou pijavice, volající „nes, nes“, všichni se odchýlili od cesty pravdy, všichni odpadli od Pána Ježíše! Druhá chudoba velí netoliko odložiti žádosti tělesné, nýbrž i trpělivě snášeti protivenství i smrt pro Krista a jeho zákon. Jako trpěl Kristus za nás, tak máme my trpěti pro něho. Vzorem mají nám býti tři mladíci v peci ohnivé, kteří raději chtěli podstoupiti smrt, než by se klaněli modlám, a Bůh je vyprostil. Tak neklaňme se ani my modle mamonu, svatokupeckého kacířství a žádostivosti tělesné, třebas bychom proto měli býti uvrženi do pece utrpení a pronásledování, nýbrž raději i jiné odvracujme od podobné modloslužby. Jsme rytíři Kristovi a Kristus nám přislíbil pomoc a posilu. Třetí chudoba ducha jest pokora, jíž se člověk zříká vlastní povýšenosti pro Krista a vyznávaje stále svou nestatečnost, vyprošuje si pomoc Boží. Dle Grossetesta jest osm značek pravé pokory: 1. Pokorný, byv napomenut od nižšího, nehorší se; 2. důstojností nezpychá; 3. nelibuje si v chvále; 4. nespláci zla zlem; 5. první jest v díle, poslední v odpočinku; 6. vždy díky vzdává Boží dobrotě; 7. tak rád poslouchá jako poroučí a 8. v moci jsa postaven, uznává se napřed poddaným než představeným. Posůzujeme-li dle těch značek nynější duchovenstvo, vidíme, že mu ctnost pokory chybí. Neboť napomene-li je někdo z lásky pro jich lakotu, pýchu neb smilstvo, hněvají se a nazývají karatele kacířem, svůdcem neb viklefistou. Všichni se pachtí po obro- čích, titulech a hodnostech, a kdo jim nelichotí, toho odstraňují ze svého okolí. Odpůrce své stíhají kletbami, křivdy žádné nechtějíce strpěti. Prací povinných pro blaho duší nekonají a přece chtějí býti první v důstojnostech církevních. Ve štěstí díky vzdávají Bohu dlouhými modlitbami a zpěvy, v srdci však lásky nemajíce, v ne- štěstí pak proti Bohu reptají. Poroučeti a vládnouti chtějí všichni, nikoli však poslouchati; a že Bohu nechtějí býti poddáni, ukazuje jejich život. Proto nechť činí pokání a vrátí se k té trojí chudobě, jež člověka zbavuje tíže pozemské a vede jej v nebeské výšiny. — Dlouhé kázání toto1) má úplně ráz řečí synodálních a podobá se, že Jakoubek tu skutečně napodobuje ve formě i cel- kovém zpracování synodální kázání, jež slyšel neb četl, zvláště 1) Nutno obdivovati trpělivost posluchačů, neboť to kázání, jako i násle- dující ke kleru, trvalo hodně přes dvě hodiny! (370)
Strana 369
Husova. Vypracování je velmi pečlivé; logicky jest stavba řeči přesná, vývody jsou živé a řečnicky účinné, citáty z Písma a dlouhé výroky Otců případné. Duch, jenž vane kázáním, jest tendenčně reformní. Kdežto jiní kazatelé, i na synodách, každý bod kázání začínají theologickou spekulací a stupňují až k výtkám a kázání, Jakoubek věnoval celou první část šlehům mravokárným a teprve v části druhé obírá se spekulací.1) Hříchy kněžstva jsou vylíčeny velmi obratně, zvláště shon po majetku a nedostatek pokory, arci vše jest kresleno barvami příliš černými, jak již to bývá v takových kázáních. Ze slov Ja- koubkových slyšeti i Viklefa i Janova, ale celkem jest práce tato samostatnější než kázání pozdější. Zachováno jest kázání „Beati pauperes spiritu“ v rukopisech praž. univ. V F 17 fol. 136a—148b a XIII F 22 fol. 7 a—18a, v obou připsáno Jakoubkovi, a ve víd. dv. 4518 fol. 89a —97a bez udání autora. Že jest z r. 1408, lze souditi z toho, že v něm není časových narážek, jež by nutily klásti je do doby pozdější, a že naopak některé věty, bránící chudoby, zdají se směřovati proti výrokům Nouvionovým. Také odmítání výtky kacířství a viklefismu děje se takovou formou, že lze souditi, že výtka jest nová2). Nelze však sestoupiti do r. 1407, protože se tu mluví již o utrpení a pronásledování, což předpokládá aspoň vyšetřování Knínovo a Abra- hamovo a zakročení arcibiskupovo proti Husovi. Již dřívější práce Jakoubkova byla sice v duchu opravných snah Husových, ale v plném slova smyslu vystupuje v tomto kázání Jakoubek ponejprv jako „pomocník Husův v evangeliu“. Druhé kázání Jakoubkovo k duchovenstvu, jež možno vročiti před r. 1410, jest kázání na sv. Ducha na thema: „Accipiebant spiritum sanctum“, zachované v rukopisech víd. knih. dv. 3930 fol. 3111a— 3182 a 4518 fol. 107a — 113a Trojího ducha rozeznává Jakoubek: ducha světské mar- nosti, ducha pokryté lživosti a ducha nadsvětské pravdy. 1) Slavnostní tato kázání thematická („modo moderno“) mají zvláštní kon- strukci: Po úvodu, v němž se kazatel omlouvá a přímluvu P. Marie si vyprošuje (Ave Maria . . .), rozděluje thema zpravidla na tři body — více obsahově. Pojednav o nich, začíná znovu: „In quibus quidem verbis tria (duo) tan- guntur .. .“ a vyvozuje ze slov thematu novou, obyčejně zase trojdílnou dis- posici, již zase probírá. Je to skoro nové kázání, obyčejně klidnější než jest část prvá. 2) Pro rok 1408 jest výtka ta doložena listem Jana z Rakovníka Hu- sovi a Antiviklefem Štěpána Dolanského, (371)
Husova. Vypracování je velmi pečlivé; logicky jest stavba řeči přesná, vývody jsou živé a řečnicky účinné, citáty z Písma a dlouhé výroky Otců případné. Duch, jenž vane kázáním, jest tendenčně reformní. Kdežto jiní kazatelé, i na synodách, každý bod kázání začínají theologickou spekulací a stupňují až k výtkám a kázání, Jakoubek věnoval celou první část šlehům mravokárným a teprve v části druhé obírá se spekulací.1) Hříchy kněžstva jsou vylíčeny velmi obratně, zvláště shon po majetku a nedostatek pokory, arci vše jest kresleno barvami příliš černými, jak již to bývá v takových kázáních. Ze slov Ja- koubkových slyšeti i Viklefa i Janova, ale celkem jest práce tato samostatnější než kázání pozdější. Zachováno jest kázání „Beati pauperes spiritu“ v rukopisech praž. univ. V F 17 fol. 136a—148b a XIII F 22 fol. 7 a—18a, v obou připsáno Jakoubkovi, a ve víd. dv. 4518 fol. 89a —97a bez udání autora. Že jest z r. 1408, lze souditi z toho, že v něm není časových narážek, jež by nutily klásti je do doby pozdější, a že naopak některé věty, bránící chudoby, zdají se směřovati proti výrokům Nouvionovým. Také odmítání výtky kacířství a viklefismu děje se takovou formou, že lze souditi, že výtka jest nová2). Nelze však sestoupiti do r. 1407, protože se tu mluví již o utrpení a pronásledování, což předpokládá aspoň vyšetřování Knínovo a Abra- hamovo a zakročení arcibiskupovo proti Husovi. Již dřívější práce Jakoubkova byla sice v duchu opravných snah Husových, ale v plném slova smyslu vystupuje v tomto kázání Jakoubek ponejprv jako „pomocník Husův v evangeliu“. Druhé kázání Jakoubkovo k duchovenstvu, jež možno vročiti před r. 1410, jest kázání na sv. Ducha na thema: „Accipiebant spiritum sanctum“, zachované v rukopisech víd. knih. dv. 3930 fol. 3111a— 3182 a 4518 fol. 107a — 113a Trojího ducha rozeznává Jakoubek: ducha světské mar- nosti, ducha pokryté lživosti a ducha nadsvětské pravdy. 1) Slavnostní tato kázání thematická („modo moderno“) mají zvláštní kon- strukci: Po úvodu, v němž se kazatel omlouvá a přímluvu P. Marie si vyprošuje (Ave Maria . . .), rozděluje thema zpravidla na tři body — více obsahově. Pojednav o nich, začíná znovu: „In quibus quidem verbis tria (duo) tan- guntur .. .“ a vyvozuje ze slov thematu novou, obyčejně zase trojdílnou dis- posici, již zase probírá. Je to skoro nové kázání, obyčejně klidnější než jest část prvá. 2) Pro rok 1408 jest výtka ta doložena listem Jana z Rakovníka Hu- sovi a Antiviklefem Štěpána Dolanského, (371)
Strana 370
Duch světské marnosti odvrátil duchovenstvo od chudoby Kristovy a od pokorného a potupného jeho života k bohatství a skvělému vystupování, a lid je proto ctí a ho poslouchá, kdežto pokornými a chudými kněžími, kteří přicházejí ve jménu Pána Ježíše a jsou jaksi Kristus sám, pohrdá, protože lidu hlásají zákon Kristův a mluví proti marnosti světské. Tak se stalo, že přední místa v církvi zabrali pyšní, kteří se sami do úřadů vtlačili, že Danielova ohavnost zpuštění jest na místě svatém a že říše anti- kristova zmohutněla. Ten duch marnosti světské vznítil v duchovních touhu po časných statcích a tím osidlem strhuje je v záhubu, naplnil je chtivostí cti a slávy a učinil z nich onu šelmu apo- kalyptickou, jež má dva rohy, podobné rohům beránkovým, t. j. dvojí moc, duchovní a světskou, zdánlivě danou od Krista, a činí znamení mnohá, t. j. skutky zdánlivé zbožnosti a ctnosti, jimiž svádí věřící. Duch pokryté lživosti proměňuje v ústech učitelův a ka- zatelů slova Písma v lež, tak že odvádějí posluchače od lásky Kri- stovy k lásce věcí pozemských. Ten duch naučil duchovní, aby ve vnějších úkonech hledali spravedlnost a aby Písmem zhrdajíce utíkali se k lidským zákonům a nálezkům. Kněží, tím duchem proniknutí, jsou pokrytci, nelišící se od fariseů a zákonníkův. Nemajíce ducha Kristova, ducha lásky a sebezáporu, vytvořili si dle tělesné své moudrosti pěkný život křesťanský a počestnost to- hoto světa, v níž zdají se sobě i jiným svatými, a zanedbávajíce to, co jest velké v pravdě a v duchu Kristově, velebí to, co jest velké v očích lidí, jako obřady a různé nauky a zvyklosti lidské. Tím ukolébali věřící, že se spokojují zvykovým plněním takových nálezků lidských, hledajíce v nich ospravedlnění, a nestarají se o pravého ducha Kristova. Duchem lživosti jsouce vedeni mluví kazatelé k věřícím řeči sladké a vkusně upravené, aby se líbily lidem, slibují jim snadné dosažení života věčného, velebí odpustky a bratrstva a zís- kávají tím lásky posluchačů, zvláště žen. Takoví kněží milují svět, hledají a nalézají pozemský klid, rádi prodlévají u dvorů panských, odívají se skvostně a mají vzácné knihy a nářadí — jsou to ne- přátelé kříže Kristova. Naproti tomu duch nadsvětské pravdy naplňuje vyvo- lené vnitrně ctností a uvádí je v dokonalou jednotu s Bohem, tak že mají jedno srdce s Pánem Ježíšem, totéž cítění, poznání a chtění. Proto chtějí dle jeho vzoru zvoliti vše nízké a opovržené před světem, vzdávajíce za vše, co jsou a co mají, jedinému Bohu chválu. (372)
Duch světské marnosti odvrátil duchovenstvo od chudoby Kristovy a od pokorného a potupného jeho života k bohatství a skvělému vystupování, a lid je proto ctí a ho poslouchá, kdežto pokornými a chudými kněžími, kteří přicházejí ve jménu Pána Ježíše a jsou jaksi Kristus sám, pohrdá, protože lidu hlásají zákon Kristův a mluví proti marnosti světské. Tak se stalo, že přední místa v církvi zabrali pyšní, kteří se sami do úřadů vtlačili, že Danielova ohavnost zpuštění jest na místě svatém a že říše anti- kristova zmohutněla. Ten duch marnosti světské vznítil v duchovních touhu po časných statcích a tím osidlem strhuje je v záhubu, naplnil je chtivostí cti a slávy a učinil z nich onu šelmu apo- kalyptickou, jež má dva rohy, podobné rohům beránkovým, t. j. dvojí moc, duchovní a světskou, zdánlivě danou od Krista, a činí znamení mnohá, t. j. skutky zdánlivé zbožnosti a ctnosti, jimiž svádí věřící. Duch pokryté lživosti proměňuje v ústech učitelův a ka- zatelů slova Písma v lež, tak že odvádějí posluchače od lásky Kri- stovy k lásce věcí pozemských. Ten duch naučil duchovní, aby ve vnějších úkonech hledali spravedlnost a aby Písmem zhrdajíce utíkali se k lidským zákonům a nálezkům. Kněží, tím duchem proniknutí, jsou pokrytci, nelišící se od fariseů a zákonníkův. Nemajíce ducha Kristova, ducha lásky a sebezáporu, vytvořili si dle tělesné své moudrosti pěkný život křesťanský a počestnost to- hoto světa, v níž zdají se sobě i jiným svatými, a zanedbávajíce to, co jest velké v pravdě a v duchu Kristově, velebí to, co jest velké v očích lidí, jako obřady a různé nauky a zvyklosti lidské. Tím ukolébali věřící, že se spokojují zvykovým plněním takových nálezků lidských, hledajíce v nich ospravedlnění, a nestarají se o pravého ducha Kristova. Duchem lživosti jsouce vedeni mluví kazatelé k věřícím řeči sladké a vkusně upravené, aby se líbily lidem, slibují jim snadné dosažení života věčného, velebí odpustky a bratrstva a zís- kávají tím lásky posluchačů, zvláště žen. Takoví kněží milují svět, hledají a nalézají pozemský klid, rádi prodlévají u dvorů panských, odívají se skvostně a mají vzácné knihy a nářadí — jsou to ne- přátelé kříže Kristova. Naproti tomu duch nadsvětské pravdy naplňuje vyvo- lené vnitrně ctností a uvádí je v dokonalou jednotu s Bohem, tak že mají jedno srdce s Pánem Ježíšem, totéž cítění, poznání a chtění. Proto chtějí dle jeho vzoru zvoliti vše nízké a opovržené před světem, vzdávajíce za vše, co jsou a co mají, jedinému Bohu chválu. (372)
Strana 371
Proto také snaží se poznati dokonale svou nehodnost, aby si tím více vážili darů Božích a pro ně se před Bohem pokořovali. Neboť čím více odstupuje křesťan od lkání nad nicotností svou, čím více myslí, že něco jest a něco může, čím více si libuje v s obě samém a svých přednostech, tím více odstupuje jako dábel od pravdy, opouští ducha Kristova a stává se antikristem. Ten duch Boží učí pokorné kazatele, aby každému kladli účet z víry a bez bázně a studu hlásali všude pravdu. Tak to po- ručil Kristus, tak jednal sv. Pavel. A kázání jejich jest jisté, ježto co jim zjevuje Bůh, s bázní přijímají, o tom uvažují a pak bez pochybností, určitě a autoritativně to předkládají věřícím. Čím více pak takových osvícení se dostává kazateli od Boha, tím více se před ním pokořuje. Ale bohužel málo jest schopných přijati ducha nadsvět- ské pravdy; proto duch lži panuje a lžiproroci jsou velmi četni. I jest třeba věřícím zkoumati duchy, jsou-li od Boha či od dábla. Nechť pozorují, je-li rozkaz neb řeč ve shodě se zákonem Božím, nevede-li k lásce tělesné, množí-li víru, naději a lásku a vzdělá- vá-li v Božích přikázáních a konečně zda hlasatelé sami řeč svou potvrzují životem. Ovocem toho ducha Božího jest duchovní svoboda, t. j. svoboda od hříchu, jež se nedá ani lichocením ani hrozbami od- vrátiti od cesty pravdy a ctnosti. Takovou svobodou vynikali pro- roci, apoštolové a mučedníci, kteří i život dali za pravdu Kristovu. A ježto duch Boží nemůže sídliti leč v duši svaté, plodí nutně ve vyvolených Božích pravou svatost. — Takového kázání snad klerus pražský ještě neslyšel. Jak vi- děti z obsahu, není to obvyklé mravokárné povzbuzování, jemuž se přizpůsobil Jakoubek ještě roku předcházejícího, nýbrž hotová meditace o duchu Božím a duchu světském a lživém v církvi, me- ditace — smím-li tak říci — františkánsko-valdská: františkánská obsahem a valdská tendencí a cílem, meditace mnohomluvná a stále téměř opakující totéž1), mysticky zladěná a pessimisticky zbarvená, ale provanutá vroucí láskou ke Kristu a jeho zákonu. Důsledky, jež by bylo lze z kázání toho vyvoditi, byly by pro Jakoubka velmi příznivy, ale nebyly by správny. Jakoubkův podíl na tom kázání jest totiž velmi nepatrný. Známe sice z dří- vějších jeho kázání myšlenky podobné, avšak vypracování jejich zde není jeho, nýbrž Janovovo. 1) Bylo by třeba velmi dobré paměti tomu, kde by se chtěl řeči té na- učiti a ji kázati (373)
Proto také snaží se poznati dokonale svou nehodnost, aby si tím více vážili darů Božích a pro ně se před Bohem pokořovali. Neboť čím více odstupuje křesťan od lkání nad nicotností svou, čím více myslí, že něco jest a něco může, čím více si libuje v s obě samém a svých přednostech, tím více odstupuje jako dábel od pravdy, opouští ducha Kristova a stává se antikristem. Ten duch Boží učí pokorné kazatele, aby každému kladli účet z víry a bez bázně a studu hlásali všude pravdu. Tak to po- ručil Kristus, tak jednal sv. Pavel. A kázání jejich jest jisté, ježto co jim zjevuje Bůh, s bázní přijímají, o tom uvažují a pak bez pochybností, určitě a autoritativně to předkládají věřícím. Čím více pak takových osvícení se dostává kazateli od Boha, tím více se před ním pokořuje. Ale bohužel málo jest schopných přijati ducha nadsvět- ské pravdy; proto duch lži panuje a lžiproroci jsou velmi četni. I jest třeba věřícím zkoumati duchy, jsou-li od Boha či od dábla. Nechť pozorují, je-li rozkaz neb řeč ve shodě se zákonem Božím, nevede-li k lásce tělesné, množí-li víru, naději a lásku a vzdělá- vá-li v Božích přikázáních a konečně zda hlasatelé sami řeč svou potvrzují životem. Ovocem toho ducha Božího jest duchovní svoboda, t. j. svoboda od hříchu, jež se nedá ani lichocením ani hrozbami od- vrátiti od cesty pravdy a ctnosti. Takovou svobodou vynikali pro- roci, apoštolové a mučedníci, kteří i život dali za pravdu Kristovu. A ježto duch Boží nemůže sídliti leč v duši svaté, plodí nutně ve vyvolených Božích pravou svatost. — Takového kázání snad klerus pražský ještě neslyšel. Jak vi- děti z obsahu, není to obvyklé mravokárné povzbuzování, jemuž se přizpůsobil Jakoubek ještě roku předcházejícího, nýbrž hotová meditace o duchu Božím a duchu světském a lživém v církvi, me- ditace — smím-li tak říci — františkánsko-valdská: františkánská obsahem a valdská tendencí a cílem, meditace mnohomluvná a stále téměř opakující totéž1), mysticky zladěná a pessimisticky zbarvená, ale provanutá vroucí láskou ke Kristu a jeho zákonu. Důsledky, jež by bylo lze z kázání toho vyvoditi, byly by pro Jakoubka velmi příznivy, ale nebyly by správny. Jakoubkův podíl na tom kázání jest totiž velmi nepatrný. Známe sice z dří- vějších jeho kázání myšlenky podobné, avšak vypracování jejich zde není jeho, nýbrž Janovovo. 1) Bylo by třeba velmi dobré paměti tomu, kde by se chtěl řeči té na- učiti a ji kázati (373)
Strana 372
Již v „Beati pauperes spiritu“ ozýval se Janov, ale v „Acci- piebant spiritum sanctum“ mluví téměř úplně sám. Jakoubek na- lézá v Janovových Regulích vysloveno jasně to, k čemu tíhne vlastní jeho nitro — sám toho nedovede lépe pověděti, což tedy přiroze- nější, než že skompiluje Janova? Jakoubek tu použil prvních dvou knih Regulí. Hned na začátku rozvržení duchů jest ze II. knihy Regulí (Kybał I 215 n.). Prvního bodu začátek v Regulích nenalézám, snad jest ze ztra- ceného druhého traktátu knihy II. Potom však „o žádostivosti ne- zřízené“ jest celé ze II. knihy str. 247 n. a dále 240—244. Druhý bod jest také odtud str. 275 n., pak 271 a 277—280, načež vlo- ženo z I. knihy ze str. 26 a 37—39, tak že celý druhý bod jest vypsán z Janova. Bod třetí excerpuje Jakoubek opět ze II. knihy str. 218, pak 236—239 a zase připojuje z I. knihy str. 40, 41, 43—45. V rekapitulaci jest v prvním bodu úryvek ze knihy I. str. 21 n. a 30, bod druhý a třetí pak jest snad ze ztraceného traktátu Janovova. . Možno tedy říci, že Jakoubek skompiloval dvě (nebo, počí- táme-li s pravděpodobným použitím traktátu ztraceného, tři) větší místa z Janova, sestavuje arci části jich dle disposice kázání, někdy ovšem nedosti logicky a s nutným opakováním. A nelze upříti, že vybral ze dvou knih Matějových partie nejpřípadnější a že z nich utvořil slušný celek, jenž se nemohl v posluchačstvu minouti dojmem. Jen divno, že posluchači nepozorovali, že k nim mluví vlastně Janov. Patrně byly Regule málo známy — Janovovo knižní dílo bylo za 15 let již zapomenuto; Jakoubek však je vzkřísil živým slovem a pomohl mu k úspěchům, jichž nemělo za života auto- rova. Že se Jakoubek k tomu prameni nepřiznává, jest lehce po- chopitelno, ježto by tím řeč jeho byla pozbyla působivosti. Že bylo kázání toto konáno r. 1409, soudím z toho, že nic v něm nenutí klásti je do doby pozdější a že mezi „Beati paupe- res“, v němž slyšeti Janova neurčitě, a mezi „Hec omnia tibi dabo“ v němž užito již i celé třetí knihy Regulí, tvoří přirozený spoju- jící článek. Jediné kázání Jakoubkovo, u něhož netřeba badati, kdy bylo konáno, jest kázání při mši universitní na thema: Hec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me. Zachováno jest ve více rukopisech než ostatní řeči, důkaz to, že budilo pozornost. Jest ve víd. dv. 3930 fol. 2121b—2172a s nadp.: Sermo mgri Jakobi de Miza, 4518 fol. 124a—129b bez nadp., 4902 fol. 169—176 s podp.: Sermo pronunciatus per rev. M. Jacobum de Misa in missa universitatis circa s. Michaelem anno d. 1410; ve staroboleslavském I (374) F m m
Již v „Beati pauperes spiritu“ ozýval se Janov, ale v „Acci- piebant spiritum sanctum“ mluví téměř úplně sám. Jakoubek na- lézá v Janovových Regulích vysloveno jasně to, k čemu tíhne vlastní jeho nitro — sám toho nedovede lépe pověděti, což tedy přiroze- nější, než že skompiluje Janova? Jakoubek tu použil prvních dvou knih Regulí. Hned na začátku rozvržení duchů jest ze II. knihy Regulí (Kybał I 215 n.). Prvního bodu začátek v Regulích nenalézám, snad jest ze ztra- ceného druhého traktátu knihy II. Potom však „o žádostivosti ne- zřízené“ jest celé ze II. knihy str. 247 n. a dále 240—244. Druhý bod jest také odtud str. 275 n., pak 271 a 277—280, načež vlo- ženo z I. knihy ze str. 26 a 37—39, tak že celý druhý bod jest vypsán z Janova. Bod třetí excerpuje Jakoubek opět ze II. knihy str. 218, pak 236—239 a zase připojuje z I. knihy str. 40, 41, 43—45. V rekapitulaci jest v prvním bodu úryvek ze knihy I. str. 21 n. a 30, bod druhý a třetí pak jest snad ze ztraceného traktátu Janovova. . Možno tedy říci, že Jakoubek skompiloval dvě (nebo, počí- táme-li s pravděpodobným použitím traktátu ztraceného, tři) větší místa z Janova, sestavuje arci části jich dle disposice kázání, někdy ovšem nedosti logicky a s nutným opakováním. A nelze upříti, že vybral ze dvou knih Matějových partie nejpřípadnější a že z nich utvořil slušný celek, jenž se nemohl v posluchačstvu minouti dojmem. Jen divno, že posluchači nepozorovali, že k nim mluví vlastně Janov. Patrně byly Regule málo známy — Janovovo knižní dílo bylo za 15 let již zapomenuto; Jakoubek však je vzkřísil živým slovem a pomohl mu k úspěchům, jichž nemělo za života auto- rova. Že se Jakoubek k tomu prameni nepřiznává, jest lehce po- chopitelno, ježto by tím řeč jeho byla pozbyla působivosti. Že bylo kázání toto konáno r. 1409, soudím z toho, že nic v něm nenutí klásti je do doby pozdější a že mezi „Beati paupe- res“, v němž slyšeti Janova neurčitě, a mezi „Hec omnia tibi dabo“ v němž užito již i celé třetí knihy Regulí, tvoří přirozený spoju- jící článek. Jediné kázání Jakoubkovo, u něhož netřeba badati, kdy bylo konáno, jest kázání při mši universitní na thema: Hec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me. Zachováno jest ve více rukopisech než ostatní řeči, důkaz to, že budilo pozornost. Jest ve víd. dv. 3930 fol. 2121b—2172a s nadp.: Sermo mgri Jakobi de Miza, 4518 fol. 124a—129b bez nadp., 4902 fol. 169—176 s podp.: Sermo pronunciatus per rev. M. Jacobum de Misa in missa universitatis circa s. Michaelem anno d. 1410; ve staroboleslavském I (374) F m m
Strana 373
C 132 fol. 141b—149a s nadp.: Jacobellus, Sermo ad clerum a pražsk. kapit. C 17/1 fol. 83a—87b s nadp.: Jacobi de Misa Sermo a s podp.: Per mgrm Jacobum de Misa anno d. 1410 ad S. Michaelem in Antiqua Civ. Prag. Má inc: In exordio huius ser- monis a expl.: adoremus in spiritu et veritate dominum Jesum cruci- fixum, cui sit honor et gloria nunc et in perpetuum in s. s. Amen. Rok 1410, v němž bylo konáno, jest dosvědčen dvěma ru- kopisy a plyne jasně z obsahu samého. Neboť dle kazatele říkají někteří „já jsem Benediktův“, jiní: „já Rehořův“, jiní: „já Alexandrův“ Alexandr byl zvolen v Pise 26. června 1409 a zemřel již 3. května 1410. Tedy jen mezi těmi terminy mohlo býti ono kázání. Bližšímu určení působilo obtíže udání rukopisu víd. 4902: circa s. Mi- chaelem (29/9), jež poukazovalo spíše k r. 1409; ale z pražsk. kapit. C 17/1 jest patrno, že má býti: ad S. Michaelem, že to tedy není určení času, nýbrž určení místa. Rok 1410 je tedy správný. Blíže lze dobu určiti dle thematu. Perikopa ta jest totiž na I. ned. v postě, jež roku 1410 byla 9. února. Tedy: 9. února 1410 měl Jakoubek ono kázání v kostele sv. Michala na Starém Městě pražském. Řeč Jakoubkovu bylo by lze nadepsati: Contra clerum cupidum. Jakoubek rozeznává tři druhy takového duchovenstva: nejvyšší, střední a nejnižší. Nejvyšší jsou ti, kteří proti zákonu Kristovu vládnou nad duchovenstvem a touží jen po bohatství. Ti jsou příčinou rozkolu, jenž nyní tísní církev Kristovu jako za Roboama stihl církev starozákonní.1) Střední jsou mudrci tohoto světa, mistři a doktoři práva a theologie, chtiví majetku a cti; neboť všecko zlo církve má původ v jejich radě. Oni umějí každý hřích omluviti a nějakým písmem podepříti; oni vymyslili umění získávati a hájiti obročí a způsobili, že kde kdo pachtí se po různých titulech a hodnostech. Tím se stalo, že i v duchovních věcech se hledá zisk: za pohřeb, za svátosti, za mše. Proto dopustil Bůh, by kněží i mistři byli rozdvojeni. Spadne jim věru brzo a již počiná spadati koruna pýchy! Nejnižší druh chtivého kleru jsou poddaní duchovní, správcové kostelů, faráři, vikáři, oltářníci a kaplani. Ti pro zisk konají dlouhé modlitby, slouží mše a udělují svátosti. Mnozí slouží mocným a bohatým tohoto světa, jimž nedůstojně lichotí a ne- odvažují se nic vytknouti. Před těmi pány chvějí se úctou, kdežto 1) Jakoubek poukazuje na tu podobnost dlouhým citátem z Pseudo- Chrysostomova „Opus imperfectum in Mat.“ (375)
C 132 fol. 141b—149a s nadp.: Jacobellus, Sermo ad clerum a pražsk. kapit. C 17/1 fol. 83a—87b s nadp.: Jacobi de Misa Sermo a s podp.: Per mgrm Jacobum de Misa anno d. 1410 ad S. Michaelem in Antiqua Civ. Prag. Má inc: In exordio huius ser- monis a expl.: adoremus in spiritu et veritate dominum Jesum cruci- fixum, cui sit honor et gloria nunc et in perpetuum in s. s. Amen. Rok 1410, v němž bylo konáno, jest dosvědčen dvěma ru- kopisy a plyne jasně z obsahu samého. Neboť dle kazatele říkají někteří „já jsem Benediktův“, jiní: „já Rehořův“, jiní: „já Alexandrův“ Alexandr byl zvolen v Pise 26. června 1409 a zemřel již 3. května 1410. Tedy jen mezi těmi terminy mohlo býti ono kázání. Bližšímu určení působilo obtíže udání rukopisu víd. 4902: circa s. Mi- chaelem (29/9), jež poukazovalo spíše k r. 1409; ale z pražsk. kapit. C 17/1 jest patrno, že má býti: ad S. Michaelem, že to tedy není určení času, nýbrž určení místa. Rok 1410 je tedy správný. Blíže lze dobu určiti dle thematu. Perikopa ta jest totiž na I. ned. v postě, jež roku 1410 byla 9. února. Tedy: 9. února 1410 měl Jakoubek ono kázání v kostele sv. Michala na Starém Městě pražském. Řeč Jakoubkovu bylo by lze nadepsati: Contra clerum cupidum. Jakoubek rozeznává tři druhy takového duchovenstva: nejvyšší, střední a nejnižší. Nejvyšší jsou ti, kteří proti zákonu Kristovu vládnou nad duchovenstvem a touží jen po bohatství. Ti jsou příčinou rozkolu, jenž nyní tísní církev Kristovu jako za Roboama stihl církev starozákonní.1) Střední jsou mudrci tohoto světa, mistři a doktoři práva a theologie, chtiví majetku a cti; neboť všecko zlo církve má původ v jejich radě. Oni umějí každý hřích omluviti a nějakým písmem podepříti; oni vymyslili umění získávati a hájiti obročí a způsobili, že kde kdo pachtí se po různých titulech a hodnostech. Tím se stalo, že i v duchovních věcech se hledá zisk: za pohřeb, za svátosti, za mše. Proto dopustil Bůh, by kněží i mistři byli rozdvojeni. Spadne jim věru brzo a již počiná spadati koruna pýchy! Nejnižší druh chtivého kleru jsou poddaní duchovní, správcové kostelů, faráři, vikáři, oltářníci a kaplani. Ti pro zisk konají dlouhé modlitby, slouží mše a udělují svátosti. Mnozí slouží mocným a bohatým tohoto světa, jimž nedůstojně lichotí a ne- odvažují se nic vytknouti. Před těmi pány chvějí se úctou, kdežto 1) Jakoubek poukazuje na tu podobnost dlouhým citátem z Pseudo- Chrysostomova „Opus imperfectum in Mat.“ (375)
Strana 374
ke Kristu jsou neuctiví, jejich přízeň jest jim milejší než Kristova. Urazil-li kdo pána, pokořuje se a hledí si ho usmířiti, urazí-li však Boha, nekaje se. Směleji mluví o tajemstvích a moci Kristově nežli o tajemstvích a moci prelátů; neboť malá ironie proti cír- kevním neb světským pánům trestá se přísně, rouhání pak proti Bohu nedochází trestu. Cest, jež patří jediné Bohu, přenáší se na lidi — není to nic jiného než apostase. Proto jest pravice těla Kristova tak seslabena, že se zcela oddala bohatství a slávě světské a zanedbala úkol svůj vlastní. Ti kněží jsou „kněží model, kněží Dagonovi, kněží vyšin“. To jest Danielova „ohavnost zpuštění na místě svatém“ a lest satanova. — Kázání Jakoubkovo působilo jistě na shromážděnou univer- situ dojmem hlubokým. Apoštolská smělost, s jakou kárá pano- vačnost církevních představených, výtka ziskuchtivosti a ctižádosti proti mistrům, jež asi mnohého z přítomných ťala do živého, a zvláště tak živě vykreslený rozdíl poměru nižšího kleru k pánům světským a k Bohu nemohly nezachvěti myslemi posluchačů a ne- připomenouti jim nutnost nápravy. Vhodné spojení této žádostivosti, jež se koří modlám a opouští Boha, s církevním rozkolem nutně dojem řeči zvýšilo, a biblicky silná mluva ohromovala. Jenom že lví podíl na účinnosti kázání má zase Matěj z Janova. Je to opět pouhá kompilace z Regulí, při níž již po- užito i celé knihy třetí. V prvním bodu přejal Jakoubek úryvek z II. knihy (Kybal I 295) a připojil k němu dlouhý citát z Chrysostoma. Potom po- kračuje s Janovem str. 294—295. Druhý bod jest také jistě Janovův, ale v Regulích nemohu ho nalézti. Nezbývá než mysliti zase na ztracený traktát. Teprve na konci jest část ze III. knihy trakt. 4. (de unitate et universitate ecclesie, Kybal II 194) a z téže knihy trakt. 5. (de antichristo, Kybal III 88). V třetím bodě jest úryvek z trakt. 6. knihy III. (de abominacione, Kybal IV 75), pak zase odtud str. 81, 79, potom ze str. 232 n. a po malé vložce, jíž nemohu určiti, z trakt. 4. (Kybal II. str. 238). V rekapitulaci vrací se Jakoubek ke knize II. (Kybal I. str. 207), načež následuje delší část neurčitelná. Teprve na konci jest opět kus z trakt. 6. knihy III (Kybal IV 111). Platí tedy o kázání „Hec omnia tibi dabo“ totéž, co o „Acci- piebant spiritum sanctum“: Jsou to excerpty z Regulí, nyní již potud pokročilejší, že jest v ně pojata i kniha třetí s úryvky z traktátů nejútočnějších. Kompilace jest proto umělejší a možno říci, že i zdařilejší, ačkoliv ani zde nevyhnul se autor úplně úskalí, (376)
ke Kristu jsou neuctiví, jejich přízeň jest jim milejší než Kristova. Urazil-li kdo pána, pokořuje se a hledí si ho usmířiti, urazí-li však Boha, nekaje se. Směleji mluví o tajemstvích a moci Kristově nežli o tajemstvích a moci prelátů; neboť malá ironie proti cír- kevním neb světským pánům trestá se přísně, rouhání pak proti Bohu nedochází trestu. Cest, jež patří jediné Bohu, přenáší se na lidi — není to nic jiného než apostase. Proto jest pravice těla Kristova tak seslabena, že se zcela oddala bohatství a slávě světské a zanedbala úkol svůj vlastní. Ti kněží jsou „kněží model, kněží Dagonovi, kněží vyšin“. To jest Danielova „ohavnost zpuštění na místě svatém“ a lest satanova. — Kázání Jakoubkovo působilo jistě na shromážděnou univer- situ dojmem hlubokým. Apoštolská smělost, s jakou kárá pano- vačnost církevních představených, výtka ziskuchtivosti a ctižádosti proti mistrům, jež asi mnohého z přítomných ťala do živého, a zvláště tak živě vykreslený rozdíl poměru nižšího kleru k pánům světským a k Bohu nemohly nezachvěti myslemi posluchačů a ne- připomenouti jim nutnost nápravy. Vhodné spojení této žádostivosti, jež se koří modlám a opouští Boha, s církevním rozkolem nutně dojem řeči zvýšilo, a biblicky silná mluva ohromovala. Jenom že lví podíl na účinnosti kázání má zase Matěj z Janova. Je to opět pouhá kompilace z Regulí, při níž již po- užito i celé knihy třetí. V prvním bodu přejal Jakoubek úryvek z II. knihy (Kybal I 295) a připojil k němu dlouhý citát z Chrysostoma. Potom po- kračuje s Janovem str. 294—295. Druhý bod jest také jistě Janovův, ale v Regulích nemohu ho nalézti. Nezbývá než mysliti zase na ztracený traktát. Teprve na konci jest část ze III. knihy trakt. 4. (de unitate et universitate ecclesie, Kybal II 194) a z téže knihy trakt. 5. (de antichristo, Kybal III 88). V třetím bodě jest úryvek z trakt. 6. knihy III. (de abominacione, Kybal IV 75), pak zase odtud str. 81, 79, potom ze str. 232 n. a po malé vložce, jíž nemohu určiti, z trakt. 4. (Kybal II. str. 238). V rekapitulaci vrací se Jakoubek ke knize II. (Kybal I. str. 207), načež následuje delší část neurčitelná. Teprve na konci jest opět kus z trakt. 6. knihy III (Kybal IV 111). Platí tedy o kázání „Hec omnia tibi dabo“ totéž, co o „Acci- piebant spiritum sanctum“: Jsou to excerpty z Regulí, nyní již potud pokročilejší, že jest v ně pojata i kniha třetí s úryvky z traktátů nejútočnějších. Kompilace jest proto umělejší a možno říci, že i zdařilejší, ačkoliv ani zde nevyhnul se autor úplně úskalí, (376)
Strana 375
jež nutně hrozí takové práci. To však pozorujeme lépe teprve teď, kdy víme, odkud jednotlivé části jsou. To jest asi hlavní práce Jakoubkova, jíž si zasloužil názvu „Husova pomocníka v evangeliu“. Jen nutno přimysliti si ještě Jakoubkův traktát remanenční. Že by byl Wyche již věděl o hájení Viklefa, jest sice možno, ale nepodobá se.1) Uveřejňuji tři řeči Jakoubkovy: Beati pauperes spiritu, Acci- piebant spiritum sanctum a Hec omnia tibi dabo, označuje kur- sivou části, jež jsou přejaty z Matěje, arci pokud mi bylo lze je určiti. Mgri Jacobi de Misa Sermones academici. 1.2) Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum Mat. 5. Venerabiles patres, magistri et domini. Christus altissimus dominus super omnem terram et ditissimus super omnem altitudi- nem diviciarum sapiencie et sciencie dei, qui est supersubstanciale verbum superpotens, supersapiens, superpulcrum, superbonum, superdicibilea), supercogitabile quoqueb), ascendit super montem et aperiens os suum docebat eos, qui secuti sunt eum super montem, in verbis propositis supermontanam sapienciam et ascensum super cor altum in deum et super excelsum sanctitatis«) in iusticia et veritate. Et ideo ipse, qui est verbum superexcedens omnia, super- splendens verbum superintelligibile, qui iam quiescit et residet super montem sanctum suum, dignetur nos in presenti trahere post se super montem super mundanad), nostras sacianse) mentes suam- que gloriam in nobis supersplenderef) faciens, ut sic ad divinam eius unionem perducamur. Quod ut assequi mereamur, ad christi- feram et illius superportabilis et superreceptibilis verbi gerulam virginalem cum fiducia recurramus ipsamque reverenter salutemus dicentes illud archangelicum Ave Maria, gracia plena etc. 89a 1) List Wychův jest datován 8. září a Jakoubek hájil Viklefa 27. června. 2) Z rkp. víd. dv. 4518. (A) col. s pražsk. univ. V F 17 (B) a XIII F 22 (C). a) A pouze: superpotens, supercogitabile. — b) A B: quod. — c) A: kari- tatis. — d) Rkpp.: supermundanas. — e) C: sciencias. — f) B C: supersplen- descere. (377)
jež nutně hrozí takové práci. To však pozorujeme lépe teprve teď, kdy víme, odkud jednotlivé části jsou. To jest asi hlavní práce Jakoubkova, jíž si zasloužil názvu „Husova pomocníka v evangeliu“. Jen nutno přimysliti si ještě Jakoubkův traktát remanenční. Že by byl Wyche již věděl o hájení Viklefa, jest sice možno, ale nepodobá se.1) Uveřejňuji tři řeči Jakoubkovy: Beati pauperes spiritu, Acci- piebant spiritum sanctum a Hec omnia tibi dabo, označuje kur- sivou části, jež jsou přejaty z Matěje, arci pokud mi bylo lze je určiti. Mgri Jacobi de Misa Sermones academici. 1.2) Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum Mat. 5. Venerabiles patres, magistri et domini. Christus altissimus dominus super omnem terram et ditissimus super omnem altitudi- nem diviciarum sapiencie et sciencie dei, qui est supersubstanciale verbum superpotens, supersapiens, superpulcrum, superbonum, superdicibilea), supercogitabile quoqueb), ascendit super montem et aperiens os suum docebat eos, qui secuti sunt eum super montem, in verbis propositis supermontanam sapienciam et ascensum super cor altum in deum et super excelsum sanctitatis«) in iusticia et veritate. Et ideo ipse, qui est verbum superexcedens omnia, super- splendens verbum superintelligibile, qui iam quiescit et residet super montem sanctum suum, dignetur nos in presenti trahere post se super montem super mundanad), nostras sacianse) mentes suam- que gloriam in nobis supersplenderef) faciens, ut sic ad divinam eius unionem perducamur. Quod ut assequi mereamur, ad christi- feram et illius superportabilis et superreceptibilis verbi gerulam virginalem cum fiducia recurramus ipsamque reverenter salutemus dicentes illud archangelicum Ave Maria, gracia plena etc. 89a 1) List Wychův jest datován 8. září a Jakoubek hájil Viklefa 27. června. 2) Z rkp. víd. dv. 4518. (A) col. s pražsk. univ. V F 17 (B) a XIII F 22 (C). a) A pouze: superpotens, supercogitabile. — b) A B: quod. — c) A: kari- tatis. — d) Rkpp.: supermundanas. — e) C: sciencias. — f) B C: supersplen- descere. (377)
Strana 376
89b Beati pauperes spiritu etc. Ubi pastores et doctores ecclesie prelati ceterique clerici velut sanctorum precipui imitatores debent esse beati triplici paupertate spiritus, qua eis debetur ore sanxitum ius infringibile possidendi non mundi temporaliaa) sed supermundanumb) regnum celorum: Prima enim paupertas est re- spectu bonorum fortune, secunda respectu bonorum nature s. carnis, tercia est respectu proprie voluntatis presumpci- onis sive proprie excellencie. Prima paupertas spiritus est magne libertatis, secunda est angelice sanctitatis, tercia est ewangelice obediencie et humilitatis. De prima scribitur Mat. XIX1): „Vade,“ inquit salvator, „et vende omnia et da pauperibus.“ Et quidam sanctus papa cum suis ) cardinalibus mundi quasi gloriando dicebat: „Ecce nos reli- quimus omnia et secuti sumus te“ (Mat. 192). De secunda pauper- tate spiritus s. respectu bonorum nature carnis dicitur Joh. 123) „Qui odit animam suam“ secundum Augustinum: quoad vitam carnis animalis „in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam" sc. quoad vitam spiritus, et Mat. 164) dicit Christus: „Qui perdi- derit animam suam propter me, inveniet eam.“ Ecce secunda paupertas sc. deperdicio et depauperacio voluntaria a vita carnali pro Christo. De tercia paupertate spiritus scribitur 1. Cor. 135): „Karitas non querit que sua sunt; quam in opere tenens aposto- lus dicit ad Gal. 26): „Vivo,“ inquit „iam non ego, vivit enim in me Christus. Quam triplicem paupertatem Christus simul inculcans dicit Mat. XVI7): „Si quis vult post me venire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me.“ Abneget inquam seipsum sc. in voluntate quoad tercium/ genus paupertatis, tollat crucem suam — quoad secundum genus paupertatis, et sequatur me sc. in pau- pertate, qui non habeo ubi caput reclinare, et hoc quoad primum genus paupertatis d). Dico ergo primo, quod pastores, doctores eccle- sie, prelati et ceteri clerici velut sanctorum imitatores precipui debent esse beati paupertate spiritus respec- tu bonorum fortune, pro qua eis debetur ore divino sanxitum ius infringibile possidendi supermundanum regnum celorum. 1) v. 21. — 2) v. 27. — 3) v. 25. — 4) v. 25. — 5) v. 5. — 6) v. 20 — 7) v. 24. a) B C: dominia. — b) A: supermundana. — c) B C: cum suis ceteris. d) A C porušeno. (378) —
89b Beati pauperes spiritu etc. Ubi pastores et doctores ecclesie prelati ceterique clerici velut sanctorum precipui imitatores debent esse beati triplici paupertate spiritus, qua eis debetur ore sanxitum ius infringibile possidendi non mundi temporaliaa) sed supermundanumb) regnum celorum: Prima enim paupertas est re- spectu bonorum fortune, secunda respectu bonorum nature s. carnis, tercia est respectu proprie voluntatis presumpci- onis sive proprie excellencie. Prima paupertas spiritus est magne libertatis, secunda est angelice sanctitatis, tercia est ewangelice obediencie et humilitatis. De prima scribitur Mat. XIX1): „Vade,“ inquit salvator, „et vende omnia et da pauperibus.“ Et quidam sanctus papa cum suis ) cardinalibus mundi quasi gloriando dicebat: „Ecce nos reli- quimus omnia et secuti sumus te“ (Mat. 192). De secunda pauper- tate spiritus s. respectu bonorum nature carnis dicitur Joh. 123) „Qui odit animam suam“ secundum Augustinum: quoad vitam carnis animalis „in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam" sc. quoad vitam spiritus, et Mat. 164) dicit Christus: „Qui perdi- derit animam suam propter me, inveniet eam.“ Ecce secunda paupertas sc. deperdicio et depauperacio voluntaria a vita carnali pro Christo. De tercia paupertate spiritus scribitur 1. Cor. 135): „Karitas non querit que sua sunt; quam in opere tenens aposto- lus dicit ad Gal. 26): „Vivo,“ inquit „iam non ego, vivit enim in me Christus. Quam triplicem paupertatem Christus simul inculcans dicit Mat. XVI7): „Si quis vult post me venire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me.“ Abneget inquam seipsum sc. in voluntate quoad tercium/ genus paupertatis, tollat crucem suam — quoad secundum genus paupertatis, et sequatur me sc. in pau- pertate, qui non habeo ubi caput reclinare, et hoc quoad primum genus paupertatis d). Dico ergo primo, quod pastores, doctores eccle- sie, prelati et ceteri clerici velut sanctorum imitatores precipui debent esse beati paupertate spiritus respec- tu bonorum fortune, pro qua eis debetur ore divino sanxitum ius infringibile possidendi supermundanum regnum celorum. 1) v. 21. — 2) v. 27. — 3) v. 25. — 4) v. 25. — 5) v. 5. — 6) v. 20 — 7) v. 24. a) B C: dominia. — b) A: supermundana. — c) B C: cum suis ceteris. d) A C porušeno. (378) —
Strana 377
Hec autem paupertas spiritus i. e. voluntaria consistit non solum in abrenuncciacione superfluorum ac preternecessariorum temporalium, sed eciam in abrenuncciacione inordinati affectus et sollicitudinis circa necessaria victus et vestitus iuxta illud Mat. 61): „Nolite solliciti esse dicentes: quid manducabimus aut quid bibemus aut quo operiemur. Hec enim omnia gentes inquirunt. Ad hanc paupertatem clerici principaliter obligantur, ut ea adepta liberius possint docere populum, vacantesa) verbo dei, mun- dum deserere tam opere quam sermone. Quod declarat b. Jero- nimus in ep. ad Nepocianum presbiterum de vita clericorum et habetur transsumptive in can. 12. q. 12): „Clericus“, inquit, „qui Christi servit ecclesie, interpretetur primo vocabulum suum et nominis diffinicione prolata nitatur esse quod dicitur. Si enim cleros grece sors latine appellatur, propterea vocantur clerici, vel quia de sorte domini sunt vel quia dominus ipse sors et pars clericorum est. Et quia vel ipse sc. clericus pars domini est vel dominum partem habet, talem se exhibere debet, ut et ipse possi- deat dominum et possideatur a domino. Qui dominum possidet et cum propheta dicit: Pars mea dominus, nichil extra dominum habere potest; quodsi quippiam aliud habuerit preter dominum, pars eius non est dominus. V. gr. si aurum, si argentum, si pos- sessiones, si vanam suppelectilem, cum istis partibus dominus pars eius fieri non dignatur. Si autem ego pars domini sum et funiculus hereditatis eius, nec accipio partem inter ceteras tribus, sed quasi levita et sacerdos Christi vivo de decimis et altari serviens altaris oblacionibus sustentor, habens victum et vestitum hiis contentus ero et nudam crucem nudus sequar. Obsecro itaque et repetens iterumque monebo, ne officium clericatus genus antique milicie putes, i. e. ne lucra seculi in Christi milicia queras, ne plus habeas quam quando clericus esse cepisti et dicatur tibi: Cleri eorum non proderunt eis.“ Et infra: „Cum paupertatem domus sue pauper dominus dedicaverit, portemus crucem et divicias lutum putemus; quid miramur quod Christus vocat iniquum mamona, quid suscipi- mus et amamus quod Petrus se non habere testatur.“ Hec Jero- nimus. . Ecce lex paupertatis Christi, ad quam clerici obligantur. Et ad idem confirmandum estb) b. Augustinus lib. De contemptu mundi 3) approbato ab ecclesia et non retracto, ubi ita: „Audite fratres karissimi salutiferam patris mei doctrinam, qui non terrenam sed 1) v. 25. — 2) c. 5. — 3) Migne P. L. 40 col. 1215—1218 (není dilo Aug.) a) C vocantes. — b) A vynecháno. (379)
Hec autem paupertas spiritus i. e. voluntaria consistit non solum in abrenuncciacione superfluorum ac preternecessariorum temporalium, sed eciam in abrenuncciacione inordinati affectus et sollicitudinis circa necessaria victus et vestitus iuxta illud Mat. 61): „Nolite solliciti esse dicentes: quid manducabimus aut quid bibemus aut quo operiemur. Hec enim omnia gentes inquirunt. Ad hanc paupertatem clerici principaliter obligantur, ut ea adepta liberius possint docere populum, vacantesa) verbo dei, mun- dum deserere tam opere quam sermone. Quod declarat b. Jero- nimus in ep. ad Nepocianum presbiterum de vita clericorum et habetur transsumptive in can. 12. q. 12): „Clericus“, inquit, „qui Christi servit ecclesie, interpretetur primo vocabulum suum et nominis diffinicione prolata nitatur esse quod dicitur. Si enim cleros grece sors latine appellatur, propterea vocantur clerici, vel quia de sorte domini sunt vel quia dominus ipse sors et pars clericorum est. Et quia vel ipse sc. clericus pars domini est vel dominum partem habet, talem se exhibere debet, ut et ipse possi- deat dominum et possideatur a domino. Qui dominum possidet et cum propheta dicit: Pars mea dominus, nichil extra dominum habere potest; quodsi quippiam aliud habuerit preter dominum, pars eius non est dominus. V. gr. si aurum, si argentum, si pos- sessiones, si vanam suppelectilem, cum istis partibus dominus pars eius fieri non dignatur. Si autem ego pars domini sum et funiculus hereditatis eius, nec accipio partem inter ceteras tribus, sed quasi levita et sacerdos Christi vivo de decimis et altari serviens altaris oblacionibus sustentor, habens victum et vestitum hiis contentus ero et nudam crucem nudus sequar. Obsecro itaque et repetens iterumque monebo, ne officium clericatus genus antique milicie putes, i. e. ne lucra seculi in Christi milicia queras, ne plus habeas quam quando clericus esse cepisti et dicatur tibi: Cleri eorum non proderunt eis.“ Et infra: „Cum paupertatem domus sue pauper dominus dedicaverit, portemus crucem et divicias lutum putemus; quid miramur quod Christus vocat iniquum mamona, quid suscipi- mus et amamus quod Petrus se non habere testatur.“ Hec Jero- nimus. . Ecce lex paupertatis Christi, ad quam clerici obligantur. Et ad idem confirmandum estb) b. Augustinus lib. De contemptu mundi 3) approbato ab ecclesia et non retracto, ubi ita: „Audite fratres karissimi salutiferam patris mei doctrinam, qui non terrenam sed 1) v. 25. — 2) c. 5. — 3) Migne P. L. 40 col. 1215—1218 (není dilo Aug.) a) C vocantes. — b) A vynecháno. (379)
Strana 378
* „ 92b eternam concupiscitis hereditatem, qui non vultis sortem accipere in terra moriencium sed cum Psalmista decantare: Porcio mea in terra vivencium .. .a) aut filios hereditandos inveniat“. Hec Augustinus. Item Crisostomus super Mat. de opere inperf. Moralium ult.: „Divitem oportet adulari .. neque claudum emendare". Dimitto Origenem super Gen. om. 16, qui per possidere aliquid sacerdotibus in terra et non possidere tamquam per efficax medium distingwendi ponit differenciam inter sacerdotes Christi et sacerdotes pharaonis. Dimitto s. papam Clementem, qui epist. IV. clericis in Jerusalem scribit precipiendo vivere exproprietarie vitam communem et pauperem. Dimitto Bernhardum ad Eugenium papam et alios sanctos de hac paupertate cleri causa brevitatis. Ecce fides nostra et religio de voluntaria paupertate spiritus respectu bonorum fortune, ad quam clerici obligantur! Quam quidem sentenciam non ego neque Wigleph neque aliquis hereticus neque aliqua levis persona, sed preclare ecclesie columpne sc. Jeronimus, Augustinus ceterique sancti con- stanter testati sunt et in scriptisb) nobis reliquerunt, ymmo Christus et sui apostoli hanc fidem confirmaverunt et docuerunt verbo et opere. Quis ergo auderet hanc sentenciam hereticare nisi blasphe- mus, qui temerarie auderet Christo contradicere et suis sanctis! Ex quibus elicio, si non fallor, quod pastores et docto- res ecclesie, prelati et ceteri clerici debent super- fluis temporalibus abrenuncciare et inordinatum af- fectum ac sollicitudinem circa necessaria victus et vestitus«) resecare, ut patet ex supra dictis, presertim cum divicie sint clericis onerose et ad meditandum in lege domini im- peditive, ad superbiam quoque, gulam et luxuriam et cetera crimina allective. Ideo has clerici excuciendo fuerunt vere pauperes spiritu et beati. Sed heu ab hac lege clerici longe recesseruntd) et pauci vele) nulli vere inveniuntur pauperes spiritu! Numquid enim illi, qui ardenter exponunt se ad discrimina viarum, peten- tes curiam romanam pro prebendis acquirendis vere sunt pauperes spiritu? Numquid curiis deservientes princi- pum, negociis se secularibus implicantes, tempora vane expendentes, ut beneficiis ditentur; numquid illi, qui cottidie currunt, ad ecelesiam, querentes magis porcionem in ☞ a) Dlouhých citátů z Augustina (89b — 91b) a z Chrysostoma (91b —92a) neotiskuji. — b) A scripturis. — c) C: amictus. — d) B C: retrocesse- runt. — e) C vynecháno: vel .. ardender. (380)
* „ 92b eternam concupiscitis hereditatem, qui non vultis sortem accipere in terra moriencium sed cum Psalmista decantare: Porcio mea in terra vivencium .. .a) aut filios hereditandos inveniat“. Hec Augustinus. Item Crisostomus super Mat. de opere inperf. Moralium ult.: „Divitem oportet adulari .. neque claudum emendare". Dimitto Origenem super Gen. om. 16, qui per possidere aliquid sacerdotibus in terra et non possidere tamquam per efficax medium distingwendi ponit differenciam inter sacerdotes Christi et sacerdotes pharaonis. Dimitto s. papam Clementem, qui epist. IV. clericis in Jerusalem scribit precipiendo vivere exproprietarie vitam communem et pauperem. Dimitto Bernhardum ad Eugenium papam et alios sanctos de hac paupertate cleri causa brevitatis. Ecce fides nostra et religio de voluntaria paupertate spiritus respectu bonorum fortune, ad quam clerici obligantur! Quam quidem sentenciam non ego neque Wigleph neque aliquis hereticus neque aliqua levis persona, sed preclare ecclesie columpne sc. Jeronimus, Augustinus ceterique sancti con- stanter testati sunt et in scriptisb) nobis reliquerunt, ymmo Christus et sui apostoli hanc fidem confirmaverunt et docuerunt verbo et opere. Quis ergo auderet hanc sentenciam hereticare nisi blasphe- mus, qui temerarie auderet Christo contradicere et suis sanctis! Ex quibus elicio, si non fallor, quod pastores et docto- res ecclesie, prelati et ceteri clerici debent super- fluis temporalibus abrenuncciare et inordinatum af- fectum ac sollicitudinem circa necessaria victus et vestitus«) resecare, ut patet ex supra dictis, presertim cum divicie sint clericis onerose et ad meditandum in lege domini im- peditive, ad superbiam quoque, gulam et luxuriam et cetera crimina allective. Ideo has clerici excuciendo fuerunt vere pauperes spiritu et beati. Sed heu ab hac lege clerici longe recesseruntd) et pauci vele) nulli vere inveniuntur pauperes spiritu! Numquid enim illi, qui ardenter exponunt se ad discrimina viarum, peten- tes curiam romanam pro prebendis acquirendis vere sunt pauperes spiritu? Numquid curiis deservientes princi- pum, negociis se secularibus implicantes, tempora vane expendentes, ut beneficiis ditentur; numquid illi, qui cottidie currunt, ad ecelesiam, querentes magis porcionem in ☞ a) Dlouhých citátů z Augustina (89b — 91b) a z Chrysostoma (91b —92a) neotiskuji. — b) A scripturis. — c) C: amictus. — d) B C: retrocesse- runt. — e) C vynecháno: vel .. ardender. (380)
Strana 379
nummo quam devocionem in domino, sunt vere pauperes spiritu? Numquid suffraganei pro consecracione basilicarum a vare exigentes pecunias, numquid penitenciariia) villas et oppida pergirantes pro absolucione auctoritatis fideles pauperes taxantes, simoniace et subdole eos pro eorum sub- stancia defraudantes, numquid vere tales sunt pauperes spiritu? Numquid religiosi dotati, diviciis nimium onerati, a statu contemplacionis per hoc misere prolapsib), sunt vere pauperes spi- ritu? Numquid religiosi mendicantes, per longas ora- ciones in synagogis suis, cantus et clamores et simulatas oraciones, devociones, per missarum multi- plicaciones, fraternitatum intitulaciones, per incer- tas non approbatas indulgenciarum promulgaciones simoniace et avare sibi necessaria conquirentes, fideles simplices per hoc defraudantes sub ypocrisi et de hiis bonis sic fraudulenter conquisitis se voluptuose pascentes sunt vere pauperes spiritu? Numquid episcopi et officiales cupiditate avaricie agitati ex antiqua dyaboli consuetudine introducta contra sacros canones pro confirmacione ecclesiarum magnas pecuniarum taxas exigentes sunt vere pauperes spiritu? Numquid pastores ceteri, plebani et eorum vicarii legem dei ignorantes, fabu- las novas supersticiosas predicantes populo, ipsum per hoc sc. populum ad offerendum invitantes quam ad agendum dignos fructus penitencie provocantes ac per hoc plebem dei per suam scandalosam vitam ad tartara trahentes, numquid tales sunt vere spiritu pauperes? Utique non, sed revera! „a minore usque ad maio- 93a rem omnes student avaricie“, ut dicitur Jer. 6,1) „et a pro- pheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum“ et tam clerus secularis quam religiosus communiter in suis ritibus videntur principaliter intendere questum et turpe lucrum. Ista enim duo genera cleri videntur esse ille due filie sanguisuge, que continue dicunt: affer, affer, de quibus Prov. 302). Ideo non mirum, si iam elemosinacio perversa est in dominacionem“, sancta predicacio in secularis litis defensionem et affeccio salutis animarum in affeccionem mundialem d). Et defecit heu iam sanctus et diminute sunt veritates a filiis hominum et omnes abierunt retrorsum a via veritatis! Si ergo apostotaree) est retrocedere et 1) v. 13. — 2) v. 15. a) B: penitenciarii vel questores. — b) A: relapsi. — c) C: dominium sive in dominacionem. — d) BC: mundialium. — e) A: sive. „Studie a texty.“ (381) 3
nummo quam devocionem in domino, sunt vere pauperes spiritu? Numquid suffraganei pro consecracione basilicarum a vare exigentes pecunias, numquid penitenciariia) villas et oppida pergirantes pro absolucione auctoritatis fideles pauperes taxantes, simoniace et subdole eos pro eorum sub- stancia defraudantes, numquid vere tales sunt pauperes spiritu? Numquid religiosi dotati, diviciis nimium onerati, a statu contemplacionis per hoc misere prolapsib), sunt vere pauperes spi- ritu? Numquid religiosi mendicantes, per longas ora- ciones in synagogis suis, cantus et clamores et simulatas oraciones, devociones, per missarum multi- plicaciones, fraternitatum intitulaciones, per incer- tas non approbatas indulgenciarum promulgaciones simoniace et avare sibi necessaria conquirentes, fideles simplices per hoc defraudantes sub ypocrisi et de hiis bonis sic fraudulenter conquisitis se voluptuose pascentes sunt vere pauperes spiritu? Numquid episcopi et officiales cupiditate avaricie agitati ex antiqua dyaboli consuetudine introducta contra sacros canones pro confirmacione ecclesiarum magnas pecuniarum taxas exigentes sunt vere pauperes spiritu? Numquid pastores ceteri, plebani et eorum vicarii legem dei ignorantes, fabu- las novas supersticiosas predicantes populo, ipsum per hoc sc. populum ad offerendum invitantes quam ad agendum dignos fructus penitencie provocantes ac per hoc plebem dei per suam scandalosam vitam ad tartara trahentes, numquid tales sunt vere spiritu pauperes? Utique non, sed revera! „a minore usque ad maio- 93a rem omnes student avaricie“, ut dicitur Jer. 6,1) „et a pro- pheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum“ et tam clerus secularis quam religiosus communiter in suis ritibus videntur principaliter intendere questum et turpe lucrum. Ista enim duo genera cleri videntur esse ille due filie sanguisuge, que continue dicunt: affer, affer, de quibus Prov. 302). Ideo non mirum, si iam elemosinacio perversa est in dominacionem“, sancta predicacio in secularis litis defensionem et affeccio salutis animarum in affeccionem mundialem d). Et defecit heu iam sanctus et diminute sunt veritates a filiis hominum et omnes abierunt retrorsum a via veritatis! Si ergo apostotaree) est retrocedere et 1) v. 13. — 2) v. 15. a) B: penitenciarii vel questores. — b) A: relapsi. — c) C: dominium sive in dominacionem. — d) BC: mundialium. — e) A: sive. „Studie a texty.“ (381) 3
Strana 380
93b declinare a vera religione Christi, consequens videtur, quod maior pars cleri, que videtur esse aliquid, apostotavit a domino Jesu Christo. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod pastores et doctores ecclesie prelati ceterique clerici velut sanctorum imitatores precipui debent esse beati altero genere paupertatis sc.a) respectu bonorum nature s. carnis, ut habeant iusb) infringibile possidendi non mundi dominia sed supermundanum regnum polorum. Hec autem paupertas consistit non solum in abrenuncciacione concupiscencia- rum carnalium, sed in affectuosa et parata voluntate exhibendi se ad mortis peričulum pro Christo et propter observanciam legis eius in se et in aliis, cum quis vid. suo creatori et redemptori cedit de dominio principali sue vite mortalis ad suum honorem et suam voluntatem, quemad- modum Christus redemptor noster semetipsum pro nobis tradensc) ad mortem crucis. Quod autem ad hanc paupertatem obliganturd), patet per b. Crisostomum super illo iam preallegato Mat. 16. Si quis vult venire post me, tollat crucem suame): „Non estimes“, inquit, „quoniam usque ad verba, contumelias et convicia oportet abnegare seipsum. Ideo dicit, ad quantum seipsum debet abnegare, quia sc. ad mortem crucis exprobratissimam et propter hoc non dixit „us- que ad mortem" simpliciter, sed dixit „tollat crucem“ exprobratis- simam per hoc mortem signans, non semel vel bis sed cottidie, ut dicit Luc. Multi enim omnia reliquerunt et lasciviam et gloriam, sed mortem timuerunt pati, tu autem et mortem maledictam et per- niciosam suspicionem viriliter ferre exulta“. Hec Crisostomus. Christo ergo pro nobis passof) non solum timori sed eciam pudori nobis esse debet, ut in deliciis vivamus et carnis curam in desideriis perficiamus. Nam si talis et tantus dominus in cruce pendeat et pro servo pendeat ac servus malus plagis dignus in deliciis vitam agat: nonne confusione et ridiculo dignum est? Si Christus in cruce pendens dicit: Sicio, et corda nostra gravantur crapula et ebrietate, nonne turpe est? Ecce versamur in hoc mundo quasi in campo certaminis, ubi Christus dominus/ noster occisus est. Quisquis de eius campo exierit, non habens in se plagam vel tumorem nec livorem, ingloriosus reputabitur. Et nos quidem livore eius sanati sumus, domino in acie occiso, si evadimus, si sani et corpore in- a) A: sive. — b) A: ius primo. — c) BC: tradidit. — d) C: obligamur. — e) Opp. vyd. uv. N. T. I 601. — f) BC: secundum Augustinum. (382)
93b declinare a vera religione Christi, consequens videtur, quod maior pars cleri, que videtur esse aliquid, apostotavit a domino Jesu Christo. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod pastores et doctores ecclesie prelati ceterique clerici velut sanctorum imitatores precipui debent esse beati altero genere paupertatis sc.a) respectu bonorum nature s. carnis, ut habeant iusb) infringibile possidendi non mundi dominia sed supermundanum regnum polorum. Hec autem paupertas consistit non solum in abrenuncciacione concupiscencia- rum carnalium, sed in affectuosa et parata voluntate exhibendi se ad mortis peričulum pro Christo et propter observanciam legis eius in se et in aliis, cum quis vid. suo creatori et redemptori cedit de dominio principali sue vite mortalis ad suum honorem et suam voluntatem, quemad- modum Christus redemptor noster semetipsum pro nobis tradensc) ad mortem crucis. Quod autem ad hanc paupertatem obliganturd), patet per b. Crisostomum super illo iam preallegato Mat. 16. Si quis vult venire post me, tollat crucem suame): „Non estimes“, inquit, „quoniam usque ad verba, contumelias et convicia oportet abnegare seipsum. Ideo dicit, ad quantum seipsum debet abnegare, quia sc. ad mortem crucis exprobratissimam et propter hoc non dixit „us- que ad mortem" simpliciter, sed dixit „tollat crucem“ exprobratis- simam per hoc mortem signans, non semel vel bis sed cottidie, ut dicit Luc. Multi enim omnia reliquerunt et lasciviam et gloriam, sed mortem timuerunt pati, tu autem et mortem maledictam et per- niciosam suspicionem viriliter ferre exulta“. Hec Crisostomus. Christo ergo pro nobis passof) non solum timori sed eciam pudori nobis esse debet, ut in deliciis vivamus et carnis curam in desideriis perficiamus. Nam si talis et tantus dominus in cruce pendeat et pro servo pendeat ac servus malus plagis dignus in deliciis vitam agat: nonne confusione et ridiculo dignum est? Si Christus in cruce pendens dicit: Sicio, et corda nostra gravantur crapula et ebrietate, nonne turpe est? Ecce versamur in hoc mundo quasi in campo certaminis, ubi Christus dominus/ noster occisus est. Quisquis de eius campo exierit, non habens in se plagam vel tumorem nec livorem, ingloriosus reputabitur. Et nos quidem livore eius sanati sumus, domino in acie occiso, si evadimus, si sani et corpore in- a) A: sive. — b) A: ius primo. — c) BC: tradidit. — d) C: obligamur. — e) Opp. vyd. uv. N. T. I 601. — f) BC: secundum Augustinum. (382)
Strana 381
tegro fugimus: nonne rei prodicionis iudicabimur mortisque Christi? Rei quoque fuerunta) mortis Christi et auctores mortis et qui morti consenserunt et ministri qui crucifixerunt; reus quoque mortis est eciam qui virtutem mortis eius in se male vivendo evacuat. Mors enim Christi illi ad salutem non operatur nec crux salvatoris ei proficit. Qui eciam crucem suam non baiolat. Etb) quamvis innumerabiles chori sanctorum ista paupertate floruissent, tamen illos beatos pueros innocentes, qui olym in Babylonia existentes hac paupertate erant prediti, in medium adducamus et in exemplum proponamus. Nam licet fuissent captivi servi iuvenes et peregrini ab omni quasi hu- mano auxilioc) deserti, in tam tenera et fragili adolescencia positi, clariores extiterunt, cum nec terror Nabuchodonosor regis magni nec tanta ymago statue auree nec satrape nec magistratus nec exercitus infiniti nec auri multitudo nec aliqua alia fantasia poterat eos avertere a divine legis observancia, de quo Dan. III. Licet uni- versum dyaboli spectaculum circumstaret et vox fistularum et buccine et omnes musice ad celum delate circumsonarent in auribus eorum, licet flamma nubes tangeret et caminus arderet in infinitam altitu- dinem extensus et licet omnia timore et horrore plena fuissent: ipsos tamen nichil horum terruit, sed in deum undique plene spe- rantes exercebantur tunc in iustificacionibus dei et mandatis, ostendentes veram philosophiam et animi fortitudinem et omnes adversantes sibi sine causa tamquam parvulos ludentesd) deridebant et vocem clariorem eorum tubis emittentes dicebant:1) „Ecce enim deus noster potest nos eripere, quem colimus et de camino ignis ardentis et de manibus tuis, o rex, liberare. Quodsi noluerit, notum sit tibi rex, quod deos tuos non colimus et statuam auream quam erexisti non adoramus,“ quasi dicerent: Est deus in celo potens eripere nos. Quid ergo nobis multitudinem exercitus armati osten- dise)? quid nobis de ardenti fornace aut quacunque acerbitate pe- narum? Omnibus hiis superior est et potencior noster dominator. Et cogitantes, quod deus potest eos concedere comburi, si vellet, ideo adiciunt: „quodsi hoc non fiat, cognitum tibi sit rex, quod deos tuos non colimus“. Sed intueref), amplius, qualiter in camino existentes pro plebe universa ad deum supplicacionem faciebant et aliorum videntes calamitates, errores et miserias valde ex hoc mor- 1) Dan. 3, 17 n. a) A vynech. — b) B vynech., C: quia. — c) Rukopisy všecky: exilio. — d) C: videntes. — e) Rkpp.: extendis. — f) A: metuere. (383) 3*
tegro fugimus: nonne rei prodicionis iudicabimur mortisque Christi? Rei quoque fuerunta) mortis Christi et auctores mortis et qui morti consenserunt et ministri qui crucifixerunt; reus quoque mortis est eciam qui virtutem mortis eius in se male vivendo evacuat. Mors enim Christi illi ad salutem non operatur nec crux salvatoris ei proficit. Qui eciam crucem suam non baiolat. Etb) quamvis innumerabiles chori sanctorum ista paupertate floruissent, tamen illos beatos pueros innocentes, qui olym in Babylonia existentes hac paupertate erant prediti, in medium adducamus et in exemplum proponamus. Nam licet fuissent captivi servi iuvenes et peregrini ab omni quasi hu- mano auxilioc) deserti, in tam tenera et fragili adolescencia positi, clariores extiterunt, cum nec terror Nabuchodonosor regis magni nec tanta ymago statue auree nec satrape nec magistratus nec exercitus infiniti nec auri multitudo nec aliqua alia fantasia poterat eos avertere a divine legis observancia, de quo Dan. III. Licet uni- versum dyaboli spectaculum circumstaret et vox fistularum et buccine et omnes musice ad celum delate circumsonarent in auribus eorum, licet flamma nubes tangeret et caminus arderet in infinitam altitu- dinem extensus et licet omnia timore et horrore plena fuissent: ipsos tamen nichil horum terruit, sed in deum undique plene spe- rantes exercebantur tunc in iustificacionibus dei et mandatis, ostendentes veram philosophiam et animi fortitudinem et omnes adversantes sibi sine causa tamquam parvulos ludentesd) deridebant et vocem clariorem eorum tubis emittentes dicebant:1) „Ecce enim deus noster potest nos eripere, quem colimus et de camino ignis ardentis et de manibus tuis, o rex, liberare. Quodsi noluerit, notum sit tibi rex, quod deos tuos non colimus et statuam auream quam erexisti non adoramus,“ quasi dicerent: Est deus in celo potens eripere nos. Quid ergo nobis multitudinem exercitus armati osten- dise)? quid nobis de ardenti fornace aut quacunque acerbitate pe- narum? Omnibus hiis superior est et potencior noster dominator. Et cogitantes, quod deus potest eos concedere comburi, si vellet, ideo adiciunt: „quodsi hoc non fiat, cognitum tibi sit rex, quod deos tuos non colimus“. Sed intueref), amplius, qualiter in camino existentes pro plebe universa ad deum supplicacionem faciebant et aliorum videntes calamitates, errores et miserias valde ex hoc mor- 1) Dan. 3, 17 n. a) A vynech. — b) B vynech., C: quia. — c) Rukopisy všecky: exilio. — d) C: videntes. — e) Rkpp.: extendis. — f) A: metuere. (383) 3*
Strana 382
debantur in se et cruciabantur, et quod maxime proprium est iustorum, quia non gloriam, non honorem, non a morte liberacionem propo- nebant supra proximi/ salutem. Omnem enim iam mortem contempne- bant et spiritum contribulatum deo offerebant. Tunc enim vere habebant potissimam paupertatem parati vitam exponere propter deum ad mortis supplicium, abrenuncciantes omni dominio vite sue mortalis, ideo vere erant pauperes spiritu et beati isto altero genere pauper- tatis. Hos nempe et nos zelemur. Etenim et nunc stat ymago aurea mamone erecta in mundo toto posito in maligno, ymago regis superbie, symoniace heresis et carnis concupiscencie — non huicymagini genua cordis flec- tamus nec attendamus ad tympana et organa leticie neque ad terrorem regis superbie et principis huius mundi neque ad reliquam prosperitatum et adversitatum fantasiam, sed etsi in caminum paupertatis, tribulacionis et persecucionis usque ad mortem incidere oportet Babiloniorum sive munda- norum, nequaquam ydola adoremus nequeymaginem bestie colamus, quin pocius in spiritu fortitudinis et verboa) ve- ritatis ceteros ab hac turpissima ydolatria totis viribus revocemus. Quia tunc veniet nobis auxilium a domino sicut olym tribus pueris. Ipsis enim venit ros de celo in medio mitigans et illesi nichil mo- lestie pacientes clariores demonstrati sunt, exteri vero ydolatre ymaginis consumpti sunt flamma ignis. Ita et hodie qui per- secucionem paciuntur propter observanciam Christi in se et in aliis, quasi in camino ignis paupertatis, tribulacionis et persecucionis confortantur et recreantur ac conservan- tur in interiori homine rore divino spiritus sancti celitus descendente in medium cordis, sic quod illesi nichil molestie paciuntur et tamquam aurum in fornace ignis pro- bati clariores ostenduntur, modernia) vero ydolatre ymaginis bestie comburuntur igne inextingwibili. Consideremus igitur tempus oportunumb) militum Christi, in quo princeps huius mundi cum milicia sua arma sua ubique terrarum diffundit et rex noster promisit nobis fideliter assistere omnibus diebus usque ad consummacionem seculi vocatque nos dominusl): "Quis consurget michi adversus malignantes aut quis stabit mecum adversus operantes iniquitatem"? Stipendia promittit et pro dampnacione offert premium hic et post vitam eternam. 94a 1) Ž. 93, 16. a) A C: verba. — b) AC: optimum. (384)
debantur in se et cruciabantur, et quod maxime proprium est iustorum, quia non gloriam, non honorem, non a morte liberacionem propo- nebant supra proximi/ salutem. Omnem enim iam mortem contempne- bant et spiritum contribulatum deo offerebant. Tunc enim vere habebant potissimam paupertatem parati vitam exponere propter deum ad mortis supplicium, abrenuncciantes omni dominio vite sue mortalis, ideo vere erant pauperes spiritu et beati isto altero genere pauper- tatis. Hos nempe et nos zelemur. Etenim et nunc stat ymago aurea mamone erecta in mundo toto posito in maligno, ymago regis superbie, symoniace heresis et carnis concupiscencie — non huicymagini genua cordis flec- tamus nec attendamus ad tympana et organa leticie neque ad terrorem regis superbie et principis huius mundi neque ad reliquam prosperitatum et adversitatum fantasiam, sed etsi in caminum paupertatis, tribulacionis et persecucionis usque ad mortem incidere oportet Babiloniorum sive munda- norum, nequaquam ydola adoremus nequeymaginem bestie colamus, quin pocius in spiritu fortitudinis et verboa) ve- ritatis ceteros ab hac turpissima ydolatria totis viribus revocemus. Quia tunc veniet nobis auxilium a domino sicut olym tribus pueris. Ipsis enim venit ros de celo in medio mitigans et illesi nichil mo- lestie pacientes clariores demonstrati sunt, exteri vero ydolatre ymaginis consumpti sunt flamma ignis. Ita et hodie qui per- secucionem paciuntur propter observanciam Christi in se et in aliis, quasi in camino ignis paupertatis, tribulacionis et persecucionis confortantur et recreantur ac conservan- tur in interiori homine rore divino spiritus sancti celitus descendente in medium cordis, sic quod illesi nichil molestie paciuntur et tamquam aurum in fornace ignis pro- bati clariores ostenduntur, modernia) vero ydolatre ymaginis bestie comburuntur igne inextingwibili. Consideremus igitur tempus oportunumb) militum Christi, in quo princeps huius mundi cum milicia sua arma sua ubique terrarum diffundit et rex noster promisit nobis fideliter assistere omnibus diebus usque ad consummacionem seculi vocatque nos dominusl): "Quis consurget michi adversus malignantes aut quis stabit mecum adversus operantes iniquitatem"? Stipendia promittit et pro dampnacione offert premium hic et post vitam eternam. 94a 1) Ž. 93, 16. a) A C: verba. — b) AC: optimum. (384)
Strana 383
Ideo Crisostomus super ep. ad Heb. serm. 5 hec perpendens dicit:1) „Cum tanta alacritate proprium sanguinem effundamus, cum quanta aquam quis effundit. Etenim aqua est sangwis circumfusus corpori. Et cum tanta facilitate carnem spoliare debemus, cum quanta et vestimenta“. Hoc autem erit, si pecuniis non erimus dediti neque carni subiecti, si ab hominibus perverse viventibus erimus separati. Si enim militantes in seculo omnibus abrenuncciant,a) et ubicunque bellum notaverint, ibi assunt et omnia cum alacritate sustinent: amplius Christi milites oportet sic esse dispositos et paratos. Sed heu nos miseri si timemus intrare rivum, mare quando ingrediemur et si a multo minoribus frangimurb) ad forciora utique reprobi inveniemur. Et tantum de secundo prin- cipali. 94b Dixi tercio, quod pastores et doctores ecclesie prelati ce- terique clerici debent esse beati paupertate spiritus respectu sue proprie voluntatis. Hec autem consistit in voluntaria abrenuncciacione proprie sue voluntatis, presumpcionis et proprie excellencie, cum quis omnem magnitudinem et altitudinem spiritus a se propter Christum abiciens suamque insufficienciam sivepaupertatem vere recognoscens non cessat invocare divinum auxilium iuxta illud Ps.: „Ego vero egenus et pauper sum, deus adiuva me“, qui eciam in com- paracione dei et sue iusticie parvum et modicum se esse existimat. Quam paupertatem spiritus Augustinus et Crisostomus et alii racione fundatic) dicunt esse humilitatem. Unde Crisostomus omel. IX. Operis inperfecti super verba thematis proposita dicit:2) „Pauper spiritu est humilis corde i. e. pauperem spiritum habens, qui non sapit magna de se, sicut ex adverso dives spiritu intelli- gitur magna de se sapiens et superbus, qui non implet illud man- datum Christi: Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum celorum, qui autem conversus fuerit sicut puer, ille est pauper spiritu.“ Et idem Augustinus de sermone do- mini in monte. Simus ergo humiles corde et erimus vere pauperes spiritu. Quomodo autem cognoscere possumus nos esse vere humiles et sic pauperes spiritu, ponit de hoc Lincon. in sermone Beati 1) Opp. vyd. uv. N. Test. tom. VI col. 747. 2) Opp. vyd. uv. N. Test. tom. II. p. 31a. a) A přidává: alias ab omnibus se abstinent. — b) A: franguntur, inve- niuntur — c) AB: fundamenti. (385)
Ideo Crisostomus super ep. ad Heb. serm. 5 hec perpendens dicit:1) „Cum tanta alacritate proprium sanguinem effundamus, cum quanta aquam quis effundit. Etenim aqua est sangwis circumfusus corpori. Et cum tanta facilitate carnem spoliare debemus, cum quanta et vestimenta“. Hoc autem erit, si pecuniis non erimus dediti neque carni subiecti, si ab hominibus perverse viventibus erimus separati. Si enim militantes in seculo omnibus abrenuncciant,a) et ubicunque bellum notaverint, ibi assunt et omnia cum alacritate sustinent: amplius Christi milites oportet sic esse dispositos et paratos. Sed heu nos miseri si timemus intrare rivum, mare quando ingrediemur et si a multo minoribus frangimurb) ad forciora utique reprobi inveniemur. Et tantum de secundo prin- cipali. 94b Dixi tercio, quod pastores et doctores ecclesie prelati ce- terique clerici debent esse beati paupertate spiritus respectu sue proprie voluntatis. Hec autem consistit in voluntaria abrenuncciacione proprie sue voluntatis, presumpcionis et proprie excellencie, cum quis omnem magnitudinem et altitudinem spiritus a se propter Christum abiciens suamque insufficienciam sivepaupertatem vere recognoscens non cessat invocare divinum auxilium iuxta illud Ps.: „Ego vero egenus et pauper sum, deus adiuva me“, qui eciam in com- paracione dei et sue iusticie parvum et modicum se esse existimat. Quam paupertatem spiritus Augustinus et Crisostomus et alii racione fundatic) dicunt esse humilitatem. Unde Crisostomus omel. IX. Operis inperfecti super verba thematis proposita dicit:2) „Pauper spiritu est humilis corde i. e. pauperem spiritum habens, qui non sapit magna de se, sicut ex adverso dives spiritu intelli- gitur magna de se sapiens et superbus, qui non implet illud man- datum Christi: Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum celorum, qui autem conversus fuerit sicut puer, ille est pauper spiritu.“ Et idem Augustinus de sermone do- mini in monte. Simus ergo humiles corde et erimus vere pauperes spiritu. Quomodo autem cognoscere possumus nos esse vere humiles et sic pauperes spiritu, ponit de hoc Lincon. in sermone Beati 1) Opp. vyd. uv. N. Test. tom. VI col. 747. 2) Opp. vyd. uv. N. Test. tom. II. p. 31a. a) A přidává: alias ab omnibus se abstinent. — b) A: franguntur, inve- niuntur — c) AB: fundamenti. (385)
Strana 384
95a pauperes octo signa vere humilitatis: „Vere inquit humilis hiis signis dinoscitur: Si correptus“, inquit, „a minore non dedi- gnatur; 2. si non insolescita) honoribus; 3. si non elevetur propriis laudibus; 4. si non reddit malum pro malo neque maledictum pro- maledicto sed econtrario benedicit; 5. si inter coequales primus est in opere et ultimus in ordine, primus in labore ultimus in requie, primus in ministrando et ultimus in recumbendo; 6. si in omnibus gracias agit divine benivolencie; 7. si tam libenter obedit sicut precipit; 8. si in potestate constitutus prius se noscit esse subiectum quam prepositumb). Revertendo igitur ad primum signum humilitatis, videamus si clericis competit. Vere, inquit Linc., humilis est, sic) correptus a minore, non dedignatur. Et videtur manifeste contrarium tam de superioribus quam de inferioribus. Nam si quis zelum dei habens caritative corrigere publice vel private voluerit vel cum moderamine eos amonere de eorum avaricia vel forni- cacione vel ambicione aut de suspecta focaria vel concubina meridiana vel vespertina vel de suspecta visitacione sive cohabitacione viduarum sive femi- narum sive de quibuscunque aliis abhominacionibus, mox tales re murmurant et ad iracundie fomitem se convertunt et ca- ritative se corrigentem errantem wiglefistam, here- ticum, seductorem vel quomodolibet alium suspectum deri- sorie et subsanatorie appellabunt veld) quasi vellent eis dicere illud Sap. II1): „Inutilis est nobis et contrarius est operibus nostris et improperat nobis peccata legis et diffamat in nos peccata disci- pline nostre, factus est nobis in contradiccionem cogitacionum nostrarum, gravis est nobis ad videndum“. Et quoad 2. signum vere humilis sc. si in honoribus non insolescit, patet iterum, quod omnes in clero docti pariter et indoctie) a maiore usque ad minimum student et intendunt1) honoribus mundanis, ecclesiasticis beneficiis, prela- ciis, dominiis se nimis ambiciose in sui periculum ingerentes, ut hii in kathedris Moysi sedendo docentes et non facientes rabi volunt appellari, alii nec facientes nec docentes vicemg) sapientum cupiunt tenere, alii eciamh) velut laudipete honorabilissimi et venerabilissimi expetunt nominari, et ita ex luciferina superbia 1) v. 12. 14 n. a) B C: insolescat. — b) C: superpositum. — c) B: qui. — d) B nemá. — e) AB: docti pari er indocti. C: indocti pariter et docti. — f) A: conten- dunt. — 8) A: mentem, B: mente. — h) C: vero. (386)
95a pauperes octo signa vere humilitatis: „Vere inquit humilis hiis signis dinoscitur: Si correptus“, inquit, „a minore non dedi- gnatur; 2. si non insolescita) honoribus; 3. si non elevetur propriis laudibus; 4. si non reddit malum pro malo neque maledictum pro- maledicto sed econtrario benedicit; 5. si inter coequales primus est in opere et ultimus in ordine, primus in labore ultimus in requie, primus in ministrando et ultimus in recumbendo; 6. si in omnibus gracias agit divine benivolencie; 7. si tam libenter obedit sicut precipit; 8. si in potestate constitutus prius se noscit esse subiectum quam prepositumb). Revertendo igitur ad primum signum humilitatis, videamus si clericis competit. Vere, inquit Linc., humilis est, sic) correptus a minore, non dedignatur. Et videtur manifeste contrarium tam de superioribus quam de inferioribus. Nam si quis zelum dei habens caritative corrigere publice vel private voluerit vel cum moderamine eos amonere de eorum avaricia vel forni- cacione vel ambicione aut de suspecta focaria vel concubina meridiana vel vespertina vel de suspecta visitacione sive cohabitacione viduarum sive femi- narum sive de quibuscunque aliis abhominacionibus, mox tales re murmurant et ad iracundie fomitem se convertunt et ca- ritative se corrigentem errantem wiglefistam, here- ticum, seductorem vel quomodolibet alium suspectum deri- sorie et subsanatorie appellabunt veld) quasi vellent eis dicere illud Sap. II1): „Inutilis est nobis et contrarius est operibus nostris et improperat nobis peccata legis et diffamat in nos peccata disci- pline nostre, factus est nobis in contradiccionem cogitacionum nostrarum, gravis est nobis ad videndum“. Et quoad 2. signum vere humilis sc. si in honoribus non insolescit, patet iterum, quod omnes in clero docti pariter et indoctie) a maiore usque ad minimum student et intendunt1) honoribus mundanis, ecclesiasticis beneficiis, prela- ciis, dominiis se nimis ambiciose in sui periculum ingerentes, ut hii in kathedris Moysi sedendo docentes et non facientes rabi volunt appellari, alii nec facientes nec docentes vicemg) sapientum cupiunt tenere, alii eciamh) velut laudipete honorabilissimi et venerabilissimi expetunt nominari, et ita ex luciferina superbia 1) v. 12. 14 n. a) B C: insolescat. — b) C: superpositum. — c) B: qui. — d) B nemá. — e) AB: docti pari er indocti. C: indocti pariter et docti. — f) A: conten- dunt. — 8) A: mentem, B: mente. — h) C: vero. (386)
Strana 385
in primatibus delectando volunt in terris tamquam ydola adorari et in seculo extolli supra Christum, iuxta illud Zach. 111) „O pastor et ydolum“. Ideo eciam inferiores cupiditate, que est radix omnium malorum, agitati inclinantur et incurvantur suis superioribus prelatis at- tencius cum maiori sollicitudine quama) domino Jesu Christo et hoc pro- pter retribucionem honoris mundani velut alteri Aman de quo Hest. III. Et quoad tercium signum vere humilisb) sc. si non elevetur neque delectetur in suis laudibus, patet iterum oppositum. Nam superiores in clero ad tantum in suis propriis laudibus extolluntur, quod si promovendi inferiores recedunt°) ab eorum laudibusd) et ab adulatorio se applausu continent, protinus tamquam inhabilese) re- pelluntur. Et quoad quartum signum, quod est non reddère malum pro malo etc., patet quod unus in clero alium severissimef) et durissimes) maledicit et silvestri fera crudeliores efficiuntur et inhumani propter ea que in eosh) sunt; pro hiis autem que in deum sunt, non curami) facientes. Alter in alterum excommunicacionem procurat principaliter propter pecuniam vel aliud commodum vel dampnum proprium sive propter propriam iniuriam contra decretum Orig. 23. q. IV Inter querelas.2) Cur tales non perpendunt in ewangelio Mat. 18 illum debitorem decem milium tabentorum, qui post remissionem eorundem debitorum suffocavit conservum suum pro centum denariis, quot sustinuit mala et qualiter inmortali traditus est supplicio? Cur non trepidant hoc exemplum,k) cur tales non timent, ne eadem paciantur, quibus dicit b. ap. I. Cor. 63) : „Jam quidem omnino delictum est in vobis, quod iudicia habetis inter vos; quare non magis iniuriam accipitis, quare non magis fraudem patimini“? Et quoad quintum signum vere humilis sc. si inter coequales primus est in opere et ultimus in ordine, patet quod pastores et prelati super gregem domini constitutiI vane oci- 95b antes in voluptatibus et cum seculi vanitatibus se occupantes maxime deficiuntab opere suomeritoriol) spirituali nimisque sunt desides ad complendum suum mini- sterium spirituale pro edificandis animabus nimisque sunt inutiles, 1) v. 17. — 2) c. 27. — 3) v 7. a) A vynech.: maiori sollicitudine quam, BC místo quam — cum. — b) B opravuje všude v „humilitatis“. — c) B C: recitent. — d) A. vynech.: patet .. eorum laudibus. — e) A: inheriles. — f) C: sevissime. — g) A: veris- sime durissime. — h) Rukopisy všecky: eo. — i) BC: multam curam. — k) A ewangelium. — 1) A: mercenario. (387)
in primatibus delectando volunt in terris tamquam ydola adorari et in seculo extolli supra Christum, iuxta illud Zach. 111) „O pastor et ydolum“. Ideo eciam inferiores cupiditate, que est radix omnium malorum, agitati inclinantur et incurvantur suis superioribus prelatis at- tencius cum maiori sollicitudine quama) domino Jesu Christo et hoc pro- pter retribucionem honoris mundani velut alteri Aman de quo Hest. III. Et quoad tercium signum vere humilisb) sc. si non elevetur neque delectetur in suis laudibus, patet iterum oppositum. Nam superiores in clero ad tantum in suis propriis laudibus extolluntur, quod si promovendi inferiores recedunt°) ab eorum laudibusd) et ab adulatorio se applausu continent, protinus tamquam inhabilese) re- pelluntur. Et quoad quartum signum, quod est non reddère malum pro malo etc., patet quod unus in clero alium severissimef) et durissimes) maledicit et silvestri fera crudeliores efficiuntur et inhumani propter ea que in eosh) sunt; pro hiis autem que in deum sunt, non curami) facientes. Alter in alterum excommunicacionem procurat principaliter propter pecuniam vel aliud commodum vel dampnum proprium sive propter propriam iniuriam contra decretum Orig. 23. q. IV Inter querelas.2) Cur tales non perpendunt in ewangelio Mat. 18 illum debitorem decem milium tabentorum, qui post remissionem eorundem debitorum suffocavit conservum suum pro centum denariis, quot sustinuit mala et qualiter inmortali traditus est supplicio? Cur non trepidant hoc exemplum,k) cur tales non timent, ne eadem paciantur, quibus dicit b. ap. I. Cor. 63) : „Jam quidem omnino delictum est in vobis, quod iudicia habetis inter vos; quare non magis iniuriam accipitis, quare non magis fraudem patimini“? Et quoad quintum signum vere humilis sc. si inter coequales primus est in opere et ultimus in ordine, patet quod pastores et prelati super gregem domini constitutiI vane oci- 95b antes in voluptatibus et cum seculi vanitatibus se occupantes maxime deficiuntab opere suomeritoriol) spirituali nimisque sunt desides ad complendum suum mini- sterium spirituale pro edificandis animabus nimisque sunt inutiles, 1) v. 17. — 2) c. 27. — 3) v 7. a) A vynech.: maiori sollicitudine quam, BC místo quam — cum. — b) B opravuje všude v „humilitatis“. — c) B C: recitent. — d) A. vynech.: patet .. eorum laudibus. — e) A: inheriles. — f) C: sevissime. — g) A: veris- sime durissime. — h) Rukopisy všecky: eo. — i) BC: multam curam. — k) A ewangelium. — 1) A: mercenario. (387)
Strana 386
ut non sit qui faciat bonum usque ad unum,1) ita ut propter in- fructuositatem et officii sterilitatem non sunt digni panem mandu- care et tamen ordine perverso monstruose volunt esse primi in primatibus ecclesiasticis,a) ut eo liberius lautamb), voluptuosam ac ociosam vitam continuent usque in finem, et nedum non primi sed nec medii nec ultimi volunt esse in spirituali meritorio opere vel labore. Ideo timendum est, ne sint ultimi tales in infernise) tormenta paciendo. Et quoad sextum signum vere humilis sc. si in omnibus gracias agit divine benivolencie, patet quod clerici communiter nec in prosperis nec in adversis gracias agunt divine benivolencie. Nam in prosperis habitu ecclesiastico, cantu, sermone vel longa oracione exterius devocionem ostendunt yppocritice et deo gracias agere pretendunt, intus vero a ka- ritate vera deficiunt et devocione, quibus dicit Christus Mat. 152): „Ippocrite bene dicit de vobis Isaias: Populus hic labiis hono- rat me, cor autem eorum longe est a me". In adversis vero cle- rici communiter remurmurant contra divinam provi- denciam, quando non succedit eis prospere sicut optant, ideo tamquam furibundi per media illicita deo odibilia sub pre- textu pietatis et iusticie conturbant nonnunquam christifideles contra regulas caritatis. Et quoad septimum signum vere humilis, si tam liben- ter obedit quam precipit, patet ex clericorum sollicitudine et libidine dominandi, quod quantum est in illis multi no- luntd) subesse nisi ex timore servili per remuneraciones vele) que- stus temporales sunt astricti. Et quoad 8. signum et ultimum, sc. si in potestate consti- tutus prius cognoscit se esse subiectum quam superpositumf), patet quod communiter in potestatibus constituti prelati non recognos- cunt se esse subiectosg) deo, ut patet ex mala vita eorum nec re- cordantur, quod iustissimo iudici districtissimam reddent racionem villicacionis sue, sed tota intencio et contencio eorum stat in hoc, quod cunctis aliis superponantur. Qui debent timere, ne impleatur de eis illud propheticum Ps3): „Mox ut gloriati fuerint et exaltati, de- ficientes quemadmodum fumus deficient“. 1) Ž. 52, 4. — 2) v. 7. n. — 3) Ž. 36, 20. a) BC: primi in ordine primi in prim. eccl. — b) A vynech., C: lautam i. e. volupt. — c) Rukopisy všecky: aspernis. — d) B C: nulli volunt. — e) B comminaciones, C nejasně. — f) B: prepositum. — g) A B vynech. (388)
ut non sit qui faciat bonum usque ad unum,1) ita ut propter in- fructuositatem et officii sterilitatem non sunt digni panem mandu- care et tamen ordine perverso monstruose volunt esse primi in primatibus ecclesiasticis,a) ut eo liberius lautamb), voluptuosam ac ociosam vitam continuent usque in finem, et nedum non primi sed nec medii nec ultimi volunt esse in spirituali meritorio opere vel labore. Ideo timendum est, ne sint ultimi tales in infernise) tormenta paciendo. Et quoad sextum signum vere humilis sc. si in omnibus gracias agit divine benivolencie, patet quod clerici communiter nec in prosperis nec in adversis gracias agunt divine benivolencie. Nam in prosperis habitu ecclesiastico, cantu, sermone vel longa oracione exterius devocionem ostendunt yppocritice et deo gracias agere pretendunt, intus vero a ka- ritate vera deficiunt et devocione, quibus dicit Christus Mat. 152): „Ippocrite bene dicit de vobis Isaias: Populus hic labiis hono- rat me, cor autem eorum longe est a me". In adversis vero cle- rici communiter remurmurant contra divinam provi- denciam, quando non succedit eis prospere sicut optant, ideo tamquam furibundi per media illicita deo odibilia sub pre- textu pietatis et iusticie conturbant nonnunquam christifideles contra regulas caritatis. Et quoad septimum signum vere humilis, si tam liben- ter obedit quam precipit, patet ex clericorum sollicitudine et libidine dominandi, quod quantum est in illis multi no- luntd) subesse nisi ex timore servili per remuneraciones vele) que- stus temporales sunt astricti. Et quoad 8. signum et ultimum, sc. si in potestate consti- tutus prius cognoscit se esse subiectum quam superpositumf), patet quod communiter in potestatibus constituti prelati non recognos- cunt se esse subiectosg) deo, ut patet ex mala vita eorum nec re- cordantur, quod iustissimo iudici districtissimam reddent racionem villicacionis sue, sed tota intencio et contencio eorum stat in hoc, quod cunctis aliis superponantur. Qui debent timere, ne impleatur de eis illud propheticum Ps3): „Mox ut gloriati fuerint et exaltati, de- ficientes quemadmodum fumus deficient“. 1) Ž. 52, 4. — 2) v. 7. n. — 3) Ž. 36, 20. a) BC: primi in ordine primi in prim. eccl. — b) A vynech., C: lautam i. e. volupt. — c) Rukopisy všecky: aspernis. — d) B C: nulli volunt. — e) B comminaciones, C nejasně. — f) B: prepositum. — g) A B vynech. (388)
Strana 387
Cum ergo tales communiter clerici deficiant in humilitate ut fundamento, ut patet ex signis supradictis, consequens videtur, quod eciam ceteris virtutibus sint spoliati. Quapropter non que- rentes excusaciones in peccatis revertamur ad cor, conver- tamur ad dominum deum et erubescamus valde velociter de istis iniquitatibus, quiescamus perverse agere2), dignos fructus penitencie agamus3), digne ambulemus vocacione qua vocati sumus 4) abnegemus nosmetipsos et tollamus crucem sequamurque5) Christuma) triplici paupertate supradicta, ut eciam digne possit de nobis dici: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum, que fuerunt verba vestre karitati in principio preassumpta. In/ quibus verbis tria tanguntur: Primo iustorum non ex 96a hominibus sed ex deo laudabilis commendacio et hoc ibi: „beati“, secundo tangitur iustorum ab hoc seculo meritoria exoneracio, ibi : „pauperes spiritu“, 3) tangitur eisdem exonerantibus se ab hoc seculo superne hereditatis fidelis et paterna promissiob), ibi: „quo- niam ipsorum est regnum celorum“. Dico ergo primo, quia in verbis propositis [tangitur] ius- torum non ex hominibus sed ex deo laudabilis com- mendacio, de qua dicit apostolus 2. Cor. 10s): „Non qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem deus commendat“ Unde huic consonat b. Augustinus lib. Solil. cap. 10 dičens?): „Tunc veram habemus laudem, quando a te domino habemus lau- dem, quando lux approbat lucem, quia tu vera laus veram tribuis laudem; quociens autem ab alio quam a te querimus laudem, toci- ens a te amittimus laudem, quia illa transitoria est, tua eterna; si transitoriam querimus, tuam amittimus, si eternam volumus, tran- sitoriam non amemus. Laus eterna domine deus, a quo omnis laus, sine quo nulla est laus". Hec Augustinus. Pro qua vera laude nos eciam debemus operari) falsa mundi laude et inani gloria preter- missa. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod 2) tangitur in propositis verbis iusto- rum ab hoc seculo meritoria exoneracio. Sicut enim celum est corpus clarissimum, plenum influencia luminis et sanctis spiri- tibus, sic mundus iste inferior est corpus strictissimum, opacissi- — 1) Is. 1, 16. — 2) Luk. 3, 8. — 3) Ef. 4, 1. — 4) Mat. 16, 24. — 5) v. 18. 6) Migne P. L. 40 col. 872 (není dílo Aug.) a) A: crucem, B: ipsum Christum. — b) C: retribucio. — c) Všecky ru- kopisy: opera. (389)
Cum ergo tales communiter clerici deficiant in humilitate ut fundamento, ut patet ex signis supradictis, consequens videtur, quod eciam ceteris virtutibus sint spoliati. Quapropter non que- rentes excusaciones in peccatis revertamur ad cor, conver- tamur ad dominum deum et erubescamus valde velociter de istis iniquitatibus, quiescamus perverse agere2), dignos fructus penitencie agamus3), digne ambulemus vocacione qua vocati sumus 4) abnegemus nosmetipsos et tollamus crucem sequamurque5) Christuma) triplici paupertate supradicta, ut eciam digne possit de nobis dici: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum, que fuerunt verba vestre karitati in principio preassumpta. In/ quibus verbis tria tanguntur: Primo iustorum non ex 96a hominibus sed ex deo laudabilis commendacio et hoc ibi: „beati“, secundo tangitur iustorum ab hoc seculo meritoria exoneracio, ibi : „pauperes spiritu“, 3) tangitur eisdem exonerantibus se ab hoc seculo superne hereditatis fidelis et paterna promissiob), ibi: „quo- niam ipsorum est regnum celorum“. Dico ergo primo, quia in verbis propositis [tangitur] ius- torum non ex hominibus sed ex deo laudabilis com- mendacio, de qua dicit apostolus 2. Cor. 10s): „Non qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem deus commendat“ Unde huic consonat b. Augustinus lib. Solil. cap. 10 dičens?): „Tunc veram habemus laudem, quando a te domino habemus lau- dem, quando lux approbat lucem, quia tu vera laus veram tribuis laudem; quociens autem ab alio quam a te querimus laudem, toci- ens a te amittimus laudem, quia illa transitoria est, tua eterna; si transitoriam querimus, tuam amittimus, si eternam volumus, tran- sitoriam non amemus. Laus eterna domine deus, a quo omnis laus, sine quo nulla est laus". Hec Augustinus. Pro qua vera laude nos eciam debemus operari) falsa mundi laude et inani gloria preter- missa. Et tantum de primo. Dixi secundo, quod 2) tangitur in propositis verbis iusto- rum ab hoc seculo meritoria exoneracio. Sicut enim celum est corpus clarissimum, plenum influencia luminis et sanctis spiri- tibus, sic mundus iste inferior est corpus strictissimum, opacissi- — 1) Is. 1, 16. — 2) Luk. 3, 8. — 3) Ef. 4, 1. — 4) Mat. 16, 24. — 5) v. 18. 6) Migne P. L. 40 col. 872 (není dílo Aug.) a) A: crucem, B: ipsum Christum. — b) C: retribucio. — c) Všecky ru- kopisy: opera. (389)
Strana 388
96b mum, mentes nostras maxime obumbrans, plenum corrupcionibus in corporibus tam animatis quam inanimatis; in terra, mari et aere latent demonia, ut patet de legione demonum missa in porcos, postea in mari mersos (Luc. 18). Non mirum, si mundus plenus est laqueis venatorum. Hine I. Joh. 51) dicitur, quod totus mundus positus est in maligno, ideo 1. Joh 22) Christus in suo apostolo precipiens nobis hanc meritoriam exoneracionem ab hoc seculo pe- riculoso dicit: „Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est karitas patris in eo, quoniam omne, quod est in mundo, concupiscencia carnis est et concupiscencia oculorum et superbia vite, que non est ex patre sed ex mundo, et mun- dus transit et concupiscencia eius cum eo: qui autem fecerit volunta- tem dei, manet in eternum“. Deserendus est ergo a nobis mundus, quod declarans nobis b. Ambrosius in De bono mortis3) : „Mors“, inquit, „mundi liberacio est virtutum suscitacio et de carcere ad quietem transicio.“ Primum patet de morte Christi, per quam facta est mundi liberacio; secundum patet, quia nichil plus valet ad domandum carnis desideria quam pensare qualis erit; et tercium patet, sc. quod sit de carcere ad quietem transicio ipsa mors de morte iustorum, per quam anima liberatur de corporis corrupti contubernio et con- iungitur angelorum consorcio. Sed ne timeamus hoc bonum sc. mortis, oportet enim mundum contempnere et circa spiritualia ac eterna contendere. Unde Christus Joh. 15 in proximo moriturus dixit suis sequacibus4) : „Surgite5), eamus hinc precipiens, ut unusquis surgat de terris, erigat animam humi iacentem ad superna, excitet aquilam suam, illam aquilam, de qua dictum est5): Renovabitur ut aquila iuventus tua. Ad animam hoc dictum est: anima ergo nostra sicut aquila alta petat, supra nubes volet et renovatis alis splendescat, eximia celo volatus suos inferat, ubi laqueos incidere non possit. Avis enim, que descendit ex alto vel que in altum se extollere non potest, frequenter a laqueis capitur aut viscoa) fallitur aut quibuscunque irretitur insidiis: sic quoque et anima nostra caveat ad hec mundana descendere, ubi laqueus in auro, viscus in argento, nexus in predio, clavus in amore. Dum aurum petimus, strangulamur; dum argentum querimus, in visco eius he- remus; dum predium invadimus, alligamur; quid inane querimus lucrum preciose anime detrimento? Exiguus est tibi totus mundus pro unius anime dispendio. Quid enim prodest homini, si univer- 1) v. 19. — 2) v. 15. n. — 3) Migne P. L. 14 col. 548 není doslovně. — 4) Jan 14, 31. — 5) Ž. 102, 5. — 6) Odtud doslovně z Ambrože na m. uv. a) A: fisco. (390)
96b mum, mentes nostras maxime obumbrans, plenum corrupcionibus in corporibus tam animatis quam inanimatis; in terra, mari et aere latent demonia, ut patet de legione demonum missa in porcos, postea in mari mersos (Luc. 18). Non mirum, si mundus plenus est laqueis venatorum. Hine I. Joh. 51) dicitur, quod totus mundus positus est in maligno, ideo 1. Joh 22) Christus in suo apostolo precipiens nobis hanc meritoriam exoneracionem ab hoc seculo pe- riculoso dicit: „Nolite diligere mundum neque ea que in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est karitas patris in eo, quoniam omne, quod est in mundo, concupiscencia carnis est et concupiscencia oculorum et superbia vite, que non est ex patre sed ex mundo, et mun- dus transit et concupiscencia eius cum eo: qui autem fecerit volunta- tem dei, manet in eternum“. Deserendus est ergo a nobis mundus, quod declarans nobis b. Ambrosius in De bono mortis3) : „Mors“, inquit, „mundi liberacio est virtutum suscitacio et de carcere ad quietem transicio.“ Primum patet de morte Christi, per quam facta est mundi liberacio; secundum patet, quia nichil plus valet ad domandum carnis desideria quam pensare qualis erit; et tercium patet, sc. quod sit de carcere ad quietem transicio ipsa mors de morte iustorum, per quam anima liberatur de corporis corrupti contubernio et con- iungitur angelorum consorcio. Sed ne timeamus hoc bonum sc. mortis, oportet enim mundum contempnere et circa spiritualia ac eterna contendere. Unde Christus Joh. 15 in proximo moriturus dixit suis sequacibus4) : „Surgite5), eamus hinc precipiens, ut unusquis surgat de terris, erigat animam humi iacentem ad superna, excitet aquilam suam, illam aquilam, de qua dictum est5): Renovabitur ut aquila iuventus tua. Ad animam hoc dictum est: anima ergo nostra sicut aquila alta petat, supra nubes volet et renovatis alis splendescat, eximia celo volatus suos inferat, ubi laqueos incidere non possit. Avis enim, que descendit ex alto vel que in altum se extollere non potest, frequenter a laqueis capitur aut viscoa) fallitur aut quibuscunque irretitur insidiis: sic quoque et anima nostra caveat ad hec mundana descendere, ubi laqueus in auro, viscus in argento, nexus in predio, clavus in amore. Dum aurum petimus, strangulamur; dum argentum querimus, in visco eius he- remus; dum predium invadimus, alligamur; quid inane querimus lucrum preciose anime detrimento? Exiguus est tibi totus mundus pro unius anime dispendio. Quid enim prodest homini, si univer- 1) v. 19. — 2) v. 15. n. — 3) Migne P. L. 14 col. 548 není doslovně. — 4) Jan 14, 31. — 5) Ž. 102, 5. — 6) Odtud doslovně z Ambrože na m. uv. a) A: fisco. (390)
Strana 389
sum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur? aut quam dabit homo commutacionem pro anima sua, que non auro redimuntur nec argento“. Et infra: „Clavus est libido, clavus ira- cundia, clavi sunt omnes possessionesa), que velut nexu quodam animam nostram penetrant et infigunt corpori visceribusque eius annectunt“. Hec Ambrosius. Ecce quam salubris doctrina huius sancti nobis traditur ad seculum deserendum. Et tantum de secundo. Dixi tercio, quod in verbis premissis tangitur iustis exonerantibus se ab hoc seculo fidelis et paterna celestis hereditatis promissio, ibi: „quoniam ipsorum est regnum celorum“. Quomodo ergo rogo pauperes spiritu non forent beati, quibus tante maiestatis dominator fideli, paterno ac indissolu- bili promisso alligatb) et obligat se daturum tante celestis hereditatis premia in vita eterna? Ubi aufugiet dolor et tristicia, gemitus solli- citudoque laboris, ubi iam non erit agonis certamen neque timor obstupescere faciens et commovens animam; non erit iam ibi „in sudore vultus tui vesceris pane tuo“,1) non erit iam „in dolore paries filios,“2) non erit iam aversio a viro, sed omnia ibi pax et gaudium; non erit mors corporis et anime neque zelus neque in- vidia neque nox neque tenebre, sed semper dies, semper lux, semper diei claritas. Ubi pauperes hic seculum deserentes super solis. radios videbuntur fulgere, non auro, non gemmis, non purpura, sed illa gloria, cuius candorem et coruscacionem oculus hinc inspicere non valet. Quam gloriosi pauperes spiritu tunc apparebunt videntes fontem omnis pulcritudinis et bonitatis et leticie sapienciamque verbi omnia dirigentem et ad sui deificacionem reducentem; ubi videbunt ipsum°) pulcrum mundum mented)! gerentem et qualiter mundum cre- atum simili imagine formavit; ubi contemplabuntur pauperes spiritu triplicis supermundane ierarchie celestis ordinatissimam et inenarra- bilem disposicionem illius magni regis regum, dei deorum, domini dominorum, quorum omnium pulcritudo inexplicabilis omnes mentes mundanas excedit, quam oculus non vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit. Felices ergo et vere beati pauperes spiritu, qui de naufraga vita presenti ad tanta gaudia merebuntur pervenire, quibus tam pin- gue ius competit possidendi tantam multitudinem et altitudinem diviciarum sapiencie et sciencie dei, que desideranda videbunt et 97a 1) Gen. 3, 19. — 2) ibid. 3, 16. a) Migne: passiones. — b) A B: allegat. — c) B C: pulcherrimum psum. — d) A B: vite. (391)
sum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur? aut quam dabit homo commutacionem pro anima sua, que non auro redimuntur nec argento“. Et infra: „Clavus est libido, clavus ira- cundia, clavi sunt omnes possessionesa), que velut nexu quodam animam nostram penetrant et infigunt corpori visceribusque eius annectunt“. Hec Ambrosius. Ecce quam salubris doctrina huius sancti nobis traditur ad seculum deserendum. Et tantum de secundo. Dixi tercio, quod in verbis premissis tangitur iustis exonerantibus se ab hoc seculo fidelis et paterna celestis hereditatis promissio, ibi: „quoniam ipsorum est regnum celorum“. Quomodo ergo rogo pauperes spiritu non forent beati, quibus tante maiestatis dominator fideli, paterno ac indissolu- bili promisso alligatb) et obligat se daturum tante celestis hereditatis premia in vita eterna? Ubi aufugiet dolor et tristicia, gemitus solli- citudoque laboris, ubi iam non erit agonis certamen neque timor obstupescere faciens et commovens animam; non erit iam ibi „in sudore vultus tui vesceris pane tuo“,1) non erit iam „in dolore paries filios,“2) non erit iam aversio a viro, sed omnia ibi pax et gaudium; non erit mors corporis et anime neque zelus neque in- vidia neque nox neque tenebre, sed semper dies, semper lux, semper diei claritas. Ubi pauperes hic seculum deserentes super solis. radios videbuntur fulgere, non auro, non gemmis, non purpura, sed illa gloria, cuius candorem et coruscacionem oculus hinc inspicere non valet. Quam gloriosi pauperes spiritu tunc apparebunt videntes fontem omnis pulcritudinis et bonitatis et leticie sapienciamque verbi omnia dirigentem et ad sui deificacionem reducentem; ubi videbunt ipsum°) pulcrum mundum mented)! gerentem et qualiter mundum cre- atum simili imagine formavit; ubi contemplabuntur pauperes spiritu triplicis supermundane ierarchie celestis ordinatissimam et inenarra- bilem disposicionem illius magni regis regum, dei deorum, domini dominorum, quorum omnium pulcritudo inexplicabilis omnes mentes mundanas excedit, quam oculus non vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit. Felices ergo et vere beati pauperes spiritu, qui de naufraga vita presenti ad tanta gaudia merebuntur pervenire, quibus tam pin- gue ius competit possidendi tantam multitudinem et altitudinem diviciarum sapiencie et sciencie dei, que desideranda videbunt et 97a 1) Gen. 3, 19. — 2) ibid. 3, 16. a) Migne: passiones. — b) A B: allegat. — c) B C: pulcherrimum psum. — d) A B: vite. (391)
Strana 390
affluent dilatabiturquea) in eis cor eorum!1) Infelices vero et miseri, qui ab hiis bonis excludentur! Revera nichil miserabilius! Ve hiis oculis caligantibus tenebris assuetis, que tenebras vident, tenebras diligunt, tenebras approbant et de tenebris transeunt ad tenebras, nescientes ubi corruent, ad beatitudinis lucem videndam se inpossi- bilitantes. Hec nempe recordatus ille magnus theologus Origenes effudit in se animam suam supradicta triplici pauperie preditus, ad illa ineffabilia bona cupiens venire per martirium vocansque ipsum secundum baptismum dicit omel. 6. super lib. Judic.2): „Michi“, inquit, „si concederet deus, ut proprio sanguine diluerer,b) ut bap- tismum secundum morte suscepta) pro Christo perciperem, ut veniens ad animam meam de hac vita exeuntem princeps huius mundi in me non inveniret sui quidquam, quin pocius sanguinis mei effusione sopiretur nec auderet in aliquo criminari animam cruore suo dilutam, morte sua clarificatam, sanguine suo lotam. Post illud baptisma, nec Madianite ultra irruerent ad disperdendos et exterminandos anime fructus. Quis enim sequi posset animam martiris, que supergressa omnes aereas potestates ad celeste tendit altare? Ibi enim sub altari dei anime martirum posite dicuntur diebus et noctibus proclamare dicentes: Quousque domine, qui iustus et verus es, non vindicas sanguinem nostrum de hiis, qui habitant terram? Ibi enim posite divinis assistunt sacrificiis. Sed beati sunt illi. qui hec merentur, beati sunt illi, quorum cor de seculo cum recedit non trepidat pro peccato, quos pergentes ad dominum delictorum formido non terret. Beata illa anima, que occurrentes sibi aereas demonum turmas profusi in martirio sanguinis cruore deturbat. Beatus est, de quo eunte ad celum dicunt angeli illam propheticam vocem: Quis est iste, qui ascendit ex Bozor h. e. qui de carne ad celum ascendit, quare rubrum est vestimentum eius, cruorem sanguinis profusi de- signantes. Beate ergo sunt anime, que sic Christum secuntur, quo- modo Christus eos precessit, sic secuntur, ut usque ad ipsum dei altare perveniant, ubi est ipse dominus Jesus Christus pontifex futurorum bonorum, cui est gloria et potestas in secula seculorum. Amen.“ 1) Is. 60, 5. 2) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733. H. p. 473b n. a) B: dilabitur, C: dilatabuntur. — b) A B: dilueret. — c) A: percepta. (392)
affluent dilatabiturquea) in eis cor eorum!1) Infelices vero et miseri, qui ab hiis bonis excludentur! Revera nichil miserabilius! Ve hiis oculis caligantibus tenebris assuetis, que tenebras vident, tenebras diligunt, tenebras approbant et de tenebris transeunt ad tenebras, nescientes ubi corruent, ad beatitudinis lucem videndam se inpossi- bilitantes. Hec nempe recordatus ille magnus theologus Origenes effudit in se animam suam supradicta triplici pauperie preditus, ad illa ineffabilia bona cupiens venire per martirium vocansque ipsum secundum baptismum dicit omel. 6. super lib. Judic.2): „Michi“, inquit, „si concederet deus, ut proprio sanguine diluerer,b) ut bap- tismum secundum morte suscepta) pro Christo perciperem, ut veniens ad animam meam de hac vita exeuntem princeps huius mundi in me non inveniret sui quidquam, quin pocius sanguinis mei effusione sopiretur nec auderet in aliquo criminari animam cruore suo dilutam, morte sua clarificatam, sanguine suo lotam. Post illud baptisma, nec Madianite ultra irruerent ad disperdendos et exterminandos anime fructus. Quis enim sequi posset animam martiris, que supergressa omnes aereas potestates ad celeste tendit altare? Ibi enim sub altari dei anime martirum posite dicuntur diebus et noctibus proclamare dicentes: Quousque domine, qui iustus et verus es, non vindicas sanguinem nostrum de hiis, qui habitant terram? Ibi enim posite divinis assistunt sacrificiis. Sed beati sunt illi. qui hec merentur, beati sunt illi, quorum cor de seculo cum recedit non trepidat pro peccato, quos pergentes ad dominum delictorum formido non terret. Beata illa anima, que occurrentes sibi aereas demonum turmas profusi in martirio sanguinis cruore deturbat. Beatus est, de quo eunte ad celum dicunt angeli illam propheticam vocem: Quis est iste, qui ascendit ex Bozor h. e. qui de carne ad celum ascendit, quare rubrum est vestimentum eius, cruorem sanguinis profusi de- signantes. Beate ergo sunt anime, que sic Christum secuntur, quo- modo Christus eos precessit, sic secuntur, ut usque ad ipsum dei altare perveniant, ubi est ipse dominus Jesus Christus pontifex futurorum bonorum, cui est gloria et potestas in secula seculorum. Amen.“ 1) Is. 60, 5. 2) Orig. Opp. ed. Maur. Paris. 1733. H. p. 473b n. a) B: dilabitur, C: dilatabuntur. — b) A B: dilueret. — c) A: percepta. (392)
Strana 391
2.1) Accipiebant spiritum sanctum. Act. 8. Nisi quia esset diversitas spirituum, quorum alius esset bonus et verus, alius malus et mendax et alii illum aliia) illum acciperent, ad ponendum differenciam talium spirituum non diceretur per addicionem in verbis propositis „Accipiebant spiritum sanctum“ excludendob) spiritum mendacii.“) Qui quidem spiritus sunt quodam- modo contrarii, non quoad substanciam sed quoad propositum et voluntatem. Sed quia contrariorum eadem est disciplina, igitur pro aliquali noticia spiritus sancti necesse est aliqualiter cognoscere aliosd) spiritus spiritui sancto contrarios. Circa quod primum est advertendum, quod sicut ventus2) cor- poralis, qui quodammodo spiritus dicitur, licet sciri nequit hic a nobis quoad eius originem punctalem et quoad eius terminum ultimatum qua via gradiatur necnon quoad eins substanciam subtiliatame) iuxta illud Joh. 3: „Spiritus ubi vult spirat et nescis unde veniat aut quo vadat", tamen eius operaciones, aliqui motus et alique qualitates eius cognoscuntur sensibiliter et inde tunc ulterius arguitive sciri poterit et ipse spiritus sive ventus quis sit et unde veniat aut quo vadat cognicione quia est: sic in proposito quamvis spiritus boni sive mali quoad eorum substanciam intueri vel cognosci hic ab homine nequeant, nichilominus tamen autumpnari poterunt1) ab homine presertim spirituali per effectus eorum, qualitates et instinctus, eo quod spiritualis omnia diiudicat, ut patet I. Cor. 2, et ipse a nemine iudicatur. Verumtamen hoc non potest animalis homo vel spiritu nequam imbutus, quemad- modum sensibile positum supra sensum non facit sensacionem. Ymmo nec seipsum scire potest homo velut ebrius, tum quia a suo status) / per peccatum est deiectus et obtenebratus, tum quia a spiritu mendacii occupatus est. Sicut qui infirmus est oculis et in tenebris nichil potest cognoscere nisi tactu, sic homo non aliud potest sapere nisi illud tale, quali spiritu alteratur, excepto spiritu dei, qui est perfeccio et lumen anime racionalis. Qualiter ergo noticia, quia esth) ab actibus sive fructibus, hos spiritus contrarios velut arbores bonas sive malas cognoscemus, aut quomodo hoc explicabimus? Vere adiutorio dei opus est, et ergo ut saltem aliquid modicum possimus concipere de hiis spiritibus vel dicere et ut dominus ponderator spirituum reddat nos docibiles et non auferat propter peccatum pravitatis mee, 3111b 311 la 1) Z víd. rkp. dv. 3930 (A) col. s 4518 (B). 2) Janov (Kybal I 215—216). a) B: et alii. — b) B: ad excludendum. — c) B: mendacem. — d) B: et alios. — e) A nemá. — f) B: poterint. — g) B přidává: homo. — h) B: hec. (393)
2.1) Accipiebant spiritum sanctum. Act. 8. Nisi quia esset diversitas spirituum, quorum alius esset bonus et verus, alius malus et mendax et alii illum aliia) illum acciperent, ad ponendum differenciam talium spirituum non diceretur per addicionem in verbis propositis „Accipiebant spiritum sanctum“ excludendob) spiritum mendacii.“) Qui quidem spiritus sunt quodam- modo contrarii, non quoad substanciam sed quoad propositum et voluntatem. Sed quia contrariorum eadem est disciplina, igitur pro aliquali noticia spiritus sancti necesse est aliqualiter cognoscere aliosd) spiritus spiritui sancto contrarios. Circa quod primum est advertendum, quod sicut ventus2) cor- poralis, qui quodammodo spiritus dicitur, licet sciri nequit hic a nobis quoad eius originem punctalem et quoad eius terminum ultimatum qua via gradiatur necnon quoad eins substanciam subtiliatame) iuxta illud Joh. 3: „Spiritus ubi vult spirat et nescis unde veniat aut quo vadat", tamen eius operaciones, aliqui motus et alique qualitates eius cognoscuntur sensibiliter et inde tunc ulterius arguitive sciri poterit et ipse spiritus sive ventus quis sit et unde veniat aut quo vadat cognicione quia est: sic in proposito quamvis spiritus boni sive mali quoad eorum substanciam intueri vel cognosci hic ab homine nequeant, nichilominus tamen autumpnari poterunt1) ab homine presertim spirituali per effectus eorum, qualitates et instinctus, eo quod spiritualis omnia diiudicat, ut patet I. Cor. 2, et ipse a nemine iudicatur. Verumtamen hoc non potest animalis homo vel spiritu nequam imbutus, quemad- modum sensibile positum supra sensum non facit sensacionem. Ymmo nec seipsum scire potest homo velut ebrius, tum quia a suo status) / per peccatum est deiectus et obtenebratus, tum quia a spiritu mendacii occupatus est. Sicut qui infirmus est oculis et in tenebris nichil potest cognoscere nisi tactu, sic homo non aliud potest sapere nisi illud tale, quali spiritu alteratur, excepto spiritu dei, qui est perfeccio et lumen anime racionalis. Qualiter ergo noticia, quia esth) ab actibus sive fructibus, hos spiritus contrarios velut arbores bonas sive malas cognoscemus, aut quomodo hoc explicabimus? Vere adiutorio dei opus est, et ergo ut saltem aliquid modicum possimus concipere de hiis spiritibus vel dicere et ut dominus ponderator spirituum reddat nos docibiles et non auferat propter peccatum pravitatis mee, 3111b 311 la 1) Z víd. rkp. dv. 3930 (A) col. s 4518 (B). 2) Janov (Kybal I 215—216). a) B: et alii. — b) B: ad excludendum. — c) B: mendacem. — d) B: et alios. — e) A nemá. — f) B: poterint. — g) B přidává: homo. — h) B: hec. (393)
Strana 392
3112a quin possim promere et dicere verbum veritatis, quod ut nobis eveniat, ad virginem Christi gerulam et matrem verbi summi patris cum fiducia recurramus ipsamque per illud archangelicum Ave sa- lutemus dicentes Ave Maria gracia plena. „Accipiebant spiritum sanctum“ ubi supra. Quamquam autem secundum1) Bernhardum super Cant. quatuor sint spiritus, quos ho- mines accipiunt ipsisque diversimode et contrarie commoventur, tamen quia hii omnes quatuor non quiditate realia) et ex opposito distinguuntur: ideo eos ad ternarium numerum redigentes quantumb) sufficit ad propositum tres spiritus ponamus dispares pro pre- senti: Primus est spiritus mundane vanitatis, secundus est spiritus simulate ficcionis, tercius est spiritus supermundane verita- tis. Primus est spiritus malignus, secundus inmundus, tercius spiritus sanctus. De primo spiritu et tercio scribitur I. Cor. 2.2) „Nos autem non spiritum huius mundi accepimus,c) sed spiritum qui ex deo est, ut sciamus que a deo donata sunt nobis.“ In quibus verbis primo tangitur spiritus mundane vanitatis, quem supponitd) esse spiritum huius mundi, cum dicit: Nos non spiritum huius mundi accepi- mus; secundo innuitur spiritus supermundane veritatis, cum dicit sed spiritum sanctum qui ex deo est accepimus. De secundo autem, puta de spiritu simulate ficcionis habetur Mat. 123) et Luc 11: „Cum immundus spiritus exierit ab homine etc.“ Nec spi- ritus mundane vanitatis differt quiditate vel ex opposito realiter a spiritu simulate ficcionis nisi quadam racione, eo quod alter illorum spirituum secundum racionem manifesti mali, alter vero sub racione boni malum in hominibus operatur. Dico ergo primo, quod est in hominibus quos assumit spiritus mundane vanitatis, quem supponit esse spiritum huius mundi,e qui accendit multitudinem cleri et populum ad amorem cupidum seculi et ad omnia ea que mundi sunt, que omnia sunt vana iuxta illud Eccl. I.4): „Vidi cuncta que fiunt sub sole et ecce universa vanitas et affliccio spiritus". Ad que movet spiritus vanitatis, convertens clerum a statu*) paupere Christi et humili ignominiosaque vita eius ad statum opulentum et figuram splendidam huius mundi faciens- que ei amore inherere magnipendendo et appetendo divicias seculi et honores, ut clerum tali spiritu agitatum cicius et promcius po- puli accipiant omnemque reverenciam et obedienciam ei exhibeant 1) Janov 1 216. — 2) v. 12. — 3) Janov I 217. — 4) v. 14. a) B: realiter. — b) B vynech.: quantum ... dispares. — c) B: recepimus. — d) A: cum supponit, B: quem suppetit. — e) B nemá. f) A: astutum. (394)
3112a quin possim promere et dicere verbum veritatis, quod ut nobis eveniat, ad virginem Christi gerulam et matrem verbi summi patris cum fiducia recurramus ipsamque per illud archangelicum Ave sa- lutemus dicentes Ave Maria gracia plena. „Accipiebant spiritum sanctum“ ubi supra. Quamquam autem secundum1) Bernhardum super Cant. quatuor sint spiritus, quos ho- mines accipiunt ipsisque diversimode et contrarie commoventur, tamen quia hii omnes quatuor non quiditate realia) et ex opposito distinguuntur: ideo eos ad ternarium numerum redigentes quantumb) sufficit ad propositum tres spiritus ponamus dispares pro pre- senti: Primus est spiritus mundane vanitatis, secundus est spiritus simulate ficcionis, tercius est spiritus supermundane verita- tis. Primus est spiritus malignus, secundus inmundus, tercius spiritus sanctus. De primo spiritu et tercio scribitur I. Cor. 2.2) „Nos autem non spiritum huius mundi accepimus,c) sed spiritum qui ex deo est, ut sciamus que a deo donata sunt nobis.“ In quibus verbis primo tangitur spiritus mundane vanitatis, quem supponitd) esse spiritum huius mundi, cum dicit: Nos non spiritum huius mundi accepi- mus; secundo innuitur spiritus supermundane veritatis, cum dicit sed spiritum sanctum qui ex deo est accepimus. De secundo autem, puta de spiritu simulate ficcionis habetur Mat. 123) et Luc 11: „Cum immundus spiritus exierit ab homine etc.“ Nec spi- ritus mundane vanitatis differt quiditate vel ex opposito realiter a spiritu simulate ficcionis nisi quadam racione, eo quod alter illorum spirituum secundum racionem manifesti mali, alter vero sub racione boni malum in hominibus operatur. Dico ergo primo, quod est in hominibus quos assumit spiritus mundane vanitatis, quem supponit esse spiritum huius mundi,e qui accendit multitudinem cleri et populum ad amorem cupidum seculi et ad omnia ea que mundi sunt, que omnia sunt vana iuxta illud Eccl. I.4): „Vidi cuncta que fiunt sub sole et ecce universa vanitas et affliccio spiritus". Ad que movet spiritus vanitatis, convertens clerum a statu*) paupere Christi et humili ignominiosaque vita eius ad statum opulentum et figuram splendidam huius mundi faciens- que ei amore inherere magnipendendo et appetendo divicias seculi et honores, ut clerum tali spiritu agitatum cicius et promcius po- puli accipiant omnemque reverenciam et obedienciam ei exhibeant 1) Janov 1 216. — 2) v. 12. — 3) Janov I 217. — 4) v. 14. a) B: realiter. — b) B vynech.: quantum ... dispares. — c) B: recepimus. — d) A: cum supponit, B: quem suppetit. — e) B nemá. f) A: astutum. (394)
Strana 393
quam alicui humili et pauperi, qui caritate vigentea) in nomine Christi vocatus venit ad predicandum aut alios actus exercendum humiliter, solius domini Jesu Christi et in nullo suam propriam gloriam inquirentib). Inde est manifeste), quod spiritus hic effecit,d) quod in ple- bibus modo christianis seculo gloriosis pollentibus promte obedi- ebatur et adhuc obeditur et nichil ab eis omnino negligitur eorum, que ipsi mandant in populo pro suo questu et gloria temporali, eo quod tales gerunt se splendide et gloriose et in nomine suo veniunt in populum christianum. Et hii omnes faciunt/ unum misti-3112 cum hominem, filium iniquitatis, de [quo] 2. Thes. 2 et Joh. V dicitur: „Ego1) veni in nomine patris mei et non accepistis me, cum alius venerit in nomine suo, illum accipietis“. Et humilibus et pau- peribus sacerdotibus venientibus in nomine Jesu Christi, qui quo- dammodo sunt Christus, vix raro vel nunquam obediebatur et ad- huc modicum obeditur, quia querunt gloriam solius domini Jesu Christi crucifixi,e) licet huiusmodi*) sacerdotes non sua mandata inti- mant, sed summi dei legem, que est lex imperialis celeberrima in domo et pallacio magnifici regis Christi,g) contra spiritum huius mundi, contra cupiditatem diviciarum et glorie in cleroh) secundum illud Luc. 14:2) „Qui se exaltat, humiliabitur“ et 1. Joh. 23): „Nolite diligere mun- dum neque ea que in mundo sunt. Propter quod clerus factis et verbis tamquam domesticus ini- micus impugnans tam arduam legem summi regis, tanto gravius in conspectu eiusdem domini inculpatur. Dudum enim spiritus mun- dane vanitatis ad hoc clerum et reliquum populum inducebat, quod iy esset legi Christi contrarium et ad illud, per quod posset destru- erè Jesum humilem atque exuere et induere superbum antichristum, spoliare Christum sua gloria et induere suos gloriosos antichristos et divites et splendidos in ecclesia, prout iam a longo tempore satis fuit videre, quod vid. illi exaltabantur et adhuc exaltantur in domo Jesu crucifixik) ad dignitates et loca sanctorum, qui seipsos in id ingesserunt, dignificaverunt et promoverunt, ceterosque hu- miles!) Christi continue deprimebant, abiciebant et conculcabant. Et I ideo usque modo erat regnum latissimum et fortissimum anti- 3121a christi, sic quod exaltabatur supra omnem) quod dicitur deus aut 1) Cituje také Janov IV 25, ale odtud není. — 2) v. 11. — 3) v. 15. a) Tak oba rukopisy; lépe: urgente. — b) B: requirent. — c) B: mani- festum. — d) B: efficit. — e) B: solius dei Jesu Christi domini crucifixi. — f) B: huiusmodi humiles sacerdotes. — g) B: vynech. — h) A: gloriam clero. — i) A: ut quod, B ut... contrarii. — k) B: Jesu Christi. — 1) B vynech. — m) A: omne id. (395)
quam alicui humili et pauperi, qui caritate vigentea) in nomine Christi vocatus venit ad predicandum aut alios actus exercendum humiliter, solius domini Jesu Christi et in nullo suam propriam gloriam inquirentib). Inde est manifeste), quod spiritus hic effecit,d) quod in ple- bibus modo christianis seculo gloriosis pollentibus promte obedi- ebatur et adhuc obeditur et nichil ab eis omnino negligitur eorum, que ipsi mandant in populo pro suo questu et gloria temporali, eo quod tales gerunt se splendide et gloriose et in nomine suo veniunt in populum christianum. Et hii omnes faciunt/ unum misti-3112 cum hominem, filium iniquitatis, de [quo] 2. Thes. 2 et Joh. V dicitur: „Ego1) veni in nomine patris mei et non accepistis me, cum alius venerit in nomine suo, illum accipietis“. Et humilibus et pau- peribus sacerdotibus venientibus in nomine Jesu Christi, qui quo- dammodo sunt Christus, vix raro vel nunquam obediebatur et ad- huc modicum obeditur, quia querunt gloriam solius domini Jesu Christi crucifixi,e) licet huiusmodi*) sacerdotes non sua mandata inti- mant, sed summi dei legem, que est lex imperialis celeberrima in domo et pallacio magnifici regis Christi,g) contra spiritum huius mundi, contra cupiditatem diviciarum et glorie in cleroh) secundum illud Luc. 14:2) „Qui se exaltat, humiliabitur“ et 1. Joh. 23): „Nolite diligere mun- dum neque ea que in mundo sunt. Propter quod clerus factis et verbis tamquam domesticus ini- micus impugnans tam arduam legem summi regis, tanto gravius in conspectu eiusdem domini inculpatur. Dudum enim spiritus mun- dane vanitatis ad hoc clerum et reliquum populum inducebat, quod iy esset legi Christi contrarium et ad illud, per quod posset destru- erè Jesum humilem atque exuere et induere superbum antichristum, spoliare Christum sua gloria et induere suos gloriosos antichristos et divites et splendidos in ecclesia, prout iam a longo tempore satis fuit videre, quod vid. illi exaltabantur et adhuc exaltantur in domo Jesu crucifixik) ad dignitates et loca sanctorum, qui seipsos in id ingesserunt, dignificaverunt et promoverunt, ceterosque hu- miles!) Christi continue deprimebant, abiciebant et conculcabant. Et I ideo usque modo erat regnum latissimum et fortissimum anti- 3121a christi, sic quod exaltabatur supra omnem) quod dicitur deus aut 1) Cituje také Janov IV 25, ale odtud není. — 2) v. 11. — 3) v. 15. a) Tak oba rukopisy; lépe: urgente. — b) B: requirent. — c) B: mani- festum. — d) B: efficit. — e) B: solius dei Jesu Christi domini crucifixi. — f) B: huiusmodi humiles sacerdotes. — g) B: vynech. — h) A: gloriam clero. — i) A: ut quod, B ut... contrarii. — k) B: Jesu Christi. — 1) B vynech. — m) A: omne id. (395)
Strana 394
3121b quod colitur, de quo scriptum est Joh.141): „Omne sublime videt“ i. e. approbat et appreciat et per contrarium omne humile abicit et conculcat, quia ipse est rex super omnes filios superbie, regnum autem Jesu crucifixi cum suis membris et legibus hiis temporibus erat quasi prorsus desolatum et vie Jerusalem erant deserte,a) ita ut non fuit qui per eas veniat ad solempnitatem, eo quod abho- minacio desolacionis a Daniele dicta in templo dei constituebatur et adhuc est constituta, ut prophetatur Dan. XI. Contra quam sal- vator suos electos premuniens dicit Mat. 242): „Cum ergo videri- tis abhominacionem desolacionis, que dicta est a Daniele propheta, stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed heu forteb) non est qui intelligat, quia moram faciente sponso dormitaverunt omnes et dormierunt eciam valde prudentes.") Et hec altitudo sathane ope- ratur et spiritus mundane vanitatis, ut videntes non videant et audientes atque legentes non intelligant, ne forte convertantur ad dominum et sanentur.3) Ex quibus patet, quod apostaticus spiritus mundane vanitatis abduxit dudum primum clerum et post residuum populum a summo incommutabili bono per4) cupiditatem inmoderatam ad temporalia tuxta illud Mat. 4: „Iterum assumpsit eum dyabolus in montem ex- celsum valde et ostendit ei omnia regna mundi et gloriam eorum et dixit ei: Hec omnia dabo tibi, si cadens adoraveris me“. Inmisit ergo amorem et succendit cupiditatem/ spiritus huiusmodi in clericis et ceteris multis quasi in suo clibano et per hoc illudendod) eis secundum altitudinem suam variis desideriis, quos iam sic fortiter illaqueavit iuxta illud apostoli: „Incidunt in laqueum dyaboli“, eo quod utique voluerunt esse divites et quid factum est? inciderunt5) in tempta- cionem et laqueum dyaboli et desideria multa inutilia et nocivae), que demerserunt et adhuc mergunt eos in interitum et perdicionem, quia radix omnium1) malorum est cupiditas. Quam sacerdotes et clericig) iam dudum appetentes erraverunt a fide et inseruerunt se iam dolo- ribus multis et tamen nichilominus maluerunt esse splendidi et glo- riosi, ut cicius et promcius eos accipiant populi. 1) Janov IV. 317 n. jinak. — 2) v. 15. — 3) Is. 6, 10; Mar. 4, 12. — 4) Janov I. 247—248. — 5) Janov 1 247 před předch. a) B: destructe. — b) A nemá a větu tuto píše dvakrát. — c) B sem vložil omylem citáty z Mar. 9 et Luk. 9, jež patří až do odstavce „Hec est illa generacio...“, a tam vepsal do textu: et auctoritates sunt scripte superius iuxta tale signum. — d) B: illudens. — e) B vynech.: et nociva. — f) B: ho- rum omnium. 8) B: clerici et sacerdotes. (396)
3121b quod colitur, de quo scriptum est Joh.141): „Omne sublime videt“ i. e. approbat et appreciat et per contrarium omne humile abicit et conculcat, quia ipse est rex super omnes filios superbie, regnum autem Jesu crucifixi cum suis membris et legibus hiis temporibus erat quasi prorsus desolatum et vie Jerusalem erant deserte,a) ita ut non fuit qui per eas veniat ad solempnitatem, eo quod abho- minacio desolacionis a Daniele dicta in templo dei constituebatur et adhuc est constituta, ut prophetatur Dan. XI. Contra quam sal- vator suos electos premuniens dicit Mat. 242): „Cum ergo videri- tis abhominacionem desolacionis, que dicta est a Daniele propheta, stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed heu forteb) non est qui intelligat, quia moram faciente sponso dormitaverunt omnes et dormierunt eciam valde prudentes.") Et hec altitudo sathane ope- ratur et spiritus mundane vanitatis, ut videntes non videant et audientes atque legentes non intelligant, ne forte convertantur ad dominum et sanentur.3) Ex quibus patet, quod apostaticus spiritus mundane vanitatis abduxit dudum primum clerum et post residuum populum a summo incommutabili bono per4) cupiditatem inmoderatam ad temporalia tuxta illud Mat. 4: „Iterum assumpsit eum dyabolus in montem ex- celsum valde et ostendit ei omnia regna mundi et gloriam eorum et dixit ei: Hec omnia dabo tibi, si cadens adoraveris me“. Inmisit ergo amorem et succendit cupiditatem/ spiritus huiusmodi in clericis et ceteris multis quasi in suo clibano et per hoc illudendod) eis secundum altitudinem suam variis desideriis, quos iam sic fortiter illaqueavit iuxta illud apostoli: „Incidunt in laqueum dyaboli“, eo quod utique voluerunt esse divites et quid factum est? inciderunt5) in tempta- cionem et laqueum dyaboli et desideria multa inutilia et nocivae), que demerserunt et adhuc mergunt eos in interitum et perdicionem, quia radix omnium1) malorum est cupiditas. Quam sacerdotes et clericig) iam dudum appetentes erraverunt a fide et inseruerunt se iam dolo- ribus multis et tamen nichilominus maluerunt esse splendidi et glo- riosi, ut cicius et promcius eos accipiant populi. 1) Janov IV. 317 n. jinak. — 2) v. 15. — 3) Is. 6, 10; Mar. 4, 12. — 4) Janov I. 247—248. — 5) Janov 1 247 před předch. a) B: destructe. — b) A nemá a větu tuto píše dvakrát. — c) B sem vložil omylem citáty z Mar. 9 et Luk. 9, jež patří až do odstavce „Hec est illa generacio...“, a tam vepsal do textu: et auctoritates sunt scripte superius iuxta tale signum. — d) B: illudens. — e) B vynech.: et nociva. — f) B: ho- rum omnium. 8) B: clerici et sacerdotes. (396)
Strana 395
Hec est illa generacio prava et adultera, quam diu dominus Jesus paciebatur, de qua Mat. 9 :1) „O generacio incredula, quam diu vos paciar“, Luc. 92): "O generacio infidelis et perversa, usque quo ero apud vos et paciar vos?“ A spiritu huius mundi agitata non solum inardescit ad temporalia, sed est3) rapax glorie proprie et laudacionis, sed prodiga est valde laudis divine, eam ad alios transferendo. Rapax inquam est laudis proprie, quia seipsam cupide amat in hoc mundo; prodiga est in alia quelibet laudis domini Jesu,a) quia dominum Jesum non usquequaque diligit. Rapax est laudis proprie et suorum complicum, quia seipsam miseram et dignam con- fusione non cognoscit; prodigab) est laudis Jesu Christi, quia deum non cognoscit neque timet, quia nimis conglobata et compacta. Ideo continue sua superbia edificavit et adhuc quantum est in ea edificaret turrim Babel sue proprie glorie contra celum secundum illud Ps.: „Superbia illorume)/ qui te oderunt, ascendit ad te semper. Et ita spiritus superbissimus, qui primus apostotavit a deod), sicut tunc itae) et nunc et semper gloriam propriam querit in hac sua generacione in omnibus, in quibusf) potest in hoc mundo similis esse altissimo. Effecerat enim sathan in hac generacione, quod nembra eius seipsa amarent illa amicicia, que est composita ex amore huius mundi, sic quod ad invicem gloriam suam mutuam edificabant et comportabant honores, gratulantes de profectibus suis, communicando eam eciam prompte suis similibus, irascendo valde contemptoribus sue glorie ac per hoc se reprobos in fide ostendendo iuxta illud Joh. V :4) „Quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis et gloriam que a solo deo est non queritis“? Et quod de- terius est, firmiter per hoc estimabant et adhuc estimant aliqui se amares) amore caritatis Jesu Christi. Et ita illum suum amorem, quamvis contrarium deo, sanctificant et offerunt et tamquam alienum ignem inferunt in sancta et important contra legem divinam prohi- bentem Lev. X. Fiebatque per hoc quod multum colorate faciebant et faciunt ignem de celo descendere i. e. caritatem domini Jesu Christih) ad terrena inquirenda, acsi iam hoc posset sancte fieri et licite in Christo Jesu. Et ita impleta est prophecia Apok. 13.: „Et vidi", inquit Johannes, „aliam bestiam ascendentem de terra et ha- bebat cornua duo similia agni et loquebatur sicut draco" et infra: „Et fecit signa magna, ut eciam faceret ignem de celo descendere 3122a 1) Mat. 17, 6. — 2) v. 41. — 3) Janov I. 240—244. — 4) v. 44. a) B: Jesu Christi. — b) B. vynech.: prodiga... non cognoscit (homo- ioteleuton!) — c) B: eorum. — d) B: deo suo. — e) B: ira ita, patrně dva- krát ita. — f) B: quibus. — g) B vynech. — h) B nemá. „Studie a texty.“ (397) 4
Hec est illa generacio prava et adultera, quam diu dominus Jesus paciebatur, de qua Mat. 9 :1) „O generacio incredula, quam diu vos paciar“, Luc. 92): "O generacio infidelis et perversa, usque quo ero apud vos et paciar vos?“ A spiritu huius mundi agitata non solum inardescit ad temporalia, sed est3) rapax glorie proprie et laudacionis, sed prodiga est valde laudis divine, eam ad alios transferendo. Rapax inquam est laudis proprie, quia seipsam cupide amat in hoc mundo; prodiga est in alia quelibet laudis domini Jesu,a) quia dominum Jesum non usquequaque diligit. Rapax est laudis proprie et suorum complicum, quia seipsam miseram et dignam con- fusione non cognoscit; prodigab) est laudis Jesu Christi, quia deum non cognoscit neque timet, quia nimis conglobata et compacta. Ideo continue sua superbia edificavit et adhuc quantum est in ea edificaret turrim Babel sue proprie glorie contra celum secundum illud Ps.: „Superbia illorume)/ qui te oderunt, ascendit ad te semper. Et ita spiritus superbissimus, qui primus apostotavit a deod), sicut tunc itae) et nunc et semper gloriam propriam querit in hac sua generacione in omnibus, in quibusf) potest in hoc mundo similis esse altissimo. Effecerat enim sathan in hac generacione, quod nembra eius seipsa amarent illa amicicia, que est composita ex amore huius mundi, sic quod ad invicem gloriam suam mutuam edificabant et comportabant honores, gratulantes de profectibus suis, communicando eam eciam prompte suis similibus, irascendo valde contemptoribus sue glorie ac per hoc se reprobos in fide ostendendo iuxta illud Joh. V :4) „Quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis et gloriam que a solo deo est non queritis“? Et quod de- terius est, firmiter per hoc estimabant et adhuc estimant aliqui se amares) amore caritatis Jesu Christi. Et ita illum suum amorem, quamvis contrarium deo, sanctificant et offerunt et tamquam alienum ignem inferunt in sancta et important contra legem divinam prohi- bentem Lev. X. Fiebatque per hoc quod multum colorate faciebant et faciunt ignem de celo descendere i. e. caritatem domini Jesu Christih) ad terrena inquirenda, acsi iam hoc posset sancte fieri et licite in Christo Jesu. Et ita impleta est prophecia Apok. 13.: „Et vidi", inquit Johannes, „aliam bestiam ascendentem de terra et ha- bebat cornua duo similia agni et loquebatur sicut draco" et infra: „Et fecit signa magna, ut eciam faceret ignem de celo descendere 3122a 1) Mat. 17, 6. — 2) v. 41. — 3) Janov I. 240—244. — 4) v. 44. a) B: Jesu Christi. — b) B. vynech.: prodiga... non cognoscit (homo- ioteleuton!) — c) B: eorum. — d) B: deo suo. — e) B: ira ita, patrně dva- krát ita. — f) B: quibus. — g) B vynech. — h) B nemá. „Studie a texty.“ (397) 4
Strana 396
3131a in terram in conspertu hominum et sedüxit hominesa) habitantes in terra propter signa, que data sunt illib) facere". „Vidi“ inquit/ „be- stiam", i. e. generacionem bestialem memoratam clericorum, „ascen- dentem“ per superbiam et cupiditatem in dei ecclesiam; „de terra" i. e. de carne et sanguine sive amore terrenorum; et „habebat duo cornua“ i. e. duas potestates sibi usurpatas, potestatem super spi- ritualia et potestatem secularem super temporalia“, dominantes in clero i. e. in sorte sanctorum, quibus hec bestialis generacio potens erat et estd) in iniquitate et quibus potenter dissipabat et distraxit et adhuc non desinit distrahere gloriam dei et honorem crucis Christi in hoc mundo et ex parte sui ipsius cupide honores apud homines insequendo et ex partee) Christi faciliter et prodige ac inprovidef) gloriam deitatis et honorem aliis rebus, personis, locis, reliquiis san- ctorum sive ymaginibus in celo et in terra attribuendo, preconizando virtutem et operacionem in talibus creatis soli deos) appropriatam et in hiis salutem animarum reponendo ac per hec fidem et spem vulgi ad talia convertendo. Hec autem cornua sunt „similia agnih)“ quia pretendunt habere has potestates conformiter Christo Jesu. Hec autem bestialis generacio „loquebatur sicut draco" i. e. superbe et ad suam propriam gloriam ardenter ex zelo ambicionis diviciarum et honoris. Et paulo post ad propositum: „Et fecit signa magna" i. e. opera insignia ante faciem ecclesie similia quodammodo religioni et sanctitati christiane; „ut eciam ignem faceret de celo descendere in terram" i. e. sub specie boni igneum amorem celestium et spiritualium fecit declinare ad tem- poralia et terrena, ut cum descenderet non arderet, nec potest ardere, sed mox extinguitur et ini) concupiscenciam subtiliter commutatur; „in conspectu/ hominum“ sc. carnalium, ut sc. seduceret a gracia et veritate ad amorem carnalis vite, „habitantes in terra“ i. e. qui in terrenis per amorem quiétantur et prosperantur pro nichilo habentes terram desiderabilem et „propter signa", que data sunt ei facere i. e. propter operaciones aforis coram hominibus virtutum et pietatis, ut quasi supra hominum facultatem videantur et in admiracionem rapi- antur huius mundi amatores et splendidiora opera et conformiora religioni christiane et sanctitati quam electi et sancti in veritate: „quae data sunt“ generacioni illi i. e. a deo permissak) secundum operacionem sathane propter omne genus subduccionis adinventa ad decepcionem carnalium, qui caritatem veritatis non susceperunt, ut 3122b a) B nemá. — b) B: ei. — c) B: temporalia et terrena et. — d) B ne- má et est. — e) B: ex parte enim: — f) A: provide. — g) A vynech. — h) A vynech. — i). B: secundum místo et in. — k) B:. promissa. (398))
3131a in terram in conspertu hominum et sedüxit hominesa) habitantes in terra propter signa, que data sunt illib) facere". „Vidi“ inquit/ „be- stiam", i. e. generacionem bestialem memoratam clericorum, „ascen- dentem“ per superbiam et cupiditatem in dei ecclesiam; „de terra" i. e. de carne et sanguine sive amore terrenorum; et „habebat duo cornua“ i. e. duas potestates sibi usurpatas, potestatem super spi- ritualia et potestatem secularem super temporalia“, dominantes in clero i. e. in sorte sanctorum, quibus hec bestialis generacio potens erat et estd) in iniquitate et quibus potenter dissipabat et distraxit et adhuc non desinit distrahere gloriam dei et honorem crucis Christi in hoc mundo et ex parte sui ipsius cupide honores apud homines insequendo et ex partee) Christi faciliter et prodige ac inprovidef) gloriam deitatis et honorem aliis rebus, personis, locis, reliquiis san- ctorum sive ymaginibus in celo et in terra attribuendo, preconizando virtutem et operacionem in talibus creatis soli deos) appropriatam et in hiis salutem animarum reponendo ac per hec fidem et spem vulgi ad talia convertendo. Hec autem cornua sunt „similia agnih)“ quia pretendunt habere has potestates conformiter Christo Jesu. Hec autem bestialis generacio „loquebatur sicut draco" i. e. superbe et ad suam propriam gloriam ardenter ex zelo ambicionis diviciarum et honoris. Et paulo post ad propositum: „Et fecit signa magna" i. e. opera insignia ante faciem ecclesie similia quodammodo religioni et sanctitati christiane; „ut eciam ignem faceret de celo descendere in terram" i. e. sub specie boni igneum amorem celestium et spiritualium fecit declinare ad tem- poralia et terrena, ut cum descenderet non arderet, nec potest ardere, sed mox extinguitur et ini) concupiscenciam subtiliter commutatur; „in conspectu/ hominum“ sc. carnalium, ut sc. seduceret a gracia et veritate ad amorem carnalis vite, „habitantes in terra“ i. e. qui in terrenis per amorem quiétantur et prosperantur pro nichilo habentes terram desiderabilem et „propter signa", que data sunt ei facere i. e. propter operaciones aforis coram hominibus virtutum et pietatis, ut quasi supra hominum facultatem videantur et in admiracionem rapi- antur huius mundi amatores et splendidiora opera et conformiora religioni christiane et sanctitati quam electi et sancti in veritate: „quae data sunt“ generacioni illi i. e. a deo permissak) secundum operacionem sathane propter omne genus subduccionis adinventa ad decepcionem carnalium, qui caritatem veritatis non susceperunt, ut 3122b a) B nemá. — b) B: ei. — c) B: temporalia et terrena et. — d) B ne- má et est. — e) B: ex parte enim: — f) A: provide. — g) A vynech. — h) A vynech. — i). B: secundum místo et in. — k) B:. promissa. (398))
Strana 397
salvi fierent. Ideo ut predixit apostolus, misit illos deus in operacio- nem erroris, ut crederent mendacio, ut iudicarentur omnes, qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Et nos insensati et mirabiliter fascinati non percipimusa), quantam habundanciam ini- quitatis in nobis operatus est spiritus mundane vanitatis. Dixi secundo, quod est alius spiritus in hominibus sc. simulate ficcionis et hic est spiritus inmundus, qui olym exiens de ecclesia iam cum aliis septem nequioribus reversus est in eandem priorem domum fecitque novissima eius peiora prioribus. Et qui intra se dudum cogitaverat dicens: „Egrediar et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum,“ egressusb) est et fecit. "Nunc ergo ecce dominus dedit spiritum mendacii in ore omnium prophe- tarum tuorum, qui hic sunt et dominus locutus est contra te malum, ut habetur 3. Reg. 221). Hic magistris, doctoribus ac predicatoribus in cathedris et in ambonibus,/ scripturas canonicas 313ib a sapiencia divina convertit in suam inimicam s. sa- pienciam huius seculi ad seducendum populum christianum ab amore Christi et spe divinorum et celestium ad amorem terrenorum, et hoc valde subtiliter et colorate. Hic quoque spiritus facit fere omnes prelatos, religiosos et omnes sacerdotesc) doctos pariter et indoctos consuescere2) corporaliter ea, que sunt religionis christiane et propter seipsum in talibus corporalibus propriam iustificacionem querere et amare et propterea in hoc placere sibi ipsi. Spiritus hic simulate ficcionis facit in clero leviter accipere mandata dei, sic quod omnis scriptura divina et verba dei apparentd) sibi quasie) communia et in- veterata et pertractat ea sine gaudio spiritus et utitur eis clerus sic quasi cerimoniis legis Moysi et eius observacionibus corporalibus, et amore sui ipsius et timore quodammodo serviliter agitatus, magno operef) querit suam iusticiam statuere, utg) dei iusticie se non subi- ciendo sed magis in eo spiritus iste arguit dei iusticiam per multas proprias superfluas adinvenciones et doctrinas, ut talis clerus magni- pendat mandata et adinvenciones hominum plus quam dei mandata, in tantum quod iam clerus sic seductus communiter eciam dei mandatis non habitis et omissis putat se deum digneh) colere et ti- mere precise adinvencionibus hominumi) 1) v. 22 n. — 2) Janov I 275 n. a) A percepimus, B precipimus. — b) B vynech.: egressus... propheta- rum tuorum. — c) A: et pariter doctos et indoctos sacerdotes. — d) A: appa- reant. — e) B nemá. — 1) B: magnopere. — g) Tak rukopisy; nelze opraviti- — h) B nemá. — i) B vynech. adinvencionibus hominum. (399) 43
salvi fierent. Ideo ut predixit apostolus, misit illos deus in operacio- nem erroris, ut crederent mendacio, ut iudicarentur omnes, qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Et nos insensati et mirabiliter fascinati non percipimusa), quantam habundanciam ini- quitatis in nobis operatus est spiritus mundane vanitatis. Dixi secundo, quod est alius spiritus in hominibus sc. simulate ficcionis et hic est spiritus inmundus, qui olym exiens de ecclesia iam cum aliis septem nequioribus reversus est in eandem priorem domum fecitque novissima eius peiora prioribus. Et qui intra se dudum cogitaverat dicens: „Egrediar et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum,“ egressusb) est et fecit. "Nunc ergo ecce dominus dedit spiritum mendacii in ore omnium prophe- tarum tuorum, qui hic sunt et dominus locutus est contra te malum, ut habetur 3. Reg. 221). Hic magistris, doctoribus ac predicatoribus in cathedris et in ambonibus,/ scripturas canonicas 313ib a sapiencia divina convertit in suam inimicam s. sa- pienciam huius seculi ad seducendum populum christianum ab amore Christi et spe divinorum et celestium ad amorem terrenorum, et hoc valde subtiliter et colorate. Hic quoque spiritus facit fere omnes prelatos, religiosos et omnes sacerdotesc) doctos pariter et indoctos consuescere2) corporaliter ea, que sunt religionis christiane et propter seipsum in talibus corporalibus propriam iustificacionem querere et amare et propterea in hoc placere sibi ipsi. Spiritus hic simulate ficcionis facit in clero leviter accipere mandata dei, sic quod omnis scriptura divina et verba dei apparentd) sibi quasie) communia et in- veterata et pertractat ea sine gaudio spiritus et utitur eis clerus sic quasi cerimoniis legis Moysi et eius observacionibus corporalibus, et amore sui ipsius et timore quodammodo serviliter agitatus, magno operef) querit suam iusticiam statuere, utg) dei iusticie se non subi- ciendo sed magis in eo spiritus iste arguit dei iusticiam per multas proprias superfluas adinvenciones et doctrinas, ut talis clerus magni- pendat mandata et adinvenciones hominum plus quam dei mandata, in tantum quod iam clerus sic seductus communiter eciam dei mandatis non habitis et omissis putat se deum digneh) colere et ti- mere precise adinvencionibus hominumi) 1) v. 22 n. — 2) Janov I 275 n. a) A percepimus, B precipimus. — b) B vynech.: egressus... propheta- rum tuorum. — c) A: et pariter doctos et indoctos sacerdotes. — d) A: appa- reant. — e) B nemá. — 1) B: magnopere. — g) Tak rukopisy; nelze opraviti- — h) B nemá. — i) B vynech. adinvencionibus hominum. (399) 43
Strana 398
3132а 3132b Facit enim iste spiritus simulate ficcionis in clero, ut prompte ipsea) operetur huiusmodi corporalia, diligat ea, zeleturqueb) multum pro huiusmodi cerimoniis et observanciis sola consuetudine ad hoc eum movente, et ita clerus per ea iustificat seipsum, ignarus dei iusticie et Christi Jesu caritatis. Et omnes tales sunt ypocrite, qui sic spi- ritu huiusmodi agitantur, quibus quidem ypocritis dicitur Mat. XV: "Quare vos transgredimini mandata dei propter tradiciones vestras"? et paulo post: „Ypocrite bene prophetavit de vobis Isaias: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me, sine causa autem colunt me docentes doctrinas et mandata hominum". Tales secundum apostolum sunt reprobi in fide, qui cum 1) laboribus magnis suorum studiorum volunt suam iusticiam statuere per omnia ad modum) Aristotelis aut Platonis ceterorumque philo- sophorum credunt se posse ad vitam virtuosam pervenire per studia propria et virtutes usuales. Quibus Christusd) crucifixus factus est tamquam mortuus a corde et nequaquam habent spiritum eius neque vident eum neque sciunt eum. Ideoque singula sua faciunt serviliter et in spiritu timoris, de lege vero perfecte libertatis nichil noverunt, que est in spiritu Jesu Christi. Unde isti nichil vel modicume) videntur differre a scribis et phariseis ypocritis in Vet. L. populorum Judeorum, quibus dominus Jesus multipliciter ve est comminatus et Paulus per multa visus est tales reprobare a Christi Jesu fide et expugnare. Quamobrem2) non eget deus mendacio nostro i. e. vana nostra sapiencia et falsa iusticia, que non est ex deo. Hec enim non potest communicare cum deo. Et ergo quicunque iustus sibi esse videtur vel sapiens in hoc mundo, abneget semetipsum et stultus fiat ac sic f) in Christo et per solum Christum sit iustus et sapiens, ut solum deus habeat gloriam in veritate. Et ideo Christus noluit opus sue sapiencie et virtutis operari atque iusticiam suam8) in scribis et pha- riseis et secundum suam estimacionem iustis, quia erant inepti ad opus Jesu, eo quod propria sua sapiencia carnali et iusticia/ ex- trinseca et inveterata erant occupati et corrupti. Quia ergo clerici, magistri, sacerdotes et prelati cum ceteris laicis iam dudum inve- terati sunt et claudicaverunt a semitis vestigiorum Christi neque sunt de vase in vas transfusi, nunquam proprie abnegant vel abnegave- runt seipsos, sed mira composicione fit in eis non sine altitudine 1) Janov I. 271, — 2) Janov I. 277—280. a) Rkpp.: ipsa. — b) A: ea zeletur que, B: ea et zeletur que. — c) B vložil „autem“ za „modum“ a pak vynech. aut. — d) B: Jesus. — e) B: mo- dicum vel nichil. — f) B: si. — g) B. vynech. (400)
3132а 3132b Facit enim iste spiritus simulate ficcionis in clero, ut prompte ipsea) operetur huiusmodi corporalia, diligat ea, zeleturqueb) multum pro huiusmodi cerimoniis et observanciis sola consuetudine ad hoc eum movente, et ita clerus per ea iustificat seipsum, ignarus dei iusticie et Christi Jesu caritatis. Et omnes tales sunt ypocrite, qui sic spi- ritu huiusmodi agitantur, quibus quidem ypocritis dicitur Mat. XV: "Quare vos transgredimini mandata dei propter tradiciones vestras"? et paulo post: „Ypocrite bene prophetavit de vobis Isaias: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me, sine causa autem colunt me docentes doctrinas et mandata hominum". Tales secundum apostolum sunt reprobi in fide, qui cum 1) laboribus magnis suorum studiorum volunt suam iusticiam statuere per omnia ad modum) Aristotelis aut Platonis ceterorumque philo- sophorum credunt se posse ad vitam virtuosam pervenire per studia propria et virtutes usuales. Quibus Christusd) crucifixus factus est tamquam mortuus a corde et nequaquam habent spiritum eius neque vident eum neque sciunt eum. Ideoque singula sua faciunt serviliter et in spiritu timoris, de lege vero perfecte libertatis nichil noverunt, que est in spiritu Jesu Christi. Unde isti nichil vel modicume) videntur differre a scribis et phariseis ypocritis in Vet. L. populorum Judeorum, quibus dominus Jesus multipliciter ve est comminatus et Paulus per multa visus est tales reprobare a Christi Jesu fide et expugnare. Quamobrem2) non eget deus mendacio nostro i. e. vana nostra sapiencia et falsa iusticia, que non est ex deo. Hec enim non potest communicare cum deo. Et ergo quicunque iustus sibi esse videtur vel sapiens in hoc mundo, abneget semetipsum et stultus fiat ac sic f) in Christo et per solum Christum sit iustus et sapiens, ut solum deus habeat gloriam in veritate. Et ideo Christus noluit opus sue sapiencie et virtutis operari atque iusticiam suam8) in scribis et pha- riseis et secundum suam estimacionem iustis, quia erant inepti ad opus Jesu, eo quod propria sua sapiencia carnali et iusticia/ ex- trinseca et inveterata erant occupati et corrupti. Quia ergo clerici, magistri, sacerdotes et prelati cum ceteris laicis iam dudum inve- terati sunt et claudicaverunt a semitis vestigiorum Christi neque sunt de vase in vas transfusi, nunquam proprie abnegant vel abnegave- runt seipsos, sed mira composicione fit in eis non sine altitudine 1) Janov I. 271, — 2) Janov I. 277—280. a) Rkpp.: ipsa. — b) A: ea zeletur que, B: ea et zeletur que. — c) B vložil „autem“ za „modum“ a pak vynech. aut. — d) B: Jesus. — e) B: mo- dicum vel nichil. — f) B: si. — g) B. vynech. (400)
Strana 399
sathane, ut placeant sibi in sua sapiencia acquisita et naturali et decore apparentis iusticie et pulcre ordinacionis ac secundum species pietatis, ut nichil reprehensibile secundum homines videatur. Et tunc accedit ad hec laus hominum, commendans multipliciter ipsorum opera, ex quo magis nubilantur et firmantur, tamquam sint iusti et sancti, cum tamen omnia eorum sunt amara Christo velut ab- sinthium et fermentata fermento phariseorum et scribarum, quod est ypocrisis. Item quia lex Christi spiritus est et vita, isti autem ypocrite, sc. omnes clerici spiritu simulate ficcionis seducti, sunt carnales et post carnem abierunt, ideo non sapiunt de lege que loquuntur vel quod faciunt, quoniam animalis homo non percipit ea que sunt spi- ritus dei. Quapropter spiritus simulate ficcionis facit in eis, quod ex usu cottidiano et antiquo eorum, que sunt legis Christi et reli- gionis christiane, firmatur in eis magna consuetudo et componitur ex talibus assuefaccionibus pulcra vita christiana secundum honestatem huius mundi, ita ut ipsi libenter et cum delectacione talia operentur, sed omnia sine spiritu Jesu Christi, sed ut dictum ex solo usu. Et ideo fit in illis vita illa apparens recta quasi pulera virgo sine vita vel sicut statua salis lapidea, in quamI fuit uxor Loth commutata. Habebat siquidem omnem formam mulieris precedentis et totam simi- litudinem et tamen intus non erat spiritus et vita, sed mortuus lapis. Ita magistri et clerici ceteri et prelati sunt compositi aforis secundum consuetudines legis christiane, sed in spiritu mentis sunt mortui, quia non ardet in eis amor sponsalis ad Jesum crucifixuma), ut est videre de omnibus magistris, prelatis, religiosis et ceteris commu- niter christianis, qui licet ea que christianitatis suntb) videntur fa- cere, ad plenum exequi et libenter, sed tamen ex sola consuetudine et firmata, non ex spiritu Jesu crucifixi vel non ex caritate ipsius, eo quod non afficiuntur amore ad eume) forti et fideli, nisi forte tepide vel naturaliter solum veluti gentiles ad suos deos, vel sicut Judei. Et idcirco omnes tales sunt fatue virgines et reprobi circa fidem. Racio quia spiritus huiusmodi facit, ut clerusd) ducatur solum dumtaxat iudicio sensus estimacione mundiali, ad quod iudicium se- quitur sine contradiccione magnificare ea que sunt hominum et hu- ius mundi, que sunt apparencia coram hominibus, et tremere a facie eorum, utpote sunt cerimonie et quedam observaciones et doctrine hominum: que autem magna sunt in veritate in spirituquee) dei, ea 3141a a) A: Jesum Christum. — b) A se, B sue. — c) A: ad deum. — d) A: clericus. — e) B: et in spiritu. (401)
sathane, ut placeant sibi in sua sapiencia acquisita et naturali et decore apparentis iusticie et pulcre ordinacionis ac secundum species pietatis, ut nichil reprehensibile secundum homines videatur. Et tunc accedit ad hec laus hominum, commendans multipliciter ipsorum opera, ex quo magis nubilantur et firmantur, tamquam sint iusti et sancti, cum tamen omnia eorum sunt amara Christo velut ab- sinthium et fermentata fermento phariseorum et scribarum, quod est ypocrisis. Item quia lex Christi spiritus est et vita, isti autem ypocrite, sc. omnes clerici spiritu simulate ficcionis seducti, sunt carnales et post carnem abierunt, ideo non sapiunt de lege que loquuntur vel quod faciunt, quoniam animalis homo non percipit ea que sunt spi- ritus dei. Quapropter spiritus simulate ficcionis facit in eis, quod ex usu cottidiano et antiquo eorum, que sunt legis Christi et reli- gionis christiane, firmatur in eis magna consuetudo et componitur ex talibus assuefaccionibus pulcra vita christiana secundum honestatem huius mundi, ita ut ipsi libenter et cum delectacione talia operentur, sed omnia sine spiritu Jesu Christi, sed ut dictum ex solo usu. Et ideo fit in illis vita illa apparens recta quasi pulera virgo sine vita vel sicut statua salis lapidea, in quamI fuit uxor Loth commutata. Habebat siquidem omnem formam mulieris precedentis et totam simi- litudinem et tamen intus non erat spiritus et vita, sed mortuus lapis. Ita magistri et clerici ceteri et prelati sunt compositi aforis secundum consuetudines legis christiane, sed in spiritu mentis sunt mortui, quia non ardet in eis amor sponsalis ad Jesum crucifixuma), ut est videre de omnibus magistris, prelatis, religiosis et ceteris commu- niter christianis, qui licet ea que christianitatis suntb) videntur fa- cere, ad plenum exequi et libenter, sed tamen ex sola consuetudine et firmata, non ex spiritu Jesu crucifixi vel non ex caritate ipsius, eo quod non afficiuntur amore ad eume) forti et fideli, nisi forte tepide vel naturaliter solum veluti gentiles ad suos deos, vel sicut Judei. Et idcirco omnes tales sunt fatue virgines et reprobi circa fidem. Racio quia spiritus huiusmodi facit, ut clerusd) ducatur solum dumtaxat iudicio sensus estimacione mundiali, ad quod iudicium se- quitur sine contradiccione magnificare ea que sunt hominum et hu- ius mundi, que sunt apparencia coram hominibus, et tremere a facie eorum, utpote sunt cerimonie et quedam observaciones et doctrine hominum: que autem magna sunt in veritate in spirituquee) dei, ea 3141a a) A: Jesum Christum. — b) A se, B sue. — c) A: ad deum. — d) A: clericus. — e) B: et in spiritu. (401)
Strana 400
3141b 3142a non attingere sed neque inquirere, quia iudicium carnisa) illuch) ne- quite) aspirare. Ymmod) talia, que domini Jesu sunt, iudicio apprehen- sivee) virtutis carnis et mundi exhibent se sicut materia remota et adversa; quam ob causam omnia, que legis sunt christiane, miro modo huiusmodi subdunt/ carnali observacioni et quadam necessi- tate obligantur in eisdem non intelligentes neque inquirunt in ipsis veritatem vite aut spiritus, sed utuntur ipsis serviliter et tantum quasi Moyses et Judei typica et mortua sua litera. Ita ista habent sine intellectu ad observancias religionis christiane, de quibus mani- festum Os. 14 scriptum dicit: „Vitula Efraym docta diligere tritu- ram“. Item quia spiritus ille apostaticus, qui omne sublime videt, sathagit in singulis fermentum sue pestis miscere f), postquam in ta- libus incitata et inducta est eorum concupiscencia sub specie pietatis, tunc per eundem spiritum devocionis extinguit, in torporem mittens et soporem letalem leviter et dulciter introducens, hominis relaxat disciplinam, proposita bona extenuat et desideria sanctitatis morti- ficat et abradit, illico prestringit oculos hominis quibusdam observa- cionibus et adinvencionibus supersticionum corporalium et in talibus suadets) et promovet hominem christianum laborare, ut in talibus homo suas iustificaciones reponat et spem sibi promittat, non habens spiritum Jesu crucifixi. Ideo non immittit homini tali contra fidem vel contra mores temptamenta, ut siccine quietetur et sopiatur, con- fidens iam de sua diutina sanctitate, quatenus postremo ita hominem circumveniat et gluciat. Tunc quando omnes iusticie hominis ypocrite sine Christih) spiritu apparuerint tamquam pannus menstruate et tunc omnis spes peribit et tunc turbo auferet eum velut pulverem, quem proiecit ventus a facie terre. Et hoc fit, quia Christo Jesu pro sei) crucifixo se gratos nesciunt neque volunt exhibere, ut sibi, qui se re- demit, totaliter viverent et sibi soli amorem et gloriam cumularent. Et sic evanescunt in cogitacionibus suis et dicentes se sapientes et iustos stulti sine Jesu crucifixo constituentur et iniqui. Unde regula: christianol) volenti vigilare contra insultus et temptamenta demonum communiter nichil magis expedit quam gerere se in omnibus valde humilem et subiectum divine ordinacionik) atque voluntati atque incessanter habere desiderium actuale et cor erectum in oracione ad dominum deum suum, continue obsecrando, ut ipse 1) Janov I 26. a) B vynech. — b) A: illinc, B illunc. — c) A: nequiunt. — d) A: quo modo. — é) B: apprehensione. — f) B: inmiscere. — 8) A: hominem suadet. — h) B Christi Jesu. — i) B Nemá pro se. — k) A: divine ordine ordinacioni. (402)
3141b 3142a non attingere sed neque inquirere, quia iudicium carnisa) illuch) ne- quite) aspirare. Ymmod) talia, que domini Jesu sunt, iudicio apprehen- sivee) virtutis carnis et mundi exhibent se sicut materia remota et adversa; quam ob causam omnia, que legis sunt christiane, miro modo huiusmodi subdunt/ carnali observacioni et quadam necessi- tate obligantur in eisdem non intelligentes neque inquirunt in ipsis veritatem vite aut spiritus, sed utuntur ipsis serviliter et tantum quasi Moyses et Judei typica et mortua sua litera. Ita ista habent sine intellectu ad observancias religionis christiane, de quibus mani- festum Os. 14 scriptum dicit: „Vitula Efraym docta diligere tritu- ram“. Item quia spiritus ille apostaticus, qui omne sublime videt, sathagit in singulis fermentum sue pestis miscere f), postquam in ta- libus incitata et inducta est eorum concupiscencia sub specie pietatis, tunc per eundem spiritum devocionis extinguit, in torporem mittens et soporem letalem leviter et dulciter introducens, hominis relaxat disciplinam, proposita bona extenuat et desideria sanctitatis morti- ficat et abradit, illico prestringit oculos hominis quibusdam observa- cionibus et adinvencionibus supersticionum corporalium et in talibus suadets) et promovet hominem christianum laborare, ut in talibus homo suas iustificaciones reponat et spem sibi promittat, non habens spiritum Jesu crucifixi. Ideo non immittit homini tali contra fidem vel contra mores temptamenta, ut siccine quietetur et sopiatur, con- fidens iam de sua diutina sanctitate, quatenus postremo ita hominem circumveniat et gluciat. Tunc quando omnes iusticie hominis ypocrite sine Christih) spiritu apparuerint tamquam pannus menstruate et tunc omnis spes peribit et tunc turbo auferet eum velut pulverem, quem proiecit ventus a facie terre. Et hoc fit, quia Christo Jesu pro sei) crucifixo se gratos nesciunt neque volunt exhibere, ut sibi, qui se re- demit, totaliter viverent et sibi soli amorem et gloriam cumularent. Et sic evanescunt in cogitacionibus suis et dicentes se sapientes et iustos stulti sine Jesu crucifixo constituentur et iniqui. Unde regula: christianol) volenti vigilare contra insultus et temptamenta demonum communiter nichil magis expedit quam gerere se in omnibus valde humilem et subiectum divine ordinacionik) atque voluntati atque incessanter habere desiderium actuale et cor erectum in oracione ad dominum deum suum, continue obsecrando, ut ipse 1) Janov I 26. a) B vynech. — b) A: illinc, B illunc. — c) A: nequiunt. — d) A: quo modo. — é) B: apprehensione. — f) B: inmiscere. — 8) A: hominem suadet. — h) B Christi Jesu. — i) B Nemá pro se. — k) A: divine ordine ordinacioni. (402)
Strana 401
solus custodiat et protegat a spiritibus véhementer nimis instantibus ad decipiendum continue et perdendum maximosa) sanctos et electos dei. Contra tales nempe nimium strenuitas et malicia demonum in- valescit. Hieb) spiritus simulate ficcionis suggerit pastoribus, docto- ribus et magistris ac predicatoribuse), ut insudent1) precipue illi ut delectent subditos suos et auditores et presertim per fabulas ineptas, de quibus I. Thim. 4: „Spiritus manifeste dicit, quia in novissimis temporibus quidam discedent a fide attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum in ypocrisi loquencium mendacium, cauteriatam habentes conscienciam prohibencium nubere, abstinere a cibis, quos deus creavit ad recipiendum cum graciarum accione fidelibus". Item hic spiritus mendax docet falsos prophetas, fratres, sa- cerdotes et predicatores, ut2) loquantur dulces sermones et compo- sitos subditis sive audientibus, ut per hoc hominibus placeant, contra quos apostolus dicit Rom. XVI: „Rogo autem vos fratres, ut ob- servetis qui dissensiones et offendicula propter doctrinam, quam vos didicistis, faciunt et declinate ab hiis. Talesd) enim Christo/ non ser- viunt sed ventri suo et per dulces sermones et benedicciones seducunt corda innocentum" Item hic spiritus docet suos pseudofratres et clericos, ut ad populam faciant promissiones blandas et facilise) assecucionis vite eterne et pollicitaciones magnarum ac multarum indulgenciarum non existencium in ref) et per hoc excellenciam suam ostendere et magni- ficare quasdam adinvenciones hominum ac doctrinam ut est qua- rundam literarum et participium fraternitatum quarumcunque preser- tim peccatoribus, qui in talibus spem salutis sibi reponunt sine emen- dacione vite. Item hic spiritus facit, quod peccatores et precipue muliercule onerate peccatis diligant pseudopredicatores ac commendent sine emendacione vite sue, alios autem fructuosos informatores contem- pnere facit, qui eorum vicia districcius reprehendunt, veluti visum est de pseudoapostolis, qui b. apostolum sequentes eundem ad suos auditores deturpabant inquientes 2. Cor. X: „quoniam quidem inqui- unt epistole graves sunt et fortes, presencia autem corporis infirma et sermo contemptibilis“, de quibus ad Thim. cap. 3: „Hoc autem scio, quia in novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt 3142b 1) Janov I 37. — 2) Janov I 38—40. a) B: maxime. — b) Psáno: hinc. — c) B: doctoribus, magistris et pre- dicatoribus. — d) B: huiusmodi. — e) Rkpp.: facile, Kybal: faciles. — f) B: in rerum natura. (403)
solus custodiat et protegat a spiritibus véhementer nimis instantibus ad decipiendum continue et perdendum maximosa) sanctos et electos dei. Contra tales nempe nimium strenuitas et malicia demonum in- valescit. Hieb) spiritus simulate ficcionis suggerit pastoribus, docto- ribus et magistris ac predicatoribuse), ut insudent1) precipue illi ut delectent subditos suos et auditores et presertim per fabulas ineptas, de quibus I. Thim. 4: „Spiritus manifeste dicit, quia in novissimis temporibus quidam discedent a fide attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum in ypocrisi loquencium mendacium, cauteriatam habentes conscienciam prohibencium nubere, abstinere a cibis, quos deus creavit ad recipiendum cum graciarum accione fidelibus". Item hic spiritus mendax docet falsos prophetas, fratres, sa- cerdotes et predicatores, ut2) loquantur dulces sermones et compo- sitos subditis sive audientibus, ut per hoc hominibus placeant, contra quos apostolus dicit Rom. XVI: „Rogo autem vos fratres, ut ob- servetis qui dissensiones et offendicula propter doctrinam, quam vos didicistis, faciunt et declinate ab hiis. Talesd) enim Christo/ non ser- viunt sed ventri suo et per dulces sermones et benedicciones seducunt corda innocentum" Item hic spiritus docet suos pseudofratres et clericos, ut ad populam faciant promissiones blandas et facilise) assecucionis vite eterne et pollicitaciones magnarum ac multarum indulgenciarum non existencium in ref) et per hoc excellenciam suam ostendere et magni- ficare quasdam adinvenciones hominum ac doctrinam ut est qua- rundam literarum et participium fraternitatum quarumcunque preser- tim peccatoribus, qui in talibus spem salutis sibi reponunt sine emen- dacione vite. Item hic spiritus facit, quod peccatores et precipue muliercule onerate peccatis diligant pseudopredicatores ac commendent sine emendacione vite sue, alios autem fructuosos informatores contem- pnere facit, qui eorum vicia districcius reprehendunt, veluti visum est de pseudoapostolis, qui b. apostolum sequentes eundem ad suos auditores deturpabant inquientes 2. Cor. X: „quoniam quidem inqui- unt epistole graves sunt et fortes, presencia autem corporis infirma et sermo contemptibilis“, de quibus ad Thim. cap. 3: „Hoc autem scio, quia in novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt 3142b 1) Janov I 37. — 2) Janov I 38—40. a) B: maxime. — b) Psáno: hinc. — c) B: doctoribus, magistris et pre- dicatoribus. — d) B: huiusmodi. — e) Rkpp.: facile, Kybal: faciles. — f) B: in rerum natura. (403)
Strana 402
3151a 3151b homines seipsos amantes, cupidi, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, ceci, voluptatum amatores magis quam dei, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes et hos devita". Et sequitur ad propositum: „Ex hiis enim sunt qui penetrant domos et / capti- vas ducunt mulierculas oneratas peccatis, que ducuntur variis desi- deriis, semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis per- venientes". Porro hic spiritus facit, quod huiusmodi pseudomagistri et predicatores ac fratres mundo placeant et ipsum mundum diligant, quod in hoc apparet, si pacem huius mundi queritent et habeant, curias magnatum frequentent, splendidas vestes, fastuosos libros et omnem superbam supelectilem suam magis pro ostentacione, curta- sias diligant, apprecient et sequantur. Hec enim omnia gentes in- quirunt, ut patet Mat. VI, non spiritus Jesu, qui non sine gemitibus inenarrabilibus exulata) in hoc mundo. De talibus doctoribus pseudo et predicatoribus et falsis fratribus dicitur ad Philip. 3: „Multi enim ambulant, quos sepe dixi vobis nunc autem et flens dico ini- micos crucis Christi, quorum finis interitus, quorum deus venter est et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt". Dixi tercio, quod est tercius spiritus supermundane veritatis, qui non1) est de hoc mundo, ymmo est contrarius huic mundo, eo quod totus in maligno est positus et odit Jesum. Ideo hic spiritus sanctus supermundane veritatis quos assumith) facit eos non esse de hoc mundo, quibus dominus dicit Joh. 15: „Iam vos non estis de hoc mundo. Si de hoc mundo essetis, mundus utique quod suum esset diligeret, quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus. Enimvero spiritus dei quos assu- mit, replet eos intrinsece virtute secundum naturam et substancialiter, quod est solius spiritus sancti proprium secundum Augustinum De spiritu et anima cap. 23. Primo quia spiritus / hominis sicut et quilibet spiritus racionalis est capax dei spiritus intrinsece illapsu intrinseco et ad hoc sic formatus. Ideo spiritus hominis hoc modo assumi potest, ut efficiatur unus spiritus cum deo, eo quod secun- dum apostolum qui adheret deo, unus efficitur spiritus cum deo. Et hec est causa, quarec) omnes, qui spiritu dei aguntur, non sunt du- plices nec varii nec duabus viis gradi a scripturis docti sunt, sed 1) Janov I 218. a) Psáno: exultat. „Gemitibus inenarrabilibus“ jest z. Řím. 8, 26. — b) A vynech. quos assumit. — c) A: qualiter. (404)
3151a 3151b homines seipsos amantes, cupidi, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affeccione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, ceci, voluptatum amatores magis quam dei, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes et hos devita". Et sequitur ad propositum: „Ex hiis enim sunt qui penetrant domos et / capti- vas ducunt mulierculas oneratas peccatis, que ducuntur variis desi- deriis, semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis per- venientes". Porro hic spiritus facit, quod huiusmodi pseudomagistri et predicatores ac fratres mundo placeant et ipsum mundum diligant, quod in hoc apparet, si pacem huius mundi queritent et habeant, curias magnatum frequentent, splendidas vestes, fastuosos libros et omnem superbam supelectilem suam magis pro ostentacione, curta- sias diligant, apprecient et sequantur. Hec enim omnia gentes in- quirunt, ut patet Mat. VI, non spiritus Jesu, qui non sine gemitibus inenarrabilibus exulata) in hoc mundo. De talibus doctoribus pseudo et predicatoribus et falsis fratribus dicitur ad Philip. 3: „Multi enim ambulant, quos sepe dixi vobis nunc autem et flens dico ini- micos crucis Christi, quorum finis interitus, quorum deus venter est et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt". Dixi tercio, quod est tercius spiritus supermundane veritatis, qui non1) est de hoc mundo, ymmo est contrarius huic mundo, eo quod totus in maligno est positus et odit Jesum. Ideo hic spiritus sanctus supermundane veritatis quos assumith) facit eos non esse de hoc mundo, quibus dominus dicit Joh. 15: „Iam vos non estis de hoc mundo. Si de hoc mundo essetis, mundus utique quod suum esset diligeret, quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus. Enimvero spiritus dei quos assu- mit, replet eos intrinsece virtute secundum naturam et substancialiter, quod est solius spiritus sancti proprium secundum Augustinum De spiritu et anima cap. 23. Primo quia spiritus / hominis sicut et quilibet spiritus racionalis est capax dei spiritus intrinsece illapsu intrinseco et ad hoc sic formatus. Ideo spiritus hominis hoc modo assumi potest, ut efficiatur unus spiritus cum deo, eo quod secun- dum apostolum qui adheret deo, unus efficitur spiritus cum deo. Et hec est causa, quarec) omnes, qui spiritu dei aguntur, non sunt du- plices nec varii nec duabus viis gradi a scripturis docti sunt, sed 1) Janov I 218. a) Psáno: exultat. „Gemitibus inenarrabilibus“ jest z. Řím. 8, 26. — b) A vynech. quos assumit. — c) A: qualiter. (404)
Strana 403
prorsus simplicesa), recti et repleti ac spirituales, novus homo, filius et ymago dei. Inde eciam est, quod electi dei, qui habent intrinsece dei spiritum et ipsum degustant, sunt quodammodo certi de suis opera- cionibus, quadam firmitate fidei stabiliti et sciunt unde veniant aut quo vadant tali certitudine qualis possibilis est eis in hac vita. Inde dicit Psalmista: „Anuncciaverunt opera dei et facta eius intellexe- runt“ et dominus in ewangelio Joh. 14: „Vos autem cognoscetis eum, quia vobiscum manebit et in vobis erit". Ideoque quia sancti in lu- mine ambulare dicti sunt, hinc dominus dicit: „Qui sequitur me, non ambulat in tenebris". Spiritus enim sanctus et dux et comes vie principaliter efficitur iuxta illud Ps.: „Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. Ubi primo vigilanter animadvertendum, quod hic spiritus sanctus veritatis visitans mentem hominis humilem et sibi obedi- entem purgando eam et emundandob) facit eam deiformem et ad dominum Jesum summe amabilem, superbonum, supersubstan- cialem), superpulcrum existentem convertit et ad divinam similitudi- nem et imitacionem per bonas gracias informat, sic quod homini bono et iusto habere spiritum sanctum/ non sit nisi induere men- tem in animam Jesu, ita ut habeat idem cor cum Jesu et eandem animam, idem sapere et idem intelligere et idem velle. Propter quod hic spiritus sanctus assumens hominem ipsum habens satagit eum instar domini Jesud) omnial) contemptibilia et abhominabilia coram seculo eligere et approbare, que Jesuse) ewangelizavit et dixit f) ad gloriam dei, et quod gloriosa huius mundi una cum Christo de- ducat in despectum et contemptum dicente domino Jesu: „Quod altum est hominibus, abhominabile est apud deum“, ut patet Luc. 16. Propterea omnis verus christianus movetur et docetur a spiritu sancto ad expoliandum se omni gloria et iudicandum se confusione dignum, quod debeat ex omni eo quod est et ex omni quod potest,g) soli deo dare et censuare gloriam totaliter, [quia h)] omne quod est vel potest esse, i) ex deo est et per deum sibi conservatur et ex toto isk) agitatur spiritu Jesu ad exhibendum deo soli1) gloriam et dicendum:m) „Benedic anima mea dominum et omnia que intra me sunt nomini sancto eius". 3152s 1) Janov I 236. a) B: supplices. — b) B: emendando. — c) A: substanciale. — d) B: Jesu Christi. — e) B: dominus Jesus. — f) B: duxit. g) A: potest esse. — h) Rkpp. vynech. — i) B vkládá homo. — k) A: hiis. — 1) B: sibi. — m) B:: et David, snad: et dicendum cum David. (405)
prorsus simplicesa), recti et repleti ac spirituales, novus homo, filius et ymago dei. Inde eciam est, quod electi dei, qui habent intrinsece dei spiritum et ipsum degustant, sunt quodammodo certi de suis opera- cionibus, quadam firmitate fidei stabiliti et sciunt unde veniant aut quo vadant tali certitudine qualis possibilis est eis in hac vita. Inde dicit Psalmista: „Anuncciaverunt opera dei et facta eius intellexe- runt“ et dominus in ewangelio Joh. 14: „Vos autem cognoscetis eum, quia vobiscum manebit et in vobis erit". Ideoque quia sancti in lu- mine ambulare dicti sunt, hinc dominus dicit: „Qui sequitur me, non ambulat in tenebris". Spiritus enim sanctus et dux et comes vie principaliter efficitur iuxta illud Ps.: „Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. Ubi primo vigilanter animadvertendum, quod hic spiritus sanctus veritatis visitans mentem hominis humilem et sibi obedi- entem purgando eam et emundandob) facit eam deiformem et ad dominum Jesum summe amabilem, superbonum, supersubstan- cialem), superpulcrum existentem convertit et ad divinam similitudi- nem et imitacionem per bonas gracias informat, sic quod homini bono et iusto habere spiritum sanctum/ non sit nisi induere men- tem in animam Jesu, ita ut habeat idem cor cum Jesu et eandem animam, idem sapere et idem intelligere et idem velle. Propter quod hic spiritus sanctus assumens hominem ipsum habens satagit eum instar domini Jesud) omnial) contemptibilia et abhominabilia coram seculo eligere et approbare, que Jesuse) ewangelizavit et dixit f) ad gloriam dei, et quod gloriosa huius mundi una cum Christo de- ducat in despectum et contemptum dicente domino Jesu: „Quod altum est hominibus, abhominabile est apud deum“, ut patet Luc. 16. Propterea omnis verus christianus movetur et docetur a spiritu sancto ad expoliandum se omni gloria et iudicandum se confusione dignum, quod debeat ex omni eo quod est et ex omni quod potest,g) soli deo dare et censuare gloriam totaliter, [quia h)] omne quod est vel potest esse, i) ex deo est et per deum sibi conservatur et ex toto isk) agitatur spiritu Jesu ad exhibendum deo soli1) gloriam et dicendum:m) „Benedic anima mea dominum et omnia que intra me sunt nomini sancto eius". 3152s 1) Janov I 236. a) B: supplices. — b) B: emendando. — c) A: substanciale. — d) B: Jesu Christi. — e) B: dominus Jesus. — f) B: duxit. g) A: potest esse. — h) Rkpp. vynech. — i) B vkládá homo. — k) A: hiis. — 1) B: sibi. — m) B:: et David, snad: et dicendum cum David. (405)
Strana 404
3152b 3161a Item ex omni eo quod habet bonum vel quod facit bene, debet querere et augmentare gloriam dei, quia ad hoc et pro eo accepit a deo. Item ex eo quod est malus vel fecit malum, necesse habet deo dare glo riam, ideo quia deus ipsum malum tolerat eciam in rerum natura. Sic enim scriptum est: „Iniusticia nostra iusticiam dei commendat". Item docet spiritus hic hominem visitare et cognoscerel) seip- sum sordidum et subdituma) vanitati et quod nichilominus penset dignissima dona et ipsis celis mundiora, ideo erubescit magis cum sibi dantur/ et ipsis induitur, timens ipsa sua et Christi coniunc- cione et societate quasi sordidari et indignificari minorarique, veluti cum turpis et sordidatus existens in pulcra et honesta societate timet sibi et magis erubescit vel si quis maculatus et habens lutosas manus vellet tractare splendidam vestem regis, sic indutus humiliareturb) valde et timeret sibi, sciens quod utique ab ipso turpic) et sordidis rebus, cum quibus circuit, splendida vestis inquinetur, qua ex gracia regis est indutus. Necesse ergo habet christianus, si cupit esse ydoneus [add)] standum in veritate, quantoe) maiora bona accepit a domino, tanto magis sibi displicere atque humiliari, sciens utique quod non ita ipsa bene et digne accepit neque ita pertractat vel per ipsa operatur, ut veritas eorum requirit,f) quamdiu est in ista carne polluta et semper prona ad peccandum. Et ita christianus tali operacione spiritus sancti erit ydoneus servus Jesu Christi, ex toto vid, evacuans propriam gloriam et in toto querens gloriam Jesu Christi. Et omnis christianus quanto magis recedit a gemitu cordis et dolore super hoc exilio et vilificacione sui et contrarietate dei, quam multamg) habet in seipso, tanto spiritui sancto resistit, tanto magis recedit a veritate et cecatur amplius fal- sitate et sic recedit a spiritu dei et occupabitur a spiritu simulate ficcionis et mundaneh) vanitatis. Item quanto magis putat se esse aliquid vel posse aliquid in hoc mundo, tanto magis excidit veluti dyabolus a veritate. Item quanto magis complacet sibi ipsi coram suis oculis/ in bonis sive naturalibus, ut in sapiencia sua, i) aut in fortuitis ut in bonis huius mundi, vel in bonis gratuitis vel que sunt religionis christiane, tanto magisk) habundat iniquitate; et quanto fit per ipsal) superbus aut vane gloriosus, tanto magis convertitur in dyabolum et efficitur antichristus. 1) Janov I 237—239. a) A vynech. — b) A: humiliaret. — c) A: et turpi. — d) V rukopisech vynecháno. — e) Rukopisy: ut quanto. — f) B: inquirit. — g) Oba rkpp: multa. — h) Rkpp. chybně: supermundane. — i) B nemá. — k) B nemá. — 1) B ista. (406)
3152b 3161a Item ex omni eo quod habet bonum vel quod facit bene, debet querere et augmentare gloriam dei, quia ad hoc et pro eo accepit a deo. Item ex eo quod est malus vel fecit malum, necesse habet deo dare glo riam, ideo quia deus ipsum malum tolerat eciam in rerum natura. Sic enim scriptum est: „Iniusticia nostra iusticiam dei commendat". Item docet spiritus hic hominem visitare et cognoscerel) seip- sum sordidum et subdituma) vanitati et quod nichilominus penset dignissima dona et ipsis celis mundiora, ideo erubescit magis cum sibi dantur/ et ipsis induitur, timens ipsa sua et Christi coniunc- cione et societate quasi sordidari et indignificari minorarique, veluti cum turpis et sordidatus existens in pulcra et honesta societate timet sibi et magis erubescit vel si quis maculatus et habens lutosas manus vellet tractare splendidam vestem regis, sic indutus humiliareturb) valde et timeret sibi, sciens quod utique ab ipso turpic) et sordidis rebus, cum quibus circuit, splendida vestis inquinetur, qua ex gracia regis est indutus. Necesse ergo habet christianus, si cupit esse ydoneus [add)] standum in veritate, quantoe) maiora bona accepit a domino, tanto magis sibi displicere atque humiliari, sciens utique quod non ita ipsa bene et digne accepit neque ita pertractat vel per ipsa operatur, ut veritas eorum requirit,f) quamdiu est in ista carne polluta et semper prona ad peccandum. Et ita christianus tali operacione spiritus sancti erit ydoneus servus Jesu Christi, ex toto vid, evacuans propriam gloriam et in toto querens gloriam Jesu Christi. Et omnis christianus quanto magis recedit a gemitu cordis et dolore super hoc exilio et vilificacione sui et contrarietate dei, quam multamg) habet in seipso, tanto spiritui sancto resistit, tanto magis recedit a veritate et cecatur amplius fal- sitate et sic recedit a spiritu dei et occupabitur a spiritu simulate ficcionis et mundaneh) vanitatis. Item quanto magis putat se esse aliquid vel posse aliquid in hoc mundo, tanto magis excidit veluti dyabolus a veritate. Item quanto magis complacet sibi ipsi coram suis oculis/ in bonis sive naturalibus, ut in sapiencia sua, i) aut in fortuitis ut in bonis huius mundi, vel in bonis gratuitis vel que sunt religionis christiane, tanto magisk) habundat iniquitate; et quanto fit per ipsal) superbus aut vane gloriosus, tanto magis convertitur in dyabolum et efficitur antichristus. 1) Janov I 237—239. a) A vynech. — b) A: humiliaret. — c) A: et turpi. — d) V rukopisech vynecháno. — e) Rukopisy: ut quanto. — f) B: inquirit. — g) Oba rkpp: multa. — h) Rkpp. chybně: supermundane. — i) B nemá. — k) B nemá. — 1) B ista. (406)
Strana 405
Item notandum, quod spiritus supermundane veritatis docet veros et humiles Christi sacerdotes et quemlibet doctorem et pre- dicatorem verum et zelatorem veritatis ewangelice, ut2) semper et ubique paratus sit docere et reddere racionem de ea que in eo est fide et precipue palam et solempniter suam doctrinam omnibus sine invidia communicare et sine timore minime erubescendo, sicut scriptum est Joh. 3 : „ Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur eius opera, quia in deo sunt facta“ et Ps.: „Loquebar de testimoniis tuis in con- spectu regum et non confundebar“ et Joh. 18 dicit dominus: „Ego palam locutus sum mundo. Ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes Judei convenerunt, et in occulto locutus sum nichil“, et similiter suos discipulos docuit publice predicandum Mat. X dicens: „Ne timueritis eos, nichil enim opertum quod non reveletur et nichil occultum, quod non sciatur“, Luc. 12: „Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine et quod in aure auditis, predicate super tecta. Et nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed pocius timete eum, qui potest corpus et animam perdere in gehennam". Ideo apostolus dicit I. Thes. 2: „Scitis in Philippis quia fiduciam habuimus in domino nostro loqui ad vos evangeliuma) in multa sollicitudine: exhortaciob) enim nostra non de errore neque de inmundicia neque in dolo, sed sicut probati sumus a deo, ut crede- retur nobis evangelium dei,c) ita loquimur, non quasi hominibus pla- centes sed deo qui probat corda nostra, neque aliquando fuimus in sermone adulacionis sicut scitis neque in occasione avaricie, deus testis est, nec querentes ab hominibus gloriam". Item ad hec omnia sanctos viros caritas dei urget, porro spiritus sanctus quemlibet veritatis zelatorem docet atque ei suggerit, ut quamvis pudiced) et pacifice ac modeste loquatur evangelicam et necessariam veritatem secundum naturam sapiencie superne, de qua Jac. III: „Que autem est desursum sapiencia, primum quidem pudica est, deinde pacifica et modesta, suadibilis, bonis consenciens, plena misericordia et fructibus bonis, iudicans sine simulacione": tamen idem zelator, pastor fidelis sive professor ac predicator veritatis ze- lanter, cordate ac cum certitudine affirmat veritatem et defendit, suis eam operibus comprobando. Idem enim spiritus docet quemlibet fidelem, ut quidquid2) sibi revelatum divinitus quicquam acceperit, remotus sit a verbis precipi- tacionis et non statim illud proferat in publicum, sed ut per maturae 3161 1) Janov I 40 n. — 2) Janov I. 43—45. a) B: evangelium dei. — b) B: exhortacione. — c) B nemá. — d) A: publice. — e) B: materna. (407)
Item notandum, quod spiritus supermundane veritatis docet veros et humiles Christi sacerdotes et quemlibet doctorem et pre- dicatorem verum et zelatorem veritatis ewangelice, ut2) semper et ubique paratus sit docere et reddere racionem de ea que in eo est fide et precipue palam et solempniter suam doctrinam omnibus sine invidia communicare et sine timore minime erubescendo, sicut scriptum est Joh. 3 : „ Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur eius opera, quia in deo sunt facta“ et Ps.: „Loquebar de testimoniis tuis in con- spectu regum et non confundebar“ et Joh. 18 dicit dominus: „Ego palam locutus sum mundo. Ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes Judei convenerunt, et in occulto locutus sum nichil“, et similiter suos discipulos docuit publice predicandum Mat. X dicens: „Ne timueritis eos, nichil enim opertum quod non reveletur et nichil occultum, quod non sciatur“, Luc. 12: „Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine et quod in aure auditis, predicate super tecta. Et nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed pocius timete eum, qui potest corpus et animam perdere in gehennam". Ideo apostolus dicit I. Thes. 2: „Scitis in Philippis quia fiduciam habuimus in domino nostro loqui ad vos evangeliuma) in multa sollicitudine: exhortaciob) enim nostra non de errore neque de inmundicia neque in dolo, sed sicut probati sumus a deo, ut crede- retur nobis evangelium dei,c) ita loquimur, non quasi hominibus pla- centes sed deo qui probat corda nostra, neque aliquando fuimus in sermone adulacionis sicut scitis neque in occasione avaricie, deus testis est, nec querentes ab hominibus gloriam". Item ad hec omnia sanctos viros caritas dei urget, porro spiritus sanctus quemlibet veritatis zelatorem docet atque ei suggerit, ut quamvis pudiced) et pacifice ac modeste loquatur evangelicam et necessariam veritatem secundum naturam sapiencie superne, de qua Jac. III: „Que autem est desursum sapiencia, primum quidem pudica est, deinde pacifica et modesta, suadibilis, bonis consenciens, plena misericordia et fructibus bonis, iudicans sine simulacione": tamen idem zelator, pastor fidelis sive professor ac predicator veritatis ze- lanter, cordate ac cum certitudine affirmat veritatem et defendit, suis eam operibus comprobando. Idem enim spiritus docet quemlibet fidelem, ut quidquid2) sibi revelatum divinitus quicquam acceperit, remotus sit a verbis precipi- tacionis et non statim illud proferat in publicum, sed ut per maturae 3161 1) Janov I 40 n. — 2) Janov I. 43—45. a) B: evangelium dei. — b) B: exhortacione. — c) B nemá. — d) A: publice. — e) B: materna. (407)
Strana 406
consilia prius probaret spiritum, si ex deo est an non. Item quod cum tremore et timorea) suscipiat/ Is. 66: „Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos“? et Abak. 3: „Domine audivi auditum tuum et timui“. Et istud visum est in Isaya, Jeremia et precipue Ezechiele et aliis prophetis similiter,b) qui omnes cum tremore et timorec) verbum dei susceperunt. Item ut fidelis Christi loquatur verbum sine hesitacione et aucto- ritative et cum certitudine, sicut scriptum est de Jesu Mat. 4: „Erat docens eos sicut potestatem habens, non sicut scribe eorum et pharisei“ Loquitur enim talis cum certitudine, quia loquitur habens intime inmediate sapienciam, in qua est „spiritus certus, suavis, amans bonum actum, qui nichil vetat bene facere, humanus, benignus, sta- bilis, securus“, ut dicitur Sap. 7. Ideo sacerdos Christi hoc spiritu indutus et Christum Jesum eciam indutus scitd) unde veniat aut quo vadat Joh. 8: „Si ego testimonium perhibeo de me ipso, testimonium meum verum est, quia scio, unde venio aut quo vado". Ideo dicit apostolus 2. ad Tim. 1: „Scio cui credidi et certus sum“. Ideo quilibet zelator veritatis a deo inspiratus quanto magis graciarum et revelacionis a deo et familiaritatis per spiritum sanctum acceperit pre aliis hominibus, tanto magis ac magis exinde humiliatur et debet humiliari quam alii homines, semper et ubique se verbo et facto minimum exhibendo, ut relucet in illo Pauli verbo: „Ego sum 3162b minimus apostolorum/ et non sum dignus vocari apostolus". Spiritus sanctus post illuminacionem inmittit cognicionem mali proprii et iram contrae) ipsum, noticiam boni et virtutes et amorem" ad ipsum et facit, quod primum fiat cognicio intima sui- ipsius, quando visitantur et illuminantur abscondita tenebrarum et revelantur consilia cordium1): et tunc homo revertitur ad cor suum, reflectenss) se a lumine, quod figuratum est per visionem Is. V, et homo tunc reflectitur ad seipsum et hoc signat fuga Christi in Egi- ptum a facie Herodis. In quibus verbis tria tanguntur quoad suscepcionem spiritus sancti: unum ex parte recipiencium et duo quoad inenar- rabile et optimum datum sc. spiritum sanctum. Primo enim tangitur in filiis dei recipientibus illius optimi doni capacitas, ibi: Accipiebant; secundo tangitur spiritualis libertas, ibi: spiritum („ubi est spiritus, ibi libertas“ 2. Cor. 32); tercio tangitur segregativa sanctitas, ibi: Accipiebant spiritum sanctum. 3162a 1) I. Kor. 4, 5. — 2) v. 17. a) B: timore et tremore. — b) B: singulis. — c) B: timore et tremore. d) Rkpp.: sciat. — e) A: quam. — f) A: amorem ad amorem ad ipsum. — g) A: et reflectens. (408)
consilia prius probaret spiritum, si ex deo est an non. Item quod cum tremore et timorea) suscipiat/ Is. 66: „Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos“? et Abak. 3: „Domine audivi auditum tuum et timui“. Et istud visum est in Isaya, Jeremia et precipue Ezechiele et aliis prophetis similiter,b) qui omnes cum tremore et timorec) verbum dei susceperunt. Item ut fidelis Christi loquatur verbum sine hesitacione et aucto- ritative et cum certitudine, sicut scriptum est de Jesu Mat. 4: „Erat docens eos sicut potestatem habens, non sicut scribe eorum et pharisei“ Loquitur enim talis cum certitudine, quia loquitur habens intime inmediate sapienciam, in qua est „spiritus certus, suavis, amans bonum actum, qui nichil vetat bene facere, humanus, benignus, sta- bilis, securus“, ut dicitur Sap. 7. Ideo sacerdos Christi hoc spiritu indutus et Christum Jesum eciam indutus scitd) unde veniat aut quo vadat Joh. 8: „Si ego testimonium perhibeo de me ipso, testimonium meum verum est, quia scio, unde venio aut quo vado". Ideo dicit apostolus 2. ad Tim. 1: „Scio cui credidi et certus sum“. Ideo quilibet zelator veritatis a deo inspiratus quanto magis graciarum et revelacionis a deo et familiaritatis per spiritum sanctum acceperit pre aliis hominibus, tanto magis ac magis exinde humiliatur et debet humiliari quam alii homines, semper et ubique se verbo et facto minimum exhibendo, ut relucet in illo Pauli verbo: „Ego sum 3162b minimus apostolorum/ et non sum dignus vocari apostolus". Spiritus sanctus post illuminacionem inmittit cognicionem mali proprii et iram contrae) ipsum, noticiam boni et virtutes et amorem" ad ipsum et facit, quod primum fiat cognicio intima sui- ipsius, quando visitantur et illuminantur abscondita tenebrarum et revelantur consilia cordium1): et tunc homo revertitur ad cor suum, reflectenss) se a lumine, quod figuratum est per visionem Is. V, et homo tunc reflectitur ad seipsum et hoc signat fuga Christi in Egi- ptum a facie Herodis. In quibus verbis tria tanguntur quoad suscepcionem spiritus sancti: unum ex parte recipiencium et duo quoad inenar- rabile et optimum datum sc. spiritum sanctum. Primo enim tangitur in filiis dei recipientibus illius optimi doni capacitas, ibi: Accipiebant; secundo tangitur spiritualis libertas, ibi: spiritum („ubi est spiritus, ibi libertas“ 2. Cor. 32); tercio tangitur segregativa sanctitas, ibi: Accipiebant spiritum sanctum. 3162a 1) I. Kor. 4, 5. — 2) v. 17. a) B: timore et tremore. — b) B: singulis. — c) B: timore et tremore. d) Rkpp.: sciat. — e) A: quam. — f) A: amorem ad amorem ad ipsum. — g) A: et reflectens. (408)
Strana 407
Dixi primo, quod in verbis propositis tangitur in recipien- tibus optimi dati disposicionis humilis capacitas, que consistit in bona voluntate ac totali et firmo proposito bone volun- tatis et humili subieccione ac obediencia sine contradiccione divine voluntati. In paucissimis vero est apta hec capacitas pro suscep- cionea) spiritus supermundane veritatis, quia spiritus mendacii, sive mundane vanitatis sive simulate ficcionis, fere in toto populo chri- stiano, in clero, in religiosis, in doctis pariter et indoctis et in sin- gulis plebibus magis heu habet1) aptam/ viamb) ad suum opus et 317la sue impressioni magis inclinatam propter corruptelam mentis, ex quo dictum est: prona est omnis etas in malum ab adolescentia sua, sic quod spiritus bonus supermundane veritatis de celo prospicit super filios hominum, ut videat, si iam est homo quisquam intelligens aut requirens deum et ecce omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt sibi. Ideo2) proch dolor latissimam viam habet spiritus mendacii et nimis facilem et expeditam ad introducendum opus suum et ad suam suorumque perdicionem operandam, quoniam multa est nimis iam capacitas spiritus mendacii et per consequens nimia et multa nimis indisposicio in omni populo christiano et multa renitentia ac re- sistencia prohibens spiritus sancti aditum et accessum iuxta illud Act. 7:3) „Dura cervice et incircumcisi corde et auribus vos semper spiritui sancto resistitis sicut et patres vestri ita et vos". Propter quod multum proficit spiritus mendacii et saturatus est filiis et multiplicati sunt sibi super numerum. Spiritui autem bono, spiritui veritatis, vix arta via relinquitur et cum maxima et continua pugna et indomabili adversitate. Nam domestici cuiuslibet hominis sunt inimici eius. Unde facilius totum mundum moveret spiritus dei et ad viam sue veritatis perduceret quam unicum hominem, cuius est voluntase) libera et mala et de natura semper vult esse li- bera ipso contradicente et cuiusd) caro corrupta et spiritui cum hoc semper est contraria et semper adversus spiritum concupiscit.e) Et ideo sicut ab inicio pauci fuerunt, sic ad finem/ seculi 3171b soluto sathana paucissimi sunt, quos spiritus veritatis inspirat in hac vita et per consequens pauci iam f) valde inveniuntur prophete veritatis et predicatores fideles et ut presens tempus ostendit, multi pseudos) exierunt in orbem ecclesie Tren. 24): „Prophete tui viderunt 1) Janov I. 21. — 2) Janov I. 22. — 3) v. 51. — 4) v. 14. a) A: sustentacione. — b) B: materiam. — c) B přidává in marg,: propria. — d) B eius. — e) A: contradicit. — f) B nemá. — 8) B vynechal a kor. nade- psal: prophete. (409)
Dixi primo, quod in verbis propositis tangitur in recipien- tibus optimi dati disposicionis humilis capacitas, que consistit in bona voluntate ac totali et firmo proposito bone volun- tatis et humili subieccione ac obediencia sine contradiccione divine voluntati. In paucissimis vero est apta hec capacitas pro suscep- cionea) spiritus supermundane veritatis, quia spiritus mendacii, sive mundane vanitatis sive simulate ficcionis, fere in toto populo chri- stiano, in clero, in religiosis, in doctis pariter et indoctis et in sin- gulis plebibus magis heu habet1) aptam/ viamb) ad suum opus et 317la sue impressioni magis inclinatam propter corruptelam mentis, ex quo dictum est: prona est omnis etas in malum ab adolescentia sua, sic quod spiritus bonus supermundane veritatis de celo prospicit super filios hominum, ut videat, si iam est homo quisquam intelligens aut requirens deum et ecce omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt sibi. Ideo2) proch dolor latissimam viam habet spiritus mendacii et nimis facilem et expeditam ad introducendum opus suum et ad suam suorumque perdicionem operandam, quoniam multa est nimis iam capacitas spiritus mendacii et per consequens nimia et multa nimis indisposicio in omni populo christiano et multa renitentia ac re- sistencia prohibens spiritus sancti aditum et accessum iuxta illud Act. 7:3) „Dura cervice et incircumcisi corde et auribus vos semper spiritui sancto resistitis sicut et patres vestri ita et vos". Propter quod multum proficit spiritus mendacii et saturatus est filiis et multiplicati sunt sibi super numerum. Spiritui autem bono, spiritui veritatis, vix arta via relinquitur et cum maxima et continua pugna et indomabili adversitate. Nam domestici cuiuslibet hominis sunt inimici eius. Unde facilius totum mundum moveret spiritus dei et ad viam sue veritatis perduceret quam unicum hominem, cuius est voluntase) libera et mala et de natura semper vult esse li- bera ipso contradicente et cuiusd) caro corrupta et spiritui cum hoc semper est contraria et semper adversus spiritum concupiscit.e) Et ideo sicut ab inicio pauci fuerunt, sic ad finem/ seculi 3171b soluto sathana paucissimi sunt, quos spiritus veritatis inspirat in hac vita et per consequens pauci iam f) valde inveniuntur prophete veritatis et predicatores fideles et ut presens tempus ostendit, multi pseudos) exierunt in orbem ecclesie Tren. 24): „Prophete tui viderunt 1) Janov I. 21. — 2) Janov I. 22. — 3) v. 51. — 4) v. 14. a) A: sustentacione. — b) B: materiam. — c) B přidává in marg,: propria. — d) B eius. — e) A: contradicit. — f) B nemá. — 8) B vynechal a kor. nade- psal: prophete. (409)
Strana 408
3172 tibi falsa et stulta nec aperiebant iniquitatem tuam, ut te ad peni- tentiam provocarent, viderunt autem tibi assumpciones falsas“. Propter quod nunc valde necessaria est clericis dei discrecio spiri- tuum et maxime attendere sibi ipsisa) a falsis prophetis vigilareque in omnibus super seipsum. Primol) enim vigilanterb) attendendum est, an cogitatus sive actus hominis aut consilia, mandata aut doctrina aut predicacio sint legi dei conformia et eiusc) preceptis et ad ea directiva. Secundo sagaciter videatur, quod cogitatus, actus hominis, con- silia, doctrine et predicaciones non inducant ad amorem carnalem et dileccionem huius mundi. Tercio ut spiritu intellectus iudicetur, si ea que docent prophetant vel mandant, ad fidem spem vel karitatem Christi Jesu conducant et dirigant atque edificent ad eius sacramenta atque precepta. Quarto si ea, que docent et mandant, ad finem sedule verbis confirment et factod) prosequantur. Isid. lib. 1. de summo bono di- cit2): „Quanto propinquius finem mundi dyabolus estimat vel considerat, tanto crudeliorese) persecuciones exercet, ut qui se continuo et re- pente dampnandum conspicit, socios sibi multiplicat, cum quibus gehenne ignibus addicatur.“ Quocirca spiritus sanctus tanto forcius suos cor/roborat, quanto maior est agonis pugna finalis. Secundo tangitur principalis effectus in electis filiis dei ex presencia spiritus sancti causatus, et hoc est spiritualis libertas. Namf) ut dicitur 2. Cor. 33): „Dominus autem spiritus est, ubi autem spiritus domini, ibi libertas“. Qui enim convertuntur ad dominum non quasi ad carnem sed quasi ad spiritum conver- tuntur, de carnalibus ad spiritualia veniunt et ad libertatem de ser- vitute transeunt, quia ubi spiritus ibi libertas; et de carnali ad spiritualem intelligenciam provocantur et ita ad libertatem spiritus provecti ad divinam bonitatem inmensam, sapienciam et pulcritu- dinem summe desiderabilem sursum libere aguntur et ab omni inhonesta et indecenti servitute animi liberati nulla possuntg) prorsus premi violencia variarum huius mundi miseriarum. Supereminent tam beate mentes omni indebite servitutih) peccati; omnem nempe mutabilitatem animi ad malum excedunti) et per bonas gracias toto desiderio et contemplacione non ad ea que vane apparent bona, sed ad vere existens bonum convertuntur et ceteros quos possunt ad idem indesinenter perducunt et sursum agunt potenter, 1) Janov I 30. Jakoubek vybral první a druhé z Janových pravidel prv- ních a ze druhých druhé a čtvrté. — 2) Migne P. L. 83 col. 594. — 3) v. 17. a) B nemá. — b) B nemá. — c) B: cuius. — d) A: verbo. — e) B: cru- delius. — f) B: nostri. — g) B vynech. — h) B: servitute. — i) A: extendunt. (410)
3172 tibi falsa et stulta nec aperiebant iniquitatem tuam, ut te ad peni- tentiam provocarent, viderunt autem tibi assumpciones falsas“. Propter quod nunc valde necessaria est clericis dei discrecio spiri- tuum et maxime attendere sibi ipsisa) a falsis prophetis vigilareque in omnibus super seipsum. Primol) enim vigilanterb) attendendum est, an cogitatus sive actus hominis aut consilia, mandata aut doctrina aut predicacio sint legi dei conformia et eiusc) preceptis et ad ea directiva. Secundo sagaciter videatur, quod cogitatus, actus hominis, con- silia, doctrine et predicaciones non inducant ad amorem carnalem et dileccionem huius mundi. Tercio ut spiritu intellectus iudicetur, si ea que docent prophetant vel mandant, ad fidem spem vel karitatem Christi Jesu conducant et dirigant atque edificent ad eius sacramenta atque precepta. Quarto si ea, que docent et mandant, ad finem sedule verbis confirment et factod) prosequantur. Isid. lib. 1. de summo bono di- cit2): „Quanto propinquius finem mundi dyabolus estimat vel considerat, tanto crudeliorese) persecuciones exercet, ut qui se continuo et re- pente dampnandum conspicit, socios sibi multiplicat, cum quibus gehenne ignibus addicatur.“ Quocirca spiritus sanctus tanto forcius suos cor/roborat, quanto maior est agonis pugna finalis. Secundo tangitur principalis effectus in electis filiis dei ex presencia spiritus sancti causatus, et hoc est spiritualis libertas. Namf) ut dicitur 2. Cor. 33): „Dominus autem spiritus est, ubi autem spiritus domini, ibi libertas“. Qui enim convertuntur ad dominum non quasi ad carnem sed quasi ad spiritum conver- tuntur, de carnalibus ad spiritualia veniunt et ad libertatem de ser- vitute transeunt, quia ubi spiritus ibi libertas; et de carnali ad spiritualem intelligenciam provocantur et ita ad libertatem spiritus provecti ad divinam bonitatem inmensam, sapienciam et pulcritu- dinem summe desiderabilem sursum libere aguntur et ab omni inhonesta et indecenti servitute animi liberati nulla possuntg) prorsus premi violencia variarum huius mundi miseriarum. Supereminent tam beate mentes omni indebite servitutih) peccati; omnem nempe mutabilitatem animi ad malum excedunti) et per bonas gracias toto desiderio et contemplacione non ad ea que vane apparent bona, sed ad vere existens bonum convertuntur et ceteros quos possunt ad idem indesinenter perducunt et sursum agunt potenter, 1) Janov I 30. Jakoubek vybral první a druhé z Janových pravidel prv- ních a ze druhých druhé a čtvrté. — 2) Migne P. L. 83 col. 594. — 3) v. 17. a) B nemá. — b) B nemá. — c) B: cuius. — d) A: verbo. — e) B: cru- delius. — f) B: nostri. — g) B vynech. — h) B: servitute. — i) A: extendunt. (410)
Strana 409
libere et benigne ad dei illuminacionem, amorem et imitacionem atque deificacionem propter hanc libertatem introducendam ina) suum populum. Quam libertatem dominus noster Jesus Christus nobis exem- plavit predicando veritatem usque ad mortem i. e. propter veritatem, cuib) testimonium perhibuit, innumera passus est et non abiit ret- rorsum neque in ullo fractus terroribus vel flexus blandiciis et quanto maiores minas et terrores passus est ob veritatem, tanto magis ardue eam est confessus/ et adversarios veritatis increpavit, veluti potest luculenter haberie) ex textu Mat. XXIII per totum, ubi acrius et acerbius continue scribas et phariseos ypocritas reprehendit. Similiter omnes prophete, apostoli et martires hac libertate potiti in nullo acquieverunt carni et sanguini,1) sed cum dilexissent veritatem usque ad mortem, in nullo cesserunt minis vel terroribus, blandiciis vel favorid), ut offenderent aut minus dicerent veritatem, ymmo ad modum Christi Jesu quanto magis impediebantur loqui veritatem, tanto magis et zelo maiori ipsam declarabant. Sic enim scriptum est Act. 42): „Quanto autem magis ipsis precipiebant, ut ta- cerent, tanto amplius affirmabant et predicabant Jesum, quod ipse est Christus,“ et ita morte concluserunt sua testimonia veritati. Est namque istud fructus ipsorum simul et vestis, ideo gaudenter tales sic liberi pro veritate paciuntur et cum continuis incrementis. Sic enim scriptum est Act. 53): „Ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati,“ pro- ea veritate quam fideliter diligebant. Unde quia istud est proprie proprium solis fidelibus testibus veritatis,e) ideo Prov. Salom. dicitur, quod1) „doctrina viri per pacienciam cognoscitur4)“. Et ad hoc nequit aspirare simulata iusticia pseudorume) ma- gistrorum, qui amplius amant se ipsos et sua, de quibus scriptum est: „Confitebuntur tibi, cum bene feceris eis“5) et alibi iterum scriptum est: „In miseriis non subsistent“ 6) Ecce quanta libertas fidelium filiorum dei, in quibus spiritus domini requiescit! Quomodo ergo nos hanch) possumus invenire libertatem, qui servimus seculo, pecunie et desideriis carnis? Nam si quis nostrum adhuc possessionum/ curis stringitur secundum Origenem in quadam omel. vel diviciarum cupiditate distendituri) aut gloria seculi sive honoribus erigitur, ad statum huius libertatis 3172b. 3181a. 1) Gal. 1, 16. — 2) dle smyslu. — 3) v. 41. — 4) Přísl. 19, 11. — 5) Ž. 48, 19. — 6) Ž. 139, 11. a) B: et. — b) B: qui. — c) B: veluti luculenter habui. — d) Psáno: favore. — e) Druhý díl II. knihy Jan, jednal „de testibus veritatis“. — f) B: — h) A nemá. — i) A: descenditur. vynechal dicitur quod. — g) B: pseudolorum. (411)
libere et benigne ad dei illuminacionem, amorem et imitacionem atque deificacionem propter hanc libertatem introducendam ina) suum populum. Quam libertatem dominus noster Jesus Christus nobis exem- plavit predicando veritatem usque ad mortem i. e. propter veritatem, cuib) testimonium perhibuit, innumera passus est et non abiit ret- rorsum neque in ullo fractus terroribus vel flexus blandiciis et quanto maiores minas et terrores passus est ob veritatem, tanto magis ardue eam est confessus/ et adversarios veritatis increpavit, veluti potest luculenter haberie) ex textu Mat. XXIII per totum, ubi acrius et acerbius continue scribas et phariseos ypocritas reprehendit. Similiter omnes prophete, apostoli et martires hac libertate potiti in nullo acquieverunt carni et sanguini,1) sed cum dilexissent veritatem usque ad mortem, in nullo cesserunt minis vel terroribus, blandiciis vel favorid), ut offenderent aut minus dicerent veritatem, ymmo ad modum Christi Jesu quanto magis impediebantur loqui veritatem, tanto magis et zelo maiori ipsam declarabant. Sic enim scriptum est Act. 42): „Quanto autem magis ipsis precipiebant, ut ta- cerent, tanto amplius affirmabant et predicabant Jesum, quod ipse est Christus,“ et ita morte concluserunt sua testimonia veritati. Est namque istud fructus ipsorum simul et vestis, ideo gaudenter tales sic liberi pro veritate paciuntur et cum continuis incrementis. Sic enim scriptum est Act. 53): „Ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati,“ pro- ea veritate quam fideliter diligebant. Unde quia istud est proprie proprium solis fidelibus testibus veritatis,e) ideo Prov. Salom. dicitur, quod1) „doctrina viri per pacienciam cognoscitur4)“. Et ad hoc nequit aspirare simulata iusticia pseudorume) ma- gistrorum, qui amplius amant se ipsos et sua, de quibus scriptum est: „Confitebuntur tibi, cum bene feceris eis“5) et alibi iterum scriptum est: „In miseriis non subsistent“ 6) Ecce quanta libertas fidelium filiorum dei, in quibus spiritus domini requiescit! Quomodo ergo nos hanch) possumus invenire libertatem, qui servimus seculo, pecunie et desideriis carnis? Nam si quis nostrum adhuc possessionum/ curis stringitur secundum Origenem in quadam omel. vel diviciarum cupiditate distendituri) aut gloria seculi sive honoribus erigitur, ad statum huius libertatis 3172b. 3181a. 1) Gal. 1, 16. — 2) dle smyslu. — 3) v. 41. — 4) Přísl. 19, 11. — 5) Ž. 48, 19. — 6) Ž. 139, 11. a) B: et. — b) B: qui. — c) B: veluti luculenter habui. — d) Psáno: favore. — e) Druhý díl II. knihy Jan, jednal „de testibus veritatis“. — f) B: — h) A nemá. — i) A: descenditur. vynechal dicitur quod. — g) B: pseudolorum. (411)
Strana 410
3181b nequit pertingere. Donec enim quis requirit ista, servus horum est iuxta illud Joh. VIII2): „Amen dico vobis, quia omnis qui facit peccatum, servus est peccati“. Origenes: „Ego me ipsum cor- ripio et me ipsum iudico, ego meas culpas arguo. Viderint qui audiunt, quid de se ipsis senciant, ego interima) dico, quod donec alicui horum deservio, non sum conversus ad dominum nec con- secutus sum libertatem. Donecl) talia me negocia et sollicitudines stringunt, illius quo stringor negocii et sollicitudinis servus sum. Scio enim scriptum, quode) unusquisque a quo vincitur, huic et servus adicitur. Eciamsi me amor pecunie non superat, eciamsi possessionum et diviciarum cura non stringit, laudis tamen cupidus sum et gloriam sector humanam. Si de hominum vultibus et ser- monibus pendeo, quid de me ille senciat, quomodo me ille habeat, ne illi displiceam sed placeamd), donec requiro ista, servus horum sum. Quis ergo me de hac turpissima servitute liberabit? quis me perducet ad hanc filiorum libertatem, nisi ille qui dixit: Si vos fi- lius liberabit, vere liberi eritis Joh. 8“. Et tantum de secundo. Tercio tangitur in verbis propositis ex presencia spiritus sancti in fidelibus segregativa et singularis san- ctitas. Iste enim eciam est specialis effectus spiritus sancti in cordibus fidelium. Spiritus sanctus nonnisi mentes sanctas inhabitat, vult et precipit nobis, ut sancti simus, dicens:e) „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum“. Sicut enim olim apud veteres ,et vasa ministerii sancta vocata sunt et vestimenta et loca, nichilominus que in urbibus/ vel suburbanis posita sunt et sacerdotibus depu- tata, prout liber Lev. testatur; ex mutisf) quidem animalibus pri- mogenita boum vel pecorum sanctificari per legem domino iubentur mandaturque, ne fieret in eis opus ullum, quoniam dominos) sancti- ficata sunt; super vasis vero cum in thabernaculo testimonii vasa ministerii, turribula vel phialeh) cum stola pontificis Aaron et tunica linea et ceteris huiusmodi vestimenta sancta dicuntur, si ergo intueamur, quo sensu hec omnia sancta nominata sunt, advertimus quomodo eciam nos dare operam debeamus, ut sancti esse possimus. Natus est michi primogenitus bos, non michi licet occupare ipsum1) ad opus commune — est enim domino consecratus et ideo dicitur sanctus. Intelligimus ergo ex hoc muto animali, quomodo lex quod sanctum vult esse, nulli aliquando id deservire iubet nisi domino 1) v. 34. a) B: in tantum. — b) B vynech. — c) B: quia. — d) B: illi placeam. e) A nemá — f) AC: mundis. — g) B nemá. — h) B dále: vel cetera huius- modi vasa sancta appellantur. — i) B: eum occupare. (412)
3181b nequit pertingere. Donec enim quis requirit ista, servus horum est iuxta illud Joh. VIII2): „Amen dico vobis, quia omnis qui facit peccatum, servus est peccati“. Origenes: „Ego me ipsum cor- ripio et me ipsum iudico, ego meas culpas arguo. Viderint qui audiunt, quid de se ipsis senciant, ego interima) dico, quod donec alicui horum deservio, non sum conversus ad dominum nec con- secutus sum libertatem. Donecl) talia me negocia et sollicitudines stringunt, illius quo stringor negocii et sollicitudinis servus sum. Scio enim scriptum, quode) unusquisque a quo vincitur, huic et servus adicitur. Eciamsi me amor pecunie non superat, eciamsi possessionum et diviciarum cura non stringit, laudis tamen cupidus sum et gloriam sector humanam. Si de hominum vultibus et ser- monibus pendeo, quid de me ille senciat, quomodo me ille habeat, ne illi displiceam sed placeamd), donec requiro ista, servus horum sum. Quis ergo me de hac turpissima servitute liberabit? quis me perducet ad hanc filiorum libertatem, nisi ille qui dixit: Si vos fi- lius liberabit, vere liberi eritis Joh. 8“. Et tantum de secundo. Tercio tangitur in verbis propositis ex presencia spiritus sancti in fidelibus segregativa et singularis san- ctitas. Iste enim eciam est specialis effectus spiritus sancti in cordibus fidelium. Spiritus sanctus nonnisi mentes sanctas inhabitat, vult et precipit nobis, ut sancti simus, dicens:e) „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum“. Sicut enim olim apud veteres ,et vasa ministerii sancta vocata sunt et vestimenta et loca, nichilominus que in urbibus/ vel suburbanis posita sunt et sacerdotibus depu- tata, prout liber Lev. testatur; ex mutisf) quidem animalibus pri- mogenita boum vel pecorum sanctificari per legem domino iubentur mandaturque, ne fieret in eis opus ullum, quoniam dominos) sancti- ficata sunt; super vasis vero cum in thabernaculo testimonii vasa ministerii, turribula vel phialeh) cum stola pontificis Aaron et tunica linea et ceteris huiusmodi vestimenta sancta dicuntur, si ergo intueamur, quo sensu hec omnia sancta nominata sunt, advertimus quomodo eciam nos dare operam debeamus, ut sancti esse possimus. Natus est michi primogenitus bos, non michi licet occupare ipsum1) ad opus commune — est enim domino consecratus et ideo dicitur sanctus. Intelligimus ergo ex hoc muto animali, quomodo lex quod sanctum vult esse, nulli aliquando id deservire iubet nisi domino 1) v. 34. a) B: in tantum. — b) B vynech. — c) B: quia. — d) B: illi placeam. e) A nemá — f) AC: mundis. — g) B nemá. — h) B dále: vel cetera huius- modi vasa sancta appellantur. — i) B: eum occupare. (412)
Strana 411
soli. Iterum alia vasa templi, que dicuntur vel dicebantur sancta, illa sunt que nunquam iubentur exire de templo, sed esse semper in sanctis vel nullis penitus humanisa) usibus ministrare. Similiter et vestimenta, que sancta nominantur, non iubentur in domobl usui deservire pontificis sed in templo esse et inde omnino nun- quam efferri, sed ad hoc totum consecrata esse, ut eis deo mini- strans pontifex induatur et sint semper in templo, ad exteros vero usus communes utantur communibus indumentis. Quod si intelle- xisti, quomodo animal vel vas vel vestimentum sanctum appellatur, consequenter intellige, quod hiis observacionibus et legibus eciam homo sanctus appellatur. Si enim se ipsum devoverit deo, si quis se nullis negociis secularibus implicuerit, ut ei placeat cui se pro- bavit, si quis separatus est et segregatus a reliquis hominibus carnaliter viventibus et mundanis negociis obligatis, non querens ea que super terram sed que in celis sunt: iste merito sanctus appellatur; donec enim permixtus est turbis et in multitudine fluctuancium volutatur nec vacat soli deo segregatus a vulgo, non potest esse sanctus. Nam de hiis quid dicemus, qui cum gentilium turbis ad spectacula maturant et conspectus suos atque auditus impudicis et verbis et actibuse) fedant, non est nostrum pronuncciare de talibus. Ipsi enim sentire et videre possunt, quam sibi dele- gerunt partem. Unde Lev. XIXI): „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum dominus deus vester“ Super quo Origenes omel. XI. super Lev2): „Hoc est enim quod dicitur tibi: Separa te ab omni non solum homine sed et fratre inquiete ambulante et non secundum tradiciones apostolicas. Separamini etenim qui portatis inquit vasa domini et exite de medio eorum, dicit dominus. Separa te a terrenis actibus, separa ted) a concupiscencia mundi. Omne quidemd) quod est in mundo secundum ap. concupiscencia carnis est,d) concupiscencia oculorum, que non est a deo. Cum ergo separaveris te ab hiis omnibus, devove te deo tamquam primogenitum vitulum. Non operetur per te peccatum nec iugum tibi inponat malicia, sed esto semotus et segregatus, usibus tantum sacerdotalibus tamquam primogenitum animal man- cipatus. Segregare et secernere tamquam vasa sancta, sancta thuribula solius templi usibus et dei ministerio vacans, separa te et semove ted) ab omni persolucione peccati et esto semotus et 3182a 1) V. 2. 2) Orig. Opp. ed Maur. Paris. 1733. II. col. 247 ab. Také celé předcházející est odtud (246b, 247a). a) A vynech. — b) Rkpp.: domum. — c) B: tactibus. — d) B nemá. „Studie a texty.“ (413) 5
soli. Iterum alia vasa templi, que dicuntur vel dicebantur sancta, illa sunt que nunquam iubentur exire de templo, sed esse semper in sanctis vel nullis penitus humanisa) usibus ministrare. Similiter et vestimenta, que sancta nominantur, non iubentur in domobl usui deservire pontificis sed in templo esse et inde omnino nun- quam efferri, sed ad hoc totum consecrata esse, ut eis deo mini- strans pontifex induatur et sint semper in templo, ad exteros vero usus communes utantur communibus indumentis. Quod si intelle- xisti, quomodo animal vel vas vel vestimentum sanctum appellatur, consequenter intellige, quod hiis observacionibus et legibus eciam homo sanctus appellatur. Si enim se ipsum devoverit deo, si quis se nullis negociis secularibus implicuerit, ut ei placeat cui se pro- bavit, si quis separatus est et segregatus a reliquis hominibus carnaliter viventibus et mundanis negociis obligatis, non querens ea que super terram sed que in celis sunt: iste merito sanctus appellatur; donec enim permixtus est turbis et in multitudine fluctuancium volutatur nec vacat soli deo segregatus a vulgo, non potest esse sanctus. Nam de hiis quid dicemus, qui cum gentilium turbis ad spectacula maturant et conspectus suos atque auditus impudicis et verbis et actibuse) fedant, non est nostrum pronuncciare de talibus. Ipsi enim sentire et videre possunt, quam sibi dele- gerunt partem. Unde Lev. XIXI): „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum dominus deus vester“ Super quo Origenes omel. XI. super Lev2): „Hoc est enim quod dicitur tibi: Separa te ab omni non solum homine sed et fratre inquiete ambulante et non secundum tradiciones apostolicas. Separamini etenim qui portatis inquit vasa domini et exite de medio eorum, dicit dominus. Separa te a terrenis actibus, separa ted) a concupiscencia mundi. Omne quidemd) quod est in mundo secundum ap. concupiscencia carnis est,d) concupiscencia oculorum, que non est a deo. Cum ergo separaveris te ab hiis omnibus, devove te deo tamquam primogenitum vitulum. Non operetur per te peccatum nec iugum tibi inponat malicia, sed esto semotus et segregatus, usibus tantum sacerdotalibus tamquam primogenitum animal man- cipatus. Segregare et secernere tamquam vasa sancta, sancta thuribula solius templi usibus et dei ministerio vacans, separa te et semove ted) ab omni persolucione peccati et esto semotus et 3182a 1) V. 2. 2) Orig. Opp. ed Maur. Paris. 1733. II. col. 247 ab. Také celé předcházející est odtud (246b, 247a). a) A vynech. — b) Rkpp.: domum. — c) B: tactibus. — d) B nemá. „Studie a texty.“ (413) 5
Strana 412
3182b segregatus intra templum dei tamquam sancta indumenta pontificis. In templo namque dei est segregatus et separatusa) ille, qui in lege dei/ meditatur die ac nocte et qui in mandatis eius cupit nimis“. Hec Origenes omel. XI super Lev. Ergo domum tuam decet sanctitudo,b) unde sequitur: „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum i. e. sicut ego segregatus sum et longe sepositus ab omnibus que adorantur et coluntur sive in terra sive in celo, sicut ego excedo omnem creaturam et ab universis, que a me facta sunt, segregor: ita et vos segregati estote ab omnibus, qui non sunt sancti nec deo dicati. Segregari autem dicimus non locis sed actibus, nec regionibus sed conversacionibus". Hec Origenes. „Sancti ergo estote, quoniam ego sanctus sum,“c) ut sic in continuis augmentis sancte conversacionis proficiendo ad meliora perveniamus ad sanctorum perpetuam sanctitatem, ad quam nos perducat sanctus sanctorum dominus Jesus, cui sit honor et gloria et imperium in secula seculorum Amen. 3.1) Kec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me, scribitur 124a Mat. 4. In exordio huius sermonis antequam ad dicenda procedatur, prout est de more laudabili dominus scienciarum2), qui solet dare ewangelisantibus verbum virtute multa3), primitus est nobis exorandus, ut ab omni temeritate omnique mendacio interiora exterioraque labia mea circumcidat, quatenus sic me loquente exterius verbum dei, quod caro factum est4), intra precordia omnium nostrum loquatur verba vite5). Quod ut fiat, ad matrem verbi illius increati, quod in principio erat apud deums), confidenter recurramus, ipsam salutando humiliter per illud archangelicum Ave.d) Hec omnia dabo tibi etc. ut supra. V. p. ac mgri reverendie) Cum secundum Crisostomum De opere inperfecto christianif) omnes et precipue clerici sint corpus Christi et sic quodammodo Christus, 1) Z víd. rkp. dv. 4518 (A) col. s 3930 téže knih. (B) as pražsk. kap. C 17/1 (C). — 2) 1. Král. 2, 3. — 3) Ž. 67, 12. — 4) Jan 1, 14. — 5) Jan 6, 69; Skut. ap. 5, 20. — 6) Jan 1, 7; 2, 38. a) B: separatus et segregatus. — b) B té věty nemá. — c) B celého ne- má. — d) BC: Ave Maria. — e) BC: Venerabiles magistri ac domini prestan- tissimi. — f) A vynech. (414)
3182b segregatus intra templum dei tamquam sancta indumenta pontificis. In templo namque dei est segregatus et separatusa) ille, qui in lege dei/ meditatur die ac nocte et qui in mandatis eius cupit nimis“. Hec Origenes omel. XI super Lev. Ergo domum tuam decet sanctitudo,b) unde sequitur: „Sancti estote, quoniam ego sanctus sum i. e. sicut ego segregatus sum et longe sepositus ab omnibus que adorantur et coluntur sive in terra sive in celo, sicut ego excedo omnem creaturam et ab universis, que a me facta sunt, segregor: ita et vos segregati estote ab omnibus, qui non sunt sancti nec deo dicati. Segregari autem dicimus non locis sed actibus, nec regionibus sed conversacionibus". Hec Origenes. „Sancti ergo estote, quoniam ego sanctus sum,“c) ut sic in continuis augmentis sancte conversacionis proficiendo ad meliora perveniamus ad sanctorum perpetuam sanctitatem, ad quam nos perducat sanctus sanctorum dominus Jesus, cui sit honor et gloria et imperium in secula seculorum Amen. 3.1) Kec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me, scribitur 124a Mat. 4. In exordio huius sermonis antequam ad dicenda procedatur, prout est de more laudabili dominus scienciarum2), qui solet dare ewangelisantibus verbum virtute multa3), primitus est nobis exorandus, ut ab omni temeritate omnique mendacio interiora exterioraque labia mea circumcidat, quatenus sic me loquente exterius verbum dei, quod caro factum est4), intra precordia omnium nostrum loquatur verba vite5). Quod ut fiat, ad matrem verbi illius increati, quod in principio erat apud deums), confidenter recurramus, ipsam salutando humiliter per illud archangelicum Ave.d) Hec omnia dabo tibi etc. ut supra. V. p. ac mgri reverendie) Cum secundum Crisostomum De opere inperfecto christianif) omnes et precipue clerici sint corpus Christi et sic quodammodo Christus, 1) Z víd. rkp. dv. 4518 (A) col. s 3930 téže knih. (B) as pražsk. kap. C 17/1 (C). — 2) 1. Král. 2, 3. — 3) Ž. 67, 12. — 4) Jan 1, 14. — 5) Jan 6, 69; Skut. ap. 5, 20. — 6) Jan 1, 7; 2, 38. a) B: separatus et segregatus. — b) B té věty nemá. — c) B celého ne- má. — d) BC: Ave Maria. — e) BC: Venerabiles magistri ac domini prestan- tissimi. — f) A vynech. (414)
Strana 413
et secundum eundem „ascensio1) montis illiusa) est processio ad mag- nitudinem et altitudinem seculi: Qui enim altus inquit et magnus fieri festinas in mundo, ascendis in montem, quem dyabolus sibi elegit ad seducendum: non incongrue assumpcio Christi in montem excelsum et omnium regnorum sibi a dyabolo ostensio fuit in mis- terio futuri cleri assumendi in excelsam seculi altitudinem, in qua propter divicias seculi et gloriam operacione sathane sibi exhibitas clerus cupidus coleret/ deum seculi2), qui est rex super omnes filios superbie3). Unde triplex est genus cleri cupidi: primum sc. su- premum, secundum sc. medium, tercium infimum et subiectum, quorum quodlibet per affectuosum voluntatisb) consensum assumptum est in excelsam seculi dignitatem, in qua corruit in miserabilem dyaboli servitutem. Dicoc ergo primo, quod in hoc triplici genere cupidi cleri primum est genus supremum, quod affectuosa libi- dined) dominandi assumptum est in excelsam seculi dignitatem, in qua corruit in miserabilem dyaboli servitutem. Hiie) sunt dominantes in clero1) contra legem dei, qui continentes multitudines complacent sibi in turbis nacionum5). Hii sunt, qui collocaverunt*) nidos suos in altissimiss) locis ecclesie, undique per ecclesiam multiplicati, diu obtinuerunt et occupants) sine contradiccione valide et potenter kathedras et sedes et gu- bernacula omnia et regimina status et gradus cuiuscunque emi- nencie ubique in ecclesia, et dirigunt universa in tantum, ut iam via Christi Jesu humilitatis et suorum humilium sit nimis coartata et agnus manswetissimush) de tribu Juda") cum generacione sua non habeat in residuo1) ubi pedem ponere nec caputk) suum reclinare nec ubi secure confugiat, ubi verum membrum suum firmetur et protegatur a demoniis, a supradictis usurpacione1) occupantibus dominiumm), ab ypocritis et falsis fratribus, undique agitatus et pec- catis conturbatus in tribulacione hac premaxima.*) Quoniam ecce quasi omnes amici Jesu Christi lingwa et sermone, sed de facto et vita omnes fere inimici, omnes domestici corpore sed pene omnes ex- 124b 1) Opp. vyd. Frankf. 1697 N. T. tom. II. col. 26b. — 2) II. Kor. 4, 4. — 3) Job 41, 25. — 4) I. Pet. 5, 3 — 5) Sap. 6, 3. — 6) Num. 24, 25; Job 39, 30; Abd. 4. — 7) Jer. 11, 19; Apok. 5, 5. a) B nemá. — b) C: voluptatis. — c) C vynech.: Dico . . dyaboli servi- tutem. — d) affectuose ex libidine. — e) A: unde. — f) C: locaverunt. — g) C: occupaverunt et occupant. — h) C: mansuetus. — i) V B není. — k) Ja- nov I 295. — 1) BC: usurpative — m) Všecky texty chybně: a demoniis. — 1) B: maxima. (415) 53
et secundum eundem „ascensio1) montis illiusa) est processio ad mag- nitudinem et altitudinem seculi: Qui enim altus inquit et magnus fieri festinas in mundo, ascendis in montem, quem dyabolus sibi elegit ad seducendum: non incongrue assumpcio Christi in montem excelsum et omnium regnorum sibi a dyabolo ostensio fuit in mis- terio futuri cleri assumendi in excelsam seculi altitudinem, in qua propter divicias seculi et gloriam operacione sathane sibi exhibitas clerus cupidus coleret/ deum seculi2), qui est rex super omnes filios superbie3). Unde triplex est genus cleri cupidi: primum sc. su- premum, secundum sc. medium, tercium infimum et subiectum, quorum quodlibet per affectuosum voluntatisb) consensum assumptum est in excelsam seculi dignitatem, in qua corruit in miserabilem dyaboli servitutem. Dicoc ergo primo, quod in hoc triplici genere cupidi cleri primum est genus supremum, quod affectuosa libi- dined) dominandi assumptum est in excelsam seculi dignitatem, in qua corruit in miserabilem dyaboli servitutem. Hiie) sunt dominantes in clero1) contra legem dei, qui continentes multitudines complacent sibi in turbis nacionum5). Hii sunt, qui collocaverunt*) nidos suos in altissimiss) locis ecclesie, undique per ecclesiam multiplicati, diu obtinuerunt et occupants) sine contradiccione valide et potenter kathedras et sedes et gu- bernacula omnia et regimina status et gradus cuiuscunque emi- nencie ubique in ecclesia, et dirigunt universa in tantum, ut iam via Christi Jesu humilitatis et suorum humilium sit nimis coartata et agnus manswetissimush) de tribu Juda") cum generacione sua non habeat in residuo1) ubi pedem ponere nec caputk) suum reclinare nec ubi secure confugiat, ubi verum membrum suum firmetur et protegatur a demoniis, a supradictis usurpacione1) occupantibus dominiumm), ab ypocritis et falsis fratribus, undique agitatus et pec- catis conturbatus in tribulacione hac premaxima.*) Quoniam ecce quasi omnes amici Jesu Christi lingwa et sermone, sed de facto et vita omnes fere inimici, omnes domestici corpore sed pene omnes ex- 124b 1) Opp. vyd. Frankf. 1697 N. T. tom. II. col. 26b. — 2) II. Kor. 4, 4. — 3) Job 41, 25. — 4) I. Pet. 5, 3 — 5) Sap. 6, 3. — 6) Num. 24, 25; Job 39, 30; Abd. 4. — 7) Jer. 11, 19; Apok. 5, 5. a) B nemá. — b) C: voluptatis. — c) C vynech.: Dico . . dyaboli servi- tutem. — d) affectuose ex libidine. — e) A: unde. — f) C: locaverunt. — g) C: occupaverunt et occupant. — h) C: mansuetus. — i) V B není. — k) Ja- nov I 295. — 1) BC: usurpative — m) Všecky texty chybně: a demoniis. — 1) B: maxima. (415) 53
Strana 414
125a traneia) opere et affeccione.b) Si enim servus Christi fidelis effundat animam suam volens quasi Jesum ibi) invenire, dare vel accipere volens salubrem informacionem, inde abibit amaricatus animo, dif- famatus et in consciencia vulneratus, perdens simul et informacionem et consilium, non recipiens utiqued) graciam karitatis, eo quod hu- mores pessimi, avaricie et ambicionis in corpore ecclesie ex sto- macho cleri ascendunte) viciato ad supériora loca corporis et per- venerunt usque ad ipsum caput et ipsum diviserunt et in ipsum spiritum vertiginis induxerunt atque infatuaverunt illud, ex quo ulterius totum corpus vehementer dividitur et dissipatur quasi membra mortui corporis vitam non habentis. Et exhinc o- mnes divisiones omnium christianorum multiplicate sunt, sicut declarat b. Joh. Crisostomus quodam) spiritu prophetico [in] De opere inperfecto super illud Mat. 1 Salomon autem genuit Roboam sic dicens:1) „Salomon et Roboam in misterio Christi fuerunt; quodsi in misterio Christi fuerunt, tunc consequenter et in misterio populi fuerunt. Nam cum christiani omnes sint corpus Christi, recte uni- versus populus christianus accipiendus est Christus. Sed Salomon in misteriog) fuit populi christiani bene incipientis, Roboam autem in misterio populi iam male finientis. Nam sicut circa senectutem Salomone peccante excitavit/ dominus sathan super eum et de- truncavit ex parte modica regnum eius, in temporeh) autem Roboam abicientis consilia seniorum et sequentis consilia iuvenum coeta- neorum suorum ad plenum scissum est regnum, ita ut decem tri- bubus recedentibus et proprium sibi facientibus regem due tan- tummodo tribus remanerent sub Roboam: sic populus christianus inprimis bene agens prosperatus est sicut Salomon, procedente autem tempore cum cepisset delinquere populus christianus et amare que carnis sunt et mundi, velut alter Salomon filiam phara- onis i. e. dyaboli — hec enim dyabolus subministrat —, tunc ad temptacionem carnis excitatus est super christianum populum spiritus scismatis. Et inprimis quidem debilitatus est populus scis- matei) in quibusdam scismaticis, in novissimo autem populi christiani quasi in tempore Roboam habundante iniquitate et refrigescente karitate per plenius scissus est populus christianus, ita ut maxima pars christianorum divideretur in hereses et faceret sibi proprios 1) Opp. ed. uv. N. Test. tom. I. col. 5b. a) A: contranei. — b) BC: defeccione. — c) BC: ibi Christum. — d) BC: non reperiens neque. - e) BC: ascenderunt. — f) C: quodammodo. — g) A píše: ministerio. — h) A: in parte. — i) AC: spiritus scismatis, B: populus scismatis. (416)
125a traneia) opere et affeccione.b) Si enim servus Christi fidelis effundat animam suam volens quasi Jesum ibi) invenire, dare vel accipere volens salubrem informacionem, inde abibit amaricatus animo, dif- famatus et in consciencia vulneratus, perdens simul et informacionem et consilium, non recipiens utiqued) graciam karitatis, eo quod hu- mores pessimi, avaricie et ambicionis in corpore ecclesie ex sto- macho cleri ascendunte) viciato ad supériora loca corporis et per- venerunt usque ad ipsum caput et ipsum diviserunt et in ipsum spiritum vertiginis induxerunt atque infatuaverunt illud, ex quo ulterius totum corpus vehementer dividitur et dissipatur quasi membra mortui corporis vitam non habentis. Et exhinc o- mnes divisiones omnium christianorum multiplicate sunt, sicut declarat b. Joh. Crisostomus quodam) spiritu prophetico [in] De opere inperfecto super illud Mat. 1 Salomon autem genuit Roboam sic dicens:1) „Salomon et Roboam in misterio Christi fuerunt; quodsi in misterio Christi fuerunt, tunc consequenter et in misterio populi fuerunt. Nam cum christiani omnes sint corpus Christi, recte uni- versus populus christianus accipiendus est Christus. Sed Salomon in misteriog) fuit populi christiani bene incipientis, Roboam autem in misterio populi iam male finientis. Nam sicut circa senectutem Salomone peccante excitavit/ dominus sathan super eum et de- truncavit ex parte modica regnum eius, in temporeh) autem Roboam abicientis consilia seniorum et sequentis consilia iuvenum coeta- neorum suorum ad plenum scissum est regnum, ita ut decem tri- bubus recedentibus et proprium sibi facientibus regem due tan- tummodo tribus remanerent sub Roboam: sic populus christianus inprimis bene agens prosperatus est sicut Salomon, procedente autem tempore cum cepisset delinquere populus christianus et amare que carnis sunt et mundi, velut alter Salomon filiam phara- onis i. e. dyaboli — hec enim dyabolus subministrat —, tunc ad temptacionem carnis excitatus est super christianum populum spiritus scismatis. Et inprimis quidem debilitatus est populus scis- matei) in quibusdam scismaticis, in novissimo autem populi christiani quasi in tempore Roboam habundante iniquitate et refrigescente karitate per plenius scissus est populus christianus, ita ut maxima pars christianorum divideretur in hereses et faceret sibi proprios 1) Opp. ed. uv. N. Test. tom. I. col. 5b. a) A: contranei. — b) BC: defeccione. — c) BC: ibi Christum. — d) BC: non reperiens neque. - e) BC: ascenderunt. — f) C: quodammodo. — g) A píše: ministerio. — h) A: in parte. — i) AC: spiritus scismatis, B: populus scismatis. (416)
Strana 415
episcopos quasi proprios reges, ut vix paucissimi christiani remanerent in ecclesia sub Christo. Et sicut tunc Roboam abiciens consilia seniorum. et coetaneorum suorum consilia sequens occasionem prebuit discissionisa) illius, sic et in novissimo tempore episcopi relinquentes consilia seniorumb) apostolorum et prophetarum, se- cundum quod consiliati fuerant episcopos conversari debere vel episcopatum suum tractari, secuti sunt consilia coetaneorum suorum et iuvenum consiliariorum suorum, episcopume) oportere divitem fieri et hospitalem, timorem abicere et talia quedam alloqui, que moveant plausum, dederunt occasionem dyabolo faciendarum pre- cisionum, non attendentes quod dominus dicit: Si autem ceperit dispensator dicere, quod dominus moram facit et ceperit castigare pueros et ancillas et munducare et bibere cum ebriosis, veniet autem dominus eius in die qua nescit et hora qua ignorat et dividet eum, et iterum quod precipit Petrus: Non ut dominantes clero, sed forma facti gregi, item quod Paulus dicit: Novitates vocum devita, que generant lites et sermo eorum quasid) cancer serpit, et iterum: Formam habe sanorum verborum, que a me audisti. De qua prosperacione prima et adversitate novissima po- puli christiani propheta in Ps. loquitur. De prosperacione quidem sicc): tunc locutus es in visione sanctis tuis et dixisti Adiuto- rium posui in potente et exaltavi electum meum de plebe mea, et infra: Manus mea auxiliabitur ei et brachium meum confirmabit eum. De adversitate autem christianorum novissima sic: Tu vero repulisti et despexisti et distulisti Christum tuum, avertisti testa- mentum servi tuie), prophanasti in terra sanctuarium eius et de- struxisti omnes sepes eius, posuisti firmamentum eius formidinem, diruperunt eum omnes transeuntes viam, factus est obprobrium vicinis suis f). Et vide quomodo tunc in regno Jude quidam reges extiterunt peccatores, quidam mediocriter peccatores, in regno autem Israel nemo regum inventus est iustus: sic eciam in ecclesia Christi inveniuntur quidam episcopi peccatores, in heresibus autem nemo invenitur iustuss) omnino sed omnes perversi, quia et in auro inveniuntur quidem sordes, in sordibus autem non inve- nitur aurum“. Hec Crisostomus. Ex cuius sancti verbis patet, quod episcopi et maiores in ecclesia per affectuosum voluntatish) consensum operacione sathane in altitudinem seculi excelsam assumpti propter gloriam et divicias 125b a) BC: discidionis. — b) A nemá. — c) A má před episcopum: id; snad: vid. — d) BC: sicut. — e) C dále: usque ibi: factus est opprobrium-vicinis suis. — f) A: eius. — g) BD: rectus. — h) AC: voluptatis. (417)
episcopos quasi proprios reges, ut vix paucissimi christiani remanerent in ecclesia sub Christo. Et sicut tunc Roboam abiciens consilia seniorum. et coetaneorum suorum consilia sequens occasionem prebuit discissionisa) illius, sic et in novissimo tempore episcopi relinquentes consilia seniorumb) apostolorum et prophetarum, se- cundum quod consiliati fuerant episcopos conversari debere vel episcopatum suum tractari, secuti sunt consilia coetaneorum suorum et iuvenum consiliariorum suorum, episcopume) oportere divitem fieri et hospitalem, timorem abicere et talia quedam alloqui, que moveant plausum, dederunt occasionem dyabolo faciendarum pre- cisionum, non attendentes quod dominus dicit: Si autem ceperit dispensator dicere, quod dominus moram facit et ceperit castigare pueros et ancillas et munducare et bibere cum ebriosis, veniet autem dominus eius in die qua nescit et hora qua ignorat et dividet eum, et iterum quod precipit Petrus: Non ut dominantes clero, sed forma facti gregi, item quod Paulus dicit: Novitates vocum devita, que generant lites et sermo eorum quasid) cancer serpit, et iterum: Formam habe sanorum verborum, que a me audisti. De qua prosperacione prima et adversitate novissima po- puli christiani propheta in Ps. loquitur. De prosperacione quidem sicc): tunc locutus es in visione sanctis tuis et dixisti Adiuto- rium posui in potente et exaltavi electum meum de plebe mea, et infra: Manus mea auxiliabitur ei et brachium meum confirmabit eum. De adversitate autem christianorum novissima sic: Tu vero repulisti et despexisti et distulisti Christum tuum, avertisti testa- mentum servi tuie), prophanasti in terra sanctuarium eius et de- struxisti omnes sepes eius, posuisti firmamentum eius formidinem, diruperunt eum omnes transeuntes viam, factus est obprobrium vicinis suis f). Et vide quomodo tunc in regno Jude quidam reges extiterunt peccatores, quidam mediocriter peccatores, in regno autem Israel nemo regum inventus est iustus: sic eciam in ecclesia Christi inveniuntur quidam episcopi peccatores, in heresibus autem nemo invenitur iustuss) omnino sed omnes perversi, quia et in auro inveniuntur quidem sordes, in sordibus autem non inve- nitur aurum“. Hec Crisostomus. Ex cuius sancti verbis patet, quod episcopi et maiores in ecclesia per affectuosum voluntatish) consensum operacione sathane in altitudinem seculi excelsam assumpti propter gloriam et divicias 125b a) BC: discidionis. — b) A nemá. — c) A má před episcopum: id; snad: vid. — d) BC: sicut. — e) C dále: usque ibi: factus est opprobrium-vicinis suis. — f) A: eius. — g) BD: rectus. — h) AC: voluptatis. (417)
Strana 416
seculi sibi exhibitas corruunt in miserabilem dyaboli servitutem. Et ex hoc quod tales iam abiecerunt consilia seniorum, apostolorum et prophetarum, et secuntur consilia sapientum huius mundi suorum coetaneorum, ex tunc excitatus est spiritus scismaticus et tunc olym civitas illa magna orbis christianorum in tres1) partes de facto conscissa est, sc. Romanorum ad meridiem, Grecorum ad orientem, Francigenarum ad occidentem, ut prophetatum est de hoc Apok. 12. Et tunc sicut predixit salvator Math. 24 hii dicebant: Hic est Christus apud nos et hic est ecclesia, alii autem dicebant: Non ibi sed hic apud nos est Christus et ecclesia, tercii autem dicebant: Mentimini omnes vos, neque vos neque vos estis ecclesia dei, sed nos sumus ecclesia et hic est Christus. Ecce obscuritas solis et lune ut nec stelle darent lumen suum!2) Nunc vero hac novissima hora spiritus scismaticus omnium fere christianorum3) corda ad plenuma fecit alterutrum dissentire et ab invicem dividi et vacare toto tempore rixe et contencioni. Nam reli- gio contra religionem et religiosi contra presbiteros plebium et econ- verso contra se crudeliter insurgunt, layci quoque et secularesb) do- mini contra clerum contendere non desistunt, ita ut singuli clament quasi contenciosec) in facto dicere velint: Ego Cephe, ego Pauli, ego Appollod), ego Clementis, ego Benedicti, ego Gregorii, ego Allexandrie) ego1) Francisci vel quomodolibet aliters) et omnia contencionibus et scismateh) sunt repleta. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod ad idem inconveniens venit et eodem temptacionis laqueo est irretitum secundum et medium genus cleri cupidi, et hii sunt magni et illustres sapientes huius mundi, magistri et doctores in iure et in theo- logia, cupidi diviciarum et honoris, quoniam ex intimo horumi) prodiit omne inconveniens et omnis habundancia iniqui- tatis prius declarata primi sc. et supremi generis cleri. Nam omnia mala supra dicta veniunt ex astutissimo consilio magistratus et doctoratus de tam sublimibus et famosisk) collegiis, locis atque titulis, in quibus habitat altitudo sathane4), qui ad ardua consilia ecclesie vocati querunt que sua sunt et non que Jesu Christi5). Qui malaI que fiunt sciunt optime excusare, pro illa parte sanctam 1) scripturam in promptom) allegare, pro qua parte sathan contra 1. „a4 u" 126a 1) Janov (Kybal I 294 n). — 2) Mat. 24, 29. — 3) Janov III 35. — 4) Apok., 2, 24. — 5) Filip. 2, 21. — a) A: má za plenum: alias ad plerum. — b) B: scolarès. — c) B: conten- cione. — d) BC: Appollinis. — e) C: vynech. — f) B: vel. — g) B: alter. — h) BC: scismatibus. — i) BC: horum sapientum. — k) C vynech. — 1) C: stric- cius. — m) C: in proposito. (418)
seculi sibi exhibitas corruunt in miserabilem dyaboli servitutem. Et ex hoc quod tales iam abiecerunt consilia seniorum, apostolorum et prophetarum, et secuntur consilia sapientum huius mundi suorum coetaneorum, ex tunc excitatus est spiritus scismaticus et tunc olym civitas illa magna orbis christianorum in tres1) partes de facto conscissa est, sc. Romanorum ad meridiem, Grecorum ad orientem, Francigenarum ad occidentem, ut prophetatum est de hoc Apok. 12. Et tunc sicut predixit salvator Math. 24 hii dicebant: Hic est Christus apud nos et hic est ecclesia, alii autem dicebant: Non ibi sed hic apud nos est Christus et ecclesia, tercii autem dicebant: Mentimini omnes vos, neque vos neque vos estis ecclesia dei, sed nos sumus ecclesia et hic est Christus. Ecce obscuritas solis et lune ut nec stelle darent lumen suum!2) Nunc vero hac novissima hora spiritus scismaticus omnium fere christianorum3) corda ad plenuma fecit alterutrum dissentire et ab invicem dividi et vacare toto tempore rixe et contencioni. Nam reli- gio contra religionem et religiosi contra presbiteros plebium et econ- verso contra se crudeliter insurgunt, layci quoque et secularesb) do- mini contra clerum contendere non desistunt, ita ut singuli clament quasi contenciosec) in facto dicere velint: Ego Cephe, ego Pauli, ego Appollod), ego Clementis, ego Benedicti, ego Gregorii, ego Allexandrie) ego1) Francisci vel quomodolibet aliters) et omnia contencionibus et scismateh) sunt repleta. Et tantum de primo principali. Dixi secundo, quod ad idem inconveniens venit et eodem temptacionis laqueo est irretitum secundum et medium genus cleri cupidi, et hii sunt magni et illustres sapientes huius mundi, magistri et doctores in iure et in theo- logia, cupidi diviciarum et honoris, quoniam ex intimo horumi) prodiit omne inconveniens et omnis habundancia iniqui- tatis prius declarata primi sc. et supremi generis cleri. Nam omnia mala supra dicta veniunt ex astutissimo consilio magistratus et doctoratus de tam sublimibus et famosisk) collegiis, locis atque titulis, in quibus habitat altitudo sathane4), qui ad ardua consilia ecclesie vocati querunt que sua sunt et non que Jesu Christi5). Qui malaI que fiunt sciunt optime excusare, pro illa parte sanctam 1) scripturam in promptom) allegare, pro qua parte sathan contra 1. „a4 u" 126a 1) Janov (Kybal I 294 n). — 2) Mat. 24, 29. — 3) Janov III 35. — 4) Apok., 2, 24. — 5) Filip. 2, 21. — a) A: má za plenum: alias ad plerum. — b) B: scolarès. — c) B: conten- cione. — d) BC: Appollinis. — e) C: vynech. — f) B: vel. — g) B: alter. — h) BC: scismatibus. — i) BC: horum sapientum. — k) C vynech. — 1) C: stric- cius. — m) C: in proposito. (418)
Strana 417
Christum in tercia temptacione eam non fuit ausus allegarel). Unde heu solum talium videtur consilium utile, arduum et optimum inter christianos in omnibus negociis, velut consilium Achitophel in diebus illis, quem qui consuluit quasi si quis deum consuleret, ut patet 2. Reg 162), cuius tamen consilium fuit finaliter infatuatum, sicuta) et mundi sapientum hodie infatuatur et infatuabitur. Scriptum enim est I. ad Cor. 13): „Perdam sapienciam sapientum et pruden- ciam prudencium reprobabo“ et 2. ad Thim. 4b): „Jam ultra non proficient, insipiencia enim illorum manifesta erit omnibus homini- bus 4)“, eo quod sicut prophetatum est Jer. 235) „a prophetis hiis Jerusalem egressa est pollucio super omnem terram". Hii sunt, qui secundum Hugonem super Dan. superedificant in populo Christi et suorum apostolorum sanccionibus contraria, superaddendo ea que eorume) proprio sensui vel spiritui videntur stupenda, ut sa- pientes in populo videantur architectores. Ipsi sunt cauda draconis secundum illud Is. 96): „Propheta docens mendacium ipse est cauda". Unde sicut bestia per caudam sua turpiad) velat, sic draco cruenta bestia dyabolus per hanc suam catervam sapientum, in quibus posuit suam altitudinem, quasi sub speciee) et apparencia boni edificii tegit et operit omnem habundantem") turpitudinem ini- quitatis; et sicut leo cauda sua ne deprehendatur delet vestigia, sic dyabolus leo rugiens et querens quem devoret"), quantumcunque eciam clèrus abieritg) post divicias, delicias et gloriam seculin), per hos sapientes velut per caudam tegit omnia vestigia sua dyabolica, ne ab aliquo iniquitas huiusmodi deprehendatur. Per istam caudam draco terciam partem stellarum traxit in terram8), eo quod dyabo- lus nonnullos spirituales, quorum conversacio inceperat esse in celis, per hanc caudam astutissime traxit ad amorem terrenorum. Inde ab huius caude i) fonte omnis9) ars beneficia lucrandi, obtinendi at- que defendendi est composita et inventa, multiplicata quoque et nimium auctorisata et amplius quam summum dei ewangelium acceptak). Inde incentiva multiplicium studiorum in hac mundana et dyabolica sapiencia gloriosorum et variorum titulorum exierunt in personis famosis, ut 1) ambiciose ad dignitates seculi et graduum eminencias 1) Mat. 4, 11. — 2) v. 23. — 3) v. 19. — 4) II. Tim. 3, 9. — 5) v. 25. — 6) v. 15; Janov I 184 jen citát. — 7) I. Pet. 5, 8. — 8) Apok. 12, 4. Uvádí také Janov I 195, IV 170, ale odtud není. — 9) Janov IV 139. a) BC: sic — b) BC přidává: de hiis dicitur. — c) B: eo. — d) BC: per caudam suam turpia sua. — e) A vynech.: per hanc . . . sub specie. — f) A: habundanciam, BC: superhabundantem. — g) B: obiceret. — h) BC: post glo- riam et divicias et delicias seculi. (C... huius mundi). — i) C: ad huius caude forte. — k) C: acceptata. — 1) B et ... promoveantur. (419)
Christum in tercia temptacione eam non fuit ausus allegarel). Unde heu solum talium videtur consilium utile, arduum et optimum inter christianos in omnibus negociis, velut consilium Achitophel in diebus illis, quem qui consuluit quasi si quis deum consuleret, ut patet 2. Reg 162), cuius tamen consilium fuit finaliter infatuatum, sicuta) et mundi sapientum hodie infatuatur et infatuabitur. Scriptum enim est I. ad Cor. 13): „Perdam sapienciam sapientum et pruden- ciam prudencium reprobabo“ et 2. ad Thim. 4b): „Jam ultra non proficient, insipiencia enim illorum manifesta erit omnibus homini- bus 4)“, eo quod sicut prophetatum est Jer. 235) „a prophetis hiis Jerusalem egressa est pollucio super omnem terram". Hii sunt, qui secundum Hugonem super Dan. superedificant in populo Christi et suorum apostolorum sanccionibus contraria, superaddendo ea que eorume) proprio sensui vel spiritui videntur stupenda, ut sa- pientes in populo videantur architectores. Ipsi sunt cauda draconis secundum illud Is. 96): „Propheta docens mendacium ipse est cauda". Unde sicut bestia per caudam sua turpiad) velat, sic draco cruenta bestia dyabolus per hanc suam catervam sapientum, in quibus posuit suam altitudinem, quasi sub speciee) et apparencia boni edificii tegit et operit omnem habundantem") turpitudinem ini- quitatis; et sicut leo cauda sua ne deprehendatur delet vestigia, sic dyabolus leo rugiens et querens quem devoret"), quantumcunque eciam clèrus abieritg) post divicias, delicias et gloriam seculin), per hos sapientes velut per caudam tegit omnia vestigia sua dyabolica, ne ab aliquo iniquitas huiusmodi deprehendatur. Per istam caudam draco terciam partem stellarum traxit in terram8), eo quod dyabo- lus nonnullos spirituales, quorum conversacio inceperat esse in celis, per hanc caudam astutissime traxit ad amorem terrenorum. Inde ab huius caude i) fonte omnis9) ars beneficia lucrandi, obtinendi at- que defendendi est composita et inventa, multiplicata quoque et nimium auctorisata et amplius quam summum dei ewangelium acceptak). Inde incentiva multiplicium studiorum in hac mundana et dyabolica sapiencia gloriosorum et variorum titulorum exierunt in personis famosis, ut 1) ambiciose ad dignitates seculi et graduum eminencias 1) Mat. 4, 11. — 2) v. 23. — 3) v. 19. — 4) II. Tim. 3, 9. — 5) v. 25. — 6) v. 15; Janov I 184 jen citát. — 7) I. Pet. 5, 8. — 8) Apok. 12, 4. Uvádí také Janov I 195, IV 170, ale odtud není. — 9) Janov IV 139. a) BC: sic — b) BC přidává: de hiis dicitur. — c) B: eo. — d) BC: per caudam suam turpia sua. — e) A vynech.: per hanc . . . sub specie. — f) A: habundanciam, BC: superhabundantem. — g) B: obiceret. — h) BC: post glo- riam et divicias et delicias seculi. (C... huius mundi). — i) C: ad huius caude forte. — k) C: acceptata. — 1) B et ... promoveantur. (419)
Strana 418
126b cicius promoverentur. Inde venit, quod illud quod olym ex sacro eloquio apud sanctosa) erat summe horrendum et abhominabile, querere lucrosab) in divinis, postulare beneficia, exigere aliquid pro sepultura, pro sacramentis, pro missis, istud iam non erubes- cunt in publico et in medio templi dei ostenderec) et approbare, querere et exercere. Et si quis talibus contradixerit, mox eum cru- deliter persecuntur. Ergo nunc qui habet oculos,/ consideret hec propter per- versam doctrinam horum sapientum et videat,d) quomodo fulgor divini verbi sit obductus et obnubilatus, ut maxima superbia cleri summa probitas et honestas dogmatisetur et maximus questus avaricie summa pietasi) iudicetur. Hinc est quod iusto dei iudicio necesse fuit, quod non solum sacerdocium sed ete) magistratus, collegia et universitates doctorum et sapientum huius mundi scin- derentur, morderentur et ab invicem consumerentur. Cuius causa est, quia postquam unitas in spiritu et veritate cum Jesu intrin- secusf) attenuata est et dirrupta in clero et a clero per recessio- nem spiritus Jesu ab eis propter abhominaciones eorum innume- rabiles: necesse fuit quodg) eth) aforis fieret scissura et divisio in summo sacerdocio et in hac cauda, sapientum sc. magistrorum et1) doctorum in universitatibus, ut corpus2) peccati et antichristi, quod erat nimis compactum et fortiter sibi adherens in magnum malum dei electis, sic esset divisum et debilitatum, quatenus sic preparetur via regibus ab ortu solis,k) ut prophetatum est Apok. 163), et ut dominantes in clero et docti1) in mundi sapiencia gloriam ab invicem accipientes et gloriam que a solo deo est non curantesm), honoratin) in ecclesia tamquam iusti ut sic divisi manifestarentur et in suis diis confunderentur ab ecclesia universa. Unde de horum sapientum destruccione prophetatum est Js. 284) dicentis: „Ve corone superbie, ebriis Effraym" et infra: „Pedibus conculcabitur corona superbie ebrio- rum“. Quid enim est corona superbie, nisi variorum et magnorum titulorum doctoratus et magistratus, qui suffocata in se ewangelica humilitate inverecunde magnificant fimbrias et dilatant philateria suao) et amant primos recubitus in cenis, primas kathedras in scolis et salutaciones in foro et vocari ab hominibus rabi, per que omniap) 1) I. Tim. 6, 5. — 2) Janov II 194. — 3) v. 12. — 4) Janov III 88. a) C vynech. — b) Tak všecky rukopisy. — c) A: in medio ecclesie templi respondere. — d) BC: videbit. — e) A: eciam et. — f) AB: intrinseca — g) A: quia. — h) C: eciam. — i) A nemá. — k) C vynech. „ab ortu solis“. — 1) C zase: dominantes. — m) BC: querentes. — n) A: honorari. — 0) C etc. usque et vocari ab hominibus rabi. — p) A vynech.: per que omnia. (420)
126b cicius promoverentur. Inde venit, quod illud quod olym ex sacro eloquio apud sanctosa) erat summe horrendum et abhominabile, querere lucrosab) in divinis, postulare beneficia, exigere aliquid pro sepultura, pro sacramentis, pro missis, istud iam non erubes- cunt in publico et in medio templi dei ostenderec) et approbare, querere et exercere. Et si quis talibus contradixerit, mox eum cru- deliter persecuntur. Ergo nunc qui habet oculos,/ consideret hec propter per- versam doctrinam horum sapientum et videat,d) quomodo fulgor divini verbi sit obductus et obnubilatus, ut maxima superbia cleri summa probitas et honestas dogmatisetur et maximus questus avaricie summa pietasi) iudicetur. Hinc est quod iusto dei iudicio necesse fuit, quod non solum sacerdocium sed ete) magistratus, collegia et universitates doctorum et sapientum huius mundi scin- derentur, morderentur et ab invicem consumerentur. Cuius causa est, quia postquam unitas in spiritu et veritate cum Jesu intrin- secusf) attenuata est et dirrupta in clero et a clero per recessio- nem spiritus Jesu ab eis propter abhominaciones eorum innume- rabiles: necesse fuit quodg) eth) aforis fieret scissura et divisio in summo sacerdocio et in hac cauda, sapientum sc. magistrorum et1) doctorum in universitatibus, ut corpus2) peccati et antichristi, quod erat nimis compactum et fortiter sibi adherens in magnum malum dei electis, sic esset divisum et debilitatum, quatenus sic preparetur via regibus ab ortu solis,k) ut prophetatum est Apok. 163), et ut dominantes in clero et docti1) in mundi sapiencia gloriam ab invicem accipientes et gloriam que a solo deo est non curantesm), honoratin) in ecclesia tamquam iusti ut sic divisi manifestarentur et in suis diis confunderentur ab ecclesia universa. Unde de horum sapientum destruccione prophetatum est Js. 284) dicentis: „Ve corone superbie, ebriis Effraym" et infra: „Pedibus conculcabitur corona superbie ebrio- rum“. Quid enim est corona superbie, nisi variorum et magnorum titulorum doctoratus et magistratus, qui suffocata in se ewangelica humilitate inverecunde magnificant fimbrias et dilatant philateria suao) et amant primos recubitus in cenis, primas kathedras in scolis et salutaciones in foro et vocari ab hominibus rabi, per que omniap) 1) I. Tim. 6, 5. — 2) Janov II 194. — 3) v. 12. — 4) Janov III 88. a) C vynech. — b) Tak všecky rukopisy. — c) A: in medio ecclesie templi respondere. — d) BC: videbit. — e) A: eciam et. — f) AB: intrinseca — g) A: quia. — h) C: eciam. — i) A nemá. — k) C vynech. „ab ortu solis“. — 1) C zase: dominantes. — m) BC: querentes. — n) A: honorari. — 0) C etc. usque et vocari ab hominibus rabi. — p) A vynech.: per que omnia. (420)
Strana 419
armant se et ceteraa) membra antichristi omni sapiencia et speciebus virtutum et omni arte invadendi et defendendi sua cupitab), ut per hoc efficiantur sevissima et nocentissima iniusticiac) habens arma contra dei electos. Hec inquam corona superbie magnorum titulorum et graduum velut sal infatuatum1) destruitur, conculcatur et anichilatur, ut ipsi conspicitis et videtis. Et tandum de secundod). Dixi tercio, quod tercium genus cleri cupidi in- fimume) quodammodo subditum prioribus duobus abiitin ava- riciamf) in eandem dyaboli servitutem. Quales enim patres, magistri et domini, tales filii, discipuli et servi. Hii sunt, qui vi- dentur esse ecclesiarum rectores, plebani, altariste, vi- carii, capellani cupidi et avari, longarum oracionum, missa- rum et ceterorum sacramentorum negociatores. Nam ut taceam de eorum inpudiciciis, luxuriis occultis sive manifestis, sunt nonnulli ex hiis, qui circa potentes et divites huius seculi, et circa suos graciosis/simos superiores dominos, sive ecclesiasticos sive mundi- ales sive temporales efficiuntur2) procuratores, notarii, nunccii, legati in hiis que mundi sunt et omninos) negociis secularibus contra legem dei implicati eisque miserabili servitute subiciuntur plus quam do- mino Jesu Christo et tunc efficiuntur timidi et pusillanimes non solum coram sic potentibus, sed eciam coram communibus laicis, ut mala que vident non audeant increpare, sed silent et dissimulant tam- quam effeminati et neque interrogati audent libere respondere utilem veritatem. Et sicut communiter laici, carnales sic et clerici eth) sa- cerdotes huius mundi obliti de humilitate Jesu Christi vehementer sibi complacent i) et nimis gloriantur de splendore mundano suorum graciosorum dominorum. Hinc3) est quod cumk) coram ipsis!) astant, o quam heu libidinose eism) adulantur, quam molliter eis loquuntur et blande, reverendissimen), serenissime, beatissime, sanctissime multi- plicies iterantes et cum tremore caventes, ne ullo verbo offendant. Quando veroo) locuntur coram domino Jesu Christo orando, psal- lendo vel missas legendo, o quam negligenter heu hoc faciuntp), quam evasive, sine timore et irreverenter, quis digne id possitq) enarrare? 127a 1) Mat. 5, 13. — 2) Janov IV 75. — 3) Janov IV 81. a) A: omnia cetera. — b) A: capita. — c) A: consciencia. — dv A vy- nechal. — e) BC: tercium genus infimum cleri... — f) BC abiit eciam post avariciam. — 8) A: animo alias omnino — h) BC: atque. — i) A: compla- ceant. — k) B: dum. — 1) B: coram nobis ipsis. — m) BC: O quam heu eis libidinose... - n) A nemá, C vynech. serenissime. — o) BC: autem. P) AC: facimus. — q) B: possit illud, C: hoc poterit illud. (421)
armant se et ceteraa) membra antichristi omni sapiencia et speciebus virtutum et omni arte invadendi et defendendi sua cupitab), ut per hoc efficiantur sevissima et nocentissima iniusticiac) habens arma contra dei electos. Hec inquam corona superbie magnorum titulorum et graduum velut sal infatuatum1) destruitur, conculcatur et anichilatur, ut ipsi conspicitis et videtis. Et tandum de secundod). Dixi tercio, quod tercium genus cleri cupidi in- fimume) quodammodo subditum prioribus duobus abiitin ava- riciamf) in eandem dyaboli servitutem. Quales enim patres, magistri et domini, tales filii, discipuli et servi. Hii sunt, qui vi- dentur esse ecclesiarum rectores, plebani, altariste, vi- carii, capellani cupidi et avari, longarum oracionum, missa- rum et ceterorum sacramentorum negociatores. Nam ut taceam de eorum inpudiciciis, luxuriis occultis sive manifestis, sunt nonnulli ex hiis, qui circa potentes et divites huius seculi, et circa suos graciosis/simos superiores dominos, sive ecclesiasticos sive mundi- ales sive temporales efficiuntur2) procuratores, notarii, nunccii, legati in hiis que mundi sunt et omninos) negociis secularibus contra legem dei implicati eisque miserabili servitute subiciuntur plus quam do- mino Jesu Christo et tunc efficiuntur timidi et pusillanimes non solum coram sic potentibus, sed eciam coram communibus laicis, ut mala que vident non audeant increpare, sed silent et dissimulant tam- quam effeminati et neque interrogati audent libere respondere utilem veritatem. Et sicut communiter laici, carnales sic et clerici eth) sa- cerdotes huius mundi obliti de humilitate Jesu Christi vehementer sibi complacent i) et nimis gloriantur de splendore mundano suorum graciosorum dominorum. Hinc3) est quod cumk) coram ipsis!) astant, o quam heu libidinose eism) adulantur, quam molliter eis loquuntur et blande, reverendissimen), serenissime, beatissime, sanctissime multi- plicies iterantes et cum tremore caventes, ne ullo verbo offendant. Quando veroo) locuntur coram domino Jesu Christo orando, psal- lendo vel missas legendo, o quam negligenter heu hoc faciuntp), quam evasive, sine timore et irreverenter, quis digne id possitq) enarrare? 127a 1) Mat. 5, 13. — 2) Janov IV 75. — 3) Janov IV 81. a) A: omnia cetera. — b) A: capita. — c) A: consciencia. — dv A vy- nechal. — e) BC: tercium genus infimum cleri... — f) BC abiit eciam post avariciam. — 8) A: animo alias omnino — h) BC: atque. — i) A: compla- ceant. — k) B: dum. — 1) B: coram nobis ipsis. — m) BC: O quam heu eis libidinose... - n) A nemá, C vynech. serenissime. — o) BC: autem. P) AC: facimus. — q) B: possit illud, C: hoc poterit illud. (421)
Strana 420
127 Cum tamen nobis dicatur per prophetam in Ps.: „Quoniam rex omnis terre deus, psallite sapienter“. O quam coram suis karissimis dominis cum summa diligencia exhibent se prudentes, eloquentesa) volentes honesti, modesti, personati, splendidi et nullo modo despecti apparere, ut valeant eis melius complacere, propter suam propriam promocionem per ipsos et apud ipsos. Et inde fit, quod inter1) tales clericos maior, crebrior atque delectabilior sit sermo de eorum po- tentibus dominis atque de ipsorum diviciis et gloria seculi, quam de vita domini Jesu Christi tota paupere et penali. Plus heu delectat eos affabilitas potentum et divitum seculi dominorum, sive ecclesia- sticorum sive mundanorum sive secularium, quam habere graciam et suavem spiritum domini nostri Jesu Christi. Et inde fit, quod prompcius mandata et doctrinasb) talium suorum superiorum et faci- lius execuntur et populo intimant quam ewangelium domini Jesu Christi et mandata summi dei altissimi. Plerumque fit, ut cum quis talium peccando facit aliquide) iniurie vel culped) coram suo supe- riori domino potente quoad mundum, o quam erubescite), o quantum se humiliat, quantum laborat reconciliari omnibus modis possibilibus quantocius? potest satisfaciendo pro commisso, multo amplius et dili- gencius quam decies millesiess) peccando in cogitatu vel verbo velh) opere coram domino Jesu Christo. Propter quod iam securius audet i) quis disputare de secretis et de potestate domini nostri Jesu Christi quam de secretis et potestate superiorum prelatorum. Cum enim aliquis peccat contra Christum patenter coram sole contra eumquek) faciens blasphemiam,/ omnino non est qui pro1) eo irascatur, qui doleat aut qui hoc puniat. Si quis autem faceretm) ironiamn) contra beatissimum papam, contra episcopum°) vel cardinalem reverendissimum sive contra serenissimum principem, contra strenuum nobilemque ba- ronem, mox décem milia consurgerent et hunc crudeliter perseque- rentur, suos graciosissimos dominos vindicare volentes captivitate, igne et gladio, quia plus cupiunt tales placere dominis suis quam domino Jesup). Quapropter omnis eorum obediencia et reverencia, timor2) et respectus ad suos superiores non est christianus, non est meritorius, sed est magis carnalis, gentilis et bestialis, quemadmo- dum bestia ad bestiam vel iumentum ad suum possessorem sive po- 1) Janov IV 79 n. zde zpracováno a trochu kráceno. — 2) Janov IV 232 n. a) A: alloquentes. — b) C nemá. — c) AB vynech. — d) A: in vicio vel in culpa. — e) A: erubesceret. — f) BC quanto cicius. — g) C vynech. quam decies millesies. — h) BC: et. — i) BC: habet. — k) B: contraque eum. — 1) BC: super. — m) BC: faciat. — n) Kybal: viloniam — o) B: episcopum, patriarcham vel cardinalem, C vynech. i episcopum. — p) BC: Jesu Christo. (422)
127 Cum tamen nobis dicatur per prophetam in Ps.: „Quoniam rex omnis terre deus, psallite sapienter“. O quam coram suis karissimis dominis cum summa diligencia exhibent se prudentes, eloquentesa) volentes honesti, modesti, personati, splendidi et nullo modo despecti apparere, ut valeant eis melius complacere, propter suam propriam promocionem per ipsos et apud ipsos. Et inde fit, quod inter1) tales clericos maior, crebrior atque delectabilior sit sermo de eorum po- tentibus dominis atque de ipsorum diviciis et gloria seculi, quam de vita domini Jesu Christi tota paupere et penali. Plus heu delectat eos affabilitas potentum et divitum seculi dominorum, sive ecclesia- sticorum sive mundanorum sive secularium, quam habere graciam et suavem spiritum domini nostri Jesu Christi. Et inde fit, quod prompcius mandata et doctrinasb) talium suorum superiorum et faci- lius execuntur et populo intimant quam ewangelium domini Jesu Christi et mandata summi dei altissimi. Plerumque fit, ut cum quis talium peccando facit aliquide) iniurie vel culped) coram suo supe- riori domino potente quoad mundum, o quam erubescite), o quantum se humiliat, quantum laborat reconciliari omnibus modis possibilibus quantocius? potest satisfaciendo pro commisso, multo amplius et dili- gencius quam decies millesiess) peccando in cogitatu vel verbo velh) opere coram domino Jesu Christo. Propter quod iam securius audet i) quis disputare de secretis et de potestate domini nostri Jesu Christi quam de secretis et potestate superiorum prelatorum. Cum enim aliquis peccat contra Christum patenter coram sole contra eumquek) faciens blasphemiam,/ omnino non est qui pro1) eo irascatur, qui doleat aut qui hoc puniat. Si quis autem faceretm) ironiamn) contra beatissimum papam, contra episcopum°) vel cardinalem reverendissimum sive contra serenissimum principem, contra strenuum nobilemque ba- ronem, mox décem milia consurgerent et hunc crudeliter perseque- rentur, suos graciosissimos dominos vindicare volentes captivitate, igne et gladio, quia plus cupiunt tales placere dominis suis quam domino Jesup). Quapropter omnis eorum obediencia et reverencia, timor2) et respectus ad suos superiores non est christianus, non est meritorius, sed est magis carnalis, gentilis et bestialis, quemadmo- dum bestia ad bestiam vel iumentum ad suum possessorem sive po- 1) Janov IV 79 n. zde zpracováno a trochu kráceno. — 2) Janov IV 232 n. a) A: alloquentes. — b) C nemá. — c) AB vynech. — d) A: in vicio vel in culpa. — e) A: erubesceret. — f) BC quanto cicius. — g) C vynech. quam decies millesies. — h) BC: et. — i) BC: habet. — k) B: contraque eum. — 1) BC: super. — m) BC: faciat. — n) Kybal: viloniam — o) B: episcopum, patriarcham vel cardinalem, C vynech. i episcopum. — p) BC: Jesu Christo. (422)
Strana 421
pulus gentilis ad suum regem gentilem et econverso habet respectum sive affectum, contra preceptum summi dei Mat. 20 dicentis: „Reges gencium dominantur eorum et qui potestatem habent super eos, bene- fici vocantur. Non autem ita erit inter vos“a). Solum enim talis b) amor, timor vel respectus exhibetur potencialibus“), qui habent potestatem ipsis dare vel auferre divicias vel honores. Si autem potentes eorum depauperarentur et quoad figuram seculi miserid) efficerentur, sic quod nec per se nec per alios possint prodesse suis subditis vel nocere, statim omnis reverenciae) atque obediencia ad predictos superiores in hiis cupidis sacerdotibus et clericis prout et in laicis deperiret et succederet abieccio et contemptus. Ideo tales clerici non!) possunt digne et plene et in veritatef) dicere ,dominus Jesus‘ cum digna obe- diencia et subieccione et cum tremula confessione maiestatis Jesu crucifixi iuxta illud 1. Cor. 122): „Nemo potest dicere Dominus Jesus, nisi in spiritu sancto“. Sed bene toto corde et plene cum omni obediencia et subieccione et tremula confessione possunts) dicere „dominus papa, dominus episcopus, dominus rexh), dominus patri- archa vel dominus cardinalis“. Sed hoc totum est ob respectum diviciarum ipsorumi) glorie atque potestatis, quam timent et vene- rantur plus quam dominum Jesum Christum. Et idem est iudiciumk) de inordinata subieccione religiosorum in ypocrisi laborancium ad suos pseudopatres per avariciam excecatos. Unde quemadmodum iustusl) Mardocheus timuit, ne honorem dei transferret ad dominum hominem,m) et nequaquam adorare voluit preter deum suum et neque pro superbia et contumelia aut alique glorie cupiditate fecit, ut adoraret Aman superbissimum, ut patet Hest. 13: quanto magis nos clerici universi timere debemus, ne in preponderancia et inordinata et nimia ac excessiva venera- cione superbissimorum prelatorum sc. paparum, cardinalium") et ceterorum honorem domini nostri Jesu Christi transferamus ad ho- mines, sive dum paremus inter ipsoso) sive dum occurrimus ipsis obviam cum processionibus et cantu cum universoque apparatu maiorem reverenciam eis exhibendo quam divinissimo corpori Jesu Christi.P Hoc enim esset apostotare a deo suo et derelinquereq 1 128a 1) Janov IV 233 před předchozím. — 2) v. 3. a) B: etc. que ibidem sequuntur. — b) B: omnis talis. — c) Tak oba rukopisy, asi místo: potentatibus. — d) A: pauperes. — e) BC timor et reve- rencia. — f) BC: plene, digne et in veritate. g) B: possum. — h) C etc. — i) A vynech., B ipsorumque. — k) A vynech. — 1) C: olim iustus. — m) BC jen: ad dominum. — n) B ještě: episcoporum, patriarcharum. — o) BC: coram ipsis. — p) A vynech. — q) BC: relinquerere. (423)
pulus gentilis ad suum regem gentilem et econverso habet respectum sive affectum, contra preceptum summi dei Mat. 20 dicentis: „Reges gencium dominantur eorum et qui potestatem habent super eos, bene- fici vocantur. Non autem ita erit inter vos“a). Solum enim talis b) amor, timor vel respectus exhibetur potencialibus“), qui habent potestatem ipsis dare vel auferre divicias vel honores. Si autem potentes eorum depauperarentur et quoad figuram seculi miserid) efficerentur, sic quod nec per se nec per alios possint prodesse suis subditis vel nocere, statim omnis reverenciae) atque obediencia ad predictos superiores in hiis cupidis sacerdotibus et clericis prout et in laicis deperiret et succederet abieccio et contemptus. Ideo tales clerici non!) possunt digne et plene et in veritatef) dicere ,dominus Jesus‘ cum digna obe- diencia et subieccione et cum tremula confessione maiestatis Jesu crucifixi iuxta illud 1. Cor. 122): „Nemo potest dicere Dominus Jesus, nisi in spiritu sancto“. Sed bene toto corde et plene cum omni obediencia et subieccione et tremula confessione possunts) dicere „dominus papa, dominus episcopus, dominus rexh), dominus patri- archa vel dominus cardinalis“. Sed hoc totum est ob respectum diviciarum ipsorumi) glorie atque potestatis, quam timent et vene- rantur plus quam dominum Jesum Christum. Et idem est iudiciumk) de inordinata subieccione religiosorum in ypocrisi laborancium ad suos pseudopatres per avariciam excecatos. Unde quemadmodum iustusl) Mardocheus timuit, ne honorem dei transferret ad dominum hominem,m) et nequaquam adorare voluit preter deum suum et neque pro superbia et contumelia aut alique glorie cupiditate fecit, ut adoraret Aman superbissimum, ut patet Hest. 13: quanto magis nos clerici universi timere debemus, ne in preponderancia et inordinata et nimia ac excessiva venera- cione superbissimorum prelatorum sc. paparum, cardinalium") et ceterorum honorem domini nostri Jesu Christi transferamus ad ho- mines, sive dum paremus inter ipsoso) sive dum occurrimus ipsis obviam cum processionibus et cantu cum universoque apparatu maiorem reverenciam eis exhibendo quam divinissimo corpori Jesu Christi.P Hoc enim esset apostotare a deo suo et derelinquereq 1 128a 1) Janov IV 233 před předchozím. — 2) v. 3. a) B: etc. que ibidem sequuntur. — b) B: omnis talis. — c) Tak oba rukopisy, asi místo: potentatibus. — d) A: pauperes. — e) BC timor et reve- rencia. — f) BC: plene, digne et in veritate. g) B: possum. — h) C etc. — i) A vynech., B ipsorumque. — k) A vynech. — 1) C: olim iustus. — m) BC jen: ad dominum. — n) B ještě: episcoporum, patriarcharum. — o) BC: coram ipsis. — p) A vynech. — q) BC: relinquerere. (423)
Strana 422
antiquum dierum1) et colere novos recentesque deos, quos non co- luerunt patres nostri2) plantatores ecclesie primitive. Et patet ex omnibus predictis, quarea) virtus sive potencia cleri velut manus3) dextera in corpore ecclesie in tantum sit debilitata et inbecillis facta, quia postquam se convertit ad divicias et gloriam seculi sollicite tenendas, inquirendas,b) multiplicandas, tunc eisc) occu- pata reliquit operari opus suum proprium sibi debitum et sibi a do- mino Jesud ardue commendatum, puta diligentem curam de salute animarum, in tantum ut dum decem opera perficit in temporalibus per prius turpis lucri gracia, tunc post vix unum interim et inbecil- liter facit opus sibi debitum pro salute animarum, et illud adhuc non facit misera manus nisi conducta pro mercede et comodo temporali. Et ergo ex quo hec misera et infidelis manus dextera corporise) ec- clesie reliquit opus suum proprium tam ardue sibi commendatum, non mirum quod reliquit eam ille, qui robur et potestatem sibi tota- literf) influebat fontaliter, eo quod obedivit voci antiqui serpentis continue sibi suadentis et dicentis: „Hec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me,“ que fuerunt verbas) in principio thematis preas- sumpta. In quibus quidem verbis tria clero proponuntur a dya- bolo: Primo enim ei proponiturh) obiectum delectabile ad concupis- cendum excitativum demonstrando „hec omnia“: Hec inquit omnia 1) dabo tibi, si cadens adoraverisk) me. Secundo proponitur clero me- dium ad vanam spem vehementer allectivum et hoc in falsa pro- missione dicens: „tibi dabo“. Tercio proponitur finale intentum eiusdem) cleri mortificativum et hoc in blasphemam) ydolatrie ser- vitute, dum dicit; „Si cades et adoraveris me". Dico ergo primo, quod in verbis premissis primo propo- nitur a dyabolo clero obiectum delectabile ad concupis- cendum excitativum. Nam paulatim et successive spiritus apostaticus in arte decipiendi zophistica ab inicio viarum domini seductor peritissimus omnem splendorem et pulcritudinem seculi, divicias, delicias et gloriam inpressit et inprimit nostre virtuti yma- ginative valde fragili vel corrupte, in qua velut in speculo quodam contemplemur ymagines seculi vanitatum easque concupiscamus et in eis delectemur velut in falsis ydolis et quasi in facie comptarum 1) Dan. 7, 9; 13, 22. — 2) Deut. 32, 17. — 3) Janev II 238. a) A qualiter, v B opraveno: quare. — b) A vynech. — c) C: circa eas. — d) A: Jesu Christo. — e) Všecky rukopisy: corpori. — f) C vynech. g) A dále: etc. — h) B: proponitur ab eo, C: proponitur ei ab eo. — i) A: eciam, BC vynech. — k) A: cades et adoraveris. — 1) A: eius, B: eis. — m) A: blasphemia. (424)
antiquum dierum1) et colere novos recentesque deos, quos non co- luerunt patres nostri2) plantatores ecclesie primitive. Et patet ex omnibus predictis, quarea) virtus sive potencia cleri velut manus3) dextera in corpore ecclesie in tantum sit debilitata et inbecillis facta, quia postquam se convertit ad divicias et gloriam seculi sollicite tenendas, inquirendas,b) multiplicandas, tunc eisc) occu- pata reliquit operari opus suum proprium sibi debitum et sibi a do- mino Jesud ardue commendatum, puta diligentem curam de salute animarum, in tantum ut dum decem opera perficit in temporalibus per prius turpis lucri gracia, tunc post vix unum interim et inbecil- liter facit opus sibi debitum pro salute animarum, et illud adhuc non facit misera manus nisi conducta pro mercede et comodo temporali. Et ergo ex quo hec misera et infidelis manus dextera corporise) ec- clesie reliquit opus suum proprium tam ardue sibi commendatum, non mirum quod reliquit eam ille, qui robur et potestatem sibi tota- literf) influebat fontaliter, eo quod obedivit voci antiqui serpentis continue sibi suadentis et dicentis: „Hec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me,“ que fuerunt verbas) in principio thematis preas- sumpta. In quibus quidem verbis tria clero proponuntur a dya- bolo: Primo enim ei proponiturh) obiectum delectabile ad concupis- cendum excitativum demonstrando „hec omnia“: Hec inquit omnia 1) dabo tibi, si cadens adoraverisk) me. Secundo proponitur clero me- dium ad vanam spem vehementer allectivum et hoc in falsa pro- missione dicens: „tibi dabo“. Tercio proponitur finale intentum eiusdem) cleri mortificativum et hoc in blasphemam) ydolatrie ser- vitute, dum dicit; „Si cades et adoraveris me". Dico ergo primo, quod in verbis premissis primo propo- nitur a dyabolo clero obiectum delectabile ad concupis- cendum excitativum. Nam paulatim et successive spiritus apostaticus in arte decipiendi zophistica ab inicio viarum domini seductor peritissimus omnem splendorem et pulcritudinem seculi, divicias, delicias et gloriam inpressit et inprimit nostre virtuti yma- ginative valde fragili vel corrupte, in qua velut in speculo quodam contemplemur ymagines seculi vanitatum easque concupiscamus et in eis delectemur velut in falsis ydolis et quasi in facie comptarum 1) Dan. 7, 9; 13, 22. — 2) Deut. 32, 17. — 3) Janev II 238. a) A qualiter, v B opraveno: quare. — b) A vynech. — c) C: circa eas. — d) A: Jesu Christo. — e) Všecky rukopisy: corpori. — f) C vynech. g) A dále: etc. — h) B: proponitur ab eo, C: proponitur ei ab eo. — i) A: eciam, BC vynech. — k) A: cades et adoraveris. — 1) A: eius, B: eis. — m) A: blasphemia. (424)
Strana 423
meretricum. Et ne hoc appetere et in eis delectari videatur nobis malum, ingessit nobis infinitas persuasiones apparentes secundum sapienciam carnis et doctrinas hominum exquisitas et allegaciones multiplices habentes racionem boni edificii, quibus sic nosa) cecavit nimis seductorie et operte et quemadmodum serpens Ewam corrupit et fecit nos infinitum numerum stultorum.1) Ideo tales2) spiritum Jesu non habentes derelicti sunt in statu suorum na- turalium, que in cuncupiscencia sunt vulnerata et corrupta, et ergo neque sciunt neque possunt quidquam amare per karitatem i. e. motum amoris/ a spiritu sancto per reflexionem a primo respectu dei, sed omnia que amant, amant per cupiditatem solum naturaliter i. e. in- cipiendo motum amoris a seipso ut animalia bruta et in hiis corrum- puntur. De quibus dicit s. Judas in sua canonica: „Hii quecunque ignorant blasphemant“ i. e. eos qui amant Christum Jesum virtute spiritus sancti, „quecunque autem naturaliter tamquam bruta animalia norunt, in hiis corrumpuntur" i. e. in amore naturali infecto et mo- tibus eius illicitis. Quapropter spiritus3) mendacii in clero sic carnali et corrupto magis habet aptam materiam ad opus suum et ad suam inpressionem inclinatamb) magis quam spiritus veritatis, qui de celo prospiciens super filios hominum, ut videat si est homo quisquam intelligens aut requirens deum et ecce „omnes declinaverunt, simul sibi inutiles facti sunt“; ymmo spiritus domini ad modum columbe«) ipsius Noe tempore sicut ferebatur, sic et fertur iam super aquas multas i. e. populos multos querens pedem ponere et requiescere ali- cubi et presertim in clero, sed heu minime invenit vel vix raro, quia diluvium peccatorum et habundancia iniquitatis iam hiis novissimis temporibus et periculosissimis nimis inundaverunt et sanguis sangui- nem tetigit et omnis caro corrupit viam suam. Et hoc de primo. Dixi secundo, quod secundo proponitur a dyabolo me- dium ad vanam spem vehementer allectivum et hoc in falsa promissione, cum dicit: tibi dabo. Sicut enim olym anti- quus serpens callidus4) primis parentibus false promittebat multa ad vanam spemd) habendam et contraria evenerunt: sic nunc pater mendacii5) dyabolus in suis falsis promissionibus ad habendum vanam spem in caducis rebus et transitoriis. Ecce enim primis parentibus olym false promittebat vite longevitatem et perpetuitatem 128 1) Eccl. 1, 15. — 2) Janov I 207. — 3) Janov I 21 n. — 4) Apok. 12, 9; 29, 2. — 5) Jan 8, 44. a) Psáno non. — b) B: pressionem inpregnatam, C: ad suam inclinatus inpressionem. — c) Psáno: tube. — d) A vynech: vehementer — vanam spem. (425)
meretricum. Et ne hoc appetere et in eis delectari videatur nobis malum, ingessit nobis infinitas persuasiones apparentes secundum sapienciam carnis et doctrinas hominum exquisitas et allegaciones multiplices habentes racionem boni edificii, quibus sic nosa) cecavit nimis seductorie et operte et quemadmodum serpens Ewam corrupit et fecit nos infinitum numerum stultorum.1) Ideo tales2) spiritum Jesu non habentes derelicti sunt in statu suorum na- turalium, que in cuncupiscencia sunt vulnerata et corrupta, et ergo neque sciunt neque possunt quidquam amare per karitatem i. e. motum amoris/ a spiritu sancto per reflexionem a primo respectu dei, sed omnia que amant, amant per cupiditatem solum naturaliter i. e. in- cipiendo motum amoris a seipso ut animalia bruta et in hiis corrum- puntur. De quibus dicit s. Judas in sua canonica: „Hii quecunque ignorant blasphemant“ i. e. eos qui amant Christum Jesum virtute spiritus sancti, „quecunque autem naturaliter tamquam bruta animalia norunt, in hiis corrumpuntur" i. e. in amore naturali infecto et mo- tibus eius illicitis. Quapropter spiritus3) mendacii in clero sic carnali et corrupto magis habet aptam materiam ad opus suum et ad suam inpressionem inclinatamb) magis quam spiritus veritatis, qui de celo prospiciens super filios hominum, ut videat si est homo quisquam intelligens aut requirens deum et ecce „omnes declinaverunt, simul sibi inutiles facti sunt“; ymmo spiritus domini ad modum columbe«) ipsius Noe tempore sicut ferebatur, sic et fertur iam super aquas multas i. e. populos multos querens pedem ponere et requiescere ali- cubi et presertim in clero, sed heu minime invenit vel vix raro, quia diluvium peccatorum et habundancia iniquitatis iam hiis novissimis temporibus et periculosissimis nimis inundaverunt et sanguis sangui- nem tetigit et omnis caro corrupit viam suam. Et hoc de primo. Dixi secundo, quod secundo proponitur a dyabolo me- dium ad vanam spem vehementer allectivum et hoc in falsa promissione, cum dicit: tibi dabo. Sicut enim olym anti- quus serpens callidus4) primis parentibus false promittebat multa ad vanam spemd) habendam et contraria evenerunt: sic nunc pater mendacii5) dyabolus in suis falsis promissionibus ad habendum vanam spem in caducis rebus et transitoriis. Ecce enim primis parentibus olym false promittebat vite longevitatem et perpetuitatem 128 1) Eccl. 1, 15. — 2) Janov I 207. — 3) Janov I 21 n. — 4) Apok. 12, 9; 29, 2. — 5) Jan 8, 44. a) Psáno non. — b) B: pressionem inpregnatam, C: ad suam inclinatus inpressionem. — c) Psáno: tube. — d) A vynech: vehementer — vanam spem. (425)
Strana 424
129a dicens:1) „Nequaquam moriemini“, ut patet Gen. 3, sed econtrario induxit heu necessitatem moriendi, secundo false suasit potencie libertatem dicens: „Eritis sicut dii“, contra quod induxit servitutis vilitatem, tercio promittebat sciencie universalitatem dicens: „Scietis a) bonum et malum“, et superinduxit nequiter multiplicis ignorancie ce- citatem. Sic adhuc et nunc altitudo sathane swadet et promittit nobis false delicias, nonnisi intendens inducere finaliter miserias, ut patet de divite epulone Luc. XVI, promittit cupitasb) divicias et subinfert paupertatis penurias iuxta illud Apok. 32): „Dicis quia dives sum et locupletatus et nullius egeo et nescis quia tu es miser et miserabilis, pauper, cecus et nudus“, promittit false glo- riam seculi et honorem et inducit confusionem iuxta illud ad Philip. 33): „Quorum finis interitus, quorum deus venter est et gloria in confusione eorum, quoniam terrena sapiunt“. Tantum de secundo. Tercio proponitur a dyabolo ipsi clero finale intentum sub premissis diu occultatum, cleri nocentissime mortificativum, dum subiungit dicens: „Si cadens adoraveris me“. Hoc autem est periculosissimus casus cleri in blasphemam ) ydolatrie servitutem. Qui in excelsum seculi*) ambiciosed) erigitur, necesse est ut deo huius seculi substernatur, eo quod secundum b. Ambrosiume) super Beati inmaculati in ambicione et in avaricia ante ei ipse subicitur, qui alios vult subditos habere iuxta illud Luc. 14b) „Omnis qui se exaltat humiliabitur". Ubi queso perpendendum est, quod omne illud, quod unusquisque nostrumf) plus appreciat, dili- git, timet vel veneratur quam dominum Jesum Christum, hoc erit eig) deus eius; et omneh) quod est in animo hominis commorans i) quod plus et principalius movet hominem ad cogitandum, delectan- dum et extra opere exequendum plus quam dominus Jesus Christus, hoc est in mente eius quasi in templo dei horrendumk) et abhomi- nabile ydolum depictum, quod in templo dei extollitur supra Christum. Et quia clerici huius triplicis generis, ut iam supra visum est, plus appréciant et amant divicias et delicias et gloriam seculi quam dominum Jesum Christum cum sua vita tota paupere et penali et per hoc in animo plus moventur ad cogitandum, delectandum et omne opus ad extra exequendum quam amore Christi Jesu et ob- servancia sue legis ad contemptum seculi: ideo consequens est, 1) Gen. 3, 4 n. — 2) v. 17. — 3) v. 19. — 4) Migne P. L. 15 col. 1375. — 5) II. Kor. 4, 4. — 6) v. 11. a) BC: eritis scientes. — b) A: cupiditas. — c) AB: blasphemiam. — d) B: ambicione. — e) C: Jeronimum. - f) B: vestrum. — g) BC: hoc est. — h) C: omne illud. — i) B: commorantis. — k) C: horribile. (426)
129a dicens:1) „Nequaquam moriemini“, ut patet Gen. 3, sed econtrario induxit heu necessitatem moriendi, secundo false suasit potencie libertatem dicens: „Eritis sicut dii“, contra quod induxit servitutis vilitatem, tercio promittebat sciencie universalitatem dicens: „Scietis a) bonum et malum“, et superinduxit nequiter multiplicis ignorancie ce- citatem. Sic adhuc et nunc altitudo sathane swadet et promittit nobis false delicias, nonnisi intendens inducere finaliter miserias, ut patet de divite epulone Luc. XVI, promittit cupitasb) divicias et subinfert paupertatis penurias iuxta illud Apok. 32): „Dicis quia dives sum et locupletatus et nullius egeo et nescis quia tu es miser et miserabilis, pauper, cecus et nudus“, promittit false glo- riam seculi et honorem et inducit confusionem iuxta illud ad Philip. 33): „Quorum finis interitus, quorum deus venter est et gloria in confusione eorum, quoniam terrena sapiunt“. Tantum de secundo. Tercio proponitur a dyabolo ipsi clero finale intentum sub premissis diu occultatum, cleri nocentissime mortificativum, dum subiungit dicens: „Si cadens adoraveris me“. Hoc autem est periculosissimus casus cleri in blasphemam ) ydolatrie servitutem. Qui in excelsum seculi*) ambiciosed) erigitur, necesse est ut deo huius seculi substernatur, eo quod secundum b. Ambrosiume) super Beati inmaculati in ambicione et in avaricia ante ei ipse subicitur, qui alios vult subditos habere iuxta illud Luc. 14b) „Omnis qui se exaltat humiliabitur". Ubi queso perpendendum est, quod omne illud, quod unusquisque nostrumf) plus appreciat, dili- git, timet vel veneratur quam dominum Jesum Christum, hoc erit eig) deus eius; et omneh) quod est in animo hominis commorans i) quod plus et principalius movet hominem ad cogitandum, delectan- dum et extra opere exequendum plus quam dominus Jesus Christus, hoc est in mente eius quasi in templo dei horrendumk) et abhomi- nabile ydolum depictum, quod in templo dei extollitur supra Christum. Et quia clerici huius triplicis generis, ut iam supra visum est, plus appréciant et amant divicias et delicias et gloriam seculi quam dominum Jesum Christum cum sua vita tota paupere et penali et per hoc in animo plus moventur ad cogitandum, delectandum et omne opus ad extra exequendum quam amore Christi Jesu et ob- servancia sue legis ad contemptum seculi: ideo consequens est, 1) Gen. 3, 4 n. — 2) v. 17. — 3) v. 19. — 4) Migne P. L. 15 col. 1375. — 5) II. Kor. 4, 4. — 6) v. 11. a) BC: eritis scientes. — b) A: cupiditas. — c) AB: blasphemiam. — d) B: ambicione. — e) C: Jeronimum. - f) B: vestrum. — g) BC: hoc est. — h) C: omne illud. — i) B: commorantis. — k) C: horribile. (426)
Strana 425
quoda) omnes tales clérici et sacerdotes sunt cultores ydolorum secundum Hugonem1) super illo Dan. 3 Benedicite sa- cerdotes domini domino, propter hoc quod secundum suam malam conversacionem et pravam doctrinam sacrificant animas suas et suorum subditorum deo huius seculi easque trahunt ad hec eadem ydola, post que abierunt, dicuntur sacerdotes vel pontifices ydolo- rum; ymolaverunt enim filios suos et filias suas demoniis et non deo. Secundum racionem autem qua innituntur iniquo mamone plus quam Christo Jesu et sue vite, dicuntur sacerdotes Dagon, de quibus scriptum est 1. Reg. 5. cap. Dagon enim interpretatur piscis iniquus vel piscis meroris et significat mamona iniquitatis. per quod velut per spinas verbum dei suffocatur in clericis, licet fallaciter in diviciisb) supra Christum extollantur. Sed propter deli- cias carnis clerici tales, quorum deus venter est2), sunt sacerdo- tes Baal, quod interpretatur devorans, de quibus habetur 3. Reg. 10. Tercio propter gloriam seculi et honores, ad quos nimium aspirant, obliti de humilitateb) domini Jesu Christi, sunt sacerdotes excel- sorum, de quibus habetur 3. Reg 13. Ibi enim dicitur, quod „qui- cunque volebat implebat manus Jeroboam et fiebat sacerdos ex- celsorum3)“ et propter hanc causam peccavit domus Jeroboam et eversa est et deleta de superficie terre. Unde sicut olym Rachel uxor ipsius Jacob furata est ydola Laban et abscondit ea subter«) stramenta cameli4), clerus cupidus modernus, qui deberet esse et non est fidelis sponsa Christi Jesu, furatur supradicta ydola huius seculi i. e. coloratissime pro se usurpat,/ (non enim sine gravi causa dixit salvator de talibus Joh. 105): „Omnes quotquot venerunt sunt fures et latrones“) et abscondit ea subter stramenta cameli i. e. sub pretextum meritorii operis et laboris. Propter quam causam brachium seculare velut alter Laban persequitur clerum cupidum, sua volens ydola rehabere. Unde timenda est nobis clericis sentencia, quam tulit Jacob dicens ad Laban ibidem Gen. 316): „Apud quemcunque inveneris deos tuos, a Laban necetur coram fratribus nostris“. Contra quosd) di- cit propheta in Ps.7): „Confundantur omnes qui adorant sculptilia et qui gloriantur in simulacris suis.“ Et merito tales clerici con- fundenture), quia velut olym alter Aron opere fusorio fecerunt sibi vitulum conflatilem, licet confiteantur se nosse deum, in facto 129b 1) Není mezi spisy Hugovými u Migne P. L. 175. — 2) Filip. 3, 19. — 3) v. 33. — 4) Gen. 31, 34. — 5) v. 8. — 6) v. 32. — 7) Z. 96, 7. a) A: ut. — b) A vynech. — c) A: super. — d) A: quod. — e) BC: confunduntur. (427)
quoda) omnes tales clérici et sacerdotes sunt cultores ydolorum secundum Hugonem1) super illo Dan. 3 Benedicite sa- cerdotes domini domino, propter hoc quod secundum suam malam conversacionem et pravam doctrinam sacrificant animas suas et suorum subditorum deo huius seculi easque trahunt ad hec eadem ydola, post que abierunt, dicuntur sacerdotes vel pontifices ydolo- rum; ymolaverunt enim filios suos et filias suas demoniis et non deo. Secundum racionem autem qua innituntur iniquo mamone plus quam Christo Jesu et sue vite, dicuntur sacerdotes Dagon, de quibus scriptum est 1. Reg. 5. cap. Dagon enim interpretatur piscis iniquus vel piscis meroris et significat mamona iniquitatis. per quod velut per spinas verbum dei suffocatur in clericis, licet fallaciter in diviciisb) supra Christum extollantur. Sed propter deli- cias carnis clerici tales, quorum deus venter est2), sunt sacerdo- tes Baal, quod interpretatur devorans, de quibus habetur 3. Reg. 10. Tercio propter gloriam seculi et honores, ad quos nimium aspirant, obliti de humilitateb) domini Jesu Christi, sunt sacerdotes excel- sorum, de quibus habetur 3. Reg 13. Ibi enim dicitur, quod „qui- cunque volebat implebat manus Jeroboam et fiebat sacerdos ex- celsorum3)“ et propter hanc causam peccavit domus Jeroboam et eversa est et deleta de superficie terre. Unde sicut olym Rachel uxor ipsius Jacob furata est ydola Laban et abscondit ea subter«) stramenta cameli4), clerus cupidus modernus, qui deberet esse et non est fidelis sponsa Christi Jesu, furatur supradicta ydola huius seculi i. e. coloratissime pro se usurpat,/ (non enim sine gravi causa dixit salvator de talibus Joh. 105): „Omnes quotquot venerunt sunt fures et latrones“) et abscondit ea subter stramenta cameli i. e. sub pretextum meritorii operis et laboris. Propter quam causam brachium seculare velut alter Laban persequitur clerum cupidum, sua volens ydola rehabere. Unde timenda est nobis clericis sentencia, quam tulit Jacob dicens ad Laban ibidem Gen. 316): „Apud quemcunque inveneris deos tuos, a Laban necetur coram fratribus nostris“. Contra quosd) di- cit propheta in Ps.7): „Confundantur omnes qui adorant sculptilia et qui gloriantur in simulacris suis.“ Et merito tales clerici con- fundenture), quia velut olym alter Aron opere fusorio fecerunt sibi vitulum conflatilem, licet confiteantur se nosse deum, in facto 129b 1) Není mezi spisy Hugovými u Migne P. L. 175. — 2) Filip. 3, 19. — 3) v. 33. — 4) Gen. 31, 34. — 5) v. 8. — 6) v. 32. — 7) Z. 96, 7. a) A: ut. — b) A vynech. — c) A: super. — d) A: quod. — e) BC: confunduntur. (427)
Strana 426
tamen negantes,1) dum dicunt cum residuo populo2) : „Hii sunt dii tui Israhel qui te eduxerunt de Egipto“, ut mistice scriptura notat, EX. 32. Qui ergo habet sapienciam, intelligat ad quid deduxit nos cupiditas, ad quid transfiguravit nos operacio astutissimi sathane, ut fere in toto clero, tam magnis quam pusillis, sit tam horrenda abhominacionis desolacioa) et summa plus quam credi potest, de qua dicit salvator Mat. 243): Cum videritis abhominacionem desolacionis,b) que dicta est a Da- niele propheta, stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed heu non est qui ex nobis intelligat hec propter nimiam sollicitudinem seculi et crapulam, per que cecavit nos deus huius seculi.4) O ocultas) igitur altitudo sathane, quis te poterit digne detegere, quis te valebit corrigere vel increpare! O nostra ypocrisis, quid tibi faciemus! Et si domino cooperante sciremus et vellemus, quis crederet auditui nostroô)! Nam si exteriora in clero, que in con- spectud) hominum sunt, aspicimus, ecce omnia pulera, honesta et munda, religiosa, splendida, forcia, omnem domus dei decorem pre- tendencia, religiosa, sapiencia et sciencia magisterii decorata. Si autem prevaricatores revertuntur ad cor,7) intuse) reperiuntur omnia mortua et deserta solum abhominacionis et desolacionis continencia horrorem. Ecce similitudo reptilium et animalium abhominacio uni- versa ut ydola domus Israhel depicta sunt1) in circuitu,s) ut pro- phetatum est Ezech. 8, et Dan. 11 pertinenter ad propositum pro- phetatur9): „Impii“, inquit scriptura, „in testamentum simulabunt fraudulenter". Propter quod corrupto iudicio hominum non iudicemus nos, sed revertamur ad cor prevaricatores et recto iudicio iudicemus1o) nos, non declinantes ad excusaciones in peccatis,11) et abiciamus ydola12) prefata et deos alienos et convertamur ad dominum in toto corde13) unumque deum adoremus in spiritu et veritate14) dominum Jesum crucifixum, cui sit honor et gloria et imperium in secula seculorum. Amen. 1) Tit. 1, 16. — 2) Ex. 32, 4. — 3) v. 15. — 4) II. Kor. 4, 4. — 5) Janov IV, 111. — 6) Is. 53, 1. — 7) Is. 46, 8. — 8) Janov právě to místo Ez. vykládá. — 9) v. 32. — 10) Z. 57, 2. — 11) Ž. 140, 4. — 12) Jud. 10. 16; Is. 2, 20; 31, 7. — 13) Joel 2, 12. — 14) Jan 4, 23. a) B: desolacionis abhominacio, C: abhominacionis desolacionis. b)B zas: abhominacionis desolacionem. — c) A vynech: Sed heu ..: intelligat. — d) B: prospectu. — e) A: cor mentis. — f) A sint, B: sunt sicut. (428)
tamen negantes,1) dum dicunt cum residuo populo2) : „Hii sunt dii tui Israhel qui te eduxerunt de Egipto“, ut mistice scriptura notat, EX. 32. Qui ergo habet sapienciam, intelligat ad quid deduxit nos cupiditas, ad quid transfiguravit nos operacio astutissimi sathane, ut fere in toto clero, tam magnis quam pusillis, sit tam horrenda abhominacionis desolacioa) et summa plus quam credi potest, de qua dicit salvator Mat. 243): Cum videritis abhominacionem desolacionis,b) que dicta est a Da- niele propheta, stantem in loco sancto, qui legit intelligat“. Sed heu non est qui ex nobis intelligat hec propter nimiam sollicitudinem seculi et crapulam, per que cecavit nos deus huius seculi.4) O ocultas) igitur altitudo sathane, quis te poterit digne detegere, quis te valebit corrigere vel increpare! O nostra ypocrisis, quid tibi faciemus! Et si domino cooperante sciremus et vellemus, quis crederet auditui nostroô)! Nam si exteriora in clero, que in con- spectud) hominum sunt, aspicimus, ecce omnia pulera, honesta et munda, religiosa, splendida, forcia, omnem domus dei decorem pre- tendencia, religiosa, sapiencia et sciencia magisterii decorata. Si autem prevaricatores revertuntur ad cor,7) intuse) reperiuntur omnia mortua et deserta solum abhominacionis et desolacionis continencia horrorem. Ecce similitudo reptilium et animalium abhominacio uni- versa ut ydola domus Israhel depicta sunt1) in circuitu,s) ut pro- phetatum est Ezech. 8, et Dan. 11 pertinenter ad propositum pro- phetatur9): „Impii“, inquit scriptura, „in testamentum simulabunt fraudulenter". Propter quod corrupto iudicio hominum non iudicemus nos, sed revertamur ad cor prevaricatores et recto iudicio iudicemus1o) nos, non declinantes ad excusaciones in peccatis,11) et abiciamus ydola12) prefata et deos alienos et convertamur ad dominum in toto corde13) unumque deum adoremus in spiritu et veritate14) dominum Jesum crucifixum, cui sit honor et gloria et imperium in secula seculorum. Amen. 1) Tit. 1, 16. — 2) Ex. 32, 4. — 3) v. 15. — 4) II. Kor. 4, 4. — 5) Janov IV, 111. — 6) Is. 53, 1. — 7) Is. 46, 8. — 8) Janov právě to místo Ez. vykládá. — 9) v. 32. — 10) Z. 57, 2. — 11) Ž. 140, 4. — 12) Jud. 10. 16; Is. 2, 20; 31, 7. — 13) Joel 2, 12. — 14) Jan 4, 23. a) B: desolacionis abhominacio, C: abhominacionis desolacionis. b)B zas: abhominacionis desolacionem. — c) A vynech: Sed heu ..: intelligat. — d) B: prospectu. — e) A: cor mentis. — f) A sint, B: sunt sicut. (428)
Strana 427
XVI. Husův spis „De chorea“. V Literární činnosti M. Jana Husi uvádí Flajšhans mezi latinskými spisy Husovými na str. 103 n. „Sermo contra cori- zantes“. Původství Husovo, praví, doporučují některé shody s Výkladem a dosvědčuje rkp. univ. praž. VII H 18, kde je spis ten připsán Husovi. Tehdy znal Flajšhans dílo to pouze ve dvou rukopisech: v uvedeném pražském a ve víd. dv. 4916. Potom nalezl je v několika rukopisech kapit. knih. praž.1) a uve- řejnil je2) ve Věstníku Ak. 1902 str. 752—756 parallelně s českým musejním traktátem „O tanci“3), poslaném paní nějaké, ačkoliv souvislosti obou spisů nepozorovati. Ale spis, jejž tu vydal Flajšhans, — není to kázání — není Husův. Shody s Výkladem nic nedokazují, 4) údaj pak rukopisu VII H 18 jest pozdní — teprve z r. 1472, a proti němu jsou stará souhlasná svědectví rukopisů jiných, jež autorem jmenují jasně Konráda z Valdhús. Mimo rukopis lvovský č. 414, jehož svědectví Flajšhans na m. uv. sám připomíná, odbývaje je po- známkou, že jest tam spis datován do r. 1389 a Konrád že zemřel dříve5), jest to ještě rukopis brněnského arch. zemsk. č. 339, kde má traktát subskript: Explicit sermo de corea a do- mino Conrado Prage compilatus, a dva rukopisy mni- 1) D 19, D 50, O 10. V rkp. O 71 fol. 2b—5a jest asi spis druhý. První určil Flajšh. také v univ. I F 13. 2) Z rkp. D 50, ale s četnými chybami. 3) Z rkp. mus. IV H 8. 2 fol. 71a nn. 4) Ta místa o tanci ve Výkladu, i citát ze sv. Augustina, jsou z Viklefa. 5) Je to asi datum, kdy písař traktát psal, nebo kdy psána byla před- loha, z níž jej přejal, tedy právě důkaz, že jest traktát předhusovský. „Studie a texty.“ (429) 6
XVI. Husův spis „De chorea“. V Literární činnosti M. Jana Husi uvádí Flajšhans mezi latinskými spisy Husovými na str. 103 n. „Sermo contra cori- zantes“. Původství Husovo, praví, doporučují některé shody s Výkladem a dosvědčuje rkp. univ. praž. VII H 18, kde je spis ten připsán Husovi. Tehdy znal Flajšhans dílo to pouze ve dvou rukopisech: v uvedeném pražském a ve víd. dv. 4916. Potom nalezl je v několika rukopisech kapit. knih. praž.1) a uve- řejnil je2) ve Věstníku Ak. 1902 str. 752—756 parallelně s českým musejním traktátem „O tanci“3), poslaném paní nějaké, ačkoliv souvislosti obou spisů nepozorovati. Ale spis, jejž tu vydal Flajšhans, — není to kázání — není Husův. Shody s Výkladem nic nedokazují, 4) údaj pak rukopisu VII H 18 jest pozdní — teprve z r. 1472, a proti němu jsou stará souhlasná svědectví rukopisů jiných, jež autorem jmenují jasně Konráda z Valdhús. Mimo rukopis lvovský č. 414, jehož svědectví Flajšhans na m. uv. sám připomíná, odbývaje je po- známkou, že jest tam spis datován do r. 1389 a Konrád že zemřel dříve5), jest to ještě rukopis brněnského arch. zemsk. č. 339, kde má traktát subskript: Explicit sermo de corea a do- mino Conrado Prage compilatus, a dva rukopisy mni- 1) D 19, D 50, O 10. V rkp. O 71 fol. 2b—5a jest asi spis druhý. První určil Flajšh. také v univ. I F 13. 2) Z rkp. D 50, ale s četnými chybami. 3) Z rkp. mus. IV H 8. 2 fol. 71a nn. 4) Ta místa o tanci ve Výkladu, i citát ze sv. Augustina, jsou z Viklefa. 5) Je to asi datum, kdy písař traktát psal, nebo kdy psána byla před- loha, z níž jej přejal, tedy právě důkaz, že jest traktát předhusovský. „Studie a texty.“ (429) 6
Strana 428
chovské, totiž 18405, kde na fol. 239, a 18544, kde na fol. 219 jest Chunradi de Walthausen Detestacio choree. Tato třil) svědectví rukopisná, vespolek naprosto nezávislá, nedovolují, tuším, pochybovati, že autorem spisu Flajšhansem uveřejněného jest Waldhauser. Ale nelze upříti, že spis s osobností Husovou souvisí. Hus, jak víme, shledával a opisoval neb dával si opisovati materiál, vhodný k poučení a mravnímu povznesení lidu, kde jej našel. A traktát Konrádův hodil se mu znamenitě; vždyť tanec, třebas byl sám sebou poměrně nevinný, poskytoval skutečně mnoho pří- ležitosti ke hříchu, již kazatel, pečující o mravní blaho lidu, měl za svou povinnost odstraniti, a Konrád tepe ta mravní úskali tance tak případně2)! Opsal si tedy Hus Konrádův spis a použí- val ho i při své práci, literární i kazatelské. Tím si vysvětlíme, že jest často mezi jinými spisy Husovými a že byl později Hu- sovi i přičten. Ale s tím se Hus nespokojil. Nebyl zvyklý přejímati cizí práci mechanicky. Že byl spis Konrádův všelijak měněn, takže jsou téměř v každém rukopise variantý, není sice asi dílo Hu- sovo, nýbrž inteligentních písařů, kteří si jej přizpůsobovali, ale Hus jej rozmnožil novými doklady z Písma a Otců, přejav ovšem do svých vývodův i části z Konráda, tak že vznikl zrovna nový traktát „de chorea“, jenž jest někdy v rukopisech spojen s Kon- rádovým. Tak v pražsk. univ. IV G 15 jest na fol. 82ta — 841a traktát totožný s Flajšhansovým, potom však na fol. 84la—852a traktát druhý. Podobně v rkp. téže knihovny X D 1 (fol. 871b—882a a 892a—902b). Mimo to samotný druhý traktát našel jsem v ruko- pisech ví d. knih. dv. 4280 na fol. 4b —6b a 4550 na fol. 159b — 162a a mnichov. 7567 na fol. 1791a—180 a3). “. Že jest Husův, soudím z toho, že jest v českém spisku „O tanci“, jejž v Sebraných spisech M. J. Husi V. 4—6 jako Husův uveřejnil Flajšhans a jehož první díl jest zjevně pouhý 1) neboť mnichovská mohou býti na sobě závislá. 2) Arci přestřeluje, ale to jest již chyba mravokárců, že neznají míry. S toho hlediska nutno historikovi hleděti i na mravokárné útoky kazatelů na kněžstvo. 3) Spis Konrádův určil jsem ještě v rkp. budyšín. VIII° 8 fol. 97 a — 99b a mikulov. II 24 fol. 284a — 287a. Ale jeden nebo druhý tají se jistě ještě v řadě různých traktátů de chorea — určiti toho nelze leč prohlédnutím ruko- pisů, protože inc. a expl. je tu úplně nespolehlivé; zvláště začátek „Corea est circulus“ jest zrovna stereotypní. (430)
chovské, totiž 18405, kde na fol. 239, a 18544, kde na fol. 219 jest Chunradi de Walthausen Detestacio choree. Tato třil) svědectví rukopisná, vespolek naprosto nezávislá, nedovolují, tuším, pochybovati, že autorem spisu Flajšhansem uveřejněného jest Waldhauser. Ale nelze upříti, že spis s osobností Husovou souvisí. Hus, jak víme, shledával a opisoval neb dával si opisovati materiál, vhodný k poučení a mravnímu povznesení lidu, kde jej našel. A traktát Konrádův hodil se mu znamenitě; vždyť tanec, třebas byl sám sebou poměrně nevinný, poskytoval skutečně mnoho pří- ležitosti ke hříchu, již kazatel, pečující o mravní blaho lidu, měl za svou povinnost odstraniti, a Konrád tepe ta mravní úskali tance tak případně2)! Opsal si tedy Hus Konrádův spis a použí- val ho i při své práci, literární i kazatelské. Tím si vysvětlíme, že jest často mezi jinými spisy Husovými a že byl později Hu- sovi i přičten. Ale s tím se Hus nespokojil. Nebyl zvyklý přejímati cizí práci mechanicky. Že byl spis Konrádův všelijak měněn, takže jsou téměř v každém rukopise variantý, není sice asi dílo Hu- sovo, nýbrž inteligentních písařů, kteří si jej přizpůsobovali, ale Hus jej rozmnožil novými doklady z Písma a Otců, přejav ovšem do svých vývodův i části z Konráda, tak že vznikl zrovna nový traktát „de chorea“, jenž jest někdy v rukopisech spojen s Kon- rádovým. Tak v pražsk. univ. IV G 15 jest na fol. 82ta — 841a traktát totožný s Flajšhansovým, potom však na fol. 84la—852a traktát druhý. Podobně v rkp. téže knihovny X D 1 (fol. 871b—882a a 892a—902b). Mimo to samotný druhý traktát našel jsem v ruko- pisech ví d. knih. dv. 4280 na fol. 4b —6b a 4550 na fol. 159b — 162a a mnichov. 7567 na fol. 1791a—180 a3). “. Že jest Husův, soudím z toho, že jest v českém spisku „O tanci“, jejž v Sebraných spisech M. J. Husi V. 4—6 jako Husův uveřejnil Flajšhans a jehož první díl jest zjevně pouhý 1) neboť mnichovská mohou býti na sobě závislá. 2) Arci přestřeluje, ale to jest již chyba mravokárců, že neznají míry. S toho hlediska nutno historikovi hleděti i na mravokárné útoky kazatelů na kněžstvo. 3) Spis Konrádův určil jsem ještě v rkp. budyšín. VIII° 8 fol. 97 a — 99b a mikulov. II 24 fol. 284a — 287a. Ale jeden nebo druhý tají se jistě ještě v řadě různých traktátů de chorea — určiti toho nelze leč prohlédnutím ruko- pisů, protože inc. a expl. je tu úplně nespolehlivé; zvláště začátek „Corea est circulus“ jest zrovna stereotypní. (430)
Strana 429
překlad z Konráda, částečně přeložen v díle druhém1); 2) z vý- roků Bernardových, jehož Hus tak rád používal a z nichž jeden jest ve třetím díle jmenovaného spisku českého, a 3) z toho, že tradice, připisující traktát „De chorea“ Husovi, má pravděpo- dobně nějaký reální podklad. Hus začíná několika citáty, hlavně ze sv Augustina, uka- zuje pak, kterak tanec dává příležitost ke hříchu, zvláště hříchu smilstva, rozvádí, jak při tanci hřeší krokem, šatem (osmerý způsob), dotekem, zrakem a sluchem, a uvádí osm svědectví z Písma a Otců proti tanci. Na konci jest ještě: „Item corizantes peccant contra omnia sacramenta“, ale to již neprovedeno. Začátek jest týž jako u traktátu Konrádova: „Corea est cir- culus“, konec jest různý2). Třebas spisek „De chorea“ nemá v literární činnosti Husově zvláštního významu, zasluhuje přece, aby jako památka na — starší patrně — sběratelskou práci Husovu byl uveřejněn. [Mgri Joh. Hus De corea.3) 84 1a Corea est circulus, cuius centrum est dyabolus, astantes vero sunt laquei infernales. Augustinus in de decem cordis: Melius esset, ut femine eorum lanas carperent quam tota die in coreis suis inpudice assisterent. Crisostomus: Ubi saltacio, ibi dyabolus; neque enim deus ad hoc pedes nobis dedit, ut cum camelis saltemus, sed ut cum angelis choros faciamus. In saltibus sectantur demones et exultant ministri demonum. Augustinus: Et nescit misér homo,a) quia quot saltus facit in chorea, tot passibus appropinquat ad in/ ferna. Si enim 841b choree dampnabiles sunt in nupciis, quid ergob) in primis missis, quid in conviviis et in locis suspectis, quid in prostibulis et tabernis? 1) Český spisek mohl by tak býti dokladem, že spojení obou traktátů jest dílo Husovo. 2) Ve dvou rukopisech pražsk. a mnichov.: „iudicio condempnati sunt“, ale to jest konec přídavku, jenž část traktátu opakuje. Ve víd. 4550 jest expl.: studeant penitere. 3) Z rkp. pražsk. univ. knih. IV G 15 col. s kod. téže knih. X D 1. a) A nemá. — b) B: igitur. (431) 6*
překlad z Konráda, částečně přeložen v díle druhém1); 2) z vý- roků Bernardových, jehož Hus tak rád používal a z nichž jeden jest ve třetím díle jmenovaného spisku českého, a 3) z toho, že tradice, připisující traktát „De chorea“ Husovi, má pravděpo- dobně nějaký reální podklad. Hus začíná několika citáty, hlavně ze sv Augustina, uka- zuje pak, kterak tanec dává příležitost ke hříchu, zvláště hříchu smilstva, rozvádí, jak při tanci hřeší krokem, šatem (osmerý způsob), dotekem, zrakem a sluchem, a uvádí osm svědectví z Písma a Otců proti tanci. Na konci jest ještě: „Item corizantes peccant contra omnia sacramenta“, ale to již neprovedeno. Začátek jest týž jako u traktátu Konrádova: „Corea est cir- culus“, konec jest různý2). Třebas spisek „De chorea“ nemá v literární činnosti Husově zvláštního významu, zasluhuje přece, aby jako památka na — starší patrně — sběratelskou práci Husovu byl uveřejněn. [Mgri Joh. Hus De corea.3) 84 1a Corea est circulus, cuius centrum est dyabolus, astantes vero sunt laquei infernales. Augustinus in de decem cordis: Melius esset, ut femine eorum lanas carperent quam tota die in coreis suis inpudice assisterent. Crisostomus: Ubi saltacio, ibi dyabolus; neque enim deus ad hoc pedes nobis dedit, ut cum camelis saltemus, sed ut cum angelis choros faciamus. In saltibus sectantur demones et exultant ministri demonum. Augustinus: Et nescit misér homo,a) quia quot saltus facit in chorea, tot passibus appropinquat ad in/ ferna. Si enim 841b choree dampnabiles sunt in nupciis, quid ergob) in primis missis, quid in conviviis et in locis suspectis, quid in prostibulis et tabernis? 1) Český spisek mohl by tak býti dokladem, že spojení obou traktátů jest dílo Husovo. 2) Ve dvou rukopisech pražsk. a mnichov.: „iudicio condempnati sunt“, ale to jest konec přídavku, jenž část traktátu opakuje. Ve víd. 4550 jest expl.: studeant penitere. 3) Z rkp. pražsk. univ. knih. IV G 15 col. s kod. téže knih. X D 1. a) A nemá. — b) B: igitur. (431) 6*
Strana 430
842b Augustinusa): Melius estb) fodere vel arare festivis diebus quam cum feminis saltare canendo in coreis. Item Augustinus«): Non licet in civitate Christi permittere coream. Itemd) Augustinus: Qui mala vult in cras semper cras crastinat in cras. Justum est, ut qui dum penitere potuit, noluit penitere, cum vellet, non possit. Hec furiosae) choors f): usura, furta, rapina interimunt nos, vix contra sunt medicine. Item corea prestat occasionem luxurie. Patet de Dina Gen. 34, que exivit, ut videret extraneas mulieres et deflorata est a Sichem. Item Judic. ult. rapuerunt uxores de hiis, qui ducebant choros. Unde quod luxuria sit finis choree, patet ex facto; nam quando sponsam volunt primo ad lectum sponsi deducere, tunc corizant et de corea ipsam ad lectum ducunt. Unde Pariziensis dicit in De viciis: Tribus modis peccatur in coreag) sc. tactu, visu et colloquio.1) Idem: Peccant in corea gressu, ornatu, tactu, visu et auditu. Primo gressu, nullum enim gressum faciunt, qui non superbia mensuretur. Unde Ys. III1): Filie Syon pedibus suis composito gradu incedunt; Ez. XXV2): Pro ! eo quod plausisti manu, percus- sisti pede, gavisa es ex toto affectu, terra Israel filia Syon, ecce ego extendam manum meam super te. Unde in corea utitur dyabolus mulieribus sicut usus fuit Balaam ad decipiendum filios Israel (Num. XIX). Unde secundum Bernhardum non est conformior derisio Christi pendentis in cruce quam hominis corizantis. Nam Christus caput ibi incli- navit sub corona spinea, corisans vero dirigit caput sub corona florida. Christus pedes in cruce composuit, corizans per modum crucis distendit similiter et pedes. Christus non potuit se movere, corizans in corea non potest quiescere. Christus in omnibus mem- bris in cruce paciebatur, corizans in omnibus delectatur. Christus in cruce sitivit salutem animarum, corizans sitit dampnacionem earum animarum, qui luxuria vult eas destruere. Christus in cruce voce magna clamavit dicens: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum, corizans vero non vult tunc animam suam domino committere. Unde bene corizantes sunt similes blasphematoribus illis, qui dicebant: Uach qui destruis templum dei, descende nunc de cruce. 1) v. 16. — 2) v. 6, 7. a) B: idem. — b) A: est magis fodere festis. — c)B: idem, A: Et idem Aug. — d) B: idem. — e) A: furia. — f) = cohors. — g) B: peccant qui in corea saltant. — h) B: colloquiis. (432)
842b Augustinusa): Melius estb) fodere vel arare festivis diebus quam cum feminis saltare canendo in coreis. Item Augustinus«): Non licet in civitate Christi permittere coream. Itemd) Augustinus: Qui mala vult in cras semper cras crastinat in cras. Justum est, ut qui dum penitere potuit, noluit penitere, cum vellet, non possit. Hec furiosae) choors f): usura, furta, rapina interimunt nos, vix contra sunt medicine. Item corea prestat occasionem luxurie. Patet de Dina Gen. 34, que exivit, ut videret extraneas mulieres et deflorata est a Sichem. Item Judic. ult. rapuerunt uxores de hiis, qui ducebant choros. Unde quod luxuria sit finis choree, patet ex facto; nam quando sponsam volunt primo ad lectum sponsi deducere, tunc corizant et de corea ipsam ad lectum ducunt. Unde Pariziensis dicit in De viciis: Tribus modis peccatur in coreag) sc. tactu, visu et colloquio.1) Idem: Peccant in corea gressu, ornatu, tactu, visu et auditu. Primo gressu, nullum enim gressum faciunt, qui non superbia mensuretur. Unde Ys. III1): Filie Syon pedibus suis composito gradu incedunt; Ez. XXV2): Pro ! eo quod plausisti manu, percus- sisti pede, gavisa es ex toto affectu, terra Israel filia Syon, ecce ego extendam manum meam super te. Unde in corea utitur dyabolus mulieribus sicut usus fuit Balaam ad decipiendum filios Israel (Num. XIX). Unde secundum Bernhardum non est conformior derisio Christi pendentis in cruce quam hominis corizantis. Nam Christus caput ibi incli- navit sub corona spinea, corisans vero dirigit caput sub corona florida. Christus pedes in cruce composuit, corizans per modum crucis distendit similiter et pedes. Christus non potuit se movere, corizans in corea non potest quiescere. Christus in omnibus mem- bris in cruce paciebatur, corizans in omnibus delectatur. Christus in cruce sitivit salutem animarum, corizans sitit dampnacionem earum animarum, qui luxuria vult eas destruere. Christus in cruce voce magna clamavit dicens: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum, corizans vero non vult tunc animam suam domino committere. Unde bene corizantes sunt similes blasphematoribus illis, qui dicebant: Uach qui destruis templum dei, descende nunc de cruce. 1) v. 16. — 2) v. 6, 7. a) B: idem. — b) A: est magis fodere festis. — c)B: idem, A: Et idem Aug. — d) B: idem. — e) A: furia. — f) = cohors. — g) B: peccant qui in corea saltant. — h) B: colloquiis. (432)
Strana 431
Unde corea est processio dyaboli et hinc est quod tendit ad sinistram manum1). Et quoad hoc dicit Augustinus: Quot saltus pestilencie fecisti, tot passibus ad inferos descendisti. Ecce quomodo peccant gressu! Ornatu peccant in/ crinibus et in vestitu. Unde primo 842b cor intuencium attrahunt; secundo in vestitu superbiunt; tercio pauperiores despiciunt; quarto ad concupiscendum taliaa) accen- dunt; quint ob) quia alias mulieres querulas et molestas suis ma- ritis efficiunt, quia non habent similia; sexto si similia a maritis habere non possunt, per peccatum aliunde ea habere volunt; septimo quia vestimenta male consumunt; octavo quia per vestem preciosam et incisam nocent communitati. Tactu qualiter peccant in coreis, manus comprimendo, ubera tangendo et sic de aliis, que turpe est — inquit apostolus — enumerarec) Visu qualiter peccant, iterum multe sunt circumstancie. Similiter et auditu. Unde audientes iuvenes mulieres similiter virgines sonitum coree vel cantum, currunt ad coreas, inde cum veniunt, litigant cum maritis, parentibus vel dominabus, iurant male, laborem eciam negligunt et in reditu sepius corrumpuntur. Bernhardus in persona Christi dicit: Respice in me, Chri- stiane. In te crinale, in me corona spinea; tu manus extendis in corea, ego autem in cruce; tu in corea pedem pedi preponis, ego autem pedem supra pedem in cruce pono; tu habes delectacionem in corde tuo, meum autem latus lancea est perforatum. Et ideo dicitd) Augustinus: Melius est diebus dominicis araree) et terram fodere quam coream ducere. Item Ex. XXXII cum appropinquasset Moyses ad castraf), vidit I vitulum et coreas et iratus est valde et confregit tabulas et assumptis filiis Levi interfecit tria milia (et alia litera habet viginti tria milias) hominum. Nisi fuisset gravissimum peccatum, Moyses mitissimus hominum nunquam hanc vindictam sumpsisset in eis grandem. Tercium testimonium peccati huius est: Nam saltatrix fecit amputare caput Johannis Baptiste. Quartum testimonium habetur Ez. XXV: Pro eo quod plausisti manu etc. 85 1a 1) Z Konráda. a) B: ad concupiscenciam. — b) B celé „quinto“ vynech. — c) B: enar- rare a vynech. inquit ap. — d) A nemá. — e) A etc. ut supra. — f) B: descen- dens de monte. — g) B jen: viginti tria milia. (433)
Unde corea est processio dyaboli et hinc est quod tendit ad sinistram manum1). Et quoad hoc dicit Augustinus: Quot saltus pestilencie fecisti, tot passibus ad inferos descendisti. Ecce quomodo peccant gressu! Ornatu peccant in/ crinibus et in vestitu. Unde primo 842b cor intuencium attrahunt; secundo in vestitu superbiunt; tercio pauperiores despiciunt; quarto ad concupiscendum taliaa) accen- dunt; quint ob) quia alias mulieres querulas et molestas suis ma- ritis efficiunt, quia non habent similia; sexto si similia a maritis habere non possunt, per peccatum aliunde ea habere volunt; septimo quia vestimenta male consumunt; octavo quia per vestem preciosam et incisam nocent communitati. Tactu qualiter peccant in coreis, manus comprimendo, ubera tangendo et sic de aliis, que turpe est — inquit apostolus — enumerarec) Visu qualiter peccant, iterum multe sunt circumstancie. Similiter et auditu. Unde audientes iuvenes mulieres similiter virgines sonitum coree vel cantum, currunt ad coreas, inde cum veniunt, litigant cum maritis, parentibus vel dominabus, iurant male, laborem eciam negligunt et in reditu sepius corrumpuntur. Bernhardus in persona Christi dicit: Respice in me, Chri- stiane. In te crinale, in me corona spinea; tu manus extendis in corea, ego autem in cruce; tu in corea pedem pedi preponis, ego autem pedem supra pedem in cruce pono; tu habes delectacionem in corde tuo, meum autem latus lancea est perforatum. Et ideo dicitd) Augustinus: Melius est diebus dominicis araree) et terram fodere quam coream ducere. Item Ex. XXXII cum appropinquasset Moyses ad castraf), vidit I vitulum et coreas et iratus est valde et confregit tabulas et assumptis filiis Levi interfecit tria milia (et alia litera habet viginti tria milias) hominum. Nisi fuisset gravissimum peccatum, Moyses mitissimus hominum nunquam hanc vindictam sumpsisset in eis grandem. Tercium testimonium peccati huius est: Nam saltatrix fecit amputare caput Johannis Baptiste. Quartum testimonium habetur Ez. XXV: Pro eo quod plausisti manu etc. 85 1a 1) Z Konráda. a) B: ad concupiscenciam. — b) B celé „quinto“ vynech. — c) B: enar- rare a vynech. inquit ap. — d) A nemá. — e) A etc. ut supra. — f) B: descen- dens de monte. — g) B jen: viginti tria milia. (433)
Strana 432
851b 852a Quintum testimonium, sicut dicit Augustinus: Omnis motus peculiaris passusa) est in profundum inferni. Sextum est id, quod refert b. Gregorius in Dyal. de quadam sorore, cui Maria in infirmitate apparuit, puellas plurimas in vestibus albis ei ostendit. Dum autem eam preterire voluisset, ista volens eas sequi assurrexit et gravata non valebat. Cumque clamasset: „iuvate me vobiscum abire“, cui Maria: „Non potes nobiscum ire". „Quare?“ Respondit Maria: „Quia mundanis astas choreis et verba inutilia fundis et colloquiis inutilibus frueris cum amasiis tuis.“ Que cum petisset veniam, respondit Maria:/ „Post quadra- ginta dies veniam et te mecum ducam; penitenciam hiis diebus age.“ Ecce huic astanti contradixit Maria et eam sprevit, quia coree astabat. Quid dicetur de actu corizantibus et alios provocantibus et [que] palpare se inpudice permittunt et aspectus malos exercent! Septimum testimonium habetur Apok. IX,1) quod fumus putei abissi sicut fumus fornacis magne ascendit et obscuratus est sol et aer et de fumo locuste exierunt in terram. Quod sic intelligitur: Fumus iste est fetor et ardor luxurie, que obscurat solem i. e. cetum sacerdo- tum, quorum est illuminare, eciam aerem i. e. cetum contemplati- vorum. De quo exierunt locuste i. e. cantatrices coree, se non regentes racione, et sic sol i. e. intellectus vel racio et aer i. e. affectus boni est obscuratus, quoniamb) sic more bestiarum vitame) ducunt. Et similes equis in similitudine locustarum vidit s. Joh. aptis ad prelium sc. quoad ornatum mulierum; et in capitibus earum tamquam corone, quod dictum est de crinalibus et aliis, que habent causa mundani gaudii; et facies earum quasi hominum — patenter habetur quod hec materia ad coream sonat. Octavum testimoniumd) Bernhardi: In corea tot dya- bolus habet gladios, quot sunt ibi pulcre mulieres et iste gladius ex omni/ parte dividit. Ibi preparacio ad coream est acucies dy- aboli, exacuitur ille gladius, cum pulcritudo adaugetur, sed sepius pallida et febricitans a fatuis pulcra creditur. Quod figuratum est in una virgine quam conversus unus vidit splendidam a parte an- teriori, sed conspecto dorso vidit in ea serpentes, bufones et scor- piones. Et quomodo homo non incenderetur a tot faculis dyaboli, cum ab una vix separatur et utiname) non incensus! Unde dya- bolus utitur mulieribus in corea quasi armis potencioribus. Hanc enim misit contra Jobf), contra David, Sampsonem et Salomonem, 1) v. 2 n. Příklad je z Konráda. — a) Rkpp.: latus. — b) A: qui. — c) B: luxuriam. — d) A: octavo. — e) A: nociva. — f, B ještě contra Thobiam. (434)
851b 852a Quintum testimonium, sicut dicit Augustinus: Omnis motus peculiaris passusa) est in profundum inferni. Sextum est id, quod refert b. Gregorius in Dyal. de quadam sorore, cui Maria in infirmitate apparuit, puellas plurimas in vestibus albis ei ostendit. Dum autem eam preterire voluisset, ista volens eas sequi assurrexit et gravata non valebat. Cumque clamasset: „iuvate me vobiscum abire“, cui Maria: „Non potes nobiscum ire". „Quare?“ Respondit Maria: „Quia mundanis astas choreis et verba inutilia fundis et colloquiis inutilibus frueris cum amasiis tuis.“ Que cum petisset veniam, respondit Maria:/ „Post quadra- ginta dies veniam et te mecum ducam; penitenciam hiis diebus age.“ Ecce huic astanti contradixit Maria et eam sprevit, quia coree astabat. Quid dicetur de actu corizantibus et alios provocantibus et [que] palpare se inpudice permittunt et aspectus malos exercent! Septimum testimonium habetur Apok. IX,1) quod fumus putei abissi sicut fumus fornacis magne ascendit et obscuratus est sol et aer et de fumo locuste exierunt in terram. Quod sic intelligitur: Fumus iste est fetor et ardor luxurie, que obscurat solem i. e. cetum sacerdo- tum, quorum est illuminare, eciam aerem i. e. cetum contemplati- vorum. De quo exierunt locuste i. e. cantatrices coree, se non regentes racione, et sic sol i. e. intellectus vel racio et aer i. e. affectus boni est obscuratus, quoniamb) sic more bestiarum vitame) ducunt. Et similes equis in similitudine locustarum vidit s. Joh. aptis ad prelium sc. quoad ornatum mulierum; et in capitibus earum tamquam corone, quod dictum est de crinalibus et aliis, que habent causa mundani gaudii; et facies earum quasi hominum — patenter habetur quod hec materia ad coream sonat. Octavum testimoniumd) Bernhardi: In corea tot dya- bolus habet gladios, quot sunt ibi pulcre mulieres et iste gladius ex omni/ parte dividit. Ibi preparacio ad coream est acucies dy- aboli, exacuitur ille gladius, cum pulcritudo adaugetur, sed sepius pallida et febricitans a fatuis pulcra creditur. Quod figuratum est in una virgine quam conversus unus vidit splendidam a parte an- teriori, sed conspecto dorso vidit in ea serpentes, bufones et scor- piones. Et quomodo homo non incenderetur a tot faculis dyaboli, cum ab una vix separatur et utiname) non incensus! Unde dya- bolus utitur mulieribus in corea quasi armis potencioribus. Hanc enim misit contra Jobf), contra David, Sampsonem et Salomonem, 1) v. 2 n. Příklad je z Konráda. — a) Rkpp.: latus. — b) A: qui. — c) B: luxuriam. — d) A: octavo. — e) A: nociva. — f, B ještě contra Thobiam. (434)
Strana 433
et sic temptat ibi dyabolus tactu per manus tante suavitatis et per ostensionem pulcritudinis. Ideo nulli sanctorum deserviunt, qui coreas ducunt, ymo omnibus contumeliam faciunt. Hec Bern- hardus. Quod probatur sic: quia prohibitus est labor omnis, qui non est ad honorem dei et sanctorum eius, sic ab opposito nunquam concessus est eis labor, qui fit in contumeliam dei et sanctorum eius et ad dampnum proximi. Item corizantes peccant contra omnia sacramenta et contra omnia precepta dei,a) ut faciliter deduci posset dato uno peccato, quod committitur in corea, quia illud transgressio sequitur omnium preceptorum dei. Unde de corearum saltatricibus et can- tatricibus et cantatoribus dicitur Job 211): Tenent tympanum et cit- haram et gaudent ad sonitum organi, ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descenderunt; ponens preteritum racione certitudinis dicit: descenderunt, quia descensus corisancium est ad inferna, nisi dolorose studeant penitere. Et sic est finis. Amen. 1) v. 12 n. a) Tak B a vid. 4550, z něhož (162a) jest konec. AB a mnich. 7567 mají dále znova: peccant gressu, ornatu, potom cantu a zde citují také Job 21, kon- číce: De quo Gen.: Omnes capilli (!) eorum iudicio condempnati sunt. Ve víd. dv. 4916 jest na fol. 69b 70a konec traktátu Konrádova zpracován jinak, na- šemu spisu značně podobně, na konci pak jest překlad citátu z Is. a za ním: „A takové všecky budú plakati a truchliti věčně bez skonání. Běda ubožky vám, běda většie těm, ješto vám toho povolují! Mním, že chytrú řečí sě nevymluvie. A co toho bude tento ma- sopust etc. Žel buď bohu milému. To jsou asi slova Husova. (435)
et sic temptat ibi dyabolus tactu per manus tante suavitatis et per ostensionem pulcritudinis. Ideo nulli sanctorum deserviunt, qui coreas ducunt, ymo omnibus contumeliam faciunt. Hec Bern- hardus. Quod probatur sic: quia prohibitus est labor omnis, qui non est ad honorem dei et sanctorum eius, sic ab opposito nunquam concessus est eis labor, qui fit in contumeliam dei et sanctorum eius et ad dampnum proximi. Item corizantes peccant contra omnia sacramenta et contra omnia precepta dei,a) ut faciliter deduci posset dato uno peccato, quod committitur in corea, quia illud transgressio sequitur omnium preceptorum dei. Unde de corearum saltatricibus et can- tatricibus et cantatoribus dicitur Job 211): Tenent tympanum et cit- haram et gaudent ad sonitum organi, ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descenderunt; ponens preteritum racione certitudinis dicit: descenderunt, quia descensus corisancium est ad inferna, nisi dolorose studeant penitere. Et sic est finis. Amen. 1) v. 12 n. a) Tak B a vid. 4550, z něhož (162a) jest konec. AB a mnich. 7567 mají dále znova: peccant gressu, ornatu, potom cantu a zde citují také Job 21, kon- číce: De quo Gen.: Omnes capilli (!) eorum iudicio condempnati sunt. Ve víd. dv. 4916 jest na fol. 69b 70a konec traktátu Konrádova zpracován jinak, na- šemu spisu značně podobně, na konci pak jest překlad citátu z Is. a za ním: „A takové všecky budú plakati a truchliti věčně bez skonání. Běda ubožky vám, běda většie těm, ješto vám toho povolují! Mním, že chytrú řečí sě nevymluvie. A co toho bude tento ma- sopust etc. Žel buď bohu milému. To jsou asi slova Husova. (435)
Strana 434
XVII. Prameny Husovy Lektury na III. knihu Sentencí. Závislost Husova na Viklefovi v posledních letech života Hu- sova jest nepochybna. Pro posouzení Husova vývoje však nutno se tázati, jak daleko do minulosti sáhá vliv Viklefův, kdy asi za- číná a jak se stupňuje. Na tu otázku nelze odpověděti leč po pro- studování Husových Lektur a kázání. Chci v té práci jíti od r. 1410 zpět a všímám si proto nejprve přednášek Husových na theologické fakultě ve školním roce 1408—1409, především tedy Lektury na III. knihu Sentencí. Husův Výklad Sentencí Lombardových zůstal při vydání na- prosto neprozkoumán ohledně pramenů. A přece jest zde použí- vání pramenů mnohem pravděpodobnější než jinde. Nemělť bakalář vykládati dle svého, nýbrž dle osvědčeného některého mistra Kté- rého mistra tedy se přidržel Hus? Myslíme-li dle nabytých zkuše- ností na Viklefa, jsme v pokušení litovati, že se nám jeho Lek- tura nedochovala. Ale zralejší úvaha vede nás k poznání, že ztráta ta nemá pro naši otázku významu. Kdyby zajisté Hus byl Vikle- fovy Lektury používal, byla by v opisech v našich knihovnách a nebyla by se ztratila. Z toho, že jí nikde není, lze souditi, že se nedostala Husovi do rukou a zapadla v Anglii. Nutno tedy ohlédnouti se po jiných spisech Viklefových. Třetí kniha Lombardova obsahuje v 22 distinkcích christo- logii, v dalších distinkcích nauku o ctnostech a přikázá- ních. O christologii napsal Viklef zvláštní spis: „De benedicta incarnatione“, jejž vydal Harris r. 1886 v Lond. Prozkou- mal jsem tento traktát a přirovnal jej k Lektuře Husově a konsta- tuji, že Hus z něho přejal celé části doslovně. Hned questie Hu- (436)
XVII. Prameny Husovy Lektury na III. knihu Sentencí. Závislost Husova na Viklefovi v posledních letech života Hu- sova jest nepochybna. Pro posouzení Husova vývoje však nutno se tázati, jak daleko do minulosti sáhá vliv Viklefův, kdy asi za- číná a jak se stupňuje. Na tu otázku nelze odpověděti leč po pro- studování Husových Lektur a kázání. Chci v té práci jíti od r. 1410 zpět a všímám si proto nejprve přednášek Husových na theologické fakultě ve školním roce 1408—1409, především tedy Lektury na III. knihu Sentencí. Husův Výklad Sentencí Lombardových zůstal při vydání na- prosto neprozkoumán ohledně pramenů. A přece jest zde použí- vání pramenů mnohem pravděpodobnější než jinde. Nemělť bakalář vykládati dle svého, nýbrž dle osvědčeného některého mistra Kté- rého mistra tedy se přidržel Hus? Myslíme-li dle nabytých zkuše- ností na Viklefa, jsme v pokušení litovati, že se nám jeho Lek- tura nedochovala. Ale zralejší úvaha vede nás k poznání, že ztráta ta nemá pro naši otázku významu. Kdyby zajisté Hus byl Vikle- fovy Lektury používal, byla by v opisech v našich knihovnách a nebyla by se ztratila. Z toho, že jí nikde není, lze souditi, že se nedostala Husovi do rukou a zapadla v Anglii. Nutno tedy ohlédnouti se po jiných spisech Viklefových. Třetí kniha Lombardova obsahuje v 22 distinkcích christo- logii, v dalších distinkcích nauku o ctnostech a přikázá- ních. O christologii napsal Viklef zvláštní spis: „De benedicta incarnatione“, jejž vydal Harris r. 1886 v Lond. Prozkou- mal jsem tento traktát a přirovnal jej k Lektuře Husově a konsta- tuji, že Hus z něho přejal celé části doslovně. Hned questie Hu- (436)
Strana 435
sova při incepci třetí knihy má více než třetinu opsanu z Vikle- fova spisu De benedicta incarnatione. Ve druhé poznámce jest odtud véta: Unde solum faccio, qua na- tura racionalis fit deus, est incar- nacio, aSsumpcio vel ypostatica unio; et per consequens solum ydemptificacio est assumpcio. (H 379) Co näsleduje u Husa na Str. Non enim quelibet faccio, sed solum faccio, gua natura racio- nalis fit deus, est assumpcio vel ypostatica unio; et per con- . Sequens solum ydemptificacio est assumpcio. (V 148) 919 a na celé str. 380, jest u Viklefa z větší části již před úryvkem předchozím: assumere personale, de quo scriptura sacra cum sanctis docto- ribus loquitur, est duas naturas personaliter unire i. e. duas na- turas facere esse unum suppo- situm vel personam, et ideo vo- catur unio personalis. Et potest secundum tres gradus active in- telligi: Primo pro active princi- piare unionem huiusmodi ; et sic tota increata trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice verbo dei. Secundo capitur assumere stric- cius pro activa causancia uni- entis principii, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita; et Sic natura divina univit vel as- sumpsit in supposito verbi natu- ram hominis, quia fecit naturam. hominis esse eandem personam, non eandem naturam cum natura divina. Tercio ássumere perso- nale dicitur strictissime pro cau- sancia persone, que fecit natu- ram causatam sive creatam esse idem personaliter sibi ipsi; et isto modo solum verbum assum- psit hominem sive humanitatem. 1) Harris: assumere personale, de quo scriptura cum sanctis doctoribus in proposito loquitur, est duas naturas personaliter unire i. e. duas naturas facere esse unum suppositum vel personam, et ideo vocatur unio personalis. Et po- test secundum tres gradus active intelligi: Primo pro active princi- piare unionem huiusmodi ; et sic tota trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice verbo dei Secundo Striccius pro activa causancia principii) unientis, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita ; et sic natura divina univit vel assumpsit in supposito verbi na- turam hominis quia fecit natu- . ram hominis esse eandem per- sonam, non eandem naturam cum persona divina. Tercio strictis- sime dicitur assumere personale pro causancia persone, qua?) fecit naturam creatam esse idem per- Sonaliter sibi ipsi; et illo modo solum verbum :assumpsit homi- nem. principali. — 2) Harris: quia. (437)
sova při incepci třetí knihy má více než třetinu opsanu z Vikle- fova spisu De benedicta incarnatione. Ve druhé poznámce jest odtud véta: Unde solum faccio, qua na- tura racionalis fit deus, est incar- nacio, aSsumpcio vel ypostatica unio; et per consequens solum ydemptificacio est assumpcio. (H 379) Co näsleduje u Husa na Str. Non enim quelibet faccio, sed solum faccio, gua natura racio- nalis fit deus, est assumpcio vel ypostatica unio; et per con- . Sequens solum ydemptificacio est assumpcio. (V 148) 919 a na celé str. 380, jest u Viklefa z větší části již před úryvkem předchozím: assumere personale, de quo scriptura sacra cum sanctis docto- ribus loquitur, est duas naturas personaliter unire i. e. duas na- turas facere esse unum suppo- situm vel personam, et ideo vo- catur unio personalis. Et potest secundum tres gradus active in- telligi: Primo pro active princi- piare unionem huiusmodi ; et sic tota increata trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice verbo dei. Secundo capitur assumere stric- cius pro activa causancia uni- entis principii, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita; et Sic natura divina univit vel as- sumpsit in supposito verbi natu- ram hominis, quia fecit naturam. hominis esse eandem personam, non eandem naturam cum natura divina. Tercio ássumere perso- nale dicitur strictissime pro cau- sancia persone, que fecit natu- ram causatam sive creatam esse idem personaliter sibi ipsi; et isto modo solum verbum assum- psit hominem sive humanitatem. 1) Harris: assumere personale, de quo scriptura cum sanctis doctoribus in proposito loquitur, est duas naturas personaliter unire i. e. duas naturas facere esse unum suppositum vel personam, et ideo vocatur unio personalis. Et po- test secundum tres gradus active intelligi: Primo pro active princi- piare unionem huiusmodi ; et sic tota trinitas assumpsit naturam humanam, de quanto univit eam ypostatice verbo dei Secundo Striccius pro activa causancia principii) unientis, ut ipsum fiat eadem persona cum natura unita ; et sic natura divina univit vel assumpsit in supposito verbi na- turam hominis quia fecit natu- . ram hominis esse eandem per- sonam, non eandem naturam cum persona divina. Tercio strictis- sime dicitur assumere personale pro causancia persone, qua?) fecit naturam creatam esse idem per- Sonaliter sibi ipsi; et illo modo solum verbum :assumpsit homi- nem. principali. — 2) Harris: quia. (437)
Strana 436
Ex istis per modum corrella- rii est prima conclusio ista: Opor- tet assumptum solum esse crea- turam. (Omne quidem assumere est efficere ydemptitatem unius ad aliud; sed omne efficere est solum temporale — ergo cum as- sumptum non potest temporaliter prefuisse, sequitur quod assum- ptum solum oportet esse crea- turam)), quia nec alia persona . nec alia natura est Christi huma- nitas quam creatura, licet sit cre- ator, quia persona verbi, que per- sona secundum deitatem, non .se- cundum ipsam humanitatem creat omnia, Secunda conclusio per modum correllarii est ista: Non potest esse personalis assumpcio, nisi persona naturam assumpserit non personam. Oportet enim quod persona as- sumat, quia aliter non esset unio | personalis, nisi persona ydempti- ficaret sibi naturam. Et quod oportet personam assumentem naturam assumere, non personam, patet ex hoc, quia personarum personalis ydemptificacio vel na- turarum essencialis ydemptificacio est inpossibilis, cum nullum unum suppositum potest esse reliquum vel aliud nec una natura potest fieri alia. Sed sicut persone ma- xime entitatis uniuntur in Su- prema essencia vel natura, sic nature maxime distantes ydem- ptificantur in eodem supposito vel persona. ipsam creat Ex istis patet, cum nulla as- sumpcio ypostatica sit eterna, quod oportet assumptum esse solummodo creaturam, quia nec alia persona nec alia natura est Christi humanitas, licet sit creator, quia persona verbi, que secun- dum deitatem non secundum [se] omnia. Secundo patet, quod non potest esse per- sonalis assumpcio, nisi persona naturam assumpserit, non per- sonam. Oportet enim personam assu- 'mere, quia aliter non esset unio personalis, nisi persona ydem- ptificaret sibi naturam. :Et quod oportet personam assumentem na- turam assumere, non personam, patet ex hoc, quod personarum personalis ydemptificacio vel na- turarum essencialis ydemptifica- cio est inpossibilis, ut nullum unum suppositum potest esse aliud nec una natura fieri potest alia. Sed sicut persone maxime entitatis uniuntur in suprema essencia vel natura, sic nature maxime distantes ydémptificantur : in eodem supposito vel persona. 1) Snad toto v textu Viklefově vypadlo omylem propter homoioteleuton. (438)
Ex istis per modum corrella- rii est prima conclusio ista: Opor- tet assumptum solum esse crea- turam. (Omne quidem assumere est efficere ydemptitatem unius ad aliud; sed omne efficere est solum temporale — ergo cum as- sumptum non potest temporaliter prefuisse, sequitur quod assum- ptum solum oportet esse crea- turam)), quia nec alia persona . nec alia natura est Christi huma- nitas quam creatura, licet sit cre- ator, quia persona verbi, que per- sona secundum deitatem, non .se- cundum ipsam humanitatem creat omnia, Secunda conclusio per modum correllarii est ista: Non potest esse personalis assumpcio, nisi persona naturam assumpserit non personam. Oportet enim quod persona as- sumat, quia aliter non esset unio | personalis, nisi persona ydempti- ficaret sibi naturam. Et quod oportet personam assumentem naturam assumere, non personam, patet ex hoc, quia personarum personalis ydemptificacio vel na- turarum essencialis ydemptificacio est inpossibilis, cum nullum unum suppositum potest esse reliquum vel aliud nec una natura potest fieri alia. Sed sicut persone ma- xime entitatis uniuntur in Su- prema essencia vel natura, sic nature maxime distantes ydem- ptificantur in eodem supposito vel persona. ipsam creat Ex istis patet, cum nulla as- sumpcio ypostatica sit eterna, quod oportet assumptum esse solummodo creaturam, quia nec alia persona nec alia natura est Christi humanitas, licet sit creator, quia persona verbi, que secun- dum deitatem non secundum [se] omnia. Secundo patet, quod non potest esse per- sonalis assumpcio, nisi persona naturam assumpserit, non per- sonam. Oportet enim personam assu- 'mere, quia aliter non esset unio personalis, nisi persona ydem- ptificaret sibi naturam. :Et quod oportet personam assumentem na- turam assumere, non personam, patet ex hoc, quod personarum personalis ydemptificacio vel na- turarum essencialis ydemptifica- cio est inpossibilis, ut nullum unum suppositum potest esse aliud nec una natura fieri potest alia. Sed sicut persone maxime entitatis uniuntur in suprema essencia vel natura, sic nature maxime distantes ydémptificantur : in eodem supposito vel persona. 1) Snad toto v textu Viklefově vypadlo omylem propter homoioteleuton. (438)
Strana 437
Et patet 1) guod natura divina non potest primo sibi assumere naturam aliam vel personam. Patet. ex hoc, quia non potest esse alia natura vel persona quam est ab intrinseco necessario ab- .solute, et nullius talis potest fieri assumpcio. Oportet ergo náturam divinam. uniri verbo primo, non nature, quam verbum assumpsit. . Secundo patet, quod assum- pcio ypostatica nec est generacio nec conversio, nec alteracio, sed ydemptificacio, ut supra dictum est. (H 319 n.) Et patet, quod natura divina non potest primo sibi assumere naturam aliam vel personam. Patet ex hoc, quod non potest esse alia natura vel persona quam est ab intrinseco neces- sario absolute, et nullius 'talis potest esse assumpcio. Oportet . ergo naturam divinam urfiri ver- bo, non nature primo, quam as- sumpsit. Tercio patet, quod assumpcio, ypostatica unio vel incarnacio . aut quomodocunque aliter nomi- netur, non est generacio nec con- versio nec altéracio, sed ydemptifi- cacio: (V 147— 148) Nyní Hus vynechal téměr dvě strany Viklefovy a pak z něho vypsal: Tercio patet, quod non est as- sumpcio nisi substancie et per consequens nullius forme inhe- . rentis est assumpcio; ut Christus non assumpsit ypostatice se pati, mori vel ascendere, quamvis. se fecit huiusmodi, quia alias ydem- ptificaret passionem, mortem et ascensionem ypostasi verbi, quod: est inpossibile. (H 380) Et patet, quod non est as- sumpcio nisi substancie et per consequens nullius forme inhe- rentis est .assumpcio; ut Christus non assumpsit se pati, mori vel ascendere, quamvis se fecit huius- modi, quia tunc ydemptificasset passionem, mortem et ascensi- onem ypostasi verbi, sicut fecit (quoad) humanitatem, quod est inpossibile. (V 149 n.) Tato část z Viklefa jest u Husa ještě jednou v dist. V (str. 405 n), poněkud kratší. "V dist. I. nepozoruji vlivu Viklefova. ve II. dist. však jest 'z něho úryvků několik. Předně na str. 395 n.: In qua unione cavendum est, ne credatur ex humanitate et dej- tate fieri unum aggregative, ut est cumulus lapidum vel accidens et . eius subiectum. Nam unio ypo- statica, que est ydemptitas perso- nalis, facit, quod quelibet istarum Nam unio ypostatica, Oportet cavere, ne credatur ex humanitate et deitate fieri unum. aggregative, ut est cumulus lapi- dum vel accidens et subiectum. que est ydemptitas personalis, facit quod quelibet istarum trium incommu- (439)
Et patet 1) guod natura divina non potest primo sibi assumere naturam aliam vel personam. Patet. ex hoc, quia non potest esse alia natura vel persona quam est ab intrinseco necessario ab- .solute, et nullius talis potest fieri assumpcio. Oportet ergo náturam divinam. uniri verbo primo, non nature, quam verbum assumpsit. . Secundo patet, quod assum- pcio ypostatica nec est generacio nec conversio, nec alteracio, sed ydemptificacio, ut supra dictum est. (H 319 n.) Et patet, quod natura divina non potest primo sibi assumere naturam aliam vel personam. Patet ex hoc, quod non potest esse alia natura vel persona quam est ab intrinseco neces- sario absolute, et nullius 'talis potest esse assumpcio. Oportet . ergo naturam divinam urfiri ver- bo, non nature primo, quam as- sumpsit. Tercio patet, quod assumpcio, ypostatica unio vel incarnacio . aut quomodocunque aliter nomi- netur, non est generacio nec con- versio nec altéracio, sed ydemptifi- cacio: (V 147— 148) Nyní Hus vynechal téměr dvě strany Viklefovy a pak z něho vypsal: Tercio patet, quod non est as- sumpcio nisi substancie et per consequens nullius forme inhe- . rentis est assumpcio; ut Christus non assumpsit ypostatice se pati, mori vel ascendere, quamvis. se fecit huiusmodi, quia alias ydem- ptificaret passionem, mortem et ascensionem ypostasi verbi, quod: est inpossibile. (H 380) Et patet, quod non est as- sumpcio nisi substancie et per consequens nullius forme inhe- rentis est .assumpcio; ut Christus non assumpsit se pati, mori vel ascendere, quamvis se fecit huius- modi, quia tunc ydemptificasset passionem, mortem et ascensi- onem ypostasi verbi, sicut fecit (quoad) humanitatem, quod est inpossibile. (V 149 n.) Tato část z Viklefa jest u Husa ještě jednou v dist. V (str. 405 n), poněkud kratší. "V dist. I. nepozoruji vlivu Viklefova. ve II. dist. však jest 'z něho úryvků několik. Předně na str. 395 n.: In qua unione cavendum est, ne credatur ex humanitate et dej- tate fieri unum aggregative, ut est cumulus lapidum vel accidens et . eius subiectum. Nam unio ypo- statica, que est ydemptitas perso- nalis, facit, quod quelibet istarum Nam unio ypostatica, Oportet cavere, ne credatur ex humanitate et deitate fieri unum. aggregative, ut est cumulus lapi- dum vel accidens et subiectum. que est ydemptitas personalis, facit quod quelibet istarum trium incommu- (439)
Strana 438
trium naturarum incommunicanci- um est eadem persona, licet inter se nature distingwantur. Quod patet ex multis dictis sanctorum Augustini, Gregorii et Anselmi. Unde ven. Anselmus in De incarn. verbi cap. 1 dicit: ,Sicut in deo una natura est plures persone et plures persone sunt una natura: sic in Christo una persona est plure$ nature et plures nature suntuna persona. Quemadmodum pater est deus, filius.est deus, spiritus s. est deus, et non tres dii sed unus deus: ita et in Christo deus est per&ona, homo est persona, non tamen due per- sone, sed una persona.* (H. 395 n.) nicancium naturarum est plene eadem communis persona, licet inter se naturaliter distinguantur. Patet!) ex multis sanctorum testi- moniis supradictis, ut Augustini, Gregorii et Anselmi. Unde istam sentenciam colligit ven. Anselmus. in De incarn. verbi cap. Y sub his verbis: ,Sicut inquit, in deo una natura est plures persone et plures persone sunt una natura: sic in Christo una persona est plures nature et plures nature sunt una persona. Quemadmodum enim pater est deus, filius deus et spi- - ritus s. deus, et non tamen tres dii sed unus deus: ita in Christo deus est persona et homo est persona, non tamen due persone, Sed una persona.* (V 143 n.) Pak dále na str. 396 diouhy citát z listu Augustinova Volu- ,sianovi?) (V 7—8) a následující: Unde humanitas Christi conve- nit cum formis substancialibus 1. in hoc, guod faciunt subiectum non esse alicuius, sed esse ali- quid ; sic humanitas, quia verbum postquam fuit pure deitas, nunc est homo. 2. in hoc, quod est idem ypostatice cum supposito, cui advenit. Sicut generaliter que- libet forma substancialis est idem essencialiter cum subiecto forme et composito ex eisdem: sic et. humanitas Christi, cum sit eius- dem racionis cum aliis et idem personaliter verbo dei, licet ver- bum dei sit natura divina, que 1) Harris : Per totum. Convenit autem cum ceteris formis substancialibus in his tri- bus: Primo quia facit suppositum, cui advenit, esse aliud quam pre- fuit, quia postquam verbum fuit pure deitas, nunc ést homo; 2. in hoc quod est idem ypostatice cum subiecto, cui advenit. Sicut generaliter omnis forma substan- cialis est idem essencialiter vel personaliter cum subiecto forme et composito ex eisdem: sic, in- quam, ista humanitas, cum sit eiusdem racionis cum aliis et idem personaliter verbo dei, licet ver- bum commune sit natura divina, — ?) Lze tak souditi ex communiter contingentibus a z toho, Ze véta spo- jující dvě části citátu: „Et sequitur ad propositum" je také u Vikleía. (440)
trium naturarum incommunicanci- um est eadem persona, licet inter se nature distingwantur. Quod patet ex multis dictis sanctorum Augustini, Gregorii et Anselmi. Unde ven. Anselmus in De incarn. verbi cap. 1 dicit: ,Sicut in deo una natura est plures persone et plures persone sunt una natura: sic in Christo una persona est plure$ nature et plures nature suntuna persona. Quemadmodum pater est deus, filius.est deus, spiritus s. est deus, et non tres dii sed unus deus: ita et in Christo deus est per&ona, homo est persona, non tamen due per- sone, sed una persona.* (H. 395 n.) nicancium naturarum est plene eadem communis persona, licet inter se naturaliter distinguantur. Patet!) ex multis sanctorum testi- moniis supradictis, ut Augustini, Gregorii et Anselmi. Unde istam sentenciam colligit ven. Anselmus. in De incarn. verbi cap. Y sub his verbis: ,Sicut inquit, in deo una natura est plures persone et plures persone sunt una natura: sic in Christo una persona est plures nature et plures nature sunt una persona. Quemadmodum enim pater est deus, filius deus et spi- - ritus s. deus, et non tamen tres dii sed unus deus: ita in Christo deus est persona et homo est persona, non tamen due persone, Sed una persona.* (V 143 n.) Pak dále na str. 396 diouhy citát z listu Augustinova Volu- ,sianovi?) (V 7—8) a následující: Unde humanitas Christi conve- nit cum formis substancialibus 1. in hoc, guod faciunt subiectum non esse alicuius, sed esse ali- quid ; sic humanitas, quia verbum postquam fuit pure deitas, nunc est homo. 2. in hoc, quod est idem ypostatice cum supposito, cui advenit. Sicut generaliter que- libet forma substancialis est idem essencialiter cum subiecto forme et composito ex eisdem: sic et. humanitas Christi, cum sit eius- dem racionis cum aliis et idem personaliter verbo dei, licet ver- bum dei sit natura divina, que 1) Harris : Per totum. Convenit autem cum ceteris formis substancialibus in his tri- bus: Primo quia facit suppositum, cui advenit, esse aliud quam pre- fuit, quia postquam verbum fuit pure deitas, nunc ést homo; 2. in hoc quod est idem ypostatice cum subiecto, cui advenit. Sicut generaliter omnis forma substan- cialis est idem essencialiter vel personaliter cum subiecto forme et composito ex eisdem: sic, in- quam, ista humanitas, cum sit eiusdem racionis cum aliis et idem personaliter verbo dei, licet ver- bum commune sit natura divina, — ?) Lze tak souditi ex communiter contingentibus a z toho, Ze véta spo- jující dvě části citátu: „Et sequitur ad propositum" je také u Vikleía. (440)
Strana 439
non potest esse illa humanitas ... (H 396). que non potest esse illa huma- nitas . .. (V 120). Potom opisuje Hus z Viklefa, co má tento již před úryvkem předchozím: Unde dicit Augustinus in dya- logo ad Felicianum, quod huma- nitas est accidens in verbo, non quod sit res inherens, ut acciden- cia 9 generum?, cum sit preci- © pua creata substancia, nec quod Sit coeva verbo vel sicut passio naturaliter consequens ad subiec- tum, sed contingenter ex tempo- re nobis ineffabiliter inest verbo, non mutando naturam, cui adve- nit, sed formata mirabiliter, quia verbo dei ydemptificata vel ypo- statice copulata; cum secundum Augustinum I. de trin. ,talis fuit unio incarnacionis, que deum faceret. hominem et deum". Et patet ulterius, quod vene- randa Christi humanitas est forma in tribus conveniens cum formis per se in genere accidentis: Pri- mo in hoc quod presupponit na- turam, cui contingenter advenit longe priorem, 2. quod non facit naturam, cui advenit, quid vel aliud quam necessario absolute erat?) (H 397). hominem | Ideo dicit Augustinus in dia- logo ad Felicianum, quod huma- nitas est accidens verbo, non quod sit res inherens, ut accidencia novem generum, cum sit precipua creata substancia, nec quod sit coeva verbo vel sicut passio na- turaliter conseguens ad subiec- tum, sed contingenter ex tem- pore nobis ineffabiliter inest verbo, non mutando naturam, cui ad- venit, sed formata mirabiliter, guia verbo dei ydemptificata vel ypostatice copulata; cum secun- dum Augustinum I de trin: ,ta- lis fuit unio incarnacionis, que deum faceret hominem et homi- nem deum". Et patet, quod dicta humani- tas est forma in tribus conveni- ens cum formis per se in genere accidentis: Primo in hoc quod presupponit naturam, cui contin- genter advenit, longe priorem ipsa naturaliter, quia accidens presupponit creatam substanciam, quam informat. Secundo in hoc quod non facit naturam, cui ad- venit, esse qpmid vel aliud quam absolute necessario semper erat. Et tercio quod non potest esse sinesupposito verbi... (V 119 n.) Také v distinkci III. jest jeden, odstavec přejat ze spisu Viklefova: 1) Flajšhans měl číslici 9 za zkratku con ačte congenerum, český překlad . pak má: sourodych vécí (str. 329). 2) Tak! Třetí bod Viklefův Hus již neopsal! (441)
non potest esse illa humanitas ... (H 396). que non potest esse illa huma- nitas . .. (V 120). Potom opisuje Hus z Viklefa, co má tento již před úryvkem předchozím: Unde dicit Augustinus in dya- logo ad Felicianum, quod huma- nitas est accidens in verbo, non quod sit res inherens, ut acciden- cia 9 generum?, cum sit preci- © pua creata substancia, nec quod Sit coeva verbo vel sicut passio naturaliter consequens ad subiec- tum, sed contingenter ex tempo- re nobis ineffabiliter inest verbo, non mutando naturam, cui adve- nit, sed formata mirabiliter, quia verbo dei ydemptificata vel ypo- statice copulata; cum secundum Augustinum I. de trin. ,talis fuit unio incarnacionis, que deum faceret. hominem et deum". Et patet ulterius, quod vene- randa Christi humanitas est forma in tribus conveniens cum formis per se in genere accidentis: Pri- mo in hoc quod presupponit na- turam, cui contingenter advenit longe priorem, 2. quod non facit naturam, cui advenit, quid vel aliud quam necessario absolute erat?) (H 397). hominem | Ideo dicit Augustinus in dia- logo ad Felicianum, quod huma- nitas est accidens verbo, non quod sit res inherens, ut accidencia novem generum, cum sit precipua creata substancia, nec quod sit coeva verbo vel sicut passio na- turaliter conseguens ad subiec- tum, sed contingenter ex tem- pore nobis ineffabiliter inest verbo, non mutando naturam, cui ad- venit, sed formata mirabiliter, guia verbo dei ydemptificata vel ypostatice copulata; cum secun- dum Augustinum I de trin: ,ta- lis fuit unio incarnacionis, que deum faceret hominem et homi- nem deum". Et patet, quod dicta humani- tas est forma in tribus conveni- ens cum formis per se in genere accidentis: Primo in hoc quod presupponit naturam, cui contin- genter advenit, longe priorem ipsa naturaliter, quia accidens presupponit creatam substanciam, quam informat. Secundo in hoc quod non facit naturam, cui ad- venit, esse qpmid vel aliud quam absolute necessario semper erat. Et tercio quod non potest esse sinesupposito verbi... (V 119 n.) Také v distinkci III. jest jeden, odstavec přejat ze spisu Viklefova: 1) Flajšhans měl číslici 9 za zkratku con ačte congenerum, český překlad . pak má: sourodych vécí (str. 329). 2) Tak! Třetí bod Viklefův Hus již neopsal! (441)
Strana 440
Notandum, guod duplex est gra- . cia unionis: 1. increata, qua verbum voluit eternaliter humani- tatem illam sibi ypostatice copu- lare, 2. gracia est creata, qua humanitas illa est sic grata deo. Et ista gracia, licet sit natura vel origine posterior quam subiectum, quod est humanitas, non tamen est possibile, quod dicta humani- tas ipsam temporaliter precedat, sic quod mereatur graciam uni- onis, sicut Augustinus innuit En- chir. 27,. cum non sit possibile ipsam manere per instans tem- poris non assumptam (et per consequens nec non graciose u- nitam; sed quam cito instanter humanitas [est] assumpta, . tam cito instanter fuit unionis gracia). Et sicut in aliis hominibus pre- supponitur gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gracia unionis presupponitur naturaliter ad Christi meritum, etsi meritum pro instanti unionis . naturaliter consequatur. Et iste videtur esse sensus Augustini XIV. de civ. dei: ,in rebus, inquit, per tempus exortis summa gracia est, quod deus in unitate persone homini nullis precedentibus meritis copu- latur*?, non quod gracia sit me- dium in corpore vel anima colli- gans unionem, sed quia ista unio sit gracia non preventa habitu disponente. Unde illa unio, cum sit relacio racionis, ést posterius 1) Flajshans, i další jest z Augustina. 2) Harris čte: membrum. Sed notandum, quod duplex est gracia unionis: Prima incre- ata, qua verbum voluit eterna- liter humanitatem illam sibi ypo- statice copulari...; secunda au- tem est gracia creata, qua huma- nitas est sic formaliter grata deo. Et ista gracia licet sit natura vel origine posterior quam subiectum, non tamen est possibile, quod dicta humanitas temporaliter i- psam precedat,.sic quod mereatur graciam unionis, sicut Augusti- nus innuit Enchir. 29, cum non sit possibile ipsam manere per instans temporis non assumptam. Et sicut in aliis hominibus presupponitur gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gra- cia unionis presupponitur natu- raliter ad Christi meritum, etsi meritum pro instanti unionis na- turaliter consequatur. Et istum credo esse sensum Augustini XVII. de civ. dei: In rebus, inquit, per tempus exortis sum- ma gracia est, quod deus in uni- tate persone homini nullis pre- cedentibus meritis copulatur", non quod gracia sit medium?) in : corpore vel anima colligans uni- onem, sed quia ista unio sit gra- cia non preventa habitu dispo- . nente. Unde illà unio, cum sit relacio racionis, est posterius subiecta humanitate quoad génus cause materialis . . . Sed cave- atur de. prioritate temporis aut jenž se v edici nikde nepokouší určiti citátů, myslí, že (442)
Notandum, guod duplex est gra- . cia unionis: 1. increata, qua verbum voluit eternaliter humani- tatem illam sibi ypostatice copu- lare, 2. gracia est creata, qua humanitas illa est sic grata deo. Et ista gracia, licet sit natura vel origine posterior quam subiectum, quod est humanitas, non tamen est possibile, quod dicta humani- tas ipsam temporaliter precedat, sic quod mereatur graciam uni- onis, sicut Augustinus innuit En- chir. 27,. cum non sit possibile ipsam manere per instans tem- poris non assumptam (et per consequens nec non graciose u- nitam; sed quam cito instanter humanitas [est] assumpta, . tam cito instanter fuit unionis gracia). Et sicut in aliis hominibus pre- supponitur gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gracia unionis presupponitur naturaliter ad Christi meritum, etsi meritum pro instanti unionis . naturaliter consequatur. Et iste videtur esse sensus Augustini XIV. de civ. dei: ,in rebus, inquit, per tempus exortis summa gracia est, quod deus in unitate persone homini nullis precedentibus meritis copu- latur*?, non quod gracia sit me- dium in corpore vel anima colli- gans unionem, sed quia ista unio sit gracia non preventa habitu disponente. Unde illa unio, cum sit relacio racionis, ést posterius 1) Flajshans, i další jest z Augustina. 2) Harris čte: membrum. Sed notandum, quod duplex est gracia unionis: Prima incre- ata, qua verbum voluit eterna- liter humanitatem illam sibi ypo- statice copulari...; secunda au- tem est gracia creata, qua huma- nitas est sic formaliter grata deo. Et ista gracia licet sit natura vel origine posterior quam subiectum, non tamen est possibile, quod dicta humanitas temporaliter i- psam precedat,.sic quod mereatur graciam unionis, sicut Augusti- nus innuit Enchir. 29, cum non sit possibile ipsam manere per instans temporis non assumptam. Et sicut in aliis hominibus presupponitur gracia preveniens ad meritum, sic in Christo gra- cia unionis presupponitur natu- raliter ad Christi meritum, etsi meritum pro instanti unionis na- turaliter consequatur. Et istum credo esse sensum Augustini XVII. de civ. dei: In rebus, inquit, per tempus exortis sum- ma gracia est, quod deus in uni- tate persone homini nullis pre- cedentibus meritis copulatur", non quod gracia sit medium?) in : corpore vel anima colligans uni- onem, sed quia ista unio sit gra- cia non preventa habitu dispo- . nente. Unde illà unio, cum sit relacio racionis, est posterius subiecta humanitate quoad génus cause materialis . . . Sed cave- atur de. prioritate temporis aut jenž se v edici nikde nepokouší určiti citátů, myslí, že (442)
Strana 441
subiecta humanitate quoad genus cause materialis. Sed cavendum est de posterioritate temporis aut prioritate ad consequenciam, ex eo quod omnia ista pro omni tempore Christi sese mutuo conse- cuntur (H 400 n.) prioritate quoad. consequenciam, cum omnia ista pro omni tem- pore Christi se mutzo consequan- tur (V 192 n) Delší áryvek, z Viklefova De benedicta incarnatione opsany, jest zase v dist. V. část zmíněná již. při guestii incepční. "Téměř úplně z Viklefa přejata jest dist. VIII: Hic est sciendum, guod licet isti termini „hnumanitas“, „homo“, „natura humana“ idem signant, refert tamen multicubi ponere u- num vel reliquum more aliorum terminorum, quorum unus est con- cretus et alius abstractus. Con- cretum supponit aliquando pro persona personaliter vel pro na- tura simpliciter; et hinc recipit formalem predicaeionem cuius: cunque generis accidencium. Ab- stractum autem abstractive ten- tum non suscipit formaliter nisi predicacionem per se et predica- cionem secundum habitudinem abiciendo omnem formalem pre- dicacionem suppositalem, ut hu- manitas non est qualis vel quanta accidentaliter nec agit nec pati- tur, sedet vel ditatur, sed predi- :caciones respectivas recipit. Nam si humanitas esset alba, cum hu- manitas sit esse hominem, tunc esse hominem foret formaliter esse album et tunc, ut arguit philosophus, homo tunc esset albe- . do. Et patet, quomodo verbum hu- manitatem vel naturam assumpsit humanam, non personam hominis. 1) Ale kodexy A, B, C mají multicubi., Et si queritur diversitas inter illos terminos ,humanitas* et ,homo* quoad modum signifi- candi, cum licet de se mutuo predicentur, refert tamen multibi!) ponere unum vel reliquum: di- citur, quod more aliorum termi- norum, quorum unus est concre- tus aliusque abstractus, concre- tum supponit indifferenter perso- naliter pro persona vel simpliciter pro natura, et hinc recipit for- malem predicacionem cuiuscun- que generis accidentis; abstra- ctum autem abstractive tentum non suscipit formaliter nisi predi- cacionem per se et predicacionem secundum habitudinem, abiciendo omnem formalem predicacionem suppositalem, ut humanitas non est qualis aut quanta accidentaliter nec agit nec patitur, sedet vel ditatur, sed predicaciones re- spectivas recipit modo quo di-: ctum est de universalibus; ut si humanitas esset alba, cum hu- manitas sit esse hominem, tunc esse hominem foret formaliter esse album et per consequens, "ut arguit Aristoteles, homo tunc (443)
subiecta humanitate quoad genus cause materialis. Sed cavendum est de posterioritate temporis aut prioritate ad consequenciam, ex eo quod omnia ista pro omni tempore Christi sese mutuo conse- cuntur (H 400 n.) prioritate quoad. consequenciam, cum omnia ista pro omni tem- pore Christi se mutzo consequan- tur (V 192 n) Delší áryvek, z Viklefova De benedicta incarnatione opsany, jest zase v dist. V. část zmíněná již. při guestii incepční. "Téměř úplně z Viklefa přejata jest dist. VIII: Hic est sciendum, guod licet isti termini „hnumanitas“, „homo“, „natura humana“ idem signant, refert tamen multicubi ponere u- num vel reliquum more aliorum terminorum, quorum unus est con- cretus et alius abstractus. Con- cretum supponit aliquando pro persona personaliter vel pro na- tura simpliciter; et hinc recipit formalem predicaeionem cuius: cunque generis accidencium. Ab- stractum autem abstractive ten- tum non suscipit formaliter nisi predicacionem per se et predica- cionem secundum habitudinem abiciendo omnem formalem pre- dicacionem suppositalem, ut hu- manitas non est qualis vel quanta accidentaliter nec agit nec pati- tur, sedet vel ditatur, sed predi- :caciones respectivas recipit. Nam si humanitas esset alba, cum hu- manitas sit esse hominem, tunc esse hominem foret formaliter esse album et tunc, ut arguit philosophus, homo tunc esset albe- . do. Et patet, quomodo verbum hu- manitatem vel naturam assumpsit humanam, non personam hominis. 1) Ale kodexy A, B, C mají multicubi., Et si queritur diversitas inter illos terminos ,humanitas* et ,homo* quoad modum signifi- candi, cum licet de se mutuo predicentur, refert tamen multibi!) ponere unum vel reliquum: di- citur, quod more aliorum termi- norum, quorum unus est concre- tus aliusque abstractus, concre- tum supponit indifferenter perso- naliter pro persona vel simpliciter pro natura, et hinc recipit for- malem predicacionem cuiuscun- que generis accidentis; abstra- ctum autem abstractive tentum non suscipit formaliter nisi predi- cacionem per se et predicacionem secundum habitudinem, abiciendo omnem formalem predicacionem suppositalem, ut humanitas non est qualis aut quanta accidentaliter nec agit nec patitur, sedet vel ditatur, sed predicaciones re- spectivas recipit modo quo di-: ctum est de universalibus; ut si humanitas esset alba, cum hu- manitas sit esse hominem, tunc esse hominem foret formaliter esse album et per consequens, "ut arguit Aristoteles, homo tunc (443)
Strana 442
Verumtamen notandum, quod in materia de incarnacione do- ctores sancti utuntur isto termino ,humanitas* tamquam medio iater abstractum et concretum, ut Au- gustinus super Joh. omel. 19 di- cit, quod Maria humanitatem ge- nuit, que et.in cruce passa est, et in Enchir. 29: ,Illam, inquit, creaturam, quam virgo concepit et peperit, quamvis ad. solam filii; personam pertinentem, tota trinitas fecit; inseparabilia enim sunt opera trinitatis." Et indubie per illam creaturam intelligit sub- stanciam humanam, que est hu- manitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam, divinàm sc. et humanam, esse filium uni- cum dei patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis si- milibus intelligenda sunt, quod - persone verbi dei insunt huius- modi predicata secundum quod homo,) hoc est quod humanitas est medium vel causa, secundum quam predicata huiusmodi insunt, ut non haberet unde moreretur, gigneretur, temptáretur vel meri- torie pateretur et sic de aliis com- municacionibus ydyomatum, nisi assumendo naturam hominis. Nec mirum de ista transsumpcione dispari in illa materia, cum solum esset albedo. Et patet, quod ver- bum solum humanitatem vel na- turam humanam assumpsit, non personam hominis, licet secun- dum alium sensum omnis huma- nitas sit persona. Verumptamen notandum est, quod in materia de incarnacione doctores sancti utuntur isto ter- mino „humanitas* tamquam me- dio inter abstractum et concretum, ut Augustinus omel. 19 super Joh. dicit, quod Maria humani- tatem genuit, que eciam in cruce passa est, et Enchir. 29: „Illam, inquit, creaturam, quam virgo concepit et peperit, quamvis ad solam personam filii pertinentem, tota trinitas" fecit; inseparabilia enim sunt opera trinitatis. Et indubie per illam creaturam in- telligit substanciam humanam, que est humanitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam, di- vinam sc. et humanam, esse fi- lium unicum dei patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis similibus intelligenda sunt, quod persone verbi dei in- sunt huiusmodi predicata secun- dum quod homo, h. e. humanitas est medium vel causa, secundum quam predicata huiusmodi insunt, ut non haberet unde temptaretur, . gigneretur vel meritorie pateretur et sic dé aliis communicacionibus ydiomatum, nisi assumendo na- turam hominis. Nec mirum de ista. transsumpcione dispari in illa materia, cum solum verbum 1) Flajfhans zde rozdéluje vétu chybné. (444)
Verumtamen notandum, quod in materia de incarnacione do- ctores sancti utuntur isto termino ,humanitas* tamquam medio iater abstractum et concretum, ut Au- gustinus super Joh. omel. 19 di- cit, quod Maria humanitatem ge- nuit, que et.in cruce passa est, et in Enchir. 29: ,Illam, inquit, creaturam, quam virgo concepit et peperit, quamvis ad. solam filii; personam pertinentem, tota trinitas fecit; inseparabilia enim sunt opera trinitatis." Et indubie per illam creaturam intelligit sub- stanciam humanam, que est hu- manitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam, divinàm sc. et humanam, esse filium uni- cum dei patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis si- milibus intelligenda sunt, quod - persone verbi dei insunt huius- modi predicata secundum quod homo,) hoc est quod humanitas est medium vel causa, secundum quam predicata huiusmodi insunt, ut non haberet unde moreretur, gigneretur, temptáretur vel meri- torie pateretur et sic de aliis com- municacionibus ydyomatum, nisi assumendo naturam hominis. Nec mirum de ista transsumpcione dispari in illa materia, cum solum esset albedo. Et patet, quod ver- bum solum humanitatem vel na- turam humanam assumpsit, non personam hominis, licet secun- dum alium sensum omnis huma- nitas sit persona. Verumptamen notandum est, quod in materia de incarnacione doctores sancti utuntur isto ter- mino „humanitas* tamquam me- dio inter abstractum et concretum, ut Augustinus omel. 19 super Joh. dicit, quod Maria humani- tatem genuit, que eciam in cruce passa est, et Enchir. 29: „Illam, inquit, creaturam, quam virgo concepit et peperit, quamvis ad solam personam filii pertinentem, tota trinitas" fecit; inseparabilia enim sunt opera trinitatis. Et indubie per illam creaturam in- telligit substanciam humanam, que est humanitas, cum paulo ante dicit utramque substanciam, di- vinam sc. et humanam, esse fi- lium unicum dei patris. Et sic de multis similibus, que omnia cum eis similibus intelligenda sunt, quod persone verbi dei in- sunt huiusmodi predicata secun- dum quod homo, h. e. humanitas est medium vel causa, secundum quam predicata huiusmodi insunt, ut non haberet unde temptaretur, . gigneretur vel meritorie pateretur et sic dé aliis communicacionibus ydiomatum, nisi assumendo na- turam hominis. Nec mirum de ista. transsumpcione dispari in illa materia, cum solum verbum 1) Flajfhans zde rozdéluje vétu chybné. (444)
Strana 443
verbum dei sit homo per acci- dens prius persona quam homo, . cum solum illa personalitas trahit sibi naturam singularem in suam ypostasim, alie autem persone simul natura sunt cum suis for- mis singularibus. Ideo cum sic dico: , Homo passus est in cruce^, multi fideles indifferentes sunt ad intelligendum illam passionem secundum deitatem vel humani- tatem, multi autem proniores ad intelligendum hoc secundum illam naturam, secundum quam habet subsistenciam et personam. Ideo racionaliter ordinaverunt sancti specialiter in illa materia ad de- struccionem ambiguitatis huius- modi et certificacionem sentencie pertinentis, quod abstractum limitaret [ur] ad sensum exposi- tum (H 412 n.) Odpověď, již dává Hus na tura humana sit de virgine nata," chozí. V dalších pak otázkách: dei sit homo per accidens prius persona quam homo, cum solum illa personalitas trahit sibi na- turam singularem in suam ypo- stasim, alie autem persone simul nature sunt cum illis formis sin- gularibus.) Ideo cum sic dico: Homo passus est in cruce", multi fideles sunt indifferentes ad intelligendum illam passionem secundum deitatem vel humani- tatem, multi autem proniores ad intelligendum hoc secundum illam naturam, secundum quam habet subsistenciam et personam. Ideo . racionabiliter ordinarunt sancti specialiter in illa materia ad de- struccionem ambiguitatis huius- modi et certificacionem sentencie pertinentis, quod abstractum li- mitaret [ur] ad sensum expositum (V. 152—154). otázku následující: „Utrum na- jest jen applikací úvahy před- „Utrum in Christo sint due ná- tivitates, due filiaciones“ jsou opět prosté opisy z Viklefa : Et videtur ex hoc, guod sicut Christus est duplex natura, sc. divina et humana, quia verus deus et verus homo, quod habet iuxta hoc duplicem nativitatem et du- plex esse sc. esse eternum secun- dum naturam divinam et esse temporale secundum naturam hu- manam. Dicendum quod iuxta illos, qui restringunt racionem filii ad sup- positum vel personam, tunctan- tum una est filiacio in Christo, Ideo conceditur, quod Christus sicut est duplex essencia vel na- tura, sic habet duplex esse et duplicem nativitatem. Et iuxta illos,. qui restringunt racionem filii ad suppositum vel personam, tunc tantum una est filiacio in Christo, sicut tantum 1) Tak má ABC; Harris nerozuměje větě, zbytečně opravuje. 2) Tak má ABC, Harris chybně. „Studie a texty.“ (445) 7
verbum dei sit homo per acci- dens prius persona quam homo, . cum solum illa personalitas trahit sibi naturam singularem in suam ypostasim, alie autem persone simul natura sunt cum suis for- mis singularibus. Ideo cum sic dico: , Homo passus est in cruce^, multi fideles indifferentes sunt ad intelligendum illam passionem secundum deitatem vel humani- tatem, multi autem proniores ad intelligendum hoc secundum illam naturam, secundum quam habet subsistenciam et personam. Ideo racionaliter ordinaverunt sancti specialiter in illa materia ad de- struccionem ambiguitatis huius- modi et certificacionem sentencie pertinentis, quod abstractum limitaret [ur] ad sensum exposi- tum (H 412 n.) Odpověď, již dává Hus na tura humana sit de virgine nata," chozí. V dalších pak otázkách: dei sit homo per accidens prius persona quam homo, cum solum illa personalitas trahit sibi na- turam singularem in suam ypo- stasim, alie autem persone simul nature sunt cum illis formis sin- gularibus.) Ideo cum sic dico: Homo passus est in cruce", multi fideles sunt indifferentes ad intelligendum illam passionem secundum deitatem vel humani- tatem, multi autem proniores ad intelligendum hoc secundum illam naturam, secundum quam habet subsistenciam et personam. Ideo . racionabiliter ordinarunt sancti specialiter in illa materia ad de- struccionem ambiguitatis huius- modi et certificacionem sentencie pertinentis, quod abstractum li- mitaret [ur] ad sensum expositum (V. 152—154). otázku následující: „Utrum na- jest jen applikací úvahy před- „Utrum in Christo sint due ná- tivitates, due filiaciones“ jsou opět prosté opisy z Viklefa : Et videtur ex hoc, guod sicut Christus est duplex natura, sc. divina et humana, quia verus deus et verus homo, quod habet iuxta hoc duplicem nativitatem et du- plex esse sc. esse eternum secun- dum naturam divinam et esse temporale secundum naturam hu- manam. Dicendum quod iuxta illos, qui restringunt racionem filii ad sup- positum vel personam, tunctan- tum una est filiacio in Christo, Ideo conceditur, quod Christus sicut est duplex essencia vel na- tura, sic habet duplex esse et duplicem nativitatem. Et iuxta illos,. qui restringunt racionem filii ad suppositum vel personam, tunc tantum una est filiacio in Christo, sicut tantum 1) Tak má ABC; Harris nerozuměje větě, zbytečně opravuje. 2) Tak má ABC, Harris chybně. „Studie a texty.“ (445) 7
Strana 444
sicut tantum inest sibi una pet- sonalitas, ita quod -filiacio hu- mana accidat filiacioni eterne, sicut singularitas hominis accidit personalitati divine. Et sic filiacio humana in Christo non est filiacio, cum multiplicata filiacione multi- plicentur et filii, sed est genitura temporalis.... Aliisautem vide- tur, quod est dare in Christo duplicem filiacionem, sicut et du- plicem nativitatem, non autem duplicem personalitatem. Cuius racio est, quia nasci sicut et mori competit persone Christi racione humanitatis et non per se primo nature. Unde Christi humanitas dependet a parente temporali, non sic autem perso- nalitas absolute, cum persona di- citur ethymoloyce per se una. Illa ergo non dependet relative ab extremo nec ab actu tempo- rali, ut nativitas, concepcio vel: ' gignicio. Unde oportet dici, quod . filiacio = eterna accidentaliter sit filiacio: hominis vel quod filiacio hominis non sit filiacio. Secun- dum non est dandum, cum iste terminus ,hominis*^ vel „huma- nus* non distrahit. Primum au- tem ex hoc videtur deficere, quod filiacio eterna non potest esse filiacio temporalis. Videtur ergo, quod Christus in se tot habetfiliaciones, quot parentes, sicut Petrus tot habet proporciones duplas et similitudines, quot rebus ipse duplus vel similis est. Et sic quia Joseph fuit pater eius, inest sibi una personalitas, ita quod filiacio humana accidit fili- acioni divine, sicut singularitas hominis accidit personalitati di- vine. Et sic: filiacio humana in Christo simpliciter) non est fili- acio, cum multiplicata filiacione, que est racio filii, multiplicaren- tur et filii, sed est genitura tem- poralis. Aliis autem plus placet, . cum quibus et michi, quod est dare in Christo duplicem filiaci- onem, sicut et duplicem nativi- tatem, non autem duplicem pert- sonalitatem. .Cuius racio est: Nasci sicut et mori competit persone Christi racione humani- tatis et non per se primo illi nature... cum filiacio... sicut alia accidencia. Christo humani- tus dependent a parente tempo- rali, non sic autem personalitas absoluta, cum persona dicitur ethimologice per se una. Illa ergo non dependet relative ab extremo nec ab actu temporali, ut nativitas,. concepcio sive gignicio. Unde vel oportet dici,; quod filiacio eterna accidentaliter sit filiacio hominis vel.quod filiacio hominis non sit filiacio. Secundum non est dandum, cum.iste terminus ,ho- "minis^ vel ,humanus^* non .dis- trahit; Primum autem ex hoc vi- detur deficere, quod filiacio eterna non potest fieri filiacio tempo- ralis. Christus ergo habet in se tot filiaciones quot parentes, si- cut Petrus in se tot proporciones duplas et similitudines, quot rebus - 1) V některých rukopisech není, Hus nemá. (446)
sicut tantum inest sibi una pet- sonalitas, ita quod -filiacio hu- mana accidat filiacioni eterne, sicut singularitas hominis accidit personalitati divine. Et sic filiacio humana in Christo non est filiacio, cum multiplicata filiacione multi- plicentur et filii, sed est genitura temporalis.... Aliisautem vide- tur, quod est dare in Christo duplicem filiacionem, sicut et du- plicem nativitatem, non autem duplicem personalitatem. Cuius racio est, quia nasci sicut et mori competit persone Christi racione humanitatis et non per se primo nature. Unde Christi humanitas dependet a parente temporali, non sic autem perso- nalitas absolute, cum persona di- citur ethymoloyce per se una. Illa ergo non dependet relative ab extremo nec ab actu tempo- rali, ut nativitas, concepcio vel: ' gignicio. Unde oportet dici, quod . filiacio = eterna accidentaliter sit filiacio: hominis vel quod filiacio hominis non sit filiacio. Secun- dum non est dandum, cum iste terminus ,hominis*^ vel „huma- nus* non distrahit. Primum au- tem ex hoc videtur deficere, quod filiacio eterna non potest esse filiacio temporalis. Videtur ergo, quod Christus in se tot habetfiliaciones, quot parentes, sicut Petrus tot habet proporciones duplas et similitudines, quot rebus ipse duplus vel similis est. Et sic quia Joseph fuit pater eius, inest sibi una personalitas, ita quod filiacio humana accidit fili- acioni divine, sicut singularitas hominis accidit personalitati di- vine. Et sic: filiacio humana in Christo simpliciter) non est fili- acio, cum multiplicata filiacione, que est racio filii, multiplicaren- tur et filii, sed est genitura tem- poralis. Aliis autem plus placet, . cum quibus et michi, quod est dare in Christo duplicem filiaci- onem, sicut et duplicem nativi- tatem, non autem duplicem pert- sonalitatem. .Cuius racio est: Nasci sicut et mori competit persone Christi racione humani- tatis et non per se primo illi nature... cum filiacio... sicut alia accidencia. Christo humani- tus dependent a parente tempo- rali, non sic autem personalitas absoluta, cum persona dicitur ethimologice per se una. Illa ergo non dependet relative ab extremo nec ab actu temporali, ut nativitas,. concepcio sive gignicio. Unde vel oportet dici,; quod filiacio eterna accidentaliter sit filiacio hominis vel.quod filiacio hominis non sit filiacio. Secundum non est dandum, cum.iste terminus ,ho- "minis^ vel ,humanus^* non .dis- trahit; Primum autem ex hoc vi- detur deficere, quod filiacio eterna non potest fieri filiacio tempo- ralis. Christus ergo habet in se tot filiaciones quot parentes, si- cut Petrus in se tot proporciones duplas et similitudines, quot rebus - 1) V některých rukopisech není, Hus nemá. (446)
Strana 445
ut patet ex testimonio b. virginis Luc. 2: Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te, patet, quod Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacio- nem legitimam putativam. Non autem fuit filius adoptivus, cum non potuit esse filius perdicionis et illa potencia vel inperfeccio presupponitur ad filium adopti- vum; verumtamen ést predesti-. natus filius dei, ut dicit aposto- lus ad Rom. 1. (H 413 n) ipse duplus vel similis est. Et sic cum Joseph fuit pater eius, ut patet testimonio beate Virei- nis Luc. 2: Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te*, patet quod Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacionem legitimam putativam. Non autem fuit filius adoptivus, cum non potuit esse filius per- dicionis et illa potencia vel im- perfeccio presupponitur ad filium adoptivum; verumptamen pre- destinatus est filius dei, ut dicit apostolus ad Rom. 1 (V 156 n.) . Co má Hus dále v dist. IX. o klanéni, jest také u Viklefa (183 n.) ale slovní závislosti není. Questii v dist. IX., moZno-li říci „Filius dei est creatura“, probírá Víklef v prvních dvou kapi- tolách svého spisu velmi důkladně, odpovídaje na ni kladné a uka- zuje, čím se liší jeho nauka od ariánské; Hus ho sice použil, ale slovně jest z předlohy přejat pouze krátký úryvek: Ad quem sensum negat Atha- . nasius predicatum de subiecto dicens: ,Filius a patre solo est, non factus nec creatus sed geni- tus". Ubi loquitur de filio dei pure secundum divinitatem; aliter enim contradiceret sibiipsi, cum secundum humanitatem conce- ptus est a tota trinitate ex sub- stancia matris, ut dicit post in symbolo, quando introducit Christi incarnacionem, secundum quam dicit verissime, quod Chri- stus est minor patre. Et patet idem in alio symbolo ecclesie, ubi primo loquens de eo secun- dum quod deus est, vere dicit: „genitum non factum, consubstan- cialem patri, per quem omnia facta sunt. (H 429) (447) Et patet, quod in simbolo Athanasii quando dicitur ,Fi- lius à patre solo est non factus nec creatus sed genitus^, loqui-. tur de eo pure secundum dei- tatem. Aliter enim contradiceret sibi ipsi, cum secundum huma- nitatem conceptus est a tota tri- nitate ex substancia matris, ut dicit idem simbolum, quando post introducit Christi incarnacionem, secundum quam dicit verissime, quod Christus est minor patre. Et idem patet in alio simbolo ecclesie, ubi primo loquens de eo quod deus ést, vere dicit: genitum non factum consubstan- cialem patri, per quem omnia facta sunt, (V 8) T*
ut patet ex testimonio b. virginis Luc. 2: Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te, patet, quod Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacio- nem legitimam putativam. Non autem fuit filius adoptivus, cum non potuit esse filius perdicionis et illa potencia vel inperfeccio presupponitur ad filium adopti- vum; verumtamen ést predesti-. natus filius dei, ut dicit aposto- lus ad Rom. 1. (H 413 n) ipse duplus vel similis est. Et sic cum Joseph fuit pater eius, ut patet testimonio beate Virei- nis Luc. 2: Ecce pater tuus et ego dolentes querebamus te*, patet quod Christus habuit ad istum parentem vel nutricium filiacionem legitimam putativam. Non autem fuit filius adoptivus, cum non potuit esse filius per- dicionis et illa potencia vel im- perfeccio presupponitur ad filium adoptivum; verumptamen pre- destinatus est filius dei, ut dicit apostolus ad Rom. 1 (V 156 n.) . Co má Hus dále v dist. IX. o klanéni, jest také u Viklefa (183 n.) ale slovní závislosti není. Questii v dist. IX., moZno-li říci „Filius dei est creatura“, probírá Víklef v prvních dvou kapi- tolách svého spisu velmi důkladně, odpovídaje na ni kladné a uka- zuje, čím se liší jeho nauka od ariánské; Hus ho sice použil, ale slovně jest z předlohy přejat pouze krátký úryvek: Ad quem sensum negat Atha- . nasius predicatum de subiecto dicens: ,Filius a patre solo est, non factus nec creatus sed geni- tus". Ubi loquitur de filio dei pure secundum divinitatem; aliter enim contradiceret sibiipsi, cum secundum humanitatem conce- ptus est a tota trinitate ex sub- stancia matris, ut dicit post in symbolo, quando introducit Christi incarnacionem, secundum quam dicit verissime, quod Chri- stus est minor patre. Et patet idem in alio symbolo ecclesie, ubi primo loquens de eo secun- dum quod deus est, vere dicit: „genitum non factum, consubstan- cialem patri, per quem omnia facta sunt. (H 429) (447) Et patet, quod in simbolo Athanasii quando dicitur ,Fi- lius à patre solo est non factus nec creatus sed genitus^, loqui-. tur de eo pure secundum dei- tatem. Aliter enim contradiceret sibi ipsi, cum secundum huma- nitatem conceptus est a tota tri- nitate ex substancia matris, ut dicit idem simbolum, quando post introducit Christi incarnacionem, secundum quam dicit verissime, quod Christus est minor patre. Et idem patet in alio simbolo ecclesie, ubi primo loquens de eo quod deus ést, vere dicit: genitum non factum consubstan- cialem patri, per quem omnia facta sunt, (V 8) T*
Strana 446
Také co jest dále v téže distinkci o kacířství ariánském, jest kompilováno z Viklefa, jenž o těch třech bodech jedná obšírněji: ...heresim arrianam, que primo Stetit ergo heresis arriana in his negavit Christum esse magnum tribus precipue: Primo in hoc, deum vel deum deorum, secundo quod negavit Christum esse deum deorum et magnum deum... dicit Christum assumpsisse car- (V 14) nem sine anima, cui repugnat sentencia ista, dicens Christum Secundo stetit error Arriano- esse creaturam racionalem, tercio rum in hoc, quod dicunt Chri- stum sine anima solam carnem dicit Christum non esse homi- nem nisi equivoce nec vere pas- suscepisse . . . (V 17) sum vel mortuum (H 429). Tercio autem stat opinio Arrii in hiis ... quod Christus nedum est univoce homo cum aliis sed non est homo simpliciter... et per consequens non est passus, mortuus aut sepultus... (V 22) V dalším již jen distinkce XXII vede na Viklefův traktát De benedicta incarnatione. Viklef totiž jedná v traktátu tom po svém způsobu velmi obšírně o větě „Christus fuit homo in tri- duo“, dokazuje ji proti „moderním“ doktorům, odmítajícím Lom- barda, a vyvraceje jejich námitky. Hus ho v tom následuje, ač slovně nic z něho nepřejímá. Hledáme-li pro druhou část třetí knihy Husovy pramen u Vik- lefa, napadá nám přirozeně traktát, jejž tu ostatně jmenuje Hus sám. Je to Decalogus. Z něho (V rkp. praž. V E 17 fol. 18b nn.) přejal Hus doslovně v III. knize v dist. XXXIV partii o různých druzích bázně (str. 478 n.), z níž část přeložil v českém Výkladu1), a v dist. XXXIX (str. 494 n.) celou dlouhou úvahu o tom, koli- kerým způsobem se děje přísaha dovoleně (V 62ab) a jak se roz- děluje (62a), což jest rovněž v českém Výkladu2). V Sentencích opsal Hus i dvě věty, jichž v českém Výkladu nepřeložil, a vložil již zde větu o přísaze králi Václavovi, již pak pojal i do českého Výkladu. Na těch dvou místech Hus pramen svůj výslovně udává, nenaznačuje arci, jak veliká část jest přejata z předlohy. Mimo to však ho použil také v první části v dist. IX téže knihy (str. 415 n.), opsav z něho (V 49ab) způsoby klanění a modloslužby 1) Srv. Studie a texty I 180. 2) Srv. Studie a texty I. 204—206. (448)
Také co jest dále v téže distinkci o kacířství ariánském, jest kompilováno z Viklefa, jenž o těch třech bodech jedná obšírněji: ...heresim arrianam, que primo Stetit ergo heresis arriana in his negavit Christum esse magnum tribus precipue: Primo in hoc, deum vel deum deorum, secundo quod negavit Christum esse deum deorum et magnum deum... dicit Christum assumpsisse car- (V 14) nem sine anima, cui repugnat sentencia ista, dicens Christum Secundo stetit error Arriano- esse creaturam racionalem, tercio rum in hoc, quod dicunt Chri- stum sine anima solam carnem dicit Christum non esse homi- nem nisi equivoce nec vere pas- suscepisse . . . (V 17) sum vel mortuum (H 429). Tercio autem stat opinio Arrii in hiis ... quod Christus nedum est univoce homo cum aliis sed non est homo simpliciter... et per consequens non est passus, mortuus aut sepultus... (V 22) V dalším již jen distinkce XXII vede na Viklefův traktát De benedicta incarnatione. Viklef totiž jedná v traktátu tom po svém způsobu velmi obšírně o větě „Christus fuit homo in tri- duo“, dokazuje ji proti „moderním“ doktorům, odmítajícím Lom- barda, a vyvraceje jejich námitky. Hus ho v tom následuje, ač slovně nic z něho nepřejímá. Hledáme-li pro druhou část třetí knihy Husovy pramen u Vik- lefa, napadá nám přirozeně traktát, jejž tu ostatně jmenuje Hus sám. Je to Decalogus. Z něho (V rkp. praž. V E 17 fol. 18b nn.) přejal Hus doslovně v III. knize v dist. XXXIV partii o různých druzích bázně (str. 478 n.), z níž část přeložil v českém Výkladu1), a v dist. XXXIX (str. 494 n.) celou dlouhou úvahu o tom, koli- kerým způsobem se děje přísaha dovoleně (V 62ab) a jak se roz- děluje (62a), což jest rovněž v českém Výkladu2). V Sentencích opsal Hus i dvě věty, jichž v českém Výkladu nepřeložil, a vložil již zde větu o přísaze králi Václavovi, již pak pojal i do českého Výkladu. Na těch dvou místech Hus pramen svůj výslovně udává, nenaznačuje arci, jak veliká část jest přejata z předlohy. Mimo to však ho použil také v první části v dist. IX téže knihy (str. 415 n.), opsav z něho (V 49ab) způsoby klanění a modloslužby 1) Srv. Studie a texty I 180. 2) Srv. Studie a texty I. 204—206. (448)
Strana 447
a rozdíl klanění a uctívání (V 48b n.), což také přeložil v českém Výkladu1). Jeví se tedy v Lektuře na III. knihu Sentencí poměr Husův k Viklefovi následujícím: V části christologické používal Hus Viklefova spisu „De benedicta incarnatione“ až po dist. IX velmi vydatně, vypisuje z něho celé kusy doslovně, odtud pak již méně. Ve druhé části byl mu pramenem Viklefův Dekalog, z něhož však vypsáno doslova poměrně málo. Co se tkne redaktorské práce Husovy, nelze mu při tom upříti uznání. Zvláště při Viklefově spisu „De benedičta incarnatione“, jenž věru není příliš průhledný. Hus jej zná dokonale, vybírá z něho vhodné spekulativní části a zařazuje je do svého díla obratně. Napřed má kusy z V 148, 146—148, pak 143, potom citát ze 7—8, na to část ze 120, 119, pak až ze 192, potom opět 152—154. 156 n. a na konec ze str. 8; krátký úry- vek kompiluje z deseti stran Viklefových (14—22) a celou jeho partii „Christus fuit homo in triduo“ zpracovává samostatně. A to je při veškerém opisování přece také kus duševní práce. Po stránce věroučné jest to, co Hus zde přejal z Vik- lefa, dobré. Je to důkazem jemného citu theologického u Husa, že se dovedl vyhnouti úskalím, jež v traktátu Viklefově hrozila. Pozornosti tu zasluhuje, že Hus, opisuje Viklefovo: „humanitas non est qualis aut quanta accidentaliter... sed predicaciones res- pectivas recipit modo quo dictum est de universalibus“, po- slední slova vynechal2) a pominul na konci slov: „licet secundum alium sensum omnis humanitas sit persona“. Je tedy pro rok 1408 značnýtheologický vliv Vik- lefův na Husa bezpečně zjištěn. Arci otázka pramenů jeho Lektury na III. knihu tím není vyčerpána. Neboť ačkoli počáteční prostý výklad Lombarda na počátku každé distinkce a četné krátké odpovědi na podružné otázky, jež otázku hlavní jen rozvádějí, možno přičísti Husovi samému, ovšem v závislosti na knize, již vykládá, jest nicméně v Lektuře ještě pěkná řada delších míst, filosoficky a theologicky spekulativních, jež nejsou původním Husovým vlastnictvím, nýbrž předpokládají ještě jiné prameny. 3) Srv. Studie a texty I 191—194. 4) Ovšem Hus se nemohl dovolávati spisu „de univ.“, jehož nenapsal, ale mohl toho místa z Viklefa zde použíti. (449)
a rozdíl klanění a uctívání (V 48b n.), což také přeložil v českém Výkladu1). Jeví se tedy v Lektuře na III. knihu Sentencí poměr Husův k Viklefovi následujícím: V části christologické používal Hus Viklefova spisu „De benedicta incarnatione“ až po dist. IX velmi vydatně, vypisuje z něho celé kusy doslovně, odtud pak již méně. Ve druhé části byl mu pramenem Viklefův Dekalog, z něhož však vypsáno doslova poměrně málo. Co se tkne redaktorské práce Husovy, nelze mu při tom upříti uznání. Zvláště při Viklefově spisu „De benedičta incarnatione“, jenž věru není příliš průhledný. Hus jej zná dokonale, vybírá z něho vhodné spekulativní části a zařazuje je do svého díla obratně. Napřed má kusy z V 148, 146—148, pak 143, potom citát ze 7—8, na to část ze 120, 119, pak až ze 192, potom opět 152—154. 156 n. a na konec ze str. 8; krátký úry- vek kompiluje z deseti stran Viklefových (14—22) a celou jeho partii „Christus fuit homo in triduo“ zpracovává samostatně. A to je při veškerém opisování přece také kus duševní práce. Po stránce věroučné jest to, co Hus zde přejal z Vik- lefa, dobré. Je to důkazem jemného citu theologického u Husa, že se dovedl vyhnouti úskalím, jež v traktátu Viklefově hrozila. Pozornosti tu zasluhuje, že Hus, opisuje Viklefovo: „humanitas non est qualis aut quanta accidentaliter... sed predicaciones res- pectivas recipit modo quo dictum est de universalibus“, po- slední slova vynechal2) a pominul na konci slov: „licet secundum alium sensum omnis humanitas sit persona“. Je tedy pro rok 1408 značnýtheologický vliv Vik- lefův na Husa bezpečně zjištěn. Arci otázka pramenů jeho Lektury na III. knihu tím není vyčerpána. Neboť ačkoli počáteční prostý výklad Lombarda na počátku každé distinkce a četné krátké odpovědi na podružné otázky, jež otázku hlavní jen rozvádějí, možno přičísti Husovi samému, ovšem v závislosti na knize, již vykládá, jest nicméně v Lektuře ještě pěkná řada delších míst, filosoficky a theologicky spekulativních, jež nejsou původním Husovým vlastnictvím, nýbrž předpokládají ještě jiné prameny. 3) Srv. Studie a texty I 191—194. 4) Ovšem Hus se nemohl dovolávati spisu „de univ.“, jehož nenapsal, ale mohl toho místa z Viklefa zde použíti. (449)
Strana 448
XVIII. Učil Hus remanenci? Učil-li Hus o svátosti oltářní katolicky pravověrně či bludně, jest dosud otázka sporná. Vážné důvody mluví pro orthodoxii Husovu v tomto bodě. Především rozhodnost, s níž mistr odmítá tvrzení opačné. Již v o- mluvném listu, poslaném dne 1. září 1411 papeži Janu XXIII., dí: „False siquidem detulerunt et deferunt, quod docuerim populum, quod in sacramento altaris remanet substancia panis ma- terialis“1). V odpovědech, jež připsal ke článkům, podaným od Micha- ela de Causis roku 1412 u kurie, praví Hus k prvnímu článku, jenž ho viní z toho bludu: Mentitur2). A v poznámkách k výpo- vědem svědků roku 1414, z nichž nejen Protiva, nýbrž i ka- zatel Beneš, kazatel Pavel, mistr Ondřej z Brodu, Mi- kuláš z Podvině, všetatský farář Mikuláš a Václav z Vo- děrad dosvědčují, že Hus učil remanenci, Hus buď prostě to popírá nebo vykládá své výroky tak, že se jeví pravověrnými3). V Kostnici pak, jsa vyšetřován o článcích Viklefových, odpo- vídá k prvním dvěma článkům, týkajícím se této nauky: Nun- quam tenui nec teneo, non teneo nec tenui.4) A ke člán- kům, vzatým z postupu pře, dí u článku 17., jenž mu remanenci klade za vinu: Non est verum5). Podobně odmítá Hus tuto výtku při veřejném slyšení dne 7. června5). Když pak tu mistr anglický Stokes tvrdí, že viděl 1) Doc. p. 19. 2) ibid. p. 170. 3) ibid. p. 174—185. 4) Cf. mých Několik textů z doby husitské 1. str. 60 5) Doc. p. 231. 6) Mladenovic v Doc. p. 277. A P (450)
XVIII. Učil Hus remanenci? Učil-li Hus o svátosti oltářní katolicky pravověrně či bludně, jest dosud otázka sporná. Vážné důvody mluví pro orthodoxii Husovu v tomto bodě. Především rozhodnost, s níž mistr odmítá tvrzení opačné. Již v o- mluvném listu, poslaném dne 1. září 1411 papeži Janu XXIII., dí: „False siquidem detulerunt et deferunt, quod docuerim populum, quod in sacramento altaris remanet substancia panis ma- terialis“1). V odpovědech, jež připsal ke článkům, podaným od Micha- ela de Causis roku 1412 u kurie, praví Hus k prvnímu článku, jenž ho viní z toho bludu: Mentitur2). A v poznámkách k výpo- vědem svědků roku 1414, z nichž nejen Protiva, nýbrž i ka- zatel Beneš, kazatel Pavel, mistr Ondřej z Brodu, Mi- kuláš z Podvině, všetatský farář Mikuláš a Václav z Vo- děrad dosvědčují, že Hus učil remanenci, Hus buď prostě to popírá nebo vykládá své výroky tak, že se jeví pravověrnými3). V Kostnici pak, jsa vyšetřován o článcích Viklefových, odpo- vídá k prvním dvěma článkům, týkajícím se této nauky: Nun- quam tenui nec teneo, non teneo nec tenui.4) A ke člán- kům, vzatým z postupu pře, dí u článku 17., jenž mu remanenci klade za vinu: Non est verum5). Podobně odmítá Hus tuto výtku při veřejném slyšení dne 7. června5). Když pak tu mistr anglický Stokes tvrdí, že viděl 1) Doc. p. 19. 2) ibid. p. 170. 3) ibid. p. 174—185. 4) Cf. mých Několik textů z doby husitské 1. str. 60 5) Doc. p. 231. 6) Mladenovic v Doc. p. 277. A P (450)
Strana 449
v Praze spis, ve kterémž Hus bludně učí o svátosti oltářní, praví Hus: Salva reverentia non est verum)). A ve slyšení dne 8. června vyzván byv, aby se bludův od- přisáhl, žádá pro Boha, „quod mihi laqueum dampnacionis non velitis inponere, ut non cogar mentiri et abiurare istos articulos, de quibus teste deo et consciencia mihi nihil constat et testes contra me deponunt, que nec in cor meum umquam ascen- derunt, et presertim de isto, quod post consecraci- onem in sacramento altaris remaneat panis materi- alis2). V sezení pak sněmovním dne 5. července, v němž byl od- souzen, když byl čten tento článek, znovu slavnostně pro- hlašuje Hus: „Rogo propter deum, audiatis intencionem meam et propter astantes, ne credant, istos erroneos me tenuisse; unde dico, quod nunquam tenui nec docui nec predicavi, quod in sacramento altaris remaneat post consecracionem panis materialis“3). Mimo to napsal Hus v Kostnici traktát4), jejž možno zváti kon- fessí nebo ještě lépe apologií jeho nauky o eucharistii. Je to v Opp. I. 38b—41b uveřejněný spis „Saepius rogasti“. Tam uvažuje Hus, co jest věřiti o svátosti oltářní a praví ve hl. III.: „Christus virtute propria et verbis propriis transsubstanciat panem in corpus suum et vinum in sanguinem suum iuxta canticum ecclesie istud : Verbum caro panem verum verbo carnem efficit. Verbum caro i. e. filius dei existens homo efficit verbo per transsubstanciacionem ve- rum panem carnem ... cantum supra dictum approbatum ab eccle- sia ab anno, quo cepi cantum discere, cantavi in scholis et in eccle- siis, post legi in officio et in missis et predicavi in sermonibus et nunquam predicavi, quod in sacramento altaris ma- net substancia panis materialis, de quo me veritatis inimici mendaciter accusarunt“5) Tvrdí tedy Hus, že vždycky věřil a učil o svátosti oltářní správně. K tomu dlužno si přimysliti ještě smělost, s jakou Hus stíhá v polemice roku 1412—1413 bývalého otcovského přítele svého Stanislava ze Znojma pro jeho remanenční traktát, jenž byl jako bludný odsouzen a pro nějž Stanislav r. 1408, byv pohnán, cestu konal do Říma. Nikdo prý snad nepobloudil tolik v nauce 1) ibid. 277. 2) ibid. p. 309. 3) ibid p. 318. 4) Dokončil jej v žaláři dne 5. března 1415. 5) I. c. p. 40а. (451)
v Praze spis, ve kterémž Hus bludně učí o svátosti oltářní, praví Hus: Salva reverentia non est verum)). A ve slyšení dne 8. června vyzván byv, aby se bludův od- přisáhl, žádá pro Boha, „quod mihi laqueum dampnacionis non velitis inponere, ut non cogar mentiri et abiurare istos articulos, de quibus teste deo et consciencia mihi nihil constat et testes contra me deponunt, que nec in cor meum umquam ascen- derunt, et presertim de isto, quod post consecraci- onem in sacramento altaris remaneat panis materi- alis2). V sezení pak sněmovním dne 5. července, v němž byl od- souzen, když byl čten tento článek, znovu slavnostně pro- hlašuje Hus: „Rogo propter deum, audiatis intencionem meam et propter astantes, ne credant, istos erroneos me tenuisse; unde dico, quod nunquam tenui nec docui nec predicavi, quod in sacramento altaris remaneat post consecracionem panis materialis“3). Mimo to napsal Hus v Kostnici traktát4), jejž možno zváti kon- fessí nebo ještě lépe apologií jeho nauky o eucharistii. Je to v Opp. I. 38b—41b uveřejněný spis „Saepius rogasti“. Tam uvažuje Hus, co jest věřiti o svátosti oltářní a praví ve hl. III.: „Christus virtute propria et verbis propriis transsubstanciat panem in corpus suum et vinum in sanguinem suum iuxta canticum ecclesie istud : Verbum caro panem verum verbo carnem efficit. Verbum caro i. e. filius dei existens homo efficit verbo per transsubstanciacionem ve- rum panem carnem ... cantum supra dictum approbatum ab eccle- sia ab anno, quo cepi cantum discere, cantavi in scholis et in eccle- siis, post legi in officio et in missis et predicavi in sermonibus et nunquam predicavi, quod in sacramento altaris ma- net substancia panis materialis, de quo me veritatis inimici mendaciter accusarunt“5) Tvrdí tedy Hus, že vždycky věřil a učil o svátosti oltářní správně. K tomu dlužno si přimysliti ještě smělost, s jakou Hus stíhá v polemice roku 1412—1413 bývalého otcovského přítele svého Stanislava ze Znojma pro jeho remanenční traktát, jenž byl jako bludný odsouzen a pro nějž Stanislav r. 1408, byv pohnán, cestu konal do Říma. Nikdo prý snad nepobloudil tolik v nauce 1) ibid. 277. 2) ibid. p. 309. 3) ibid p. 318. 4) Dokončil jej v žaláři dne 5. března 1415. 5) I. c. p. 40а. (451)
Strana 450
o svátostech jako Stanislav, praví Hus!). Jak by se byl mohl Hus odvážiti činiti takové výtky Stanislavovi, kdyby byl sám v nauce o svátosti oltářní pobloudil? Mimo to v Kostnici uznali víru Husovu správnou znamenití theologové. Generál řádu minoritského Didak, jenž soukromně chtěl se přesvědčiti o bludném učení Husově, nenalezl na něm viny2), a mistr jeden anglický přímo vyznal: „Ipse bene sentit de sacramento altaris, ut hic confitetur“.3) Z toho, co posud bylo řečeno, vyplývá jasně, že Hus v Kost- nici mluvil a psal o svátosti oltářní katolicky. O tom není po- chybnosti. Svědci však viní Husa, že v minulosti v Čechách učil a kázal remanenci. Hus, jak jsme slyšeli, popírá to již od druhé polovice r. 1411 a později i pro minulost naprosto, ještě před smrti se zapřisahaje: nunquam tenui nec docui nec predicavi. Ale naproti tomu jest celá řada svědků, mužů bezúhonných, jako Protivy, Pekla, Ondřeje z Brodu, kteří pod přísahou vypoví- dají opak. A nemluví jen všeobecně, nýbrž uvádějí určitá fakta a okolnosti, jež nemohou býti prostě vymyšleny. Jest tedy pochopitelno, že se setkáváme u spisovatelů srůz- ným míněním o tomto bodu nauky Husovy. Přední historikové naši, Palacký a Tomek, věříce úplně Husovi, tvrdí že Hus rema- nenci neučil nikdy4). Flajšhans rovněž píše v předmluvě k I. dílu Sebraných spisů Husových (Praha 1903), že z dílka O těle Kristově viděti, „jaká křivda stala se jednou částí žalob Husovi v Kostnici a jak prav- divě Hus ve svých hořejších obranách tvrdil svou pravověrnost“, a v úvodě k Obranám Husovým líčí věc tak, jakoby žaloba ta 1) V Replicatio mgrorum Pragensium: ". . . si denotant Stanislaum, qui contradictoria scripsit circa venerabile sacramentum, quo forte adhuc circa dog- matisacionem sacramentorum nullus gravius erravit (Doc p. 499). 2) Na otázku, učí-li remanenci podstaty chleba, odpověděl mu Hus třikráte: Non teneo. (Doc. p 249 s.) 3) ibid. p. 277. 4) Palacký v Děj. III./1. str. 198 píše: „Mezi žalobami na Husa vedenými mnoho bylo naprosto křivých a lživých, kteréž ačkoli zjevně a často vyvráceny, nicméně vždy přece opakovány byly bez bázně a studu“. A v poznámce k tomu dí: „Tak netoliko Michal de Causis nepřestával přičítati mu a vytýkati Wiklefovy články I a IV (o transsubstanciaci atd.) ale i jiní žalobníci od r. 1411 do 1415 téměř všichni, ačkoli nepravda tvrzení takového každému znalci známa a zřejma byla.“ Tomek pak v Děj. Prahy III str. 452 praví: „Nauky o remanenci neza- stával Hus ani v prvém traktátu ani později, nýbrž vždy zavrhoval.“ (452)
o svátostech jako Stanislav, praví Hus!). Jak by se byl mohl Hus odvážiti činiti takové výtky Stanislavovi, kdyby byl sám v nauce o svátosti oltářní pobloudil? Mimo to v Kostnici uznali víru Husovu správnou znamenití theologové. Generál řádu minoritského Didak, jenž soukromně chtěl se přesvědčiti o bludném učení Husově, nenalezl na něm viny2), a mistr jeden anglický přímo vyznal: „Ipse bene sentit de sacramento altaris, ut hic confitetur“.3) Z toho, co posud bylo řečeno, vyplývá jasně, že Hus v Kost- nici mluvil a psal o svátosti oltářní katolicky. O tom není po- chybnosti. Svědci však viní Husa, že v minulosti v Čechách učil a kázal remanenci. Hus, jak jsme slyšeli, popírá to již od druhé polovice r. 1411 a později i pro minulost naprosto, ještě před smrti se zapřisahaje: nunquam tenui nec docui nec predicavi. Ale naproti tomu jest celá řada svědků, mužů bezúhonných, jako Protivy, Pekla, Ondřeje z Brodu, kteří pod přísahou vypoví- dají opak. A nemluví jen všeobecně, nýbrž uvádějí určitá fakta a okolnosti, jež nemohou býti prostě vymyšleny. Jest tedy pochopitelno, že se setkáváme u spisovatelů srůz- ným míněním o tomto bodu nauky Husovy. Přední historikové naši, Palacký a Tomek, věříce úplně Husovi, tvrdí že Hus rema- nenci neučil nikdy4). Flajšhans rovněž píše v předmluvě k I. dílu Sebraných spisů Husových (Praha 1903), že z dílka O těle Kristově viděti, „jaká křivda stala se jednou částí žalob Husovi v Kostnici a jak prav- divě Hus ve svých hořejších obranách tvrdil svou pravověrnost“, a v úvodě k Obranám Husovým líčí věc tak, jakoby žaloba ta 1) V Replicatio mgrorum Pragensium: ". . . si denotant Stanislaum, qui contradictoria scripsit circa venerabile sacramentum, quo forte adhuc circa dog- matisacionem sacramentorum nullus gravius erravit (Doc p. 499). 2) Na otázku, učí-li remanenci podstaty chleba, odpověděl mu Hus třikráte: Non teneo. (Doc. p 249 s.) 3) ibid. p. 277. 4) Palacký v Děj. III./1. str. 198 píše: „Mezi žalobami na Husa vedenými mnoho bylo naprosto křivých a lživých, kteréž ačkoli zjevně a často vyvráceny, nicméně vždy přece opakovány byly bez bázně a studu“. A v poznámce k tomu dí: „Tak netoliko Michal de Causis nepřestával přičítati mu a vytýkati Wiklefovy články I a IV (o transsubstanciaci atd.) ale i jiní žalobníci od r. 1411 do 1415 téměř všichni, ačkoli nepravda tvrzení takového každému znalci známa a zřejma byla.“ Tomek pak v Děj. Prahy III str. 452 praví: „Nauky o remanenci neza- stával Hus ani v prvém traktátu ani později, nýbrž vždy zavrhoval.“ (452)
Strana 451
schválně byla nastražena, aby Hus byl vylíčen jako viklefista.1) Lechler2) pak docela nazývá upálení Husovo pravou justiční vraždou, protože nejtěžší žaloba o přepodstatnění nebyla dokázána a nauka Husova o církvi spočívala na Augustinovi a nebylo článku o církvi. Naproti tomu soudí Loserth, že přísežných výpovědí svědků nelze jen tak zavrhnouti a že vlastní výpovědi Husovy působí ne- zřídka dojem, že byl Hus v rozpacích; myslí však, že při tak ob- tížném předmětu není vyloučeno nedorozumění, zvláště u nevzdě- laného lidu9), a že v Kostnici se Hus té nauky úplně vzdal). Podobně Lenz, jenž nauku Husovu dle známých spisů jeho s hle- diska dogmatického prostudoval nejdůkladněji, ustupuje později od původního svého domnění, že byl Hus v této nauce pravověrný, a vyslovuje přesvědčení, že Hus dříve remanentistou byl; přesvěd- čení své opírá výpovědmi svědkův a spisem Husovým z r. 1401, jímž myslí traktát Impugnantibus5). Než i ti, kteří tvrdí, že byl Hus v nauče o velebné svátosti vždy pravověrným, mají povinnost vysvětliti shodné výroky svědků, 1) ibid. str. 31: „Protivníci šli ovšem dále . . . než podle spisů Husových můžeme uznati za správné. Chtěli představiti ho jako dokonalého viklefistu a a proto vedli důkaz, že drží i učení o remanenci ... Této nauky Viklefovy o zůstávání chleba, remanenci, Hus nedržel, aspoň ne v době, z níž máme za- chovány jeho spisy. Leč odpůrci vedli svědky ze starších dob, mnohé a hodno- věrné, aby tak žalobu učinili ještě těžší a ještě pádnější“. Ta poslední věta Flajšhansova není dosti logická. Kdyby byli protivníci vedli svědky z posled- ních dob, byla by přece žaloba těžší a pádnější. A byli-li svědci „mnozí a hodnověrní“, nelze viniti protivníků, že je vedli proto, aby učinili žalobu těžší. 2) Jan Hus, přel. Boh. Mareš Pardubice 1891, str. 71. 3) Ale tu nutno upozorniti, že neběží o mínění nevzdělaného lidu, nýbrž o svědectví vzdělaných kniza a bohoslovců. 4) To mělo dle Losertha nesmírný vliv na dogmatický vývoj v Čechách. Celá strana Husova vzdala prý se remanence s ním a nechtěla s tou nebezpečnou naukou v budoucnosti nic míti, ba právě pro ni stali prý se mnozí utraquisté zapřisáhlými odpůrci Viklefovými. Než toto tvrzení Loserthovo nesrovnává se se skutečností, jak ji známe z traktátové literatury. Stoupenci Husovi byli a zůstali i po vyznání Husově remanentisty, Jakoubek s tou vírou umíral, Chelčický a Rokycana ji zdědili; Příbrama pak odvrátilo od Viklefa pikarství a teprve boje proti pikartství a proti Viklefovi učinily jej odpůrcem remanence — Názor Lo- serthův viz v Mitth. G. D. B. XXX. (1892) str. 15 n. V dissertaci, Die kirchliche Reformbewegung in England im XIV. Jahrh. (Leipzig 1893) str. 13 nn. přímo tvrdí, že Hus byl remanenci oddán, jakž víme z výpovědi svědků, „aber er schreckte doch davon zurück, sie vor dem Konzil zu bekennen; dort hat er sie preisgegeben und ihm folgte die gemässigte Partei der Hussiten“. To zase není tak úplně správné 5) Vlast XVI. (1900) str. 98—106: Věřil Hus o velebné svátosti jako Viklef? Lze říci, že byly žaloby v tomto směru naproti němu činěné bezdůvodny? (453)
schválně byla nastražena, aby Hus byl vylíčen jako viklefista.1) Lechler2) pak docela nazývá upálení Husovo pravou justiční vraždou, protože nejtěžší žaloba o přepodstatnění nebyla dokázána a nauka Husova o církvi spočívala na Augustinovi a nebylo článku o církvi. Naproti tomu soudí Loserth, že přísežných výpovědí svědků nelze jen tak zavrhnouti a že vlastní výpovědi Husovy působí ne- zřídka dojem, že byl Hus v rozpacích; myslí však, že při tak ob- tížném předmětu není vyloučeno nedorozumění, zvláště u nevzdě- laného lidu9), a že v Kostnici se Hus té nauky úplně vzdal). Podobně Lenz, jenž nauku Husovu dle známých spisů jeho s hle- diska dogmatického prostudoval nejdůkladněji, ustupuje později od původního svého domnění, že byl Hus v této nauce pravověrný, a vyslovuje přesvědčení, že Hus dříve remanentistou byl; přesvěd- čení své opírá výpovědmi svědkův a spisem Husovým z r. 1401, jímž myslí traktát Impugnantibus5). Než i ti, kteří tvrdí, že byl Hus v nauče o velebné svátosti vždy pravověrným, mají povinnost vysvětliti shodné výroky svědků, 1) ibid. str. 31: „Protivníci šli ovšem dále . . . než podle spisů Husových můžeme uznati za správné. Chtěli představiti ho jako dokonalého viklefistu a a proto vedli důkaz, že drží i učení o remanenci ... Této nauky Viklefovy o zůstávání chleba, remanenci, Hus nedržel, aspoň ne v době, z níž máme za- chovány jeho spisy. Leč odpůrci vedli svědky ze starších dob, mnohé a hodno- věrné, aby tak žalobu učinili ještě těžší a ještě pádnější“. Ta poslední věta Flajšhansova není dosti logická. Kdyby byli protivníci vedli svědky z posled- ních dob, byla by přece žaloba těžší a pádnější. A byli-li svědci „mnozí a hodnověrní“, nelze viniti protivníků, že je vedli proto, aby učinili žalobu těžší. 2) Jan Hus, přel. Boh. Mareš Pardubice 1891, str. 71. 3) Ale tu nutno upozorniti, že neběží o mínění nevzdělaného lidu, nýbrž o svědectví vzdělaných kniza a bohoslovců. 4) To mělo dle Losertha nesmírný vliv na dogmatický vývoj v Čechách. Celá strana Husova vzdala prý se remanence s ním a nechtěla s tou nebezpečnou naukou v budoucnosti nic míti, ba právě pro ni stali prý se mnozí utraquisté zapřisáhlými odpůrci Viklefovými. Než toto tvrzení Loserthovo nesrovnává se se skutečností, jak ji známe z traktátové literatury. Stoupenci Husovi byli a zůstali i po vyznání Husově remanentisty, Jakoubek s tou vírou umíral, Chelčický a Rokycana ji zdědili; Příbrama pak odvrátilo od Viklefa pikarství a teprve boje proti pikartství a proti Viklefovi učinily jej odpůrcem remanence — Názor Lo- serthův viz v Mitth. G. D. B. XXX. (1892) str. 15 n. V dissertaci, Die kirchliche Reformbewegung in England im XIV. Jahrh. (Leipzig 1893) str. 13 nn. přímo tvrdí, že Hus byl remanenci oddán, jakž víme z výpovědi svědků, „aber er schreckte doch davon zurück, sie vor dem Konzil zu bekennen; dort hat er sie preisgegeben und ihm folgte die gemässigte Partei der Hussiten“. To zase není tak úplně správné 5) Vlast XVI. (1900) str. 98—106: Věřil Hus o velebné svátosti jako Viklef? Lze říci, že byly žaloby v tomto směru naproti němu činěné bezdůvodny? (453)
Strana 452
leč by je chtěli viniti z úmyslně křivého svědectví, čehož arci soudný historik nemůže se odvážiti. Palacký a Tomek se o to bohužel ani nepokoušejí. Učinil to Lenz, jenž ve spise „Učení M. Jana Husi“ (Praha 1875), maje ještě za to, že „Mistr Jan byl zcela pra- vověrný v učení o velebné svátosti a také pravověrně učil“, hledí vysvětliti, jak upadl Hus v podezření bludu. Uvádí pak tři příčiny: 1. že odporoval odsouzení článků Viklefových, z nichž první tři tomu bludu učí, 2. že napsal podezřelý spis O těle Kristově1) a 3. že vytýkal Stanislavovi, že psal o svátosti věci sobě odporující. Z těchto příčin, Lenzem uvedených, třetí odpadá, ježto svědčí spíše pro Husa, než proti němu, ale první dvě objasňují opravdu částečně, jak mohlo takové podezření vzniknouti. To uznává také Flajšhans, jenž v úvodě k edici Husova traktátu O těle Páně (str. XXIV) praví: „Roku 1408 měl ovšem hrot proti arcibiskupovi a příchuť viklefskou. Komu běží o obranu sněmu Kostnického, může se spokojiti s tímto starším výkladem Lenzovým: Hus učil o svátosti oltářní pravověrně, ale ježto hájil článků Viklefových, mezi nimiž první obsahují bludy o této nauce, a ježto traktát jeho O těle Páně (Im- pugnantibus) měl příchuť viklefskou, vzniklo proti němu podezření, že učí remanenci; svědkové pak v Praze i Kostnici tlumočí toto obecné přesvědčení. Může se s ním spokojiti tím spíše, že sněm sám, nemaje materiálu, jímž by mohl výpovědi svědků v této věci kon- trolovati, nežádal na konec od Husa nic jiného, než aby odvolal články, jež byly dle vlastního jeho přiznání doslovně vyňaty z jeho spisů, o článcích pak, které dotvrzovali svědkové, chtěl sněm pře- stati na prohlášení, jež nabízel dříve Hus sám. Dle listu totiž, jejž 22. června posílá přátelům2) domlouvali mu komisaři, aby odvolal, tvrdíce, že odvolati může i to, čemu neučil. Hus prý jim na to od- pověděl: „Bene, ego iurabo, quod nunquamillos errores attestatos predicavi, tenui et asserui, nec predicabo, tenebo et asseram.“ Aby mu tedy bylo vyhověno a odstraněna byla námitka, již činil, že jest proti svědomí odvolati něco, čemu neučil, ježto by to byla přísaha křivá, navrhl mu sněm formuli: „illos articulos nunquam tenui nec predicavi et si fecissem, male fecissem, quia ipsos assero erroneos 1) Ale „celá argumentace Husova“ dí Lenz, „jest vědecká a pravověrná; odmítá blud Berengarův, že by chléb na oltáři byl i po konsekraci chlebem prostým, ač posvěceným“ (str. 138). 2) Doc. 135—137, Novotný, Listy Husovy ve V. U. S. 1899, str. 75—77 (454) *
leč by je chtěli viniti z úmyslně křivého svědectví, čehož arci soudný historik nemůže se odvážiti. Palacký a Tomek se o to bohužel ani nepokoušejí. Učinil to Lenz, jenž ve spise „Učení M. Jana Husi“ (Praha 1875), maje ještě za to, že „Mistr Jan byl zcela pra- vověrný v učení o velebné svátosti a také pravověrně učil“, hledí vysvětliti, jak upadl Hus v podezření bludu. Uvádí pak tři příčiny: 1. že odporoval odsouzení článků Viklefových, z nichž první tři tomu bludu učí, 2. že napsal podezřelý spis O těle Kristově1) a 3. že vytýkal Stanislavovi, že psal o svátosti věci sobě odporující. Z těchto příčin, Lenzem uvedených, třetí odpadá, ježto svědčí spíše pro Husa, než proti němu, ale první dvě objasňují opravdu částečně, jak mohlo takové podezření vzniknouti. To uznává také Flajšhans, jenž v úvodě k edici Husova traktátu O těle Páně (str. XXIV) praví: „Roku 1408 měl ovšem hrot proti arcibiskupovi a příchuť viklefskou. Komu běží o obranu sněmu Kostnického, může se spokojiti s tímto starším výkladem Lenzovým: Hus učil o svátosti oltářní pravověrně, ale ježto hájil článků Viklefových, mezi nimiž první obsahují bludy o této nauce, a ježto traktát jeho O těle Páně (Im- pugnantibus) měl příchuť viklefskou, vzniklo proti němu podezření, že učí remanenci; svědkové pak v Praze i Kostnici tlumočí toto obecné přesvědčení. Může se s ním spokojiti tím spíše, že sněm sám, nemaje materiálu, jímž by mohl výpovědi svědků v této věci kon- trolovati, nežádal na konec od Husa nic jiného, než aby odvolal články, jež byly dle vlastního jeho přiznání doslovně vyňaty z jeho spisů, o článcích pak, které dotvrzovali svědkové, chtěl sněm pře- stati na prohlášení, jež nabízel dříve Hus sám. Dle listu totiž, jejž 22. června posílá přátelům2) domlouvali mu komisaři, aby odvolal, tvrdíce, že odvolati může i to, čemu neučil. Hus prý jim na to od- pověděl: „Bene, ego iurabo, quod nunquamillos errores attestatos predicavi, tenui et asserui, nec predicabo, tenebo et asseram.“ Aby mu tedy bylo vyhověno a odstraněna byla námitka, již činil, že jest proti svědomí odvolati něco, čemu neučil, ježto by to byla přísaha křivá, navrhl mu sněm formuli: „illos articulos nunquam tenui nec predicavi et si fecissem, male fecissem, quia ipsos assero erroneos 1) Ale „celá argumentace Husova“ dí Lenz, „jest vědecká a pravověrná; odmítá blud Berengarův, že by chléb na oltáři byl i po konsekraci chlebem prostým, ač posvěceným“ (str. 138). 2) Doc. 135—137, Novotný, Listy Husovy ve V. U. S. 1899, str. 75—77 (454) *
Strana 453
et iuro, quod nolo eos tenere nec predicare“1) Ta for- mule jest, jak patrno, úplně ve smyslu vlastní nabídky Husovy. Kdyby tedy byly ony svědecké výpovědi bývaly i zcela nepravdivy, sněm, jenž spokojiti se chtěl s touto formulí, kterou Hus nedávno sám vytvořil a již mohl jistě zcela klidně podepsati — vždyť to byl se strany sněmu neslýchaný ústupek a se strany Husovy ví- tězství! — nemůže v této věci stihnouti žádná výtka. Výpovědi svědecké nemají při této formuli v odsouzení Husově významu — běží pouze o články vyňaté ze spisů Husových. Lechlerova „justiční vražda“ jest dítě nedostatečného studia a nekritické záliby v silných slovech, jež se nestávají pravdivými tím, že je jiní opakují. Ale historikovi, jenž má právo, ba povinnost, pochybovati jak o pravdivosti výpovědí svědeckých tak o pravdivosti tvrzení Husova, toto vysvětlení nestačí. Chce míti doklady pro tu neb onu stranu, aby mohl pronésti v té sporné otázce spravedlivý soud. Že si ho nelze utvořiti z traktátův Husových, jež měl Kostnický sněm, jest předem patrno. Vyšetřovací komise nepídila se po spisech mistrových, majíc dosti na tom, co jí předložili jeho přátelé v Kost- nici přítomní. Ti pak nepodali než traktát „O církvi“, „Proti Pál- čovi“, „Proti Stanislavovi„ a „Proti neznámému odpůrci“ (Rvačkovi) a na výzvu Husovu, aby nedávali nic leč „Proti Pálčovi“ a „Proti Stanislavovi“, vymohli ještě, že jim byl vrácen traktát proti Rvačkovi2). 1) Tak píše Anonymus kapitule pražské 7. července 1415 (Doc. 559-561). Stejně ve věci, třebas ne tak přesně, u Hardt IV. 368: interrogarunt Hussum, an abiurare articulos decrevisset, quos agnosceret suos, et qui per testes sunt probati, quos non pro suis haberet, probatos tamen per testes, an se haud tenere asseverare vellet, quin pocius cum eclesia aliter sentire; a kronika sněmovní: interrogabant, an vellet abiurare articulos, quos confitetur et qui sunt in libris suis et manu sua scripti, illos eciam, qui sunt probati per testes, quos non negat se dogmatizasse; de illis vero, quos negat (Hardt zase: non negat) se dogmatizasse, qui tantum (asi: tamen) probantur per testes, an vellet iurare, quod eos non tenet nec tenebit, sed vult simul cum ecclesia tenere contrarium (tamže 432). 2) Hus píše přátelům 5. června (Nov. 64 n., Doc. 105): „Male fecistis, quod presentastis Contra occultum adversarium cum tractatu Deeccle- sia; nichil presentetis nisi tractatum Contra Stanislaum et contra Palecz.“ Tato snaha Husova zatajiti před sněmem spisy nepůsobí na pozoro- vatele procesu příjemně. Vždyť Hus přišel na sněm složit účtů ze své víry, a odkud ji mohl sněm lépe poznati než z jeho spisů? Čekali bychom spíše od Husa, že jsa si vědom správného svého učení, sám sněmu spisy svoje nabídne a bude žádati, aby i jiné, jichž sám v Kostnici nemá, byly sněmu předloženy. A zatím by chtěl Hus zatajiti i traktát De ecclesia, jehož přece sněm potře- boval nutně, měl-li se přesvědčiti, jsou-li pravdivy námitky Husovy, že některé články Pálčovy nejsou ze spisů jeho! Divně se tu pak vyjímají také slova Husova, psaná do Čech dne 27. června: „A jižt sem tomu rád, že sú mé knihy museli (455)
et iuro, quod nolo eos tenere nec predicare“1) Ta for- mule jest, jak patrno, úplně ve smyslu vlastní nabídky Husovy. Kdyby tedy byly ony svědecké výpovědi bývaly i zcela nepravdivy, sněm, jenž spokojiti se chtěl s touto formulí, kterou Hus nedávno sám vytvořil a již mohl jistě zcela klidně podepsati — vždyť to byl se strany sněmu neslýchaný ústupek a se strany Husovy ví- tězství! — nemůže v této věci stihnouti žádná výtka. Výpovědi svědecké nemají při této formuli v odsouzení Husově významu — běží pouze o články vyňaté ze spisů Husových. Lechlerova „justiční vražda“ jest dítě nedostatečného studia a nekritické záliby v silných slovech, jež se nestávají pravdivými tím, že je jiní opakují. Ale historikovi, jenž má právo, ba povinnost, pochybovati jak o pravdivosti výpovědí svědeckých tak o pravdivosti tvrzení Husova, toto vysvětlení nestačí. Chce míti doklady pro tu neb onu stranu, aby mohl pronésti v té sporné otázce spravedlivý soud. Že si ho nelze utvořiti z traktátův Husových, jež měl Kostnický sněm, jest předem patrno. Vyšetřovací komise nepídila se po spisech mistrových, majíc dosti na tom, co jí předložili jeho přátelé v Kost- nici přítomní. Ti pak nepodali než traktát „O církvi“, „Proti Pál- čovi“, „Proti Stanislavovi„ a „Proti neznámému odpůrci“ (Rvačkovi) a na výzvu Husovu, aby nedávali nic leč „Proti Pálčovi“ a „Proti Stanislavovi“, vymohli ještě, že jim byl vrácen traktát proti Rvačkovi2). 1) Tak píše Anonymus kapitule pražské 7. července 1415 (Doc. 559-561). Stejně ve věci, třebas ne tak přesně, u Hardt IV. 368: interrogarunt Hussum, an abiurare articulos decrevisset, quos agnosceret suos, et qui per testes sunt probati, quos non pro suis haberet, probatos tamen per testes, an se haud tenere asseverare vellet, quin pocius cum eclesia aliter sentire; a kronika sněmovní: interrogabant, an vellet abiurare articulos, quos confitetur et qui sunt in libris suis et manu sua scripti, illos eciam, qui sunt probati per testes, quos non negat se dogmatizasse; de illis vero, quos negat (Hardt zase: non negat) se dogmatizasse, qui tantum (asi: tamen) probantur per testes, an vellet iurare, quod eos non tenet nec tenebit, sed vult simul cum ecclesia tenere contrarium (tamže 432). 2) Hus píše přátelům 5. června (Nov. 64 n., Doc. 105): „Male fecistis, quod presentastis Contra occultum adversarium cum tractatu Deeccle- sia; nichil presentetis nisi tractatum Contra Stanislaum et contra Palecz.“ Tato snaha Husova zatajiti před sněmem spisy nepůsobí na pozoro- vatele procesu příjemně. Vždyť Hus přišel na sněm složit účtů ze své víry, a odkud ji mohl sněm lépe poznati než z jeho spisů? Čekali bychom spíše od Husa, že jsa si vědom správného svého učení, sám sněmu spisy svoje nabídne a bude žádati, aby i jiné, jichž sám v Kostnici nemá, byly sněmu předloženy. A zatím by chtěl Hus zatajiti i traktát De ecclesia, jehož přece sněm potře- boval nutně, měl-li se přesvědčiti, jsou-li pravdivy námitky Husovy, že některé články Pálčovy nejsou ze spisů jeho! Divně se tu pak vyjímají také slova Husova, psaná do Čech dne 27. června: „A jižt sem tomu rád, že sú mé knihy museli (455)
Strana 454
Z těch spisů nelze arci souditi o Husově nauce eucharistické. A od- půrci Husovi nepředložili nic sněmu1). Ale ani ze spisů Husových latinských ve vydání Norimber- ském a českých ve vydání Erbenově není jistý soud možný. Proto i druhý úsudek Lenzův, spočívající mimo výpovědi svědkův a Hu- sovu odpověď na ně jen na traktátu Impugnantibus, jejž Lenz mylně klade do r. 1401, nemá dosti přesvědčivosti. Lenz neznal Husova Výkladu Sentencí, nemohl věděti, jak se měla věc se Stani- slavovým traktátem remanečním, neznal polemiky proti němu a, což je hlavní, neměl ani tušení o rozhodnosti a neústupnosti, s jakou byla zastávána remanence v okolí Husově. V kázání pak Husova, jež nejsou vydána, také nenahlédl, poněvadž se ne- obíral rukopisným studiem. Ježto se tedy od doby, kdy Lenz učení Husovo posoudil s hlediska theologického, materiál historický značně rozmnožil a právě pro otázku eucharistickou objeveny byly věci důležité, jest na čase spornou tou otázkou znova se zabývati. Ve svědectvích proti Husovi r. 1414 viní mistr Jan Protiva Husa, že již r 1399 na faře u sv. Michala jal se rozmlouvati o Švátosti Těla Páně, řka, že zůstává tam po posvěcení chléb hmotný čili podstata těla ve svátosti. Rok je sice skutečně chybný, jakž odpovídá Hus,2) ale věci samé Hus neodmítá, pravě jen, že to byla disputace. Podobá se tedy, že již r. 1401, k němuž se ono udání patrně má vztahovati, Hus mluvil na faře u sv. Michala a čísti, v nichž jest zlost jich otevřena, a věru, že sú pilněji je přečtli než svaté čtenie, chtiece bludy naleznúti“ (Doc. 141). Ty bludy přece komise dávno již měla vyhledány — Hus již na ně odpovídal ve vězení — a sněm chtěl pouze nabýti jistoty, jsou-li tak ve spisech Husových! — Mladenovic nemíní se o zatajení traktátu Contra occultum adversarium a nepřipomíná, že chtěl Hus zatajiti i spis De ecclesia. Učinil tak, jakž dobře podotýká Novotný (l. c. 64 v pozn. 4), z lásky k mistrovi, a setkáváme se s tím u něho častěji. Je to při- rozené: přátelská láska ráda vidí a proto vyhledává a snad i zveličuje, co jest příteli příznivo, a dovede zamhouřiti oči tam, kde jest něco nepříjemného Proto nutno i referát Mladenovicův bráti kriticky, což je tím důležitější, že nemáme obšírnějších zpráv se strany druhé. 1) Z výroku Pálčova při druhém slyšení: „Et fecisti . . . quedam scripta pro illorum (IX articulorum Wiclef) defensione, que hic habentur, et si tu non dabis scripta, nos dabimus“ (Doc 311) patrno, že měl Páleč Husovy akty na obranu Viklefa, jež by Husovi byly značně přitížily, ale nepodal jich sněmu. Měl-li Páleč neb některý jiný ze svědků ještě nějaké spisy Husovy v Kostnici, nevíme, ale podobá se, že měl Páleč s sebou také spis De ecclesia, z něhož vy- jímal články, ač ty mohl již přinésti hotové z Čech. Kdyby však byl traktát předložil sněmu Páleč, bylo by se muselo napřed dokázati, že se exemplář jeho shoduje s textem Husovým. 2) Protiva ostatně praví „vel circa“. (456)
Z těch spisů nelze arci souditi o Husově nauce eucharistické. A od- půrci Husovi nepředložili nic sněmu1). Ale ani ze spisů Husových latinských ve vydání Norimber- ském a českých ve vydání Erbenově není jistý soud možný. Proto i druhý úsudek Lenzův, spočívající mimo výpovědi svědkův a Hu- sovu odpověď na ně jen na traktátu Impugnantibus, jejž Lenz mylně klade do r. 1401, nemá dosti přesvědčivosti. Lenz neznal Husova Výkladu Sentencí, nemohl věděti, jak se měla věc se Stani- slavovým traktátem remanečním, neznal polemiky proti němu a, což je hlavní, neměl ani tušení o rozhodnosti a neústupnosti, s jakou byla zastávána remanence v okolí Husově. V kázání pak Husova, jež nejsou vydána, také nenahlédl, poněvadž se ne- obíral rukopisným studiem. Ježto se tedy od doby, kdy Lenz učení Husovo posoudil s hlediska theologického, materiál historický značně rozmnožil a právě pro otázku eucharistickou objeveny byly věci důležité, jest na čase spornou tou otázkou znova se zabývati. Ve svědectvích proti Husovi r. 1414 viní mistr Jan Protiva Husa, že již r 1399 na faře u sv. Michala jal se rozmlouvati o Švátosti Těla Páně, řka, že zůstává tam po posvěcení chléb hmotný čili podstata těla ve svátosti. Rok je sice skutečně chybný, jakž odpovídá Hus,2) ale věci samé Hus neodmítá, pravě jen, že to byla disputace. Podobá se tedy, že již r. 1401, k němuž se ono udání patrně má vztahovati, Hus mluvil na faře u sv. Michala a čísti, v nichž jest zlost jich otevřena, a věru, že sú pilněji je přečtli než svaté čtenie, chtiece bludy naleznúti“ (Doc. 141). Ty bludy přece komise dávno již měla vyhledány — Hus již na ně odpovídal ve vězení — a sněm chtěl pouze nabýti jistoty, jsou-li tak ve spisech Husových! — Mladenovic nemíní se o zatajení traktátu Contra occultum adversarium a nepřipomíná, že chtěl Hus zatajiti i spis De ecclesia. Učinil tak, jakž dobře podotýká Novotný (l. c. 64 v pozn. 4), z lásky k mistrovi, a setkáváme se s tím u něho častěji. Je to při- rozené: přátelská láska ráda vidí a proto vyhledává a snad i zveličuje, co jest příteli příznivo, a dovede zamhouřiti oči tam, kde jest něco nepříjemného Proto nutno i referát Mladenovicův bráti kriticky, což je tím důležitější, že nemáme obšírnějších zpráv se strany druhé. 1) Z výroku Pálčova při druhém slyšení: „Et fecisti . . . quedam scripta pro illorum (IX articulorum Wiclef) defensione, que hic habentur, et si tu non dabis scripta, nos dabimus“ (Doc 311) patrno, že měl Páleč Husovy akty na obranu Viklefa, jež by Husovi byly značně přitížily, ale nepodal jich sněmu. Měl-li Páleč neb některý jiný ze svědků ještě nějaké spisy Husovy v Kostnici, nevíme, ale podobá se, že měl Páleč s sebou také spis De ecclesia, z něhož vy- jímal články, ač ty mohl již přinésti hotové z Čech. Kdyby však byl traktát předložil sněmu Páleč, bylo by se muselo napřed dokázati, že se exemplář jeho shoduje s textem Husovým. 2) Protiva ostatně praví „vel circa“. (456)
Strana 455
snad i u češíře Václava neopatrně o svátosti oltářní.1) Na dotvr- zení nebo vyvrácení toho jest zbytečno píditi se po nějakém traktátu Husově. Protiva zajisté vytýká jen ústní výroky, a kázání z prvního roku svého kazatelství uvádí Hus jen proti druhé výtce Protivově, že dle Husa špatný kněz neposvěcuje.2) Jistoty zde tedy nabýti nelze. Že však nutno počítati s možností toho, co udává Protiva, dokazují theologické názory tehdy v Praze rozšířené o svátosti oltářní, jak je nyní lépe známe z historie Stanislavovy3). Již koncem XIV. stol. ozývala se remanence v Čechách a uváděla v pochybnosti i Štítného. Na počátku pak stol. XV. vzmáhaly se nauky Viklefovy tolik, že universita r. 1403 odsouzením článků jeho učinila pokus proud ten zastaviti. Ale někteří čeští mistři, hlavně Stanislav ze Znojma, protivili se odsouzení a Stanislav napsal na obranu Viklefa traktát „O těle Páně“, v němž dle Vik- lefových spisů „De eucharistia“ a „De apostasia“ dokazuje, že re- manence nepříčí se nauce církevní a že podstata chleba jen v našem posuzování ustupuje do pozadí, jsouc tak jaksi utajena. Tato nauka čelného filosofa a theologa českého rozvířila hladinu života universitního v Praze. Mnozí mistři se jí ujímali, posluchači ji přijímali a šířili i v lidu. Až do Polska byla zavlečena studenty, takže biskup krakovský uložil mistru Štěknovi, aby zakročil proti ní. Štěkna kázal proti Stanislavovi v Praze a učinil naň udání z kacířství u arcibiskupa Zbyňka. Zbyněk, jehož zatím došla bulla papeže Innocence VII (ze dne 24. června 1405), napomína- jící jej, aby pečoval o vyplenění bludů Viklefových, svěřil zále- žitost Stanislavovu komisi čtyř theologů, kteří vyslechli obvině- ného a když se vymlouval, že napsal traktát ten jen k vůli dis- putaci a že chtěl jej doplniti ještě vyvrácením remanence, navrhli, aby Stanislav učinil toto prohlášení před arcibiskupem, aby s ka- zatelny a na universitě své tvrzení opravil, aby napsal druhou část traktátu a Zbyněk aby statutem synodálním nařídil, aby nikdo nehlásal remanence. Tak se také stalo. Stanislav napsal ve druhé polovici r. 1405 traktát proti remanenci a oba jeho trak- 1) Že to bylo za účelem disputace, jest nám vzhledem na zkušenosti, jež máme se slovíčkem „disputative“, právem podezřelé. 2) Téže sbírky kázání týká se patrně v „Sepius rogasti“: „in libello in sermone .. .“ Nelze si dobře mysliti, že by Hus již v době, kdy theologii teprve studoval, byl psal traktát o tak nesnadné otázce. 3) Srv. moje „Eucharistické traktáty Stanislava ze Znojma,“ Brno Be- ned. 1905. (457)
snad i u češíře Václava neopatrně o svátosti oltářní.1) Na dotvr- zení nebo vyvrácení toho jest zbytečno píditi se po nějakém traktátu Husově. Protiva zajisté vytýká jen ústní výroky, a kázání z prvního roku svého kazatelství uvádí Hus jen proti druhé výtce Protivově, že dle Husa špatný kněz neposvěcuje.2) Jistoty zde tedy nabýti nelze. Že však nutno počítati s možností toho, co udává Protiva, dokazují theologické názory tehdy v Praze rozšířené o svátosti oltářní, jak je nyní lépe známe z historie Stanislavovy3). Již koncem XIV. stol. ozývala se remanence v Čechách a uváděla v pochybnosti i Štítného. Na počátku pak stol. XV. vzmáhaly se nauky Viklefovy tolik, že universita r. 1403 odsouzením článků jeho učinila pokus proud ten zastaviti. Ale někteří čeští mistři, hlavně Stanislav ze Znojma, protivili se odsouzení a Stanislav napsal na obranu Viklefa traktát „O těle Páně“, v němž dle Vik- lefových spisů „De eucharistia“ a „De apostasia“ dokazuje, že re- manence nepříčí se nauce církevní a že podstata chleba jen v našem posuzování ustupuje do pozadí, jsouc tak jaksi utajena. Tato nauka čelného filosofa a theologa českého rozvířila hladinu života universitního v Praze. Mnozí mistři se jí ujímali, posluchači ji přijímali a šířili i v lidu. Až do Polska byla zavlečena studenty, takže biskup krakovský uložil mistru Štěknovi, aby zakročil proti ní. Štěkna kázal proti Stanislavovi v Praze a učinil naň udání z kacířství u arcibiskupa Zbyňka. Zbyněk, jehož zatím došla bulla papeže Innocence VII (ze dne 24. června 1405), napomína- jící jej, aby pečoval o vyplenění bludů Viklefových, svěřil zále- žitost Stanislavovu komisi čtyř theologů, kteří vyslechli obvině- ného a když se vymlouval, že napsal traktát ten jen k vůli dis- putaci a že chtěl jej doplniti ještě vyvrácením remanence, navrhli, aby Stanislav učinil toto prohlášení před arcibiskupem, aby s ka- zatelny a na universitě své tvrzení opravil, aby napsal druhou část traktátu a Zbyněk aby statutem synodálním nařídil, aby nikdo nehlásal remanence. Tak se také stalo. Stanislav napsal ve druhé polovici r. 1405 traktát proti remanenci a oba jeho trak- 1) Že to bylo za účelem disputace, jest nám vzhledem na zkušenosti, jež máme se slovíčkem „disputative“, právem podezřelé. 2) Téže sbírky kázání týká se patrně v „Sepius rogasti“: „in libello in sermone .. .“ Nelze si dobře mysliti, že by Hus již v době, kdy theologii teprve studoval, byl psal traktát o tak nesnadné otázce. 3) Srv. moje „Eucharistické traktáty Stanislava ze Znojma,“ Brno Be- ned. 1905. (457)
Strana 456
táty, spojeny jsouce jednou katolickou předmluvou a katolickým závěrem, kolují nyní v rukopisech jako jeden katolický traktát. Že tyto události, jež hýbaly myslemi všech na universitě, ne- zůstaly bez vlivu i na Husa, jemuž byl Stanislav učitelem a ot- covským přítelem, jest samo sebou zřejmo. I v jeho duši vznikaly pochybnosti, a sympatie jeho klonily se jistě ke Stanislavovi. Tázal-li se ho Stanislav, jak později Hus vypravuje, chce-li s ním Hus v tom držeti, neřekl Hus jistě: ne. Odvolání Stanislavovo dojista zklamalo jej jako jiné, ale zastrašilo je, zvláště když na udání Meistermanovo Stanislav byl Rehořem XII. povolán k zodpo- vídání do Říma. Ale již r 1408 začíná se remanence ozývati zase veřejně. Mistr Matěj z Knína byl pro ni vyšetřován a donucen odvolati,1) schůze národa u Černé růže zavrhla články Viklefovy, ovšem pro odpor mnohých, mezi nimiž byl i Hus, pouze „ve smyslech jich bludných“, a na synodě svatovítské obnovil arcibiskup dekret o svá- tosti oltářní, vydaný r. 1406, přikazuje kázati, že po posvěcení nezůstává ve svátosti podstata chleba a vína, nýbrž jen tělo Páně a v kalichu jen krev Páně, a nařídil, aby mu byly vydány spisy Viklefovy k prozkoumání. Byl-li již dříve poměr mezi arcibiskupem a Husem zkalen — Hus byl popuzen vyšetřováním Knínovým a arcibiskup Husovým odporem proti zavržení článků Viklefových — rozvedlo je toto poslední nařízení arcibiskupovo úplně. Hus2) a druhové jeho podávají proti němu první odvolání do Říma k papeži Rehoři XII3), odůvodňujíce je tím, že první rozkaz obsa- huje nesnesitelný blud, ba přímo kacířství, poněvadž po posvěcení není jen tělo Kristovo ve svátosti oltářní ani jen krev v kalichu4) a druhý rozkaz že jest bezdůvodný a proti privilejím universitním. S tendencí proti dekretu arcibiskupovu vydal Hus i zvláštní traktát, potírající některé „bludy“ o svátosti oltářní. Je to traktát 1) Srv. Doc. 338—340: "metu carceris et aliarum penarum et flagitiorum“. Že i tato „purgatio canonica“ od remanentistů těžce byla nesena, patrno z omluv Jeronymových v úvodu quodlibeta r. 1411: Nec te quisquam abinde despiciat, si sub pregravi onere derelictus a singulis erecte ut decuerat stare nequiebas, cum sepcies in die cadit iustus, sed resurgit. (Höfler SS. II 127). 2) Že nyní stojí v čele hnutí již Hus, víme bezpečně z rozmluvy Jakuba z Nouviona s husity a z listu Jana z Rakovníka Husovi. 3) Tak vypravuje sám Hus v Řádu postupu; bylo to tedy asi v říjnu r. 1408, kdy král Váctav jal se vyjednávati s Rehořem a kardinály o společný sněm. Tehdy ubírali se do Říma také Stanislav a Páleč, aby očistili pověst ná- roda českého — nesli snad také onu apelaci? 4) Formule byla táž jako r. 1406: quod postquam forma verborum con- secracionis per sacerdotem in missa fuerit prolata, quod ibi nichil substancie- (458) 1 - .- — 1 „
táty, spojeny jsouce jednou katolickou předmluvou a katolickým závěrem, kolují nyní v rukopisech jako jeden katolický traktát. Že tyto události, jež hýbaly myslemi všech na universitě, ne- zůstaly bez vlivu i na Husa, jemuž byl Stanislav učitelem a ot- covským přítelem, jest samo sebou zřejmo. I v jeho duši vznikaly pochybnosti, a sympatie jeho klonily se jistě ke Stanislavovi. Tázal-li se ho Stanislav, jak později Hus vypravuje, chce-li s ním Hus v tom držeti, neřekl Hus jistě: ne. Odvolání Stanislavovo dojista zklamalo jej jako jiné, ale zastrašilo je, zvláště když na udání Meistermanovo Stanislav byl Rehořem XII. povolán k zodpo- vídání do Říma. Ale již r 1408 začíná se remanence ozývati zase veřejně. Mistr Matěj z Knína byl pro ni vyšetřován a donucen odvolati,1) schůze národa u Černé růže zavrhla články Viklefovy, ovšem pro odpor mnohých, mezi nimiž byl i Hus, pouze „ve smyslech jich bludných“, a na synodě svatovítské obnovil arcibiskup dekret o svá- tosti oltářní, vydaný r. 1406, přikazuje kázati, že po posvěcení nezůstává ve svátosti podstata chleba a vína, nýbrž jen tělo Páně a v kalichu jen krev Páně, a nařídil, aby mu byly vydány spisy Viklefovy k prozkoumání. Byl-li již dříve poměr mezi arcibiskupem a Husem zkalen — Hus byl popuzen vyšetřováním Knínovým a arcibiskup Husovým odporem proti zavržení článků Viklefových — rozvedlo je toto poslední nařízení arcibiskupovo úplně. Hus2) a druhové jeho podávají proti němu první odvolání do Říma k papeži Rehoři XII3), odůvodňujíce je tím, že první rozkaz obsa- huje nesnesitelný blud, ba přímo kacířství, poněvadž po posvěcení není jen tělo Kristovo ve svátosti oltářní ani jen krev v kalichu4) a druhý rozkaz že jest bezdůvodný a proti privilejím universitním. S tendencí proti dekretu arcibiskupovu vydal Hus i zvláštní traktát, potírající některé „bludy“ o svátosti oltářní. Je to traktát 1) Srv. Doc. 338—340: "metu carceris et aliarum penarum et flagitiorum“. Že i tato „purgatio canonica“ od remanentistů těžce byla nesena, patrno z omluv Jeronymových v úvodu quodlibeta r. 1411: Nec te quisquam abinde despiciat, si sub pregravi onere derelictus a singulis erecte ut decuerat stare nequiebas, cum sepcies in die cadit iustus, sed resurgit. (Höfler SS. II 127). 2) Že nyní stojí v čele hnutí již Hus, víme bezpečně z rozmluvy Jakuba z Nouviona s husity a z listu Jana z Rakovníka Husovi. 3) Tak vypravuje sám Hus v Řádu postupu; bylo to tedy asi v říjnu r. 1408, kdy král Váctav jal se vyjednávati s Rehořem a kardinály o společný sněm. Tehdy ubírali se do Říma také Stanislav a Páleč, aby očistili pověst ná- roda českého — nesli snad také onu apelaci? 4) Formule byla táž jako r. 1406: quod postquam forma verborum con- secracionis per sacerdotem in missa fuerit prolata, quod ibi nichil substancie- (458) 1 - .- — 1 „
Strana 457
„Impugnantibus“ 1) Že vznikl spis tento r. 1408, jest dosvěd- čeno rukopisy a patrno i z toho, že jej Hus v Lektuře z části opisuje, z části pak se dovolává.2) Traktát potírá ve II.—V. části názor těch, kteří tvrdí, že jest tělo Páně lámáno, viděno, dotýkáno a pojídáno. Hus do- kazuje, že vše to se týká svátosti, nikoli hmotného těla Kristova. To jest úplně katolické)) a theolog nechápe, nač celý ten do- kazovací apparát pro něco, co jest samo sebou zřejmé. Ládný dogmatik katolický neučil tomu, proti čemu Hus polemisuje, a zdůrazňoval-li některý kazatel k oslavě svátosti a povzbuzení vě- řících, že hledí na tělo Páně, dotýká se ho, pojídá je, myslil to v tom smyslu, jak to bez obavy říkají sv. Otcové i církev, totiž ve svátosti, pod svátostnými způsobami, a tak tomu také rozuměl lid. U Viklefa, jehož tu Hus napodobuje a používá, mají tyto obrněné výpady svůj význam. Viklef jimi v nejbludnějším svém spise eucharistickém potírá katolickou nauku o reální přítomnosti Kristově ve svátosti, v níž přece Hus věřil! Proč ho tedy tak slepě následuje? Horší je to ještě při bodu prvním. Hus staví se tu hned v úvodu spisu proti arcibiskupovi velmi útočně. Praví: „Těm, kteří odporují slovům evangelia a neznají neklamné pravdy o svátosti Těla Páně a nedosti jsou pevni, zbývá pan is remaneat, sed verum corpus Christi; similiter completa forma verborum su- per calice nichil ibi substancie vini remaneat, sed verus sanguis Christi. (Doc. 332 n.) R. 1406 nikdo proti ní nic nenamítal, a nyní podává Hus odvolání! Toto kaceřování Zbyňka, jež způsobilo v prosinci r. 1409 jeho citaci a r. 1410 se opakovalo, jest přímo frivolní. Zbyněk přece nechtěl vyloučiti pod způsobou chleba krve Kristovy ani jeho duše a božství, jak vykládá Hus ve druhém a patrně i prvním odvolání, nýbrž jen podstatu chleba. Otázka byla: zůstává-li po posvěcení podstata chleba a vína, a na tu odpovídá arcibiskup záporně. Formule to praví zcela jasné. O tom, co je pod jednotlivými způsobami „concomitanter“, nemluví a nepotřebuje mluviti. To věděl dobře Hus a rozuměl tomu každý, kdo rozkaz četl neb slyšel. 1) Do r. 1408 klade jej rukopis kapit. praž. O 23 a víd. dv. 4294; ve víd. dv. 4936 je a. d. 1413 fer. VI. post festum S. Wenceslai — vzniklo-li při opisování 1413 ze 1408, měli bychom přesná datum: 30. září 1408; možná však, že ono datum v rkp. jest den, kdy dopsal traktát písař, z něhož vypisoval 4936. „Impugnanti- bus“ nepodává obsah kázání, jež měl Hus 14. června 1408, jak tvrdí Flajšhans v předmluvě k tomuto spisu. Obsahu onoho kázání neznáme, ale Hus sotva se dopustil takové nemoudrosti, aby týden před synodou, jež má prohlásiti, že v Čechách není bludu, byl měl kázání tak podezřelé. Traktát jest psán po de- kretu synody s tendencí proti němu. 2) Ovšem první část v Lektuře není, ale spisek asi tvořil hned celek 3. Přesněji však řečeno: lámání, vidění, dotýkání týká se způsob svá- tostných, požívání pak svátosti. (459)
„Impugnantibus“ 1) Že vznikl spis tento r. 1408, jest dosvěd- čeno rukopisy a patrno i z toho, že jej Hus v Lektuře z části opisuje, z části pak se dovolává.2) Traktát potírá ve II.—V. části názor těch, kteří tvrdí, že jest tělo Páně lámáno, viděno, dotýkáno a pojídáno. Hus do- kazuje, že vše to se týká svátosti, nikoli hmotného těla Kristova. To jest úplně katolické)) a theolog nechápe, nač celý ten do- kazovací apparát pro něco, co jest samo sebou zřejmé. Ládný dogmatik katolický neučil tomu, proti čemu Hus polemisuje, a zdůrazňoval-li některý kazatel k oslavě svátosti a povzbuzení vě- řících, že hledí na tělo Páně, dotýká se ho, pojídá je, myslil to v tom smyslu, jak to bez obavy říkají sv. Otcové i církev, totiž ve svátosti, pod svátostnými způsobami, a tak tomu také rozuměl lid. U Viklefa, jehož tu Hus napodobuje a používá, mají tyto obrněné výpady svůj význam. Viklef jimi v nejbludnějším svém spise eucharistickém potírá katolickou nauku o reální přítomnosti Kristově ve svátosti, v níž přece Hus věřil! Proč ho tedy tak slepě následuje? Horší je to ještě při bodu prvním. Hus staví se tu hned v úvodu spisu proti arcibiskupovi velmi útočně. Praví: „Těm, kteří odporují slovům evangelia a neznají neklamné pravdy o svátosti Těla Páně a nedosti jsou pevni, zbývá pan is remaneat, sed verum corpus Christi; similiter completa forma verborum su- per calice nichil ibi substancie vini remaneat, sed verus sanguis Christi. (Doc. 332 n.) R. 1406 nikdo proti ní nic nenamítal, a nyní podává Hus odvolání! Toto kaceřování Zbyňka, jež způsobilo v prosinci r. 1409 jeho citaci a r. 1410 se opakovalo, jest přímo frivolní. Zbyněk přece nechtěl vyloučiti pod způsobou chleba krve Kristovy ani jeho duše a božství, jak vykládá Hus ve druhém a patrně i prvním odvolání, nýbrž jen podstatu chleba. Otázka byla: zůstává-li po posvěcení podstata chleba a vína, a na tu odpovídá arcibiskup záporně. Formule to praví zcela jasné. O tom, co je pod jednotlivými způsobami „concomitanter“, nemluví a nepotřebuje mluviti. To věděl dobře Hus a rozuměl tomu každý, kdo rozkaz četl neb slyšel. 1) Do r. 1408 klade jej rukopis kapit. praž. O 23 a víd. dv. 4294; ve víd. dv. 4936 je a. d. 1413 fer. VI. post festum S. Wenceslai — vzniklo-li při opisování 1413 ze 1408, měli bychom přesná datum: 30. září 1408; možná však, že ono datum v rkp. jest den, kdy dopsal traktát písař, z něhož vypisoval 4936. „Impugnanti- bus“ nepodává obsah kázání, jež měl Hus 14. června 1408, jak tvrdí Flajšhans v předmluvě k tomuto spisu. Obsahu onoho kázání neznáme, ale Hus sotva se dopustil takové nemoudrosti, aby týden před synodou, jež má prohlásiti, že v Čechách není bludu, byl měl kázání tak podezřelé. Traktát jest psán po de- kretu synody s tendencí proti němu. 2) Ovšem první část v Lektuře není, ale spisek asi tvořil hned celek 3. Přesněji však řečeno: lámání, vidění, dotýkání týká se způsob svá- tostných, požívání pak svátosti. (459)
Strana 458
m. předem odporovati a katolickou pravdu k užitku církve veřejně hlásati. Jsou totiž takoví, kteří chtí popírati, že Kristus jest chléb“... Ta slova musel každý vztahovati na arcibiskupa, jakž také, aspoň částečně, jsou míněna. A Hus nyní praví v prvním bodě: „Na vyvrácení první pochybnosti dlužno neoblomně učiti, kázati a držeti, že Kristus jest chléb.“ Tahle vzdo- rovitá věta je v těch okolnostech potvrzením bludu Vikle- fova. Je sice pravda: Kristus Pán, sv. Pavel, sv. Otcové i církev klidně nazývají eucharistii chlebem, ale, jak Hus správně podo- týká, nadpodstatným čili přepodstatněným. Na otázku však, co jest svátost oltářní, praví Kristus: „Toto jest tělo mé“ a sv. Otcové i církev odpovídají: „Svátost oltářní jest tělo Kristovo a krev jeho pod způsobami chleba a vína.“ Když tedy bludnými naukami lid byl uveden ve bludné domnění, že v eucha- ristii zůstává podstata chleba, jest na tom, jenž chce lid vésti v pravém učení katolickém, a ne uváděti ve blud neb utvr- zovati v bludu, aby mluvil přesně a vystříhal se všeho, čím by mohl věc zhoršiti a nauku zatemniti. Proto poroučí Zbyněk, aby se neká- zalo: svátost oltářní jest chléb, nýbrž: svátost oltářní je tělo Pá- ně. To je pravá formule katolická, první však jest heslem remanentistů. A Hus? Proti arcibiskupovi chtěje hájiti názvu „chléb“, klade si thesi dosti opatrně, řka: Kristus jest chléb. To zní vskutku katoličtěji než: svátost oltářní jest chléb. Ale do- klady z Písma a Otců jsou tyže, jimiž Viklef a remanentisté do- kazovali remanenci, a v odpovědi na námitku, že dle slov Ambro- žových po proměnění svátost se již nenazývá chlebem, nýbrž tělem, docela praví Hus, že výrok ten odporuje slovům Kristo- vým, popírá-li se v něm úplně chléb.1) Ta závislost na Vi- klefovi nedovolovala čtenářům, aspoň těm, kteří Viklefa znali — a mnozí ho znali, jako ho znal Hus — dávati těm slovům jiný význam, než jaký mají u Viklefa. Slovíčkem „nadpodstatný“ se to nespraví, protože si je remanentista vykládá tak, že nad podstatu chleba je tu ještě podstata těla Páně.2) 1) Viklef odpovídá na tutéž námitku: „Non intendit sanctus panem destrui vel in essencia non manere.“ (De euch. 136) 2) K větší přesnosti a jasnosti mluvy měly Husa, věřil-li o svátosti ol- tářní správně, vésti výroky Viklefovy, jež v jeho spise „De eucharistia“ četl: „Unum tamen credo, quod quicunque pertinaciter crediderit, quod non rema- neat panis et vinum in hostia consecrata, sed quod ipsa est globus sacrorum accidencium sine subiecto, est manifeste hereticus a qualibet universitate fide- lium expellendus“ (156) a: "vulgus credit nimis infideliter et blaspheme quod hoc signum sacramentale corporis Christi sit realiter ipse Christus“ (112), a když (460)
m. předem odporovati a katolickou pravdu k užitku církve veřejně hlásati. Jsou totiž takoví, kteří chtí popírati, že Kristus jest chléb“... Ta slova musel každý vztahovati na arcibiskupa, jakž také, aspoň částečně, jsou míněna. A Hus nyní praví v prvním bodě: „Na vyvrácení první pochybnosti dlužno neoblomně učiti, kázati a držeti, že Kristus jest chléb.“ Tahle vzdo- rovitá věta je v těch okolnostech potvrzením bludu Vikle- fova. Je sice pravda: Kristus Pán, sv. Pavel, sv. Otcové i církev klidně nazývají eucharistii chlebem, ale, jak Hus správně podo- týká, nadpodstatným čili přepodstatněným. Na otázku však, co jest svátost oltářní, praví Kristus: „Toto jest tělo mé“ a sv. Otcové i církev odpovídají: „Svátost oltářní jest tělo Kristovo a krev jeho pod způsobami chleba a vína.“ Když tedy bludnými naukami lid byl uveden ve bludné domnění, že v eucha- ristii zůstává podstata chleba, jest na tom, jenž chce lid vésti v pravém učení katolickém, a ne uváděti ve blud neb utvr- zovati v bludu, aby mluvil přesně a vystříhal se všeho, čím by mohl věc zhoršiti a nauku zatemniti. Proto poroučí Zbyněk, aby se neká- zalo: svátost oltářní jest chléb, nýbrž: svátost oltářní je tělo Pá- ně. To je pravá formule katolická, první však jest heslem remanentistů. A Hus? Proti arcibiskupovi chtěje hájiti názvu „chléb“, klade si thesi dosti opatrně, řka: Kristus jest chléb. To zní vskutku katoličtěji než: svátost oltářní jest chléb. Ale do- klady z Písma a Otců jsou tyže, jimiž Viklef a remanentisté do- kazovali remanenci, a v odpovědi na námitku, že dle slov Ambro- žových po proměnění svátost se již nenazývá chlebem, nýbrž tělem, docela praví Hus, že výrok ten odporuje slovům Kristo- vým, popírá-li se v něm úplně chléb.1) Ta závislost na Vi- klefovi nedovolovala čtenářům, aspoň těm, kteří Viklefa znali — a mnozí ho znali, jako ho znal Hus — dávati těm slovům jiný význam, než jaký mají u Viklefa. Slovíčkem „nadpodstatný“ se to nespraví, protože si je remanentista vykládá tak, že nad podstatu chleba je tu ještě podstata těla Páně.2) 1) Viklef odpovídá na tutéž námitku: „Non intendit sanctus panem destrui vel in essencia non manere.“ (De euch. 136) 2) K větší přesnosti a jasnosti mluvy měly Husa, věřil-li o svátosti ol- tářní správně, vésti výroky Viklefovy, jež v jeho spise „De eucharistia“ četl: „Unum tamen credo, quod quicunque pertinaciter crediderit, quod non rema- neat panis et vinum in hostia consecrata, sed quod ipsa est globus sacrorum accidencium sine subiecto, est manifeste hereticus a qualibet universitate fide- lium expellendus“ (156) a: "vulgus credit nimis infideliter et blaspheme quod hoc signum sacramentale corporis Christi sit realiter ipse Christus“ (112), a když (460)
Strana 459
A tento výklad Hus sám doporoučí svou nejasností, ať za- myšlenou nebo nezamyšlenou, když dále praví: „před tím byl toliko hmotný z mouky, ale teď je již nadpodstatný“ a když docela ve II. oddíle, vykládaje odvolání Berengariovo dí, že blud jeho záležel v tom, že dle něho chléb na oltáři jest před posvěcením chléb neposvěcený, po posvěcení pak jen chléb po- svěcený a ne pravé tělo Kristovo. Kdo tento výrok čte, jsa sám proniknut vírou katolickou a neznaje literatury remanentistské, jako Lenz, může v něm viděti docela doklad správné nauky Husovy. Ale kdo pročte remanenční traktát Stanislavův a poz- ději Jakoubkův a přirovná je ke spisům Viklefovým, hlavně „De eucharistia“, pozná, jak obratně remanentisté obrátili kopí, na ně namířené, proti katolickým theologům. Právě papež Mikuláš II. se 113 biskupy jest nejsilnější hradbou jejich proti papeži Inno- cenci III. Je to „stará“ víra církve římské a nynější jest »nová“. Poněvadž se v odvolání Berengariově praví, že tělo Kristovo se láme, kdežto se láme přece chléb, tedy zůstává dle Mikulášovy definice chléb — to jest argumentace remanentistů. A k temu cíli vykládají, že Berengar bloudil v tom, že prohlašoval svátost po posvěcení jen za posvěcený chléb a ne spolu za tělo Kristovo.1) Hus, jemuž to vše jest dobře známo, budí u čtenářů nutně dojem, že důkazu toho používá ve smyslu stejném, třebas přidává správný výklad glossy, že se to týká způsob, protože i tomuto výkladu dovedl Viklef a po něm remanentisté vyklouznouti, pravíce, že podstata ustupuje do pozadí „v soudu věřících“. Věřil-li nicméně Hus o svátosti oltářní správně, byla to od něho pravá hra s ohněm, že v okolnostech tak nebezpečných operoval formulkami ryze Vik- lefovými a remanentistskými.3) slyšel proč Viklef lpí tak neustupně na jméně „chléb“: „per hoc, quod nomi- natur panis, foret populus pronior ex naturali ingenio ad cognoscendum, quod non est corpus Christi.“ (143) 1) Tak na př. Viklef De euch. 30—32, 49, 284 a jinde, Stanislav 32 a 39, Jakoubek (Několik textů... II. 13 n.). Viklef vykládá odvolání Be- rengariovo: "Ubi patet, quod ille sensit, quod idem panis et vinum, quod po- nebatur ante missam super altare remanet post consecracionem tam sacra- mentum quam corpus dominicum“ (De euch. 30 n.) Jakoubek pak: „Ad quem sensum fides ecclesie antique in persona Beringarii videtur dicere, quod panis et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem sunt non solum sacramentum i. e. non pure simplex sacramentum, sed eciam mistice et prin- cipalius corpus Christi.“ (Několik textů II 16). 3) Husovi samému nebo někomu z jeho okolí nezdál se také traktát zcela nevinným, neboť v rkp. kapit. praž. O 23 připsal na konci: Rogo, obtrectatoribus non monstretis, sed solum veritatis zelatoribus a ve víd. 4294: Hoc vobis et non oblatratoribus. „Studie a texty.“ (461) 8
A tento výklad Hus sám doporoučí svou nejasností, ať za- myšlenou nebo nezamyšlenou, když dále praví: „před tím byl toliko hmotný z mouky, ale teď je již nadpodstatný“ a když docela ve II. oddíle, vykládaje odvolání Berengariovo dí, že blud jeho záležel v tom, že dle něho chléb na oltáři jest před posvěcením chléb neposvěcený, po posvěcení pak jen chléb po- svěcený a ne pravé tělo Kristovo. Kdo tento výrok čte, jsa sám proniknut vírou katolickou a neznaje literatury remanentistské, jako Lenz, může v něm viděti docela doklad správné nauky Husovy. Ale kdo pročte remanenční traktát Stanislavův a poz- ději Jakoubkův a přirovná je ke spisům Viklefovým, hlavně „De eucharistia“, pozná, jak obratně remanentisté obrátili kopí, na ně namířené, proti katolickým theologům. Právě papež Mikuláš II. se 113 biskupy jest nejsilnější hradbou jejich proti papeži Inno- cenci III. Je to „stará“ víra církve římské a nynější jest »nová“. Poněvadž se v odvolání Berengariově praví, že tělo Kristovo se láme, kdežto se láme přece chléb, tedy zůstává dle Mikulášovy definice chléb — to jest argumentace remanentistů. A k temu cíli vykládají, že Berengar bloudil v tom, že prohlašoval svátost po posvěcení jen za posvěcený chléb a ne spolu za tělo Kristovo.1) Hus, jemuž to vše jest dobře známo, budí u čtenářů nutně dojem, že důkazu toho používá ve smyslu stejném, třebas přidává správný výklad glossy, že se to týká způsob, protože i tomuto výkladu dovedl Viklef a po něm remanentisté vyklouznouti, pravíce, že podstata ustupuje do pozadí „v soudu věřících“. Věřil-li nicméně Hus o svátosti oltářní správně, byla to od něho pravá hra s ohněm, že v okolnostech tak nebezpečných operoval formulkami ryze Vik- lefovými a remanentistskými.3) slyšel proč Viklef lpí tak neustupně na jméně „chléb“: „per hoc, quod nomi- natur panis, foret populus pronior ex naturali ingenio ad cognoscendum, quod non est corpus Christi.“ (143) 1) Tak na př. Viklef De euch. 30—32, 49, 284 a jinde, Stanislav 32 a 39, Jakoubek (Několik textů... II. 13 n.). Viklef vykládá odvolání Be- rengariovo: "Ubi patet, quod ille sensit, quod idem panis et vinum, quod po- nebatur ante missam super altare remanet post consecracionem tam sacra- mentum quam corpus dominicum“ (De euch. 30 n.) Jakoubek pak: „Ad quem sensum fides ecclesie antique in persona Beringarii videtur dicere, quod panis et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem sunt non solum sacramentum i. e. non pure simplex sacramentum, sed eciam mistice et prin- cipalius corpus Christi.“ (Několik textů II 16). 3) Husovi samému nebo někomu z jeho okolí nezdál se také traktát zcela nevinným, neboť v rkp. kapit. praž. O 23 připsal na konci: Rogo, obtrectatoribus non monstretis, sed solum veritatis zelatoribus a ve víd. 4294: Hoc vobis et non oblatratoribus. „Studie a texty.“ (461) 8
Strana 460
Věc ta, sama sebou povážlivá, stává se ještě povážlivější, čteme-li traktát „De remanencia“, jejž napsal Husův „pomocník v evangeliu“, mistr Jakoubek ze Stříbra.1) Ten se hlásí k re- manenci bez obalu, dokazuje ji z lámání chleba (Skut. ap. 2 a I. Kor. 10), z odvolání Berengariova a ze sv. Otců a tvrdí, že není dovoleno této katolické a apoštolské víry popříti „propter aliquas excommunicaciones nec aliquos terrores coram princi- pibus sacerdotum“. Ve druhé části pak vyvrací obšírně druhý, ka- tolický traktát Stanislavův, cituje z něho dlouhé kusy, ale nikde neuváděje autora. Ve zmínce o klatbách a hrozbách nelze viděti nic jiného než narážku na proces Knínův a Abrahamův a na dekret synody r. 14082), i nutno traktát Jakoubkův klásti do druhé polovice roku 1408. Pak arci lze jej míti právem za kommentář k traktátu Husovu, s nímž má i jinak podobnost.3) Do jakého světla tento kommentář staví traktát Husův, netřeba snad dále rozebírati. Tolik jest jisto: V okolí Husově, mezi nejbližšími jeho přáteli, jest remanence hlásána jako článek katolické víry, od něhož se nikdo nesmí dáti ničím odvrátiti. Mohl se za takových okolností proti ní postaviti Hus? Nevěřil-li v ni, měl-li ji za kacířství, jak v Kostnici slavnostně prohlašuje, byla to jeho povinnost — o tom, tuším, nemůže býti sporu. Byl by tím asi pozbyl sympathií svého okolí, ale to přece pro neohroženého horlitele pro zákon Kristův nesmí padati na váhu! Zatím však mistr nejen nesplnil té povinnosti, nýbrž postavil se útočně proti arcibiskupovi, jenž chtěl blud vymýtiti, a nejasnými formulemi remanentistskými bloudící utvrzoval a jiné v blud uváděl. A snad právě proto, že Hus nevy- slovil remanenci dosti jasně, napsal Jakoubek, jemuž se příčilo všeliké pokrytectví, svůj mužný haeretický traktát). — 1) Objevil jsem jej v rkp. dv. knih. víd. 4302 fol. 310a — 334b a pojed- nal jsem o něm v Hlídce 1912. Otisk článku jest v Několika textech z doby husitské (řada II), kde na str. 11—18 jest také uveřejněna první, positivní část traktátu Jakoubkova. Polemiky proti Stanislavovi nebylo lze uveřejniti pro ne- dostatek místa — učiním tak jindy. 2) Na proces Stanislavův r. 1405 se to nehodí a toho neb následu- jícího roku nelze si traktát tak vysloveně haeretický, jako jest traktát Jakoubkův, ani mysliti. Byl by hned měl v zápětí stíhání a tresty. Teprve ve zmatcích na konci r. 1408 jest možný. 3) Srv. zvláště Husova slova: „Z toho již vysvítá pro horlitele evangelia, že mají neohroženě tvrditi, kázati a držeti, že „Kristus jest chléb živící církev“ a vyznání Berengariovo 4) Na úsudku tomto nezmění se mnoho, je-li Jakoubkův traktát až z roku 1410, čehož také nelze vyloučiti. Názory theologické byly r. 1408 v Praze ta- (462) *
Věc ta, sama sebou povážlivá, stává se ještě povážlivější, čteme-li traktát „De remanencia“, jejž napsal Husův „pomocník v evangeliu“, mistr Jakoubek ze Stříbra.1) Ten se hlásí k re- manenci bez obalu, dokazuje ji z lámání chleba (Skut. ap. 2 a I. Kor. 10), z odvolání Berengariova a ze sv. Otců a tvrdí, že není dovoleno této katolické a apoštolské víry popříti „propter aliquas excommunicaciones nec aliquos terrores coram princi- pibus sacerdotum“. Ve druhé části pak vyvrací obšírně druhý, ka- tolický traktát Stanislavův, cituje z něho dlouhé kusy, ale nikde neuváděje autora. Ve zmínce o klatbách a hrozbách nelze viděti nic jiného než narážku na proces Knínův a Abrahamův a na dekret synody r. 14082), i nutno traktát Jakoubkův klásti do druhé polovice roku 1408. Pak arci lze jej míti právem za kommentář k traktátu Husovu, s nímž má i jinak podobnost.3) Do jakého světla tento kommentář staví traktát Husův, netřeba snad dále rozebírati. Tolik jest jisto: V okolí Husově, mezi nejbližšími jeho přáteli, jest remanence hlásána jako článek katolické víry, od něhož se nikdo nesmí dáti ničím odvrátiti. Mohl se za takových okolností proti ní postaviti Hus? Nevěřil-li v ni, měl-li ji za kacířství, jak v Kostnici slavnostně prohlašuje, byla to jeho povinnost — o tom, tuším, nemůže býti sporu. Byl by tím asi pozbyl sympathií svého okolí, ale to přece pro neohroženého horlitele pro zákon Kristův nesmí padati na váhu! Zatím však mistr nejen nesplnil té povinnosti, nýbrž postavil se útočně proti arcibiskupovi, jenž chtěl blud vymýtiti, a nejasnými formulemi remanentistskými bloudící utvrzoval a jiné v blud uváděl. A snad právě proto, že Hus nevy- slovil remanenci dosti jasně, napsal Jakoubek, jemuž se příčilo všeliké pokrytectví, svůj mužný haeretický traktát). — 1) Objevil jsem jej v rkp. dv. knih. víd. 4302 fol. 310a — 334b a pojed- nal jsem o něm v Hlídce 1912. Otisk článku jest v Několika textech z doby husitské (řada II), kde na str. 11—18 jest také uveřejněna první, positivní část traktátu Jakoubkova. Polemiky proti Stanislavovi nebylo lze uveřejniti pro ne- dostatek místa — učiním tak jindy. 2) Na proces Stanislavův r. 1405 se to nehodí a toho neb následu- jícího roku nelze si traktát tak vysloveně haeretický, jako jest traktát Jakoubkův, ani mysliti. Byl by hned měl v zápětí stíhání a tresty. Teprve ve zmatcích na konci r. 1408 jest možný. 3) Srv. zvláště Husova slova: „Z toho již vysvítá pro horlitele evangelia, že mají neohroženě tvrditi, kázati a držeti, že „Kristus jest chléb živící církev“ a vyznání Berengariovo 4) Na úsudku tomto nezmění se mnoho, je-li Jakoubkův traktát až z roku 1410, čehož také nelze vyloučiti. Názory theologické byly r. 1408 v Praze ta- (462) *
Strana 461
Pro Husa nezbývá tu než dilemma: buď r. 1408 věřil re- manenci, a pak není správno, co píše do Říma, že ho nepravdivě z toho obvinili odpůrci, a nepravdivy jsou jeho výroky v Kostnici, jimiž takové obvinění pro celou minulost naprosto odmítá; anebo remanenci nevěřil a pak mlčením zradil pravdu, jakž dle Pseudo- Chrysostoma sám často říkává, a zavinil, že se rozšířilo a utvrdilo kacířství v zemi, o níž s chloubou volá, že neviděl v ni kacířel). Chceme-li posouditi, jaká byla víra Husova a jaké jeho učení o svátosti oltářní roku následujícího (1409), nutno si všimnouti jeho Lektury na Sentence Lombardovy, v níž III. a IV. kniha jest z r. 1408/ 1409. Ve IV. knize, již přednášel Hus v první po- lovici r. 1409, jedná o eucharistii ex professo. Nauka jeho je tu celkem katolická. Arci jsou věty: „póst consecracionen non est ibi substancia panis et vini, sed species illorum“ (570) a „accidencia manent sine subiecto“ (576). pouze udáním obsahu Sentencí Lom- bardových. A Hus sám se těmi otázkami, pro theologa tak láka- vými, vůbec neobírá. Pochybnost mohlo by vzbuditi, že na otázku „Utrum corpus Christi continetur realiter sub speciebus“ dává Hus v textu Flajšhansově2) odpověď přímo pikartskou, rozeznávaje dvojí obsažnost, místní a mocnostní, a pravě, že druhou jest tělo Kristovo obsaženo pod způsobami. „Potencialis continencia" u Viklefa nebo u Jana Němce ze Žatce neb Payna by nepřekvapovala, ale u Husa! Avšak to místo jest, jak udává Hus sám, z Lektury To- máše Strassburského3), kde jest správně: continencia presencialis. Podezření tedy budí jen chyba edice. Ale, nehledíc ani k tomu, že Hus pojal do Lektury celé části z traktátu Impugnantibus, jež mají, jak bylo řečeno, viklefský ráz, kové, jak bylo nahoře řečeno (srv. v žalobě r. 1408: „adhuc remanentiac re- manent“), a o traktátu Jakoubkově předpokládám beztoho, že byl napsán až po traktátu Husově. 1) Ve prospěch Husův by tu bylo lze uvésti z třetí odpovědi jeho na první článek obžaloby z r. 1408: „Pán Ježíš byl by špatným kazatelem, ježto vzav chléb, jejž přepodstatnil, řekl: „Totoť jest tělo má“, nevyslovuje a ne- rozlišuje, že po posvěcení nezůstává chléb hmotný, a byl by to mluvil proti rozhodnutí svaté matky církve . . .“ (Doc. 157). Ovšem dobrý smysl dává ona věta jen, spojíme-li ji s následujícími příklady, což se mi ze slov „kdyby tento důvod žalobníků co dokazoval“ zdá správnějším; spojí-li se s příkladem předcházejícím, dává smysl opačný, což vzhledem k ironickému tónu, jímž Hus píše tyto odpovědi, také není vyloučeno. 2) str. 566. 3) Thomae de Argentina Commentaria in IV Sent. Genuae 1585 II. 931а. (463) 8*
Pro Husa nezbývá tu než dilemma: buď r. 1408 věřil re- manenci, a pak není správno, co píše do Říma, že ho nepravdivě z toho obvinili odpůrci, a nepravdivy jsou jeho výroky v Kostnici, jimiž takové obvinění pro celou minulost naprosto odmítá; anebo remanenci nevěřil a pak mlčením zradil pravdu, jakž dle Pseudo- Chrysostoma sám často říkává, a zavinil, že se rozšířilo a utvrdilo kacířství v zemi, o níž s chloubou volá, že neviděl v ni kacířel). Chceme-li posouditi, jaká byla víra Husova a jaké jeho učení o svátosti oltářní roku následujícího (1409), nutno si všimnouti jeho Lektury na Sentence Lombardovy, v níž III. a IV. kniha jest z r. 1408/ 1409. Ve IV. knize, již přednášel Hus v první po- lovici r. 1409, jedná o eucharistii ex professo. Nauka jeho je tu celkem katolická. Arci jsou věty: „póst consecracionen non est ibi substancia panis et vini, sed species illorum“ (570) a „accidencia manent sine subiecto“ (576). pouze udáním obsahu Sentencí Lom- bardových. A Hus sám se těmi otázkami, pro theologa tak láka- vými, vůbec neobírá. Pochybnost mohlo by vzbuditi, že na otázku „Utrum corpus Christi continetur realiter sub speciebus“ dává Hus v textu Flajšhansově2) odpověď přímo pikartskou, rozeznávaje dvojí obsažnost, místní a mocnostní, a pravě, že druhou jest tělo Kristovo obsaženo pod způsobami. „Potencialis continencia" u Viklefa nebo u Jana Němce ze Žatce neb Payna by nepřekvapovala, ale u Husa! Avšak to místo jest, jak udává Hus sám, z Lektury To- máše Strassburského3), kde jest správně: continencia presencialis. Podezření tedy budí jen chyba edice. Ale, nehledíc ani k tomu, že Hus pojal do Lektury celé části z traktátu Impugnantibus, jež mají, jak bylo řečeno, viklefský ráz, kové, jak bylo nahoře řečeno (srv. v žalobě r. 1408: „adhuc remanentiac re- manent“), a o traktátu Jakoubkově předpokládám beztoho, že byl napsán až po traktátu Husově. 1) Ve prospěch Husův by tu bylo lze uvésti z třetí odpovědi jeho na první článek obžaloby z r. 1408: „Pán Ježíš byl by špatným kazatelem, ježto vzav chléb, jejž přepodstatnil, řekl: „Totoť jest tělo má“, nevyslovuje a ne- rozlišuje, že po posvěcení nezůstává chléb hmotný, a byl by to mluvil proti rozhodnutí svaté matky církve . . .“ (Doc. 157). Ovšem dobrý smysl dává ona věta jen, spojíme-li ji s následujícími příklady, což se mi ze slov „kdyby tento důvod žalobníků co dokazoval“ zdá správnějším; spojí-li se s příkladem předcházejícím, dává smysl opačný, což vzhledem k ironickému tónu, jímž Hus píše tyto odpovědi, také není vyloučeno. 2) str. 566. 3) Thomae de Argentina Commentaria in IV Sent. Genuae 1585 II. 931а. (463) 8*
Strana 462
třebas zněly slovně katolickyl), i zmíněný výklad odvolání Beren- gariova, pronesl tu pod vlivem Viklefovým i výrok, jenž není přesný, řka, že se praví „video corpus Christi — ad istum sensum: video sacramentum, quod est signum corporis Christi“ (Flajšh. 569). Mimo Lekturu máme pro rok 1409 ještě jiný pramen: 1atin- skou postillu Husovu, jež jest částečně z toho roku2) Sem patří homilie na perikopy Božího těla, z nichž výklad na epištolu jest v rkp. praž. univ III. A 63) fol. 190a—194a a výklad na evange- lium v III B 3 fol. 45a—46b. V homilii na epištolu praví Hus, že ve větě „Toto jest tělo mé“ dávají glossátoři zájmenu „toto různý význam, někteří: „hoc sc. sacramentum, quod est panis, est corpus meum“4), útočí na ty, kteří místo na památku smrti Páně konají svatou oběť pro mamon, rozeznává trojí druh požívání těla Páně a trojí druh nehodně přijímajících a odsuzuje kněze ne- hodně obětující5). V homilii na evangelium pak zdůrazňuje, že přijímáme Krista reálně, ne pouze „figurative“6), ale ne hmotně, a mluví o hodném a nehodném přijímání. Slovo „panis“ vysky- tuje se sice o svátosti oltářní častěji, ale bez patrné tendence. Je tedy rok 1409, jinak velmi bouřlivý, co do otázky eucharistické klidnější než předcházející. Odchod Němců a kletba arcibiskupova, jíž by Hus rád byl zbaven, nutí ho, aby nedával podnětu k výtce viklefství aspoň v této nejdůležitější otázce. Ale je to klid před bouří. Sotva došla bulla o zákazu kázání v kaplích a o vydání knih Viklefových, rozpoutaly se všecky živly. Již roku 1409 týkají se částečně žaloby bludného učení Hu- sova o svátosti oltářní?, ale hlavní materiál svědecký poukazuje k r. 14108). K tomu roku jest nejspíše vztahovati to, co vypovídají 1) Ale těch otázek dotýká se zde i Lombard a partie „Christus est panis“ zde není. 2) To jest patrno z homilie na Zelený čtvrtek, kde se praví: „Contra aliquos, qui indiscrecius se facere statuerunt, quod eis non prodest... eciamsi iureiurando ex multo impetu illud firmaverunt“. To se zajisté nemůže týkati než přísežného závazku Němců opustiti universitu a nehodí se jinam než do r. 1409. Ale jiné homilie jsou jistě z r. 1410, ba až 1411. 3) V tomto rkp. sáhá postilla až po VI. ned. po sv. Trojici a v III B 3 začíná již nedělí velikonoční, látka však není vždy totožna. 4) To je výklad Viklefův a všech remanentistů, Hus však zde svého mí- nění neprojevuje. 5) sacerdos Scariothis. 6) V tom se Viklefa nedržel ani Hus ani jeho stoupenci, teprve české pikartství přijalo i tuto nauku. 7) Srv. Doc. 164. 8) Viz Hardt IV 413 : "quod prefatus Joh. Hus tam de dicto mense Junii a. d. 1410 quam eciam ante et post in dicta capella predicando ad populum ibi- (464)
třebas zněly slovně katolickyl), i zmíněný výklad odvolání Beren- gariova, pronesl tu pod vlivem Viklefovým i výrok, jenž není přesný, řka, že se praví „video corpus Christi — ad istum sensum: video sacramentum, quod est signum corporis Christi“ (Flajšh. 569). Mimo Lekturu máme pro rok 1409 ještě jiný pramen: 1atin- skou postillu Husovu, jež jest částečně z toho roku2) Sem patří homilie na perikopy Božího těla, z nichž výklad na epištolu jest v rkp. praž. univ III. A 63) fol. 190a—194a a výklad na evange- lium v III B 3 fol. 45a—46b. V homilii na epištolu praví Hus, že ve větě „Toto jest tělo mé“ dávají glossátoři zájmenu „toto různý význam, někteří: „hoc sc. sacramentum, quod est panis, est corpus meum“4), útočí na ty, kteří místo na památku smrti Páně konají svatou oběť pro mamon, rozeznává trojí druh požívání těla Páně a trojí druh nehodně přijímajících a odsuzuje kněze ne- hodně obětující5). V homilii na evangelium pak zdůrazňuje, že přijímáme Krista reálně, ne pouze „figurative“6), ale ne hmotně, a mluví o hodném a nehodném přijímání. Slovo „panis“ vysky- tuje se sice o svátosti oltářní častěji, ale bez patrné tendence. Je tedy rok 1409, jinak velmi bouřlivý, co do otázky eucharistické klidnější než předcházející. Odchod Němců a kletba arcibiskupova, jíž by Hus rád byl zbaven, nutí ho, aby nedával podnětu k výtce viklefství aspoň v této nejdůležitější otázce. Ale je to klid před bouří. Sotva došla bulla o zákazu kázání v kaplích a o vydání knih Viklefových, rozpoutaly se všecky živly. Již roku 1409 týkají se částečně žaloby bludného učení Hu- sova o svátosti oltářní?, ale hlavní materiál svědecký poukazuje k r. 14108). K tomu roku jest nejspíše vztahovati to, co vypovídají 1) Ale těch otázek dotýká se zde i Lombard a partie „Christus est panis“ zde není. 2) To jest patrno z homilie na Zelený čtvrtek, kde se praví: „Contra aliquos, qui indiscrecius se facere statuerunt, quod eis non prodest... eciamsi iureiurando ex multo impetu illud firmaverunt“. To se zajisté nemůže týkati než přísežného závazku Němců opustiti universitu a nehodí se jinam než do r. 1409. Ale jiné homilie jsou jistě z r. 1410, ba až 1411. 3) V tomto rkp. sáhá postilla až po VI. ned. po sv. Trojici a v III B 3 začíná již nedělí velikonoční, látka však není vždy totožna. 4) To je výklad Viklefův a všech remanentistů, Hus však zde svého mí- nění neprojevuje. 5) sacerdos Scariothis. 6) V tom se Viklefa nedržel ani Hus ani jeho stoupenci, teprve české pikartství přijalo i tuto nauku. 7) Srv. Doc. 164. 8) Viz Hardt IV 413 : "quod prefatus Joh. Hus tam de dicto mense Junii a. d. 1410 quam eciam ante et post in dicta capella predicando ad populum ibi- (464)
Strana 463
r. 1414 kazatel Beneš a Mistr Ondřej z Brodu o kázání na Ze- lený čtvrtek. Toto kázání máme, i můžeme si o výpovědech svědkův učiniti úsudek, ač ovšem nutno počítati s tím, že v latin- ském kázání psaném není vše, co řekl Hus s kazatelny betlémské. Našel jsem nejprve v rkp. univ. praž. XI D 9 fol. 105a—107b druhou, nejdůležitější část jeho na thema „Probet autem seip- sum homo“ a dle vnitřních známek soudil jsem hned, že je Husova. Když jsem pak prozkoumával Husovo Quadragesi- male, shledal jsem, že poslední homilie v něm, zelenočtvrteční, obsahuje celou tuto část. Je tedy jisto, že je to homilie na Zelený čtvrtek, že je Husova a že je z r. 1410, k němuž se hlásí celé Quadragesimale1). Hus tu nejprve vykládá prostě homileticky, z čeho kárá sv. Pavel Korintské, co rozuměti jest památkou Páně, co jest svátostné a co duchovní přijímání, a pak ukazuje, jak se mají věřící na sv. přijímání připraviti. Mají býti vyzdobeni mravným životem a mají míti tři božské ctnosti: víru, naději a lásku. Tázán-li jest věřící, jak věří o svátosti oltářní, nechť řekne, že věří, co ustanovil Kristus a čemu učí sv. Pavel, jenž tu víru přijal od Krista, a ať se nedá od nikoho moderní naukou neb hrozbami odtoho odvrátiti. Víra ta pak jest, že Kristus vzav chléb řekl: Toto jest tělo mé. Bude-li tázán dále, jak věří o chlebě a víně, jež se na oltáři posvěcují, nechť odpoví stejně, že věří vše, co žádá Kristus, aby věřil, odmítaje moderní nauky, jež přes ustanovení Kristovo a jeho apoštolů přestřelují.2) Nechť vyzná víru římské církve za Mikuláše II. ustanovenou, tak jak ji vyznává Berengarius.3) Aby pak jí lépe rozuměl, nechť uváží, že Berengarius bloudil uče, že chléb po posvěcení jest toliko chléb posvěcený a ne tělo Kristovo, a proto byl přinucen vyznati, že chléb po posvěcení není toliko chléb, nýbrž pravé tělo Kristovo. Toto „poučení“ věřících — jsem povinen to říci — není katolicky orthodoxní. Není to sebevědomé vyznání pravdy, nýbrž dem collectum et eciam in diversis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et hereses tam ex dictis libris dicti Joh. Wiclef quam ex sua pro- tervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit, maxime infrascriptos, vid, quod post consecracionem panis materialis sive subiectum manet. 1) V kod. kap. praž. E 45/1 je v Husově Quadragesimale Husův výklad „de fide sacramenti“ mezi fol. 135 a 136 vyříznut! Ale v A 44, E 37 a E 45/2 jest celý. 2) Tak překládám: „constitucionem Christi .. exorbitantes“. 3) Hus tu opisuje celý kanon „Ego Berengarius“. (465)
r. 1414 kazatel Beneš a Mistr Ondřej z Brodu o kázání na Ze- lený čtvrtek. Toto kázání máme, i můžeme si o výpovědech svědkův učiniti úsudek, ač ovšem nutno počítati s tím, že v latin- ském kázání psaném není vše, co řekl Hus s kazatelny betlémské. Našel jsem nejprve v rkp. univ. praž. XI D 9 fol. 105a—107b druhou, nejdůležitější část jeho na thema „Probet autem seip- sum homo“ a dle vnitřních známek soudil jsem hned, že je Husova. Když jsem pak prozkoumával Husovo Quadragesi- male, shledal jsem, že poslední homilie v něm, zelenočtvrteční, obsahuje celou tuto část. Je tedy jisto, že je to homilie na Zelený čtvrtek, že je Husova a že je z r. 1410, k němuž se hlásí celé Quadragesimale1). Hus tu nejprve vykládá prostě homileticky, z čeho kárá sv. Pavel Korintské, co rozuměti jest památkou Páně, co jest svátostné a co duchovní přijímání, a pak ukazuje, jak se mají věřící na sv. přijímání připraviti. Mají býti vyzdobeni mravným životem a mají míti tři božské ctnosti: víru, naději a lásku. Tázán-li jest věřící, jak věří o svátosti oltářní, nechť řekne, že věří, co ustanovil Kristus a čemu učí sv. Pavel, jenž tu víru přijal od Krista, a ať se nedá od nikoho moderní naukou neb hrozbami odtoho odvrátiti. Víra ta pak jest, že Kristus vzav chléb řekl: Toto jest tělo mé. Bude-li tázán dále, jak věří o chlebě a víně, jež se na oltáři posvěcují, nechť odpoví stejně, že věří vše, co žádá Kristus, aby věřil, odmítaje moderní nauky, jež přes ustanovení Kristovo a jeho apoštolů přestřelují.2) Nechť vyzná víru římské církve za Mikuláše II. ustanovenou, tak jak ji vyznává Berengarius.3) Aby pak jí lépe rozuměl, nechť uváží, že Berengarius bloudil uče, že chléb po posvěcení jest toliko chléb posvěcený a ne tělo Kristovo, a proto byl přinucen vyznati, že chléb po posvěcení není toliko chléb, nýbrž pravé tělo Kristovo. Toto „poučení“ věřících — jsem povinen to říci — není katolicky orthodoxní. Není to sebevědomé vyznání pravdy, nýbrž dem collectum et eciam in diversis aliis locis civitatis Prag. diversis vicibus multos errores et hereses tam ex dictis libris dicti Joh. Wiclef quam ex sua pro- tervitate et dolositate astruxit, docuit, disputavit et pro posse defendit, maxime infrascriptos, vid, quod post consecracionem panis materialis sive subiectum manet. 1) V kod. kap. praž. E 45/1 je v Husově Quadragesimale Husův výklad „de fide sacramenti“ mezi fol. 135 a 136 vyříznut! Ale v A 44, E 37 a E 45/2 jest celý. 2) Tak překládám: „constitucionem Christi .. exorbitantes“. 3) Hus tu opisuje celý kanon „Ego Berengarius“. (465)
Strana 464
viklefské zastírání bludu. Katolický kazatel byl by řekl a musil říci věřícím se Štítným: „divnú proměnu, neznámú člověku, učinil buoh v této svátosti, že v podstatě proměna bývá, že ne z té podstaty, kteráž je v chlebu neb u vínu, bude tělo neb krev syna božieho, ale zhyne ta podstata, ješto je byla v chlebu neb u víně, a bude tu tělo a krev syna božieho, a to tak divně, že dřevnie postavy chleba a vína tak jsú] samy, nejsúc na ižádné pod- stati, neb chléb tu již není ani víno, a také tělo božie aneb krev nenie podstať těch postav chleba a vína. Protož nedosiehneť toho smysl člověčie zde, ale tu máme sě viery držeti při tom, co je pán buoh chtěl mieti divného při té svátosti . . neb malýť byl by buoh, byť nemohl viece učiniti, než móž člověk obmysliti.“1) To by bylo katolické a nebyl by ani Protiva ani Broda ani arcibi- skup ani moderní theolog proti tomu činil nějaké námitky.2) Naproti tomu Hus napřed jakoby chtěl učiti prosté víře, že Kristus jest skutečně ve svátosti přítomen, jako to činili později, když na pikartech poznali, kam ta nauka vede, vyslovení rema- nentisté3) Jakoubek, Rokycana a Lupáč, odkazuje na Krista a sv. Pavla, přidávaje však slova, jež u posluchačů měla jen jeden smysl: „nec per quempiam compulsus doctrina moderna aut terrore 1) Vrťátko, Štítného knihy naučení křesťanského, Praha 1873. Místo uvedené jest v „Knížkách o sedmeře kostelní svátosti“ (306—340) na str. 319. 2) Leda že by theologická škola disputovala o tom „zhynutí“ podstaty chleba. Při této příležitosti upozorňuji na pěknou terminologii Štítného, jíž z části užíváme podnes. „Substantia“ jest „podstata, podstať“, ač ovšem podstatou Štítný rozumí i věc, pokud ji postřehují smysly (318: „veškenť jest v chlebné podstatě“), „accidens“ jest „zpósob“: „pod těmi zpósobami jest pravé tělo a krev syna božieho, pod zpósobem chleba jest posvátně tělo božie a pod zpósobem vína jest také posvátně krev jeho“ (317), souhrn pak akcidencí jest „postava“, což se tedy rovná latinskému „species“. Není-li pak divno, že se Hus v poznámkách k žalobám z r. 1414 vymlouvá, že „accidens“ nedá se v češtině přibližně vyjádřiti? Štítný již to vyjádřil a myslím, že ani on toho slova teprve nevytvořil. A nevěděl-li Hus českého názvu pro „subiectum“, věděl přece, že je vzhledem ke způsobám totožné se „substancia“ a pro tu už je též starší slovo české. A místo „panis materialis“ může opět, kdo chce jasně česky věc říci, užíti slov: „podstata chleba“. Pro slovo „eucharistia“ pak netřeba hledati „dobré milosti“ neb „dobrého daru“, protože máme staré slovo: „svátost oltářní“ neb „svátost božieho těla“. Výmluv Husových nelze tu uznati. Jeť nemyslitelno, že by nebyl dovedl říci: „Ve svátosti oltářní nezůstává po posvěcení podstata chleba, nýbrž způsoby chleba jsou bez své podstaty“ — a více k jasnému poučení věřících nebylo třeba. A mimo to: latinsky to Hus přece dovedl říci, ale ani v latinských kázáních nevidím nikde: „substancia panis non manet“ neb „accidencia stant sine subiecto“. 3) V počátcích hnutí však chtěli poučovati prostý lid o nejhlubších tajem- stvích a horšili se, když to církevní vrchnost, vidouc šířiti se bludy, zaka- zovala. (466)
viklefské zastírání bludu. Katolický kazatel byl by řekl a musil říci věřícím se Štítným: „divnú proměnu, neznámú člověku, učinil buoh v této svátosti, že v podstatě proměna bývá, že ne z té podstaty, kteráž je v chlebu neb u vínu, bude tělo neb krev syna božieho, ale zhyne ta podstata, ješto je byla v chlebu neb u víně, a bude tu tělo a krev syna božieho, a to tak divně, že dřevnie postavy chleba a vína tak jsú] samy, nejsúc na ižádné pod- stati, neb chléb tu již není ani víno, a také tělo božie aneb krev nenie podstať těch postav chleba a vína. Protož nedosiehneť toho smysl člověčie zde, ale tu máme sě viery držeti při tom, co je pán buoh chtěl mieti divného při té svátosti . . neb malýť byl by buoh, byť nemohl viece učiniti, než móž člověk obmysliti.“1) To by bylo katolické a nebyl by ani Protiva ani Broda ani arcibi- skup ani moderní theolog proti tomu činil nějaké námitky.2) Naproti tomu Hus napřed jakoby chtěl učiti prosté víře, že Kristus jest skutečně ve svátosti přítomen, jako to činili později, když na pikartech poznali, kam ta nauka vede, vyslovení rema- nentisté3) Jakoubek, Rokycana a Lupáč, odkazuje na Krista a sv. Pavla, přidávaje však slova, jež u posluchačů měla jen jeden smysl: „nec per quempiam compulsus doctrina moderna aut terrore 1) Vrťátko, Štítného knihy naučení křesťanského, Praha 1873. Místo uvedené jest v „Knížkách o sedmeře kostelní svátosti“ (306—340) na str. 319. 2) Leda že by theologická škola disputovala o tom „zhynutí“ podstaty chleba. Při této příležitosti upozorňuji na pěknou terminologii Štítného, jíž z části užíváme podnes. „Substantia“ jest „podstata, podstať“, ač ovšem podstatou Štítný rozumí i věc, pokud ji postřehují smysly (318: „veškenť jest v chlebné podstatě“), „accidens“ jest „zpósob“: „pod těmi zpósobami jest pravé tělo a krev syna božieho, pod zpósobem chleba jest posvátně tělo božie a pod zpósobem vína jest také posvátně krev jeho“ (317), souhrn pak akcidencí jest „postava“, což se tedy rovná latinskému „species“. Není-li pak divno, že se Hus v poznámkách k žalobám z r. 1414 vymlouvá, že „accidens“ nedá se v češtině přibližně vyjádřiti? Štítný již to vyjádřil a myslím, že ani on toho slova teprve nevytvořil. A nevěděl-li Hus českého názvu pro „subiectum“, věděl přece, že je vzhledem ke způsobám totožné se „substancia“ a pro tu už je též starší slovo české. A místo „panis materialis“ může opět, kdo chce jasně česky věc říci, užíti slov: „podstata chleba“. Pro slovo „eucharistia“ pak netřeba hledati „dobré milosti“ neb „dobrého daru“, protože máme staré slovo: „svátost oltářní“ neb „svátost božieho těla“. Výmluv Husových nelze tu uznati. Jeť nemyslitelno, že by nebyl dovedl říci: „Ve svátosti oltářní nezůstává po posvěcení podstata chleba, nýbrž způsoby chleba jsou bez své podstaty“ — a více k jasnému poučení věřících nebylo třeba. A mimo to: latinsky to Hus přece dovedl říci, ale ani v latinských kázáních nevidím nikde: „substancia panis non manet“ neb „accidencia stant sine subiecto“. 3) V počátcích hnutí však chtěli poučovati prostý lid o nejhlubších tajem- stvích a horšili se, když to církevní vrchnost, vidouc šířiti se bludy, zaka- zovala. (466)
Strana 465
ab huismodi sui capitis institucione:.. in oppositum declinare“. Ty hrozby již od r. 1406 opakované týkají se přece remanence, jakž to Hus sám naznačuje, klada dále otázku, jak věřiti o chlebě a víně. A na tu radí odpověděti zase odkazem neurčitým na Krista, opět s jasným dodatkem: „doctrinis modernis, constitucionem Christi et suorum apostolorum si que sunt exorbitantes, poster- gatis“, a na konec vyznati s Berengariem „starou“1) víru, k níž přidán známý výklad Viklefův. To je přímý návod, jak mají věřící ve víře v remanenci, jež je dle Jakoubka katolická a jíž nesmí nikdo opustiti, se- trvati a přece ujíti církevní autoritě! To je podobná hra v malém, jakou později provozují Táboři ve velkém! Že zde Hus učil rema- nenci, třebas toho neřekl tak bez obalu jako Jakoubek, nelze upříti. A s tím nemohl souhlasiti, k tomu nesměl mlčeti Zbyněk, nesměli mlčeti svědkové! Dvou věcí nutno ještě při tomto kázání si všimnouti. Části o víře, naději a lásce a o tom, jak jednáme proti nim, jsou vy- psány z Viklefova spisu „De eucharistia“ (Los. 158, 160, 163), poučení pak o víře není sice odtud slovně, ale obsahem. A dále: celý skoro výklad před tím poučením i za ním jest prostý opis kázání mistra Štěpána z Kolína, jež měl druhou neděli po sv. Trojici r. 1403 k duchovenstvu na thema: „Homo quidam fecit cenam magnam.“ Kolín praví v něm, že svátost oltářní nazývá se „velikou večeří“ ze tří důvodů: 1. pro divy, jež se v ní ději, 2. pro občerstvení, jehož se dostává duši a 3. pro vzácnost a tr- vání svátosti. Hus opisuje skoro celý druhý díl, prvního2) pak a třetího pomíjí. Ale zde v oněch částech o přípravě na přijímání již Kolín excerpoval Viklefa, takže se v nich u Husa pro- stupují dva vlivy, Kolín a Viklef, a tento neprostředně a spolu prostřednictvím Kolínovým. Neboť, jak viděti z textu Husova, má mistr vedle Kolína také Viklefa před sebou.3) 1) Srv. začátek Jakoubkova traktátu remanenčního: „Confiteor antiquam fidem apostolicam ecclesie.“ (Několik textů II, 12.) 2) Ač by se mu jasné výklady těžkých otázek byly mohly lépe hoditi než sofistika Viklefova, zvláště o transsubstanciaci, o níž Kolín dí: „Sciendum ergo, quod Christus non incipit esse sub speciebus hostie per localem motum . . sed per transsubstanciacionem panis in eius corpus .. sic quia panis substancia convertitur in corpus Christi, facta conversione ubi habebat esse substancia panis, ibi postea habet esse corpus Christi. Et quia tota substancia illius panis, qui est sic conversus, erat sub speciebus hostie, facta conversione totum corpus Christi habet esse sub illis speciebus“ (pražsk. univ. rkp. VIII F 2 fol. 80b) 3) Zde tedy Kolin, jenž dle německé genealogie: „Stephanus de Colo- nia genuit Stanislaum de Znoyma“ byl otcem českého viklefismu, jest ve přímé (467)
ab huismodi sui capitis institucione:.. in oppositum declinare“. Ty hrozby již od r. 1406 opakované týkají se přece remanence, jakž to Hus sám naznačuje, klada dále otázku, jak věřiti o chlebě a víně. A na tu radí odpověděti zase odkazem neurčitým na Krista, opět s jasným dodatkem: „doctrinis modernis, constitucionem Christi et suorum apostolorum si que sunt exorbitantes, poster- gatis“, a na konec vyznati s Berengariem „starou“1) víru, k níž přidán známý výklad Viklefův. To je přímý návod, jak mají věřící ve víře v remanenci, jež je dle Jakoubka katolická a jíž nesmí nikdo opustiti, se- trvati a přece ujíti církevní autoritě! To je podobná hra v malém, jakou později provozují Táboři ve velkém! Že zde Hus učil rema- nenci, třebas toho neřekl tak bez obalu jako Jakoubek, nelze upříti. A s tím nemohl souhlasiti, k tomu nesměl mlčeti Zbyněk, nesměli mlčeti svědkové! Dvou věcí nutno ještě při tomto kázání si všimnouti. Části o víře, naději a lásce a o tom, jak jednáme proti nim, jsou vy- psány z Viklefova spisu „De eucharistia“ (Los. 158, 160, 163), poučení pak o víře není sice odtud slovně, ale obsahem. A dále: celý skoro výklad před tím poučením i za ním jest prostý opis kázání mistra Štěpána z Kolína, jež měl druhou neděli po sv. Trojici r. 1403 k duchovenstvu na thema: „Homo quidam fecit cenam magnam.“ Kolín praví v něm, že svátost oltářní nazývá se „velikou večeří“ ze tří důvodů: 1. pro divy, jež se v ní ději, 2. pro občerstvení, jehož se dostává duši a 3. pro vzácnost a tr- vání svátosti. Hus opisuje skoro celý druhý díl, prvního2) pak a třetího pomíjí. Ale zde v oněch částech o přípravě na přijímání již Kolín excerpoval Viklefa, takže se v nich u Husa pro- stupují dva vlivy, Kolín a Viklef, a tento neprostředně a spolu prostřednictvím Kolínovým. Neboť, jak viděti z textu Husova, má mistr vedle Kolína také Viklefa před sebou.3) 1) Srv. začátek Jakoubkova traktátu remanenčního: „Confiteor antiquam fidem apostolicam ecclesie.“ (Několik textů II, 12.) 2) Ač by se mu jasné výklady těžkých otázek byly mohly lépe hoditi než sofistika Viklefova, zvláště o transsubstanciaci, o níž Kolín dí: „Sciendum ergo, quod Christus non incipit esse sub speciebus hostie per localem motum . . sed per transsubstanciacionem panis in eius corpus .. sic quia panis substancia convertitur in corpus Christi, facta conversione ubi habebat esse substancia panis, ibi postea habet esse corpus Christi. Et quia tota substancia illius panis, qui est sic conversus, erat sub speciebus hostie, facta conversione totum corpus Christi habet esse sub illis speciebus“ (pražsk. univ. rkp. VIII F 2 fol. 80b) 3) Zde tedy Kolin, jenž dle německé genealogie: „Stephanus de Colo- nia genuit Stanislaum de Znoyma“ byl otcem českého viklefismu, jest ve přímé (467)
Strana 466
Na hlavu Husovu hrnuly se po tom kázání jistě výtky se všech stran. Jevila-li se již po roce 1408 snaha nabýti důkazů, pravdiva-li či lichá jest pověst o Husovi, že v Betlemě káže bludy pečovalo se o to nyní tím více. Protiva a snad i jiní navštěvovali jeho kázání, aby nabyli jistoty. Vždyť byla-li pověst pravdiva, bylo nutno odstraniti bludy, aby se mohlo hájiti a obhájiti dobré jméno Čech. Nehanobil zajisté země ten, kdo skutečné bludy při- znával a dosvědčoval, nýbrž ten, kdo se jich dopouštěl. A otázka eucharistická a otázka platnosti úkonů hříšného kněze byly tu nejdůležitější, protože v nich pravověrnost neb bludnost byly nej- jasnější, kdežto v jiných choulostivých otázkách zatím běželo jen o výroky pohoršlivé, pobuřující, neuctivé neb nesprávné. Že pak proti muži, jakým byl Hus, nebylo lze vystoupiti pro pouhou pověst, rozumí se samo sebou. Ale Hus té dohlídky jakési nedbal. Ve středu svatodušní nebo spíše na Boží tělo měl zase kázání o svátosti oltářní na thema „Ego sum panis vitae“.1) Výklad jest většinou z Augusti- nova traktátu 26. na Jana, jejž remanentisté vykládali ve svůj prospěch. Hus v něm praví: „Ostenditur in isto ewangelio, quod Christus est panis, in quem qui credit et quem qui manducat, habet vitam eternam,“ ale je to „panis vite spiritualis gracie et glorie, nutriens animam, unde non talis panis materialis, quem manducaverunt patres vestri." Tu máme tedy zase thema z r. 1408, jež bylo by arci lze vykládati katolicky kdybychom nevěděli, co před- cházelo, a kdyby nebylo toho „tantum“. A pak následuje zaobalená polemika proti Zbyňkovi a těm, kteří se horší nad podobnými kázáními: Židé se pohoršovali nad tím, že Kristus učil: „Já jsem chléb života“, ale ježto Pán věděl, že dobrým prospěje, nechtěl jim pro pohoršení zlých té nauky odepříti — tak i my „cum scimus doctrinam nostram prodesse bonis, eciamsi sciamus malos inde scandalisari, non debemus tacere“. To se týká věty: Já jsem chléb života! A ti dobří to jsou Husovi posluchači a zlí — to jest arcibiskup a ti, kteří se nad větou „Kristus jest chléb“ pohoršují, protože se jí kryje remanence. Že se takovým souvislosti s Husem, ovšem ne v naukách bludných, neboť remanence Kolín ne- hlásá a Viklefovo „figurative“ potírá, v čemž jest s ním Hus za jedno. Vliv Chimaerův bude nutno ještě blíže prozkoumati. 1) Perikopa ta jest ve středu svatodušní, ale ten den asi nebylo kázání, proto myslím, že Hus si zvolil to vhodné thema na Boží tělo. Kázání to jest ve zmíněné lat. postille (Rkp. uv. fol. 47a—49b) a protože tam jedno kázání na Boží tělo pro rok 1409 již je, toto pak v rkp. III A 6 chybí, soudím, že jest z r. 1410. (468)
Na hlavu Husovu hrnuly se po tom kázání jistě výtky se všech stran. Jevila-li se již po roce 1408 snaha nabýti důkazů, pravdiva-li či lichá jest pověst o Husovi, že v Betlemě káže bludy pečovalo se o to nyní tím více. Protiva a snad i jiní navštěvovali jeho kázání, aby nabyli jistoty. Vždyť byla-li pověst pravdiva, bylo nutno odstraniti bludy, aby se mohlo hájiti a obhájiti dobré jméno Čech. Nehanobil zajisté země ten, kdo skutečné bludy při- znával a dosvědčoval, nýbrž ten, kdo se jich dopouštěl. A otázka eucharistická a otázka platnosti úkonů hříšného kněze byly tu nejdůležitější, protože v nich pravověrnost neb bludnost byly nej- jasnější, kdežto v jiných choulostivých otázkách zatím běželo jen o výroky pohoršlivé, pobuřující, neuctivé neb nesprávné. Že pak proti muži, jakým byl Hus, nebylo lze vystoupiti pro pouhou pověst, rozumí se samo sebou. Ale Hus té dohlídky jakési nedbal. Ve středu svatodušní nebo spíše na Boží tělo měl zase kázání o svátosti oltářní na thema „Ego sum panis vitae“.1) Výklad jest většinou z Augusti- nova traktátu 26. na Jana, jejž remanentisté vykládali ve svůj prospěch. Hus v něm praví: „Ostenditur in isto ewangelio, quod Christus est panis, in quem qui credit et quem qui manducat, habet vitam eternam,“ ale je to „panis vite spiritualis gracie et glorie, nutriens animam, unde non talis panis materialis, quem manducaverunt patres vestri." Tu máme tedy zase thema z r. 1408, jež bylo by arci lze vykládati katolicky kdybychom nevěděli, co před- cházelo, a kdyby nebylo toho „tantum“. A pak následuje zaobalená polemika proti Zbyňkovi a těm, kteří se horší nad podobnými kázáními: Židé se pohoršovali nad tím, že Kristus učil: „Já jsem chléb života“, ale ježto Pán věděl, že dobrým prospěje, nechtěl jim pro pohoršení zlých té nauky odepříti — tak i my „cum scimus doctrinam nostram prodesse bonis, eciamsi sciamus malos inde scandalisari, non debemus tacere“. To se týká věty: Já jsem chléb života! A ti dobří to jsou Husovi posluchači a zlí — to jest arcibiskup a ti, kteří se nad větou „Kristus jest chléb“ pohoršují, protože se jí kryje remanence. Že se takovým souvislosti s Husem, ovšem ne v naukách bludných, neboť remanence Kolín ne- hlásá a Viklefovo „figurative“ potírá, v čemž jest s ním Hus za jedno. Vliv Chimaerův bude nutno ještě blíže prozkoumati. 1) Perikopa ta jest ve středu svatodušní, ale ten den asi nebylo kázání, proto myslím, že Hus si zvolil to vhodné thema na Boží tělo. Kázání to jest ve zmíněné lat. postille (Rkp. uv. fol. 47a—49b) a protože tam jedno kázání na Boží tělo pro rok 1409 již je, toto pak v rkp. III A 6 chybí, soudím, že jest z r. 1410. (468)
Strana 467
kázáním pohoršení neodstranilo, lze si mysliti, zvláště když Hus v kázání několikrát opakoval: „Hlezde praví: Já jsem chléb a ne tělo“,1) a uhodiv do knihy volal: „Ať vyříznou z této knihy ta slova: Já jsem chléb. A já pravím, že je Bůh a je chléb po posvěcení, protože vidíš bělost, okrou- hlost, vůni chleba a lámání slyšíš.“2) Nyní docházely na Husa stížnosti již i od kněží z ven- kova, kam se dostala o jeho kázáních zvěst a nejspíše i šířila nauka remanenční. Hus to dosvědčuje sám; neboť vstoupiv jednou do světnice mistra Ondřeje z Brodu v kolleji Karlově, řekl mu: „Hle tihle kněží venkovští haní mne, že jsem kázal, že chléb zůstává v posvěcené hostii; a rád bych věděl, co se tam láme, nezůstává-li tam chléb“. A když Broda tento výrok ve výpovědích r. 1414 proti němu uvádí, maje za svědky Rehoře Lvova a Mikuláše z Podviní, odpovídá Hus: „ba sámmistr hlubokých smyslů by byl rád věděl.“ Ale Lombard (IV 12), uved dvě mínění o té otázce, odpovídá zcela jasně: „Sed quia corpus Christi incorruptibile est, sane dici potest fraccio illa et particio non in substancia corporis, sed in ipsa forma panis sacramentali fieri, ut vera fraccio et particio sit ibi, que fit non in substancia, sed in sacramento i. e. in spe- cie. Ne autem ammireris vel insultes, si accidentia videantur frangi, cum ibi sint sine subiecto ..“ Mistra hlubokých smyslů věru nemůže se tu Hus dovolávati.3) Ježto tedy kázáními Husovými pobouřena byla veřejnost, bullou papežskou beztoho již rozvířená, vydal arcibiskup nařízení, aby faráři a správcové kaplí každého, kdo by se odvážil tvrditi neb i jen disputovati o tom, že po posvěcení zůstává chléb s tělem Páně, každou neděli a svátek se všemi obvyklými obřady prohlašovali za exkommunikovaného kacíře4), a aby pilně a jasně po- 1) Tak svědčí kazatel Pavel (Doc. 180.) 2) To dosvědčuje kdosi v Kostnici k r. 1406, (Hardt IV 419) ale to je patrně chyba tisku. Hus odpovídá podobně na svědectví Pavlovo. 3) Odpověď Husova zdála se podezřelou již glosátorovi v rkp. budyšín. IVo 24, jenž k ní připsal na okraji: Quia in hoc responso Mgr. Hus non re- spondet ad depositum contra ipsum, hoc vid.: „Libenter scirem, quid frangitur ibi, si panis non manet“, nisi quod dicit: „immo et Mgr Sent. libenter scivisset“ non dubium, quin videtur ipsum hoc dixisse et hoc expresse innuisse, quod ipse ignoravit, quid frangitur, si panis non remaneat. (Doc. 182, kde Palacký v poznámce glosu tu otiskl.) 4) Dekret z r. 1406 a 1408 přikazuje pouze takového údati, dle tohoto nařízení jest „ipso facto excommunicatus“. Ovšem slavnostní prohlašování nedá se lehce mysliti bez předchozího důkazu. Zbyněk má zajisté poměry ohledně (469)
kázáním pohoršení neodstranilo, lze si mysliti, zvláště když Hus v kázání několikrát opakoval: „Hlezde praví: Já jsem chléb a ne tělo“,1) a uhodiv do knihy volal: „Ať vyříznou z této knihy ta slova: Já jsem chléb. A já pravím, že je Bůh a je chléb po posvěcení, protože vidíš bělost, okrou- hlost, vůni chleba a lámání slyšíš.“2) Nyní docházely na Husa stížnosti již i od kněží z ven- kova, kam se dostala o jeho kázáních zvěst a nejspíše i šířila nauka remanenční. Hus to dosvědčuje sám; neboť vstoupiv jednou do světnice mistra Ondřeje z Brodu v kolleji Karlově, řekl mu: „Hle tihle kněží venkovští haní mne, že jsem kázal, že chléb zůstává v posvěcené hostii; a rád bych věděl, co se tam láme, nezůstává-li tam chléb“. A když Broda tento výrok ve výpovědích r. 1414 proti němu uvádí, maje za svědky Rehoře Lvova a Mikuláše z Podviní, odpovídá Hus: „ba sámmistr hlubokých smyslů by byl rád věděl.“ Ale Lombard (IV 12), uved dvě mínění o té otázce, odpovídá zcela jasně: „Sed quia corpus Christi incorruptibile est, sane dici potest fraccio illa et particio non in substancia corporis, sed in ipsa forma panis sacramentali fieri, ut vera fraccio et particio sit ibi, que fit non in substancia, sed in sacramento i. e. in spe- cie. Ne autem ammireris vel insultes, si accidentia videantur frangi, cum ibi sint sine subiecto ..“ Mistra hlubokých smyslů věru nemůže se tu Hus dovolávati.3) Ježto tedy kázáními Husovými pobouřena byla veřejnost, bullou papežskou beztoho již rozvířená, vydal arcibiskup nařízení, aby faráři a správcové kaplí každého, kdo by se odvážil tvrditi neb i jen disputovati o tom, že po posvěcení zůstává chléb s tělem Páně, každou neděli a svátek se všemi obvyklými obřady prohlašovali za exkommunikovaného kacíře4), a aby pilně a jasně po- 1) Tak svědčí kazatel Pavel (Doc. 180.) 2) To dosvědčuje kdosi v Kostnici k r. 1406, (Hardt IV 419) ale to je patrně chyba tisku. Hus odpovídá podobně na svědectví Pavlovo. 3) Odpověď Husova zdála se podezřelou již glosátorovi v rkp. budyšín. IVo 24, jenž k ní připsal na okraji: Quia in hoc responso Mgr. Hus non re- spondet ad depositum contra ipsum, hoc vid.: „Libenter scirem, quid frangitur ibi, si panis non manet“, nisi quod dicit: „immo et Mgr Sent. libenter scivisset“ non dubium, quin videtur ipsum hoc dixisse et hoc expresse innuisse, quod ipse ignoravit, quid frangitur, si panis non remaneat. (Doc. 182, kde Palacký v poznámce glosu tu otiskl.) 4) Dekret z r. 1406 a 1408 přikazuje pouze takového údati, dle tohoto nařízení jest „ipso facto excommunicatus“. Ovšem slavnostní prohlašování nedá se lehce mysliti bez předchozího důkazu. Zbyněk má zajisté poměry ohledně (469)
Strana 468
učovali věřící, že ve svátosti po posvěcení není leč télo Kristovo a že v ní nezůstává chléb, podobně v kalichu že je pravá krev Kristova a ne víno a že případky jsou tam bez podmětu. Aby pak nebylo výmluv, že toho kazatel nedovede říci česky1), dává jim i formuli: „ve svátosti jest bělost, okrúhlost, chuť, vóně bez chleba dřevnieho“. Pod tímže trestem klatby za- povídá pak všecka kázání pohoršlivá, bludná a neopatrná o svá- tosti oltářní2). Není pochybnosti, že byl dekret tento vydán na červnové synodě a že jest následkem kázání Husových, tak jako zákaz r. 1406 byl následkem traktátu Stanislavova a zákaz r. 1408 následkem bludů Knínových a ovšem i širšího hnůtí, jež pro- vázelo každou z těch událostí. Měla tedy nauka remanenční v životě Husově, v jeho procesu pražském, veliký význam. Není to bod žaloby z r. 1412, Michalem „zlovolně“ nastražený a svědky v Praze a Kostnici „lživě“ dosvědčený, výtka ta není projevem snahy odpůrcův Husových „přenésti spor na pole dogmatické“ a „zničiti nepohodlného kazatele Husa jako kacíře“, nýbrž je to nauka, jež od r. 1408 jest v popředí viklefství vytýkaného Husovi, jako dříve Stanislavovi a Knínovi, nauka uznaně bludná, jež dle bull papežských a dle nejlepšího přesvědčení Zbyňkova má být přede- vším odstraněna, aby sňata byla z Čech pohana kacířství. Že po- hana ta jest jen dílo Němců, kteří ji rozšiřovali z hněvu pro dekret Kutnohorský, není pravda. Byla šířena již dříve, než odešli Němci z Prahy a byla šířena i Čechy. Proti Stanislavovi stál s Hübnerem a Meistermannem Štěkna a Broda, a když Němci odešli, postavili se za ně proti viklefství hned dobří Češi Jiří z Boru, Broda, Eliáš, Adam z Nežetic, Protiva a jiní. Ovšem ne hned Stanislav a Páleč, kteří pro dřívější své postavení ve straně, a Sta- nislav i pro nauku dřívější, musili si ukládati reservu. Palacký a Tomek nemohli toho vystihnouti, protože neznali ani osudů Sta- nislavova spisu remanenčního ani Jakoubkova traktátu ani Huso- vých kázání, jež bohda i v jiné otázky vnesou více světia. Proti dekretu Zbyňkovu podali Hus a druhové jeho zase appellaci k nově zvolenému papeži Janu XXIII. Předmětem jejím nauky remaneční zrovna za zoufalé, dává-li nařízení, jehož nelze provésti,. leč by mínil určité osoby známé, zvláště Husa. 1) Tedy již r. 1410 vymlouvali se remanentisté tak, jako Hus r. 1414. 2) Dokument tento s podpisem „datum Prage. a. MCCCCX“ jest v rkp. kapit. praž. D 54 a uveřejnil jej odtud Höfler Concilia. Prag. v Abhandl. Prag. Univ. V/12 str. 69 n. Palacký ho v Doc. neotiskl a nezmiňuje se o něm ani v Dějinách. (470)
učovali věřící, že ve svátosti po posvěcení není leč télo Kristovo a že v ní nezůstává chléb, podobně v kalichu že je pravá krev Kristova a ne víno a že případky jsou tam bez podmětu. Aby pak nebylo výmluv, že toho kazatel nedovede říci česky1), dává jim i formuli: „ve svátosti jest bělost, okrúhlost, chuť, vóně bez chleba dřevnieho“. Pod tímže trestem klatby za- povídá pak všecka kázání pohoršlivá, bludná a neopatrná o svá- tosti oltářní2). Není pochybnosti, že byl dekret tento vydán na červnové synodě a že jest následkem kázání Husových, tak jako zákaz r. 1406 byl následkem traktátu Stanislavova a zákaz r. 1408 následkem bludů Knínových a ovšem i širšího hnůtí, jež pro- vázelo každou z těch událostí. Měla tedy nauka remanenční v životě Husově, v jeho procesu pražském, veliký význam. Není to bod žaloby z r. 1412, Michalem „zlovolně“ nastražený a svědky v Praze a Kostnici „lživě“ dosvědčený, výtka ta není projevem snahy odpůrcův Husových „přenésti spor na pole dogmatické“ a „zničiti nepohodlného kazatele Husa jako kacíře“, nýbrž je to nauka, jež od r. 1408 jest v popředí viklefství vytýkaného Husovi, jako dříve Stanislavovi a Knínovi, nauka uznaně bludná, jež dle bull papežských a dle nejlepšího přesvědčení Zbyňkova má být přede- vším odstraněna, aby sňata byla z Čech pohana kacířství. Že po- hana ta jest jen dílo Němců, kteří ji rozšiřovali z hněvu pro dekret Kutnohorský, není pravda. Byla šířena již dříve, než odešli Němci z Prahy a byla šířena i Čechy. Proti Stanislavovi stál s Hübnerem a Meistermannem Štěkna a Broda, a když Němci odešli, postavili se za ně proti viklefství hned dobří Češi Jiří z Boru, Broda, Eliáš, Adam z Nežetic, Protiva a jiní. Ovšem ne hned Stanislav a Páleč, kteří pro dřívější své postavení ve straně, a Sta- nislav i pro nauku dřívější, musili si ukládati reservu. Palacký a Tomek nemohli toho vystihnouti, protože neznali ani osudů Sta- nislavova spisu remanenčního ani Jakoubkova traktátu ani Huso- vých kázání, jež bohda i v jiné otázky vnesou více světia. Proti dekretu Zbyňkovu podali Hus a druhové jeho zase appellaci k nově zvolenému papeži Janu XXIII. Předmětem jejím nauky remaneční zrovna za zoufalé, dává-li nařízení, jehož nelze provésti,. leč by mínil určité osoby známé, zvláště Husa. 1) Tedy již r. 1410 vymlouvali se remanentisté tak, jako Hus r. 1414. 2) Dokument tento s podpisem „datum Prage. a. MCCCCX“ jest v rkp. kapit. praž. D 54 a uveřejnil jej odtud Höfler Concilia. Prag. v Abhandl. Prag. Univ. V/12 str. 69 n. Palacký ho v Doc. neotiskl a nezmiňuje se o něm ani v Dějinách. (470)
Strana 469
jest spálení knih, zákaz kázati v kaplích a opět „kacířská“ nauka Zbyňkova o svátosti oltářní. Ale nepochodili: Zbyněk je stihl cír- kevní kletbou a Colonna schválil jeho zařízení, přikazuje spolu, aby v procesu církevním pokračoval. Snad ještě častěji r. 1410 mluvil Hus s kazatelny betlémské o svátosti oltářní v podobném smyslu, zvláště dosvědčeného a Husem přiznaného výroku, že Kristus jest ve svátosti, jako člověk v plášti a duše v těle, a Václavem z Voděrad dotvrzeného a Husem nepopřeného rčení: „Půjčte, že kněz pojí tolik z těchto způsob, že se nasytí, a z kalicha tolik se napije, že se opojí“i), jež jest zase remanentistům důkazem proti přepodstatnění, nevidím nikde. Snad se najdou ještě v některé sbírce kázání Husových. Pro rok 1411, kdy Hus hned na počátku, jsa v klatbě, řídil disputaci quodlibetální, máme zase dvě jeho homilie na peri- kopy Božího těla. Jsou v rkp. kapit. praž. E 37 fol. 185b—190b Že jsou z r. 1411, patrno z homilie evangelní, kde rok ten jme- nován jest výslovně. V homilii na epištolu2) potírá Hus ty, kteří říkají, že kněz stvořuje tělo Páně, ukazuje, jak rozuměti knězovu žehnání) svá- tosti, jaké jsou povinnosti knězovy4), proč máme přijímati svátost a čeho třeba k hodnému přijímání. K tomu jest připojena úvaha o častém přijímání, jež jest, až na malé změny, totožna s Lek- turou IV 12. Nápadnou jest opatrnost, s jakou tu Hus mluví o svátosti oltářní. Choulostivé thema „Kristus jest chléb“ jest pominuto, za ně nastupuje starší „de creare“, jež se pak dostalo i na stěny betlémské. Pochybnost může vzbuditi zase slůvko „tantum“ ve větě: „Christus benedixit panem i. e. melius sibi imprecabatur quam prius habuit; nam prius panis tantum erat, sed post benediccionem tunc in melius esse translatus est sc. in corpus Christi“, ač slovo „translatus“ ve spojení s následující větou: „per illorum (verborum) prolacionem materialis panis mutatur in corpus Christi“ dá- valo by u autora, jenž není podezřelý z remanence, dobrý smysl katolický. Přesného vyznání proti remanenci tu není. 1) Doc. 184. 2) Narážka na prodávání odpustků: „. . . indulgencias non pro pecunia emere oportet, sicut nunc faciunt, sed pro sola mundicia cordis“ mohla by vésti k r. 1412, ale spojení s homilií následující toho nepřipouští, a proti kupčení s odpustky mluvilo se i dříve. 3) „Přežehnati“ není „křížem znamenati“ — to jest již ve starších homi- liích Husových, na př. r. 1409. 4) Přirovnáním: „sacerdotes sunt boves“, jež vytýká Protiva, ale tu myslí kázání starší. (471)
jest spálení knih, zákaz kázati v kaplích a opět „kacířská“ nauka Zbyňkova o svátosti oltářní. Ale nepochodili: Zbyněk je stihl cír- kevní kletbou a Colonna schválil jeho zařízení, přikazuje spolu, aby v procesu církevním pokračoval. Snad ještě častěji r. 1410 mluvil Hus s kazatelny betlémské o svátosti oltářní v podobném smyslu, zvláště dosvědčeného a Husem přiznaného výroku, že Kristus jest ve svátosti, jako člověk v plášti a duše v těle, a Václavem z Voděrad dotvrzeného a Husem nepopřeného rčení: „Půjčte, že kněz pojí tolik z těchto způsob, že se nasytí, a z kalicha tolik se napije, že se opojí“i), jež jest zase remanentistům důkazem proti přepodstatnění, nevidím nikde. Snad se najdou ještě v některé sbírce kázání Husových. Pro rok 1411, kdy Hus hned na počátku, jsa v klatbě, řídil disputaci quodlibetální, máme zase dvě jeho homilie na peri- kopy Božího těla. Jsou v rkp. kapit. praž. E 37 fol. 185b—190b Že jsou z r. 1411, patrno z homilie evangelní, kde rok ten jme- nován jest výslovně. V homilii na epištolu2) potírá Hus ty, kteří říkají, že kněz stvořuje tělo Páně, ukazuje, jak rozuměti knězovu žehnání) svá- tosti, jaké jsou povinnosti knězovy4), proč máme přijímati svátost a čeho třeba k hodnému přijímání. K tomu jest připojena úvaha o častém přijímání, jež jest, až na malé změny, totožna s Lek- turou IV 12. Nápadnou jest opatrnost, s jakou tu Hus mluví o svátosti oltářní. Choulostivé thema „Kristus jest chléb“ jest pominuto, za ně nastupuje starší „de creare“, jež se pak dostalo i na stěny betlémské. Pochybnost může vzbuditi zase slůvko „tantum“ ve větě: „Christus benedixit panem i. e. melius sibi imprecabatur quam prius habuit; nam prius panis tantum erat, sed post benediccionem tunc in melius esse translatus est sc. in corpus Christi“, ač slovo „translatus“ ve spojení s následující větou: „per illorum (verborum) prolacionem materialis panis mutatur in corpus Christi“ dá- valo by u autora, jenž není podezřelý z remanence, dobrý smysl katolický. Přesného vyznání proti remanenci tu není. 1) Doc. 184. 2) Narážka na prodávání odpustků: „. . . indulgencias non pro pecunia emere oportet, sicut nunc faciunt, sed pro sola mundicia cordis“ mohla by vésti k r. 1412, ale spojení s homilií následující toho nepřipouští, a proti kupčení s odpustky mluvilo se i dříve. 3) „Přežehnati“ není „křížem znamenati“ — to jest již ve starších homi- liích Husových, na př. r. 1409. 4) Přirovnáním: „sacerdotes sunt boves“, jež vytýká Protiva, ale tu myslí kázání starší. (471)
Strana 470
V homilii na evangelium udává Hus okolnosti, ve kterých mluvil Pán slova perikopy, odpovídá na otázku, proč jest Kristus pokrmem, mluví o trojím druhu přijímání, dovozuje, že vidění, dotýkání, lámání netýká se těla Kristova, nýbrž svátosti a kněz že nestvořuje těla Páně1, a polemisuje proti nevzdělaným a nezkušeným, kteří se snažili nyní zabrániti disputaci informativní. Kristus disputoval se židy, proč by se tedy nemělo disputovati nyní? I v této homilii pozorovati velikou zdrželivost. Hus jedná zase o starší otázce o vidění, dotýkání, stvoření, kde se není co obávati výtky bludu, vyhýbá se slovu „chléb“, užívaje raději slova „pokrm“, a když mluví o proměnění, nalézá i formuli katolickou: „ex pane materiali Christus sua potestate per transsub- stanciacionem facit ibi esse verum corpus suum, qui prius fuit panis tantum“. Ovšem je i tu ono podezřelé „tan- tum“, a remanentisté dovedli, jak Husovi dobře jest známo, ope- rovati po vzoru Viklefově i se slovem transsubstanciace, tak že re- manenci, jež jasně zase není vyloučena, zůstávají přece dveře otevřeny. O disputaci, již tu Hus připomíná, není nám nic známo. Ale z konce homilie lze souditi o jejím obsahu. Hus tam dokazuje, že po posvěcení chleba jest tam nejen tělo, nýbrž i duše, Bůh pravý, svátost, ctnosti Kristovy, a v kalichu nejen krev, nýbrž doprovodem i tělo, duše, ctnosti Kristovy. Tedy měla to býti a ježto Hus praví, že nezkušení a nevzdělaní se snažili ji zabrániti a tudíž nezabránili, skutečně také byla disputace proti loňskému dekretu arcibiskupovu, proti němuž částečně směřovala i appellace. Zameziti ji chtěli patrně vikáři arcibiskupovi. Ježto Hus praví: „nyní“, nebyla asi dlouho před Božím tělem. Mělo se jí dokázati, že Zbyněk v nauče eucharistické bloudí, jako kázání na Boží tělo měla podati důkaz, že Hus nebloudí. Zbyněk na to odpověděl interdiktem na Prahu, jenž byl vydán v oktávě Božího těla2). 1) To vymyslili kněží, „quia se magnificare voluerunt et pecunias accu- mulare. Tělo Páně přece již jest „ante mille quadringentos XI annos“. 2) Cenný je v této homilii Husově konec, kde praví, že se věřícím po přijímánítěla Pánědává píti voda neb víno: „Quod autem simplicibus communicantibus datur aqua vel vinum bibere post sumpcionem corporis Christi, ibi non est sanguis. Et hoc factum est propter periculum evitandum, ne propter deordinacionem simplicium effundatur, et sic statutum est sancte matris ecclesie. Sed credant fideliter, quia sumentes corpus Christi eciam verum sanguinem Christi sumunt sub sacramento“. Jak byl rozšířen zvyk tento, nevíme. Snad se (472)
V homilii na evangelium udává Hus okolnosti, ve kterých mluvil Pán slova perikopy, odpovídá na otázku, proč jest Kristus pokrmem, mluví o trojím druhu přijímání, dovozuje, že vidění, dotýkání, lámání netýká se těla Kristova, nýbrž svátosti a kněz že nestvořuje těla Páně1, a polemisuje proti nevzdělaným a nezkušeným, kteří se snažili nyní zabrániti disputaci informativní. Kristus disputoval se židy, proč by se tedy nemělo disputovati nyní? I v této homilii pozorovati velikou zdrželivost. Hus jedná zase o starší otázce o vidění, dotýkání, stvoření, kde se není co obávati výtky bludu, vyhýbá se slovu „chléb“, užívaje raději slova „pokrm“, a když mluví o proměnění, nalézá i formuli katolickou: „ex pane materiali Christus sua potestate per transsub- stanciacionem facit ibi esse verum corpus suum, qui prius fuit panis tantum“. Ovšem je i tu ono podezřelé „tan- tum“, a remanentisté dovedli, jak Husovi dobře jest známo, ope- rovati po vzoru Viklefově i se slovem transsubstanciace, tak že re- manenci, jež jasně zase není vyloučena, zůstávají přece dveře otevřeny. O disputaci, již tu Hus připomíná, není nám nic známo. Ale z konce homilie lze souditi o jejím obsahu. Hus tam dokazuje, že po posvěcení chleba jest tam nejen tělo, nýbrž i duše, Bůh pravý, svátost, ctnosti Kristovy, a v kalichu nejen krev, nýbrž doprovodem i tělo, duše, ctnosti Kristovy. Tedy měla to býti a ježto Hus praví, že nezkušení a nevzdělaní se snažili ji zabrániti a tudíž nezabránili, skutečně také byla disputace proti loňskému dekretu arcibiskupovu, proti němuž částečně směřovala i appellace. Zameziti ji chtěli patrně vikáři arcibiskupovi. Ježto Hus praví: „nyní“, nebyla asi dlouho před Božím tělem. Mělo se jí dokázati, že Zbyněk v nauče eucharistické bloudí, jako kázání na Boží tělo měla podati důkaz, že Hus nebloudí. Zbyněk na to odpověděl interdiktem na Prahu, jenž byl vydán v oktávě Božího těla2). 1) To vymyslili kněží, „quia se magnificare voluerunt et pecunias accu- mulare. Tělo Páně přece již jest „ante mille quadringentos XI annos“. 2) Cenný je v této homilii Husově konec, kde praví, že se věřícím po přijímánítěla Pánědává píti voda neb víno: „Quod autem simplicibus communicantibus datur aqua vel vinum bibere post sumpcionem corporis Christi, ibi non est sanguis. Et hoc factum est propter periculum evitandum, ne propter deordinacionem simplicium effundatur, et sic statutum est sancte matris ecclesie. Sed credant fideliter, quia sumentes corpus Christi eciam verum sanguinem Christi sumunt sub sacramento“. Jak byl rozšířen zvyk tento, nevíme. Snad se (472)
Strana 471
Dalších dokladů pro Husovo učení o svátosti oltářní nena- lézám. Smrtí Zbyňkovou pozbyla otázka eucharistická palčivosti a boje odpustkové postavily v popředí dogmatickou otázku o cír- kvi, jež se připravovala již dříve, a ta zatlačila onu úplně. Z toho, co bylo řečeno, jest patrno, že žaloby Micha- lovy z r. 1412 a výpovědi svědků r. 1414 v Praze a r. 1415 v Kostnici jsou v tomto bodě pravdivy. Zmaten so- fistikou Viklefovou, sveden svým okolím, jež v remanenci vidělo evangelium, a stržen vzdorem proti arcibiskupovi Zbyňkovi mluvil a psal Hus r. 1408 a zvláště r. 1410 tak, že i my dnes z toho materiálu, jenž se nám dochoval — a není to vše — nemůžeme souditi jinak, než že věřil remanenci a že učil tak, že posluchači v tom viděli potvrzení oné nauky Viklefovy. Také vytýkají Hu- sovi Broda i Páleč, že jest jeho posluchačstvo tou naukou pro- sáklé. Co nás, kteří vše to po 500 letech pozorujeme klidněji, než se mohlo díti tehdy, nejvíce zaráží, jest nedostatek přímosti a roz- hodnosti u Husa. Jakoubek se hlásí k Viklefovi bez obalu, proč ne Hus? Snad i to jest následek různých kliček Viklefových, jež Husa činí opatrnějším, než byl Jakoubek. Vždyť Viklef v kázání, v němž vyslovuje remanenci jasně a jež i Hus, jak uslyšíme, opa- koval, neostýchá se proti veškeré pravdě tvrditi: „nunquam perti- naciter defendebam, quod esset substancia panis materialis, sed quod sit panis, ex auctoritate apostoli usque ad mortem volo defendere,“1) a v jiném2) kázání dí o případku bez podmětu: „isti termini „accidens“ et „subiectum“ ad sensum loquencium in ista materia sunt satis extranei et sensus superadditus sc. quod sacramentum sit accidens sine subiecto est satis periculosus — qua ergo fronte necessitarent fideles ultra sufficienciam fidei ex tak dálo na Zelený čtvrtek a protože Boží tělo zastupuje Zelený čtvrtek, také v tento den. Neboť, že by byl zvyk ten býval obecný, nepodobá se. Ale z tohoto svědectví Husova jest patrno, že existoval, a jest na snadě dohad, že zde začala kritika Jakoubkova. 1) Sermones Los. III 392 Ale v kázání tamže str. 509 praví: „Nos autem dicimus cum s. apostolo et quadruplici evangelio, quod est panis. Sed querunt ulterius, utrum sit substanci a panis materialis, quod dampnarunt, et utinam non in hoc Christum et suos apostolos!“ A na thema: „Videte, quomodo caute ambuletis“ tamže 471: interrogatus ulterius concessi, quod ipsum sacramentum est naturaliter substancia panis aut vini materialis. Nunc autem taceo hec duo nomina „substancia“ et „materialis“, non quia credo illa nomina dissonare naturaliter a veritate rei predicte, sed quia non video, ad quid cum istis nominibus oneraretur ecclesia; ideo remaneo in verbis brevioribus . . . quod hoc sacramentum est panis, quem frangimus.“ To mohlo zviklati hlavu i lepšímu theologovi, než byl Hus, měl-li Viklefa za doktora evange- lického! — 2) Tamže str. 507. (473)
Dalších dokladů pro Husovo učení o svátosti oltářní nena- lézám. Smrtí Zbyňkovou pozbyla otázka eucharistická palčivosti a boje odpustkové postavily v popředí dogmatickou otázku o cír- kvi, jež se připravovala již dříve, a ta zatlačila onu úplně. Z toho, co bylo řečeno, jest patrno, že žaloby Micha- lovy z r. 1412 a výpovědi svědků r. 1414 v Praze a r. 1415 v Kostnici jsou v tomto bodě pravdivy. Zmaten so- fistikou Viklefovou, sveden svým okolím, jež v remanenci vidělo evangelium, a stržen vzdorem proti arcibiskupovi Zbyňkovi mluvil a psal Hus r. 1408 a zvláště r. 1410 tak, že i my dnes z toho materiálu, jenž se nám dochoval — a není to vše — nemůžeme souditi jinak, než že věřil remanenci a že učil tak, že posluchači v tom viděli potvrzení oné nauky Viklefovy. Také vytýkají Hu- sovi Broda i Páleč, že jest jeho posluchačstvo tou naukou pro- sáklé. Co nás, kteří vše to po 500 letech pozorujeme klidněji, než se mohlo díti tehdy, nejvíce zaráží, jest nedostatek přímosti a roz- hodnosti u Husa. Jakoubek se hlásí k Viklefovi bez obalu, proč ne Hus? Snad i to jest následek různých kliček Viklefových, jež Husa činí opatrnějším, než byl Jakoubek. Vždyť Viklef v kázání, v němž vyslovuje remanenci jasně a jež i Hus, jak uslyšíme, opa- koval, neostýchá se proti veškeré pravdě tvrditi: „nunquam perti- naciter defendebam, quod esset substancia panis materialis, sed quod sit panis, ex auctoritate apostoli usque ad mortem volo defendere,“1) a v jiném2) kázání dí o případku bez podmětu: „isti termini „accidens“ et „subiectum“ ad sensum loquencium in ista materia sunt satis extranei et sensus superadditus sc. quod sacramentum sit accidens sine subiecto est satis periculosus — qua ergo fronte necessitarent fideles ultra sufficienciam fidei ex tak dálo na Zelený čtvrtek a protože Boží tělo zastupuje Zelený čtvrtek, také v tento den. Neboť, že by byl zvyk ten býval obecný, nepodobá se. Ale z tohoto svědectví Husova jest patrno, že existoval, a jest na snadě dohad, že zde začala kritika Jakoubkova. 1) Sermones Los. III 392 Ale v kázání tamže str. 509 praví: „Nos autem dicimus cum s. apostolo et quadruplici evangelio, quod est panis. Sed querunt ulterius, utrum sit substanci a panis materialis, quod dampnarunt, et utinam non in hoc Christum et suos apostolos!“ A na thema: „Videte, quomodo caute ambuletis“ tamže 471: interrogatus ulterius concessi, quod ipsum sacramentum est naturaliter substancia panis aut vini materialis. Nunc autem taceo hec duo nomina „substancia“ et „materialis“, non quia credo illa nomina dissonare naturaliter a veritate rei predicte, sed quia non video, ad quid cum istis nominibus oneraretur ecclesia; ideo remaneo in verbis brevioribus . . . quod hoc sacramentum est panis, quem frangimus.“ To mohlo zviklati hlavu i lepšímu theologovi, než byl Hus, měl-li Viklefa za doktora evange- lického! — 2) Tamže str. 507. (473)
Strana 472
scriptura hoc credere?“ To, tuším, mohlo Husa, jenž Viklefovy spisy, i tyto homilie na epištoly, studoval, vésti na domněnku, že vyhne-li se slovům „substancia panis materialis“ a „accidens cum subiecto“, jichž není v Písmě, může tvrditi, že svátost jest chléb, kteréhož slova Písmo samo užívá. A Hus se jim vyhýbá skutečně! Je to arci stejně remanence, protože tuto nelze vyloučiti než oněmi dvěma jasnými formulemi katolickými, a okolí jeho tomu správně tak rozumí, Jakoubek pak a Příbram praví to bez té opatrnosti, ale Hus si mohl mysliti, že tak je re- manence evangeliem. A to by také vysvětlovalo pozdější jeho omluvy. Nelze sice říci, kdy a zda vůbec se Hus remanenční nauky vzdal. Ale podobá se mi, že již homilie na Boží tělo r. 1411 ukazují jakési vystřízlivění. Snad to, že byl pro podezření kacířství osobně ci- tován, čehož nemohly ho zbaviti ani nejmocnější přímluvy, vedlo ho k poznání, jak nebezpečnou jest pro něho tato nauka, a proto se jí vzdal úplně. Lze-li skutečně tak hleděti na zmíněné homilie, jest jen litovati toho, že aspoň v tu chvíli neřekl toho Hus jasně. Pů- sobil tu ohled na přátele či obava, aby změna ve smýšlení nebyla posluchačstvu nápadna, či ostych přiznati se k chybě? Kdo se vyzná v tom bludišti lidské duše! Jisto jest, že již 1. září 1411 píše papeži Janu XXIII: „False si- quidem detulerunt et deferunt, quod docuerim populum, quod in sacramento altaris remanet substancia panis materialis (Doc. 19.) Tu se mohl omlouvati vnitřně, že toho skutečně neřekl. Hůře bylo, když mu r. 1414 svědci stavěli před oči minulé události. Nelze neviděti, že jich Hus nemůže úplně popříti, že od- povídá vyhýbavě a že i tu slova „materialis“, „subiectum“ atd. mají velkou úlohu1). V Kostnici pak hned při vyšetřování o článcích Viklefových popírá Hus naprosto, jako se zříká Viklefa i v jiných bodech2). A při tom setrvává až po svou smrt. Neodpovídá to pravdě a nelze toho omlouvati. Ale vysvětliti lze to u tohoto článku snáze ještě než u jiných. V čarovném kruhu Viklefových myšlenek dal se Hus r. 1408 a 1410 strhnouti dále, než mu snad již r. 1411 bylo milé; jest si vědom, že jasné formule remanenční neužíval a Vik- lefovy nauky o přítomnosti jen virtuální nikdy nezastával; ví, 1) Upozornil na to z části Lenz a něčeho jsem se dotkl nahoře, nebudu tedy odpovědí těch probírati podrobně. 4) Viz mých „Několik textů z doby husitské“ I. čl XV, kde na str. 60—64 Husovy kostnické odpovědi na články Viklefovy jsou uveřejněny. (474)
scriptura hoc credere?“ To, tuším, mohlo Husa, jenž Viklefovy spisy, i tyto homilie na epištoly, studoval, vésti na domněnku, že vyhne-li se slovům „substancia panis materialis“ a „accidens cum subiecto“, jichž není v Písmě, může tvrditi, že svátost jest chléb, kteréhož slova Písmo samo užívá. A Hus se jim vyhýbá skutečně! Je to arci stejně remanence, protože tuto nelze vyloučiti než oněmi dvěma jasnými formulemi katolickými, a okolí jeho tomu správně tak rozumí, Jakoubek pak a Příbram praví to bez té opatrnosti, ale Hus si mohl mysliti, že tak je re- manence evangeliem. A to by také vysvětlovalo pozdější jeho omluvy. Nelze sice říci, kdy a zda vůbec se Hus remanenční nauky vzdal. Ale podobá se mi, že již homilie na Boží tělo r. 1411 ukazují jakési vystřízlivění. Snad to, že byl pro podezření kacířství osobně ci- tován, čehož nemohly ho zbaviti ani nejmocnější přímluvy, vedlo ho k poznání, jak nebezpečnou jest pro něho tato nauka, a proto se jí vzdal úplně. Lze-li skutečně tak hleděti na zmíněné homilie, jest jen litovati toho, že aspoň v tu chvíli neřekl toho Hus jasně. Pů- sobil tu ohled na přátele či obava, aby změna ve smýšlení nebyla posluchačstvu nápadna, či ostych přiznati se k chybě? Kdo se vyzná v tom bludišti lidské duše! Jisto jest, že již 1. září 1411 píše papeži Janu XXIII: „False si- quidem detulerunt et deferunt, quod docuerim populum, quod in sacramento altaris remanet substancia panis materialis (Doc. 19.) Tu se mohl omlouvati vnitřně, že toho skutečně neřekl. Hůře bylo, když mu r. 1414 svědci stavěli před oči minulé události. Nelze neviděti, že jich Hus nemůže úplně popříti, že od- povídá vyhýbavě a že i tu slova „materialis“, „subiectum“ atd. mají velkou úlohu1). V Kostnici pak hned při vyšetřování o článcích Viklefových popírá Hus naprosto, jako se zříká Viklefa i v jiných bodech2). A při tom setrvává až po svou smrt. Neodpovídá to pravdě a nelze toho omlouvati. Ale vysvětliti lze to u tohoto článku snáze ještě než u jiných. V čarovném kruhu Viklefových myšlenek dal se Hus r. 1408 a 1410 strhnouti dále, než mu snad již r. 1411 bylo milé; jest si vědom, že jasné formule remanenční neužíval a Vik- lefovy nauky o přítomnosti jen virtuální nikdy nezastával; ví, 1) Upozornil na to z části Lenz a něčeho jsem se dotkl nahoře, nebudu tedy odpovědí těch probírati podrobně. 4) Viz mých „Několik textů z doby husitské“ I. čl XV, kde na str. 60—64 Husovy kostnické odpovědi na články Viklefovy jsou uveřejněny. (474)
Strana 473
že v přítomnosti jest víra jeho správná?) a přiznání že by mělo za následek odsouzení, proto popírá. Úspěchy pak, jichž tím do- sahuje, ježto všickni uznávají jeho pravověrnost, omamují ho tolik, že popírání své stupňuje a s ním i umírá. Snad se k tomu pou- tala napřed jeho naděje, že bude osvobozen, a později útěcha, že jest odsouzen nevinně. Uzkosti člověka, jemuž běží o život a touha, aby na něm ani v minulosti nebyla nalezena poskvrna, jakož i ohled na přátele v Kostnici i doma vysvětlují mnoho, ale skuteč- ností historických nemohou změniti. K vůli úplnosti nutno si ještě všimnouti, jak se soudilo v Če- chách o Husově nauce eucharistické po jeho smrti. Sotva byl Hus upálen, rozkřiklo se v Čechách, že jej sněm odsoudil nevinného na svědectví „falešných“ svědků. O hlavním důvodu odsouzení, o třiceti článcích, se nemluví, vedlejší a v aktu odsouzení bezvýznamné výpovědi svědků se zdůrazňují. A je zvláštní, že o „falešných“ svědcích mluví Jakoubek, jenž přece nejlépe věděl, že svědci nevypovídali křivě, a jenž pro svůj traktát remanenční byl nejméně povolán hájiti proti svědkům Hu- sovy pravověrnosti. Ale heslo se ujalo a strhlo s sebou všecky kruhy. V dobách tak rozbouřených rozhoduje cit a vášeň, ne zdravý, chladný rozum. A přece drží dále nauku remanenční Jakoubek, jehož traktát Kostnický sněm počátkem r. 1418 odsoudil zvláště, drží ji Příbram, jenž také napsal v této době traktát remanenční, kterýž jednak jako nejstarší spis Příbramův, jednak i jako nový doklad proudů té doby byl by velmi cenný, kdyby se podařilo jej objeviti, drží ji po nich i Rokycana i Lupáč, zkrátka všichni čeští theologové. Logicky by z toho bylo lze souditi, že nesou- hlasí s Husem, jenž na sněmu nauku remanenční uznává za bludnou a pro celou dobu své veřejné činnosti ji od sebe odmítá. kdežto oni ji mají za pravdu evangelickou. A jest divno, že se tak horší na svědky, kteří přece, viníce Husa z remanenční nauky, neviní ho dle nich z ničeho nečestného! Jakoubek sice po smrti Husově nikde o remanenci ne- mluví, ježto zatím našel nový boží zákon o svátosti oltářní a ten zabírá zcela jej i okolí, ale nevzdal se jí. Pikartství teprve mu 1) Souditi, že Hus i tu ještě drží blud Viklefův a že jej vnitřně omlouvá kličkami svého učitele, není nutné a ztěžuje velice psychologické vysvětlení jednání Husova. (475)
že v přítomnosti jest víra jeho správná?) a přiznání že by mělo za následek odsouzení, proto popírá. Úspěchy pak, jichž tím do- sahuje, ježto všickni uznávají jeho pravověrnost, omamují ho tolik, že popírání své stupňuje a s ním i umírá. Snad se k tomu pou- tala napřed jeho naděje, že bude osvobozen, a později útěcha, že jest odsouzen nevinně. Uzkosti člověka, jemuž běží o život a touha, aby na něm ani v minulosti nebyla nalezena poskvrna, jakož i ohled na přátele v Kostnici i doma vysvětlují mnoho, ale skuteč- ností historických nemohou změniti. K vůli úplnosti nutno si ještě všimnouti, jak se soudilo v Če- chách o Husově nauce eucharistické po jeho smrti. Sotva byl Hus upálen, rozkřiklo se v Čechách, že jej sněm odsoudil nevinného na svědectví „falešných“ svědků. O hlavním důvodu odsouzení, o třiceti článcích, se nemluví, vedlejší a v aktu odsouzení bezvýznamné výpovědi svědků se zdůrazňují. A je zvláštní, že o „falešných“ svědcích mluví Jakoubek, jenž přece nejlépe věděl, že svědci nevypovídali křivě, a jenž pro svůj traktát remanenční byl nejméně povolán hájiti proti svědkům Hu- sovy pravověrnosti. Ale heslo se ujalo a strhlo s sebou všecky kruhy. V dobách tak rozbouřených rozhoduje cit a vášeň, ne zdravý, chladný rozum. A přece drží dále nauku remanenční Jakoubek, jehož traktát Kostnický sněm počátkem r. 1418 odsoudil zvláště, drží ji Příbram, jenž také napsal v této době traktát remanenční, kterýž jednak jako nejstarší spis Příbramův, jednak i jako nový doklad proudů té doby byl by velmi cenný, kdyby se podařilo jej objeviti, drží ji po nich i Rokycana i Lupáč, zkrátka všichni čeští theologové. Logicky by z toho bylo lze souditi, že nesou- hlasí s Husem, jenž na sněmu nauku remanenční uznává za bludnou a pro celou dobu své veřejné činnosti ji od sebe odmítá. kdežto oni ji mají za pravdu evangelickou. A jest divno, že se tak horší na svědky, kteří přece, viníce Husa z remanenční nauky, neviní ho dle nich z ničeho nečestného! Jakoubek sice po smrti Husově nikde o remanenci ne- mluví, ježto zatím našel nový boží zákon o svátosti oltářní a ten zabírá zcela jej i okolí, ale nevzdal se jí. Pikartství teprve mu 1) Souditi, že Hus i tu ještě drží blud Viklefův a že jej vnitřně omlouvá kličkami svého učitele, není nutné a ztěžuje velice psychologické vysvětlení jednání Husova. (475)
Strana 474
ukázalo, jak je nebezpečna, ale Jakoubek pikartství sice potírá a o remanenci nerad mluví, ale drží se jí až do smrti a zane- chává ji jako závět budoucím. Příbram vytrval v nauce remanenční také dosti dlouho. Ještě v traktátu proti Mikuláši Biskupci ji pronáší a na Konopišti se k ní přiznává. Ale rouhavé traktáty táborské, z Viklefa větši- nou opsané a z remanence vycházející, odpuzují ho nejprve od Viklefa a pak i od remanenční nauky. Viklef je mu nyní koře- nem všeho zla. Ta škodlivá koukol, to bodlavé trní jest jím roz- seto v církvi.1) A remanence, kterou Viklef hlásá, jest nauka nová, odporující církvi staré i nynější, nebezpečná, lid prostý svádějíci k potupě svátosti a v pikartství uvádějící.2) Proti jejímu a Vikle- fovu obránci Petru Paynovi postavil se. Příbram velmi dů- razně na hádání v Praze r. 1426. Mezi 80 svědky, jež tu uvedl proti remanenci, na posledním místě jest Mistr Jan Hus. Příbram shledává vše, co z Husova života svědčí proti té nauce. Cituje dekret shromáždění Národa u Černé Růže r. 14083), uvádí výroky Husovy z Impugnantibus, Sepius rogasti a z Lektury, list jeho papeži Janu XXIII, připomíná odpovědi na žaloby z r. 1414, od- pověď Didakovi, ve vězení a ve veřejném slyšení — tedy vše, co lze říci ve prospěch Husův. Při citátu ze Sepius rogasti dodává: „Ex quibus patet, quod Mgr iste iam pene ultimam horam vite expectans, quod validissimum solet esse testimonium, planam et fidelem protulit sentenciam, dicens se semper tenuisse et tenere, quod in sacramento panis transsubstanciatur i. e. a sua substan- cia in aliam substanciam commutatur, quia in veram substanciam 1) „... quam plura nephandissima, ymo unicuique christifideli detestan- dissima prefatus Wikleph et ut ita dicam veluti zizanias nocentissimas, spinas quoque asperrimas ac tribulos acutissimos, universam Christi ecclesiam suis acu- leis hincinde pungentes, pene in omnibus libris suis seminavit, eosdemque blasfemiis, inprobissimis confusionibus et turpissimis fere omnes replevit...“ píše v traktátu „De transsubstanciacione“ ve víd. dv. rkp. 4944 fol. 227b. 2) „... hec novella assercio. . sit ecclesie universe, antique et mo- derne, penitus adversa magnisque sanctis et multis antiquis ex directo contraria et sic non solum hodie periculosa et temeraria, sed salva fide katholica temeri- tatum infructuosarum ianua, quin ymo aliorum errore hodie pruriencium via prorsus ad contemptum et deieccionem magnifici sacramenti plebee simplici- tatis in propinquo infallanter inductiva...“ píše v traktátu „De non rema- nencia“ v rkp. kapit. praž. D 74 fol. 89a. 3) „... presente inter eos Mgro Jo. Hus et tamquam principali vota dante... me quoque presente et hec audiente et vidente...“ Tohoto dekretu dovolává se Příbram často, ale ježto byl na té schůzi, ví také, co předcházelo, co nikterak nesvědčí proti článkům Viklefovým a — to zamlčuje. Payne při ní nebyl i nemůže dáti Příbramovi patřičné odpovědi. (476)
ukázalo, jak je nebezpečna, ale Jakoubek pikartství sice potírá a o remanenci nerad mluví, ale drží se jí až do smrti a zane- chává ji jako závět budoucím. Příbram vytrval v nauce remanenční také dosti dlouho. Ještě v traktátu proti Mikuláši Biskupci ji pronáší a na Konopišti se k ní přiznává. Ale rouhavé traktáty táborské, z Viklefa větši- nou opsané a z remanence vycházející, odpuzují ho nejprve od Viklefa a pak i od remanenční nauky. Viklef je mu nyní koře- nem všeho zla. Ta škodlivá koukol, to bodlavé trní jest jím roz- seto v církvi.1) A remanence, kterou Viklef hlásá, jest nauka nová, odporující církvi staré i nynější, nebezpečná, lid prostý svádějíci k potupě svátosti a v pikartství uvádějící.2) Proti jejímu a Vikle- fovu obránci Petru Paynovi postavil se. Příbram velmi dů- razně na hádání v Praze r. 1426. Mezi 80 svědky, jež tu uvedl proti remanenci, na posledním místě jest Mistr Jan Hus. Příbram shledává vše, co z Husova života svědčí proti té nauce. Cituje dekret shromáždění Národa u Černé Růže r. 14083), uvádí výroky Husovy z Impugnantibus, Sepius rogasti a z Lektury, list jeho papeži Janu XXIII, připomíná odpovědi na žaloby z r. 1414, od- pověď Didakovi, ve vězení a ve veřejném slyšení — tedy vše, co lze říci ve prospěch Husův. Při citátu ze Sepius rogasti dodává: „Ex quibus patet, quod Mgr iste iam pene ultimam horam vite expectans, quod validissimum solet esse testimonium, planam et fidelem protulit sentenciam, dicens se semper tenuisse et tenere, quod in sacramento panis transsubstanciatur i. e. a sua substan- cia in aliam substanciam commutatur, quia in veram substanciam 1) „... quam plura nephandissima, ymo unicuique christifideli detestan- dissima prefatus Wikleph et ut ita dicam veluti zizanias nocentissimas, spinas quoque asperrimas ac tribulos acutissimos, universam Christi ecclesiam suis acu- leis hincinde pungentes, pene in omnibus libris suis seminavit, eosdemque blasfemiis, inprobissimis confusionibus et turpissimis fere omnes replevit...“ píše v traktátu „De transsubstanciacione“ ve víd. dv. rkp. 4944 fol. 227b. 2) „... hec novella assercio. . sit ecclesie universe, antique et mo- derne, penitus adversa magnisque sanctis et multis antiquis ex directo contraria et sic non solum hodie periculosa et temeraria, sed salva fide katholica temeri- tatum infructuosarum ianua, quin ymo aliorum errore hodie pruriencium via prorsus ad contemptum et deieccionem magnifici sacramenti plebee simplici- tatis in propinquo infallanter inductiva...“ píše v traktátu „De non rema- nencia“ v rkp. kapit. praž. D 74 fol. 89a. 3) „... presente inter eos Mgro Jo. Hus et tamquam principali vota dante... me quoque presente et hec audiente et vidente...“ Tohoto dekretu dovolává se Příbram často, ale ježto byl na té schůzi, ví také, co předcházelo, co nikterak nesvědčí proti článkům Viklefovým a — to zamlčuje. Payne při ní nebyl i nemůže dáti Příbramovi patřičné odpovědi. (476)
Strana 475
corporis Christi panis substancia transeunte.“ To jest arci pravda, ale jen jednostranná. Kázáními Husovými, Jakoubkovým a svým traktátem remanenčním nechlubí se Příbram! Ale Payne nedal se zastrašiti masou citátů. Vytýká-li mu Příbram velmi temperamentně, že ostouzí celý český národ mi- nulý i přítomný, vině jej z bludu remanenčního,1) obrací Payne kopí proti němu. Právě v zájmu českého národa nutno hájiti Vik- lefa a jeho článků i jeho nauky o svátosti oltářní, ježto jsou-li bludny, může se říci, že jest kaceřování národa českého opráv- něno, právem že byla proti Čechám vyhlášena křížová výprava, právem že vpadl Sigmund do země, rozumně že byly v Praze spáleny knihy Viklefovy, ba že odsouzení Mistra Jana Husi k smrti v Kostnici stalo se zákonně a že proti němu rozumně nelze nic namítati.2) Tento závěr Englišův jest logicky správný a zasluhuje povšimnutí. Neboť ač Hus nebyl v Kostnici odsouzen pro hájení Viklefovy pravdy, zvláště eucharistické, o kterou zde hlavně běží, poněvadž se k tomu nepřiznal, přece to odpovídá skutečné jeho činnosti v Praze (a potvrzuje i výroky svědků) i rozsudku kost- nickému, ježto články Husovy jsou většinou vypsány ze spisů Viklefových. Hus ovšem varoval se prohlásiti: „vždyť jsou to články Viklefovy“, protože by si byl již tím vyslovoval ortel nad sebou, ba zříkal se Viklefa volaje: „Co chcete s Viklefem? Bylť on Angličan.“ Nicméně Payne a jiní prohlašují Husa za mučed- níka právě této, Viklefovy pravdy, kterouž prý slavně osprave- dlnil! Dle nich jest vystoupení Příbramovo „quasi in dedecus et confusionem irreparabilem veritatis per martirium Mgri Jo. Hus sancte memorie solempniter iustificate et per laudabilem resistenciam huius regni, ut creditur, contra adversa- 1) „Nec Bohemia tam sevum hostem invenire valeret quam eum, qui omnes fideles regni huius viventes et mortuos huiusmodi heretica maculacione dampnaret. Heccine regno huic reddis premia, Anglice, vilis Anglie refuga et infelix in huius regni [terram] iam transfuga, que te miserata iam perditum et proscriptum proprium suscepit in humerum et vulva sua germen confovit vipe- reum! (kod. kapit. praž. D 49 fol. 175a.) 2) Payne praví v aktu proti Přibramovi: „.. . sciendo gentem Boemi- cam wykleffisticam appellari, et ne presertim adversariis veritatis occasione pre- dicte insurreccionis Mgri Příbram videatur, quod iusta et digna sit gentis Boemice hereticacio et contra eandem dicatur sancta crucis ereccio necnon et regis Ungarie recta putetur hostilis invasio librorumque doctoris ewangelici in Pragensi civitate publicetur combustio consona racioni et, de quo signanter do- lendum est, legittima et non racionabiliter inpugnabilis habeatur Mgri Jo. Hus in Constancia ad mortem condempnacio et ne intranea, ut est verisimile, huius regni notabilis sequatur distraccio...“ (víd. dv. rkp. 3935 fol. 309a.) „Studie a texty.“ (477) 9
corporis Christi panis substancia transeunte.“ To jest arci pravda, ale jen jednostranná. Kázáními Husovými, Jakoubkovým a svým traktátem remanenčním nechlubí se Příbram! Ale Payne nedal se zastrašiti masou citátů. Vytýká-li mu Příbram velmi temperamentně, že ostouzí celý český národ mi- nulý i přítomný, vině jej z bludu remanenčního,1) obrací Payne kopí proti němu. Právě v zájmu českého národa nutno hájiti Vik- lefa a jeho článků i jeho nauky o svátosti oltářní, ježto jsou-li bludny, může se říci, že jest kaceřování národa českého opráv- něno, právem že byla proti Čechám vyhlášena křížová výprava, právem že vpadl Sigmund do země, rozumně že byly v Praze spáleny knihy Viklefovy, ba že odsouzení Mistra Jana Husi k smrti v Kostnici stalo se zákonně a že proti němu rozumně nelze nic namítati.2) Tento závěr Englišův jest logicky správný a zasluhuje povšimnutí. Neboť ač Hus nebyl v Kostnici odsouzen pro hájení Viklefovy pravdy, zvláště eucharistické, o kterou zde hlavně běží, poněvadž se k tomu nepřiznal, přece to odpovídá skutečné jeho činnosti v Praze (a potvrzuje i výroky svědků) i rozsudku kost- nickému, ježto články Husovy jsou většinou vypsány ze spisů Viklefových. Hus ovšem varoval se prohlásiti: „vždyť jsou to články Viklefovy“, protože by si byl již tím vyslovoval ortel nad sebou, ba zříkal se Viklefa volaje: „Co chcete s Viklefem? Bylť on Angličan.“ Nicméně Payne a jiní prohlašují Husa za mučed- níka právě této, Viklefovy pravdy, kterouž prý slavně osprave- dlnil! Dle nich jest vystoupení Příbramovo „quasi in dedecus et confusionem irreparabilem veritatis per martirium Mgri Jo. Hus sancte memorie solempniter iustificate et per laudabilem resistenciam huius regni, ut creditur, contra adversa- 1) „Nec Bohemia tam sevum hostem invenire valeret quam eum, qui omnes fideles regni huius viventes et mortuos huiusmodi heretica maculacione dampnaret. Heccine regno huic reddis premia, Anglice, vilis Anglie refuga et infelix in huius regni [terram] iam transfuga, que te miserata iam perditum et proscriptum proprium suscepit in humerum et vulva sua germen confovit vipe- reum! (kod. kapit. praž. D 49 fol. 175a.) 2) Payne praví v aktu proti Přibramovi: „.. . sciendo gentem Boemi- cam wykleffisticam appellari, et ne presertim adversariis veritatis occasione pre- dicte insurreccionis Mgri Příbram videatur, quod iusta et digna sit gentis Boemice hereticacio et contra eandem dicatur sancta crucis ereccio necnon et regis Ungarie recta putetur hostilis invasio librorumque doctoris ewangelici in Pragensi civitate publicetur combustio consona racioni et, de quo signanter do- lendum est, legittima et non racionabiliter inpugnabilis habeatur Mgri Jo. Hus in Constancia ad mortem condempnacio et ne intranea, ut est verisimile, huius regni notabilis sequatur distraccio...“ (víd. dv. rkp. 3935 fol. 309a.) „Studie a texty.“ (477) 9
Strana 476
rios ewangelii domini salvatoris nostri usque hodie per dei gra- ciam continuate necnon et animose defensate.1) Neboť co se tkne poměru Husova k Viklefovi, dí Engliš, „dosvědčují svědkové věrohodní, že Hus a Jakoubek uží- vali vět a spisů Viklefových a vykládali je v dobrém smyslu, ra- ději jej omlouvajíce než očerňujíce. Neboť báli se oba, že by po- skvrnění jeho přecházelo na toto slavné království a bylo by velkou urážkou pravdy, a proto srdnatě odporovali protivníkům zákona božího, kteří chtěli slova a spisy Viklefovy potírati a skvrnu bludu jim připisovati, jakž vědí až podnes věrní Čechové a jest zřejmo z jejich spisků.“2) A. Hus přece sám tvrdil, že Viklef osvítil jeho oči, a on tou pravdou zase jiné nevědomé ozařoval.3) I v nauce remanenční dovolává se Engliš souhlasu Husova a Jakoubkova s Viklefem. Častěji uvádí Husovu Lekturu, někdy arci smysl viklefský z ní vykrucuje, ale právem si přivlastňuje „ut in signo“, Jakoubkův spis „De materia sacramenti" (= de remanencia) a „De existencia ...“, a zvláště na dvou místech mluví o poměru obou hlav českého hnutí k Viklefovi způsobem, jenž ukazuje, že byl Engliš dobře informován, ba že věděl více, než i teď víme my. Ve zmíněném aktu universitním fol. 3291b při- znává se Payne, že nevěří transsubstanciaci, „sic sc. quod illud sensibile remanens non veraciter, secundum quod Christus [est] deus et homo, sed uno ficto modo appellaretur panis, sicut et Paulus apostolus ipsum realiter appellavit.“ A dodává: „Et istud videtur fuisse causa, quare quondam Mgr Jo. Hus bone memorie unum compilavit tractatum, qui sic incipit „Inpugnanti- bus verba ewangelii“, in quo innuit, ut quibusdam apparet, satis plane ipsum sensibile sacramentum veraciter et realiter vocari panem. Eciam super illa epistola „Notum vobis facio“ scribit in materia dubi- tacionis, quod non credit ipsum sacramentum esse 1) ibid. 319 1b. 2) ibid. 3152a. Uvádím místo celé, aby bylo viděti, jak se nazíralo na Husa a Viklefa v Čechách r. 1429. Engliš ani necítí, jak si tu odporuje: Hus a Jakoubek omlouvali Viklefa a hleděli ho vykládati v dobrém smyslu, a přece výtka bludu jest „veliká urážka pravdy“ a ti, kteří ji činí, jsou „pro- tivníci zákona božího“. Jak si ostatně Engliš představuje dobrý smysl (sanus sensus), vysvitne lépe z jeho polemiky s Příbramem, kterouž záhy předložím veřejnosti. Přispívají mnoho k porozumění sporů v době Husově. 3) „...doctoris ewangelici, cui presertim hocregnumestspecialiter obligatum, si saîtem: Mgr Jo. Hus sancte memorie veraciter de ipso asseruit, quod suos oculos illuminavit et ipse ulterius alios ignaros iuxta sui officii exigenciam illustravit.“ (ibid. 3231b 2a) 478)
rios ewangelii domini salvatoris nostri usque hodie per dei gra- ciam continuate necnon et animose defensate.1) Neboť co se tkne poměru Husova k Viklefovi, dí Engliš, „dosvědčují svědkové věrohodní, že Hus a Jakoubek uží- vali vět a spisů Viklefových a vykládali je v dobrém smyslu, ra- ději jej omlouvajíce než očerňujíce. Neboť báli se oba, že by po- skvrnění jeho přecházelo na toto slavné království a bylo by velkou urážkou pravdy, a proto srdnatě odporovali protivníkům zákona božího, kteří chtěli slova a spisy Viklefovy potírati a skvrnu bludu jim připisovati, jakž vědí až podnes věrní Čechové a jest zřejmo z jejich spisků.“2) A. Hus přece sám tvrdil, že Viklef osvítil jeho oči, a on tou pravdou zase jiné nevědomé ozařoval.3) I v nauce remanenční dovolává se Engliš souhlasu Husova a Jakoubkova s Viklefem. Častěji uvádí Husovu Lekturu, někdy arci smysl viklefský z ní vykrucuje, ale právem si přivlastňuje „ut in signo“, Jakoubkův spis „De materia sacramenti" (= de remanencia) a „De existencia ...“, a zvláště na dvou místech mluví o poměru obou hlav českého hnutí k Viklefovi způsobem, jenž ukazuje, že byl Engliš dobře informován, ba že věděl více, než i teď víme my. Ve zmíněném aktu universitním fol. 3291b při- znává se Payne, že nevěří transsubstanciaci, „sic sc. quod illud sensibile remanens non veraciter, secundum quod Christus [est] deus et homo, sed uno ficto modo appellaretur panis, sicut et Paulus apostolus ipsum realiter appellavit.“ A dodává: „Et istud videtur fuisse causa, quare quondam Mgr Jo. Hus bone memorie unum compilavit tractatum, qui sic incipit „Inpugnanti- bus verba ewangelii“, in quo innuit, ut quibusdam apparet, satis plane ipsum sensibile sacramentum veraciter et realiter vocari panem. Eciam super illa epistola „Notum vobis facio“ scribit in materia dubi- tacionis, quod non credit ipsum sacramentum esse 1) ibid. 319 1b. 2) ibid. 3152a. Uvádím místo celé, aby bylo viděti, jak se nazíralo na Husa a Viklefa v Čechách r. 1429. Engliš ani necítí, jak si tu odporuje: Hus a Jakoubek omlouvali Viklefa a hleděli ho vykládati v dobrém smyslu, a přece výtka bludu jest „veliká urážka pravdy“ a ti, kteří ji činí, jsou „pro- tivníci zákona božího“. Jak si ostatně Engliš představuje dobrý smysl (sanus sensus), vysvitne lépe z jeho polemiky s Příbramem, kterouž záhy předložím veřejnosti. Přispívají mnoho k porozumění sporů v době Husově. 3) „...doctoris ewangelici, cui presertim hocregnumestspecialiter obligatum, si saîtem: Mgr Jo. Hus sancte memorie veraciter de ipso asseruit, quod suos oculos illuminavit et ipse ulterius alios ignaros iuxta sui officii exigenciam illustravit.“ (ibid. 3231b 2a) 478)
Strana 477
accidens, saltem sentencialiter, prout patet valentibus re- spicere. Iterum istius fidei apostolice erat Mgr Jac. nuper defunctus et in eadem mortuus est, prout constat testibus fidedignis. To je velmi cenné svědectví! O Jakoubkovi netřeba mluviti, víme o něm vše, majíce i traktát remanenční i jeho vyznání. O Huso- vi však se dovídáme, že aspoň některým se zdá, že v „Impugnantibus dosti jasně nazývá smyslnou svátost v pravdě a reálně chlebem, tedy že remanentisté spis tak vykládali. Tím jest potvrzen náš výklad hořejší. Ale dále slyšíme, že Hus napsal (a patrně i měl) kázání na epištolu „Notum vobis facio“, jež jest v neděli XI. po sv. Trojici, a v té prý řekl, že nevěří, že svátost jest případek. Škoda, že nejsme „valentes respicere“. Té homilie nemohl jsem se nikde dohledati.1) Byla patrně konána na XI. ned. po sv. Trojici r. 1410 a potvrzuje tedy, co jsme nahoře řekli o dvou homiliích objevených. Než Payne mluví o téže věci ještě jednou na fol. 3381b 2a ob- šírněji. Mluvě o 75. článku, jejž vytýká Příbram Viklefovi: „Inter omnes hereses, que umquam pullulaverunt in ecclesia sancta dei, non fuit infandior quam heresis ponens accidens sine subiecto esse hoc venerabile sacramentum“, praví Payne: „Deberet autem dominus inpugnator ad memoriam suam reducere, quare olym sanctus ille martir Mgr Johannes Hus scripsit unum tractatum, qui sic incipit „Inpugnantibus verba ewangelii“, et que fuit occasio. Adverteret secundo, qualem tractatum Mgr Jac. bone memorie compilavit in materia de remanencia, quem tractatum si Przibram reprobare voluerit, timendum est, quod plures respicient eius frontem, quam sibi ministrabunt strepam." To „proč“ a ta „příležitost“, o níž se zmiňuje zde Payne, je příkaz arcibiskupův kázati, že nezůstává podstata chleba. Trak- tátu může skutečně býti správně porozuměno jen v té souvislosti. A jaký rozum pak dává, naznačuje Payne správně. K následujícímu pak článku Viklefovu (Příbr. 76): „Et revera papa Innocencius et eius discipuli possent cicius facere multos fideles credere, quod ipsum sacramentum sit caput asini vel quecunque alia nominanda substancia, quam accidens stare sine subiecto“ odpovídá Payne na obranu Viklefovu: „Pro responso ad hunc articulum videtur sufficere scriptum Mgri Joh. Hus super illa epistola „Notum vobiš facio“, úbi sic scripsit sua propria manu: Paratus sum tamen quiescendo in verbis scripture concederë, quod iste panis 1) Není snad v tak zv. Kázáních betlémských (praž. univ. rkp. III. B 20), jež mi nejsou přístupna? (479) 9*
accidens, saltem sentencialiter, prout patet valentibus re- spicere. Iterum istius fidei apostolice erat Mgr Jac. nuper defunctus et in eadem mortuus est, prout constat testibus fidedignis. To je velmi cenné svědectví! O Jakoubkovi netřeba mluviti, víme o něm vše, majíce i traktát remanenční i jeho vyznání. O Huso- vi však se dovídáme, že aspoň některým se zdá, že v „Impugnantibus dosti jasně nazývá smyslnou svátost v pravdě a reálně chlebem, tedy že remanentisté spis tak vykládali. Tím jest potvrzen náš výklad hořejší. Ale dále slyšíme, že Hus napsal (a patrně i měl) kázání na epištolu „Notum vobis facio“, jež jest v neděli XI. po sv. Trojici, a v té prý řekl, že nevěří, že svátost jest případek. Škoda, že nejsme „valentes respicere“. Té homilie nemohl jsem se nikde dohledati.1) Byla patrně konána na XI. ned. po sv. Trojici r. 1410 a potvrzuje tedy, co jsme nahoře řekli o dvou homiliích objevených. Než Payne mluví o téže věci ještě jednou na fol. 3381b 2a ob- šírněji. Mluvě o 75. článku, jejž vytýká Příbram Viklefovi: „Inter omnes hereses, que umquam pullulaverunt in ecclesia sancta dei, non fuit infandior quam heresis ponens accidens sine subiecto esse hoc venerabile sacramentum“, praví Payne: „Deberet autem dominus inpugnator ad memoriam suam reducere, quare olym sanctus ille martir Mgr Johannes Hus scripsit unum tractatum, qui sic incipit „Inpugnantibus verba ewangelii“, et que fuit occasio. Adverteret secundo, qualem tractatum Mgr Jac. bone memorie compilavit in materia de remanencia, quem tractatum si Przibram reprobare voluerit, timendum est, quod plures respicient eius frontem, quam sibi ministrabunt strepam." To „proč“ a ta „příležitost“, o níž se zmiňuje zde Payne, je příkaz arcibiskupův kázati, že nezůstává podstata chleba. Trak- tátu může skutečně býti správně porozuměno jen v té souvislosti. A jaký rozum pak dává, naznačuje Payne správně. K následujícímu pak článku Viklefovu (Příbr. 76): „Et revera papa Innocencius et eius discipuli possent cicius facere multos fideles credere, quod ipsum sacramentum sit caput asini vel quecunque alia nominanda substancia, quam accidens stare sine subiecto“ odpovídá Payne na obranu Viklefovu: „Pro responso ad hunc articulum videtur sufficere scriptum Mgri Joh. Hus super illa epistola „Notum vobiš facio“, úbi sic scripsit sua propria manu: Paratus sum tamen quiescendo in verbis scripture concederë, quod iste panis 1) Není snad v tak zv. Kázáních betlémských (praž. univ. rkp. III. B 20), jež mi nejsou přístupna? (479) 9*
Strana 478
est in natura sua, quidquid fuero doctus esse, pocius tamen concederem quod sit caput fratris vel quecunque signanda substancia, antequam concederem, quod sit aliquid de novem generibus accidencium sive nichil. Nunquam autem pertinaciter defendebam, quod esset substancia panis materialis, sed quod sit panis, ex auctoritate apostoli usque ad mortem volo defendere. Hec ibidem. Tu máme tedy z oné homilie dosti dlouhý citát, jejž však najdeme úplně na konci Viklefova kázání na uvedené thema,1) kdež předchází věta: „Sepe autem dictum est ex auctoritate Pauli et per consequens spiritus sancti, quod hoc sacramentum est panis, quem frangimus, non accidens sive nichil.“ Mohlo by tedy vzniknouti domnění, že Payne vypsal onen výrok z kázání Viklefových. To však vyvrací Payne sám, hned vysvětluje: „Quodsi adversarius dixerit: Sunt verba Wy. et non Hus, conformiter posset dicere, quod tractatus Mgri Johannis Hus De ecclesia est tractatus Wy., quia ibidem multa et quasi pro maiori parte quasi totum capit a Wikleff, sed tamen quia aliter disponit in parte tractatum et aliqua addit, ideo sibi tractatus ascribitur. Ex quo igitur aliam habet disposicionem in declarando hanc episto- lam quam Wikleff et aliqua addit, que Wycleff non scribit, cur non sua diceretur hec declaracio? Causam diversitatis racionabilem non statim poterit adversarius assignare. Toto vysvětlení Englišovo uspokojuje nás úplně. Po Husovi zajisté byli Příbram a Payne u nás nejlepší znatelé bohaté literární činnosti Viklefovy. Jim nemohlo ujíti, jak byl Hus ve své práci kazatelské a spisovatelské závislý na anglickém mistru, jako to ušlo Protivovi, Pálčovi a Kostnickému sněmu. Příbram o tom mlčí, protože té omámenosti minulé lituje pro sebe a zajisté i pro Husa, Payne však má v poměru Husově k Viklefovi nejsil- nější zbraň proti „reakci“ a bojuje jí velmi obratně. Co tu praví o traktátu Husově De ecclesia, jest pravda, kterou dnes klidně při- jímáme. Víme zajisté, že v jiných spisech jest závislost ještě větší. Zde Hus aspoň jinak disponuje látku a něco přidává, jinde ani jinak nedisponuje, nýbrž pouze něco přidává. A co se homilie zmíněné týče, nepřekvapuje nás zpráva Paynova také nikterak. Známe některá kázání Husova, jež jsou z Viklefa opsána doslovně, a mnohá, jež jsou tak zpracována z něho, jak to praví Payne o kázání na „Notum facio“. Třebas tedy toho kázání nemáme, můžeme Paynovi, jenž je měl, bez pochybnosti věřiti, že Hus měl kázání na jmenované thema, že v něm zpracoval jen kázání Vikle- 1) Sermones III. Los. 392. (480)
est in natura sua, quidquid fuero doctus esse, pocius tamen concederem quod sit caput fratris vel quecunque signanda substancia, antequam concederem, quod sit aliquid de novem generibus accidencium sive nichil. Nunquam autem pertinaciter defendebam, quod esset substancia panis materialis, sed quod sit panis, ex auctoritate apostoli usque ad mortem volo defendere. Hec ibidem. Tu máme tedy z oné homilie dosti dlouhý citát, jejž však najdeme úplně na konci Viklefova kázání na uvedené thema,1) kdež předchází věta: „Sepe autem dictum est ex auctoritate Pauli et per consequens spiritus sancti, quod hoc sacramentum est panis, quem frangimus, non accidens sive nichil.“ Mohlo by tedy vzniknouti domnění, že Payne vypsal onen výrok z kázání Viklefových. To však vyvrací Payne sám, hned vysvětluje: „Quodsi adversarius dixerit: Sunt verba Wy. et non Hus, conformiter posset dicere, quod tractatus Mgri Johannis Hus De ecclesia est tractatus Wy., quia ibidem multa et quasi pro maiori parte quasi totum capit a Wikleff, sed tamen quia aliter disponit in parte tractatum et aliqua addit, ideo sibi tractatus ascribitur. Ex quo igitur aliam habet disposicionem in declarando hanc episto- lam quam Wikleff et aliqua addit, que Wycleff non scribit, cur non sua diceretur hec declaracio? Causam diversitatis racionabilem non statim poterit adversarius assignare. Toto vysvětlení Englišovo uspokojuje nás úplně. Po Husovi zajisté byli Příbram a Payne u nás nejlepší znatelé bohaté literární činnosti Viklefovy. Jim nemohlo ujíti, jak byl Hus ve své práci kazatelské a spisovatelské závislý na anglickém mistru, jako to ušlo Protivovi, Pálčovi a Kostnickému sněmu. Příbram o tom mlčí, protože té omámenosti minulé lituje pro sebe a zajisté i pro Husa, Payne však má v poměru Husově k Viklefovi nejsil- nější zbraň proti „reakci“ a bojuje jí velmi obratně. Co tu praví o traktátu Husově De ecclesia, jest pravda, kterou dnes klidně při- jímáme. Víme zajisté, že v jiných spisech jest závislost ještě větší. Zde Hus aspoň jinak disponuje látku a něco přidává, jinde ani jinak nedisponuje, nýbrž pouze něco přidává. A co se homilie zmíněné týče, nepřekvapuje nás zpráva Paynova také nikterak. Známe některá kázání Husova, jež jsou z Viklefa opsána doslovně, a mnohá, jež jsou tak zpracována z něho, jak to praví Payne o kázání na „Notum facio“. Třebas tedy toho kázání nemáme, můžeme Paynovi, jenž je měl, bez pochybnosti věřiti, že Hus měl kázání na jmenované thema, že v něm zpracoval jen kázání Vikle- 1) Sermones III. Los. 392. (480)
Strana 479
fovo, někde jinak disponuje a někde něco přidávaje, a že v něm s Viklefem i tvrdil, že se nikdy nedá přesvědčiti, že svátost oltářní není nějaká podstata, nýbrž případek čili nic, že však nikdy zatvrzele nehájil, že jest podstata chleba hmot- ného, ale že jest chléb, toho chce hájiti až do smrti. V tomto případě tedy poslední věta Viklefova, kterouž jsem uvedl již nahoře na vysvětlení Husovy opatrnosti, svedla Husa tak, že remanenci vyslovil jasně.1) Učinil-li tak častěji, nevíme. Ale naše vývody o nauce Husově jsou tím jedním výrokem nejen potvrzeny, nýbrž i překonány. Výtka nerozhodnosti týká se pak pouze kázání, jež máme, nikoli veškeré kazatelské činnosti Husovy, ale omluva, jíž se při popírání mohl Hus konejšiti ve svě- domí, že totiž nikdy toho tak neřekl, odpadá, a výpovědi svědků jeví se pravdivými v celém dosahu, ne pouze ve věci. Hus mohl se pak omlouvati vnitřně jen slovíčkem „tantum“, tedy nedovo- lenou zámlkou. Jeho odpovědi na žaloby dotvrzené svědky a při vyšetřování v Kostnici, zvláště v posledním měsíci jeho života, jeví se ve světle ještě nepříznivějším, zvláště řekl-li, že chce věty: „Svátost oltářní jest chléb“ hájiti až do smrti! Jsem jist, že se nenajde historik, jenž by Paynov u svědectví upíral hodnotu spolehlivého pramene, ale ježto Husova kázání, Paynem citovaného, neznám, není mi základ ten pro budování zá- věrů dosti pevným, a proto se spokojuji zatím s tím, co z literární činnosti Husovy máme. Stačí mi, že Paynovo svědectví vývody moje dokonale potvrzuje. A každému soudnému historikovi to musí stačiti, aby o Husově učení o svátosti oltářní a všem tom, co s ním souvisí v procesu, mluvil jinak, než se dálo posud. Uveřejňuji Husovo kázání na Zelený čtvrtek a výklad na Boží tělo z roku 1410 a výklady epištoly i evangelia božítělového z roku 1411.2) Aby pak v prvním kázání poměr Husův ke Ko- línovi a Viklefovi na první pohled byl zřejmý, otiskuji části Ko- línovy kursivou a Viklefovy dávám do uvozovek. 1) Nevím, jaký smysl vkládal Hus v tento výrok Viklefův, jenž jest pro- jevem zarytosti, s jakou Viklef trval na svém mínění, ale u Viklefa slova: „nun- quam autem pertinaciter defendebam, quod esset substancia panis materialis,“ nemají-li býti prohlášena za nestoudnou lež, nemohou býti vyložena jinak než známou kličkou: substancia panis materialis tantum. 2) Jak dovedl Hus použíti kázání eucharistického k účelům reformním, ukazuje fragment, jenž jest v kod. kap. E 37 na fol. 190ab. Ježto mají kněží, dí Hus, věřícím připravovati a rozdávati pokrm duchovní, mají býti dobrými kuchaři. A starají-li se páni (domini barones), aby měli dobré kuchaře, kteří by jich neotrávili, jest jejich povinností tím více se starati, aby se jim a lidu dostalo dobrých kuchařů duchovních. Ale zatím kněží svým životem věřící otra- (481)
fovo, někde jinak disponuje a někde něco přidávaje, a že v něm s Viklefem i tvrdil, že se nikdy nedá přesvědčiti, že svátost oltářní není nějaká podstata, nýbrž případek čili nic, že však nikdy zatvrzele nehájil, že jest podstata chleba hmot- ného, ale že jest chléb, toho chce hájiti až do smrti. V tomto případě tedy poslední věta Viklefova, kterouž jsem uvedl již nahoře na vysvětlení Husovy opatrnosti, svedla Husa tak, že remanenci vyslovil jasně.1) Učinil-li tak častěji, nevíme. Ale naše vývody o nauce Husově jsou tím jedním výrokem nejen potvrzeny, nýbrž i překonány. Výtka nerozhodnosti týká se pak pouze kázání, jež máme, nikoli veškeré kazatelské činnosti Husovy, ale omluva, jíž se při popírání mohl Hus konejšiti ve svě- domí, že totiž nikdy toho tak neřekl, odpadá, a výpovědi svědků jeví se pravdivými v celém dosahu, ne pouze ve věci. Hus mohl se pak omlouvati vnitřně jen slovíčkem „tantum“, tedy nedovo- lenou zámlkou. Jeho odpovědi na žaloby dotvrzené svědky a při vyšetřování v Kostnici, zvláště v posledním měsíci jeho života, jeví se ve světle ještě nepříznivějším, zvláště řekl-li, že chce věty: „Svátost oltářní jest chléb“ hájiti až do smrti! Jsem jist, že se nenajde historik, jenž by Paynov u svědectví upíral hodnotu spolehlivého pramene, ale ježto Husova kázání, Paynem citovaného, neznám, není mi základ ten pro budování zá- věrů dosti pevným, a proto se spokojuji zatím s tím, co z literární činnosti Husovy máme. Stačí mi, že Paynovo svědectví vývody moje dokonale potvrzuje. A každému soudnému historikovi to musí stačiti, aby o Husově učení o svátosti oltářní a všem tom, co s ním souvisí v procesu, mluvil jinak, než se dálo posud. Uveřejňuji Husovo kázání na Zelený čtvrtek a výklad na Boží tělo z roku 1410 a výklady epištoly i evangelia božítělového z roku 1411.2) Aby pak v prvním kázání poměr Husův ke Ko- línovi a Viklefovi na první pohled byl zřejmý, otiskuji části Ko- línovy kursivou a Viklefovy dávám do uvozovek. 1) Nevím, jaký smysl vkládal Hus v tento výrok Viklefův, jenž jest pro- jevem zarytosti, s jakou Viklef trval na svém mínění, ale u Viklefa slova: „nun- quam autem pertinaciter defendebam, quod esset substancia panis materialis,“ nemají-li býti prohlášena za nestoudnou lež, nemohou býti vyložena jinak než známou kličkou: substancia panis materialis tantum. 2) Jak dovedl Hus použíti kázání eucharistického k účelům reformním, ukazuje fragment, jenž jest v kod. kap. E 37 na fol. 190ab. Ježto mají kněží, dí Hus, věřícím připravovati a rozdávati pokrm duchovní, mají býti dobrými kuchaři. A starají-li se páni (domini barones), aby měli dobré kuchaře, kteří by jich neotrávili, jest jejich povinností tím více se starati, aby se jim a lidu dostalo dobrých kuchařů duchovních. Ale zatím kněží svým životem věřící otra- (481)
Strana 480
1. Mgri Joh. Hus Sermo in Coena domini a. 1410. (Z pražsk. univ. rkp. I C 12 col. s XI D 9). 1372a Convenientibus vobis in unum) iam non est2) dominicam cenam9) manducare.9) In ista epistola apostolus docet Chorinthios et consequenter omnes christianos, qualiter secundum regulam domini nostri Jesu Christi circa manducacionem sui sacratissimi corporis et sanguinis, que nobis ad manducandum in sui memoriam tradidit, debeant fi- deliter se habere. Duo autem principaliter facit apostolus; nam in prima parte reprehendit modum manducandi indebitum (usque ibi: Ego enim accepi a domino), et in secunda parte docet modum ad manducandum a domino optime traditum, quem nullus hominum potest reprehendere et per consequens nullo modo emendare, cum non menciendo apostolus dicit, se illum modum non ab homine, sed immediate a domino accepisse, quem modum declarative pro- sequitur usque in finem. Modum ergo indebitum manducandi in tribus deviis repre- hendit: Primo quoad tempus, quia non debito tempore man- vují. Aby plnili své povinnosti, k tomu je musí donutiti rámě světské: „Ex quo enim sacerdotes debent esse mediatores inter deum et homines simplices, si ergo maxime elongantur a Christi conversacione, si maxime cecantur a Christi et ewangelii veritate, si dispares sunt ab apostolorum conversacione, sunt infi- deles coci et venenum mittunt in ecclesiam dei. Si enim boni coci essent, imitarentur Christum in sua conversacione, in castitate, humilitate et paciencia et sic de aliis virtutibus, similiter ewangelium Christi exemplo eius atque apostolorum ipsius predicarent et conformiter et apostolos in sancta con- versacione utique imitarentur sicut debent. Sed quia deciderunt, ideo venenum infundunt. Nam predicare nesciunt, ut Christum et apostolos imitentur, quomodo ipsum imitabuntur? Omnino non tantum non predicant nec volunt, sed et predicatores persecuntur. Numquid illi sunt boni coci? Missare secundo nolunt et negligunt omnia sibi agregantes et orare fastidiunt tercio. Ecce quia ab imitacione boni coci recesserunt! Quis auteminducere debeat, ut orent, predicent et missent? Certebrachium seculare, cui Christus dixit legem dans: Compelle intrare eos, qui vorant elemosinam et non orant neque predicant nec missant.“ Je to spolu příspěvek k činnosti Husově za interdiktu r. 1411 a doplněk k jeho kázání „Exi in vias et compelle intrare“, na něž tu sám naráží. Vášnivý tón, jenž zní z tohoto úryvku, a živost přednesu nutno si k následujícím psaným homiliím přimysliti. To je mrtvé slovo, suše napsané, jež s kazatelny znělo jinak. Máme pro to řadu dokladů. 1) Nad slovem: i. e. ecclesiam. — 2) non licet propter peccatum discor- die. — 3) i. e corpus et sanguinem sub speciebus panis et vini. — 4) supple: sacramentaliter, quia non est ibi manducacio spiritu [1372b] alis, sine qua sacra- mentalis non prodest, ymmo nocet. t (482)
1. Mgri Joh. Hus Sermo in Coena domini a. 1410. (Z pražsk. univ. rkp. I C 12 col. s XI D 9). 1372a Convenientibus vobis in unum) iam non est2) dominicam cenam9) manducare.9) In ista epistola apostolus docet Chorinthios et consequenter omnes christianos, qualiter secundum regulam domini nostri Jesu Christi circa manducacionem sui sacratissimi corporis et sanguinis, que nobis ad manducandum in sui memoriam tradidit, debeant fi- deliter se habere. Duo autem principaliter facit apostolus; nam in prima parte reprehendit modum manducandi indebitum (usque ibi: Ego enim accepi a domino), et in secunda parte docet modum ad manducandum a domino optime traditum, quem nullus hominum potest reprehendere et per consequens nullo modo emendare, cum non menciendo apostolus dicit, se illum modum non ab homine, sed immediate a domino accepisse, quem modum declarative pro- sequitur usque in finem. Modum ergo indebitum manducandi in tribus deviis repre- hendit: Primo quoad tempus, quia non debito tempore man- vují. Aby plnili své povinnosti, k tomu je musí donutiti rámě světské: „Ex quo enim sacerdotes debent esse mediatores inter deum et homines simplices, si ergo maxime elongantur a Christi conversacione, si maxime cecantur a Christi et ewangelii veritate, si dispares sunt ab apostolorum conversacione, sunt infi- deles coci et venenum mittunt in ecclesiam dei. Si enim boni coci essent, imitarentur Christum in sua conversacione, in castitate, humilitate et paciencia et sic de aliis virtutibus, similiter ewangelium Christi exemplo eius atque apostolorum ipsius predicarent et conformiter et apostolos in sancta con- versacione utique imitarentur sicut debent. Sed quia deciderunt, ideo venenum infundunt. Nam predicare nesciunt, ut Christum et apostolos imitentur, quomodo ipsum imitabuntur? Omnino non tantum non predicant nec volunt, sed et predicatores persecuntur. Numquid illi sunt boni coci? Missare secundo nolunt et negligunt omnia sibi agregantes et orare fastidiunt tercio. Ecce quia ab imitacione boni coci recesserunt! Quis auteminducere debeat, ut orent, predicent et missent? Certebrachium seculare, cui Christus dixit legem dans: Compelle intrare eos, qui vorant elemosinam et non orant neque predicant nec missant.“ Je to spolu příspěvek k činnosti Husově za interdiktu r. 1411 a doplněk k jeho kázání „Exi in vias et compelle intrare“, na něž tu sám naráží. Vášnivý tón, jenž zní z tohoto úryvku, a živost přednesu nutno si k následujícím psaným homiliím přimysliti. To je mrtvé slovo, suše napsané, jež s kazatelny znělo jinak. Máme pro to řadu dokladů. 1) Nad slovem: i. e. ecclesiam. — 2) non licet propter peccatum discor- die. — 3) i. e corpus et sanguinem sub speciebus panis et vini. — 4) supple: sacramentaliter, quia non est ibi manducacio spiritu [1372b] alis, sine qua sacra- mentalis non prodest, ymmo nocet. t (482)
Strana 481
ducabant. Unde glosa: inter prandia vel post prandia assumebant, quod ieiuni facere debebant, nisi causa necessitatis excusaret. Et huius rei occasionem ut glosa dicit, sumpserunt ex hoc, quod discipulis suis manducato agno paschali dominus corpus suum ad manducandum dedit. Secundo reprehendit modum indebitum quoad excessum. Nam tantum de sacramento sumebant, quod inebriabantur, nec voluerunt pauperibus misericorditer impertiri. Tercio quoad locum, quia ecclesiam cum suis delicatis superfluisque cibis, in quibus suam ostendebant superbiam et gulam, turpiter contempnebanta). Sic ergo reprehendit eos de irreverencia quantum ad corpus dominicum et ecclesiam, secundo de despec- cione et iniuria quoad proximum et tercio de gula quantum ad quemlibet, qui supermanducat. Omnes autem istos errores/ apo- stolus caritative corrigit in principio, in fine non desistentibus dampnacionem perpetuam comminando. Unde caritative procedensb) in domino dicit: 1381a Unusquisque suam cenam ... in meam/ commemoracionem. 1381b Magistraliter1) dicit apostolus: commemoracionem. Nam com- memoracio componitur a con, quod est simul, et memoracio, quasi simultanea memoracio. Qui enim consecrat aut manducat dominicam cenam, omnia facta Christi capitis sui debet in animo revolvere di- ligenter et presertim incarnacionem, nativitatem, baptisacionem, cru- cifixionem, sanguinis sudacionem et in cruce passionem et resur- reccionem et ascensionem cordialiter memorari. Nam hec omnia sunt me- dia hominem ad beatitudinis fruicionem movencia, que fruicio causa man- ducacionis cene dominicec) est finalis. Qua fruicione nos secundum corpus et animam, mortem nunc domini anuncciantes donec veniat dominus, non fruemur, cum talis fruicio est secundum intellectum trinitatis divine cognicio et secundum sensus corporis plena in Christo Jesu domino nostro delectacio; et hoc est vita eterna, sicut ipse salvatord) in sua cena ultima perfectissima diffinivit dicens Joh. 172): Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum deum verum et quem misisti Je- sum Christum — cognoscant sc. secundum intellectum anime intui- tive, solum verum deum sc. in trinitate distincte, et dominum Jesum 1) Celé následující jest doslovně z kázání Kolínova „Homo quidam fecit“ (kod. univ. praž. VIII F 2 fol. 84a b) — 2) v. 3. a) psáno: condempnabant. — b) psáno: ostendens. — c) Kolín dle své- ho thematu: magne cene dominice. — d) Kolín dle thematu: salvator et homo quidam in sua magna cena. (483)
ducabant. Unde glosa: inter prandia vel post prandia assumebant, quod ieiuni facere debebant, nisi causa necessitatis excusaret. Et huius rei occasionem ut glosa dicit, sumpserunt ex hoc, quod discipulis suis manducato agno paschali dominus corpus suum ad manducandum dedit. Secundo reprehendit modum indebitum quoad excessum. Nam tantum de sacramento sumebant, quod inebriabantur, nec voluerunt pauperibus misericorditer impertiri. Tercio quoad locum, quia ecclesiam cum suis delicatis superfluisque cibis, in quibus suam ostendebant superbiam et gulam, turpiter contempnebanta). Sic ergo reprehendit eos de irreverencia quantum ad corpus dominicum et ecclesiam, secundo de despec- cione et iniuria quoad proximum et tercio de gula quantum ad quemlibet, qui supermanducat. Omnes autem istos errores/ apo- stolus caritative corrigit in principio, in fine non desistentibus dampnacionem perpetuam comminando. Unde caritative procedensb) in domino dicit: 1381a Unusquisque suam cenam ... in meam/ commemoracionem. 1381b Magistraliter1) dicit apostolus: commemoracionem. Nam com- memoracio componitur a con, quod est simul, et memoracio, quasi simultanea memoracio. Qui enim consecrat aut manducat dominicam cenam, omnia facta Christi capitis sui debet in animo revolvere di- ligenter et presertim incarnacionem, nativitatem, baptisacionem, cru- cifixionem, sanguinis sudacionem et in cruce passionem et resur- reccionem et ascensionem cordialiter memorari. Nam hec omnia sunt me- dia hominem ad beatitudinis fruicionem movencia, que fruicio causa man- ducacionis cene dominicec) est finalis. Qua fruicione nos secundum corpus et animam, mortem nunc domini anuncciantes donec veniat dominus, non fruemur, cum talis fruicio est secundum intellectum trinitatis divine cognicio et secundum sensus corporis plena in Christo Jesu domino nostro delectacio; et hoc est vita eterna, sicut ipse salvatord) in sua cena ultima perfectissima diffinivit dicens Joh. 172): Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum deum verum et quem misisti Je- sum Christum — cognoscant sc. secundum intellectum anime intui- tive, solum verum deum sc. in trinitate distincte, et dominum Jesum 1) Celé následující jest doslovně z kázání Kolínova „Homo quidam fecit“ (kod. univ. praž. VIII F 2 fol. 84a b) — 2) v. 3. a) psáno: condempnabant. — b) psáno: ostendens. — c) Kolín dle své- ho thematu: magne cene dominice. — d) Kolín dle thematu: salvator et homo quidam in sua magna cena. (483)
Strana 482
= v 1382 Christum sensibus corporis et trinum secundum intellectum sc. in divinitate, anima et corpore. Nec est enim vita eterna, propter quam debent fidelesa) cenam dominicam principalissime manducare dicente domino Joh. 61) : Qui manducat hunc panem, vivet in eternum. Com- memoracio ergo Christi est medium, quo manducans digne vehitur, et vita eterna est finis, ad quem per dignam manducacionem domini nostri Jesu Christi corporis pervenitur. Primum desinet, secundum eternaliter permanebit, quia vita eterna non morietur in eternum. Ex iam dictis sequitur, quod quicunque consecrat aut manducat propter aliquid aliud principaliter quam propter Christi commemo- racionem/ aut vitam eternam, scariothice sibi manducat dampnaci- onem sempiternam. Et eadem est racio de bibicione sanguinis domini nostri Jesu Christi, unde sequitur: Similiter et calicem, postquam cenavit, dicens: Hic calix novum testamentum est in meo sanguine. Leo papa in sermone hodierno super isto: Cognoscere debet quisque, qui corpus edit aut sanguinem Christi bibit, ne quid in- dignum ei faciat, cuius corpus effectus est. Hec Leo papa. Hoc facite, quocienscunque bibetis, in meam commemo- racionem. Quocienscunque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annuncciabitis, donec veniat. 1382b Leo papa ubi supra: Ideo salvator discipulis hoe suis et per eos nobis tradidit sacramentum, ut per hoc semper com- memoremur . . . Sed pensandum, quod hic dicitur: Quocienscunque mandu- cabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annuncci- abitis, donec veniat. Contra: aliquis2) manducat hunc panem et ca- licem bibit, non tamen mortem domini annuncciat i. e. memoratur, cum indigne sumens cum Juda Scariothis ipsum tradit, mortem do- mini nichil curans. Pro quo sciendum, quod duplex est manducacio cene domi- nice, sc. sacramentalis et spiritualis. Sacramentalis tantum man- ducacio est nudi sacramenti sine re sacramenti sumpcio. Sed spiritualis manducacio est rei subb) nudo sacramento digna percepcio. 1) v. 59. — 2) Vše následující z Kolína kod. uv. fol. 82b 83a a) Kolín, mluvě ke kněžím: et maxime nos sacerdotes .. cenam magnam .. — b) Tak má Kolín i Hus, ale má býti patrně: sine nudo sacra- mento. (484)
= v 1382 Christum sensibus corporis et trinum secundum intellectum sc. in divinitate, anima et corpore. Nec est enim vita eterna, propter quam debent fidelesa) cenam dominicam principalissime manducare dicente domino Joh. 61) : Qui manducat hunc panem, vivet in eternum. Com- memoracio ergo Christi est medium, quo manducans digne vehitur, et vita eterna est finis, ad quem per dignam manducacionem domini nostri Jesu Christi corporis pervenitur. Primum desinet, secundum eternaliter permanebit, quia vita eterna non morietur in eternum. Ex iam dictis sequitur, quod quicunque consecrat aut manducat propter aliquid aliud principaliter quam propter Christi commemo- racionem/ aut vitam eternam, scariothice sibi manducat dampnaci- onem sempiternam. Et eadem est racio de bibicione sanguinis domini nostri Jesu Christi, unde sequitur: Similiter et calicem, postquam cenavit, dicens: Hic calix novum testamentum est in meo sanguine. Leo papa in sermone hodierno super isto: Cognoscere debet quisque, qui corpus edit aut sanguinem Christi bibit, ne quid in- dignum ei faciat, cuius corpus effectus est. Hec Leo papa. Hoc facite, quocienscunque bibetis, in meam commemo- racionem. Quocienscunque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annuncciabitis, donec veniat. 1382b Leo papa ubi supra: Ideo salvator discipulis hoe suis et per eos nobis tradidit sacramentum, ut per hoc semper com- memoremur . . . Sed pensandum, quod hic dicitur: Quocienscunque mandu- cabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annuncci- abitis, donec veniat. Contra: aliquis2) manducat hunc panem et ca- licem bibit, non tamen mortem domini annuncciat i. e. memoratur, cum indigne sumens cum Juda Scariothis ipsum tradit, mortem do- mini nichil curans. Pro quo sciendum, quod duplex est manducacio cene domi- nice, sc. sacramentalis et spiritualis. Sacramentalis tantum man- ducacio est nudi sacramenti sine re sacramenti sumpcio. Sed spiritualis manducacio est rei subb) nudo sacramento digna percepcio. 1) v. 59. — 2) Vše následující z Kolína kod. uv. fol. 82b 83a a) Kolín, mluvě ke kněžím: et maxime nos sacerdotes .. cenam magnam .. — b) Tak má Kolín i Hus, ale má býti patrně: sine nudo sacra- mento. (484)
Strana 483
Et hec ambo possunt in unam manducacionem concurrere. Primo modo manducat homo sumens hostiam consecratam h. e. sacramen- tum indigne, secundo modo homo devotus non sumens hostiam sumit devote Jesum Christum in suo corde; sed utrumque complectitur homo devote sumens sacramentum i. e. hostiam consecratam et cum hoc rem puram sub sacramento i. e. corpus et sanguinem domini Jesu Christi, que simul coniuncta signant militantis ecclesie cum suo capite Jesu Christo caritativam unionem, que vocatur unio mistica membrorum, qui sunt fideles, cum Jesu Christo.a) Ex hiis primo patet, quod in dominica cena tria est considerare: primum nudum sacramentum, quod est hostia consecrata; secundo rem nudam sacramenti, que est corpus et sanguis domini nostri Jesu Christi; tercio sacramentum et rem sacramenti coniuctim, quod est sacramentum et corpus domini nostri Jesu Christi, que simul digne sumpta manducantem finaliter faciunt immortalem iuxta veritatis vocem Joh. 61): Qui manducat hunc/ panem, vivet in eternum. Nam digne manducare est in Christo manere, unde Joh. 62): Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Super quo Augustinus omel. 23 dicit3): Hoc est ergo manducare illam escam et illum bibere potum: in Christo manere et illum in se manentem habere; ac per hoc qui non manet in Christo et in quo non manet Christus, procul dubio non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, eciamsi tante rei sacramentum ad iudicium sibi manducet et bibat. Hec ille. Ex isto sequitur aliud dictum Augustini, sc. quod non man- ducans manducat et manducans non manducat, quia non manducans sacramentaliter aliquando manducat spiritualiter et econtra manducans sacramentaliter non manducat spiritualiter. Et per istud fidelis dis- cerneret sine scandalo consciencie, quomodo homo ut Scarioth man- ducans sacramentum, similiter mus aut alia bestia nullum facit cor- pori domini nostri Jesu Christi detrimentum. Similiter ignis consu- mens sacramentum corporis Christi; nam impassibili nichil nocet Et similiter dicitur de musca sacramentum sanguinis domini epotante, que cum non peccet cum filiis Scariothis, sic sumens sibi iudicium non manducat, sed filii Scariothis ultra omnem bestiam declinantes peccato turpiter, manducant panem et calicem domini bibunt indigne ideo rei sunt corporis et sanguinis dominib), quia sequitur: 1391 1) v. 59. — 2) v. 57. — 3) Srv. c. 46. de cons. dist. II. a) Kolín: unio mistica fidelium cum capite J. Ch. — b) Kolín ještě: ad cenam magnam, quam fecit homo quidam cum vituperio accedentes. (485)
Et hec ambo possunt in unam manducacionem concurrere. Primo modo manducat homo sumens hostiam consecratam h. e. sacramen- tum indigne, secundo modo homo devotus non sumens hostiam sumit devote Jesum Christum in suo corde; sed utrumque complectitur homo devote sumens sacramentum i. e. hostiam consecratam et cum hoc rem puram sub sacramento i. e. corpus et sanguinem domini Jesu Christi, que simul coniuncta signant militantis ecclesie cum suo capite Jesu Christo caritativam unionem, que vocatur unio mistica membrorum, qui sunt fideles, cum Jesu Christo.a) Ex hiis primo patet, quod in dominica cena tria est considerare: primum nudum sacramentum, quod est hostia consecrata; secundo rem nudam sacramenti, que est corpus et sanguis domini nostri Jesu Christi; tercio sacramentum et rem sacramenti coniuctim, quod est sacramentum et corpus domini nostri Jesu Christi, que simul digne sumpta manducantem finaliter faciunt immortalem iuxta veritatis vocem Joh. 61): Qui manducat hunc/ panem, vivet in eternum. Nam digne manducare est in Christo manere, unde Joh. 62): Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Super quo Augustinus omel. 23 dicit3): Hoc est ergo manducare illam escam et illum bibere potum: in Christo manere et illum in se manentem habere; ac per hoc qui non manet in Christo et in quo non manet Christus, procul dubio non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, eciamsi tante rei sacramentum ad iudicium sibi manducet et bibat. Hec ille. Ex isto sequitur aliud dictum Augustini, sc. quod non man- ducans manducat et manducans non manducat, quia non manducans sacramentaliter aliquando manducat spiritualiter et econtra manducans sacramentaliter non manducat spiritualiter. Et per istud fidelis dis- cerneret sine scandalo consciencie, quomodo homo ut Scarioth man- ducans sacramentum, similiter mus aut alia bestia nullum facit cor- pori domini nostri Jesu Christi detrimentum. Similiter ignis consu- mens sacramentum corporis Christi; nam impassibili nichil nocet Et similiter dicitur de musca sacramentum sanguinis domini epotante, que cum non peccet cum filiis Scariothis, sic sumens sibi iudicium non manducat, sed filii Scariothis ultra omnem bestiam declinantes peccato turpiter, manducant panem et calicem domini bibunt indigne ideo rei sunt corporis et sanguinis dominib), quia sequitur: 1391 1) v. 59. — 2) v. 57. — 3) Srv. c. 46. de cons. dist. II. a) Kolín: unio mistica fidelium cum capite J. Ch. — b) Kolín ještě: ad cenam magnam, quam fecit homo quidam cum vituperio accedentes. (485)
Strana 484
Itaque quicunque manducaverit panem hunc vel biberit calicem domini indigne, reus erit corporis et sanguinis do- mini. Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo edat et de calice bibat. 1392a „Debet1) autem fidelisa) christianus se probare, si habet actus et habitus virtuosos", et sic de pane illo edere et de calice libere. Quoad habitus virtuososb) patet, quod „oportet quemlibet digne sumentem habere tres virtutes theologicas“ sc. fidem, spem et cari- tatem. Et quoad actus virtuosos patet, quod oportet quemlibet talem habere „conversacionem imitatoriam capitis sui Jesu Christi“. Hoc enim docet „apostolus I. Cor. 5, ubi dicit, quod non debemus epulari in fermento veteri — quoad maculam peccati, sed in azimis sinceritatis — quoad virtutes, que sunt disposicio ad recipiendum lumen gracie, et veritatis — quoad opera virtuosa" vite. Nam fidelis servus ostenditur in operibus. Et hec est plena dispositio ad dominicam cenam salu- tifere manducandum. „Quoad virtutes theologicas patet, quod oportet omnino habere fidem sanctam, que est credencia*) de humanitate Christi et de con- cernentibus hoc sacramentum“2), debet denique habere fidem, que est fidelitas, puta quod sit fidelis servus dei, precepta eius servans, gloriam et honorem eius semper inquirens; cum illa sit prima re- gula et institucio creature racionalis, ut serviat deo suo perpetue sine peccato in operibus sibi placens, quia secundum apostolum infidelem in istis inpossibile est placere deo3 manducando et bibendo hoc sacramentum in memoriam Jesu Christi, cum ipse sit veritas odiens duplicitatem falsitatis. Ideo infidelis ut sic vertit dorsum mentis in deum et ostendit arma peccati sibi summe odibilia, con- vertens se ad patrem mendacii proditorie et derisorie. Ideo talis quilibet iudicium sibi manducat et bibit, ut apostolus illustratus divinitus in presenti epistola intonat et declarat. Si autem de fide sacramenti a fideli queritur, dicat, quod omnem constitucionem a primo pontifice nove legis i. e. a domino suo Jesu Christo traditam et deinde suorum apostolorum et presertim Pauli apostoli, qui a do- 1) Co je v uvozovacích znaménkách, jest doslovně z Viklefa De euch. (Los. Lond. 1892 str. 158.) — 2) Další části o víře nemá Viklef a o naději jedná jinak. — 3) Žid. 11, 4. a) Kolín dále: et maxime clericus, magister, studens vel sacerdos, acce- dens ad illam benedictam cenam. — b) Kolín položil logicky správně napřed „actus“ a pak teprve „habitus“, aby tuto větu spojil s následujícím: »Quoad virtutes theologicas . ..“ Hus se přidržuje Viklefa. — c) Rkp. creditiva. (486)
Itaque quicunque manducaverit panem hunc vel biberit calicem domini indigne, reus erit corporis et sanguinis do- mini. Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo edat et de calice bibat. 1392a „Debet1) autem fidelisa) christianus se probare, si habet actus et habitus virtuosos", et sic de pane illo edere et de calice libere. Quoad habitus virtuososb) patet, quod „oportet quemlibet digne sumentem habere tres virtutes theologicas“ sc. fidem, spem et cari- tatem. Et quoad actus virtuosos patet, quod oportet quemlibet talem habere „conversacionem imitatoriam capitis sui Jesu Christi“. Hoc enim docet „apostolus I. Cor. 5, ubi dicit, quod non debemus epulari in fermento veteri — quoad maculam peccati, sed in azimis sinceritatis — quoad virtutes, que sunt disposicio ad recipiendum lumen gracie, et veritatis — quoad opera virtuosa" vite. Nam fidelis servus ostenditur in operibus. Et hec est plena dispositio ad dominicam cenam salu- tifere manducandum. „Quoad virtutes theologicas patet, quod oportet omnino habere fidem sanctam, que est credencia*) de humanitate Christi et de con- cernentibus hoc sacramentum“2), debet denique habere fidem, que est fidelitas, puta quod sit fidelis servus dei, precepta eius servans, gloriam et honorem eius semper inquirens; cum illa sit prima re- gula et institucio creature racionalis, ut serviat deo suo perpetue sine peccato in operibus sibi placens, quia secundum apostolum infidelem in istis inpossibile est placere deo3 manducando et bibendo hoc sacramentum in memoriam Jesu Christi, cum ipse sit veritas odiens duplicitatem falsitatis. Ideo infidelis ut sic vertit dorsum mentis in deum et ostendit arma peccati sibi summe odibilia, con- vertens se ad patrem mendacii proditorie et derisorie. Ideo talis quilibet iudicium sibi manducat et bibit, ut apostolus illustratus divinitus in presenti epistola intonat et declarat. Si autem de fide sacramenti a fideli queritur, dicat, quod omnem constitucionem a primo pontifice nove legis i. e. a domino suo Jesu Christo traditam et deinde suorum apostolorum et presertim Pauli apostoli, qui a do- 1) Co je v uvozovacích znaménkách, jest doslovně z Viklefa De euch. (Los. Lond. 1892 str. 158.) — 2) Další části o víře nemá Viklef a o naději jedná jinak. — 3) Žid. 11, 4. a) Kolín dále: et maxime clericus, magister, studens vel sacerdos, acce- dens ad illam benedictam cenam. — b) Kolín položil logicky správně napřed „actus“ a pak teprve „habitus“, aby tuto větu spojil s následujícím: »Quoad virtutes theologicas . ..“ Hus se přidržuje Viklefa. — c) Rkp. creditiva. (486)
Strana 485
mino in presenti dicit se accepisse doctrinam de hoc venerabili sacramento, fideliter se tenere(!) nec per quem- piam compulsus doctrina moderna aut terrore ab huiusmodi sui capitis constitucione suorumque discipu- lorum, qui accepto spiritu sancto doctrinam tradiderunt ecclesie, in oppositum declinare, quia secundum b. Ambrosium indigne manducat, qui aliter deliberat misterium eukaristie, quam a Christo traditum sit. Christus autem tradidit in cena informacionem, quia accepto pane gracias agens fregit et dixit „Hoc est corpus meum“. Si autem queritur ulterius, qualiter fidelis credit de pane et vino, que in altari consecrantur, fateatur ut prius, quod ut Christus fidem a quolibet servo suo exigit, quod sic credit, omnibus doctrinis modernis, consti- tucionem Christi et suorum apostolorum si quesunt exorbitantes, postergatis; fateaturque fidem romane ecclesie sub Nicolao papa constitutam, que ponitur de cons. dist. 21), ubi Berengarius fidem eiusdem romane eccle- sie, qui fuit de heresi circa venerabile sacramentum dominici cor- poris infamatus, quam semovens heresim, ore et corde fideliter confitetur dicens: „Ego Berengarius, indignus sancti Mauricii An- degavensis ecclesie diaconus, cognoscens veram catholicam et apo- stolicam fidem, anathematizo omnem heresim, precipue eam, de qua hactenus infamatus sum, que conatur astruere panem et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem solummodo sacra- mentum, et non verum corpus et sanguinem domini nostri Jesu Christi esse, nec posse sensualiter nisi in solo sacramento manibus sacerdotum tractari vel frangi aut fidelium dentibus atteri. Consencio autem sancte romane et apostolice sedi et ore et corde profiteor de sacramentis dominice mense eandem fidem me tenere, quam dominus et venerabilis papa Nicolaus et hec sancta synodus aucto- ritate evangelica et apostolica tenendam tradidit mihique firmavit: sc. panem et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem non solum sacramentum, sed eciam verum corpus et sanguinem domini nostri Jesu Christi esse et sensualiter, non solum in sacra- mento, sed in veritate manibus sacerdotum tractari, frangi et fide- lium dentibus atteri; iurans per sanctam et homousion trinitatem et per hec sacrosancta Christi evangelia. Eos autem, qui contra hanc fidem venerint, cum dogmatibus et sectatoribus suis eterno anathe- mate dignos esse pronunccio. Quodsi ego ipse aliquando contra 1392b 1) c. 42. (487)
mino in presenti dicit se accepisse doctrinam de hoc venerabili sacramento, fideliter se tenere(!) nec per quem- piam compulsus doctrina moderna aut terrore ab huiusmodi sui capitis constitucione suorumque discipu- lorum, qui accepto spiritu sancto doctrinam tradiderunt ecclesie, in oppositum declinare, quia secundum b. Ambrosium indigne manducat, qui aliter deliberat misterium eukaristie, quam a Christo traditum sit. Christus autem tradidit in cena informacionem, quia accepto pane gracias agens fregit et dixit „Hoc est corpus meum“. Si autem queritur ulterius, qualiter fidelis credit de pane et vino, que in altari consecrantur, fateatur ut prius, quod ut Christus fidem a quolibet servo suo exigit, quod sic credit, omnibus doctrinis modernis, consti- tucionem Christi et suorum apostolorum si quesunt exorbitantes, postergatis; fateaturque fidem romane ecclesie sub Nicolao papa constitutam, que ponitur de cons. dist. 21), ubi Berengarius fidem eiusdem romane eccle- sie, qui fuit de heresi circa venerabile sacramentum dominici cor- poris infamatus, quam semovens heresim, ore et corde fideliter confitetur dicens: „Ego Berengarius, indignus sancti Mauricii An- degavensis ecclesie diaconus, cognoscens veram catholicam et apo- stolicam fidem, anathematizo omnem heresim, precipue eam, de qua hactenus infamatus sum, que conatur astruere panem et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem solummodo sacra- mentum, et non verum corpus et sanguinem domini nostri Jesu Christi esse, nec posse sensualiter nisi in solo sacramento manibus sacerdotum tractari vel frangi aut fidelium dentibus atteri. Consencio autem sancte romane et apostolice sedi et ore et corde profiteor de sacramentis dominice mense eandem fidem me tenere, quam dominus et venerabilis papa Nicolaus et hec sancta synodus aucto- ritate evangelica et apostolica tenendam tradidit mihique firmavit: sc. panem et vinum, que in altari ponuntur, post consecracionem non solum sacramentum, sed eciam verum corpus et sanguinem domini nostri Jesu Christi esse et sensualiter, non solum in sacra- mento, sed in veritate manibus sacerdotum tractari, frangi et fide- lium dentibus atteri; iurans per sanctam et homousion trinitatem et per hec sacrosancta Christi evangelia. Eos autem, qui contra hanc fidem venerint, cum dogmatibus et sectatoribus suis eterno anathe- mate dignos esse pronunccio. Quodsi ego ipse aliquando contra 1392b 1) c. 42. (487)
Strana 486
140 a 140 hec aliquid sentire aut predicare presumpsero, subiaceam canonum severitati. Lecto et perlecto sponte subscripsi. Hanc confessionem sue fidei de corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi, a Be- rengario Rome coram 113 episcopis factam, misit papa Nicolaus per urbes Italie, Germanie, Gallie et ad quecunque loca fama pra- vitatis eius antea pervenire poterat, ut ecclesie, que prius doluerant I de averso atque perverso, postea gaudeant de reverso atque converso. Sed ut melius intelligatur confessio Berengariil), sciendum, quod ascribebatur sibi, quod tenuisset panem et vinum post con- secracionem solummodo esse sacramenta, sic quod panis, qui posi- tus fuit in altari, ante consecracionem solum fuit panis non consecratus, et post consecracionem esset panis iam consecratus, sed non corpus domini nostri Jesu Christi. Similiter quod vinum post consecracionem solummodo esset sacrum vinum et non sanguis domini Jesu Christi. Et notum est, quod est grossa heresis. Unde illam condempnans confitetur catholice, quod panis, qui in altari ponitur ante consecracionem, post consecracionem esset non solum panis, sed verum corpus domini nostri Jesu Christi, et quod illud dentibus fidelium atteritur, manibus sacerdotum frangitur sensibiliter, et simi- liter quod vinum post consecracionem non solum est sacramentum, sed verus sanguis domini nostri Jesu Christi. Prima pars patet per illud: Accepit panem et gracias agens fregit et dixit Hoc est corpus meum, secunda pars patet, cum dicitur: Hie calix i. e. vinum in calice per methonomiam est in meo sanguine seu meus sanguis, sicut triplex evangelium confitetur. Quoad spem patet, quod fidelis debet per ipsam ad dominum super omnia erigi, sperando se firmiter sine titubacione esse in gracia dei sui, sperando firmiter quod peccata commissa sunt per suam penitenciam et dei misericordiam deleta quodque presencia non sunt et quod futura, et specialiter mortalia, in firma spe usque ad mortem corporis velit fugere et in gracia domini meritorie ince- dens finaliter permanere. „Et2) quoad karitatem patet tercio, quod nullum sacramentum notat caritatem expressius et pacem habendam cum deo et homine, quam hoc venerabile sacramentum. Propter quod Christus, tradens hoc sacramentum suis discipulis, pacem in cena sepissime commenda- 1) Cf. Viklefův výklad odvolání Berengarova De euch. 30—32, 34 n., 108, 152, 272, 284. — 2) Následující jest zase doslovně z Viklefa De euch. 160. (488)
140 a 140 hec aliquid sentire aut predicare presumpsero, subiaceam canonum severitati. Lecto et perlecto sponte subscripsi. Hanc confessionem sue fidei de corpore et sanguine domini nostri Jesu Christi, a Be- rengario Rome coram 113 episcopis factam, misit papa Nicolaus per urbes Italie, Germanie, Gallie et ad quecunque loca fama pra- vitatis eius antea pervenire poterat, ut ecclesie, que prius doluerant I de averso atque perverso, postea gaudeant de reverso atque converso. Sed ut melius intelligatur confessio Berengariil), sciendum, quod ascribebatur sibi, quod tenuisset panem et vinum post con- secracionem solummodo esse sacramenta, sic quod panis, qui posi- tus fuit in altari, ante consecracionem solum fuit panis non consecratus, et post consecracionem esset panis iam consecratus, sed non corpus domini nostri Jesu Christi. Similiter quod vinum post consecracionem solummodo esset sacrum vinum et non sanguis domini Jesu Christi. Et notum est, quod est grossa heresis. Unde illam condempnans confitetur catholice, quod panis, qui in altari ponitur ante consecracionem, post consecracionem esset non solum panis, sed verum corpus domini nostri Jesu Christi, et quod illud dentibus fidelium atteritur, manibus sacerdotum frangitur sensibiliter, et simi- liter quod vinum post consecracionem non solum est sacramentum, sed verus sanguis domini nostri Jesu Christi. Prima pars patet per illud: Accepit panem et gracias agens fregit et dixit Hoc est corpus meum, secunda pars patet, cum dicitur: Hie calix i. e. vinum in calice per methonomiam est in meo sanguine seu meus sanguis, sicut triplex evangelium confitetur. Quoad spem patet, quod fidelis debet per ipsam ad dominum super omnia erigi, sperando se firmiter sine titubacione esse in gracia dei sui, sperando firmiter quod peccata commissa sunt per suam penitenciam et dei misericordiam deleta quodque presencia non sunt et quod futura, et specialiter mortalia, in firma spe usque ad mortem corporis velit fugere et in gracia domini meritorie ince- dens finaliter permanere. „Et2) quoad karitatem patet tercio, quod nullum sacramentum notat caritatem expressius et pacem habendam cum deo et homine, quam hoc venerabile sacramentum. Propter quod Christus, tradens hoc sacramentum suis discipulis, pacem in cena sepissime commenda- 1) Cf. Viklefův výklad odvolání Berengarova De euch. 30—32, 34 n., 108, 152, 272, 284. — 2) Následující jest zase doslovně z Viklefa De euch. 160. (488)
Strana 487
vit“ et dixit1): Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem sicut ego dilexi vos. „Et in signum huius dileccionis secundum bonum usum ecclesie datur signum pacis, antequam sacerdos vel laycus manducat hanc hostiama). Debet enim“ quilibet digne ambulare et „habere pacem cum quolibet fratre secundum iusticiam et per consequens cum deo. Ymmo secundum maximum signum caritatis debet accendi per hoc sacramentum ad ponendum tam corpus quam animam pro amicis“, ymmo quicunque ipsum digne suscipiunt, esse paratos, ut pro Christo et causa legis Christi cum gaudio moriantur. „Sed2) heu in nobisb) nimis sinistra est perversio, dum fidesc) vacillans figitur in signo, spesd) in mundo et caritas in fimo.e) Nam fides de hoc sacramento in christianis querit signa plura quam generacio prava et adultera phariseorum", cum non con- tenta de verissimo verbo salvatoris domini nostri, dicente: Hoc est corpus meum et: Hic čalix novi testamenti in meo sanguine, qui pro vobis effundetur, experienciam quasi verbis istis incredula appetit sensualem, aut videre corpus glorificatum oculis lipientibus aut sanguinem de glorioso corpore effluentem, quod in via non competit nisi a fide katholica devianti. Non enim apostoli Christi aut eorum veri sequaces post fidem firmatam talia quesierunt, quamvis Thomas infidelis vulnera cernere cupiebat, cui salvator ostendens dixit3): Iam noli esse incredulus, sed fidelis. Et simile patet de muliere incredula, propter cuius incredulitatem b. Gregorius experimentum/ sensuale ad confirmandam fidem a do- mino postulavit. Et hinc est, quod omnia signa sive miracula pro infidelibus sunt ostensa, sicut salvator testatur dicens4): Nisi signa videritis, non credetis. Propterea eciam dixit5): Generacio prava, usquequo paciar vos? Sufficit ergo katholice credenti oculo mentis corpus do- minicum et sanguinem conspiceref) et oculo corporeo sacramentum devote ac humiliter intueri. Unde in de cons. dist. 2 sub verbis Augustini sic scribiturô): Nos autem sub specie panis et vini, quam videmus, res invisibiles i. e. carnem Christi et sanguinem honoramus. Et infra"): Non hoc corpus, quod videtis, manducaturi estis et bibituri illum sanguinem, quem fusuri sunt, qui me crucifigent; et post exponens se sic loquitur: ipsum 1402a 1) Jan 13, 34. — 2) Toto jest opět z Viklefa De euch. 163. — 3) Jan 20, 27. — 4) Jan 4, 48. — 5) Mat. 17, 17. — 6) c. 41. — 7) c. 45 a) Kolín: venerabile sacramentum. — b) Kolín dále: sacerdotibus, magistris et studentibus. — c) Kolín: fides diminuitur. — d) Kolín: spes in diviciis figitur et karitas quoad deum et proximum creberrime refrigescit. — e) Loserth: in infimo... — f) psáno: conficere. (489)
vit“ et dixit1): Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem sicut ego dilexi vos. „Et in signum huius dileccionis secundum bonum usum ecclesie datur signum pacis, antequam sacerdos vel laycus manducat hanc hostiama). Debet enim“ quilibet digne ambulare et „habere pacem cum quolibet fratre secundum iusticiam et per consequens cum deo. Ymmo secundum maximum signum caritatis debet accendi per hoc sacramentum ad ponendum tam corpus quam animam pro amicis“, ymmo quicunque ipsum digne suscipiunt, esse paratos, ut pro Christo et causa legis Christi cum gaudio moriantur. „Sed2) heu in nobisb) nimis sinistra est perversio, dum fidesc) vacillans figitur in signo, spesd) in mundo et caritas in fimo.e) Nam fides de hoc sacramento in christianis querit signa plura quam generacio prava et adultera phariseorum", cum non con- tenta de verissimo verbo salvatoris domini nostri, dicente: Hoc est corpus meum et: Hic čalix novi testamenti in meo sanguine, qui pro vobis effundetur, experienciam quasi verbis istis incredula appetit sensualem, aut videre corpus glorificatum oculis lipientibus aut sanguinem de glorioso corpore effluentem, quod in via non competit nisi a fide katholica devianti. Non enim apostoli Christi aut eorum veri sequaces post fidem firmatam talia quesierunt, quamvis Thomas infidelis vulnera cernere cupiebat, cui salvator ostendens dixit3): Iam noli esse incredulus, sed fidelis. Et simile patet de muliere incredula, propter cuius incredulitatem b. Gregorius experimentum/ sensuale ad confirmandam fidem a do- mino postulavit. Et hinc est, quod omnia signa sive miracula pro infidelibus sunt ostensa, sicut salvator testatur dicens4): Nisi signa videritis, non credetis. Propterea eciam dixit5): Generacio prava, usquequo paciar vos? Sufficit ergo katholice credenti oculo mentis corpus do- minicum et sanguinem conspiceref) et oculo corporeo sacramentum devote ac humiliter intueri. Unde in de cons. dist. 2 sub verbis Augustini sic scribiturô): Nos autem sub specie panis et vini, quam videmus, res invisibiles i. e. carnem Christi et sanguinem honoramus. Et infra"): Non hoc corpus, quod videtis, manducaturi estis et bibituri illum sanguinem, quem fusuri sunt, qui me crucifigent; et post exponens se sic loquitur: ipsum 1402a 1) Jan 13, 34. — 2) Toto jest opět z Viklefa De euch. 163. — 3) Jan 20, 27. — 4) Jan 4, 48. — 5) Mat. 17, 17. — 6) c. 41. — 7) c. 45 a) Kolín: venerabile sacramentum. — b) Kolín dále: sacerdotibus, magistris et studentibus. — c) Kolín: fides diminuitur. — d) Kolín: spes in diviciis figitur et karitas quoad deum et proximum creberrime refrigescit. — e) Loserth: in infimo... — f) psáno: conficere. (489)
Strana 488
quidem et non ipsum; ipsum invisibiliter et non ipsum visibiliter. Etsi necesse est illud visibiliter celebrari, necesse est tamen illud invisibiliter intelligi. Ex quo patet, quod nullo sensu corporeo vel exteriori sentitur corpus et sanguis Christi sub sacramento, ut puta nec videtur nec auditur nec gustatur nec tangitur nec odoratur, sed sola mente informata fide videtur, gustatur [etc.] Unde canit ec- clesia1): Quod non capis, quod non vides, animosa firmat fides preter rerum ordinem. a) Non palpatur corpus Christi nec conteritur, sed mente in- tegrum accipitur. Unde canit ecclesia: Nulla reib) fit scissura, signic) tantum fit fractura, quo nec statusd) nec statura signatie) minuitur, cum gloriosum et integrum in omni parte hostie permanens a christi- 1402b fidelibus et angelis honoratur. „Quoad2) spem patet, quod ponimus eam in temporalium possesione, in amicorum confederacione et in prosperitatis mun- dane perseveracione“ et presertim in dyabolica suggestione, devo- cionem in finale nostrum exterminium [in manducacione] corporis reponentes. Quis enim spem ponit in corporis et sanguinis Christi redempcione, meritis virtutum ante communionem firmiter se dispo- nens? Quasi nullus, sed quilibet fine accepto, mediis obmissis ad finem utilibus, manducacione venerabilis sacramenti et non prece- dentibus virtutibus a morte perpetua satagit liberari. Sed quilibet talis erigat spem de peccatis commissis, quia per penitenciam habet remissionem et quia in posterum contra dominum taliter non peccabit. "Quoad3) karitatem patet, quod“ tam ad proximum quam quoad deum in nobis celèrrime refrigescit, dum de prosperitate4) do- lemusf) vicinorum et „amicos propinquosg) ad seculi gloriam et ille- cebras exaltamus, fingentes nos karitatem ipsis dominicam exhibere 1) Viklef De euch. 13. cituje totéž. — 2) Viklef De euch. 163. — 3) Viklef De euch. 103 n. — 4) Kolín kod. uv. fol. 83b 84a. a) sc. corporaliter. — b) i. e. corporis Christi. — c) i. e. sacramenti. d) i. e. dignitas. — e) i. e. corporis Christi. — f) Kolín: de prosperitate mutua — g) Kolín dále: et nos ipsos dolemus lites et iurgia invicem commoventes quantum valemus. (490)
quidem et non ipsum; ipsum invisibiliter et non ipsum visibiliter. Etsi necesse est illud visibiliter celebrari, necesse est tamen illud invisibiliter intelligi. Ex quo patet, quod nullo sensu corporeo vel exteriori sentitur corpus et sanguis Christi sub sacramento, ut puta nec videtur nec auditur nec gustatur nec tangitur nec odoratur, sed sola mente informata fide videtur, gustatur [etc.] Unde canit ec- clesia1): Quod non capis, quod non vides, animosa firmat fides preter rerum ordinem. a) Non palpatur corpus Christi nec conteritur, sed mente in- tegrum accipitur. Unde canit ecclesia: Nulla reib) fit scissura, signic) tantum fit fractura, quo nec statusd) nec statura signatie) minuitur, cum gloriosum et integrum in omni parte hostie permanens a christi- 1402b fidelibus et angelis honoratur. „Quoad2) spem patet, quod ponimus eam in temporalium possesione, in amicorum confederacione et in prosperitatis mun- dane perseveracione“ et presertim in dyabolica suggestione, devo- cionem in finale nostrum exterminium [in manducacione] corporis reponentes. Quis enim spem ponit in corporis et sanguinis Christi redempcione, meritis virtutum ante communionem firmiter se dispo- nens? Quasi nullus, sed quilibet fine accepto, mediis obmissis ad finem utilibus, manducacione venerabilis sacramenti et non prece- dentibus virtutibus a morte perpetua satagit liberari. Sed quilibet talis erigat spem de peccatis commissis, quia per penitenciam habet remissionem et quia in posterum contra dominum taliter non peccabit. "Quoad3) karitatem patet, quod“ tam ad proximum quam quoad deum in nobis celèrrime refrigescit, dum de prosperitate4) do- lemusf) vicinorum et „amicos propinquosg) ad seculi gloriam et ille- cebras exaltamus, fingentes nos karitatem ipsis dominicam exhibere 1) Viklef De euch. 13. cituje totéž. — 2) Viklef De euch. 163. — 3) Viklef De euch. 103 n. — 4) Kolín kod. uv. fol. 83b 84a. a) sc. corporaliter. — b) i. e. corporis Christi. — c) i. e. sacramenti. d) i. e. dignitas. — e) i. e. corporis Christi. — f) Kolín: de prosperitate mutua — g) Kolín dále: et nos ipsos dolemus lites et iurgia invicem commoventes quantum valemus. (490)
Strana 489
Et quoada) deum ille dicitur plus eum diligere, qui in alciori statub) aspirat vivere, quia deo, licet ab oppositoc), similius“. Et hoc est „signum1) infallibiled), quod manducamus hunc panem indigne“, et specialiter nos sacerdotes: Primo, „quia inter ſomnes| gentes pro temporalibus magis contendimus"; secundo, quia „refrigescente kari- tate multorum et habundante frigiditate temporalium preoccupancium mentem“ valde „egeni in spiritualibus sequélam contempnimus sal- vatorise); tercio“, quial) totum „tempus et studium circa avidam aquisicionem, inprovidam dispensacionem et avaram retencionem tem- poralium occupamus“, sic quod in aquisicione trans maria currimus, corpus et animam pro possessione et non pro salute anime exponen- tes,/ longas missass) cum instrumentis et cantilenis carnispriviali- bus decantantes,h) sermones longos, ymmo verius inpulsiones pro- offertorioi) mirabiles acclamantes, sic ut postremo sacerdos sit ebrius et pauper non habens esuriat, a sacerdotibus penitus derelictusk) Sed ubi est imitacio nostra Christi in moribus, qui nominel) propinqui Christo dicimur sed in actibus postremi et in toto forsi- tan alieni, sicut testatur dominus per prophetam dicens2): Qui ede- bat panes meos, magnificabit super me subplantacionem. Et quis est ille, nisi qui e contrario Christo vivens in moribus, subplantans imi- tacionem sui domini, scariotice sequens avariciam, sumit temerarie sacramentum, que sumpcio scariotica dampnacionem manducanti preparat sempiternam? Nam subdit apostolus: Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. 1411a 2. Mgri Joh. Hus Homilia in die Corporis Christi a. 1410. (Z rkp. univ. praž. III B 3) Amen amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam eternam. 47 Ostenditur in isto ewangelio, quod Christus estpanis, in quem quim) credit et quem quim) manducat, habet vitam eternam. 1) Viklef De euch. 161 n. — 2) Ž. 40, 10. a) Kolín: Ille heu iam... — b) Viklef: qui superius aspirat vivere. — c) Viklef: ut inquiunt. — d) Kolín: Hec enim sunt signa infallibilia, que secuntur, quod indigne accedimus ad illam magnam cenam, quam fecit homo quidam, et specialiter... — e) Viklef: sequelam Christi magis contempnimus. — f) Viklef: dum. — g) Kolín: et multas. — h) Kolín ještě: clericos pau- peres in hoc graviter et sine fructu timeo fatigantes, et sic non de proprio sed de alieno sacrificium offerentes et quod deterius est.:. — i) Kolín: maxime heu ut vereor pro offertorio. — k) Kolín ještě: ita quod proch pudor verificatur illud scolasticum et rude proverbium: In choro festa, in scolis magna feria sexta. — 1) Kolín: nomine heu solo. — m) Psáno: quis. (491)
Et quoada) deum ille dicitur plus eum diligere, qui in alciori statub) aspirat vivere, quia deo, licet ab oppositoc), similius“. Et hoc est „signum1) infallibiled), quod manducamus hunc panem indigne“, et specialiter nos sacerdotes: Primo, „quia inter ſomnes| gentes pro temporalibus magis contendimus"; secundo, quia „refrigescente kari- tate multorum et habundante frigiditate temporalium preoccupancium mentem“ valde „egeni in spiritualibus sequélam contempnimus sal- vatorise); tercio“, quial) totum „tempus et studium circa avidam aquisicionem, inprovidam dispensacionem et avaram retencionem tem- poralium occupamus“, sic quod in aquisicione trans maria currimus, corpus et animam pro possessione et non pro salute anime exponen- tes,/ longas missass) cum instrumentis et cantilenis carnispriviali- bus decantantes,h) sermones longos, ymmo verius inpulsiones pro- offertorioi) mirabiles acclamantes, sic ut postremo sacerdos sit ebrius et pauper non habens esuriat, a sacerdotibus penitus derelictusk) Sed ubi est imitacio nostra Christi in moribus, qui nominel) propinqui Christo dicimur sed in actibus postremi et in toto forsi- tan alieni, sicut testatur dominus per prophetam dicens2): Qui ede- bat panes meos, magnificabit super me subplantacionem. Et quis est ille, nisi qui e contrario Christo vivens in moribus, subplantans imi- tacionem sui domini, scariotice sequens avariciam, sumit temerarie sacramentum, que sumpcio scariotica dampnacionem manducanti preparat sempiternam? Nam subdit apostolus: Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. 1411a 2. Mgri Joh. Hus Homilia in die Corporis Christi a. 1410. (Z rkp. univ. praž. III B 3) Amen amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam eternam. 47 Ostenditur in isto ewangelio, quod Christus estpanis, in quem quim) credit et quem quim) manducat, habet vitam eternam. 1) Viklef De euch. 161 n. — 2) Ž. 40, 10. a) Kolín: Ille heu iam... — b) Viklef: qui superius aspirat vivere. — c) Viklef: ut inquiunt. — d) Kolín: Hec enim sunt signa infallibilia, que secuntur, quod indigne accedimus ad illam magnam cenam, quam fecit homo quidam, et specialiter... — e) Viklef: sequelam Christi magis contempnimus. — f) Viklef: dum. — g) Kolín: et multas. — h) Kolín ještě: clericos pau- peres in hoc graviter et sine fructu timeo fatigantes, et sic non de proprio sed de alieno sacrificium offerentes et quod deterius est.:. — i) Kolín: maxime heu ut vereor pro offertorio. — k) Kolín ještě: ita quod proch pudor verificatur illud scolasticum et rude proverbium: In choro festa, in scolis magna feria sexta. — 1) Kolín: nomine heu solo. — m) Psáno: quis. (491)
Strana 490
Secundo ostenditur hominum perfidia, qui litigantes pane domini non sunt digni. Tercio finaliter concluditur, quod qui digne man- ducaverit panem Christi, resuscitabitur secundum corpus in novis- simo die. Augustinus super Joh. om. 231): „Qui credit in me, inquit, id quod credit habet in me et qui credit me, habet me. Quid est autem habere me? Habere vitam eternam. Vita eterna mortem assumpsit, vita eterna mori voluit, sed de tuo non de suo: accepit a te, unde moreretur pro te, ab hominibus carnem assumpsit, sed non more hominum; nam patrem habens in celo, matrem elegit in terra, illic natus sine matre, hic sine patre. Assumpsit ergo vita mortem, ut vita occideret mortem; nam si in me credit, inquit, habet vitam eternam. Non quod patet, sed quod latet. Vita enim eterna verbum in principio erat apud deum et deus erat verbum". Ego sum panis vite: patres vestri manducaverunt in deserto manna et mortui sunt2). Vite spiritualis et sic gracie et glorie nutriens animam. Joh. 6.:3) „Ego sum panis vite, qui venit ad me, non esuriet et qui credit in me, non siciet.“ Unde non talis panis materialis tan- tum, quem manducaverunt patres vestri. Augustinus ubi supra4): "Quid est unde superbitis? Man- ducaverunt et mortui sunt, quia quod videbant credebant, quod non videbant non intelligebant. Ideo patres vestri, quia similes estis illorum. Nam quantum pertinet, fratres mei, ad mortem istam visibilem et corporalem, numquid et nos non morimur, qui mandu- camus panem descendentem de celo? Sic sunt mortui et illi, que- madmodum nos sumus morituri, quantum attinet ut dixi ad mortem huius visibilem atque corporalem; quantum pertinet ad illam mortem, de qua terret dominus, quia mortui sunt patres eorum, manducavit manna et Moyses, manducavit manna et Aron, qui domino pla- cuerunt, manducavit manna et Finees, manducaverunt ibi et multi, qui domino placuerunt, et mortui non sunt. Quare? Quia visibilem cibum spiritualiter intellexerunt, spiritualiter esurierunt, spiritualiter gustaverunt, ut spiritualiter saciarentur. Nam et nos hodie accipi- mus visibilem cibum, sed aliud est sacramentum aliud virtus sacra- menti. Quam multi de altari accipiunt et moriuntur et accipiendo moriuntur!“ Hec Augustinus. Unde sicut illi manducantes manna solum/ corporaliter ab- sorpti sunt multi — Num. 16 dicitur de filiis Levi et de Datan et 47b 1) In Joh. ev. tract. XXVI. Migne P. L. 35 col. 1610 n. — 2) Non quia malum, sed quia male manducaverunt. — 3) v. 35. — 4) 1. c. col. 1611. (492)
Secundo ostenditur hominum perfidia, qui litigantes pane domini non sunt digni. Tercio finaliter concluditur, quod qui digne man- ducaverit panem Christi, resuscitabitur secundum corpus in novis- simo die. Augustinus super Joh. om. 231): „Qui credit in me, inquit, id quod credit habet in me et qui credit me, habet me. Quid est autem habere me? Habere vitam eternam. Vita eterna mortem assumpsit, vita eterna mori voluit, sed de tuo non de suo: accepit a te, unde moreretur pro te, ab hominibus carnem assumpsit, sed non more hominum; nam patrem habens in celo, matrem elegit in terra, illic natus sine matre, hic sine patre. Assumpsit ergo vita mortem, ut vita occideret mortem; nam si in me credit, inquit, habet vitam eternam. Non quod patet, sed quod latet. Vita enim eterna verbum in principio erat apud deum et deus erat verbum". Ego sum panis vite: patres vestri manducaverunt in deserto manna et mortui sunt2). Vite spiritualis et sic gracie et glorie nutriens animam. Joh. 6.:3) „Ego sum panis vite, qui venit ad me, non esuriet et qui credit in me, non siciet.“ Unde non talis panis materialis tan- tum, quem manducaverunt patres vestri. Augustinus ubi supra4): "Quid est unde superbitis? Man- ducaverunt et mortui sunt, quia quod videbant credebant, quod non videbant non intelligebant. Ideo patres vestri, quia similes estis illorum. Nam quantum pertinet, fratres mei, ad mortem istam visibilem et corporalem, numquid et nos non morimur, qui mandu- camus panem descendentem de celo? Sic sunt mortui et illi, que- madmodum nos sumus morituri, quantum attinet ut dixi ad mortem huius visibilem atque corporalem; quantum pertinet ad illam mortem, de qua terret dominus, quia mortui sunt patres eorum, manducavit manna et Moyses, manducavit manna et Aron, qui domino pla- cuerunt, manducavit manna et Finees, manducaverunt ibi et multi, qui domino placuerunt, et mortui non sunt. Quare? Quia visibilem cibum spiritualiter intellexerunt, spiritualiter esurierunt, spiritualiter gustaverunt, ut spiritualiter saciarentur. Nam et nos hodie accipi- mus visibilem cibum, sed aliud est sacramentum aliud virtus sacra- menti. Quam multi de altari accipiunt et moriuntur et accipiendo moriuntur!“ Hec Augustinus. Unde sicut illi manducantes manna solum/ corporaliter ab- sorpti sunt multi — Num. 16 dicitur de filiis Levi et de Datan et 47b 1) In Joh. ev. tract. XXVI. Migne P. L. 35 col. 1610 n. — 2) Non quia malum, sed quia male manducaverunt. — 3) v. 35. — 4) 1. c. col. 1611. (492)
Strana 491
Abiron, qui cum 250 viris proceribus synagoge, postquam manna manducaverunt, steterunt contra Moysen et Aaron, quod terra ape- riens os suum devoravit illos cum tabernaculis suis et universam substanciam eorum descenderuntque vivi in infernum operti humo et perierunt de medio multitudinis; et in fine eiusdem cap. diciturl): „Fuerunt autem qui percussi sunt 14 milia hominum et 700 absque hiis qui perierant in sedicione Chore“. Ecce quantos stravit indigna manne manducacio, et utinam non in decuplo plures perirent perpetuo, qui contrarie viventes Jesu Christo corpus suum manducant indigne et bibunt sanguinem in iudicium dampnativum. Hic est panis2) de celo descendenss), ut si quis ex nso mandu- caverit, non moriatur. Manducaverit per fidem et dileccionem, non moriatur per pre- varicacionem, quia sicut dicitur Abak. 24): „Iustus autem ex fide sua vivit". Fides a morte liberat, sic et dileccio 1. Joh. 35): „Nos scimus, quia translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres: qui non diligit, manet in morte". Unde de fide dicitur ante: „Amen amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam eternam“, de caritate 1. Joh. 4°): „Deus caritas est et qui manet in caritate etc.“ Qui ergo dixerit: Ego manduco et sum in caritate, audiat illud 1. Joh. 27: "Qui autem servat verbum eius, vere in hoc ca- ritas dei perfecta est, et in hoc scimus, quoniam in ipso sumus. Qui dicit se in ipso manere, debet sicut et ille ambulavit ita am- bulare“. Ego sum panis vivus, qui de celo descendi. Si quis manduca- verit ex hoc pane, vivet in eternum. Augustinuss): „Ego sum panis vivus, qui .. Descendit de celo et manna, sed manna umbra erat, iste veritas est." Panis iste primo dat vitam eternam, ut hic dicitur; secundo delectat Sap. 16:9) „Prestitisti eis panem de celo sine labore et omne delectamentum in se habentem et omnem saporem suavitatis"; tercio saciat Joh. 6: 10) „Qui venit ad me, non esuriet, quia sum panis vite"; quarto dat vitam mundo Joh. 6:11) „Panis enim dei verus est, qui de celo de- scendit et dat vitam mundo.“ Unde propter hoc dixerunt statim Judei:12) „Domine, semper da nobis panem/ hunc.“ Ecce Judei isti dominum appellarunt et pecierunt panem, sed non acceperunt, 48 a 1) v 49. — 2) Christus, quem manna figuravit. — 3) per incarnacionem. 4) V. 4. — 5) v. 14. — 6) v. 16. — 7) v. 5 n. — 8) 1. c. col. 1612. — 9) v. 20. — 10) v. 35. — 11) v. 33. — 12) v. 34. „Studie a texty.“ (493) 10
Abiron, qui cum 250 viris proceribus synagoge, postquam manna manducaverunt, steterunt contra Moysen et Aaron, quod terra ape- riens os suum devoravit illos cum tabernaculis suis et universam substanciam eorum descenderuntque vivi in infernum operti humo et perierunt de medio multitudinis; et in fine eiusdem cap. diciturl): „Fuerunt autem qui percussi sunt 14 milia hominum et 700 absque hiis qui perierant in sedicione Chore“. Ecce quantos stravit indigna manne manducacio, et utinam non in decuplo plures perirent perpetuo, qui contrarie viventes Jesu Christo corpus suum manducant indigne et bibunt sanguinem in iudicium dampnativum. Hic est panis2) de celo descendenss), ut si quis ex nso mandu- caverit, non moriatur. Manducaverit per fidem et dileccionem, non moriatur per pre- varicacionem, quia sicut dicitur Abak. 24): „Iustus autem ex fide sua vivit". Fides a morte liberat, sic et dileccio 1. Joh. 35): „Nos scimus, quia translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres: qui non diligit, manet in morte". Unde de fide dicitur ante: „Amen amen dico vobis, qui credit in me, habet vitam eternam“, de caritate 1. Joh. 4°): „Deus caritas est et qui manet in caritate etc.“ Qui ergo dixerit: Ego manduco et sum in caritate, audiat illud 1. Joh. 27: "Qui autem servat verbum eius, vere in hoc ca- ritas dei perfecta est, et in hoc scimus, quoniam in ipso sumus. Qui dicit se in ipso manere, debet sicut et ille ambulavit ita am- bulare“. Ego sum panis vivus, qui de celo descendi. Si quis manduca- verit ex hoc pane, vivet in eternum. Augustinuss): „Ego sum panis vivus, qui .. Descendit de celo et manna, sed manna umbra erat, iste veritas est." Panis iste primo dat vitam eternam, ut hic dicitur; secundo delectat Sap. 16:9) „Prestitisti eis panem de celo sine labore et omne delectamentum in se habentem et omnem saporem suavitatis"; tercio saciat Joh. 6: 10) „Qui venit ad me, non esuriet, quia sum panis vite"; quarto dat vitam mundo Joh. 6:11) „Panis enim dei verus est, qui de celo de- scendit et dat vitam mundo.“ Unde propter hoc dixerunt statim Judei:12) „Domine, semper da nobis panem/ hunc.“ Ecce Judei isti dominum appellarunt et pecierunt panem, sed non acceperunt, 48 a 1) v 49. — 2) Christus, quem manna figuravit. — 3) per incarnacionem. 4) V. 4. — 5) v. 14. — 6) v. 16. — 7) v. 5 n. — 8) 1. c. col. 1612. — 9) v. 20. — 10) v. 35. — 11) v. 33. — 12) v. 34. „Studie a texty.“ (493) 10
Strana 492
quia murmuraverunt! Sic hodie fit in murmuratoribus contra Christum. Et panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Caro mea. Augustinus ubi supral): „Hoc quando caperet caro, quod dixit panem carnem. Vocatur caro quod non capit caro et ideo magis non capit caro, quia vocatur caro. Hoc enim exhor- ruerunt, hoc ad se multum esse dixerunt, hoc non posse fieri pu- taverunt. Caro mea est, inquit, pro mundi vita. Norunt fideles corpus Christi. Intelligite fratres mei, quid dixerim. Homo es et spiritum habes et corpus habes, constas enim ex anima et corpore. Habes itaque spiritum invisibilem, corpus visibile. Dic michi, quid ex quo vivat? Spiritus tuus vivit ex corpore an corpus tuum ex spiritu tuo? Respondet omnis qui vivit: Corpus utique meum vivit de spiritu meo. Vis ergo et tu vivere de spiritu Christi? In corpore esto Christi.a) Inde est quod exponens apostolus hunc panem : Unus panis, inquit, unum corpus multi sumus. O sacramentum pietatis, o signum unitatis, o vinculum caritatis! Qui vult vivere, habet unde vivat; accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur. Non ab- horreat a compage membrorum, non sit putre membrum, quod re- secari mereatur, non sit distortum, de quo erubescatur; sit pulcrum, sit aptum, sit sanum, hereat corpori, vivat deo de deo, nunc la- boret in terra, ut postea regnet in celo.“ Hoc ille. Litigabant Judei ad invicem dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Dicit ergo eis Jesus: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.2) 48b Augustinus3): "Quod autem litigantes querunt, quomodo possit dare carnem suam ad manducandum, non statim audiunt, sed adhuc eis dicitur: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non/ habebitis vitam in vobis. Quomodo quidem edatur et quinam modus sit manducandi istum panem, ignoratis, verumtamen nisi manducave- ritis etc. Queritur hic de hoc, quod dicitur „litigabant Judei“ et an [soli contra] ewangelium murmurabant ? Ymo non tantum Judei, sed et discipuli Joh. 64): "Hec dixit in synagoga docens in Capharnaum; 1) 1. c. col. 1612. — 2) hic gracie, post glotie. — 3) 1. c. col. 1613. — 4) v. 60—62. a) Písař vynechal tuto větu a několik následujících. (494)
quia murmuraverunt! Sic hodie fit in murmuratoribus contra Christum. Et panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Caro mea. Augustinus ubi supral): „Hoc quando caperet caro, quod dixit panem carnem. Vocatur caro quod non capit caro et ideo magis non capit caro, quia vocatur caro. Hoc enim exhor- ruerunt, hoc ad se multum esse dixerunt, hoc non posse fieri pu- taverunt. Caro mea est, inquit, pro mundi vita. Norunt fideles corpus Christi. Intelligite fratres mei, quid dixerim. Homo es et spiritum habes et corpus habes, constas enim ex anima et corpore. Habes itaque spiritum invisibilem, corpus visibile. Dic michi, quid ex quo vivat? Spiritus tuus vivit ex corpore an corpus tuum ex spiritu tuo? Respondet omnis qui vivit: Corpus utique meum vivit de spiritu meo. Vis ergo et tu vivere de spiritu Christi? In corpore esto Christi.a) Inde est quod exponens apostolus hunc panem : Unus panis, inquit, unum corpus multi sumus. O sacramentum pietatis, o signum unitatis, o vinculum caritatis! Qui vult vivere, habet unde vivat; accedat, credat, incorporetur, ut vivificetur. Non ab- horreat a compage membrorum, non sit putre membrum, quod re- secari mereatur, non sit distortum, de quo erubescatur; sit pulcrum, sit aptum, sit sanum, hereat corpori, vivat deo de deo, nunc la- boret in terra, ut postea regnet in celo.“ Hoc ille. Litigabant Judei ad invicem dicentes: Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum? Dicit ergo eis Jesus: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.2) 48b Augustinus3): "Quod autem litigantes querunt, quomodo possit dare carnem suam ad manducandum, non statim audiunt, sed adhuc eis dicitur: Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non/ habebitis vitam in vobis. Quomodo quidem edatur et quinam modus sit manducandi istum panem, ignoratis, verumtamen nisi manducave- ritis etc. Queritur hic de hoc, quod dicitur „litigabant Judei“ et an [soli contra] ewangelium murmurabant ? Ymo non tantum Judei, sed et discipuli Joh. 64): "Hec dixit in synagoga docens in Capharnaum; 1) 1. c. col. 1612. — 2) hic gracie, post glotie. — 3) 1. c. col. 1613. — 4) v. 60—62. a) Písař vynechal tuto větu a několik následujících. (494)
Strana 493
multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt: Durus est hic sermo, quis potest eum audire? Sciens autem Jesus apud semet- ipsum, quia murmurabant discipuli, dixit: Hoc vos scandalizat?“ Quare a doctrina huiusmodi non cessavit, nam dicitur ibidem:1) „Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro et iam non cum illo ambulabant.“ Cum ergo sciret doctrinam non proficere, existens salutis medicus non debuit verba huiusmodi predicare. Et hoc ipse voluit Mat. 72): „Nolite sanctum dare canibus neque spargere mar- garitas ante porcos“ et Prov. 9 dicitur3): „Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit et qui arguit impium, maculam generat. Noli arguere derisorem, ne odiat te, argue sapientem et diliget te. Ergo videtur, quod talibus non debet dari instruccio, qui cadunt in destruccionem. Responsio Augustini in libro De bono perseverancie4): „Salus unius boni preferenda est multis malis“. Nam hoc elicitur ibidem ex verbis eius, quod cum scimus doctrinam nostram pro- desse bonis, eciamsi sciamus malos inde scandalizari, non debemus tacere. Quia igitur optima erat doctri- na Christi de pane vite iuxta illud Joh. 65): „Verba vite eterne habes“, ideo bonis profuerunt, in quibus mali scandalizati sunt, noluit bonis doctrinam suam abstrahere, que ipsis profuit ad salutem. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam eternam et ego resuscitabo eum in novissimo die. Qui manducat. Beatus Bernhardus in sermone ad Petrum dicité): „Christus in cena illa fuit munerans et munus, cibans et cibus, convivator et convivium. Ex communione corporis et sanguinis domini Jesu Christi et nos Jesu Christo et Jesus Christus nobis unitate federatur inenarrabili, sicut ipse testatur dicens: Qui manducat meam carnem / et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Hoc de bonis et digne sumentibus sen- ciendum est, non de flagiciosis. Sane in mensa una in cena do- mini de pane uno sc. consecrato Petrus et Judas acceperunt, bonus in vitam, malus in penam, bonus in beneficium, malus in testi- monium, bonus in salutem, malus in gehennalem mortem. Quod totum usque adhuc in ecclesia completur in sacramento altaris“. Et infra: „Audite modo et obstupescentes ammiramini, nulli an- gelorum, nulli archangelorum, nulli e supernis spiritibus, sed homi- nibus, non omnibus sed tantum ordini nostro commissam esse ce- 49a 1) v. 67. — 2) v. 6. — 31 v. 7 n. — 4) Migne P L. 45 col. 1025. 5) v. 69 — 6) Migne P. L. 184. col. 984. Ale poslední věta není u Bern. (495) 10.*
multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt: Durus est hic sermo, quis potest eum audire? Sciens autem Jesus apud semet- ipsum, quia murmurabant discipuli, dixit: Hoc vos scandalizat?“ Quare a doctrina huiusmodi non cessavit, nam dicitur ibidem:1) „Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro et iam non cum illo ambulabant.“ Cum ergo sciret doctrinam non proficere, existens salutis medicus non debuit verba huiusmodi predicare. Et hoc ipse voluit Mat. 72): „Nolite sanctum dare canibus neque spargere mar- garitas ante porcos“ et Prov. 9 dicitur3): „Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit et qui arguit impium, maculam generat. Noli arguere derisorem, ne odiat te, argue sapientem et diliget te. Ergo videtur, quod talibus non debet dari instruccio, qui cadunt in destruccionem. Responsio Augustini in libro De bono perseverancie4): „Salus unius boni preferenda est multis malis“. Nam hoc elicitur ibidem ex verbis eius, quod cum scimus doctrinam nostram pro- desse bonis, eciamsi sciamus malos inde scandalizari, non debemus tacere. Quia igitur optima erat doctri- na Christi de pane vite iuxta illud Joh. 65): „Verba vite eterne habes“, ideo bonis profuerunt, in quibus mali scandalizati sunt, noluit bonis doctrinam suam abstrahere, que ipsis profuit ad salutem. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam eternam et ego resuscitabo eum in novissimo die. Qui manducat. Beatus Bernhardus in sermone ad Petrum dicité): „Christus in cena illa fuit munerans et munus, cibans et cibus, convivator et convivium. Ex communione corporis et sanguinis domini Jesu Christi et nos Jesu Christo et Jesus Christus nobis unitate federatur inenarrabili, sicut ipse testatur dicens: Qui manducat meam carnem / et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Hoc de bonis et digne sumentibus sen- ciendum est, non de flagiciosis. Sane in mensa una in cena do- mini de pane uno sc. consecrato Petrus et Judas acceperunt, bonus in vitam, malus in penam, bonus in beneficium, malus in testi- monium, bonus in salutem, malus in gehennalem mortem. Quod totum usque adhuc in ecclesia completur in sacramento altaris“. Et infra: „Audite modo et obstupescentes ammiramini, nulli an- gelorum, nulli archangelorum, nulli e supernis spiritibus, sed homi- nibus, non omnibus sed tantum ordini nostro commissam esse ce- 49a 1) v. 67. — 2) v. 6. — 31 v. 7 n. — 4) Migne P L. 45 col. 1025. 5) v. 69 — 6) Migne P. L. 184. col. 984. Ale poslední věta není u Bern. (495) 10.*
Strana 494
49b lebracionem tanti sacramenti, ut consecratus in sacerdotem id ipsum conficias in altari, quod Christus confecit in cena pascali. In altari quippe sacerdotum ore corpus Christi conficitur, non creatur, non nascitur.“ Ecce quam plana verba ista contra mendaces presbiteros, qui se predicant fore corporis Christi creatores! Cum secundum Augustinum manducare illam escam et illum bibere potum [sit] in Christo manere et illum manentem in se ha- bere, ac per hoc qui non manet in Christo et in quo non manet Christus, procul dubio non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, eciamsi tante rei sacramentum ad iudicium sibi man- ducet et bibat — ex quo dicto huius sancti patet, quod aliud est Christum manducare et aliud sacramentum, quorum quodlibet potest esse [sine] altero; nam multi manent in Christo et Christus in ipsis, qui sacramentum non manducant. Patet de sanctis in pa- tria et de multis hic in via. Vitam eternam. Augustinusl): „Hanc ergo non habent, qui istum panem non manducant nec istum sanguinem bibunt. Nam temporalem vitam sine illo habere possunt, eternam vero omnino non possunt. Qui ergo non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, non habet in se vitam? Et qui manducat eius carnem et bibit eius sanguinem, habet vitam? Ad utrumque autem respon- dit quod dixit: eternam. Non ita est in hac esca, quam susten- tande temporalis huius vite causa sumimus; nam qui eam non sumpserit, non vivet, nec tamen qui eam sumpserit, vivet. Fieri enim potest vel morbo vel aliquo alio casu, ut plurimi qui eam sumpserunt moriantur. In hoc vero cibo et potu i. e. corpore et sanguine domini non ita est; nam et qui eam non sumit, non habet vitam et qui eam sumit, habet vitam et hanc utique eternam. Hunc itaque cibum et potum societatem vult intelligi corporis et membrorum suorum, quod est sancta ecclesia in predestinatis et vocatis et iustificatis et glorificatis sanctis et fidelibus eius. Quorum primum iam factum est i. e. predestinacio, secundum et tercium factum est et fit et fiet i. e. vocacio et iustificacio, quartum vero nunc in spe est, in re autem futurun est i. e. glorificacio. Huius rei sacramentum i. e. unitatis corporis et sanguinis/ Christi alicubi cottidie alicubi certis intervallis dierum in dominica mensa preparatur et de dominica mensa sumitur, quibusdam ad vitam quibusdam ad exicium, res vero ipsa, cuius sacramentum est, [omni] homini ad vitam, nulli ad exicium, quicunque eius particeps fuerit. Ne autem putarent 1) 1. c. col. 1613 n. (496)
49b lebracionem tanti sacramenti, ut consecratus in sacerdotem id ipsum conficias in altari, quod Christus confecit in cena pascali. In altari quippe sacerdotum ore corpus Christi conficitur, non creatur, non nascitur.“ Ecce quam plana verba ista contra mendaces presbiteros, qui se predicant fore corporis Christi creatores! Cum secundum Augustinum manducare illam escam et illum bibere potum [sit] in Christo manere et illum manentem in se ha- bere, ac per hoc qui non manet in Christo et in quo non manet Christus, procul dubio non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, eciamsi tante rei sacramentum ad iudicium sibi man- ducet et bibat — ex quo dicto huius sancti patet, quod aliud est Christum manducare et aliud sacramentum, quorum quodlibet potest esse [sine] altero; nam multi manent in Christo et Christus in ipsis, qui sacramentum non manducant. Patet de sanctis in pa- tria et de multis hic in via. Vitam eternam. Augustinusl): „Hanc ergo non habent, qui istum panem non manducant nec istum sanguinem bibunt. Nam temporalem vitam sine illo habere possunt, eternam vero omnino non possunt. Qui ergo non manducat eius carnem nec bibit eius sanguinem, non habet in se vitam? Et qui manducat eius carnem et bibit eius sanguinem, habet vitam? Ad utrumque autem respon- dit quod dixit: eternam. Non ita est in hac esca, quam susten- tande temporalis huius vite causa sumimus; nam qui eam non sumpserit, non vivet, nec tamen qui eam sumpserit, vivet. Fieri enim potest vel morbo vel aliquo alio casu, ut plurimi qui eam sumpserunt moriantur. In hoc vero cibo et potu i. e. corpore et sanguine domini non ita est; nam et qui eam non sumit, non habet vitam et qui eam sumit, habet vitam et hanc utique eternam. Hunc itaque cibum et potum societatem vult intelligi corporis et membrorum suorum, quod est sancta ecclesia in predestinatis et vocatis et iustificatis et glorificatis sanctis et fidelibus eius. Quorum primum iam factum est i. e. predestinacio, secundum et tercium factum est et fit et fiet i. e. vocacio et iustificacio, quartum vero nunc in spe est, in re autem futurun est i. e. glorificacio. Huius rei sacramentum i. e. unitatis corporis et sanguinis/ Christi alicubi cottidie alicubi certis intervallis dierum in dominica mensa preparatur et de dominica mensa sumitur, quibusdam ad vitam quibusdam ad exicium, res vero ipsa, cuius sacramentum est, [omni] homini ad vitam, nulli ad exicium, quicunque eius particeps fuerit. Ne autem putarent 1) 1. c. col. 1613 n. (496)
Strana 495
sic in isto cibo et potu promitti vitam eternam, ut qui eam sume- rent, iam nec corpore morerentur, huic cogitacioni dignatus est occurrere, cum continuo subiecit et dixit: Et ego resuscitabo eum in novissimo die, ut habeat interima) secundum spiritum vitam eternam in sanctorum requie, que spiritum suscepit, quod autem ad corpus attinet, nec eius vita eterna fraudetur in resurreccione mortuorum in novissimo die.“ Hec ille. 3. Mgri Joh. Hus Homilia in epist. Corporis Christi a. 1411. (Z rkp. kapit. praž. E 37) Fratres, ego eniml) accepi a domino2), quod3) et tradidi vobis4), 185b quoniam5) dominus6) Jesus in qua7) noctes) tradebatur, accepit panem et gracias agens fregit9) et dixit1): Hoc est corpus meum, quodi1) pro vobis12) tradeturi3). (I. Kor. 11, 23 nn.) Per hanc epistolam s. Paulus docet Corinthios hanc doctri- nam, quam immediate accepit per revelacionem a domino. In presenti epistola ostenditur, quid prodest sacramentalis percepcio corporis et sanguinis Christi et quid facit sumentibus et qui sunt qui digne sumunt et qui indigne. Causa autem sive accessus epistole est, quia in Corintho divites habundabant in sumpcione corporis sacramenti, quia magis epulas ostendebant in vino i. e. sumpcione magis lauta, et pau- peres modicum sumentes confundebantur. Quos s. Paulus arguit in sumpcione tam supertlua post cenam presertim, quia dicit14): „Numquid domos non habetis ad manducandum aut ecclesiam dei contempnitis? Laudo vos?“ inquit, „in hoc non laudo“, propter superfluitatem. 1) certe — gystye sem. — 2) documentum immediate per revelacionem. — 3) kterest. — 4) Chorintis et consequenter omnibus christianis. — 5) ze. — 6) pan sc. qui est institutor sacramentorum, ut puta baptismi, matrimonii et sic de aliis, que solus non crearem nisi virtute Jesu Christi. — 7) kteru. — 8) sc. magne cene, ut statim post illam constitucionem transiret ad mortem. — 9) non ante consecracionem, quia tunc non esset sacramentum. — 10) rzekl gest. — 11) sc. corpus. — 12) sc. redimendis. — 13) ad crucifigendum crastina die. — 14) I. Kor. 11, 22. a) Psáno: iterum. (497)
sic in isto cibo et potu promitti vitam eternam, ut qui eam sume- rent, iam nec corpore morerentur, huic cogitacioni dignatus est occurrere, cum continuo subiecit et dixit: Et ego resuscitabo eum in novissimo die, ut habeat interima) secundum spiritum vitam eternam in sanctorum requie, que spiritum suscepit, quod autem ad corpus attinet, nec eius vita eterna fraudetur in resurreccione mortuorum in novissimo die.“ Hec ille. 3. Mgri Joh. Hus Homilia in epist. Corporis Christi a. 1411. (Z rkp. kapit. praž. E 37) Fratres, ego eniml) accepi a domino2), quod3) et tradidi vobis4), 185b quoniam5) dominus6) Jesus in qua7) noctes) tradebatur, accepit panem et gracias agens fregit9) et dixit1): Hoc est corpus meum, quodi1) pro vobis12) tradeturi3). (I. Kor. 11, 23 nn.) Per hanc epistolam s. Paulus docet Corinthios hanc doctri- nam, quam immediate accepit per revelacionem a domino. In presenti epistola ostenditur, quid prodest sacramentalis percepcio corporis et sanguinis Christi et quid facit sumentibus et qui sunt qui digne sumunt et qui indigne. Causa autem sive accessus epistole est, quia in Corintho divites habundabant in sumpcione corporis sacramenti, quia magis epulas ostendebant in vino i. e. sumpcione magis lauta, et pau- peres modicum sumentes confundebantur. Quos s. Paulus arguit in sumpcione tam supertlua post cenam presertim, quia dicit14): „Numquid domos non habetis ad manducandum aut ecclesiam dei contempnitis? Laudo vos?“ inquit, „in hoc non laudo“, propter superfluitatem. 1) certe — gystye sem. — 2) documentum immediate per revelacionem. — 3) kterest. — 4) Chorintis et consequenter omnibus christianis. — 5) ze. — 6) pan sc. qui est institutor sacramentorum, ut puta baptismi, matrimonii et sic de aliis, que solus non crearem nisi virtute Jesu Christi. — 7) kteru. — 8) sc. magne cene, ut statim post illam constitucionem transiret ad mortem. — 9) non ante consecracionem, quia tunc non esset sacramentum. — 10) rzekl gest. — 11) sc. corpus. — 12) sc. redimendis. — 13) ad crucifigendum crastina die. — 14) I. Kor. 11, 22. a) Psáno: iterum. (497)
Strana 496
Hocl) facite in meam commemoracionem2). Similiter3) et cali- cem4) postquam5) cenavits) dicens: Hic est7) calixs) novi testamenti. 186 a Hoc facite — non enim corpus Christi facite, sed eius man- ducacionem facite corporis Christi — et ergo sacerdos in com- memoracionem passionis Christi non creat sed conficit i. e. duo simul esset facit sc. sacramentum et corpus Christi. S. Matheus addit9) : „Accepit panem et benedixit dicens: Hoc est corpus meum." Non enim signo crucis benedixit, quia signum crucis primo post eius passionem est institutum, sed benedicere corpus Christi prin- cipaliter est dei effective, quia ipse sanctificat/ i. e. sanctum efficit corpus suum, quamvis sacerdos sanctificat i. e.sanctum ostendit et notificat esse corpus Christi, quod Christus prius benedixit et sanctificavit. Et sic Christus benedixit panem i. e. melius sibi imprecabatur quam prius habuit; nam prius panis tantum erat, sed post benediccionem tunc in melius esse translatus [est] sc. in corpus Christi. Nota: Quando dicitur: Sacerdos benedixit, intelligitur quod benedixit laudative, quia laudavit deum, et sic Symeon sacer- dos benedicens deum ipsum laudavit et sic intelligendum est illud Psalmilo): „Benedicite omnia opera domini domino“ i. e. benedictum ostendite eum in vestri creacione. Et sic intelligendum est de be- nediccione corporis Christi, quod [cum] Christus sic benedicens panem dixit: Hoc est corpus meum, dedit auctoritatem et potesta- tem verbis illis, utcunque proferentur a sacerdote debite in missa, quod per illorum prolacionem materialis panis mutetur in corpus Christi. in meo sanguine, hoc facite quocienscunque bibetis in meam commemoracionem. Quocienscunque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annunciabitis, donec veniat. In meam commemoracionem i. e. memoriam simultaneam, non avaram pecuniarum acquisicionem, non ypocriti- cam simulacionem. Simultanea enim memoria est tocius vite Christi conversacionis revolucio, qualiter natus est in egestate et positus in presepio, natus est et in miseria, qui quasi fenum nobis, qui boves s'umus, propositus est ad edendum. 1) sc. sacramentum vel consecracionem et manducacionem. — 2) Memoria Christi est causa finalis, ut habeat vitam eternam. — 3) takess. — 4) sc. re- cepit materialem. — 5) kdyss gye. — 6) i. e. post veterem cenam antiquam novam incepit. — 7) tot gye. — 8) i. e. contentum in calice i. e hoc est vinum, quod in calice est sanguis meus. — 9) Mat. 26, 26. — 10) Dan. 3, 57. (498)
Hocl) facite in meam commemoracionem2). Similiter3) et cali- cem4) postquam5) cenavits) dicens: Hic est7) calixs) novi testamenti. 186 a Hoc facite — non enim corpus Christi facite, sed eius man- ducacionem facite corporis Christi — et ergo sacerdos in com- memoracionem passionis Christi non creat sed conficit i. e. duo simul esset facit sc. sacramentum et corpus Christi. S. Matheus addit9) : „Accepit panem et benedixit dicens: Hoc est corpus meum." Non enim signo crucis benedixit, quia signum crucis primo post eius passionem est institutum, sed benedicere corpus Christi prin- cipaliter est dei effective, quia ipse sanctificat/ i. e. sanctum efficit corpus suum, quamvis sacerdos sanctificat i. e.sanctum ostendit et notificat esse corpus Christi, quod Christus prius benedixit et sanctificavit. Et sic Christus benedixit panem i. e. melius sibi imprecabatur quam prius habuit; nam prius panis tantum erat, sed post benediccionem tunc in melius esse translatus [est] sc. in corpus Christi. Nota: Quando dicitur: Sacerdos benedixit, intelligitur quod benedixit laudative, quia laudavit deum, et sic Symeon sacer- dos benedicens deum ipsum laudavit et sic intelligendum est illud Psalmilo): „Benedicite omnia opera domini domino“ i. e. benedictum ostendite eum in vestri creacione. Et sic intelligendum est de be- nediccione corporis Christi, quod [cum] Christus sic benedicens panem dixit: Hoc est corpus meum, dedit auctoritatem et potesta- tem verbis illis, utcunque proferentur a sacerdote debite in missa, quod per illorum prolacionem materialis panis mutetur in corpus Christi. in meo sanguine, hoc facite quocienscunque bibetis in meam commemoracionem. Quocienscunque manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem domini annunciabitis, donec veniat. In meam commemoracionem i. e. memoriam simultaneam, non avaram pecuniarum acquisicionem, non ypocriti- cam simulacionem. Simultanea enim memoria est tocius vite Christi conversacionis revolucio, qualiter natus est in egestate et positus in presepio, natus est et in miseria, qui quasi fenum nobis, qui boves s'umus, propositus est ad edendum. 1) sc. sacramentum vel consecracionem et manducacionem. — 2) Memoria Christi est causa finalis, ut habeat vitam eternam. — 3) takess. — 4) sc. re- cepit materialem. — 5) kdyss gye. — 6) i. e. post veterem cenam antiquam novam incepit. — 7) tot gye. — 8) i. e. contentum in calice i. e hoc est vinum, quod in calice est sanguis meus. — 9) Mat. 26, 26. — 10) Dan. 3, 57. (498)
Strana 497
Nota: Bos tria habet officia. Primo enim ducit currum, 2. triturat, 3. terram arat. Et hinc boves omnes sunt sacer- dotes, qui debent ducere currum simplicium antecedentes exemplo bono et eciam si vellent aliqui transgredi mandatum domini, ut eos arceant et in se teneant. Et sic dixit Elizeus prophete Elie1): „Pater mi, pater mi, currus Israhel et auriga eius.“ — Secundo debent triturare veritatem docendo et eam que est semen verbi divini fidelibus ad saciandum preponendo et paleas mendaciorum ad ventum repudiando, eiciendo et abiciendo. — Tercio eciam arare debent terram sulcando, terram inquam cordium humano- rum, que cor est, ut eam scindant per penitencie concitacionem et provocacionem et ut semen verbi dei crescere possit, per sisania- rum eversionem purgent. In meam commemoracionem sc. omnis vite mee: 1. nativi- 186b tatis, qualiter natus [est] pro nostra salute, cum sit rex regum et dominus dominancium, et tamen nobis ad serviendum nasci voluerit; 2. qualiter hic fatigatus predicavit nostram salutem querens; 3. qualiter excommunicatus fuit et maleficus pro nobis reputatus; 4. qualiter captus, flagellatus, cum iniquis crucifixus. Ecce hec debet esse commemoracio! Itaque2) quicunque manducaverit?) panem hunc et calicem domini biberit indigne, reus erit corporis et sanguinis domini.4) Nota: Apostoli corpus Christi manducabant in parasceve quasi crastina die sc. fer. VI crucifigendum,a) et sic nos idem cor- pus Christi manducamus, quod et apostoli, [sed] non eodem modo se habens, quia ipsi manducabant mortale et cras moriturum, nos vero manducamus glorificatum. Quare ergo debemus sumere eius corpus et sanguinem? Quia in commemoracionem ipsius passionis. Prima igitur causa est na- tura manducacionis; duplex est effectus ultimus, sicut duplex est manducacio in genere: digna, cuius premium est vita eterna, alia est indigna, cuius premium est mors eterna i. e. dampnacio. Quociens manducari debeat, non determinavit de bis vel semel, sed „quocienscunque“, quia hic tangit crebram man- ducacionem corporis sui et bibicionem sanguinis sui. [Donec veniat —] Post quod cessabit manducacio sacramenti et sic suc- cessive usque in diem iudicii debet fieri commemoracio Christi 1) IV. Král. 2, 12. — 2) Protoss gystye. — 3) gyesty bude — 4) vynen bude tyelem a krwy bozy. a) Psáno: crucifixurum. (499)
Nota: Bos tria habet officia. Primo enim ducit currum, 2. triturat, 3. terram arat. Et hinc boves omnes sunt sacer- dotes, qui debent ducere currum simplicium antecedentes exemplo bono et eciam si vellent aliqui transgredi mandatum domini, ut eos arceant et in se teneant. Et sic dixit Elizeus prophete Elie1): „Pater mi, pater mi, currus Israhel et auriga eius.“ — Secundo debent triturare veritatem docendo et eam que est semen verbi divini fidelibus ad saciandum preponendo et paleas mendaciorum ad ventum repudiando, eiciendo et abiciendo. — Tercio eciam arare debent terram sulcando, terram inquam cordium humano- rum, que cor est, ut eam scindant per penitencie concitacionem et provocacionem et ut semen verbi dei crescere possit, per sisania- rum eversionem purgent. In meam commemoracionem sc. omnis vite mee: 1. nativi- 186b tatis, qualiter natus [est] pro nostra salute, cum sit rex regum et dominus dominancium, et tamen nobis ad serviendum nasci voluerit; 2. qualiter hic fatigatus predicavit nostram salutem querens; 3. qualiter excommunicatus fuit et maleficus pro nobis reputatus; 4. qualiter captus, flagellatus, cum iniquis crucifixus. Ecce hec debet esse commemoracio! Itaque2) quicunque manducaverit?) panem hunc et calicem domini biberit indigne, reus erit corporis et sanguinis domini.4) Nota: Apostoli corpus Christi manducabant in parasceve quasi crastina die sc. fer. VI crucifigendum,a) et sic nos idem cor- pus Christi manducamus, quod et apostoli, [sed] non eodem modo se habens, quia ipsi manducabant mortale et cras moriturum, nos vero manducamus glorificatum. Quare ergo debemus sumere eius corpus et sanguinem? Quia in commemoracionem ipsius passionis. Prima igitur causa est na- tura manducacionis; duplex est effectus ultimus, sicut duplex est manducacio in genere: digna, cuius premium est vita eterna, alia est indigna, cuius premium est mors eterna i. e. dampnacio. Quociens manducari debeat, non determinavit de bis vel semel, sed „quocienscunque“, quia hic tangit crebram man- ducacionem corporis sui et bibicionem sanguinis sui. [Donec veniat —] Post quod cessabit manducacio sacramenti et sic suc- cessive usque in diem iudicii debet fieri commemoracio Christi 1) IV. Král. 2, 12. — 2) Protoss gystye. — 3) gyesty bude — 4) vynen bude tyelem a krwy bozy. a) Psáno: crucifixurum. (499)
Strana 498
passionis rite a sumentibus venerabile corpus eius et amplius tunc beati fruentur eo intuitive. Quid est hoc dicere „conficio“? Conficio tantum valet sicut duo simul facio h. e. corpus Christi et sacramentum. Probet autem seipsum homo et sic de pane edat et de calice bibat. Qui autem manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus domini. Nota: Sicut manducacio cibi corporalis nutrit, fortificat, de- lectat ac vivificat corpus, sic manducacio digna facit anime. 187a V. Hostia commemorat passum peccataque donat roborat et munit, debilitat, reficit. Hostia i. e. corporis Christi sumpcio commemorat passum s. esse Christum, peccataque donat sc. venialia, eciam penam sc. pro ipsis; roborat in virtutibus, munit a temptacionibus, debilitat sc. fomitem luxurie, reficit sc. animam./ Primo enim nutrit Joh. VI1: „Qui venit ad me, non esuriet, quia ego sum panis vivus, qui de celo descendi.“ Secundo fortificat, unde ecclesia canit: O salutaris hostia, que celi pandis ostium, bella premunt hostilia, da robur, fer auxilium. Tercio delectat Sap. XVI2): „Prestitit eis panem de celo sine labore et omne delectamentum omnem saporem in se habens sua- vitatis.“ Ve malis, quos non delectat iste panis! Quarto vivificat, patet Joh. VI3): „Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.“ Quinto dat vitam gracie Joh. VI4): „Panis enim verus est, qui de celo descendit et dat vitam mundo.“ Sexto dat vitam eternam Joh. VI5): „Si quis manducat panem hunc, habet vitam eternam." Ecce quanta beneficia et indulgencias prestat digna sumpcio et communicacio corporis domini nostri Jesu Christi! Quas in- dulgencias non pro pecunia, sicutnunc faciunt, emere oportet sed pro sola mundicia cordis. Ulterius sciendum, quod ille digne manducat corpus Christi, qui peccata preterita mortalia et venialia [dimittit et ut homo plus veneratur fortificat et perseveranciam prestat.a) 1) v. 35. — 2) v. 20. — 3) v. 54. — 4) v. 33. — 5) v. 59. a) Položeno sem chybou písařovou. (500)
passionis rite a sumentibus venerabile corpus eius et amplius tunc beati fruentur eo intuitive. Quid est hoc dicere „conficio“? Conficio tantum valet sicut duo simul facio h. e. corpus Christi et sacramentum. Probet autem seipsum homo et sic de pane edat et de calice bibat. Qui autem manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus domini. Nota: Sicut manducacio cibi corporalis nutrit, fortificat, de- lectat ac vivificat corpus, sic manducacio digna facit anime. 187a V. Hostia commemorat passum peccataque donat roborat et munit, debilitat, reficit. Hostia i. e. corporis Christi sumpcio commemorat passum s. esse Christum, peccataque donat sc. venialia, eciam penam sc. pro ipsis; roborat in virtutibus, munit a temptacionibus, debilitat sc. fomitem luxurie, reficit sc. animam./ Primo enim nutrit Joh. VI1: „Qui venit ad me, non esuriet, quia ego sum panis vivus, qui de celo descendi.“ Secundo fortificat, unde ecclesia canit: O salutaris hostia, que celi pandis ostium, bella premunt hostilia, da robur, fer auxilium. Tercio delectat Sap. XVI2): „Prestitit eis panem de celo sine labore et omne delectamentum omnem saporem in se habens sua- vitatis.“ Ve malis, quos non delectat iste panis! Quarto vivificat, patet Joh. VI3): „Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.“ Quinto dat vitam gracie Joh. VI4): „Panis enim verus est, qui de celo descendit et dat vitam mundo.“ Sexto dat vitam eternam Joh. VI5): „Si quis manducat panem hunc, habet vitam eternam." Ecce quanta beneficia et indulgencias prestat digna sumpcio et communicacio corporis domini nostri Jesu Christi! Quas in- dulgencias non pro pecunia, sicutnunc faciunt, emere oportet sed pro sola mundicia cordis. Ulterius sciendum, quod ille digne manducat corpus Christi, qui peccata preterita mortalia et venialia [dimittit et ut homo plus veneratur fortificat et perseveranciam prestat.a) 1) v. 35. — 2) v. 20. — 3) v. 54. — 4) v. 33. — 5) v. 59. a) Položeno sem chybou písařovou. (500)
Strana 499
Nota: Ad manducacionem sacramentalem secundum s. Tho- mam tria requiruntur: Primo mundacio sive mundicia con- sciencie, que solum per peccatum tollitur; et ergo quicumque habet mortale peccatum, non habet mundam animam et per conse- quens nec conscienciam. Secundo ereccio mentis ad deum per actualem devocionem vel saltem affectum habeat ad acceden- dum et deinde ut ordineta) vitam suam, ut non sit tam preceps ad locucionem inordinatam et scurilem, ut postea semper magis tendat ad devocionem. Tercio mundicia corporalis, que mentem non distrahit. Si enim homo est immundus corpore, tunc distrahitur valide a communione corporis. Unde primum peccatum mortale, secundo ebetudo (ztupenye) mentis, quia non est erectus ad de- vocionem (zye myssl ztupyla), impedit corporis Christi sumpcionem, tercio immundicia corporis et maxime peccatum mortale impedit dignam sumpcionem. Et presertim si adhuc est in tencione pec- cati, non accedat, quia alias sicut Judas accedet i. e. gravius quam Judas peccabit, quia Judas non tradidit Christum glorificatum.b) 4. Mgri Joh. Hus Homilia in evang. Corporis Christi a. 1411. (Z rkp. kapit. praž. E 37.) In illo tempore!) dixit Jesus discipulis suis et turbis Judeorum: 187b Caro mea vere est cibus2) et sanguis meus vere est potus. Qui3) man- ducat4) meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet5) et ego in eo. Sicut misitô) me/ vivens pater7) et ego vivos) propter patrem, et qui manducat9) me et ipse vivetio) propter mel1). Hic est panis, qui de celoi2) descendit:13) non sicut manducaverunt 14) patres vestri manna15) 188a Mezi řádky jsou po způsobu Husově glossy: 1) Si quis querat, quis insti- tuit hoc festum sc. Corporis Christi, respondetur quod papa Urbanus instituit. 2) Vivificans hominem spiritualem, reficiens animam immortatem, vitam con- servans, sitim et esuriem repellens et delectamentum prestans ac vitam eternam. — 3) ktoz. — 4) Corde, non dentibus; Aug.: Qui comedit intus i. e. in corde, non premit dente. — 5) h. e. diligit me super omnia, et ego diligo eum secun- dum caritatem. — 6) Per incarnacionem. — 7) deus. — 8) Aug.: i. e. quasi ad maiorem redigo vitam meam. — 9) a kto gye. — 10) i. e. vita gracie et spiri- tuali — on zyw bude pro mye. — 11) i. e. propter eum tamquam causam effi- cientem et finalem; Joh. IV: Qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo. — 12) Per incarnacionem. — 13) genz . . . stupil gest. — 14) ne yako gedly ssu. 15) Manhu tantum sonat quantum czo gye to, quia manna fuit cibus de celo missus, qui transmutabatur quomodo quis habere voluit. a) Psáno: nec morderet. — b) Následuje kvestie o častém přijímání. (501)
Nota: Ad manducacionem sacramentalem secundum s. Tho- mam tria requiruntur: Primo mundacio sive mundicia con- sciencie, que solum per peccatum tollitur; et ergo quicumque habet mortale peccatum, non habet mundam animam et per conse- quens nec conscienciam. Secundo ereccio mentis ad deum per actualem devocionem vel saltem affectum habeat ad acceden- dum et deinde ut ordineta) vitam suam, ut non sit tam preceps ad locucionem inordinatam et scurilem, ut postea semper magis tendat ad devocionem. Tercio mundicia corporalis, que mentem non distrahit. Si enim homo est immundus corpore, tunc distrahitur valide a communione corporis. Unde primum peccatum mortale, secundo ebetudo (ztupenye) mentis, quia non est erectus ad de- vocionem (zye myssl ztupyla), impedit corporis Christi sumpcionem, tercio immundicia corporis et maxime peccatum mortale impedit dignam sumpcionem. Et presertim si adhuc est in tencione pec- cati, non accedat, quia alias sicut Judas accedet i. e. gravius quam Judas peccabit, quia Judas non tradidit Christum glorificatum.b) 4. Mgri Joh. Hus Homilia in evang. Corporis Christi a. 1411. (Z rkp. kapit. praž. E 37.) In illo tempore!) dixit Jesus discipulis suis et turbis Judeorum: 187b Caro mea vere est cibus2) et sanguis meus vere est potus. Qui3) man- ducat4) meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet5) et ego in eo. Sicut misitô) me/ vivens pater7) et ego vivos) propter patrem, et qui manducat9) me et ipse vivetio) propter mel1). Hic est panis, qui de celoi2) descendit:13) non sicut manducaverunt 14) patres vestri manna15) 188a Mezi řádky jsou po způsobu Husově glossy: 1) Si quis querat, quis insti- tuit hoc festum sc. Corporis Christi, respondetur quod papa Urbanus instituit. 2) Vivificans hominem spiritualem, reficiens animam immortatem, vitam con- servans, sitim et esuriem repellens et delectamentum prestans ac vitam eternam. — 3) ktoz. — 4) Corde, non dentibus; Aug.: Qui comedit intus i. e. in corde, non premit dente. — 5) h. e. diligit me super omnia, et ego diligo eum secun- dum caritatem. — 6) Per incarnacionem. — 7) deus. — 8) Aug.: i. e. quasi ad maiorem redigo vitam meam. — 9) a kto gye. — 10) i. e. vita gracie et spiri- tuali — on zyw bude pro mye. — 11) i. e. propter eum tamquam causam effi- cientem et finalem; Joh. IV: Qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo. — 12) Per incarnacionem. — 13) genz . . . stupil gest. — 14) ne yako gedly ssu. 15) Manhu tantum sonat quantum czo gye to, quia manna fuit cibus de celo missus, qui transmutabatur quomodo quis habere voluit. a) Psáno: nec morderet. — b) Následuje kvestie o častém přijímání. (501)
Strana 500
in deserto et mortui sunti): qui manducat hunc?) panem, vivet) in eternum. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis. Quia igitur pro con- secucione vite eterne dominus nos ad sui corporis invitat mandu- cacionem, nam ad hoc dies festivitatis hodierne est institutus, qui quasi fer. V. in Cena domini celebrari debebat, quia vero tunc ho- mines ipsum tanta solempnitate non possent peragere, passionis dominice peragentes memoriam, ideo institutum est festum hodier- num, in quo memoria dominici corporis, quod suis dedit discipulis ad manducandum, peragatur: ut ergo illius spirituali solacio [et] refeccione digni habeamur, ipsum rogitemus dicentes: Hospodyn pomyluy ny, Kryste pomyluy ny. Quando autem et quare Christus locutus est hoc ewangelium presens, colligitur ex precedenti ewangelio: Cum autem dominus trans mare Tyberiadis navigasset et quinque milia hominum sa- ciasset, secuta est eum multitudo magna, propterea quia eos corpo- raliter saciavit; quos magis refeccioni spirituali volens allicere, dixit Joh VI.4): Amen amen dico vobis, quia queritis me, non quia vidistis signa, sed quia estis saturati, quia eum sic querere est ipsum in vanum querere; et ergo ut ipsum magis spiritu querant saturandi, non corpore tantum, ideo dicit eis :5) Operamini (pylny budte) non cibum corpus saciantem, qui preterit, sed cibum, qui permanet in eternum, quem filius hominis dabit vobis. Et ergo omnes, qui sic serviunt deo, ut ab eo sacientur cor- poraliter et ut habeant necessaria et non ut eum imitentur princi- paliter, similes sunt hiis Judeis, qui finaliter non venient ad eum, sicut nec Judei ad ipsum pervenerunt. Quia vero Christus deside- ravit, ut Judei credant in ipsum et ut credentes vitam eternam ha- beant, et quia non possunt vivificari nisi a deo vivificentur, qui est vere cibus, nam dixit ante6): Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habebit vitam eternam et ego resuscitabo eum in novissimo die: et ergo ad vitam eternam eos volens Christus in- ducere, dicit7: Caro mea vere est cibus, cibans spiritualiter, sacians animam et sanguis meus vere et realiter et non figurative est potus animam reficiens. Unde quia cibus corporalis est principaliter ad vitam corpo- ralem conservandam, similitera) et potus corporalis, 2. est cibus cor- 1) quidam morte spirituali et quidam morte temporali. — 2) Ktoz . . . tento; sc. digne. — 3) spiritualiter vel secundum animam, licet pro tempore corporaliter non. — 4) v. 26. — 5) v. 27. — 6) v. 55. — 7) v. 56. a) Psáno: sic scribitur. (502)
in deserto et mortui sunti): qui manducat hunc?) panem, vivet) in eternum. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis. Quia igitur pro con- secucione vite eterne dominus nos ad sui corporis invitat mandu- cacionem, nam ad hoc dies festivitatis hodierne est institutus, qui quasi fer. V. in Cena domini celebrari debebat, quia vero tunc ho- mines ipsum tanta solempnitate non possent peragere, passionis dominice peragentes memoriam, ideo institutum est festum hodier- num, in quo memoria dominici corporis, quod suis dedit discipulis ad manducandum, peragatur: ut ergo illius spirituali solacio [et] refeccione digni habeamur, ipsum rogitemus dicentes: Hospodyn pomyluy ny, Kryste pomyluy ny. Quando autem et quare Christus locutus est hoc ewangelium presens, colligitur ex precedenti ewangelio: Cum autem dominus trans mare Tyberiadis navigasset et quinque milia hominum sa- ciasset, secuta est eum multitudo magna, propterea quia eos corpo- raliter saciavit; quos magis refeccioni spirituali volens allicere, dixit Joh VI.4): Amen amen dico vobis, quia queritis me, non quia vidistis signa, sed quia estis saturati, quia eum sic querere est ipsum in vanum querere; et ergo ut ipsum magis spiritu querant saturandi, non corpore tantum, ideo dicit eis :5) Operamini (pylny budte) non cibum corpus saciantem, qui preterit, sed cibum, qui permanet in eternum, quem filius hominis dabit vobis. Et ergo omnes, qui sic serviunt deo, ut ab eo sacientur cor- poraliter et ut habeant necessaria et non ut eum imitentur princi- paliter, similes sunt hiis Judeis, qui finaliter non venient ad eum, sicut nec Judei ad ipsum pervenerunt. Quia vero Christus deside- ravit, ut Judei credant in ipsum et ut credentes vitam eternam ha- beant, et quia non possunt vivificari nisi a deo vivificentur, qui est vere cibus, nam dixit ante6): Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habebit vitam eternam et ego resuscitabo eum in novissimo die: et ergo ad vitam eternam eos volens Christus in- ducere, dicit7: Caro mea vere est cibus, cibans spiritualiter, sacians animam et sanguis meus vere et realiter et non figurative est potus animam reficiens. Unde quia cibus corporalis est principaliter ad vitam corpo- ralem conservandam, similitera) et potus corporalis, 2. est cibus cor- 1) quidam morte spirituali et quidam morte temporali. — 2) Ktoz . . . tento; sc. digne. — 3) spiritualiter vel secundum animam, licet pro tempore corporaliter non. — 4) v. 26. — 5) v. 27. — 6) v. 55. — 7) v. 56. a) Psáno: sic scribitur. (502)
Strana 501
poris ad repellendum esuriem et potus ad repellendum sitim cor- poris, 3. quia est ad delectacionem (et hoc ostendunt homines [qui] sepe saturati ad utilitatem, tamen quia delectantur in cibo vel potu, man- ducant ipsum, tales minime venialiter peccant, si non crebre id faciunt) — ideo corpus Christi et sanguis, quia ista tria/ operantur in anima, dicuntur cibus et potus. Primo saciat, quia vivere facit animam. quia ipse dicit: et ipse vivet propter me; secundo re- pellit esuriem, quia dicit: non esurient in eternum; tercio de- lectacionem prestat iuxta illud1): Panem de celo prestitisti eis, domine, habentem in se omne delectamentum et omnem saporem sua- vitatis. Ecce quod delectacionem in se habet! Unde Augustinus in omelia sic ait: Cum cibo et potu id appetant homines, ut non esu- riant neque siciant, hoc naturaliter non prestat nisi vite cibus et potus, quia accepto quocunque cibo et potu homo adhuc siciet et esuriet postea, sed cum istum digne sumit, non esuriet neque siciet. Subdit: quia eos, a quibus sumitur, immortales et incorruptibiles facit, et si ad tempus corrumpitur corpus ipsorum, tamen manebit post diem iudicii incorruptibile et glorificatum. Notandum igitur, quod manducacio corporis Christi potest tripliciter intelligi, similiter et potacio. Primo sic, quod caro Christi vera similiter sanguis Christi verus sub pro- priis speciebus edatur et bibatur — sic senciebant Judei Joh. VI, de quibus Augustinus dicit:2) Intellexerunt se manducaturos sicut in cadavere venditur et in macello dilaniatur. Et hoc fuit heresis prima de corpore Christi, ut dicit Augustinus. Et ergo simplices non intelligant, cum sacramentum frangitur, quod corpus Christi frangitur, quia alias frangentes essent peiores Judeis, qui non fregerunt crura eius, quia mandatum fuit3), ne agni pascalis, quo Christus figurabatur, crura vel ossa confringantur. Hoc ergo errorea) irretiti heresim inciderunt, et de illo hic dicitur Joh. VI4): Quomodo potest hic dare carnem suam ad manducandum? et sequitur5): Anima nostra nauseat super cibo isto. Sic tu non intelligas, nam hiis dicit Christus6) : Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Secundo intelligitur manducacio, quod realiter ipsum corpus et ipse, sanguis sumatur, sed solum figurative, et sic manduca- verunt patres in deserto I. Cor. X7): Omnes enim eundem cibum 188b 1) Sap. 16, 20. — 2) c 44. de cons. dist. II. — 3) Ex. 12, 46. — 4) v. 53. — 5) Num. 21, 5. — 6) Jan 6, 54. — 7, V. 3 n. a) Psáno: heresi. (503)
poris ad repellendum esuriem et potus ad repellendum sitim cor- poris, 3. quia est ad delectacionem (et hoc ostendunt homines [qui] sepe saturati ad utilitatem, tamen quia delectantur in cibo vel potu, man- ducant ipsum, tales minime venialiter peccant, si non crebre id faciunt) — ideo corpus Christi et sanguis, quia ista tria/ operantur in anima, dicuntur cibus et potus. Primo saciat, quia vivere facit animam. quia ipse dicit: et ipse vivet propter me; secundo re- pellit esuriem, quia dicit: non esurient in eternum; tercio de- lectacionem prestat iuxta illud1): Panem de celo prestitisti eis, domine, habentem in se omne delectamentum et omnem saporem sua- vitatis. Ecce quod delectacionem in se habet! Unde Augustinus in omelia sic ait: Cum cibo et potu id appetant homines, ut non esu- riant neque siciant, hoc naturaliter non prestat nisi vite cibus et potus, quia accepto quocunque cibo et potu homo adhuc siciet et esuriet postea, sed cum istum digne sumit, non esuriet neque siciet. Subdit: quia eos, a quibus sumitur, immortales et incorruptibiles facit, et si ad tempus corrumpitur corpus ipsorum, tamen manebit post diem iudicii incorruptibile et glorificatum. Notandum igitur, quod manducacio corporis Christi potest tripliciter intelligi, similiter et potacio. Primo sic, quod caro Christi vera similiter sanguis Christi verus sub pro- priis speciebus edatur et bibatur — sic senciebant Judei Joh. VI, de quibus Augustinus dicit:2) Intellexerunt se manducaturos sicut in cadavere venditur et in macello dilaniatur. Et hoc fuit heresis prima de corpore Christi, ut dicit Augustinus. Et ergo simplices non intelligant, cum sacramentum frangitur, quod corpus Christi frangitur, quia alias frangentes essent peiores Judeis, qui non fregerunt crura eius, quia mandatum fuit3), ne agni pascalis, quo Christus figurabatur, crura vel ossa confringantur. Hoc ergo errorea) irretiti heresim inciderunt, et de illo hic dicitur Joh. VI4): Quomodo potest hic dare carnem suam ad manducandum? et sequitur5): Anima nostra nauseat super cibo isto. Sic tu non intelligas, nam hiis dicit Christus6) : Amen amen dico vobis, nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Secundo intelligitur manducacio, quod realiter ipsum corpus et ipse, sanguis sumatur, sed solum figurative, et sic manduca- verunt patres in deserto I. Cor. X7): Omnes enim eundem cibum 188b 1) Sap. 16, 20. — 2) c 44. de cons. dist. II. — 3) Ex. 12, 46. — 4) v. 53. — 5) Num. 21, 5. — 6) Jan 6, 54. — 7, V. 3 n. a) Psáno: heresi. (503)
Strana 502
189a spiritualem manducaverunt, eundem potum spiritualem biberunt, bi- berunt enim de spirituali consequente eos petra, petra auterm erat Christus. Aqua enim de petra fluens significabat aquam viv am de latere Chiristi, quam bibentes spiritualiter in eternum non es urient; manna vero, quod manducabant patres, significabat corpus Christi, quod fideles essent manducaturi. Tercio modo intelligitur, quod vere et realiter verum cor- pus Christi et verus sanguis Christi manducetur et bi- batur, non sub speciebus visibilibus propriis, sed sub speciebus visibilibus sacramenti. Non enim videtur cor- pus Christi similiter et sanguis oculo corporali, sed sacramentum videtur, tangitur, palpatur et frangi- tur, non autem corpus Christi. Et ergo omnia referas ad sacra- mentum ista sc. videre, frangi, tangi et sic de aliis. Quia vero Judei hanc manducacionem non intellexerunt, ideo hic dat eis doctrinam. Ipsi enim viderunta) corpus, cuius sanguinem séiverunt in corpore, ideo estimaverunt, quod ipsius corpus mate- rialiter et sub propria specie debeant manducare. Respondet ipse: Hoc est cibus et potus et manducare et bibere meam carnem et sanguinem: in me manere et me manentem in se habere. Et ergo dixit: Qui manducat meam carnem etc. Sed quia iterum cogitarent Judei sicut et nos: Quid est in Christo manere? numquid corporaliter in eum introire? de nobis hoc removet et ideo ulterius docet eos Christus dicens: Sicut me misit vivens pater, et ego vivo propter patrem, supple: sic eciam qui manducat me spiritualiter vel sacramentaliter, et ipse vivet propter me et sic in me. Sed quia cogitarent Judei ulterius: Qualis est iste cibus et potus? respondit: Hic est panis, qui de celo descendit i. e. per incarnacionem. Sed quia ulterius cogitarent ipsum sicut manna descen- disse de celo, hoc removens Christus ab eorum cordis suspicione dicit: Non sicut patres vestri manducaverunt manna in deserto et mortui sunt q. d.b): Numquid creditis, quod corpore meo [quoad corpus saciemini, ipsum dentibus conterendo? Non sic, sed qui manducat sc. spiritualiter et sacramentaliter hunc panem descen- dentem de celo, vivet in eternum. Ecce hic Christus Joh. VI de corpore suo cum Judeis disputavit, volens eos in cognicionem veritatis inducere, nunc autem inexperti et rudes talem informativam dispu- a) Rkp.: non viderunt. — b) Rkp.: et sequitur. (504)
189a spiritualem manducaverunt, eundem potum spiritualem biberunt, bi- berunt enim de spirituali consequente eos petra, petra auterm erat Christus. Aqua enim de petra fluens significabat aquam viv am de latere Chiristi, quam bibentes spiritualiter in eternum non es urient; manna vero, quod manducabant patres, significabat corpus Christi, quod fideles essent manducaturi. Tercio modo intelligitur, quod vere et realiter verum cor- pus Christi et verus sanguis Christi manducetur et bi- batur, non sub speciebus visibilibus propriis, sed sub speciebus visibilibus sacramenti. Non enim videtur cor- pus Christi similiter et sanguis oculo corporali, sed sacramentum videtur, tangitur, palpatur et frangi- tur, non autem corpus Christi. Et ergo omnia referas ad sacra- mentum ista sc. videre, frangi, tangi et sic de aliis. Quia vero Judei hanc manducacionem non intellexerunt, ideo hic dat eis doctrinam. Ipsi enim viderunta) corpus, cuius sanguinem séiverunt in corpore, ideo estimaverunt, quod ipsius corpus mate- rialiter et sub propria specie debeant manducare. Respondet ipse: Hoc est cibus et potus et manducare et bibere meam carnem et sanguinem: in me manere et me manentem in se habere. Et ergo dixit: Qui manducat meam carnem etc. Sed quia iterum cogitarent Judei sicut et nos: Quid est in Christo manere? numquid corporaliter in eum introire? de nobis hoc removet et ideo ulterius docet eos Christus dicens: Sicut me misit vivens pater, et ego vivo propter patrem, supple: sic eciam qui manducat me spiritualiter vel sacramentaliter, et ipse vivet propter me et sic in me. Sed quia cogitarent Judei ulterius: Qualis est iste cibus et potus? respondit: Hic est panis, qui de celo descendit i. e. per incarnacionem. Sed quia ulterius cogitarent ipsum sicut manna descen- disse de celo, hoc removens Christus ab eorum cordis suspicione dicit: Non sicut patres vestri manducaverunt manna in deserto et mortui sunt q. d.b): Numquid creditis, quod corpore meo [quoad corpus saciemini, ipsum dentibus conterendo? Non sic, sed qui manducat sc. spiritualiter et sacramentaliter hunc panem descen- dentem de celo, vivet in eternum. Ecce hic Christus Joh. VI de corpore suo cum Judeis disputavit, volens eos in cognicionem veritatis inducere, nunc autem inexperti et rudes talem informativam dispu- a) Rkp.: non viderunt. — b) Rkp.: et sequitur. (504)
Strana 503
tacionem prohibere conabantur. Argumenta igitur sive disputaciones i. e. duorum diverse putaciones sunt (dwogych do- mnyenye). Nam Christus dixit: Caro mea vere est cibus, Judei autem oppositum murmurantes senciebant, quia non est vere cibus. Dicebant enim: Quomodo potest hic carnem suam dare nobis ad manducandum? Christus vero ostendit, quomodo non corporaliter conterere, sed spiritualiter manducare debeant corpus suum — hincar disputabat. Quam disputacionis probacionem quidamb) non intelli- gentes dixerunt: Durus est sermo iste et quis potest eum audire? et subdit ewangelista: Multi enim iam ex illis abierunt retro et iam non cum eo ambulabant. Et dixit Christus ad discipulos suos: Numquid et vos vultis abire? Respondit Petrus pro omnibus: Domine, quo ibimus? Verba vite eterne habes. Quia vero non tantum prodesset nobis relacio aut predicacio de corpore Christi, nisi sciamus, quomodo debeat manducari: ut ergo cognoscamus, qualiter de corpore Christi sit cre- dendum, sciendum quod [cum] sacerdos sumit panem materialem et dicit: Hoc est enim corpus meum, tunc ipse non [creat] corpus Christi, cum creare sit ex nichilo preter deum aliquid facere, sicut deus ex nichilo preter se omnia creans fecit celum et terram et omnia que in eis sunt, sic ergo dicitur creator celi et terre. Si ergo sacerdos crearet corpus Christi, tunc oportet quod ipse sit solus et nichil aliud sit et tunc quod nec prius sit corpus Christi, et tunc sic crearet corpus Christi. Sed quia hoc est inpossibile, quod nichil sit nisi ipse sacerdos, ergo non creat corpus Christi, quod iam est ante mille quadrin- gentos XI annos, cum proprium dei et nullius alterius sit creare nisi solius dei, quia dicit Anshelmus: Qui dicunt creatorem crean- ciam alicui communicare creature, sunt omnes dyaboli. Non ergo creat sacerdos corpus Christi, sed accepto pane materiali dicens: Hoc est enim corpus meum et fit ibi corpus Christi verum et similiter verus sanguis Christi dei auctoritate et potestate factum. Nam Christus dicit per sacerdotem: Hoc est enim corpus meum tamquam per instrumentum, et non sacerdos dicit per se primo, quia alias illud esset corpus sacerdotis, si ipse diceret per se et ex se: Hoc est corpus meum. Et ergo quia se magnificare voluerunt sacerdotes et pecunias accu- mulare, hos varios errores implicaverunt. Sed nos fideliter sen- ciamus, quia ex pane materiali Christus sua potestate a) Psáno: hic. — b) Psáno: quidem. (505)
tacionem prohibere conabantur. Argumenta igitur sive disputaciones i. e. duorum diverse putaciones sunt (dwogych do- mnyenye). Nam Christus dixit: Caro mea vere est cibus, Judei autem oppositum murmurantes senciebant, quia non est vere cibus. Dicebant enim: Quomodo potest hic carnem suam dare nobis ad manducandum? Christus vero ostendit, quomodo non corporaliter conterere, sed spiritualiter manducare debeant corpus suum — hincar disputabat. Quam disputacionis probacionem quidamb) non intelli- gentes dixerunt: Durus est sermo iste et quis potest eum audire? et subdit ewangelista: Multi enim iam ex illis abierunt retro et iam non cum eo ambulabant. Et dixit Christus ad discipulos suos: Numquid et vos vultis abire? Respondit Petrus pro omnibus: Domine, quo ibimus? Verba vite eterne habes. Quia vero non tantum prodesset nobis relacio aut predicacio de corpore Christi, nisi sciamus, quomodo debeat manducari: ut ergo cognoscamus, qualiter de corpore Christi sit cre- dendum, sciendum quod [cum] sacerdos sumit panem materialem et dicit: Hoc est enim corpus meum, tunc ipse non [creat] corpus Christi, cum creare sit ex nichilo preter deum aliquid facere, sicut deus ex nichilo preter se omnia creans fecit celum et terram et omnia que in eis sunt, sic ergo dicitur creator celi et terre. Si ergo sacerdos crearet corpus Christi, tunc oportet quod ipse sit solus et nichil aliud sit et tunc quod nec prius sit corpus Christi, et tunc sic crearet corpus Christi. Sed quia hoc est inpossibile, quod nichil sit nisi ipse sacerdos, ergo non creat corpus Christi, quod iam est ante mille quadrin- gentos XI annos, cum proprium dei et nullius alterius sit creare nisi solius dei, quia dicit Anshelmus: Qui dicunt creatorem crean- ciam alicui communicare creature, sunt omnes dyaboli. Non ergo creat sacerdos corpus Christi, sed accepto pane materiali dicens: Hoc est enim corpus meum et fit ibi corpus Christi verum et similiter verus sanguis Christi dei auctoritate et potestate factum. Nam Christus dicit per sacerdotem: Hoc est enim corpus meum tamquam per instrumentum, et non sacerdos dicit per se primo, quia alias illud esset corpus sacerdotis, si ipse diceret per se et ex se: Hoc est corpus meum. Et ergo quia se magnificare voluerunt sacerdotes et pecunias accu- mulare, hos varios errores implicaverunt. Sed nos fideliter sen- ciamus, quia ex pane materiali Christus sua potestate a) Psáno: hic. — b) Psáno: quidem. (505)
Strana 504
189b per transsubstanciacionem facit ibi esse verum/ cor- pus suum, qui prius fuit panis tantum. Ex quo ergo ibi est corpus Christi, quero utrum mortu- um? Et notum est quod non, quia nisi per triduum mortuum fuit — ergo est vivum corpus Christi, anima vivificatum. Ex quo ergo est vivum corpus anima, quero utrum est deus vel non. Non dicitur secundum, quia alias Christus non esset deus, error esset — ergo est ibi et deus verus. Et quero ulterius: Quid video oculo corporali? Non deitatem nec animam nec corpus glorifica- tum Christi — ergo sacramentum vides, et ergo sic intellige ibi esse ulterius sacramentum. Ergo in sacramento altaris cum anima Christi non sit sine virtutibus, ergo sunt ibi innumera- biles virtutes Christi. Relinquitur ergo quod post prolaci- onem verborum est verus deus et natura [humana]: anima, innu- merabiles virtutes Christi et verum corpus Christi, quorum unum est aliud quam reliquum, ergo etc. Similiter de calice, cum ibi sit sanguis Christi, quero utrum est novus sanguis Christi? Et oportet dicere quod non est novus. Et ulterius nec est effusus sanguis de corpore Christi, cum non est sanguis preter corpus Christi, ergo est in corpore Christi, et sic in calice concomitanter est corpus Christi et consequenter in corpore anima et per consequens virtutes; et quia sicut credimus est ibi verus Christus. ergo est ibi verus deus, et sic fideles credere debent, quod et in calice est verum corpus, sanguis, anima Christi et verus deus et homo. Quod autem simplicibus communicantibus datur aqua vel vinum bibere post sumpcionem corporis Christi, ibi non est sanguis, et hoc factum est propter periculum evitandum, ne propter deordinacionem simplicium effundatur, et sic statutum est sancte matris ecclesie. Sed credant fideliter, quia sumentes corpus Christi eciam verum sanguinem Christi [sumunt] sub sacramento, et sic credamus, sic intelligamus, ut regnum celorum consequamur. (506)
189b per transsubstanciacionem facit ibi esse verum/ cor- pus suum, qui prius fuit panis tantum. Ex quo ergo ibi est corpus Christi, quero utrum mortu- um? Et notum est quod non, quia nisi per triduum mortuum fuit — ergo est vivum corpus Christi, anima vivificatum. Ex quo ergo est vivum corpus anima, quero utrum est deus vel non. Non dicitur secundum, quia alias Christus non esset deus, error esset — ergo est ibi et deus verus. Et quero ulterius: Quid video oculo corporali? Non deitatem nec animam nec corpus glorifica- tum Christi — ergo sacramentum vides, et ergo sic intellige ibi esse ulterius sacramentum. Ergo in sacramento altaris cum anima Christi non sit sine virtutibus, ergo sunt ibi innumera- biles virtutes Christi. Relinquitur ergo quod post prolaci- onem verborum est verus deus et natura [humana]: anima, innu- merabiles virtutes Christi et verum corpus Christi, quorum unum est aliud quam reliquum, ergo etc. Similiter de calice, cum ibi sit sanguis Christi, quero utrum est novus sanguis Christi? Et oportet dicere quod non est novus. Et ulterius nec est effusus sanguis de corpore Christi, cum non est sanguis preter corpus Christi, ergo est in corpore Christi, et sic in calice concomitanter est corpus Christi et consequenter in corpore anima et per consequens virtutes; et quia sicut credimus est ibi verus Christus. ergo est ibi verus deus, et sic fideles credere debent, quod et in calice est verum corpus, sanguis, anima Christi et verus deus et homo. Quod autem simplicibus communicantibus datur aqua vel vinum bibere post sumpcionem corporis Christi, ibi non est sanguis, et hoc factum est propter periculum evitandum, ne propter deordinacionem simplicium effundatur, et sic statutum est sancte matris ecclesie. Sed credant fideliter, quia sumentes corpus Christi eciam verum sanguinem Christi [sumunt] sub sacramento, et sic credamus, sic intelligamus, ut regnum celorum consequamur. (506)
- Ia: Array
- Ie: Array
- Ig: Array
- I: Array
- 1: Array